Уикипедия kkwiki https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.43.0-wmf.2 first-letter Таспа Арнайы Талқылау Қатысушы Қатысушы талқылауы Уикипедия Уикипедия талқылауы Сурет Сурет талқылауы МедиаУики МедиаУики талқылауы Үлгі Үлгі талқылауы Анықтама Анықтама талқылауы Санат Санат талқылауы Портал Портал талқылауы Жоба Жоба талқылауы TimedText TimedText talk Module Module talk Topic 0 1033 3319443 3312981 2024-04-25T12:39:45Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Ресей Федерациясы |Шынайы атауы = {{lang-ru|Российская Федерация}} |Атау септігі = Ресей |Елтаңба = Coat of Arms of the Russian Federation.svg |Байрақ = Flag of Russia.svg |Ұраны = |Әнұранның аты = Ресей әнұраны |Аудио = Russian_Anthem_chorus.ogg |Картада = Russian Federation (orthographic projection) - only Crimea disputed.svg |карта тақырыбы = Ресейдің орналасуы, ашық жасылмен [[Қырым]] көрсетілген (халықаралық мойындалмаған) |Картада2 = |lat_dir = N|lat_deg = 66|lat_min = 25|lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = 94|lon_min = 15|lon_sec = |region = RU |CoordScale = 30000000 |Тілі = [[орыс тілі]] |Мемлекеттік діні = [[зайырлы мемлекет]]<ref>[http://www.constitution.ru/10003000/10003000-3.htm Конституция РФ. Глава 1. Статья 14] {{ref-ru}}</ref> |Үкімет түрі = [[аралас республика]] |Құрылды = [[862 жыл]] — мемлекеттіліктің бастауы |Тәуелсіздік күні = [[25 желтоқсан]] [[1991 жыл]]дан бастап Ресей Федерациясы |Астанасы = [[Сурет:Coat of Arms of Moscow.svg|22px]] [[Мәскеу]] |Ірі қалалары = Мәскеу, [[Санкт-Петербург]], [[Жаңасібір]], [[Екатеринбург]], [[Төменгі Новгород]], [[Қазан (қала)|Қазан]], [[Челябі]], [[Самара]], [[Омбы]], [[Дондағы Ростов]], [[Үфі]], [[Красноярск]], [[Пермь]], [[Воронеж]], [[Волгоград]], [[Краснодар]] |Басшы қызметі = [[Ресей президенті|Президенті]]<br/>[[Ресей Федерациясы Үкіметінің Төрағасы|Үкімет Төрағасы]]<br/>[[Ресей Федерация Кеңесі|Федерация Кеңесі]] төрайымы<br/>[[Мемлекеттік дума]] төрағасы |Басшылары = [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]]<br/>[[Михаил Владимирович Мишустин|Михаил Мишустин]]<br/>[[Валентина Ивановна Матвиенко|Валентина Матвиенко]]<br/>[[Вячеслав Викторович Володин|Вячеслав Володин]] |Жер аумағы = 17 125 187<ref>[http://web.archive.org/web/20031021014415/http://www.gks.ru/scripts/free/1c.exe?XXXX09F.2.1/010000R Федеральная служба государственной статистики]</ref> |Жер аумағы бойынша орны = 1-ші |Судың үлесі = 4,22 |Этнохороним = ресейліктер, ресейлiк |Жұрты = {{құлдырау}} 144 220 074<ref name="rbc.ru">{{cite web|title=Оценка численности постоянного населения на 1 января 2023 года и в среднем за 2022 год и компоненты её изменения (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.)|url=https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/OkPopul_Comp_2023_Site.xlsx|accessdate=May 20, 2023|website=https://rosstat.gov.ru}}</ref> |Халық саны бойынша орны = 9-шы |Сарап жылы = 2023 |Санақ бойынша халық саны = 147 182 123<ref>{{cite web|url=https://web.archive.org/web/20200124160257/http://rosstat.gov.ru/vpn_popul|title=Население, учтённое при Всероссийской переписи населения 2020 года. Федеральная служба государственной статистики.|publisher=Федеральная служба государственной статистики|accessdate=2022-09-04|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GVoIZini?url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm#|archivedate=2013-05-10|deadlink=no}}</ref> |Санақ жылы = 2021 |Халық тығыздығы = 8,55 |Тығыздық бойынша орны = 181-ші |ЖІӨ (АҚТ) = {{өсім}} 5,33 трлн.<ref name="imf.org">{{cite web|url=http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.PP.CD |title=GDP based on PPP valuation of country GDP |publisher=[[The World Bank]] |website=https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%BA |access-date=30 June 2022}}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2023 |ЖІӨ (АҚТ) орны = 6-шы |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = {{өсім}} 32.803<ref name="imf.org" /> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) бойынша орны = 49-шы |ЖІӨ (номинал) = {{құлдырау}} 1,610 трлн.<ref name="imf.org" /> |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2019 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны = 11-ші |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = {{құлдырау}} 11,191<ref name="imf.org" /> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = 60-шы |АДИ = {{өсім}} 0,816<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf |title=2018 Human Development Report |year=2018 |accessdate=14 September 2018 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2017 |АДИ бойынша орны = 49-шы |АДИ деңгейі = <span style="color:#090;">өте жоғары</span> |Әуе компаниясы = |Валютасы = [[Ресей рублі|Рубль]] ('''RUB''', 1991-98 RUR) |Интернет үйшіктері = [[.ru]], [[.su]], [[.рф]] |ISO = |Телефон коды = 7 |Уақыт белдеулері = [[UTC+2]] — [[UTC+12]] |Түсініктемелер = }} '''Ресей''' ({{lang-ru|Россия}};<ref>[[wikisource:ru:Конституция Российской Федерации#Статья 1|Конституция Российской Федерации]]{{ref-ru}}</ref>{{efn|{{lang-el|Ρωσία}} — [[Русь]]; ''Россия'' атауы гректің Ρωσία сөзінен шыққан ([[IPA]]: [roˈsia]) — Византия империясында Русь елін осылай атаған. История // Новая российская энциклопедия / ред. А. Д. Некипелова — М.: Энциклопедия, [[2004]]. — Т. 1 (Россия). — С. 200. — ISBN 5-94802-003-7.''}} ресми түрде — '''Ресей Федерациясы''' {{lang-ru|Росси́йская Федера́ция}}, қысқартылған атауы — '''РФ''' {{lang-ru|РФ}}<ref>Қысқартылған атауы нормативтiк бекітілмесе де, заң тұрғысында, нормативтік құқықтық актілерде, соттық шешiмдер және ресми құжаттарда кеңінен қолданылады.</ref>) — [[Азия]] мен [[Еуропа]] құрлықтарында орналасқан мемлекет. Жер аумағы жағынан дүние жүзіндегі ең ірі мемлекет, [[Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесі|БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің]] тұрақты мүшесі.<ref>[http://www.russiaun.ru/ Постоянное представительство Российской Федерации при Организации Объединенных Наций]{{ref-ru}}</ref> Ресейдің экономикасы жылына орташа есеппен 7% жылдамдықпен өсуде,<ref>[http://www.icss.ac.ru/macro/index_year.php?id=5 ИКСИ, Основные макроэкономические показатели. Социальные показатели] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100312235438/http://www.icss.ac.ru/macro/index_year.php?id=5 |date=2010-03-12 }}</ref> бұл дүние жүзіндегі ең жоғары өсу қарқындарының бірі.<ref name="g1">[[География]]: Дүниежүзіне жалпы шолу. [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД елдері]]. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмәжінова, т.б. — [[Алматы]]: Мектеп, [[2010]]. — 304 б. ISBN 978-601-293-170-9</ref> == == == Экономикалық-географиялық жағдайы == Оңтүстік пен оңтүстік-шығыста [[Қытай]]мен, оңтүстік-шығысында [[Солтүстік Корея]]мен, [[Моңғолия]]мен, [[Қазақстан]]мен, [[Әзірбайжан]]мен, [[Грузия]]мен, оңтүстік-батыста — [[Украина]]мен, батыста — [[Финляндия]]мен, [[Беларусь]]пен, [[Эстония]]мен, [[Латвия]]мен, [[Литва]]мен ([[Калининград|Калининград облысы]]), [[Польша]]мен (Калининград облысы), [[Норвегия]]мен, солтүстік-шығыста [[Жапония]]мен (Хабомай аралы) және солтүстік-батыста [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-пен ([[Беринг бұғазы]]) шектеседі. Ресейдің ауа райы оның үлкен аумағына байланысты әр түрлі: көп аумағы континенталды немесе қоңыржай континенталды, қысы ұзақ және қысқа ыстық емес, соған қарай Ресейді 3 үлкен аймаққа бөлуге болады: * Еуропалық Ресей, [[Орал тауы]]нан батысқа қарай аумақты алып жатыр. * [[Сібір]], Оралдан Тынық мұхиты жағалауына дейін созылып жатыр. * Қиыр [[Шығыс]] Ресейі. Ресей Федерациясы Еуразияның солтүстік-шығысында орналасқан, аумағы жалпы құрлықтың 1/8 бөлігін қамтитын, жерінің ауданы жөнінен дүниежүзінде бірінші орын алатын аса ірі мемлекет. Ресей жері батыстан шығысқа қарай 9 мың км-ге ([[Калининград облысы]]н есептемегенде), солтүстіктен оңтүстікке қарай 4 мың км-ге созылып жатыр. Ел аумағы 11 сағаттық белдеуді қамтиды.<ref>[[Ресейдің уақыт белдеулері]]{{ref-ru}}</ref> Ресей аумағының <big>1/4</big>-і [[Еуропа]]да, <big>3/4</big>-і [[Азия]]да орналасқан. Оның жағалауларын үш мұхиттың суы шайып жатыр. Ресей Федерациясының шекарасының жалпы ұзындығы 58,3 мың км, соның ішінде теңіздік шекара 38 мың км-ді құрайды. Ресейдің әлемдегі ең ірі материкте орналасуы оның экономикалық-географиялық жағдайының қолайлы жағы болып табылады. Өйткені Еуразияда дүние-жүзі мемлекеттерінің 40%-дан астамы, халықтың басым көпшілігі орналасқан. Жалпы алғанда, Ресейдің 12 мемлекетпен теңіздік шекарасы бар, ал 14 мемлекетпен құрлық арқылы байланысқан. Ресей құрамына енетін Калининград облысы анклав болып табылады, өйткені оның елдің негізгі бөлігі мен ортақ шекарасы жоқ. Көршілес мемлекеттердің көп болуы, олардың көпшілігінің неғұрлым дамыған батыс бөлікте орналасуы елдің сыртқы байланыстарына қолайлы ықпал етеді. Дегенмен Ресей өзінің көршілік жағдайының қолайлы тұстарын әлі де болса толығымен пайдаланбай келеді. Ресейдің географиялық орны әлемдік экономикалық орталықтарға қатысты алғанда қолайсыз болып табылады. Өйткені ол Батыс Еуропаның дамыған елдерімен, [[АҚШ]] және [[Жапония]]мен тікелей құрлық арқылы шектеспейді, аса маңызды теңіздік сауда жолдарынан алыста орналасқан. Алайда ел аумағының Еуропаны Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азия елдерімен теміржол арқылы байланыстырып жатуы, Солтүстік теңіз жолын игеруі Солтүстік Еуропа, Оңтүстік-Шығыс Азия елдерімен байланысты жақсартуға оң ықпал етеді. Қиыр Шығыстың айрықша орны әлемдегі үш ірі мемлекеттің (Ресей, Қытай, Жапония) тоғысында жатуымен анықталады. Ресейдің тынық мұхиттық жағалауы Азия-Тынық мұхит аймағындағы елдердің барлығымен де теңіз арқылы байланыс орнатуға мүмкіндік береді.<ref name="g1"/> == Мемлекеттің қалыптасу тарихы == [[Сурет:Peter der-Grosse 1838.jpg|thumb|250px|[[Петр І]], Ресейдің бірінші императоры]] Ресей — сан ғасырлық тарихы бар ежелгі мемлекеттердің бірі. Орыс мемлекеті айқын ажыратылатын табиғи шептері жоқ аумақта қалыптасты. Сондықтан орыс жері талай рет сыртқы жаудың шапқыншылығына ұшырады. Бытыраңқы орыс жерлерінің [[Мәскеу]] айналасында бірігуі XIV—XV ғасырларда жүрді. XV ғасырдың 80-жылдарына қарай [[татар]]-[[моңғол]] езгісінен толығымен босаған орыс жерлері біртұтас мемлекетті кұрады. Осылайша болашақтағы күшті Орыс мемлекетінің негізі қаланды. [[Сурет:East-Hem 1200ad.jpg|нобай|солға|Моңғолдарға дейінгі Еуразия]] Кейінгі ғасырларда Орыс мемлекеті көршілес аумақтарды басып алып, өзінің құрамына қосу саясатын жүргізді. Солтүстік-батысындағы, шығысындағы, оңтүстік-шығысындағы аумақтарды күшпен бағындырған Ресейдің XVI ғасырда Батыс Сібір халықтарын қосып алу кезеңі басталды. Келесі ғасырда [[Украина]] мен [[Белоруссия]] жерін басып алу мақсатында көршілес елдермен, соның ішінде құдіретті Осман империясымен ұзаққа созылған соғыс жүргізуге мәжбүр болды. Нәтижесінде [[Киев]] бағындырылып, Ресей [[Азов теңізі]]не шығуға мүмкіндік алды. == ХVIII ғасыр == Ресейдiң әлеуметтiк-экономикалық жағдайы.XVIII ғасырдың бiрiншi ширегiнде Ресейге тән нәрсе: қолөнер мен мануфактура өндiрiсiнiң, сондай-ақ ауыл шаруашылығының дамуы болды. Мемлекет Батыс елдерiнен анағұрлым артта қалды. Ресейде әлi де феодалдық қатынастардың сарқыншақтары сақталды, капиталистiк өндiрiстiң элементтерi ендi ғана ене бастады, ал Батыста бұл кезде капитализм қанат жайып, өркендеп тұрған едi.Елдiң ауыл шаруашылығының өркендеуi өңделетiн жер көлемiн арттыру есебiнен iске асты. Ресейдiң оңтүстiк аудандарында және Украинада қой өсiрудiң дамуы ауыл шаруашылығына үлкен үлес қосты. Бұдан басқа мемлекеттiк өнеркәсiп үшiн зығыр мен сора шикiзатына көтерiңкi сұраныс пайда болды. 1715 жылы үкiмет жарлығы бойынша барлық губернияларда зығыр мен сора егiстiгi ұлғайтылды. Сондай-ақ жылқы өсiру, темекi егу iсi жолға қойылды.Ұзаққа созылған Солтүстiк соғыстың салдары басыбайлы шаруаларға ауыр тидi. Патшаның 1714 жылғы жеке мұралық туралы жарлығымен барлық жер дворяндардың меншiгiне берiлiп, жермен бiрге шаруалар да помещиктiң жекеменшiгiне айналды. Феодалдар неғұрлым көбiрек пайда табу үшiн шаруаларды қанаудың мейлiнше қатыгез түрiн таңдады.Басыбайлы шаруашылық екi қалыпта жүргiзiлдi: жерi өңдеуге қолайсыз, қара топырақты емес аудандарда феодалдар шаруалардан ақшалай алым жинаса, ал оңтүстiктегi құнарлы жерлерде айдалатын жер көлемi кеңейтiлiп, барщина көлемi ұлғайтылды.Шаруаларды жұмысқа жұмылдыру туралы, кезектi және кезексiз рекрутқа шақыру туралы көптеген жарлықтар жа рияланды. Жеке мұралық туралы жарлықтан кейiн дворяндардың топтасу процесi аяқталды. Феодалдар табы дара басқарушыдан дворяндық сословиеге бiрiгiп, нығайды. Бұл оның мемлекеттегi билеушiлiк рөлiн бекiте түстi. Алайда ендi дворяндар өмiр бойы мемлекеттiк қызметте қалуға мiндеттелдi.Дворянның армияда солдат болуға, кемеде матрос болып жұмыс iстеуi де мүмкiн едi. Олар Сiбiр, Камчатка, Орта Азия сияқты алыс және ауыр экспедицияға бекiнiстер мен каналдар салуға жұмсалды. Дворяндардың кейбiреуiнде, әсiресе ақсүйектерiнде мұндай қызмет наразылық тудырды. Осындай жағдайдан дворяндық сословиенiң бiр бөлiгi I Петрдiң қайта өзгертулерiне қарсы оппозицияға шықты. XVIII ғасырда шведтермен болған соғыс нәтижесінде Ресейдің [[географиялық шекаралар]]ы одан әрі кеңейіп, [[Балтық теңізі]]не шықты. Ең бастысы Ресей Батыс Еуропа елдерімен тікелей байланыс орнатуға мүмкіндік алды. [[Петр І|I Петр]] патшалық еткен кезеңде «Еуропаға терезе ашылуы» және түбегейлі қайта құрулардың жүргізілуі Ресей геосаясаты бағытының Шығыстан Батысқа бет бұрғанының белгісі еді. Осы кезден бастап елдің сыртқы ғана емес, ішкі жағдайына да өзгерістер енді. [[1721 жыл]]дан бастап Орыс мемлекеті [[империя]] деп атала бастады. [[1722 жыл]]ы елдің оңтүстік шекараларын нығайту мақсатында I Петр [[Кавказ]] бен [[Иран]]ға жорығын бастады. Нәтижесінде [[Каспий теңізі]]нің батыс және оңтүстік жағалауы Ресей құрамына енгізілді. [[XIX ғасыр]]дың басында өзінің құрамына Балтық теңізінің шығыс жағалауын, [[Польша]] мен [[Бессарабия]]ны, Кавказ сыртын қосу арқылы өз аумағын одан әрі кеңейте түсті. Бірақ [[1853]]—[[1856 жыл]]дары болған [[Қырым соғысы]]нан соң Ресейдің геосаяси жағдайы күрт нашарлап кетті. Осы кезеңде Ресей Бессарабияның оңтүстігінен айырылып қалды және [[АҚШ]]-қа [[Аляска]]ны сатуға мәжбүр болды. Ендігі жерде Ресейдің назары Орта Азияға ауды. Ресей империясының басқыншылық саясаты нәтижесінде [[Орта Азия]] мен [[Қазақстан]] жері толығымен дерлік тәуелді аумақтарға айналды. Ресейдін, [[XX ғасыр]]дағы жаңа тарихы [[1917 жыл]]ы [[Қазан төңкерісі|Қазан революциясынан]] бастау алды. Құлаған империя орнында пайда болған [[Кеңес Одағы|Кеңестер Одағы]] тарихи қалыптасқан геосаяси кеңістікті қалпына келтірумен бірге, оны көршілес аумақтар есебінен кеңейте түсті. Жаңа үлгідегі аса күшті алып мемлекет әлемдік экономика мен саясатта өзіндік орын алды. Өзінің аумақтық тұтастығын сақтаумен қатар, көршілес мемлекеттердегі саяси жүйенің өзгеруін қамтамасыз еткен бұл мемлекет одақтастары есебінен Еуразиядағы ғана емес, әлемдегі саяси күштердің арасалмағын анықтаушы факторға айналды. [[1991 жыл]]ы ішкі қайшылықтар мен сыртқы жағдайлардың ықпалымен ыдыраған Кеңес Одағының басты мұрагері ретінде Ресей Федерациясы жаңа геосаяси күйзелісті басынан кешірді. Біртұтастығы бұзылған кеңістікте экономикалық, байланыстар әлсіреумен қатар, Ресей мемлекетіне онша қолайлы емес геосаяси жағдай қалыптасты.<ref name = g1/> == Геосаяси жағдайы == [[Сурет:Mir on 12 June 1998edit1.jpg|thumb|250px|''Мир'' ғарыш станциясы]] Ресейдің Еуропа мен Азия ортасындағы аралық орны екі дүние бөлігін байланыстырып тұратын өзіндік көпір қызметін атқаруына себепші болады. Бұл елдің әлеуметтік-экономикалық даму ерекшеліктерін айқындаумен қатар, оның саяси жағдайына да ықпал етеді. Кеңес Одағы мен социалистік жүйенің ыдырауы, ұзаққа созылған [[экономикалық дағдарыс]] елдің геосаяси жағдайын өзгертті. [[Солтүстік Атлантикалық Келісім Ұйымы|НАТО елдерімен]], оның ішінде АҚШ-пен ұзаққа созылған экономикалық бәсекелестік пен жаппай қарулану, "[[Суық соғыс|қырғиқабақ соғыс]]" саясатының аяқталуы Ресейдің сыртқы саясатында бетбұрыс кезең болды. Ендігі жерде Ресей белгілі бір елдер тобына бағдарланған саясат жүргізуге қарағанда, өзінің экономикалық, саяси мүдделеріне сай келетін мемлекеттердің барлығымен өзара тиімді байланыстар орнатуға көшті. Геосаяси тұрғыдан алғанда, Ресей нағыз ашық мемлекетке айналды. Дегенмен НАТО елдері шекарасының Шығыс Еуропа мемлекеттері есебінен кеңейіп, ел аумағына жақын келуі Ресей мүдделері тұрғысынан алғанда онша қолайлы құбылыс ретінде бағаланбайды. Қазіргі заманғы әлемдегі геосаяси жағдай, ұлттар мен діндер араздығы, [[халықаралық терроризм]]мен күрес шаралары [[Еуразия]]ның көптеген аудандарында саяси тұрақсыздықтың орын алуына себепші болды. Бұл жағдайда аймақтағы, әлемдегі саяси жағдайға ықпал ететін ірі мемлекет ретінде Ресейдің рөлі күшейіп келеді. Шекараға жақын аудандарда саяси жағдайдың шиеленісуі Ресейдің [[мемлекеттік шекаралар]]ын нығайтуына ықпал етуде. Ресей Федерациясының бұрынғы одақтас республикалармен шекаралары арнайы келісімдер арқылы толық бекітіліп біткен жоқ. Қазақстанмен шекаралары [[2005 жыл]]ғы мемлекетаралық келісімдер негізінде толығымен бекітілді. Ресей геосаяси тұрғыда [[ТМД]] елдерімен, [[Еуропалық Одақ]]пен, Азиялық-Тынық мұхиттық аймақ елдерімен жан-жақты байланыстар орнатуға мүдделі. Әсіресе АҚШ, әлемдік экономика мен саясаттың жаңа орталықтары болып табылатын [[Қытай]], Оңтүстік-Шығыс Азия және [[Үндістан]]мен қарым-қатынастарды жаңа деңгейге көтеру елдің геосаяси жағдайын нығайта түспекші.<ref name = g1/> == Әкімшілік-аумақтық құрылымы == {{main|Ресей әкімшілік-аумақтық құрылысы}} [[Сурет:Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы.jpg|500px|right|Әкімшілік-аумақтық құрылымы]] Ресей Федерациясы құрамына тең құқықты федерациялық бірліктер:<ref>[http://www.embrus-az.com/rffullinfo.html Общая информация по Российской Федерации/Федеративное устройство России] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118042243/http://embrus-az.com/rffullinfo.html |date=2012-01-18 }}</ref> {| cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; vertical-align:center;" |- |<div style="background-color:#73EB00; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 21&nbsp;[[республика]] |- |<div style="background-color:#EEEBA8; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 9&nbsp;[[өлке]] |- |<div style="background-color:#CEC784; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 46&nbsp;[[облыс]] |- |<div style="background-color:#FF0084; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 2&nbsp;федерадиялық деңгейдегі қала<br />([[Мәскеу]] және [[Санкт-Петербург]]) |- |<div style="background-color:#9CA6FF; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 1&nbsp;дербес облыс |- |<div style="background-color:#FFCB31; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 4&nbsp;дербес округ |} Әрбір [[федерация]]лық бірліктің [[Заң шығарушы орган|заң шығару]], сот және басқа органдары бар. Сонымен қатар Ресей Федерациясы аумағында [[мемлекеттік билік]]тің бірыңғай органдары қызмет етеді, жалпыға ортақ [[Конституция]], бірегей азаматтық, ортақ ақша бірлігі және т.б. тағайындалған.<ref name = g1/> == Табиғат жағдайлары == [[Сурет:Baikal-S1999276045323.png|thumb|250px|[[Байкөл]], ғарыштық түсірім.]] [[Сурет:Vasyugan.jpg|thumb|right|250px|[[Васюган]] өзені.]] Ресейдің табиғат жағдайы алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Ол, ең алдымен, алып жатқан аумағының өте үлкен болуымен байланысты. Ресей жерінің көпшілік бөлігін [[жазық]]тар (70%-ға жуығын) мен 1000 м биіктікке дейінгі таулы [[үстірт]]тер алып жатыр. Олардың ауданы жағынан ең ірілері: [[Шығыс Еуропа жазығы|Шығыс Еуропа (Орыс) жазығы]], [[Батыс Сібір ойпаты]] мен [[Орта Сібір таулы үстірті]]. Олардың оңтүстігі мен шығысын таулар жүйесі қоршай орналасқан. Жер бедерінің құрылымы шаруашылық әрекеттерді жүргізуге қолайлы болып келеді. Үлкен жазықтар ауыл шаруашылығын өркендетуді, өзендердің кеме қатынасына қолайлы болуын, жол және көпір құрылыстарын салуды жеңілдетеді. Алайда жер бедері құрылымының қолайсыз жақтары да жеткілікті. Солтүстікке қарай ендік бағыттағы тау жоталарының болмауы [[Арктикалық ауа массасы|арктикалық ауа массаларының]] оңтүстіктегі тау белдеулеріне дейін еркін қозғалуына мүмкіндік берсе, керісінше Қиыр Шығыстағы тау жоталары [[Тынық мұхит]] үстінен келетін ылғалды ауа массаларының тереңдеп енуіне кедергі жасайды. Сонымен қатар Ресей жерінің жазық бөлігінің, негізінен, жоғары және орта ендіктерде орналасуы да табиғат жағдайына өзіндік ерекшеліктер қалыптастырады. Солтүстіктегі [[арктикалық климат]]тан оңтүстікке [[Қара теңіз]] жағалауындағы субтропиктік климаттық белдеуге дейін созыла орналасқанына қарамастан, Ресей жерінде жыл мезгілдері айқын ажыратылатын [[қоңыржай белдеу]]дің континенттік климаты басым тараған. Батыстан шығысқа қарай өте енді (9 мың км-ге жуық) болуы климат континенттілігін арттырады. Сондықтан Ресейдің батысында, яғни еуропалық бөлікте климат қоңыржай континенттік болса, ал азиялық бөлікте шұғыл континенттік сипатқа ауысады. [[Азия]]лық бөлікке жыл мезгілдері арасындағы және тәуліктік температуралық айырмашылықтың үлкен болуы, жауын-шашын мөлшерінің азаюы, қатал климаттық жағдай (әсіресе қыс кезінде) тән болады. Сондықтан Ресей жерінде көпжылдық тоң басқан аудандардың үлесі жоғары, олардың жалпы ауданы 9 млн км²-ге жуық. Көпжылдық тоң қалыңдығы климат қаталдығына байланысты оңтүстіктен солтүстікке қарай 1 метрден жүздеген метрге дейін жетеді. Мұндай табиғат жағдайы осы аймақтарды игеру мүмкіндігін тежейді. Географиялық орны, жер бедері мен климаттық жағдайдың арақатынасы Ресей жерінде мынадай [[табиғат зоналары]]н қалыптастырады: [[тундра]], [[Орманды тундра белдемдері|орманды тундра]], [[Орман белдемдері|ормандар]] (тайга, аралас және жалпақжапырақты ормандар), [[Орманды дала белдемдері|орманды дала]], [[Дала белдемі|дала]], [[Шөлейт зонасы|шөлейт]] және шөл зоналары. Таулы аудандарға биіктік белдеулері тән. Осындай табиғат жағдайы ауыл шаруашылығының мамандануына, халықтың орналасуы мен тығыздығына, өнеркәсіп пен құрылыс кешендерінің қалыптасуына өзіндік ықпалын тигізеді.<ref name = g1/> == Табиғат ресурстары == Ресей жері [[табиғат ресурстар]]ының барлық түріне бай, әсіресе минералдық ресурстар құрамы өте алуан түрлі. Елде 20 мыңнан астам аса маңызды кен орындары барланған, оның 40%-дан астамы өндірісте игерілуде. Ресей дүниежүзі бойынша жер қоры, ағаш сүрегі, теңіздердің толысу энергиясы, өзендердің су-энергетикалық қоры жөнінен 1-орынды, ал өңделетін жер үлесі жөнінен 3-орынды иеленеді. === Минералдық ресурстары === Елдегі минералдық ресурстардың 70%-дан астамын отын-энергетикалық ресурстар ([[газ]], [[көмір]], [[мұнай]]), 15%-ын кенсіз қазба байлықтар, 13%-ын металдар, 1%-ын алмас пен бағалы металдар ([[алтын]], [[күміс]], [[платина]]) құрайды. Минералдық, шикізат өндіру Ресей экономикасының жетекші саласы болып табылады, оған ЖЮ мөлшерінің 33%-дан астамы тиесілі. === Жер ресурстары === Жер ресурстарының жалпы қоры жөнінен Ресей дүниежүзіндегі ең алдыңғы қатарлы ел. Елдің жалпы жер қоры — 1709,8 млн га. Жан басына шаққандағы жер үлесі — 11,5 га, бұл дүниежүзілік көрсеткіштен (3 га) әлдеқайда жоғары. Алайда жер қорының 1/3-і ғана пайдалануға жарамды, онда Ресей халқының 95%-ы қоныстанып, бүкіл шаруашылық салалары құрылымдарының 93%-ы шоғырланған. Ауыл шаруашылығына жарамды жерлер де осы үлеске кіреді. Ресейге дүниежүзіндегі аса құнарлы қара топырақтың 1/3 белігі тиесілі. Алайда соңғы жылдары жер ресурстарының сапасы нашарлап, [[жер эрозиясы]] белең алуда. Жалпы алғанда, ауыл шаруашылығына жарамды жерлердің 80%-ы, жыртылған жерлердің 60%-дан астамы жоспарлы түрде қорғау мен қайта калпына келтіруді қажет етеді. Сонымен қатар 7%-дан астам жер әртүрлі деңгейдегі шөлейттену процесіне ұшырауда.<ref name = g1/> === Агроклиматтық ресурстары === Агроклиматтық ресурстар Ресей жерінде ауыл шаруашылығының барлық салаларын дерлік өркендетуге мүмкіндік береді. Көпшілік бөлігі [[егіншілік]]ті дамытуға қолайлы, топырақ құнарлылығы, жоғары ылғалдылығы мен қарқынды температуралар (10°С-тан асатын) жиынтығы жеткілікті [[қоңыржай белдеу]]де орналасқан. Ондай аудандарға Ресейдің орталық бөлігі, Батыс Сібір мен Қиыр Шығыстың оңтүстігін алып жатқан орманды дала және дала зоналары жатады. Мұндай агроклиматтық жағдайда [[бидай]], [[қарабидай]], [[арпа]], [[бұршақ]], [[зығыр]], [[қарақұмық]], [[картоп]], кейбір көкөніс түрлерін, малазықтық дақылдарды өсіруге мүмкіндік бар. Ресейдің ең жылы бөлігі Қара теңіз жағалауы мен Солтүстік Кавказ жерлерінде жылуды көбірек қажет ететін көкөністер мен жемістер, тіпті кейбір субтропиктік дақылдар да өсіріледі.<ref name = g1/> === Орман ресурстары === Ресей жері [[Орман ресурстары|орман ресурсына]] да бай. Дүниежүзіндегі ормандардың 22%-ы Ресейге тиесілі. Жан басына шаққандағы орманмен қамтамасыз етілуі — 5,3 га, бұл көрсеткіш бойынша Ресей көшбасшы болып тұр. Ең көп таралғаны қылқан-жапырақты ағаштар, олар бүкіл орман қорының 90%-ын құрайды. Орман аумағының көп бөлігі балқарағайдан тұрады, сондай-ақ қарағай, шырша және самырсын ағаштары да басым. Ормандардың көпшілігі елдің шығысында, яғни Шығыс Сібір мен Қиыр Шығыста, одан кейін Батыс Сібір мен Оралда шоғырланған. Ормандар аумағының қысқаруына өрттің шығуы жиі себепші болуда. Әсіресе орман өрттері Ресейдің азиялық бөлігінде климат континенттілігіне байланысты жиі байқалады. === Су ресурстары === Ресей жері су ресурстарына да өте бай. Ресейде 2,5 млн-нан аса өзен, 2 млн-ға жуық көл бар. Ресейде бір жыл ішіндегі жан басына шаққандағы өзен ағынымен қамтамасыз етілуі 30 мың м³-ге тең, алайда бұл көрсеткіш оның барлық бөлігінде бірдей емес. Орталық қара топырақты ауданның өзен ағынымен қамтамасыз етілуі Шығыс Сібір мен Қиыр Шығыстағы көрсеткіштен 100 есе төмен. Ресейдің ең ұзын өзені — [[Лена]] (4 400 км), ең мол сулы езені — [[Енисей]]. Сонымен қатар сумен қамтамасыз ету мақсатында Ресейде 40-тан астам ірі су бөгендері салынған. Ең үлкені — [[Братск су бөгені|Братск]] (дүниежүзінде екінші орында) су бөгені. Тұщы судың аса мол қоры [[Байқал]]да шоғырланған. Ресей жерасты суларының қорына да бай, негізгі пайдаланылатын ресурс Еуропалық бөліктегі артезиан алаптарына тән. Суды пайдалануда өндіріс қажетіне 59%, тұрмыс қажеті мен ауыз су үшін 20%, суландыру мақсатында 13%, ауып шаруашылығы үшін 2%, ал қалған 6% басқа қажеттіліктер үшін жұмсалады. Ресей өзендерінің 500-ден астамы кеме жүруге қолайлы. Олардың кеме жүзуге жарамды жалпы ұзындығы 300 мың км-ден асады. Ресей өзендерінің энергетикалық әлеуеті де жоғары, онда дүниежүзіндегі су-энергетикалық қордың 12%-ы шоғырланған. Оның Еуропалық бөліктегі үлесі 20%, ал Азиялық бөлікте 80%-дан асады.<ref name = g1/> === Биологиялық ресурстары === Ресейдің ормандары, өзендері мен көлдері және теңіз жағалаулары [[Биологиялық ресурстар|биологиялық ресурсқа]] да аса бай болып келеді. Әсіресе [[Баренц теңізі|Баренц]], [[Охота теңізі|Охот]], [[Беринг теңізі|Беринг]] теңіздері мен [[Об]]ь, Енисей өзендері алабының кәсіптік балық аулауда маңызы жоғары. Ормандарда терісі бағалы аңдардың көптеп таралуы аң шаруашылығын дамытуға мүмкіндік береді.<ref name = g1/> === Рекреациялық ресурстары === Ресейдің алуан түрлі табиғат жағдайы [[рекреациялық ресурстар]]дың күрделі жиынтығын қалыптастыруға негіз болған. Табиғи-рекреациялық ресурстардан қолайлы қойнаулар мен жағалаулар (теңіз, өзен, көл), таулар мен ормандар, минералды сулар, табиғат ескерткіштері, табиғи саябақтар өте көп таралған. Ондай аудандарға [[Байкал]], [[Телец көлі|Телец]], [[Селигер]], [[Мещера]] көлдерінің айналасы, [[Уссури]] және [[Қиыр Шығыс тайгасы]], Краснояр Бағаналары, Камчаткадағы [[Гейзер аңғары]], Алтай-Саян және Орал таулары, Солтүстік Кавказ бен Қара теңіз жағалауы, сондай-ақ ірі езен жүйелерінің көптеген бөліктері кіреді. Тарихи-мәдени рекреациялық ресурстар жиынтығы да жеткілікті дәрежеде. Ондай орындар, әсіресе Ресейдің Еуропалық бөлігінде көбірек шоғырланған. Олардың болашақ ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие берудегі және Ресей тарихын туристерге таныстырудағы танымдық маңызы өте жоғары. Ресейде табиғат ресурстарына тән мынадай ортақ белгілер бар: # ресурстар қоры өте мол және алуан түрлі; # ресурстар өз дәрежесінде әлі толық зерттелмеген; # ел аумағы бойынша біркелкі таралмаған және олардың басым көпшілігі нашар игерілген, табиғат жағдайы қолайсыз аудандарда шоғырланған; # жақсы игерілген аудандардағы ресурс қоры сарқылуға жакын. == Халқы == [[Сурет:Federal subjects of Russia by population dencity.svg|thumb|400px|Ресей халқының тығыздығы.]] [[Сурет:Демографилық пирамида 2011.jpg|thumb|400px|Ресей халқының демографиялық пирамидасы, 2011 жыл.]] Ресей Федерациясы халқының саны 2008 жылы 142 млн адам болды. Бұл көрсеткіш бойынша Ресей дүниежүзінде Қытай, Үндістан, АҚШ, Индонезия, Бразилия және Пәкстан, Бангладеш, Нигериядан кейін 9-орын алады. Ресей ғалымдарының болжамы бойынша, алдағы онжылдықта елдегі халық санының қыскаруы одан әрі жалғаса береді. Енді елдің демографиялық көрсеткіштерімен танысайық.<ref name = g1/> === Демографиялық көрсеткіштер === Ресей аумағында XX ғасырдың 90-жылдарынан бері халықтың ұдайы өсуінің қазіргі типі орнықты. Қазіргі кезде туу коэффициенті 12,1°/00, өлім коэффициенті 14,6°/00 - Туудың азаюы мен өлім-жітімнің артуына байланысты 1992 жылдан бері табиғи өсу теріс көрсеткішке (-2,5°/00) ие болды. Соңғы жылдары демографиялық көрсеткіштер жақсарып келеді. Табиғи өсудің оң көрсеткіштері Ингушетия, Тува республикаларында, Ханты-Манси АО-де байқалады. Жалпы алғанда, елде адамның өмір жасының ұзақтығы да қысқарды: 1990 жылы бұл керсеткіш 69 жасқа тең болса, қазіргі кезде 66,6 жасты кұрайды. Демографиялық керсеткіштерге халықтың жас және жыныстық кұрылымы, көші-қон сипаты да әсер етеді. Қазіргі кезде Ресей халқының 17%-ы 14 жасқа толмаған балалар болса, 19%-ын жасы 60-тан асқан егде адамдар құрайды. Ел халқының 53%-дан астамын әйелдер құрайды. Соңғы онжылдықтарда басқа аудандардан көшіп келген жастар үлесі басым аудандарда (Ханты-Манси, Ямал- Ненец, Таймыр автономиялық округтері, Саха республикасы) туу көрсеткіші жоғары, өлім-жітім аз. Күшті урбандалған аудандарда туу көрсеткіші төмен, ал халық құрылымында егде адамдар басым кейбір қалаларда өлім саны көп.<ref name = g1/> === Еңбек ресурстары === Ресейдің еңбек ресурстары 87 млн адамды қамтиды. Олардың басым көпшілігі (71 млн адам) экономикалық белсенді халық болып табылады. Жалпы алғанда, Ресейде жұмыссыздық деңгейі 9,2% деп есептеледі. Бірақ жұмыссыздық деңгейі аумақ, бойынша үлкен айырмашылықтар жасайды. Ингушетия, Дағыстан, Қалмақ Республикасында оның керсеткіші кей жылдары 50%-ға жеткен. Ал экономикалық өрлеу тән Саха республикасында, сондай-ақ ірі қалаларда жұмыссыздың деңгейі 4—5%-дан аспайды. Елдегі жұмыспен қамтылғандардың басым бөлігі өндірістік емес салада (57%), қалғандары өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы салаларында еңбек етеді.<ref name = g1/> === Халқының ұлттық құрамы === Ресей көпұлтты елдер қатарына жатады, мұнда 160 ұлт пен ұлыстың өкілдері тұрады. 100-ге жуық ұлттар мен ұлыстар Ресейдің; байырғы халқына жатады. Саны жөнінен басымы — орыстар, олар Ресей халқының 80%-ын құрайды. Орыс халқының ең басым ауданы — Орталық қара топырақты аудан, мұнда олардың үлесі 95%-дан асады. Ресей аумағында 30-дан астам ұлттық автономия құрылған, бірақ олардың көпшілігінде байырғы халыққа қарағанда орыстардың саны басым. Тілдік құрамы жағынан Ресей халықтары, негізінен, үндіеуропалық (халықтың 89%-ы), алтай (7%), кавказ (2%) және орал (2%) 4 тіл семьяларына жатады. Ресейдің мәдени кеңістігінде орыс тілі мен мәдениетінің ғана емес, басқа халықтардың, соның ішінде шағын ұлыстардың тілі мен салт-дәстүрлерінің сақталуына айрықша көңіл бөлінген. Орасан зор аумақты алып жатқан Саха республикасының байырғы тұрғындары түркі тілдес якуттар болып табылады. Солтүстіктің басқа халықтары, негізінен, бұғы шаруашылығымен айналысса, якуттар атакәсібі болып саналатын жылқы өсіруден әлі қол үзген жоқ. Елдің солтүстігін, Қиыр Шығысты саны жағынан аз ұлттар мен ұлыстар мекендейді.<ref name = g1/> === Орналасуы === Елдің әртүрлі бөліктерінде халық әркелкі орналасқан. Жалпы алғанда, Ресей аумағы бойынша халық тығыздығының орташа көрсеткіші 1 км²-ге 8,5 адам, бұл әлемдік орташа керсеткіштен 4 есе төмен. Ресей аумағының 1/4 бөлігін ғана алып жатқан еуропалық бөлікте халықтық 79%-ы тұрады. Мұнда 1 км² аумақка 30 адамнан келеді. Ал елдің басым бөлігін (3/4) камтитын азиялық бөліктің үлесіне барлық халықтың 21%-ы ғана тиесілі. Халық тығыздығы мұнда 1 км²-ге бар болғаны 2,5 адамды құрайды. :::'''Ресейдегі халық тығыздығы''' :{| class="wikitable sortable" |- ! Экономикалық аудан !! Халық тығыздығы, <br />адам/км² |- | Солтүстік || 4 |- | Солтүстік-Батыс || 39 |- | Орталық || 60 |- | Волга-Вятка || 31 |- | Орталық қара топырақты || 46 |- | Волга бойы || 31 |- | Солтүстік Кавказ || 49 |- | Орал || 24,5 |- | Батыс Сібір || 6 |- | Шығыс Сібір || 2 |- | Қиыр Шығыс || 1 |- | Калининград облысы || 62,5 |- | Ресей, орта есеппен || 8,5 |} Экономикалық аудандар бойынша да халықтың тығыздығы әртүрлі. Халық Орталық аудан мен Калининград облысында тығыз орналасқан, ал Қиыр Шығыс пен Шығыс Сібірде, Солтүстік ауданда халық өте сирек қоныстанған. Халық тығыздығы табиғат жағдайларының қолайлы болуына тікелей байланысты. Ресейдің халық тығыз қоныстанған аудандарында табиғат жағдайы қолайлы болып келеді. Мысалы, Солтүстік Осетияда тығыздық 1 км²-ге шаққанда 80 адамды құраса, табиғаты қолайсыз Таймырда бұл көрсеткіш 1 адамға тең. Ірі қалалар мен олардың маңында халық тығыздығының жоғары болуын әлеуметтік-экономикалық жағдаймен түсіндіруге болады. Мысалы, Мәскеу қаласы мен облысында халық тығыздығы 1 км²-ге 320 адамға жетеді. Еуропалық бөліктің солтүстігінен басқа аумағын және азиялық бөліктегі Транссібір теміржолы бойындағы аудандарды қамтитын жолақта Ресей халқының 93%-ы тұрады. Елдегі ең ірі қалалар мен миллионер қалалардың барлығы дерлік осында орналасқан. Солтүстікке және шығысқа қарай халық тығыздығы азая береді. Ел аумағының 2/3 бөлігін қамтитын Солтүстік ауданда бүкіл халықтың 6%-ы ғана тұрады. Бұл аудандарда қала халқының үлесі жоғары, ал қалалардың орналасуы минералдық ресурстарды өндірумен тығыз байланысты болады. Сібірдің оңтүстігінде (Алтай, Тува республикалары) де халық сирек қоныстанған, мұнда ел халқының 1%-ы ғана тұрады, бірақ ауыл халқының үлесі жоғары. Халықтың әркелкі орналасуы және көптттілік аумақта өте сирек қоныстануы елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына кедергі келтіретін факторлардың бірі болып табылады. Ресейде, негізінен, қоныстанудың екі түрі (қалалық және ауылдық) басым. Жалпы алғанда, Ресейде 150 мыңға жуық ауылдық елді мекен бар. Олардың саны, әдетте, ауыл шаруашылығы өркендеген аудандарда көбірек. Көлік қатынасы және рекреациямен (емдеу-сауықтыру және демалыс орындары), сондай-ақ орман шаруашылығымен байланысты ауылдың елді мекендер де бар. Қазіргі кезде ауылды жерде тұратындардың тек 55%-ы ғана ауыл шаруашылығында жұмыс істейді. Қазіргі кезде Ресей халқының 73%-ы қалада тұрады. Қала халқының үлесі, әсіресе Солтүстік-Батыс (87%) және Орталық (80%) аудандарда жоғары. Алтай, Тува, Қалмақ республикаларында, солтүстіктегі ұлттық автономиялық округтерде урбандалу деңгейі 50%-дан төмен. Ал ауыл шаруашылығы дамыған Солтүстік Кавказ бен Краснодар өлкесінде қала халқының үлесі 54%-ды құрайды.<ref name = g1/> == Мәдениеті == {{main|Ресей мәдениеті}} [[Сурет:Yaroslavl gospel.jpg|250px|thumb]] [[Сурет:Стороны збручского идола.jpg|250px|thumb]] Ресей мәдениеті адамзат баласына баға жетпес мол мәдени мұралар қалдырған дүниежүзілік мәдениеттің ажырамас бөлігі. Ресей мәдениеті — өзіндік ерекшеліктері бар қайталанбайтын мәдениет, ендеше оның әлемдік мәдениет қазынысына қосқан үлесіне де баға жетпейді. Орыс мәдениетінің қалыптасу ерекшеліктері негізінен төмендегі факторларға тығыз байланысты болды. Олар: * көптеген этикалық топтар мен халықтар мекендеген орасан зор территорияны игеру; христиан дінінің ерекше тармағы — православиені руханилылықпен дәстүрлі салт-дәстүрлерге негіздей отырып орнықтыру; * уақытша болса да ұзақ уақытқа созылған батыс-еуропалық өркениеттік процестерінен оқшау дамуға байланысты туған «тұйықтыққа» бұдан әрі жол бермеу; * жеке адамдардың мүддесін мемлекет мүддесіне бағындыру. Осы айтылған ойларымыз дәлелді болу үшін, орыс мәдениетінің қалыптасу кезеңдерін толығырақ қарастырып көрелік. Ақиқатына келсек, көп ғасырлық тарихы бар Ресей мәдениетінің жалпы көрінісі бұрынғыдан да айқындалып келе жатқан сияқты. Ұлттық топырақта пайда болып, өзіндік бет- бейнесімен ерекшеленсе де, мәдени өркендеудің жалпы арнасына келіп құйылатын Ресей мәдениеті, оның ішінде ұлттық бұлақтан нәр алған ежелгі Русь мәдениеті, византиялық көркем жүйемен және тағы да басқа мәдениеттермен тығыз алмасып жатады. Атап айтқанда, Ресей мәдениеті Византиямен қатар, көршілес жатқан [[Болгария]], [[Сербия]], [[Армения]], [[Грузия]] сияқты елдердің мәдениетімен үндестік тапты.<ref>Мәдениеттану негіздері: Оқулық. - Алматы: Дәнекер, 2000. ISBN 9965-485-34-8</ref> === Ежелгі Русь мәдениеті === {{main|Ежелгі Русь мәдениеті}} Ежелгі Русь мәдениеті — шекарасы Тамань түбегіне, сондай-ақ Солтүстік Двинаның жоғарғы аңғарына дейін, ал батысында Висланның жоғарғы арнасына дейін созылған [[Киев]] державасының мәдениеті ғана емес, сонымен қатар қуатты [[Владимир Суздаль]] княздігінің, [[Новгород]] боярлар республикасының, одан қалды сындарлы кезеңнің қатал сынағынан мүдірмей өтіп, елді біріктіру күресіне басшылық жасап, сол күрестің бел ортасында болған Мәскеу князьдігінің өнері. == Ірі қалалары == Халқының саны бойынша Ресей қалалары шағын (халық саны 50 мың адамға дейін), орта (50—100 мың адам), ірі (100—500 мың адам), аса ірі (500 мыңнан 1 млн адамға дейін) және миллионер қалаларға бөлінеді. Үлкен қалалардың атқаратын қызметі көптеген саланы қамтиды. Ел экономикасы мен әлеуметтік өмірінде, әсіресе миллионер қалалардың маңызы зор. Миллионер қалаларда елдегі барлық қала халқының 1/4 бөлігі шоғырланған. <center> '''Ресейдегі миллионер қалалар, 2008 ж.'''<br /> (Ресей статистикалық анықтамалығының деректері бойынша) {| class="wikitable sortable" |- !&nbsp;&nbsp;&nbsp; Қала &nbsp;&nbsp;&nbsp;!! Халық саны, млн адам !!&nbsp;&nbsp;&nbsp; Қала &nbsp;&nbsp;&nbsp;!! Халық саны, млн адам |- | '''[[Мәскеу]]''' || 10,4 || '''[[Самара]]''' || 1,13 |- | '''[[Санкт-Петербург]]''' || 4,6 || '''[[Омбы]]''' || 1,13 |- | '''[[Новосибирск]]''' || 1,4 || '''[[Қазан]]''' || 1,1 |- | '''[[Төменгі Новгород]]''' || 1,3 || '''[[Үфі]]''' || 1,1 |- | '''[[Екатеринбург]]''' || 1,3 || '''[[Челябинск]]''' || 1,1 |} </center> Елдегі ең ірі агломерациялар Мәскеу (13 млн тұрғыны бар) және Санкт- Петербург (6,5 млн адам) маңында қалыптасқан. Мәскеу халық саны жөнінен Еуропадағы ең ірі қала болып табылады. Қала шамамен 1000 км² аумақты қамтып жатыр. Қала туралы алғашқы мәліметтер жылнамаларда 1147 жылы жарық көрген. XV ғасырдан бастап біртұтас Ресей мемлекетінің астанасы болып жарияланған. 1922—1991 жылдардың аралығында КСРО астанасы қызметін атқарған Мәскеу елдегі аса ірі әкімшілік, экономикалық және мәдени орталыққа айналды. Қалада 4 ірі әуежай, аса ірі метрополитен, жүздеген кәсіпорындар, 80-нен астам жоғары оқу орны шоғырланған. Қалада 1000- нан астам ғылыми мекемелер жұмыс істейді. Мәскеу — әлемдегі ірі мәдениет орталықтарының бірі. Мұнда сәулет өнерінің інжу-маржандары болып саналатын діни ғимараттар, Мәскеу Кремлі мен Қызыл алаң, патша иеліктерінің әсем сәулет ансамбльдері, Үлкен театр мен Мәскеу университетінің ескі ғимараты сақталып қалған. Қалада 60 кәсіби театр, 74 мұражай жұмыс істейді. 1980 жылы қалада XXII Олимпиадалық ойындар өткізілді. Орал мен Поволжьеде басқа аудандармен салыстырғанда миллионер қалалар саны көп (оны немен түсіндіруге болады?). Ал солтүстіктегі ең ірі қала болып саналатын Мурманскіде халық саны 400 мың адамға да жетпейді. Ірі қалалардың көпшілігі әкімшілік бірліктердің орталығы болып табылады.<ref name = g1/> === Ірі қалаларының тізімі === {{Ресейдің ірі қалалары}} {{clear}} == Шаруашылығы және өнеркәсібі == {{main|Ресей экономикасы}} [[Ресей Федерациясы]] — өтпелі [[экономика]] тән индустриялы-аграрлы [[ел]]. [[Кеңес Одағы]]ның ыдырауына [[байланыс]]ты ел экономикасы терең [[дағдарыс]]қа ұшырады. Біртұтас [[мемлекет]] құрамында болған елдер тәуелсіздігін алған соң, олардың арасындағы тығыз экономикалық байланыс үзілді. Мұның өзі жаңа экономикалық [[одақ]] құруға түрткі болғанын білесіңдер. Ресей экономикасында жүрген экономикалық қайта құрулардың басты [[бағыт]]тары мынадай болды: 1) экономикалық әрекетке [[еркіндік]] берілуі; 2) экономиканы басқаруда және реттеуде мемлекет үлесінің азаюы; 3) мемлекет меншігінің акционерлік [[ұжым]]дар мен жеке [[адам]]дар меншігіне өтуі. Жүргізілген қайта құрулар [[нәтиже]]сінде экономиканы басқару сипаты ғана емес, оның салалық құрылымына, қаржыландыру [[жүйе]]сіне, басқа елдермен экономикалық байланыстарына да өзгерістер енгізілді. 1990 жылдардан бастап жүргізілген нарықтық қайта құруларға қарамастан, [[шаруашылық]]тың салалық құрылымында ала-құлалық сақталуда. Қазіргі кезге дейін ел экономикасында ресурстық [[сала]]лар басым, [[өндіріс]]тің шоғырлану және монополиялану [[деңгей]]і жоғары. Ресей экономикасы басым түрде [[шикізат]] пен материалдарды шетке сатуға негізделіп отыр. Шаруашылық дамуында Ресей өз аумағындағы табиғи, материалдық және [[еңбек]] ресурстарына сүйенеді. Шетел инвестициясы, негізінен, [[қаржы]] саласы мен [[сауда]]ны дамытуға бағытталған, өндіріс салаларын дамытуға әлдеқайда аз жұмсалады. Қазіргі кезде мемлекет аса маңызды шаруашылық салаларын бақылауды өз қолына алу үшін бірқатар [[жұмыс]] жүргізуде. == Ауыл шаруашылығы == {{main|Ресейдің ауыл шаруашылығы және көлік географиясы|}} [[Ауыл шаруашылығы]] Ресейдің [[экономика]]сын дамытудағы аса маңызды [[буын]] болып саналады. Өйткені ауыл шаруашылығы материалдық [[өндіріс]]тің шешуші саласы, ол [[халық]]ты тек [[азық-түлік]]пен қамтамасыз етумен шектелмейді, сондай-ақ [[өнеркәсіп]]тің көптеген салалары үшін аса қажетті [[шикізат]] та өндіреді. Сонымен [[қатар]] өндірілген өнімдерді дер шағында сапалы өңдеп, дәл [[уақыт]]ында халыққа жеткізу де қажет. Осы шараларды орындау [[мақсат]]ында ауыл шаруашылығы шаруашылықтың көптеген салаларымен тығыз [[қарым-қатынас]] орнатады. Осы [[байланыс]]тар негізінде агроөнеркәсіптік кешендер қалыптасады :''Ресейдің агроөнеркәсіптік [[кешен]]дері әлі де даму, өркендеу [[жағдай]]ында тұр, олардың түрлі буындары арасындағы [[байланыс]]тар өз [[дәреже]]сінде емес. Әсіресе өнімді өңдеу мен [[қызмет]] көрсету салалары жетілдіруді қажет етеді. Агроөнеркәсіптік кешеннің жетекші әрі негізгі саласы — [[ауыл шаруашылығы]]. Ауыл шаруашылығының басқа салалардан басты [[Айырмашылық|айырмашылығы]] — оның өркен жаюы [[табиғат]] жағдайына, агроклиматтық ресурстар [[Жиынтық|жиынтығына]], сондай-ақ жер қорына тікелей тәуелді болуында. Ал Ресей жерінің табиғат жағдайы және оның мүмкіндігі сендерге жақсы таныс. Ресейдің ауыл шаруашылығына жарамды [[жер]] қоры 222 млн га, оның 126 млн га-сы егістік жерлер. Бұл [[көрсеткіш]]тер бойынша Ресей дүниежүзіндегі дамыған елдер арасында өте жоғары орынды иеленеді. Алайда ауыл шаруашылығының [[даму]] дәрежесі мен өндірілген өнім көрсеткіштері жөнінен әлдеқайда төмен [[деңгей]]де.'' Ауыл шаруашылығы екі маңызды [[сала]]дан құралатындығын сендер білесіндер, олар: [[өсімдік]] шаруашылығы және [[мал шаруашылығы]]. Ресейде ауылшаруашылық өнімдерінің үлесі жөнінен өсімдік шаруашылығы жетекші орында, яғни жалпы өнімнің 55%-ы тиесілі. Ал қалған 45%-ы мал шаруашылығы өнімдерінің үлесінде. Жоғары дамыған елдерде, керісінше мал шаруашылығының өнімдерінің [[үлес]] салмағы төмен. Сондықтан да Ресей ауыл шаруашылығы алдында тұрған басты [[міндет]]тердің бірі — мал шаруашылығын мүмкіндігінше өркендету. === Өсімдік шаруашылығы === [[Сурет:Rostov's region combain.jpg|thumb|right|250px|[[Бидай]] жинауы]] Ресейдің [[өсімдік шаруашылығы]]ның басты құрамдас бөліктерше дәнді дақылдар, техникалық дақылдар, [[көкөніс]] пен [[бақша]], [[бақ]] және [[жүзім]], малазықтық дақылдар өсіру жатады. Онша ауқымды емес жерлерде [[темекі]] мен [[шай]] өсіріледі. Жалпы жыртылатын жердің 56%-ы дәнді дақылдар, 5%-ы [[картоп]] пен бақша, 6%-ы техникалық дақылдар, 33%-ы малазықтық дақылдардың үлесіне тиесілі. === Мал шаруашылығы === Ресейдің [[мал шаруашылығы]]ндағы жетекші салаларға [[ірі қара]] өсіру, [[шошқа]] және қой шаруашылықтары жатады. Соңғы он жыл ішінде Ресейде мал басының саны 2—3 есеге дейін кеміп кетті (косымшадағы 12-кестені қараңдар). Мал шаруашылығының өркендеуіне мал азығының жеткілікті дайындалмауы, [[мал]] тұқымын асылдандыру шараларының өз [[дәреже]]сінде жүргізілмеуі кедергі жасайды. == Көлік географиясы == Ресей аумағында [[көлік]]тің барлық түрлері дерлік жақсы дамыған деуге болады. Алайда олардың орналасу жиілігі, жүк және жолаушы тасымалындағы үлесі біркелкі емес. Бұл [[жағдай]] республика аумағының өте ауқымдылығымен, [[табиғат]] жағдайының кейбір ерекшеліктеріне, сондай-ақ әрбір ауданның игерілу дәрежесіне, экономикалық және [[әлеумет]]тік деңгейіне тәуелді. [[Көлік]] түрлерінің көлік жүйесіндегі орны атқарылған [[жұмыс]] нәтижесімен анықталады. Оның көрсеткіштері тасымалданған жүк (млн т) пен жолаушының (млн [[адам]]) санымен және жүк пен жолаушы айналымымен бағаланады. Көлік түрлерін таңдауда оған жұмсалатын өзіндік [[күн]], көліктің жылдамдығы, [[жүк]] көтеру мүмкіншілігі, табиғат жағдайының көлік жұмысына тигізетін әсері ескеріледі. Осы тұрғыдан алғанда Ресей көлік жүйесінде теміржол көлігі жетекші орын алады. Теміржол желісінің жалпы [[ұзындығық|ұзындығы]] 148 мың км, 86 мың км жол жалпыға бірдей қолданысқа ие, оның 42 мың км-і электрлендірілген. Ресейдегі жүк тасымалының 40%-ы, жолаушы тасымалының 50%-ы осы көлік түріне тиесілі. Теміржол жиілігі еуропалық [[бөлік]]те өте жоғары деңгейде. Оның бейнесі алып [[шеңбер]]ге ұқсайды, негізгі білігі [[Мәскеу]] қаласы болып табылады. Одан жан-жаққа қарай 11 теміржол тораптары таралады. Еуропалық шеңберден шығысқа карай ендік бағыттағы бірнеше жол тораптары тармақталады. Тораптар жиілігі шығысқа жүрген сайын біртіндеп сирейді. Олардың ең ірілері: Транссібір, Ортасібір және Оңтүстіксібір тораптары. Бұл тораптардың барлығы дерлік Қазақстан жері арқылы өтетіні сендерге жақсы [[таныс]]. == Байланыс == [[Шаруашылық]] салалары арасындағы [[ақпарат]] алмасу, ең алдымен, [[байланыс]] жуйелері аркылы жүзеге асады. Ресейдің байланыс жүйелері екі негізгі саладан құралады: [[пошта]] және электр байланысы. Пошта байланысының [[даму]] дәрежесі жөнінен Ресей Еуропаның жоғары дамыған елдерімен деңгейлес. Әрбір 10 мың тұрғынға шаққанда 3 байланыс орны сәйкес келеді. Электр байланысының [[телефон]], бейнетелефон, ұялы телефон, [[телеграф]], ғарыштық байланыс, [[радио]] және [[телехабар]] тарату, электрондық пошта, интернет жүйесі сияқты түрлері сендерге жақсы таныс. Ресейде бұл байланыс түрлерінің барлығы дерлік кездескенімен, олардың басым [[Көпшілік|көпшілігі]] жеткілікті дәрежеде дамымаған. Телефон желісімен қамтамасыз етілуі барлық жерде біркелкі емес, ең жоғары [[көрсеткіш]] Орталық экономикалық ауданға тән. Ресей жері арқылы Біртұтас автоматты [[байланыс жүйесі]] салынған. Ол электр тербелістері арқылы берілетін [[ақпарат]]тарды бір жүйеге топтастырады. Әлемдік байланыс жүйесіне енуде ұзындығы 18 мын км-ге жететін Трансресейлік талшықты [[оптика]] желісінің салынуының маңызы өте зор. Ол Ресейдің Еуропамен және [[Жапония]]мен байланысын жаңа сатыға көтеруде. Соңғы жылдары [[интернет]] жүйесінің жедел дамуы байқалуда. Ол үшін арнаулы талшықты оптика [[жүйе]]сі салынуда. Байланыс жүйесінің аса ірі орталықтары — [[Мәскеу]] мен [[Санкт-Петербург]] қалалары болып табылады.<ref>География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмөжінова, т.б. — Өңд., толықт. 2-бас. — Алматы: Мектеп, 2010. — 304 б., сур.ISBN 978-601-293-170-9</ref> == Экономикалық аудандары == {{main|Ресейдің экономикалық аудандары}} Ресей [[Аумақ|аумағы]] ішкі экономикалық [[айырмашылық]]тарына қарай 11 экономикалық аудан мен бір еркін экономикалық зонаға бөлінеді. Олардың әрқайсысы өзіне тән маманданған [[шаруашылық]] салалары бар кешенді құрылымдардың күрделі [[Жиынтық|жиынтығынан]] құралады: * Орталық экономикалық аудан; * Волга-Вятка экономикалық ауданы; * Орталық қара топырақты аудан; * Солтустік-Батыс экономикалық ауданды; * Солтүстік экономикалық аудан; * Солтүстік Кавказ экономикалық ауданы; * Волга бойы экономикалық ауданы; * Орал экономикалық ауданы; * Батыс Сібір экономикалық ауданы; * Шығыс Сібір экономикалық ауданы; * Қиыр Шығыс экономикалық ауданы; * Калининград облысы == Сыртқы экономикалық байланыстары == === Сыртқы сауда === Ресей Федерациясының басқа елдермен [[қарым-қатынас]]ы, олардың жалпы сипаты мен құрылымдық өзгерістері, ең алдымен, сыртқы сауда байланысына тәуелді. Ел экономикасы көптеген жылдар бойы жасанды саяси кедергілер әсерінен дүниежүзілік нарықтан тыс қалып келген болатын. XX ғасырдың 90-жылдарынан бастап Ресей [[экономика]]сы ашық сипат алып, халықаралық [[деңгей]]ге бетбұрыс жасады. 1994 жылы Ресей мен Еуропалық Одақ арасында серіктестік пен достастық [[келісім]]ге қол қойылды. Соның [[нәтиже]]сінде Ресей Еуропалық Одақ елдеріне өз [[экспорт]]ының үлесін 40 %-ға дейін көтерді. Сонымен қатар Батыс Еуропаның жоғары дамыған [[мемлекет]]терімен арадағы [[байланыс]]ты күшейтіп, оның үлесін 50—60 %-ға дейін өсірді. Ондай сауда серіктестері қатарынан [[Германия]], [[Италия]], [[Жапония]], [[АҚШ]], [[Ұлыбритания]] мемлекеттерін көруге болады. Мұндай сауда- экономикалық байланыстар ТМД елдерімен де жаңа деңгейге көтерілді. 2007 жылғы сыртқы [[сауда]] айналымы 578,9 миллиард [[АҚШ доллары]]н құрайды, оның 355,5 миллиард АҚШ доллары экспортқа, ал 233,4 миллиард АҚШ доллары импорт үлесіне тиесілі. Олардың арақатынасы мен басты бағыттарына мәтіндегі картадан да айқын көз жеткізуге болады. Ресейдің [[экспорт]]қа шығаратын тауарлары арасында отын-энергетикалық және минералдық ресурстардың үлесі басым. [[Мұнай]] мен мұнай өнімдерін [[Германия]], [[Италия]], [[Швейцария]], [[Ұлыбритания]] мен [[Польша]]ға; табиғи газды Германия, Италия, [[Франция]]ға; таскөмірді [[Жапония]] мен [[Түркия]]ға шығарады. 2004 жылғы қорытынды бойынша осы тауарлардың [[Беларусь]], [[Қазақстан]], [[Қырғызстан]], [[Молдова]] мен [[Украина]]дағы үлесі 24 %-дан 60 %-ға дейін ауытқыған. Сонымен қатар осы жылғы қорытынды бойынша Ресейдің ең басты сауда серіктестері ТМД елдерінен басқа Германия, Италия, [[Қытай]] және [[Нидерланд]] болып отыр. Елде сыртқы саудамен қатар халықаралық экономикалық қатынастардың басқа да нысандары дамуда. Жоғары дамыған елдермен, сондай-ақ Шығыс Еуропа елдерінің көптеген компанияларымен бірлескен кәсіпорындар қатары көбеюде. Ал шетелдерде Ресей компанияларының қатысуымен бірлескен кәсіпкерліктің дамуы жедел қарқынмен жүруде. Елдегі сыртқы экономикалық [[байланыс]] түрлерінің бірі — [[туризм]] болып табылады. === Туризм === Ресей жері табиғат [[жағдай]]ының алуантүрлілігі, әсіресе табиғаты көркем де көрікті жерлерінің көп болуымен ерекшеленеді. Ондай аудандар қатарына Солтүстік [[Кавказ]] бен Қара теңіздің жанға жайлы курорттары мен жағажайлары, [[Байкал]] көлі мен [[Сібір]] өзендерінің табиғаты әсем жағалаулары, Орал, [[Алтай]] және [[Саян]] тауларының баурайларындағы таулық туристік базалар жатады. Сонымен [[қатар]] тарихи және [[сәулет]] ескерткіштері, [[мұражайлар]], [[өркениет]] мұралары сақталып қалған ежелгі қалалар мен қазіргі [[ғылым]] мен мәдениеттің озық үлгілерін жинақтаған әсем де асқақ қалалар Ресейдің аса құнды ұлттық [[байлық]]тары болып саналады. Осы [[құндылық]]тарды көздің қарашығындай сақтап әрі туристерге барлық қырынан толықтай таныстыруда түбегейлі [[өзгеріс]]тер жүзеге асырылуда. Ресейдің аса ірі қалалары мен туристік-рекреациялық мүмкін- діктері жоғары аудандарда инфрақұрылымдар жаңартылып, [[заман]] талабына сәйкестендірілуде. Ол шараларды жүзеге асыру мақсатында [[мемлекет]]тік қордан өте қомақты қаржы бөлінуде. Осы шаралар нәтижесінде соңғы жылдары халықаралық туризм жылдам дамуда. Анықтамалық [[мәліметтер]] бойынша Ресейге келетін туристердің ішінде алыс шетелден келетіндер саны XX ғасырдың 90-жылдарындағы 13%-дан соңғы жылдары 29%-ға дейін көтерілген. == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Сыртқы сілтемелер == {{commons|Russia|Ресей}} * [http://www.kremlin.ru Ресей Федерациясы Президентінің ресми сайты] * [http://www.duma.ru Сайт Ресей Федерациясы Мемлекеттік Думасының ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140401074830/http://www.duma.ru/ |date=2014-04-01 }} * [http://www.gov.ru Ресей Федерациясы Мемлекеттік органдарының ресми сайты] {{Навигациялық блок |тақырып = Ресей |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}}; |state = collapsed |Еуропа елдері |Азия елдері |Балтық теңізі бойындағы мемлекеттер |Каспий теңізі бойындағы елдер |Жапон теңізі бойындағы елдер |Қара теңіз бойындағы елдер |БРИКС |ТМД |ҰҚШҰ |G8 |G20 |Еуразия Экономикалық Қауымдастығы |Еуропа кеңесі |Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы |Шығыс Азия елдері саммиті |Қара теңіз экономикалық ынтымақтастығы ұйымы |БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі |Ислам ынтымақтастық ұйымы }} [[Санат:Ресей|*]] [[Санат:Посткеңестік елдер]] azmpiimln86cgxyzgjbov8cnc2yyvpk 0 2689 3319851 3317806 2024-04-26T09:23:35Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Windows_logo.png|thumb|right|Windows рәмізі]] {| id="toc" border="0" ! {{MediaWiki:Toc}}: | [[#content|Үсті]] — [[#А|А]] [[#Ә|Ә]] [[#Б|Б]] [[#В|В]] [[#Г|Г]] [[#Д|Д]] [[#Е|Е]] [[#Ж|Ж]] [[#И|И]] [[#К|К]] [[#Қ|Қ]] [[#Л|Л]] [[#М|М]] [[#Н|Н]] [[#О|О]] [[#Ө|Ө]] [[#П|П]] [[#Р|Р]] [[#С|С]] [[#Т|Т]] [[#Ұ|Ұ]] [[#Ф|Ф]] [[#Х|Х]] [[#Ш|Ш]] [[#A—Z|A—Z]] |} __NOTOC__ == А == ;<span id="Алмалы дискі" style="font-weight: bold">Алмалы дискі</span> <span style="font-size:smaller;">(Floppy disk)</span> : Диаметрі 3,5 дюймді құрайтын, көп дүркін пайдаланылатын магнитті арқау. Қазіргі кезде сыйымдылығы 1,44 МБ алмалы дискілер пайдаланылады. Дискілердің алғашқы үлгілерінің мұқабалары икемді болғандықтан, олар {{lang-en|floppy disk}} — иілгіш дискілер деп аталады. ;<span id="Апару" style="font-weight: bold">Апару</span> <span style="font-size:smaller;">(Move)</span> : Таңдалған элементтің үстінен тінтуір батырмасымен басып ұстап тұрып жылжыту арқылы бейнебеттің үстімен жылжыту. Мысалы, бейнебеттегі терезенің орнын ауыстыру үшін терезе тақырып атын сүйреп апаруға болады. ;<span id="Арқау" style="font-weight: bold">Арқау</span> <span style="font-size:smaller;">(Media)</span> : Дерек сақтауға жарайтын кез келген тұрғылықты немесе алмалы құрылғы. Мысалы, тұрғылық дискілер, алмалы дискілер, магнитті таспалар, ықшам дискілер. ;<span id="Ашылмалы мәзір" style="font-weight: bold">Ашылмалы мәзір</span> <span style="font-size:smaller;">(Pull Down Menu)</span> :Мәзір жолының үстінен нұқығанда ашылатын мәзір. Мәзір ашық тұрады, алайда пайдаланушы тінтуір батырмасын тағы бір рет баспайынша немесе мәзір тармағын таңдамайынша басқа әрекет жасалмайды. {{top}} == Ә == ;<span id="Админ" style="font-weight: bold">Админ</span> <span style="font-size:smaller;">(Administrator)</span> : '''Windows XP Professional жүйесінде''' — үйшік контроллерлерін немесе жергілікті компьютерлерді, олардың пайдаланушы тіркелгілері мен топтық тіркелгілерін орнату мен басқару, құпия сөздер мен рұқсаттар беру және пайдаланушыларға желіде жұмыс істеу мәселелерін шешуде көмек көрсету үшін жауап беретін адам. Админдер Админдер тобының мүшелері болып табылады және үйшікті немесе компьютерді толық басқарады. : '''Windows XP Home Edition жүйесінде''' — компьютердегі бүкіл жүйеге өзгеріс енгізіп, бағдарламалар орната алатын және компьютердегі барлық файлдарға қатынай алатын адам. Компьютер әкғімшісінің тіркелгісін иеленетін адам компьютердегі барлық басқа пайдаланушы тіркелгілеріне түгел қатынай алады. ;<span id="Әмір" style="font-weight: bold">Әмір</span> <span style="font-size:smaller;">(Command, Macro, Script)</span> : Пайдаланушы белгілі бір әрекетті іске асыру мақсатында бағдарламаға беретін нұсқау. Әдетте әмірлер пернетақтадан теріледі немесе мәзірден таңдалады. ;<span id="Әмір жолы терезесі" style="font-weight: bold">Әмір жолы терезесі</span> <span style="font-size:smaller;">(Command Prompt window)</span> : [[MS-DOS]] амалдық жүйесімен өзара әрекеттесуге арналған, жұмыс үстеліндегі терезе. MS-DOS әмірлері жыпылықтайтын жүгіргімен белгіленген кіру нүктесінде теріледі. Сондай-ақ [[#MS-DOS|MS-DOS]] терминін қараңыз. {{top}} == Б == ;<span id="Бағдарлама" style="font-weight: bold">Бағдарлама</span> <span style="font-size:smaller;">(Program)</span> : Бағдарламалар белгілі бір тапсырмаларды орындауға, мысалы, мәтінді өңдеуге, бухгалтерлік есеп жүргізуге немесе дерек басқаруға арналған. Бағдарламалар сондай-ақ ''бағдарламашықтар'' деп те аталады. ;<span id="Байланған нысан" style="font-weight: bold">Байланған нысан</span> <span style="font-size:smaller;">(Linked Object)</span> : Құжатқа кірістірілген, бірақ бастапқы файлда қалатын нысан. Байланған деректер бастапқы құжатта өзгертілген кезде жаңартылып отырады. Байланған деректерді өзгерту үшін олардың үстінен екі рет басыңыз. Бейнебетте осы деректер қай бағдарламада жасалса, сол бағдарламаның мәзірлері мен құралдар үстелдері пайда болады. Егер екі құжат та бір компьютерде болса, онда байланған деректерге енгізілген өзгерістер бастапқы құжатта да көрінетін болады. Сондай-ақ [[#Бастапқы құжат|бастапқы құжат]] терминін қараңыз. ;<span id="Барынша кішірейту" style="font-weight: bold">Барынша кішірейту</span> <span style="font-size:smaller;">(Minimize)</span> : Терезе тақырып атының оң жағындағы «Барынша кішірейту» батырмасының көмегімен терезені құралдар үстеліндегі батырма мөлшеріне дейін кішірейту. Сондай-ақ [[#барынша үлкейту|барынша үлкейту]], [[#Терезе тақырып аты|терезе тақырып аты]] терминдерін қараңыз. ;<span id="Барынша үлкейту" style="font-weight: bold">Барынша үлкейту</span> <span style="font-size:smaller;">(Maximize)</span> : Терезе тақырып атының оң жағындағы «Барынша үлкейту» батырмасының көмегімен терезені ең үлкен мөлшерге дейін үлкейту. Сондай-ақ [[#барынша кішірейту|барынша кішірейту]], [[#Терезе тақырып аты|терезе тақырып аты]] терминдерін қараңыз. ;<span id="Бастапқы құжат" style="font-weight: bold">Бастапқы құжат</span> <span style="font-size:smaller;">(Main document, Original document, Master document)</span> : Бастапқы құжат деп байланған немесе ендірілген нысан жасалған құжатты атайды. Сондай-ақ [[#Ендірілген нысан|ендірілген нысан]], [[#Байланған нысан|байланған нысан]] терминдерін қараңыз. ;<span id="Басып шығарғыш" style="font-weight: bold">Басып шығарғыш</span> <span style="font-size:smaller;">(Printer)</span> : [[Мәтін]] мен кескіндерді қағазға немесе басқа да басып шығарылатын арқауларға шығаруға арналған құрылғы. ;<span id="Басып шығарғыш драйвері" style="font-weight: bold">Басып шығарғыш драйвері</span> <span style="font-size:smaller;">(Printer driver)</span> : Белгілі бір басып шығарғыштың аппараттық жасақтамасы мен ішкі тілінің қандай екеніне қарамастан онымен басқа бағдарламалардың жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін бағдарлама. Нақты құрылғымен өзара әрекеттесуді драйвер жүзеге асыратындықтан, бағдарламалар әр түрлі басып шығарғыштарды сәтті пайдалана алады. Сондай-ақ [[#Құрылғы драйвері|құрылғы драйвері]] терминін қараңыз. ;<span id="Басып шығарғыш пен факстар" style="font-weight: bold">Басып шығарғыш пен факстар</span> <span style="font-size:smaller;">(Printers and faxes)</span> : Басқару үстеліндегі («Бастау» мәзірі) қалта, онда басып шығарғыш орнату шебері, сондай-ақ компьютерде орнатылған барлық басып шығарғыштардың белгішелері орналасқан. ;<span id="Басып шығару кезегінің реттегіші" style="font-weight: bold">Басып шығару кезегінің реттегіші</span> <span style="font-size:smaller;">(Print queue manager)</span> : Пайдаланушы басып шығаруға жіберген құжатты қабылдайтын және осы құжатты басып шығарғыш басып шығара бастаған сәтке дейін оны дискіде немесе жұмыстық жадында сақтайтын бағдарламалық жасақтама. ;<span id="Басып шығарғыш терезесі" style="font-weight: bold">Басып шығарғыш терезесі</span> <span style="font-size:smaller;">(Printer window)</span> : Басып шығарғышқа шығарылуын күтіп тұрған басып шығару тапсырмалары туралы мәліметті көрсететін терезе. Әрбір орнатылған немесе жалғанған басып шығарғыш бойынша басып шығару кезегіндегі құжаттардың санын, олардың иелерін және мөлшерін білуге болады. <!--;<span id="Басып шығарғыштарға арналған рұқсаттар" style="font-weight: bold">Басып шығарғыштарға арналған рұқсаттар</span> <span style="font-size:smaller;">(Print permissions)</span> : Пайдаланушының немесе пайдаланушылар тобының басып шығарғышқа қатынасу түрін айқындайтын рұқсаттар. Басып шығарғышқа қатынасу рұқсаттарының түрлері: «Басып шығару», «Басып шығарғыштарды басқару» және «Құжаттарды басқару». --> ;<span id="Бейне бейімдеуіш" style="font-weight: bold">Бейне бейімдеуіш</span> <span style="font-size:smaller;">(Display card, Display adaptor)</span> : Деректерді монитор бейнебетінде көрсетуге мүмкіндік беретін, компьютердегі кеңейтім тақтасы. Деректерді бейнелеу сапасы бейне бейімдеуішке де, сондай-ақ мониторға да байланысты болады. ;<span id="Бейнебет ажыратылымдығы" style="font-weight: bold">Бейнебет ажыратылымдығы</span> <span style="font-size:smaller;">(Display resolution)</span> : Пикселдермен өлшенетін, бейнебетте көрініс беретін ақпараттың көлемін айқындайтын параметр. 640 × 480 сияқты төмен ажыратылымдық бейнебеттегі элементтерді үлкен қылып көрсетеді де, бейнебеттегі бос аймақ кіші болады. 1024 × 768 сияқты жоғары ажыратылымдық бейнебеттегі тұтас аймақты үлкейтіп. жекелеген элементтерді кіші етіп көрсетеді. ;<span id="Белгіше" style="font-weight: bold">Белгіше</span> <span style="font-size:smaller;">(Icon)</span> : Бейнебетте көрінетін және пайдаланушы қандай да бір әрекеттерді жасай алатын нысанды көрсететін кішкене сурет. Белгішелер әмірлерді еске сақтамастан немесе оларды пернетақтадан терместен компьютердің белгілі бір әрекеттерін басқаруға мүмкіндік береді. ;<span id="Белсенді" style="font-weight: bold">Белсенді</span> <span style="font-size:smaller;">(Active)</span> : Қазіргі сәтте пайдаланылып жатқан немесе бөлектелген терезені немесе белгішені суреттейді. Амалдық жүйе сіз таңдаған келесі перне басылымын немесе әмірді белсенді терезеге өздіктік түрде қолданады. Жұмыс үстеліндегі таңдалмаған терезелер немесе белгішелер енжар болып табылады. Терезені немесе белгішені белсенді ету үшін оның үстінен басыңыз. ;<span id="Белсенді элементтер" style="font-weight: bold">Белсенді элементтер</span> <span style="font-size:smaller;">(Active elements)</span> : Көрсетілетін деректері жаңартылып отыратын ақпарат, мысалы, биржалық мәліметтер, ауа райы кестесі немесе жаңалықтар. Белсенді элеметтер әдетте Интернет арқылы жаңартылып отырады. ;<span id="Бөлектеу" style="font-weight: bold">Бөлектеу</span> <span style="font-size:smaller;">(Select)</span> : Қандай да бір әрекет жасалуға тиіс деректерді немесе мәтінді пернетақтаның немесе тінтуірдің көмегімен бейнебетте белгілеу. {{top}} == В == ;<span id="Веб" style="font-weight: bold">Веб</span> <span style="font-size:smaller;">(World Wide Web, WWW)</span> : Еренсілтемелерді пайдалана отырып Интернетті қарап шығу жүйесі. Веб-шолғышты пайдаланған кезде бұл жүйе мәтіндік, сызбалық, дыбыстық және бейне нысандарының жиыны түрінде көрініс береді. Сондай-ақ [[#Интернет|Интернет]] терминін қараңыз. ;<span id="Вирусқа қарсы бағдарламалық жасақтама" style="font-weight: bold">Вирусқа қарсы бағдарламалық жасақтама</span> <span style="font-size:smaller;">(Antivirus software)</span> : Вирусқарсы бағдарламалар электрондық поштада және компьютердегі басқа файлдарда вирустар, «құрттар», «трояндық аттар» бар-жоғын тексереді. Вирус, «құрт» немесе «трояндық ат» табылған жағдайда, вирусқарсы бағдарлама вирус компьютерге және файлдарға зиянын тигізбей тұрғанда, оны карантинге қояды немесе түгелдей жояды. {{top}} == Г == ;<span id="Гигабайт (ГБ)" style="font-weight: bold">Гигабайт (ГБ)</span> <span style="font-size:smaller;">(Gigabyte, GB)</span> : Дерек өлшеу бірлігі, 1 024 МБ-қа тең. Сондай-ақ [[#Килобайт|килобайт]] (KБ); [[#Мегабайт|мегабайт]] (MБ) сөздерін қараңыз. {{top}} == Д == ;<span id="Дискі" style="font-weight: bold">Дискі</span> <span style="font-size:smaller;">(Disk)</span> : Компьютерге тіркелетін, дерек сақтау құрылғысы, мысалы, алмалы дискі немесе тұрғылықты дискі (компьютердің тұрақты ішкі құраласы). ;<span id="Дискі, дискі әрпі" style="font-weight: bold">Дискі, дискі әрпі</span> <span style="font-size:smaller;">(Drive, Drive Letter)</span> : Белгілі бір файл жүйесі үшін пішімделген және дискі әрібі бар дерек сақтау аймағы. Дерек сақтау үшін алмалы дискі, [[ықшам дискі]], тұрғылықты дискі немесе басқа түрлі дискіні пайдалануға болады. Дискілер '''A''' әрпінен бастап, соңынан қос нүкте келетін әріптермен белгіленеді. Дискінің мазмұнын жетектегіштегі немесе «Менің компьютерім» терезесіндегі оның белгішесінің үстінен басу арқылы қарап алуға болады. Сондай-ақ [[#Файл жүйесі|файл жүйесі]] терминін қараңыз. ;<span id="Дыбыстауыш тақта" style="font-weight: bold">Дыбыстауыш тақта</span> <span style="font-size:smaller;">(Sound card)</span> : Дербес компьютерлер үшін дыбыс жазу мен ойнату мүмкіндігін қамтамасыз ететін кеңейтім тақтасы. ;<span id="Дыбыстық файл" style="font-weight: bold">Дыбыстық файл</span> <span style="font-size:smaller;">(Audio file)</span> : Дыбыстық файлда Windows жүйесі компьютерде дыбыстық жазбаларды ойнату үшін пайдаланатын деректер орналасады. Windows жүйесіндегі дыбыстық файлдардың кеңейтімі — ''wav''. {{top}} == Е == ;<span id="Енгізу тілі" style="font-weight: bold">Енгізу тілі</span> <span style="font-size:smaller;">(Input Language)</span> : Деректер енгізілетін тілге сәйкес келетін тіл және пернетақта жаймасы. ;<span id="Ендірілген нысан" style="font-weight: bold">Ендірілген нысан</span> <span style="font-size:smaller;">(Embedded object)</span> : Басқа бағдарламада жасалған деректерді құжатқа кірістіру. Ендірілген деректерді жаңа құжатта олар қай бағдарламада жасалған болса, сол бағдарламаның мәзірлері мен құралдар үстелдерінің көмегімен өзгертуге болады. Ендірілген деректерді өзгерту үшін оларды бөлектеңіз де, үстінен екі рет басыңыз. Бейнебетте осы деректер қай бағдарламада жасалса, сол бағдарламаның мәзірлері мен құралдар үстелдері пайда болады. Ендірілген деректер бастапқы құжатпен байланысын сақтамайды. Бұл – егер бастапқы құжатта деректер өзгертілсе, ол жаңа құжатта көрінбейді деген сөз. ;<span id="Еренсілтеме" style="font-weight: bold">Еренсілтеме</span> <span style="font-size:smaller;">(Hyperlink)</span> : Файлға, файлдағы белгілі бір жерге немесе Интернеттегі веб-бетке өту үшін үстінен нұқым жасалатын, асты сызылған түсті мәтін немесе сурет. {{top}} == Ж == ;<span id="Жабдық" style="font-weight: bold">Жабдық</span> <span style="font-size:smaller;">(Hardware)</span> : Компьютерлік жүйенің физикалық құраластары, соның ішінде перифериялық құрылғылар, мысалы, басып шығарғыштар, модемдер және тінтуірлер. ;<span id="Желі" style="font-weight: bold">Желі</span> <span style="font-size:smaller;">(Network)</span> : Компьютерлер мен басқа да құрылғылар, мысалы, басып шығарғыштар мен мәтіналғылар тобы, олар барлық құрылғылардың бір бірімен өзара әрекеттесуіне мүмкіндік беретін байланыс желілері арқылы қосылған. Желілер шағын немесе үлкен, тұрақты (кабельдердің көмегімен) немесе уақытша (телефон желілері немесе сымсыз арналар арқылы) жалғанған болуы мүмкін. Ең үлкен желі — әлемдік желелір тобы болып табылатын Интернет. Сондай-ақ [[#Желілік бейімдеуіш|желілік бейімдеуіш]] терминін қараңыз. ;<span id="Желіаралық қалқан" style="font-weight: bold">Желіаралық қалқан</span> <span style="font-size:smaller;">(Firewall)</span> : Әдетте ішкі желіге немесе Интранетке сырттан рұқсатсыз қатынауға кедергі жасау үшін қауіпсіздік жүйесін қамтамасыз ететін, аппараттық жабдық пен бағдарламалық жасақтаманың қосындысы. Желіаралық қалқан желіден тысқары аралық сервер арқылы байланыс жолын жоспарлау арқылы желі мен сыртқы компьютерлер арасындағы тура байланысты болдырмайды. Аралық сервер файлы желі арқылы жіберу қауіпсіз болатын-болмайтынын айқындайды. Желіаралық қалқан сондай-ақ қауіпсіз жиекті шлюз деп те аталады. <!-- ;<span id="Желілік бейімдеуіш" style="font-weight: bold">Желілік бейімдеуіш</span> <span style="font-size:smaller;">(Network Interface Card, NIC)</span> : Компьютерді желіге қосатын құрылғы. Бұл құрылғы сондай-ақ желілік тақта немесе желілік интерфейс тақтасы (NIC) деп те аталады. ;<span id="Жергілікті желі" style="font-weight: bold">Жергілікті желі</span> <span style="font-size:smaller;">(Local Area Network, LAN)</span> : Салыстырмалы түрде шектеулі кеңістіктің (мысалы, ғимараттың) шегінде компьютерлер, басып шығарғыштар мен басқа да құрылғылар тобын біріктіретін коммуникациялық желі. Жергілікті желі бір біріне қосылған құрылғылардың өзара әрекеттесуіне мүмкіндік береді. --> ;<span id="ЖЖҚ (жедел жадтайтын құрылғы)" style="font-weight: bold">ЖЖҚ (жедел жадтайтын құрылғы)</span> <span style="font-size:smaller;">(Random Access Memory, RAM)</span> : ЖЖҚ-ны компьютер бағдарламалық жасақтамаларды іске қосатын есептеу үрдістерін орындау үшін пайдаланады. Сонымен қатар ЖЖҚ-да бейнебетте көрінетін деректер уақытша сақталады. ЖЖҚ көлемінің артуы компьютерде күрделі бағдарламаларды іске қосуға және үлкен файлдарды өңдеуге мүмкіндік бермейді. Компьютер сөндірілген кезде ЖЖҚ-да сақталған деректер жойылып кетеді. ;<span id="ЖК (жасырын көшірме)" style="font-weight: bold">ЖК (жасырын көшірме)</span> <span style="font-size:smaller;">(Carbon Copy, CC)</span> : Хабардың жасырын көшірмесі. Электрондық пошта хабарының осы жолағында аты көрсетілген хабар алушы хабардың көшірмесін алады, ал басқа алушыларға оның аты-жөні көрінбейтін болады. ;<span id="Жою" style="font-weight: bold">Жою</span> <span style="font-size:smaller;">(Delete)</span> : Тұрғылықты дискіден бағдарлама файлдары мен қалталарын жою, сондай-ақ жүйелік тізілімнен тиісті деректерді жою әрекеті. ;<span id="Жұмыс үстелі" style="font-weight: bold">Жұмыс үстелі</span> <span style="font-size:smaller;">(Desktop)</span> : Windows жүйесінің жұмыс үстелі — бұл бейнебеттегі нағыз жұмыс үстелі сияқты ұйымдастырылған аймақ. Мұнда белгішелер, мәзірлер мен терезелер сияқты сан алуан элементтер орналасқан; олардың көмегімен бағдарламаларды іске қосуға және әр түрлі тапсырмаларды орындауға болады. Windows жұмыс үстелінде осы нысандарды кәдімгі жұмыс үстеліндегі сияқты жылжытуға және қайта реттеп қоюға, сондай-ақ жұмысты бастауға және аяқтауға болады. Сондай-ақ [[#Пайдаланушының сызбалық интерфейсі|пайдаланушының сызбалық интерфейсі]] терминін қараңыз. <!--;<span id="Жүйелік дискі" style="font-weight: bold">Жүйелік дискі</span> <span style="font-size:smaller;">(System Drive)</span> : MS-DOS жұмысын бастау үшін қажетті MS-DOS жүйелік файлдары орналасқан дискі. Сондай-ақ [[#MS-DOS|MS-DOS]] сөзін қараңыз. --> ;<span id="Жүйелік тақта" style="font-weight: bold">Жүйелік тақта</span> <span style="font-size:smaller;">(Motherboard)</span> : Компьютердің негізгі құрастырғыш тақтасы. Жүйелік тақтада қосымша тақталарды тіркеуге арналған ағытпалар бар. ;<span id="Жылдамдығы жоғары қосылым" style="font-weight: bold">Жылдамдығы жоғары қосылым</span> <span style="font-size:smaller;">(Broadband connection)</span> :Интернетке жоғары жылдамдықпен қосылу, мысалы, DSL арқылы немесе кабельдік модемнің көмегімен қосылу. {{top}} == И == ;<span id="Интернет" style="font-weight: bold">Интернет</span> <span style="font-size:smaller;">(Internet)</span> : Бүкіл дүние жүзінде орналасқан серверлерді біріктіретін желі. Интернетке қатынау мүмкіндігі болған кезде миллиондаған көздерден, соның ішінде білім беру мекемелерінен, мемлекеттік ұйымдардан, коммерциялық кәсіпорындардан және жекелеген пайдаланушылардан деректер алуға болады. Сондай-ақ [[#Веб|веб]] терминін қараңыз. => [[Интернет|Көбірек…]] ;<span id="Интернет провайдері" style="font-weight: bold">Интернет провайдері</span> <span style="font-size:smaller;">(Internet Service Provider, ISP)</span> : Интернетке қатынауға мүмкіндік беретін ұйым. Интернет провайдері Интернетке қосылу үшін қажетті телефон нөмірін, пайдаланушы атын, құпия сөзді және басқа да мәліметтерді береді. Әдетте Интернет провайдерінің көрсететін қызметтері үшін ақы айына немесе сағатына төленеді. Сондай-ақ [[#Веб-сервер|веб-сервер]] терминін қараңыз. ;<span id="Интранет" style="font-weight: bold">Интранет</span> <span style="font-size:smaller;">(Intranet)</span> : Интернет технологиялары мен тілқатысу тәсілдерін пайдаланатын, бірақ тек компанияның қызметкерлері сияқты белгілі бір адамдар ғана пайдалана алатын, ұйым ішілік желі. Интранет сондай-ақ ''жеке желі'' деп те аталады. {{top}} == К == ;<span id="Кезек" style="font-weight: bold">Кезек</span> <span style="font-size:smaller;">(Queue)</span> : Пайдаланушы көрсеткен әрекеттердің орындалуына кезек күтіп тұрған бағдарламалардың немесе тапсырмалардың тізімі. Басып шығаруға қатысты кезек деп басып шығарылуын күтіп тұрған құжаттар тобы аталады. Сондай-ақ [[#Басып шығарғыш|басып шығарғыш]] терминін қараңыз. ;<span id="Килобайт (КБ) " style="font-weight: bold">Килобайт</span> <span style="font-size:smaller;">(Kilobyte, KB)</span> : Дерек өлшеу бірлігі, 1024 байт-қа тең. Сондай-ақ [[#Гигабайт (ГБ)|гигабайт]], [[#Мегабайт (МБ)|мегабайт]] терминдерін қараңыз. ;<span id="Клиент" style="font-weight: bold">Клиент</span> <span style="font-size:smaller;">(Client)</span> : Сервер деп аталатын басқа компьютердегі ортақ желілік ресурстарды пайдаланатын компьютер. Сондай-ақ [[#Сервер|сервер]] терминін қараңыз. ;<span id="Көшірме" style="font-weight: bold">Көшірме</span> <span style="font-size:smaller;">(Copy)</span> : Хабардың көшірмесі. Электрондық пошта хабарының осы жолағында аты көрсетілген хабар алушы хабардың көшірмесін алады, ал басқа алушыларға оның аты-жөні көрініп тұрады. ;<span id="Күту қалыбы" style="font-weight: bold">Күту қалыбы</span> <span style="font-size:smaller;">(Standby mode)</span> : Бұл күйде компьютер электр қуатын азырақ тұтынады, бірақ оның жұмыс қабілетін әп-сәтте қалпына келтіруге болады. Компьютер күту қалыбында тұрғанда жадыдағы деректер тұрғылықты дискіге жазылмайды. Қорек көзі үзіліп кеткен жағдайда жадыда орналасқан деректер жоғалып кетеді. ;<span id="Кірістіру орны" style="font-weight: bold">Кірістіру орны</span> <span style="font-size:smaller;">(Input area, input box)</span> : Пернетақтадан енгізілген кезде мәтін қойылатын жер. Бағдарламаның терезесінде немесе тілқатысу терезесінде кірістіру орны әдетте жыпылықтаған тік сызық (жүгіргі) түрінде белгіленеді, сондықтан ол көбінесе ''жүгіргі орны'' деп аталады. {{top}} == Қ == ;<span id="Қалта" style="font-weight: bold">Қалта</span> <span style="font-size:smaller;">(Folder)</span> : Бейнебетте кеңсе қалтасы түріндегі белгішенің (кішкене суреттің) көмегімен бейнеленетін, бағдарламалар мен файлдарға арналған контейнер. Қалталарға файлдармен қатар басқа қалталарды да салуға болады және олар бағдарламалар мен құжаттарды дискіде реттеп орналастыру үшін пайдаланылады. ;<span id="Қаріп" style="font-weight: bold">Қаріп</span> <span style="font-size:smaller;">(Font)</span> : Әріптерді, сандар мен арнайы таңбаларды бейнелеуге арналған баспаханалық белгілер жиыны. Сондай-ақ [[#Қаріп гарнитурасы|қаріп гарнитурасы]] терминін қараңыз. ;<span id="Қаріп гарнитурасы" style="font-weight: bold">Қаріп гарнитурасы</span> <span style="font-size:smaller;">(Typeface, Font family)</span> : Штрих ені немесе керткен таңбаларының бар-жоғы сияқты ортақ сипаттамалары бар таңбалар жиыны. Сондай-ақ [[#Қаріп|қаріп]] терминін қараңыз. ;<span id="Қатарлас порт" style="font-weight: bold">Қатарлас порт</span> <span style="font-size:smaller;">(Parallel port)</span> : Қатарлас интерфейсі бар құрылғыларды жалғауға арналған кіріс-шығыс ағытпасы. Басып шығарғыштың көпшілігі қатарлас портқа жалғанады. Сондай-ақ [[#Тізбекті порт|тізбекті порт]] терминін қараңыз. ;<span id="Қауіпсіздік орталығы" style="font-weight: bold">Қауіпсіздік орталығы</span> <span style="font-size:smaller;">(Security center)</span> : Компьютердің қауіпсіздік жүйесінің жағдайын бейнелеуге, сондай-ақ жүйенің қорғалу дәрежесін жақсартуға мүмкіндік беретін іс-әрекеттерді орындауға болатыны туралы құлақтандыруға арналған бағдарлама. Қауіпсіздік орталығы қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі үш құраласын бақылайды: желіаралық қалқан, вирусқарсы бағдарламалық жасақтама және өздіктік жаңарту құралы. ;<span id="Қашықтан қатынасу қосылымы" style="font-weight: bold">Қашықтан қатынасу қосылымы</span> <span style="font-size:smaller;">(Remote access connection)</span> : Телефон желісін пайдаланатын құрылғының көмегімен жергілікті желіге қосылу. ;<span id="Қойынды" style="font-weight: bold">Қойынды</span> <span style="font-size:smaller;">(Tab)</span> : Тілқатысу терезесінің бір бөлігі, жазу кітапшасындағы бетбелгіге ұқсайды және тілқатысу терезесінің әр түрлі параметрлер жиындарының арасында жылжуды қамтамасыз етеді. ;<span id="Қор көзі" style="font-weight: bold">Қор көзі</span> <span style="font-size:smaller;">(Resource)</span> : Орындалып жатқан бағдарламада немесе үрдісте пайдаланылатын компьютердің немесе желінің кез келген бір бөлігі (мысалы, дискі, басып шығарғыш немесе жады). ;<span id="Қос нұқым" style="font-weight: bold">Қос нұқым</span> <span style="font-size:smaller;">(Double click)</span> : Тінтуір көрсеткісін қозғамастан оның батырмасын екі рет жылдам басып, босату. Бағдарламаны немесе оның мүмкіндігін жылдам таңдап, іске қосуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ [[#Нұқу|нұқу]], [[#Апару|апару]] терминдерін қараңыз. ;<span id="Қотару" style="font-weight: bold">Қотару</span> <span style="font-size:smaller;">(Download)</span> : Сұратушы компьютерге файлдың көшірмесін модем немесе жергілікті желі арқылы Интернеттен көшіру. ;<span id="Құпия сөз" style="font-weight: bold">Құпия сөз</span> <span style="font-size:smaller;">(Password)</span> : Компьютерге және пайдаланушылардың тіркелгілеріне қатынауды шектеуге арналған қорғаныс құралы. Құпия сөз деп ресурстарға қатынау үшін енгізілуге тиіс таңбалар жиыны аталады. Құпия сөз әріптерден, сандар мен басқа да таңбалардан тұрады, және бұл жерде олардың үлкен-кішілігі есепке алынады. ;<span id="Құралдар үстелі" style="font-weight: bold">Құралдар үстелі</span> <span style="font-size:smaller;">(Tools, toolbar)</span> : Бағдарламаның сызбалық интерфейсіндегі бейнебеттік батырмалардың немесе белгішелердің қатары, бағаны немесе блогы. Осы батырмаларды баса отырып немесе белгішелердің үстінен нұқи отырып, пайдаланушы бағдарламаның белгілі бір жетелерін белсендіреді. Мысалы, Microsoft Word құралдар үстелінде (басқаларымен қатар) мәтінді қиғаш немесе жуан етіп өзгертуге арналған батырмалар, сондай-ақ құжаттарды сақтау мен ашу батырмалары бар. Әдетте пайдаланушының құралдар үстелдерін баптауға және оларды бейнебет бойымен жылжытуға мүмкіндігі болады. ;<span id="Құрылғы" style="font-weight: bold">Құрылғы</span> <span style="font-size:smaller;">(Device)</span> : Жергілікті желіге немесе компьютерге жалғауға болатын кез келген жабдық, мысалы, компьютер, басып шығарғыш, тәрте, бейімдеуіш, модем немесе басқа перифериялық құрылғы. Құрылғылар Windows жүйесімен жұмыс істеуі үшін әдетте драйвер қажет болады. Сондай-ақ [[#Құрылғы драйвері|құрылғы драйвері]], [[#Перифериялық құрылғы|перифериялық құрылғы]] терминдерін қараңыз. ;<span id="Құрылғы драйвері" style="font-weight: bold">Құрылғы драйвері</span> <span style="font-size:smaller;">(Device driver)</span> : Модем, желілік бейімдеуіш немесе басып шығарғыш сияқты нақты құрылғының амалдық жүйемен өзара әрекеттесуге мүмкіндік беретін бағдарлама. Тіпті құрылғы жүйеде орнатылған болса да, тиісті драйвер орнатылып, бапталғанша Windows жүйесі құрылғыны танымауы мүмкін. Орнатылған және бапталған құрылғы драйверлері компьютердің жұмысын бастау барысында өздіктік түрде іске қосылады да, пайдаланушы үшін байқаусыз жегіледі. Әдетте драйверлерді жабдықты өндірушінің веб-торабынан қотарып алуға болады. ;<span id="Құсбелгі көзі" style="font-weight: bold">Құсбелгі көзі</span> <span style="font-size:smaller;">(Checkbox)</span> : Құсбелгі көздері параметрлер жиынындағы жекелеген мүмкіндіктерді немесе параметрлерді іске қосу немесе ажырату үшін қолданылады. Егер параметр таңдалса, оның тұсында х белгісі немесе құсбелгі пайда болады. ;<span id="Құсбелгіні алып тастау" style="font-weight: bold">Құсбелгіні алып тастау</span> <span style="font-size:smaller;">(Uncheck)</span> : Құсбелгі көзін алып тастау жолымен параметрді ажырату. Құсбелгі көзін алып тастау үшін оның үстінен басыңыз немесе бөлектеңіз де, БОС ОРЫН батырмасын басыңыз. {{top}} == Л == ;<span id="Лақап" style="font-weight: bold">Лақап</span> <span style="font-size:smaller;">(Shortcut)</span> : Компьютерде немесе желіде орналасқан кез келген элементке сілтеме (мысалы, бағдарлама, файл, қалта, дискіенгізгі, веб-бет, басып шығарғыш немесе басқа компьютер болуы мүмкін). Лақаптарды түрлі аймақтарда, мысалы, жұмыс үстелінде, Бастау мәзірінде немесе қалталарда орналастыруға болады. Сондай-ақ [[#Жұмыс үстелі|жұмыс үстелі]], [[#Белгіше|белгіше]] терминдерін қараңыз. {{top}} == М == ;<span id="Мәзір" style="font-weight: bold">Мәзір</span> <span style="font-size:smaller;">(Menu)</span> : Белгілі бір әрекеттерді орындау үшін, мысалы, құжаттың бөлектелген бөлігін пішімдеу үшін пайдаланушы әмірлерді таңдайтын тізім. ;<span id="Мәзір жолағы" style="font-weight: bold">Мәзір жолағы</span> <span style="font-size:smaller;">(Menu bar)</span> : Бағдарлама терезесінің үстіңгі жағындағы тік бұрышты үстел, онда қолданыстағы мәзірлердің атаулары орналасқан. Егер тінтуірдің немесе пернетақтаның көмегімен мәзірлердің бірін бөлектесе, ондағы әмірлердің тізімі бейнебетте көрініс береді. ;<span id="Мәтін жолағы" style="font-weight: bold">Мәтін жолағы</span> <span style="font-size:smaller;">(Textbox)</span> : Бейнебеттегі тік төрт бұрышты өріс, онда әмірлерді орындау үшін қажетті деректер теріледі. ;<span id="Мегабайт (МБ)" style="font-weight: bold">Мегабайт (МБ)</span> <span style="font-size:smaller;">(Megabyte, MB)</span> : Дерек өлшеу бірлігі, 1 048 576 байтқа тең. Сондай-ақ [[#Гигабайт (ГБ)|гигабайт]]; [[#Килобайт (КБ)|килобайт]] сөздерін қараңыз. ;<span id="Менің компьютерім" style="font-weight: bold">Менің компьютерім</span> <span style="font-size:smaller;">(My Computer)</span> : Тұрғылықты дискі мен алмалы дискілердің, ықшам дискінің, сондай-ақ кез келген тіркелген перифериялық құрылғылардың мазмұны бейнеленетін қалта. Бұл қалтаға қатынау үшін Бастау мәзірінен Менің компьютерім тармағын таңдаңыз. ;<span id="Менің құжаттарым" style="font-weight: bold">Менің құжаттарым</span> <span style="font-size:smaller;">(My Documents)</span> : Жылдам қатынауды керек ететін құжаттарды, суреттер мен басқа да файлдарды сақтауға ыңғайлы қалта. WordPad немесе Paint сияқты бағдарламалар файлдарды сақтайтын басқа орын көрсетілмесе, оларды «Менің құжаттарым» қалтасында өздіктік түрде сақтайды. Бұл қалтаға қатынау үшін Бастау мәзірінен Менің құжаттарым тармағын таңдаңыз. ;<span id="Менің сазым" style="font-weight: bold">Менің сазым</span> <span style="font-size:smaller;">(My Music)</span> : Дыбыстық файлдарды сақтауға және өңдеуге ыңғайлы қалта. Бұл қалтаға қатынау үшін Бастау мәзірінен Менің сазым тармағын таңдаңыз. ;<span id="Менің суреттерім" style="font-weight: bold">Менің суреттерім</span> <span style="font-size:smaller;">(My Pictures)</span> : Сызбалық файлдарды сақтауға және өңдеуге ыңғайлы қалта. Бұл қалтаға қатынау үшін Бастау мәзірінен Менің суреттерім тармағын таңдаңыз. ;<span id="Модем" style="font-weight: bold">Модем</span> <span style="font-size:smaller;">(Modem)</span> : Сандық деректерді телефон желісі арқылы жіберуге және қабылдауға арналған құрылғы. <!--;<span id="Модемдік қосылым" style="font-weight: bold">Модемдік қосылым</span> <span style="font-size:smaller;">(Modem connection)</span> : Телефон желісін пайдаланатын құрылғының көмегімен жергілікті желіге қосылу.--> {{top}} == Н == ;<span id="Нобай" style="font-weight: bold">Нобай</span> <span style="font-size:smaller;">(Thumbnail)</span> : Көбінесе сызбалық кескіндер жиынын жылдам қарап шығу үшін пайдаланылатын, кескіннің кішірейтілген нұсқасы. ;<span id="Нұқу" style="font-weight: bold">Нұқу</span> <span style="font-size:smaller;">(Click)</span> : Тінтуірдің негізгі (сол жақ) батырмасын элементтің үстіне апарып, басу, содан соң батырманы босату. ;<span id="Нүкте" style="font-weight: bold">Нүкте</span> <span style="font-size:smaller;">(Pixel)</span> : Бағдарламалық жасақтама, бейнебет немесе басып шығарғыш әріптерді, сандар мен суреттерді жасау үшін пайдалана алатын ең кіші элемент. Компьютер бейнебетте немесе басып шығарғыш қағазда жасап шығаратын кескінді құрайтын мыңдаған нүктелердің қарапайым бөлігі болып табылатын төрт бұрышты тордың болжалды сызықтары қиылысқан жердегі аумақ. Сондай-ақ [[#Бейнебет ажыратылымдығы|бейнебет ажыратылымдығы]] терминін қараңыз. ;<span id="Нысан" style="font-weight: bold">Нысан</span> <span style="font-size:smaller;">(Object)</span> : Төлбелгілерінің бірегей жиынымен айрықшаланатын элемент (файл, қалта, басып шығарғыш). Мысалы, файлдың атауы, орналасқан жері мен мөлшері оның төлбелгілері болып табылады. Сондай-ақ [[#Басып шығарғыштың рұқсаттары|басып шығарғыштың рұқсаттары]]терминін қараңыз. {{top}} == О == ;<span id="Ойын порты" style="font-weight: bold">Ойын порты</span> <span style="font-size:smaller;">(Game port)</span> : Компьютерге тәртені немесе басқа да ойын құрылғыларын жалғауға арналған ағытпа. Сондай-ақ [[#Тізбекті порт|тізбекті порт]] терминін қараңыз. ;<span id="Оң жақ батырмамен басу" style="font-weight: bold">Оң жақ батырмамен басу</span> <span style="font-size:smaller;">(Right click)</span> : Тінтуірдің екінші (оң жақ) батырмасын нысанның үстіне апарып, басу, содан соң батырманы босату. Тінтуірдің оң жақ батырмасымен басу арқылы пайдалы әмірлер орналасқан мәтінмәндік мәзір ашылады, олардың тізбесі таңдалған нысанға және жағдайға қарай әр түрлі болады. ;<span id="Орнату" style="font-weight: bold">Орнату</span> <span style="font-size:smaller;">(Install)</span> : Компьютерге бағдарлама файлдары мен қалталарын алғаш рет үстеу. Орнату жаңартудан басқаша болады, жаңарту кезінде бағдарламаның қолданыстағы қалталары мен файлдары жаңарақ нұсқаларымен ауыстырылады. <!--;<span id="Ортақ пайдалану" style="font-weight: bold">Ортақ пайдалану</span> <span style="font-size:smaller;">(Shared use)</span> : Қалталарға, басып шығарғыштарға және басқа ресурстарға басқа пайдаланушылардың қатынасуына мүмкіндік беру. Сондай-ақ [[#Ресурс|ресурс]] сөзін қараңыз.--> {{top}} == Ө == ;<span id="Өздіктік жаңарту" style="font-weight: bold">Өздіктік жаңарту</span> <span style="font-size:smaller;">(Automatic update)</span> : Windows жүйесінің қауіпсіздік мүмкіндігі, бұл қауіпсіздік жаңартуларды, маңызды жаңартуларды және жаңарту бумаларын пайдаланушы белгілеген кесте бойынша өздіктік түрде қотарып алуға және орнатуға арналған. Сонымен қатар осы мүмкіндіктің көмегімен маңызды жаңартулардың пайда болғаны туралы құлақтандырулар алуға болады. ;<span id="Өң" style="font-weight: bold">Өң</span> <span style="font-size:smaller;">(Background)</span> : Windows жүйесінің жұмыс үстеліндегі кескін. Нүктелік кескін (BMP файлы) түрінде сақтауға болатын кез келген өрнекті немесе суретті бейнебеттің өңдік суреті ретінде таңдауға болады. {{top}} == П == ;<span id="Пайдаланушы" style="font-weight: bold">Пайдаланушы</span> <span style="font-size:smaller;">(User)</span> : Компьютерді пайдаланатын адам. ;<span id="Пайдаланушы атауы" style="font-weight: bold">Пайдаланушы атауы</span> <span style="font-size:smaller;">(Username)</span> : Windows жүйесінде пайдаланушы тіркелгісін айқындайтын бірегей атау. Тіркелгінің пайдаланушы атауы басқа топтық пайдаланушылар атауларының және оның өз үйшігінің немесе жұмыс тобының шеңберіндегі пайдаланушы атауларының арасында бірегей болуға тиіс. ;<span id="Пайдаланушы құпия сөзі" style="font-weight: bold">Пайдаланушы құпия сөзі</span> <span style="font-size:smaller;">(User password)</span> : Әр пайдаланушы тіркелгісінде сақталатын құпия сөз. Әр пайдаланушының әдетте бірегей құпия сөзі болады, және ол құпия сөзін жүйеге кірген кезде немесе серверге қатынаған кезде теруге тиіс. ;<span id="Пайдаланушы профайлы" style="font-weight: bold">Пайдаланушы профайлы</span> <span style="font-size:smaller;">(User profile)</span> : Белгілі бір пайдаланушы үшін жұмыс үстелінің параметрлері, тұрақты желілік қосылымдар және қолданбалық параметрлер сияқты ішқұрылымдық ақпарат жазылған файл. Әр пайдаланушының бапталымдары пайдаланушы профайлында сақталады, ол Windows жүйесінде пайдаланушы жүйеге кірген сайын жұмыс үстелін ішқұрылымдау үшін қолданылады. ;<span id="Пайдаланушы тіркелгісі" style="font-weight: bold">Пайдаланушы тіркелгісі</span> <span style="font-size:smaller;">(User account)</span> : Windows жүйесін пайдаланушыны айқындайтын барлық ақпарат жазылған жазба. Оған пайдаланушының атауы мен оның жүйеге кіруі үшін қажетті құпия сөз кіреді. ;<span id="Пайдаланушының сызбалық интерфейсі" style="font-weight: bold">Пайдаланушының сызбалық интерфейсі</span> <span style="font-size:smaller;">(Graphical User Interface, GUI)</span> : Бағдарламаларға, файлдар мен басқа да элементтерге компьютер бейнебетіндегі кішкене белгішелер сәйкес келетін көрнекі компьютерлік орта. Сызбалық интерфейс элементтері – белгішелер, мәзірлер және тілқатысу терезелері. Бұл элементтерді таңдау тінтуірдің немесе пернетақтаның көмегімен жүзеге асырылады. Шарлау нысандарының көпшілігі (мысалы, айналдыру жолақтары) барлық бағдарламаларда бірдей жолмен әрекет етеді. ;<span id="Перифериялық құрылғы" style="font-weight: bold">Перифериялық құрылғы</span> <span style="font-size:smaller;">(?)</span> : Компьютерге жалғанған және оның процессоры арқылы басқарылатын құрылғы (мысалы, дискілік жинақтағыш, басып шығарғыш, модем немесе тәрте). Сондай-ақ [[#Құрылғы|құрылғы]] терминін қараңыз. ;<span id="Пернетақта жаймасы" style="font-weight: bold">Пернетақта жаймасы</span> <span style="font-size:smaller;">(Keyboard layout)</span> : Түрлі алфавиттердің белгілер мен таңбаларының пернетақта пернелеріне сәйкес келуі. Бейнебетте пайда болатын белгінің қандай болуы тек басылған пернеге ғана емес, сонымен қатар қолданыстағы пернетақта жаймасына да байланысты. ;<span id="Пернетақта тілі" style="font-weight: bold">Пернетақта тілі</span> <span style="font-size:smaller;">(Keyboard language)</span> : Мәтін теру үшін пайдаланылатын тіл. Windows платформасына арналған кейбір бағдарламалар ғана осы параметрді таниды. Жаңа пернетақта тілі үстелген кезде осы тілге арналған пернетақта жаймасы да үстеледі. ;<span id="Порт" style="font-weight: bold">Порт</span> <span style="font-size:smaller;">(Port)</span> : Компьютерден және компьютерге дерек беретін құрылғыларды жалғауға арналған ағытпа. Мысалы, басып шығарғыштар әдетте қатарлас (LPT) порттарға, ал модемдер тізбекті (COM) порттарға жалғанады. Сонымен қатар тізбекті портты (негізінен дерек беруге арналған), сондай-ақ перифериялық құрылғылар үшін пайдаланылатын USB портын да айта кету керек. USB порты әдетте компьютердің алдыңғы немесе артқы жағында, тізбекті немесе қатарлас порттың жанында орналасады. {{top}} == Р == ;<span id="Рұқсат" style="font-weight: bold">Рұқсат</span> <span style="font-size:smaller;">(Permission)</span> : Нысанға пайдаланушылардың қалай қатынай алатынын және қандай жолмен қатынауына болатынын реттейтін, нысанға қатысты ереже. Рұқсаттарды нысанның иесі береді немесе беруден бас тартады. {{top}} == С == ;<span id="Себет" style="font-weight: bold">Себет</span> <span style="font-size:smaller;">(Recycler)</span> : Себет Windows жұмыс үстелінде орналасқан. Файлды жою үшін оны себетке апарып тастау керек. Себеттен сондай-ақ жаңсақ жойылып кеткен файлдарды қалпына келтіруге болады. Себеттің ішіндегісін жойып, дискіде қосымша орын босату үшін себеттің белгішесінің үстінен тінтуірдің оң жақ батырмасымен басыңыз да, Себетті тазалау әмірін таңдаңыз. Сондай-ақ [[#Тінтуірдің оң жақ батырмасымен басу|тінтуірдің оң жақ батырмасымен басу]] терминін қараңыз. ;<span id="Сервер" style="font-weight: bold">Сервер</span> <span style="font-size:smaller;">(Server)</span> : Желіні пайдаланушыларға ортақ қор көздерін қамтамасыз ететін компьютер (файлдар, қалталар, деректер және пошта қызметтері). Сондай-ақ [[#Клиент|клиент]] терминін қараңыз. ;<span id="Сүйреп апарып тастау" style="font-weight: bold">Сүйреп апарып тастау</span> <span style="font-size:smaller;">(Drag and drop)</span> : Тінтуірдің көмегімен бейнебеттегі элементтерді сүйреп апару жолымен әрекеттер жасау. Мысалы, құжатты жою үшін оны себеттің белгішесіне сүйреп апарып, тінтуір батырмасын босатса жеткілікті. Құжатты себеттің белгішесінің үстіне қойыңыз, белгіше бөлектелгенше күтіңіз, содан соң тінтуір батырмасын босатыңыз. Сондай-ақ апару, пайдаланушының сызбалық интерфейсі терминдерін қараңыз. {{top}} == Т == <!--;<span id="Таңдау" style="font-weight: bold">Таңдау</span> <span style="font-size:smaller;">(Choice)</span> : Бейнебеттегі мәтіннің бір бөлігін немесе деректі бөлектеу арқылы оларды көрсету. Мұның мақсаты бөлектелген деректерге қатысты белгілі бір әрекетті іске асыру болып табылады. Бөлектеу үшін жүгіргіні мәтіннің немесе деректің бас жағына орналастырып, батырманы басыңыз, содан соң жүгіргіні мәтіннің соңына дейін апарыңыз да, батырманы босатыңыз. ;<span id="Тапсырмалар реттегіші" style="font-weight: bold">Тапсырмалар реттегіші</span> <span style="font-size:smaller;">(Task manager)</span> : Компьютерде орындалып жатқан бағдарламалар мен үрдістер туралы ақпарат беріп отыратын бағдарламашық. Тапсырмалар реттегішін пайдалану арқылы бағдарламалардың жұмысын бастауға және аяқтауға, үрдістерді аяқтауға және жүйенің ағымдық жүктемесі туралы ақпарат алуға болады. --> ;<span id="Тапсырмалар үстелі" style="font-weight: bold">Тапсырмалар үстелі</span> <span style="font-size:smaller;">(Taskbar)</span> : Бейнебеттің төменгі жағында әдепкі бойынша көрініп тұратын үстел, осында «Бастау» батырмасы орналасқан. Тапсырмалар үстелінің батырмаларының көмегімен іске қосулы тұрған бағдарламаларды ауыстыруға болады. Сонымен қатар тапсырмалар үстелін жасыруға, жұмыс үстелінің үстіңгі немесе бүйір жақ шетіне ауыстыруға немесе оны басқа тәсілдермен баптауға болады. Сондай-ақ [[#Жұмыс үстелі|жұмыс үстелі]], [[#Тапсырмалар үстелінің батырмасы|тапсырмалар үстелінің батырмасы]], тапсырмалар үстелі терминдерін қараңыз. ;<span id="Терезе" style="font-weight: bold">Терезе</span> <span style="font-size:smaller;">(Window)</span> : Бейнебеттің бір бөлігі, онда бағдарламалар мен әрекеттер іске асырылады. Мысалы, бір терезеде электрондық пошта бағдарламасын ашуға, ал екінші терезеде Интернеттен қажетті деректерді іздеуге болады. Терезелерді жабуға, мөлшерін өзгертуге, құралдар үстеліндегі батырмалар түрінде барынша кішірейтуге немесе бүкіл бейнебетке барынша үлкейтуге болады. ;<span id="Терезе тақырып аты" style="font-weight: bold">Терезе тақырып аты</span> <span style="font-size:smaller;">(Window title)</span> : Терезенің аты жазылған, оның үстіңгі жиегін бойлай орналасқан көлбеу жолақ. Көптеген терезелердегі тақырып атының аймағында бағдарламаның белгішесі, сондай-ақ терезені барынша үлкейту, барынша кішірейту және жабу батырмалары болады. Сондай-ақ [[#Барынша үлкейту|барынша үлкейту]], [[#Барынша кішірейту|барынша кішірейту]] терминдерін қараңыз. ;<span id="ТЖҚ (тұрақты жадтайтын құрылғы)" style="font-weight: bold">ТЖҚ (тұрақты жадтайтын құрылғы)</span> <span style="font-size:smaller;">(Read-Only Memory, ROM)</span> : Компьютерді жасап шығару кезінде оған орнатылған бағдарламалық нұсқаулары мен деректері бар жады. ТЖҚ-дағы нұсқауларды тек оқуға болады, өзгертуге болмайды. ;<span id="Тұрғылықты дискі" style="font-weight: bold">Тұрғылықты дискі</span> <span style="font-size:smaller;">(Hard Disk)</span> : Дерек жазу мен сақтауға арналған құрылғы. Тұрғылықты дискі әдетте компьютердің ішінде орналасады. ;<span id="Тізбекті порт" style="font-weight: bold">Тізбекті порт</span> <span style="font-size:smaller;">(Serial port)</span> : Бұл ағытпа әдетте компьютердің артқы тақтасында орналасады да, басып шығарғышты жалғау үшін пайдаланылады. ;<span id="Тілқатысу терезесі" style="font-weight: bold">Тілқатысу терезесі</span> <span style="font-size:smaller;">(Dialog window, Dialog box)</span> : Бағдарлама көрсетіп тұратын, белгілі бір әмірлерді немесе тапсырмаларды орындауға арналған батырмалар мен басқа да элементтер орналасқан арнайы терезе. ;<span id="Тінтуір" style="font-weight: bold">Тінтуір</span> <span style="font-size:smaller;">(Mouse)</span> : Әдеттегі көрсеткіш құрылғы. Тінтуірдің негізгі құраластары табаны жайпақ корпус (бір қолмен ұсталады), үстіңгі жағындағы бір немесе бірнеше батырмасы, көп бағытта жылжитын байқағыш құрылғы (әдетте бұл – кішкене шар) және компьютерге жалғауға арналған қосқыш кабель болып табылады. Тінтуірді жылжыту арқылы пайдаланушы монитордың бейнебетіндегі жүгіргіні басқарады. Бейнебетте нысанды немесе әмірді таңдау үшін тінтуірдің батырмаларының бірінің үстінен басу керек. ;<span id="Тінтуір көрсеткісі" style="font-weight: bold">Тінтуір көрсеткісі</span> <span style="font-size:smaller;">(Mouse cursor)</span> : Пайдаланушы тінтуірді қозғаған сайын оның жылжуына қарай бейнебеттегі орнын өзгертіп отыратын элемент. Тінтуір көрсеткісінің орналасқан жеріне қарай, сондай-ақ белсенді бағдарламаның мүмкіндіктеріне қарай тінтуірдің батырмаларының бірін басу көрсеткі орналасқан аймақта белгілі бір әрекеттің орындалуына себеп болады. ;<span id="Тінтуір төсемі" style="font-weight: bold">Тінтуір төсемі</span> <span style="font-size:smaller;">(Mouse pad)</span> : Тінтуірдің астына төселетін төсем, әдетте бұл – матамен қапталған төрт бұрышты резеңке (үстелдің ағаш немесе шыны бетіне қарағанда тінтуір табанының жақсырақ ұстасуын қамтамасыз етеді). ;<span id="Тінтуірдің негізгі батырмасы" style="font-weight: bold">Тінтуірдің негізгі батырмасы</span> <span style="font-size:smaller;">(Primary mouse button)</span> : Көбінесе нысандарды бір рет немесе екі рет басу арқылы бөлектеу немесе ашу үшін пайдаланылатын батырма. Әдетте көптеген тінтуірлердегі негізгі батырма сол жақ батырма (кейбір трекболдарда – астыңғы батырма) болып табылады. Батырмалардың қызметін басқару үстелінің Тінтуір қалтасындағы тиісті құсбелгі көздерін орнату арқылы өзгертуге болады. {{top}} == Ұ == ;<span id="Ұйқылық күй" style="font-weight: bold">Ұйқылық күй</span> <span style="font-size:smaller;">(Sleep mode)</span> : Бұл күйде, тұрғылықты дискідегі жадының барлық мазмұны сақталғаннан кейін компьютер жұмысын аяқтайды. Компьютерді ұйқылық күйінен шығарған кезде, ашық тұрған барлық бағдарламалар мен құжаттар жұмыс үстелінде қалпына келтіріледі. Сондай-ақ [[#Күту қалыбы|күту қалыбы]] терминін қараңыз. == Ф == ;<span id="Файл" style="font-weight: bold">Файл</span> <span style="font-size:smaller;">(File)</span> : Файл компьютерге бір дерек жиынын екіншісінен айыруға мүмкіндік беретін сақтау бірлігі болып табылады. Мәтін мен суреттері бар қағаз құжат сияқты, файл да деректер жиыны болып табылады, бұл деректерді алуға, өзгертуге, жоюға, сақтауға немесе басып шығарғыш немесе электрондық пошта бағдарламасы сияқты шығару құрылғысына жіберуге болады. Файлдың ішінде бағдарлама,бағдарлама пайдаланатын деректер немесе пайдаланушы жасаған құжат болуы мүмкін. ;<span id="Файл атауының кеңейтімі" style="font-weight: bold">Файл атауының кеңейтімі</span> <span style="font-size:smaller;">(File name extension)</span> : Windows жүйесіндегі файлдардың атаулары әрқашан да үш әріптен тұратын кеңейтіммен аяқталады. Кеңейтім файл атауындағы нүктеден кейін келеді де, файлда сақталатын дерек түрін көрсетеді. Мысалы, файлдың Example.txt деген атауындағы txt кеңейтімі бұл файлдың мәтіндік файл екенін көрсетеді. Файлды сақтаған кезде кеңейтімді қосып жатудың қажеті жоқ — бағдарлама мұны өздіктік түрде жасайды. ;<span id="Файл түрі" style="font-weight: bold">Файл түрі</span> <span style="font-size:smaller;">(File type)</span> : Файл сипаттамаларының айқындамасы. Файл түрі осы файлды ашу үшін пайдаланылатын бағдарламаны айқындайды (мысалы, Word). Файл түрлері файл атауының кеңейтімдерімен байланыстырылған. Мысалы, txt немесе log кеңейтімдері бар файлдардың түрі «Мәтіндік құжат» болып табылады және оларды блокнот немесе WordPad (бұл бағдарламаларды «Бастау» мәзірінің «Қалыпталған» қалтасынан ашуға болады) сияқты кез келген мәтіндік өңдегіштен ашыла алады. ;<span id="Фрагментациялау" style="font-weight: bold">Фрагментациялау</span> <span style="font-size:smaller;">(Fragmentation)</span> : Файлды тұрғылықты дискінің әр жерінде сақталатын бірнеше бөлікке бөлу. Фрагментация дискідегі файлдар жойылған және жаңа файлдар үстелген кезде орын алады. Соның нәтижесінде дискіге қатынау жылдамдығы баяулайды да, соның салдарынан дискілік операцияларды орындаудың жалпы жылдамдығы төмендейді. Бұл қиындықты шешу үшін «Дискіні дефрагментациялау» бағдарламасы әзірленген (ол «Бастау» мәзірінің «Қалыпталған» қалтасындағы «Жүйелік құралдар» қалтасында орналасқан). {{top}} == Х == ;<span id="Хабарландыру аумағы " style="font-weight: bold">Хабарландыру аумағы </span> <span style="font-size:smaller;">(Tray)</span> : Тапсырмалар үстелі батырмаларының оң жағында орналасқан, тапсырмалар үстеліндегі аумақ. Мұнда ағымдық уақыт, сондай-ақ дыбыс үнділігін өзгерту және қоректендіру параметрлерінің бағдарламалары сияқты кейбір бағдарламаларға жылдам қатынауды қамтамасыз ететін белгішелер көрініп тұрады. Кейбір белгішелер тапсырмалардың күйін көрсету үшін уақытша көрініс беруі мүмкін. Мысалы, құжатты басып шығаруға жібергеннен кейін хабарландыру аумағында басып шығарғыштың белгішесі көрініс береді де, басып шығару аяқталғаннан кейін жоғалып кетеді. {{top}} == Ш == ;<span id="Шебер" style="font-weight: bold">Шебер</span> <span style="font-size:smaller;">(Wizard)</span> : Белгілі бір тапсырманы орындау кезінде пайдаланушыға сұрақтар қоя отырып немесе таңдау үшін нұсқалар ұсына отырып, оның жұмысына жетекшілік ететін бағдарлама. Мысалы, шебер пайдаланушыға мәтіндік құжатпен жұмыс істей бастауға, бағдарламалық жасақтама орнатуға немесе дерек қорын жасауға көмектесе алады. ;<span id="Шолғыш" style="font-weight: bold">Шолғыш</span> <span style="font-size:smaller;">(Browser)</span> : HTML файлдарын веб-беттер түрінде пішімдейтін және көрсететін бағдарламалық жасақтама. Кейбір шолғыштар сондай-ақ электрондық поштаны жіберуге және алуға, жаңалықтар тобынан хабарларды оқуға, және веб-құжаттарға ендірілген дыбыстауыш және бейне жазбаларды ойнатуға мүмкіндік береді. Internet Explorer бағдарламасы веб-шолғыш болып табылады. Сондай-ақ [[#Веб|веб]] терминін қараңыз. {{top}} == A—Z == ;<span id="MS-DOS" style="font-weight: bold">MS-DOS</span> <span style="font-size:smaller;">(Microsoft Disk Operating System)</span> : Дербес компьютерлерде және олармен сыйысымды құрылғыларда пайдаланылуға арналған амалдық жүйе. Пайдаланушы пернетақтада теретін әмірлерді компьютер іске асыратын әрекеттерге айналдырады. MS-DOS жүйесімен өзара әрекеттесу әмір жолағының терезесінде жүзеге асырылады, ал оның бағдарламаларына қатынауды жұмыс үстеліндегі лақаптардың көмегімен іске асыруға болады. Сондай-ақ [[#Әмір жолы терезесі|әмір жолы терезесі]], [[#MS-DOS бағдарламасы|MS-DOS бағдарламасы]] терминдерін қараңыз. ;<span id="MS-DOS бағдарламасы" style="font-weight: bold">MS-DOS бағдарламасы</span> <span style="font-size:smaller;">(MS-DOS Program)</span> : MS-DOS жүйесінің басқаруымен іске асырылуға арналған бағдарлама. Мұндай бағдарламалар Windows жүйесінің барлық мүмкіндіктерін пайдалана алмауы мүмкін. Сондай-ақ [[#MS-DOS бағдарламасы|MS-DOS бағдарламасы]], [[#Бағдарлама туралы ақпарат файлы|бағдарлама туралы ақпарат файлы]] (PIF) терминдерін қараңыз. ;<span id="URL-мекен-жайы" style="font-weight: bold">URL-мекен-жайы</span> <span style="font-size:smaller;">(Uniform Resource Locator, URL)</span> : Интернеттегі қор көзін бірегей түрде айқындайтын мекен-жай. Веб-торапқа арналған URL мекен-жайы http:// префиксінен басталады, мысалы, http://www.example.microsoft.com {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030809010854/http://example.microsoft.com/ |date=2003-08-09 }}. ---- {| id="toc" border="0" ! {{MediaWiki:Toc}}: | [[#content|Үсті]] — [[#А|А]] [[#Ә|Ә]] [[#Б|Б]] [[#В|В]] [[#Г|Г]] [[#Д|Д]] [[#Е|Е]] [[#Ж|Ж]] [[#И|И]] [[#К|К]] [[#Қ|Қ]] [[#Л|Л]] [[#М|М]] [[#Н|Н]] [[#О|О]] [[#Ө|Ө]] [[#П|П]] [[#Р|Р]] [[#С|С]] [[#Т|Т]] [[#Ұ|Ұ]] [[#Ф|Ф]] [[#Х|Х]] [[#Ш|Ш]] [[#A—Z|A—Z]] |} == Тағы қараңыз == * [[Компьютерлік терминдердің қысқаша сөздігі]] * [[Уикипедия:MediaWiki сөзнамасы]] == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.microsoft.com/language/ru/ru/search.mspx?sString=&amp;langID=kk-kz Языковой портал Майкрософт - Поиск терминов] [[Санат:Қазақ терминологиясы]] [[Санат:Microsoft Windows]] [[Санат:Амалдық жүйелер]] f0kcsejpxdv5ygyb1axjwjjnju9brj2 0 3322 3319536 3301509 2024-04-25T14:12:17Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Есімі = Майкл Джексон |Атауы = Michael Jackson |Сурет = Michael Jackson 1984.jpg |Сурет ені = 250px |Сурет тақырыбы = |Фон = |Туылған кездегі есімі = Майкл Джозеф Джексон. ({{lang-en|Michael Joseph Jackson}}) |Толық аты = |Туған күні = 29.08.1958 |Туған жері = [[Гэри (Индиана)|Гэри]], {{Туғанжері|Гэри|Гэриде}}, [[АҚШ]] |Қайтыс болған күні = 25.06.2009. |Қайтыс болған жері = [[Лос Анжелес]], [[Калифорния]], [[АҚШ]] |Белсенділік жылдары = |Мемлекет = {{USA}} |Мамандықтары = {{әнші|АҚШ}}, [[биші]], [[музыкант]], {{актер|АҚШ}}, [[филантроп]], [[кәсіпкер]], [[продюсер]], [[композитор]], [[хореограф]] |Дауыс түрі = |Аспаптары = |Жанрлары = [[поп-музыка]], [[ритм-энд-блюз]], [[соул]], [[поп-рок]], [[фанк]], [[диско]], пост-диско |Лақап аттары = ''ЭМДЖЕЙ'', ''КИНГ ОФ ПАП'', ''ЭППЛХЕД'' |Ұжымдары = ДЖЕКСОН 5, ЗЕ ДЖЕКСОНС |Қызметтес болған = |Лейблдері = МОУТАУН РЕКОРДС, СОНИ ЭПИК РЕКОРДС, МАЙКЛ ДЖЕКСОН КОМПАНИ, Inc. |Марапаттары = |Сайты = [http://www.michaeljackson.com Ресми сайты] }} '''Майкл Джозеф Джексон''' ({{lang-en|Michael Joseph Jackson}}; [[29 тамыз]] [[1958 жыл|1958]], [[Гэри (Индиана)|Гэри]]&nbsp;— [[25 маусым]] [[2009 жыл|2009]], [[Лос Анжелес|Лос Анджелес]]) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] америкалық [[әнші]], [[биші]], музыкант, [[актер]] , филантроп, кәсіпкер, продюсер, композитор, хореограф. Оның ән жанрлары: поп-музыка, ритм-энд-блюз, соул, [[поп-рок]], фанк, диско, пост-диско. Джексон 5 тобында жетекші вокалист болып өнер көрсеткен ол 11 жасында халықаралық танымал әнші бола бастады, артынша барша әлемге танымал атақты «Поп-музыка патшасы» атанады. Ең кеңінен мойындалған Куинси Джонс продюсердің жетекшілігімен жазылған келесі үш альбомы болды: «'''''Off the Wall'''''» (1979), «'''''Thriller'''''» (1982) және «'''''Bad'''''» (1987), соның ішіндегі «Триллер» Гиннесстің рекордтар кітабына тарихтағы ең жақсы сатылған диск ретінде енген. Джексон қоржынында 15 Грэмми марапаты бар, соншама рет оның әндері АҚШ сатылым чарты көшбасшысы болды. Ол туралы жүрген өсек аяңдарға бас ұрмай өзінің кінәсіз екенін дәлелдеп шыққан. Майкл балаларды жақсы көрген. Жағдайы мен денсаулығы нашар балаларға миллиондап ақша аударып отырған. Атақты жұлдыз 25 маусым күні 2009 жылы 50 жасында қайтыс болған.<ref>[https://www.babelio.com/auteur/Michael-Jackson/75665 Michael Jackson]</ref><ref>[https://www.discogs.com/artist/15885 Michael Jackson]</ref> == Өмірбаян және мансап == === 1958-1975: Балалық шағы және The Jackson 5 === Майкл [[1958]] жылы тамыздың 29 жұлдызында Джозеф (1928-2018) пен Кэтрин (1930 жылы туған) Джексонның отбасында [[Гэри]], [[Индиана штаты]]нда дүниеге келген. Ол он баланың сегізіншісі болды. Джексон әкесінің оны бірнеше рет психикалық және физикалық түрде қорлады деп мәлімдеген болатын. Алайда, Джексон жетістігінде әкесінің үлкен рөл атқарған қатаң тәртібін құрметтеді. Майклдың үлкен ағасы Марлон сипаттаған әкесімен болған бір қақтығыста әкесі оны төңкеріп ұстап, арқасы мен бөкселерінен ұрып жатқанын айта кеткен. Бір күні түнде, Майкл ұйықтап жатқанда, әкесі терезесінен бөлмесіне кіріп кетті. Ол қорқынышты маска киіп, айқайлап, гүрілдеп жүрді. Джозеф өз әрекетін балаларына жатар алдында терезені жабуды үйреткісі келетіндігімен түсіндірді. Төрт жылдан кейін Майкл оны бөлмесінен ұрлап әкетіп бара жатқандай қорқынышты түстермен күрескенін мойындады. 2003 жылы Джозеф [[ВВС]] арнасында Майклды кішкентай кезінде ұрғанын мойындады.<ref>[http://www.vh1.com/shows House Party]</ref> <ref>[https://web.archive.org/web/20110830170227/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/8121599.stm Can Michael Jackson's demons be explained?]</ref> Джексон бала кезінде көрген қорлығы туралы алғаш рет [[1993]] жылы [[Опра Уинфри]]ге берген сұхбатында ашық айтты. Оның айтуынша, бала кезінде ол жалғыздық сезімінен жиі жылап, әкесімен сөйлескеннен кейін құсып ауратынын хабарлаған . “[[Майкл Джексонмен бірге өмір сүру]]” (2003 ағылшынша “ Living with Michael Jackson “) атты тағы бір жоғары деңгейлі сұхбатында балалық шақтағы зорлық-зомбылық туралы сөйлескен кезде әнші бетін қолымен жауып, жылай бастады. Джексон інілерімен жаттығу кезінде қолында белбеуі бар Джозеф орындықта отыратынын және «егер сіз бірдеңе дұрыс емес жасасаңыз, ол сізді жылатады, ол сізді шынымен жайыңызға қалдырмайды» деп еске алды.<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/Rock_and_Roll_Hall_of_Fame Зал славы рок-н-ролла]</ref> Джексон бес жасынан бастап [[Рождество]] концерттерінде сыныптастарының алдында өнер көрсетті. 1964 жылы Майкл мен Марлон өздерінің Джекси, Тито және Джермейн ағалары құрған «[[Джексондар]]» тобына қосылды, сәйкесінше Конго мен Тамбуринада ойнады. Кейінірек Джексон бэк-вокалист және биші ретінде өнер көрсете бастады; сегіз жасында Джексон мен Джермейн негізгі вокалистерге айналды, ал топтың аты “[[Джексон 5]]” (ағылшынша “The Jackson 5”) деп өзгертілді. Топ 1966-1968 жылдар аралығында Орта батыста көптеген гастрольдермен болды. Олар көбінесе қара клубтар мен «[[Читлиндер тізбегі]]» деп аталатын орындарда өнер көрсетіп, көп жағдайда [[стриптиз]] бағытында көрермендерді қыздырды. 1966 жылы олар жергілікті таланттар байқауында [[Motown Records]] және [[Джеймс Браун]]ның «I Got You» (I Feel Good)фильмімен хиттерімен өнер көрсетіп, Майкл басты вокалисті ретінде жеңіске жетті. Көп ұзамай Джексондар ұлттық деңгейге көтерілді, ал 1970 жылы олардың алғашқы төрт синглы американдық [[Billboard]] Hot 100-дің бірінші қатарынан орын алған. === 1975-1981: Epic және Off the Wall-мен келісім-шарт === 1973 жылы отбасылық жобаның жетістігі төмендей бастады, рекордтар компаниясы өздерінің қаржылық ресурстарын шектеді және 1976 жылы олар басқа компаниямен келісімге келді, нәтижесінде олар өз аттарын қайтадан "the Jacksons"-қа ауыстырды, өйткені Мотоун «Jackson 5» атауын өзіне алды. 1976-1984 жылдар аралығында олар тағы 6 альбом шығарып, ел аралап шықты. Сонымен қатар, 1972-1975 жылдар аралығында Джексон төрт жеке альбомын шығарды: Got to Be There [https://ru.wikipedia.org/wiki/Got_to_Be_There] (1972), Ben [https://ru.wikipedia.org/wiki/Ben_(%D0%BF%D0%B5%D1%81%D0%BD%D1%8F)] (1972), Music & Me [https://ru.wikipedia.org/wiki/Music_%26_Me] (1973) және Forever, Michael [https://ru.wikipedia.org/wiki/Forever,_Michael](1975). Сонымен қатар бірқатар табысты жеке әндер: «Got to Be There» [https://ru.wikipedia.org/wiki/Got_to_Be_There], «Rockin 'Robin» [https://ru.wikipedia.org/wiki/Rockin%E2%80%99_Robin] және 1972 жылы «Ben» [https://ru.wikipedia.org/wiki/Ben_(%D0%BF%D0%B5%D1%81%D0%BD%D1%8F)] чарттарында бірінші орынға көтерілді. 1978 жылы Майкл Диана Росспен бірге "Оздан шыққан сиқыршы" негізінде Бродвейдегі Wiz мюзиклінің бейімделуінде басты рөлді ойнады. Түсірілім алаңында ол өзінің ең танымал альбомдарын шығаратын музыкалық режиссер Куинси Джонспен кездесті. Оның біріншісі, Off the Wall, 1979 жылы 10 тамызда шығарылды. «Don't Stop 'till You 'Get Enough» және баяуырақ «Rock With You» әні чарттардың жоғарғы сатысына көтерілді, ал альбомның өзі 20 миллионнан астам сатылды. Көптеген музыкалық шолушылар Off the Wall-ды музыка дәуірінің соңғы шыңы деп санайды. === 1982-1983: Thriller және «Motown 25: Yesterday, Today, Forever» === ''Thriller'' әлемдегі ең көп сатылған альбом ретінде тарихта қалды. Бұл альбомда продюсер Куинси Джонс Time журналына берген сұхбатында: «Қара музыка ежелден бері екінші скрипканы ойнады, бірақ оның рухы - Майкл әлемдегі барлық жанмен байланыстырған поп музыканың қозғаушы күші». 1982 жылдың қарашасында жарыққа шыққан Триллер Америкаға тоғыз сингл сыйлады: «The Girl Is Mine» (№2, Пол Маккартнимен дуэт), «Billie Jean» (№1,Грэмми сыйлығы, Джексонның бүкіл мансабындағы ең ірі хит және ең танымал ән. іріктелген фанк-тректер), "Beat It" (№1, тағы бір Грэмми), "Wanna Be Startin 'Somethin'" (№5), "Human Nature" (№7), "PYT (Pretty Young Thing)" (No10), "Thriller"(№4), "Baby Be Mine", "The Lady In My Life". Триллер Billboard 200 тізімінде тоғыз ай (37 апта) көш бастап, Billboard 200 тізімінде екі жылдан астам (122 апта) қалды. Бұл альбом үшін Джексон жеті Грэмми сыйлығын алды (оның ішінде «Жылдың үздік альбомы» номинациясы, ал сегізінші Грэмми - дәл осы аттас фильм негізінде түсірілген «Alien» әңгімесінің аудиожазбасы үшін) және жеті American Music Awards (American music awards). 1985 жылы Гиннестің рекордтар кітабы альбомды «барлық уақытта ең көп сатылған альбом» деп жариялады. 2001 жылдың шілдесінен бастап альбом Америка Құрама Штаттарында 26 миллион дана сатылды, бұл The Eagles 'Greatest Hits (27 миллион) фильмінен кейін Америка тарихындағы ең көп сатылған екінші альбомға айналды. Thriller әлем бойынша рекордтық 109 миллион дана сатылды. Джексон және оның продюсерлері қарқынды дамып келе жатқан музыкалық теледидар индустриясының артықшылықтарын пайдаланды: оның жаңашыл бейнелері MTV-де үнемі айналып тұратын алғашқы қара суретші болды, ол альбом шыққан кезде бір жаста болатын. 1980 жылдарды Майкл Джексонның «алтын» дәуірі деп сипаттауға болады. Триллер 1982 жылы 30 қарашада жарыққа шықты және әлемдегі ең көп сатылған альбом болып қала береді. 1983 жылы 25 наурызда Солтүстік Америкада таратылған "Motown 25: Kecha, Today, Forever'" мерейтойлық шоуында «Billie Jean» әні кезінде Майкл Джексон өзінің әйгілі «ай серуенін» алғаш рет көрсетті. Бұл қойылым американдық теледидардағы ең маңызды сәттердің тізіміне енді. === 1984-1985: Pepsi, "We Are The World" және іскерлік мансабы === * 1984 жылы ақпанда Майкл Джексонның режиссері және Джон Лэндис режиссерлік еткен Майкл Джексонның 14 минуттық триллері клиптің жаңа стандарттарын белгілейді және Джексонның басқа бейнелерімен бірге жаңадан ашылған MTV арнасы арқылы бейне музыка индустриясын қалыптастыруға көмектеседі. * 1984 жылы 14 мамырда Ақ үйде Джексон адамдарға алкоголь мен нашақорлықтан арылуға көмектесетін қайырымдылық ұйымдарын қолдағаны үшін президент Рональд Рейганнан сыйлық алады. * 1984 жылы 6 шілде мен 9 желтоқсан аралығында Америкада және Канадада ағайынды Джексондар сол кездегі топ үшін ең үлкен Жеңіс Турын өткізеді: 55 концерт, 2 миллионнан астам көрермен, 75 миллион доллардан астам пайда. Ол кезде бұл әлемдік рекордтық жетістіктер болатын. Майкл осы турдан түскен 5 миллион доллар кірісінің барлығын қайырымдылыққа жұмсады. * 1984 жылы Джексон тағы да американдық чарттардың көшін бастады, бұл жолы Say Say Say әнімен Пол Маккартнимен дуэтке жазылған. Келесі жылы Джексон The Beatles әндерінің көпшілігінің құқығына ие болған ATV Music Publishing акцияларының көпшілігін сатып алды, соның салдарынан бұл акцияларды сатып алуды армандаған Маккартнимен араздық туды. Майкл Джексон сонымен бірге Фредди Меркуримен бірге жұмыс істеді, онымен бірнеше сынақ жазбаларын жасады , бірақ екі музыканттың да жұмысына байланысты ынтымақтастық ешқашан болмады. * 1985 жылы 7 наурызда «Біз - әлем» синглы (ағылшынша «We are the world») жарық көрді. Әнді Майкл Джексон мен Лионель Ричи жазған және оны белгілі АҚШ музыканттары орындаған. Сатудан түскен түсім 61,8 миллион долларды Эфиопиядағы ашаршылыққа жұмсады. * 1984 жылы 27 қаңтарда Джексон және оның ағалары Pepsi жарнамасына түсті. Директордың өтініші бойынша ол пиротехникалық құрылғыларға жақын жерде қауіпті болып тұрды. Оның шашы өртеніп, Джексон үшінші дәрежелі бас терісін күйдірді. Ауруханада жатқан кезде Джексон балалардың күйік бөліміне барды, содан кейін Pepsi-ден миллиондаған компенсация алудың орнына Pepsi көмегімен оның атына балалар күйік орталығын ашуға шешім қабылдады. Бұл Джексонның өмірінің соңына дейін тоқтамаған қайырымдылық жұмысының басы болды. Орталықтың ашылуында Джексоннан денесі қатты күйіп қалған науқастар үшін оттегі қысымы камерасында суретке түсу сұралды. Ол шалқасынан жатып суретке түсті, содан кейін жағына бұрылып, ұйықтап жатқан кейіп танытты. Осылайша, шоу-бизнестегі ең әйгілі аңыз дүниеге келді, Майкл Джексон 150 жыл өмір сүргісі келеді және бұл үшін ол әр түн сайын қысым камерасында ұйықтайды. Шындығында, бұл Джексонның қысым бөлмесінде «ұйықтаған» жалғыз уақыты болатын. Күйіктің тағы бір салдары денеде болған стресс витилиго дамуын қоздырды, бұл Джексонға аналық жол арқылы жұғатын және терінің пигментациясын бұзатын ауру. Бұл ауыр макияжды қолдану және күн сәулесінен аулақ болу қажеттілігіне әкелді. Тағы бір нәтиже: Джексон бұл жарақатынан ешқашан қалпына келмеді, ауырсыну оны өмірінің соңына дейін қалдырмады және оған жүйелі түрде ауырсыну дәрі-дәрмектерін қабылдау қажет болды. Сонымен қатар, күйіктен кейін Джексон зақымдалған теріні және бас терісін қалпына келтіре бастады. Осыдан кейін ол мұрын мен иекке операция жасатуды шешті. Мұның бәрі вегетариандық диетаға көшу және салмақ жоғалту, әншінің сыртқы түріндегі маңызды өзгерістерге әкелді, бұл баспасөзде үнемі талқылауға тамақ болды. === 1986-1990: Bad, фильмдер, автобиография және Неверлэнд === * 1986 жылдың қыркүйегінде Майкл Джексон 8 жылдан кейін алғаш рет («Виз» картинасынан бастап) қайтадан кинода ойнады. Бұл Диснейленд саябақтарына арналған Джордж Лукас пен Фрэнсис Форд Коппола түсірген 17 минуттық 3D "Капитан Ио" фильмі. * "Bad" альбомы 1987 жылы 31 тамызда шыққан. Таралымы 45 миллионнан асады. Бұл Billboard №1 синглы бар алғашқы альбом. * 1987 жылғы 12 қыркүйектен 1989 жылғы 14 қаңтарға дейін «Нашар тур» салтанаты жалғасты. 15 елде 123 концерт, оған 4,4 миллион көрермен қатысты. Тур 125 миллион доллардан астам пайда жинап, әлемдегі ең ауқымды турға айналды. Лондонда жаңа рекорд орнатылды - 504 мың көрермен. * 1988 жылы 29 қазанда «Ай серуен» музыкалық фильмі шықты, ол кассада сәттілікке жетіп, 67 миллион доллар тапты, содан кейін 800 мың дана көлемінде (1989 жылға) видеоға түсірілді. * 1989 жылы Soul Train Music сыйлығын табыстау рәсімінде актриса Элизабет Тейлордің өз сөзіндегі Майкл Джексонды «эстраданың, рок пен жанның нағыз патшасы» және «поптың королі» деген ресми емес атақ Майкл Джексонға мәңгілікке берілді. === 1991-1997: Dangerous, HIStory I & II === Жеке тұлғаға деген назардың артуына байланысты Джексон көп уақытты өзінің Неверленд ранчасында оңашада өткізді, оны бөгде адамдар қатаң сақтады. Ол жерде оған аз достар, оның ішінде Элизабет Тейлор барған. Оққағарлардың айтуынша, Майкл өз ағалары мен әкесін арнайы рұқсатсыз ол жаққа жібермеген, бірақ Джексонның анасы Кэтринге фермаға рұқсатсыз кіруге рұқсат етілген. Әнші әрқашан ішінара болатын балалар фермада өмір сүрді. 1991 жылы ол жанкүйер болған «Симпсондар» анимациялық сериясына екі сингл жазды. Алайда келісімшарттағы шектеулерге байланысты оның есімі жазылмады. 1991 жылы 26 қарашада "Dangerous" альбомы жарық көрді, оның шығарылымы алдында «Black or White» сингліне арналған ауқымды бейнеклиптің премьерасы болды. Бес апта ішінде «Black or White» чарттардың басында тұрды және Джексонның «Billie Jean» кейінгі ең үлкен хиті болды. Бұрынғыдай, бұл альбомнан жеті сингл шықты. "Black or White" (№1) -тан басқа, олар «Remember the Time» (№3), «In the Closet» (№6) және «Will You Be There» (№7) қатарларын қамтыды. «Rememeber the Time" фильмі үшін компьютерлік арнайы эффекттермен миллиондаған долларлық клип түсірілді, онда Египет перғауынын және оның әйелін Эдди Мерфи мен топ модель Иман бейнелеген. * 1995 жылы 16 маусымда HIStory альбомы жарық көрді:Past, Present and Future, Book I: бірінші дискіде - ең үлкен хиттер жинағы, екіншісінде - 15 жаңа ән. Бұл трилогияның бірінші бөлімі болуы керек еді. Алғашқы сингль «Scream» болды - әншінің әпкесі Джанет Джексонмен дуэті. Ән футуристік бейнеклиппен бірге түсірілді, оны түсіру үшін 7 миллион доллардан астам қаражат жұмсалды. Альбом Billboard 200-де бірінші орынға шықты және 20 миллионнан астам данамен сатылды (АҚШ-та 7 миллион дана). Одан көптеген жаңа әндер сингл ретінде шығарылды, оның ішінде Мәскеу туралы баллада («Мәскеуде бейтаныс адам»; Джексон 1993 жылы Ресей астанасы туралы ән жаздыруға уәде берді), «Earth Song» экологиялық тақырыбына арналған шығарма (бірінші бес апта) Р.Келлидің өзі үшін жазған және шығарған «You Are Not Alone» (оның Billboard Hot 100-дегі он үшінші нөмірі) және қазіргі заманғы ритм мен блюз композициясы. «You Are Not Alone» бейнебаянында Майкл бірінші әйелі - Элвис Преслидің қызы Лиза Мари Преслимен бірге жартылай жалаңаш көрінді. * 1997 жылы Blood on the Dance Floor: HIStory in the Mix: «Елестер» фильміне саундтрек және HIStory тректеріндегі би ремикстерінің жинағы шықты. Бұл дискіге арналған пікірлер көбінесе оң болды, титулдық трек көптеген елдерде, соның ішінде Ұлыбританияда чарттарда алдыңғы қатарда болды. Америка Құрама Штаттарында альбом елеусіз қалды және чарттарда №1-ге жете алмады. === 2001—2003: Invincible === Джексонның келесі студиялық альбомы тек алты жылдан кейін жазылды, оны шығару бірнеше рет кейінге қалдырылды. Sony этикеткасы ұзақ жазба процесіне және альбомның кейінгі жарнамасына миллиондаған доллар салуға құлықсыз болды, бұл сайып келгенде әнші мен дыбыс алыбы арасында жанжал туғызды. 2001 жылдың қазан айында жарыққа шыққан «Invincible» фильмде 16 трек, оның ішінде «You Rock My World» синглы бар, онда бейнеге танымал актерлар Марлон Брандо мен Крис Такер түскен. Альбом сыншылардың әртүрлі қабылдауына ие болды және оның сатылымы HIStory-дің жартысына тең болды. «Invincible» әні Осло қаласында бір топ неонацистер өлтірген Бенджамин Германсен есімді 15 жасар афро-норвегиялық балаға арналған (Норвегия, 26.01.2001). Джексонның жақын досы Омер Бхатти Бенджамин Германсеннің жақсы досы болған. Майкл Джексон хабарламада: ''«Бұл альбом Бенджамин 'Бенни' Германсенге арналған. Есте сақтау керек - біз адамды терісінің түсіне емес, оның жеке қасиеттеріне қарай бағалауымыз керек. Бенджамин ... Біз сені жақсы көреміз ... Жаның жәннатта болсын».'' Альбомды насихаттау үшін 2001 жылдың қыркүйегінде Madison Square Garden-де Майкл Джексонның жеке мансабының 30 жылдығы ұйымдастырылды. Майкл Джексон сахнаға 1984 жылдан бастап алғаш рет ағаларымен бірге шықты. Бритни Спирс, Майя, Ушер, Уитни Хьюстон, Тамиа, 'N Sync, Slash, Аарон Картер сияқты спектакльдерді де қосқан. Альбомды қолдауға арналған әлемдік турне де жоспарланған болатын, бірақ 11 қыркүйектегі шабуылдарға байланысты тур тоқтатылды. Альбомда «You Rock My World», «Cry» және «Butterflies» атты үш сингл пайда болды, олардың соңғысында музыкалық бейне көрсетілмеген. «Unbreakable» синглы шығарылуы керек еді, бірақ қаржылық мәселелерге байланысты Sony оны шығарудан бас тартты. 2003 жылдың қарашасында Джексон хитке айналған Number Ones жинағын шығарды. Компиляцияның 18 трегінде бұрын жарыққа шыққан 16 хит, «Бен» жанды дауыста орындалған ән және «One More Chance» жаңа синглы бар. 2004 жылдың аяғында Number Ones бүкіл әлем бойынша 6 миллионнан астам дананы сатты. === 2003-2009: Соңғы жылдар және «This Is It Tour» === * 2003 жылы Джексон "балаларды азғындады" деген айыппен сот отырысына келді. Ұзақ соттан кейін музыкант ақталды. Соттан кейін Майкл Джексон Бахрейндегі журналистерден зейнетке шығып, «Катрина» дауылының құрбандарын еске алуға арналған қайырымдылық синглі "I Have This Dream" жазбасын дайындауға кірісті. Көп ұзамай шақырылған музыканттардың барлығы Джексон бастаған жобаға қатысқысы келмейтіні белгілі болды. «I Have This Dream» әні жазылса да, түсініксіз жағдайларға байланысты ешқашан сингл ретінде шықпаған. * 2004 жылдың 16 қарашада Майкл Джексон "Michael Jackson: The Ultimate Collection"-5 дискіден, 1969-2004 жылдар арасында жарық көрмей қалған 13 жазабадан және 1992-жылғы DVD-дағы концерттен тұратын жинақты шығарды. * 2008 жылдың жазында Sony BMG жаһандық науқанды бастады, онда әлемнің 20-дан астам елінің тұрғындары өздерінің сүйікті Майкл Джексон әндеріне дауыс берді және осылайша өз елдеріндегі «поп королінің» хиттер жинағын жасауға қатысты. 122 трек жанкүйерлер назарына ұсынылды. Әр елде ерекше болған альбомда әр дискіде шамамен 17-18 трек болды. Сонымен қатар, Майкл Джексон 2009 жылы шығарылуы керек болатын өзінің жеке альбомын жазды. Альбомда Will.I.Am рэперлері, Kanye West және R&B әншісі Акон бар. * 2008 жылдың қараша айында Бахрейн Королінің ұлы Шейх Абдуллаһ бин Хамад әл-Халифа, оның шақыруымен әнші осы елде болды, Майкл Джексонға келісімшарттық міндеттемелерді орындамағаны үшін сот ісін бастады. Шейх одан жеті миллион доллар төленуін талап етті. * 2009 жылы наурызда Майкл Лондондағы «This Is It Tour» атты соңғы концерттер сериясын ойнайтынын мәлімдеді. Концерттер 2009 жылдың 13 шілдесінде басталып, 2010 жылдың 6 наурызында аяқталады деп жоспарланған болатын. Джексон 2009 жылдың 5 наурызында арнайы баспасөз конференциясында сахнаға оралатынын жариялаған кезде, бұл 20 000 адамға арналған The O2 аренасындағы 10-ға жуық концерт болды. Алайда билеттерге сұраныстың көп болғаны соншалық, тағы 40 шоуды жоспарлау керек болды. Концерт туры әншінің қайтыс болуына байланысты болмады. == Альбомдары == * [[Got to Be There]] ([[1972]]) * [[Ben]] ([[1972]]) * [[Music & Me]] ([[1973]]) * [[Forever, Michael]] ([[1975]]) * [[Off the Wall]] ([[1979]]) * [[Thriller]] ([[1982]]) * [[BAD|Bad]] ([[1987]]) * [[Dangerous]] ([[1991]]) * [[HIStory: Past, Present and Future, Book I]] ([[1995]]) * [[Invincible]] ([[2001]]) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Michael Jackson}} * [https://www.michaeljackson.com Ресми сайты] {{ref-en}} {{бастама}} [[Санат:Лос Анжелесте қайтыс болғандар]] [[Санат:Форест-Лаун зиратында жерленгендер]] [[Санат:АҚШ сазгерлері]] [[Санат:АҚШ бишілері]] [[Санат:АҚШ хореографтары]] [[Санат:АҚШ музыка продюсерлері]] [[Санат:АҚШ кәсіпкерлері]] [[Санат:АҚШ сценарийшілері]] [[Санат:Grammy Lifetime Achievement Award иегерлері]] [[Санат:Грэмми сыйлығының иегерлері]] [[Санат:BRIT Awards сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Майкл Джексон]] [[Санат:Billboard Hot 100-де топ бастаған орындаушылар]] [[Санат:Billboard 200-де топ бастаған орындаушылар]] [[Санат:Epic Records орындаушылары]] [[Санат:Рок-н-ролл даңқ залына енген орындаушылар]] [[Санат:Гиннесстің рекордтар кітабының рекордсмендері]] [[Санат:MTV Video Music Awards жеңімпаздары]] [[Санат:Жас актер сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Джексондар отбасы]] [[Санат:Дәрі дозасын көбейтуден қайтыс болғандар]] [[Санат:Motown орындаушылары]] [[Санат:АҚШ бала-әншілері]] [[Санат:АҚШ поп-вокалшылары]] [[Санат:Диско жанрындағы музыканттар]] [[Санат:АҚШ рок-вокалшылары]] 0rk6j4luq01j2iqh55vry7uq4uhgiv4 0 3398 3319557 3312715 2024-04-25T14:22:40Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Тараз |сурет = |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Seal Taraz.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 42|lat_min = 53|lat_sec = |lon_deg = 71|lon_min = 22|lon_sec = |CoordAddon =type:city(330000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жамбыл |кестедегі облыс = Жамбыл облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Бақытжан Әмірбекұлы Орынбеков]] |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = 568 |бұрынғы атаулары = ''Жамбыл, Мирзоян, Әулие-Ата'' |статус алуы = |жер аумағы = 139 |климаты = |тұрғыны = 427,256<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] (68,47 %)<br /> [[орыстар]] (15,65 %)<br /> [[өзбектер]] (6,51 %)<br /> [[корейлер]] (1,82 %)<br /> [[түріктер]] (1,41 %)<br /> [[татарлар]] (1,39 %)<br /> [[қырғыздар]] (1,37 %)<br /> басқалары (3,38 %)<br /> (2022)<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT453226 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)]</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 7262 |пошта индексі = 080000 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Taraz |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/zhambyl-taraz?lang=kk Тараз қаласының әкімдігі |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Тараз''' — [[Қазақстан]]дағы қала, [[Жамбыл облысы]]ның әкімшілік орталығы. XVIII ғасырда бұл қала '''Әулие-Ата''' деп аталған. 1936–1937 жылдар аралығында '''Мирзоян''' деп аталған. 1937–1997 жылдары '''[[Жамбыл облысы|Жамбыл]]''', 1997 жылғы 8 қаңтарда тарихи атауы — Тараз атауы қайтарылды. == Тарихы == Орта ғасырларда Тараз деген атауымен әйгілі болды. Қалаға ең бірінші келгендер [[Ферғана аңғары|Ферғана алқабы]]ның соғдылары болған. 1997 жыл бастап қалаға тарихи атауы қайтарылды. 2002 жылы Тараз өзінің 2000 жылғы мерейтойын атап өтті. Орта ғасырларда Тараз [[Ұлы Жібек жолы]]ның бойында орналасқан қалаларының бірі еді. Әсіресе Қарахан дәулеті кезінде гүлденген. [[XIX ғасыр]]да Әулие Ата Қоқан қамалы еді. ХІХ ғасырының 60-жылдарында [[Ресей империясы]]ның құрамына кірген. [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес Одағы]] кезінде [[Жамбыл облысы]]ның орталығы болды да, Қазақстан тәуелсіздігін алған соң, облыс әкімшілік орталығы болғанын жалғастыра берді. Тараз қаласында [[Айша бибі кесенесі|Айша Бибі]], [[Бабажы-қатын кесенесі|Бабажы-қатын]], [[Қарахан кесенесі|Қарахан]], [[Тектұрмас күмбезі|Тектұрмас]] кесенелері, [[Нәметбай мешіті]] және орта ғасырлық монша орналасқан. Қалаға көп деген өзіміздің және шетел туристері осы кесенелерді көруге асығады. == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Тараз |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/тараз/ Тараз ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 22.1 |Ақп_а_макс = 24.6 |Нау_а_макс = 30.3 |Сәу_а_макс = 33.2 |Мам_а_макс = 38.6 |Мау_а_макс = 42.3 |Шіл_а_макс = 44.5 |Там_а_макс = 43.5 |Қыр_а_макс = 40.6 |Қаз_а_макс = 34.6 |Қар_а_макс = 29.0 |Жел_а_макс = 22.7 |Жыл__а_макс = 44.5 |Қаң_а_мин = -26.2 |Ақп_а_мин = -28.2 |Нау_а_мин = -23.3 |Сәу_а_мин = -8.2 |Мам_а_мин = -5.2 |Мау_а_мин = 4.4 |Шіл_а_мин = 9.0 |Там_а_мин = 1.2 |Қыр_а_мин = -0.8 |Қаз_а_мин = -14.3 |Қар_а_мин = -29.9 |Жел_а_мин = -31.0 |Жыл__а_мин = -31.0 |Қаң_ор_макс = 2.2 |Ақп_ор_макс = 3.7 |Нау_ор_макс = 10.4 |Сәу_ор_макс = 18.7 |Мам_ор_макс = 24.6 |Мау_ор_макс = 30.6 |Шіл_ор_макс = 33.0 |Там_ор_макс = 31.7 |Қыр_ор_макс = 25.8 |Қаз_ор_макс = 17.6 |Қар_ор_макс = 9.9 |Жел_ор_макс = 4.1 |Жыл__ор_макс = 17.7 |Қаң_ор_мин = -8.4 |Ақп_ор_мин = -7.1 |Нау_ор_мин = -1.0 |Сәу_ор_мин = 5.4 |Мам_ор_мин = 10.3 |Мау_ор_мин = 14.9 |Шіл_ор_мин = 17.0 |Там_ор_мин = 15.2 |Қыр_ор_мин = 9.9 |Қаз_ор_мин = 4.1 |Қар_ор_мин = -1.4 |Жел_ор_мин = -6.5 |Жыл__ор_мин = 4.4 |Қаң_ор = -3.1 |Ақп_ор = -1.7 |Нау_ор = 4.7 |Сәу_ор = 12.1 |Мам_ор = 17.4 |Мау_ор = 22.8 |Шіл_ор = 25.0 |Там_ор = 23.5 |Қыр_ор = 17.8 |Қаз_ор = 10.9 |Қар_ор = 4.3 |Жел_ор = -1.2 |Жыл__ор = 11.0 |}} </div> == Халық саны == Қаланың халық саны: 357 663 адам (2019 жылғы<ref>{{Cite web|url= https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 |title= Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны |lang= kk}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200926171507/https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 |date=2020-09-26 }}</ref>). Тараз қаласының халық санының 70% қазақтар. Қалада [[орыстар]], [[өзбектер]], [[корейлер]], [[татарлар]], [[түріктер]], [[немістер]], [[күрдтер]], [[дүнгендер]], [[қырғыздар]], [[гректер]], [[әзербайжандар]], [[ұйғырлар]], [[шешендер]] тұрады. Қалада «Достық үйі» бар. {| class="standard sortable" |+ 2010 жылғы 1 қаңтарына тұрғындары этникалық құрамы: |- ! Этникалық құрамдар !! Халық саны <br />[[1989]] жылы !! % |- | Қазақтар || 722 627 || 69,23 % |- | Орыстар || 141 829 || 13,59 % |- | Өзбектер || 24 986 || 2,39 % |- | Татарлар || 10 651 || 1,02 % |- | Немістер || 6 695 || 0,64 % |- | Басқалар || 137 055 || 13,13 % |} Тараз қаласы халқының әр жылдардағы саны:<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1897 !!1959 !!1970 !!1979 !!1989 !!1991 !!1999 !!2004 !!2005!! 2006 |- |11 722 |113 346 |187 164 |263 793 |306 715 |312 300 |330 125 |327 911 |332 204 |336 057 |} {| class="wikitable" |- ! 2007 ! 2008 ! 2009 ! 2010 ! 2011 ! 2012 ! 2013 ! 2014<ref name="KZ2014">{{Cite web|url= http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT081783 |title= 2014 жыл басына Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны |lang= kk}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150428181945/http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT081783 |date=2015-04-28 }}</ref> ! 2015 |- |338 454 |342 483 |320 634 |325 211 |327 411 |326 113 |343 275 |351 353 |356 983 |} {| class="wikitable" |+ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындысы бойынша халқының саны (2009, 2021)<ref>{{Cite web|url= https://stat.gov.kz/national/2021/ |title= 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары |lang= kk}}</ref> |- ! 2009 ! 2021 ! 2021 2009-ға пайызбен ! Ерлер 2009 ! Ерлер 2021 ! 2021 2009-ға пайызбен ! Әйелдер 2009 ! Әйелдер 2021 ! 2021 2009-ға пайызбен |- ||331925 ||{{өсім}}418368 ||126 ||154616 ||{{өсім}}200661 ||129,8 ||177309 ||{{өсім}}217707 ||122,8 |} == Әкімшілік бөлінісі == Тараз қаласы 26 шағын ауданнан тұрады:<ref name="Микрорайоны Тараза Flatfy.kz">{{Cite web|url=https://flatfy.kz/geo_list?geo_id=1876&geo_type=microdistrict&section_id=3 |title=Все микрорайоны Тараза |publisher=// Flatfy.kz|lang=|accessdate=2018-04-23}}</ref> Ақбұлақ, Қаратау, Жайлау, Салтанат, Талас, Самал, Алатау, Мыңбұлақ, Аса, Жансая, Астана, Бәйтерек, Қарасу, Арай, Кектем, Жасыл кілем, Тонкуруш, Барыскан, Бурыл және т.б. == Тараз басшыларының тізімі == ;Жамбыл (Тараз) қалалық партия комитетінің бірінші хатшылары # Федотов А. П. (қаңтар 1939 — наурыз 1940) # Әбділдин А. (сәуір 1940 — наурыз 1941) # Царев А. А. (сәуір 1941 — наурыз 1943) # Санников А. М. (сәуір 1943 — маусым 1946) # Федотов А. П. (қаңтар 1947 — мамыр 1951) # Прохоров Н. И. (маусым 1951 — наурыз 1955) # Кондратьев С. И. (қыркүйек 1955 — сәуір 1963) # Бобир Н. М. (мамыр 1963 — мамыр 1972) # Коротков В. Г. (маусым 1972 — сәуір 1975) # Банников В. Г. (сәуір 1975 — қазан 1983) # Додонов Ю. Е. (қазан 1983 — ақпан 1987) # Макаров С. Н. (наурыз 1987 — наурыз 1990) # Ахметова Л. А. (сәуір 1991 — тамыз 1991) ;Жамбыл (Тараз) қалалық атқару комитетінің төрағалары # Бученко П. В. (тамыз 1939 — қаңтар 1940) # Глухов В. Ф. (қаңтар 1940 — қыркүйек 1940) # Синицин В. В. (қыркүйек 1940 — қыркүйек 1941) # Бученко П. В. (мамыр 1942 — наурыз 1943) # Бармашев К. А. (наурыз 1943 — тамыз 1946) # Бабинцев Ф. А. (тамыз 1946 — наурыз 1950) # Галямин А. И. (наурыз 1950 — қаңтар 1952) # Ескелдиев С. (сәуір1952 — қазан 1952) # Құсайынов Т. (қазан 1952 — наурыз 1957) # Комратов А. (наурыз 1957 — қаңтар 1965) # Әбсеметов А. А. (қаңтар 1965 — желтоқсан 1969) # Төребеков Т. (наурыз 1970 — маусым 1983) # Шарафутдинов Щ. К. (маусым 1983 — мамыр 1987) # Сүлейменов К. К. (мамыр 1987 — қазан 1990) # Темірбеков Т. (қазан 1990 — ақпан 1992)   ;Тараз қаласының әкімдері # [[Алдияр Әлиасқарұлы Түсіпов]] (ақпан 1992 — қазан 1995) # [[Болат Әбжаппарұлы Жылқышиев]] (қазан 1995 — қаңтар 1998) # [[Сейіт Қайроллаұлы Сартбаев]] (қаңтар 1998 — ақпан 1999) # [[Болат Оспанұлы Сауранбаев]] (ақпан 1999 — сәуір 2005) # [[Ілияс Әлімұлы Тортаев]] (2005 — 2009) # [[Ертарғын Кәкімбекұлы Астаев]] (8 желтоқсан 2009 — қазан 2010) # [[Бекболат Серікбекұлы Орынбеков]] (қазан 2010 — 31 желтоқсан 2013) # [[Нұржан Сәбитұлы Календеров]] (31 желтоқсан 2013 — 2 наурыз 2017) # [[Рүстем Рысбайұлы Дәулет]] (2 наурыз 2017 — 23 сәуір 2018) # [[Ғалымжан Райлұлы Әбдірайымов]] (23 сәуір 2018 — 12 сәуір 2019) # [[Қайрат Әскербекұлы Досаев]] (24 сәуір 2019 — 22 қараша 2019) # [[Айтқазы Даулетқұлұлы Қарабалаев]] (3 желтоқсан 2019 — 19 наурыз 2021) # [[Ержан Жұматұлы Жылқыбаев]] (19 наурыз 2021 — 5 тамыз 2022) # [[Бақытжан Әмірбекұлы Орынбеков]] (5 қыркүйек 2022 жылдан бастап) == Табиғаты == [[Облыс]]<nowiki/>тың айтарлықтай аумағын Бетпақ-Дала және Мойынқұм алады, тек оңтүстік-батыс, оңтүстік және оңтүстік-шығыс шеті таулармен шектелген (Қаратау, Қырғыз және Шу-Іле Алатау таулары). Рельефтің бұл ерекшелігі облыс климатына әртүрлілік ендіреді. Табиғи ландшафтардың флорасы мен фаунасы кең және әртүрлі. Облыста өсімдіктердің 3 мыңнан астам түрі бар. Аң аулайтын өңірдің жалпы алаңы 13,9 мың га құрайды, онда жануарлардың 40-тан астам түрі мекендейді. 27,8 мың га алаңды құрайтын балық шаруашылық қоры 74 су айдынынан тұрады, оның ішінде 73 су айдыны балық шаруашылығына жарамды. Ірі бөгендерден Тасөткел және Теріс-Ащыбұлақ бар. Балық аулау кәсібінде толстолобик, ақмарқа, карп, сазан, көк серке, тыран балық, краль, торта балықтарын аулау кең таралған. Облыс аумағында 3 мемлекеттік табиғи (кешенді) қаумалы бар: * мемлекеттік (кешенді) қаумал «Берікқара шатқалы» 17,5 мың га алаңды алады, онда қызыл кітапқа енгізілген аса бағалы ағаш бұтасының және шөп өсімдігінің 50-ден астам түрін, ал жануарлардан – арқарды, үнді жайрасын, жұмақ шыбыншыны кездестіруге болады; * жалпы алаңы 3,07 мың га құрайтын мемлекеттік табиғи (кешенді) қаумал «Қарақоңыз шатқалы» (ботаникалық), Зайлы Алатаудың батыс сілемінде орналасқан. Алма, шие, алша, жүзім ағаштарының жемісті көшеттері үйеңкі орманның, боз қарағанның, тұт ағашының, түйе жаңғағының алаңдарымен ауыстырылады; * жалпы алаңы 1000 мың га құрайтын Андасай мемлекеттік (кешенді) қаумал (зоологиялық) Мойынқұм ауылынан батысқа Шу өзенінің жағасының бойында орналасқан. Өсімдік қабатында селеу шөбі, бетеге, қара сексеуіл, талдың ну бұтасы басымды. Жануарлар әлемінде арқарлар, құландар, джейрандар, еліктер, қабандар, қояндар, қырғауылдар, құрлар басым. == Өндірісі == Таразда қаратау тауларының бөктерінде Қаратау фосфор зауыты жұмыс істеп тұр. Бұл зауыт фосфор шығарудаң әлемде беделді орындардың бірінде. Облыста 3 зауыт ашылған болатын, солардың бірі «Жамбыл фосфор зауыты», «Химпром», «Жаңа Жамбал фосфор зауыты». Қалада темір құрастырушы зауты, автожөндеу зауыты, «Автобөлшектер» зауты т.б. зауыттар жұмыс істеп тұр.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Бұқаралық ақпарат құралдары == === Газеттері === * Жамбыл-Тараз — 1996 жылдан бері апта сайын шығатын саяси-қоғамдық газет. * Магнолия — 1995 жылдан бері апта сайын шығатын облыстық газет. * Новый регион — 1999 жылдан бері апта сайын шығатын ақпараттық-жарнамалық облыстық газет. * Знамя труда — 1919 жылдан бері шығарылып келе жатқан орыс тілді газет. === Телевизия === * «Қазақстан-Тараз» — Жамбыл облысының өңірлік телеарнасы. * «77 TV» телеарнасы. === Ақпарттық агенттіктері === * «Эк-Спорт» (экономика-спорт) == Суреттері == <gallery> Сурет:View of Taraz.jpg|Қаланың панорамасы Сурет:Aulie-Ata Mosque.jpg|«[[Һибатулла Тарази мешіті|Һибатулла Тарази]]<nowiki/>» атындағы Тараз қаласының орталық мешіті Сурет:Mausoleum of Aisha Bibi-closer!.jpg|[[Айша бибі кесенесі]] Сурет:TALAS RIVER.JPG|[[Талас өзені]] Сурет:Көне Тараз демалыс орталығы.jpg|Көне Тараз демалыс орталығы Сурет:Көне Тараз демалыс орнындағы глобус.jpg|Туған жерім-Қазақстан! </gallery> == Бауырлас қалалар == * [[Фресно]], [[Калифорния]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] * [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] * [[Сиань]], [[Қытай]] * [[Тревизо]], [[Италия]] * Кобдо, [[Моңғолия]] * [[Кечкемет]], [[Мажарстан]] * [[Челябі]], [[Ресей]] * [[Самарқан]], [[Өзбекстан]] * [[Талас (қала)|Талас]], [[Қырғызстан]] * [[Ош]], [[Қырғызстан]] ==Дереккөздер== <references/> == Тараз қаласының сайттары == *[http://www.taraz.kz Тараз қаласының сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160111163508/http://taraz.kz/ |date=2016-01-11 }} *[http://www.e-taraz.kz Тараз қаласының ақпараттық сайты] *[http://www.gorodtaraz.kz Тараз қаласының ақпараттық порталы] == Тағы қараңыз == * [[Тараз қаласының құрметті азаматтары]] * [[Тараз (футбол клубы)]] {{Жамбыл облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Тараз қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Тараз]] [[Санат:Жібек жолының бойындағы қалалар]] 9d7n2tnmvfm4wg6rrak35lkwa07tuof 3319568 3319557 2024-04-25T14:50:05Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Құрманәлі Абылайхан 54|Құрманәлі Абылайхан 54]] ([[User talk:Құрманәлі Абылайхан 54|т]]) өңдемелерінен [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Тараз |сурет = |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Seal Taraz.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 42|lat_min = 53|lat_sec = |lon_deg = 71|lon_min = 22|lon_sec = |CoordAddon =type:city(330000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жамбыл |кестедегі облыс = Жамбыл облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Бақытжан Әмірбекұлы Орынбеков]] |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = 568 |бұрынғы атаулары = ''Жамбыл, Мирзоян, Әулие-Ата'' |статус алуы = |жер аумағы = 139 |климаты = |тұрғыны = 427,256<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] (68,47 %)<br /> [[орыстар]] (15,65 %)<br /> [[өзбектер]] (6,51 %)<br /> [[корейлер]] (1,82 %)<br /> [[түріктер]] (1,41 %)<br /> [[татарлар]] (1,39 %)<br /> [[қырғыздар]] (1,37 %)<br /> басқалары (3,38 %)<br /> (2022)<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT453226 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)]</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 7262 |пошта индексі = 080000 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Taraz |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/zhambyl-taraz?lang=kk Тараз қаласының әкімдігі |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Тараз''' — [[Қазақстан]]дағы қала, [[Жамбыл облысы]]ның әкімшілік орталығы. XVIII ғасырда бұл қала '''Әулие-Ата''' деп аталған. 1936–1937 жылдар аралығында '''Мирзоян''' деп аталған. 1937–1997 жылдары '''Жамбыл''', 1997 жылғы 8 қаңтарда тарихи атауы — Тараз атауы қайтарылды. == Тарихы == Орта ғасырларда Тараз деген атауымен әйгілі болды. Қалаға ең бірінші келгендер [[Ферғана аңғары|Ферғана алқабы]]ның соғдылары болған. 1997 жыл бастап қалаға тарихи атауы қайтарылды. 2002 жылы Тараз өзінің 2000 жылғы мерейтойын атап өтті. Орта ғасырларда Тараз [[Ұлы Жібек жолы]]ның бойында орналасқан қалаларының бірі еді. Әсіресе Қарахан дәулеті кезінде гүлденген. [[XIX ғасыр]]да Әулие Ата Қоқан қамалы еді. ХІХ ғасырының 60-жылдарында [[Ресей империясы]]ның құрамына кірген. [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес Одағы]] кезінде [[Жамбыл облысы]]ның орталығы болды да, Қазақстан тәуелсіздігін алған соң, облыс әкімшілік орталығы болғанын жалғастыра берді. Тараз қаласында [[Айша бибі кесенесі|Айша Бибі]], [[Бабажы-қатын кесенесі|Бабажы-қатын]], [[Қарахан кесенесі|Қарахан]], [[Тектұрмас күмбезі|Тектұрмас]] кесенелері, [[Нәметбай мешіті]] және орта ғасырлық монша орналасқан. Қалаға көп деген өзіміздің және шетел туристері осы кесенелерді көруге асығады. == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Тараз |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/тараз/ Тараз ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 22.1 |Ақп_а_макс = 24.6 |Нау_а_макс = 30.3 |Сәу_а_макс = 33.2 |Мам_а_макс = 38.6 |Мау_а_макс = 42.3 |Шіл_а_макс = 44.5 |Там_а_макс = 43.5 |Қыр_а_макс = 40.6 |Қаз_а_макс = 34.6 |Қар_а_макс = 29.0 |Жел_а_макс = 22.7 |Жыл__а_макс = 44.5 |Қаң_а_мин = -26.2 |Ақп_а_мин = -28.2 |Нау_а_мин = -23.3 |Сәу_а_мин = -8.2 |Мам_а_мин = -5.2 |Мау_а_мин = 4.4 |Шіл_а_мин = 9.0 |Там_а_мин = 1.2 |Қыр_а_мин = -0.8 |Қаз_а_мин = -14.3 |Қар_а_мин = -29.9 |Жел_а_мин = -31.0 |Жыл__а_мин = -31.0 |Қаң_ор_макс = 2.2 |Ақп_ор_макс = 3.7 |Нау_ор_макс = 10.4 |Сәу_ор_макс = 18.7 |Мам_ор_макс = 24.6 |Мау_ор_макс = 30.6 |Шіл_ор_макс = 33.0 |Там_ор_макс = 31.7 |Қыр_ор_макс = 25.8 |Қаз_ор_макс = 17.6 |Қар_ор_макс = 9.9 |Жел_ор_макс = 4.1 |Жыл__ор_макс = 17.7 |Қаң_ор_мин = -8.4 |Ақп_ор_мин = -7.1 |Нау_ор_мин = -1.0 |Сәу_ор_мин = 5.4 |Мам_ор_мин = 10.3 |Мау_ор_мин = 14.9 |Шіл_ор_мин = 17.0 |Там_ор_мин = 15.2 |Қыр_ор_мин = 9.9 |Қаз_ор_мин = 4.1 |Қар_ор_мин = -1.4 |Жел_ор_мин = -6.5 |Жыл__ор_мин = 4.4 |Қаң_ор = -3.1 |Ақп_ор = -1.7 |Нау_ор = 4.7 |Сәу_ор = 12.1 |Мам_ор = 17.4 |Мау_ор = 22.8 |Шіл_ор = 25.0 |Там_ор = 23.5 |Қыр_ор = 17.8 |Қаз_ор = 10.9 |Қар_ор = 4.3 |Жел_ор = -1.2 |Жыл__ор = 11.0 |}} </div> == Халық саны == Қаланың халық саны: 357 663 адам (2019 жылғы<ref>{{Cite web|url= https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 |title= Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны |lang= kk}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200926171507/https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 |date=2020-09-26 }}</ref>). Тараз қаласының халық санының 70% қазақтар. Қалада [[орыстар]], [[өзбектер]], [[корейлер]], [[татарлар]], [[түріктер]], [[немістер]], [[күрдтер]], [[дүнгендер]], [[қырғыздар]], [[гректер]], [[әзербайжандар]], [[ұйғырлар]], [[шешендер]] тұрады. Қалада «Достық үйі» бар. {| class="standard sortable" |+ 2010 жылғы 1 қаңтарына тұрғындары этникалық құрамы: |- ! Этникалық құрамдар !! Халық саны <br />[[1989]] жылы !! % |- | Қазақтар || 722 627 || 69,23 % |- | Орыстар || 141 829 || 13,59 % |- | Өзбектер || 24 986 || 2,39 % |- | Татарлар || 10 651 || 1,02 % |- | Немістер || 6 695 || 0,64 % |- | Басқалар || 137 055 || 13,13 % |} Тараз қаласы халқының әр жылдардағы саны:<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1897 !!1959 !!1970 !!1979 !!1989 !!1991 !!1999 !!2004 !!2005!! 2006 |- |11 722 |113 346 |187 164 |263 793 |306 715 |312 300 |330 125 |327 911 |332 204 |336 057 |} {| class="wikitable" |- ! 2007 ! 2008 ! 2009 ! 2010 ! 2011 ! 2012 ! 2013 ! 2014<ref name="KZ2014">{{Cite web|url= http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT081783 |title= 2014 жыл басына Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны |lang= kk}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150428181945/http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT081783 |date=2015-04-28 }}</ref> ! 2015 |- |338 454 |342 483 |320 634 |325 211 |327 411 |326 113 |343 275 |351 353 |356 983 |} {| class="wikitable" |+ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындысы бойынша халқының саны (2009, 2021)<ref>{{Cite web|url= https://stat.gov.kz/national/2021/ |title= 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары |lang= kk}}</ref> |- ! 2009 ! 2021 ! 2021 2009-ға пайызбен ! Ерлер 2009 ! Ерлер 2021 ! 2021 2009-ға пайызбен ! Әйелдер 2009 ! Әйелдер 2021 ! 2021 2009-ға пайызбен |- ||331925 ||{{өсім}}418368 ||126 ||154616 ||{{өсім}}200661 ||129,8 ||177309 ||{{өсім}}217707 ||122,8 |} == Әкімшілік бөлінісі == Тараз қаласы 26 шағын ауданнан тұрады:<ref name="Микрорайоны Тараза Flatfy.kz">{{Cite web|url=https://flatfy.kz/geo_list?geo_id=1876&geo_type=microdistrict&section_id=3 |title=Все микрорайоны Тараза |publisher=// Flatfy.kz|lang=|accessdate=2018-04-23}}</ref> Ақбұлақ, Қаратау, Жайлау, Салтанат, Талас, Самал, Алатау, Мыңбұлақ, Аса, Жансая, Астана, Бәйтерек, Қарасу, Арай, Кектем, Жасыл кілем, Тонкуруш, Барыскан, Бурыл және т.б. == Тараз басшыларының тізімі == ;Жамбыл (Тараз) қалалық партия комитетінің бірінші хатшылары # Федотов А. П. (қаңтар 1939 — наурыз 1940) # Әбділдин А. (сәуір 1940 — наурыз 1941) # Царев А. А. (сәуір 1941 — наурыз 1943) # Санников А. М. (сәуір 1943 — маусым 1946) # Федотов А. П. (қаңтар 1947 — мамыр 1951) # Прохоров Н. И. (маусым 1951 — наурыз 1955) # Кондратьев С. И. (қыркүйек 1955 — сәуір 1963) # Бобир Н. М. (мамыр 1963 — мамыр 1972) # Коротков В. Г. (маусым 1972 — сәуір 1975) # Банников В. Г. (сәуір 1975 — қазан 1983) # Додонов Ю. Е. (қазан 1983 — ақпан 1987) # Макаров С. Н. (наурыз 1987 — наурыз 1990) # Ахметова Л. А. (сәуір 1991 — тамыз 1991) ;Жамбыл (Тараз) қалалық атқару комитетінің төрағалары # Бученко П. В. (тамыз 1939 — қаңтар 1940) # Глухов В. Ф. (қаңтар 1940 — қыркүйек 1940) # Синицин В. В. (қыркүйек 1940 — қыркүйек 1941) # Бученко П. В. (мамыр 1942 — наурыз 1943) # Бармашев К. А. (наурыз 1943 — тамыз 1946) # Бабинцев Ф. А. (тамыз 1946 — наурыз 1950) # Галямин А. И. (наурыз 1950 — қаңтар 1952) # Ескелдиев С. (сәуір1952 — қазан 1952) # Құсайынов Т. (қазан 1952 — наурыз 1957) # Комратов А. (наурыз 1957 — қаңтар 1965) # Әбсеметов А. А. (қаңтар 1965 — желтоқсан 1969) # Төребеков Т. (наурыз 1970 — маусым 1983) # Шарафутдинов Щ. К. (маусым 1983 — мамыр 1987) # Сүлейменов К. К. (мамыр 1987 — қазан 1990) # Темірбеков Т. (қазан 1990 — ақпан 1992)   ;Тараз қаласының әкімдері # [[Алдияр Әлиасқарұлы Түсіпов]] (ақпан 1992 — қазан 1995) # [[Болат Әбжаппарұлы Жылқышиев]] (қазан 1995 — қаңтар 1998) # [[Сейіт Қайроллаұлы Сартбаев]] (қаңтар 1998 — ақпан 1999) # [[Болат Оспанұлы Сауранбаев]] (ақпан 1999 — сәуір 2005) # [[Ілияс Әлімұлы Тортаев]] (2005 — 2009) # [[Ертарғын Кәкімбекұлы Астаев]] (8 желтоқсан 2009 — қазан 2010) # [[Бекболат Серікбекұлы Орынбеков]] (қазан 2010 — 31 желтоқсан 2013) # [[Нұржан Сәбитұлы Календеров]] (31 желтоқсан 2013 — 2 наурыз 2017) # [[Рүстем Рысбайұлы Дәулет]] (2 наурыз 2017 — 23 сәуір 2018) # [[Ғалымжан Райлұлы Әбдірайымов]] (23 сәуір 2018 — 12 сәуір 2019) # [[Қайрат Әскербекұлы Досаев]] (24 сәуір 2019 — 22 қараша 2019) # [[Айтқазы Даулетқұлұлы Қарабалаев]] (3 желтоқсан 2019 — 19 наурыз 2021) # [[Ержан Жұматұлы Жылқыбаев]] (19 наурыз 2021 — 5 тамыз 2022) # [[Бақытжан Әмірбекұлы Орынбеков]] (5 қыркүйек 2022 жылдан бастап) == Табиғаты == Облыстың айтарлықтай аумағын Бетпақ-Дала және Мойынқұм алады, тек оңтүстік-батыс, оңтүстік және оңтүстік-шығыс шеті таулармен шектелген (Қаратау, Қырғыз және Шу-Іле Алатау таулары). Рельефтің бұл ерекшелігі облыс климатына әртүрлілік ендіреді. Табиғи ландшафтардың флорасы мен фаунасы кең және әртүрлі. Облыста өсімдіктердің 3 мыңнан астам түрі бар. Аң аулайтын өңірдің жалпы алаңы 13,9 мың га құрайды, онда жануарлардың 40-тан астам түрі мекендейді. 27,8 мың га алаңды құрайтын балық шаруашылық қоры 74 су айдынынан тұрады, оның ішінде 73 су айдыны балық шаруашылығына жарамды. Ірі бөгендерден Тасөткел және Теріс-Ащыбұлақ бар. Балық аулау кәсібінде толстолобик, ақмарқа, карп, сазан, көк серке, тыран балық, краль, торта балықтарын аулау кең таралған. Облыс аумағында 3 мемлекеттік табиғи (кешенді) қаумалы бар: * мемлекеттік (кешенді) қаумал «Берікқара шатқалы» 17,5 мың га алаңды алады, онда қызыл кітапқа енгізілген аса бағалы ағаш бұтасының және шөп өсімдігінің 50-ден астам түрін, ал жануарлардан – арқарды, үнді жайрасын, жұмақ шыбыншыны кездестіруге болады; * жалпы алаңы 3,07 мың га құрайтын мемлекеттік табиғи (кешенді) қаумал «Қарақоңыз шатқалы» (ботаникалық), Зайлы Алатаудың батыс сілемінде орналасқан. Алма, шие, алша, жүзім ағаштарының жемісті көшеттері үйеңкі орманның, боз қарағанның, тұт ағашының, түйе жаңғағының алаңдарымен ауыстырылады; * жалпы алаңы 1000 мың га құрайтын Андасай мемлекеттік (кешенді) қаумал (зоологиялық) Мойынқұм ауылынан батысқа Шу өзенінің жағасының бойында орналасқан. Өсімдік қабатында селеу шөбі, бетеге, қара сексеуіл, талдың ну бұтасы басымды. Жануарлар әлемінде арқарлар, құландар, джейрандар, еліктер, қабандар, қояндар, қырғауылдар, құрлар басым. == Өндірісі == Таразда қаратау тауларының бөктерінде Қаратау фосфор зауыты жұмыс істеп тұр. Бұл зауыт фосфор шығарудаң әлемде беделді орындардың бірінде. Облыста 3 зауыт ашылған болатын, солардың бірі «Жамбыл фосфор зауыты», «Химпром», «Жаңа Жамбал фосфор зауыты». Қалада темір құрастырушы зауты, автожөндеу зауыты, «Автобөлшектер» зауты т.б. зауыттар жұмыс істеп тұр.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Бұқаралық ақпарат құралдары == === Газеттері === * Жамбыл-Тараз — 1996 жылдан бері апта сайын шығатын саяси-қоғамдық газет. * Магнолия — 1995 жылдан бері апта сайын шығатын облыстық газет. * Новый регион — 1999 жылдан бері апта сайын шығатын ақпараттық-жарнамалық облыстық газет. * Знамя труда — 1919 жылдан бері шығарылып келе жатқан орыс тілді газет. === Телевизия === * «Қазақстан-Тараз» — Жамбыл облысының өңірлік телеарнасы. * «77 TV» телеарнасы. === Ақпарттық агенттіктері === * «Эк-Спорт» (экономика-спорт) == Суреттері == <gallery> Сурет:View of Taraz.jpg|Қаланың панорамасы Сурет:Aulie-Ata Mosque.jpg|«[[Һибатулла Тарази мешіті|Һибатулла Тарази]]<nowiki/>» атындағы Тараз қаласының орталық мешіті Сурет:Mausoleum of Aisha Bibi-closer!.jpg|[[Айша бибі кесенесі]] Сурет:TALAS RIVER.JPG|[[Талас өзені]] Сурет:Көне Тараз демалыс орталығы.jpg|Көне Тараз демалыс орталығы Сурет:Көне Тараз демалыс орнындағы глобус.jpg|Туған жерім-Қазақстан! </gallery> == Бауырлас қалалар == * [[Фресно]], [[Калифорния]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] * [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] * [[Сиань]], [[Қытай]] * [[Тревизо]], [[Италия]] * Кобдо, [[Моңғолия]] * [[Кечкемет]], [[Мажарстан]] * [[Челябі]], [[Ресей]] * [[Самарқан]], [[Өзбекстан]] * [[Талас (қала)|Талас]], [[Қырғызстан]] * [[Ош]], [[Қырғызстан]] ==Дереккөздер== <references/> == Тараз қаласының сайттары == *[http://www.taraz.kz Тараз қаласының сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160111163508/http://taraz.kz/ |date=2016-01-11 }} *[http://www.e-taraz.kz Тараз қаласының ақпараттық сайты] *[http://www.gorodtaraz.kz Тараз қаласының ақпараттық порталы] == Тағы қараңыз == * [[Тараз қаласының құрметті азаматтары]] * [[Тараз (футбол клубы)]] {{Жамбыл облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Тараз қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Тараз]] [[Санат:Жібек жолының бойындағы қалалар]] mfcqbo7epzti28iul4uerxgukz1x5nm 0 3875 3319786 3313439 2024-04-26T08:18:01Z Умирзакова Зауре 158152 /* Лепті сөйлем */ wikitext text/x-wiki {{Shortcut1|Грамматика}} '''Сөйлем''' - біршама аяқталған ойды білдіретін сөздер, сөздер тобы.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref> Тиянақталған ойды ауызша да, жазбаша да білдіруге болады. Ауызекі сөйлеуде сөйлем мен сөйлемнің арасында кідіріс (пауза) болады. Жазуда бір сөйлем екінші сөйлемнен [[нүкте (тыныс белгісі)|нүкте]], [[сұрау белгісі|сұрау]] және [[леп белгісі|леп белгілерінің]] бірімен айырылады. Сөйлемдер айтылу мақсатына және дауыс ырғағына қарай '''хабарлы, сұраулы, лепті, бұйрықты''' болып төртке бөлінеді. == Хабарлы сөйлем == '''ХАБАРЛЫ СӨЙЛЕМ''' — сөйлемнің бір түрі. Хабарды, ақпаратты баяндау мақсатында айтылады. '''''Хабарлы сөйлемнің''' негізгі [[грамматика]]лық белгілері:'' # [[Баяндауыш]]тары негізінен ашық рай формалы етістіктен (немесе осы формаға сипаттас жұмсалатын есімдерден) жасалады; # Өзіне тән [[интонация]]сы болады. Хабарлы сөйлемдер баяу әуенмен айтылады. Жалаң сөйлемдер бірте-бірте қайырылса, жайылма сөйлемдерде дауыс сөйлемнің соңында бәсеңдей түседі. Мысалы, ''Түн жым-жырт. Жел де жоқ. Бірақ сәл ғана білінген салқын бар.'' сөйлесінің мазмұны әр түрлі болғандықтан, олардың мазмұны сөйлемге қатысқан сөздердің, мүшелердің, әсіресе, баяндауыштардың мағыналық, тұлғалық ерекшеліктеріне байланысты болып келеді. '''Хабарлы сөйлем''' баяндауыштарының тұлғалық ерекшеліктеріне қарай болымды (''Жаңбыр жауды''), болымсыз (''Жаңбыр жаумайды''), қалаулы (''Енді қырманға барайықшы''), болжамды (''Маржан ертең келетін шығар''), ал баяндауыштарының қай сөз табынан жасалуына қарай етістікті (Үйдің іші жылынды), есімді (Күн жылы. Аспан ашық) болып бөлінеді. '''Хабарлы сөйлем''' екі негізді және бір негізді құрамда болады. Құрамында екі негізгі мүше бастауыш пен баяндауыш болып, сөйлем оларды тірек етіп құрылған болса, екі негізді болып келеді. Мысалы, ''Енді, міне, үш бала қатар келе жатырмыз. (С.М.)'' Бір негізді сөйлемдер грамматикалық сипаты жағынан екі түрлі: # Арнаулы құрылысы бар баяндауыш мүшені тірек етіп құрылады. Мысалы, ''Оны бұзуға болмайды''; # [[Бастауыш]], [[баяндауыш]] деп тануға келмейтін, тірек мүше деп аталатын [[компонент]]ті [[негіз]] етіп құрылады. Мысалы,'' Мидай дала. Жарқыраған ай.'' Хабарлы сөйлем деп біреу я бірдеме туралы хабарлай айтылған сөйлемді атаймыз. Хабарлы сөйлемді айтқанда, оның аяғында дауыс бәсеңдейді. Жазуда хабарлы сөйлем соңына нүкте қойылады. == Сұраулы сөйлем == Сұраулы сөйлем деп біреу я бірдеме жайында білу мақсатымен сұрай айтылған сөйлемді атаймыз. Сұраулы сөйлем соңына сұрау белгісі қойылады. === Сұраулы сөйлемнің жасалуы === Сұраулы сөйлемнің жасалуы: # сұраулы сөйлемдер [[есімдік|сұрау есімдігі]] қатысуы арқылы айтылады; # сұраулық мағына '''ма (ме), ба (бе), па (пе)''' және '''ше''' деген [[шылау|сұраулық шылаулардың]] қатысуы арқылы да білдіріледі; # сұраулық мағына кейде '''ғой, -ау''' [[шылау]]лары мен '''болар, шығар, қайтеді''' деген көмекші сөздердің және '''ә''' деген [[одағай]]дың қатысуы арқылы беріледі; # сұраулық мағына сұрау дауыс ырғағының өзі арқылы да беріледі. Сұраулы сөйлемдер негізгі сұрақты, жетек сұрақты, анықтауыш сұрақты білдіреді '''Сұраулы сөйлемнің түрлері''' Сұраулы сөйлемдерде қойылатын сұрақтардың мазмұны әр түрлі болатындыған айтып, олардың негізгілерін атап көрсетеді: 1. Ашық сұрақ. Біреудің ойын немесе біреудің я бірдеңенің жайын, бар-жоқтығын білу мақсатымен айтылған сұраулы сөйлемдерде сұрау ашық қойылады: – Атың кім – деді ересек бала. – Қайырғали... Өзінің атың кім? – Шеген... (Ғ.Мүсірепов). 2. Қарсы сұрақ. Бірқатар сұраулы сөйлемдерге ашық жауап берілей, сұраққа сұрақ түрінде де жауап беріледі де, қарсы сұрақ қойылады. Богданов: Олай болса,сонша малға жерді қайдан таппақсың? Жанар: Жеріміз енді көбейгелі тұрған жоқ па? (Ә.Әбішев). 3. Күмәнді сұрақ. Бірқатар сұраулы сөйлемдер бірдеңенің жайын білуді ғана көздеп айтылмай,айтушының бірдеңеге күмәнданғанын да білдіреді: Ондай әрі сұраулы, әрі күмәнді сөйлемдердің баяндауыштарының құрамында ма, ме.. екен, екен-ау және ә деген сөздер болады. – Сол жаққа мен де барсам ба екен? – Мына мың болғыр бой бермей кетер ме екен? (Ғ.Сланов). 4.Таңырқаулы сұрақ. Баяндауышының құрылысы күмәнді сұрақ формаларында немесе деймісің деген сөзбен келетін сұраулы сөйлемдер кейде бірдеңеге таңдану,таңырқау мағынасында да айтылады. Ондай сөйлемдер әрі сұраулы, әрі лепті болатындықтан, жазуда олардан соң сұрақ белгісі мен леп белгісі қатар қойылады: – Сізде де арман бар ма екен?! (Ә.Әбішев). – Арық адамның көзі өткір болады екен-ау?! (Ғ.Мүсірепов). Жоғары сұраулы сөйлемдердің ішінде кісінің көңіл күйін білдіретін одағай сөздер болса, сұраулы сөйлемдердің мазмұнына басқа эмоциялық реңк қосыла береді. Апырай, біздің таласымыз не болды екен?!(Ә.Әбішев). 5. [[Риторикалық сұрақ]]. Кейбір сұраулы сөйлемдер жауап күту мақсатымен айтылмай, бірдеңінің жайын хабарлау мақсатымен де айтылады. Ондай сөйлемдерде риторикалық (риторика гректің rhilos – шешен – деген сөзінен алынған) мән болады. Риторикалық сұраулы сөйлемдер көркем әдебиетте жиі қолданылады. 1. Күнде жақсы бола ма, Бір қылығы жаққанға? Оқалы тон тола ма? Ар-ұятты сатқанға? Ойласаңшы, Мағышым, Кімнің гүлі солмайды? (Абай). 2. Халық ұстазынан айрылса, не таппақ? Ел не ел? Жақсысымен ел. Басшысымен болмаған елде елдік бар ма? (М.Әуезов) <ref>М.Балақаев, Т.Сайрамбаев. қазіргі қазақ тілі: сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі. – Алматы, Санат, 1997. – 240 б.</ref>. == Лепті сөйлем == Лепті сөйлем деп ерекше көңіл күйіне, сезімге байланысты (қуану, ренжу, таңдану, аяу, бұйыру және т. б.) айтылған ойды білдіретін сөйлемді дейміз. Лепті сөйлем ішіндегі сөздер түгелімен (әсіресе баяндауышы) көтеріңкі дауыспен айтылады. Лепті сөйлем соңынан леп белгісі қойылады. Лепті сөйлем ішінде сұраулық мәнді сөздер де аралас келуі мүмкін. Мұндайда сөйлем соңында леп белгісі мен сұрау белгісі қатар қойылады. Егер сұрау мағынасы басым айтылса я сұрау мәнді сөздер бұрын айтылса, сұраулық бұрын ''(?!)'' қойылады, леп мағынасы басым айтылса я леп мәнді сөздер бұрын айтылса, лептік бұрын ''(!?)'' қойылады. ''' Лепті сөйлемнің мағыналық ерекшелігі Лепті сөйлем адамның көңіл - күйін, сезімін білдіреді (бұйыру, [[Таңдану|таңдан]]у, өтіну, қуану, тілек, [[Ұран|ұран]]). Олар көтеріңкі дауыспен айтылады. Лепті сөйлемнен соң леп белгісі (!) қойылады.''' == Әдебиет == * [[С. Аманжолов]], "Қазақ тілі грамматикасы", 1966 ж. *«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том =Сөйлем= '''Сөйлем''' – тілдің [[грамматика]]лық заңдылығы негізінде қалыптасқан синтаксистік бірлік, адамдардың қарым-қатынас жасауы үшін жұмсалатын тілдік категория. Сөйлем сөзден, сөз тіркесінен өзіндік коммуникативтік қасиетімен ерекшеленеді. [[Сөз]]дер мен [[сөз тіркесі|сөз тіркестері]] сөйлем құраудың материалы, оның құрамдас бөлшегі болып табылады. Сөйлем предикаттық қатынасты, модальдылықты, біршама аяқталған ойды білдіреді және оның айтылу [[интонация]]сы болады. [[Предикативтілік]] сөйлемнің барлығына тән, ал модальдылық әр сөйлемде түрліше көрініс табады, айтушының қатынасын білдіреді. Модальдылық [[лексика]]лық және [[грамматика]]лық тәсілдер арқылы жүзеге асады, объективті және субъективті болып бөлінеді. Ал интонация сөйлем мүшелеріне қатысты көрініс тауып, ішкі элементтерге сай құбылып отырады. Сөйлемнің мағыналық, құрылымдық ерекшелігін білдіреді. Интонацияның құбылуына сөздердің орын тәртібі, демеуліктер, модаль сөздер, одағайлар, қыстырмалар, қаратпалар, т.б. себеп болады. Жақ категориясы да сөйллемнің негізгі арқауы саналады. Сөйлемнің құрамы, құрылысы, мағынасы әр түрлі келеді. [[Синтаксис]]тің нысаны ретінде сөйлем мен сөз тіркесі өзіндік белгілерімен ерекшеленсе де, кей жағдайда бастауыш пен баяндауыштың сандық, жақтық жағынан қиыса байланысуы оларға тән ортақ белгілерді танытады. * Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай '''хабарлы, сұраулы, бұйрықты, лепті'''; құрылысына қарай '''жай''' және '''құрмалас'''; * Баяндаудың шындыққа қатысы жағынан болымды және болымсыз; * '''Тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелердің''' қатысына қарай '''жалаң''' және '''жайылма'''; * [[Баяндауыш]]тарының қай сөз табына қатысты келуіне орай [[есім]]ді және [[етістік]]ті; * [[Бастауыш]]тарының қатысына қарай '''жақты''' және '''жақсыз'''; * Субъект мәнінің ерекшелігі жағынан белгісіз '''жақты''', '''жалпылама''' жақты; * Сондай-ақ [[сөйлем мүшелері]]не жіктелмейтіндігі тұрғысынан атаулы болып бөлінеді. Бұл сияқты сөйлемдердің түрлері көп тілге ортақ болғанымен, олардың өздеріне тән [[синтаксис]]тік ерекшеліктері бар. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Грамматика]] [[Санат:Синтаксис]] [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Орфография]] [[Санат:Лексика]] {{Stub}} on0q5weagxe6k9a1y1x5sym15b7p04d 3319787 3319786 2024-04-26T08:21:41Z Умирзакова Зауре 158152 /* Лепті сөйлем */ wikitext text/x-wiki {{Shortcut1|Грамматика}} '''Сөйлем''' - біршама аяқталған ойды білдіретін сөздер, сөздер тобы.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref> Тиянақталған ойды ауызша да, жазбаша да білдіруге болады. Ауызекі сөйлеуде сөйлем мен сөйлемнің арасында кідіріс (пауза) болады. Жазуда бір сөйлем екінші сөйлемнен [[нүкте (тыныс белгісі)|нүкте]], [[сұрау белгісі|сұрау]] және [[леп белгісі|леп белгілерінің]] бірімен айырылады. Сөйлемдер айтылу мақсатына және дауыс ырғағына қарай '''хабарлы, сұраулы, лепті, бұйрықты''' болып төртке бөлінеді. == Хабарлы сөйлем == '''ХАБАРЛЫ СӨЙЛЕМ''' — сөйлемнің бір түрі. Хабарды, ақпаратты баяндау мақсатында айтылады. '''''Хабарлы сөйлемнің''' негізгі [[грамматика]]лық белгілері:'' # [[Баяндауыш]]тары негізінен ашық рай формалы етістіктен (немесе осы формаға сипаттас жұмсалатын есімдерден) жасалады; # Өзіне тән [[интонация]]сы болады. Хабарлы сөйлемдер баяу әуенмен айтылады. Жалаң сөйлемдер бірте-бірте қайырылса, жайылма сөйлемдерде дауыс сөйлемнің соңында бәсеңдей түседі. Мысалы, ''Түн жым-жырт. Жел де жоқ. Бірақ сәл ғана білінген салқын бар.'' сөйлесінің мазмұны әр түрлі болғандықтан, олардың мазмұны сөйлемге қатысқан сөздердің, мүшелердің, әсіресе, баяндауыштардың мағыналық, тұлғалық ерекшеліктеріне байланысты болып келеді. '''Хабарлы сөйлем''' баяндауыштарының тұлғалық ерекшеліктеріне қарай болымды (''Жаңбыр жауды''), болымсыз (''Жаңбыр жаумайды''), қалаулы (''Енді қырманға барайықшы''), болжамды (''Маржан ертең келетін шығар''), ал баяндауыштарының қай сөз табынан жасалуына қарай етістікті (Үйдің іші жылынды), есімді (Күн жылы. Аспан ашық) болып бөлінеді. '''Хабарлы сөйлем''' екі негізді және бір негізді құрамда болады. Құрамында екі негізгі мүше бастауыш пен баяндауыш болып, сөйлем оларды тірек етіп құрылған болса, екі негізді болып келеді. Мысалы, ''Енді, міне, үш бала қатар келе жатырмыз. (С.М.)'' Бір негізді сөйлемдер грамматикалық сипаты жағынан екі түрлі: # Арнаулы құрылысы бар баяндауыш мүшені тірек етіп құрылады. Мысалы, ''Оны бұзуға болмайды''; # [[Бастауыш]], [[баяндауыш]] деп тануға келмейтін, тірек мүше деп аталатын [[компонент]]ті [[негіз]] етіп құрылады. Мысалы,'' Мидай дала. Жарқыраған ай.'' Хабарлы сөйлем деп біреу я бірдеме туралы хабарлай айтылған сөйлемді атаймыз. Хабарлы сөйлемді айтқанда, оның аяғында дауыс бәсеңдейді. Жазуда хабарлы сөйлем соңына нүкте қойылады. == Сұраулы сөйлем == Сұраулы сөйлем деп біреу я бірдеме жайында білу мақсатымен сұрай айтылған сөйлемді атаймыз. Сұраулы сөйлем соңына сұрау белгісі қойылады. === Сұраулы сөйлемнің жасалуы === Сұраулы сөйлемнің жасалуы: # сұраулы сөйлемдер [[есімдік|сұрау есімдігі]] қатысуы арқылы айтылады; # сұраулық мағына '''ма (ме), ба (бе), па (пе)''' және '''ше''' деген [[шылау|сұраулық шылаулардың]] қатысуы арқылы да білдіріледі; # сұраулық мағына кейде '''ғой, -ау''' [[шылау]]лары мен '''болар, шығар, қайтеді''' деген көмекші сөздердің және '''ә''' деген [[одағай]]дың қатысуы арқылы беріледі; # сұраулық мағына сұрау дауыс ырғағының өзі арқылы да беріледі. Сұраулы сөйлемдер негізгі сұрақты, жетек сұрақты, анықтауыш сұрақты білдіреді '''Сұраулы сөйлемнің түрлері''' Сұраулы сөйлемдерде қойылатын сұрақтардың мазмұны әр түрлі болатындыған айтып, олардың негізгілерін атап көрсетеді: 1. Ашық сұрақ. Біреудің ойын немесе біреудің я бірдеңенің жайын, бар-жоқтығын білу мақсатымен айтылған сұраулы сөйлемдерде сұрау ашық қойылады: – Атың кім – деді ересек бала. – Қайырғали... Өзінің атың кім? – Шеген... (Ғ.Мүсірепов). 2. Қарсы сұрақ. Бірқатар сұраулы сөйлемдерге ашық жауап берілей, сұраққа сұрақ түрінде де жауап беріледі де, қарсы сұрақ қойылады. Богданов: Олай болса,сонша малға жерді қайдан таппақсың? Жанар: Жеріміз енді көбейгелі тұрған жоқ па? (Ә.Әбішев). 3. Күмәнді сұрақ. Бірқатар сұраулы сөйлемдер бірдеңенің жайын білуді ғана көздеп айтылмай,айтушының бірдеңеге күмәнданғанын да білдіреді: Ондай әрі сұраулы, әрі күмәнді сөйлемдердің баяндауыштарының құрамында ма, ме.. екен, екен-ау және ә деген сөздер болады. – Сол жаққа мен де барсам ба екен? – Мына мың болғыр бой бермей кетер ме екен? (Ғ.Сланов). 4.Таңырқаулы сұрақ. Баяндауышының құрылысы күмәнді сұрақ формаларында немесе деймісің деген сөзбен келетін сұраулы сөйлемдер кейде бірдеңеге таңдану,таңырқау мағынасында да айтылады. Ондай сөйлемдер әрі сұраулы, әрі лепті болатындықтан, жазуда олардан соң сұрақ белгісі мен леп белгісі қатар қойылады: – Сізде де арман бар ма екен?! (Ә.Әбішев). – Арық адамның көзі өткір болады екен-ау?! (Ғ.Мүсірепов). Жоғары сұраулы сөйлемдердің ішінде кісінің көңіл күйін білдіретін одағай сөздер болса, сұраулы сөйлемдердің мазмұнына басқа эмоциялық реңк қосыла береді. Апырай, біздің таласымыз не болды екен?!(Ә.Әбішев). 5. [[Риторикалық сұрақ]]. Кейбір сұраулы сөйлемдер жауап күту мақсатымен айтылмай, бірдеңінің жайын хабарлау мақсатымен де айтылады. Ондай сөйлемдерде риторикалық (риторика гректің rhilos – шешен – деген сөзінен алынған) мән болады. Риторикалық сұраулы сөйлемдер көркем әдебиетте жиі қолданылады. 1. Күнде жақсы бола ма, Бір қылығы жаққанға? Оқалы тон тола ма? Ар-ұятты сатқанға? Ойласаңшы, Мағышым, Кімнің гүлі солмайды? (Абай). 2. Халық ұстазынан айрылса, не таппақ? Ел не ел? Жақсысымен ел. Басшысымен болмаған елде елдік бар ма? (М.Әуезов) <ref>М.Балақаев, Т.Сайрамбаев. қазіргі қазақ тілі: сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі. – Алматы, Санат, 1997. – 240 б.</ref>. == Лепті сөйлем == Лепті сөйлем деп ерекше көңіл күйіне, сезімге байланысты (қуану, ренжу, таңдану, аяу, бұйыру және т. б.) айтылған ойды білдіретін сөйлемді дейміз. Лепті сөйлем ішіндегі сөздер түгелімен (әсіресе баяндауышы) көтеріңкі дауыспен айтылады. Лепті сөйлем соңынан леп белгісі қойылады. Лепті сөйлем ішінде сұраулық мәнді сөздер де аралас келуі мүмкін. Мұндайда сөйлем соңында леп белгісі мен сұрау белгісі қатар қойылады. Егер сұрау мағынасы басым айтылса я сұрау мәнді сөздер бұрын айтылса, сұраулық бұрын ''(?!)'' қойылады, леп мағынасы басым айтылса я леп мәнді сөздер бұрын айтылса, лептік бұрын ''(!?)'' қойылады. == Әдебиет == * [[С. Аманжолов]], "Қазақ тілі грамматикасы", 1966 ж. *«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том =Сөйлем= '''Сөйлем''' – тілдің [[грамматика]]лық заңдылығы негізінде қалыптасқан синтаксистік бірлік, адамдардың қарым-қатынас жасауы үшін жұмсалатын тілдік категория. Сөйлем сөзден, сөз тіркесінен өзіндік коммуникативтік қасиетімен ерекшеленеді. [[Сөз]]дер мен [[сөз тіркесі|сөз тіркестері]] сөйлем құраудың материалы, оның құрамдас бөлшегі болып табылады. Сөйлем предикаттық қатынасты, модальдылықты, біршама аяқталған ойды білдіреді және оның айтылу [[интонация]]сы болады. [[Предикативтілік]] сөйлемнің барлығына тән, ал модальдылық әр сөйлемде түрліше көрініс табады, айтушының қатынасын білдіреді. Модальдылық [[лексика]]лық және [[грамматика]]лық тәсілдер арқылы жүзеге асады, объективті және субъективті болып бөлінеді. Ал интонация сөйлем мүшелеріне қатысты көрініс тауып, ішкі элементтерге сай құбылып отырады. Сөйлемнің мағыналық, құрылымдық ерекшелігін білдіреді. Интонацияның құбылуына сөздердің орын тәртібі, демеуліктер, модаль сөздер, одағайлар, қыстырмалар, қаратпалар, т.б. себеп болады. Жақ категориясы да сөйллемнің негізгі арқауы саналады. Сөйлемнің құрамы, құрылысы, мағынасы әр түрлі келеді. [[Синтаксис]]тің нысаны ретінде сөйлем мен сөз тіркесі өзіндік белгілерімен ерекшеленсе де, кей жағдайда бастауыш пен баяндауыштың сандық, жақтық жағынан қиыса байланысуы оларға тән ортақ белгілерді танытады. * Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай '''хабарлы, сұраулы, бұйрықты, лепті'''; құрылысына қарай '''жай''' және '''құрмалас'''; * Баяндаудың шындыққа қатысы жағынан болымды және болымсыз; * '''Тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелердің''' қатысына қарай '''жалаң''' және '''жайылма'''; * [[Баяндауыш]]тарының қай сөз табына қатысты келуіне орай [[есім]]ді және [[етістік]]ті; * [[Бастауыш]]тарының қатысына қарай '''жақты''' және '''жақсыз'''; * Субъект мәнінің ерекшелігі жағынан белгісіз '''жақты''', '''жалпылама''' жақты; * Сондай-ақ [[сөйлем мүшелері]]не жіктелмейтіндігі тұрғысынан атаулы болып бөлінеді. Бұл сияқты сөйлемдердің түрлері көп тілге ортақ болғанымен, олардың өздеріне тән [[синтаксис]]тік ерекшеліктері бар. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Грамматика]] [[Санат:Синтаксис]] [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Орфография]] [[Санат:Лексика]] {{Stub}} saq8o90gevfgzc45gpa5euc9y7jmfhg 3319792 3319787 2024-04-26T08:29:50Z Умирзакова Зауре 158152 /* Лепті сөйлем */ wikitext text/x-wiki {{Shortcut1|Грамматика}} '''Сөйлем''' - біршама аяқталған ойды білдіретін сөздер, сөздер тобы.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref> Тиянақталған ойды ауызша да, жазбаша да білдіруге болады. Ауызекі сөйлеуде сөйлем мен сөйлемнің арасында кідіріс (пауза) болады. Жазуда бір сөйлем екінші сөйлемнен [[нүкте (тыныс белгісі)|нүкте]], [[сұрау белгісі|сұрау]] және [[леп белгісі|леп белгілерінің]] бірімен айырылады. Сөйлемдер айтылу мақсатына және дауыс ырғағына қарай '''хабарлы, сұраулы, лепті, бұйрықты''' болып төртке бөлінеді. == Хабарлы сөйлем == '''ХАБАРЛЫ СӨЙЛЕМ''' — сөйлемнің бір түрі. Хабарды, ақпаратты баяндау мақсатында айтылады. '''''Хабарлы сөйлемнің''' негізгі [[грамматика]]лық белгілері:'' # [[Баяндауыш]]тары негізінен ашық рай формалы етістіктен (немесе осы формаға сипаттас жұмсалатын есімдерден) жасалады; # Өзіне тән [[интонация]]сы болады. Хабарлы сөйлемдер баяу әуенмен айтылады. Жалаң сөйлемдер бірте-бірте қайырылса, жайылма сөйлемдерде дауыс сөйлемнің соңында бәсеңдей түседі. Мысалы, ''Түн жым-жырт. Жел де жоқ. Бірақ сәл ғана білінген салқын бар.'' сөйлесінің мазмұны әр түрлі болғандықтан, олардың мазмұны сөйлемге қатысқан сөздердің, мүшелердің, әсіресе, баяндауыштардың мағыналық, тұлғалық ерекшеліктеріне байланысты болып келеді. '''Хабарлы сөйлем''' баяндауыштарының тұлғалық ерекшеліктеріне қарай болымды (''Жаңбыр жауды''), болымсыз (''Жаңбыр жаумайды''), қалаулы (''Енді қырманға барайықшы''), болжамды (''Маржан ертең келетін шығар''), ал баяндауыштарының қай сөз табынан жасалуына қарай етістікті (Үйдің іші жылынды), есімді (Күн жылы. Аспан ашық) болып бөлінеді. '''Хабарлы сөйлем''' екі негізді және бір негізді құрамда болады. Құрамында екі негізгі мүше бастауыш пен баяндауыш болып, сөйлем оларды тірек етіп құрылған болса, екі негізді болып келеді. Мысалы, ''Енді, міне, үш бала қатар келе жатырмыз. (С.М.)'' Бір негізді сөйлемдер грамматикалық сипаты жағынан екі түрлі: # Арнаулы құрылысы бар баяндауыш мүшені тірек етіп құрылады. Мысалы, ''Оны бұзуға болмайды''; # [[Бастауыш]], [[баяндауыш]] деп тануға келмейтін, тірек мүше деп аталатын [[компонент]]ті [[негіз]] етіп құрылады. Мысалы,'' Мидай дала. Жарқыраған ай.'' Хабарлы сөйлем деп біреу я бірдеме туралы хабарлай айтылған сөйлемді атаймыз. Хабарлы сөйлемді айтқанда, оның аяғында дауыс бәсеңдейді. Жазуда хабарлы сөйлем соңына нүкте қойылады. == Сұраулы сөйлем == Сұраулы сөйлем деп біреу я бірдеме жайында білу мақсатымен сұрай айтылған сөйлемді атаймыз. Сұраулы сөйлем соңына сұрау белгісі қойылады. === Сұраулы сөйлемнің жасалуы === Сұраулы сөйлемнің жасалуы: # сұраулы сөйлемдер [[есімдік|сұрау есімдігі]] қатысуы арқылы айтылады; # сұраулық мағына '''ма (ме), ба (бе), па (пе)''' және '''ше''' деген [[шылау|сұраулық шылаулардың]] қатысуы арқылы да білдіріледі; # сұраулық мағына кейде '''ғой, -ау''' [[шылау]]лары мен '''болар, шығар, қайтеді''' деген көмекші сөздердің және '''ә''' деген [[одағай]]дың қатысуы арқылы беріледі; # сұраулық мағына сұрау дауыс ырғағының өзі арқылы да беріледі. Сұраулы сөйлемдер негізгі сұрақты, жетек сұрақты, анықтауыш сұрақты білдіреді '''Сұраулы сөйлемнің түрлері''' Сұраулы сөйлемдерде қойылатын сұрақтардың мазмұны әр түрлі болатындыған айтып, олардың негізгілерін атап көрсетеді: 1. Ашық сұрақ. Біреудің ойын немесе біреудің я бірдеңенің жайын, бар-жоқтығын білу мақсатымен айтылған сұраулы сөйлемдерде сұрау ашық қойылады: – Атың кім – деді ересек бала. – Қайырғали... Өзінің атың кім? – Шеген... (Ғ.Мүсірепов). 2. Қарсы сұрақ. Бірқатар сұраулы сөйлемдерге ашық жауап берілей, сұраққа сұрақ түрінде де жауап беріледі де, қарсы сұрақ қойылады. Богданов: Олай болса,сонша малға жерді қайдан таппақсың? Жанар: Жеріміз енді көбейгелі тұрған жоқ па? (Ә.Әбішев). 3. Күмәнді сұрақ. Бірқатар сұраулы сөйлемдер бірдеңенің жайын білуді ғана көздеп айтылмай,айтушының бірдеңеге күмәнданғанын да білдіреді: Ондай әрі сұраулы, әрі күмәнді сөйлемдердің баяндауыштарының құрамында ма, ме.. екен, екен-ау және ә деген сөздер болады. – Сол жаққа мен де барсам ба екен? – Мына мың болғыр бой бермей кетер ме екен? (Ғ.Сланов). 4.Таңырқаулы сұрақ. Баяндауышының құрылысы күмәнді сұрақ формаларында немесе деймісің деген сөзбен келетін сұраулы сөйлемдер кейде бірдеңеге таңдану,таңырқау мағынасында да айтылады. Ондай сөйлемдер әрі сұраулы, әрі лепті болатындықтан, жазуда олардан соң сұрақ белгісі мен леп белгісі қатар қойылады: – Сізде де арман бар ма екен?! (Ә.Әбішев). – Арық адамның көзі өткір болады екен-ау?! (Ғ.Мүсірепов). Жоғары сұраулы сөйлемдердің ішінде кісінің көңіл күйін білдіретін одағай сөздер болса, сұраулы сөйлемдердің мазмұнына басқа эмоциялық реңк қосыла береді. Апырай, біздің таласымыз не болды екен?!(Ә.Әбішев). 5. [[Риторикалық сұрақ]]. Кейбір сұраулы сөйлемдер жауап күту мақсатымен айтылмай, бірдеңінің жайын хабарлау мақсатымен де айтылады. Ондай сөйлемдерде риторикалық (риторика гректің rhilos – шешен – деген сөзінен алынған) мән болады. Риторикалық сұраулы сөйлемдер көркем әдебиетте жиі қолданылады. 1. Күнде жақсы бола ма, Бір қылығы жаққанға? Оқалы тон тола ма? Ар-ұятты сатқанға? Ойласаңшы, Мағышым, Кімнің гүлі солмайды? (Абай). 2. Халық ұстазынан айрылса, не таппақ? Ел не ел? Жақсысымен ел. Басшысымен болмаған елде елдік бар ма? (М.Әуезов) <ref>М.Балақаев, Т.Сайрамбаев. қазіргі қазақ тілі: сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі. – Алматы, Санат, 1997. – 240 б.</ref>. == Лепті сөйлем == Лепті сөйлем деп ерекше көңіл күйіне, сезімге байланысты (қуану, ренжу, таңдану, аяу, бұйыру және т. б.) айтылған ойды білдіретін сөйлемді дейміз. Лепті сөйлем ішіндегі сөздер түгелімен (әсіресе баяндауышы) көтеріңкі дауыспен айтылады. Лепті сөйлем соңынан леп белгісі қойылады. == Әдебиет == * [[С. Аманжолов]], "Қазақ тілі грамматикасы", 1966 ж. *«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том =Сөйлем= '''Сөйлем''' – тілдің [[грамматика]]лық заңдылығы негізінде қалыптасқан синтаксистік бірлік, адамдардың қарым-қатынас жасауы үшін жұмсалатын тілдік категория. Сөйлем сөзден, сөз тіркесінен өзіндік коммуникативтік қасиетімен ерекшеленеді. [[Сөз]]дер мен [[сөз тіркесі|сөз тіркестері]] сөйлем құраудың материалы, оның құрамдас бөлшегі болып табылады. Сөйлем предикаттық қатынасты, модальдылықты, біршама аяқталған ойды білдіреді және оның айтылу [[интонация]]сы болады. [[Предикативтілік]] сөйлемнің барлығына тән, ал модальдылық әр сөйлемде түрліше көрініс табады, айтушының қатынасын білдіреді. Модальдылық [[лексика]]лық және [[грамматика]]лық тәсілдер арқылы жүзеге асады, объективті және субъективті болып бөлінеді. Ал интонация сөйлем мүшелеріне қатысты көрініс тауып, ішкі элементтерге сай құбылып отырады. Сөйлемнің мағыналық, құрылымдық ерекшелігін білдіреді. Интонацияның құбылуына сөздердің орын тәртібі, демеуліктер, модаль сөздер, одағайлар, қыстырмалар, қаратпалар, т.б. себеп болады. Жақ категориясы да сөйллемнің негізгі арқауы саналады. Сөйлемнің құрамы, құрылысы, мағынасы әр түрлі келеді. [[Синтаксис]]тің нысаны ретінде сөйлем мен сөз тіркесі өзіндік белгілерімен ерекшеленсе де, кей жағдайда бастауыш пен баяндауыштың сандық, жақтық жағынан қиыса байланысуы оларға тән ортақ белгілерді танытады. * Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай '''хабарлы, сұраулы, бұйрықты, лепті'''; құрылысына қарай '''жай''' және '''құрмалас'''; * Баяндаудың шындыққа қатысы жағынан болымды және болымсыз; * '''Тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелердің''' қатысына қарай '''жалаң''' және '''жайылма'''; * [[Баяндауыш]]тарының қай сөз табына қатысты келуіне орай [[есім]]ді және [[етістік]]ті; * [[Бастауыш]]тарының қатысына қарай '''жақты''' және '''жақсыз'''; * Субъект мәнінің ерекшелігі жағынан белгісіз '''жақты''', '''жалпылама''' жақты; * Сондай-ақ [[сөйлем мүшелері]]не жіктелмейтіндігі тұрғысынан атаулы болып бөлінеді. Бұл сияқты сөйлемдердің түрлері көп тілге ортақ болғанымен, олардың өздеріне тән [[синтаксис]]тік ерекшеліктері бар. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Грамматика]] [[Санат:Синтаксис]] [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Орфография]] [[Санат:Лексика]] {{Stub}} j1nkqesufclnl3b058sko0qn0od8rkr 3319816 3319792 2024-04-26T08:56:33Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Умирзакова Зауре|Умирзакова Зауре]] ([[User talk:Умирзакова Зауре|т]]) өңдемелерінен [[User:Абылова Гүлнәра|Абылова Гүлнәра]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Shortcut1|Грамматика}} '''Сөйлем''' - біршама аяқталған ойды білдіретін сөздер, сөздер тобы.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref> Тиянақталған ойды ауызша да, жазбаша да білдіруге болады. Ауызекі сөйлеуде сөйлем мен сөйлемнің арасында кідіріс (пауза) болады. Жазуда бір сөйлем екінші сөйлемнен [[нүкте (тыныс белгісі)|нүкте]], [[сұрау белгісі|сұрау]] және [[леп белгісі|леп белгілерінің]] бірімен айырылады. Сөйлемдер айтылу мақсатына және дауыс ырғағына қарай '''хабарлы, сұраулы, лепті, бұйрықты''' болып төртке бөлінеді. == Хабарлы сөйлем == '''ХАБАРЛЫ СӨЙЛЕМ''' — сөйлемнің бір түрі. Хабарды, ақпаратты баяндау мақсатында айтылады. '''''Хабарлы сөйлемнің''' негізгі [[грамматика]]лық белгілері:'' # [[Баяндауыш]]тары негізінен ашық рай формалы етістіктен (немесе осы формаға сипаттас жұмсалатын есімдерден) жасалады; # Өзіне тән [[интонация]]сы болады. Хабарлы сөйлемдер баяу әуенмен айтылады. Жалаң сөйлемдер бірте-бірте қайырылса, жайылма сөйлемдерде дауыс сөйлемнің соңында бәсеңдей түседі. Мысалы, ''Түн жым-жырт. Жел де жоқ. Бірақ сәл ғана білінген салқын бар.'' сөйлесінің мазмұны әр түрлі болғандықтан, олардың мазмұны сөйлемге қатысқан сөздердің, мүшелердің, әсіресе, баяндауыштардың мағыналық, тұлғалық ерекшеліктеріне байланысты болып келеді. '''Хабарлы сөйлем''' баяндауыштарының тұлғалық ерекшеліктеріне қарай болымды (''Жаңбыр жауды''), болымсыз (''Жаңбыр жаумайды''), қалаулы (''Енді қырманға барайықшы''), болжамды (''Маржан ертең келетін шығар''), ал баяндауыштарының қай сөз табынан жасалуына қарай етістікті (Үйдің іші жылынды), есімді (Күн жылы. Аспан ашық) болып бөлінеді. '''Хабарлы сөйлем''' екі негізді және бір негізді құрамда болады. Құрамында екі негізгі мүше бастауыш пен баяндауыш болып, сөйлем оларды тірек етіп құрылған болса, екі негізді болып келеді. Мысалы, ''Енді, міне, үш бала қатар келе жатырмыз. (С.М.)'' Бір негізді сөйлемдер грамматикалық сипаты жағынан екі түрлі: # Арнаулы құрылысы бар баяндауыш мүшені тірек етіп құрылады. Мысалы, ''Оны бұзуға болмайды''; # [[Бастауыш]], [[баяндауыш]] деп тануға келмейтін, тірек мүше деп аталатын [[компонент]]ті [[негіз]] етіп құрылады. Мысалы,'' Мидай дала. Жарқыраған ай.'' Хабарлы сөйлем деп біреу я бірдеме туралы хабарлай айтылған сөйлемді атаймыз. Хабарлы сөйлемді айтқанда, оның аяғында дауыс бәсеңдейді. Жазуда хабарлы сөйлем соңына нүкте қойылады. == Сұраулы сөйлем == Сұраулы сөйлем деп біреу я бірдеме жайында білу мақсатымен сұрай айтылған сөйлемді атаймыз. Сұраулы сөйлем соңына сұрау белгісі қойылады. === Сұраулы сөйлемнің жасалуы === Сұраулы сөйлемнің жасалуы: # сұраулы сөйлемдер [[есімдік|сұрау есімдігі]] қатысуы арқылы айтылады; # сұраулық мағына '''ма (ме), ба (бе), па (пе)''' және '''ше''' деген [[шылау|сұраулық шылаулардың]] қатысуы арқылы да білдіріледі; # сұраулық мағына кейде '''ғой, -ау''' [[шылау]]лары мен '''болар, шығар, қайтеді''' деген көмекші сөздердің және '''ә''' деген [[одағай]]дың қатысуы арқылы беріледі; # сұраулық мағына сұрау дауыс ырғағының өзі арқылы да беріледі. Сұраулы сөйлемдер негізгі сұрақты, жетек сұрақты, анықтауыш сұрақты білдіреді '''Сұраулы сөйлемнің түрлері''' Сұраулы сөйлемдерде қойылатын сұрақтардың мазмұны әр түрлі болатындыған айтып, олардың негізгілерін атап көрсетеді: 1. Ашық сұрақ. Біреудің ойын немесе біреудің я бірдеңенің жайын, бар-жоқтығын білу мақсатымен айтылған сұраулы сөйлемдерде сұрау ашық қойылады: – Атың кім – деді ересек бала. – Қайырғали... Өзінің атың кім? – Шеген... (Ғ.Мүсірепов). 2. Қарсы сұрақ. Бірқатар сұраулы сөйлемдерге ашық жауап берілей, сұраққа сұрақ түрінде де жауап беріледі де, қарсы сұрақ қойылады. Богданов: Олай болса,сонша малға жерді қайдан таппақсың? Жанар: Жеріміз енді көбейгелі тұрған жоқ па? (Ә.Әбішев). 3. Күмәнді сұрақ. Бірқатар сұраулы сөйлемдер бірдеңенің жайын білуді ғана көздеп айтылмай,айтушының бірдеңеге күмәнданғанын да білдіреді: Ондай әрі сұраулы, әрі күмәнді сөйлемдердің баяндауыштарының құрамында ма, ме.. екен, екен-ау және ә деген сөздер болады. – Сол жаққа мен де барсам ба екен? – Мына мың болғыр бой бермей кетер ме екен? (Ғ.Сланов). 4.Таңырқаулы сұрақ. Баяндауышының құрылысы күмәнді сұрақ формаларында немесе деймісің деген сөзбен келетін сұраулы сөйлемдер кейде бірдеңеге таңдану,таңырқау мағынасында да айтылады. Ондай сөйлемдер әрі сұраулы, әрі лепті болатындықтан, жазуда олардан соң сұрақ белгісі мен леп белгісі қатар қойылады: – Сізде де арман бар ма екен?! (Ә.Әбішев). – Арық адамның көзі өткір болады екен-ау?! (Ғ.Мүсірепов). Жоғары сұраулы сөйлемдердің ішінде кісінің көңіл күйін білдіретін одағай сөздер болса, сұраулы сөйлемдердің мазмұнына басқа эмоциялық реңк қосыла береді. Апырай, біздің таласымыз не болды екен?!(Ә.Әбішев). 5. [[Риторикалық сұрақ]]. Кейбір сұраулы сөйлемдер жауап күту мақсатымен айтылмай, бірдеңінің жайын хабарлау мақсатымен де айтылады. Ондай сөйлемдерде риторикалық (риторика гректің rhilos – шешен – деген сөзінен алынған) мән болады. Риторикалық сұраулы сөйлемдер көркем әдебиетте жиі қолданылады. 1. Күнде жақсы бола ма, Бір қылығы жаққанға? Оқалы тон тола ма? Ар-ұятты сатқанға? Ойласаңшы, Мағышым, Кімнің гүлі солмайды? (Абай). 2. Халық ұстазынан айрылса, не таппақ? Ел не ел? Жақсысымен ел. Басшысымен болмаған елде елдік бар ма? (М.Әуезов) <ref>М.Балақаев, Т.Сайрамбаев. қазіргі қазақ тілі: сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі. – Алматы, Санат, 1997. – 240 б.</ref>. == Лепті сөйлем == Лепті сөйлем деп ерекше көңіл күйіне, сезімге байланысты (қуану, ренжу, таңдану, аяу, бұйыру және т. б.) айтылған ойды білдіретін сөйлемді дейміз. Лепті сөйлем ішіндегі сөздер түгелімен (әсіресе баяндауышы) көтеріңкі дауыспен айтылады. Лепті сөйлем соңынан леп белгісі қойылады. Лепті сөйлем ішінде сұраулық мәнді сөздер де аралас келуі мүмкін. Мұндайда сөйлем соңында леп белгісі мен сұрау белгісі қатар қойылады. Егер сұрау мағынасы басым айтылса я сұрау мәнді сөздер бұрын айтылса, сұраулық бұрын ''(?!)'' қойылады, леп мағынасы басым айтылса я леп мәнді сөздер бұрын айтылса, лептік бұрын ''(!?)'' қойылады. == Әдебиет == * [[С. Аманжолов]], "Қазақ тілі грамматикасы", 1966 ж. *«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том =Сөйлем= '''Сөйлем''' – тілдің [[грамматика]]лық заңдылығы негізінде қалыптасқан синтаксистік бірлік, адамдардың қарым-қатынас жасауы үшін жұмсалатын тілдік категория. Сөйлем сөзден, сөз тіркесінен өзіндік коммуникативтік қасиетімен ерекшеленеді. [[Сөз]]дер мен [[сөз тіркесі|сөз тіркестері]] сөйлем құраудың материалы, оның құрамдас бөлшегі болып табылады. Сөйлем предикаттық қатынасты, модальдылықты, біршама аяқталған ойды білдіреді және оның айтылу [[интонация]]сы болады. [[Предикативтілік]] сөйлемнің барлығына тән, ал модальдылық әр сөйлемде түрліше көрініс табады, айтушының қатынасын білдіреді. Модальдылық [[лексика]]лық және [[грамматика]]лық тәсілдер арқылы жүзеге асады, объективті және субъективті болып бөлінеді. Ал интонация сөйлем мүшелеріне қатысты көрініс тауып, ішкі элементтерге сай құбылып отырады. Сөйлемнің мағыналық, құрылымдық ерекшелігін білдіреді. Интонацияның құбылуына сөздердің орын тәртібі, демеуліктер, модаль сөздер, одағайлар, қыстырмалар, қаратпалар, т.б. себеп болады. Жақ категориясы да сөйллемнің негізгі арқауы саналады. Сөйлемнің құрамы, құрылысы, мағынасы әр түрлі келеді. [[Синтаксис]]тің нысаны ретінде сөйлем мен сөз тіркесі өзіндік белгілерімен ерекшеленсе де, кей жағдайда бастауыш пен баяндауыштың сандық, жақтық жағынан қиыса байланысуы оларға тән ортақ белгілерді танытады. * Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай '''хабарлы, сұраулы, бұйрықты, лепті'''; құрылысына қарай '''жай''' және '''құрмалас'''; * Баяндаудың шындыққа қатысы жағынан болымды және болымсыз; * '''Тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелердің''' қатысына қарай '''жалаң''' және '''жайылма'''; * [[Баяндауыш]]тарының қай сөз табына қатысты келуіне орай [[есім]]ді және [[етістік]]ті; * [[Бастауыш]]тарының қатысына қарай '''жақты''' және '''жақсыз'''; * Субъект мәнінің ерекшелігі жағынан белгісіз '''жақты''', '''жалпылама''' жақты; * Сондай-ақ [[сөйлем мүшелері]]не жіктелмейтіндігі тұрғысынан атаулы болып бөлінеді. Бұл сияқты сөйлемдердің түрлері көп тілге ортақ болғанымен, олардың өздеріне тән [[синтаксис]]тік ерекшеліктері бар. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Грамматика]] [[Санат:Синтаксис]] [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Орфография]] [[Санат:Лексика]] {{Stub}} saq8o90gevfgzc45gpa5euc9y7jmfhg 3319819 3319816 2024-04-26T08:57:14Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Nurtenge|Nurtenge]] ([[User talk:Nurtenge|т]]) өңдемелерінен [[User:Умирзакова Зауре|Умирзакова Зауре]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Shortcut1|Грамматика}} '''Сөйлем''' - біршама аяқталған ойды білдіретін сөздер, сөздер тобы.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref> Тиянақталған ойды ауызша да, жазбаша да білдіруге болады. Ауызекі сөйлеуде сөйлем мен сөйлемнің арасында кідіріс (пауза) болады. Жазуда бір сөйлем екінші сөйлемнен [[нүкте (тыныс белгісі)|нүкте]], [[сұрау белгісі|сұрау]] және [[леп белгісі|леп белгілерінің]] бірімен айырылады. Сөйлемдер айтылу мақсатына және дауыс ырғағына қарай '''хабарлы, сұраулы, лепті, бұйрықты''' болып төртке бөлінеді. == Хабарлы сөйлем == '''ХАБАРЛЫ СӨЙЛЕМ''' — сөйлемнің бір түрі. Хабарды, ақпаратты баяндау мақсатында айтылады. '''''Хабарлы сөйлемнің''' негізгі [[грамматика]]лық белгілері:'' # [[Баяндауыш]]тары негізінен ашық рай формалы етістіктен (немесе осы формаға сипаттас жұмсалатын есімдерден) жасалады; # Өзіне тән [[интонация]]сы болады. Хабарлы сөйлемдер баяу әуенмен айтылады. Жалаң сөйлемдер бірте-бірте қайырылса, жайылма сөйлемдерде дауыс сөйлемнің соңында бәсеңдей түседі. Мысалы, ''Түн жым-жырт. Жел де жоқ. Бірақ сәл ғана білінген салқын бар.'' сөйлесінің мазмұны әр түрлі болғандықтан, олардың мазмұны сөйлемге қатысқан сөздердің, мүшелердің, әсіресе, баяндауыштардың мағыналық, тұлғалық ерекшеліктеріне байланысты болып келеді. '''Хабарлы сөйлем''' баяндауыштарының тұлғалық ерекшеліктеріне қарай болымды (''Жаңбыр жауды''), болымсыз (''Жаңбыр жаумайды''), қалаулы (''Енді қырманға барайықшы''), болжамды (''Маржан ертең келетін шығар''), ал баяндауыштарының қай сөз табынан жасалуына қарай етістікті (Үйдің іші жылынды), есімді (Күн жылы. Аспан ашық) болып бөлінеді. '''Хабарлы сөйлем''' екі негізді және бір негізді құрамда болады. Құрамында екі негізгі мүше бастауыш пен баяндауыш болып, сөйлем оларды тірек етіп құрылған болса, екі негізді болып келеді. Мысалы, ''Енді, міне, үш бала қатар келе жатырмыз. (С.М.)'' Бір негізді сөйлемдер грамматикалық сипаты жағынан екі түрлі: # Арнаулы құрылысы бар баяндауыш мүшені тірек етіп құрылады. Мысалы, ''Оны бұзуға болмайды''; # [[Бастауыш]], [[баяндауыш]] деп тануға келмейтін, тірек мүше деп аталатын [[компонент]]ті [[негіз]] етіп құрылады. Мысалы,'' Мидай дала. Жарқыраған ай.'' Хабарлы сөйлем деп біреу я бірдеме туралы хабарлай айтылған сөйлемді атаймыз. Хабарлы сөйлемді айтқанда, оның аяғында дауыс бәсеңдейді. Жазуда хабарлы сөйлем соңына нүкте қойылады. == Сұраулы сөйлем == Сұраулы сөйлем деп біреу я бірдеме жайында білу мақсатымен сұрай айтылған сөйлемді атаймыз. Сұраулы сөйлем соңына сұрау белгісі қойылады. === Сұраулы сөйлемнің жасалуы === Сұраулы сөйлемнің жасалуы: # сұраулы сөйлемдер [[есімдік|сұрау есімдігі]] қатысуы арқылы айтылады; # сұраулық мағына '''ма (ме), ба (бе), па (пе)''' және '''ше''' деген [[шылау|сұраулық шылаулардың]] қатысуы арқылы да білдіріледі; # сұраулық мағына кейде '''ғой, -ау''' [[шылау]]лары мен '''болар, шығар, қайтеді''' деген көмекші сөздердің және '''ә''' деген [[одағай]]дың қатысуы арқылы беріледі; # сұраулық мағына сұрау дауыс ырғағының өзі арқылы да беріледі. Сұраулы сөйлемдер негізгі сұрақты, жетек сұрақты, анықтауыш сұрақты білдіреді '''Сұраулы сөйлемнің түрлері''' Сұраулы сөйлемдерде қойылатын сұрақтардың мазмұны әр түрлі болатындыған айтып, олардың негізгілерін атап көрсетеді: 1. Ашық сұрақ. Біреудің ойын немесе біреудің я бірдеңенің жайын, бар-жоқтығын білу мақсатымен айтылған сұраулы сөйлемдерде сұрау ашық қойылады: – Атың кім – деді ересек бала. – Қайырғали... Өзінің атың кім? – Шеген... (Ғ.Мүсірепов). 2. Қарсы сұрақ. Бірқатар сұраулы сөйлемдерге ашық жауап берілей, сұраққа сұрақ түрінде де жауап беріледі де, қарсы сұрақ қойылады. Богданов: Олай болса,сонша малға жерді қайдан таппақсың? Жанар: Жеріміз енді көбейгелі тұрған жоқ па? (Ә.Әбішев). 3. Күмәнді сұрақ. Бірқатар сұраулы сөйлемдер бірдеңенің жайын білуді ғана көздеп айтылмай,айтушының бірдеңеге күмәнданғанын да білдіреді: Ондай әрі сұраулы, әрі күмәнді сөйлемдердің баяндауыштарының құрамында ма, ме.. екен, екен-ау және ә деген сөздер болады. – Сол жаққа мен де барсам ба екен? – Мына мың болғыр бой бермей кетер ме екен? (Ғ.Сланов). 4.Таңырқаулы сұрақ. Баяндауышының құрылысы күмәнді сұрақ формаларында немесе деймісің деген сөзбен келетін сұраулы сөйлемдер кейде бірдеңеге таңдану,таңырқау мағынасында да айтылады. Ондай сөйлемдер әрі сұраулы, әрі лепті болатындықтан, жазуда олардан соң сұрақ белгісі мен леп белгісі қатар қойылады: – Сізде де арман бар ма екен?! (Ә.Әбішев). – Арық адамның көзі өткір болады екен-ау?! (Ғ.Мүсірепов). Жоғары сұраулы сөйлемдердің ішінде кісінің көңіл күйін білдіретін одағай сөздер болса, сұраулы сөйлемдердің мазмұнына басқа эмоциялық реңк қосыла береді. Апырай, біздің таласымыз не болды екен?!(Ә.Әбішев). 5. [[Риторикалық сұрақ]]. Кейбір сұраулы сөйлемдер жауап күту мақсатымен айтылмай, бірдеңінің жайын хабарлау мақсатымен де айтылады. Ондай сөйлемдерде риторикалық (риторика гректің rhilos – шешен – деген сөзінен алынған) мән болады. Риторикалық сұраулы сөйлемдер көркем әдебиетте жиі қолданылады. 1. Күнде жақсы бола ма, Бір қылығы жаққанға? Оқалы тон тола ма? Ар-ұятты сатқанға? Ойласаңшы, Мағышым, Кімнің гүлі солмайды? (Абай). 2. Халық ұстазынан айрылса, не таппақ? Ел не ел? Жақсысымен ел. Басшысымен болмаған елде елдік бар ма? (М.Әуезов) <ref>М.Балақаев, Т.Сайрамбаев. қазіргі қазақ тілі: сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі. – Алматы, Санат, 1997. – 240 б.</ref>. == Лепті сөйлем == Лепті сөйлем деп ерекше көңіл күйіне, сезімге байланысты (қуану, ренжу, таңдану, аяу, бұйыру және т. б.) айтылған ойды білдіретін сөйлемді дейміз. Лепті сөйлем ішіндегі сөздер түгелімен (әсіресе баяндауышы) көтеріңкі дауыспен айтылады. Лепті сөйлем соңынан леп белгісі қойылады. == Әдебиет == * [[С. Аманжолов]], "Қазақ тілі грамматикасы", 1966 ж. *«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том =Сөйлем= '''Сөйлем''' – тілдің [[грамматика]]лық заңдылығы негізінде қалыптасқан синтаксистік бірлік, адамдардың қарым-қатынас жасауы үшін жұмсалатын тілдік категория. Сөйлем сөзден, сөз тіркесінен өзіндік коммуникативтік қасиетімен ерекшеленеді. [[Сөз]]дер мен [[сөз тіркесі|сөз тіркестері]] сөйлем құраудың материалы, оның құрамдас бөлшегі болып табылады. Сөйлем предикаттық қатынасты, модальдылықты, біршама аяқталған ойды білдіреді және оның айтылу [[интонация]]сы болады. [[Предикативтілік]] сөйлемнің барлығына тән, ал модальдылық әр сөйлемде түрліше көрініс табады, айтушының қатынасын білдіреді. Модальдылық [[лексика]]лық және [[грамматика]]лық тәсілдер арқылы жүзеге асады, объективті және субъективті болып бөлінеді. Ал интонация сөйлем мүшелеріне қатысты көрініс тауып, ішкі элементтерге сай құбылып отырады. Сөйлемнің мағыналық, құрылымдық ерекшелігін білдіреді. Интонацияның құбылуына сөздердің орын тәртібі, демеуліктер, модаль сөздер, одағайлар, қыстырмалар, қаратпалар, т.б. себеп болады. Жақ категориясы да сөйллемнің негізгі арқауы саналады. Сөйлемнің құрамы, құрылысы, мағынасы әр түрлі келеді. [[Синтаксис]]тің нысаны ретінде сөйлем мен сөз тіркесі өзіндік белгілерімен ерекшеленсе де, кей жағдайда бастауыш пен баяндауыштың сандық, жақтық жағынан қиыса байланысуы оларға тән ортақ белгілерді танытады. * Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай '''хабарлы, сұраулы, бұйрықты, лепті'''; құрылысына қарай '''жай''' және '''құрмалас'''; * Баяндаудың шындыққа қатысы жағынан болымды және болымсыз; * '''Тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелердің''' қатысына қарай '''жалаң''' және '''жайылма'''; * [[Баяндауыш]]тарының қай сөз табына қатысты келуіне орай [[есім]]ді және [[етістік]]ті; * [[Бастауыш]]тарының қатысына қарай '''жақты''' және '''жақсыз'''; * Субъект мәнінің ерекшелігі жағынан белгісіз '''жақты''', '''жалпылама''' жақты; * Сондай-ақ [[сөйлем мүшелері]]не жіктелмейтіндігі тұрғысынан атаулы болып бөлінеді. Бұл сияқты сөйлемдердің түрлері көп тілге ортақ болғанымен, олардың өздеріне тән [[синтаксис]]тік ерекшеліктері бар. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Грамматика]] [[Санат:Синтаксис]] [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Орфография]] [[Санат:Лексика]] {{Stub}} j1nkqesufclnl3b058sko0qn0od8rkr 0 5009 3319586 3318838 2024-04-25T16:08:47Z Unknown Alash 96268 /* Кіші жүздің ханы */ wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = Қазақ ханы | Қазақша есімі = Әбілқайыр хан | Шынайы есімі = | Суреті = Abulkhair Khan.jpg | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = Башқұрт ханы | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = 1708 | Басқаруын аяқтады = 1709 | Ізашары = | Ізбасары = | Титулы_2 = Кіші жүздің ханы | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = 1710 | Басқаруын аяқтады_2 = 1748 | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = [[Нұралы хан]] | Титулы_3 = Қазақ ханы | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = 1719 | Басқаруын аяқтады_3 = 1730/1731 | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Туған күні = 1680 жылға дейін | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1748 жылдың 15 тамызы | Қайтыс болған жері = | Жерленді = Хан моласы (қазіргі [[Ақтөбе облысы]]) | Діні = [[Ислам|ислам]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = Айтақ Қажы сұлтан | Анасы = | Жұбайы = [[Бопай Бәтима|Бопай ханым]] <br /> Баян ханым | Балалары = '''ұлдары:''' [[Нұралы хан]], <br /> [[Ералы хан]], <br /> Жармұхамбет хан, <br /> Қожа Ахмет, <br />[[Айшуақ хан]], <br /> Әділ сұлтан, <br /> Шыңғыс сұлтан <br />'''қыздары:''' Қарашаш ханым, Намұрын ханым, Зүлейха ханым, Жәннәт ханым | Партиясы = | Білімі = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} [[File:Abulkhair khan.jpg|thumb|Abulkhair khan|thumb|right| alt=A.| ''Әбілқайыр хан'']] {{мағына|Әбілқайыр хан}} '''Әбілқайыр хан''' (толық есімі ''Әбілқайыр-Мұхаммед Баһадүр хан Қазы'', жазба деректерде ''Абалгаир, Абдулхаир, Абуэр-хайли, Балгаир, Оболгаир, Abul-Geir, Abulkair'', 1680 жылға дейін — 1748 жылдың 15 тамызы) — [[Кіші жүз|Кіші жүздің]] сұлтаны, 1710 жылдан бастап Кіші жүздің, ал 1719 жылдан кейін қазақтың бас ханы (''үлкен хан''). XVII ғасырдың аяғында [[Сауран]] қаласын билеген Қажы сұлтанның ортаншы ұлы, [[Өсек сұлтан]] әулетінің өкілі. == Әмірбаяны == === Жастық шағы === Ел аузында сақталған аңыздарға қарағанда, ата-анасы мен үлкен ағасынан ерте айырылып, жас кезінде мұқтаждық көрген. [[қалмақтар|Еділ қалмақтарымен]] орын алған қақтығыс кезінде тұтқынға түсіп, XVII ғасырдың 90-шы жылдары мен XVIII ғасырдың бас кезінде қалмақ ханы [[Аюка хан|Аюкеге]] қызмет еткен. XVIII ғасырдың алғашқы онжылдығында өзін батыл жауынгер әрі талантты қолбасшы ретінде танытты. 1707 жылдың желтоқсанында [[тархан]] Алдар Исекеев бастаған [[Башқұрт көтерілістері|башқұрт көтерілісшілермен]] бірге ресей әскеріне қарсы соғысқан. Юрактау тауының мағындағы 10 күнге созылған шайқас көтерілісшілердің жеңісімен аяқталды. 1709 жылы Алдар Исекеевтің шақыруымен Шығыс Башқұртстанға қайта оралып, башқұрт ханы атанды. Жоңғар әскерінің Сырдың бойына басып кіруіне байланысты қазақ даласына оралуға мәжбүр болды. Башқұрт тағын иеленуі, [[ойраттар|ойрат]] тайпаларына қарсы жүргізген сәтті әскери қимылдары Әбілқайырдың [[Орта жүз|Орта]] және Кіші жүздердегі беделін арттырды. === Кіші жүздің ханы === 1702-1723 жылдары аралығында қол астындағы қазақтардың еділ қалмақтарының қоныстарына, жайық казактарының станицаларына шабуылдарын басқарған. 1715 жылы казак станицасы Новошешминскті өрттеп жіберген. 1720 жылы қыркүйек айында қазақ әскері мен орыс-қазақтар арасында Самара өзенінің бойында қанды шайқас болды. Тұтқынға түскен 50 қазақ жігітін өлтіріп, «ерлік жасағаны үшін» атаман Никита Бородин Ресей патшасы І Петрдің мақтау грамотасымен марапатталады. 1721 жылы казактар мен қал­мақ­тар­дың атаман Балмаш­нов басқарған тобы Ойыл өзеніне дейін шабуыл жасап, көп тұтқындармен мал айдап кеткен. 1722 жылы қаңтар айында 300 қол қазақ сарбаздары қарымта қайтару үшін казак-орыс­тардың Шаған жанындағы қысқы станицасына шабуыл жасап, 70 қазақ орысты айдап әке­те­ді. Ақпан айында қазақ-орыс­тар­дың Жайық қалашығы жа­нын­дағы жылқы табынын айдап ке­тіп, оларды түгелдей жаяу қалдырады. Жоңғар шапқыншылығы кезінде қазақ әскерлерінің бас қолбасшысы болып сайланып, өзін білікті басшы ретінді көрсете білген. Соның арқасында халық арасында зор беделге ие болған. 1729/30 жылы ұлы хан [[Болат хан]] қайтыс болғаннан кейін [[Тәуке хан]]ның ұлы, жоңғарларға қарсы күресте танылған [[Сәмеке хан]]мен және [[Болат хан]]ның ұлы [[Әбілмәмбет хан]]мен қатар таққа басты үміткерлердің бірі болған. Алайда, Әбілқайыр ханның беделінен сескенген билер, [[Болат хан]]ның жігерсіз ұлы Әбілмәмбетке қолдау көрсетеді. Үш жүздің батырлары Әбілқайырды ұлы хан етіп сайлағанымен, билерден қолдау таппағандықтан ол бұл атақтан бас тартқан. Болашақ [[Абылай хан]] Әбілмансұрға қолдау көрсетіп, оның хан ретінде қалыптасуына ықпал еткен. Әбілмансұр сұлтан да өз кезегінде ''Әбілқайыр ханға'' ерекше құрмет көрсеткен. [[File:Әбілхайыр ханның хаты (1731).jpg|left|thumb|Әбілхайыр ханның Анна Иоановнаға хаты (1731)]] Әбілқайыр хан [[1693 жыл]]ы [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласында туған. Ол - [[Әз-Жәнібек хан|Әз-Жәнібек]]тің алтыншы ұрпағы. [[Шыңғыс хан]]нан бастап тарататын болса ол хан әулетінің он бесінші ұрпағы. Әз Жәнібектен тоғыз ұл тарайды, солардың бірі - Өсеке сұлтан одан Бөлекей қоян, одан [[Батыр хан]], одан Айшуақ сұлтан, одан Ырыс сұлтан, одан Айтақ Қажы сұлтан туған, Әбілқайыр осы Айтақ сұлтанның баласы.<ref>Аңыз адам. # 2 (38) Қаңтар 2012 жыл</ref> [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлихановтың]]<nowiki/>деректерінде Әбілқайырдың әкесі Айтақ, оның әкесі Ырыс, оның әкесі Айшуақ дейді. Бірақ Айшуақ сұлтанның әкесі [[Батыр хан]] деп жазып кетеді. Әбілқайыр ханның жеті атасында, Айшуақтан кейін Бөлекей сұлтан тұрады, демек Айшуақтың әкесі Бөлекей сұлтан.Әскен (Әжі) ұлы Әбілқайыр хан – қазақтың Кіші жүзінің ханы, Бұланты, Итішпес көлі маңындағы шайқаста қазақ қолының бас сардары, қазақ сұлтандарының кіші буыны – Үсектің ұрпағы. Болат хан өлгеннен кейінгі тақ таласында Сәмекенің (Шахмұхаммедтің) «Әбілқайырдың атасына хандық әуелден бұйырмаған. Жеті атасынан хан болып келе жатқан менің тұқымым, хан тағының заңды иесі менмін» деуі де оның осы кіші буыннан екенін меңзейді. [[1710]] жылы [[Қарақұм]]дағы халық жиынында жас Әбілқайыр [[Кіші жүз]] әскерінің қолбасшысы және хан болып сайланды, ал түмен басы болып атақты кіші жүз батыры қарт [[Бөгенбай батыр]] (Қанжығалы Бөгенбай емес) тағайындалды. 18 ғасыр қазақ халқы үшін ел басына күн туған кезең болды, жоңғарлар тарапынан болатын шабуылдар халықты көп күйзеліске ұшыратты. Әбілқайыр бұл сұрапыл соғыста жанкештілік танытты. Ол бабаларының иелігінде болған [[Сайрам]], [[Түркістан (қала)|Түркістан]] және [[Ташкент]] қалаларын қорғау жолында ерен ерлігімен көзге түсті. Бұл қалалар [[жоңғарлар]]дың қоршауында қалған кезде, тең емес ұрыста анасы мен әйелі тұтқынға түскен соң, Әбілқайыр хан шегінуге мәжбүр болды. [[1718]] жылы [[Аякөз]]де Әбілқайыр мен [[Қайып хан|Қайып]] 30 мыңдық әскері жоңғарлармен қанды шайқас жүргізді. Бірақ осы шайқаста Әбілхайыр мен Қайыптың алауыздығы кесірінен қазақ қолы жеңіліске ұшырайды. Ол 1723 жылға дейін Түркістан қаласында тұрып, одан жоңғар басқыншылары қуып шыққан соң, Бұқар мен Хиуа хандықтарының шекарасындағы өзіне қарайтын тайпалардың арасына кетеді. Әбілқайыр жастайынан батылдығымен танылып, дарынды әскербасы және білгір қолбасшы болды. [[1726]] жылы үш жүздің қазақтары бас қосқан құрылтайда билер мен батырлар бірауыздан Әбілқайырды [[Қазақ хандығы]] әскерінің бас қолбасшысы етіп сайлады. Ал, Әбілқайырдың хандық дәрежеге қалай жеткендігін [[1736]] жылы оның Ордасына келген ағылшын суретшісі [[Джон Кэстль]] былайша түйіндейді:''Ол зор тұлғалы, сымбатты, аппақ жүзі қызыл шырайлы, түсі сондай жылы кісі, сонымен қатар зор денсаулық пен қайрат-күш иесі, садақ тартуға келгенде шынымен-ақ бүкіл ұлтта оған тең келетін кісі жоқ. Хан болмай тұрып, ол сұлтан ғана болатын, оның барлық балалары да осы лауазымды алып жүр. Жоңғар қалмақтарымен болған соғыста олардың басшысы қонтайшыны өз қолымен тұтқынға алғаннан кейін… Кіші орда оны хан сайлады.'' Әскербасы Әбілқайыр халық жасақтарында қыруар істер атқарды, соғысу қабілетін жоғары деңгейге көтерді және қарулы күштерде адамгершілік рух пен патриотизмді марапаттап отырды. [[1728]] жылы қазақ әскері жеңіске қол жеткізді. Бұл шайқастар [[Ұлытау таулары]]нда, Қарасиыр жері мен [[Бұланты]] өзенінің бойында болды, мұнда қазақтар қонтайшының ұлы басқаратын экспедициялық корпусты талқандады. Бұл жеңістен кейін халық көкейінде жеңіске қол жеткізуге болады деген сенім ұялады. Басқыншыларға қарсы халық жұмыла көтерілді. Алайда бұл жеңілістен кейін де жау әлі күшті күйінде қалды. Жағдайға қанық Әбілқайыр жаңа шабуыл бастады. [[1730]] жылы көктемде [[Балқаш]]тың оңтүстік шығысындағы [[Итішпес]] елді мекенінде Әбілқайыр бастаған қазақ әскері жауларды тағы талқандады. [[Жоңғарлар]]ға қарсы жүз жылдық соғыста қазақ халқы өзгерісті кезеңге аяқ басты, жеңіске бір табан жақындағандай болды.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор [[Нысанбаев Әбдімәлік|Ә. Нысанбаев]] – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> Алайда дәл осы кезеңде [[Болат хан]] қаза табады. Сондықтан да басқа ханды тағайындау төңірегінде сауал туындайды. [[Тәуке хан]]ның кезінде билікке ие болған билер таққа лайықты Әбілқайыр хан мен [[Сәмеке хан]]дардың біреуін сайласа биліктен айырылып қаламыз деп сескеніп, [[Болат хан]]ның жас ұлы [[Әбілмәмбет хан]]ды сайлайды. Болат хан өлгеннен кейін «қазақтың бас ханы болу жолы менікі» деп сеніммен жүрген қазақ әскерлерінің басты тіректері ''Әбілқайыр хан'' мен [[Сәмеке хан]] әскерлерін ертіп, өз ордаларына кетіп қалады. Осыдан соң біріктірілген қазақ халқының жасақтары ыдырай бастады да, Жоңғар әскерінің 1 бөлігі аман қалады. Жоңғарлардың әлі де болса қауіп төндіріп тұрғанына көзі жеткен Әбілқайыр хан өзіне одақтас іздей бастайды. Сөйтіп, ол Ресей империясына елші жіберіп, одақтас болуды ұсынады. Оның көздегені орыстардың қолдауымен қазақ жүздерінін басын қосып, сыртқы жаулары Еділ қалмақтары, башқұрттар және жоңғарларға қарсы тұру болды. Бірақ, Ресей оның бұл ұсынысын қабылдамай, тек протектораттыққа келісетінін жеткізеді. Әбілқайыр хан бұған келімін беруге мәжбүр болады. 1731 жылы күзде Тевкелев бастаған орыс елшілері Әбілқайыр және Кіші жүз бен Орта жүздің бір бөлігінің старшындарынан ант қабылдайды. Ресейдің құйтырқы саясатын кеш сезген Әбілқайыр оларға қарсы бірнеше рет қарсы шығады. Бірақ, бұл әрекеттері нәтиже бермегендіктен қайтара бодандық антын береді(1738, 1742, 1748). Қазақтарды әлсіретіп, бүкіл Орта Азияға жол ашар қақпаның кілтін тезірек қолға түсіру жөнінде патшасынан нұсқау алған орыстың далалық әкімдері бұл оқшалануды өз мүдделеріне пайдаланып қалуға жанталаса кіріседі. Бұл ретте отарлаудың ежелден сыналған тәсілі – «жабайыны жабайының қолымен құртуды» іске қосады. Сөйтіп олар өздерінің бодандары Еділ қалмақтарын да, башқұрттарды да, сондай-ақ Жайық казактарын да айдап салып, Кіші жүз қазақтарының тынышын кетіре бастайды. Соның аяғы Әбілқайырдың 1730 жылы өзін Ресей империясының қол астына алуына сұрап, Петербургке елшісін жіберуіне әкеп соғады. Онда ол өзінің Ресей империясына башқұрттар секілді қызмет етіп, солар сияқты алым төлейтінін айта келіп, өздеріне Ресейдің өзге бодандары тарапынан ешқандай қиянат және шабуыл болмауын талап етеді, патша тарапынан тыйым салынбаса, башқұрттардың өздігінен шабуыл жасауды тоқтатпайтынын айтады. Сондай-ақ Ресей бодандары қолдарындағы қазақ тұтқындарын қайтарса, қазақтар да өз тарапынан олардың тұтқындарын кері қайтаратынын білдіреді. Бірақ бұл бодандық Әбілқайыр ойлағандай нәтиже бермейді. Содан кейін ол Жоңғар хандығының қоңтайшысы Қалдан Серенге адам салады. Іздегенге сұраған ол да мұны құп алады. Ол жоңғар тұтқынынан босатылған Абылай арқылы жіберген жарлығында Әбілқайырдың тілегін орындағанын толық көрсетеді. Арадағы достық қатынастар сенімді болу үшін Әбілқайырдың өз баласына мың қазақты ертіп, Жоңғарияға жіберуін, осыған жауап ретінде өз баласын мың ойратпен қазақтарға жіберетінін айтады. Дегенмен, Әбілқайырдың Қалдан Серенмен құда болып, оған арқа сүйеп, ойдағымды жүзеге асырам ба деген үміті де ақталмай қалады. 1745 жылдың қыркүйегінде Қалдан Серен қайтыс болады. === Өлімі === 1748 жылы Орынбордан шағын жасағымен қайтып келе жатқан жолда қарсыластарының бірі Барақ сұлтанның құрған қақпанына ұрынып қалады. Барақ сұлтан жоңғар шапқыншылығы кезінде зор беделге ие болған тұлға. Әбілқайырдың Ресейдің қолдауы арқылы күшейіп кетуінен сескеніп, оған қарсы шыққан. Әбілқайырдың 50 шақты адамымен келе жатқанын естіген ол, мүмкіндікті пайдаланып қалуды ойлап, тұзақ құрады. Осы шайқаста қарсыластарының күші басым екенін көріп тұрған ханның күзетшілері оған қашуды ұсынады. Бірақ, Әбілқайыр хан бұдан бас тартып, осы шайқаста қаза табады. Әбілқайырдың моласы [[Қабырға]] өзенінің [[Өлкейек]]ке құятын тұсында, [[Торғай]] қаласынан 80 шақырым жерде. Кейін бұл жер «Хан моласы» аталды. === Ұрпақтары === == Әдебиет == * И.В.Ерофеева. Эпистолярное наследие казахской правящей элиты 1675-1821 гг. Сборник исторических документов в 2-х томах/Автор проекта, введения, биографий ханов, научных комментариев; составитель и ответственный редактор И.В.Ерофеева. Алматы: АО «АБДИ Компани», 2014. - 696 с. + вкл. 44 с. — ISBN 978-9965-832-26-0. == Дереккөздер == <references/> {{Қазақ хандары}} [[Санат:Кіші жүз хандары]] [[Санат:12 тамызда қайтыс болғандар]] [[Санат:Әйтеке би ауданында қайтыс болғандар]] kaynhvnnqsvqoxte33o9yrdarpoywcy 3319590 3319586 2024-04-25T16:16:17Z Unknown Alash 96268 /* Кіші жүздің ханы */ wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = Қазақ ханы | Қазақша есімі = Әбілқайыр хан | Шынайы есімі = | Суреті = Abulkhair Khan.jpg | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = Башқұрт ханы | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = 1708 | Басқаруын аяқтады = 1709 | Ізашары = | Ізбасары = | Титулы_2 = Кіші жүздің ханы | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = 1710 | Басқаруын аяқтады_2 = 1748 | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = [[Нұралы хан]] | Титулы_3 = Қазақ ханы | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = 1719 | Басқаруын аяқтады_3 = 1730/1731 | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Туған күні = 1680 жылға дейін | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1748 жылдың 15 тамызы | Қайтыс болған жері = | Жерленді = Хан моласы (қазіргі [[Ақтөбе облысы]]) | Діні = [[Ислам|ислам]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = Айтақ Қажы сұлтан | Анасы = | Жұбайы = [[Бопай Бәтима|Бопай ханым]] <br /> Баян ханым | Балалары = '''ұлдары:''' [[Нұралы хан]], <br /> [[Ералы хан]], <br /> Жармұхамбет хан, <br /> Қожа Ахмет, <br />[[Айшуақ хан]], <br /> Әділ сұлтан, <br /> Шыңғыс сұлтан <br />'''қыздары:''' Қарашаш ханым, Намұрын ханым, Зүлейха ханым, Жәннәт ханым | Партиясы = | Білімі = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} [[File:Abulkhair khan.jpg|thumb|Abulkhair khan|thumb|right| alt=A.| ''Әбілқайыр хан'']] {{мағына|Әбілқайыр хан}} '''Әбілқайыр хан''' (толық есімі ''Әбілқайыр-Мұхаммед Баһадүр хан Қазы'', жазба деректерде ''Абалгаир, Абдулхаир, Абуэр-хайли, Балгаир, Оболгаир, Abul-Geir, Abulkair'', 1680 жылға дейін — 1748 жылдың 15 тамызы) — [[Кіші жүз|Кіші жүздің]] сұлтаны, 1710 жылдан бастап Кіші жүздің, ал 1719 жылдан кейін қазақтың бас ханы (''үлкен хан''). XVII ғасырдың аяғында [[Сауран]] қаласын билеген Қажы сұлтанның ортаншы ұлы, [[Өсек сұлтан]] әулетінің өкілі. == Әмірбаяны == === Жастық шағы === Ел аузында сақталған аңыздарға қарағанда, ата-анасы мен үлкен ағасынан ерте айырылып, жас кезінде мұқтаждық көрген. [[қалмақтар|Еділ қалмақтарымен]] орын алған қақтығыс кезінде тұтқынға түсіп, XVII ғасырдың 90-шы жылдары мен XVIII ғасырдың бас кезінде қалмақ ханы [[Аюка хан|Аюкеге]] қызмет еткен. XVIII ғасырдың алғашқы онжылдығында өзін батыл жауынгер әрі талантты қолбасшы ретінде танытты. 1707 жылдың желтоқсанында [[тархан]] Алдар Исекеев бастаған [[Башқұрт көтерілістері|башқұрт көтерілісшілермен]] бірге ресей әскеріне қарсы соғысқан. Юрактау тауының мағындағы 10 күнге созылған шайқас көтерілісшілердің жеңісімен аяқталды. 1709 жылы Алдар Исекеевтің шақыруымен Шығыс Башқұртстанға қайта оралып, башқұрт ханы атанды. Жоңғар әскерінің Сырдың бойына басып кіруіне байланысты қазақ даласына оралуға мәжбүр болды. Башқұрт тағын иеленуі, [[ойраттар|ойрат]] тайпаларына қарсы жүргізген сәтті әскери қимылдары Әбілқайырдың [[Орта жүз|Орта]] және Кіші жүздердегі беделін арттырды. === Кіші жүздің ханы === 1702-1723 жылдары аралығында қол астындағы қазақтардың еділ қалмақтарының қоныстарына, жайық казактарының станицаларына шабуылдарын басқарған. 1715 жылы казак станицасы Новошешминскті өрттеп жіберген. 1717, 1719, 1720, 1720 жылдары қалмақтарға және Қазан уезіндегі елді-мекендерге жаңа шабуылдар ұйымастырған. 1718, 1719, 1720 жылдары Әбілқайыр ханның батырлары Жайық казак қалашығын үш рет қоршауға алған. 1720 жылы қыркүйек айында қазақ әскері мен орыс-қазақтар арасында Самара өзенінің бойында қанды шайқас болды. Тұтқынға түскен 50 қазақ жігітін өлтіріп, «ерлік жасағаны үшін» атаман Никита Бородин Ресей патшасы І Петрдің мақтау грамотасымен марапатталады. 1721 жылы казактар мен қал­мақ­тар­дың атаман Балмаш­нов басқарған тобы Ойыл өзеніне дейін шабуыл жасап, көп тұтқындармен мал айдап кеткен. 1722 жылы қаңтар айында 300 қол қазақ сарбаздары қарымта қайтару үшін казак-орыс­тардың Шаған жанындағы қысқы станицасына шабуыл жасап, 70 қазақ орысты айдап әке­те­ді. Ақпан айында қазақ-орыс­тар­дың Жайық қалашығы жа­нын­дағы жылқы табынын айдап ке­тіп, оларды түгелдей жаяу қалдырады. Жоңғар шапқыншылығы кезінде қазақ әскерлерінің бас қолбасшысы болып сайланып, өзін білікті басшы ретінді көрсете білген. Соның арқасында халық арасында зор беделге ие болған. 1729/30 жылы ұлы хан [[Болат хан]] қайтыс болғаннан кейін [[Тәуке хан]]ның ұлы, жоңғарларға қарсы күресте танылған [[Сәмеке хан]]мен және [[Болат хан]]ның ұлы [[Әбілмәмбет хан]]мен қатар таққа басты үміткерлердің бірі болған. Алайда, Әбілқайыр ханның беделінен сескенген билер, [[Болат хан]]ның жігерсіз ұлы Әбілмәмбетке қолдау көрсетеді. Үш жүздің батырлары Әбілқайырды ұлы хан етіп сайлағанымен, билерден қолдау таппағандықтан ол бұл атақтан бас тартқан. Болашақ [[Абылай хан]] Әбілмансұрға қолдау көрсетіп, оның хан ретінде қалыптасуына ықпал еткен. Әбілмансұр сұлтан да өз кезегінде ''Әбілқайыр ханға'' ерекше құрмет көрсеткен. [[File:Әбілхайыр ханның хаты (1731).jpg|left|thumb|Әбілхайыр ханның Анна Иоановнаға хаты (1731)]] Әбілқайыр хан [[1693 жыл]]ы [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласында туған. Ол - [[Әз-Жәнібек хан|Әз-Жәнібек]]тің алтыншы ұрпағы. [[Шыңғыс хан]]нан бастап тарататын болса ол хан әулетінің он бесінші ұрпағы. Әз Жәнібектен тоғыз ұл тарайды, солардың бірі - Өсеке сұлтан одан Бөлекей қоян, одан [[Батыр хан]], одан Айшуақ сұлтан, одан Ырыс сұлтан, одан Айтақ Қажы сұлтан туған, Әбілқайыр осы Айтақ сұлтанның баласы.<ref>Аңыз адам. # 2 (38) Қаңтар 2012 жыл</ref> [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлихановтың]]<nowiki/>деректерінде Әбілқайырдың әкесі Айтақ, оның әкесі Ырыс, оның әкесі Айшуақ дейді. Бірақ Айшуақ сұлтанның әкесі [[Батыр хан]] деп жазып кетеді. Әбілқайыр ханның жеті атасында, Айшуақтан кейін Бөлекей сұлтан тұрады, демек Айшуақтың әкесі Бөлекей сұлтан.Әскен (Әжі) ұлы Әбілқайыр хан – қазақтың Кіші жүзінің ханы, Бұланты, Итішпес көлі маңындағы шайқаста қазақ қолының бас сардары, қазақ сұлтандарының кіші буыны – Үсектің ұрпағы. Болат хан өлгеннен кейінгі тақ таласында Сәмекенің (Шахмұхаммедтің) «Әбілқайырдың атасына хандық әуелден бұйырмаған. Жеті атасынан хан болып келе жатқан менің тұқымым, хан тағының заңды иесі менмін» деуі де оның осы кіші буыннан екенін меңзейді. [[1710]] жылы [[Қарақұм]]дағы халық жиынында жас Әбілқайыр [[Кіші жүз]] әскерінің қолбасшысы және хан болып сайланды, ал түмен басы болып атақты кіші жүз батыры қарт [[Бөгенбай батыр]] (Қанжығалы Бөгенбай емес) тағайындалды. 18 ғасыр қазақ халқы үшін ел басына күн туған кезең болды, жоңғарлар тарапынан болатын шабуылдар халықты көп күйзеліске ұшыратты. Әбілқайыр бұл сұрапыл соғыста жанкештілік танытты. Ол бабаларының иелігінде болған [[Сайрам]], [[Түркістан (қала)|Түркістан]] және [[Ташкент]] қалаларын қорғау жолында ерен ерлігімен көзге түсті. Бұл қалалар [[жоңғарлар]]дың қоршауында қалған кезде, тең емес ұрыста анасы мен әйелі тұтқынға түскен соң, Әбілқайыр хан шегінуге мәжбүр болды. [[1718]] жылы [[Аякөз]]де Әбілқайыр мен [[Қайып хан|Қайып]] 30 мыңдық әскері жоңғарлармен қанды шайқас жүргізді. Бірақ осы шайқаста Әбілхайыр мен Қайыптың алауыздығы кесірінен қазақ қолы жеңіліске ұшырайды. Ол 1723 жылға дейін Түркістан қаласында тұрып, одан жоңғар басқыншылары қуып шыққан соң, Бұқар мен Хиуа хандықтарының шекарасындағы өзіне қарайтын тайпалардың арасына кетеді. Әбілқайыр жастайынан батылдығымен танылып, дарынды әскербасы және білгір қолбасшы болды. [[1726]] жылы үш жүздің қазақтары бас қосқан құрылтайда билер мен батырлар бірауыздан Әбілқайырды [[Қазақ хандығы]] әскерінің бас қолбасшысы етіп сайлады. Ал, Әбілқайырдың хандық дәрежеге қалай жеткендігін [[1736]] жылы оның Ордасына келген ағылшын суретшісі [[Джон Кэстль]] былайша түйіндейді:''Ол зор тұлғалы, сымбатты, аппақ жүзі қызыл шырайлы, түсі сондай жылы кісі, сонымен қатар зор денсаулық пен қайрат-күш иесі, садақ тартуға келгенде шынымен-ақ бүкіл ұлтта оған тең келетін кісі жоқ. Хан болмай тұрып, ол сұлтан ғана болатын, оның барлық балалары да осы лауазымды алып жүр. Жоңғар қалмақтарымен болған соғыста олардың басшысы қонтайшыны өз қолымен тұтқынға алғаннан кейін… Кіші орда оны хан сайлады.'' Әскербасы Әбілқайыр халық жасақтарында қыруар істер атқарды, соғысу қабілетін жоғары деңгейге көтерді және қарулы күштерде адамгершілік рух пен патриотизмді марапаттап отырды. [[1728]] жылы қазақ әскері жеңіске қол жеткізді. Бұл шайқастар [[Ұлытау таулары]]нда, Қарасиыр жері мен [[Бұланты]] өзенінің бойында болды, мұнда қазақтар қонтайшының ұлы басқаратын экспедициялық корпусты талқандады. Бұл жеңістен кейін халық көкейінде жеңіске қол жеткізуге болады деген сенім ұялады. Басқыншыларға қарсы халық жұмыла көтерілді. Алайда бұл жеңілістен кейін де жау әлі күшті күйінде қалды. Жағдайға қанық Әбілқайыр жаңа шабуыл бастады. [[1730]] жылы көктемде [[Балқаш]]тың оңтүстік шығысындағы [[Итішпес]] елді мекенінде Әбілқайыр бастаған қазақ әскері жауларды тағы талқандады. [[Жоңғарлар]]ға қарсы жүз жылдық соғыста қазақ халқы өзгерісті кезеңге аяқ басты, жеңіске бір табан жақындағандай болды.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор [[Нысанбаев Әбдімәлік|Ә. Нысанбаев]] – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> Алайда дәл осы кезеңде [[Болат хан]] қаза табады. Сондықтан да басқа ханды тағайындау төңірегінде сауал туындайды. [[Тәуке хан]]ның кезінде билікке ие болған билер таққа лайықты Әбілқайыр хан мен [[Сәмеке хан]]дардың біреуін сайласа биліктен айырылып қаламыз деп сескеніп, [[Болат хан]]ның жас ұлы [[Әбілмәмбет хан]]ды сайлайды. Болат хан өлгеннен кейін «қазақтың бас ханы болу жолы менікі» деп сеніммен жүрген қазақ әскерлерінің басты тіректері ''Әбілқайыр хан'' мен [[Сәмеке хан]] әскерлерін ертіп, өз ордаларына кетіп қалады. Осыдан соң біріктірілген қазақ халқының жасақтары ыдырай бастады да, Жоңғар әскерінің 1 бөлігі аман қалады. Жоңғарлардың әлі де болса қауіп төндіріп тұрғанына көзі жеткен Әбілқайыр хан өзіне одақтас іздей бастайды. Сөйтіп, ол Ресей империясына елші жіберіп, одақтас болуды ұсынады. Оның көздегені орыстардың қолдауымен қазақ жүздерінін басын қосып, сыртқы жаулары Еділ қалмақтары, башқұрттар және жоңғарларға қарсы тұру болды. Бірақ, Ресей оның бұл ұсынысын қабылдамай, тек протектораттыққа келісетінін жеткізеді. Әбілқайыр хан бұған келімін беруге мәжбүр болады. 1731 жылы күзде Тевкелев бастаған орыс елшілері Әбілқайыр және Кіші жүз бен Орта жүздің бір бөлігінің старшындарынан ант қабылдайды. Ресейдің құйтырқы саясатын кеш сезген Әбілқайыр оларға қарсы бірнеше рет қарсы шығады. Бірақ, бұл әрекеттері нәтиже бермегендіктен қайтара бодандық антын береді(1738, 1742, 1748). Қазақтарды әлсіретіп, бүкіл Орта Азияға жол ашар қақпаның кілтін тезірек қолға түсіру жөнінде патшасынан нұсқау алған орыстың далалық әкімдері бұл оқшалануды өз мүдделеріне пайдаланып қалуға жанталаса кіріседі. Бұл ретте отарлаудың ежелден сыналған тәсілі – «жабайыны жабайының қолымен құртуды» іске қосады. Сөйтіп олар өздерінің бодандары Еділ қалмақтарын да, башқұрттарды да, сондай-ақ Жайық казактарын да айдап салып, Кіші жүз қазақтарының тынышын кетіре бастайды. Соның аяғы Әбілқайырдың 1730 жылы өзін Ресей империясының қол астына алуына сұрап, Петербургке елшісін жіберуіне әкеп соғады. Онда ол өзінің Ресей империясына башқұрттар секілді қызмет етіп, солар сияқты алым төлейтінін айта келіп, өздеріне Ресейдің өзге бодандары тарапынан ешқандай қиянат және шабуыл болмауын талап етеді, патша тарапынан тыйым салынбаса, башқұрттардың өздігінен шабуыл жасауды тоқтатпайтынын айтады. Сондай-ақ Ресей бодандары қолдарындағы қазақ тұтқындарын қайтарса, қазақтар да өз тарапынан олардың тұтқындарын кері қайтаратынын білдіреді. Бірақ бұл бодандық Әбілқайыр ойлағандай нәтиже бермейді. Содан кейін ол Жоңғар хандығының қоңтайшысы Қалдан Серенге адам салады. Іздегенге сұраған ол да мұны құп алады. Ол жоңғар тұтқынынан босатылған Абылай арқылы жіберген жарлығында Әбілқайырдың тілегін орындағанын толық көрсетеді. Арадағы достық қатынастар сенімді болу үшін Әбілқайырдың өз баласына мың қазақты ертіп, Жоңғарияға жіберуін, осыған жауап ретінде өз баласын мың ойратпен қазақтарға жіберетінін айтады. Дегенмен, Әбілқайырдың Қалдан Серенмен құда болып, оған арқа сүйеп, ойдағымды жүзеге асырам ба деген үміті де ақталмай қалады. 1745 жылдың қыркүйегінде Қалдан Серен қайтыс болады. === Өлімі === 1748 жылы Орынбордан шағын жасағымен қайтып келе жатқан жолда қарсыластарының бірі Барақ сұлтанның құрған қақпанына ұрынып қалады. Барақ сұлтан жоңғар шапқыншылығы кезінде зор беделге ие болған тұлға. Әбілқайырдың Ресейдің қолдауы арқылы күшейіп кетуінен сескеніп, оған қарсы шыққан. Әбілқайырдың 50 шақты адамымен келе жатқанын естіген ол, мүмкіндікті пайдаланып қалуды ойлап, тұзақ құрады. Осы шайқаста қарсыластарының күші басым екенін көріп тұрған ханның күзетшілері оған қашуды ұсынады. Бірақ, Әбілқайыр хан бұдан бас тартып, осы шайқаста қаза табады. Әбілқайырдың моласы [[Қабырға]] өзенінің [[Өлкейек]]ке құятын тұсында, [[Торғай]] қаласынан 80 шақырым жерде. Кейін бұл жер «Хан моласы» аталды. === Ұрпақтары === == Әдебиет == * И.В.Ерофеева. Эпистолярное наследие казахской правящей элиты 1675-1821 гг. Сборник исторических документов в 2-х томах/Автор проекта, введения, биографий ханов, научных комментариев; составитель и ответственный редактор И.В.Ерофеева. Алматы: АО «АБДИ Компани», 2014. - 696 с. + вкл. 44 с. — ISBN 978-9965-832-26-0. == Дереккөздер == <references/> {{Қазақ хандары}} [[Санат:Кіші жүз хандары]] [[Санат:12 тамызда қайтыс болғандар]] [[Санат:Әйтеке би ауданында қайтыс болғандар]] 4e48cn5tv54m1k8w3fjcmz2jkc2p82l 0 5319 3319477 3265043 2024-04-25T13:27:39Z Casserium 68287 /* Сайлау жүйесі */ wikitext text/x-wiki {{Заң шығарушы орган | Атауы = Қазақстан Парламентінің Сенаты | Шынайы атауы = | Қазіргі шақырылымы = [[Қазақстан Парламенті Сенатының 8-сайланым депутаттары|VIII-шақырылым]] | Сурет = Emblem of Kazakhstan latin.svg | Ені = | Сурет атауы = [[Қазақстан елтаңбасы]] | Мемлекет = {{байрақ|Қазақстан}} | Түрі = [[Қазақстан Республикасының Парламенті|Парламент]]тің жоғарғы палатасы | Сайлану мерзімі = 6 жыл | Палаталары = | Басшының лауазымы1 = [[Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының төрағалары|Төрағасы]] | Басшы1 = [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]] | Басшының партиясы1 = | Сайлану күні1 = 4 мамыр 2020 | Басшының лауазымы2 = [[Қазақстан Парламенті Сенаты төрағасының орынбасары|Төраға орынбасары]] | Басшы2 = [[Жақып Қажманұлы Асанов|Жақып Асанов]] | Басшының партиясы2 = | Сайлану күні2 = 26 қаңтар 2023 | Басшының лауазымы3 = [[Қазақстан Парламенті Мәжілісі төрағасының орынбасары|Төраға орынбасары]] | Басшы3 = [[Ольга Валентиновна Перепечина|Ольга Перепечина]] | Басшының партиясы3 = | Сайлану күні3 = 27 қаңтар 2022 | Басшының лауазымы4 = | Басшы4 = | Басшының партиясы4 = | Сайлану күні4 = | Басшының лауазымы5 = | Басшы5 = | Басшының партиясы5 = | Сайлану күні5 = | Басшының лауазымы6 = | Басшы6 = | Басшының партиясы6 = | Сайлану күні6 = | Мүшелер саны = 50 | Құрылым1 = Kazakhstan Sénat 2023.svg | Құрылым ені1 = | Құрылым сипаттамасы1 = | Палата1 = | Фракциялары1 = {{legend|#CDCDCD|[[Партиясыз]]: 40 депутат}}{{legend|#|Номинацияланған: 10 депутат}} | Құрылым2 = | Құрылым ені2 = | Құрылым сипаттамасы2 = | Палата2 = | Фракциялары2 = | Комитеттері1 = | Комитеттері2 = | Дауыс беру жүйесі1 = 40 депутат [[мәслихат]]тармен [[Жанама сайлау|жанама сайланады]], 10 депутатты [[Қазақстан президенті|Президент]] тағайындайды | Дауыс беру жүйесі2 = | Соңғы сайлауы1 = [[Қазақстандағы Сенат сайлауы (2023)|14 қаңтар 2023]] | Соңғы сайлауы2 = | Жиналыс залы = Kazakhstan Senate 2018-04-26.jpg | Жиналыс залы тақырыпша = | Жиналыс залы ені = | Жиналыс залы сипаттамасы = | Штаб-пәтері = [[Астана]], [[Қазақстан]] | Құрылуы = [[Қазақстан Республикасының Парламенті#Тарихы|1995 жыл]] | Ізашары1 = Бірпалаталы [[Қазақстан Жоғарғы Кеңесі]] | Ізашары2 = | Таратылуы = | Ізбасары1 = | Ізбасары2 = | Сайты = [https://senate.parlam.kz/kk-KZ senate.parlam.kz] | Ортаққор = }} {{Қазақстан саясаты}} '''Қазақстан Парламентінің Сенаты''' — [[Қазақстан Республикасының Парламенті|Республиканың заң шығару органы]]ның жоғарғы палатасы. 50 депутаттан тұратын Сенаттағы 40 депутат жергілікті [[мәслихат]]тармен [[Жанама сайлау|жанама сайланады]] және қалған 10 депутатты [[Қазақстан президенті|Президент]] тағайындайды. Сенат депутаттарының өкiлеттiк мерзiмi — 6 жыл. Сенаттың [[спикер]]і оның [[Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының төрағалары|Төрағасы]] деп аталады, бұл лауазымның қазіргі иесі — [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]]. == Сайлау жүйесі == Қазақстан Сенаты 50 мүшесінің 40 депутатын [[Қазақстанның әкімшілік бөлінісі|17 облыс пен үш республикалық маңызы бар қала]]ның [[мәслихат]]тары алты жылға [[Жанама сайлау|жанама түрде сайлайды]]. Олар бірден сайланбайды: үш жыл сайын әр облыс пен қаладан бір-бірден жиырмасы сайланады.<ref>{{Cite web|url=https://astanatimes.com/2022/11/kazakh-central-election-commission-approves-calendar-plan-for-senate-election-in-january/|title=Kazakh Central Election Commission Approves Calendar Plan for Senate Election in January|lang=en|publisher=[[The Astana Times]]|author=Хассенханова, Ғалия|date=2022-11-28|accessdate=2023-11-26}}</ref> Қалған 10 депутатты [[Қазақстан президенті|президент]] тағайындайды, олардың жартысын [[Қазақстан халқы ассамблеясы]] ұсынады.<ref>{{Cite web|url=https://astanatimes.com/2023/01/what-you-need-to-know-about-senate-election-in-kazakhstan-this-week/|title=What You Need to Know About Senate Election in Kazakhstan This Week|lang=en|publisher=[[The Astana Times]]|author=Сатыбалдина, Әсел|date=2023-01-12|accessdate=2023-11-26}}</ref> == Тарихы == === Бірінші шақырылым (1996–1999) === {{Толық мақала|Қазақстан Парламенті Сенатының 1-сайланым депутаттары}} Бірінші шақырылған Қазақстан Республикасы Парламентінің өкілеттігі 1996 жылғы 30 қаңтарда бірінші сессияның ашылуымен басталып, екінші шақырылған Парламенттің бірінші сессиясының жұмысы басталған күні 1999 жылғы 30 қарашада аяқталды. 1995 жылғы желтоқсанда болған сайлауда Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының 40 депутаты Қазақстанның 19 облысынан және астанасынан 2 адамнан сайланды. Сенаттың жеті депутатын Президент тағайындады. 1995 жылы 2 жылға сайланған Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі аяқталуына байланысты, 1997 жылғы 8 қазанда Сенат депутаттарын 4 жылға сайлау болып өтті. Облыстардың оңтайландырылуы нәтижесінде республиканың 14 облысы мен [[Алматы|Алматы қаласы]] бойынша сайлау тағайындалды. 1997 жылғы қазанда Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенатына 15 депутат сайланды. Ақмола қаласының Қазақстан Республикасының астанасы деп жариялануына байланысты 1998 жылғы 11 ақпанда Ақмола қаласы бойынша Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты депутаттарының сайлауы болып өтті. === Екінші шақырылым (1999–2004) === {{Толық мақала|Қазақстан Парламенті Сенатының 2-сайланым депутаттары}} Екінші шақырылған Қазақстан Республикасы Парламентінің өкілеттігі оның 1999 жылғы 1 желтоқсанда бірінші сессиясының ашылуымен басталып, үшінші шақырылған Парламенттің бірінші сессиясының жұмысы басталған күні 2004 жылғы 2 қарашада аяқталды. 1995 жылы 4 жылға сайланған Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі аяқталуына байланысты 1999 жылғы 17 қыркүйекте Сенат депутаттарын 6 жылға сайлау болып өтті. 1997 жылы сайланған Сенат депутаттарының өкілеттіктері [[конституциялық норма]]ларға сәйкес екінші сайланымда 2002 жылғы желтоқсанға дейін жалғасты. === Үшінші шақырылым (2004–2007) === {{Толық мақала|Қазақстан Парламенті Сенатының 3-сайланым депутаттары}} Үшінші шақырылған Қазақстан Республикасы Парламентінің өкілеттіктері 2004 жылғы 3 қарашада оның бірінші сессиясы ашылуымен басталып, төртінші шақырылған Парламенттің бірінші сессиясының жұмысы басталған күні 2007 жылғы 1 қыркүйекте аяқталды. 2005 жылғы желтоқсанда 1999 жылғы 17 қыркүйекте сайланған Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімінің аяқталуына байланысты 2005 жылғы 19 тамызда Сенат депутаттарын сайлау болып өтті. 2002 жылы сайланған Сенат депутаттарының өкілеттіктері конституциялық нормаларға сәйкес үшінші сайланымда жалғасты. === Төртінші шақырылым (2007–2012) === {{Толық мақала|Қазақстан Парламенті Сенатының 4-сайланым депутаттары}} Төртінші шақырылған Қазақстан Республикасы Парламентінің өкілеттігі 2007 жылғы 2 қыркүйекте оның бірінші сессиясы ашылуымен басталып, бесінші шақырылған Парламенттің бірінші сессиясының жұмысы басталған күні 2012 жылғы 19 қаңтарда аяқталды. 2007 жылғы мамырда Қазақстан Республикасы Конституциясына енгізілген өзгерістерге сәйкес 2007 жылғы 29 тамызда ел Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының тағы 8 депутаты тағайындалды. 2002 жылы сайланған Сенат депутаттарының өкілеттіктері төртінші сайланымда 2008 жылғы желтоқсанға дейін жалғасты. 2005 жылы сайланған және тағайындалған Сенат депутаттарының өкілеттіктері 2011 жылғы қыркүйекке дейін жалғасты. 2011 жылғы 19 тамызда Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты депутаттарының сайланатын жартысы бойынша кезекті сайлау өтті. 2011 жылғы 23 қарашада Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 7 депутаты тағайындалды, олардың өкілеттігі 2017 жылы аяқталады. === Бесінші шақырылым (2012–2016) === {{Толық мақала|Қазақстан Парламенті Сенатының 5-сайланым депутаттары}} Бесінші шақырылған Қазақстан Республикасы Парламентінің өкілеттігі 2012 жылғы 20 қаңтарда оның бірінші сессиясы ашылуымен басталып, алтыншы шақырылған Парламенттің бірінші сессиясының жұмысы басталуымен аяқталды. Қазақстан Республикасы Парламентінің бесінші сайланымында 2008 жылы және 2011 жылы сайланған, 2007 жылы және 2011 жылы тағайындалған Сенат депутаттарының өкілеттігі, конституциялық нормаларға сәйкес, жалғаса береді. 2013 жылғы 26 тамызда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 2007 жылғы тамызда тағайындалған Сенат депутатының өкілеттігі аяқталуына байланысты Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының 8 депутаты тағайындалды. 2014 жылғы 1 қазанда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес Сенат депутаттарының сайлауы өтті. 2014 жылы сайланған депутаттарын тіркеуге байланысты 2008 жылы сайланған депутаттардың өкілеттігі тоқтатылды. === Алтыншы шақырылым (2016–2021) === {{Толық мақала|Қазақстан Парламенті Сенатының 6-сайланым депутаттары}} Алтыншы шақырылған Қазақстан Республикасы Парламентінің өкілеттігі 2016 жылғы 25 наурызда оның бірінші сессиясы ашылуымен басталып, жетінші шақырылған Парламенттің бірінші сессиясының жұмысы басталуымен аяқталды. Қазақстан Республикасы Парламентінің бесінші сайланымында 2011, 2014 жылдары сайланған, 2011, 2013 жылдары тағайындалған Сенат депутаттарының өкілеттігі, конституциялық нормаларға сәйкес, жалғаса береді. 2017 жылғы 28 маусымда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес Сенат депутаттарының сайлауы өтті. 2017 жылы сайланған депутаттарын тіркеуге байланысты 2011 жылы сайланған депутаттардың өкілеттігі 30 маусымда тоқтатылды. 2018 жылғы қазанда [[Шымкент]] қаласынан, республикалық маңызы бар қала ретінде, екі Сенат депутатының сайлауы өтті. 2020 жылғы 12 тамызда Сенат депутаттарының сайлауы өтті. 2020 жылғы сайланған депутаттарын тіркеуге байланысты 2014 жылғы сайланған Сенат депутаттарының өкілеттігі 28 тамызда тоқтатылды. === Жетінші шақырылым (2021–2023)=== {{Толық мақала|Қазақстан Парламенті Сенатының 7-сайланым депутаттары}} Жетінші шақырылған Қазақстан Республикасы Парламентінің өкілеттігі 2021 жылғы 15 қаңтарда оның бірінші сессиясы ашылуымен басталып, сегізінші шақырылған Парламенттің бірінші сессиясының жұмысы басталғанға дейін жалғасады. Қазақстан Республикасы Парламентінің алтыншы шақырылымдағы 2017 және 2020 жылдары сайланған, 2017 және 2019 жылдары тағайындалған Сенат депутаттарының өкілеттігі, конституциялық нормаларға сәйкес жалғаса береді. Республикада үш жаңа облыстың құрылуына байланысты осы облыстардан Сенат депутаттарының сайлауы белгіленді. 2022 жылғы 24 тамызда жаңа алты Сенат депутатының сайлауы өтті. === Сегізінші шақырылым (2023–) === {{Толық мақала|Қазақстан Парламенті Сенатының 8-сайланым депутаттары}} Жетінші шақырылым ерте таратылып, [[Қазақстандағы парламент сайлауы (2023)|2023 жылы жаңа парламент сайлауы]] жарияланды. Сегізінші сайланым Сенаты өз қызметін 2023 жылдың 29 наурызында бастады.<ref>{{Cite web|url=https://senate.parlam.kz/kk-KZ/about/history|title=Сенат тарихы - Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенаты|publisher=Қазақстан Сенатының ресми сайты|accessdate=2023-07-26}}</ref> == Басшылығы == === Төраға === {{Толық мақала|Қазақстан Парламенті Сенатының төрағасы}} {{Толық мақала|Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының төрағалары}} [[Қазақстан Парламенті Сенатының төрағасы|Сенат төрағасы]] — Сенаттың спикері, депутаттар арасында [[жасырын дауыс беру]] арқылы сайланады. Сенат кандидатурасын Президент ұсынады. === Төраға орынбасары === {{Толық мақала|Қазақстан Парламенті Сенаты төрағасының орынбасары}} [[Қазақстан Парламенті Сенатының төрағасы|Сенат төрағасы]]ның екі [[Қазақстан Парламенті Сенаты төрағасының орынбасары|орынбасары]] бар, олар Сенат жасаған бұйрықтардың орындалуын қадағалайды. Төраға орынбасарларын Сенат депутаттары сайлайды, кандидатурасын Төрағаның өзі ұсынады. == Талдау мектебі == 2022 жылдан бастап Сенат жанында Талдау мектебі жұмыс атқарады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан тақырыптарда}} [[Санат:Қазақстан саясаты]] [[Санат:Қазақстан Парламенті]] [[Санат:Елдер бойынша парламенттердің жоғарғы палаталары]] 9r0qzs47gpbttau34iy0idqdhr8ywhm 4 6718 3319647 3319417 2024-04-25T20:21:24Z MediaWiki message delivery 28897 /* Vote now to select members of the first U4C */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki {{/Header}}<!-- Бұл жолды өшірмеңіз, АСТЫНА жазыңыз! және == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --> {{Жинақталған мазмұн|30|400}} == Invitation to share your feedback on the Global Council and Hubs draft chapters of the Movement Charter == Hello everyone, hi friends, What would a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Charter/Content/Global_Council Global Council] for our movement look like? What role can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Charter/Content/Hubs Hubs] play to improve equity in our movement? The Wikimedia Movement Charter continues to grow and evolve and the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Charter/Drafting_Committee Drafting Committee] is happy to share key new draft sections for your review and feedback. '''How can you engage with the Charter? ''' Please share your input on the Meta Talk page by September 1, 2023: * Share your feedback on [https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Movement_Charter/Content/Hubs Hubs draft] * Share your feedback on [https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Movement_Charter/Content/Global_Council the Global Council draft] Thank you for your ongoing commitment and participation. On behalf of the Movement Charter Drafting Committee, --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылау]]) 18:51, 2023 ж. тамыздың 2 (+06) == Wiki Loves Folklore == [[File:WLL Subtitled Logo (transparent).svg|100px|right|frameless]] '''Hello Folks,''' Wiki Loves Love is back again in 2020 iteration as '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]]''' from 1 February, 2020 - 29 February, 2020. Join us to celebrate the local cultural heritage of your region with the theme of folklore in the international photography contest at [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wllove Wikimedia Commons]. Images, videos and audios representing different forms of folk cultures and new forms of heritage that haven’t otherwise been documented so far are welcome submissions in Wiki Loves Folklore. Learn more about the contest at [[m:Wiki Loves Folklore|Meta-Wiki]] and [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Commons]]. '''Kind regards,'''<br/> [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore/International Team|'''Wiki Loves Folklore International Team''']]<br/> <small>&mdash;&nbsp;[[User:Tulsi Bhagat|<font color="black">'''Tulsi Bhagat'''</font>]] <small>([[Special:Contributions/Tulsi Bhagat|<font color="black">contribs</font>]] &#124; [[User talk:Tulsi Bhagat|<font color="black">talk</font>]])</small><br/> sent using [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 12:14, 2020 ж. қаңтардың 18 (+06)</small> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&oldid=19716850 тізімін пайдаланып User:Tulsi Bhagat@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Movement Learning and Leadership Development Project == Hello The Wikimedia Foundation’s Community Development team is seeking to learn more about the way volunteers learn and develop into the many different roles that exist in the movement. Our goal is to build a movement informed framework that provides shared clarity and outlines accessible pathways on how to grow and develop skills within the movement. To this end, we are looking to speak with you, our community to learn about your journey as a Wikimedia volunteer. Whether you joined yesterday or have been here from the very start, we want to hear about the many ways volunteers join and contribute to our movement. To learn more about the project, [[:m:special:MyLanguage/Movement Learning and Leadership Development Project|please visit the Meta page]]. If you are interested in participating in the project, please complete [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSegM07N1FK_s0VUECM61AlWOthwdn5zQOlVsa2vaKcx13BwZg/viewform?usp=sf_link this simple Google form]. Although we may not be able to speak to everyone who expresses interest, we encourage you to complete this short form if you are interested in participating! -- [[user:LMiranda (WMF)|LMiranda (WMF)]] ([[user talk:LMiranda (WMF)|talk]]) 01:01, 2020 ж. қаңтардың 23 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&oldid=19738989 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Additional interface for edit conflicts on talk pages == ''Sorry, for writing this text in English. If you could help to translate it, it would be appreciated.'' You might know the new interface for edit conflicts (currently a beta feature). Now, Wikimedia Germany is designing an additional interface to solve edit conflicts on talk pages. This interface is shown to you when you write on a discussion page and another person writes a discussion post in the same line and saves it before you do. With this additional editing conflict interface you can adjust the order of the comments and edit your comment. We are inviting everyone to have a look at [[m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|the planned feature]]. Let us know what you think on our [[mw:Help talk:Two Column Edit Conflict View|central feedback page]]! -- For the Technical Wishes Team: [[m:User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] 20:15, 2020 ж. ақпанның 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=19845780 тізімін пайдаланып User:Max Klemm (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[Жоба:Уики-көктем 2020]] == 2020 жылдың 21 наурызынан 31 мамырға дейін [[Жоба:Уики-көктем 2020|Уики-көктем 2020]] конкурсы өтеді. Ең көп сапалы мақалалар жазған қатысушыларға жүлделер бар. Барлықтарыңызды қатысуға шақырамын. Ережелері жоба бетінде.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 14:53, 2020 ж. наурыздың 22 (+06) == Annual contest Wikipedia Pages Wanting Photos == [[File:WPWP logo 1.png|150px|right|Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP)]] This is to invite you to join the Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP) campaign to help improve Wikipedia articles with photos and win prizes. The campaign starts today 1st July 2020 and closes 31st August 2020. The campaign primarily aims at using images from Wikimedia Commons on Wikipedia articles that are lacking images. Participants will choose among Wikipedia pages without photo images, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years. Please visit the '''[[m:Wikipedia Pages Wanting Photos|campaign page]]''' to learn more about the WPWP Campaign. With kind regards, Thank you, Deborah Schwartz Jacobs, Communities Liaison, On behalf of the Wikipedia Pages Wanting Photos Organizing Team - 14:24, 2020 ж. шілденің 1 (+06) ''feel free to translate this message to your local language when this helps your community'' <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Romaine/MassMessage&oldid=20232618 тізімін пайдаланып User:Romaine@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feedback on movement names == {{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{int:please-translate}} if necessary. {{Int:Feedback-thanks-title}} There are a lot of conversations happening about the future of our movement names. We hope that you are part of these discussions and that your community is represented. Since 16 June, the Foundation Brand Team has been running a [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9G2dN7P0T7gPqpD survey] in 7 languages about [[m:Special:MyLanguage/Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals|3 naming options]]. There are also community members sharing concerns about renaming in a [[m:Special:MyLanguage/Community open letter on renaming|Community Open Letter]]. Our goal in this call for feedback is to hear from across the community, so we encourage you to participate in the survey, the open letter, or both. The survey will go through 7 July in all timezones. Input from the survey and discussions will be analyzed and published on Meta-Wiki. Thanks for thinking about the future of the movement, --[[:m:Talk:Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project|The Brand Project team]], 01:44, 2020 ж. шілденің 3 (+06) ''Note: The survey is conducted via a third-party service, which may subject it to additional terms. For more information on privacy and data-handling, see the [[foundation:Special:MyLanguage/Naming Convention Proposals Movement Feedback Survey Privacy Statement|survey privacy statement]].'' <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&oldid=20238836 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Announcing a new wiki project! Welcome, Abstract Wikipedia == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hi all, It is my honor to introduce Abstract Wikipedia, a new project that has been unanimously approved by the Wikimedia Foundation Board of Trustees. Abstract Wikipedia proposes a new way to generate baseline encyclopedic content in a multilingual fashion, allowing more contributors and more readers to share more knowledge in more languages. It is an approach that aims to make cross-lingual cooperation easier on our projects, increase the sustainability of our movement through expanding access to participation, improve the user experience for readers of all languages, and innovate in free knowledge by connecting some of the strengths of our movement to create something new. This is our first new project in over seven years. Abstract Wikipedia was submitted as a project proposal by Denny Vrandečić in May 2020 <ref>[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]</ref> after years of preparation and research, leading to a detailed plan and lively discussions in the Wikimedia communities. We know that the energy and the creativity of the community often runs up against language barriers, and information that is available in one language may not make it to other language Wikipedias. Abstract Wikipedia intends to look and feel like a Wikipedia, but build on the powerful, language-independent conceptual models of Wikidata, with the goal of letting volunteers create and maintain Wikipedia articles across our polyglot Wikimedia world. The project will allow volunteers to assemble the fundamentals of an article using words and entities from Wikidata. Because Wikidata uses conceptual models that are meant to be universal across languages, it should be possible to use and extend these building blocks of knowledge to create models for articles that also have universal value. Using code, volunteers will be able to translate these abstract “articles” into their own languages. If successful, this could eventually allow everyone to read about any topic in Wikidata in their own language. As you can imagine, this work will require a lot of software development, and a lot of cooperation among Wikimedians. In order to make this effort possible, Denny will join the Foundation as a staff member in July and lead this initiative. You may know Denny as the creator of Wikidata, a long-time community member, a former staff member at Wikimedia Deutschland, and a former Trustee at the Wikimedia Foundation <ref>[[m:User:Denny|User:Denny]]</ref>. We are very excited that Denny will bring his skills and expertise to work on this project alongside the Foundation’s product, technology, and community liaison teams. It is important to acknowledge that this is an experimental project, and that every Wikipedia community has different needs. This project may offer some communities great advantages. Other communities may engage less. Every language Wikipedia community will be free to choose and moderate whether or how they would use content from this project. We are excited that this new wiki-project has the possibility to advance knowledge equity through increased access to knowledge. It also invites us to consider and engage with critical questions about how and by whom knowledge is constructed. We look forward to working in cooperation with the communities to think through these important questions. There is much to do as we begin designing a plan for Abstract Wikipedia in close collaboration with our communities. I encourage you to get involved by going to the project page and joining the new mailing list <ref>[[mail:abstract-wikipedia|Abstract Wikipedia mailing list]]</ref>. We recognize that Abstract Wikipedia is ambitious, but we also recognize its potential. We invite you all to join us on a new, unexplored path. Yours, Katherine Maher (Executive Director, Wikimedia Foundation) <references/> </div> <small>Sent by [[:m:User:Elitre (WMF)]] 02:06, 2020 ж. шілденің 10 (+06) - '''[[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/July 2020 announcement]]''' </small> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&oldid=20265889 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == The Universal Code of Conduct (UCoC): we want to hear from you. == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''{{int:Hello}}. Apologies that you may not be reading this message in your native language: translations of the following message may be available on [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Message to small and medium sized wikis|Meta]]. {{int:please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}''<br> At times, our contributor communities and projects have suffered from a lack of guidelines that can help us create an environment where free knowledge can be shared safely without fear. There has been talk about the need for a global set of conduct rules in different communities over time. Recently, the Wikimedia Foundation Board of Trustees announced a [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/May_2020_-_Board_of_Trustees_on_Healthy_Community_Culture,_Inclusivity,_and_Safe_Spaces|Community Culture Statement]], asking for new standards to address harassment and promote inclusivity across projects. The universal code of conduct will be a binding minimum set of standards across all Wikimedia projects, and will apply to all of us, staff and volunteers alike, all around the globe. It is of great importance that we all participate in expressing our opinions and thoughts about UCoC and its values. We should think about what we want it to cover or include and what it shouldn’t include, and how it may create difficulties or help our groups. This is the time to talk about it. Before starting drafting the code of conduct, we would like to hear from you and to solicit the opinions and feedback of your colleagues. In order for your voice to be heard, we encourage and invite you to read more about [[:m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct|the universal code of conduct (UCoC)]] and then write down your opinions or feedback [[:m:Talk:Universal_Code_of_Conduct|on the discussion page]]. To reduce language barriers during the process, you are welcome to translate [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct&language=en&action=page&filter= the universal code of conduct main page] from English into your respective local language. You and your community may choose to provide your opinions/feedback using your local languages. Thanks in advance for your attention and contributions, [[:m:Talk:Trust_and_Safety|The Trust and Safety team at Wikimedia Foundation]] 22:42, 2020 ж. шілденің 22 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Message_to_small_and_medium_sized_wikis/List&oldid=20303398 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Technical Wishes: FileExporter and FileImporter become default features on all Wikis == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> The [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileExporter and FileImporter]] will become a default features on all wikis until August 7, 2020. They are planned to help you to move files from your local wiki to Wikimedia Commons easier while keeping all original file information (Description, Source, Date, Author, View History) intact. Additionally, the move is documented in the files view history. How does it work? Step 1: If you are an auto-confirmed user, you will see a link "Move file to Wikimedia Commons" on the local file page. Step 2: When you click on this link, the FileImporter checks if the file can in fact be moved to Wikimedia Commons. These checks are performed based on the wiki's [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons/Configuration_file_documentation|configuration file]] which is created and maintained by each local wiki community. Step 3: If the file is compatible with Wikimedia Commons, you will be taken to an import page, at which you can update or add information regarding the file, such as the description. You can also add the 'Now Commons' template to the file on the local wiki by clicking the corresponding check box in the import form. Admins can delete the file from the local wiki by enabling the corresponding checkbox. By clicking on the 'Import' button at the end of the page, the file is imported to Wikimedia Commons. If you want to know more about the [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileImporter extension]] or the [[m:WMDE_Technical_Wishes|Technical Wishes Project]], follow the links. --For the Technical Wishes Team: </div>[[User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] 15:13, 2020 ж. тамыздың 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=20343133 тізімін пайдаланып User:Max Klemm (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Important: maintenance operation on September 1st == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|{{int:please-translate}}]] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will be testing its secondary data centre. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic to the secondary data centre on '''Tuesday, September 1st 2020'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, September 1st. The test will start at [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200901T14 14:00 UTC] (15:00 BST, 16:00 CEST, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday September 2). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of September 1st, 2020. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch Datacenter#Schedule for 2018 switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. '''Please share this information with your community.''' </div></div> <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])</span> 19:48, 2020 ж. тамыздың 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20384955 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Invitation to participate in the conversation == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''{{int:Hello}}. Apologies for cross-posting, and that you may not be reading this message in your native language: translations of the following announcement may be available on '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review/Invitation (long version)|Meta]]'''. {{int:please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}'' We are excited to share '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|a draft of the Universal Code of Conduct]]''', which the Wikimedia Foundation Board of Trustees called for earlier this year, for your review and feedback. The discussion will be open until October 6, 2020. The UCoC Drafting Committee wants to learn which parts of the draft would present challenges for you or your work. What is missing from this draft? What do you like, and what could be improved? Please join the conversation and share this invitation with others who may be interested to join, too. To reduce language barriers during the process, you are welcomed to translate this message and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|Universal Code of Conduct/Draft review]]. You and your community may choose to provide your opinions/feedback using your local languages. To learn more about the UCoC project, see the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] page, and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|FAQ]], on Meta. Thanks in advance for your attention and contributions, [[:m:Talk:Trust_and_Safety|The Trust and Safety team at Wikimedia Foundation]], 23:55, 2020 ж. қыркүйектің 10 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Draft_review/Invitation_(long_version)/List&oldid=20440292 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki of functions naming contest == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:Please-translate}}. {{int:Hello}}. Please help pick a name for the new Wikimedia wiki project. This project will be a wiki where the community can work together on a library of [[m:Special:MyLanguage/Abstract_Wikipedia/Wiki_of_functions_naming_contest#function|functions]]. The community can create new functions, read about them, discuss them, and share them. Some of these functions will be used to help create language-independent Wikipedia articles that can be displayed in any language, as part of the Abstract Wikipedia project. But functions will also be usable in many other situations. There will be two rounds of voting, each followed by legal review of candidates, with voting beginning on 29 September and 27 October. Our goal is to have a final project name selected on 8 December. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest|please learn more and vote now]]''' at meta-wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]</div> 03:20, 2020 ж. қыркүйектің 30 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/Global_message_delivery_split_4&oldid=20492310 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Call for feedback about Wikimedia Foundation Bylaws changes and Board candidate rubric == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}. Today the Wikimedia Foundation Board of Trustees starts two calls for feedback. One is about changes to the Bylaws mainly to increase the Board size from 10 to 16 members. The other one is about a trustee candidate rubric to introduce new, more effective ways to evaluate new Board candidates. The Board welcomes your comments through 26 October. For more details, [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/October 2020 - Call for feedback about Bylaws changes and Board candidate rubric|check the full announcement]]. {{Int:Feedback-thanks-title}} [[m:User:Qgil-WMF|Qgil-WMF]] ([[m:User talk:Qgil-WMF|talk]]) 23:17, 2020 ж. қазанның 7 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Board&oldid=20519859 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Important: maintenance operation on October 27 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch+2020&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, October 27 2020'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, October 27. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 14:00 UTC] (14:00 WET, 15:00 CET, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 03:00 NZDT on Wednesday October 28). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of October 26, 2020. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2020_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> -- <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])</span> 23:10, 2020 ж. қазанның 21 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20519839 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki of functions naming contest - Round 2 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:Hello}}. Reminder: Please help to choose the name for the new Wikimedia wiki project - the library of functions. The finalist vote starts today. The finalists for the name are: <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Wikicode, Wikicodex, Wikifunctions, Wikifusion, Wikilambda, Wikimedia Functions</span>. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest/Names|please learn more and vote now]]''' at Meta-wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]] </div> 04:10, 2020 ж. қарашаның 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20564572 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Invitation|Community Wishlist Survey 2021]] == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]] The '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 Community Wishlist Survey]]''' is now open! This survey is the process where communities decide what the [[m:Community Tech|Community Tech]] team should work on over the next year. We encourage everyone to submit proposals until the deadline on '''{{#time:j xg|2020-11-30|{{PAGELANGUAGE}}}}''', or comment on other proposals to help make them better. The communities will vote on the proposals between {{#time:j xg|2020-12-08|{{PAGELANGUAGE}}}} and {{#time:j xg|2020-12-21|{{PAGELANGUAGE}}}}. The Community Tech team is focused on tools for experienced Wikimedia editors. You can write proposals in any language, and we will translate them for you. Thank you, and we look forward to seeing your proposals! </div> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">[[m:user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]]</span> 00:09, 2020 ж. қарашаның 21 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/1&oldid=20689939 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot policy proposal: invitation to a Meta discussion == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project currently is opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. Under this policy, bots that fix double redirects or maintain interwiki links are allowed to operate under a global bot flag that is assigned directly by the stewards. As the Wikimedia projects developed, the need for the current global bot policy decreased, and in the past years, no bots were appointed via that policy. That is mainly given Wikidata were estabilished in 2013, and it is no longer necessary to have dozens of bots that maintain interwiki links. A [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|proposal]] was made at Meta-Wiki, which proposes that the stewards will be authorized to determine whether an uncontroversial task may be assigned a global bot flag. The stewards already assign permissions that are more impactful on many wikis, namely, [[:m:GS|global sysops]] and [[:m:GR|global renamers]], and I do not think that trust should be an issue. The stewards will assign the permission only to time-proven bots that are already approved at a number of projects, like [[:m:User:ListeriaBot|ListeriaBot]]. By this message, I would like to invite you to comment [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|in the global RFC]], to voice your opinion about this matter. Thank you for your time. Best regards,<br /> [[User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|{{int:Talkpagelinktext}}]]) 17:49, 2020 ж. қарашаның 24 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Martin_Urbanec/sand&oldid=20709229 тізімін пайдаланып User:Martin Urbanec@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wikidata descriptions changes to be included more often in Recent Changes and Watchlist == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''Sorry for sending this message in English. Translations are available on [[m:Special:MyLanguage/Announcements/Announcement Wikidata descriptions in watchlist|this page]]. Feel free to translate it in more languages!'' As you may know, you can include changes coming from Wikidata in your Watchlist and Recent Changes ([[Special:Preferences#mw-prefsection-watchlist|in your preferences]]). Until now, this feature didn’t always include changes made on Wikidata descriptions due to the way Wikidata tracks the data used in a given article. Starting on December 3rd, the Watchlist and Recent Changes will include changes on the descriptions of Wikidata Items that are used in the pages that you watch. This will only include descriptions in the language of your wiki to make sure that you’re only seeing changes that are relevant to your wiki. This improvement was requested by many users from different projects. We hope that it can help you monitor the changes on Wikidata descriptions that affect your wiki and participate in the effort of improving the data quality on Wikidata for all Wikimedia wikis and beyond. Note: if you didn’t use the Wikidata watchlist integration feature for a long time, feel free to give it another chance! The feature has been improved since the beginning and the content it displays is more precise and useful than at the beginning of the feature in 2015. If you encounter any issue or want to provide feedback, feel free to use [[Phab:T191831|this Phabricator ticket]]. Thanks! [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 20:39, 2020 ж. қарашаның 30 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lea_Lacroix_(WMDE)/wikis&oldid=20728482 тізімін пайдаланып User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == 2020 Coolest Tool Award Ceremony on December 11th == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello all, The ceremony of the 2020 [[m:Coolest_Tool_Award|Wikimedia Coolest Tool Award]] will take place virtually on Friday, December 11th, at 17:00 GMT. This award is highlighting tools that have been nominated by contributors to the Wikimedia projects, and the ceremony will be a nice moment to show appreciation to the tools developers and maybe discover new tools! You will find more information [[m:Coolest_Tool_Award|here]] about the livestream and the discussions channels. Thanks for your attention, [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 16:55, 2020 ж. желтоқсанның 7 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20734978 тізімін пайдаланып User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Community Wishlist Survey 2021 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]] '''We invite all registered users to vote on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 Community Wishlist Survey]]. You can vote from now until {{#time:j xg|2020-12-21|en}} for as many different wishes as you want.''' In the Survey, wishes for new and improved tools for experienced editors are collected. After the voting, we will do our best to grant your wishes. We will start with the most popular ones. We, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]], are one of the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation|Wikimedia Foundation]] teams. We create and improve editing and wiki moderation tools. What we work on is decided based on results of the Community Wishlist Survey. Once a year, you can submit wishes. After two weeks, you can vote on the ones that you're most interested in. Next, we choose wishes from the survey to work on. Some of the wishes may be granted by volunteer developers or other teams. '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Tracking|You can view and vote all proposals here.]]''' We are waiting for your votes. Thank you! </div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 06:52, 2020 ж. желтоқсанның 15 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/1&oldid=20689939 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Moving Wikimania 2021 to a Virtual Event == <div class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikimania_logo_with_text_2.svg|right|alt=Wikimania's logo.|75px]] ''{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}'' [[:m:Wikimania 2021|Wikimania will be a virtual event this year]], and hosted by a wide group of community members. Whenever the next in-person large gathering is possible again, [[:m:ESEAP Hub|the ESEAP Core Organizing Team]] will be in charge of it. Stay tuned for more information about how ''you'' can get involved in the planning process and other aspects of the event. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2021-January/096141.html Please read the longer version of this announcement on wikimedia-l]. ''ESEAP Core Organizing Team, Wikimania Steering Committee, Wikimedia Foundation Events Team'', 21:15, 2021 ж. қаңтардың 27 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Wikimania21&oldid=21014617 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Project Grant Open Call == This is the announcement for the [[m:Grants:Project|Project Grants program]] open call that started on January 11, with the submission deadline of February 10, 2021.<br> This first open call will be focussed on Community Organizing proposals. A second open call focused on research and software proposals is scheduled from February 15 with a submission deadline of March 16, 2021.<br> For the Round 1 open call, we invite you to propose grant applications that fall under community development and organizing (offline and online) categories. Project Grant funds are available to support individuals, groups, and organizations to implement new experiments and proven ideas, from organizing a better process on your wiki, coordinating a campaign or editathon series to providing other support for community building. We offer the following resources to help you plan your project and complete a grant proposal:<br> * Weekly proposals clinics via Zoom during the Open Call. Join us for [[m:Grants:Project|#Upcoming_Proposal_Clinics|real-time discussions]] with Program Officers and select thematic experts and get live feedback about your Project Grants proposal. We’ll answer questions and help you make your proposal better. We also offer these support pages to help you build your proposal: * [[m:Grants:Project/Tutorial|Video tutorials]] for writing a strong application<br> * General [[m:Grants:Project/Plan|planning page]] for Project Grants <br> * [[m:Grants:Project/Learn|Program guidelines and criteria]]<br> Program officers are also available to offer individualized proposal support upon request. Contact us if you would like feedback or more information.<br> We are excited to see your grant ideas that will support our community and make an impact on the future of Wikimedia projects. Put your idea into motion, and [[m:Grants:Project/Apply|submit your proposal]] by February 10, 2021!<br> Please feel free to get in touch with questions about getting started with your grant application, or about serving on the Project Grants Committee. Contact us at projectgrants{{at}}wikimedia.org. Please help us translate this message to your local language. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 14:01, 2021 ж. қаңтардың 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20808431 тізімін пайдаланып User:RSharma (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reply tool as a Beta Feature == The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|Reply tool]] will be offered as an opt-in [[mw:Special:MyLanguage/Beta Feature|Beta Feature]] today. You can try this by going to [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures]] and enabling "Discussion tools". You can read [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|the help page]] and [[mw:Help:DiscussionTools/Why can't I reply to this comment?|the troubleshooting guide]] for more information. If you have questions or advice for the software developers, please ping me or post to [[mw:Special:MyLanguage/Talk:Talk pages project/replying]]. [[Қатысушы:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:Whatamidoing (WMF)|талқылауы]]) 00:54, 2021 ж. ақпанның 2 (+06) == Wiki Loves Folklore 2021 is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2021|Wiki Loves Folklore 2021]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the 1st till the 28th of February. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2021 submitting] them in this commons contest. Please support us in translating the [[:c:Commons: Wiki Loves Folklore 2021|project page]] and a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:Translate?group=Centralnotice-tgroup-wikiloveslove2020&language=en&filter=%21translated&action=translate|one-line banner message] to help us spread the word in your native language. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 19:25, 2021 ж. ақпанның 6 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&oldid=21073884 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feminism & Folklore 1 February - 31 March == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} Greetings! You are invited to participate in '''[[m:Feminism and Folklore 2021|Feminism and Folklore]] writing contest'''. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women's biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, etc. You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles centered on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch-hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of [[:m:Feminism and Folklore 2021/List of Articles|suggested articles here]]. You can also support us in translating the [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]] and help us spread the word in your native language. Learn more about the contest and prizes from our [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]]. Thank you. Feminism and Folklore team, [[m:User:Joy Agyepong|Joy Agyepong]] ([[m:User talk:Joy Agyepong|talk]]) 08:40, 2021 ж. ақпанның 16 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=20421065 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wikifunctions logo contest == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="kk" dir="ltr"> {{Int:Hello}}. Өтінемін, жаңа уикипедия вики логотипінің дизайн тұжырымдамасын таңдауға көмектесіңіз. Дауыс беру бүгін басталады және 2 апта бойы ашық болады. Егер сіз қатысқыңыз келсе, онда '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wikifunctions logo concept/Vote|көбірек біліп, қазір дауыс беріңіз]]''' Meta-Wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]</div> 07:47, 2021 ж. наурыздың 2 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21087740 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Универсальный Кодекс Поведения == <div lang="ru" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> === Вторая фаза Универсального Кодекса Поведения === [[:wmf:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Универсальный кодекс поведения (УКП)]] обеспечивает универсальную основу приемлемого поведения для всего движения Викимедиа и всех его проектов. В настоящее время проект находится на фазе 2, где намечаются четкие пути правоприменения. Вы можете прочитать больше о проекте на [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|странице самого проекта]]. ==== Редакционный Комитет: Прием заявок ==== Фонд Викимедиа набирает добровольцев для подключения их к комитету по разработке процесса, чтобы сделать кодекс применимым. Добровольцы в комитете будут посвящать от 2 до 6 часов в неделю с конца апреля по июль и снова в октябре и ноябре. Важно, чтобы комитет был разнообразным и инклюзивным, и имел широкий спектр опыта, включая как опытных пользователей, так и новичков, а также тех, кто получил или ответил на них, также тех, кто был ложно обвинен в преследовании. Чтобы подать заявку и узнать больше об этом процессе, см. [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|страницу редакционного комитета]]. ==== Общественные консультации 2021 года: Уведомление и набор добровольцев/переводчиков ==== С 5 апреля по 5 мая 2021 года во многих проектах Викимедиа будут вестись дискуссии о том, как обеспечить соблюдение УКП. Мы ищем добровольцев для перевода ключевых материалов, а также для проведения консультаций на их родных языках или проектах с использованием предложенных [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations/Discussion|ключевых вопросов]]. Если вы заинтересованы в добровольном участии в любой из этих ролей, пожалуйста, [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/2021 consultations|свяжитесь с нами]] на любом языке, который вам наиболее удобен. Подробнее об этой работе и других обсуждениях, читайте в разделе [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations|УКП/Консультации 2021]]. -- [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] ([[User talk:Xeno (WMF)|обсуждение]]) </div> 02:24, 2021 ж. сәуірдің 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Russian_announcement&oldid=21301475 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot policy changes == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project is currently opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. As such, I want to let you know about some changes that were made after the [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|global RfC]] was closed. *Global bots are now subject to a 2 week discussion, and it'll be publicized via a MassMessage list, available at [[:m:Bot policy/New global bot discussion|Bot policy/New global bot discussion]] on Meta. Please subscribe yourself or your wiki if you are interested in new global bots proposals. *For a bot to be considered for approval, it must demonstrate it is welcomed in multiple projects, and a good way to do that is to have the bot flag on at least 5 wikis for a single task. *The bot operator should make sure to adhere to the wiki's preference as related to the use of the bot flag (i.e., if a wiki doesn't want a bot to use the flag as it edits, that should be followed). Thank you for your time. Best regards,<br /> —'''''<span style="font-family:Candara">[[User:Tks4Fish|<span style="color:black">Thanks for the fish!</span>]] ^{[[User Talk:Tks4Fish|<span style="color:blue">talk</span>]]•[[Special:Contribs/Tks4Fish|contribs]]}</span>''''' 00:48, 2021 ж. сәуірдің 7 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tks4Fish/temp&oldid=21306363 тізімін пайдаланып User:Tks4Fish@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Line numbering coming soon to all wikis == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Technical_Wishes_–_Line_numbering_-_2010_wikitext_editor.png|thumb|Example]] From April 15, you can enable line numbering in some wikitext editors - for now in the template namespace, coming to more namespaces soon. This will make it easier to detect line breaks and to refer to a particular line in discussions. These numbers will be shown if you enable the syntax highlighting feature ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror extension]]), which is supported in the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|2010]] and [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017]] wikitext editors. More information can be found on [[m:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|this project page]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:talk:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|on this talk page]]. </div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 21:08, 2021 ж. сәуірдің 12 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=21329014 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Suggested Values == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> From April 29, it will be possible to suggest values for parameters in templates. Suggested values can be added to [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateData|TemplateData]] and will then be shown as a drop-down list in [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide|VisualEditor]]. This allows template users to quickly select an appropriate value. This way, it prevents potential errors and reduces the effort needed to fill the template with values. It will still be possible to fill in values other than the suggested ones. More information, including the supported parameter types and how to create suggested values: [[mw:Help:TemplateData#suggestedvalues|[1]]] [[m:WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters|[2]]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Suggested values for template parameters|on this talk page]]. </div> [[m:User:Timur Vorkul (WMDE)|Timur Vorkul (WMDE)]] 20:08, 2021 ж. сәуірдің 22 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=21361904 тізімін пайдаланып User:Timur Vorkul (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct News – Issue 1 == <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Universal Code of Conduct News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 1, June 2021'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1|Read the full newsletter]]</span> ---- Welcome to the first issue of [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct News]]! This newsletter will help Wikimedians stay involved with the development of the new code, and will distribute relevant news, research, and upcoming events related to the UCoC. Please note, this is the first issue of UCoC Newsletter which is delivered to all subscribers and projects as an announcement of the initiative. If you want the future issues delivered to your talk page, village pumps, or any specific pages you find appropriate, you need to [[m:Global message delivery/Targets/UCoC Newsletter Subscription|subscribe here]]. You can help us by translating the newsletter issues in your languages to spread the news and create awareness of the new conduct to keep our beloved community safe for all of us. Please [[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/Participate|add your name here]] if you want to be informed of the draft issue to translate beforehand. Your participation is valued and appreciated. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Affiliate consultations''' – Wikimedia affiliates of all sizes and types were invited to participate in the UCoC affiliate consultation throughout March and April 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec1|continue reading]]) * '''2021 key consultations''' – The Wikimedia Foundation held enforcement key questions consultations in April and May 2021 to request input about UCoC enforcement from the broader Wikimedia community. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec2|continue reading]]) * '''Roundtable discussions''' – The UCoC facilitation team hosted two 90-minute-long public roundtable discussions in May 2021 to discuss UCoC key enforcement questions. More conversations are scheduled. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec3|continue reading]]) * '''Phase 2 drafting committee''' – The drafting committee for the phase 2 of the UCoC started their work on 12 May 2021. Read more about their work. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec4|continue reading]]) * '''Diff blogs''' – The UCoC facilitators wrote several blog posts based on interesting findings and insights from each community during local project consultation that took place in the 1st quarter of 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec5|continue reading]])</div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 05:06, 2021 ж. маусымның 12 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SOyeyele_(WMF)/Announcements/Other_languages&oldid=21578291 тізімін пайдаланып User:SOyeyele (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Server switch == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch+2020&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. <!-- They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, October 27 2020'''. --> Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 29 June 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1624975200 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday 30 June). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of June 28. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2021_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 07:19, 2021 ж. маусымның 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21463754 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == The 2022 Community Wishlist Survey will happen in January == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello everyone, We hope all of you are as well and safe as possible during these trying times! We wanted to share some news about a change to the Community Wishlist Survey 2022. We would like to hear your opinions as well. Summary: <div style="font-style:italic;"> We will be running the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]] 2022 in January 2022. We need more time to work on the 2021 wishes. We also need time to prepare some changes to the Wishlist 2022. In the meantime, you can use a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|dedicated sandbox to leave early ideas for the 2022 wishes]]. </div> === Proposing and wish-fulfillment will happen during the same year === In the past, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] team has run the Community Wishlist Survey for the following year in November of the prior year. For example, we ran the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Wishlist for 2021]] in November 2020. That worked well a few years ago. At that time, we used to start working on the Wishlist soon after the results of the voting were published. However, in 2021, there was a delay between the voting and the time when we could start working on the new wishes. Until July 2021, we were working on wishes from the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|Wishlist for 2020]]. We hope having the Wishlist 2022 in January 2022 will be more intuitive. This will also give us time to fulfill more wishes from the 2021 Wishlist. === Encouraging wider participation from historically excluded communities === We are thinking how to make the Wishlist easier to participate in. We want to support more translations, and encourage under-resourced communities to be more active. We would like to have some time to make these changes. === A new space to talk to us about priorities and wishes not granted yet === We will have gone 365 days without a Wishlist. We encourage you to approach us. We hope to hear from you in the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]], but we also hope to see you at our bi-monthly Talk to Us meetings! These will be hosted at two different times friendly to time zones around the globe. We will begin our first meeting '''September 15th at 23:00 UTC'''. More details about the agenda and format coming soon! === Brainstorm and draft proposals before the proposal phase === If you have early ideas for wishes, you can use the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|new Community Wishlist Survey sandbox]]. This way, you will not forget about these before January 2022. You will be able to come back and refine your ideas. Remember, edits in the sandbox don't count as wishes! === Feedback === * What should we do to improve the Wishlist pages? * How would you like to use our new [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|sandbox?]] * What, if any, risks do you foresee in our decision to change the date of the Wishlist 2022? * What will help more people participate in the Wishlist 2022? Answer on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]] (in any language you prefer) or at our Talk to Us meetings. </div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 06:23, 2021 ж. қыркүйектің 7 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee ending 14 September 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/>Movement Strategy announces [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee|the Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee]]. The Call opens August 2, 2021 and closes September 14, 2021. The Committee is expected to represent [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Diversity_and_Expertise_Matrices|diversity in the Movement]]. Diversity includes gender, language, geography, and experience. This comprises participation in projects, affiliates, and the Wikimedia Foundation. English fluency is not required to become a member. If needed, translation and interpretation support is provided. Members will receive an allowance to offset participation costs. It is US$100 every two months. We are looking for people who have some of the following [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Role_Requirements|skills]]: * Know how to write collaboratively. (demonstrated experience is a plus) * Are ready to find compromises. * Focus on inclusion and diversity. * Have knowledge of community consultations. * Have intercultural communication experience. * Have governance or organization experience in non-profits or communities. * Have experience negotiating with different parties. The Committee is expected to start with 15 people. If there are 20 or more candidates, a mixed election and selection process will happen. If there are 19 or fewer candidates, then the process of selection without election takes place. Will you help move Wikimedia forward in this important role? Submit your candidacy [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Candidate_Statements|here]]. Please contact strategy2030[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org with questions.<section end="announcement-content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 23:01, 2021 ж. қыркүйектің 10 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22002240 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Server switch == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, 14 September 2021'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 14 September 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1631628049 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday, 15 September). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. * We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 06:45, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Talk to the Community Tech == [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|{{dir|{{pagelang}}|left|right}}|frameless|50px]] [[:m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2021-09 Talk to Us|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Community_Wishlist_Survey/Updates/2021-09_Talk_to_Us&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] Hello! As we have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|recently announced]], we, the team working on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]], would like to invite you to an online meeting with us. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210915T2300 '''September 15th, 23:00 UTC'''] on Zoom, and will last an hour. [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 '''Click here to join''']. '''Agenda''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Status report 1#Prioritization Process|How we prioritize the wishes to be granted]] * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|Why we decided to change the date]] from November 2021 to January 2022 * Update on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguation]] and the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|real-time preview]] wishes * Questions and answers '''Format''' The meeting will not be recorded or streamed. Notes without attribution will be taken and published on Meta-Wiki. The presentation (first three points in the agenda) will be given in English. We can answer questions asked in English, French, Polish, and Spanish. If you would like to ask questions in advance, add them [[m:Talk:Community Wishlist Survey|on the Community Wishlist Survey talk page]] or send to sgrabarczuk@wikimedia.org. [[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Natalia Rodriguez]] (the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] manager) will be hosting this meeting. '''Invitation link''' * [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 Join online] * Meeting ID: 898 2861 5390 * One tap mobile ** +16465588656,,89828615390# US (New York) ** +16699006833,,89828615390# US (San Jose) * [https://wikimedia.zoom.us/u/kctR45AI8o Dial by your location] See you! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 09:03, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == A elongation: The questions for the candidates into Drafting Committee Movement_Charter == Into 2021-09-'''29''' 11:59:59 UTC You can [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|suggest the questions]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] into [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Қатысушы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Қатысушы талқылауы:Dušan Kreheľ|талқылауы]]) 00:16, 2021 ж. қыркүйектің 28 (+06) == Select You the question statements for candidates of Drafting Committee Movement Charter == Into 2021-10-04 11:59:59 UTC you can select [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|question statements]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] of [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Қатысушы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Қатысушы талқылауы:Dušan Kreheľ|талқылауы]]) 05:01, 2021 ж. қыркүйектің 30 (+06) == Voting for the election for the members for the Movement Charter drafting committee is now open == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021|{{int:otherlanguages}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Voting for the election for the members for the Movement Charter drafting committee is now open. In total, 70 Wikimedians from around the world are running for 7 seats in these elections. '''Voting is open from October 12 to October 24, 2021.''' The committee will consist of 15 members in total: The online communities vote for 7 members, 6 members will be selected by the Wikimedia affiliates through a parallel process, and 2 members will be appointed by the Wikimedia Foundation. The plan is to assemble the committee by November 1, 2021. Learn about each candidate to inform your vote in the language that you prefer: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates> Learn about the Drafting Committee: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee> We are piloting a voting advice application for this election. Click yourself through the tool and you will see which candidate is closest to you! Check at <https://mcdc-election-compass.toolforge.org/> Read the full announcement: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections> '''Go vote at SecurePoll on:''' <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections> Best, Movement Strategy & Governance Team, Wikimedia Foundation <section end="announcement-content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:25, 2021 ж. қазанның 14 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22185710 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Learn how Movement Strategy Implementation Grants can support your Movement Strategy plans == <section begin="announcement-content"/>Movement Strategy Implementation grants now provide more than $2,000 USD to put Movement Strategy plans into action. Find out more about [[:m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/About|Movement Strategy Implementation grants, the criteria, and how to apply]].<section end="annoumcent-content"/> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)#top|talk]]) 13:30, 29 October 2021 (UTC) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&oldid=22247589 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Meet the new Movement Charter Drafting Committee members == <section begin="announcement-content"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Movement Charter Drafting Committee election and selection processes are complete. * The [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results|election results have been published]]. 1018 participants voted to elect seven members to the committee: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_Knipel_(Pharos)|Richard Knipel (Pharos)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anne_Clin_(Risker)|Anne Clin (Risker)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Alice_Wiegand_(lyzzy)|Alice Wiegand (Lyzzy)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Micha%C5%82_Buczy%C5%84ski_(Aegis_Maelstrom)|Michał Buczyński (Aegis Maelstrom)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_(Nosebagbear)|Richard (Nosebagbear)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ravan_J_Al-Taie_(Ravan)|Ravan J Al-Taie (Ravan)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ciell_(Ciell)|Ciell (Ciell)]]'''. * The [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Affiliate-chosen_members|affiliate process]] has selected six members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anass_Sedrati_(Anass_Sedrati)|Anass Sedrati (Anass Sedrati)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#%C3%89rica_Azzellini_(EricaAzzellini)|Érica Azzellini (EricaAzzellini)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Jamie_Li-Yun_Lin_(Li-Yun_Lin)|Jamie Li-Yun Lin (Li-Yun Lin)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Georges_Fodouop_(Geugeor)|Georges Fodouop (Geugeor)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Manavpreet_Kaur_(Manavpreet_Kaur)|Manavpreet Kaur (Manavpreet Kaur)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Pepe_Flores_(Padaguan)|Pepe Flores (Padaguan)]]'''. * The Wikimedia Foundation has [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Wikimedia_Foundation-chosen_members|appointed]] two members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Runa_Bhattacharjee_(Runab_WMF)|Runa Bhattacharjee (Runab WMF)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Jorge_Vargas_(JVargas_(WMF))|Jorge Vargas (JVargas (WMF))]]'''. The committee will convene soon to start its work. The committee can appoint up to three more members to bridge diversity and expertise gaps. If you are interested in engaging with [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Movement Charter]] drafting process, follow the updates [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|on Meta]] and join the [https://t.me/joinchat/U-4hhWtndBjhzmSf Telegram group]. With thanks from the Movement Strategy and Governance team<section end="announcement-content"/> 21:53, 2021 ж. қарашаның 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&oldid=22300322 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections == :''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Board of Trustees is preparing a call for feedback about the upcoming Board Elections, from January 7 - February 10, 2022. While details will be finalized the week before the call, we have confirmed at least two questions that will be asked during this call for feedback: * What is the best way to ensure fair representation of emerging communities among the Board? * What involvement should candidates have during the election? While additional questions may be added, the Movement Strategy and Governance team wants to provide time for community members and affiliates to consider and prepare ideas on the confirmed questions before the call opens. We apologize for not having a complete list of questions at this time. The list of questions should only grow by one or two questions. The intention is to not overwhelm the community with requests, but provide notice and welcome feedback on these important questions. '''Do you want to help organize local conversation during this Call?''' Contact the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy_and_Governance Movement Strategy and Governance team] on Meta, on [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram], or via email at msg@wikimedia.org. Reach out if you have any questions or concerns. The Movement Strategy and Governance team will be minimally staffed until January 3. Please excuse any delayed response during this time. We also recognize some community members and affiliates are offline during the December holidays. We apologize if our message has reached you while you are on holiday. Best, Movement Strategy and Governance [[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 17:24, 2021 ж. желтоқсанның 27 (+06) == Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content /> :''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Board of Trustees is preparing a call for feedback about the upcoming Board Elections, from January 7 - February 10, 2022. While details will be finalized the week before the call, we have confirmed at least two questions that will be asked during this call for feedback: * What is the best way to ensure fair representation of emerging communities among the Board? * What involvement should candidates have during the election? While additional questions may be added, the Movement Strategy and Governance team wants to provide time for community members and affiliates to consider and prepare ideas on the confirmed questions before the call opens. We apologize for not having a complete list of questions at this time. The list of questions should only grow by one or two questions. The intention is to not overwhelm the community with requests, but provide notice and welcome feedback on these important questions. '''Do you want to help organize local conversation during this Call?''' Contact the [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance team]] on Meta, on [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram], or via email at msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org. Reach out if you have any questions or concerns. The Movement Strategy and Governance team will be minimally staffed until January 3. Please excuse any delayed response during this time. We also recognize some community members and affiliates are offline during the December holidays. We apologize if our message has reached you while you are on holiday. Best, Movement Strategy and Governance<section end="announcement-content" /> </div> {{int:thank-you}} [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 23:56, 2021 ж. желтоқсанның 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22502754 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 28th''' of February. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2022 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2022|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 19:15, 2022 ж. қаңтардың 9 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&oldid=22560402 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feminism and Folklore 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} Greetings! You are invited to participate in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competion. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles focused on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of suggested articles [[:m:Feminism and Folklore 2022/List of Articles|here]]. You can also support us in organizing the contest on your local Wikipedia by signing up your community to participate in this project and also translating the [[m:Feminism and Folklore 2022|project page]] and help us spread the word in your native language. Learn more about the contest and prizes from our project page. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2022|talk page]] or via Email if you need any assistance... Thank you. '''Feminism and Folklore Team''', [[User:Tiven2240|Tiven2240]] --11:49, 2022 ж. қаңтардың 11 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&oldid=22574381 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Call for Feedback: Board of Trustees elections is now open and will close on 7 February 2022. With this Call for Feedback, the Movement Strategy and Governance team is taking a different approach. This approach incorporates community feedback from 2021. Instead of leading with proposals, the Call is framed around key questions from the Board of Trustees. The key questions came from the feedback about the 2021 Board of Trustees election. The intention is to inspire collective conversation and collaborative proposal development about these key questions. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Join the conversation.]] Best, Movement Strategy and Governance<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 07:04, 2022 ж. қаңтардың 15 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22610145 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Subscribe to the This Month in Education newsletter - learn from others and share your stories == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Dear community members, Greetings from the EWOC Newsletter team and the education team at Wikimedia Foundation. We are very excited to share that we on tenth years of Education Newsletter ([[m:Education/News|This Month in Education]]) invite you to join us by [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|subscribing to the newsletter on your talk page]] or by [[m:Education/News/Newsroom|sharing your activities in the upcoming newsletters]]. The Wikimedia Education newsletter is a monthly newsletter that collects articles written by community members using Wikimedia projects in education around the world, and it is published by the EWOC Newsletter team in collaboration with the Education team. These stories can bring you new ideas to try, valuable insights about the success and challenges of our community members in running education programs in their context. If your affiliate/language project is developing its own education initiatives, please remember to take advantage of this newsletter to publish your stories with the wider movement that shares your passion for education. You can submit newsletter articles in your own language or submit bilingual articles for the education newsletter. For the month of January the deadline to submit articles is on the 20th January. We look forward to reading your stories. Older versions of this newsletter can be found in the [[outreach:Education/Newsletter/Archives|complete archive]]. More information about the newsletter can be found at [[m:Education/News/Publication Guidelines|Education/Newsletter/About]]. For more information, please contact spatnaik{{@}}wikimedia.org. ------ <div style="text-align: center;"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[User:ZI Jony|<span style="color:#8B0000">'''ZI Jony'''</span>]] [[User talk:ZI Jony|^{<span style="color:Green"><i>(Talk)</i></span>}]], {{<includeonly>subst:</includeonly>#time:l G:i, d F Y|}} (UTC)</div></div> </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:ZI_Jony/MassMessage/Awareness_of_Education_Newsletter/List_of_Village_Pumps&oldid=21244129 тізімін пайдаланып User:ZI Jony@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Movement Strategy and Governance News – Issue 5 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="ucoc-newsletter"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 5, January 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the fifth issue of Movement Strategy and Governance News (formerly known as Universal Code of Conduct News)! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board elections and other relevant MSG topics. This Newsletter will be distributed quarterly, while more frequent Updates will also be delivered weekly or bi-weekly to subscribers. Please remember to subscribe [[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive these updates. <div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Call for Feedback about the Board elections''' - We invite you to give your feedback on the upcoming WMF Board of Trustees election. This call for feedback went live on 10th January 2022 and will be concluded on 16th February 2022. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Call for Feedback about the Board elections|continue reading]]) *'''Universal Code of Conduct Ratification''' - In 2021, the WMF asked communities about how to enforce the Universal Code of Conduct policy text. The revised draft of the enforcement guidelines should be ready for community vote in March. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Universal Code of Conduct Ratification|continue reading]]) *'''Movement Strategy Implementation Grants''' - As we continue to review several interesting proposals, we encourage and welcome more proposals and ideas that target a specific initiative from the Movement Strategy recommendations. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Movement Strategy Implementation Grants|continue reading]]) *'''The New Direction for the Newsletter''' - As the UCoC Newsletter transitions into MSG Newsletter, join the facilitation team in envisioning and deciding on the new directions for this newsletter. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#The New Direction for the Newsletter|continue reading]]) *'''Diff Blogs''' - Check out the most recent publications about MSG on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Diff Blogs|continue reading]])</div><section end="ucoc-newsletter"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 09:27, 2022 ж. қаңтардың 29 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22704115 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Updates on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines Review == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, The Wikimedia Foundation Board of Trustees released a [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/January 2022 - Board of Trustees on Community ratification of enforcement guidelines of UCoC|statement on the ratification process]] for the '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]]'''. The [[m:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The UCoC and the Enforcement Guidelines were written by [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|volunteer-staff drafting committees]] following community consultations. The revised guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. There is a [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Changes|list of changes made]] to the guidelines after the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|enforcement draft guidelines review]]. '''Comments about the guidelines can be shared [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on the Enforcement Guidelines talk page on Meta-wiki]].''' To help to understand the guidelines and process, the [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] (MSG) team will be hosting Conversation Hours on 4 February 2022 at 15:00 UTC, 25 February 2022 at 12:00 UTC, and 4 March 2022 at 15:00 UTC. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Conversations|Join the conversation hours to speak with the UCoC project team and drafting committee members about the updated guidelines and voting process]].''' The [[m:Universal Code of Conduct/Project#Timeline|timeline is available on Meta-wiki]]. The voting period is March 7 to 21. All eligible voters will have an opportunity to support or oppose the adoption of the Enforcement guidelines, and share why. '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|See the voting information page for more details]].''' Many participants from across the movement have provided valuable input in these ongoing conversations. The UCoC and MSG teams want to thank the Drafting Committee and the community members for their contributions to this process. Sincerely, Movement Strategy and Governance<br/> Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 09:55, 2022 ж. ақпанның 4 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22704115 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Leadership Development Task Force: Your feedback is appreciated</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Community Development team at the Wikimedia Foundation is supporting the creation of a global, community-driven Leadership Development Task Force. The purpose of the task force is to advise leadership development work. The team is looking for feedback about the responsibilities of the Leadership Development Task Force. This Meta page shares the proposal for a [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force|Leadership Development Task Force]] and how [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Participate|you can help.]] Feedback on the proposal will be collected from 7 to 25 February 2022.<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:35, 2022 ж. ақпанның 9 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22796821 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki Loves Folklore is extended till 15th March == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">{{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] Greetings from Wiki Loves Folklore International Team, We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc. We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language. Best wishes, '''International Team'''<br /> '''Wiki Loves Folklore''' [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 10:50, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 тізімін пайдаланып User:Rockpeterson@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Coming soon == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> === Several improvements around templates === Hello, from March 9, several improvements around templates will become available on your wiki: * Fundamental improvements of the [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor template dialog]] ([[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|1]], [[m:WMDE Technical Wishes/Removing a template from a page using the VisualEditor|2]]), * Improvements to make it easier to put a template on a page ([[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|3]]) (for the template dialogs in [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor]], [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor#/media/File:VectorEditorBasic-en.png|2010 Wikitext]] and [[Mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|New Wikitext Mode]]), * and improvements in the syntax highlighting extension [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] ([[m:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|4]], [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|5]]) (which is available on wikis with writing direction left-to-right). All these changes are part of the “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]” project by [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes]]. We hope they will help you in your work, and we would love to hear your feedback on the talk pages of these projects. </div> - [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 18:38, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=22907463 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Remember to Participate in the UCoC Conversations and Ratification Vote!</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, A [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|'''vote in SecurePoll from 7 to 21 March 2022''']] is scheduled as part of the ratification process for the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement guidelines. Eligible voters are invited to answer a poll question and share comments. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information|Read voter information and eligibility details.]] During the poll, voters will be asked if they support the enforcement of the Universal Code of Conduct based on the proposed guidelines. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|revised enforcement guidelines]] were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. A [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/January_2022_-_Board_of_Trustees_on_Community_ratification_of_enforcement_guidelines_of_UCoC|Wikimedia Foundation Board statement]] calls for a [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|ratification process]] where eligible voters will have an opportunity to support or oppose the adoption of the UCoC Enforcement guidelines in a vote. Wikimedians are invited to [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information/Volunteer|translate and share important information]]. For more information about the UCoC, please see the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|project page]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|frequently asked questions]] on Meta-wiki. There are events scheduled to learn more and discuss: * A [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations/Panel_Q&A|community panel]] recorded on 18 February 2022 shares perspectives from small- and medium-sized community participants. * The [[m:Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] (MSG) team is hosting Conversation Hours on 4 March 2022 at 15:00 UTC. Please [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations|'''sign-up''']] to interact with the project team and the drafting committee about the updated enforcement guidelines and the ratification process. See the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2022_conversation_hour_summaries|Conversation Hour summaries]] for notes from 4 February 2022 and 25 February 2022. You can comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact either team by email: msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org or ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Sincerely, Movement Strategy and Governance <br /> Wikimedia Foundation <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:17, 2022 ж. наурыздың 2 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22916674 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting open from 7 to 21 March 2022</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. The Universal Code of Conduct (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The revised enforcement guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. You can [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|read more about the UCoC project]]. You can also comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact the team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Sincerely, Movement Strategy and Governance Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 06:52, 2022 ж. наурыздың 8 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22962850 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Invitation to Hubs event: Global Conversation on 2022-03-12 at 13:00 UTC</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />Hello! The Movement Strategy and Governance team of the Wikimedia Foundation would like to invite you to the next event about "Regional and Thematic Hubs". The Wikimedia Movement is in the process of understanding what Regional and Thematic Hubs should be. Our workshop in November was a good start ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Documentation/27 November Workshop|read the report]]), but we're not finished yet. Over the last weeks we conducted about 16 interviews with groups working on establishing a Hub in their context ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Dialogue|see Hubs Dialogue]]). These interviews informed a report that will serve as a foundation for discussion on March 12. The report is planned to be published on March 9. The event will take place on March 12, 13:00 to 16:00 UTC on Zoom. Interpretation will be provided in French, Spanish, Arabic, Russian, and Portuguese. Registration is open, and will close on March 10. Anyone interested in the topic is invited to join us. '''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022|More information on the event on Meta-wiki]]'''. Best regards, [[m:User:KVaidla (WMF)|Kaarel Vaidla]]<br />Movement Strategy <section end="announcement-content" /> </div> 07:31, 2022 ж. наурыздың 10 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22974079 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow == [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners. ([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram]) The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]] A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]]. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 20:40, 2022 ж. наурыздың 14 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 тізімін пайдаланып User:Rockpeterson@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Leadership Development Working Group: Apply to join! (14 March to 10 April 2022)</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, Thank you to everyone who participated in the feedback period for the [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group|Leadership Development Working Group]] initiative. A [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#5. Summary of Call for Feedback|summary of the feedback]] can be found on Meta-wiki. This feedback will be shared with the working group to inform their work. The application period to join the Working Group is now open and will close on April 10, 2022. Please [[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Purpose_and_Structure#3._How_is_the_working_group_formed_and_structured?|review the information about the working group]], share with community members who might be interested, and '''[[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Participate#1._How_to_participate|apply if you are interested]]'''. Thank you, From the Community Development team<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:20, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22974079 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feminism and Folklore 2022 ends soon == [[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|right|frameless|250px]] [[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] which is an international writing contest organized at Wikipedia ends soon that is on <b>31 March 2022 11:59 UTC</b>. This is the last chance of the year to write about feminism, women biographies and gender-focused topics such as <i>folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more</i> Keep an eye on the project page for declaration of Winners. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 20:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Rockpeterson/fnf&oldid=23060054 тізімін пайдаланып User:Rockpeterson@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting is now closed</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Greetings, The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) came to a close on 21 March 2022. Over {{#expr:2300}} Wikimedians voted across different regions of our movement. Thank you to everyone who participated in this process! The scrutinizing group is now reviewing the vote for accuracy, so please allow up to two weeks for them to finish their work. The final results from the voting process will be announced [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|here]], along with the relevant statistics and a summary of comments as soon as they are available. Please check out [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|the voter information page]] to learn about the next steps. You can comment on the project talk page [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on Meta-wiki]] in any language. You may also contact the UCoC project team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Best regards, Movement Strategy and Governance<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 07:53, 2022 ж. наурыздың 30 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23079949 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Movement Strategy and Governance News – Issue 6</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 6, April 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the sixth issue of Movement Strategy and Governance News! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board of trustees elections and other relevant MSG topics. This Newsletter will be distributed quarterly, while the more frequent Updates will also be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Leadership Development -''' A Working Group is Forming! - The application to join the Leadership Development Working Group closed on April 10th, 2022, and up to 12 community members will be selected to participate in the working group. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|continue reading]]) *'''Universal Code of Conduct Ratification Results are out! -''' The global decision process on the enforcement of the UCoC via SecurePoll was held from 7 to 21 March. Over 2,300 eligible voters from at least 128 different home projects submitted their opinions and comments. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|continue reading]]) *'''Movement Discussions on Hubs -''' The Global Conversation event on Regional and Thematic Hubs was held on Saturday, March 12, and was attended by 84 diverse Wikimedians from across the movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|continue reading]]) *'''Movement Strategy Grants Remain Open! -''' Since the start of the year, six proposals with a total value of about $80,000 USD have been approved. Do you have a movement strategy project idea? Reach out to us! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|continue reading]]) *'''The Movement Charter Drafting Committee is All Set! -''' The Committee of fifteen members which was elected in October 2021, has agreed on the essential values and methods for its work, and has started to create the outline of the Movement Charter draft. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|continue reading]]) *'''Introducing Movement Strategy Weekly -''' Contribute and Subscribe! - The MSG team have just launched the updates portal, which is connected to the various Movement Strategy pages on Meta-wiki. Subscriber to get up-to-date news about the various ongoing projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|continue reading]]) *'''Diff Blogs -''' Check out the most recent publications about Movement Strategy on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|continue reading]]) </div><section end="msg-newsletter"/> </div> Also, a draft of the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|'''2022-23 Wikimedia Foundation Annual Plan''']] has been published. Input is being sought on-wiki and during [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations|'''several conversations''' with Wikimedia Foundation CEO Maryana Iskander]]. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|See full announcement on Meta-wiki]]. [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 07:45, 2022 ж. сәуірдің 22 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23184989 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Coming soon: Improvements for templates == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <!--T:11--> [[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]] Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon: The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''': This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]] In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]] Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”. We would love to hear your feedback on our talk pages! </div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 17:13, 2022 ж. сәуірдің 29 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=23222263 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == 2022 Board of Trustees Call for Candidates == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Board of Trustees seeks candidates for the 2022 Board of Trustees election. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Read more on Meta-wiki.''']] The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is here! Please consider submitting your candidacy to serve on the Board of Trustees. The Wikimedia Foundation Board of Trustees oversees the Wikimedia Foundation's operations. Community-and-affiliate selected trustees and Board-appointed trustees make up the Board of Trustees. Each trustee serves a three year term. The Wikimedia community has the opportunity to vote for community-and-affiliate selected trustees. The Wikimedia community will vote to fill two seats on the Board in 2022. This is an opportunity to improve the representation, diversity, and expertise of the Board as a team. ;Who are potential candidates? Are you a potential candidate? Find out more on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Apply to be a Candidate page]]. Thank you for your support, Movement Strategy and Governance on behalf of the Elections Committee and the Board of Trustees<br /><section end="announcement-content" /> 16:39, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 04:56, 2022 ж. маусымның 4 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Propose statements for the 2022 Election Compass == :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi all, Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]] An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. ;Here is the timeline for the Election Compass: * July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass * July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements * July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements * August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements * August 5 - 12: candidates align themselves with the statements * August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''<br /><section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 17:34, 2022 ж. шілденің 14 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Movement Strategy and Governance News – Issue 7</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 7, July-September 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation. The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]]) * '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]]) * '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]]) * '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]]) * '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]]) * '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]]) * '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]]) * '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]]) * '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]]) * '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]]) </div><section end="msg-newsletter"/> </div> Thank you for reading! [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 07:37, 2022 ж. шілденің 18 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23529147 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election == <section begin="announcement-content"/> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi everyone, '''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The selected 2022 Board of Trustees candidates are: * Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]]) * Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]]) * Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]]) * Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]]) * Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]]) * Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]]) You may see more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this Board election. Please take a moment to appreciate the Affiliate Representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. These hours of volunteer work connect us across understanding and perspective. Thank you for your participation. Thank you to the community members who put themselves forward as candidates for the Board of Trustees. Considering joining the Board of Trustees is no small decision. The time and dedication candidates have shown to this point speaks to their commitment to this movement. Congratulations to those candidates who have been selected. A great amount of appreciation and gratitude for those candidates not selected. Please continue to share your leadership with Wikimedia. Thank you to those who followed the Affiliate process for this Board election. You may review the results of the Affiliate selection process. '''The next part of the Board election process is the community voting period.''' [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline|You may view the Board election timeline here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with in the following ways: * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&A]]. * See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]]. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles. * Encourage others in your community to take part in the election. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' </div><section end="announcement-content"/> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 20:03, 2022 ж. шілденің 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23530132 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Vote for Election Compass Statements == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi all, Volunteers in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|vote for statements to use in the Election Compass]]. You can vote for the statements you would like to see included in the Election Compass on Meta-wiki. An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. Here is the timeline for the Election Compass: *<s>July 8 - 20: Volunteers propose statements for the Election Compass</s> *<s>July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements</s> *July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements *August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements *August 5 - 12: candidates align themselves with the statements *August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' </div><section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 03:01, 2022 ж. шілденің 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23530132 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi everyone, The Community Voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is now open. Here are some helpful links to get you the information you need to vote: * Try the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|Election Compass]], showing how candidates stand on 15 different topics. * Read the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|candidate statements]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Affiliate_Organization_Participation/Candidate_Questions|answers to Affiliate questions]] * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Learn more about the skills the Board seeks]] and how the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee found candidates align with those skills]] If you are ready to vote, you may go to [[Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2022|SecurePoll voting page]] to vote now. '''You may vote from August 23 at 00:00 UTC to September 6 at 23:59 UTC.''' To see about your voter eligibility, please visit the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Voter_eligibility_guidelines|voter eligibility page]]. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''<br /><section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz_(WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23708360 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Invitation to join the Movement Strategy Forum == :''{{More languages}}'' <section begin="announcement-content" /> Hello everyone, The [https://forum.movement-strategy.org/ Movement Strategy Forum] (MS Forum) is a multilingual collaborative space for all conversations about Movement Strategy implementation. We are inviting all Movement participants to collaborate on the MS Forum. The goal of the forum is to build community collaboration, using an inclusive multilingual platform. The [[m:Movement Strategy|Movement Strategy]] is a collaborative effort to imagine and build the future of the Wikimedia Movement. Anyone can contribute to the Movement Strategy, from a comment to a full-time project. ;Join this forum with your Wikimedia account, engage in conversations, and ask questions in your language. The Movement Strategy and Governance team (MSG) launched the proposal for the MS Forum in May 2022. There was a 2-month community review period, which ended on 24 July 2022. The community review process included several questions that resulted in interesting conversations. You can read the [https://forum.movement-strategy.org/t/ms-forum-community-review-report/1436 Community Review Report]. We look forward to seeing you at the MS Forum! Best regards, the Movement Strategy and Governance Team [[User:MNadzikiewicz (WMF)]] 17:32, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23720620 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> ==2022 жылғы Қамқоршылық кеңесіне сайлауда қоғамдастықтың дауыс беруі аяқталуға жақын== 2022 жылғы Қамқоршылар кеңесіне сайлауда қоғамдастықтың дауыс беруі 2022 жылғы 23 тамызда басталып, 2022 жылғы 6 қыркүйек күні сағат 23:59-да (UTC) аяқталады. Әлі де дауыс беруге қатыса аласыз. Егер әлі дауыс бермеген болсаңыз, [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2022 SecurePoll дауыс беру бетіне] кіріп, қазір дауыс беріңіз. Толық ақпарат [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/The_2022_Board_of_Trustees_election_Community_Voting_is_about_to_Close мына жерде]. --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылау]]) 21:35, 2022 ж. қыркүйектің 1 (+06) == The Vector 2022 skin as the default in two weeks? == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[File:Wikimania 2022 Vector (2022) Presentation.pdf|thumb|The slides for our presentation at Wikimania 2022|page=26]] Hello. I'm writing on behalf of the [[mw:Reading/Web|Wikimedia Foundation Web team]]. '''In two weeks, we would like to make the Vector 2022 skin the default on this wiki.''' We have been working on it for the past three years. So far, it has been the default on more than 30 wikis, including sister projects, all accounting for more than 1 billion pageviews per month. On average [[phab:T317529#8246686|87% of active logged-in users]] of those wikis use Vector 2022. It would become the default for all logged-out users, and also all logged-in users who currently use Vector legacy. Logged-in users can at any time switch to [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|any other skins]]. No changes are expected for users of these skins. <div style="width:100%; margin:auto;"><gallery widths="220" heights="150" mode="packed" caption="Top of an article"> Screenshot Historia da moeda do Tíbet - 2022-09-22 - Vector 2010 top.png|Vector legacy (current default) Screenshot Historia da moeda do Tíbet - 2022-09-22 - Vector 2022 top.png|Vector 2022 </gallery><gallery widths="220" heights="150" mode="packed" caption="A section of an article"> Screenshot Historia da moeda do Tíbet - 2022-09-22 - Vector 2010 scrolled.png|Vector legacy (current default) Screenshot Historia da moeda do Tíbet - 2022-09-22 - Vector 2022 scrolled.png|Vector 2022 </gallery></div> === About the skin === '''[Why is a change necessary]''' The current default skin meets the needs of the readers and editors as these were 13 years ago. Since then, new users have begun using Wikimedia projects. [https://diff.wikimedia.org/2022/08/18/prioritizing-equity-within-wikipedias-new-desktop/ The old Vector doesn't meet their needs.] '''[Objective]''' The objective for the new skin is to make the interface more welcoming and comfortable for readers and useful for advanced users. It draws inspiration from previous requests, the [[metawiki:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey|Community Wishlist Surveys]], and gadgets and scripts. The work helped our code follow the standards and improve all other skins. [[phab:phame/post/view/290/how_and_why_we_moved_our_skins_to_mustache/|We reduced PHP code in Wikimedia deployed skins by 75%]]. The project has also focused on making it easier to support gadgets and use APIs. '''[Changes and test results]''' The skin introduces a [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features|series of changes]] that improve readability and usability. The new skin does not remove any functionality currently available on the Vector skin. * The sticky header makes it easier to find tools that editors use often. It decreases scrolling to the top of the page by 16%. * The new table of contents makes it easier to navigate to different sections. Readers and editors jumped to different sections of the page 50% more than with the old table of contents. It also looks a bit different on talk pages. * The new search bar is easier to find and makes it easier to find the correct search result from the list. This increased the amount of searches started by 30% on the wikis we tested on. * The skin does not negatively affect pageviews, edit rates, or account creation. There is evidence of increases in pageviews and account creation across partner communities. '''[Try it out]''' Try out the new skin by going to the appearance tab in [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|your preferences]] and selecting Vector 2022 from the list of skins. === How can editors change and customize this skin? === It's possible to configure and personalize our changes. We support volunteers who create new gadgets and user scripts. Check out [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Repository|our repository]] for a list of currently available customizations, or add your own. === Our plan === '''If no large concerns are raised, we plan on deploying in the week of October 3, 2022'''. If your community would like to request more time to discuss the changes, hit the button and write to us. We can adjust the calendar. <div style="text-align: center;">[[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|<span class="plainlinks mw-ui-button">Request for more time to discuss the change</span>]]</div> If you'd like ask our team anything, if you have questions, concerns, or additional thoughts, please ping me here or write on the [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|talk page of the project]]. We will gladly answer! Also, [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements/Frequently asked questions|see our FAQ]]. Thank you! [[mw:User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[mw:User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 10:15, 2022 ж. қыркүйектің 22 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Varia&oldid=23838600 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <section begin="announcement-header" /> Announcing the preliminary results of the 2022 Board of Trustees election Community Voting period<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the preliminary results of the 2022 Board of Trustees election Community Voting period| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the preliminary results of the 2022 Board of Trustees election Community Voting period|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the preliminary results of the 2022 Board of Trustees election Community Voting period}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi everyone, Thank you to everyone who participated in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] process. Your participation helps seat the trustees the community seeks on the Wikimedia Foundation Board of Trustees. These are the preliminary results of the 2022 Board of Trustees election: * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates/Shani_Evenstein_Sigalov|Shani Evenstein Sigalov]] * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates/Mike Peel|Mike Peel]] You may see more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this Board election. The Board will complete their review of the most voted candidates, including conducting background checks. The Board plans to appoint new trustees at their meeting in December. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''<br /><section end="announcement-content" /> --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылау]]) 15:25, 2022 ж. қыркүйектің 22 (+06) == Update on Vector 2022 == [[File:Screenshot Historia da moeda do Tíbet - 2022-09-22 - Vector 2022 scrolled.png|thumb]] <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello. I'm sorry for not communicating in your language. I'll be grateful if you translated my message. I'm writing on behalf of the [[mw:Reading/Web|Web team]] working on the new skin, [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]]. We wanted to apologize for the delays in the deployment of Vector 2022. We know many of you are waiting for this eagerly. We have been delaying the deployment because we have been working on the logos. It has taken us more time than originally expected. Once the logos are ready, we will let you know the exact date of deployment. '''We are planning for either the next (more likely) or the following week'''. If your wiki doesn't currently have a localized logo, we encourage you to [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|reach out to us]] and we can help make one. We invite you to [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements#contact|get involved in the project]]. Contact us if you have any questions or need any help, particularly with the compatibility of gadgets and user scripts. Thank you! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 05:24, 2022 ж. қазанның 20 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Varia&oldid=23955535 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Invitation to attend “Ask Me Anything about Movement Charter” Sessions == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation/Announcement/Ask Me Anything Sessions|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation/Announcement/Ask Me Anything Sessions|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Community Consultation/Announcement/Ask Me Anything Sessions}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] Hello all, During the 2022 Wikimedia Summit, the [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Movement Charter Drafting Committee]] (MCDC) presented the first outline of the Movement Charter, giving a glimpse on the direction of its future work, and the Charter itself. The MCDC then integrated the initial feedback collected during the Summit. Before proceeding with writing the Charter for the whole Movement, the MCDC wants to interact with community members and gather feedback on the drafts of the three sections: Preamble, Values & Principles, and Roles & Responsibilities (intentions statement). The Movement Charter drafts will be available on the Meta page [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Content|here]] on November 14, 2022. Community wide consultation period on MC will take place from November 20 to December 18, 2022. Learn more about it [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation|here]]. With the goal of ensuring that people are well informed to fully participate in the conversations and are empowered to contribute their perspective on the Movement Charter, three '''“Ask Me Anything about Movement Charter"''' sessions have been scheduled in different time zones. Everyone in the Wikimedia Movement is invited to attend these conversations. The aim is to learn about Movement Charter - its goal, purpose, why it matters, and how it impacts your community. MCDC members will attend these sessions to answer your questions and hear community feedback. The “Ask Me Anything” sessions accommodate communities from different time zones. Only the presentation of the session is recorded and shared afterwards, no recording of conversations. Below is the list of planned events: *<s>'''Asia/Pacific''': November 4, 2022 at 09:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1667552400 your local time]). Interpretation is available in Chinese and Japanese.</s> * '''Europe/MENA/Sub Saharan Africa''': November 12, 2022 at 15:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1668265257 your local time]). Interpretation is available in Arabic, French and Russian. * '''North and South America/ Western Europe''': November 12, 2022 at 15:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1668265257 your local time]). Interpretation is available in Spanish and Portuguese. On the [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation|Meta page]] you will find more details; Zoom links will be shared 48 hours ahead of the call. '''Call for Movement Charter Ambassadors''' Individuals or groups from all communities who wish to help include and start conversations in their communities on the Movement Charter are encouraged to become [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Movement Charter Ambassadors Program/About|Movement Charter Ambassadors]] (MC Ambassadors). MC Ambassadors will carry out their own activities and get financial support for enabling conversations in their own languages. [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Team|Regional facilitators]] from the Movement Strategy and Governance team are available to support applicants with MC Ambassadors grantmaking. If you are interested please sign up [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Movement Charter Ambassadors Program/About|here]]. Should you have specific questions, please reach out to the MSG team via email: strategy2030@wikimedia.org or on the MS forum. We thank you for your time and participation. On behalf of the Movement Charter Drafting Committee,<section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 21:33, 2022 ж. қарашаның 7 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23914777 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot approval request for JhsBot == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! {{#ifeq:{{CONTENTLANGUAGE}}|en||I apologize for sending this message in English. {{int:please-translate}}.}} In accordance to [[:m:Bot policy#Global bots|the policy]], this message is to notify you that there is a new approval request for a global bot. The discussion is available at [[:m:Steward requests/Bot status#Global bot status for JhsBot|Steward requests/Bot status#Global bot status for JhsBot]] on Meta-Wiki. All Wikimedia community members are invited to participate. Thank you for your time. Best regards,<br /> --[[User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|{{int:Talkpagelinktext}}]]) 05:25, 2022 ж. қарашаның 14 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&oldid=23595640 тізімін пайдаланып User:Martin Urbanec@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Apply for Funding through the Movement Strategy Community Engagement Package to Support Your Community == :''{{More languages}}'' <section begin="announcement-content" /> The Wikimedia Movement Strategy implementation is a collaborative effort for all Wikimedians. [[m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/About|Movement Strategy Implementation Grants]] support projects that take the current state of a [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy Initiative]] and push it one step forward. If you are looking for an example or some guide on how to engage your community further on Movement Strategy and the Movement Strategy Implementation Grants specifically, you may find this '''[[m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/Community Engagement Package|community engagement package]]''' helpful. The goal of this community engagement package is to support more people to access the funding they might need for the implementation work. By becoming a recipient of this grant, you will be able to support other community members to develop further grant applications that fit with your local contexts to benefit your own communities. With this package, the hope is to break down language barriers and to ensure community members have needed information on Movement Strategy to connect with each other. Movement Strategy is a two-way exchange, we can always learn more from the experiences and knowledge of Wikimedians everywhere. We can train and support our peers by using this package, so more people can make use of this great funding opportunity. If this information interests you or if you have any further thoughts or questions, please do not hesitate to reach out to us as your [[m:Special:MyLanguage/Movement_Strategy_and_Governance/Team|regional facilitators]] to discuss further. We will be more than happy to support you. When you are ready, follow the steps on [[m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/About |this page]] to apply. We look forward to receiving your application. Best regards, <br> Movement Strategy and Governance Team <br> Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 22:26, 2022 ж. қарашаның 14 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23914777 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Opportunities open for the Ombuds commission and the Case Review Committee == <section begin="announcement-content" /> <div style="margin:.2em 0 .5em;margin-{{#switch:{{PAGELANGUAGE}}|ar|arc|ary|arz|azb|bcc|bgn|ckb|bqi|dv|fa|fa-af|glk|ha-arab|he|kk-arab|kk-cn|ks|ku-arab|ms-arab|mzn|pnb|prd|ps|sd|ug|ur|ydd|yi=right|left}}:3ex;"> [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Announcement/2023 OC and CRC appointments process|''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'']] ''<span class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Announcement/2023 OC and CRC appointments process|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Legal department/Announcement/2023 OC and CRC appointments process}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</span>'' </div> Hi everyone! The Ombuds commission (OC) and the Case Review Committee (CRC) are looking for members. People are encouraged to nominate themselves or encourage others they feel would contribute to these groups to do so. There is more information below about the opportunity and the skills that are needed. '''About the Ombuds commission''' The Ombuds commission (OC) works on all Wikimedia projects to investigate complaints about violations of the privacy policy, especially in use of [[m:Special:MyLanguage/CheckUser policy|CheckUser]] and [[m:Special:MyLanguage/Oversight policy|Oversight]] (also known as Suppression) tools. The Commission mediates between the parties of the investigation and, when violations of the policies are identified, advises the Wikimedia Foundation on best handling. They may also assist the General Counsel, the Chief Executive Officer, or the Board of Trustees of the Foundation in these investigations when legally necessary. For more on the OC's duties and roles, '''[[m:Special:MyLanguage/Ombuds commission|see Ombuds commission on Meta-Wiki]]'''. Volunteers serving in this role should be experienced Wikimedians, active on any project, who have previously used the CheckUser/Oversight tools OR who have the technical ability to understand these tools and the willingness to learn them. They must be able to communicate in English, the common language of the commission. They are expected to be able to engage neutrally in investigating these concerns and to know when to recuse when other roles and relationships may cause conflict. Commissioners will serve '''two-year terms''' (note that this is different from past years, when the terms have been for one year). '''About the Case Review Committee''' The Case Review Committee (CRC) reviews appeals of eligible Trust & Safety office actions. The CRC is a critical layer of oversight to ensure that Wikimedia Foundation office actions are fair and unbiased. They also make sure the Wikimedia Foundation doesn’t overstep established practices or boundaries. For more about the role, '''[[m:Special:MyLanguage/Case Review Committee|see Case Review Committee on Meta-Wiki]]'''. We are looking for current or former functionaries and experienced volunteers with an interest in joining this group. Applicants must be fluent in English (additional languages are a strong plus) and willing to abide by the [[m:Special:MyLanguage/Trust_and_Safety/Case_Review_Committee/Charter|terms of the Committee charter]]. If the work resonates and you qualify, please apply. Committee members will serve '''two-year terms''' (note that this is different from past years, when the terms have been for one year). '''Applying to join either of these groups''' Members are required to sign the [[m:Special:MyLanguage/Confidentiality agreement for nonpublic information|Confidentiality agreement for nonpublic information]] and must be willing to comply with the appropriate Wikimedia Foundation board policies (such as the [[m:Special:MyLanguage/Access to nonpublic information policy|access to non-public information policy]] and the [[foundation:Special:MyLanguage/Privacy policy|Foundation privacy policy]]). These positions requires a high degree of discretion and trust. Members must also be over 18 years of age. '''If you are interested in serving in either capacity listed above,''' please write in English to the Trust and Safety team at ca[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org (to apply to the OC) or to the Legal Team at legal[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org (to apply to the CRC) with information about: * Your primary projects * Languages you speak/write * Any experience you have serving on committees, whether movement or non-movement * Your thoughts on what you could bring to the OC or CRC if appointed * Any experience you have with the Checkuser or Oversight tools (OC only) * Any other information you think is relevant '''The deadline for applications is 31 December 2022 in any timezone.''' Please feel free to pass this invitation along to any users who you think may be qualified and interested. Thank you! On behalf of the Committee Support team,<br /><section end="announcement-content" /> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23914777 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Community Wishlist Survey 2023 opens in January! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''{{int:Please-translate}}'' {{int:Hello}} The [[m:Community Wishlist Survey 2023|'''Community Wishlist Survey (CWS) 2023''']], which lets contributors propose and vote for tools and improvements, starts next month on Monday, [https://zonestamp.toolforge.org/1674496831 23 January 2023, at 18:00 UTC] and will continue annually. We are inviting you to share your ideas for technical improvements to our tools and platforms. Long experience in editing or technical skills is not required. If you have ever used our software and thought of an idea to improve it, this is the place to come share those ideas! The dates for the phases of the Survey will be as follows: * Phase 1: Submit, discuss, and revise proposals – Monday, Jan 23, 2023 to Sunday, Feb 6, 2023 * Phase 2: WMF/Community Tech reviews and organizes proposals – Monday, Jan 30, 2023 to Friday, Feb 10, 2023 * Phase 3: Vote on proposals – Friday, Feb 10, 2023 to Friday, Feb 24, 2023 * Phase 4: Results posted – Tuesday, Feb 28, 2023 If you want to start writing out your ideas ahead of the Survey, you can start thinking about your proposals and draft them in [[m:Community Wishlist Survey/Sandbox|the CWS sandbox]]. We are grateful to all who participated last year. See you in January 2023! </div> {{int:Feedback-thanks-title}} <bdi lang="en" dir="ltr">Community Tech, [[m:User:STei (WMF)|STei (WMF)]]</bdi> 18:59, 2022 ж. желтоқсанның 13 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:STei_(WMF)/CWS_2023_List&oldid=24226232 тізімін пайдаланып User:Sannita (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Vote for your favourite Wikimedia sound logo == ''{{int:Please-translate}}'' ''We are really sorry for posting in English'' [[Сурет:Sound_Logo_Cover_Image_-_Linkedin.png|ортаға|800x800 нүкте]] Voting in the Wikimedia sound logo contest [[c:Commons:Sound_Logo_Vote|'''has started''']]. From December 6 to 19, 2022, please play a part and help chose the sound that will identify Wikimedia content on audio devices. [[wmfblog:2022/12/06/vote-for-the-sound-of-all-human-knowledge/|Learn more on Diff]]. The sound logo team is grateful to everyone who participated in this global contest. We received 3,235 submissions from 2,094 participants in 135 countries. We are incredibly grateful to the team of [[wmfblog:2022/10/31/screening-3235-sound-submissions/|volunteer screeners]] and the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Communications/Sound_Logo/Contest_proposal#How_will_the_final_selection_happen? selection committee] who, among others, helped bring us to where we are today. It is now up to Wikimedia to choose the Sound Of All Human Knowledge. Best wishes, [[Қатысушы:Arupako-WMF|Arupako-WMF]] ([[Қатысушы талқылауы:Arupako-WMF|талқылау]]) 16:32, 2022 ж. желтоқсанның 17 (+06) == Feminism and Folklore 2023 == <div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2023 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <center>''{{int:please-translate}}''</center> Dear Wiki Community, Christmas Greetings and a Happy New Year 2023, You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2023|Feminism and Folklore 2023]]''' writing competition from February 1, 2023, to March 31, 2023 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2023|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia. You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a [[:m:Feminism and Folklore 2023/List of Articles|list]] of suggested articles. Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project: # Create a page for the contest on the local wiki. # Set up a fountain tool or dashboard. # Create the local list and mention the timeline and local and international prizes. # Request local admins for site notice. # Link the local page and the fountain/dashboard link on the [[:m:Feminism and Folklore 2023/Project Page|meta project page]]. This year we would be supporting the community's financial aid for Internet and childcare support. This would be provided for the local team including their jury and coordinator team. This support is opt-in and non mandatory. Kindly fill in [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSea81OO0lVgUBd551iIiENXht7BRCISYZlKyBQlemZu_j2OHQ/viewform this Google form] and mark a mail to [mailto:support@wikilovesfolklore.org support@wikilovesfolklore.org] with the subject line starting as [Stipend] Name or Username/Language. The last date to sign up for internet and childcare aid from our team is 20th of January 2023, We encourage the language coordinators to sign up their community on this link by the 25th of January 2023. Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2023|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2023/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance. We look forward to your immense coordination. Thank you and Best wishes, [[:m:Feminism and Folklore 2023|Feminism and Folklore 2023 International Team]] ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 16:23, 2022 ж. желтоқсанның 24 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=23942484 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 16 January 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the team: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/From the team|We heard zoomers liked fortnights: the biweekly Signpost rides again]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Special report|Coverage of 2022 bans reveals editors serving long sentences in Saudi Arabia since 2020]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/News and notes|Revised Code of Conduct Enforcement Guidelines up for vote, WMF counsel departs, generative models under discussion]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/In the media|Court orders user data in libel case, Saudi Wikipedia in the crosshairs, Larry Sanger at it again]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Technology report|View it! A new tool for image discovery]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/In focus|Busting into Grand Central]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Serendipity|How I bought part of Wikipedia – for less than $100]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Gallery|What is our responsibility when it comes to images?]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Humour|New geologically speedy deletion criteria introduced]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Opinion|Good old days, in which fifth-symbol-lacking lipograms roam'd our librarious litany]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Featured content|Flip your lid]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Traffic report|The most viewed articles of 2022]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/From the archives|Five, ten, and fifteen years ago]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 08:16, 2023 ж. қаңтардың 16 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24363624 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 4 February 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/From the editor|New for the Signpost: Author pages, tag pages, and a decent article search function]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/News and notes|Foundation update on fundraising, new page patrol, Tides, and Wikipedia blocked in Pakistan]] * Section 230: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Section 230|Twenty-six words that created the internet, and the future of an encyclopedia]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Disinformation report|Wikipedia on Santos]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Special report|Legal status of Wikimedia projects "unclear" under potential European legislation]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/In the media|Furor over new Wikipedia skin, followup on Saudi bans, and legislative debate]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Op-Ed|Estonian businessman and political donor brings lawsuit against head of national Wikimedia chapter]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Opinion|Study examines cultural leanings of Wikimedia projects' visual art coverage]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Recent research|Wikipedia's "moderate yet systematic" liberal citation bias]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/WikiProject report|WikiProject Organized Labour]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Tips and tricks|XTools: Data analytics for your list of created articles]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Featured content|20,000 Featureds under the Sea]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Traffic report|Films, deaths and ChatGPT]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:46, 2023 ж. ақпанның 5 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24455582 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global ban for PlanespotterA320/RespectCE == Per the [[m:Global bans|Global bans]] policy, I'm informing the project of this request for comment: [[m:Requests for comment/Global ban for PlanespotterA320 (2) ]] about banning a member from your community. Thank you.--[[User:Lemonaka|Lemonaka]] ([[User talk:Lemonaka|talk]]) 21:40, 6 February 2023 (UTC) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lemonaka/Massmessagelist&oldid=24501599 тізімін пайдаланып User:Zabe@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 20 February 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/News and notes|Terms of Use update, Steward elections, and Wikipedia back in Pakistan]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/In the media|Arbitrators open case after article alleges Wikipedia "intentionally distorts" Holocaust coverage]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Disinformation report|The "largest con in corporate history"?]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Essay|Machine-written articles: a new challenge for Wikipedia]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Tips and tricks|All about writing at DYK]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Featured content|Eden, lost.]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Gallery|Love is in the air]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Traffic report|Superbowl? Pfft. Give me some Bollywood! Yours sincerely, the world]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/From the archives|5, 10, and 15 years ago: Let's (not) delete the Main Page!]] * Cobwebs: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Cobwebs|Editorial: The loss of the moral high ground]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Humour|The RfA Candidate's Song]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 00:04, 2023 ж. ақпанның 21 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24566371 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Your wiki will be in read only soon</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="server-switch"/><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2023-03-01|en}}'''. The test will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2023-03-01T14:00|en}} {{#time:H:i e|2023-03-01T14:00}}]'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2023-03-01|en}}. *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. * We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards. * [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div><section end="server-switch"/> </div> <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|{{int:talk}}]])</span> 03:20, 2023 ж. ақпанның 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=24390465 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2023: We are back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[File:UCDM 2023 promo.png|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|Ministry of Foreign Affairs of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the third edition of writing challenge "'''[[m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2023|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from 1st until 31st March 2023. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contribution in every language! The most active contesters will receive [[m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2023/Prizes|prizes]].<br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[m:CentralNotice/Request/UCDM 2023|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! </div> [[m:User:ValentynNefedov (WMUA)|ValentynNefedov (WMUA)]] ([[m:User talk:ValentynNefedov (WMUA)|talk]]) 07:58, 1 March 2023 (UTC) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=23942484 тізімін пайдаланып User:ValentynNefedov (WMUA)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 9 March 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/News and notes|What's going on with the Wikimedia Endowment?]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/Technology report|Second flight of the Soviet space bears: Testing ChatGPT's accuracy]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/In the media|What should Wikipedia do? Publish Russian propoganda? Be less woke? Cover the Holocaust in Poland differently?]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/Featured content|In which over two-thirds of the featured articles section needs to be copied over to WikiProject Military History's newsletter]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/Recent research|"Wikipedia's Intentional Distortion of the Holocaust" in Poland and "self-focus bias" in coverage of global events]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/From the archives|Five, ten, and fifteen years ago]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 11:43, 2023 ж. наурыздың 9 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24651918 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Wikimania 2023 Welcoming Program Submissions</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="wikimania-program-submissions"/>[[File:Wikimedia_Singapore_Logo.svg|right|frameless]]Do you want to host an in-person or virtual session at Wikimania 2023? Maybe a hands-on workshop, a lively discussion, a fun performance, a catchy poster, or a memorable lightning talk? [[wmania:Special:MyLanguage/2023:Program/Submissions|'''Submissions are open until March 28''']]. The event will have dedicated hybrid blocks, so virtual submissions and pre-recorded content are also welcome. If you have any questions, please join us at an upcoming conversation on March 12 or 19, or reach out by email at wikimania@wikimedia.org or on Telegram. More information on-wiki.<section end="wikimania-program-submissions"/> </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=24390465 тізімін пайдаланып User:CKoerner (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 20 March 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/News and notes|Wikimania submissions deadline looms, Russian government after our lucky charms, AI woes nix CNET from RS slate]] * Eyewitness: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Eyewitness|Three more stories from Ukrainian Wikimedians]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/In the media|Paid editing, plagiarism payouts, proponents of a ploy, and people peeved at perceived preferences]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Featured content|Way too many featured articles]] * Interview: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Interview|228/2/1: the inside scoop on Aoidh's RfA]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Traffic report|Who died? Who won? Who lost?]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 17:19, 2023 ж. наурыздың 20 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24726786 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 20 March 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/News and notes|Wikimania submissions deadline looms, Russian government after our lucky charms, AI woes nix CNET from RS slate]] * Eyewitness: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Eyewitness|Three more stories from Ukrainian Wikimedians]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/In the media|Paid editing, plagiarism payouts, proponents of a ploy, and people peeved at perceived preferences]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Featured content|Way too many featured articles]] * Interview: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Interview|228/2/1: the inside scoop on Aoidh's RfA]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Traffic report|Who died? Who won? Who lost?]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 19:19, 2023 ж. наурыздың 20 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24726786 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 3 April 2023 == <div lang="en" dir="ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/From the editor|Some long-overdue retractions]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/News and notes|Sounding out, a universal code of conduct, and dealing with AI]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/In the media|Twiddling Wikipedia during an online contest, and other news]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/Arbitration report|"World War II and the history of Jews in Poland" case is ongoing]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/Featured content|Hail, poetry! Thou heav'n-born maid]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/Recent research|Language bias: Wikipedia captures at least the "silhouette of the elephant", unlike ChatGPT]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/From the archives|April Fools' through the ages]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/Disinformation report|Sus socks support suits, seems systemic]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 11:25, 2023 ж. сәуірдің 7 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24766128 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 26 April 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/News and notes|Staff departures at Wikimedia Foundation, Jimbo hands in the bits, and graphs' zeppelin burns]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/In the media|Contested truth claims in Wikipedia]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Obituary|Remembering David "DGG" Goodman]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Arbitration report|Holocaust in Poland, Jimbo in the hot seat, and a desysopping]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Opinion|What Jimbo's question revealed about scamming]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Op-Ed|Wikipedia as an anchor of truth]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Special report|''Signpost'' statistics between years 2005 and 2022]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/News from the WMF|Collective planning with the Wikimedia Foundation]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Featured content|In which we described the featured articles in rhyme again]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/From the archives|April Fools' through the ages, part two]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Humour|The law of hats]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Traffic report|Long live machine, the future supreme]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 19:19, 2023 ж. сәуірдің 26 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24906106 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Seeking volunteers for the next step in the Universal Code of Conduct process</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Nominations/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Nominations/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello, As follow-up to [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/message/IOMVS7W75ZYMABQGOQ2QH2JAURC3CHGH/ the message about the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines] by Wikimedia Foundation Board of Trustees Vice Chair, Shani Evenstein Sigalov, I am reaching out about the next steps. I want to bring your attention to the next stage of the Universal Code of Conduct process, which is forming a building committee for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C). I invite community members with experience and deep interest in community health and governance to nominate themselves to be part of the U4C building committee, which needs people who are: * Community members in good standing * Knowledgeable about movement community processes, such as, but not limited to, policy drafting, participatory decision making, and application of existing rules and policies on Wikimedia projects * Aware and appreciative of the diversity of the movement, such as, but not limited to, languages spoken, identity, geography, and project type * Committed to participate for the entire U4C Building Committee period from mid-May - December 2023 * Comfortable with engaging in difficult, but productive conversations * Confidently able to communicate in English The Building Committee shall consist of volunteer community members, affiliate board or staff, and Wikimedia Foundation staff. The Universal Code of Conduct has been a process strengthened by the skills and knowledge of the community and I look forward to what the U4C Building Committee creates. If you are interested in joining the Building Committee, please either [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/U4C_Building_Committee/Nominations|sign up on the Meta-Wiki page]], or contact ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org by May 12, 2023. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/U4C_Building_Committee|Read more on Meta-Wiki]]'''. Best regards,<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 01:00, 2023 ж. сәуірдің 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=24941045 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 8 May 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/News and notes|New legal "deVLOPments" in the EU]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/In the media|Vivek's smelly socks, online safety, and politics]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/Recent research|Gender, race and notability in deletion discussions]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/Featured content|I wrote a poem for each article, I found rhymes for all the lists; <br />My first featured picture of this year now finally exists!]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/Arbitration report|"World War II and the history of Jews in Poland" approaches conclusion]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/News from the WMF|Planning together with the Wikimedia Foundation]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/Special report|There Shall Be Seasons Refreshing – Stories from WikiConference India 2023]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 10:26, 2023 ж. мамырдың 8 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24990251 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 22 May 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/News and notes|Golden parachutes: Record severance payments at Wikimedia Foundation]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/In the media|History, propaganda and censorship]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/Arbitration report|Final decision in "World War II and the history of Jews in Poland"]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/Recent research|Create or curate, cooperate or compete? Game theory for Wikipedia editors]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/Featured content|A very musical week for featured articles]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/Traffic report|Coronation, chatbot, celebs]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/WikiProject report|Wikipedians Convene for Queering Wikipedia 2023: The First International LGBT+ Wikipedia Conference]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 14:41, 2023 ж. мамырдың 22 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24998606 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wikimedia CEE Meeting 2023 == Тбилисида (Грузия) 2023 жылғы 15-17 қыркүйекте өтетін Wikimedia CEE Meeting 2023 екі делегат қатыса алады. Конференция ағылшын тілінде болады. Өзімді ұсынамын. Сол конференцияға арнайы [[Жоба:Уики-көктем 2023|конкурс-жоба]] құрғанмын. https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Meeting_2023/Participants [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 23:51, 2023 ж. мамырдың 22 (+06) :'''Қолдаймын''' [[Қатысушы:Sofiemama|Sofiemama]] ([[Қатысушы талқылауы:Sofiemama|талқылау]]) 12:30, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) :'''Қолдаймын''' [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 20:05, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) :'''Қолдаймын''' [[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 20:49, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Selection of the U4C Building Committee</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> The next stage in the Universal Code of Conduct process is establishing a Building Committee to create the charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C). The Building Committee has been selected. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/U4C_Building_Committee|Read about the members and the work ahead on Meta-wiki]].<section end="announcement-content" /> </div> -- [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Project|UCoC Project Team]], 10:20, 2023 ж. мамырдың 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25018085 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == WM CEE Meeting 2023 == 2023 жылғы 15-17 қыркүйекте Тбилисиде болатын Wikimedia CEE Meeting 2023 екі делегаттың бірі ретінде өзімді ұсынам. --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 20:49, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) :'''Қолдаймын''' [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 20:56, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) :'''Қолдаймын''' --[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 21:10, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) == ''The Signpost'': 5 June 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-05/News and notes|WMRU director forks new 'pedia, birds flap in top '22 piccy, WMF weighs in on Indian gov's map axe plea]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-05/In the media|Section 230 stands tall, WP vs. UK bill, Miss Information dissed again]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-05/Featured content|Poetry under pressure]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-05/Traffic report|Celebs, controversies and a chatbot in the public eye]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 07:24, 2023 ж. маусымның 5 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25064021 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 19 June 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-19/News and notes|WMF Terms of Use now in force, new Creative Commons licensing]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-19/In the media|English WP editor glocked after BLP row on Italian 'pedia]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-19/Featured content|Content, featured]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-19/Recent research|Hoaxers prefer currently-popular topics]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 16:11, 2023 ж. маусымның 19 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25152768 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Announcing the new Elections Committee members</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee/Nominatons/2023/Announcement - new members|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee/Nominatons/2023/Announcement - new members|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections committee/Nominatons/2023/Announcement - new members}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello there, We are glad to announce [[listarchive:list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/message/4TALOUFPAP2VDBR27GKRVOP7IGQYU3DB/|the new members and advisors of the Elections Committee]]. The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections_committee|Elections Committee]] assists with the design and implementation of the process to select Community- and Affiliate-Selected trustees for the Wikimedia Foundation Board of Trustees. After an open nomination process, the strongest candidates spoke with the Board and four candidates were asked to join the Elections Committee. Four other candidates were asked to participate as advisors. Thank you to all the community members who submitted their names for consideration. We look forward to working with the Elections Committee in the near future. On behalf of the Wikimedia Foundation Board of Trustees,<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 00:00, 2023 ж. маусымның 29 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25018085 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 3 July 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/News and notes|Online Safety Bill: Wikimedia Foundation and Wikimedia UK launch open letter]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/Disinformation report|Imploded submersible outfit foiled trying to sing own praises on Wikipedia]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/In the media|Journo proposes mass Wiki dox, sponsored articles on Fandom, Section 230 discussed]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/Featured content|Incensed]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/Traffic report|Are you afraid of spiders? Arnold? The Idol? ChatGPT?]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/Humour|United Nations dispatches peacekeeping force to Wikipedia policy discussions]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 14:17, 2023 ж. шілденің 3 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25180371 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 17 July 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/News and notes|Big bux hidden beneath wine-dark sea as we wait for the Tides to go out?]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/In the media|Tentacles of Emirates plot attempt to ensnare Wikipedia]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Obituary|David Thomsen (Dthomsen8) and Ingo Koll (Kipala)]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/News from the WMF|ABC for Fundraising: Advancing Banner Collaboration for fundraising campaigns]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/In focus|Are the children of celebrities over-represented in French cinema?]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Tips and tricks|What automation can do for you (and your WikiProject)]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Recent research|Wikipedia-grounded chatbot "outperforms all baselines" on factual accuracy]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Humour|New fringe theories to be introduced]] * Cobwebs: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Cobwebs|If you're reading this, you're probably on a desktop]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Featured content|Scrollin', scrollin', scrollin', keep those readers scrollin', got to keep on scrollin', Rawhide!]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Traffic report|The Idol becomes the Master]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 15:03, 2023 ж. шілденің 17 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25275917 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Turkic Wikimedia Conference 2023 == 2023 жылғы 20-22 қазанда Түркияда болатын Turkic Wikimedia Conference 2023 делегат ретінде өзімді ұсынам. [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 21:41, 2023 ж. шілденің 18 (+06) # Қолдаймын [[Қатысушы:Sofiemama|Sofiemama]] ([[Қатысушы талқылауы:Sofiemama|талқылау]]) 22:56, 2023 ж. шілденің 18 (+06) # Қолдаймын --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 11:27, 2023 ж. шілденің 19 (+06) # Қолдаймын --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 11:35, 2023 ж. шілденің 19 (+06) * {{Қолдаймын}} --[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 14:03, 2023 ж. қазанның 1 (+06) == Turkic Wikimedia Conference 2023 - Батырбек == Қауымдастығымыздың атынан 2023 жылғы 20-22 қазанда Түркияда болатын Turkic Wikimedia Conference 2023 конференциясына қатысуға өзімді ұсынамын. Қарсы болмасаңыз, қолдап жіберіңіз. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 11:28, 2023 ж. шілденің 19 (+06) * Қолдаймын. --[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 11:31, 2023 ж. шілденің 19 (+06) * {{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 11:32, 2023 ж. шілденің 19 (+06) * Қолдаймын --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 13:27, 2023 ж. шілденің 19 (+06) * Қолдаймын [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 02:46, 2023 ж. шілденің 20 (+06) * {{Қолдаймын}} --[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 14:02, 2023 ж. қазанның 1 (+06) == ''The Signpost'': 1 August 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/News and notes|City officials attempt to doxx Wikipedians, Ruwiki founder banned, WMF launches Mastodon server]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/In the media|Truth, AI, bull from politicians, and climate change]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Disinformation report|Hot climate, hot hit, hot money, hot news hot off the presses!]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Obituary|Donald Cram, Peter McCawley, and Eagleash]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Tips and tricks|Citation tools for dummies!]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Humour|Does Wikipedia present neutral perspectives?]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/In focus|''Journals cited by Wikipedia'']] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Opinion|Are global bans the last step?]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Featured content|Featured Content, 1 to 15 July]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Traffic report|Come on Oppie, let's go party]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 09:40, 2023 ж. тамыздың 1 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25312130 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 15 August 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/News and notes|Dude, Where's My Donations? Wikimedia Foundation announces another million in grants for non-Wikimedia-related projects]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/In the media|An accusation of bias from Brazil, a lawsuit from Portugal, plagiarism from Florida]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/In focus|2023 Good Article Nomination drive is underway: get your barnstars here!]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Special report|Thirteen years later, why are most administrators still from 2005?]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Tips and tricks|How to find images for your articles, check their copyright, upload them, and restore them]] * Cobwebs: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Cobwebs|Getting serious about writing]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Opinion|Copyright trolls, or the last beautiful free souls on this planet?]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Serendipity|Why I stopped taking photographs almost altogether]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Featured content|Barbenheimer confirmed]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Humour|Arbitration Committee to accept case against Right Honorable Frimbley Cantingham, 15th Viscount Bellington-upon-Porkshire]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Traffic report|Come on in, and pull yourself up a chair]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 20:19, 2023 ж. тамыздың 15 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25463725 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot flag request for Lingua Libre Bot == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> : <small>Apologies for sending this message solely in English. {{int:please-translate}}.</small> {{int:hello}}, This is a notice pursuant the [[:m:Special:MyLanguage/Bot policy|global bot policy]], to inform you that [[:m:User:Lingua Libre Bot|Lingua Libre Bot]] is requesting approval to operate as a global bot. The discussion can be found at [[:m:Special:MyLanguage/Steward_requests/Bot_status#Lingua_Libre_Bot|Steward requests/Bot status]] in Meta-Wiki. All Wikimedia Community members can participate in the discussion if they so wish. {{int:thank-you}} <small>''You are receiving this message because this page is listed in the [[:m:Bot policy/New global bot discussion|list of pages to notify]] about new global bot discussions. If you no longer wish to be notified, you may remove this page from that list at any time.''</small> <bdi lang="en" dir="ltr">--[[m:User:MarcoAurelio|MA]] ([[m:User talk:MarcoAurelio|талқылау]]) 17:04, 2023 ж. тамыздың 21 (+06)</bdi> </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&oldid=25384075 тізімін пайдаланып User:MarcoAurelio@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Review the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Announcement - Review|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Announcement - Review}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, I am pleased to share the next step in the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] work. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) draft charter]] is now ready for your review. The [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Enforcement Guidelines]] require a [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines#4.5_U4C_Building_Committee|Building Committee]] form to draft a charter that outlines procedures and details for a global committee to be called the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines#4._UCoC_Coordinating_Committee_(U4C)|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]]. Over the past few months, the U4C Building Committee worked together as a group to discuss and draft the U4C charter. The U4C Building Committee welcomes feedback about the draft charter now through 22 September 2023. After that date, the U4C Building Committee will revise the charter as needed and a community vote will open shortly afterward. Join the conversation during the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/U4C Building Committee#Conversation hours|conversation hours]] or on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Meta-wiki]]. Best,<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]], on behalf of the U4C Building Committee, 21:35, 2023 ж. тамыздың 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25392152 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 31 August 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/From the editor|Beta version of signpost.news now online]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/News and notes|You like RecentChanges?]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/In the media|Taking it sleazy]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/Recent research|The five barriers that impede "stitching" collaboration between Commons and Wikipedia]] * Draftspace: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/Draftspace|Bad Jokes and Other Draftspace Novelties]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/Humour|The Dehumourification Plan]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/Traffic report|Raise your drinking glass, here's to yesterday]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 06:45, 2023 ж. тамыздың 31 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25528894 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 16 September 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/News and notes|Wikimedia power sharing – just an advisory role for the volunteer community?]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/In the media|"Just flirting", going Dutch and Shapps for the defence?]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/Obituary|Nosebagbear]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/Serendipity|Yea, though I walk through the valley of the shadow of death, I will fear no paywall, for thou, Wikipedia Library, art with me]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/Featured content|Catching up]] * Concept: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/Concept|Strange portal opened by CERN researchers brings Wikipedia articles from "other worlds"]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/Traffic report|Some of it's magic, some of it's tragic]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 10:38, 2023 ж. қыркүйектің 16 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25586584 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Turkic Wikimedia Conference 2023 - Салиха == 2023 жылдың 20-22 қазан аралығында Түркияда өтетін Turkic Wikimedia Conference конференциясына қатысуға өзімді ұсынамын. Қауымдастық қолдау көрсетсе тәжірибе жинақтауға мүмкіндік болар еді. Салиха 22:05, 2023 ж. қыркүйектің 30 (+06) #{{Қолдаймын}} Салиха ханым әбден лайық бұл конференцияға қатысуға. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 22:28, 2023 ж. қыркүйектің 30 (+06) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:35, 2023 ж. қыркүйектің 30 (+06) #{{қолдаймын}} —[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 23:08, 2023 ж. қыркүйектің 30 (+06) #{{қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 01:11, 2023 ж. қазанның 1 (+06) #{{қолдаймын}}---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 08:59, 2023 ж. қазанның 1 (+06) #{{қолдаймын}}--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 11:47, 2023 ж. қазанның 1 (+06) Қолдауларыңызға көп рахмет! Ұсынысым қабылданып, тәжірибе жинақтауға жиналудамын. Уикипедия желісінде кездескенше, амандықта болыңыздар! == ''The Signpost'': 3 October 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/News and notes|Wikimedia Endowment financial statement published]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/In the media|History is written by whoever can harness the most editors]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/Recent research|Readers prefer ChatGPT over Wikipedia; concerns about limiting "anyone can edit" principle "may be overstated"]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/Featured content|By your logic,]] * Concept: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/Concept|Wikipedia policies from other worlds: WP:NOANTLERS]] * Poetry: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/Poetry|"The Sight"]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/Traffic report|There shall be no slaves in the land of lands, it's a Bollywood jam]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 02:32, 2023 ж. қазанның 4 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25667606 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">== Opportunities open for the Affiliations Committee, Ombuds commission, and the Case Review Committee ==</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> <div style="margin:.2em 0 .5em;margin-{{#switch:{{PAGELANGUAGE}}|ar|arc|ary|arz|azb|bcc|bgn|ckb|bqi|dv|fa|fa-af|glk|ha-arab|he|kk-arab|kk-cn|ks|ku-arab|ms-arab|mzn|pnb|prd|ps|sd|ug|ur|ydd|yi=right|left}}:3ex;"> [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments/Announcement/Short|''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'']] ''<span class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments/Announcement/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments/Announcement/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</span>''</div> Hi everyone! The [[m:Special:MyLanguage/Affiliations Committee|Affiliations Committee]] (AffCom), [[m:Special:MyLanguage/Ombuds_commission|Ombuds commission]] (OC), and the [[m:Special:MyLanguage/Trust_and_Safety/Case_Review_Committee|Case Review Committee]] (CRC) are looking for new members. These volunteer groups provide important structural and oversight support for the community and movement. People are encouraged to nominate themselves or encourage others they feel would contribute to these groups to apply. There is more information about the roles of the groups, the skills needed, and the opportunity to apply on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments|'''Meta-wiki page''']]. On behalf of the Committee Support team,<br /><section end="announcement-content" /> </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ~ [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 22:41, 2023 ж. қазанның 9 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25570445 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == 2024 жылғы Уикимедиа қоры Қамқоршылар кеңесін таңдауға қатысты ережелер пакетін қарап шығып, пікір білдіріңіз == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Rules package review - short| Бұл хабардың басқа тілдерге аударылған нұсқасын Meta-wiki сайтынан таба аласыз.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/wiki/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Rules package review - short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Rules package review - short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Құрметті қатысушылар, <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Please review and comment on the Wikimedia Foundation Board of Trustees selection rules package from now until 29 October 2023. The selection rules package was based on older versions by the Elections Committee and will be used in the 2024 Board of Trustees selection. Providing your comments now will help them provide a smoother, better Board selection process. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|More on the Meta-wiki page]]. </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Best, </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Katie Chan <br> Chair of the Elections Committee </div><br /><section end="announcement-content" /> 07:12, 2023 ж. қазанның 17 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25570445 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 23 October 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/News and notes|Where have all the administrators gone?]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/In the media|Thirst traps, the fastest loading sites on the web, and the original collaborative writing]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/Gallery|Before and After: Why you don't need to know how to restore images to make massive improvements]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/Featured content|Yo, ho! Blow the man down!]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/Traffic report|The calm and the storm]] * News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/News from Diff|Sawtpedia: Giving a Voice to Wikipedia Using QR Codes]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/Humour|New citation template introduced for divine revelations, drug use, and really thinking about it]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 13:02, 2023 ж. қазанның 23 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25777554 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 6 November 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Arbitration report|Admin bewilderingly unmasks self as sockpuppet of other admin who was extremely banned in 2015]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/In the media|UK gov bigwig accused of ripping off WP articles for book, Wikipedians accused of being dicks by a rich man]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/News and notes|Board candidacy process posted, editors protest WMF privacy measure, sweet meetups]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Opinion|An open letter to Elon Musk]] * WikiCup report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/WikiCup report|The WikiCup 2023]] * News from Wiki Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/News from Wiki Ed|Equity lists on Wikipedia]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Recent research|How English Wikipedia drove out fringe editors over two decades]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Featured content|Like putting a golf course in a historic site.]] * Wikidata: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Wikidata|Evaluating qualitative systemic bias in large article sets on Wikipedia]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Traffic report|Cricket jumpscare]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 09:46, 2023 ж. қарашаның 6 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25812995 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Coming soon: Reference Previews</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="ReferencePreviewsDefault"/> [[File:Example_of_a_Reference_Preview.png|right|300px]] A new feature is coming to your wiki soon: Reference Previews are popups for references. Such popups have existed on wikis as local gadgets for many years. Now there is a central solution, available on all wikis, and consistent with the [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|PagePreviews feature]]. Reference Previews will be visible to everyone, including readers. If you don’t want to see them, [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Opt-out feature|you can opt out]]. If you are [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|using the gadgets]] Reference Tooltips or Navigation Popups, you won’t see Reference Previews unless you disable the gadget. Reference Previews have been a beta feature on many wikis since 2019, and a default feature on some since 2021. Deployment is planned for November 22. * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Reference Previews|Help page]] * [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews|Project page with more information (in English)]]. * Feedback is welcome [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews|on this talk page]]. -- For [[m:WMDE Technical Wishes|Wikimedia Deutschland’s Technical Wishes]] team, [[User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] <section end="ReferencePreviewsDefault"/> </div> [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]], 19:11, 2023 ж. қарашаның 15 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=25866958 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 20 November 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-20/In the media|Propaganda and photos, lunatics and a lunar backup]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-20/News and notes|Update on Wikimedia's financial health]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-20/Traffic report|If it bleeds, it leads]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-20/Recent research|Canceling disputes as the real function of ArbCom]] * Wikimania: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-20/Wikimania|Wikimania 2024 scholarships]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 15:45, 2023 ж. қарашаның 20 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25866860 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 4 December 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/News and notes|Beeblebrox ejected from Arbitration Committee following posts on Wikipediocracy]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/In the media|Turmoil on Hebrew Wikipedia, grave dancing, Olga's impact and inspiring Bhutanese nuns]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Disinformation report|"Wikipedia and the assault on history"]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/In focus|Tens of thousands of freely available sources flagged]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Comix|Bold comics for a new age]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Essay|I am going to die]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Featured content|Real gangsters move in silence]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Traffic report|And it's hard to watch some cricket, in the cold November Rain]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Humour|Mandy Rice-Davis Applies]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 16:11, 2023 ж. желтоқсанның 4 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25919722 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">(New) Feature on [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]]: Adding geopoints via QID</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="Body"/>Since September 2022, it is possible to create geopoints using a QID. Many wiki contributors have asked for this feature, but it is not being used much. Therefore, we would like to remind you about it. More information can be found on the [[M:WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation/Geopoints via QID|project page]]. If you have any comments, please let us know on the [[M:Talk:WMDE Technical Wishes/Geoinformation/Geopoints via QID|talk page]]. – Best regards, the team of Technical Wishes at Wikimedia Deutschland <section end="Body"/> </div> [[M:User:Thereza Mengs (WMDE)|Thereza Mengs (WMDE)]] 18:31, 2023 ж. желтоқсанның 13 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=25955829 тізімін пайдаланып User:Thereza Mengs (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 24 December 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Special report|Did the Chinese Communist Party send astroturfers to sabotage a hacktivist's Wikipedia article?]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/News and notes|The Italian Public Domain wars continue, Wikimedia RU set to dissolve, and a recap of WLM 2023]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/In the media|Consider the humble fork]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Discussion report|Arabic Wikipedia blackout; Wikimedians discuss SpongeBob, copyrights, and AI]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/In focus|Liquidation of Wikimedia RU]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Technology report|Dark mode is coming]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Recent research|"LLMs Know More, Hallucinate Less" with Wikidata]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Gallery|A feast of holidays and carols]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Comix|Lollus lmaois 200C tincture]] * Crossword: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Crossword|when the crossword is sus]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Traffic report|What's the big deal? I'm an animal!]] * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/From the editor|A piccy iz worth OVAR 9000!!!11oneone! wordz ^_^]] * Apocrypha: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Apocrypha|Local editor discovered 1,380 lost subheadings in ancient Signpost scrolls. And what he found was shocking.]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Humour|Guess the joke contest]] * BJAODN: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/BJAODN|Bad jokes and other deleted nonsense]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 16:00, 2023 ж. желтоқсанның 24 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25972416 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reusing references: Can we look over your shoulder? == ''Apologies for writing in English.'' The Technical Wishes team at Wikimedia Deutschland is planning to [[m:WMDE Technical Wishes/Reusing references|make reusing references easier]]. For our research, we are looking for wiki contributors willing to show us how they are interacting with references. * The format will be a 1-hour video call, where you would share your screen. [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ More information here]. * Interviews can be conducted in English, German or Dutch. * [[mw:WMDE_Engineering/Participate_in_UX_Activities#Compensation|Compensation is available]]. * Sessions will be held in January and February. * [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ Sign up here if you are interested.] * Please note that we probably won’t be able to have sessions with everyone who is interested. Our UX researcher will try to create a good balance of wiki contributors, e.g. in terms of wiki experience, tech experience, editing preferences, gender, disability and more. If you’re a fit, she will reach out to you to schedule an appointment. We’re looking forward to seeing you, [[m:User:Thereza Mengs (WMDE)| Thereza Mengs (WMDE)]] <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=25956752 тізімін пайдаланып User:Thereza Mengs (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Looking for your Input: Invitation to interview on using Wikidata in other projects == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''Note: Apologies for cross-posting and sending in English.'' Hello, the '''[[m:WD4WMP|Wikidata for Wikimedia Projects]]''' team at Wikimedia Deutschland would like to hear about your experiences using Wikidata in the sibling projects. If you are interested in sharing your opinion and insights, please consider signing up for an interview with us in this '''[https://wikimedia.sslsurvey.de/Wikidata-for-Wikimedia-Interviews Registration form]'''.<br> ''Currently, we are only able to conduct interviews in English.'' The front page of the form has more details about what the conversation will be like, including how we would '''compensate''' you for your time. For more information, visit our ''[[m:WD4WMP/AddIssue|project issue page]]'' where you can also share your experiences in written form, without an interview.<br>We look forward to speaking with you, [[m:User:Danny Benjafield (WMDE)|Danny Benjafield (WMDE)]] ([[m:User talk:Danny Benjafield (WMDE)|talk]]) 08:53, 5 January 2024 (UTC) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WD4WMP/ScreenerInvite2&oldid=26048136 тізімін пайдаланып User:Danny Benjafield (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 10 January 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/From the editor|NINETEEN MORE YEARS! NINETEEN MORE YEARS!]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Special report|Public Domain Day 2024]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Technology report|Wikipedia: A Multigenerational Pursuit]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/News and notes|In other news ... see ya in court!]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/In focus|The long road of a featured article candidate]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/In the media|What is plagiarism? Oklahoma Disneyland? Reaching a human being at Wikipedia?]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/WikiProject report|WikiProjects Israel and Palestine]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Obituary|Anthony Bradbury]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Traffic report|The most viewed articles of 2023]] * Crossword: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Crossword|everybody gangsta till the style sheets start cascading]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Comix|Conflict resolution]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 18:51, 2024 ж. қаңтардың 12 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26044843 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feminism and Folklore 2024 == <div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2024 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <center>''{{int:please-translate}}''</center> Dear Wiki Community, You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024]]''' writing competition from February 1, 2023, to March 31, 2023 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia. You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles. Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project: # Create a page for the contest on the local wiki. # Set up a campaign on '''CampWiz''' tool. # Create the local list and mention the timeline and local and international prizes. # Request local admins for site notice. # Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta project page]]. This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools'''] Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2024|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance. We look forward to your immense coordination. Thank you and Best wishes, '''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024 International Team]]''' ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 13:26, 2024 ж. қаңтардың 18 (+06) == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Dear Wiki Community, You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore 2024]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2024 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2024|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' -- [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 13:26, 2024 ж. қаңтардың 18 (+06) </div></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=23942484 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Vote on the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Hello all, I am reaching out to you today to announce that the voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) Charter is now open. Community members may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|cast their vote and provide comments about the charter via SecurePoll]] now through '''2 February 2024'''. Those of you who voiced your opinions during the development of the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|UCoC Enforcement Guidelines]] will find this process familiar. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|current version of the U4C Charter]] is on Meta-wiki with translations available. Read the charter, go vote and share this note with others in your community. I can confidently say the U4C Building Committee looks forward to your participation. On behalf of the UCoC Project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 00:08, 2024 ж. қаңтардың 20 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25853527 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == A new feature for previewing references on your wiki == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[File:Page Previews and Reference Previews.png|alt=Montage of two screenshots, one showing the Reference Previews feature, and one showing the Page Previews feature|right|350x350px]] ''Apologies for writing in English. If you can translate this message, that would be much appreciated.'' Hi. As announced some weeks ago ^{[<nowiki/>[[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/CNPRQE2IG5ZNAVAOHBMF4AXXRLGJE6UT/|1]]] [<nowiki/>[[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/46|2]]]}, Wikimedia Deutschland’s [[m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes]] team introduced [[mw:Special:MyLanguage/Help:Reference_Previews|Reference Previews]] to many wikis, including this one. This feature shows popups for references in the article text. While this new feature is already usable on your wiki, most people here are not seeing it yet because your wiki has set [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Relation to gadgets|a gadget as the default]] for previewing references. We plan to remove the default flag from the gadget on your wiki soon. This means: * The new default for reference popups on your wiki will be Reference Previews. * However, if you want to keep using the gadget, you can still enable it in [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|your personal settings]]. The benefit of having Reference Previews as the default is that the user experience will be consistent across wikis and with the [[mw:Special:MyLanguage/Page_Previews|Page Previews feature]], and that the software will be easier to maintain overall. This change is planned for February 14. If you have concerns about this change, [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Reference Previews to become the default for previewing references on more wikis.|please let us know on this talk page]] by February 12. – Kind regards, [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]], 15:30, 2024 ж. қаңтардың 23 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johanna_Strodt_(WMDE)/MassMessageRecipients&oldid=26116190 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 31 January 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/News and notes|Wikipedian Osama Khalid celebrated his 30th birthday in jail]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/Opinion|Until it happens to you]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/Disinformation report|How paid editors squeeze you dry]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/In the media|Katherine Maher new NPR CEO, go check Wikipedia, race in the race]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/In focus|The long road of a featured article candidate, part 2]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/Recent research|Croatian takeover was enabled by "lack of bureaucratic openness and rules constraining [admins]"]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/Comix|We've all got to start somewhere]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/Traffic report|DJ, gonna burn this goddamn house right down]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 21:16, 2024 ж. қаңтардың 31 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26086360 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Last days to vote on the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Hello all, I am reaching out to you today to remind you that the voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) charter will close on '''2 February 2024'''. Community members may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|cast their vote and provide comments about the charter via SecurePoll]]. Those of you who voiced your opinions during the development of the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|UCoC Enforcement Guidelines]] will find this process familiar. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|current version of the U4C charter]] is on Meta-wiki with translations available. Read the charter, go vote and share this note with others in your community. I can confidently say the U4C Building Committee looks forward to your participation. On behalf of the UCoC Project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 23:00, 2024 ж. қаңтардың 31 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25853527 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Request for global bot flag for CommonsDelinker == Hello! This is a notification to let you know that a new request for the [[m:Special:MyLanguage/Bot policy#Global bots|global bot]] flag for [[Special:Contributions/CommonsDelinker|CommonsDelinker]] has been started. Please note that the request will remain open for 14 days starting today. You can leave a comment or opinion on [[m:Steward requests/Bot status#Global bot status requests|the relevant page]]! Best regards --[[m:User:Superpes15|Superpes15]] ([[m:User talk:Superpes15|talk]]) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&oldid=25384075 тізімін пайдаланып User:Superpes15@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Announcing the results of the UCoC Coordinating Committee Charter ratification vote</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, Thank you everyone for following the progress of the Universal Code of Conduct. I am writing to you today to announce the outcome of the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|ratification vote]] on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee Charter]]. 1746 contributors voted in this ratification vote with 1249 voters supporting the Charter and 420 voters not. The ratification vote process allowed for voters to provide comments about the Charter. A report of voting statistics and a summary of voter comments will be published on Meta-wiki in the coming weeks. Please look forward to hearing about the next steps soon. On behalf of the UCoC Project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 00:23, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26160150 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 13 February 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/News and notes|Wikimedia Russia director declared "foreign agent" by Russian gov; EU prepares to pile on the papers]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Disinformation report|How low can the scammers go?]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Gallery|Before and After: Why you don't need to touch grass to dramatically improve images of flora and fauna]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/In the media|Speaking in tongues, toeing the line, and dressing the part]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Serendipity|Is this guy the same as the one who was a Nazi?]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Traffic report|Griselda, Nikki, Carl, Jannik and two types of football]] * Crossword: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Crossword|Our crossword to bear]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Comix|Strongly]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 10:38, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26223997 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 13 February 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/News and notes|Wikimedia Russia director declared "foreign agent" by Russian gov; EU prepares to pile on the papers]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Disinformation report|How low can the scammers go?]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Gallery|Before and After: Why you don't need to touch grass to dramatically improve images of flora and fauna]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/In the media|Speaking in tongues, toeing the line, and dressing the part]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Serendipity|Is this guy the same as the one who was a Nazi?]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Traffic report|Griselda, Nikki, Carl, Jannik and two types of football]] * Crossword: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Crossword|Our crossword to bear]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Comix|Strongly]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 10:39, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26223997 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024: We are back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[File:UCDM 2024 general.jpg|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the forth edition of writing challenge "'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from 1st until 31st March 2024. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contribution in every language! The most active contesters will receive prizes.<br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/UCDM 2024|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:ValentynNefedov (WMUA)|ValentynNefedov (WMUA)]] ([[:m:User talk:ValentynNefedov (WMUA)|talk]]) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=26166467 тізімін пайдаланып User:ValentynNefedov (WMUA)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 2 March 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/News and notes|Wikimedia enters US Supreme court hearings as "the dolphin inadvertently caught in the net"]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/Recent research|Images on Wikipedia "amplify gender bias"]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/In the media|The Scottish Parliament gets involved, a wikirace on live TV, and the Foundation's CTO goes on record]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/Obituary|Vami_IV]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/Traffic report|Supervalentinefilmbowlday]] * WikiCup report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/WikiCup report|High-scoring WikiCup first round comes to a close]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 17:03, 2024 ж. наурыздың 2 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26310391 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Report of the U4C Charter ratification and U4C Call for Candidates now available</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Hello all, I am writing to you today with two important pieces of information. First, the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Vote results|report of the comments from the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter ratification]] is now available. Secondly, the call for candidates for the U4C is open now through April 1, 2024. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members are invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Per the charter, there are 16 seats on the U4C: eight community-at-large seats and eight regional seats to ensure the U4C represents the diversity of the movement. Read more and submit your application on [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|Meta-wiki]]. On behalf of the UCoC project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 22:25, 2024 ж. наурыздың 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26276337 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Wikimedia Foundation Board of Trustees 2024 Selection</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> : ''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' : ''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Dear all, This year, the term of 4 (four) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats. The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee|Elections Committee]] will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Board Governance Committee created a Board Selection Working Group from Trustees who cannot be candidates in the 2024 community- and affiliate-selected trustee selection process composed of Dariusz Jemielniak, Nataliia Tymkiv, Esra'a Al Shafei, Kathy Collins, and Shani Evenstein Sigalov [3]. The group is tasked with providing Board oversight for the 2024 trustee selection process, and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4]. Here are the key planned dates: * May 2024: Call for candidates and call for questions * June 2024: Affiliates vote to shortlist 12 candidates (no shortlisting if 15 or less candidates apply) [5] * June-August 2024: Campaign period * End of August / beginning of September 2024: Two-week community voting period * October–November 2024: Background check of selected candidates * Board's Meeting in December 2024: New trustees seated Learn more about the 2024 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|this Meta-wiki page]], and make your plan. '''Election Volunteers''' Another way to be involved with the 2024 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Election Volunteers|Meta-wiki page]]. Best regards, [[m:Special:MyLanguage/User:Pundit|Dariusz Jemielniak]] (Governance Committee Chair, Board Selection Working Group) [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/Results#Elected [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter [3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Minutes:2023-08-15#Governance_Committee [4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles [5] Even though the ideal number is 12 candidates for 4 open seats, the shortlisting process will be triggered if there are more than 15 candidates because the 1-3 candidates that are removed might feel ostracized and it would be a lot of work for affiliates to carry out the shortlisting process to only eliminate 1-3 candidates from the candidate list.<section end="announcement-content" /> </div> [[User:MPossoupe_(WMF)|MPossoupe_(WMF)]]01:57, 2024 ж. наурыздың 13 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26349432 тізімін пайдаланып User:MPossoupe (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == The full draft of the Wikimedia Movement Charter will soon be shared == The Movement Charter Drafting Committee is happy to announce that the full draft of the '''Movement Charter will be published on April 2nd, 2024'''. This will kick off the '''community engagement period from April 2nd to April 22nd'''. The [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement%20Charter Movement Charter] is a proposed document to define roles and responsibilities for all the members and entities of the Wikimedia Movement, including to lay out a new Global Council for movement governance. Everyone in the Wikimedia Movement is invited to share opinions on the full version of the Charter draft – this is the last chance to offer feedback before the Charter draft is updated for the ratification vote in June 2024. '''How to share your feedback?''' * share your message or question on the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Movement%20Charter Movement Charter Talk page]; * attend a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement%20Charter/Community%20Consultation community drop-in session on April 4th at 15.00-17.00 UTC] (details forthcoming); * or email movementcharter@wikimedia.org. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement%20Charter/Drafting%20Committee/Updates Read the Committee's latest updates] for more information. On behalf of the MCDC, --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылау]]) 15:49, 2024 ж. наурыздың 25 (+06) == ''The Signpost'': 29 March 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Technology report|Millions of readers still seeing broken pages as "temporary" disabling of graph extension nears its second year]] * Interview: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Interview|Interview on Wikimedia Foundation fundraising and finance strategy]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Special report|19-page PDF accuses Wikipedia of bias against Israel, suggests editors be forced to reveal their real names, and demands a new feature allowing people to view the history of Wikipedia articles]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Op-Ed|Wikipedia in the age of personality-driven knowledge]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Recent research|"Newcomer Homepage" feature mostly fails to boost new editors]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/News and notes|Universal Code of Conduct Coordinating Committee Charter ratified]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/In the media|"For me it’s the autism": AARoard editors on the fork more traveled]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Traffic report|He rules over everything, on the land called planet Dune]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Humour|Letters from the editors]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Comix|Layout issue]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 04:42, 2024 ж. наурыздың 30 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26349119 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 25 April 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/In the media|Censorship and wikiwashing looming over RuWiki, edit wars over San Francisco politics and another wikirace on live TV]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/News and notes|A sigh of relief for open access as Italy makes a slight U-turn on their cultural heritage reproduction law]] * WikiConference report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/WikiConference report|WikiConference North America 2023 in Toronto recap]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/WikiProject report|WikiProject Newspapers (Not WP:NOTNEWS)]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/Recent research|New survey of over 100,000 Wikipedia users]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/Traffic report|O.J., cricket and a three body problem]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 16:51, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26669718 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Vote now to select members of the first U4C</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, I am writing to you to let you know the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is open now through May 9, 2024. Read the information on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility. The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. On behalf of the UCoC project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 01:21, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26390244 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> 3dz264z6367gbdugt64rhfki4u5nk78 3319648 3319647 2024-04-25T20:21:26Z MediaWiki message delivery 28897 /* Vote now to select members of the first U4C */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki {{/Header}}<!-- Бұл жолды өшірмеңіз, АСТЫНА жазыңыз! және == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --> {{Жинақталған мазмұн|30|400}} == Invitation to share your feedback on the Global Council and Hubs draft chapters of the Movement Charter == Hello everyone, hi friends, What would a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Charter/Content/Global_Council Global Council] for our movement look like? What role can [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Charter/Content/Hubs Hubs] play to improve equity in our movement? The Wikimedia Movement Charter continues to grow and evolve and the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Charter/Drafting_Committee Drafting Committee] is happy to share key new draft sections for your review and feedback. '''How can you engage with the Charter? ''' Please share your input on the Meta Talk page by September 1, 2023: * Share your feedback on [https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Movement_Charter/Content/Hubs Hubs draft] * Share your feedback on [https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Movement_Charter/Content/Global_Council the Global Council draft] Thank you for your ongoing commitment and participation. On behalf of the Movement Charter Drafting Committee, --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылау]]) 18:51, 2023 ж. тамыздың 2 (+06) == Wiki Loves Folklore == [[File:WLL Subtitled Logo (transparent).svg|100px|right|frameless]] '''Hello Folks,''' Wiki Loves Love is back again in 2020 iteration as '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]]''' from 1 February, 2020 - 29 February, 2020. Join us to celebrate the local cultural heritage of your region with the theme of folklore in the international photography contest at [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wllove Wikimedia Commons]. Images, videos and audios representing different forms of folk cultures and new forms of heritage that haven’t otherwise been documented so far are welcome submissions in Wiki Loves Folklore. Learn more about the contest at [[m:Wiki Loves Folklore|Meta-Wiki]] and [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Commons]]. '''Kind regards,'''<br/> [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore/International Team|'''Wiki Loves Folklore International Team''']]<br/> <small>&mdash;&nbsp;[[User:Tulsi Bhagat|<font color="black">'''Tulsi Bhagat'''</font>]] <small>([[Special:Contributions/Tulsi Bhagat|<font color="black">contribs</font>]] &#124; [[User talk:Tulsi Bhagat|<font color="black">talk</font>]])</small><br/> sent using [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 12:14, 2020 ж. қаңтардың 18 (+06)</small> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&oldid=19716850 тізімін пайдаланып User:Tulsi Bhagat@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Movement Learning and Leadership Development Project == Hello The Wikimedia Foundation’s Community Development team is seeking to learn more about the way volunteers learn and develop into the many different roles that exist in the movement. Our goal is to build a movement informed framework that provides shared clarity and outlines accessible pathways on how to grow and develop skills within the movement. To this end, we are looking to speak with you, our community to learn about your journey as a Wikimedia volunteer. Whether you joined yesterday or have been here from the very start, we want to hear about the many ways volunteers join and contribute to our movement. To learn more about the project, [[:m:special:MyLanguage/Movement Learning and Leadership Development Project|please visit the Meta page]]. If you are interested in participating in the project, please complete [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSegM07N1FK_s0VUECM61AlWOthwdn5zQOlVsa2vaKcx13BwZg/viewform?usp=sf_link this simple Google form]. Although we may not be able to speak to everyone who expresses interest, we encourage you to complete this short form if you are interested in participating! -- [[user:LMiranda (WMF)|LMiranda (WMF)]] ([[user talk:LMiranda (WMF)|talk]]) 01:01, 2020 ж. қаңтардың 23 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&oldid=19738989 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Additional interface for edit conflicts on talk pages == ''Sorry, for writing this text in English. If you could help to translate it, it would be appreciated.'' You might know the new interface for edit conflicts (currently a beta feature). Now, Wikimedia Germany is designing an additional interface to solve edit conflicts on talk pages. This interface is shown to you when you write on a discussion page and another person writes a discussion post in the same line and saves it before you do. With this additional editing conflict interface you can adjust the order of the comments and edit your comment. We are inviting everyone to have a look at [[m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|the planned feature]]. Let us know what you think on our [[mw:Help talk:Two Column Edit Conflict View|central feedback page]]! -- For the Technical Wishes Team: [[m:User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] 20:15, 2020 ж. ақпанның 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=19845780 тізімін пайдаланып User:Max Klemm (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[Жоба:Уики-көктем 2020]] == 2020 жылдың 21 наурызынан 31 мамырға дейін [[Жоба:Уики-көктем 2020|Уики-көктем 2020]] конкурсы өтеді. Ең көп сапалы мақалалар жазған қатысушыларға жүлделер бар. Барлықтарыңызды қатысуға шақырамын. Ережелері жоба бетінде.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 14:53, 2020 ж. наурыздың 22 (+06) == Annual contest Wikipedia Pages Wanting Photos == [[File:WPWP logo 1.png|150px|right|Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP)]] This is to invite you to join the Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP) campaign to help improve Wikipedia articles with photos and win prizes. The campaign starts today 1st July 2020 and closes 31st August 2020. The campaign primarily aims at using images from Wikimedia Commons on Wikipedia articles that are lacking images. Participants will choose among Wikipedia pages without photo images, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years. Please visit the '''[[m:Wikipedia Pages Wanting Photos|campaign page]]''' to learn more about the WPWP Campaign. With kind regards, Thank you, Deborah Schwartz Jacobs, Communities Liaison, On behalf of the Wikipedia Pages Wanting Photos Organizing Team - 14:24, 2020 ж. шілденің 1 (+06) ''feel free to translate this message to your local language when this helps your community'' <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Romaine/MassMessage&oldid=20232618 тізімін пайдаланып User:Romaine@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feedback on movement names == {{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{int:please-translate}} if necessary. {{Int:Feedback-thanks-title}} There are a lot of conversations happening about the future of our movement names. We hope that you are part of these discussions and that your community is represented. Since 16 June, the Foundation Brand Team has been running a [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9G2dN7P0T7gPqpD survey] in 7 languages about [[m:Special:MyLanguage/Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals|3 naming options]]. There are also community members sharing concerns about renaming in a [[m:Special:MyLanguage/Community open letter on renaming|Community Open Letter]]. Our goal in this call for feedback is to hear from across the community, so we encourage you to participate in the survey, the open letter, or both. The survey will go through 7 July in all timezones. Input from the survey and discussions will be analyzed and published on Meta-Wiki. Thanks for thinking about the future of the movement, --[[:m:Talk:Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project|The Brand Project team]], 01:44, 2020 ж. шілденің 3 (+06) ''Note: The survey is conducted via a third-party service, which may subject it to additional terms. For more information on privacy and data-handling, see the [[foundation:Special:MyLanguage/Naming Convention Proposals Movement Feedback Survey Privacy Statement|survey privacy statement]].'' <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&oldid=20238836 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Announcing a new wiki project! Welcome, Abstract Wikipedia == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hi all, It is my honor to introduce Abstract Wikipedia, a new project that has been unanimously approved by the Wikimedia Foundation Board of Trustees. Abstract Wikipedia proposes a new way to generate baseline encyclopedic content in a multilingual fashion, allowing more contributors and more readers to share more knowledge in more languages. It is an approach that aims to make cross-lingual cooperation easier on our projects, increase the sustainability of our movement through expanding access to participation, improve the user experience for readers of all languages, and innovate in free knowledge by connecting some of the strengths of our movement to create something new. This is our first new project in over seven years. Abstract Wikipedia was submitted as a project proposal by Denny Vrandečić in May 2020 <ref>[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]</ref> after years of preparation and research, leading to a detailed plan and lively discussions in the Wikimedia communities. We know that the energy and the creativity of the community often runs up against language barriers, and information that is available in one language may not make it to other language Wikipedias. Abstract Wikipedia intends to look and feel like a Wikipedia, but build on the powerful, language-independent conceptual models of Wikidata, with the goal of letting volunteers create and maintain Wikipedia articles across our polyglot Wikimedia world. The project will allow volunteers to assemble the fundamentals of an article using words and entities from Wikidata. Because Wikidata uses conceptual models that are meant to be universal across languages, it should be possible to use and extend these building blocks of knowledge to create models for articles that also have universal value. Using code, volunteers will be able to translate these abstract “articles” into their own languages. If successful, this could eventually allow everyone to read about any topic in Wikidata in their own language. As you can imagine, this work will require a lot of software development, and a lot of cooperation among Wikimedians. In order to make this effort possible, Denny will join the Foundation as a staff member in July and lead this initiative. You may know Denny as the creator of Wikidata, a long-time community member, a former staff member at Wikimedia Deutschland, and a former Trustee at the Wikimedia Foundation <ref>[[m:User:Denny|User:Denny]]</ref>. We are very excited that Denny will bring his skills and expertise to work on this project alongside the Foundation’s product, technology, and community liaison teams. It is important to acknowledge that this is an experimental project, and that every Wikipedia community has different needs. This project may offer some communities great advantages. Other communities may engage less. Every language Wikipedia community will be free to choose and moderate whether or how they would use content from this project. We are excited that this new wiki-project has the possibility to advance knowledge equity through increased access to knowledge. It also invites us to consider and engage with critical questions about how and by whom knowledge is constructed. We look forward to working in cooperation with the communities to think through these important questions. There is much to do as we begin designing a plan for Abstract Wikipedia in close collaboration with our communities. I encourage you to get involved by going to the project page and joining the new mailing list <ref>[[mail:abstract-wikipedia|Abstract Wikipedia mailing list]]</ref>. We recognize that Abstract Wikipedia is ambitious, but we also recognize its potential. We invite you all to join us on a new, unexplored path. Yours, Katherine Maher (Executive Director, Wikimedia Foundation) <references/> </div> <small>Sent by [[:m:User:Elitre (WMF)]] 02:06, 2020 ж. шілденің 10 (+06) - '''[[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/July 2020 announcement]]''' </small> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&oldid=20265889 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == The Universal Code of Conduct (UCoC): we want to hear from you. == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''{{int:Hello}}. Apologies that you may not be reading this message in your native language: translations of the following message may be available on [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Message to small and medium sized wikis|Meta]]. {{int:please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}''<br> At times, our contributor communities and projects have suffered from a lack of guidelines that can help us create an environment where free knowledge can be shared safely without fear. There has been talk about the need for a global set of conduct rules in different communities over time. Recently, the Wikimedia Foundation Board of Trustees announced a [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/May_2020_-_Board_of_Trustees_on_Healthy_Community_Culture,_Inclusivity,_and_Safe_Spaces|Community Culture Statement]], asking for new standards to address harassment and promote inclusivity across projects. The universal code of conduct will be a binding minimum set of standards across all Wikimedia projects, and will apply to all of us, staff and volunteers alike, all around the globe. It is of great importance that we all participate in expressing our opinions and thoughts about UCoC and its values. We should think about what we want it to cover or include and what it shouldn’t include, and how it may create difficulties or help our groups. This is the time to talk about it. Before starting drafting the code of conduct, we would like to hear from you and to solicit the opinions and feedback of your colleagues. In order for your voice to be heard, we encourage and invite you to read more about [[:m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct|the universal code of conduct (UCoC)]] and then write down your opinions or feedback [[:m:Talk:Universal_Code_of_Conduct|on the discussion page]]. To reduce language barriers during the process, you are welcome to translate [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct&language=en&action=page&filter= the universal code of conduct main page] from English into your respective local language. You and your community may choose to provide your opinions/feedback using your local languages. Thanks in advance for your attention and contributions, [[:m:Talk:Trust_and_Safety|The Trust and Safety team at Wikimedia Foundation]] 22:42, 2020 ж. шілденің 22 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Message_to_small_and_medium_sized_wikis/List&oldid=20303398 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Technical Wishes: FileExporter and FileImporter become default features on all Wikis == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> The [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileExporter and FileImporter]] will become a default features on all wikis until August 7, 2020. They are planned to help you to move files from your local wiki to Wikimedia Commons easier while keeping all original file information (Description, Source, Date, Author, View History) intact. Additionally, the move is documented in the files view history. How does it work? Step 1: If you are an auto-confirmed user, you will see a link "Move file to Wikimedia Commons" on the local file page. Step 2: When you click on this link, the FileImporter checks if the file can in fact be moved to Wikimedia Commons. These checks are performed based on the wiki's [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons/Configuration_file_documentation|configuration file]] which is created and maintained by each local wiki community. Step 3: If the file is compatible with Wikimedia Commons, you will be taken to an import page, at which you can update or add information regarding the file, such as the description. You can also add the 'Now Commons' template to the file on the local wiki by clicking the corresponding check box in the import form. Admins can delete the file from the local wiki by enabling the corresponding checkbox. By clicking on the 'Import' button at the end of the page, the file is imported to Wikimedia Commons. If you want to know more about the [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileImporter extension]] or the [[m:WMDE_Technical_Wishes|Technical Wishes Project]], follow the links. --For the Technical Wishes Team: </div>[[User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] 15:13, 2020 ж. тамыздың 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=20343133 тізімін пайдаланып User:Max Klemm (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Important: maintenance operation on September 1st == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|{{int:please-translate}}]] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will be testing its secondary data centre. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic to the secondary data centre on '''Tuesday, September 1st 2020'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, September 1st. The test will start at [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200901T14 14:00 UTC] (15:00 BST, 16:00 CEST, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday September 2). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of September 1st, 2020. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch Datacenter#Schedule for 2018 switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. '''Please share this information with your community.''' </div></div> <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])</span> 19:48, 2020 ж. тамыздың 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20384955 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Invitation to participate in the conversation == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''{{int:Hello}}. Apologies for cross-posting, and that you may not be reading this message in your native language: translations of the following announcement may be available on '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review/Invitation (long version)|Meta]]'''. {{int:please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}'' We are excited to share '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|a draft of the Universal Code of Conduct]]''', which the Wikimedia Foundation Board of Trustees called for earlier this year, for your review and feedback. The discussion will be open until October 6, 2020. The UCoC Drafting Committee wants to learn which parts of the draft would present challenges for you or your work. What is missing from this draft? What do you like, and what could be improved? Please join the conversation and share this invitation with others who may be interested to join, too. To reduce language barriers during the process, you are welcomed to translate this message and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|Universal Code of Conduct/Draft review]]. You and your community may choose to provide your opinions/feedback using your local languages. To learn more about the UCoC project, see the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] page, and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|FAQ]], on Meta. Thanks in advance for your attention and contributions, [[:m:Talk:Trust_and_Safety|The Trust and Safety team at Wikimedia Foundation]], 23:55, 2020 ж. қыркүйектің 10 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Draft_review/Invitation_(long_version)/List&oldid=20440292 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki of functions naming contest == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:Please-translate}}. {{int:Hello}}. Please help pick a name for the new Wikimedia wiki project. This project will be a wiki where the community can work together on a library of [[m:Special:MyLanguage/Abstract_Wikipedia/Wiki_of_functions_naming_contest#function|functions]]. The community can create new functions, read about them, discuss them, and share them. Some of these functions will be used to help create language-independent Wikipedia articles that can be displayed in any language, as part of the Abstract Wikipedia project. But functions will also be usable in many other situations. There will be two rounds of voting, each followed by legal review of candidates, with voting beginning on 29 September and 27 October. Our goal is to have a final project name selected on 8 December. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest|please learn more and vote now]]''' at meta-wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]</div> 03:20, 2020 ж. қыркүйектің 30 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/Global_message_delivery_split_4&oldid=20492310 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Call for feedback about Wikimedia Foundation Bylaws changes and Board candidate rubric == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}. Today the Wikimedia Foundation Board of Trustees starts two calls for feedback. One is about changes to the Bylaws mainly to increase the Board size from 10 to 16 members. The other one is about a trustee candidate rubric to introduce new, more effective ways to evaluate new Board candidates. The Board welcomes your comments through 26 October. For more details, [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/October 2020 - Call for feedback about Bylaws changes and Board candidate rubric|check the full announcement]]. {{Int:Feedback-thanks-title}} [[m:User:Qgil-WMF|Qgil-WMF]] ([[m:User talk:Qgil-WMF|talk]]) 23:17, 2020 ж. қазанның 7 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Board&oldid=20519859 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Important: maintenance operation on October 27 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch+2020&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, October 27 2020'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, October 27. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 14:00 UTC] (14:00 WET, 15:00 CET, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 03:00 NZDT on Wednesday October 28). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of October 26, 2020. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2020_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> -- <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])</span> 23:10, 2020 ж. қазанның 21 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20519839 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki of functions naming contest - Round 2 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:Hello}}. Reminder: Please help to choose the name for the new Wikimedia wiki project - the library of functions. The finalist vote starts today. The finalists for the name are: <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Wikicode, Wikicodex, Wikifunctions, Wikifusion, Wikilambda, Wikimedia Functions</span>. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest/Names|please learn more and vote now]]''' at Meta-wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]] </div> 04:10, 2020 ж. қарашаның 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20564572 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Invitation|Community Wishlist Survey 2021]] == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]] The '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 Community Wishlist Survey]]''' is now open! This survey is the process where communities decide what the [[m:Community Tech|Community Tech]] team should work on over the next year. We encourage everyone to submit proposals until the deadline on '''{{#time:j xg|2020-11-30|{{PAGELANGUAGE}}}}''', or comment on other proposals to help make them better. The communities will vote on the proposals between {{#time:j xg|2020-12-08|{{PAGELANGUAGE}}}} and {{#time:j xg|2020-12-21|{{PAGELANGUAGE}}}}. The Community Tech team is focused on tools for experienced Wikimedia editors. You can write proposals in any language, and we will translate them for you. Thank you, and we look forward to seeing your proposals! </div> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">[[m:user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]]</span> 00:09, 2020 ж. қарашаның 21 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/1&oldid=20689939 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot policy proposal: invitation to a Meta discussion == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project currently is opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. Under this policy, bots that fix double redirects or maintain interwiki links are allowed to operate under a global bot flag that is assigned directly by the stewards. As the Wikimedia projects developed, the need for the current global bot policy decreased, and in the past years, no bots were appointed via that policy. That is mainly given Wikidata were estabilished in 2013, and it is no longer necessary to have dozens of bots that maintain interwiki links. A [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|proposal]] was made at Meta-Wiki, which proposes that the stewards will be authorized to determine whether an uncontroversial task may be assigned a global bot flag. The stewards already assign permissions that are more impactful on many wikis, namely, [[:m:GS|global sysops]] and [[:m:GR|global renamers]], and I do not think that trust should be an issue. The stewards will assign the permission only to time-proven bots that are already approved at a number of projects, like [[:m:User:ListeriaBot|ListeriaBot]]. By this message, I would like to invite you to comment [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|in the global RFC]], to voice your opinion about this matter. Thank you for your time. Best regards,<br /> [[User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|{{int:Talkpagelinktext}}]]) 17:49, 2020 ж. қарашаның 24 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Martin_Urbanec/sand&oldid=20709229 тізімін пайдаланып User:Martin Urbanec@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wikidata descriptions changes to be included more often in Recent Changes and Watchlist == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''Sorry for sending this message in English. Translations are available on [[m:Special:MyLanguage/Announcements/Announcement Wikidata descriptions in watchlist|this page]]. Feel free to translate it in more languages!'' As you may know, you can include changes coming from Wikidata in your Watchlist and Recent Changes ([[Special:Preferences#mw-prefsection-watchlist|in your preferences]]). Until now, this feature didn’t always include changes made on Wikidata descriptions due to the way Wikidata tracks the data used in a given article. Starting on December 3rd, the Watchlist and Recent Changes will include changes on the descriptions of Wikidata Items that are used in the pages that you watch. This will only include descriptions in the language of your wiki to make sure that you’re only seeing changes that are relevant to your wiki. This improvement was requested by many users from different projects. We hope that it can help you monitor the changes on Wikidata descriptions that affect your wiki and participate in the effort of improving the data quality on Wikidata for all Wikimedia wikis and beyond. Note: if you didn’t use the Wikidata watchlist integration feature for a long time, feel free to give it another chance! The feature has been improved since the beginning and the content it displays is more precise and useful than at the beginning of the feature in 2015. If you encounter any issue or want to provide feedback, feel free to use [[Phab:T191831|this Phabricator ticket]]. Thanks! [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 20:39, 2020 ж. қарашаның 30 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lea_Lacroix_(WMDE)/wikis&oldid=20728482 тізімін пайдаланып User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == 2020 Coolest Tool Award Ceremony on December 11th == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello all, The ceremony of the 2020 [[m:Coolest_Tool_Award|Wikimedia Coolest Tool Award]] will take place virtually on Friday, December 11th, at 17:00 GMT. This award is highlighting tools that have been nominated by contributors to the Wikimedia projects, and the ceremony will be a nice moment to show appreciation to the tools developers and maybe discover new tools! You will find more information [[m:Coolest_Tool_Award|here]] about the livestream and the discussions channels. Thanks for your attention, [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 16:55, 2020 ж. желтоқсанның 7 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20734978 тізімін пайдаланып User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Community Wishlist Survey 2021 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]] '''We invite all registered users to vote on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 Community Wishlist Survey]]. You can vote from now until {{#time:j xg|2020-12-21|en}} for as many different wishes as you want.''' In the Survey, wishes for new and improved tools for experienced editors are collected. After the voting, we will do our best to grant your wishes. We will start with the most popular ones. We, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]], are one of the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation|Wikimedia Foundation]] teams. We create and improve editing and wiki moderation tools. What we work on is decided based on results of the Community Wishlist Survey. Once a year, you can submit wishes. After two weeks, you can vote on the ones that you're most interested in. Next, we choose wishes from the survey to work on. Some of the wishes may be granted by volunteer developers or other teams. '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Tracking|You can view and vote all proposals here.]]''' We are waiting for your votes. Thank you! </div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 06:52, 2020 ж. желтоқсанның 15 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/1&oldid=20689939 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Moving Wikimania 2021 to a Virtual Event == <div class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikimania_logo_with_text_2.svg|right|alt=Wikimania's logo.|75px]] ''{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}'' [[:m:Wikimania 2021|Wikimania will be a virtual event this year]], and hosted by a wide group of community members. Whenever the next in-person large gathering is possible again, [[:m:ESEAP Hub|the ESEAP Core Organizing Team]] will be in charge of it. Stay tuned for more information about how ''you'' can get involved in the planning process and other aspects of the event. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2021-January/096141.html Please read the longer version of this announcement on wikimedia-l]. ''ESEAP Core Organizing Team, Wikimania Steering Committee, Wikimedia Foundation Events Team'', 21:15, 2021 ж. қаңтардың 27 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Wikimania21&oldid=21014617 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Project Grant Open Call == This is the announcement for the [[m:Grants:Project|Project Grants program]] open call that started on January 11, with the submission deadline of February 10, 2021.<br> This first open call will be focussed on Community Organizing proposals. A second open call focused on research and software proposals is scheduled from February 15 with a submission deadline of March 16, 2021.<br> For the Round 1 open call, we invite you to propose grant applications that fall under community development and organizing (offline and online) categories. Project Grant funds are available to support individuals, groups, and organizations to implement new experiments and proven ideas, from organizing a better process on your wiki, coordinating a campaign or editathon series to providing other support for community building. We offer the following resources to help you plan your project and complete a grant proposal:<br> * Weekly proposals clinics via Zoom during the Open Call. Join us for [[m:Grants:Project|#Upcoming_Proposal_Clinics|real-time discussions]] with Program Officers and select thematic experts and get live feedback about your Project Grants proposal. We’ll answer questions and help you make your proposal better. We also offer these support pages to help you build your proposal: * [[m:Grants:Project/Tutorial|Video tutorials]] for writing a strong application<br> * General [[m:Grants:Project/Plan|planning page]] for Project Grants <br> * [[m:Grants:Project/Learn|Program guidelines and criteria]]<br> Program officers are also available to offer individualized proposal support upon request. Contact us if you would like feedback or more information.<br> We are excited to see your grant ideas that will support our community and make an impact on the future of Wikimedia projects. Put your idea into motion, and [[m:Grants:Project/Apply|submit your proposal]] by February 10, 2021!<br> Please feel free to get in touch with questions about getting started with your grant application, or about serving on the Project Grants Committee. Contact us at projectgrants{{at}}wikimedia.org. Please help us translate this message to your local language. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 14:01, 2021 ж. қаңтардың 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20808431 тізімін пайдаланып User:RSharma (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reply tool as a Beta Feature == The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|Reply tool]] will be offered as an opt-in [[mw:Special:MyLanguage/Beta Feature|Beta Feature]] today. You can try this by going to [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures]] and enabling "Discussion tools". You can read [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|the help page]] and [[mw:Help:DiscussionTools/Why can't I reply to this comment?|the troubleshooting guide]] for more information. If you have questions or advice for the software developers, please ping me or post to [[mw:Special:MyLanguage/Talk:Talk pages project/replying]]. [[Қатысушы:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:Whatamidoing (WMF)|талқылауы]]) 00:54, 2021 ж. ақпанның 2 (+06) == Wiki Loves Folklore 2021 is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2021|Wiki Loves Folklore 2021]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the 1st till the 28th of February. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2021 submitting] them in this commons contest. Please support us in translating the [[:c:Commons: Wiki Loves Folklore 2021|project page]] and a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:Translate?group=Centralnotice-tgroup-wikiloveslove2020&language=en&filter=%21translated&action=translate|one-line banner message] to help us spread the word in your native language. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 19:25, 2021 ж. ақпанның 6 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&oldid=21073884 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feminism & Folklore 1 February - 31 March == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} Greetings! You are invited to participate in '''[[m:Feminism and Folklore 2021|Feminism and Folklore]] writing contest'''. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women's biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, etc. You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles centered on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch-hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of [[:m:Feminism and Folklore 2021/List of Articles|suggested articles here]]. You can also support us in translating the [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]] and help us spread the word in your native language. Learn more about the contest and prizes from our [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]]. Thank you. Feminism and Folklore team, [[m:User:Joy Agyepong|Joy Agyepong]] ([[m:User talk:Joy Agyepong|talk]]) 08:40, 2021 ж. ақпанның 16 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=20421065 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wikifunctions logo contest == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="kk" dir="ltr"> {{Int:Hello}}. Өтінемін, жаңа уикипедия вики логотипінің дизайн тұжырымдамасын таңдауға көмектесіңіз. Дауыс беру бүгін басталады және 2 апта бойы ашық болады. Егер сіз қатысқыңыз келсе, онда '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wikifunctions logo concept/Vote|көбірек біліп, қазір дауыс беріңіз]]''' Meta-Wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]</div> 07:47, 2021 ж. наурыздың 2 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21087740 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Универсальный Кодекс Поведения == <div lang="ru" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> === Вторая фаза Универсального Кодекса Поведения === [[:wmf:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Универсальный кодекс поведения (УКП)]] обеспечивает универсальную основу приемлемого поведения для всего движения Викимедиа и всех его проектов. В настоящее время проект находится на фазе 2, где намечаются четкие пути правоприменения. Вы можете прочитать больше о проекте на [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|странице самого проекта]]. ==== Редакционный Комитет: Прием заявок ==== Фонд Викимедиа набирает добровольцев для подключения их к комитету по разработке процесса, чтобы сделать кодекс применимым. Добровольцы в комитете будут посвящать от 2 до 6 часов в неделю с конца апреля по июль и снова в октябре и ноябре. Важно, чтобы комитет был разнообразным и инклюзивным, и имел широкий спектр опыта, включая как опытных пользователей, так и новичков, а также тех, кто получил или ответил на них, также тех, кто был ложно обвинен в преследовании. Чтобы подать заявку и узнать больше об этом процессе, см. [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|страницу редакционного комитета]]. ==== Общественные консультации 2021 года: Уведомление и набор добровольцев/переводчиков ==== С 5 апреля по 5 мая 2021 года во многих проектах Викимедиа будут вестись дискуссии о том, как обеспечить соблюдение УКП. Мы ищем добровольцев для перевода ключевых материалов, а также для проведения консультаций на их родных языках или проектах с использованием предложенных [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations/Discussion|ключевых вопросов]]. Если вы заинтересованы в добровольном участии в любой из этих ролей, пожалуйста, [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/2021 consultations|свяжитесь с нами]] на любом языке, который вам наиболее удобен. Подробнее об этой работе и других обсуждениях, читайте в разделе [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations|УКП/Консультации 2021]]. -- [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] ([[User talk:Xeno (WMF)|обсуждение]]) </div> 02:24, 2021 ж. сәуірдің 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Russian_announcement&oldid=21301475 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot policy changes == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project is currently opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. As such, I want to let you know about some changes that were made after the [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|global RfC]] was closed. *Global bots are now subject to a 2 week discussion, and it'll be publicized via a MassMessage list, available at [[:m:Bot policy/New global bot discussion|Bot policy/New global bot discussion]] on Meta. Please subscribe yourself or your wiki if you are interested in new global bots proposals. *For a bot to be considered for approval, it must demonstrate it is welcomed in multiple projects, and a good way to do that is to have the bot flag on at least 5 wikis for a single task. *The bot operator should make sure to adhere to the wiki's preference as related to the use of the bot flag (i.e., if a wiki doesn't want a bot to use the flag as it edits, that should be followed). Thank you for your time. Best regards,<br /> —'''''<span style="font-family:Candara">[[User:Tks4Fish|<span style="color:black">Thanks for the fish!</span>]] ^{[[User Talk:Tks4Fish|<span style="color:blue">talk</span>]]•[[Special:Contribs/Tks4Fish|contribs]]}</span>''''' 00:48, 2021 ж. сәуірдің 7 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tks4Fish/temp&oldid=21306363 тізімін пайдаланып User:Tks4Fish@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Line numbering coming soon to all wikis == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Technical_Wishes_–_Line_numbering_-_2010_wikitext_editor.png|thumb|Example]] From April 15, you can enable line numbering in some wikitext editors - for now in the template namespace, coming to more namespaces soon. This will make it easier to detect line breaks and to refer to a particular line in discussions. These numbers will be shown if you enable the syntax highlighting feature ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror extension]]), which is supported in the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|2010]] and [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017]] wikitext editors. More information can be found on [[m:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|this project page]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:talk:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|on this talk page]]. </div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 21:08, 2021 ж. сәуірдің 12 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=21329014 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Suggested Values == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> From April 29, it will be possible to suggest values for parameters in templates. Suggested values can be added to [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateData|TemplateData]] and will then be shown as a drop-down list in [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide|VisualEditor]]. This allows template users to quickly select an appropriate value. This way, it prevents potential errors and reduces the effort needed to fill the template with values. It will still be possible to fill in values other than the suggested ones. More information, including the supported parameter types and how to create suggested values: [[mw:Help:TemplateData#suggestedvalues|[1]]] [[m:WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters|[2]]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Suggested values for template parameters|on this talk page]]. </div> [[m:User:Timur Vorkul (WMDE)|Timur Vorkul (WMDE)]] 20:08, 2021 ж. сәуірдің 22 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=21361904 тізімін пайдаланып User:Timur Vorkul (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct News – Issue 1 == <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Universal Code of Conduct News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 1, June 2021'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1|Read the full newsletter]]</span> ---- Welcome to the first issue of [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct News]]! This newsletter will help Wikimedians stay involved with the development of the new code, and will distribute relevant news, research, and upcoming events related to the UCoC. Please note, this is the first issue of UCoC Newsletter which is delivered to all subscribers and projects as an announcement of the initiative. If you want the future issues delivered to your talk page, village pumps, or any specific pages you find appropriate, you need to [[m:Global message delivery/Targets/UCoC Newsletter Subscription|subscribe here]]. You can help us by translating the newsletter issues in your languages to spread the news and create awareness of the new conduct to keep our beloved community safe for all of us. Please [[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/Participate|add your name here]] if you want to be informed of the draft issue to translate beforehand. Your participation is valued and appreciated. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Affiliate consultations''' – Wikimedia affiliates of all sizes and types were invited to participate in the UCoC affiliate consultation throughout March and April 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec1|continue reading]]) * '''2021 key consultations''' – The Wikimedia Foundation held enforcement key questions consultations in April and May 2021 to request input about UCoC enforcement from the broader Wikimedia community. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec2|continue reading]]) * '''Roundtable discussions''' – The UCoC facilitation team hosted two 90-minute-long public roundtable discussions in May 2021 to discuss UCoC key enforcement questions. More conversations are scheduled. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec3|continue reading]]) * '''Phase 2 drafting committee''' – The drafting committee for the phase 2 of the UCoC started their work on 12 May 2021. Read more about their work. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec4|continue reading]]) * '''Diff blogs''' – The UCoC facilitators wrote several blog posts based on interesting findings and insights from each community during local project consultation that took place in the 1st quarter of 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec5|continue reading]])</div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 05:06, 2021 ж. маусымның 12 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SOyeyele_(WMF)/Announcements/Other_languages&oldid=21578291 тізімін пайдаланып User:SOyeyele (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Server switch == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch+2020&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. <!-- They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, October 27 2020'''. --> Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 29 June 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1624975200 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday 30 June). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of June 28. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2021_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 07:19, 2021 ж. маусымның 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21463754 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == The 2022 Community Wishlist Survey will happen in January == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello everyone, We hope all of you are as well and safe as possible during these trying times! We wanted to share some news about a change to the Community Wishlist Survey 2022. We would like to hear your opinions as well. Summary: <div style="font-style:italic;"> We will be running the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]] 2022 in January 2022. We need more time to work on the 2021 wishes. We also need time to prepare some changes to the Wishlist 2022. In the meantime, you can use a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|dedicated sandbox to leave early ideas for the 2022 wishes]]. </div> === Proposing and wish-fulfillment will happen during the same year === In the past, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] team has run the Community Wishlist Survey for the following year in November of the prior year. For example, we ran the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Wishlist for 2021]] in November 2020. That worked well a few years ago. At that time, we used to start working on the Wishlist soon after the results of the voting were published. However, in 2021, there was a delay between the voting and the time when we could start working on the new wishes. Until July 2021, we were working on wishes from the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|Wishlist for 2020]]. We hope having the Wishlist 2022 in January 2022 will be more intuitive. This will also give us time to fulfill more wishes from the 2021 Wishlist. === Encouraging wider participation from historically excluded communities === We are thinking how to make the Wishlist easier to participate in. We want to support more translations, and encourage under-resourced communities to be more active. We would like to have some time to make these changes. === A new space to talk to us about priorities and wishes not granted yet === We will have gone 365 days without a Wishlist. We encourage you to approach us. We hope to hear from you in the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]], but we also hope to see you at our bi-monthly Talk to Us meetings! These will be hosted at two different times friendly to time zones around the globe. We will begin our first meeting '''September 15th at 23:00 UTC'''. More details about the agenda and format coming soon! === Brainstorm and draft proposals before the proposal phase === If you have early ideas for wishes, you can use the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|new Community Wishlist Survey sandbox]]. This way, you will not forget about these before January 2022. You will be able to come back and refine your ideas. Remember, edits in the sandbox don't count as wishes! === Feedback === * What should we do to improve the Wishlist pages? * How would you like to use our new [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|sandbox?]] * What, if any, risks do you foresee in our decision to change the date of the Wishlist 2022? * What will help more people participate in the Wishlist 2022? Answer on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]] (in any language you prefer) or at our Talk to Us meetings. </div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 06:23, 2021 ж. қыркүйектің 7 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee ending 14 September 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/>Movement Strategy announces [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee|the Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee]]. The Call opens August 2, 2021 and closes September 14, 2021. The Committee is expected to represent [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Diversity_and_Expertise_Matrices|diversity in the Movement]]. Diversity includes gender, language, geography, and experience. This comprises participation in projects, affiliates, and the Wikimedia Foundation. English fluency is not required to become a member. If needed, translation and interpretation support is provided. Members will receive an allowance to offset participation costs. It is US$100 every two months. We are looking for people who have some of the following [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Role_Requirements|skills]]: * Know how to write collaboratively. (demonstrated experience is a plus) * Are ready to find compromises. * Focus on inclusion and diversity. * Have knowledge of community consultations. * Have intercultural communication experience. * Have governance or organization experience in non-profits or communities. * Have experience negotiating with different parties. The Committee is expected to start with 15 people. If there are 20 or more candidates, a mixed election and selection process will happen. If there are 19 or fewer candidates, then the process of selection without election takes place. Will you help move Wikimedia forward in this important role? Submit your candidacy [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Candidate_Statements|here]]. Please contact strategy2030[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org with questions.<section end="announcement-content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 23:01, 2021 ж. қыркүйектің 10 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22002240 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Server switch == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, 14 September 2021'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 14 September 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1631628049 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday, 15 September). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. * We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 06:45, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Talk to the Community Tech == [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|{{dir|{{pagelang}}|left|right}}|frameless|50px]] [[:m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2021-09 Talk to Us|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Community_Wishlist_Survey/Updates/2021-09_Talk_to_Us&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] Hello! As we have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|recently announced]], we, the team working on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]], would like to invite you to an online meeting with us. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210915T2300 '''September 15th, 23:00 UTC'''] on Zoom, and will last an hour. [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 '''Click here to join''']. '''Agenda''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Status report 1#Prioritization Process|How we prioritize the wishes to be granted]] * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|Why we decided to change the date]] from November 2021 to January 2022 * Update on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguation]] and the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|real-time preview]] wishes * Questions and answers '''Format''' The meeting will not be recorded or streamed. Notes without attribution will be taken and published on Meta-Wiki. The presentation (first three points in the agenda) will be given in English. We can answer questions asked in English, French, Polish, and Spanish. If you would like to ask questions in advance, add them [[m:Talk:Community Wishlist Survey|on the Community Wishlist Survey talk page]] or send to sgrabarczuk@wikimedia.org. [[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Natalia Rodriguez]] (the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] manager) will be hosting this meeting. '''Invitation link''' * [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 Join online] * Meeting ID: 898 2861 5390 * One tap mobile ** +16465588656,,89828615390# US (New York) ** +16699006833,,89828615390# US (San Jose) * [https://wikimedia.zoom.us/u/kctR45AI8o Dial by your location] See you! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 09:03, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == A elongation: The questions for the candidates into Drafting Committee Movement_Charter == Into 2021-09-'''29''' 11:59:59 UTC You can [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|suggest the questions]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] into [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Қатысушы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Қатысушы талқылауы:Dušan Kreheľ|талқылауы]]) 00:16, 2021 ж. қыркүйектің 28 (+06) == Select You the question statements for candidates of Drafting Committee Movement Charter == Into 2021-10-04 11:59:59 UTC you can select [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|question statements]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] of [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Қатысушы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Қатысушы талқылауы:Dušan Kreheľ|талқылауы]]) 05:01, 2021 ж. қыркүйектің 30 (+06) == Voting for the election for the members for the Movement Charter drafting committee is now open == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021|{{int:otherlanguages}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Voting for the election for the members for the Movement Charter drafting committee is now open. In total, 70 Wikimedians from around the world are running for 7 seats in these elections. '''Voting is open from October 12 to October 24, 2021.''' The committee will consist of 15 members in total: The online communities vote for 7 members, 6 members will be selected by the Wikimedia affiliates through a parallel process, and 2 members will be appointed by the Wikimedia Foundation. The plan is to assemble the committee by November 1, 2021. Learn about each candidate to inform your vote in the language that you prefer: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates> Learn about the Drafting Committee: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee> We are piloting a voting advice application for this election. Click yourself through the tool and you will see which candidate is closest to you! Check at <https://mcdc-election-compass.toolforge.org/> Read the full announcement: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections> '''Go vote at SecurePoll on:''' <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections> Best, Movement Strategy & Governance Team, Wikimedia Foundation <section end="announcement-content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:25, 2021 ж. қазанның 14 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22185710 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Learn how Movement Strategy Implementation Grants can support your Movement Strategy plans == <section begin="announcement-content"/>Movement Strategy Implementation grants now provide more than $2,000 USD to put Movement Strategy plans into action. Find out more about [[:m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/About|Movement Strategy Implementation grants, the criteria, and how to apply]].<section end="annoumcent-content"/> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)#top|talk]]) 13:30, 29 October 2021 (UTC) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&oldid=22247589 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Meet the new Movement Charter Drafting Committee members == <section begin="announcement-content"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Movement Charter Drafting Committee election and selection processes are complete. * The [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results|election results have been published]]. 1018 participants voted to elect seven members to the committee: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_Knipel_(Pharos)|Richard Knipel (Pharos)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anne_Clin_(Risker)|Anne Clin (Risker)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Alice_Wiegand_(lyzzy)|Alice Wiegand (Lyzzy)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Micha%C5%82_Buczy%C5%84ski_(Aegis_Maelstrom)|Michał Buczyński (Aegis Maelstrom)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_(Nosebagbear)|Richard (Nosebagbear)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ravan_J_Al-Taie_(Ravan)|Ravan J Al-Taie (Ravan)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ciell_(Ciell)|Ciell (Ciell)]]'''. * The [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Affiliate-chosen_members|affiliate process]] has selected six members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anass_Sedrati_(Anass_Sedrati)|Anass Sedrati (Anass Sedrati)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#%C3%89rica_Azzellini_(EricaAzzellini)|Érica Azzellini (EricaAzzellini)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Jamie_Li-Yun_Lin_(Li-Yun_Lin)|Jamie Li-Yun Lin (Li-Yun Lin)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Georges_Fodouop_(Geugeor)|Georges Fodouop (Geugeor)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Manavpreet_Kaur_(Manavpreet_Kaur)|Manavpreet Kaur (Manavpreet Kaur)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Pepe_Flores_(Padaguan)|Pepe Flores (Padaguan)]]'''. * The Wikimedia Foundation has [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Wikimedia_Foundation-chosen_members|appointed]] two members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Runa_Bhattacharjee_(Runab_WMF)|Runa Bhattacharjee (Runab WMF)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Jorge_Vargas_(JVargas_(WMF))|Jorge Vargas (JVargas (WMF))]]'''. The committee will convene soon to start its work. The committee can appoint up to three more members to bridge diversity and expertise gaps. If you are interested in engaging with [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Movement Charter]] drafting process, follow the updates [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|on Meta]] and join the [https://t.me/joinchat/U-4hhWtndBjhzmSf Telegram group]. With thanks from the Movement Strategy and Governance team<section end="announcement-content"/> 21:53, 2021 ж. қарашаның 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&oldid=22300322 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections == :''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Board of Trustees is preparing a call for feedback about the upcoming Board Elections, from January 7 - February 10, 2022. While details will be finalized the week before the call, we have confirmed at least two questions that will be asked during this call for feedback: * What is the best way to ensure fair representation of emerging communities among the Board? * What involvement should candidates have during the election? While additional questions may be added, the Movement Strategy and Governance team wants to provide time for community members and affiliates to consider and prepare ideas on the confirmed questions before the call opens. We apologize for not having a complete list of questions at this time. The list of questions should only grow by one or two questions. The intention is to not overwhelm the community with requests, but provide notice and welcome feedback on these important questions. '''Do you want to help organize local conversation during this Call?''' Contact the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy_and_Governance Movement Strategy and Governance team] on Meta, on [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram], or via email at msg@wikimedia.org. Reach out if you have any questions or concerns. The Movement Strategy and Governance team will be minimally staffed until January 3. Please excuse any delayed response during this time. We also recognize some community members and affiliates are offline during the December holidays. We apologize if our message has reached you while you are on holiday. Best, Movement Strategy and Governance [[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 17:24, 2021 ж. желтоқсанның 27 (+06) == Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content /> :''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Board of Trustees is preparing a call for feedback about the upcoming Board Elections, from January 7 - February 10, 2022. While details will be finalized the week before the call, we have confirmed at least two questions that will be asked during this call for feedback: * What is the best way to ensure fair representation of emerging communities among the Board? * What involvement should candidates have during the election? While additional questions may be added, the Movement Strategy and Governance team wants to provide time for community members and affiliates to consider and prepare ideas on the confirmed questions before the call opens. We apologize for not having a complete list of questions at this time. The list of questions should only grow by one or two questions. The intention is to not overwhelm the community with requests, but provide notice and welcome feedback on these important questions. '''Do you want to help organize local conversation during this Call?''' Contact the [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance team]] on Meta, on [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram], or via email at msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org. Reach out if you have any questions or concerns. The Movement Strategy and Governance team will be minimally staffed until January 3. Please excuse any delayed response during this time. We also recognize some community members and affiliates are offline during the December holidays. We apologize if our message has reached you while you are on holiday. Best, Movement Strategy and Governance<section end="announcement-content" /> </div> {{int:thank-you}} [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 23:56, 2021 ж. желтоқсанның 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22502754 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 28th''' of February. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2022 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2022|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 19:15, 2022 ж. қаңтардың 9 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&oldid=22560402 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feminism and Folklore 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} Greetings! You are invited to participate in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competion. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles focused on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of suggested articles [[:m:Feminism and Folklore 2022/List of Articles|here]]. You can also support us in organizing the contest on your local Wikipedia by signing up your community to participate in this project and also translating the [[m:Feminism and Folklore 2022|project page]] and help us spread the word in your native language. Learn more about the contest and prizes from our project page. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2022|talk page]] or via Email if you need any assistance... Thank you. '''Feminism and Folklore Team''', [[User:Tiven2240|Tiven2240]] --11:49, 2022 ж. қаңтардың 11 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&oldid=22574381 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Call for Feedback: Board of Trustees elections is now open and will close on 7 February 2022. With this Call for Feedback, the Movement Strategy and Governance team is taking a different approach. This approach incorporates community feedback from 2021. Instead of leading with proposals, the Call is framed around key questions from the Board of Trustees. The key questions came from the feedback about the 2021 Board of Trustees election. The intention is to inspire collective conversation and collaborative proposal development about these key questions. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Join the conversation.]] Best, Movement Strategy and Governance<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 07:04, 2022 ж. қаңтардың 15 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22610145 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Subscribe to the This Month in Education newsletter - learn from others and share your stories == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Dear community members, Greetings from the EWOC Newsletter team and the education team at Wikimedia Foundation. We are very excited to share that we on tenth years of Education Newsletter ([[m:Education/News|This Month in Education]]) invite you to join us by [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|subscribing to the newsletter on your talk page]] or by [[m:Education/News/Newsroom|sharing your activities in the upcoming newsletters]]. The Wikimedia Education newsletter is a monthly newsletter that collects articles written by community members using Wikimedia projects in education around the world, and it is published by the EWOC Newsletter team in collaboration with the Education team. These stories can bring you new ideas to try, valuable insights about the success and challenges of our community members in running education programs in their context. If your affiliate/language project is developing its own education initiatives, please remember to take advantage of this newsletter to publish your stories with the wider movement that shares your passion for education. You can submit newsletter articles in your own language or submit bilingual articles for the education newsletter. For the month of January the deadline to submit articles is on the 20th January. We look forward to reading your stories. Older versions of this newsletter can be found in the [[outreach:Education/Newsletter/Archives|complete archive]]. More information about the newsletter can be found at [[m:Education/News/Publication Guidelines|Education/Newsletter/About]]. For more information, please contact spatnaik{{@}}wikimedia.org. ------ <div style="text-align: center;"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[User:ZI Jony|<span style="color:#8B0000">'''ZI Jony'''</span>]] [[User talk:ZI Jony|^{<span style="color:Green"><i>(Talk)</i></span>}]], {{<includeonly>subst:</includeonly>#time:l G:i, d F Y|}} (UTC)</div></div> </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:ZI_Jony/MassMessage/Awareness_of_Education_Newsletter/List_of_Village_Pumps&oldid=21244129 тізімін пайдаланып User:ZI Jony@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Movement Strategy and Governance News – Issue 5 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="ucoc-newsletter"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 5, January 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the fifth issue of Movement Strategy and Governance News (formerly known as Universal Code of Conduct News)! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board elections and other relevant MSG topics. This Newsletter will be distributed quarterly, while more frequent Updates will also be delivered weekly or bi-weekly to subscribers. Please remember to subscribe [[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive these updates. <div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Call for Feedback about the Board elections''' - We invite you to give your feedback on the upcoming WMF Board of Trustees election. This call for feedback went live on 10th January 2022 and will be concluded on 16th February 2022. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Call for Feedback about the Board elections|continue reading]]) *'''Universal Code of Conduct Ratification''' - In 2021, the WMF asked communities about how to enforce the Universal Code of Conduct policy text. The revised draft of the enforcement guidelines should be ready for community vote in March. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Universal Code of Conduct Ratification|continue reading]]) *'''Movement Strategy Implementation Grants''' - As we continue to review several interesting proposals, we encourage and welcome more proposals and ideas that target a specific initiative from the Movement Strategy recommendations. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Movement Strategy Implementation Grants|continue reading]]) *'''The New Direction for the Newsletter''' - As the UCoC Newsletter transitions into MSG Newsletter, join the facilitation team in envisioning and deciding on the new directions for this newsletter. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#The New Direction for the Newsletter|continue reading]]) *'''Diff Blogs''' - Check out the most recent publications about MSG on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Diff Blogs|continue reading]])</div><section end="ucoc-newsletter"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 09:27, 2022 ж. қаңтардың 29 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22704115 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Updates on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines Review == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, The Wikimedia Foundation Board of Trustees released a [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/January 2022 - Board of Trustees on Community ratification of enforcement guidelines of UCoC|statement on the ratification process]] for the '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]]'''. The [[m:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The UCoC and the Enforcement Guidelines were written by [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|volunteer-staff drafting committees]] following community consultations. The revised guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. There is a [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Changes|list of changes made]] to the guidelines after the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|enforcement draft guidelines review]]. '''Comments about the guidelines can be shared [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on the Enforcement Guidelines talk page on Meta-wiki]].''' To help to understand the guidelines and process, the [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] (MSG) team will be hosting Conversation Hours on 4 February 2022 at 15:00 UTC, 25 February 2022 at 12:00 UTC, and 4 March 2022 at 15:00 UTC. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Conversations|Join the conversation hours to speak with the UCoC project team and drafting committee members about the updated guidelines and voting process]].''' The [[m:Universal Code of Conduct/Project#Timeline|timeline is available on Meta-wiki]]. The voting period is March 7 to 21. All eligible voters will have an opportunity to support or oppose the adoption of the Enforcement guidelines, and share why. '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|See the voting information page for more details]].''' Many participants from across the movement have provided valuable input in these ongoing conversations. The UCoC and MSG teams want to thank the Drafting Committee and the community members for their contributions to this process. Sincerely, Movement Strategy and Governance<br/> Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 09:55, 2022 ж. ақпанның 4 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22704115 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Leadership Development Task Force: Your feedback is appreciated</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Community Development team at the Wikimedia Foundation is supporting the creation of a global, community-driven Leadership Development Task Force. The purpose of the task force is to advise leadership development work. The team is looking for feedback about the responsibilities of the Leadership Development Task Force. This Meta page shares the proposal for a [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force|Leadership Development Task Force]] and how [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Participate|you can help.]] Feedback on the proposal will be collected from 7 to 25 February 2022.<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:35, 2022 ж. ақпанның 9 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22796821 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki Loves Folklore is extended till 15th March == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">{{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] Greetings from Wiki Loves Folklore International Team, We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc. We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language. Best wishes, '''International Team'''<br /> '''Wiki Loves Folklore''' [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 10:50, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 тізімін пайдаланып User:Rockpeterson@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Coming soon == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> === Several improvements around templates === Hello, from March 9, several improvements around templates will become available on your wiki: * Fundamental improvements of the [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor template dialog]] ([[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|1]], [[m:WMDE Technical Wishes/Removing a template from a page using the VisualEditor|2]]), * Improvements to make it easier to put a template on a page ([[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|3]]) (for the template dialogs in [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor]], [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor#/media/File:VectorEditorBasic-en.png|2010 Wikitext]] and [[Mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|New Wikitext Mode]]), * and improvements in the syntax highlighting extension [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] ([[m:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|4]], [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|5]]) (which is available on wikis with writing direction left-to-right). All these changes are part of the “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]” project by [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes]]. We hope they will help you in your work, and we would love to hear your feedback on the talk pages of these projects. </div> - [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 18:38, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=22907463 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Remember to Participate in the UCoC Conversations and Ratification Vote!</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, A [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|'''vote in SecurePoll from 7 to 21 March 2022''']] is scheduled as part of the ratification process for the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement guidelines. Eligible voters are invited to answer a poll question and share comments. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information|Read voter information and eligibility details.]] During the poll, voters will be asked if they support the enforcement of the Universal Code of Conduct based on the proposed guidelines. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|revised enforcement guidelines]] were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. A [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/January_2022_-_Board_of_Trustees_on_Community_ratification_of_enforcement_guidelines_of_UCoC|Wikimedia Foundation Board statement]] calls for a [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|ratification process]] where eligible voters will have an opportunity to support or oppose the adoption of the UCoC Enforcement guidelines in a vote. Wikimedians are invited to [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information/Volunteer|translate and share important information]]. For more information about the UCoC, please see the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|project page]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|frequently asked questions]] on Meta-wiki. There are events scheduled to learn more and discuss: * A [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations/Panel_Q&A|community panel]] recorded on 18 February 2022 shares perspectives from small- and medium-sized community participants. * The [[m:Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] (MSG) team is hosting Conversation Hours on 4 March 2022 at 15:00 UTC. Please [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations|'''sign-up''']] to interact with the project team and the drafting committee about the updated enforcement guidelines and the ratification process. See the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2022_conversation_hour_summaries|Conversation Hour summaries]] for notes from 4 February 2022 and 25 February 2022. You can comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact either team by email: msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org or ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Sincerely, Movement Strategy and Governance <br /> Wikimedia Foundation <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:17, 2022 ж. наурыздың 2 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22916674 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting open from 7 to 21 March 2022</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. The Universal Code of Conduct (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The revised enforcement guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. You can [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|read more about the UCoC project]]. You can also comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact the team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Sincerely, Movement Strategy and Governance Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 06:52, 2022 ж. наурыздың 8 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22962850 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Invitation to Hubs event: Global Conversation on 2022-03-12 at 13:00 UTC</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />Hello! The Movement Strategy and Governance team of the Wikimedia Foundation would like to invite you to the next event about "Regional and Thematic Hubs". The Wikimedia Movement is in the process of understanding what Regional and Thematic Hubs should be. Our workshop in November was a good start ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Documentation/27 November Workshop|read the report]]), but we're not finished yet. Over the last weeks we conducted about 16 interviews with groups working on establishing a Hub in their context ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Dialogue|see Hubs Dialogue]]). These interviews informed a report that will serve as a foundation for discussion on March 12. The report is planned to be published on March 9. The event will take place on March 12, 13:00 to 16:00 UTC on Zoom. Interpretation will be provided in French, Spanish, Arabic, Russian, and Portuguese. Registration is open, and will close on March 10. Anyone interested in the topic is invited to join us. '''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022|More information on the event on Meta-wiki]]'''. Best regards, [[m:User:KVaidla (WMF)|Kaarel Vaidla]]<br />Movement Strategy <section end="announcement-content" /> </div> 07:31, 2022 ж. наурыздың 10 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22974079 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow == [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners. ([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram]) The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]] A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]]. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 20:40, 2022 ж. наурыздың 14 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 тізімін пайдаланып User:Rockpeterson@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Leadership Development Working Group: Apply to join! (14 March to 10 April 2022)</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, Thank you to everyone who participated in the feedback period for the [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group|Leadership Development Working Group]] initiative. A [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#5. Summary of Call for Feedback|summary of the feedback]] can be found on Meta-wiki. This feedback will be shared with the working group to inform their work. The application period to join the Working Group is now open and will close on April 10, 2022. Please [[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Purpose_and_Structure#3._How_is_the_working_group_formed_and_structured?|review the information about the working group]], share with community members who might be interested, and '''[[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Participate#1._How_to_participate|apply if you are interested]]'''. Thank you, From the Community Development team<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:20, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22974079 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feminism and Folklore 2022 ends soon == [[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|right|frameless|250px]] [[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] which is an international writing contest organized at Wikipedia ends soon that is on <b>31 March 2022 11:59 UTC</b>. This is the last chance of the year to write about feminism, women biographies and gender-focused topics such as <i>folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more</i> Keep an eye on the project page for declaration of Winners. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 20:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Rockpeterson/fnf&oldid=23060054 тізімін пайдаланып User:Rockpeterson@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting is now closed</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Greetings, The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) came to a close on 21 March 2022. Over {{#expr:2300}} Wikimedians voted across different regions of our movement. Thank you to everyone who participated in this process! The scrutinizing group is now reviewing the vote for accuracy, so please allow up to two weeks for them to finish their work. The final results from the voting process will be announced [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|here]], along with the relevant statistics and a summary of comments as soon as they are available. Please check out [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|the voter information page]] to learn about the next steps. You can comment on the project talk page [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on Meta-wiki]] in any language. You may also contact the UCoC project team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Best regards, Movement Strategy and Governance<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 07:53, 2022 ж. наурыздың 30 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23079949 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Movement Strategy and Governance News – Issue 6</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 6, April 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the sixth issue of Movement Strategy and Governance News! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board of trustees elections and other relevant MSG topics. This Newsletter will be distributed quarterly, while the more frequent Updates will also be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Leadership Development -''' A Working Group is Forming! - The application to join the Leadership Development Working Group closed on April 10th, 2022, and up to 12 community members will be selected to participate in the working group. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|continue reading]]) *'''Universal Code of Conduct Ratification Results are out! -''' The global decision process on the enforcement of the UCoC via SecurePoll was held from 7 to 21 March. Over 2,300 eligible voters from at least 128 different home projects submitted their opinions and comments. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|continue reading]]) *'''Movement Discussions on Hubs -''' The Global Conversation event on Regional and Thematic Hubs was held on Saturday, March 12, and was attended by 84 diverse Wikimedians from across the movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|continue reading]]) *'''Movement Strategy Grants Remain Open! -''' Since the start of the year, six proposals with a total value of about $80,000 USD have been approved. Do you have a movement strategy project idea? Reach out to us! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|continue reading]]) *'''The Movement Charter Drafting Committee is All Set! -''' The Committee of fifteen members which was elected in October 2021, has agreed on the essential values and methods for its work, and has started to create the outline of the Movement Charter draft. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|continue reading]]) *'''Introducing Movement Strategy Weekly -''' Contribute and Subscribe! - The MSG team have just launched the updates portal, which is connected to the various Movement Strategy pages on Meta-wiki. Subscriber to get up-to-date news about the various ongoing projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|continue reading]]) *'''Diff Blogs -''' Check out the most recent publications about Movement Strategy on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|continue reading]]) </div><section end="msg-newsletter"/> </div> Also, a draft of the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|'''2022-23 Wikimedia Foundation Annual Plan''']] has been published. Input is being sought on-wiki and during [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations|'''several conversations''' with Wikimedia Foundation CEO Maryana Iskander]]. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|See full announcement on Meta-wiki]]. [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 07:45, 2022 ж. сәуірдің 22 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23184989 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Coming soon: Improvements for templates == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <!--T:11--> [[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]] Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon: The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''': This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]] In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]] Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”. We would love to hear your feedback on our talk pages! </div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 17:13, 2022 ж. сәуірдің 29 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=23222263 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == 2022 Board of Trustees Call for Candidates == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Board of Trustees seeks candidates for the 2022 Board of Trustees election. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Read more on Meta-wiki.''']] The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is here! Please consider submitting your candidacy to serve on the Board of Trustees. The Wikimedia Foundation Board of Trustees oversees the Wikimedia Foundation's operations. Community-and-affiliate selected trustees and Board-appointed trustees make up the Board of Trustees. Each trustee serves a three year term. The Wikimedia community has the opportunity to vote for community-and-affiliate selected trustees. The Wikimedia community will vote to fill two seats on the Board in 2022. This is an opportunity to improve the representation, diversity, and expertise of the Board as a team. ;Who are potential candidates? Are you a potential candidate? Find out more on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Apply to be a Candidate page]]. Thank you for your support, Movement Strategy and Governance on behalf of the Elections Committee and the Board of Trustees<br /><section end="announcement-content" /> 16:39, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 04:56, 2022 ж. маусымның 4 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Propose statements for the 2022 Election Compass == :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi all, Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]] An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. ;Here is the timeline for the Election Compass: * July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass * July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements * July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements * August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements * August 5 - 12: candidates align themselves with the statements * August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''<br /><section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 17:34, 2022 ж. шілденің 14 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Movement Strategy and Governance News – Issue 7</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 7, July-September 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation. The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]]) * '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]]) * '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]]) * '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]]) * '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]]) * '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]]) * '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]]) * '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]]) * '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]]) * '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]]) </div><section end="msg-newsletter"/> </div> Thank you for reading! [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 07:37, 2022 ж. шілденің 18 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23529147 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election == <section begin="announcement-content"/> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi everyone, '''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The selected 2022 Board of Trustees candidates are: * Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]]) * Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]]) * Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]]) * Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]]) * Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]]) * Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]]) You may see more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this Board election. Please take a moment to appreciate the Affiliate Representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. These hours of volunteer work connect us across understanding and perspective. Thank you for your participation. Thank you to the community members who put themselves forward as candidates for the Board of Trustees. Considering joining the Board of Trustees is no small decision. The time and dedication candidates have shown to this point speaks to their commitment to this movement. Congratulations to those candidates who have been selected. A great amount of appreciation and gratitude for those candidates not selected. Please continue to share your leadership with Wikimedia. Thank you to those who followed the Affiliate process for this Board election. You may review the results of the Affiliate selection process. '''The next part of the Board election process is the community voting period.''' [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline|You may view the Board election timeline here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with in the following ways: * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&A]]. * See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]]. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles. * Encourage others in your community to take part in the election. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' </div><section end="announcement-content"/> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 20:03, 2022 ж. шілденің 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23530132 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Vote for Election Compass Statements == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi all, Volunteers in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|vote for statements to use in the Election Compass]]. You can vote for the statements you would like to see included in the Election Compass on Meta-wiki. An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. Here is the timeline for the Election Compass: *<s>July 8 - 20: Volunteers propose statements for the Election Compass</s> *<s>July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements</s> *July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements *August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements *August 5 - 12: candidates align themselves with the statements *August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' </div><section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 03:01, 2022 ж. шілденің 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23530132 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi everyone, The Community Voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is now open. Here are some helpful links to get you the information you need to vote: * Try the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|Election Compass]], showing how candidates stand on 15 different topics. * Read the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|candidate statements]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Affiliate_Organization_Participation/Candidate_Questions|answers to Affiliate questions]] * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Learn more about the skills the Board seeks]] and how the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee found candidates align with those skills]] If you are ready to vote, you may go to [[Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2022|SecurePoll voting page]] to vote now. '''You may vote from August 23 at 00:00 UTC to September 6 at 23:59 UTC.''' To see about your voter eligibility, please visit the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Voter_eligibility_guidelines|voter eligibility page]]. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''<br /><section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz_(WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23708360 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Invitation to join the Movement Strategy Forum == :''{{More languages}}'' <section begin="announcement-content" /> Hello everyone, The [https://forum.movement-strategy.org/ Movement Strategy Forum] (MS Forum) is a multilingual collaborative space for all conversations about Movement Strategy implementation. We are inviting all Movement participants to collaborate on the MS Forum. The goal of the forum is to build community collaboration, using an inclusive multilingual platform. The [[m:Movement Strategy|Movement Strategy]] is a collaborative effort to imagine and build the future of the Wikimedia Movement. Anyone can contribute to the Movement Strategy, from a comment to a full-time project. ;Join this forum with your Wikimedia account, engage in conversations, and ask questions in your language. The Movement Strategy and Governance team (MSG) launched the proposal for the MS Forum in May 2022. There was a 2-month community review period, which ended on 24 July 2022. The community review process included several questions that resulted in interesting conversations. You can read the [https://forum.movement-strategy.org/t/ms-forum-community-review-report/1436 Community Review Report]. We look forward to seeing you at the MS Forum! Best regards, the Movement Strategy and Governance Team [[User:MNadzikiewicz (WMF)]] 17:32, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23720620 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> ==2022 жылғы Қамқоршылық кеңесіне сайлауда қоғамдастықтың дауыс беруі аяқталуға жақын== 2022 жылғы Қамқоршылар кеңесіне сайлауда қоғамдастықтың дауыс беруі 2022 жылғы 23 тамызда басталып, 2022 жылғы 6 қыркүйек күні сағат 23:59-да (UTC) аяқталады. Әлі де дауыс беруге қатыса аласыз. Егер әлі дауыс бермеген болсаңыз, [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2022 SecurePoll дауыс беру бетіне] кіріп, қазір дауыс беріңіз. Толық ақпарат [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/The_2022_Board_of_Trustees_election_Community_Voting_is_about_to_Close мына жерде]. --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылау]]) 21:35, 2022 ж. қыркүйектің 1 (+06) == The Vector 2022 skin as the default in two weeks? == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[File:Wikimania 2022 Vector (2022) Presentation.pdf|thumb|The slides for our presentation at Wikimania 2022|page=26]] Hello. I'm writing on behalf of the [[mw:Reading/Web|Wikimedia Foundation Web team]]. '''In two weeks, we would like to make the Vector 2022 skin the default on this wiki.''' We have been working on it for the past three years. So far, it has been the default on more than 30 wikis, including sister projects, all accounting for more than 1 billion pageviews per month. On average [[phab:T317529#8246686|87% of active logged-in users]] of those wikis use Vector 2022. It would become the default for all logged-out users, and also all logged-in users who currently use Vector legacy. Logged-in users can at any time switch to [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|any other skins]]. No changes are expected for users of these skins. <div style="width:100%; margin:auto;"><gallery widths="220" heights="150" mode="packed" caption="Top of an article"> Screenshot Historia da moeda do Tíbet - 2022-09-22 - Vector 2010 top.png|Vector legacy (current default) Screenshot Historia da moeda do Tíbet - 2022-09-22 - Vector 2022 top.png|Vector 2022 </gallery><gallery widths="220" heights="150" mode="packed" caption="A section of an article"> Screenshot Historia da moeda do Tíbet - 2022-09-22 - Vector 2010 scrolled.png|Vector legacy (current default) Screenshot Historia da moeda do Tíbet - 2022-09-22 - Vector 2022 scrolled.png|Vector 2022 </gallery></div> === About the skin === '''[Why is a change necessary]''' The current default skin meets the needs of the readers and editors as these were 13 years ago. Since then, new users have begun using Wikimedia projects. [https://diff.wikimedia.org/2022/08/18/prioritizing-equity-within-wikipedias-new-desktop/ The old Vector doesn't meet their needs.] '''[Objective]''' The objective for the new skin is to make the interface more welcoming and comfortable for readers and useful for advanced users. It draws inspiration from previous requests, the [[metawiki:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey|Community Wishlist Surveys]], and gadgets and scripts. The work helped our code follow the standards and improve all other skins. [[phab:phame/post/view/290/how_and_why_we_moved_our_skins_to_mustache/|We reduced PHP code in Wikimedia deployed skins by 75%]]. The project has also focused on making it easier to support gadgets and use APIs. '''[Changes and test results]''' The skin introduces a [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features|series of changes]] that improve readability and usability. The new skin does not remove any functionality currently available on the Vector skin. * The sticky header makes it easier to find tools that editors use often. It decreases scrolling to the top of the page by 16%. * The new table of contents makes it easier to navigate to different sections. Readers and editors jumped to different sections of the page 50% more than with the old table of contents. It also looks a bit different on talk pages. * The new search bar is easier to find and makes it easier to find the correct search result from the list. This increased the amount of searches started by 30% on the wikis we tested on. * The skin does not negatively affect pageviews, edit rates, or account creation. There is evidence of increases in pageviews and account creation across partner communities. '''[Try it out]''' Try out the new skin by going to the appearance tab in [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|your preferences]] and selecting Vector 2022 from the list of skins. === How can editors change and customize this skin? === It's possible to configure and personalize our changes. We support volunteers who create new gadgets and user scripts. Check out [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Repository|our repository]] for a list of currently available customizations, or add your own. === Our plan === '''If no large concerns are raised, we plan on deploying in the week of October 3, 2022'''. If your community would like to request more time to discuss the changes, hit the button and write to us. We can adjust the calendar. <div style="text-align: center;">[[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|<span class="plainlinks mw-ui-button">Request for more time to discuss the change</span>]]</div> If you'd like ask our team anything, if you have questions, concerns, or additional thoughts, please ping me here or write on the [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|talk page of the project]]. We will gladly answer! Also, [[mw:Reading/Web/Desktop Improvements/Frequently asked questions|see our FAQ]]. Thank you! [[mw:User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[mw:User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 10:15, 2022 ж. қыркүйектің 22 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Varia&oldid=23838600 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <section begin="announcement-header" /> Announcing the preliminary results of the 2022 Board of Trustees election Community Voting period<section end="announcement-header" /> == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the preliminary results of the 2022 Board of Trustees election Community Voting period| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the preliminary results of the 2022 Board of Trustees election Community Voting period|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the preliminary results of the 2022 Board of Trustees election Community Voting period}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi everyone, Thank you to everyone who participated in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] process. Your participation helps seat the trustees the community seeks on the Wikimedia Foundation Board of Trustees. These are the preliminary results of the 2022 Board of Trustees election: * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates/Shani_Evenstein_Sigalov|Shani Evenstein Sigalov]] * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates/Mike Peel|Mike Peel]] You may see more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this Board election. The Board will complete their review of the most voted candidates, including conducting background checks. The Board plans to appoint new trustees at their meeting in December. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''<br /><section end="announcement-content" /> --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылау]]) 15:25, 2022 ж. қыркүйектің 22 (+06) == Update on Vector 2022 == [[File:Screenshot Historia da moeda do Tíbet - 2022-09-22 - Vector 2022 scrolled.png|thumb]] <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello. I'm sorry for not communicating in your language. I'll be grateful if you translated my message. I'm writing on behalf of the [[mw:Reading/Web|Web team]] working on the new skin, [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]]. We wanted to apologize for the delays in the deployment of Vector 2022. We know many of you are waiting for this eagerly. We have been delaying the deployment because we have been working on the logos. It has taken us more time than originally expected. Once the logos are ready, we will let you know the exact date of deployment. '''We are planning for either the next (more likely) or the following week'''. If your wiki doesn't currently have a localized logo, we encourage you to [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|reach out to us]] and we can help make one. We invite you to [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements#contact|get involved in the project]]. Contact us if you have any questions or need any help, particularly with the compatibility of gadgets and user scripts. Thank you! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 05:24, 2022 ж. қазанның 20 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Varia&oldid=23955535 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Invitation to attend “Ask Me Anything about Movement Charter” Sessions == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation/Announcement/Ask Me Anything Sessions|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation/Announcement/Ask Me Anything Sessions|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Community Consultation/Announcement/Ask Me Anything Sessions}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] Hello all, During the 2022 Wikimedia Summit, the [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Movement Charter Drafting Committee]] (MCDC) presented the first outline of the Movement Charter, giving a glimpse on the direction of its future work, and the Charter itself. The MCDC then integrated the initial feedback collected during the Summit. Before proceeding with writing the Charter for the whole Movement, the MCDC wants to interact with community members and gather feedback on the drafts of the three sections: Preamble, Values & Principles, and Roles & Responsibilities (intentions statement). The Movement Charter drafts will be available on the Meta page [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Content|here]] on November 14, 2022. Community wide consultation period on MC will take place from November 20 to December 18, 2022. Learn more about it [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation|here]]. With the goal of ensuring that people are well informed to fully participate in the conversations and are empowered to contribute their perspective on the Movement Charter, three '''“Ask Me Anything about Movement Charter"''' sessions have been scheduled in different time zones. Everyone in the Wikimedia Movement is invited to attend these conversations. The aim is to learn about Movement Charter - its goal, purpose, why it matters, and how it impacts your community. MCDC members will attend these sessions to answer your questions and hear community feedback. The “Ask Me Anything” sessions accommodate communities from different time zones. Only the presentation of the session is recorded and shared afterwards, no recording of conversations. Below is the list of planned events: *<s>'''Asia/Pacific''': November 4, 2022 at 09:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1667552400 your local time]). Interpretation is available in Chinese and Japanese.</s> * '''Europe/MENA/Sub Saharan Africa''': November 12, 2022 at 15:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1668265257 your local time]). Interpretation is available in Arabic, French and Russian. * '''North and South America/ Western Europe''': November 12, 2022 at 15:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1668265257 your local time]). Interpretation is available in Spanish and Portuguese. On the [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation|Meta page]] you will find more details; Zoom links will be shared 48 hours ahead of the call. '''Call for Movement Charter Ambassadors''' Individuals or groups from all communities who wish to help include and start conversations in their communities on the Movement Charter are encouraged to become [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Movement Charter Ambassadors Program/About|Movement Charter Ambassadors]] (MC Ambassadors). MC Ambassadors will carry out their own activities and get financial support for enabling conversations in their own languages. [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Team|Regional facilitators]] from the Movement Strategy and Governance team are available to support applicants with MC Ambassadors grantmaking. If you are interested please sign up [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Movement Charter Ambassadors Program/About|here]]. Should you have specific questions, please reach out to the MSG team via email: strategy2030@wikimedia.org or on the MS forum. We thank you for your time and participation. On behalf of the Movement Charter Drafting Committee,<section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 21:33, 2022 ж. қарашаның 7 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23914777 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot approval request for JhsBot == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! {{#ifeq:{{CONTENTLANGUAGE}}|en||I apologize for sending this message in English. {{int:please-translate}}.}} In accordance to [[:m:Bot policy#Global bots|the policy]], this message is to notify you that there is a new approval request for a global bot. The discussion is available at [[:m:Steward requests/Bot status#Global bot status for JhsBot|Steward requests/Bot status#Global bot status for JhsBot]] on Meta-Wiki. All Wikimedia community members are invited to participate. Thank you for your time. Best regards,<br /> --[[User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|{{int:Talkpagelinktext}}]]) 05:25, 2022 ж. қарашаның 14 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&oldid=23595640 тізімін пайдаланып User:Martin Urbanec@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Apply for Funding through the Movement Strategy Community Engagement Package to Support Your Community == :''{{More languages}}'' <section begin="announcement-content" /> The Wikimedia Movement Strategy implementation is a collaborative effort for all Wikimedians. [[m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/About|Movement Strategy Implementation Grants]] support projects that take the current state of a [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy Initiative]] and push it one step forward. If you are looking for an example or some guide on how to engage your community further on Movement Strategy and the Movement Strategy Implementation Grants specifically, you may find this '''[[m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/Community Engagement Package|community engagement package]]''' helpful. The goal of this community engagement package is to support more people to access the funding they might need for the implementation work. By becoming a recipient of this grant, you will be able to support other community members to develop further grant applications that fit with your local contexts to benefit your own communities. With this package, the hope is to break down language barriers and to ensure community members have needed information on Movement Strategy to connect with each other. Movement Strategy is a two-way exchange, we can always learn more from the experiences and knowledge of Wikimedians everywhere. We can train and support our peers by using this package, so more people can make use of this great funding opportunity. If this information interests you or if you have any further thoughts or questions, please do not hesitate to reach out to us as your [[m:Special:MyLanguage/Movement_Strategy_and_Governance/Team|regional facilitators]] to discuss further. We will be more than happy to support you. When you are ready, follow the steps on [[m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/About |this page]] to apply. We look forward to receiving your application. Best regards, <br> Movement Strategy and Governance Team <br> Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 22:26, 2022 ж. қарашаның 14 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23914777 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Opportunities open for the Ombuds commission and the Case Review Committee == <section begin="announcement-content" /> <div style="margin:.2em 0 .5em;margin-{{#switch:{{PAGELANGUAGE}}|ar|arc|ary|arz|azb|bcc|bgn|ckb|bqi|dv|fa|fa-af|glk|ha-arab|he|kk-arab|kk-cn|ks|ku-arab|ms-arab|mzn|pnb|prd|ps|sd|ug|ur|ydd|yi=right|left}}:3ex;"> [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Announcement/2023 OC and CRC appointments process|''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'']] ''<span class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Announcement/2023 OC and CRC appointments process|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Legal department/Announcement/2023 OC and CRC appointments process}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</span>'' </div> Hi everyone! The Ombuds commission (OC) and the Case Review Committee (CRC) are looking for members. People are encouraged to nominate themselves or encourage others they feel would contribute to these groups to do so. There is more information below about the opportunity and the skills that are needed. '''About the Ombuds commission''' The Ombuds commission (OC) works on all Wikimedia projects to investigate complaints about violations of the privacy policy, especially in use of [[m:Special:MyLanguage/CheckUser policy|CheckUser]] and [[m:Special:MyLanguage/Oversight policy|Oversight]] (also known as Suppression) tools. The Commission mediates between the parties of the investigation and, when violations of the policies are identified, advises the Wikimedia Foundation on best handling. They may also assist the General Counsel, the Chief Executive Officer, or the Board of Trustees of the Foundation in these investigations when legally necessary. For more on the OC's duties and roles, '''[[m:Special:MyLanguage/Ombuds commission|see Ombuds commission on Meta-Wiki]]'''. Volunteers serving in this role should be experienced Wikimedians, active on any project, who have previously used the CheckUser/Oversight tools OR who have the technical ability to understand these tools and the willingness to learn them. They must be able to communicate in English, the common language of the commission. They are expected to be able to engage neutrally in investigating these concerns and to know when to recuse when other roles and relationships may cause conflict. Commissioners will serve '''two-year terms''' (note that this is different from past years, when the terms have been for one year). '''About the Case Review Committee''' The Case Review Committee (CRC) reviews appeals of eligible Trust & Safety office actions. The CRC is a critical layer of oversight to ensure that Wikimedia Foundation office actions are fair and unbiased. They also make sure the Wikimedia Foundation doesn’t overstep established practices or boundaries. For more about the role, '''[[m:Special:MyLanguage/Case Review Committee|see Case Review Committee on Meta-Wiki]]'''. We are looking for current or former functionaries and experienced volunteers with an interest in joining this group. Applicants must be fluent in English (additional languages are a strong plus) and willing to abide by the [[m:Special:MyLanguage/Trust_and_Safety/Case_Review_Committee/Charter|terms of the Committee charter]]. If the work resonates and you qualify, please apply. Committee members will serve '''two-year terms''' (note that this is different from past years, when the terms have been for one year). '''Applying to join either of these groups''' Members are required to sign the [[m:Special:MyLanguage/Confidentiality agreement for nonpublic information|Confidentiality agreement for nonpublic information]] and must be willing to comply with the appropriate Wikimedia Foundation board policies (such as the [[m:Special:MyLanguage/Access to nonpublic information policy|access to non-public information policy]] and the [[foundation:Special:MyLanguage/Privacy policy|Foundation privacy policy]]). These positions requires a high degree of discretion and trust. Members must also be over 18 years of age. '''If you are interested in serving in either capacity listed above,''' please write in English to the Trust and Safety team at ca[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org (to apply to the OC) or to the Legal Team at legal[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org (to apply to the CRC) with information about: * Your primary projects * Languages you speak/write * Any experience you have serving on committees, whether movement or non-movement * Your thoughts on what you could bring to the OC or CRC if appointed * Any experience you have with the Checkuser or Oversight tools (OC only) * Any other information you think is relevant '''The deadline for applications is 31 December 2022 in any timezone.''' Please feel free to pass this invitation along to any users who you think may be qualified and interested. Thank you! On behalf of the Committee Support team,<br /><section end="announcement-content" /> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23914777 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Community Wishlist Survey 2023 opens in January! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''{{int:Please-translate}}'' {{int:Hello}} The [[m:Community Wishlist Survey 2023|'''Community Wishlist Survey (CWS) 2023''']], which lets contributors propose and vote for tools and improvements, starts next month on Monday, [https://zonestamp.toolforge.org/1674496831 23 January 2023, at 18:00 UTC] and will continue annually. We are inviting you to share your ideas for technical improvements to our tools and platforms. Long experience in editing or technical skills is not required. If you have ever used our software and thought of an idea to improve it, this is the place to come share those ideas! The dates for the phases of the Survey will be as follows: * Phase 1: Submit, discuss, and revise proposals – Monday, Jan 23, 2023 to Sunday, Feb 6, 2023 * Phase 2: WMF/Community Tech reviews and organizes proposals – Monday, Jan 30, 2023 to Friday, Feb 10, 2023 * Phase 3: Vote on proposals – Friday, Feb 10, 2023 to Friday, Feb 24, 2023 * Phase 4: Results posted – Tuesday, Feb 28, 2023 If you want to start writing out your ideas ahead of the Survey, you can start thinking about your proposals and draft them in [[m:Community Wishlist Survey/Sandbox|the CWS sandbox]]. We are grateful to all who participated last year. See you in January 2023! </div> {{int:Feedback-thanks-title}} <bdi lang="en" dir="ltr">Community Tech, [[m:User:STei (WMF)|STei (WMF)]]</bdi> 18:59, 2022 ж. желтоқсанның 13 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:STei_(WMF)/CWS_2023_List&oldid=24226232 тізімін пайдаланып User:Sannita (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Vote for your favourite Wikimedia sound logo == ''{{int:Please-translate}}'' ''We are really sorry for posting in English'' [[Сурет:Sound_Logo_Cover_Image_-_Linkedin.png|ортаға|800x800 нүкте]] Voting in the Wikimedia sound logo contest [[c:Commons:Sound_Logo_Vote|'''has started''']]. From December 6 to 19, 2022, please play a part and help chose the sound that will identify Wikimedia content on audio devices. [[wmfblog:2022/12/06/vote-for-the-sound-of-all-human-knowledge/|Learn more on Diff]]. The sound logo team is grateful to everyone who participated in this global contest. We received 3,235 submissions from 2,094 participants in 135 countries. We are incredibly grateful to the team of [[wmfblog:2022/10/31/screening-3235-sound-submissions/|volunteer screeners]] and the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Communications/Sound_Logo/Contest_proposal#How_will_the_final_selection_happen? selection committee] who, among others, helped bring us to where we are today. It is now up to Wikimedia to choose the Sound Of All Human Knowledge. Best wishes, [[Қатысушы:Arupako-WMF|Arupako-WMF]] ([[Қатысушы талқылауы:Arupako-WMF|талқылау]]) 16:32, 2022 ж. желтоқсанның 17 (+06) == Feminism and Folklore 2023 == <div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2023 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <center>''{{int:please-translate}}''</center> Dear Wiki Community, Christmas Greetings and a Happy New Year 2023, You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2023|Feminism and Folklore 2023]]''' writing competition from February 1, 2023, to March 31, 2023 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2023|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia. You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a [[:m:Feminism and Folklore 2023/List of Articles|list]] of suggested articles. Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project: # Create a page for the contest on the local wiki. # Set up a fountain tool or dashboard. # Create the local list and mention the timeline and local and international prizes. # Request local admins for site notice. # Link the local page and the fountain/dashboard link on the [[:m:Feminism and Folklore 2023/Project Page|meta project page]]. This year we would be supporting the community's financial aid for Internet and childcare support. This would be provided for the local team including their jury and coordinator team. This support is opt-in and non mandatory. Kindly fill in [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSea81OO0lVgUBd551iIiENXht7BRCISYZlKyBQlemZu_j2OHQ/viewform this Google form] and mark a mail to [mailto:support@wikilovesfolklore.org support@wikilovesfolklore.org] with the subject line starting as [Stipend] Name or Username/Language. The last date to sign up for internet and childcare aid from our team is 20th of January 2023, We encourage the language coordinators to sign up their community on this link by the 25th of January 2023. Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2023|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2023/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance. We look forward to your immense coordination. Thank you and Best wishes, [[:m:Feminism and Folklore 2023|Feminism and Folklore 2023 International Team]] ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 16:23, 2022 ж. желтоқсанның 24 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=23942484 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 16 January 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the team: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/From the team|We heard zoomers liked fortnights: the biweekly Signpost rides again]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Special report|Coverage of 2022 bans reveals editors serving long sentences in Saudi Arabia since 2020]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/News and notes|Revised Code of Conduct Enforcement Guidelines up for vote, WMF counsel departs, generative models under discussion]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/In the media|Court orders user data in libel case, Saudi Wikipedia in the crosshairs, Larry Sanger at it again]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Technology report|View it! A new tool for image discovery]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/In focus|Busting into Grand Central]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Serendipity|How I bought part of Wikipedia – for less than $100]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Gallery|What is our responsibility when it comes to images?]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Humour|New geologically speedy deletion criteria introduced]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Opinion|Good old days, in which fifth-symbol-lacking lipograms roam'd our librarious litany]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Featured content|Flip your lid]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/Traffic report|The most viewed articles of 2022]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-01-16/From the archives|Five, ten, and fifteen years ago]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 08:16, 2023 ж. қаңтардың 16 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24363624 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 4 February 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/From the editor|New for the Signpost: Author pages, tag pages, and a decent article search function]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/News and notes|Foundation update on fundraising, new page patrol, Tides, and Wikipedia blocked in Pakistan]] * Section 230: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Section 230|Twenty-six words that created the internet, and the future of an encyclopedia]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Disinformation report|Wikipedia on Santos]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Special report|Legal status of Wikimedia projects "unclear" under potential European legislation]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/In the media|Furor over new Wikipedia skin, followup on Saudi bans, and legislative debate]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Op-Ed|Estonian businessman and political donor brings lawsuit against head of national Wikimedia chapter]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Opinion|Study examines cultural leanings of Wikimedia projects' visual art coverage]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Recent research|Wikipedia's "moderate yet systematic" liberal citation bias]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/WikiProject report|WikiProject Organized Labour]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Tips and tricks|XTools: Data analytics for your list of created articles]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Featured content|20,000 Featureds under the Sea]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-04/Traffic report|Films, deaths and ChatGPT]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:46, 2023 ж. ақпанның 5 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24455582 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global ban for PlanespotterA320/RespectCE == Per the [[m:Global bans|Global bans]] policy, I'm informing the project of this request for comment: [[m:Requests for comment/Global ban for PlanespotterA320 (2) ]] about banning a member from your community. Thank you.--[[User:Lemonaka|Lemonaka]] ([[User talk:Lemonaka|talk]]) 21:40, 6 February 2023 (UTC) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lemonaka/Massmessagelist&oldid=24501599 тізімін пайдаланып User:Zabe@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 20 February 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/News and notes|Terms of Use update, Steward elections, and Wikipedia back in Pakistan]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/In the media|Arbitrators open case after article alleges Wikipedia "intentionally distorts" Holocaust coverage]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Disinformation report|The "largest con in corporate history"?]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Essay|Machine-written articles: a new challenge for Wikipedia]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Tips and tricks|All about writing at DYK]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Featured content|Eden, lost.]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Gallery|Love is in the air]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Traffic report|Superbowl? Pfft. Give me some Bollywood! Yours sincerely, the world]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/From the archives|5, 10, and 15 years ago: Let's (not) delete the Main Page!]] * Cobwebs: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Cobwebs|Editorial: The loss of the moral high ground]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-02-20/Humour|The RfA Candidate's Song]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 00:04, 2023 ж. ақпанның 21 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24566371 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Your wiki will be in read only soon</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="server-switch"/><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2023-03-01|en}}'''. The test will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2023-03-01T14:00|en}} {{#time:H:i e|2023-03-01T14:00}}]'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2023-03-01|en}}. *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. * We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards. * [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div><section end="server-switch"/> </div> <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|{{int:talk}}]])</span> 03:20, 2023 ж. ақпанның 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=24390465 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2023: We are back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[File:UCDM 2023 promo.png|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|Ministry of Foreign Affairs of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the third edition of writing challenge "'''[[m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2023|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from 1st until 31st March 2023. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contribution in every language! The most active contesters will receive [[m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2023/Prizes|prizes]].<br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[m:CentralNotice/Request/UCDM 2023|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! </div> [[m:User:ValentynNefedov (WMUA)|ValentynNefedov (WMUA)]] ([[m:User talk:ValentynNefedov (WMUA)|talk]]) 07:58, 1 March 2023 (UTC) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=23942484 тізімін пайдаланып User:ValentynNefedov (WMUA)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 9 March 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/News and notes|What's going on with the Wikimedia Endowment?]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/Technology report|Second flight of the Soviet space bears: Testing ChatGPT's accuracy]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/In the media|What should Wikipedia do? Publish Russian propoganda? Be less woke? Cover the Holocaust in Poland differently?]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/Featured content|In which over two-thirds of the featured articles section needs to be copied over to WikiProject Military History's newsletter]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/Recent research|"Wikipedia's Intentional Distortion of the Holocaust" in Poland and "self-focus bias" in coverage of global events]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-09/From the archives|Five, ten, and fifteen years ago]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 11:43, 2023 ж. наурыздың 9 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24651918 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Wikimania 2023 Welcoming Program Submissions</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="wikimania-program-submissions"/>[[File:Wikimedia_Singapore_Logo.svg|right|frameless]]Do you want to host an in-person or virtual session at Wikimania 2023? Maybe a hands-on workshop, a lively discussion, a fun performance, a catchy poster, or a memorable lightning talk? [[wmania:Special:MyLanguage/2023:Program/Submissions|'''Submissions are open until March 28''']]. The event will have dedicated hybrid blocks, so virtual submissions and pre-recorded content are also welcome. If you have any questions, please join us at an upcoming conversation on March 12 or 19, or reach out by email at wikimania@wikimedia.org or on Telegram. More information on-wiki.<section end="wikimania-program-submissions"/> </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=24390465 тізімін пайдаланып User:CKoerner (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 20 March 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/News and notes|Wikimania submissions deadline looms, Russian government after our lucky charms, AI woes nix CNET from RS slate]] * Eyewitness: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Eyewitness|Three more stories from Ukrainian Wikimedians]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/In the media|Paid editing, plagiarism payouts, proponents of a ploy, and people peeved at perceived preferences]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Featured content|Way too many featured articles]] * Interview: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Interview|228/2/1: the inside scoop on Aoidh's RfA]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Traffic report|Who died? Who won? Who lost?]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 17:19, 2023 ж. наурыздың 20 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24726786 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 20 March 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/News and notes|Wikimania submissions deadline looms, Russian government after our lucky charms, AI woes nix CNET from RS slate]] * Eyewitness: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Eyewitness|Three more stories from Ukrainian Wikimedians]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/In the media|Paid editing, plagiarism payouts, proponents of a ploy, and people peeved at perceived preferences]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Featured content|Way too many featured articles]] * Interview: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Interview|228/2/1: the inside scoop on Aoidh's RfA]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-03-20/Traffic report|Who died? Who won? Who lost?]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 19:19, 2023 ж. наурыздың 20 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24726786 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 3 April 2023 == <div lang="en" dir="ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/From the editor|Some long-overdue retractions]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/News and notes|Sounding out, a universal code of conduct, and dealing with AI]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/In the media|Twiddling Wikipedia during an online contest, and other news]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/Arbitration report|"World War II and the history of Jews in Poland" case is ongoing]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/Featured content|Hail, poetry! Thou heav'n-born maid]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/Recent research|Language bias: Wikipedia captures at least the "silhouette of the elephant", unlike ChatGPT]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/From the archives|April Fools' through the ages]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-03/Disinformation report|Sus socks support suits, seems systemic]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 11:25, 2023 ж. сәуірдің 7 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24766128 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 26 April 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/News and notes|Staff departures at Wikimedia Foundation, Jimbo hands in the bits, and graphs' zeppelin burns]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/In the media|Contested truth claims in Wikipedia]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Obituary|Remembering David "DGG" Goodman]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Arbitration report|Holocaust in Poland, Jimbo in the hot seat, and a desysopping]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Opinion|What Jimbo's question revealed about scamming]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Op-Ed|Wikipedia as an anchor of truth]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Special report|''Signpost'' statistics between years 2005 and 2022]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/News from the WMF|Collective planning with the Wikimedia Foundation]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Featured content|In which we described the featured articles in rhyme again]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/From the archives|April Fools' through the ages, part two]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Humour|The law of hats]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-04-26/Traffic report|Long live machine, the future supreme]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 19:19, 2023 ж. сәуірдің 26 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24906106 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Seeking volunteers for the next step in the Universal Code of Conduct process</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Nominations/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Nominations/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello, As follow-up to [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/message/IOMVS7W75ZYMABQGOQ2QH2JAURC3CHGH/ the message about the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines] by Wikimedia Foundation Board of Trustees Vice Chair, Shani Evenstein Sigalov, I am reaching out about the next steps. I want to bring your attention to the next stage of the Universal Code of Conduct process, which is forming a building committee for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C). I invite community members with experience and deep interest in community health and governance to nominate themselves to be part of the U4C building committee, which needs people who are: * Community members in good standing * Knowledgeable about movement community processes, such as, but not limited to, policy drafting, participatory decision making, and application of existing rules and policies on Wikimedia projects * Aware and appreciative of the diversity of the movement, such as, but not limited to, languages spoken, identity, geography, and project type * Committed to participate for the entire U4C Building Committee period from mid-May - December 2023 * Comfortable with engaging in difficult, but productive conversations * Confidently able to communicate in English The Building Committee shall consist of volunteer community members, affiliate board or staff, and Wikimedia Foundation staff. The Universal Code of Conduct has been a process strengthened by the skills and knowledge of the community and I look forward to what the U4C Building Committee creates. If you are interested in joining the Building Committee, please either [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/U4C_Building_Committee/Nominations|sign up on the Meta-Wiki page]], or contact ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org by May 12, 2023. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/U4C_Building_Committee|Read more on Meta-Wiki]]'''. Best regards,<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 01:00, 2023 ж. сәуірдің 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=24941045 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 8 May 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's weekly journal about Wikipedia and Wikimedia''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/News and notes|New legal "deVLOPments" in the EU]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/In the media|Vivek's smelly socks, online safety, and politics]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/Recent research|Gender, race and notability in deletion discussions]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/Featured content|I wrote a poem for each article, I found rhymes for all the lists; <br />My first featured picture of this year now finally exists!]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/Arbitration report|"World War II and the history of Jews in Poland" approaches conclusion]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/News from the WMF|Planning together with the Wikimedia Foundation]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-08/Special report|There Shall Be Seasons Refreshing – Stories from WikiConference India 2023]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 10:26, 2023 ж. мамырдың 8 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24990251 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 22 May 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/News and notes|Golden parachutes: Record severance payments at Wikimedia Foundation]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/In the media|History, propaganda and censorship]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/Arbitration report|Final decision in "World War II and the history of Jews in Poland"]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/Recent research|Create or curate, cooperate or compete? Game theory for Wikipedia editors]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/Featured content|A very musical week for featured articles]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/Traffic report|Coronation, chatbot, celebs]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-05-22/WikiProject report|Wikipedians Convene for Queering Wikipedia 2023: The First International LGBT+ Wikipedia Conference]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 14:41, 2023 ж. мамырдың 22 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=24998606 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wikimedia CEE Meeting 2023 == Тбилисида (Грузия) 2023 жылғы 15-17 қыркүйекте өтетін Wikimedia CEE Meeting 2023 екі делегат қатыса алады. Конференция ағылшын тілінде болады. Өзімді ұсынамын. Сол конференцияға арнайы [[Жоба:Уики-көктем 2023|конкурс-жоба]] құрғанмын. https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Meeting_2023/Participants [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 23:51, 2023 ж. мамырдың 22 (+06) :'''Қолдаймын''' [[Қатысушы:Sofiemama|Sofiemama]] ([[Қатысушы талқылауы:Sofiemama|талқылау]]) 12:30, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) :'''Қолдаймын''' [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 20:05, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) :'''Қолдаймын''' [[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 20:49, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Selection of the U4C Building Committee</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> The next stage in the Universal Code of Conduct process is establishing a Building Committee to create the charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C). The Building Committee has been selected. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/U4C_Building_Committee|Read about the members and the work ahead on Meta-wiki]].<section end="announcement-content" /> </div> -- [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Project|UCoC Project Team]], 10:20, 2023 ж. мамырдың 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25018085 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == WM CEE Meeting 2023 == 2023 жылғы 15-17 қыркүйекте Тбилисиде болатын Wikimedia CEE Meeting 2023 екі делегаттың бірі ретінде өзімді ұсынам. --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 20:49, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) :'''Қолдаймын''' [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 20:56, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) :'''Қолдаймын''' --[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 21:10, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) == ''The Signpost'': 5 June 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-05/News and notes|WMRU director forks new 'pedia, birds flap in top '22 piccy, WMF weighs in on Indian gov's map axe plea]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-05/In the media|Section 230 stands tall, WP vs. UK bill, Miss Information dissed again]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-05/Featured content|Poetry under pressure]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-05/Traffic report|Celebs, controversies and a chatbot in the public eye]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 07:24, 2023 ж. маусымның 5 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25064021 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 19 June 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-19/News and notes|WMF Terms of Use now in force, new Creative Commons licensing]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-19/In the media|English WP editor glocked after BLP row on Italian 'pedia]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-19/Featured content|Content, featured]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-06-19/Recent research|Hoaxers prefer currently-popular topics]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 16:11, 2023 ж. маусымның 19 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25152768 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Announcing the new Elections Committee members</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee/Nominatons/2023/Announcement - new members|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee/Nominatons/2023/Announcement - new members|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections committee/Nominatons/2023/Announcement - new members}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello there, We are glad to announce [[listarchive:list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/message/4TALOUFPAP2VDBR27GKRVOP7IGQYU3DB/|the new members and advisors of the Elections Committee]]. The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections_committee|Elections Committee]] assists with the design and implementation of the process to select Community- and Affiliate-Selected trustees for the Wikimedia Foundation Board of Trustees. After an open nomination process, the strongest candidates spoke with the Board and four candidates were asked to join the Elections Committee. Four other candidates were asked to participate as advisors. Thank you to all the community members who submitted their names for consideration. We look forward to working with the Elections Committee in the near future. On behalf of the Wikimedia Foundation Board of Trustees,<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 00:00, 2023 ж. маусымның 29 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25018085 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 3 July 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/News and notes|Online Safety Bill: Wikimedia Foundation and Wikimedia UK launch open letter]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/Disinformation report|Imploded submersible outfit foiled trying to sing own praises on Wikipedia]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/In the media|Journo proposes mass Wiki dox, sponsored articles on Fandom, Section 230 discussed]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/Featured content|Incensed]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/Traffic report|Are you afraid of spiders? Arnold? The Idol? ChatGPT?]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-03/Humour|United Nations dispatches peacekeeping force to Wikipedia policy discussions]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 14:17, 2023 ж. шілденің 3 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25180371 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 17 July 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/News and notes|Big bux hidden beneath wine-dark sea as we wait for the Tides to go out?]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/In the media|Tentacles of Emirates plot attempt to ensnare Wikipedia]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Obituary|David Thomsen (Dthomsen8) and Ingo Koll (Kipala)]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/News from the WMF|ABC for Fundraising: Advancing Banner Collaboration for fundraising campaigns]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/In focus|Are the children of celebrities over-represented in French cinema?]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Tips and tricks|What automation can do for you (and your WikiProject)]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Recent research|Wikipedia-grounded chatbot "outperforms all baselines" on factual accuracy]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Humour|New fringe theories to be introduced]] * Cobwebs: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Cobwebs|If you're reading this, you're probably on a desktop]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Featured content|Scrollin', scrollin', scrollin', keep those readers scrollin', got to keep on scrollin', Rawhide!]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-07-17/Traffic report|The Idol becomes the Master]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 15:03, 2023 ж. шілденің 17 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25275917 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Turkic Wikimedia Conference 2023 == 2023 жылғы 20-22 қазанда Түркияда болатын Turkic Wikimedia Conference 2023 делегат ретінде өзімді ұсынам. [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 21:41, 2023 ж. шілденің 18 (+06) # Қолдаймын [[Қатысушы:Sofiemama|Sofiemama]] ([[Қатысушы талқылауы:Sofiemama|талқылау]]) 22:56, 2023 ж. шілденің 18 (+06) # Қолдаймын --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 11:27, 2023 ж. шілденің 19 (+06) # Қолдаймын --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 11:35, 2023 ж. шілденің 19 (+06) * {{Қолдаймын}} --[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 14:03, 2023 ж. қазанның 1 (+06) == Turkic Wikimedia Conference 2023 - Батырбек == Қауымдастығымыздың атынан 2023 жылғы 20-22 қазанда Түркияда болатын Turkic Wikimedia Conference 2023 конференциясына қатысуға өзімді ұсынамын. Қарсы болмасаңыз, қолдап жіберіңіз. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 11:28, 2023 ж. шілденің 19 (+06) * Қолдаймын. --[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 11:31, 2023 ж. шілденің 19 (+06) * {{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 11:32, 2023 ж. шілденің 19 (+06) * Қолдаймын --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 13:27, 2023 ж. шілденің 19 (+06) * Қолдаймын [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 02:46, 2023 ж. шілденің 20 (+06) * {{Қолдаймын}} --[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 14:02, 2023 ж. қазанның 1 (+06) == ''The Signpost'': 1 August 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/News and notes|City officials attempt to doxx Wikipedians, Ruwiki founder banned, WMF launches Mastodon server]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/In the media|Truth, AI, bull from politicians, and climate change]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Disinformation report|Hot climate, hot hit, hot money, hot news hot off the presses!]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Obituary|Donald Cram, Peter McCawley, and Eagleash]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Tips and tricks|Citation tools for dummies!]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Humour|Does Wikipedia present neutral perspectives?]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/In focus|''Journals cited by Wikipedia'']] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Opinion|Are global bans the last step?]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Featured content|Featured Content, 1 to 15 July]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-01/Traffic report|Come on Oppie, let's go party]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 09:40, 2023 ж. тамыздың 1 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25312130 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 15 August 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/News and notes|Dude, Where's My Donations? Wikimedia Foundation announces another million in grants for non-Wikimedia-related projects]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/In the media|An accusation of bias from Brazil, a lawsuit from Portugal, plagiarism from Florida]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/In focus|2023 Good Article Nomination drive is underway: get your barnstars here!]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Special report|Thirteen years later, why are most administrators still from 2005?]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Tips and tricks|How to find images for your articles, check their copyright, upload them, and restore them]] * Cobwebs: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Cobwebs|Getting serious about writing]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Opinion|Copyright trolls, or the last beautiful free souls on this planet?]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Serendipity|Why I stopped taking photographs almost altogether]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Featured content|Barbenheimer confirmed]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Humour|Arbitration Committee to accept case against Right Honorable Frimbley Cantingham, 15th Viscount Bellington-upon-Porkshire]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-15/Traffic report|Come on in, and pull yourself up a chair]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 20:19, 2023 ж. тамыздың 15 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25463725 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot flag request for Lingua Libre Bot == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> : <small>Apologies for sending this message solely in English. {{int:please-translate}}.</small> {{int:hello}}, This is a notice pursuant the [[:m:Special:MyLanguage/Bot policy|global bot policy]], to inform you that [[:m:User:Lingua Libre Bot|Lingua Libre Bot]] is requesting approval to operate as a global bot. The discussion can be found at [[:m:Special:MyLanguage/Steward_requests/Bot_status#Lingua_Libre_Bot|Steward requests/Bot status]] in Meta-Wiki. All Wikimedia Community members can participate in the discussion if they so wish. {{int:thank-you}} <small>''You are receiving this message because this page is listed in the [[:m:Bot policy/New global bot discussion|list of pages to notify]] about new global bot discussions. If you no longer wish to be notified, you may remove this page from that list at any time.''</small> <bdi lang="en" dir="ltr">--[[m:User:MarcoAurelio|MA]] ([[m:User talk:MarcoAurelio|талқылау]]) 17:04, 2023 ж. тамыздың 21 (+06)</bdi> </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&oldid=25384075 тізімін пайдаланып User:MarcoAurelio@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Review the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Announcement - Review|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Announcement - Review}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, I am pleased to share the next step in the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] work. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) draft charter]] is now ready for your review. The [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Enforcement Guidelines]] require a [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines#4.5_U4C_Building_Committee|Building Committee]] form to draft a charter that outlines procedures and details for a global committee to be called the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines#4._UCoC_Coordinating_Committee_(U4C)|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]]. Over the past few months, the U4C Building Committee worked together as a group to discuss and draft the U4C charter. The U4C Building Committee welcomes feedback about the draft charter now through 22 September 2023. After that date, the U4C Building Committee will revise the charter as needed and a community vote will open shortly afterward. Join the conversation during the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/U4C Building Committee#Conversation hours|conversation hours]] or on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Meta-wiki]]. Best,<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]], on behalf of the U4C Building Committee, 21:35, 2023 ж. тамыздың 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25392152 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 31 August 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/From the editor|Beta version of signpost.news now online]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/News and notes|You like RecentChanges?]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/In the media|Taking it sleazy]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/Recent research|The five barriers that impede "stitching" collaboration between Commons and Wikipedia]] * Draftspace: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/Draftspace|Bad Jokes and Other Draftspace Novelties]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/Humour|The Dehumourification Plan]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-08-31/Traffic report|Raise your drinking glass, here's to yesterday]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 06:45, 2023 ж. тамыздың 31 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25528894 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 16 September 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/News and notes|Wikimedia power sharing – just an advisory role for the volunteer community?]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/In the media|"Just flirting", going Dutch and Shapps for the defence?]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/Obituary|Nosebagbear]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/Serendipity|Yea, though I walk through the valley of the shadow of death, I will fear no paywall, for thou, Wikipedia Library, art with me]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/Featured content|Catching up]] * Concept: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/Concept|Strange portal opened by CERN researchers brings Wikipedia articles from "other worlds"]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-09-16/Traffic report|Some of it's magic, some of it's tragic]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 10:38, 2023 ж. қыркүйектің 16 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25586584 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Turkic Wikimedia Conference 2023 - Салиха == 2023 жылдың 20-22 қазан аралығында Түркияда өтетін Turkic Wikimedia Conference конференциясына қатысуға өзімді ұсынамын. Қауымдастық қолдау көрсетсе тәжірибе жинақтауға мүмкіндік болар еді. Салиха 22:05, 2023 ж. қыркүйектің 30 (+06) #{{Қолдаймын}} Салиха ханым әбден лайық бұл конференцияға қатысуға. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 22:28, 2023 ж. қыркүйектің 30 (+06) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:35, 2023 ж. қыркүйектің 30 (+06) #{{қолдаймын}} —[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 23:08, 2023 ж. қыркүйектің 30 (+06) #{{қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 01:11, 2023 ж. қазанның 1 (+06) #{{қолдаймын}}---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 08:59, 2023 ж. қазанның 1 (+06) #{{қолдаймын}}--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 11:47, 2023 ж. қазанның 1 (+06) Қолдауларыңызға көп рахмет! Ұсынысым қабылданып, тәжірибе жинақтауға жиналудамын. Уикипедия желісінде кездескенше, амандықта болыңыздар! == ''The Signpost'': 3 October 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/News and notes|Wikimedia Endowment financial statement published]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/In the media|History is written by whoever can harness the most editors]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/Recent research|Readers prefer ChatGPT over Wikipedia; concerns about limiting "anyone can edit" principle "may be overstated"]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/Featured content|By your logic,]] * Concept: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/Concept|Wikipedia policies from other worlds: WP:NOANTLERS]] * Poetry: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/Poetry|"The Sight"]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-03/Traffic report|There shall be no slaves in the land of lands, it's a Bollywood jam]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 02:32, 2023 ж. қазанның 4 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25667606 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">== Opportunities open for the Affiliations Committee, Ombuds commission, and the Case Review Committee ==</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> <div style="margin:.2em 0 .5em;margin-{{#switch:{{PAGELANGUAGE}}|ar|arc|ary|arz|azb|bcc|bgn|ckb|bqi|dv|fa|fa-af|glk|ha-arab|he|kk-arab|kk-cn|ks|ku-arab|ms-arab|mzn|pnb|prd|ps|sd|ug|ur|ydd|yi=right|left}}:3ex;"> [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments/Announcement/Short|''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'']] ''<span class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments/Announcement/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments/Announcement/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</span>''</div> Hi everyone! The [[m:Special:MyLanguage/Affiliations Committee|Affiliations Committee]] (AffCom), [[m:Special:MyLanguage/Ombuds_commission|Ombuds commission]] (OC), and the [[m:Special:MyLanguage/Trust_and_Safety/Case_Review_Committee|Case Review Committee]] (CRC) are looking for new members. These volunteer groups provide important structural and oversight support for the community and movement. People are encouraged to nominate themselves or encourage others they feel would contribute to these groups to apply. There is more information about the roles of the groups, the skills needed, and the opportunity to apply on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments|'''Meta-wiki page''']]. On behalf of the Committee Support team,<br /><section end="announcement-content" /> </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ~ [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 22:41, 2023 ж. қазанның 9 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25570445 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == 2024 жылғы Уикимедиа қоры Қамқоршылар кеңесін таңдауға қатысты ережелер пакетін қарап шығып, пікір білдіріңіз == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Rules package review - short| Бұл хабардың басқа тілдерге аударылған нұсқасын Meta-wiki сайтынан таба аласыз.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/wiki/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Rules package review - short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Rules package review - short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Құрметті қатысушылар, <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Please review and comment on the Wikimedia Foundation Board of Trustees selection rules package from now until 29 October 2023. The selection rules package was based on older versions by the Elections Committee and will be used in the 2024 Board of Trustees selection. Providing your comments now will help them provide a smoother, better Board selection process. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|More on the Meta-wiki page]]. </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Best, </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Katie Chan <br> Chair of the Elections Committee </div><br /><section end="announcement-content" /> 07:12, 2023 ж. қазанның 17 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25570445 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 23 October 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/News and notes|Where have all the administrators gone?]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/In the media|Thirst traps, the fastest loading sites on the web, and the original collaborative writing]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/Gallery|Before and After: Why you don't need to know how to restore images to make massive improvements]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/Featured content|Yo, ho! Blow the man down!]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/Traffic report|The calm and the storm]] * News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/News from Diff|Sawtpedia: Giving a Voice to Wikipedia Using QR Codes]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-10-23/Humour|New citation template introduced for divine revelations, drug use, and really thinking about it]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 13:02, 2023 ж. қазанның 23 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25777554 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 6 November 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Arbitration report|Admin bewilderingly unmasks self as sockpuppet of other admin who was extremely banned in 2015]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/In the media|UK gov bigwig accused of ripping off WP articles for book, Wikipedians accused of being dicks by a rich man]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/News and notes|Board candidacy process posted, editors protest WMF privacy measure, sweet meetups]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Opinion|An open letter to Elon Musk]] * WikiCup report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/WikiCup report|The WikiCup 2023]] * News from Wiki Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/News from Wiki Ed|Equity lists on Wikipedia]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Recent research|How English Wikipedia drove out fringe editors over two decades]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Featured content|Like putting a golf course in a historic site.]] * Wikidata: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Wikidata|Evaluating qualitative systemic bias in large article sets on Wikipedia]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-06/Traffic report|Cricket jumpscare]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 09:46, 2023 ж. қарашаның 6 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25812995 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Coming soon: Reference Previews</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="ReferencePreviewsDefault"/> [[File:Example_of_a_Reference_Preview.png|right|300px]] A new feature is coming to your wiki soon: Reference Previews are popups for references. Such popups have existed on wikis as local gadgets for many years. Now there is a central solution, available on all wikis, and consistent with the [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|PagePreviews feature]]. Reference Previews will be visible to everyone, including readers. If you don’t want to see them, [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Opt-out feature|you can opt out]]. If you are [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|using the gadgets]] Reference Tooltips or Navigation Popups, you won’t see Reference Previews unless you disable the gadget. Reference Previews have been a beta feature on many wikis since 2019, and a default feature on some since 2021. Deployment is planned for November 22. * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Reference Previews|Help page]] * [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews|Project page with more information (in English)]]. * Feedback is welcome [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews|on this talk page]]. -- For [[m:WMDE Technical Wishes|Wikimedia Deutschland’s Technical Wishes]] team, [[User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] <section end="ReferencePreviewsDefault"/> </div> [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]], 19:11, 2023 ж. қарашаның 15 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=25866958 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 20 November 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-20/In the media|Propaganda and photos, lunatics and a lunar backup]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-20/News and notes|Update on Wikimedia's financial health]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-20/Traffic report|If it bleeds, it leads]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-20/Recent research|Canceling disputes as the real function of ArbCom]] * Wikimania: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-11-20/Wikimania|Wikimania 2024 scholarships]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 15:45, 2023 ж. қарашаның 20 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25866860 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 4 December 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/News and notes|Beeblebrox ejected from Arbitration Committee following posts on Wikipediocracy]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/In the media|Turmoil on Hebrew Wikipedia, grave dancing, Olga's impact and inspiring Bhutanese nuns]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Disinformation report|"Wikipedia and the assault on history"]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/In focus|Tens of thousands of freely available sources flagged]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Comix|Bold comics for a new age]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Essay|I am going to die]] * Featured content: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Featured content|Real gangsters move in silence]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Traffic report|And it's hard to watch some cricket, in the cold November Rain]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-04/Humour|Mandy Rice-Davis Applies]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 16:11, 2023 ж. желтоқсанның 4 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25919722 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">(New) Feature on [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]]: Adding geopoints via QID</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="Body"/>Since September 2022, it is possible to create geopoints using a QID. Many wiki contributors have asked for this feature, but it is not being used much. Therefore, we would like to remind you about it. More information can be found on the [[M:WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation/Geopoints via QID|project page]]. If you have any comments, please let us know on the [[M:Talk:WMDE Technical Wishes/Geoinformation/Geopoints via QID|talk page]]. – Best regards, the team of Technical Wishes at Wikimedia Deutschland <section end="Body"/> </div> [[M:User:Thereza Mengs (WMDE)|Thereza Mengs (WMDE)]] 18:31, 2023 ж. желтоқсанның 13 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=25955829 тізімін пайдаланып User:Thereza Mengs (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 24 December 2023 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Special report|Did the Chinese Communist Party send astroturfers to sabotage a hacktivist's Wikipedia article?]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/News and notes|The Italian Public Domain wars continue, Wikimedia RU set to dissolve, and a recap of WLM 2023]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/In the media|Consider the humble fork]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Discussion report|Arabic Wikipedia blackout; Wikimedians discuss SpongeBob, copyrights, and AI]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/In focus|Liquidation of Wikimedia RU]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Technology report|Dark mode is coming]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Recent research|"LLMs Know More, Hallucinate Less" with Wikidata]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Gallery|A feast of holidays and carols]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Comix|Lollus lmaois 200C tincture]] * Crossword: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Crossword|when the crossword is sus]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Traffic report|What's the big deal? I'm an animal!]] * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/From the editor|A piccy iz worth OVAR 9000!!!11oneone! wordz ^_^]] * Apocrypha: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Apocrypha|Local editor discovered 1,380 lost subheadings in ancient Signpost scrolls. And what he found was shocking.]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/Humour|Guess the joke contest]] * BJAODN: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2023-12-24/BJAODN|Bad jokes and other deleted nonsense]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 16:00, 2023 ж. желтоқсанның 24 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:Evad37/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=25972416 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reusing references: Can we look over your shoulder? == ''Apologies for writing in English.'' The Technical Wishes team at Wikimedia Deutschland is planning to [[m:WMDE Technical Wishes/Reusing references|make reusing references easier]]. For our research, we are looking for wiki contributors willing to show us how they are interacting with references. * The format will be a 1-hour video call, where you would share your screen. [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ More information here]. * Interviews can be conducted in English, German or Dutch. * [[mw:WMDE_Engineering/Participate_in_UX_Activities#Compensation|Compensation is available]]. * Sessions will be held in January and February. * [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ Sign up here if you are interested.] * Please note that we probably won’t be able to have sessions with everyone who is interested. Our UX researcher will try to create a good balance of wiki contributors, e.g. in terms of wiki experience, tech experience, editing preferences, gender, disability and more. If you’re a fit, she will reach out to you to schedule an appointment. We’re looking forward to seeing you, [[m:User:Thereza Mengs (WMDE)| Thereza Mengs (WMDE)]] <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=25956752 тізімін пайдаланып User:Thereza Mengs (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Looking for your Input: Invitation to interview on using Wikidata in other projects == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''Note: Apologies for cross-posting and sending in English.'' Hello, the '''[[m:WD4WMP|Wikidata for Wikimedia Projects]]''' team at Wikimedia Deutschland would like to hear about your experiences using Wikidata in the sibling projects. If you are interested in sharing your opinion and insights, please consider signing up for an interview with us in this '''[https://wikimedia.sslsurvey.de/Wikidata-for-Wikimedia-Interviews Registration form]'''.<br> ''Currently, we are only able to conduct interviews in English.'' The front page of the form has more details about what the conversation will be like, including how we would '''compensate''' you for your time. For more information, visit our ''[[m:WD4WMP/AddIssue|project issue page]]'' where you can also share your experiences in written form, without an interview.<br>We look forward to speaking with you, [[m:User:Danny Benjafield (WMDE)|Danny Benjafield (WMDE)]] ([[m:User talk:Danny Benjafield (WMDE)|talk]]) 08:53, 5 January 2024 (UTC) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WD4WMP/ScreenerInvite2&oldid=26048136 тізімін пайдаланып User:Danny Benjafield (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 10 January 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/From the editor|NINETEEN MORE YEARS! NINETEEN MORE YEARS!]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Special report|Public Domain Day 2024]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Technology report|Wikipedia: A Multigenerational Pursuit]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/News and notes|In other news ... see ya in court!]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/In focus|The long road of a featured article candidate]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/In the media|What is plagiarism? Oklahoma Disneyland? Reaching a human being at Wikipedia?]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/WikiProject report|WikiProjects Israel and Palestine]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Obituary|Anthony Bradbury]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Traffic report|The most viewed articles of 2023]] * Crossword: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Crossword|everybody gangsta till the style sheets start cascading]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-10/Comix|Conflict resolution]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 18:51, 2024 ж. қаңтардың 12 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26044843 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feminism and Folklore 2024 == <div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2024 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <center>''{{int:please-translate}}''</center> Dear Wiki Community, You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024]]''' writing competition from February 1, 2023, to March 31, 2023 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia. You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles. Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project: # Create a page for the contest on the local wiki. # Set up a campaign on '''CampWiz''' tool. # Create the local list and mention the timeline and local and international prizes. # Request local admins for site notice. # Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta project page]]. This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools'''] Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2024|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance. We look forward to your immense coordination. Thank you and Best wishes, '''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024 International Team]]''' ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 13:26, 2024 ж. қаңтардың 18 (+06) == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Dear Wiki Community, You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore 2024]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2024 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2024|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' -- [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 13:26, 2024 ж. қаңтардың 18 (+06) </div></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=23942484 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Vote on the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Hello all, I am reaching out to you today to announce that the voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) Charter is now open. Community members may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|cast their vote and provide comments about the charter via SecurePoll]] now through '''2 February 2024'''. Those of you who voiced your opinions during the development of the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|UCoC Enforcement Guidelines]] will find this process familiar. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|current version of the U4C Charter]] is on Meta-wiki with translations available. Read the charter, go vote and share this note with others in your community. I can confidently say the U4C Building Committee looks forward to your participation. On behalf of the UCoC Project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 00:08, 2024 ж. қаңтардың 20 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25853527 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == A new feature for previewing references on your wiki == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[File:Page Previews and Reference Previews.png|alt=Montage of two screenshots, one showing the Reference Previews feature, and one showing the Page Previews feature|right|350x350px]] ''Apologies for writing in English. If you can translate this message, that would be much appreciated.'' Hi. As announced some weeks ago ^{[<nowiki/>[[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/CNPRQE2IG5ZNAVAOHBMF4AXXRLGJE6UT/|1]]] [<nowiki/>[[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/46|2]]]}, Wikimedia Deutschland’s [[m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes]] team introduced [[mw:Special:MyLanguage/Help:Reference_Previews|Reference Previews]] to many wikis, including this one. This feature shows popups for references in the article text. While this new feature is already usable on your wiki, most people here are not seeing it yet because your wiki has set [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Relation to gadgets|a gadget as the default]] for previewing references. We plan to remove the default flag from the gadget on your wiki soon. This means: * The new default for reference popups on your wiki will be Reference Previews. * However, if you want to keep using the gadget, you can still enable it in [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|your personal settings]]. The benefit of having Reference Previews as the default is that the user experience will be consistent across wikis and with the [[mw:Special:MyLanguage/Page_Previews|Page Previews feature]], and that the software will be easier to maintain overall. This change is planned for February 14. If you have concerns about this change, [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Reference Previews to become the default for previewing references on more wikis.|please let us know on this talk page]] by February 12. – Kind regards, [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]], 15:30, 2024 ж. қаңтардың 23 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johanna_Strodt_(WMDE)/MassMessageRecipients&oldid=26116190 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 31 January 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/News and notes|Wikipedian Osama Khalid celebrated his 30th birthday in jail]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/Opinion|Until it happens to you]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/Disinformation report|How paid editors squeeze you dry]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/In the media|Katherine Maher new NPR CEO, go check Wikipedia, race in the race]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/In focus|The long road of a featured article candidate, part 2]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/Recent research|Croatian takeover was enabled by "lack of bureaucratic openness and rules constraining [admins]"]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/Comix|We've all got to start somewhere]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-01-31/Traffic report|DJ, gonna burn this goddamn house right down]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 21:16, 2024 ж. қаңтардың 31 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26086360 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Last days to vote on the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Hello all, I am reaching out to you today to remind you that the voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) charter will close on '''2 February 2024'''. Community members may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|cast their vote and provide comments about the charter via SecurePoll]]. Those of you who voiced your opinions during the development of the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|UCoC Enforcement Guidelines]] will find this process familiar. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|current version of the U4C charter]] is on Meta-wiki with translations available. Read the charter, go vote and share this note with others in your community. I can confidently say the U4C Building Committee looks forward to your participation. On behalf of the UCoC Project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 23:00, 2024 ж. қаңтардың 31 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25853527 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Request for global bot flag for CommonsDelinker == Hello! This is a notification to let you know that a new request for the [[m:Special:MyLanguage/Bot policy#Global bots|global bot]] flag for [[Special:Contributions/CommonsDelinker|CommonsDelinker]] has been started. Please note that the request will remain open for 14 days starting today. You can leave a comment or opinion on [[m:Steward requests/Bot status#Global bot status requests|the relevant page]]! Best regards --[[m:User:Superpes15|Superpes15]] ([[m:User talk:Superpes15|talk]]) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&oldid=25384075 тізімін пайдаланып User:Superpes15@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Announcing the results of the UCoC Coordinating Committee Charter ratification vote</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, Thank you everyone for following the progress of the Universal Code of Conduct. I am writing to you today to announce the outcome of the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|ratification vote]] on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee Charter]]. 1746 contributors voted in this ratification vote with 1249 voters supporting the Charter and 420 voters not. The ratification vote process allowed for voters to provide comments about the Charter. A report of voting statistics and a summary of voter comments will be published on Meta-wiki in the coming weeks. Please look forward to hearing about the next steps soon. On behalf of the UCoC Project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 00:23, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26160150 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 13 February 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/News and notes|Wikimedia Russia director declared "foreign agent" by Russian gov; EU prepares to pile on the papers]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Disinformation report|How low can the scammers go?]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Gallery|Before and After: Why you don't need to touch grass to dramatically improve images of flora and fauna]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/In the media|Speaking in tongues, toeing the line, and dressing the part]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Serendipity|Is this guy the same as the one who was a Nazi?]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Traffic report|Griselda, Nikki, Carl, Jannik and two types of football]] * Crossword: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Crossword|Our crossword to bear]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Comix|Strongly]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 10:38, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26223997 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 13 February 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/News and notes|Wikimedia Russia director declared "foreign agent" by Russian gov; EU prepares to pile on the papers]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Disinformation report|How low can the scammers go?]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Gallery|Before and After: Why you don't need to touch grass to dramatically improve images of flora and fauna]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/In the media|Speaking in tongues, toeing the line, and dressing the part]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Serendipity|Is this guy the same as the one who was a Nazi?]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Traffic report|Griselda, Nikki, Carl, Jannik and two types of football]] * Crossword: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Crossword|Our crossword to bear]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-02-13/Comix|Strongly]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 10:39, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26223997 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024: We are back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[File:UCDM 2024 general.jpg|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the forth edition of writing challenge "'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from 1st until 31st March 2024. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contribution in every language! The most active contesters will receive prizes.<br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/UCDM 2024|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:ValentynNefedov (WMUA)|ValentynNefedov (WMUA)]] ([[:m:User talk:ValentynNefedov (WMUA)|talk]]) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=26166467 тізімін пайдаланып User:ValentynNefedov (WMUA)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 2 March 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/News and notes|Wikimedia enters US Supreme court hearings as "the dolphin inadvertently caught in the net"]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/Recent research|Images on Wikipedia "amplify gender bias"]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/In the media|The Scottish Parliament gets involved, a wikirace on live TV, and the Foundation's CTO goes on record]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/Obituary|Vami_IV]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/Traffic report|Supervalentinefilmbowlday]] * WikiCup report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-02/WikiCup report|High-scoring WikiCup first round comes to a close]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 17:03, 2024 ж. наурыздың 2 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26310391 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Report of the U4C Charter ratification and U4C Call for Candidates now available</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Hello all, I am writing to you today with two important pieces of information. First, the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Vote results|report of the comments from the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter ratification]] is now available. Secondly, the call for candidates for the U4C is open now through April 1, 2024. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members are invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Per the charter, there are 16 seats on the U4C: eight community-at-large seats and eight regional seats to ensure the U4C represents the diversity of the movement. Read more and submit your application on [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|Meta-wiki]]. On behalf of the UCoC project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 22:25, 2024 ж. наурыздың 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26276337 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Wikimedia Foundation Board of Trustees 2024 Selection</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> : ''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' : ''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Dear all, This year, the term of 4 (four) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats. The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee|Elections Committee]] will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Board Governance Committee created a Board Selection Working Group from Trustees who cannot be candidates in the 2024 community- and affiliate-selected trustee selection process composed of Dariusz Jemielniak, Nataliia Tymkiv, Esra'a Al Shafei, Kathy Collins, and Shani Evenstein Sigalov [3]. The group is tasked with providing Board oversight for the 2024 trustee selection process, and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4]. Here are the key planned dates: * May 2024: Call for candidates and call for questions * June 2024: Affiliates vote to shortlist 12 candidates (no shortlisting if 15 or less candidates apply) [5] * June-August 2024: Campaign period * End of August / beginning of September 2024: Two-week community voting period * October–November 2024: Background check of selected candidates * Board's Meeting in December 2024: New trustees seated Learn more about the 2024 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|this Meta-wiki page]], and make your plan. '''Election Volunteers''' Another way to be involved with the 2024 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Election Volunteers|Meta-wiki page]]. Best regards, [[m:Special:MyLanguage/User:Pundit|Dariusz Jemielniak]] (Governance Committee Chair, Board Selection Working Group) [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/Results#Elected [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter [3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Minutes:2023-08-15#Governance_Committee [4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles [5] Even though the ideal number is 12 candidates for 4 open seats, the shortlisting process will be triggered if there are more than 15 candidates because the 1-3 candidates that are removed might feel ostracized and it would be a lot of work for affiliates to carry out the shortlisting process to only eliminate 1-3 candidates from the candidate list.<section end="announcement-content" /> </div> [[User:MPossoupe_(WMF)|MPossoupe_(WMF)]]01:57, 2024 ж. наурыздың 13 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26349432 тізімін пайдаланып User:MPossoupe (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == The full draft of the Wikimedia Movement Charter will soon be shared == The Movement Charter Drafting Committee is happy to announce that the full draft of the '''Movement Charter will be published on April 2nd, 2024'''. This will kick off the '''community engagement period from April 2nd to April 22nd'''. The [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement%20Charter Movement Charter] is a proposed document to define roles and responsibilities for all the members and entities of the Wikimedia Movement, including to lay out a new Global Council for movement governance. Everyone in the Wikimedia Movement is invited to share opinions on the full version of the Charter draft – this is the last chance to offer feedback before the Charter draft is updated for the ratification vote in June 2024. '''How to share your feedback?''' * share your message or question on the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Movement%20Charter Movement Charter Talk page]; * attend a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement%20Charter/Community%20Consultation community drop-in session on April 4th at 15.00-17.00 UTC] (details forthcoming); * or email movementcharter@wikimedia.org. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement%20Charter/Drafting%20Committee/Updates Read the Committee's latest updates] for more information. On behalf of the MCDC, --[[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылау]]) 15:49, 2024 ж. наурыздың 25 (+06) == ''The Signpost'': 29 March 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Technology report|Millions of readers still seeing broken pages as "temporary" disabling of graph extension nears its second year]] * Interview: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Interview|Interview on Wikimedia Foundation fundraising and finance strategy]] * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Special report|19-page PDF accuses Wikipedia of bias against Israel, suggests editors be forced to reveal their real names, and demands a new feature allowing people to view the history of Wikipedia articles]] * Op-Ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Op-Ed|Wikipedia in the age of personality-driven knowledge]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Recent research|"Newcomer Homepage" feature mostly fails to boost new editors]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/News and notes|Universal Code of Conduct Coordinating Committee Charter ratified]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/In the media|"For me it’s the autism": AARoard editors on the fork more traveled]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Traffic report|He rules over everything, on the land called planet Dune]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Humour|Letters from the editors]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-03-29/Comix|Layout issue]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 04:42, 2024 ж. наурыздың 30 (+06) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26349119 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 25 April 2024 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/In the media|Censorship and wikiwashing looming over RuWiki, edit wars over San Francisco politics and another wikirace on live TV]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/News and notes|A sigh of relief for open access as Italy makes a slight U-turn on their cultural heritage reproduction law]] * WikiConference report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/WikiConference report|WikiConference North America 2023 in Toronto recap]] * WikiProject report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/WikiProject report|WikiProject Newspapers (Not WP:NOTNEWS)]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/Recent research|New survey of over 100,000 Wikipedia users]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2024-04-25/Traffic report|O.J., cricket and a three body problem]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 16:51, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=26669718 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Vote now to select members of the first U4C</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, I am writing to you to let you know the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is open now through May 9, 2024. Read the information on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility. The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. On behalf of the UCoC project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 01:21, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26390244 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Vote now to select members of the first U4C</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, I am writing to you to let you know the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is open now through May 9, 2024. Read the information on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility. The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. On behalf of the UCoC project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 01:21, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26390244 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> dcqhh8li3b9pddtdpf4u5pw4ljhxg0r 0 7166 3319834 3286866 2024-04-26T09:12:41Z AlimkulAigerim32 150049 Қателіктерді түзеу және сілтемелер қосу wikitext text/x-wiki [[Сурет:Yurta.JPG|right|thumb|Қазақ киіз үйде]] '''Киіз үй'''<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref> — Орталық және [[Орта Азия]] халықтарының негізгі баспанасы. Орталық және [[Орта Азия]] халықтарының көшпелі тұрғын үйі.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0</ref> Ол — [[Көшпенді халықтар|көшпенділер]]дің тез жығып, шапшаң тігуге, яғни көшіп-қонуға ыңғайлы үйі. [[Көшпенді халықтар|Көшпенділердің]] киіз үйі — тарихымыздағы ең алғашқы сәулеттік құрылыс. Киіз үйдің іші қыста жылы, жазда салқын. Сондықтан, шопандар да, туристер де пайдаланады. Киіз үй жер сілкінісінде де ыңғайлы, өйткені ол оңайлықпен бұзылмайды. [[Қазақстан]] [[жер сілкінісі]]нен зардап шеккен елдерге шатырдың орнына [[Киіз үй|'''киіз үй'''лер]] апарып жүрді. Киіз үй-көктем, жаз және күз мезгілдерінде қоныстан қонысқа көшіп жүру жағдайына қолайлы құрама үй.Оның қабырғасы торлап көктелген керегеден тұрғызылады.Кереге әдетте екі түрлі болады. Оның бірі кең көзді [[кереге]] «желкөз» -деп аталады.Бұл артуға жеңіл, бірақ сәнсіз, сүйегі жеңіл болғандықтан желге төзімсіздеу болып келеді. Екінші түрі тар көзді кереге «торкөз»- деп аталады, ол артуға ауырлау болғанымен , желге өте төзімді.Кереге жиналмалы бөлек-бөлек қанаттардан жасалады.Ал керегеден жоғары сидам, жіңішке ағаштан жұмырлап жасалып, қарны иілген уықтардан қаусырыла күмбез шығарылады.Уықтардың басы дөңгелене жайылған керегенің аша басына айқастырыла байланып, ұшы (қаламы) шаңырақтың көзіне шаншылады. [[Шаңырақ]]-үй күмбезінің төбесі әрі терезесі. Керегенің сыртынан әр алуан бояулы жүн оралып, өрнек түсіріліп тоқылған шымши немесе жалаңаш шиден тоқылған ши ұсталады.Кереге мен уықтар уықбау, кермебау, басқұр, құр және басқа да бау-шулармен бекітіледі.Үйдің ағаштан жасалғандарын «сүйегі» деп атайды.Үй ағашының сыртынан арнаулы үй киіздері-қабырғасына туырлық, үстіне үзік, төбесіне түндік жабылады. Бұл үй [[киіз]]<nowiki/>дері бау-шулар арқылы ұштастырылады.Киіз үйдің есігінің биіктігі бір жарым метр,ені 0,8 метр келеді. Оған ағаштан оюлап жасалған «сықырлауық»деп аталатын жарма есік орнатылады. Сықырлауық сыртынан ораулы шиден тоқып, оюлы киіз қаптаған жаппа есік түсіріледі. Үйдің ортасында тамақ пісіретін ошағы болады.Үйдің оң жағында төсек, оның тұсына тұскиіз ұсталып, төсекті қоршап шымылдық тартылады. Үйдің төріне жұқаяқ қойылып,оның үстіне абдыра, көрпе-жастық және т.б жүктер жиналады.Үйдің сол жағына кебеже, қазанаяқ, саба сияқты ыдыстар қойылып, шыптамен қоршалады. Талай ғасырлық көшпелі тұрмыс тәжірибесінен туған қазақтың киіз үйі – күннің аптабы мен түннің дым-сызынан, жауын-шашын мен аңызақтан, бораннан сақтануға ыңғайлы, әрі ауалы, әрі жарық болудың үстіне көші-қонға қоайлы, оны жарты сағат ішінде жығып-артуға да, жарты сағат ішінде көліктен түсіріп, тігіп алуға да болады. == Тарихы == Киіз үй кейінгі қола дәуір б. з. б. XII—IX пайда болып, тарихшылардың кейбір ой-пікірлерінше андрондық тұрақ үйлеріне ұқсастығы жақынрақ болғанды. Алайда андрондық үйлері бөренелі тектес лашық үй болған. Сондықтан бұл нұсқаны шындыққа жатқызуға болмайды. Киіз үй жуық шаменен алғанында кейінгі дәуір б. з. б. 8-5 ғасырларда пайда болуы мүмкін. Киіз үй ғұн дәуірінен белгілі. Кейбір ежелгі көшпенділердің мобильді тұрақ үйінің көрсетілімдерін жартасқа салынған суретте сақталып қалған. == Этимологиясы мен синонимі == Жалпы[[түрік]] тіліндегі «jurt» <font color="#777777">(«юрта» - орыс тілінде ) </font>деген сөзі «жұрт» деген мағынаны басымрақ білдіріп және де – «[[жайылым]], [[жайлау]]» деген мағынаны да білдерді. Қырғыз және қазақ тілдерінде «[[Ата-Жұрт]]» сөзі «[[атамекен]]» - синонимі «[[Отан]]», сөзбе-сөз айтқанында: «Әке үйі» дегенді білдіреді. * Гэр (транслитерациясы: ger) – [[Моңғол]]ша жай ғана «үй» мағынасын бідіреді. * Тирмә (транслитерациясы: tirmä) – бұл [[Башқұрт]] тіліндегі «киіз үй» термині. * Боз үй (транслитерациясы: boz üy) – [[Қырғыз]] терминінде киіздің түсіне байланысты, «[[боз]], сұр үй» дегенді білдіреді. * Аk öý және gara öý – [[Түрік тілі|Түркімен тілінде]] сән салтанатына не әсемділігіне сай сөзбе-сөз «ақ үй» және « қара үй» дегенді білдіреді. * "Kherga"/"Jirga" - деп атайды, [[Африкан]]дықтар. * Kheymah (خیمه) ([[урду]] тілінен (және парсы): خیمه) – [[Пакистан]] тұрғындары үшін, бұл «шатыр» не «киіз үй» деген мағынаны білдіреді. * Чадра (چادر) – [[Парсы]] тілінде * Хona-я siyoh , xayma (киіз үй, хонаи сиёҳ, хайма). –[[Тәжік]] тілінде <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Yurt</ref> == Киіз үй түрлері == Киіз үйлер қазақы және қалмқы деп екіге бөлінеді. Қазақы үйлер дөңгелек, толық күмбезді болды. Ал, қалмақы үйлер төбесі шошақтау келеді. <ref>Қазақ халқының тұрмысы мен мәдениеті.—Алматы: «Алматыкітап» ЖШС, 2006. —384 бет, суретті.Кенжеахметұлы С. ISBN 9965-24-751-x</ref> * [[Орда]] – салтанатты, жоғарымәртебелі адамдар басын қосатын елдік мәселе шешетін немесе аса құрметті хан, би, сұлтандар отыратын үй. Мұның да бірнеше түрі бар. * [[Алтын Орда|Алтын орда]] – 30 [[қанат]]тан (керегеден) тұратын хамәжіліс ордасы. * Алтын үзік – 24 [[қанат]]тан тұратын аса [[лауазым]]ды хан отбасы тұратын үй. * Ақ шаңқан – 18 қанаттан тұратын үй. * [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ орда]] – 12 қанаттан тұратын үй. * [[Ақ ала орда]] – 8 қанатты дәулетті бай үйі. * [[Ақ үй]] – 6 қанатты дәулетті бай үйі. * Боз үй, қоңыр үй – 4-5 қанатты ооташалар үйі. * [[Қараша үй]] – кедей үйі. * Отау – жас жұбайлар үйі. * [[Жолым үй]], [[абылайша]], [[жаппа]] – уақытша ғана отыратын шағын немесе жартылай тігілетін үйлер. * [[Күрек]], қос – ауылдас ас сақтайтын, далада малшылар тұратын немесе кедейлер үйлері.<ref>[http://el.kz/m/articles/view/content-27671 el.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141102091343/http://el.kz/m/articles/view/content-27671 |date=2014-11-02 }}</ref> * Ақтағыр - 2 қанатты, 2 үзікпен жабылатын шағын киіз үй. * Қара құрым үй - киізінің тозығы жеткен, ескі үй. * Ұрыңқай - уық тәрізді сидам ағаштардан басын түйістіріп тігілген киіз үй. == Үй құрамы == === Киіз үй сүйегі === Киіз үй қаңқасын немесе киіз үй сүйегін атадан балаға мирас болып келе жатқан шеберлік кәсіпті меңгерген, өнер қонған шаңырақтар дайындайды. Ежелгі аты “қаңқа” сөзі болғанымен соңғы атау қазіргі ауызша да, әдеби тілде де көбірек пайдалануына байланысты біз де “киіз үй сүйегі” атауын пайдаландық. Киіз үй сүйегі арнайы дайындалған ағаш сырықтар мен бұтақтардан дайындалады. Олар желге, жабылатын киіз салмағына, әсіресе кенеттен пайда болатын дала құйынына шыдамды етіп жасалынуы қажет. Киіз үй формасының дөңгелек түрде алынуы, барлық бөлшектерінің бір-бірімен айналмалы, қозғалмалы (шарнирлі) етіп жалғастырылуы киіз үйді жел екпініне, жер сілкінісіне төзімді етеді жҽне киіз үйдің бұндай қасиеттері кездейсоқ құйын соғып, не қатты дауылға шыдамай құлаған жағдайда үйлерді аз ғана шығынмен қайта тұрғызуға мүмкіндік береді. Өмірлік тәжірибе құлаған киіз үйдің ең көп зақымданатыны уық қаламдары екенін көрсетіп жүр. Бұндай жағдайға ұшыраған киіз үй сүйектері зақымданған уық қаламдарын сәл ұзартып, қайта қаламдаумен шектеледі де, үй қалпына келтіріледі.<ref>Қазақтың киіз үйі / Сайын Назарбекұлы. - Астана : Елорда, 2005. - 93 б. : ISBN 9965-06-399-0</ref> * [[Тоғын]]– шаңырақтың дөңгелек шеңбері. * [[Шаңырақ]]– үйдің бас бөлігі. * [[Күлдіреуіш]]– түнікті көтеріп тұратын, ағаштан иіп жасалған бөлшек. * [[Кепілдік]] (кепіл ағаш) – күлдіреуіштерді біріктіріп ұстап тұратын ағаш. * Қаламдық– уақыттың қаламы (басы) кіріп тұратын, шаңырақтағы төрт бұрышты тесік. * Қаламы– уықтың шаңырақ қаламындағы сұғылатын ұшы. * [[Уық]]– шаңырақ пен кереге ортасын қосатын иінді ағаш. * Алақаны– уықтың кереге басына бекітілетін басы. * Иіні– уықтың иілген (бүгілген) тұсы. * [[Кереге]]– жиналған кереге (үй қабырғасы). * Керегенің басы– керегенің жоғарғы жағы. * Керегенің аяғы– керегенің жерге тірелген жағы. * [[Көз]]– керегенің тор көздері (тор көз, жел көз) * Азат көз– керегенің көктелмеген жерлері. * Желі– керегені құрайтын ағаштар. * Ерісі– ағаштардан кереге құрайтын ұзыны. * Сағанақ, [[балашық]] – ағаштардың қысқасы. * Қары– уақтың иініне дейінгі бойы. * Ыру– уық пен керегеге салынған оюлы сызықтыр. * [[Сықырлауық]]– киіз үйдің ағаштан жасалған жарма есігі. * [[Маңдайша]]– екі босағаны жоғары жағынан ұстап тұратын берік ағаш. * [[Босаға]]– маңдайша мен табалдырықты қосатын және кереге бекітілетін ағаш. * [[Бақалақ]] – сықырлауықты жапқанда маңдайшада бекітіп, тұратын айналмамалы ағаш тиек. * Жабық– туырлықтардың бір-біріне айқаса жабылатын тұсы. * </font>Күйеу қазық– шаңырақ көтеретін, киіз есікті көтеріп қоятын, бір жақ басы аша ұзын ағаш.<ref>[http://el.kz/m/articles/view/content-27671 el.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141102091343/http://el.kz/m/articles/view/content-27671 |date=2014-11-02 }}</ref> === Шаңырақ === ''Басты мақаласы:[[Шаңырақ]]'' Киiз үйдегi кеңiстiк — қазақ дүниетанымының тоғысқан жерi. Осында адам дүниеге келедi, үйленедi және соңғы сапарға аттанады. Яғни адамның түздегi тiршiлiгiн қоспағандағы өмiрi осында өтедi. [[Сурет:Shanyraq.jpg|right|thumb|Шанырақ]] Киiз үй — [[ғалам]]ның моделi. Бүкiл ғалам мен адам арасын байланыстырушы. Рухани мәдениет ретiнде қарастырсақ, киiз үй баспана ғана емес арғы әлеммен байланыстырып, қаскөй рухтардан қорғайтын киелi орын. Қазақ үйдiң киесi шаңырақтан бастау алады. Шаңырақ — қасиеттi. Шаңырақ — күннiң символы. Шаңырақ көтерiлiп жатқанда ешкiм сөйлемейдi. Өйткенi ұлы iс атқарылып жатқанда үнсiздiк орнауы тиiс. «Жетi уық шаншылғанша жетесiз ғана сөйлейдi» деген сөз осының дәлелi. Шаңырақтың төрт күлдiреуiшi&nbsp;— төрт тарапты бiлдiредi. Уықтарды күннiң шашырандысы деп ұғыңыз. Ертеректе шаңыраққа үрлеген қарын байлап қоятын болған. Оның мәнiсi, құт құйылады деп есептеген. Шаңырақтың астында ошақ орналасады. [[Ошақ|Ошақ&nbsp;]]— адамның оты. Шаңырақтың үстiнде Алланың оты маздаса, төменде адамның оты лаулайды. ==== Этимологиясы ==== Қазақ тілінде “шаңбақ” деген сөз бар. Ол сөз тек қана бір-біріне тік бұрышпен бікітілген нәрселерге арналатын сөз. Қауғаның шаңбағы деп құдықтан су шығаратын тері ыдысты бекітетін, тура шаңыраққа ұқсатып жасаған құралды айтады. “Шаң” сөз түбірі болса (қосу таңбасы) “рақ” пен “бақ” жалғаулары олардың бірін шаңыраққа бірін шаңбаққа айналдырып тұрады. Бұл мәселе жөнінде тіл мамандарына ой толғап көруіне болатын секілді.<ref>Қазақтың киіз үйі / Сайын Назарбекұлы. - Астана : Елорда, 2005. - 93 б. : ISBN 9965-06-399-0</ref> [[File:Сықырлауық. Есік..jpg|thumb|Сықырлауық. Есік. Немесе киіз үйдің кіреберсі. Blender және ZBrush 3D графикалық бағдарламада орындалған сурет.]] === Есiк пен төр === ''Басты мақаласы: [[Есік (қазақ үй)]], [[төр]]'' Киiз үйдiң есiгi әдетте шығысқа қарай бағытталады. Бұл&nbsp;— күннiң сәулесi үйге бiрiншi түссiн дегендi бiлдiредi. Есiкке қарама-қарсы бетте&nbsp;— [[төр]]. Төрдегi адам есiкке қарап отырады. Егер ол малдас құрып отырса, оның әкесi жоқ деп есептеңiз. Әкесi тiрi адам малдас құрмайды. Отырудың өзiнiң осындай таңбалық мәнi бар. Төрдегi адам төрелiк айтады. Төрге ақ пен қара түстi сырмақ төселедi. Мәнiсi, төр&nbsp;— ақ пен қараның ара жiгiн ажырата алатын адамның орны. Төрде отырып, билiк айтқандар мемлекет билiгiне дейiн көтерiлген. Мұны [[Орхон-Енисей жазбалары|Орхон-Енисей жазбасындағы]] «төр» сөзiнiң мемлекет мағынасында қолданылғанынан байқауға болады. Қазақта: '''«Едiл үйдiң&nbsp;— есiгi, Жайық үйдiң&nbsp;— жапсары, Түркiстан&nbsp;— ұлы төрiмiз»''' деген сөз бар. Шыңғыс дәуiрiндегi [[Ақ орда]], [[Көк Орда|Көк орда]], [[Алтын Орда|Алтын орда]] дегендердiң өзi&nbsp;— кеңейтiлген киiз үйдiң көшiрмесi iспеттi. Сосын төрге қыз бала отырған. Өйткенi, қыз&nbsp;— қонақ. Бабалардан қалған бiр сөз&nbsp;— '''«Қыз бала&nbsp;— төр иесi, ұл бала&nbsp;— үй иесi»'''. ==== Керегең кең болсын, екi босағаң тең болсын! ==== ''Басты мақаласы: [[Кереге]], [[Босаға (киіз үй)|Босаға]]'' Босаға — екеу. Оң жақ босаға және сол жақ босаға. Сол жақ босағаға кебеже, [[саба]], мес, [[Күбі|күбi]] т.б. қойылады. Сол жақ босағаға келген дүниенi ғалымдар «құт» категориясымен белгiлейдi. Өйткенi жоғарыдағы аталған ыдыстарға [[айран]], iркiт, [[қымыз]], [[шұбат]] т.б. құйылады. Демек сол жақ босаға — әйелдiң символы. Дәл осындай түсiнiк әлемнiң бiрқатар елдерiнде де бар. Ал қазақ шұңғыл ыдысты да әйелдiң символы ретiнде бағалайды. «Аяғын көрiп, асын iш, анасын көрiп, қызын ал» деген мақалдағы «аяқ» осындай мағынасы үшiн де мақалға енген. Сол босағадан кiрген дүние сыртқа шықпайды, қапқа түседi. Қазақ мұны «қапқа түскен — қатындыкi» деп бiр-ақ қайырады. Ал оң босаға — еркектiң символы. Оң жаққа ер-тұрман, ат әбзелдерi, бүркiт т.б. қойылады. Қатты жауын-шашында малдың жас төлiн де оң босағаға кiргiзетiн болған. Оң жақ — аралық меже. Босаға аттап келген келiндi оң жақта қарсы алады. Аяғына «биязы болсын» деп ақсарбастың терiсiн төсейдi. Босағаны пәк болып аттаған бойжеткен аралық межеден өтiп, жанұялық өмiрiн бастайды. Үйленген соң, төсек-орнымен сол жаққа өтедi. Қайтыс болған адамды да қазақ ақ киiзге жатқызып, оң жақтан шығарады. Демек оң жақ бiр әлеуметтiк сатыдан екiншi әлеуметтiк сатыға немесе бiр әлеммен екiншi әлемге өткiзетiн көпiр iспеттес. Олай болса, «Керегең кең болсын, екi босағаң тең болсын!» деген тiлектiң кейiнгi жолдарында әке-шешең аман болсын деген астар жатыр. ==== Қазан-ошақ ==== Шаңырақты көтергенде бақанның екiншi ұшы тиген жерге, яғни үйдiң дәл ортасына ошақ орналасады. Ошақ орналасқан соң, қазан асылады. Ал қазан асылған соң мiндеттi түрде оған бiрдеме құйылуы керек. Қазанның бос тұруы жаман ырымға саналады. Құт деген түсiнiктi сарқа құйып алатын символдың басы осы&nbsp;— қазан. Оның бiзге жеткен керемет үлгiсi&nbsp;— Түркiстандағы Тайқазан. Қазақтың қазанды қатын-баламен бiрге атайтыны да осыдан келiп шығады. Қайда көшсе де қазанын тастамайтын ғұрып бүгiнгi күнге дейiн жалғасып келедi. Қазанды татулықтың белгiсi ретiнде де мансұқтайтын аңыздар бар. Оның бiрi: «жауласқан мың батырдың найзасының ұшы ерiтiлiп, қазан құйылған екен» деп басталады. Олай болса қазанды береке-бiрлiктiң символы ретiнде де таниды. ==== Бақан, адалбақан ==== ''Басты мақаласы: '''[[Бақан]],''' '''[[адалбақан]]'' Бақан да еркектiң символы. Бақанды әйел адам ұстамайды. Бақан әлемдi тiреп тұрған нәрсе. Ал адалбақанның рөлi бұдан да жоғары. Төсек-орнымен сол жаққа шыққан ерлi-зайыптылар жастары өсе келе төрге бiр табан жақындаса, адалбақанға екi табан жақындайды. Адалбақан&nbsp;— әлем ағашының символы. Әлем ағашы, әлем бәйтерегi дегенiңiз&nbsp;— Ертөстiк ертегiсiнде айтылатын, самұрық құс қонатын, арғы әлем мен бергi әлемдi жалғастырған ғажайып ағаш. Адалбақанға жақындаған адам&nbsp;— адалдыққа жақындаған адам. Дәл осы жастағылардың денсаулығы сыр берiп, жаны күйзелгенде «Төрiмнен көрiм жақын» деп қиналатыны да бар. ==== Табалдырықты баспа! ==== Ертедегi түсiнiк бойынша, әлем үш сатыдан тұрады. Аспан&nbsp;— рухтар мекенi. Ондағы адамдар белбеудi басынан байласа, жердегiлер белiнен, ал төмендегiлер аяғынан байлайды. Табалдырық сол төмендегi әлеммен байланысқа түсiретiн мәнге ие. Мысалы, ертеректе шала-жансар туылып, өлiп қалған малдың төлiн табалдырықтың астына көметiн болған. Түсiктi де сөйткен. «Табалдырықты баспа!» дейтiн тыйымның шығу себебi, мiне, осымен байланысты. Оталмаған мылтық пен қаппаған қақпанды домдау үшiн табалдырықтың астына қойып, бойын таза ұстайтын әйел адамға аттататын болған. Себеп, арғы әлем мен бергi әлемнiң арасындағы қаскөй рухтар мылтық пен қақпанды байлап тастады дейтiн түсiнiк. === Үй киіздері === * [[Киіз]]дер– киізден тұратын бөлшектер. * [[Түндік]]– шаңырақ үстінен жабылатын төртбұрышты киіз. * [[Туырлық]]– ордада кереге бойы, шағын үйде шаңыраққа дейтін жабатын киіз. * [[Дөдеге]] (үзікті үй) – үй сыртында кереге басы тұсына киізден оюлап жасалған әшекейлі киіз. * [[Кереге қап]] – сырлы кереге қажалмас үшін, әрі көгіне су тимес үшін қапталған киіз.<ref>[http://el.kz/m/articles/view/content-27671 el.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141102091343/http://el.kz/m/articles/view/content-27671 |date=2014-11-02 }}</ref> * [[Киіз есік]] - үйдің есігін сыртынан жабылып тұрады * [[Үзік]] - уықтардың үстін ала жабылады === Киіз үйдің баулары, басқұр мен арқандары (бау-шулары) === Киіз үйдің сүйегін бір-бірімен ұластыру мақсатында бау-құрлар қолданылады. * [[Таңғыш]] – екі керегенің сағанағын (жігін) кіріктіріп таңатын өрнекті жіңішке құр. Таңғыш – үй тіккенде керегелерді бір-біріне қосып байлайтын терме бау. * [[Бас арқан]] – керегенің басын сыртынан бастыра орап таңатын қыл – арқан.Бас арқан – үйдің барлық салмағын ұстап тұратын , кереге басын орай маңдайша бекітілетін берік арқан. * [[Шалма]] – уықтарды ығып кетпеуі үшін шалмалап байлайтын құр. * [[Желбау]] – өрнекті, төгілме шашақты құр, шаңыраққа үш жерден байланып, керегеге асылады, киіз үйге сәндік жиһаздық сипат береді.Оның негізгі міндеті – дауыл кезінде шаңырақты салмамен басып тұру. * [[Желбеу]] – сәндік үшін шаңыраққа байланатын шашақты баулар. Желді күні үй шайқалмас үшін оған салмақ байланады. * [[Басқұр]] – киіз үйдің ішін безендіру үшін, әр туырлықтың кереге басына үйкелмеу үшін уық пен керегенің түйіскен жерін сыртынан бастырып тағатын, өрнекті жалпақ құр. Басқұр – кереге басы туырлықты тесіп кертеу үшін үй айнала жүргізілетін (тартылатын) жалпақ оюлы құр. * [[Үзік бау]] – үзіктің екі жиегінен екі немесе үш жерден айқастыра тартып керегеге байлайтын жалпақ терме бау.Үзік – ордада кереге мен шаңыраққа дейін жабатын туырлық бөлігі. * [[Бел-бау]] – туырлықтың керегеге тығыз жатуы және жел көтеріп кетпеуі үшін сыртынан бастырып буатын қыл арқан. * Белдеу – жел тұрғанда туырлық көтеріліп кетпес үшін үй сыртынан екі жерден тартылатын арқан. * [[Ши (айрық)|Киіз үйдің шилері]] - кереге мен туырлық арасынан айналдыра тұтылатын шилер туырлықты кереге көгінің жылуынан қорғап, киіз үйдің сырт пішінін жұмырлай түседі. Қой жүнін бояп, әшекейлеп орау арқылы тоқылған шиді шым ши деп атайды. Ши кейде тамақ қоятын сол жақ босағаға да тұтылады.Ши – киіз үй бөлшегін, тұрмыс бұйымын жасайтын өсімдік. * [[Есікбау]] – киіз есіктің бауы. * [[Тастама]] – киіз есігін жоғарыдан шаңырақ арқылы маңдайшаға байлайтын бау. * [[Жел арқан]] – дауылды күндері үйді бастыра тартатын арқан. * [[Аяқбау]] – уыққа сәндік үшін байлайтын түрлі жіптер шоғы * [[Балақбау]] – көшенде уықтарды босып байлайтын баулар. * [[Түндік бау]] – түндікті белдеуге байлайтын бау. * [[Уық бау]] – уықты керегеге байлайтын жіп. * [[Арқан]] – баулары немесе бау-шулары – құр, арқан.<ref>[http://el.kz/m/articles/view/content-27671 el.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141102091343/http://el.kz/m/articles/view/content-27671 |date=2014-11-02 }}</ref> ==Киіз үйндің негізгі бөлмелері== * [[Төр]] – мұнда жүк жаналады, қонақтар орналасады. Бұл үйдің жоғарғы әрі қымбатты орыны деп саналады. Жас келіндер бұл жерді баса бермейді. * [[Сол жақ]] – (кіргенде оң жақ) үй иесінің отыратын және жататын орны. Босаға жақта [[азық-түлік]], [[ыдыс аяқ]]тар тұрады. Оны [[ши]]мен жауып қояды. * [[Оң жақта]] - (кіргенде сол жақ) балалары орналасады. [[Босаға]] жаққа қарай [[ер-тұрман]]дар, киімдер ілінеді. * [[От орны]] қасиетті орын саналады. Мұнда от жағылады, қазан асылады. == Киіз үй киіздерін дайындау барысында орындалатын жұмыстар: == * [[Қой қырқу]] * [[Жүн тазарту]] * [[Жүн сабау]] * [[Киіз басу]] * [[Киіз пісіру]] * [[Киіз пішу]] * [[Киіз тігу]] * [[Жүн түту]] * [[Жіп иіру]] * [[Жіп ызып бау жасау]] * [[Киіз жиектеу]] * [[Талдырмаш басу]] * [[Текемет басу]]<ref>Қазақтың киіз үйі / Сайын Назарбекұлы. - Астана : Елорда, 2005. - 93 б. : ISBN 9965-06-399-0</ref> == Киіз үйде отыру тәртібі == * Сүйеніп, тіреліп отыруға болмайды. * Таянып отыруға болмайды. * Жағын таянуға, маңдайды тіреуге де тыйым салынады. * Қолын төбесіне қойып немесе желкесіне қойып отыруға болмайды. * Тізені құшақтап немесе қолдарын айқастыра, тізені тартып отыруға болмайды.«[[Тізе]]ңді құшақтама, керме». * Жұртқа қарап керілуге болмайды. * Киіз үйде жастардың жамбастап жатуына болмайды. * Жатып ішуге болмайды. * Аяғын созып отыруға болмайды — [[көсіліп жату]]. * Киіз үйдің ішінде [[жүрелеп отыру]]ға болмайды. * Киіз үйге бірдеңені шайнап, жеп кіруге болмайды. * Киіз үйге қолына қамшы ұстап кіру жөнсіз саналады. * Қазақта [[ер адам]]ның дұрыс отыруы «[[малдас құру]]» арқылы отырады. * [[Күйеу]]і бар [[әйел]], [[бәйбіше]] — ошаққа қарап, оң аяғын астына басып, сол аяғының тізесін бүгіп отырады. * [[Салт атты адам]] киіз үйге артқы жағынан келуі керек.<ref>[http://e-history.kz/kz/publications/view/753 e-history.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141002082500/http://e-history.kz/kz/publications/view/753 |date=2014-10-02 }}</ref> == Киіз үй жиһаздары == * Абажа - ас, тағам салуға арналып жасалған сандықтың (кебеженің) үлкен түрі. * Абдыра - киім-кешек, әр түрлі бұйымдар салатын үлкен сандық. * Ағаш төсек - жату үшін пайдаланылатын үй жиһазы. * Адалбақан - киім және т.б. үй мүліктерін ілуге арналған жиһаз. * Асадал - тамақ пен ыдыс-аяқ сақтауға арналған үй жиһазы. * Бөгіре - кішкене қол сандық (шай жабдықтары үшін). * Жағылан - былғарыдан істелген сандық. * Жозы - жерге отырып, тамақ ішуге арналған аласа үстел. * Жүкаяқ - жүк астына қоятын төрт аяқты бұйым. * Кебеже - ас, тағам салуға арналып, ағаштан жасалған үлкен сандық. * Сандық - әр түрлі бұйым салуға арналып, ағаштан не металдан жасалатын үй жиһазы. == Киiз үйге байланысты қарғыстар == * «Шаңырағың шарт сынып, шандырыңа қадалсын, күлдiреуiшiң күрт сынып к…iңе қадалсын». Мұны кезiнде Радлов жазып алған. * «Көк шөбiң басылмасын, күлiң шашылмасын». Бiр қарағанда тәп-тәуiр сөз секiлдi көрiнгенiмен бұл қарғыстың салмағы зiл батпан. Бұл&nbsp;— үйiңнiң айналасын жайқалған шөп бассын, оны таптайтын үйiңде адам қалмасын, балаларың, үрiм-бұтағың жойылсын деген сөз. (Ертеректе балаларды «күлшашар» деп те атаған). Бұл қарғысты Моңғолия қазақтарынан Ақедiл Тойшанұлы жазып алған.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Қазақ киіз үйі мен моңғол киіз үйінің парқы == * Ұяағаштарының жасалуы ұқсамайды. * Сыртқы жамылшыларының пішіліп, жабылуы (үзік, туырлықтарының) ұқсамайды. * Сыртқы пішіні ұқсамайды. * Бау-шу, өрнектері, ішкі жиһаздалуы ұйқаспайды. Сондықтан сырттай көргенде-ақ киіз үйдің тігілу пішінінен қазақ киіз үйі мен моңғол үйін айқын парықтауға болады.<ref>[http://e-history.kz/kz/contents/view/335 e-history.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140917021624/http://e-history.kz/kz/contents/view/335 |date=2014-09-17 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.dmk.kz/?act=readarticle&id=1332 Киiз үйдiң киесi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927174710/http://www.dmk.kz/?act=readarticle&id=1332 |date=2007-09-27 }} * [http://www.baq.kz/kaz/regional_media/cat/8/29/n_cat/1781/6854/ Темір үй киіз үй емес ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160313051651/http://baq.kz/kaz/regional_media/cat/8/29/n_cat/1781/6854 |date=2016-03-13 }} == Тағы қараңыз == * [http://www.360gu.ru/files/fshow.php?pg=ufa%2Furta Киіз үйдің сфералық понорамасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150316230331/http://www.360gu.ru/files/fshow.php?pg=ufa%2Furta |date=2015-03-16 }} * [[Киіз үй жиһаздары мен бұйымдары]] * [http://sayin.kz/%D0%B6%D0%B0%D1%80%D1%8B%D2%9B-%D0%BA%D3%A9%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD-%D0%BA%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%82%D0%B0%D1%80/ Қазақтың киіз үйі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141030200540/http://sayin.kz/%D0%B6%D0%B0%D1%80%D1%8B%D2%9B-%D0%BA%D3%A9%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD-%D0%BA%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%82%D0%B0%D1%80/ |date=2014-10-30 }} * [https://www.youtube.com/watch?v=nnvRe_j2n7E Ғажайып туынды - Киіз Үй (KZ)] * [https://www.youtube.com/watch?v=M4VkqLQk2jo Қазақ халқының салт-дәстүрлері. Киіз үй.] * [https://www.youtube.com/watch?v=WYH3boMZCcg Киіз үй. Қытай Қазақтары.] * [https://www.youtube.com/watch?v=Vo4jU6Q0yGQ Киіз үй құру дәстүрі (1 бөлім). Асыл арна] * [https://www.youtube.com/watch?v=AXj3uhqgFTI Киіз үй құру дәстүрі (2 бөлім). Асыл арна] * [https://www.youtube.com/watch?v=4K2I-YGqIJg II ғасырдан артық тарихы бар киіз үй] * [https://www.dropbox.com/s/23omsbvsl80emui/%D0%BA%D0%B8%D1%96%D0%B7%20%D2%AF%D0%B9%20%D3%A9%D0%BB%D1%88%D0%B5%D0%BC%D0%B4%D0%B5%D1%80%D1%96.xls?dl=0II Киіз үй өлшемдері. «Microsoft Excel »] * [https://sketchfab.com/models/c07f5b7a954045b093e377af4252d721I 3D өлшемдегі онлайн киіз үйі] {{wikify}} [[Санат:Үй тұрмысы]] [[Санат:Тұрмыс]] [[Санат:Қазақстан мәдениеті]] [[Санат:Киіз үй]] [[Санат:Көшпенділер]] [[Санат:Cәулет]] {{stub}} i1q6sqz1gm3tu25kmfu0ocpkbejmngb 3319841 3319834 2024-04-26T09:17:52Z Nurtenge 93712 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Yurta.JPG|right|thumb|Қазақ киіз үйде]] '''Киіз үй'''<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref> — Орталық және [[Орта Азия]] халықтарының негізгі баспанасы. Орталық және [[Орта Азия]] халықтарының көшпелі тұрғын үйі.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0</ref> Ол — [[көшпенділер]]дің тез жығып, шапшаң тігуге, яғни көшіп-қонуға ыңғайлы үйі. [[Көшпенділер]]дің киіз үйі — тарихымыздағы ең алғашқы сәулеттік құрылыс. Киіз үйдің іші қыста жылы, жазда салқын. Сондықтан, шопандар да, туристер де пайдаланады. Киіз үй жер сілкінісінде де ыңғайлы, өйткені ол оңайлықпен бұзылмайды. [[Қазақстан]] [[Жер сілкіну|жер сілкінісі]]нен зардап шеккен елдерге шатырдың орнына киіз үй апарып жүрді. Киіз үй-көктем, жаз және күз мезгілдерінде қоныстан қонысқа көшіп жүру жағдайына қолайлы құрама үй.Оның қабырғасы торлап көктелген керегеден тұрғызылады.Кереге әдетте екі түрлі болады. Оның бірі кең көзді [[кереге]] «желкөз» -деп аталады.Бұл артуға жеңіл, бірақ сәнсіз, сүйегі жеңіл болғандықтан желге төзімсіздеу болып келеді. Екінші түрі тар көзді кереге «торкөз»- деп аталады, ол артуға ауырлау болғанымен , желге өте төзімді.Кереге жиналмалы бөлек-бөлек қанаттардан жасалады.Ал керегеден жоғары сидам, жіңішке ағаштан жұмырлап жасалып, қарны иілген уықтардан қаусырыла күмбез шығарылады.Уықтардың басы дөңгелене жайылған керегенің аша басына айқастырыла байланып, ұшы (қаламы) шаңырақтың көзіне шаншылады. [[Шаңырақ]]-үй күмбезінің төбесі әрі терезесі. Керегенің сыртынан әр алуан бояулы жүн оралып, өрнек түсіріліп тоқылған шымши немесе жалаңаш шиден тоқылған ши ұсталады.Кереге мен уықтар уықбау, кермебау, басқұр, құр және басқа да бау-шулармен бекітіледі.Үйдің ағаштан жасалғандарын «сүйегі» деп атайды.Үй ағашының сыртынан арнаулы үй киіздері-қабырғасына туырлық, үстіне үзік, төбесіне түндік жабылады. Бұл үй [[киіз]]<nowiki/>дері бау-шулар арқылы ұштастырылады.Киіз үйдің есігінің биіктігі бір жарым метр,ені 0,8 метр келеді. Оған ағаштан оюлап жасалған «сықырлауық»деп аталатын жарма есік орнатылады. Сықырлауық сыртынан ораулы шиден тоқып, оюлы киіз қаптаған жаппа есік түсіріледі. Үйдің ортасында тамақ пісіретін ошағы болады.Үйдің оң жағында төсек, оның тұсына тұскиіз ұсталып, төсекті қоршап шымылдық тартылады. Үйдің төріне жұқаяқ қойылып,оның үстіне абдыра, көрпе-жастық және т.б жүктер жиналады.Үйдің сол жағына кебеже, қазанаяқ, саба сияқты ыдыстар қойылып, шыптамен қоршалады. Талай ғасырлық көшпелі тұрмыс тәжірибесінен туған қазақтың киіз үйі – күннің аптабы мен түннің дым-сызынан, жауын-шашын мен аңызақтан, бораннан сақтануға ыңғайлы, әрі ауалы, әрі жарық болудың үстіне көші-қонға қоайлы, оны жарты сағат ішінде жығып-артуға да, жарты сағат ішінде көліктен түсіріп, тігіп алуға да болады. == Тарихы == Киіз үй кейінгі қола дәуір б. з. б. XII—IX пайда болып, тарихшылардың кейбір ой-пікірлерінше андрондық тұрақ үйлеріне ұқсастығы жақынрақ болғанды. Алайда андрондық үйлері бөренелі тектес лашық үй болған. Сондықтан бұл нұсқаны шындыққа жатқызуға болмайды. Киіз үй жуық шаменен алғанында кейінгі дәуір б. з. б. 8-5 ғасырларда пайда болуы мүмкін. Киіз үй ғұн дәуірінен белгілі. Кейбір ежелгі көшпенділердің мобильді тұрақ үйінің көрсетілімдерін жартасқа салынған суретте сақталып қалған. == Этимологиясы мен синонимі == Жалпы[[түрік]] тіліндегі «jurt» <font color="#777777">(«юрта» - орыс тілінде ) </font>деген сөзі «жұрт» деген мағынаны басымрақ білдіріп және де – «[[жайылым]], [[жайлау]]» деген мағынаны да білдерді. Қырғыз және қазақ тілдерінде «[[Ата-Жұрт]]» сөзі «[[атамекен]]» - синонимі «[[Отан]]», сөзбе-сөз айтқанында: «Әке үйі» дегенді білдіреді. * Гэр (транслитерациясы: ger) – [[Моңғол]]ша жай ғана «үй» мағынасын бідіреді. * Тирмә (транслитерациясы: tirmä) – бұл [[Башқұрт]] тіліндегі «киіз үй» термині. * Боз үй (транслитерациясы: boz üy) – [[Қырғыз]] терминінде киіздің түсіне байланысты, «[[боз]], сұр үй» дегенді білдіреді. * Аk öý және gara öý – [[Түрік тілі|Түркімен тілінде]] сән салтанатына не әсемділігіне сай сөзбе-сөз «ақ үй» және « қара үй» дегенді білдіреді. * "Kherga"/"Jirga" - деп атайды, [[Африкан]]дықтар. * Kheymah (خیمه) ([[урду]] тілінен (және парсы): خیمه) – [[Пакистан]] тұрғындары үшін, бұл «шатыр» не «киіз үй» деген мағынаны білдіреді. * Чадра (چادر) – [[Парсы]] тілінде * Хona-я siyoh , xayma (киіз үй, хонаи сиёҳ, хайма). –[[Тәжік]] тілінде <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Yurt</ref> == Киіз үй түрлері == Киіз үйлер қазақы және қалмқы деп екіге бөлінеді. Қазақы үйлер дөңгелек, толық күмбезді болды. Ал, қалмақы үйлер төбесі шошақтау келеді. <ref>Қазақ халқының тұрмысы мен мәдениеті.—Алматы: «Алматыкітап» ЖШС, 2006. —384 бет, суретті.Кенжеахметұлы С. ISBN 9965-24-751-x</ref> * [[Орда]] – салтанатты, жоғарымәртебелі адамдар басын қосатын елдік мәселе шешетін немесе аса құрметті хан, би, сұлтандар отыратын үй. Мұның да бірнеше түрі бар. * [[Алтын Орда|Алтын орда]] – 30 [[қанат]]тан (керегеден) тұратын хамәжіліс ордасы. * Алтын үзік – 24 [[қанат]]тан тұратын аса [[лауазым]]ды хан отбасы тұратын үй. * Ақ шаңқан – 18 қанаттан тұратын үй. * [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ орда]] – 12 қанаттан тұратын үй. * [[Ақ ала орда]] – 8 қанатты дәулетті бай үйі. * [[Ақ үй]] – 6 қанатты дәулетті бай үйі. * Боз үй, қоңыр үй – 4-5 қанатты ооташалар үйі. * [[Қараша үй]] – кедей үйі. * Отау – жас жұбайлар үйі. * [[Жолым үй]], [[абылайша]], [[жаппа]] – уақытша ғана отыратын шағын немесе жартылай тігілетін үйлер. * [[Күрек]], қос – ауылдас ас сақтайтын, далада малшылар тұратын немесе кедейлер үйлері.<ref>[http://el.kz/m/articles/view/content-27671 el.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141102091343/http://el.kz/m/articles/view/content-27671 |date=2014-11-02 }}</ref> * Ақтағыр - 2 қанатты, 2 үзікпен жабылатын шағын киіз үй. * Қара құрым үй - киізінің тозығы жеткен, ескі үй. * Ұрыңқай - уық тәрізді сидам ағаштардан басын түйістіріп тігілген киіз үй. == Үй құрамы == === Киіз үй сүйегі === Киіз үй қаңқасын немесе киіз үй сүйегін атадан балаға мирас болып келе жатқан шеберлік кәсіпті меңгерген, өнер қонған шаңырақтар дайындайды. Ежелгі аты “қаңқа” сөзі болғанымен соңғы атау қазіргі ауызша да, әдеби тілде де көбірек пайдалануына байланысты біз де “киіз үй сүйегі” атауын пайдаландық. Киіз үй сүйегі арнайы дайындалған ағаш сырықтар мен бұтақтардан дайындалады. Олар желге, жабылатын киіз салмағына, әсіресе кенеттен пайда болатын дала құйынына шыдамды етіп жасалынуы қажет. Киіз үй формасының дөңгелек түрде алынуы, барлық бөлшектерінің бір-бірімен айналмалы, қозғалмалы (шарнирлі) етіп жалғастырылуы киіз үйді жел екпініне, жер сілкінісіне төзімді етеді жҽне киіз үйдің бұндай қасиеттері кездейсоқ құйын соғып, не қатты дауылға шыдамай құлаған жағдайда үйлерді аз ғана шығынмен қайта тұрғызуға мүмкіндік береді. Өмірлік тәжірибе құлаған киіз үйдің ең көп зақымданатыны уық қаламдары екенін көрсетіп жүр. Бұндай жағдайға ұшыраған киіз үй сүйектері зақымданған уық қаламдарын сәл ұзартып, қайта қаламдаумен шектеледі де, үй қалпына келтіріледі.<ref>Қазақтың киіз үйі / Сайын Назарбекұлы. - Астана : Елорда, 2005. - 93 б. : ISBN 9965-06-399-0</ref> * [[Тоғын]]– шаңырақтың дөңгелек шеңбері. * [[Шаңырақ]]– үйдің бас бөлігі. * [[Күлдіреуіш]]– түнікті көтеріп тұратын, ағаштан иіп жасалған бөлшек. * [[Кепілдік]] (кепіл ағаш) – күлдіреуіштерді біріктіріп ұстап тұратын ағаш. * Қаламдық– уақыттың қаламы (басы) кіріп тұратын, шаңырақтағы төрт бұрышты тесік. * Қаламы– уықтың шаңырақ қаламындағы сұғылатын ұшы. * [[Уық]]– шаңырақ пен кереге ортасын қосатын иінді ағаш. * Алақаны– уықтың кереге басына бекітілетін басы. * Иіні– уықтың иілген (бүгілген) тұсы. * [[Кереге]]– жиналған кереге (үй қабырғасы). * Керегенің басы– керегенің жоғарғы жағы. * Керегенің аяғы– керегенің жерге тірелген жағы. * [[Көз]]– керегенің тор көздері (тор көз, жел көз) * Азат көз– керегенің көктелмеген жерлері. * Желі– керегені құрайтын ағаштар. * Ерісі– ағаштардан кереге құрайтын ұзыны. * Сағанақ, [[балашық]] – ағаштардың қысқасы. * Қары– уақтың иініне дейінгі бойы. * Ыру– уық пен керегеге салынған оюлы сызықтыр. * [[Сықырлауық]]– киіз үйдің ағаштан жасалған жарма есігі. * [[Маңдайша]]– екі босағаны жоғары жағынан ұстап тұратын берік ағаш. * [[Босаға]]– маңдайша мен табалдырықты қосатын және кереге бекітілетін ағаш. * [[Бақалақ]] – сықырлауықты жапқанда маңдайшада бекітіп, тұратын айналмамалы ағаш тиек. * Жабық– туырлықтардың бір-біріне айқаса жабылатын тұсы. * </font>Күйеу қазық– шаңырақ көтеретін, киіз есікті көтеріп қоятын, бір жақ басы аша ұзын ағаш.<ref>[http://el.kz/m/articles/view/content-27671 el.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141102091343/http://el.kz/m/articles/view/content-27671 |date=2014-11-02 }}</ref> === Шаңырақ === ''Басты мақаласы:[[Шаңырақ]]'' Киiз үйдегi кеңiстiк — қазақ дүниетанымының тоғысқан жерi. Осында адам дүниеге келедi, үйленедi және соңғы сапарға аттанады. Яғни адамның түздегi тiршiлiгiн қоспағандағы өмiрi осында өтедi. [[Сурет:Shanyraq.jpg|right|thumb|Шанырақ]] Киiз үй — [[ғалам]]ның моделi. Бүкiл ғалам мен адам арасын байланыстырушы. Рухани мәдениет ретiнде қарастырсақ, киiз үй баспана ғана емес арғы әлеммен байланыстырып, қаскөй рухтардан қорғайтын киелi орын. Қазақ үйдiң киесi шаңырақтан бастау алады. Шаңырақ — қасиеттi. Шаңырақ — күннiң символы. Шаңырақ көтерiлiп жатқанда ешкiм сөйлемейдi. Өйткенi ұлы iс атқарылып жатқанда үнсiздiк орнауы тиiс. «Жетi уық шаншылғанша жетесiз ғана сөйлейдi» деген сөз осының дәлелi. Шаңырақтың төрт күлдiреуiшi&nbsp;— төрт тарапты бiлдiредi. Уықтарды күннiң шашырандысы деп ұғыңыз. Ертеректе шаңыраққа үрлеген қарын байлап қоятын болған. Оның мәнiсi, құт құйылады деп есептеген. Шаңырақтың астында ошақ орналасады. [[Ошақ|Ошақ&nbsp;]]— адамның оты. Шаңырақтың үстiнде Алланың оты маздаса, төменде адамның оты лаулайды. ==== Этимологиясы ==== Қазақ тілінде “шаңбақ” деген сөз бар. Ол сөз тек қана бір-біріне тік бұрышпен бікітілген нәрселерге арналатын сөз. Қауғаның шаңбағы деп құдықтан су шығаратын тері ыдысты бекітетін, тура шаңыраққа ұқсатып жасаған құралды айтады. “Шаң” сөз түбірі болса (қосу таңбасы) “рақ” пен “бақ” жалғаулары олардың бірін шаңыраққа бірін шаңбаққа айналдырып тұрады. Бұл мәселе жөнінде тіл мамандарына ой толғап көруіне болатын секілді.<ref>Қазақтың киіз үйі / Сайын Назарбекұлы. - Астана : Елорда, 2005. - 93 б. : ISBN 9965-06-399-0</ref> [[File:Сықырлауық. Есік..jpg|thumb|Сықырлауық. Есік. Немесе киіз үйдің кіреберсі. Blender және ZBrush 3D графикалық бағдарламада орындалған сурет.]] === Есiк пен төр === ''Басты мақаласы: [[Есік (қазақ үй)]], [[төр]]'' Киiз үйдiң есiгi әдетте шығысқа қарай бағытталады. Бұл&nbsp;— күннiң сәулесi үйге бiрiншi түссiн дегендi бiлдiредi. Есiкке қарама-қарсы бетте&nbsp;— [[төр]]. Төрдегi адам есiкке қарап отырады. Егер ол малдас құрып отырса, оның әкесi жоқ деп есептеңiз. Әкесi тiрi адам малдас құрмайды. Отырудың өзiнiң осындай таңбалық мәнi бар. Төрдегi адам төрелiк айтады. Төрге ақ пен қара түстi сырмақ төселедi. Мәнiсi, төр&nbsp;— ақ пен қараның ара жiгiн ажырата алатын адамның орны. Төрде отырып, билiк айтқандар мемлекет билiгiне дейiн көтерiлген. Мұны [[Орхон-Енисей жазбалары|Орхон-Енисей жазбасындағы]] «төр» сөзiнiң мемлекет мағынасында қолданылғанынан байқауға болады. Қазақта: '''«Едiл үйдiң&nbsp;— есiгi, Жайық үйдiң&nbsp;— жапсары, Түркiстан&nbsp;— ұлы төрiмiз»''' деген сөз бар. Шыңғыс дәуiрiндегi [[Ақ орда]], [[Көк Орда|Көк орда]], [[Алтын Орда|Алтын орда]] дегендердiң өзi&nbsp;— кеңейтiлген киiз үйдiң көшiрмесi iспеттi. Сосын төрге қыз бала отырған. Өйткенi, қыз&nbsp;— қонақ. Бабалардан қалған бiр сөз&nbsp;— '''«Қыз бала&nbsp;— төр иесi, ұл бала&nbsp;— үй иесi»'''. ==== Керегең кең болсын, екi босағаң тең болсын! ==== ''Басты мақаласы: [[Кереге]], [[Босаға (киіз үй)|Босаға]]'' Босаға — екеу. Оң жақ босаға және сол жақ босаға. Сол жақ босағаға кебеже, [[саба]], мес, [[Күбі|күбi]] т.б. қойылады. Сол жақ босағаға келген дүниенi ғалымдар «құт» категориясымен белгiлейдi. Өйткенi жоғарыдағы аталған ыдыстарға [[айран]], iркiт, [[қымыз]], [[шұбат]] т.б. құйылады. Демек сол жақ босаға — әйелдiң символы. Дәл осындай түсiнiк әлемнiң бiрқатар елдерiнде де бар. Ал қазақ шұңғыл ыдысты да әйелдiң символы ретiнде бағалайды. «Аяғын көрiп, асын iш, анасын көрiп, қызын ал» деген мақалдағы «аяқ» осындай мағынасы үшiн де мақалға енген. Сол босағадан кiрген дүние сыртқа шықпайды, қапқа түседi. Қазақ мұны «қапқа түскен — қатындыкi» деп бiр-ақ қайырады. Ал оң босаға — еркектiң символы. Оң жаққа ер-тұрман, ат әбзелдерi, бүркiт т.б. қойылады. Қатты жауын-шашында малдың жас төлiн де оң босағаға кiргiзетiн болған. Оң жақ — аралық меже. Босаға аттап келген келiндi оң жақта қарсы алады. Аяғына «биязы болсын» деп ақсарбастың терiсiн төсейдi. Босағаны пәк болып аттаған бойжеткен аралық межеден өтiп, жанұялық өмiрiн бастайды. Үйленген соң, төсек-орнымен сол жаққа өтедi. Қайтыс болған адамды да қазақ ақ киiзге жатқызып, оң жақтан шығарады. Демек оң жақ бiр әлеуметтiк сатыдан екiншi әлеуметтiк сатыға немесе бiр әлеммен екiншi әлемге өткiзетiн көпiр iспеттес. Олай болса, «Керегең кең болсын, екi босағаң тең болсын!» деген тiлектiң кейiнгi жолдарында әке-шешең аман болсын деген астар жатыр. ==== Қазан-ошақ ==== Шаңырақты көтергенде бақанның екiншi ұшы тиген жерге, яғни үйдiң дәл ортасына ошақ орналасады. Ошақ орналасқан соң, қазан асылады. Ал қазан асылған соң мiндеттi түрде оған бiрдеме құйылуы керек. Қазанның бос тұруы жаман ырымға саналады. Құт деген түсiнiктi сарқа құйып алатын символдың басы осы&nbsp;— қазан. Оның бiзге жеткен керемет үлгiсi&nbsp;— Түркiстандағы Тайқазан. Қазақтың қазанды қатын-баламен бiрге атайтыны да осыдан келiп шығады. Қайда көшсе де қазанын тастамайтын ғұрып бүгiнгi күнге дейiн жалғасып келедi. Қазанды татулықтың белгiсi ретiнде де мансұқтайтын аңыздар бар. Оның бiрi: «жауласқан мың батырдың найзасының ұшы ерiтiлiп, қазан құйылған екен» деп басталады. Олай болса қазанды береке-бiрлiктiң символы ретiнде де таниды. ==== Бақан, адалбақан ==== ''Басты мақаласы: '''[[Бақан]],''' '''[[адалбақан]]'' Бақан да еркектiң символы. Бақанды әйел адам ұстамайды. Бақан әлемдi тiреп тұрған нәрсе. Ал адалбақанның рөлi бұдан да жоғары. Төсек-орнымен сол жаққа шыққан ерлi-зайыптылар жастары өсе келе төрге бiр табан жақындаса, адалбақанға екi табан жақындайды. Адалбақан&nbsp;— әлем ағашының символы. Әлем ағашы, әлем бәйтерегi дегенiңiз&nbsp;— Ертөстiк ертегiсiнде айтылатын, самұрық құс қонатын, арғы әлем мен бергi әлемдi жалғастырған ғажайып ағаш. Адалбақанға жақындаған адам&nbsp;— адалдыққа жақындаған адам. Дәл осы жастағылардың денсаулығы сыр берiп, жаны күйзелгенде «Төрiмнен көрiм жақын» деп қиналатыны да бар. ==== Табалдырықты баспа! ==== Ертедегi түсiнiк бойынша, әлем үш сатыдан тұрады. Аспан&nbsp;— рухтар мекенi. Ондағы адамдар белбеудi басынан байласа, жердегiлер белiнен, ал төмендегiлер аяғынан байлайды. Табалдырық сол төмендегi әлеммен байланысқа түсiретiн мәнге ие. Мысалы, ертеректе шала-жансар туылып, өлiп қалған малдың төлiн табалдырықтың астына көметiн болған. Түсiктi де сөйткен. «Табалдырықты баспа!» дейтiн тыйымның шығу себебi, мiне, осымен байланысты. Оталмаған мылтық пен қаппаған қақпанды домдау үшiн табалдырықтың астына қойып, бойын таза ұстайтын әйел адамға аттататын болған. Себеп, арғы әлем мен бергi әлемнiң арасындағы қаскөй рухтар мылтық пен қақпанды байлап тастады дейтiн түсiнiк. === Үй киіздері === * [[Киіз]]дер– киізден тұратын бөлшектер. * [[Түндік]]– шаңырақ үстінен жабылатын төртбұрышты киіз. * [[Туырлық]]– ордада кереге бойы, шағын үйде шаңыраққа дейтін жабатын киіз. * [[Дөдеге]] (үзікті үй) – үй сыртында кереге басы тұсына киізден оюлап жасалған әшекейлі киіз. * [[Кереге қап]] – сырлы кереге қажалмас үшін, әрі көгіне су тимес үшін қапталған киіз.<ref>[http://el.kz/m/articles/view/content-27671 el.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141102091343/http://el.kz/m/articles/view/content-27671 |date=2014-11-02 }}</ref> * [[Киіз есік]] - үйдің есігін сыртынан жабылып тұрады * [[Үзік]] - уықтардың үстін ала жабылады === Киіз үйдің баулары, басқұр мен арқандары (бау-шулары) === Киіз үйдің сүйегін бір-бірімен ұластыру мақсатында бау-құрлар қолданылады. * [[Таңғыш]] – екі керегенің сағанағын (жігін) кіріктіріп таңатын өрнекті жіңішке құр. Таңғыш – үй тіккенде керегелерді бір-біріне қосып байлайтын терме бау. * [[Бас арқан]] – керегенің басын сыртынан бастыра орап таңатын қыл – арқан.Бас арқан – үйдің барлық салмағын ұстап тұратын , кереге басын орай маңдайша бекітілетін берік арқан. * [[Шалма]] – уықтарды ығып кетпеуі үшін шалмалап байлайтын құр. * [[Желбау]] – өрнекті, төгілме шашақты құр, шаңыраққа үш жерден байланып, керегеге асылады, киіз үйге сәндік жиһаздық сипат береді.Оның негізгі міндеті – дауыл кезінде шаңырақты салмамен басып тұру. * [[Желбеу]] – сәндік үшін шаңыраққа байланатын шашақты баулар. Желді күні үй шайқалмас үшін оған салмақ байланады. * [[Басқұр]] – киіз үйдің ішін безендіру үшін, әр туырлықтың кереге басына үйкелмеу үшін уық пен керегенің түйіскен жерін сыртынан бастырып тағатын, өрнекті жалпақ құр. Басқұр – кереге басы туырлықты тесіп кертеу үшін үй айнала жүргізілетін (тартылатын) жалпақ оюлы құр. * [[Үзік бау]] – үзіктің екі жиегінен екі немесе үш жерден айқастыра тартып керегеге байлайтын жалпақ терме бау.Үзік – ордада кереге мен шаңыраққа дейін жабатын туырлық бөлігі. * [[Бел-бау]] – туырлықтың керегеге тығыз жатуы және жел көтеріп кетпеуі үшін сыртынан бастырып буатын қыл арқан. * Белдеу – жел тұрғанда туырлық көтеріліп кетпес үшін үй сыртынан екі жерден тартылатын арқан. * [[Ши (айрық)|Киіз үйдің шилері]] - кереге мен туырлық арасынан айналдыра тұтылатын шилер туырлықты кереге көгінің жылуынан қорғап, киіз үйдің сырт пішінін жұмырлай түседі. Қой жүнін бояп, әшекейлеп орау арқылы тоқылған шиді шым ши деп атайды. Ши кейде тамақ қоятын сол жақ босағаға да тұтылады.Ши – киіз үй бөлшегін, тұрмыс бұйымын жасайтын өсімдік. * [[Есікбау]] – киіз есіктің бауы. * [[Тастама]] – киіз есігін жоғарыдан шаңырақ арқылы маңдайшаға байлайтын бау. * [[Жел арқан]] – дауылды күндері үйді бастыра тартатын арқан. * [[Аяқбау]] – уыққа сәндік үшін байлайтын түрлі жіптер шоғы * [[Балақбау]] – көшенде уықтарды босып байлайтын баулар. * [[Түндік бау]] – түндікті белдеуге байлайтын бау. * [[Уық бау]] – уықты керегеге байлайтын жіп. * [[Арқан]] – баулары немесе бау-шулары – құр, арқан.<ref>[http://el.kz/m/articles/view/content-27671 el.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141102091343/http://el.kz/m/articles/view/content-27671 |date=2014-11-02 }}</ref> ==Киіз үйндің негізгі бөлмелері== * [[Төр]] – мұнда жүк жаналады, қонақтар орналасады. Бұл үйдің жоғарғы әрі қымбатты орыны деп саналады. Жас келіндер бұл жерді баса бермейді. * [[Сол жақ]] – (кіргенде оң жақ) үй иесінің отыратын және жататын орны. Босаға жақта [[азық-түлік]], [[ыдыс аяқ]]тар тұрады. Оны [[ши]]мен жауып қояды. * [[Оң жақта]] - (кіргенде сол жақ) балалары орналасады. [[Босаға]] жаққа қарай [[ер-тұрман]]дар, киімдер ілінеді. * [[От орны]] қасиетті орын саналады. Мұнда от жағылады, қазан асылады. == Киіз үй киіздерін дайындау барысында орындалатын жұмыстар: == * [[Қой қырқу]] * [[Жүн тазарту]] * [[Жүн сабау]] * [[Киіз басу]] * [[Киіз пісіру]] * [[Киіз пішу]] * [[Киіз тігу]] * [[Жүн түту]] * [[Жіп иіру]] * [[Жіп ызып бау жасау]] * [[Киіз жиектеу]] * [[Талдырмаш басу]] * [[Текемет басу]]<ref>Қазақтың киіз үйі / Сайын Назарбекұлы. - Астана : Елорда, 2005. - 93 б. : ISBN 9965-06-399-0</ref> == Киіз үйде отыру тәртібі == * Сүйеніп, тіреліп отыруға болмайды. * Таянып отыруға болмайды. * Жағын таянуға, маңдайды тіреуге де тыйым салынады. * Қолын төбесіне қойып немесе желкесіне қойып отыруға болмайды. * Тізені құшақтап немесе қолдарын айқастыра, тізені тартып отыруға болмайды.«[[Тізе]]ңді құшақтама, керме». * Жұртқа қарап керілуге болмайды. * Киіз үйде жастардың жамбастап жатуына болмайды. * Жатып ішуге болмайды. * Аяғын созып отыруға болмайды — [[көсіліп жату]]. * Киіз үйдің ішінде [[жүрелеп отыру]]ға болмайды. * Киіз үйге бірдеңені шайнап, жеп кіруге болмайды. * Киіз үйге қолына қамшы ұстап кіру жөнсіз саналады. * Қазақта [[ер адам]]ның дұрыс отыруы «[[малдас құру]]» арқылы отырады. * [[Күйеу]]і бар [[әйел]], [[бәйбіше]] — ошаққа қарап, оң аяғын астына басып, сол аяғының тізесін бүгіп отырады. * [[Салт атты адам]] киіз үйге артқы жағынан келуі керек.<ref>[http://e-history.kz/kz/publications/view/753 e-history.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141002082500/http://e-history.kz/kz/publications/view/753 |date=2014-10-02 }}</ref> == Киіз үй жиһаздары == * Абажа - ас, тағам салуға арналып жасалған сандықтың (кебеженің) үлкен түрі. * Абдыра - киім-кешек, әр түрлі бұйымдар салатын үлкен сандық. * Ағаш төсек - жату үшін пайдаланылатын үй жиһазы. * Адалбақан - киім және т.б. үй мүліктерін ілуге арналған жиһаз. * Асадал - тамақ пен ыдыс-аяқ сақтауға арналған үй жиһазы. * Бөгіре - кішкене қол сандық (шай жабдықтары үшін). * Жағылан - былғарыдан істелген сандық. * Жозы - жерге отырып, тамақ ішуге арналған аласа үстел. * Жүкаяқ - жүк астына қоятын төрт аяқты бұйым. * Кебеже - ас, тағам салуға арналып, ағаштан жасалған үлкен сандық. * Сандық - әр түрлі бұйым салуға арналып, ағаштан не металдан жасалатын үй жиһазы. == Киiз үйге байланысты қарғыстар == * «Шаңырағың шарт сынып, шандырыңа қадалсын, күлдiреуiшiң күрт сынып к…iңе қадалсын». Мұны кезiнде Радлов жазып алған. * «Көк шөбiң басылмасын, күлiң шашылмасын». Бiр қарағанда тәп-тәуiр сөз секiлдi көрiнгенiмен бұл қарғыстың салмағы зiл батпан. Бұл&nbsp;— үйiңнiң айналасын жайқалған шөп бассын, оны таптайтын үйiңде адам қалмасын, балаларың, үрiм-бұтағың жойылсын деген сөз. (Ертеректе балаларды «күлшашар» деп те атаған). Бұл қарғысты Моңғолия қазақтарынан Ақедiл Тойшанұлы жазып алған.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Қазақ киіз үйі мен моңғол киіз үйінің парқы == * Ұяағаштарының жасалуы ұқсамайды. * Сыртқы жамылшыларының пішіліп, жабылуы (үзік, туырлықтарының) ұқсамайды. * Сыртқы пішіні ұқсамайды. * Бау-шу, өрнектері, ішкі жиһаздалуы ұйқаспайды. Сондықтан сырттай көргенде-ақ киіз үйдің тігілу пішінінен қазақ киіз үйі мен моңғол үйін айқын парықтауға болады.<ref>[http://e-history.kz/kz/contents/view/335 e-history.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140917021624/http://e-history.kz/kz/contents/view/335 |date=2014-09-17 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.dmk.kz/?act=readarticle&id=1332 Киiз үйдiң киесi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927174710/http://www.dmk.kz/?act=readarticle&id=1332 |date=2007-09-27 }} * [http://www.baq.kz/kaz/regional_media/cat/8/29/n_cat/1781/6854/ Темір үй киіз үй емес ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160313051651/http://baq.kz/kaz/regional_media/cat/8/29/n_cat/1781/6854 |date=2016-03-13 }} == Тағы қараңыз == * [http://www.360gu.ru/files/fshow.php?pg=ufa%2Furta Киіз үйдің сфералық понорамасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150316230331/http://www.360gu.ru/files/fshow.php?pg=ufa%2Furta |date=2015-03-16 }} * [[Киіз үй жиһаздары мен бұйымдары]] * [http://sayin.kz/%D0%B6%D0%B0%D1%80%D1%8B%D2%9B-%D0%BA%D3%A9%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD-%D0%BA%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%82%D0%B0%D1%80/ Қазақтың киіз үйі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141030200540/http://sayin.kz/%D0%B6%D0%B0%D1%80%D1%8B%D2%9B-%D0%BA%D3%A9%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD-%D0%BA%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%82%D0%B0%D1%80/ |date=2014-10-30 }} * [https://www.youtube.com/watch?v=nnvRe_j2n7E Ғажайып туынды - Киіз Үй (KZ)] * [https://www.youtube.com/watch?v=M4VkqLQk2jo Қазақ халқының салт-дәстүрлері. Киіз үй.] * [https://www.youtube.com/watch?v=WYH3boMZCcg Киіз үй. Қытай Қазақтары.] * [https://www.youtube.com/watch?v=Vo4jU6Q0yGQ Киіз үй құру дәстүрі (1 бөлім). Асыл арна] * [https://www.youtube.com/watch?v=AXj3uhqgFTI Киіз үй құру дәстүрі (2 бөлім). Асыл арна] * [https://www.youtube.com/watch?v=4K2I-YGqIJg II ғасырдан артық тарихы бар киіз үй] * [https://www.dropbox.com/s/23omsbvsl80emui/%D0%BA%D0%B8%D1%96%D0%B7%20%D2%AF%D0%B9%20%D3%A9%D0%BB%D1%88%D0%B5%D0%BC%D0%B4%D0%B5%D1%80%D1%96.xls?dl=0II Киіз үй өлшемдері. «Microsoft Excel »] * [https://sketchfab.com/models/c07f5b7a954045b093e377af4252d721I 3D өлшемдегі онлайн киіз үйі] {{wikify}} [[Санат:Үй тұрмысы]] [[Санат:Тұрмыс]] [[Санат:Қазақстан мәдениеті]] [[Санат:Киіз үй]] [[Санат:Көшпенділер]] [[Санат:Cәулет]] {{stub}} bsc0gkidisp5t8vgtkm07kfp63x3x6m 0 7342 3319908 3292494 2024-04-26T10:47:07Z Берік Раяна 155996 wikitext text/x-wiki '''Қосалқа''' — [[Дәулеткерей Шығайұлы|Даулеткерей Шығайұлының]]<ref>[[Дәулеткерей Шығайұлы]]</ref> сырғаның сылдырлаған үніне арнап шығарған [[күй]]-еңбегі. == Шығу тарихы == Қосалқа күйі - [[Дәулеткерей Шығайұлы|Даулеткерейдің]] ең танымал күйлерінің бірі. Қазіргі таңға дейің оның шығу тарихы нақты белгісіз, бірақ кей деректер көзі бойынша, [[Дәулеткерей Шығайұлы|Даулеткерей]] - еңбегін [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] қонаққа келген сәтте жазған болатын. [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазыны]] күтіп, бірге еттең тойып алған соң, екі композитор далаға шығады. Соңда Құрманғазы былай дейді: "Сіздің сыршыл да сезімтал күйлерінізді естіп жүрміз. Саржан келінініздің де жүрісіне, сылдыр қаққан сырғасы мен алқасына бір күй шығарыңызшы" - дейді. Сол сәтте отыра қалып автор күй тартады. Осы күй ел арасында таралып кетіп, оны Қосалқа деп атап кетеді. == Күйді талдау == * Тональділігі: С - dur (бірақ кейде G - dur-да ойналады) * Екпіні: Орташа * Орындалу түрі: Төкпе * Жанры: Арнау күй * Музыкалық сипаты: Көңілді * Қағысы: П V П V; П V П; VV * Дыбыс күші:p; pp ;f; ff; mf; * Қосымша белгі: лига == Қосымша ақпарат == [[1944 жыл|1944]] жыл - Косалқа күйінен шыққан "Қос Алқа" атты биі бірінші рет [[Абай атындағы Қазақ ұлттық опера және балет театры]]нда қойылады. == Дереккөздер == Iskakov, R. (n.d.). ''Қосалқа күйінің шығу тарихы''. Zharar.kz. <nowiki>https://zharar.kz/id/48916</nowiki> == Сілтемелер == * [[Қос Алқа]] * [[Абай атындағы Қазақ ұлттық опера және балет театры]] * https://zharar.kz/id/48916 {{бастама}} {{Дәулеткерейдің күйлері}} [[Санат:Күйлер]] rhgg6iw3pnl36ck4co17y2z3nkf3xn2 6 8044 3319481 35079 2024-04-25T13:35:22Z Nurtenge 93712 wikitext text/x-wiki == Сипаттамасы == {{Мәлімет |сипаттамасы=Azerbaijan state anthem |қайнары=http://www.navyband.navy.mil/anthems/all_countries.htm |күн-айы= |авторы= }} == Лицензиясы == {{PD-USGov}} rffbsekjind3pt2k9w8x61eo7j2cpkh 0 9287 3319933 3292065 2024-04-26T11:38:22Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 орысша сөзді қазақшаға өзгерттім және дұрыс емес құралғые сөйлемдегі сөзді өзгертім,яғни шағын өңдеме жасадым wikitext text/x-wiki {{Партия|партия атауы=Алаш|басшысы=[[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейханов|Әлихан Бөкейхан]]|негіздеуші=Әлихан Бөкейхан, [[Ахмет Байтұрсынұлы]], [[Міржақып Дулатұлы]]|құрылуы=[[28 шілде]] [[1917 жыл]]|таратылуы=[[1920 жыл]]|идеологиясы=[[Демократия]],<br/>[[Антикоммунизм]],<br/>[[Конституционализм]]|мүшелер саны=~200 мың|тұлғалар=|штаб-пәтері={{ту|Ресей}}[[Ресей Республикасы]]<br/>(-қазан [[1917 жыл|1917]])<br/> {{ту|РКФСР}}[[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]]<br/>(қазан-желтоқсан [[1917 жыл|1917]])<br/> [[Сурет:AlashOrdaFlagIn.png|23px|border]][[Алаш автономиясы]]<br/>[[Семей|Алаш-қала]]<br/>(қазан [[1917 жыл|1917]] - [[1920 жыл|1920]])<br/>|ұраны=Оян, қазақ!|партиялық мөр=[[Қазақ газеті]]| логотипі = Qazaq journal logo.svg}} '''Алаш партиясы''' — [[Ресей империясы]] мен [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|Социалисттік Ресейдің]] қазақ партиясы болған. Партия [[Бірінші дүниежүзілік соғыс|Бірінші дүниежүзілік соғыстағы]] Ресейдің дағдарысын қолданып, [[1917 жыл|1917]]-ші жылдың сәуір айында қазақ съезінде партия қабылданып, сол жылдың шілдесінде партия құрылды. Партияның ең маңызды тұлғалары қазақ зиялылары болып, олар Ресей құрамында ұлттық мүддені көздейтін демократиялық құрылымды негізге алатын автономия құру мәселесін алға тартты. Ресей партияның жұмысына тыйым салып, ол [[1920 жыл|1920-шы]] жылы таралды. Алаш партиясы тұңғыш жалпықазақ съезін шақыру туралы шешім [[1917 жыл|1917-ші]] жылғы сәуір айында өткен [[Торғай облысы (Ресей империясы)|Торғай]] облыстық қазақ съезінде қабылданып, съезд оны даярлауды [[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейханов|Әлихан Бөкейхан]] мен [[Ахмет Байтұрсынұлы]] бастаған бір топ қазақ зиялыларынан құрылған айрықша бюроға тапсырды. XX-шы ғасырдың бас кезіндегі ұлт-азаттық қозғалыс тарихының өзекті мәселелерінің бірі – Алаш партиясының құрылуы, оның тарихи негіздері, саяси әлеуметтік сипаты және тарихта алатын орны. Қазақ зиялылары саяси партия құру әрекетін бірінші орыс революциясы жылдарында-ақ қолға алған болатын. Тарих бойында Партияның тек бір төрағасы – Әлихан Бөкейханов. [[XX ғасыр|XX-шы ғасырдың]] басындағы елдегі аласапыран қиын кезеңде халықтың қамын ойлаған саяси күш – Алаш қозғалысы болатын. Осы қозғалыстың басында – саяси мәдениеті әлемдік деңгейге көтерілген, оқыған, сауатты, кәсіби даярлығы заманына сай адамгершілік-имандылық қасиеттері ата-бабамыздың сан ғасырлық қастерлі құндылықтарымен сусындаған [[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан|Әлихан Бөкейхан]], [[Ахмет Байтұрсынұлы]], [[Міржақып Дулатұлы]], [[Мұхаметжан Тынышбайұлы]], [[Жақып Ақбаев|Жақып Ақбай]], [[Бақытжан Бейсәліұлы Қаратаев|Бақытжан Қаратай]] сияқты дүлдүлдер тұрса, солардың ізін басқан болашақтың нарқасқа ұлдары – [[Жаһанша Досмұхамедов|Жаһанша Досмұхамед]], [[Мағжан Бекенұлы Жұмабаев|Мағжан Жұмабай]], [[Сәкен Сейфуллин]], [[Мұстафа Шоқай]], [[Тұрар Рысқұлов|Тұрар Рысқұл]], [[Смағұл Сәдуақасов|Смағұл Сәдуақас]], [[Жүсіпбек Аймауытов|Жүсіпбек Аймауыт]], [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуез]] тағы басқалар одан әрі дамытты. == Атауы == "Алаш" сөзі – [[Түркі тілдері|түркі тілдерде]] қандастар, бауырластарды білдіреді. Кейбір деректер бойынша, Алаш – қазақ сөзінің [[Синоним|синонимі]] болып саналады. Яғни қазақ сөзі мен Алаш сөзі, екеуі де еркін, азат адам дегенді білдіреді. [[Қадырғали Жалайыр]] өз еңбегіндерде, қазақтарды белгілеу үшін Алаш сөзін қолданған. Алаш үкіметі болашақта барлық [[Орталық Азия|Орталық Азиядағы]] [[Түркілер|түркі]] халықтарды біріктіріп, тәуелсіз ел құрғысы келді. Сондықтан, Алаш партиясы өз атауын қазақ демей, түркі халықтар үшін жаңа ұлт пайда қылдырып бірлікке жеткенін қалаған. Алайда, партия бұл идеяны ешқашан іске асыра ала алмай, басқа халықтардың зиялыларымен ортақ тіл таба алмады. Бірінші жалпықазақ съезіне қатысқан [[Мұстафа Шоқай]] өзінің естеліктерінде бұл жиынға өзбек және татар елдері өкілдерінің де қатынасып, өздерінің ыстық ықыласын білдіргендігін айтып: «Сөйтіп құрылтай ұлы түркі халықтарының бас қосқан үшеуінің мызғымас бірлігін көрсететін сахнаға айналды» - дейді. Бірінші жалпықазақ съезін ұйымдастыру бюросы «[[Қазақ газеті|Қазақ]]<nowiki/>» газетінің 24-маусым күнгі санында съездің тәртібіне қойылатын мәселелерге байланысты ел талқысына өз тұжырымдарын ұсынды. Тезистер түрінде баяндалған бұл мәселелердің бәрі дерлік кейін бірінші жалпықазақ съезінің күн тәртібіне енді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9</ref> == Тарихы == === Ақпан төңкерісі === {{Басты мақала|Ақпан төңкерісі}} [[1917]] жылы [[Ақпан төңкерісі]]нің жеңісі күллі қазақ деген ұлт зиялыларының басын бір жерге қосуға мүмкіндік әкелді. [[1917 жыл]]дың [[сәуір]]-[[мамыр]] айларында көптеген облыс-уезд орталықтарында аймақтық қазақ [[съезд]]ері өткізіліп, қазақ комитеттері құрыла бастады. Олардың жекелеген өкілдері Уақытша үкіметтің жергілікті органдары болған облыстық және уездік атқару комитеттерінің құрамына енгізілді. [[1917]] жылы Қазақ сиездері [[Орынбор]] (Торғай облыстық), [[Орал]] (Орал облыстық), [[Семей]] (Семей облыстық), [[Омбы]] (Ақмола облыстық) т.б. қалаларында болды. Қазақ съездерін өткізуге ұлт зиялылары белсене кірісті. Орал облыстық қазақтардың 1-ші съезі 1917 жылы 19-22 сәуір аралығында Орал қаласында өтті. Съезді уақытша қазақ комитетінің төрағасы Ғұбайдолла Әлібеков ашып, құттықтау сөз сөйледі. Осы съезде бірінші кезекте Мемлекетті басқару туралы, Уақытша үкімет туралы және жүріп жатқан импералистік соғысқа көзқарас туралы мәселелер қаралды. Съез төрт күнге созылды, съездің соңғы төртінші күні облыстағы оқу-ағарту, мәдениет және т.б. мәселелер қаралды. Съез делегаттары Орал облысында қазақтар арасында бастауыш, орта, жоғары білім беру жүйесі қанағаттанғысыз деп тауып, төмендегі шешімдерді қабылдады: * мұғалімдер съезін шақыру қажет; * Орал қаласында уақытша орта оқу орнын ашу қажет, ерлер гимназиясының бағдарламасы негізінде қазақ балаларына арнайы оқу орнын ұйымдастырып, оны қазақтар қаражатына салынған бұрынғы кәсіптік мектептің үйіне орналастыру жөн деп табылсын; * қазақ тілінде газет, брошюралар шығару қажет деп табылсын; Съезде бұдан басқа да мәселелер қаралды, басқа қаралған мәселелерді қосқанда саны 23-ке жеткен. Орал сиезінің қарарында облыс орталығында орта мектеп ашу және кәсіби мамандардың қатысуымен халық ағарту ісін реформалау мәселелерін талқылау үшін мұғалімдер құрылтайын шақыру қажеттілігі көрсетілді. Осы съезде Жаһанша Досмүхамедов: «Біздің мақсатымыз – ел билеуді халықтың өз қолына беру, қазақ халқы автономияға ие болып, алдағы уақытта тағдырын өз қолына алады. Қалың қазақты аяусыз қанаған патша орнынан түсті. Ендігі жерде қазақты елдің тұрмысын, тілін білетін, мінез-құлқын, әдет-ғұрпын білетіндер ғана басқарады. Осыған байланысты қалай болғанда да біз Ресейден автономия алуға тиістіміз», деп өз ойын білдіреді. Жаһаншаның жалынды сөзінде мемлекеттің саяси құрылысы мен оның мемлекеттік тілі, оның қолдану аясы ашық түрде айқын айтылғанын біздер ұғынуымыз керек. Кешегі өткен [[1986 жыл]]ғы желтоқсан оқиғасының құрбандары болған жастар да Жаһаншаның ой-пікірін қайталағанын біз еске түсірмей кете алмаймыз. XX ғасырдың басындағы алаш ардақтылары халықты ұлтаралық бірлікке шақырды, олар ұлтшылдықты арқау еткен жоқ, керісінше ұлтын сүйген ұлтжанды азаматтар екенін танытты. === І Жалпықазақ съезі === [[1917 жыл]]ы 21-28 шілдеде Бірінші Жалпықазақ съезінде «Алаш» атты партия құрылып, бұл съезде 14 мәселе қаралды. Осылардың ішінде ерекше атайтынымыз: *# Мемлекет билеу түрі *# Қазақ облыстарында автономия; *# Жер мәселесі; *# Оқу мәселесі және т.б. Мемлекетті билеу түрі Ресейде демократиялық, [[Федеративті мемлекет|федеративтік]] [[парламенттік республика]] болу керек деп көрсетілген Н. Мартынинконың «Алашорда» атты құжаттар жинағында. Ал [[1917 жыл|1917]] жылы [[24 маусым|24 маусымдағы]] «[[Қазақ газеті|Қазақ]]<nowiki/>» газетінде автономиялықтың негізі туралы әртүрлі пікір-ұсыныстар айтылған. Қазақ мемлекетінің әлде Федеративтік Россияның бір автономиялық бөлігі болғаны жөн бе? Қазақтар өз бетімен тәуелсіз ел бола ала ма, әлде тәуелсіздікке басқа халықтармен одақтасқан жағдайда жете ме деген сұрақтар талқыланды. Бірақ бұл сиезде нақты пікірге келе алмады. Ал жер мәселесі Құрылтай съезіне қалдырылды. Күн тәртібінде айрықша мәнге ие болған дін, оқу-ағарту, әйел мәселелері және сот жүйесі болды. Бұрынғы ескі сот жүйесі («Народный сот») таратылып, олардың орнына «Қазақ тұрмысына лайық айрықша сот құрылуға» тиіс болды. Келесі мәселе оқу-ағарту саласы: «міндетті бастауыш оқу енгізу», «бастапқы екі жылда оқу баланың ана тілінде» жүргізілу керектігі айтылып, тіл мәселесін айрықша назарға алған және білім берудің тегін болуы талап етілген. Білім алудың орта, арнайы, жоғарғы сатылары да айтылған. Сьездің нәтижесінде автономияның астанасы ретінде [[Семей|Жаңа-Семей]] (қазіргі Семей қаласы) қаласы таңдалды, кейін қаланың аты Алаш деп ауыстырылды. === Алаш партиясының пайда болуы === [[1917 жыл]]дың 21 қараша күні «[[Қазақ газеті|Қазақ]]<nowiki/>» газетінде Алаш партиясы бағдарламасының жобасы және съез материалдары жарияланды. «Алаш» партиясының өмірге келуі үлкен саяси мәселе еді. Сол кездегі қазақ зияларының ғылыми жұмыстарымен де, оқу-ағарту ісімен де, алғашқы қазақ тілінде басылымдар шығару әрекетімен де, көркем әдебиетімен де айналысқанын көруге болады. «Алаш» партиясы бағдарламасының жобасындағы тоғызыншы тарауда «Ғылым-білім үйрету» жөнінде :- оқу ордаларының есігі кімге де болса ашық, ақысыз болуы; :- жұртқа жалпы оқу жайлы; бастауыш мектептер ана тілінде оқылады; :- қазақ өз тілінде орта мектеп, университет ашуға; :- оқу жолы өз алдына автономия түрінде болуы; :- үкімет оқу ісіне кіріспеуі; :- мұғалімдер-профессорлар өзара сайлаумен қойылуы; :- ел ішінде кітапханалар ашылу туралы айтылады. :- газет шығаруға, кітап бастыруға еркіншілік - деп көрсетілген. 1917 жылғы 5-13 желтоқсанда Орынбор қаласында Екінші [[Жалпы қазақ съезі|жалпықазақ съез]]<nowiki/>і өтеді. Съездегі қаралған аса маңызды мәселелер: қазақ-қырғыз автономиясы; милиция құру; ұлт кеңесі; оқу мәселесі т.б.. Бұл сиезде автономияны жариялау мерзімі туралы қызу тартыстар бірнеше күнге созылды. Осы съезде Алаштың аяулы азаматы [[Міржақып Дулатұлы]] баяндама жасады: қазақ даласында медресе мен мектептердің аздығын, қазақ тілінде оқулықтардың жетіспейтінін, сондықтан міндетті түрде ұлттық мектептерді құру керектігін тілге тиек етті. Осы мәселе бойынша құрамы 5 адамнан тұратын бастауыш және орта мектептерге арналған қазақ тілінде оқулық жазатын комиссия құрылды. Комиссия орталық ұлттық кеңеспен бірге болу керек. Комиссияға оқулықтан басқа да жұмыстар жүктелді. Атап айтсақ: ұлттық мектептерге арналған бағдарламалар; мұғалімдерге арналған нұсқаулар; бала тәрбиесі жөніндегі кітаптар; барлық қырғыз-қазақ мектептерінде халықтық білім беру іс-шараларының Ережелерін жасау; қазақ тілінде жазу үлгілерін енгізу; қазақ тіліне пайдалы кітаптарды, брошюраларды аудару т.с.с. Комиссия 1918 жылдың басынан жұмысқа кірісу керек. Өздері құрастырған кітаптарын, бағдарламаларын баспаға жариялап отыру қажет. Комиссия құптамаған окулықтар басылымға шығарылмайды. Комиссия жұмысына қаражатты облыстық земстволар ұлттық қордан бөлуге тиіс делінген. Міне, өздеріңіз көріп отырғандай, жаңадан құрылып жатқан «Алашорда» үкіметі алғашқы сағатынан бастап ұрпақ тәрбиесіне, ұрпақ болашағына зор көңіл бөлген. Жас ұрпақтың туған тіліне деген сауаттылығын арттыру үшін, ана тіліндегі оқулықтарды жасауға кіріскен. Бала тәрбиесіне, оқуына осындай қиын заманда жаңаша бетбұрыс, бұл болашаққа деген сенім еді. Білімді жастар, еліне салауатты да сауатты қызмет етеріне деген үміт болатын-ды. Орынбордан қайтып оралған бойында Жаһанша, Халел Досмұхамедовтер қазақтың батыс аймағын басқаратын үкімет құруға кірісті. «Ойыл уәлаяты» уақытша үкіметі – XX ғасырдың басында Жайық өңірінде орнаған мемлекеттік-автономиялық құрылым. Ол 1918 жылдың мамыр айының соңында Жымпитыда өткен ІҮ Орал облыстық қазақ сиезінің қарарымен құрылды. «Ойыл уэлаяты» уақытша үкіметінің атқарған істері: жерге жекеменшікті жойып, оны халықтың меншігі деп жариялады; халық сайлаған уәлаяттық, уездік соттар іске кірісті; ақша-финанс жүйесі жасалынды; халыққа өз саясатын жеткізу, түсіндіру үшін газет шығарылды (оның редакторы болып Ахмет Мәметов жұмыс атқарды. Ол М.Мәметованың әкесі, көрнекті Алашорда қайраткерлерінің бірі); жерді пайдалану, салық, дін, сот, білім, әскер істері жөнінде қаулы-қарарлар қабылдады. Осыған қоса, іс-қағаздарын ана тілінде жүргізу туралы мәселе айқын жолға қойылды. Білім беру ана тілінде болуы керек делінген. Басылымдардың қазақ тілінде болуына ерекше назар аударған. [[File:Alash-orda.jpg|thumb|right|Алаш партиясының жетекшілері|283x283 нүкте]] [[1918 жыл|1918]] жылы [[1 сәуір|1 сәуірде]] [[Халел Досмұхамедов|Халел]] және [[Жаһанша Досмұхамедов]]тер [[Мәскеу|Мәскеуге]] барып, Орталық Кеңес өкіметінің басшысы [[Владимир Ильич Ленин|В. И. Ленинмен]] және Ұлт істері жөніндегі халық комиссары [[Иосиф Виссарионович Сталин|И. В. Сталинмен]] кездеседі. «Алашорда» атты ұлттық автономиялық үкімет құрылғанын, «Алашорда» үкіметінің төрағасы Әлихан Бөкейханов екенін мәлімдейді. Бірақ «Алашорда» мемлекетінің қойған талап-тілектерін Орталық Кеңес өкіметі толықтай мойындамайды. Дегенмен де РКФСР-дің ұлт істері жөніндегі комиссариатының құрамында қазақ бөлімі құрылады. «Тіл адамның даңқын асырады. Адам ол арқылы бақыт табады» деп [[Жүсіп Баласағұни|Жүсіп Баласағұнның]] «Құдатғу білік» еңбегінде жазғандай тіл саясатын көтерген XX ғасырдың басындағы Алаш қайраткерлерінің қазақ қоғамындағы басты ағымдарының бірі – автономиялық басқару жүйесіндегі мемлекеттік құрылыс болса, екіншісі – Мемлекеттік тіл саясаты еді. Ана тіліне деген үлкен жауапкершілік еді. Алаштың арыстарының бірі – Ахмет Байтұрсынов «Дүниеде ешбір тіл өз-өзінен шықпайды. Тіл деген нәрсе қалың елдің күндегі тұрмыс қазанында қайнап, пісіп дүниеге келеді,» - десе, Күнбатыс Алашордасының идеологы саналған Ғ.Қараш: «Тіл болмаса, ұлт та болмайды, яғни ұлт бүтіндей өлген, жоғалған ұлт болады. Ең әуелі ана тілі қажет. Егер ана тілін білмесең, онда сен ол ұлттың баласы емессің. Ана тілін білмей тұрып, ұлт білімін ала алмайсың. Ұлт білімі болмаса, онда әдебиеттің болмайтындығы өзі-ақ белгілі. Әдебиеті жоқ ұлттың өнері де өршімейді», - деген. Батыс Алашорда үкіметі жетекшілерінің бірі Халел Досмұхамедұлы тіл туралы: «Біздің тәжірибемізде қазақ тілі – бай тіл. Тек сөздерін ғылым жолына салып реттесе, ешбір жұрттың тілінен кем болмайды», - деген пікірді айтқан. === Қазақ АКСР-і === Қазақ АКСР-і орнағаннан соң [[1924]] жылы Орынборда маусымның 12-сінде Қазақ (қырғыз) білімпаздарының тұңғыш сиезі шақырылды. Осы съезде 12-13 жыл бойы қолданылып, орнығып қалған қазақ тілінің дыбыстық табиғатына лайықталып өзгертілген, ресми түрде қабылданған альфавиттің мәні жөнінде, дыбыс әдісімен оқыту ісі жөніндегі мәселелер талқыланды [16]. Ал [[1927]] жылы Қызылордада жазу (графика) мәселесіне арналған конференцияда А.Байтұрсынов сиезде айтқан пікірін қуаттай келе: «Түрік жұртының 90%-і баяғыдан бері араб әрпін пайдаланып келеді. Әрқайсысының араб әрпімен жазылған хат мәдениеті бар (хат мәдениеті –сауаттылық, оның жүзіндегі өнер-білім, ілім, емле, үйрету әдісі, баспа істері, баспа мамандары, жазба мамандары, жазылған, басылған барша сөздер т.т.). Хат мәдениеті бар халыққа бір әрпін тастап, екінші әріпті ала кою оңай нәрсе емес», – деп өз ойын білдірген. А.Байтұрсынов – қазақ балаларының ана тілінде сауат ашуына көп күш жұмсаған адам. Осы талапты жүзеге асыру үшін А.Байтұрсынов қазақша сауат ашатын тұңғыш әліппе құралын жазды. Ол «Оқу құралы» деген атпен тұңғыш рет 1912 жылы Орынборда шығарылса, 1925 жылы Орынборда 7 рет қайта басылады. Ал [[1926 жыл|1926 жылы]] «Әліппенің» жаңа түрін жазып ұсынады, бұл суреттермен берілген оқулық. 1926 жылы Қызылорда Ташкент баспалары бірігіп шығарған. Қазақ тілін талдаптануда А.Байтұрсыновтың еңбегін және бір тұрғыдан ерекше бағалау керек. [[Ахмет Байтұрсынұлы|А. Байтұрсынов]] тіл мен әдебиет қана емес, этнография, тарих мәселелерімен де шұғылданғанын айту керек. Ахмет Байтұрсынов XX ғасырдың 20 жылдарында Қазақстанның оқу-ағарту комиссары, Алаш қозғалысының мүшесі, ғылым, әдебиет, өнер салаларында шығармашылық жұмыспен шұғылданды. А.Байтұрсынұлы «Ғылыми және практикалық білімнің жиынтығын бойына сіңірген халық қана айбарлы да бай болады» деп санады. Ғасыр басында Алаш ардақтылары Қазақ АКСР-ның Қазақ-Қырғыз Білім Комиссиясында жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беруде, халқын мәдениетке сүйреуде жан аямастан қызмет етті. Білім Комиссиясы жұмысына Мағжан Жұмабайұлы, Мұхамеджан Тынышбайұлы, Сұлтанбек Қожанұлы, Жаһанша Досмұхамедұлы, Нәзір Төреқұлұлы, [[Жүсіпбек Аймауытов|Жүсіпбек Аймауытұлы]], Иса Тоқтыбайұлы, [[Санжар Сейітжафарұлы Асфендиаров|Санжар Асфендиарұлы]], Халел Досмұхамедұлы тағы басқалар қатысты. Алаш ордасы партиясы қазақ халқына <gallery> Сурет:Magjan.JPG|Мағжан Жұмабайұлы Сурет:Aymawtov.jpg|Жүсіпбек Аймауытұлы Сурет:Tynyshpaev inzhener.jpg|Мұхамеджан Тынышбайұлы Сурет:Нәзір Төреқұлұлы.jpeg|Нәзір Төреқұлұлы Сурет:Асфендиаров, Санжар Джафарович.jpg|Санжар Асфендиярұлы Сурет:Жанша Досмухамедов, 1920 год.jpg|Жаһанша Досмұхамедұлы Сурет:Халел Досмұхамедұлы.jpg|Халел Досмұхамедұлы </gallery> XX ғасыр басында Алаш қайраткерлері көтерген тіл мәселелесі бүгінгі XXI ғасырдың да ең өзек жарды мәселесі болып отыр. [[Әлімбаев Мұзафар|М.Әлімбаев]]: {{Дәйексөз|«Туған жерді сүю – парыз, сүю үшін білу парыз»}} - десе, ана тілімізді бәріміз де сүюге, қастерлеуге тиіспіз.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. SBN 9965-32-491-3</ref><ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> == Алаш Орда үкіметі == Алаш партиясы мүшелері [[Алаш Орда]] үкіметінің құрамында барынша көпшілігі болған.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref> Тарихты халық жасағанымен, қоғамның тарихи даму заңдылықтарын реттеп отыратын заңдар мен құқықтық құжаттарды, саяси-құқықтық доктриналарды нақты тұлғалар жүзеге асыратыны белгілі, осы салада мемлекеттік тілдің де атқарар қызметі зор. Қазақ жері екі ғасырдан астам [[Ресей самодержавасы]]ның қол астында болған жылдарда, қазақ халқының өз тағдырын өзі билеу құқығынан айырғаны, көк түрік дәуірінен бастау алған бірегей саяси тарихы бар халық, түгелдей империялық заңдардың бұғауына түскені, біздерге тарихтан белгілі. Қазақ қоғамының осы қасіретін халықтың озық ойлы, көзі ашық өкілдері аңғара бастады. Олар халықты саяси күрес додасына бастап шықты. Бұған себеп болған [[1917]] жылғы Ресейдегі қос төңкеріс еді. Патша үкіметінің тақтан құлауы саяси күресті одан әрі қыздыра түсті. Қазақ зиялылары саяси қызметтің қатерлі жолына жалтақтамай, жанқиярлықпен күрескен көрнекті тұлғалар шықты. Олар: Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Жақып Ақбаев, Әлімхан Ермеков, Халел Досмұхамедов, Жаһанша Досмұхамедов және т.б. болатын. Олар патша самодержавасының қазақ халқының саяси-сезімінің қалыптасып, оның саяси күреске ұласуына, барынша кедергі келтіріп отырғанын бірден түсінген еді. <gallery> Сурет:Alixan Bokeyxan.jpg|Әлихан Бөкейханов Сурет:Міржақып Дулатов.jpg|Міржақып Дулатов </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.abai.kz/node/6299 Алашорда әскерінің ұраны: «Жасасын, Отанның адал ұлдары!»] *# Н.Назарбаев Қазақстан халықтарына арнаған жолдауы. Алматы, 2005. *# М.Шахановтың өлеңдері // Қазақ тарихы. 2005. №5 *# Құл-Мұхамед. Алаш қайраткерлері саяси-құқықтық көзқарастарының эволюциясы. Алматы: Атамұра, 1998. *# Д.Сүлейменова. Алашорданың Батыс бөлімінің тарихы. Тарих ғылымының кандидаты ғылыми дәрежесін алуға арналған диссертация. Алматы, 2004. *# Ж.Ақбаев. Жанша. Орал, 1994. *# Н.Мартыненко. Алашорда сборник документов. Алматы, 1992. *# Н.Мартыненко. Алашорда сборник документов. Алматы, 1992. *# «Қазақ» газеті//21 караша, 1917. *# Д.Сүлейменова. Алашорданың Батыс бөлімінің тарихы. Тарих ғылымының кандидаты ғылыми дәрежесін алуға арналған диссертация. Алматы, 2004. *# Д.Сүлейменова. Алашорданың Батыс бөлімінің тарихы. Тарих ғылымының кандидаты ғылыми дәрежесін алуға арналған диссертация. Алматы, 2004. *# Н.Нұрпейіс. Алаш һәм Алашорда. Алматы, 1995. *# Қазақстан тарихы // әдістемелік журнал, 2006, №3 *# Р.Сыздықова. Ахмет Байтұрсынов. Алматы, 1990. *# Қазақ тарихы // журналы, 1997, №5. *# К.Нұрпейіс, М.Құлкенов, А.Мектепов, Б.Хабижанов. Халел Досмұхамедұлы және оның өмірі мен шығармашылығы. Алматы: Санат, 1996. *# Р.Сыздықова. Ахмет Байтұрсынов. Алматы, 1990. *# Р.Сыздықова. Ахмет Байтұрсынов. Алматы, 1990. *# Р.Сыздықова. Ахмет Байтұрсынов. Алматы, 1990. *# Қазақстан Республикасының ҰҚК - нің мұраты. №06610-іс *# К.Нұрпейіс, М.Құлкенов, А.Мектепов, Б.Хабижанов. Халел Досмұхамедұлы және оның өмірі мен шығармашылығы. Алматы: Санат, 1996. == Фильмдер == * [[1990]] — [[Мағжан (фильм)|«Мағжан»]] [[Мағжан Жұмабаев]] режиссері: [[Қалила Наматұлы Омаров|Қ.Умаров]] * Жанр: [[Деректі фильм|“Деректі фильм”]] Өндіріс: [[Қазақтелефильм|“Қазақтелефильм”]] [[1993]] — [[Міржақыптың оралуы (фильм)|«Міржақыптың оралуы»]] [[Міржақып Дулатұлы]] режиссері: [[Қалила Наматұлы Омаров|Қ.Умаров]] * Жанр: [[Деректі фильм|“Деректі фильм”]] Өндіріс: [[Қазақтелефильм|“Қазақтелефильм”]] [[1994]] — [[Алаш туралы сөз(фильм)|«Алаш туралы сөз»]] режиссері: [[Қалила Наматұлы Омаров|Қ.Умаров]] * Жанр: [[Деректі фильм|“Деректі фильм”]] Өндіріс: [[Қазақтелефильм|“Қазақтелефильм”]] [[2009]] — [[“Алашорда” (фильм)|«Алашорда»]] режиссері: [[Қалила Наматұлы Омаров|Қ.Умаров]] * Жанр: [[Деректі фильм|“Деректі фильм”]] Өндіріс: [[Қазақфильм|“Қазақфильм”]] [[Шәкен Кенжетайұлы Айманов|Шәкен Айманов]] атындағы == Тағы қараңыз == * [[Алаш партиясының бағдарламасы]] {{wikify}} [[Санат:Қазақстан саяси партиялары]] [[Санат:Қазақстан тарихы]] [[Санат:Алаш автономиясы]] nr6kxo8qnxvdizaolmuvbj6tlhpqo2o 0 9598 3319533 2962650 2024-04-25T14:11:02Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki {{Машиналық аударма|}} {{Боксшы |Есімі = Майк Тайсон |Шынайы есімі = |Суреті = Mike Tyson Portrait.jpg |Суреттің сипаттамасы = Тайсон SXSW-де, 13 наурыз 2011 жыл |Толық есімі = Майкл Джерард «Майк» Тайсон |Лақап аты = Темір Майк ({{lang-en|Iron Mike}}), <br />Нокауттар королі ({{lang-en|King KO}}), <br />«Планетада ең қатаң адам» ({{lang-en|Baddest Man on the Planet}}), <br />Кид-Динамит ({{lang-en|Kid Dynamite}}) |Азаматтығы = {{USA}} |Туған күні = 30.06.1966 |Туған жері = [[Бруклин]], [[Нью-Йорк]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Тұрғылықты жері = [[Финикс]], [[Аризона]], [[АҚШ]] |Салмағы = Ауыр салмақ (90,92 кг-нан жоғары) |Тұрысы = оңқай |Бойы = 178 см |Қолдың қарқыны = 178 см |Стилі = [[Peek-a-boo]] |Бапкері = |Командасы = |Алғашқы айқасы = 6 наурыз 1985 |Соңғы айқасы = 11 маусым 2005 |Чемпион белдігі = [[WBC]], [[WBA]], [[IBF]], [[The Ring (журнал)|The Ring]] |Айқастар = 58 |Жеңістер саны = 50 |Нокаут = 44 |Жеңілгені = 6 |Тең түскендері = 0 |Болмағандары = 2 |Әуесқой айқастары = 60 |Әуесқой айқастарда жеңгені = 54 |Әуесқой айқастарда жеңілгені = 6 |Әуесқой айқастарда нокауты = |Әуесқой айқастарда тең түскендері = |Рейтинг1 = BoxRec |Позиция1 = |Үздік позициясы1 = |Рейтинг2 = |Позиция2 = |Үздік позициясы2 = |Рейтинг3 = |Позиция3 = |Үздік позициясы3 = |Рейтинг4 = |Позиция4 = |Үздік позициясы4 = |Рейтинг5 = BoxRec |Позиция5 = |Үздік позициясы5 = 1 (2138 ұпай)<br /> тамыз 1989 жыл |Рейтинг6 = |Позиция6 = |Үздік позициясы6 = |Рейтинг7 = |Позиция7 = |Үздік позициясы7 = |Рейтинг8 = |Позиция8 = |Үздік позициясы8 = |Рейтинг9 = |Позиция9 = |Үздік позициясы9 = |boxrec_id = |Сайты = }} {{Медальдар | ені = 270px | суреті = | медальдар = {{ОО-спорт|[[Бокс]]}} {{турнир|[[Жастар арасындағы алғашқы Олимпиада ойындары|Жастар арасындағы алғашқы<br>Олимпиада ойындары]]}} {{медаль|Алтын|[[Жастар арасындағы алғашқы Олимпиада Ойындары 1982|1982]]|[[Жастар арасындағы алғашқы Олимпиада Ойындары 1982 бокс|90 кг жоғары]]}} {{турнир|[[Бокстан абсолютті әлем чемпиондар тізімі|Әлем чемпионаты]]}} {{медаль|Алтын|[[Бокстан әлем чемпионаты 1987|1987]]|90 кг жоғары}} }} '''Майкл Джерард «Майк» Тайсон '''(''{{lang-en|Michael Gerard Mike Tayson}}''; [[1966 жыл]]ы [[30 маусым]], [[Бруклин]], [[Нью-Йорк (штат)|Нью-Йорк]], [[АҚШ]]) − ең ауыр салмақта өз өнерін көрсеткен американдық кәсіпқой-боксшы. Әлемде ең танымал кәсіпқой боксерларының бірі. Аты күллі әлемге әйгілі американдық кәсіпқой [[бокс]]<nowiki/>шы. [[WBC]] (1986—1990, 1996), [[WBA]] (1987—1990, 1996), IBF (1987—1990), The Ring журналының (1988—1990) чемпионы. 3 рет сотталған. 1992 жылы (зорлау айыбымен 6 жыл бас бостандығынан айырылып, 3 жылын өтеп шыққан), 1998 жылы (көлігімен соқтығысқан адамдарды ұрып соққаны үшін 3 ай бас бостандығынан айрылды), 2008 жылы (есірткі қабылдағаны үшін сонымен қатар есірткі қабылдап алып көлік жүргізгені үшін 1 күн бас бостандығынан айрылды). 8 баланың әкесі. 2009 жылы Майктің 4 жасар қызы қайтыс болады. Ислам дінін ұстанып, араб тілінде '''Малик Абдул Азиз''' деген есім алған. [[Веган]]. [[Iron Mike Promotions]] компаниясының негізін қалаушы. Тайсон өзінің [[бокс]]ерлік шеберлігімен қоса, [[актер]]лік өнерімен де танымал. Автобиографиялық «Тайсон» фильміне (1995) сценарий жазуға көмектескен, және екі деректі фильмге «По ту сторону славы» (2003) және «Майк Тайсон» (2009) түскен. ''Майк Тайсон'', ''Тайсон'' деген фильмдерде басты рөлді сомдаған. == Өмірбаяны == Майк Тайсон Нью-Йорке туды, Бруклинде, [[Браунсвилл (Орегон)|Браунсвилль]] ауданында. Оның әке-шешелерінің есімдері - Лорна Смит және Жимми Киркпатрик. Алайда өзінің фамилиясын Майк анасының бірінші күйеуінен мұралыққа алған. Оның әкесі отбасын Майка туылмай тастап кеткен. Майктың Дениз есімді апасы және Родни көкесі бар. Ол жасында өте қыз мінезді болған және өзін қорғауды білмеген. Майкты көкесі Родни және көршінің ұлдары және сыныптастары ылғи мазақ қалатын. Ол 10 жасқа дейін ол патологиялық қабілетсіз болды, өзін-өзі қорғай алмады. Алайда 9-11 жастқа келгенде Майк бір жерін сындырып алады. Бір күні бір жергілікті көше бандысының мүшесі оның көгершінін қолдарынан тартып алып, басын үзіп тастайды. Айбаттанған Майк өзінің зорлықшылына бас салады да оны ұрып соғады. Бұдан былай Майк жергілікті жас бандиттер арасында абыройы өседі, олар бұған өздерінің қалтаға қол салуға, дүкендерден ұрлау сияқты әдеттерге үйретеді. Артынша мұның салдарынан соң оның тұтқындалуына, жасөспірімдерді түзеу мекемелеріне түсуіне себеп болады. Осы уақытта ол, қатал жасөспірімдермен кездесуге келген, [[Мұхаммед Әли]]ды кездестіреді. Тап осы Әлимен кездесуден кейін ол тұңғыш рет боксшының мансабы туралы ойланады. ==Жетістіктері== [[Сурет:Mike Tyson at SXSW 2011.jpg| 200px|оңға | нобай |Кәсіпқой боксшы - Темір Тайсон]] * Жастар арасындағы олимпиада жүлдегері (1982 ж.) * Ең ауыр салмақтағы [[WBC]] дәрежесiнiң [[чемпион]]ы (1986-90, 1996 жылдар); * Ең ауыр салмақтағы [[WBA]] дәрежесiнiң чемпионы (1986-90, 1996 жылдар); * Ең ауыр салмақтағы [[WBF]] дәрежесiнiң чемпионы (1987-90 жылдар). * 50 жеңiс (44-i [[нокаут]]пен), 5 жеңiлiс, 2 ойын дұрыс өткiзiлмеген боп шешiлген. * 1978 жыл. 12 жасар Майк Нью-Йорктың Бруклин қаласында қалта ұрлығымен ұсталып, тәртiбi қиын балаларды түзету мектебiне түседi. * 1979 жылы Түзету мектебiндегi спорт мұғалiмi Тайсонды танымал бапкер Каса ДАматоның тәрбиесiне бередi. * 1984 жылы Қос рет [[Олимпиада]]ның болашақ чемпионы [[Генри Триллман]]нан жеңiлiп, [[АҚШ]]-тың құрамасына ене алмайды. * 1985 жылы 6 наурыз күнi кәсiби бокстағы алғашқы қадамын жасап, алғашқы раундта-ақ қарсыласы Гектор Мерседестi нокаутқа түсiредi. Дәл осы жылы боксшының бапкерi К. ДАмато қайтыс болады. * 1986 жылы WBC дәрежесiнiң үздiгi [[Тревор Бербик]]тi екiншi раундта кiрпiк қаққызбай сұлатқан Майк бокс тарихындағы ең жас әлем чемпионы атанады. * 1987 жылы Тайсон WBA дәрежесiнiң чемпионы атанады да, бұл атаққа таласқан Пинклон Томасты техникалық нокаутпен ұтып, өз дәрежесiн қорғап қалады. Бұдан кейiн WBF дәрежесiнiң чемпионы Тони Такердi жеңiп, негiзгi үш WBA, WBC, WBF дәрежелерiнiң чемпионы атанады. * 1988 жыл. Ларри Холмсқа төртiншi раундта, экс-чемпион Майкл Спинксқа алғашқы раундта-ақ рингтiң еденiн иiскетiп, нокаутқа түсiрсе, көше ортасында тағы бiр танымал боксшы Митч Гриннiң қолын сындырып тынады. * 1989 жыл. Британдық Фрэнк Бруноны техникалық нокаутпен жеңiп, ойынды тез-ақ тәмамдайды. * 1990 жыл. «Темiр» Тайсон ең iрi жеңiлiске душар боп, жинаған бүкiл дәрежелерiн Джеймс Дугластың мойнына iлiп бередi. * 1991 жыл. Донован Раддокты техникалық нокаутпен жеңiп, қарымта кездесуде одан басымдығын тағы бiр дәлелдейдi. Осы жылы кезектi қылмысы үшiн ұсталған Тайсон 30 мың АҚШ долларымен аман құтылады. * 1992 жыл. Қуанышы ұзаққа бармаған Тайсон 10 жылға сотталады. * 1995 жыл. Уақытынан ерте бостандыққа шыққан Тайсон бұл жылы жаңа рекорд жасап, Лас-Вегаста Питер Маклинидi бар болғаны 89 секундта сұлатып түсiредi. * 1996 жыл. Фрэнк Бруноны үшiншi раундта нокаутқа түсiрген «темiр» боксшы WBC дәрежесiн қайтарады. Алайда бұл дәрежеден Леннокс Льюиске қарсы шықпағаны үшiн айырылады да, WBA дәрежесiнде Брюс Селдонды алғашқы раундта нокаутқа түсiрiп, чемпион атанады. Дәл осы жылы Тайсон Эвандер Холифидтен 11-раундта техникалық нокаутпен ұтылады. * 1997 жыл. Холифилдпен қайтара кездесуге шығып, үшiншi раундта қарсыласының құлағын қыршып алған Тайсонды Невада штатының атлеттiк комиссиясы боксерлiк лицензиясынан айыруға шешiм шығарады. * 1998 жыл. Аталмыш комиссия Тайсонның iсiн қайта қарап, оған лицензиясын қайта алып бередi. * 1999 жыл. 3 ай түрмеге жатып шыққан Тайсон Орлин Норриспен рингке шығып, оны раунд аяқталған соң ұрып жығады. Алайда бұл ойынға төрешiлер дұрыс өткiзiлген жоқ деп баға бередi. * 2000 жыл. Рингке есірткі шегiп шыққаны анықталған соң, Тайсонның [[польша]]лық боксшы Анджей Голотаны жеңгенi тағы есептелмей қалады. * 2002 жыл. Тайсон Леннокс Льюиспен кездесiп, одан сегiзiншi раундта нокаут алып, жеңiлiске ұшырайды. * 2003 жыл. Жаңа [[рекорд]] - Тайсон Клиффорд Этьендi 49 [[секунд]]та кiлемге құлатады. * 2004 жыл. Тайсон тағы да сот алдында сенделiп жүрiп, британдық Дэнни Вильямстан жеңiледi. * 2005 жыл. [[Ирландия|Ирландық]] Кевин Макбрайдпен кездесуде жетiншi раундтан соң рингке шығуға қарсы болған Майк өзiнiң кәсiби бокстан бiржола кеткендiгiн мәлiмдейдi. ==Жеке өмірі== 3 рет үйленген: * Робин Гивенс, актриса * Монике Тёрнер, Джорджтаун университетіндегі бас дәрігер * Лакии Спайсер ==Хоббиі== [[Сурет:МайкТайсон.jpeg ‎|нобай|оңға|Майк көгершінімен]] Майк қиналған кезде немесе өзін жайсыз сезінген кезде өзінің көгершіндерімен сыр шерткенді ұнатады. Оның жүздеген көгершіндері бар. == Актерлік карьерасы == [[Сурет:Майк_Тайсон.jpg|200px|thumb|оңға|Майк Тайсон]] Майк Тайсон 55 эпизодттық фильмге түскен. Солардың ішінде кең тарағаны астыдағы тізімде: * Забойный реванш (2013) * Как я встретил вашу маму (16 эпизод восьмого сезона) (2013) * Очень страшное кино 5 (2013) * Мальчишник 2: Из Вегаса в Бангкок (2011) * Человек против природы. Новый вызов Тайсона (2011) * Осмеяние Чарли Шина (2011) * Мальчишник в Вегасе (2009) * Тайсон (документальный фильм) (2008) * Полный финиш (2007) * Рокки Бальбоа (фильм) (2006) * Когда меня полюбят (2004) * Крокодил Данди в Лос-Анджелесе (2001) * Боливия (2001) * Чёрное и белое (фильм, 1999)|Чёрное и белое (1999) * Бей в кость (1999) * Безумное телевидение (1995—2009) * Падший чемпион: Нерассказанная история Майка Тайсона (1993) == Жаттықтырушылары == * Бобби Стёарт (1978) * Тедди Атлас (1978—1982) * Кас Д’Амато (1980—1985) * Кевин Руни (1982—1988) * Аарон Сноуэлл (1989—1990) * Ричи Джакетти (1990—1991, 1997) * Джей Светлый (1995—1996) * Томми Брукс (1999—2001) * Ронни Шилдс (2002) * Фредди Роуч (2003—2004) * Джефф Фенек (2005) == Әуесқой бокстағы мансабы == Ол 15 жасында 1981 жылы мамырда «Tank» деген лақап атпен Holyoke клубында өз дебютін жасады. Сол жылы, тек қараша айында Ernie Беннетт күрес алдындағы соңғы жоғалған, онда алты жекпе-жалпы өткізді. Оның барлық қосалқы уақыт бірден керемет нәтижелерге әкелді даярлау, арналды. Қазірдің өзінде 1982 жылы Майкл Жастар Олимпиада ойындарында сөйлейді. Алдымен ол барлығы 8 секунд ринг қарсыласын жеңіп алды. Басқа кем дегенде қырғынды күтті. Жастар Олимпияда ойындары 1982 жылы, Майк Тайсон болды. Ол ақтық сында Джо Кортес қарсы келді. Тайсон дереу шабуыл шықты және бірнеше секунд қарсыласын нокаутқа Келесі жылы, оған 1983 жылы Алтын қолғап турнир қатысуға рұқсат тек Әл Эвансты жоғалтты. Paine залы пайдасына бағалау хабарландыру риза гу әңгіме болса да, Онда ол [[Крейг Рейне]] бар Төбелестен кейін күміс медаль алды. Kimmuelom Odum Колорадо Спрингс жылдың соңына күрес дейін аластатылды алдында 1984 жылы, Тайсон олардың барлық матчтары ұтып бастады. Лос-Анджелесте оның әуесқой мансап логикалық қорытынды Олимпиада ойындары 1984 (1984 Summer Olympics) еді. Финалдық Олимпиадалық іріктеу жолында Тайсон дөңгелек 1 Kelton Браун техникалық нокаутом жеңіп, Avery Rowles, сондай-ақ ұпайға жеңіп, екінші раундта Генри Milligan жылы қаққанда, үшін, алтын қолғап ауыр салмақты чемпионы жеңіп Олимпиада ойындарының іріктеу турының басталуы (24-3) жазбасын болды және нақты сүйікті Лос-Анджелесте 1984 жылы Олимпиада ойындарында Құрама Штаттарының қорғау үшін орын ұтып саналған. Содан кейін Олимпиада чемпионы атанды, біліктілік шайқаста Тайсон Генри Тиллман кездесті. Бірінші турда, Тайсон Tillman жібере алатын болды, ол сақина ұшып, сондықтан қағып, бірақ ол аяқтау алмады. Екінші турда Tillman негізінен Ябс жұмыс істеп, Тайсон қашып. Тайсон жиі оны қуып және дәл соққы келтірген. Tillman үшінші раундта соңында ғана қашықтықта бірнеше қатты соққылар сынған алды Тайсон, қашып. 2: Матчтың соңында марапаттау жақын судьялар 3 есебімен жеңіп Tillman. Tillman залы пайдасына бағалау туралы хабарландыруда наразылығын-гу әңгіме және шешім освистан. Содан кейін Тайсон қайтадан Tillman кездесті біліктілігін күресті. Тағы да, жақын сплит шешім жеңіс Tillman жеңіп алды. Көптеген Тайсон өз агрессивті стильде Олимпиада ойындары кәсіби стилінің еске жібергісі жоқ екенін сезіндім. Бірақ кек қырып Тайсон сәл кейінірек өтеді - қазірдің өзінде кәсіби рингте 16 маусымда, 1990, бірінші раундта оны ренжіткен адам тарсылдатпаңыз. 16 қыркүйек, 1984 Тайсон Brock Хақкани жеңгеннен соң, Тампере турнир Tammer жеңіп алды. Қалай болса да, Cus D'Amato Майк себебі Олимпиада ойындарының іріктеу турында сәтсіз жеңіліс көңіліміз болуы және кәсіби дайындық боксшысымен схватиться үшін ұзақ уақыт берді. Билл Cayton және Джим Jacobs - Ол екі танымал басшылар мен бокс жекпе-ұйымдастырушыларға сұрады. Жауынгерлік боксшылар ескі мұғалімі Кевин Руни мен Тедди атласын көмектесті. === Титулдары === * '''1981''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] Жасөспірімдер арасындағы Олипиадалық турнилер чемпионы * '''1982''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] Жасөспірімдер арасындағы Олипиадалық турнилер чемпионы * '''1983''' — [[Сурет:Silver medal icon.svg|Серебро]] «Алтын қолғап» турнирінің күміс жүлдегері * '''1983''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] 19-шы Ұлттық чемпионатының аясында Алтын медаль иегері * '''1984''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] 19-шы Ұлттық чемпионатының аясында Алтын медаль иегері * '''1984''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] Ауыр салмақта «Алтын қолғап» турнирінің күміс жүлдегері * '''1984''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] «Чемпиондар турнирінің» жеңімпазы == Кәсіби бокстағы мансабы == === Дебют === [[5 наурыз]] [[1985]] және Майк Тайсон бірінші кәсіби сақина кірді. Профи ретінде Тайсонның бірінші қарсыласы Гектор Мерседес болды. Барлығы 1985 Тайсон барлық қарсыластары бірліктерінің жеңіп, 15 жекпе-жек өткізді. === Атақ-даңқының шарықтауы === 1986 жылғы қаңтардан, Tyson Майк Джейкоманмен кездесті. Тайсон 4 және 5-кезеңнен Jameson төмен жіберілген және 5-ші раундында техникалық нокаутом жеңіп алды. Jameson оған дөңгелек бір минут немесе бір де жеңіске қарамастан, 5-ші раундта дейін ұстап алдық және сәтсіз кім бірінші болып өтті. Мүмкін нәтижесі, сондай-ақ алдыңғы күрес Тайсон ғана 13 күн бұрын жұмсалған фактісі әсер етті. 1986 жылдың ақпан айында, Tyson Джесси Фергюсон қарсы сақина кірді. 5-ші раундта Тайсон соңына таман бір бұрышында жау кеткен. Тайсон органға дұрыс Крюков болды, бірақ доп қорғауға құлап, дереу Ferguson мұрнын сындырып оң апперкот. Фергюсон кенепке дейін төмендеді. Ол Тайсон аяқтау ұмтылды есебінен 8. құрады. Турдың соңына дейін 30 секунд болды. Тайсон spurtovuyu шабуыл өткізді, бірақ Фергюсон қоңыраудың дейін ұстап алды. 6-шы раундта Фергюсон үнемі шешу бастады. Турда ортасында, ол Тайсон қолын қысып, оны жібермеді. төреші балуандар бөліп тырысты, бірақ Фергюсон Тайсон мүмкіндік жоқ. Содан кейін төреші айқасты тоқтатып, Ferguson аластатылды. Кейінірек, Тайсон жазбасын құртып емес мақсатында, Нью-Йорк мемлекеттік Спорттық комиссия техникалық нокаутқа жіберіп, үшін құқықтан айыру арқылы нәтижеге тұжырымын өзгерді. 1986 жылдың наурыз айында, Tyson Steve Zouski кездесті. Zouski зардап шеккен боксшы 34 жекпе-9 жеңіліс өте жақсы нәтиже болып көрінеді, бұл үшінші раундта дейін ұстап алдық. Және тағы да ол 1986 жылы үлгідегі Майк Тайсон қарсы еске тұр. Мамыр 1986 жылы, Тайсон атағын Джеймс Tillis бұрынғы қарсыласы кездесті. Тайсон күрес бұрын Tillis ұрыс соңғы үш ұпай жоғалтып, бірақ қарсыластары өте үлкен проблема әкелді. Дегенмен, сарапшылар бұл нокаут жеңіліске күтіп отыр деп санайды. Аллергия, өйткені күрес ортасында мерзiмiнен бұрын шаршау не болғанын, бірақ Тайсон Tillis күрес қалпына келтіру және оның мансап үздік күресуге барды бұрын ғана қызықты факт күрес Tillis ең зардап шегетін өткізді, деп еді нысаны. Өзі туралы шүбә Tillis қарамастан керемет күш көрсетіп, бірінші раундта бірнеше қатты соққы қабылданбаған. шайқас шарықтау шегі қайнату болып көрінген - бесінші раундта Tillis Тайсон өз тепе-теңдік жоғалады құлап, бірақ турдың соңына дейін өсті және созылды бүйірлік добын қабылданбаған кезде. Tillis шабуылдауға тырысты және негізінен қорғау Тайсон құлап уколов үлкен санын лақтырды. Тайсон бірінші жекпе-жек, ​​оның қорғаныс бұл шайқас сыныпта көрсете отырып, толық қашықтықты барды; Tillis матч соңына дейін Тайсон қарсы ұстап алдық бірінші қарсыласы болды. Бірауызды шешімімен Тайсон жеңіп алды және осы күресте керемет көрінгенімен, бірақ бірауыздан шешім жеңіп нокаутпен қарсыласқа жібере алмады. Мамыр 1986 жылы, Tyson Митч Грейн қарсы шайқасты барды. Бұл жекпе-жек Тайсон тек 17 күн Tillis күрес кейін өткізді. Тайсон күресуге Митч Жасыл тек бір жеңіліске болды және перспективалық боксшы болып саналса, сақина, сондай-ақ жүйке атмосфера жасыл, Тайсон сияқты, Браунсвилле өскен және бала енгізілген банды мүшесі қарсы банда болды, бұл көп фактіні жанады Тайсон. Үнемі opuschaennymi қолыңызбен оның алдында би, Тайсон қарсыласын мазақтайтын, ал Тайсон, қорғаныс бүкіл күресті, штамптау сериясы мен үлкен басым. Жақтарының арасында Тайсон JAB қақпағы Жасыл нокаутқа және жазушы алдында қонды алтын тіс, Фил Бергер, оны мөрімен. Турда жеңіске ережесіне сәйкес 1 ұпай берілді. Тайсон бірауызды шешімімен жеңіске жетті. Тайсон-Tillis күресуге осы күресті салыстыру Көптеген мамандар, Tillis, Жасыл жеңіске тырысты, егер ғана қайтып Тайсон іске қабілетті бола отырып, сақина аман деп шешті. Бұл күрес кейін Green 7 жыл сақина өтіңіз жоқ. Desyatiraundovyh Tillis мен Майк Грин қарсы екі белдесуде өз жолдауында күмәнмен әңгімелесуді жоққа кейін, нокаутпен жеңістер сериясын жеңіп және тағы ең қауіпті ауыр салмақтағы ретінде өз мәртебесін растады. 1986 жылдың шілдесінде, Tyson Реджи Gross кездесті. Дөңгелек Gross соңында әдептілік үлкен санын лақтырып, шабуыл Тайсон болуы білді. Тайсон, барлық дерлік соққылардан көлбеу қорғау шеберліктерін көрсетті, шок сол жағын таң. Жалпы кенепке құлады. Жалпы өсті. Тайсон көп соққы сериясы соққы және қайтадан кенепке қарсыласын жіберді. Жалпы тұрды, бірақ жалғастыру алмады және судья күресті тоқтатты. === Марвис Фрейзермен жекпе-жегі === Marvis Frazier күресті ең перспективалы боксшылар екі өтті, шілдеде 1986 жылы, Майк Тайсон ауыр салмақты бөлімінің Фрейзер, Джо атақты чемпионы ұлы. Алайда, Тайсонның қатысуымен күрес, ол Тайсон ұрып сол оппоненттердің масқара жеңіліске ұшырады. Дөңгелек 1 Тайсон басында бір бұрышында жау жүріп және оң апперкот болды. Фрейзер сілкіндірді. Тайсон бір рет күшті соққыларға кезекті сериясы өткізді. жау төмендеді. төреші санау басталды, бірақ Фрейзер сезімтал екенін көріп, санау тоқтатты. Бұл қиын тықырды болды. Фрейзер бірнеше минут өткен соң келді. Шын мәнінде, Фрейзер ауытқымас үшін, Тайсон 30 секундын ғана болды. Бұл шайқас Тайсонның кәсіби мансап қысқа болып шықты. Бұл күрес кейін Marvis Frazier аз танымал боксшылар тағы үш шайқас жұмсадық және 1988 жылы бокстан зейнетке шықты. Хосе Ribalta келесі шайқаста Тайсон кездесті. Ribalta тамаша физикалық жағдайын болды және 10 турдан дейін жетуі мүмкін. Тайсон үш рет 2 жылы кенепке жіберілген қарсылас, 8 және 10-шы турдан күрес дөңгелек 10 нокаутом жеңіп үшін. === Тревор Бербикпен жекпе-жегі === 1986 жылғы қарашада, Майк Тайсон [[WBC]] Тревор Berbick сәйкес әлем чемпионы қарсы сақина кірді. Тек 1986 жылдың ақпан айында Berbick, атағын жеңіп және тек қана алғашқы қорғаныс өткізді. 1-ші раундта Berbick ашық шайқаста Тайсон барды, бірақ бірнеше қатты соққылар қабылданбаған және шабуыл тоқтады. Дөңгелек Тайсон соңы сол Крюков таң 20 секунд бұрын, Berbick әрең Berbick нокаут қарсаңында өткен секунд, оның аяғына қалады. Қазірдің өзінде 2-ші турда Тайсон бірінші секунд құлату Berbick жылы Berbick раушан жіберу арқылы ереуіл өткізді. Дөңгелек Тайсон соңына дейін 40 секунд жақ оң апперкот болды, және одан сол ілмекке кейін басшысы Berbick соққы. Berbick уақытта Тайсон қарсы басылған, содан кейін төмендеді. Berbick екі рет тұруға тырысты, бірақ әр уақытта өзінің тепе-теңдік жоғалады. Үшінші талпыныстан, ол тұрып, бірақ ол қатты тербеледі. төреші күресті тоқтатты. Күрес кейін Тайсон ең жас ауыр салмақта дивизионда чемпионы және қатарынан үш рет көтеріліп, құлап қарсыласын мәжбүр атып бірінші тұлға болып атанып, екі әлемдік рекордтар. Сонымен қатар, ең жас бапкер болып Кевин Руни белгілеген рекордтық (уақытта ол 27 жаста болған), лигасының атағына қайырады келді. === Джеймс Смитпен унификациялық айқасы === Жақып «Bonkrasherom» Смит наурыз 1987 жылы Tyson [[WBA]] спойлер нұсқасы бойынша әлем чемпионы кездесті. Смит, төрешіге тудырады Тайсон үнемі klincheval шабуыл құтылу үшін оған шамадан тыс өткізу үшін 2 ұпай алды. Тайсон Смит Тайсон ішіне ауыр соққы алуға білді, бірақ ол шайқас нәтижелеріне әсер еткен жоқ, алғаш рет 12-ші турдың соңына дейін, бүкіл күрес басым. Тайсон үлкен есебімен ұпай бойынша жеңіп алды. === Пинклон Томаспен жекпе-жегі === Мамыр 1987 жылы, Tyson [| Pinklon Томас] [Томас Pinklon] бұрынғы чемпионы қарсы сақина кірді. Тим Uizerspumom және күрес уақытта «Темір Майк» Томас бұрынғы әлем чемпионы ([Mike Уивер] [Уивер, Майкл] үш жеңіске енгізілген жақсы трек рекорд болды бар Alfonso) және басқа да ауыр салмақтағы reytinigovymi. 6-шы раундта Тайсон кімге кейбір өтініш берушінің жақ келіп, екі қолыңызбен апперкотами ілгегі өткізді. Томас атылды. Басқа сол сүзгіш қатысушының кейін кенепке дейін төмендеді. Ол «10» балл алу үшін уақыт жоқ. төреші күресті тоқтатты. Тайсон Thomas күрес тіпті өлтірді ешқашан бұрын Айта кету керек. === Абсолютті әлем чемпионы атағын жеңу === Тамыз 1987 ж, непобедимый чемпионы нұсқаларында [[WBC]] және [[IBF]] [[Такер, Тони нұсқасына [[WBA]] Майк Тайсон непобедимый чемпионы арасындағы ауыр салмақтағы абсолютті әлем чемпионы атағы үшін бірегей шайқаста | Тони Такер]]. Ауыр салмақтағы тарихында алғаш рет екі ағымдағы непобедимый чемпионы кездесті. Бірінші раундта Такер ол емес еді, сондықтан қайтадан қадамдар жұбын жасауға мәжбүр, бірақ олардың табысқа дамыту, мықты Тайсон подбородок қозғады апперкот кез келген неғұрлым бәсекелес Тайсон болуы мүмкін емес еді, не істеу алдық. Кейінірек Такер сақина мен klinchuya айналасында оған жүгіру, Тайсон шайқас аулақ. Күрес 2-ші жартысында Тайсон dzhebist ретінде сол қолмен, ең алдымен, жұмыс істей бастады, бірақ бұл оған раунды жеңіске тоқтатқан жоқ. Соңғы турдың соңында Тайсон Такер дүр жағын тастап, бірақ Такер байланыстыратын қолымен Ақау құтылу білді. Тайсон бірауыздан шешім алды және даусыз Әлем ауыр салмақта чемпионат болды. Такер өз мансабын бірінші жеңіліске ұшырап және рекорд: ол [[IBF]] тек 64 күн атағын тиесілі. Өз кезегінде, Тайсон әлем рекордын: ол ауыр салмақтағы бөлімінің ең жас сөзсіз чемпионы атанды. Ойыннан соң, Тони Такер ол 3-ші раундта оң қолын сындырып, бұл сыбысты таратты, бірақ шайқас кезінде, өйткені ол шамамен қарсыласы қолмен шкаласын бере отырып, сондай-ақ dzhebistu күрес екінші жартысын жұмсауға мәжбүр болды, яғни, өзі және жарақат Тайсон оң ​​қолын көрінеді 30 см. === Тайрелл Биггспен жекпе-жегі=== Қазан 1987 жылы екі непобедимый боксшылар шайқасы - даусыз ауыр салмақтағы әлем чемпионы Майк Тайсон Олимпиада чемпионы Tyrell Biggs. Biggs мамандар конверттеген мықты боксшы әуесқой қарастырылды. 15 турдан және ауыр салмақты дивизионда соңғы 15-жақты атағы күрес үшін арналған бірінші Тайсон күрес болды. Tyrell Biggs қарсы күрес - Тайсон 1987 жылы жүзеге асырылды арманы болып табылады. Майк ол да Олимпиада ойындарында Америка болуы мүмкін барлық адамдарға дәлелдегім келді, Tyrell Biggs жазалау туралы шешім қабылдады. Tyrell Biggs Тайсон қайталап күрес Тайсон құрсаулаған олардың жылдам қозғалыстар мен Ябс, ұрып-соғып көздеді. Тайсон тұлға және органға соққы сериясын қалыптап, бүкіл күрес басым. Үшінші раундта, ол қалайды кезде Темір Майк оны қағу алатынын анық болды, бірақ ол қалаған жоқ. Тек 7-ші кезеңін Wanted және Biggs Крюков қалдырды қақты. «Мен үшінші раундта әлі Tyrell Biggs ұрып еді, бірақ мен оны ұзақ уақыт менің JAB және осы кешке есте келді.» Бірден күрес кейін Тайсон деді === Ларри Холмспен жекпе-жегі=== Ларри Холмс Майк Тайсон және әлемге әйгілі қаңтар - 1988 жылы, екі аңыз арасында әлемнің абсолютті чемпионы атағы үшін күрес болды. Шығудан бұрын Тайсон Холмс ол төленген, ренжітіп. Тайсон бүкіл күресті басым. 4-ші раундта үш Тайсон кенепте sorpernika жіберіледі және Холмстың қақты. Холмс бірінші нокаут жоғалтты. күрес Ларри Холмс соңғы бес секунд ол рингте не болып жатқанын түсіну емес, таң еді. Күрес кейін, Тайсон Холмс үшін кешірім сұрадым. Тайсонның жеңісі осы күрес бұрын немесе кейін Холмс, нокаутқа ешқашан фактісі маңыздылығын растайды, содан кейін атауы, соның ішінде үлкен шайқаста, көп жұмсалды, тіпті [[Ray Mercer қарсы сатылатын қораптағы ескі 42-45 жасында Ray Mercer]] және [[Оливер McCall | Oliver McCall [[Lennox Lewis]] қарағанда]] әлдеқайда жақсы. === Тони Таббспен жекпе-жегі === Tony Tubbs 1988 жылы наурызда, Тайсон бұрынғы өте күшті чемпионы қарсы абсолютті әлем чемпионы атағын қорғады. Ол Құрама Штаттарының тыс өткізетін бірінші Тайсон күрес болды. Tubbs жақсы тәжірибелі 1 дөңгелек, бірақ, екінші айналымда, Тайсон сол жағын таң. Tubbs шотына соңына дейін тұруға қабілетсіз, артынан атылды құладым. === Майкл Спинкспен супер жекпе-жегі === Майкл Спинкс | даусыз ауыр салмақтағы әлем чемпионы Майк Тайсон бұрынғы даусыз әлемдік ауыр чемпионы және ауыр салмақты бөлімінің [[Спинкс, Майкл жылы [[IBF]] нұсқасына бұрынғы әлем чемпионы - маусым 1988 жылы, екі непобедимый боксшылардың күресті өтті ]]. [[Али Мұхаммед|Мұхаммед Әли]] арасында бірінші матч кейін алғаш рет және [[Фрейзер, Джо|Joe Frazier]] сақина бірге екі непобедимый әлем чемпионы келді - бұрынғы және қазіргі. Бұл жекпе-жек [http://en.wikipedia.org/wiki/Mike_Tyson_vs._Michael_Spinks рет және мәңгілікке] деп аталды. Ол уақытта бокс ең маңызды оқиға болды супертяжелом дивизионда абсолюттік әлем чемпионы атағын үлесі болды, бос атағы [[Ring (журнал)|Ring]], атағы [[Тікелей чемпионаты|Сызықтық чемпионы]], [HTTP :? ID = 12733 номиналды белдеуін WBC] және ауыр салмақты бөлінісінде ең мықты балуандарының атағын //www.gorodokboxing.com/news.php. [| Джунгли] жылы Rumble Джунгли [Rumble] Бір түсініктемеші ең маңызды осы күресті салыстырғанда. Бұл күрес сүйікті Тайсон (3,5 1 есептеудің ставкасын ескере отырып) құрады. 1-ші турда ортасында Тайсон иек үшін апперкот кетіп, содан кейін органға дұрыс Крюков қосылды. Бір тізе Спинкс төмен. Ол «3» есебінен тұрды. Бірден басшысының күрес Тайсон оң ​​апперкот қалпына келтіру кейін қайтадан кенепке қарсыласын жіберді. «10» есебінен Спинкс қабатында әлі де, рефери күресті тоқтатты. Ол уақытта өте қысқа уақыт бокс тарихында (22 миллион доллар) ірі әмиян (91 секунд) тапқан және Спинкс 13,5 тапқан: осы күрес бірыңғай дөңгелек Тайсон рекорд жыл бойы журналының Рива мәртебесін осы күресті алды млн. Майк Тайсон арасында 23 тамыз, 1988 [[Green, Митч|Митч Green]] [[Harlem]] электрондық Майк Митч мұрнын бұзды, онда жанжал болды. Оның ішінде [[Бруно Франк|Франк Бруно]] өзінің жоспарланған бірінші күресті кейінге қалдырылды, себебі жалаң жұдырыққа Тайсон соққы нәтижесінде, оның щетканы жарақат алды. 1989 жылы Тайсон өзінің жетістігін соғылған бүкіл команда қызметінен босатылды, ал оның орнына кейбір жуликов жалдады. Ол іс жүзінде даярлау және ол удрали уақыт жоқ. Алайда, тіпті мұндай Тайсон соңғы турдың оны жасауға қатаң және аш болды. Тайсон Дуглас күрес кейін оның ережелерін жартысына жуығы есепке даярлау, қайта оралды. Болат Аралас Майк ашық және қарапайым айналды аз инсульт кіреді. === Фрэнк Бруномен жекпе-жегі (1989) === 1989 жылғы ақпанда, Тайсон күшті британдық ауыр салмақтағы [| Frank Bruno] [Bruno, Frank] кездесті. Сот осы уақытта Майк Тайсон промоутерлер мен ажырасу ісін бастады. Тайсон ғана қалыпты оқыту, кем дегенде, екі апта бар, сақина АХАЖ келді. Қазірдің өзінде күрес бірінші секундтан Тайсон қабатында Бруно жіберді. төреші нокдаун есептеледі. Бірақ Бруно тұрып бүкіл күрес жақсы өте жақсы қарсы сақтады. Тайсон британдық сілкіндірді бесінші раундта ол бүрынғысынша ретінде ұзақ төреші айқасты тоқтатып дейін соққы алады арқандар үшін шегінді. Мамандардың айтуынша, Бруно Тайсон үздік қарсылық берді. === Карлос Уильямспен жекпе-жегі=== 1989 жылғы шілдеде, Tyson [[Құрама штаттар]] [| Karl Williams] [Williams, Карл] чемпионы қарсы сақина кірді. Егумен соққы Уильямс 1-ші турының ортасында Тайсон наклоненный және жақ сол жақ апперкот кенепке Challenger жіберді. Уильямс «8» есебінен өсті, бірақ төреші Рэнди Нейман оған қарап күресті тоқтатты. шешім даулы болды. Матчтан кейін берген сұхбатында төреші Уильямс күресті жалғастыру үшін дайындығы туралы сұраққа жауап жоқ екенін айтты. Уильямс, сондай-ақ ол өлтірді, бірақ нокаутқа емес, ол күресті жалғастыруға дайын екенін, шайқасты жалғастыра беруді төрешінің дайындығы туралы мәселе қолын көтерді, ал төреші айқасты тоқтатып түсінбеймін, неге болды деп мәлімдеді ол матч сұхбат берді. [| Донован Ruddock] [Донован Ruddock] [[Эдмонтон]] жылы 18 қараша, 1989 E Майк Тайсон арасында атағы күрес жоспарланған болатын. Алайда, күрес Тайсон хондрита байланысты тоқтатылды. === Бастер Дугласпен жекпе-жегі === 1990 жылы ажырасу ісін кейін Тайсон және жаман физикалық және психологиялық sostoyanii.11 ақпан 1990 жылы, Майк Тайсон [| Жақып «Buster» Дуглас] [Дуглас, Жақып] Title күрес Ашығын әлсіз қорғауды жұмсалды. {{S-start}} | style="text-align:center;" colspan="8"|'''50 жеңіс''' (44 нокаут, 5 жеңіліс, 1 дисквалификация), '''6 жеңіліс''', '''0 тең түсу''', '''2 болмаған'''<ref>{{cite web | url =http://boxrec.com/list_bouts.php?human_id=000474&cat=boxer | title =Mike Tyson Professional boxing record | publisher=BoxRec.com}}</ref> |- style="text-align:center; background:#e3e3e3;" | style="border-style:none none solid solid; "|'''Нәтиже''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Есеп''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Қарсылас''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Типі''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Раунд,<br> уақыт''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Күні''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Өткен жері''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Жазбалар''' |- align=center |Жеңіліс |50–6-(2) |align=left|{{IRL}} [[Kevin McBride]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Kevin McBride|TKO]]}} |{{small|6 (10), 3:00}} |{{small|2005-06-11}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Verizon Center|MCI Center]], [[Washington, D.C.]]}} |align=left| |- align=center |Жеңіліс |50–5-(2) |align=left|{{UK}} [[Денни Уильямс (боксшы)|Денни Уильямс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Danny Williams|KO]]}} |{{small|4 (10), 2:51}} |{{small|2004-07-30}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Freedom Hall|Freedom Hall State Fairground]], [[Louisville, Kentucky|Louisville]], [[Kentucky]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |50–4-(2) |align=left|{{flagicon|USA}} [[Клиффорд Этьен]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Clifford Etienne|KO]]}} |{{small|1 (10), 0:49}} |{{small|2003-02-22}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Pyramid Arena|The Pyramid]], [[Memphis, Tennessee|Memphis]], [[Tennessee]]}} |align=left| |- align=center |Жеңіліс |49–4-(2) |align=left|{{UK}} [[Леннокс Льюис]] |{{small|[[Lennox Lewis vs. Mike Tyson|KO]]}} |{{small|8 (12), 2:25}} |{{small|2002-06-08}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Pyramid Arena|The Pyramid]], [[Memphis, Tennessee|Memphis]], [[Tennessee]]}} |align=left|{{small| ''[[Ring (журнал)|Ring]]'' журналы, [[Lineal чемпионаты|Lineal]], [[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Халықаралық бокс ұйымы|IBO]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] [[Ауыр салмақ]]тағы нұсқалары <br> ''[[Ring (журнал)|Ring журналы]]'' ''[[Ring журналының жыл нокауты|Жыл нокауты]]'' атағы.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |49–3-(2) |align=left|{{flagicon|DEN}} [[Брайан Нильсен (боксер)|Брайан Нильсен]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Brian Nielsen|RTD]]}} |{{small|7 (10), 3:00}} |{{small|2001-10-13}} |align=left|{{small|{{flagicon|DEN}} [[Parken Stadium]], [[Copenhagen]]}} |align=left| |- align=center |style="background:#ddd;"|Болмағ. |48–3-(2) |align=left|{{flagicon|POL}} [[Анджей Голота]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Andrew Golota|NC]]}} |{{small|3 (10)}} |{{small|2000-10-20}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[The Palace of Auburn Hills|The Palace]], [[Auburn Hills, Michigan|Auburn Hills]], [[Michigan]]}} |align=left|{{small|Алғашында Тайсон техникалық нокаутпен екі турдан кейін жеңіске жетіп тұрған; Тайсон [[канабис (есірткі)|каннабисті]] есірткі тестінен оң өткен соң үшін кейін [[Болмаған (жекпе-жек спортты)|Өтпеген]] деп өзгерді }} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |48–3-(1) |align=left|{{flagicon|USA}} [[Лу Саварезе]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Lou Savarese|TKO]]}} |{{small|1 (10), 0:38}} |{{small|2000-06-24}} |align=left|{{small|{{UK}} [[Hampden Park]], [[Glasgow]], [[Scotland]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |47–3-(1) |align=left|{{UK}} [[Джулиус Фрэнсис]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Julius Francis|TKO]]}} |{{small|2 (10), 1:03}} |{{small|2000-01-29}} |align=left|{{small|{{UK}} [[Manchester Arena|M.E.N. Arena]], [[Manchester]], [[Greater Manchester]]}} |align=left| |- align=center |style="background:#ddd;"|Болмағ. |46–3-(1) |align=left|{{flagicon|USA}} [[Орлин Норрис]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Orlin Norris|NC]]}} |{{small|1 (10), 3:00}} |{{small|1999-10-23}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Норрис Тайсонның қоңыраудан кейін жасаған соққысынан Норрис құлап, нокдаунда тізесін жаралап алды, кейін жекпе-жекті ары жалғастыру алмады. }} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |46–3 |align=left|{{ZAF}} [[Франсуа Бота]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Francois Botha|KO]]}} |{{small|5 (10), 2:59}} |{{small|1999-01-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |Жеңіліс |45–3 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Эвандер Холифилд]] |{{small|[[Evander Holyfield vs. Mike Tyson II|DQ]]}} |{{small|3 (12)}} |{{small|1997-06-28}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] бойынша [[ауыр салмақта]]ғы атақғы.<br> ''[[Ring (журнал)|Ring журналы]]'' ''[[Ring журналының жыл нокауты|Жыл нокауты]]'' атағы.}} |- align=center |Жеңіліс |45–2 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Эвандер Холифилд]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Evander Holyfield|TKO]]}} |{{small|11 (12), 0:37}} |{{small|1996-11-09}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small| [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] бойынша [[ауыр салмақта]]ғы атағын жоғалтты.<br>''[[Ring (журнал)|Ring журналы]]'' ''[[Ring журналының жыл қапаландыруы|Жыл қапаландыруы]]'' атағы.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |45–1 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Брюс Селдон]] |{{small|[[Bruce Seldon vs. Mike Tyson|TKO]]}} |{{small|1 (12), 1:49}} |{{small|1996-09-07}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] бойынша [[ауыр салмақта]]ғы атақғын жеңіп алды.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |44–1 |align=left|{{UK}} [[Франк Бруно]] |{{small|[[Frank Bruno vs. Mike Tyson II|TKO]]}} |{{small|3 (12), 0:50}} |{{small|1996-03-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]] бойынша [[ауыр салмақта]]ғы атағын жеңді.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |43–1 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Бастер Матис]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Buster Mathis, Jr.|KO]]}} |{{small|3 (12), 2:32}} |{{small|1995-12-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Spectrum (arena)|Core States Spectrum]], [[Philadelphia, Pennsylvania|Philadelphia]], [[Pennsylvania]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |42–1 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Питер Макнили]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Peter McNeeley|DQ]]}} |{{small|1 (10), 1:29}} |{{small|1995-08-19}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |41–1 |align=left|{{flagicon|CAN}} [[Донован Раддок]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Donovan Ruddock II|UD]]}} |{{small|12}} |{{small|1991-06-28}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[The Mirage|Mirage Hotel & Casino]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |40–1 |align=left|{{flagicon|CAN}} [[Донован Раддок]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Donovan Ruddock|TKO]]}} |{{small|7 (12), 2:22}} |{{small|1991-03-18}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[The Mirage|Mirage Hotel & Casino]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |39–1 |align=left|{{UK}} [[Алекс Стюарт (боксшы)|Alex Stewart]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Alex Stewart|TKO]]}} |{{small|1 (10), 2:27}} |{{small|1990-12-08}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Atlantic City Convention Center|Convention Center]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |38–1 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Генри Тилман]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Henry Tillman|KO]]}} |{{small|1 (10), 2:47}} |{{small|1990-06-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Caesars Palace]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |Жеңіліс |37–1 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Бастер Дуглас]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Buster Douglas|KO]]}} |{{small|10 (12), 1:22}} |{{small|1990-02-11}} |align=left|{{small|{{flagicon|JPN}} [[Tokyo Dome]], [[Tokyo]]}} |align=left|{{small|''[[Ring (журнал)|Ring журналы]]'', [[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша [[ауыр салмақта]]ғы атақтарын жоғалтты.<br> ''[[Ring (журнал)|Ring журналы]]'' ''[[Ring журналының жыл нокауты|Жыл нокауты]]'' атағы.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |37–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Карл Уильямс (боксшы)|Карл Уильямс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Carl Williams|TKO]]}} |{{small|1 (12), 1:33}} |{{small|1989-07-21}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Atlantic City Convention Center|Convention Center]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left|{{small|''[[Ring (журнал)|Ring]] журналы'', [[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |36–0 |align=left|{{UK}} [[Франк Бруно]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Frank Bruno|TKO]]}} |{{small|5 (12), 2:55}} |{{small|1989-02-25}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|''[[Ring (журнал)|Ring]] журналы'', [[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |35–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Майкл Спинкс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Michael Spinks|KO]]}} |{{small|1 (12), 1:31}} |{{small|1988-06-27}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Boardwalk Hall|Convention Hall]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.<br>''[[Ring (журнал)|Ring]] журналылның'' [[ауыр салмақта]]ғы атақғын жеңіп алды.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |34–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Тони Таббс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Tony Tubbs|TKO]]}} |{{small|2 (12), 2:54}} |{{small|1988-03-21}} |align=left|{{small|{{flagicon|JPN}} [[Tokyo Dome]], [[Tokyo]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |33–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Ларри Холмс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Larry Holmes|TKO]]}} |{{small|4 (12), 2:55}} |{{small|1988-01-22}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Boardwalk Hall|Convention Hall]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |32–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Тайрел Биггс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Tyrell Biggs|TKO]]}} |{{small|7 (12), 2:59}} |{{small|1987-10-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Boardwalk Hall|Convention Hall]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |31–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Тони Такер]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Tony Tucker|UD]]}} |{{small|12}} |{{small|1987-08-01}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.<br>''[[Ring (журнал)|Ring]] журналылның'' [[ауыр салмақта]]ғы атақғын жеңіп алды.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |30–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Пинклон Томас]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Pinklon Thomas|TKO]]}} |{{small|6 (12), 2:00}} |{{small|1987-05-30}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |29–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Джеймс Смит (боксшы)|Джеймс Смит]] |{{small|[[Mike Tyson vs. James Smith|UD]]}} |{{small|12}} |{{small|1987-03-07}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas, Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.<br>, [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]]-дің [[ауыр салмақта]]ғы атақғын жеңіп алды.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |28–0 |align=left|{{flagicon|CAN}} [[Тревор Бербик]] |{{small|[[Trevor Berbick vs. Mike Tyson|TKO]]}} |{{small|2 (12), 2:35}} |{{small|1986-11-22}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]] -дің [[ауыр салмақта]]ғы атақғын жеңіп алды.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |27–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Альфонсо Ретлифф]] |{{small|TKO}} |{{small|2 (10), 1:41}} |{{small|1986-09-06}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |26–0 |align=left|{{flagicon|CUB}} Хосе Рибалта |{{small|TKO}} |{{small|10 (10), 1:37}} |{{small|1986-08-17}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump Plaza Hotel and Casino|Trump Plaza Hotel]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |25–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Марвис Фрейзер]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Marvis Frazier|KO]]}} |{{small|1 (10), 0:30}} |{{small|1986-07-26}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Glens Falls Civic Center|Civic Center]], [[Glens Falls, New York|Glens Falls]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |24–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Лоренцо Бойд |{{small|KO}} |{{small|2 (10), 1:43}} |{{small|1986-07-11}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Stevensville Hotel, [[Liberty (town), New York|Swan Lake]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |23–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Уильям Осия |{{small|KO}} |{{small|1 (10), 2:03}} |{{small|1986-06-28}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Houston Field House]], [[Troy, New York|Troy]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |22–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Реджи Гросс]] |{{small|TKO}} |{{small|1 (10), 2:36}} |{{small|1986-06-13}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Madison Square Garden]], [[New York City]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |21–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Митч Грин]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Mitch Green|UD]]}} |{{small|10}} |{{small|1986-05-20}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Madison Square Garden]], [[New York City]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |20–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Джемс Тиллис]] |{{small|UD}} |{{small|10}} |{{small|1986-05-09}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Glens Falls Civic Center|Civic Center]], [[Glens Falls, New York|Glens Falls]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |19–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Стив Зоуски |{{small|KO}} |{{small|3 (10), 2:39 }} |{{small|1986-03-10}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Nassau Veterans Memorial Coliseum|Nassau Coliseum]], [[Uniondale, New York|Uniondale]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |18–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Джесси Фергюсон]] |{{small|TKO}} |{{small|6 (10), 1:19}} |{{small|1986-02-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Houston Field House]], [[Troy, New York|Troy]], [[New York]]}} |align=left|{{small|Алғашында Тайсон үшін дисквалификациялы жеңіс; кейін Тайсон үшін техникалық нокаут жеңісіне өзгертілді.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |17–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Майк Жамерсон |{{small|TKO}} |{{small|5 (8), 0:46}} |{{small|1986-01-24}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump Plaza Hotel and Casino|Trump Plaza Hotel]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |16–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Дэвид Жако]] |{{small|TKO}} |{{small|1 (10), 2:16}} |{{small|1986-01-11}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Plaza Convention Center, [[Albany, New York|Albany]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |15–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Марк Юнг |{{small|TKO}} |{{small|1 (10), 0:50}} |{{small|1985-12-27}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Latham Coliseum, [[Latham, New York|Latham]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |14–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Семми Скафф |{{small|TKO}} |{{small|1 (10), 1:19}} |{{small|1985-12-06}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Felt Forum, [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |13–0 |align=left|{{flagicon|CAN}} Конрой Нельсон |{{small|TKO}} |{{small|2 (8), 0:30}} |{{small|1985-11-22}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Latham Coliseum, [[Latham, New York|Latham]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |12–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Эдди Ричардсон |{{small|KO}} |{{small|1 (8), 1:17}} |{{small|1985-11-13}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Ramada-Houston Hotel, [[Houston, Texas|Houston]], [[Texas]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |11–0 |align=left|{{TTO}} Стерлинг Бенжамин |{{small|TKO}} |{{small|1 (8), 0:54}} |{{small|1985-11-01}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Latham Coliseum, [[Latham, New York|Latham]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |10–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Робер Колай |{{small|KO}} |{{small|1 (8), 0:37}} |{{small|1985-10-25}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump World's Fair|Atlantis Hotel & Casino]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |9–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Донни Лонг |{{small|TKO}} |{{small|1 (6), 1:28}} |{{small|1985-10-09}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump Plaza Hotel and Casino|Trump Casino Hotel]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |8–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Майкл Джонсон |{{small|KO}} |{{small|1 (6), 0:39}} |{{small|1985-09-05}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump World's Fair|Atlantis Hotel & Casino]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |7–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Лорензо Канади |{{small|KO}} |{{small|1 (6), 1:05}} |{{small|1985-08-15}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Resorts Atlantic City|Resorts International]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |6–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Ларри Симс |{{small|KO}} |{{small|3 (6), 2:04}} |{{small|1985-07-19}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Mid-Hudson Civic Center]], [[Poughkeepsie, New York|Poughkeepsie]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |5–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Джон Алдерсон |{{small|TKO}} |{{small|2 (6), 3:00}} |{{small|1985-07-11}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump Plaza Hotel and Casino|Trump Casino Hotel]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |4–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Рикардо Спейн |{{small|TKO}} |{{small|1 (6), 0:39}} |{{small|1985-06-20}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Resorts Atlantic City|Resorts International]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |3–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Дон Халпин |{{small|KO}} |{{small|4 (4), 1:04}} |{{small|1985-05-23}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Albany, New York|Albany]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |2–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Трент Синглетон |{{small|TKO}} |{{small|1 (4), 0:52}} |{{small|1985-04-10}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Albany, New York|Albany]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |1–0 |align=left|{{PRI}} Гектор Мерседес |{{small|TKO}} |{{small|1 (4), 1:47}} |{{small|1985-03-06}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Plaza Convention Center, [[Albany, New York|Albany]], [[New York]]}} |align=left|{{small|Кәсіби дебюті.}} {{S-end}} == Сілтемелер == {{Навигация}} * {{BoxRec ID|474}} * {{imdb name|id=0005512}} * {{Twitter|miketyson}} * [http://www.miketyson.com/ Майка Тайсонның ресми сайты]{{ref-en}} * [http://allboxing.ru/bios/mike_tyson.html AllBoxing.ru сайтындағы биографиясы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140228063934/http://allboxing.ru/bios/mike_tyson.html |date=2014-02-28 }} * [http://ironmike.ru/karera/hronologiya-kareryi-zheleznogo-mayka-taysona.html «Темір» Майка Тайсонның кәсіби хронологиясы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150225230717/http://ironmike.ru/karera/hronologiya-kareryi-zheleznogo-mayka-taysona.html |date=2015-02-25 }} {{start box}} {{succession box three to one | before1= [[Тревор Бербик]] | title1=[[WBC]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years1= [[22 қараша]] [[1986]] — [[11 ақпан]] [[1990]] | after= [[Джеймс Бастер Даглас]] | before2= [[Джеймс Смит (боксёр)|Джеймс Смит]] | title2=[[WBA]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years2= [[30 мамыр]] [[1987]] — [[11 ақпан]] [[1990]] | before3= [[Тони Таккер]] | title3=[[IBF]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years3= [[1 тамыз]] [[1987]] — [[11 ақпан]] [[1990]]}} {{succession box | before= [[Майкл Спинкс]] | title=[[The Ring (журнал)|The Ring]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years= [[27 маусым]] [[1988]] — [[1990]] <small>(1990 жылдан бастап Ринг журналы чемпион атағын беруді доғарды, бірақ 2002 жылдан жаңғыртты)</small> | after= [[Леннокс Льюис]]}} {{succession box | before= [[Фрэнк Бруно]] | title=[[WBC]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years= [[16 наурыз]] [[1996]] — [[1996]]<br />Бос қалдырылды | after= [[Леннокс Льюис]]}} {{succession box | before= [[Брюс Селдон]] | title=[[WBA]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years= [[7 қыркүйек]] [[1996 жыл]] — [[9 қараша]] [[1996 жыл]] | after= [[Эвандер Холифилд]]}} {{end box}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{commons|Mike Tyson}} {{The Ring журналының тұжырымы бойынша жыл боксшысы}} {{Жыл жекпе-жегі, The Ring журналының версиясы}} [[Санат:30 маусымда туғандар]] [[Санат:Бруклинде туғандар]] [[Санат:АҚШ боксшылары]] [[Санат:1980 жж. боксшылары]] [[Санат:1990 жж. боксшылары]] [[Санат:2000 жж. боксшылары]] [[Санат:Ауыр салмақ санатындағы боксшылар]] [[Санат:Дүниежүзілік бокс кеңесінің чемпиондары]] [[Санат:Дүниежүзілік бокс қауымдастығының чемпиондары]] [[Санат:Дүниежүзілік бокс федерациясының чемпиондары]] [[Санат:АҚШ қылмыскерлері]] [[Санат:Ислам дінін қабылдағандар]] [[Санат:Бокстан әлемнің абсолютті чемпиондары]] [[Санат:WWE Даңқ Залы мүшелері]] [[Санат:Рестлерлер]] [[Санат:АҚШ зорлаушылары]] [[Санат:Бокс даңқы халықаралық залы мүшелері]] [[Санат:Бокс проумоутерлері]] [[Санат:АҚШ актерлері]] 2zdzmjvj7owkkzfu9sz4z0tow88eywu 3319537 3319533 2024-04-25T14:13:16Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Құрманәлі Абылайхан 54|Құрманәлі Абылайхан 54]] ([[User talk:Құрманәлі Абылайхан 54|т]]) өңдемелерінен [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Машиналық аударма|}} {{Боксшы |Есімі = Майк Тайсон |Шынайы есімі = |Суреті = Mike Tyson Portrait.jpg |Суреттің сипаттамасы = Тайсон SXSW-де, 13 наурыз 2011 жыл |Толық есімі = Майкл Джерард «Майк» Тайсон |Лақап аты = Темір Майк ({{lang-en|Iron Mike}}), <br />Нокауттар королі ({{lang-en|King KO}}), <br />«Планетада ең қатаң адам» ({{lang-en|Baddest Man on the Planet}}), <br />Кид-Динамит ({{lang-en|Kid Dynamite}}) |Азаматтығы = {{USA}} |Туған күні = 30.06.1966 |Туған жері = [[Бруклин]], [[Нью-Йорк]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Тұрғылықты жері = [[Финикс]], [[Аризона]], [[АҚШ]] |Салмағы = Ауыр салмақ (90,92 кг-нан жоғары) |Тұрысы = оңқай |Бойы = 178 см |Қолдың қарқыны = 178 см |Стилі = [[Peek-a-boo]] |Бапкері = |Командасы = |Алғашқы айқасы = 6 наурыз 1985 |Соңғы айқасы = 11 маусым 2005 |Чемпион белдігі = [[WBC]], [[WBA]], [[IBF]], [[The Ring (журнал)|The Ring]] |Айқастар = 58 |Жеңістер саны = 50 |Нокаут = 44 |Жеңілгені = 6 |Тең түскендері = 0 |Болмағандары = 2 |Әуесқой айқастары = 60 |Әуесқой айқастарда жеңгені = 54 |Әуесқой айқастарда жеңілгені = 6 |Әуесқой айқастарда нокауты = |Әуесқой айқастарда тең түскендері = |Рейтинг1 = BoxRec |Позиция1 = |Үздік позициясы1 = |Рейтинг2 = |Позиция2 = |Үздік позициясы2 = |Рейтинг3 = |Позиция3 = |Үздік позициясы3 = |Рейтинг4 = |Позиция4 = |Үздік позициясы4 = |Рейтинг5 = BoxRec |Позиция5 = |Үздік позициясы5 = 1 (2138 ұпай)<br /> тамыз 1989 жыл |Рейтинг6 = |Позиция6 = |Үздік позициясы6 = |Рейтинг7 = |Позиция7 = |Үздік позициясы7 = |Рейтинг8 = |Позиция8 = |Үздік позициясы8 = |Рейтинг9 = |Позиция9 = |Үздік позициясы9 = |boxrec_id = |Сайты = }} {{Медальдар | ені = 270px | суреті = | медальдар = {{ОО-спорт|[[Бокс]]}} {{турнир|[[Жастар арасындағы алғашқы Олимпиада ойындары|Жастар арасындағы алғашқы<br>Олимпиада ойындары]]}} {{медаль|Алтын|[[Жастар арасындағы алғашқы Олимпиада Ойындары 1982|1982]]|[[Жастар арасындағы алғашқы Олимпиада Ойындары 1982 бокс|90 кг жоғары]]}} {{турнир|[[Бокстан абсолютті әлем чемпиондар тізімі|Әлем чемпионаты]]}} {{медаль|Алтын|[[Бокстан әлем чемпионаты 1987|1987]]|90 кг жоғары}} }} '''Майкл Джерард «Майк» Тайсон '''(''{{lang-en|Michael Gerard Mike Tayson}}''; [[1966 жыл]]ы [[30 маусым]], [[Бруклин]], [[Нью-Йорк (штат)|Нью-Йорк]], [[АҚШ]]) − ең ауыр салмақта өз өнерін көрсеткен американдық кәсіпқой-боксшы. Әлемде ең танымал кәсіпқой боксерларының бірі. Аты күллі әлемге әйгілі американдық кәсіпқой боксшы. [[WBC]] (1986—1990, 1996), [[WBA]] (1987—1990, 1996), IBF (1987—1990), The Ring журналының (1988—1990) чемпионы. 3 рет сотталған. 1992 жылы (зорлау айыбымен 6 жыл бас бостандығынан айырылып, 3 жылын өтеп шыққан), 1998 жылы (көлігімен соқтығысқан адамдарды ұрып соққаны үшін 3 ай бас бостандығынан айрылды), 2008 жылы (есірткі қабылдағаны үшін сонымен қатар есірткі қабылдап алып көлік жүргізгені үшін 1 күн бас бостандығынан айрылды). 8 баланың әкесі. 2009 жылы Майктің 4 жасар қызы қайтыс болады. Ислам дінін ұстанып, араб тілінде '''Малик Абдул Азиз''' деген есім алған. [[Веган]]. [[Iron Mike Promotions]] компаниясының негізін қалаушы. Тайсон өзінің [[бокс]]ерлік шеберлігімен қоса, [[актер]]лік өнерімен де танымал. Автобиографиялық «Тайсон» фильміне (1995) сценарий жазуға көмектескен, және екі деректі фильмге «По ту сторону славы» (2003) және «Майк Тайсон» (2009) түскен. ''Майк Тайсон'', ''Тайсон'' деген фильмдерде басты рөлді сомдаған. == Өмірбаяны == Майк Тайсон Нью-Йорке туды, Бруклинде, Браунсвилль ауданында. Оның әке-шешелерінің есімдері - Лорна Смит және Жимми Киркпатрик. Алайда өзінің фамилиясын Майк анасының бірінші күйеуінен мұралыққа алған. Оның әкесі отбасын Майка туылмай тастап кеткен. Майктың Дениз есімді апасы және Родни көкесі бар. Ол жасында өте қыз мінезді болған және өзін қорғауды білмеген. Майкты көкесі Родни және көршінің ұлдары және сыныптастары ылғи мазақ қалатын. Ол 10 жасқа дейін ол патологиялық қабілетсіз болды, өзін-өзі қорғай алмады. Алайда 9-11 жастқа келгенде Майк бір жерін сындырып алады. Бір күні бір жергілікті көше бандысының мүшесі оның көгершінін қолдарынан тартып алып, басын үзіп тастайды. Айбаттанған Майк өзінің зорлықшылына бас салады да оны ұрып соғады. Бұдан былай Майк жергілікті жас бандиттер арасында абыройы өседі, олар бұған өздерінің қалтаға қол салуға, дүкендерден ұрлау сияқты әдеттерге үйретеді. Артынша мұның салдарынан соң оның тұтқындалуына, жасөспірімдерді түзеу мекемелеріне түсуіне себеп болады. Осы уақытта ол, қатал жасөспірімдермен кездесуге келген, [[Мұхаммед Әли]]ды кездестіреді. Тап осы Әлимен кездесуден кейін ол тұңғыш рет боксшының мансабы туралы ойланады. ==Жетістіктері== [[Сурет:Mike Tyson at SXSW 2011.jpg| 200px|оңға | нобай |Кәсіпқой боксшы - Темір Тайсон]] * Жастар арасындағы олимпиада жүлдегері (1982 ж.) * Ең ауыр салмақтағы [[WBC]] дәрежесiнiң [[чемпион]]ы (1986-90, 1996 жылдар); * Ең ауыр салмақтағы [[WBA]] дәрежесiнiң чемпионы (1986-90, 1996 жылдар); * Ең ауыр салмақтағы [[WBF]] дәрежесiнiң чемпионы (1987-90 жылдар). * 50 жеңiс (44-i [[нокаут]]пен), 5 жеңiлiс, 2 ойын дұрыс өткiзiлмеген боп шешiлген. * 1978 жыл. 12 жасар Майк Нью-Йорктың Бруклин қаласында қалта ұрлығымен ұсталып, тәртiбi қиын балаларды түзету мектебiне түседi. * 1979 жылы Түзету мектебiндегi спорт мұғалiмi Тайсонды танымал бапкер Каса ДАматоның тәрбиесiне бередi. * 1984 жылы Қос рет [[Олимпиада]]ның болашақ чемпионы [[Генри Триллман]]нан жеңiлiп, [[АҚШ]]-тың құрамасына ене алмайды. * 1985 жылы 6 наурыз күнi кәсiби бокстағы алғашқы қадамын жасап, алғашқы раундта-ақ қарсыласы Гектор Мерседестi нокаутқа түсiредi. Дәл осы жылы боксшының бапкерi К. ДАмато қайтыс болады. * 1986 жылы WBC дәрежесiнiң үздiгi [[Тревор Бербик]]тi екiншi раундта кiрпiк қаққызбай сұлатқан Майк бокс тарихындағы ең жас әлем чемпионы атанады. * 1987 жылы Тайсон WBA дәрежесiнiң чемпионы атанады да, бұл атаққа таласқан Пинклон Томасты техникалық нокаутпен ұтып, өз дәрежесiн қорғап қалады. Бұдан кейiн WBF дәрежесiнiң чемпионы Тони Такердi жеңiп, негiзгi үш WBA, WBC, WBF дәрежелерiнiң чемпионы атанады. * 1988 жыл. Ларри Холмсқа төртiншi раундта, экс-чемпион Майкл Спинксқа алғашқы раундта-ақ рингтiң еденiн иiскетiп, нокаутқа түсiрсе, көше ортасында тағы бiр танымал боксшы Митч Гриннiң қолын сындырып тынады. * 1989 жыл. Британдық Фрэнк Бруноны техникалық нокаутпен жеңiп, ойынды тез-ақ тәмамдайды. * 1990 жыл. «Темiр» Тайсон ең iрi жеңiлiске душар боп, жинаған бүкiл дәрежелерiн Джеймс Дугластың мойнына iлiп бередi. * 1991 жыл. Донован Раддокты техникалық нокаутпен жеңiп, қарымта кездесуде одан басымдығын тағы бiр дәлелдейдi. Осы жылы кезектi қылмысы үшiн ұсталған Тайсон 30 мың АҚШ долларымен аман құтылады. * 1992 жыл. Қуанышы ұзаққа бармаған Тайсон 10 жылға сотталады. * 1995 жыл. Уақытынан ерте бостандыққа шыққан Тайсон бұл жылы жаңа рекорд жасап, Лас-Вегаста Питер Маклинидi бар болғаны 89 секундта сұлатып түсiредi. * 1996 жыл. Фрэнк Бруноны үшiншi раундта нокаутқа түсiрген «темiр» боксшы WBC дәрежесiн қайтарады. Алайда бұл дәрежеден Леннокс Льюиске қарсы шықпағаны үшiн айырылады да, WBA дәрежесiнде Брюс Селдонды алғашқы раундта нокаутқа түсiрiп, чемпион атанады. Дәл осы жылы Тайсон Эвандер Холифидтен 11-раундта техникалық нокаутпен ұтылады. * 1997 жыл. Холифилдпен қайтара кездесуге шығып, үшiншi раундта қарсыласының құлағын қыршып алған Тайсонды Невада штатының атлеттiк комиссиясы боксерлiк лицензиясынан айыруға шешiм шығарады. * 1998 жыл. Аталмыш комиссия Тайсонның iсiн қайта қарап, оған лицензиясын қайта алып бередi. * 1999 жыл. 3 ай түрмеге жатып шыққан Тайсон Орлин Норриспен рингке шығып, оны раунд аяқталған соң ұрып жығады. Алайда бұл ойынға төрешiлер дұрыс өткiзiлген жоқ деп баға бередi. * 2000 жыл. Рингке есірткі шегiп шыққаны анықталған соң, Тайсонның [[польша]]лық боксшы Анджей Голотаны жеңгенi тағы есептелмей қалады. * 2002 жыл. Тайсон Леннокс Льюиспен кездесiп, одан сегiзiншi раундта нокаут алып, жеңiлiске ұшырайды. * 2003 жыл. Жаңа [[рекорд]] - Тайсон Клиффорд Этьендi 49 [[секунд]]та кiлемге құлатады. * 2004 жыл. Тайсон тағы да сот алдында сенделiп жүрiп, британдық Дэнни Вильямстан жеңiледi. * 2005 жыл. [[Ирландия|Ирландық]] Кевин Макбрайдпен кездесуде жетiншi раундтан соң рингке шығуға қарсы болған Майк өзiнiң кәсiби бокстан бiржола кеткендiгiн мәлiмдейдi. ==Жеке өмірі== 3 рет үйленген: * Робин Гивенс, актриса * Монике Тёрнер, Джорджтаун университетіндегі бас дәрігер * Лакии Спайсер ==Хоббиі== [[Сурет:МайкТайсон.jpeg ‎|нобай|оңға|Майк көгершінімен]] Майк қиналған кезде немесе өзін жайсыз сезінген кезде өзінің көгершіндерімен сыр шерткенді ұнатады. Оның жүздеген көгершіндері бар. == Актерлік карьерасы == [[Сурет:Майк_Тайсон.jpg|200px|thumb|оңға|Майк Тайсон]] Майк Тайсон 55 эпизодттық фильмге түскен. Солардың ішінде кең тарағаны астыдағы тізімде: * Забойный реванш (2013) * Как я встретил вашу маму (16 эпизод восьмого сезона) (2013) * Очень страшное кино 5 (2013) * Мальчишник 2: Из Вегаса в Бангкок (2011) * Человек против природы. Новый вызов Тайсона (2011) * Осмеяние Чарли Шина (2011) * Мальчишник в Вегасе (2009) * Тайсон (документальный фильм) (2008) * Полный финиш (2007) * Рокки Бальбоа (фильм) (2006) * Когда меня полюбят (2004) * Крокодил Данди в Лос-Анджелесе (2001) * Боливия (2001) * Чёрное и белое (фильм, 1999)|Чёрное и белое (1999) * Бей в кость (1999) * Безумное телевидение (1995—2009) * Падший чемпион: Нерассказанная история Майка Тайсона (1993) == Жаттықтырушылары == * Бобби Стёарт (1978) * Тедди Атлас (1978—1982) * Кас Д’Амато (1980—1985) * Кевин Руни (1982—1988) * Аарон Сноуэлл (1989—1990) * Ричи Джакетти (1990—1991, 1997) * Джей Светлый (1995—1996) * Томми Брукс (1999—2001) * Ронни Шилдс (2002) * Фредди Роуч (2003—2004) * Джефф Фенек (2005) == Әуесқой бокстағы мансабы == Ол 15 жасында 1981 жылы мамырда «Tank» деген лақап атпен Holyoke клубында өз дебютін жасады. Сол жылы, тек қараша айында Ernie Беннетт күрес алдындағы соңғы жоғалған, онда алты жекпе-жалпы өткізді. Оның барлық қосалқы уақыт бірден керемет нәтижелерге әкелді даярлау, арналды. Қазірдің өзінде 1982 жылы Майкл Жастар Олимпиада ойындарында сөйлейді. Алдымен ол барлығы 8 секунд ринг қарсыласын жеңіп алды. Басқа кем дегенде қырғынды күтті. Жастар Олимпияда ойындары 1982 жылы, Майк Тайсон болды. Ол ақтық сында Джо Кортес қарсы келді. Тайсон дереу шабуыл шықты және бірнеше секунд қарсыласын нокаутқа Келесі жылы, оған 1983 жылы Алтын қолғап турнир қатысуға рұқсат тек Әл Эвансты жоғалтты. Paine залы пайдасына бағалау хабарландыру риза гу әңгіме болса да, Онда ол [[Крейг Рейне]] бар Төбелестен кейін күміс медаль алды. Kimmuelom Odum Колорадо Спрингс жылдың соңына күрес дейін аластатылды алдында 1984 жылы, Тайсон олардың барлық матчтары ұтып бастады. Лос-Анджелесте оның әуесқой мансап логикалық қорытынды Олимпиада ойындары 1984 (1984 Summer Olympics) еді. Финалдық Олимпиадалық іріктеу жолында Тайсон дөңгелек 1 Kelton Браун техникалық нокаутом жеңіп, Avery Rowles, сондай-ақ ұпайға жеңіп, екінші раундта Генри Milligan жылы қаққанда, үшін, алтын қолғап ауыр салмақты чемпионы жеңіп Олимпиада ойындарының іріктеу турының басталуы (24-3) жазбасын болды және нақты сүйікті Лос-Анджелесте 1984 жылы Олимпиада ойындарында Құрама Штаттарының қорғау үшін орын ұтып саналған. Содан кейін Олимпиада чемпионы атанды, біліктілік шайқаста Тайсон Генри Тиллман кездесті. Бірінші турда, Тайсон Tillman жібере алатын болды, ол сақина ұшып, сондықтан қағып, бірақ ол аяқтау алмады. Екінші турда Tillman негізінен Ябс жұмыс істеп, Тайсон қашып. Тайсон жиі оны қуып және дәл соққы келтірген. Tillman үшінші раундта соңында ғана қашықтықта бірнеше қатты соққылар сынған алды Тайсон, қашып. 2: Матчтың соңында марапаттау жақын судьялар 3 есебімен жеңіп Tillman. Tillman залы пайдасына бағалау туралы хабарландыруда наразылығын-гу әңгіме және шешім освистан. Содан кейін Тайсон қайтадан Tillman кездесті біліктілігін күресті. Тағы да, жақын сплит шешім жеңіс Tillman жеңіп алды. Көптеген Тайсон өз агрессивті стильде Олимпиада ойындары кәсіби стилінің еске жібергісі жоқ екенін сезіндім. Бірақ кек қырып Тайсон сәл кейінірек өтеді - қазірдің өзінде кәсіби рингте 16 маусымда, 1990, бірінші раундта оны ренжіткен адам тарсылдатпаңыз. 16 қыркүйек, 1984 Тайсон Brock Хақкани жеңгеннен соң, Тампере турнир Tammer жеңіп алды. Қалай болса да, Cus D'Amato Майк себебі Олимпиада ойындарының іріктеу турында сәтсіз жеңіліс көңіліміз болуы және кәсіби дайындық боксшысымен схватиться үшін ұзақ уақыт берді. Билл Cayton және Джим Jacobs - Ол екі танымал басшылар мен бокс жекпе-ұйымдастырушыларға сұрады. Жауынгерлік боксшылар ескі мұғалімі Кевин Руни мен Тедди атласын көмектесті. === Титулдары === * '''1981''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] Жасөспірімдер арасындағы Олипиадалық турнилер чемпионы * '''1982''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] Жасөспірімдер арасындағы Олипиадалық турнилер чемпионы * '''1983''' — [[Сурет:Silver medal icon.svg|Серебро]] «Алтын қолғап» турнирінің күміс жүлдегері * '''1983''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] 19-шы Ұлттық чемпионатының аясында Алтын медаль иегері * '''1984''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] 19-шы Ұлттық чемпионатының аясында Алтын медаль иегері * '''1984''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] Ауыр салмақта «Алтын қолғап» турнирінің күміс жүлдегері * '''1984''' — [[Сурет:Gold medal icon.svg|Алтын]] «Чемпиондар турнирінің» жеңімпазы == Кәсіби бокстағы мансабы == === Дебют === [[5 наурыз]] [[1985]] және Майк Тайсон бірінші кәсіби сақина кірді. Профи ретінде Тайсонның бірінші қарсыласы Гектор Мерседес болды. Барлығы 1985 Тайсон барлық қарсыластары бірліктерінің жеңіп, 15 жекпе-жек өткізді. === Атақ-даңқының шарықтауы === 1986 жылғы қаңтардан, Tyson Майк Джейкоманмен кездесті. Тайсон 4 және 5-кезеңнен Jameson төмен жіберілген және 5-ші раундында техникалық нокаутом жеңіп алды. Jameson оған дөңгелек бір минут немесе бір де жеңіске қарамастан, 5-ші раундта дейін ұстап алдық және сәтсіз кім бірінші болып өтті. Мүмкін нәтижесі, сондай-ақ алдыңғы күрес Тайсон ғана 13 күн бұрын жұмсалған фактісі әсер етті. 1986 жылдың ақпан айында, Tyson Джесси Фергюсон қарсы сақина кірді. 5-ші раундта Тайсон соңына таман бір бұрышында жау кеткен. Тайсон органға дұрыс Крюков болды, бірақ доп қорғауға құлап, дереу Ferguson мұрнын сындырып оң апперкот. Фергюсон кенепке дейін төмендеді. Ол Тайсон аяқтау ұмтылды есебінен 8. құрады. Турдың соңына дейін 30 секунд болды. Тайсон spurtovuyu шабуыл өткізді, бірақ Фергюсон қоңыраудың дейін ұстап алды. 6-шы раундта Фергюсон үнемі шешу бастады. Турда ортасында, ол Тайсон қолын қысып, оны жібермеді. төреші балуандар бөліп тырысты, бірақ Фергюсон Тайсон мүмкіндік жоқ. Содан кейін төреші айқасты тоқтатып, Ferguson аластатылды. Кейінірек, Тайсон жазбасын құртып емес мақсатында, Нью-Йорк мемлекеттік Спорттық комиссия техникалық нокаутқа жіберіп, үшін құқықтан айыру арқылы нәтижеге тұжырымын өзгерді. 1986 жылдың наурыз айында, Tyson Steve Zouski кездесті. Zouski зардап шеккен боксшы 34 жекпе-9 жеңіліс өте жақсы нәтиже болып көрінеді, бұл үшінші раундта дейін ұстап алдық. Және тағы да ол 1986 жылы үлгідегі Майк Тайсон қарсы еске тұр. Мамыр 1986 жылы, Тайсон атағын Джеймс Tillis бұрынғы қарсыласы кездесті. Тайсон күрес бұрын Tillis ұрыс соңғы үш ұпай жоғалтып, бірақ қарсыластары өте үлкен проблема әкелді. Дегенмен, сарапшылар бұл нокаут жеңіліске күтіп отыр деп санайды. Аллергия, өйткені күрес ортасында мерзiмiнен бұрын шаршау не болғанын, бірақ Тайсон Tillis күрес қалпына келтіру және оның мансап үздік күресуге барды бұрын ғана қызықты факт күрес Tillis ең зардап шегетін өткізді, деп еді нысаны. Өзі туралы шүбә Tillis қарамастан керемет күш көрсетіп, бірінші раундта бірнеше қатты соққы қабылданбаған. шайқас шарықтау шегі қайнату болып көрінген - бесінші раундта Tillis Тайсон өз тепе-теңдік жоғалады құлап, бірақ турдың соңына дейін өсті және созылды бүйірлік добын қабылданбаған кезде. Tillis шабуылдауға тырысты және негізінен қорғау Тайсон құлап уколов үлкен санын лақтырды. Тайсон бірінші жекпе-жек, ​​оның қорғаныс бұл шайқас сыныпта көрсете отырып, толық қашықтықты барды; Tillis матч соңына дейін Тайсон қарсы ұстап алдық бірінші қарсыласы болды. Бірауызды шешімімен Тайсон жеңіп алды және осы күресте керемет көрінгенімен, бірақ бірауыздан шешім жеңіп нокаутпен қарсыласқа жібере алмады. Мамыр 1986 жылы, Tyson Митч Грейн қарсы шайқасты барды. Бұл жекпе-жек Тайсон тек 17 күн Tillis күрес кейін өткізді. Тайсон күресуге Митч Жасыл тек бір жеңіліске болды және перспективалық боксшы болып саналса, сақина, сондай-ақ жүйке атмосфера жасыл, Тайсон сияқты, Браунсвилле өскен және бала енгізілген банды мүшесі қарсы банда болды, бұл көп фактіні жанады Тайсон. Үнемі opuschaennymi қолыңызбен оның алдында би, Тайсон қарсыласын мазақтайтын, ал Тайсон, қорғаныс бүкіл күресті, штамптау сериясы мен үлкен басым. Жақтарының арасында Тайсон JAB қақпағы Жасыл нокаутқа және жазушы алдында қонды алтын тіс, Фил Бергер, оны мөрімен. Турда жеңіске ережесіне сәйкес 1 ұпай берілді. Тайсон бірауызды шешімімен жеңіске жетті. Тайсон-Tillis күресуге осы күресті салыстыру Көптеген мамандар, Tillis, Жасыл жеңіске тырысты, егер ғана қайтып Тайсон іске қабілетті бола отырып, сақина аман деп шешті. Бұл күрес кейін Green 7 жыл сақина өтіңіз жоқ. Desyatiraundovyh Tillis мен Майк Грин қарсы екі белдесуде өз жолдауында күмәнмен әңгімелесуді жоққа кейін, нокаутпен жеңістер сериясын жеңіп және тағы ең қауіпті ауыр салмақтағы ретінде өз мәртебесін растады. 1986 жылдың шілдесінде, Tyson Реджи Gross кездесті. Дөңгелек Gross соңында әдептілік үлкен санын лақтырып, шабуыл Тайсон болуы білді. Тайсон, барлық дерлік соққылардан көлбеу қорғау шеберліктерін көрсетті, шок сол жағын таң. Жалпы кенепке құлады. Жалпы өсті. Тайсон көп соққы сериясы соққы және қайтадан кенепке қарсыласын жіберді. Жалпы тұрды, бірақ жалғастыру алмады және судья күресті тоқтатты. === Марвис Фрейзермен жекпе-жегі === Marvis Frazier күресті ең перспективалы боксшылар екі өтті, шілдеде 1986 жылы, Майк Тайсон ауыр салмақты бөлімінің Фрейзер, Джо атақты чемпионы ұлы. Алайда, Тайсонның қатысуымен күрес, ол Тайсон ұрып сол оппоненттердің масқара жеңіліске ұшырады. Дөңгелек 1 Тайсон басында бір бұрышында жау жүріп және оң апперкот болды. Фрейзер сілкіндірді. Тайсон бір рет күшті соққыларға кезекті сериясы өткізді. жау төмендеді. төреші санау басталды, бірақ Фрейзер сезімтал екенін көріп, санау тоқтатты. Бұл қиын тықырды болды. Фрейзер бірнеше минут өткен соң келді. Шын мәнінде, Фрейзер ауытқымас үшін, Тайсон 30 секундын ғана болды. Бұл шайқас Тайсонның кәсіби мансап қысқа болып шықты. Бұл күрес кейін Marvis Frazier аз танымал боксшылар тағы үш шайқас жұмсадық және 1988 жылы бокстан зейнетке шықты. Хосе Ribalta келесі шайқаста Тайсон кездесті. Ribalta тамаша физикалық жағдайын болды және 10 турдан дейін жетуі мүмкін. Тайсон үш рет 2 жылы кенепке жіберілген қарсылас, 8 және 10-шы турдан күрес дөңгелек 10 нокаутом жеңіп үшін. === Тревор Бербикпен жекпе-жегі === 1986 жылғы қарашада, Майк Тайсон [[WBC]] Тревор Berbick сәйкес әлем чемпионы қарсы сақина кірді. Тек 1986 жылдың ақпан айында Berbick, атағын жеңіп және тек қана алғашқы қорғаныс өткізді. 1-ші раундта Berbick ашық шайқаста Тайсон барды, бірақ бірнеше қатты соққылар қабылданбаған және шабуыл тоқтады. Дөңгелек Тайсон соңы сол Крюков таң 20 секунд бұрын, Berbick әрең Berbick нокаут қарсаңында өткен секунд, оның аяғына қалады. Қазірдің өзінде 2-ші турда Тайсон бірінші секунд құлату Berbick жылы Berbick раушан жіберу арқылы ереуіл өткізді. Дөңгелек Тайсон соңына дейін 40 секунд жақ оң апперкот болды, және одан сол ілмекке кейін басшысы Berbick соққы. Berbick уақытта Тайсон қарсы басылған, содан кейін төмендеді. Berbick екі рет тұруға тырысты, бірақ әр уақытта өзінің тепе-теңдік жоғалады. Үшінші талпыныстан, ол тұрып, бірақ ол қатты тербеледі. төреші күресті тоқтатты. Күрес кейін Тайсон ең жас ауыр салмақта дивизионда чемпионы және қатарынан үш рет көтеріліп, құлап қарсыласын мәжбүр атып бірінші тұлға болып атанып, екі әлемдік рекордтар. Сонымен қатар, ең жас бапкер болып Кевин Руни белгілеген рекордтық (уақытта ол 27 жаста болған), лигасының атағына қайырады келді. === Джеймс Смитпен унификациялық айқасы === Жақып «Bonkrasherom» Смит наурыз 1987 жылы Tyson [[WBA]] спойлер нұсқасы бойынша әлем чемпионы кездесті. Смит, төрешіге тудырады Тайсон үнемі klincheval шабуыл құтылу үшін оған шамадан тыс өткізу үшін 2 ұпай алды. Тайсон Смит Тайсон ішіне ауыр соққы алуға білді, бірақ ол шайқас нәтижелеріне әсер еткен жоқ, алғаш рет 12-ші турдың соңына дейін, бүкіл күрес басым. Тайсон үлкен есебімен ұпай бойынша жеңіп алды. === Пинклон Томаспен жекпе-жегі === Мамыр 1987 жылы, Tyson [| Pinklon Томас] [Томас Pinklon] бұрынғы чемпионы қарсы сақина кірді. Тим Uizerspumom және күрес уақытта «Темір Майк» Томас бұрынғы әлем чемпионы ([Mike Уивер] [Уивер, Майкл] үш жеңіске енгізілген жақсы трек рекорд болды бар Alfonso) және басқа да ауыр салмақтағы reytinigovymi. 6-шы раундта Тайсон кімге кейбір өтініш берушінің жақ келіп, екі қолыңызбен апперкотами ілгегі өткізді. Томас атылды. Басқа сол сүзгіш қатысушының кейін кенепке дейін төмендеді. Ол «10» балл алу үшін уақыт жоқ. төреші күресті тоқтатты. Тайсон Thomas күрес тіпті өлтірді ешқашан бұрын Айта кету керек. === Абсолютті әлем чемпионы атағын жеңу === Тамыз 1987 ж, непобедимый чемпионы нұсқаларында [[WBC]] және [[IBF]] [[Такер, Тони нұсқасына [[WBA]] Майк Тайсон непобедимый чемпионы арасындағы ауыр салмақтағы абсолютті әлем чемпионы атағы үшін бірегей шайқаста | Тони Такер]]. Ауыр салмақтағы тарихында алғаш рет екі ағымдағы непобедимый чемпионы кездесті. Бірінші раундта Такер ол емес еді, сондықтан қайтадан қадамдар жұбын жасауға мәжбүр, бірақ олардың табысқа дамыту, мықты Тайсон подбородок қозғады апперкот кез келген неғұрлым бәсекелес Тайсон болуы мүмкін емес еді, не істеу алдық. Кейінірек Такер сақина мен klinchuya айналасында оған жүгіру, Тайсон шайқас аулақ. Күрес 2-ші жартысында Тайсон dzhebist ретінде сол қолмен, ең алдымен, жұмыс істей бастады, бірақ бұл оған раунды жеңіске тоқтатқан жоқ. Соңғы турдың соңында Тайсон Такер дүр жағын тастап, бірақ Такер байланыстыратын қолымен Ақау құтылу білді. Тайсон бірауыздан шешім алды және даусыз Әлем ауыр салмақта чемпионат болды. Такер өз мансабын бірінші жеңіліске ұшырап және рекорд: ол [[IBF]] тек 64 күн атағын тиесілі. Өз кезегінде, Тайсон әлем рекордын: ол ауыр салмақтағы бөлімінің ең жас сөзсіз чемпионы атанды. Ойыннан соң, Тони Такер ол 3-ші раундта оң қолын сындырып, бұл сыбысты таратты, бірақ шайқас кезінде, өйткені ол шамамен қарсыласы қолмен шкаласын бере отырып, сондай-ақ dzhebistu күрес екінші жартысын жұмсауға мәжбүр болды, яғни, өзі және жарақат Тайсон оң ​​қолын көрінеді 30 см. === Тайрелл Биггспен жекпе-жегі=== Қазан 1987 жылы екі непобедимый боксшылар шайқасы - даусыз ауыр салмақтағы әлем чемпионы Майк Тайсон Олимпиада чемпионы Tyrell Biggs. Biggs мамандар конверттеген мықты боксшы әуесқой қарастырылды. 15 турдан және ауыр салмақты дивизионда соңғы 15-жақты атағы күрес үшін арналған бірінші Тайсон күрес болды. Tyrell Biggs қарсы күрес - Тайсон 1987 жылы жүзеге асырылды арманы болып табылады. Майк ол да Олимпиада ойындарында Америка болуы мүмкін барлық адамдарға дәлелдегім келді, Tyrell Biggs жазалау туралы шешім қабылдады. Tyrell Biggs Тайсон қайталап күрес Тайсон құрсаулаған олардың жылдам қозғалыстар мен Ябс, ұрып-соғып көздеді. Тайсон тұлға және органға соққы сериясын қалыптап, бүкіл күрес басым. Үшінші раундта, ол қалайды кезде Темір Майк оны қағу алатынын анық болды, бірақ ол қалаған жоқ. Тек 7-ші кезеңін Wanted және Biggs Крюков қалдырды қақты. «Мен үшінші раундта әлі Tyrell Biggs ұрып еді, бірақ мен оны ұзақ уақыт менің JAB және осы кешке есте келді.» Бірден күрес кейін Тайсон деді === Ларри Холмспен жекпе-жегі=== Ларри Холмс Майк Тайсон және әлемге әйгілі қаңтар - 1988 жылы, екі аңыз арасында әлемнің абсолютті чемпионы атағы үшін күрес болды. Шығудан бұрын Тайсон Холмс ол төленген, ренжітіп. Тайсон бүкіл күресті басым. 4-ші раундта үш Тайсон кенепте sorpernika жіберіледі және Холмстың қақты. Холмс бірінші нокаут жоғалтты. күрес Ларри Холмс соңғы бес секунд ол рингте не болып жатқанын түсіну емес, таң еді. Күрес кейін, Тайсон Холмс үшін кешірім сұрадым. Тайсонның жеңісі осы күрес бұрын немесе кейін Холмс, нокаутқа ешқашан фактісі маңыздылығын растайды, содан кейін атауы, соның ішінде үлкен шайқаста, көп жұмсалды, тіпті [[Ray Mercer қарсы сатылатын қораптағы ескі 42-45 жасында Ray Mercer]] және [[Оливер McCall | Oliver McCall [[Lennox Lewis]] қарағанда]] әлдеқайда жақсы. === Тони Таббспен жекпе-жегі === Tony Tubbs 1988 жылы наурызда, Тайсон бұрынғы өте күшті чемпионы қарсы абсолютті әлем чемпионы атағын қорғады. Ол Құрама Штаттарының тыс өткізетін бірінші Тайсон күрес болды. Tubbs жақсы тәжірибелі 1 дөңгелек, бірақ, екінші айналымда, Тайсон сол жағын таң. Tubbs шотына соңына дейін тұруға қабілетсіз, артынан атылды құладым. === Майкл Спинкспен супер жекпе-жегі === Майкл Спинкс | даусыз ауыр салмақтағы әлем чемпионы Майк Тайсон бұрынғы даусыз әлемдік ауыр чемпионы және ауыр салмақты бөлімінің [[Спинкс, Майкл жылы [[IBF]] нұсқасына бұрынғы әлем чемпионы - маусым 1988 жылы, екі непобедимый боксшылардың күресті өтті ]]. [[Али Мұхаммед|Мұхаммед Әли]] арасында бірінші матч кейін алғаш рет және [[Фрейзер, Джо|Joe Frazier]] сақина бірге екі непобедимый әлем чемпионы келді - бұрынғы және қазіргі. Бұл жекпе-жек [http://en.wikipedia.org/wiki/Mike_Tyson_vs._Michael_Spinks рет және мәңгілікке] деп аталды. Ол уақытта бокс ең маңызды оқиға болды супертяжелом дивизионда абсолюттік әлем чемпионы атағын үлесі болды, бос атағы [[Ring (журнал)|Ring]], атағы [[Тікелей чемпионаты|Сызықтық чемпионы]], [HTTP :? ID = 12733 номиналды белдеуін WBC] және ауыр салмақты бөлінісінде ең мықты балуандарының атағын //www.gorodokboxing.com/news.php. [| Джунгли] жылы Rumble Джунгли [Rumble] Бір түсініктемеші ең маңызды осы күресті салыстырғанда. Бұл күрес сүйікті Тайсон (3,5 1 есептеудің ставкасын ескере отырып) құрады. 1-ші турда ортасында Тайсон иек үшін апперкот кетіп, содан кейін органға дұрыс Крюков қосылды. Бір тізе Спинкс төмен. Ол «3» есебінен тұрды. Бірден басшысының күрес Тайсон оң ​​апперкот қалпына келтіру кейін қайтадан кенепке қарсыласын жіберді. «10» есебінен Спинкс қабатында әлі де, рефери күресті тоқтатты. Ол уақытта өте қысқа уақыт бокс тарихында (22 миллион доллар) ірі әмиян (91 секунд) тапқан және Спинкс 13,5 тапқан: осы күрес бірыңғай дөңгелек Тайсон рекорд жыл бойы журналының Рива мәртебесін осы күресті алды млн. Майк Тайсон арасында 23 тамыз, 1988 [[Green, Митч|Митч Green]] [[Harlem]] электрондық Майк Митч мұрнын бұзды, онда жанжал болды. Оның ішінде [[Бруно Франк|Франк Бруно]] өзінің жоспарланған бірінші күресті кейінге қалдырылды, себебі жалаң жұдырыққа Тайсон соққы нәтижесінде, оның щетканы жарақат алды. 1989 жылы Тайсон өзінің жетістігін соғылған бүкіл команда қызметінен босатылды, ал оның орнына кейбір жуликов жалдады. Ол іс жүзінде даярлау және ол удрали уақыт жоқ. Алайда, тіпті мұндай Тайсон соңғы турдың оны жасауға қатаң және аш болды. Тайсон Дуглас күрес кейін оның ережелерін жартысына жуығы есепке даярлау, қайта оралды. Болат Аралас Майк ашық және қарапайым айналды аз инсульт кіреді. === Фрэнк Бруномен жекпе-жегі (1989) === 1989 жылғы ақпанда, Тайсон күшті британдық ауыр салмақтағы [| Frank Bruno] [Bruno, Frank] кездесті. Сот осы уақытта Майк Тайсон промоутерлер мен ажырасу ісін бастады. Тайсон ғана қалыпты оқыту, кем дегенде, екі апта бар, сақина АХАЖ келді. Қазірдің өзінде күрес бірінші секундтан Тайсон қабатында Бруно жіберді. төреші нокдаун есептеледі. Бірақ Бруно тұрып бүкіл күрес жақсы өте жақсы қарсы сақтады. Тайсон британдық сілкіндірді бесінші раундта ол бүрынғысынша ретінде ұзақ төреші айқасты тоқтатып дейін соққы алады арқандар үшін шегінді. Мамандардың айтуынша, Бруно Тайсон үздік қарсылық берді. === Карлос Уильямспен жекпе-жегі=== 1989 жылғы шілдеде, Tyson [[Құрама штаттар]] [| Karl Williams] [Williams, Карл] чемпионы қарсы сақина кірді. Егумен соққы Уильямс 1-ші турының ортасында Тайсон наклоненный және жақ сол жақ апперкот кенепке Challenger жіберді. Уильямс «8» есебінен өсті, бірақ төреші Рэнди Нейман оған қарап күресті тоқтатты. шешім даулы болды. Матчтан кейін берген сұхбатында төреші Уильямс күресті жалғастыру үшін дайындығы туралы сұраққа жауап жоқ екенін айтты. Уильямс, сондай-ақ ол өлтірді, бірақ нокаутқа емес, ол күресті жалғастыруға дайын екенін, шайқасты жалғастыра беруді төрешінің дайындығы туралы мәселе қолын көтерді, ал төреші айқасты тоқтатып түсінбеймін, неге болды деп мәлімдеді ол матч сұхбат берді. [| Донован Ruddock] [Донован Ruddock] [[Эдмонтон]] жылы 18 қараша, 1989 E Майк Тайсон арасында атағы күрес жоспарланған болатын. Алайда, күрес Тайсон хондрита байланысты тоқтатылды. === Бастер Дугласпен жекпе-жегі === 1990 жылы ажырасу ісін кейін Тайсон және жаман физикалық және психологиялық sostoyanii.11 ақпан 1990 жылы, Майк Тайсон [| Жақып «Buster» Дуглас] [Дуглас, Жақып] Title күрес Ашығын әлсіз қорғауды жұмсалды. {{S-start}} | style="text-align:center;" colspan="8"|'''50 жеңіс''' (44 нокаут, 5 жеңіліс, 1 дисквалификация), '''6 жеңіліс''', '''0 тең түсу''', '''2 болмаған'''<ref>{{cite web | url =http://boxrec.com/list_bouts.php?human_id=000474&cat=boxer | title =Mike Tyson Professional boxing record | publisher=BoxRec.com}}</ref> |- style="text-align:center; background:#e3e3e3;" | style="border-style:none none solid solid; "|'''Нәтиже''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Есеп''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Қарсылас''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Типі''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Раунд,<br> уақыт''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Күні''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Өткен жері''' | style="border-style:none none solid solid; "|'''Жазбалар''' |- align=center |Жеңіліс |50–6-(2) |align=left|{{IRL}} [[Kevin McBride]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Kevin McBride|TKO]]}} |{{small|6 (10), 3:00}} |{{small|2005-06-11}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Verizon Center|MCI Center]], [[Washington, D.C.]]}} |align=left| |- align=center |Жеңіліс |50–5-(2) |align=left|{{UK}} [[Денни Уильямс (боксшы)|Денни Уильямс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Danny Williams|KO]]}} |{{small|4 (10), 2:51}} |{{small|2004-07-30}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Freedom Hall|Freedom Hall State Fairground]], [[Louisville, Kentucky|Louisville]], [[Kentucky]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |50–4-(2) |align=left|{{flagicon|USA}} [[Клиффорд Этьен]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Clifford Etienne|KO]]}} |{{small|1 (10), 0:49}} |{{small|2003-02-22}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Pyramid Arena|The Pyramid]], [[Memphis, Tennessee|Memphis]], [[Tennessee]]}} |align=left| |- align=center |Жеңіліс |49–4-(2) |align=left|{{UK}} [[Леннокс Льюис]] |{{small|[[Lennox Lewis vs. Mike Tyson|KO]]}} |{{small|8 (12), 2:25}} |{{small|2002-06-08}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Pyramid Arena|The Pyramid]], [[Memphis, Tennessee|Memphis]], [[Tennessee]]}} |align=left|{{small| ''[[Ring (журнал)|Ring]]'' журналы, [[Lineal чемпионаты|Lineal]], [[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Халықаралық бокс ұйымы|IBO]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] [[Ауыр салмақ]]тағы нұсқалары <br> ''[[Ring (журнал)|Ring журналы]]'' ''[[Ring журналының жыл нокауты|Жыл нокауты]]'' атағы.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |49–3-(2) |align=left|{{flagicon|DEN}} [[Брайан Нильсен (боксер)|Брайан Нильсен]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Brian Nielsen|RTD]]}} |{{small|7 (10), 3:00}} |{{small|2001-10-13}} |align=left|{{small|{{flagicon|DEN}} [[Parken Stadium]], [[Copenhagen]]}} |align=left| |- align=center |style="background:#ddd;"|Болмағ. |48–3-(2) |align=left|{{flagicon|POL}} [[Анджей Голота]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Andrew Golota|NC]]}} |{{small|3 (10)}} |{{small|2000-10-20}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[The Palace of Auburn Hills|The Palace]], [[Auburn Hills, Michigan|Auburn Hills]], [[Michigan]]}} |align=left|{{small|Алғашында Тайсон техникалық нокаутпен екі турдан кейін жеңіске жетіп тұрған; Тайсон [[канабис (есірткі)|каннабисті]] есірткі тестінен оң өткен соң үшін кейін [[Болмаған (жекпе-жек спортты)|Өтпеген]] деп өзгерді }} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |48–3-(1) |align=left|{{flagicon|USA}} [[Лу Саварезе]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Lou Savarese|TKO]]}} |{{small|1 (10), 0:38}} |{{small|2000-06-24}} |align=left|{{small|{{UK}} [[Hampden Park]], [[Glasgow]], [[Scotland]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |47–3-(1) |align=left|{{UK}} [[Джулиус Фрэнсис]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Julius Francis|TKO]]}} |{{small|2 (10), 1:03}} |{{small|2000-01-29}} |align=left|{{small|{{UK}} [[Manchester Arena|M.E.N. Arena]], [[Manchester]], [[Greater Manchester]]}} |align=left| |- align=center |style="background:#ddd;"|Болмағ. |46–3-(1) |align=left|{{flagicon|USA}} [[Орлин Норрис]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Orlin Norris|NC]]}} |{{small|1 (10), 3:00}} |{{small|1999-10-23}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Норрис Тайсонның қоңыраудан кейін жасаған соққысынан Норрис құлап, нокдаунда тізесін жаралап алды, кейін жекпе-жекті ары жалғастыру алмады. }} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |46–3 |align=left|{{ZAF}} [[Франсуа Бота]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Francois Botha|KO]]}} |{{small|5 (10), 2:59}} |{{small|1999-01-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |Жеңіліс |45–3 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Эвандер Холифилд]] |{{small|[[Evander Holyfield vs. Mike Tyson II|DQ]]}} |{{small|3 (12)}} |{{small|1997-06-28}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] бойынша [[ауыр салмақта]]ғы атақғы.<br> ''[[Ring (журнал)|Ring журналы]]'' ''[[Ring журналының жыл нокауты|Жыл нокауты]]'' атағы.}} |- align=center |Жеңіліс |45–2 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Эвандер Холифилд]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Evander Holyfield|TKO]]}} |{{small|11 (12), 0:37}} |{{small|1996-11-09}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small| [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] бойынша [[ауыр салмақта]]ғы атағын жоғалтты.<br>''[[Ring (журнал)|Ring журналы]]'' ''[[Ring журналының жыл қапаландыруы|Жыл қапаландыруы]]'' атағы.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |45–1 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Брюс Селдон]] |{{small|[[Bruce Seldon vs. Mike Tyson|TKO]]}} |{{small|1 (12), 1:49}} |{{small|1996-09-07}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] бойынша [[ауыр салмақта]]ғы атақғын жеңіп алды.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |44–1 |align=left|{{UK}} [[Франк Бруно]] |{{small|[[Frank Bruno vs. Mike Tyson II|TKO]]}} |{{small|3 (12), 0:50}} |{{small|1996-03-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]] бойынша [[ауыр салмақта]]ғы атағын жеңді.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |43–1 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Бастер Матис]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Buster Mathis, Jr.|KO]]}} |{{small|3 (12), 2:32}} |{{small|1995-12-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Spectrum (arena)|Core States Spectrum]], [[Philadelphia, Pennsylvania|Philadelphia]], [[Pennsylvania]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |42–1 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Питер Макнили]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Peter McNeeley|DQ]]}} |{{small|1 (10), 1:29}} |{{small|1995-08-19}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |41–1 |align=left|{{flagicon|CAN}} [[Донован Раддок]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Donovan Ruddock II|UD]]}} |{{small|12}} |{{small|1991-06-28}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[The Mirage|Mirage Hotel & Casino]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |40–1 |align=left|{{flagicon|CAN}} [[Донован Раддок]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Donovan Ruddock|TKO]]}} |{{small|7 (12), 2:22}} |{{small|1991-03-18}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[The Mirage|Mirage Hotel & Casino]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |39–1 |align=left|{{UK}} [[Алекс Стюарт (боксшы)|Alex Stewart]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Alex Stewart|TKO]]}} |{{small|1 (10), 2:27}} |{{small|1990-12-08}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Atlantic City Convention Center|Convention Center]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |38–1 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Генри Тилман]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Henry Tillman|KO]]}} |{{small|1 (10), 2:47}} |{{small|1990-06-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Caesars Palace]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |Жеңіліс |37–1 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Бастер Дуглас]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Buster Douglas|KO]]}} |{{small|10 (12), 1:22}} |{{small|1990-02-11}} |align=left|{{small|{{flagicon|JPN}} [[Tokyo Dome]], [[Tokyo]]}} |align=left|{{small|''[[Ring (журнал)|Ring журналы]]'', [[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша [[ауыр салмақта]]ғы атақтарын жоғалтты.<br> ''[[Ring (журнал)|Ring журналы]]'' ''[[Ring журналының жыл нокауты|Жыл нокауты]]'' атағы.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |37–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Карл Уильямс (боксшы)|Карл Уильямс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Carl Williams|TKO]]}} |{{small|1 (12), 1:33}} |{{small|1989-07-21}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Atlantic City Convention Center|Convention Center]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left|{{small|''[[Ring (журнал)|Ring]] журналы'', [[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |36–0 |align=left|{{UK}} [[Франк Бруно]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Frank Bruno|TKO]]}} |{{small|5 (12), 2:55}} |{{small|1989-02-25}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|''[[Ring (журнал)|Ring]] журналы'', [[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |35–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Майкл Спинкс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Michael Spinks|KO]]}} |{{small|1 (12), 1:31}} |{{small|1988-06-27}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Boardwalk Hall|Convention Hall]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.<br>''[[Ring (журнал)|Ring]] журналылның'' [[ауыр салмақта]]ғы атақғын жеңіп алды.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |34–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Тони Таббс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Tony Tubbs|TKO]]}} |{{small|2 (12), 2:54}} |{{small|1988-03-21}} |align=left|{{small|{{flagicon|JPN}} [[Tokyo Dome]], [[Tokyo]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |33–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Ларри Холмс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Larry Holmes|TKO]]}} |{{small|4 (12), 2:55}} |{{small|1988-01-22}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Boardwalk Hall|Convention Hall]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |32–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Тайрел Биггс]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Tyrell Biggs|TKO]]}} |{{small|7 (12), 2:59}} |{{small|1987-10-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Boardwalk Hall|Convention Hall]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |31–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Тони Такер]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Tony Tucker|UD]]}} |{{small|12}} |{{small|1987-08-01}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] & [[Халықаралық бокс федерациясы|IBF]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.<br>''[[Ring (журнал)|Ring]] журналылның'' [[ауыр салмақта]]ғы атақғын жеңіп алды.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |30–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Пинклон Томас]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Pinklon Thomas|TKO]]}} |{{small|6 (12), 2:00}} |{{small|1987-05-30}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]], [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |29–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Джеймс Смит (боксшы)|Джеймс Смит]] |{{small|[[Mike Tyson vs. James Smith|UD]]}} |{{small|12}} |{{small|1987-03-07}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas, Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]] бойынша үлестірілмеген [[ауыр салмақта]]ғы атақтары.<br>, [[Бүкіләлемдік бокс қауымдастығы|WBA]]-дің [[ауыр салмақта]]ғы атақғын жеңіп алды.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |28–0 |align=left|{{flagicon|CAN}} [[Тревор Бербик]] |{{small|[[Trevor Berbick vs. Mike Tyson|TKO]]}} |{{small|2 (12), 2:35}} |{{small|1986-11-22}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|[[Бүкіләлемдік бокс кеңесі|WBC]] -дің [[ауыр салмақта]]ғы атақғын жеңіп алды.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |27–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Альфонсо Ретлифф]] |{{small|TKO}} |{{small|2 (10), 1:41}} |{{small|1986-09-06}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Las Vegas Hilton|Hilton Hotel]], [[Las Vegas Valley|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |26–0 |align=left|{{flagicon|CUB}} Хосе Рибалта |{{small|TKO}} |{{small|10 (10), 1:37}} |{{small|1986-08-17}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump Plaza Hotel and Casino|Trump Plaza Hotel]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |25–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Марвис Фрейзер]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Marvis Frazier|KO]]}} |{{small|1 (10), 0:30}} |{{small|1986-07-26}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Glens Falls Civic Center|Civic Center]], [[Glens Falls, New York|Glens Falls]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |24–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Лоренцо Бойд |{{small|KO}} |{{small|2 (10), 1:43}} |{{small|1986-07-11}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Stevensville Hotel, [[Liberty (town), New York|Swan Lake]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |23–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Уильям Осия |{{small|KO}} |{{small|1 (10), 2:03}} |{{small|1986-06-28}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Houston Field House]], [[Troy, New York|Troy]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |22–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Реджи Гросс]] |{{small|TKO}} |{{small|1 (10), 2:36}} |{{small|1986-06-13}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Madison Square Garden]], [[New York City]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |21–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Митч Грин]] |{{small|[[Mike Tyson vs. Mitch Green|UD]]}} |{{small|10}} |{{small|1986-05-20}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Madison Square Garden]], [[New York City]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |20–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Джемс Тиллис]] |{{small|UD}} |{{small|10}} |{{small|1986-05-09}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Glens Falls Civic Center|Civic Center]], [[Glens Falls, New York|Glens Falls]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |19–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Стив Зоуски |{{small|KO}} |{{small|3 (10), 2:39 }} |{{small|1986-03-10}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Nassau Veterans Memorial Coliseum|Nassau Coliseum]], [[Uniondale, New York|Uniondale]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |18–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Джесси Фергюсон]] |{{small|TKO}} |{{small|6 (10), 1:19}} |{{small|1986-02-16}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Houston Field House]], [[Troy, New York|Troy]], [[New York]]}} |align=left|{{small|Алғашында Тайсон үшін дисквалификациялы жеңіс; кейін Тайсон үшін техникалық нокаут жеңісіне өзгертілді.}} |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |17–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Майк Жамерсон |{{small|TKO}} |{{small|5 (8), 0:46}} |{{small|1986-01-24}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump Plaza Hotel and Casino|Trump Plaza Hotel]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |16–0 |align=left|{{flagicon|USA}} [[Дэвид Жако]] |{{small|TKO}} |{{small|1 (10), 2:16}} |{{small|1986-01-11}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Plaza Convention Center, [[Albany, New York|Albany]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |15–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Марк Юнг |{{small|TKO}} |{{small|1 (10), 0:50}} |{{small|1985-12-27}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Latham Coliseum, [[Latham, New York|Latham]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |14–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Семми Скафф |{{small|TKO}} |{{small|1 (10), 1:19}} |{{small|1985-12-06}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Felt Forum, [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |13–0 |align=left|{{flagicon|CAN}} Конрой Нельсон |{{small|TKO}} |{{small|2 (8), 0:30}} |{{small|1985-11-22}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Latham Coliseum, [[Latham, New York|Latham]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |12–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Эдди Ричардсон |{{small|KO}} |{{small|1 (8), 1:17}} |{{small|1985-11-13}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Ramada-Houston Hotel, [[Houston, Texas|Houston]], [[Texas]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |11–0 |align=left|{{TTO}} Стерлинг Бенжамин |{{small|TKO}} |{{small|1 (8), 0:54}} |{{small|1985-11-01}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Latham Coliseum, [[Latham, New York|Latham]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |10–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Робер Колай |{{small|KO}} |{{small|1 (8), 0:37}} |{{small|1985-10-25}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump World's Fair|Atlantis Hotel & Casino]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |9–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Донни Лонг |{{small|TKO}} |{{small|1 (6), 1:28}} |{{small|1985-10-09}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump Plaza Hotel and Casino|Trump Casino Hotel]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |8–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Майкл Джонсон |{{small|KO}} |{{small|1 (6), 0:39}} |{{small|1985-09-05}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump World's Fair|Atlantis Hotel & Casino]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |7–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Лорензо Канади |{{small|KO}} |{{small|1 (6), 1:05}} |{{small|1985-08-15}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Resorts Atlantic City|Resorts International]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |6–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Ларри Симс |{{small|KO}} |{{small|3 (6), 2:04}} |{{small|1985-07-19}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Mid-Hudson Civic Center]], [[Poughkeepsie, New York|Poughkeepsie]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |5–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Джон Алдерсон |{{small|TKO}} |{{small|2 (6), 3:00}} |{{small|1985-07-11}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Trump Plaza Hotel and Casino|Trump Casino Hotel]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |4–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Рикардо Спейн |{{small|TKO}} |{{small|1 (6), 0:39}} |{{small|1985-06-20}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Resorts Atlantic City|Resorts International]], [[Atlantic City, New Jersey|Atlantic City]], [[New Jersey]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |3–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Дон Халпин |{{small|KO}} |{{small|4 (4), 1:04}} |{{small|1985-05-23}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Albany, New York|Albany]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |2–0 |align=left|{{flagicon|USA}} Трент Синглетон |{{small|TKO}} |{{small|1 (4), 0:52}} |{{small|1985-04-10}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} [[Albany, New York|Albany]], [[New York]]}} |align=left| |- align=center |{{yes2}}Жеңіс |1–0 |align=left|{{PRI}} Гектор Мерседес |{{small|TKO}} |{{small|1 (4), 1:47}} |{{small|1985-03-06}} |align=left|{{small|{{flagicon|USA}} Plaza Convention Center, [[Albany, New York|Albany]], [[New York]]}} |align=left|{{small|Кәсіби дебюті.}} {{S-end}} == Сілтемелер == {{Навигация}} * {{BoxRec ID|474}} * {{imdb name|id=0005512}} * {{Twitter|miketyson}} * [http://www.miketyson.com/ Майка Тайсонның ресми сайты]{{ref-en}} * [http://allboxing.ru/bios/mike_tyson.html AllBoxing.ru сайтындағы биографиясы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140228063934/http://allboxing.ru/bios/mike_tyson.html |date=2014-02-28 }} * [http://ironmike.ru/karera/hronologiya-kareryi-zheleznogo-mayka-taysona.html «Темір» Майка Тайсонның кәсіби хронологиясы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150225230717/http://ironmike.ru/karera/hronologiya-kareryi-zheleznogo-mayka-taysona.html |date=2015-02-25 }} {{start box}} {{succession box three to one | before1= [[Тревор Бербик]] | title1=[[WBC]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years1= [[22 қараша]] [[1986]] — [[11 ақпан]] [[1990]] | after= [[Джеймс Бастер Даглас]] | before2= [[Джеймс Смит (боксёр)|Джеймс Смит]] | title2=[[WBA]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years2= [[30 мамыр]] [[1987]] — [[11 ақпан]] [[1990]] | before3= [[Тони Таккер]] | title3=[[IBF]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years3= [[1 тамыз]] [[1987]] — [[11 ақпан]] [[1990]]}} {{succession box | before= [[Майкл Спинкс]] | title=[[The Ring (журнал)|The Ring]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years= [[27 маусым]] [[1988]] — [[1990]] <small>(1990 жылдан бастап Ринг журналы чемпион атағын беруді доғарды, бірақ 2002 жылдан жаңғыртты)</small> | after= [[Леннокс Льюис]]}} {{succession box | before= [[Фрэнк Бруно]] | title=[[WBC]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years= [[16 наурыз]] [[1996]] — [[1996]]<br />Бос қалдырылды | after= [[Леннокс Льюис]]}} {{succession box | before= [[Брюс Селдон]] | title=[[WBA]] [[Бокстан ауыр салмақта әлем чемпиондарының тізімі|Ауыр салмақтағы чемпиондар]] | years= [[7 қыркүйек]] [[1996 жыл]] — [[9 қараша]] [[1996 жыл]] | after= [[Эвандер Холифилд]]}} {{end box}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{commons|Mike Tyson}} {{The Ring журналының тұжырымы бойынша жыл боксшысы}} {{Жыл жекпе-жегі, The Ring журналының версиясы}} [[Санат:30 маусымда туғандар]] [[Санат:Бруклинде туғандар]] [[Санат:АҚШ боксшылары]] [[Санат:1980 жж. боксшылары]] [[Санат:1990 жж. боксшылары]] [[Санат:2000 жж. боксшылары]] [[Санат:Ауыр салмақ санатындағы боксшылар]] [[Санат:Дүниежүзілік бокс кеңесінің чемпиондары]] [[Санат:Дүниежүзілік бокс қауымдастығының чемпиондары]] [[Санат:Дүниежүзілік бокс федерациясының чемпиондары]] [[Санат:АҚШ қылмыскерлері]] [[Санат:Ислам дінін қабылдағандар]] [[Санат:Бокстан әлемнің абсолютті чемпиондары]] [[Санат:WWE Даңқ Залы мүшелері]] [[Санат:Рестлерлер]] [[Санат:АҚШ зорлаушылары]] [[Санат:Бокс даңқы халықаралық залы мүшелері]] [[Санат:Бокс проумоутерлері]] [[Санат:АҚШ актерлері]] t2xry9aqj2jpvtn7mkieiu3yndz6mtv 0 9710 3319602 3200545 2024-04-25T16:51:19Z O.Makpal08 152255 орфографиялық қате қысқарған сөзді түзедім wikitext text/x-wiki [[Сурет:Mall culture jakarta75.jpg|thumb]] [[Сурет:Mall culture jakarta44.jpg|thumb]] [[Сурет:Mall culture jakarta64.jpg|thumb]] [[Сурет:Mall culture jakarta54.jpg|thumb]] [[Сурет:World Citizen Symbol.svg|thumb]] [[Сурет:Mars Global Surveyor 2.jpg|thumb]] [[Сурет:01 Night exterior.jpg|thumb]] '''Жаһандану''', немесе '''Глобализация''' ({{lang-en| global}} — «әлемдік», «дүниежүзілік», «жалпы») — жаңа жалпыәлемдік саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық тұтастық құрылуының үрдісі. Терминді ғылыми айналымға алғаш рет [[1983 жыл]]ы енгізген америкалық экономист [[Теодор Левитт]]. Жаһанданудың жаңа сатысының түрлі аспектілерін 20 ғасырдың ортасынан бастап [[Уолт Ростоу]], [[Дэниел Белл]], [[Алвин Тофлер]], [[Питер Дракер]], [[Джон Нейсбитт]], [[Лестер Туроу]] зерделеді. Олар ғылымға “интеллектуалдық индустриялар экономикасы”, “[[ақпараттық қоғам]]”, “[[техникалық революция]]”, “[[ақпараттық жарылыс]]”, “[[ғаламдық ауыл]]” деген ұғымдарды енгізді. == Тарихы == [[Екінші Дүниежүзілік соғыс]]тан кейінгі әлемдік тәртіп үшін жаҺандық [[инфрақұрылым]] құру идеясы алғаш рет 20 ғасырдың 40 — 50-ші жылдары [[АҚШ]]-тың зерттеу орталықтары: [[Халықаралық қатынастар жөніндегі кеңес]]те (ХҚК), [[“Рэнд” корпорация]]сында, [[Стратегиялық және халықаралық зерттеулер орталығы]]нда (СХЗО), [[Психологиялық стратегиялар басқармасы]]нда (ПСБ) тұжырымдалды. Жаһандану ұғымы, жалпы алғанда, әлемдік өркениеттің аса маңызды өлшемдерінің жалпыадамзаттық өлшемге ие болуы деп түсіндіріледі. Қоршаған орта, түпкі ресурстар (энергия, су, азық-түлік), [[демография]], көші-қон толқындары, [[есірткі тасымалы]], халықаралық [[терроризм|терроршылдық]] проблемалары жекелеген елдер күшімен шешілуі мүмкін емес. [[Ақпараттық төңкеріс]] бұл проблемалардың жаҺандық өлшемге ие болуына ықпал етті. Зерттеушілер Жаһандануды әр текті, бірақ әлемнің біртұтастыққа айналу логикасымен біріктірілетін өзгерістердің жиынтығы деп түсіндіреді. ЖаҺандық өзара тәуелділік және бүкіләлемдік даму үрдісі Жаһандануға алып келмей қоймайды. Бұл үрдіс [[трансұлттық экономика]] мен жалпыадамдық құндылықтарды қорғауға негізделген халықаралық ұйымдар жүйесі ықпалын күшейтеді. Жаһандану әлеуметтік [[феномен]] ретінде көп қырлы және көптеген құрамдас бөліктерді қамтиды. Негізінен, оны ұлттық және әлемдік шаруашылықтың техникалық және қаржылық жағынан дамуының нәтижесі деп есептейді. Алайда әлеуметтік-мәдени өзгерістер, адамдар тұрмысының өзгеруі, адамзаттың қоршаған ортамен қарым-қатынасының күрделенуі де Жаһандануға елеулі ықпал жасап отыр. == Бөліктері == Жаһанданудың төмендегідей негізгі құрамдас бөліктері бар: # “менталдық” немесе ''мәдени Жаһандану'' — [[дәстүр]]лердің, [[дін]]дердің, [[мәдениет]]тер мен [[идеология]]лардың “ұқсастануының” кешендік үрдісі. Қазіргі таңда бүкіл әлем, негізінен, 6 жаҺандық діни жүйеге ([[христиандық]], [[ислам]], [[иудаизм]], [[индуизм]], [[буддизм]], [[конфуцийшілдік]]) бөлінеді. Адамзаттық мәдени құндылықтар ортақтығының күшею үрдісі “менталдық” Жаһанданудың бір көрінісі болып табылады. Соның ішінде америкалық мәдени дәстүр “планетарлық” деп аталынып жүр. ''Мәдени жаһандану'' саласында бүгінгі күннің өзінде біртұтас жалпыадамзаттық мәдениеттің нышандары — жаңа нысандармен (желілік мәдениет, [[кибермәдениет]]) ұштасқан ежелгі мәдени дәстүрлердің ([[классикалық]], [[еуропалық]], [[америкалық]], [[шығыстық]], [[мұсылмандық]] және [[үнділік]]) синтезі көріне бастады. Бұл жағдай әрбір ұлттық, халықтың өзіне тән [[діл]]і мен мәдениетін сақтап қалуы жолында орасан зор күш-жігер жұмсауын талап етеді; # ''экономикалық жаһандану'' екі үрдістің жиынтығын — ''нарықтардың'' жаһандануын (капиталдық, еңбек ресурстарының, тауарлардың және қызмет көрсетулердің) және ''экономикалық нысандардың'' жаһандануын білдіреді және экономиканың ұйымдық құрылымдарының — компаниялардың, фирмалардың, [[корпорация]]лардың іріленуімен түсіндіріледі. Қазіргі уақытта экономикалық Жаһанданудың нақты сипаттары бар: ## үлкен компаниялардың жетекші рөлі; ## жаhандық қаржы, валюта және қор рыноктарының қызмет етуі; ## жаhандық ақпараттық желілердің қызмет етуінің нәтижесінде көлік ағындары құрылымының өзгеруі; ## жаhандық сауда-экономикалық бірлестіктер мен одақтардың құрылуы мен қызмет етуі; ## барлық ұлттық және халықар. қаржылық, валюталық трансакциялардың жаhандық желіге аударылуы; ## бөлшек саудалық, банктік, сақтандыру және сауда операцияларын жаhандық желіге аударылуы; # ''аумақтық Жаһандану'' — мемлекетаралық құрылымдардың күшею үрдісі. Мемлекетаралық экономикалық және әскери-саяси одақтар Жаһанданудың барынша жоғары деңгейдегі мәнін көрсетеді. Бұл ретте Жаһандану нәтижесінде болашақта ұлттық мемлекеттерге немесе басқа да аумақтық құрылымдарға бөлінбейтін біртұтас өркениет құрылуы мүмкін деген болжам айтылады. Бірақ ол ұлттар мен халықтар арасындағы этникалық және мәдени айырмашылықтар барынша жойылған жағдайда ғана жүзеге асуы мүмкін. Кейбір мамандар дәстүрлі мемлекеттерді аймақтық қауымдастықтардың ығыстыру үрдісі дами түседі деп есептейді. Ал енді бір зерттеушілер аймақтық қоғамдасу үрдісін бүкіләлемдік Жаһанданудың зиянды әсерінен қорғанудың бірден бір жолы деп қарайды. # ''ақпараттық-коммуникациялық Жаһандану'' — қазіргі заманғы [[интеграция]]лық үрдістердің ішінде аса ықпалдысы. Оған: [[коммуникация]]лық мүмкіндіктерді дамыту және ғарыштық кеңістікті ақпарат беру үшін пайдалану; жаhандық ақпарат желілерінің пайда болуы және тез дамуы; адамзат тұрмысындағы көптеген үрдістердің компьютрлендірілуі жатады. Сонымен қатар, келешекте екі бағыттағы[[ғарыштық жүйе]]лерді басымдылықпен дамыту; байланыстырудың жеке жүйесі мен жаhандық позицияланудың дамуы; ақпараттық коммуникациялық кешендердің негізінде [[бизнес]]ті, [[өндірістік үрдіс]]тер мен үй шаруаларын басқарудың жаhандық жүйесін құру; өмір сүру үрдістерінің мейлінше үлкен бөлігін [[компьютрлендіру]] мен [[роботтау]] жүреді; # ''этникалық Жаһандану'' негізгі екі үрдістен тұрады — [[планета]] халқының санының өсуі және әр түрлі этникалық топтардың өзара [[ассимиляция]]сы. Жаһанданудың жағымды нәтижелеріне мыналар жатады: неғұрлым жылдамырақ экономикалық даму, өмір деңгейінің жоғарылауы, техникалық жаңалықтар мен басқару дағдыларын жеделдетіп енгізу және тарату, жеке тұлғалар үшін де, ел үшін де жаңа экономикалық мүмкіндіктер туғызу. Жаһандану тұңғыш рет біртұтас ақпараттық кеңістік арқылы әлемдік экономиканың барлық құрамдас бөліктерін — [[өндіріс]]ті, [[ғылым]]ды, [[қаржы]]ларды, [[тұтыну]]ды біріктіруде. Олардың қазіргі өзара тәуелділігі соншалықты, ұлттық және аймақтық нарықтардың әлемдік нарықтан кез келген оқшаулануы ол ұлтты немесе аймақты құлдырауға ұшыратады. Жаһандану кері айналмас сипатқа ие болып, экономикалық дамудың шартына айналуда. Нарықтар арасындағы кең ауқымды қаржылық ағындарға байланысты қазіргі күнде триллион [[доллар]]мен өлшенетін, тауардың өзіндік құнын 10-12%-ға түсіретін және сонымен бүкіл циклдық дамуды өзгертетін [[электрондық сауда]]ның елеулі өсуі байқалады. Дегенмен де, Жаһанданудың қазіргі үрдісі бірқатар кері зардаптар әкеледі. 1990 жылы адам басына есептегенде орташа кіріс аса дамыған 17 елде басқалармен салыстырғанда 4,5 есе жоғары болған. 1999 жылы жердің аса бай тұрғындарының 20%-і әлемдік ЖІӨ-нің ([[жалпы ішкі өнім]]нің) 86%-не, ал аса кедейлері 1%-ке ие болды. Планета халқының 30%-і күніне бір доллардан кем қамтамасыз етілген. [[Постиндустриалдық]], [[индустриалдық]] және дамушы елдердің арасындағы алшақтық кему орнына, керісінше, өсе түскендігі байқалып отыр. Ашық [[нарық]]тық принциптерге шартты түрде сүйенетін, ал шын мәнінде дамыған елдердің бәсекелестік артықшылығын пайдаланатын “[[Вашингтондық консенсус]]” адамзаттың аз бөлігі үшін ғана қызмет етеді. ===ЖаҺандану баламалары=== Жаһандану үрдісінің ішкі қайшылықтарын көрсететін әр-түрлі нұсқасы. Жаһандану процестеріне нақтылы балама жолдар ұсынбай-ақ олар жаһанданудың ішкі өзгермелілігін көрсетеді. Ол ең алдымен жаһандану жүзеге асырылатын үлгілерге қатысты - либералдық (кейде "[[неолиберал]]дық" ұғымы қолданылады) немесе әлеуметтік бағытталған, яғни, "солшыл" (саяси мағынада) үлгі. Жаһандану баламалары, әсіресе, ақпараттық салада аса шиеленіскен: жаһандану жасаған ақпараттың бүкіл халыққа кеңінен ашықтығы (осыған орай, демократия кеңістігінің кеңеюі), әр-түрлі саяси күштер тарапынан ақпаратпен алдап- арбау қаупінің артуы және [[демократия]]лық институттардың кірпияздығын, оның ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын ұйымдастыру нәтижесі. Жаһандану барысында жаңа билік ықпалы полюсін және мемлекеттік билік институттарын құрайтын трансұлттық корпорациялар қарама- қарсылығы қоғам өміріндегі өз орнын жаңаша анықтау қажеттігін туғызады. Жаһандану баламалары жаһандануды басқаруда мемлекет немесе трансұлттық корпорациялар үстемдік етуші күшті таңдауды білдіреді. Жаһандану баламаларының болуы ғаламданушы әлем жағдайында адам үшін оның жағымсыз салдарын азайтып, одан барынша пайда көруге, жаһандану процестеріне өздігінше ықпал етуге мүмкіндік береді. ===ЖаҺандану артықшылықтары мен кемшіліктері=== Дамушы елдер үшін жаһандану үрдісі тудыратын мәселелер мен қауіп-қатерлер. Жаһандану үрдістері әртүрлі әлеуметтік және экономикалық даму деңгейдегі дамушы елдерге және халықтарға алуан түрлі әсер етеді. Дамушы елдерге жаһандану дамуға жаңа мүмкіндіктер жасайды. Сонымен қатар, осы елдер үшін аса үлкен қиындықтар да туғызады. Мысалы, дамыған елдермен салыстырғанда, дамушы елдердің артта қалу деңгейі күн санап арта түседі. Ғаламдық нарықтық экономикаға ену үшін дамушы елдерден өз әлеуметтік - экономикалық құрылымын түбегейлі өзгертіп, барынша күш - жігер салуын талап етеді. Халықаралық нарық толығымен көпұлтты компаниялардың және дамыған постиндустриалды елдердің "ойын ережелеріне" бағынады. Дамушы елдердің [[әлеуметтік-экономикалық дамуы]], [[ғылым]], [[техника және технологиялар]] деңгейі әзірге өте төмен, ал бұл өз кезегінде олардың дамыған елдермен қатар бір деңгейде әлемдік нарықта бәсекеге түсуге мүмкіндік бермейді. Дамушы елдердің алдында әлемдік ғаламданушы экономикаға кірігу міндеті тұр. Ал, екінші жағынан олар дамыған елдерге тәуелді болудан қашады. Жаһандық мемлекеттік жүйе - қазіргі мемлекеттердің әлемдік жүйесі. Әлемдегі мемлекеттер соның принциптеріне негізделіп құрылған ұлттық мемлекет үлгі болып табылады. Бүгінгі таңда ұлт әлемнің қоғамдық ұйымдасуының негізгі бірлігі болып табылады, ал ұлттық мемлекет - оның саяси ұйымдасуының негізгі өлшемі. Бұл екі бірлікте - қоғамдық және саяси - бір-біріне сәйкес келеді, ал бұл олардың мәнін, маңыздылығын, шынайылығын және олардың бірінсіз - бірінің күні жоқ екендігін білдіреді. Бұл ереже ұлт пен ұлттық мемлекетке легитимділік көзі мәртебесін береді. Билікке қол жеткізу және оны ұстап тұру үшін саясаткерлер және оны қолдаушылар ұлт мүддесі үшін қызмет етуі керек. Ал мұндай қызмет тек бір ұлт қана өмір сүретін ұлттық мемлекет аясында ғана жүзеге асырылуы мүмкін. Ұлтты және ұлттық мемлекетті қазіргі әлемді ұйымдастырудың қоғамдық-саяси үлгісі ретінде мойындау ұлтшылдыққа ерекше, алғашқы (әзірге, жалғыз) ғаламдық идеология мәртебесін әперді. Ұлтшылдық бүгінгі түріндегі мемлекеттік жүйенің легитимдендіру құралы және идеологиялық шеңбері қызметін атқарады. Өз кезегінде бұл жүйе өзінің әмбебаптығына орай ғаламдық сипат алуда. Ұлттық мемлекеттер жер шарын түгел жайлап, тек бір-бірін ғана халықаралық қатынастардың бірден-бір субъектісі ретінде мойындайды. Осылайша, өмірдің көптеген салаларына тән жаһандану үрдісі осы ғаламдық мемлекеттік жүйенің инфрақұрылымдық іргетасына негізделген. ===Жаһандық демократия=== Жаһандық, әділетті, әлемдік тәртіптің талаптарына жауап беретін демократия түрі. Қазіргі әлемдік тәртіп жеке адамдардың автономдығын шектеу арқылы орасан зор әділетсіздікке барып отыр. Әлемдік қауымдастыққа, әсіресе, ғаламдық деңгейде демократияның молдығы керек. Демократизация өздігінен жеке түлғаның автономдығын үлғайтады, сөйтіп олардың үстінен қарайтын күштерге ықпал ету мүмкіндігін кеңейтеді. Жаһандық демократияны, әдетте, ықтимал әлемдік үкіметтің идеялар уағызы деп қарамау керек: іс жүзінде бірнеше миллиард адамды басқару мәселесі жүзеге аспайтындай көрінеді, ал адам еркіндігіне бюрократиялық ғаламдық мемлекеттің төндіретін қатері орасан зор. Ал, екінші жағынан, мемлекет әділетті әлемдік тәртіп орнатуда аса маңызды рөл атқаратын еді. Мемлекет ішіндегі демократияны дамыту да аса маңызды. Өкілеттілікті өзара беттесетіндей етіп, күрделі әрі бытыраңқы бөлу талап етіледі. Өйткені, тек өзара қабыспайтын, бір-біріне ұқсамайтын, бір-бірін бақылайтын, әртүрлі әдістерді қолдану арқылы бір-бірін шектеп отыратын билік түрлерінің бытыраңқы орналасуы ықтимал әділетсіздіктердің алдын алуға мүмкіндік береді. Сондай- ақ көптеген аймақтық, ғаламдық мәселелер, қоршаған ортаны қорғау, азық- түліктің жетіспеушілігін және ашаршылық, індеттерді бақылау, мәдени әркелкілік, әйелдердің құқын аяққа таптау, [[қылмыс]], кедейлік, адам құқының бұзылуы және әлемдік экономиканы реттеу мәселелерін қарастыратын тар өкілеттігі бар билік құрылымдарының қызметі бағытталуы тиіс. Ғаламдық әділетсіздік мәселелерін шешу үшін әлемдік басқару институттарын кеңейтіп, күшейтіп, демократизациялау қажет. Демократия келісім арқылы басқару құралдарының жиынтығы болып табылады. Осы тұрғыдан алғанда, басқару органдары өзі өміріне ықпал ететін халыққа осы органның қабылдаған шешімдері арқылы ортақ саясат жасауға қаншалықты ерік беретіндігін оның демократиялылығы бойынша анықтауға болады. жаһандық азаматтық қоғам - бірқатар батыстық жаһандану тұжырымдамаларында бүкіл адамзат мәселелерін шешу мақсатында және ортақ құндылықтар негізінде бір типті әлеуметтік-саяси қатынастардағы әлеуметтік қауымдастықтарды біріктіретін аса үлкен саясаттан тыс адамдар қауымдастығын атауда қолданылатын ұғым. [[Энтони Гидденс|Э. Гидденстің]] пікірінше, бүқаралық символикалық интеракцияның және ортақ ақпараттық мәдениеттің негізінде ғаламдық қоғамдық жүйе қалыптасады. Бұрындары үстемдік еткен ұлттық мемлекет келмеске кетіп барады. Билік алдыңғы орынға ықпалды әлеуметтік қозғалыстар мен азаматтық бірлестіктерді шығаратын шағын, аймақтық орталықтар негізінде жүзеге асырылуда. Кеңістік шектеу және ұлттық-мемлекеттік шеңберден шығу соңғы он жылдықта әлеуметтік ғылымда И.Канттың "бүкіләлемдік азаматтық қалып" жөніндегі идеясының жаңғыртылуымен түсіндіріледі. Оның жақтастары ([[Иммануил Валлерстайн|И. Валлерстайн]], X. Булл]], [[Джеймс Розенау|Дж. Розенау]] және т.б.) саяси субъектілердің ықпалынан еркін ғаламдық байланыс желісін орнату қажеттігін дәлелдеуге тырысады. Жаһандық азаматтық қоғамның әлеуметтік базасы қоршаған ортаны, бейбітшілікті, адам қүқын және түпкілікті тұрғынның төл мәдени ерекшелігін қорғауға атсалысушы әртүрлі қозғалыстар мен ұйымдар болып табылады. Мемлекеттік жүйелерге қарағанда, олардың едәуір деңгейде өздерінің тұрған жері, азаматтығы бойынша бөлінген адамдарды біртұтас әлеуметтік желіге біріктіретін жаңа саяси және мәдени қүрылымдар құру мүмкіндіктері бар. ===Жаһандық ақпараттық кеңістік=== Ғаламдық ақпараттық қоғамның қалыптасу ортасы және негізі. Ғаламдық ақпараттық кеңістікті қалыптастыруда технологиялық түп қазық болып табылатын, ақпараттық қоғам дамып, қызмет ететін қазіргі компьютерлік технологиялардың маңызы зор. Қазіргі компьютерлік технологиялардың дамуында ғаламдық компьютерлік желі ғаламтордың құрылуы аса маңызды кезең болды. Ғаламтор [[Интернет желісі|желісі]] - бүкіл әлемде бірнеше миллион адамдарды қамтып, біріктіретін біртүтас ақпарат кеңістігі.Ғаламторды қолданушылар өте кең көлемдегі ақпараттық қызметтерге қол жеткізе алады: [[баспасөз сайттарын]], [[радио]], [[теледидар]], [[электронды пошта]], [[электрондық коммерция]], [[телеконференциялар]], [[хабарландырулар тақтасын]], [[жаңалықтар топтамасын]], [[чат]]тарды және т.б. көптеген қызмет түрлерін қолдана алады. ===Жаһандық теңсіздік=== Әлемдік жүйе аясында ұлттар арасында және ұлт шеңберіндегі жеке адамдардың арасындағы теңсіздік. Әлеуметтік жүйелердің арасындағы теңсіздікті өлшеу [[Gini коэффициенті]] арқылы, ал ұлтаралық коэффициент басым қайшылық (GDP) арқылы анықталады. Бұған дейінгі теңсіздіктің өлшемі әр елдің аумағында бөліс теңсіздігін ескермей, елдердің орта табысын есепке алумен шектеліп келген еді. Қазіргі кезде ғаламдық әділетсіздіктің бүл екі қыры ұқсас бағытта дамуда, ұлттар арасындағы алшақтық жеке адамдар арасындағы алшақтыққа да таралуда. Сонымен қатар жаһандық теңсіздік ғаламдық тепетеңдіктің де бұзылуы болып табылады. Бұл өз кезегінде ғаламдық әділеттілік мәселесін көтереді, өйткені ғаламдық теңсіздік біреулерге пайда монополиясын, ал екінші біреулерге ауыртпалық әкеліп отыр. Соңғы жағдайда, келісуге болмайтын көптеген кедей адамдардың шектен шыққан күйзелісі, кедейлік, тапшылық және бай азшылықтың асып-шалқып өмір сүруі. Осылайша, байлар баю үстінде, ал кедей халықтың саны күн санап артуда. Бұл Солтүстік пен Оңтүстік арасындағы алшақтықты айдан анық етеді; немесе әлемдік жүйе үшбөлікті ғаламдық болып жіктелуде: жүрегі, жартылай-шет және шет аймақ; немесе бай және кедей елдер деп бөлу. Мұндай ғаламдық теңсіздікті: *Tрансұлттық экономикалық ықпалдастық және жаһандану нәтижесі ретінде ұлттық бытыраңқылық; *Kапиталдардың еркін нарығы, сауда мен инвестиңиялардың либералдануы, мемлекеттік реттеудің болмауы; *Xалық санының артуы; *Oтарлау және оның теңсіздік мұрасы; *Hеоколониализм және оған сәйкес езіп-жаншу; *Үкіметтік шешімдер; *Жаңа технологиялық жетістіктерді жасыру; *Әділетті бөлістің болмауы; *Сауатсыздық; *Табиғи апаттар сияқты көптеген факторлар арқылы түсіндіреді. Тойып тамақтанбау, ашаршылық, өткір тапшылық, табыс көлеміндегі алшақтық, қайыршылық, [[ЖИТС]], сауатсыздықтың жағымсыз салдарын біліммен, демократиямен, "[[жасыл төңкеріс]]пен", үкіметтік шаралармен, гендерлік сезімталдықпен, технологиялық алмасулармен, даму мақсатындағы үлкен көмектермен, әділ еркін сауда және халықаралық экономикалық саясатпен, қарыздарды қысқарту мен кешіру, үлкен адамгершілікпен жеңуге болады. ===Жаһандануға қарсы қозғалыс=== Жаһандану саясатына трансұлттық корпорациялар және жетекші державалар бірлестіктерімен жүргізілетін жаңа әлемдік тәртіп орнатуға түбегейлі, үзілді-кесілді қарсы наразылықтың жаңа түрі. Жалпыға ортақ маркетизация тұжырымымен неолиберализмді жаһандануға қарсылар өзінің басты идеялық-саяси дұшпаны деп санайды. Жаһандануға қарсылардың пікірінше, нарықтық диктаттың неолибералдық саясаты, өндірістің көптеген үлттық салаларын қүлдырауға әкеледі, үлттық кәсіптер мен қолөнерді жояды, үлттық ауылшар-уашылық мәдениетін күйретеді, елдердің азық-түліктік егемендігіне зиян келтіреді. Жаһандану және [[неолиберализм]] қазіргі [[капитализм идеологиясы]]ның тығыз байланысты түжырымдары ретінде қаралады.Жаһандануға қарсылардың идеологтары - П.Бурдье, С.Джордж, Н.Клейн, Д.Бэкон, В.Шива, К.Ллойд, К.Харман, Л.Ларуш, Т.Кларк және т.б. Қозғалыстың идеялық және саяси негізін дамытуда анархизм мен анархиялық-синдикализм өкілдері - Н. Хомский, Ж. Бове көрнекті рөл атқаруда. Жаһандануға қарсы қозғалыс студенттік, кәсіподақтық, қүқық қорғаушылық, экологиялық, фермерлік одақтар, тұтынушылар құқын қорғау қоғамы, ғалымдар қауымдастықтары және т.б. әртүрлі қоғамды құйымдарды біріктіреді. Онда ақпараттық-үйлестіруші орталықтардың кең желісі жүмыс жасайды, олар өз қызметін ғаламтор арқылы жүзеге асырады. Олардың ішінде: #"[[Destroy IMF]]" - Халықаралық валюта қорының жабылуын талап ететін халықаралық үйым; #"[[Friends of the Earth]]" - желілік экологиялық қауымдастық; #"[[Transnational]]" - Трансүлттық корпорациялармен күрес жүргізіп, олардың жүмысының қаншалықты зиянды екені жайлы ақпарат таратушы халықаралық үйым; #"[[Peoples Global Action]]" - Бүкіләлемдік сауда үйымы шеңберінде сауданың либерализациясына қарсы халықаралық үйым; #"[[Inpeg]]" - әртүрлі үйымдардың белсенділерінен қүралған, наразьшық акцияларын даярлаумен айналысатын, жаһандануға қарсылардың үйымдастырушы комитеті. ===Жаһандану үлгілері=== Жаһандану процестері сүйенетін негізгі қағидаттар мен тетіктер. Қазіргі әдебиеттерде жаһанданудың әртүрлі үлгілері талқыланады, бірақ солардың ішінде жаһанданудың неолибералдық және гуманистік-ноосфералық үлгілері ерекше назар аударады. Сыншылардың пікірінше, неолибералдық үлгі, жаһанданудың жемісін өздері көретін трансұлттық корпорациялардың және дамыған елдердің мүдделерін жүзеге асырады. Нәтижесінде байлар мен кедейлердің арасындағы алшақтық тереңдей бермек. Бүкіләлемдік банк мәліметтері бойынша, 2002 жылы жан басына шаққандағы табысы жоғары және темен елдердің арасындағы айырмашылық едәуір (сәйкесінше [[Жер шары]]ның 15,6% түрғындарының табысы жеткілікті және 42% күнкөріс көзі темен). Жаһанданудың неолибералдық үлгісі өркениеттер қақтығысы және экологиялық апат қаупін күшейтеді. Жаһанданудың гуманистік-ноосфералық үлгісін жақтаушылардың пікірінше, жаһандану артықшылықтарын бүкіл адамзат мүддесі үшін қолдануға бағытталған. Ол үшін ТҰК-ны ғаламдық азаматтық қоғам және оның институттарының бақылауына беру керек, бүкіл әлемдік қауымдастық күшін кедейлікпен күреске, көптеген елдердің технологиялық артта қалушылығын жеңуге жұмылдыру керек.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3</ref> == Жаһандану неге әкеп соғады == Физик-теоретик және футуролог [[Митио Каку]] өзінің "Болашақ физикасы" атты кітабында былай деп жазды: {{Дәйексөз|Сауалнама жүргізсе, әлдекім жаһандану үрдісінің жүріп жатқанын еміс-еміс түсінетіні анықталады, бірақ оған қарамастан Жер өркениетінің белгілі бір мақсатқа жылжып жатқаны туралы анық көрініс жоқ.}} Митио Какудың ойынша, экономиканың орташа даму жылдамдығымен алдағы 100 жылда Жер өркениеті "планетарлық өркениет" мәртебесіне жетпек. Мұндай жағдайда Жердегі энергия тұтыну мөлшері ғаламшарымыздың Күннен алатын энергиясына теңеседі (шамамен 10^17 Вт). Планетарлы экономиканың құрылуы (Евроодақ және басқа да сауда блоктары), ортақ ғаламдық мәдениет, ғаламдық жаңалықтар, халықаралық туризм, аурулар мен табиғи апаттарға қарсы халықаралық күштер салу да Митио Какудың пікірінше жаңа планетарлы өркениеттің пайда болуына белгі болып табылады. ==Дереккөздер== <references/> {{Саясат}} [[Санат:Экономика]] [[Санат:Жаһандану]] n0ffmyx9vy8qav9y6qqgsvq2ul0412k 3319603 3319602 2024-04-25T16:55:53Z O.Makpal08 152255 орфографиялық өзгерістер енгіздім wikitext text/x-wiki [[Сурет:Mall culture jakarta75.jpg|thumb]] [[Сурет:Mall culture jakarta44.jpg|thumb]] [[Сурет:Mall culture jakarta64.jpg|thumb]] [[Сурет:Mall culture jakarta54.jpg|thumb]] [[Сурет:World Citizen Symbol.svg|thumb]] [[Сурет:Mars Global Surveyor 2.jpg|thumb]] [[Сурет:01 Night exterior.jpg|thumb]] '''Жаһандану''', немесе '''Глобализация''' ({{lang-en| global}} — «әлемдік», «дүниежүзілік», «жалпы») — жаңа жалпыәлемдік саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық тұтастық құрылуының үрдісі. Терминді ғылыми айналымға алғаш рет [[1983 жыл]]ы енгізген америкалық экономист [[Теодор Левитт]]. Жаһанданудың жаңа сатысының түрлі аспектілерін 20 ғасырдың ортасынан бастап [[Уолт Ростоу]], [[Дэниел Белл]], [[Алвин Тофлер]], [[Питер Дракер]], [[Джон Нейсбитт]], [[Лестер Туроу]] зерделеді. Олар ғылымға “интеллектуалдық индустриялар экономикасы”, “[[ақпараттық қоғам]]”, “[[техникалық революция]]”, “[[ақпараттық жарылыс]]”, “[[ғаламдық ауыл]]” деген ұғымдарды енгізді. == Тарихы == [[Екінші Дүниежүзілік соғыс]]тан кейінгі әлемдік тәртіп үшін жаҺандық [[инфрақұрылым]] құру идеясы алғаш рет 20 ғасырдың 40 — 50-ші жылдары [[АҚШ]]-тың зерттеу орталықтары: [[Халықаралық қатынастар жөніндегі кеңес]]те (ХҚК), [[“Рэнд” корпорация]]сында, [[Стратегиялық және халықаралық зерттеулер орталығы]]нда (СХЗО), [[Психологиялық стратегиялар басқармасы]]нда (ПСБ) тұжырымдалды. Жаһандану ұғымы, жалпы алғанда, әлемдік өркениеттің аса маңызды өлшемдерінің жалпыадамзаттық өлшемге ие болуы деп түсіндіріледі. Қоршаған орта, түпкі ресурстар (энергия, су, азық-түлік), [[демография]], көші-қон толқындары, [[есірткі тасымалы]], халықаралық [[терроризм|терроршылдық]] проблемалары жекелеген елдер күшімен шешілуі мүмкін емес. [[Ақпараттық төңкеріс]] бұл проблемалардың жаҺандық өлшемге ие болуына ықпал етті. Зерттеушілер Жаһандануды әр текті, бірақ әлемнің біртұтастыққа айналу логикасымен біріктірілетін өзгерістердің жиынтығы деп түсіндіреді. ЖаҺандық өзара тәуелділік және бүкіләлемдік даму үрдісі Жаһандануға алып келмей қоймайды. Бұл үрдіс [[трансұлттық экономика]] мен жалпыадамдық құндылықтарды қорғауға негізделген халықаралық ұйымдар жүйесі ықпалын күшейтеді. Жаһандану әлеуметтік [[феномен]] ретінде көп қырлы және көптеген құрамдас бөліктерді қамтиды. Негізінен, оны ұлттық және әлемдік шаруашылықтың техникалық және қаржылық жағынан дамуының нәтижесі деп есептейді. Алайда әлеуметтік-мәдени өзгерістер, адамдар тұрмысының өзгеруі, адамзаттың қоршаған ортамен қарым-қатынасының күрделенуі де Жаһандануға елеулі ықпал жасап отыр. == Бөліктері == Жаһанданудың төмендегідей негізгі құрамдас бөліктері бар: # “менталдық” немесе ''мәдени Жаһандану'' — [[дәстүр]]лердің, [[дін]]дердің, [[мәдениет]]тер мен [[идеология]]лардың “ұқсастануының” кешендік үрдісі. Қазіргі таңда бүкіл әлем, негізінен, 6 жаҺандық діни жүйеге ([[христиандық]], [[ислам]], [[иудаизм]], [[индуизм]], [[буддизм]], [[конфуцийшілдік]]) бөлінеді. Адамзаттық мәдени құндылықтар ортақтығының күшею үрдісі “менталдық” Жаһанданудың бір көрінісі болып табылады. Соның ішінде америкалық мәдени дәстүр “планетарлық” деп аталынып жүр. ''Мәдени жаһандану'' саласында бүгінгі күннің өзінде біртұтас жалпыадамзаттық мәдениеттің нышандары — жаңа нысандармен (желілік мәдениет, [[кибермәдениет]]) ұштасқан ежелгі мәдени дәстүрлердің ([[классикалық]], [[еуропалық]], [[америкалық]], [[шығыстық]], [[мұсылмандық]] және [[үнділік]]) синтезі көріне бастады. Бұл жағдай әрбір ұлттық, халықтың өзіне тән [[діл]]і мен мәдениетін сақтап қалуы жолында орасан зор күш-жігер жұмсауын талап етеді; # ''экономикалық жаһандану'' екі үрдістің жиынтығын — ''нарықтардың'' жаһандануын (капиталдық, еңбек ресурстарының, тауарлардың және қызмет көрсетулердің) және ''экономикалық нысандардың'' жаһандануын білдіреді және экономиканың ұйымдық құрылымдарының — компаниялардың, фирмалардың, [[корпорация]]лардың іріленуімен түсіндіріледі. Қазіргі уақытта экономикалық Жаһанданудың нақты сипаттары бар: ## үлкен компаниялардың жетекші рөлі; ## жаhандық қаржы, валюта және қор рыноктарының қызмет етуі; ## жаhандық ақпараттық желілердің қызмет етуінің нәтижесінде көлік ағындары құрылымының өзгеруі; ## жаhандық сауда-экономикалық бірлестіктер мен одақтардың құрылуы мен қызмет етуі; ## барлық ұлттық және халықар. қаржылық, валюталық трансакциялардың жаhандық желіге аударылуы; ## бөлшек саудалық, банктік, сақтандыру және сауда операцияларын жаhандық желіге аударылуы; # ''аумақтық Жаһандану'' — мемлекетаралық құрылымдардың күшею үрдісі. Мемлекетаралық экономикалық және әскери-саяси одақтар Жаһанданудың барынша жоғары деңгейдегі мәнін көрсетеді. Бұл ретте Жаһандану нәтижесінде болашақта ұлттық мемлекеттерге немесе басқа да аумақтық құрылымдарға бөлінбейтін біртұтас өркениет құрылуы мүмкін деген болжам айтылады. Бірақ ол ұлттар мен халықтар арасындағы этникалық және мәдени айырмашылықтар барынша жойылған жағдайда ғана жүзеге асуы мүмкін. Кейбір мамандар дәстүрлі мемлекеттерді аймақтық қауымдастықтардың ығыстыру үрдісі дами түседі деп есептейді. Ал енді бір зерттеушілер аймақтық қоғамдасу үрдісін бүкіләлемдік Жаһанданудың зиянды әсерінен қорғанудың бірден бір жолы деп қарайды. # ''ақпараттық-коммуникациялық Жаһандану'' — қазіргі заманғы [[интеграция]]лық үрдістердің ішінде аса ықпалдысы. Оған: [[коммуникация]]лық мүмкіндіктерді дамыту және ғарыштық кеңістікті ақпарат беру үшін пайдалану; жаhандық ақпарат желілерінің пайда болуы және тез дамуы; адамзат тұрмысындағы көптеген үрдістердің компьютрлендірілуі жатады. Сонымен қатар, келешекте екі бағыттағы[[ғарыштық жүйе]]лерді басымдылықпен дамыту; байланыстырудың жеке жүйесі мен жаhандық позицияланудың дамуы; ақпараттық коммуникациялық кешендердің негізінде [[бизнес]]ті, [[өндірістік үрдіс]]тер мен үй шаруаларын басқарудың жаhандық жүйесін құру; өмір сүру үрдістерінің мейлінше үлкен бөлігін [[компьютрлендіру]] мен [[роботтау]] жүреді; # ''этникалық Жаһандану'' негізгі екі үрдістен тұрады — [[планета]] халқының санының өсуі және әр түрлі этникалық топтардың өзара [[ассимиляция]]сы. Жаһанданудың жағымды нәтижелеріне мыналар жатады: неғұрлым жылдамырақ экономикалық даму, өмір деңгейінің жоғарылауы, техникалық жаңалықтар мен басқару дағдыларын жеделдетіп енгізу және тарату, жеке тұлғалар үшін де, ел үшін де жаңа экономикалық мүмкіндіктер туғызу. Жаһандану тұңғыш рет біртұтас ақпараттық кеңістік арқылы әлемдік экономиканың барлық құрамдас бөліктерін — [[өндіріс]]ті, [[ғылым]]ды, [[қаржы]]ларды, [[тұтыну]]ды біріктіруде. Олардың қазіргі өзара тәуелділігі соншалықты, ұлттық және аймақтық нарықтардың әлемдік нарықтан кез келген оқшаулануы ол ұлтты немесе аймақты құлдырауға ұшыратады. Жаһандану кері айналмас сипатқа ие болып, экономикалық дамудың шартына айналуда. Нарықтар арасындағы кең ауқымды қаржылық ағындарға байланысты қазіргі күнде триллион [[доллар]]мен өлшенетін, тауардың өзіндік құнын 10-12%-ға түсіретін және сонымен бүкіл циклдық дамуды өзгертетін [[электрондық сауда]]ның елеулі өсуі байқалады. Дегенмен де, Жаһанданудың қазіргі үрдісі бірқатар кері зардаптар әкеледі. 1990 жылы адам басына есептегенде орташа кіріс аса дамыған 17 елде басқалармен салыстырғанда 4,5 есе жоғары болған. 1999 жылы жердің аса бай тұрғындарының 20%-і әлемдік ЖІӨ-нің ([[жалпы ішкі өнім]]нің) 86%-не, ал аса кедейлері 1%-ке ие болды. Планета халқының 30%-і күніне бір доллардан кем қамтамасыз етілген. [[Постиндустриалдық]], [[индустриалдық]] және дамушы елдердің арасындағы алшақтық кему орнына, керісінше, өсе түскендігі байқалып отыр. Ашық [[нарық]]тық принциптерге шартты түрде сүйенетін, ал шын мәнінде дамыған елдердің бәсекелестік артықшылығын пайдаланатын “[[Вашингтондық консенсус]]” адамзаттың аз бөлігі үшін ғана қызмет етеді. ===ЖаҺандану баламалары=== Жаһандану үрдісінің ішкі қайшылықтарын көрсететін әр-түрлі нұсқасы. Жаһандану процестеріне нақтылы балама жолдар ұсынбай-ақ олар жаһанданудың ішкі өзгермелілігін көрсетеді. Ол ең алдымен жаһандану жүзеге асырылатын үлгілерге қатысты - либералдық (кейде "[[неолиберал]]дық" ұғымы қолданылады) немесе әлеуметтік бағытталған, яғни, "солшыл" (саяси мағынада) үлгі. Жаһандану баламалары, әсіресе, ақпараттық салада аса шиеленіскен: жаһандану жасаған ақпараттың бүкіл халыққа кеңінен ашықтығы (осыған орай, демократия кеңістігінің кеңеюі), әр-түрлі саяси күштер тарапынан ақпаратпен алдап- арбау қаупінің артуы және [[демократия]]лық институттардың кірпияздығын, оның ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын ұйымдастыру нәтижесі. Жаһандану барысында жаңа билік ықпалы полюсін және мемлекеттік билік институттарын құрайтын трансұлттық корпорациялар қарама- қарсылығы қоғам өміріндегі өз орнын жаңаша анықтау қажеттігін туғызады. Жаһандану баламалары жаһандануды басқаруда мемлекет немесе трансұлттық корпорациялар үстемдік етуші күшті таңдауды білдіреді. Жаһандану баламаларының болуы ғаламданушы әлем жағдайында адам үшін оның жағымсыз салдарын азайтып, одан барынша пайда көруге, жаһандану процестеріне өздігінше ықпал етуге мүмкіндік береді. ===ЖаҺандану артықшылықтары мен кемшіліктері=== Дамушы елдер үшін жаһандану үрдісі тудыратын мәселелер мен қауіп-қатерлер. Жаһандану үрдістері әртүрлі әлеуметтік және экономикалық даму деңгейдегі дамушы елдерге және халықтарға алуан түрлі әсер етеді. Дамушы елдерге жаһандану дамуға жаңа мүмкіндіктер жасайды. Сонымен қатар, осы елдер үшін аса үлкен қиындықтар да туғызады. Мысалы, дамыған елдермен салыстырғанда, дамушы елдердің артта қалу деңгейі күн санап арта түседі. Ғаламдық нарықтық экономикаға ену үшін дамушы елдерден өз әлеуметтік - экономикалық құрылымын түбегейлі өзгертіп, барынша күш - жігер салуын талап етеді. Халықаралық нарық толығымен көпұлтты компаниялардың және дамыған постиндустриалды елдердің "ойын ережелеріне" бағынады. Дамушы елдердің [[әлеуметтік-экономикалық дамуы]], [[ғылым]], [[техника және технологиялар]] деңгейі әзірге өте төмен, ал бұл өз кезегінде олардың дамыған елдермен қатар бір деңгейде әлемдік нарықта бәсекеге түсуге мүмкіндік бермейді. Дамушы елдердің алдында әлемдік ғаламданушы экономикаға кірігу міндеті тұр. Ал, екінші жағынан олар дамыған елдерге тәуелді болудан қашады. Жаһандық мемлекеттік жүйе - қазіргі мемлекеттердің әлемдік жүйесі. Әлемдегі мемлекеттер соның принциптеріне негізделіп құрылған ұлттық мемлекет үлгі болып табылады. Бүгінгі таңда ұлт әлемнің қоғамдық ұйымдасуының негізгі бірлігі болып табылады, ал ұлттық мемлекет - оның саяси ұйымдасуының негізгі өлшемі. Бұл екі бірлікте - қоғамдық және саяси - бір-біріне сәйкес келеді, ал бұл олардың мәнін, маңыздылығын, шынайылығын және олардың бірінсіз - бірінің күні жоқ екендігін білдіреді. Бұл ереже ұлт пен ұлттық мемлекетке легитимділік көзі мәртебесін береді. Билікке қол жеткізу және оны ұстап тұру үшін саясаткерлер және оны қолдаушылар ұлт мүддесі үшін қызмет етуі керек. Ал мұндай қызмет тек бір ұлт қана өмір сүретін ұлттық мемлекет аясында ғана жүзеге асырылуы мүмкін. Ұлтты және ұлттық мемлекетті қазіргі әлемді ұйымдастырудың қоғамдық-саяси үлгісі ретінде мойындау ұлтшылдыққа ерекше, алғашқы (әзірге, жалғыз) ғаламдық идеология мәртебесін әперді. Ұлтшылдық бүгінгі түріндегі мемлекеттік жүйенің легитимдендіру құралы және идеологиялық шеңбері қызметін атқарады. Өз кезегінде бұл жүйе өзінің әмбебаптығына орай ғаламдық сипат алуда. Ұлттық мемлекеттер жер шарын түгел жайлап, тек бір-бірін ғана халықаралық қатынастардың бірден-бір субъектісі ретінде мойындайды. Осылайша, өмірдің көптеген салаларына тән жаһандану үрдісі осы ғаламдық мемлекеттік жүйенің инфрақұрылымдық іргетасына негізделген. ===Жаһандық демократия=== Жаһандық, әділетті, әлемдік тәртіптің талаптарына жауап беретін демократия түрі. Қазіргі әлемдік тәртіп жеке адамдардың автономдығын шектеу арқылы орасан зор әділетсіздікке барып отыр. Әлемдік қауымдастыққа, әсіресе, ғаламдық деңгейде демократияның молдығы керек. Демократизация өздігінен жеке түлғаның автономдығын үлғайтады, сөйтіп олардың үстінен қарайтын күштерге ықпал ету мүмкіндігін кеңейтеді. Жаһандық демократияны, әдетте, ықтимал әлемдік үкіметтің идеялар уағызы деп қарамау керек: іс жүзінде бірнеше миллиард адамды басқару мәселесі жүзеге аспайтындай көрінеді, ал адам еркіндігіне бюрократиялық ғаламдық мемлекеттің төндіретін қатері орасан зор. Ал, екінші жағынан, мемлекет әділетті әлемдік тәртіп орнатуда аса маңызды рөл атқаратын еді. Мемлекет ішіндегі демократияны дамыту да аса маңызды. Өкілеттілікті өзара беттесетіндей етіп, күрделі әрі бытыраңқы бөлу талап етіледі. Өйткені, тек өзара қабыспайтын, бір-біріне ұқсамайтын, бір-бірін бақылайтын, әртүрлі әдістерді қолдану арқылы бір-бірін шектеп отыратын билік түрлерінің бытыраңқы орналасуы ықтимал әділетсіздіктердің алдын алуға мүмкіндік береді. Сондай- ақ көптеген аймақтық, ғаламдық мәселелер, қоршаған ортаны қорғау, азық- түліктің жетіспеушілігін және ашаршылық, індеттерді бақылау, мәдени әркелкілік, әйелдердің құқын аяққа таптау, [[қылмыс]], кедейлік, адам құқының бұзылуы және әлемдік экономиканы реттеу мәселелерін қарастыратын тар өкілеттігі бар билік құрылымдарының қызметі бағытталуы тиіс. Ғаламдық әділетсіздік мәселелерін шешу үшін әлемдік басқару институттарын кеңейтіп, күшейтіп, демократизациялау қажет. Демократия келісім арқылы басқару құралдарының жиынтығы болып табылады. Осы тұрғыдан алғанда, басқару органдары өз өміріне ықпал ететін халыққа осы органның қабылдаған шешімдері арқылы ортақ саясат жасауға қаншалықты ерік беретіндігін оның демократиялылығы бойынша анықтауға болады. жаһандық азаматтық қоғам - бірқатар батыстық жаһандану тұжырымдамаларында бүкіл адамзат мәселелерін шешу мақсатында және ортақ құндылықтар негізінде бір типті әлеуметтік-саяси қатынастардағы әлеуметтік қауымдастықтарды біріктіретін аса үлкен саясаттан тыс адамдар қауымдастығын атауда қолданылатын ұғым. [[Энтони Гидденс|Э. Гидденстің]] пікірінше, бүқаралық символикалық интеракцияның және ортақ ақпараттық мәдениеттің негізінде ғаламдық қоғамдық жүйе қалыптасады. Бұрындары үстемдік еткен ұлттық мемлекет келмеске кетіп барады. Билік алдыңғы орынға ықпалды әлеуметтік қозғалыстар мен азаматтық бірлестіктерді шығаратын шағын, аймақтық орталықтар негізінде жүзеге асырылуда. Кеңістік шектеу және ұлттық-мемлекеттік шеңберден шығу соңғы он жылдықта әлеуметтік ғылымда И.Канттың "бүкіләлемдік азаматтық қалып" жөніндегі идеясының жаңғыртылуымен түсіндіріледі. Оның жақтастары ([[Иммануил Валлерстайн|И. Валлерстайн]], X. Булл]], [[Джеймс Розенау|Дж. Розенау]] және т.б.) саяси субъектілердің ықпалынан еркін ғаламдық байланыс желісін орнату қажеттігін дәлелдеуге тырысады. Жаһандық азаматтық қоғамның әлеуметтік базасы қоршаған ортаны, бейбітшілікті, адам құқын және түпкілікті тұрғынның төл мәдени ерекшелігін қорғауға атсалысушы әртүрлі қозғалыстар мен ұйымдар болып табылады. Мемлекеттік жүйелерге қарағанда, олардың едәуір деңгейде өздерінің тұрған жері, азаматтығы бойынша бөлінген адамдарды біртұтас әлеуметтік желіге біріктіретін жаңа саяси және мәдени қүрылымдар құру мүмкіндіктері бар. ===Жаһандық ақпараттық кеңістік=== Ғаламдық ақпараттық қоғамның қалыптасу ортасы және негізі. Ғаламдық ақпараттық кеңістікті қалыптастыруда технологиялық түп қазық болып табылатын, ақпараттық қоғам дамып, қызмет ететін қазіргі компьютерлік технологиялардың маңызы зор. Қазіргі компьютерлік технологиялардың дамуында ғаламдық компьютерлік желі ғаламтордың құрылуы аса маңызды кезең болды. Ғаламтор [[Интернет желісі|желісі]] - бүкіл әлемде бірнеше миллион адамдарды қамтып, біріктіретін біртүтас ақпарат кеңістігі.Ғаламторды қолданушылар өте кең көлемдегі ақпараттық қызметтерге қол жеткізе алады: [[баспасөз сайттарын]], [[радио]], [[теледидар]], [[электронды пошта]], [[электрондық коммерция]], [[телеконференциялар]], [[хабарландырулар тақтасын]], [[жаңалықтар топтамасын]], [[чат]]тарды және т.б. көптеген қызмет түрлерін қолдана алады. ===Жаһандық теңсіздік=== Әлемдік жүйе аясында ұлттар арасында және ұлт шеңберіндегі жеке адамдардың арасындағы теңсіздік. Әлеуметтік жүйелердің арасындағы теңсіздікті өлшеу [[Gini коэффициенті]] арқылы, ал ұлтаралық коэффициент басым қайшылық (GDP) арқылы анықталады. Бұған дейінгі теңсіздіктің өлшемі әр елдің аумағында бөліс теңсіздігін ескермей, елдердің орта табысын есепке алумен шектеліп келген еді. Қазіргі кезде ғаламдық әділетсіздіктің бүл екі қыры ұқсас бағытта дамуда, ұлттар арасындағы алшақтық жеке адамдар арасындағы алшақтыққа да таралуда. Сонымен қатар жаһандық теңсіздік ғаламдық тепетеңдіктің де бұзылуы болып табылады. Бұл өз кезегінде ғаламдық әділеттілік мәселесін көтереді, өйткені ғаламдық теңсіздік біреулерге пайда монополиясын, ал екінші біреулерге ауыртпалық әкеліп отыр. Соңғы жағдайда, келісуге болмайтын көптеген кедей адамдардың шектен шыққан күйзелісі, кедейлік, тапшылық және бай азшылықтың асып-шалқып өмір сүруі. Осылайша, байлар баю үстінде, ал кедей халықтың саны күн санап артуда. Бұл Солтүстік пен Оңтүстік арасындағы алшақтықты айдан анық етеді; немесе әлемдік жүйе үшбөлікті ғаламдық болып жіктелуде: жүрегі, жартылай-шет және шет аймақ; немесе бай және кедей елдер деп бөлу. Мұндай ғаламдық теңсіздікті: *Tрансұлттық экономикалық ықпалдастық және жаһандану нәтижесі ретінде ұлттық бытыраңқылық; *Kапиталдардың еркін нарығы, сауда мен инвестиңиялардың либералдануы, мемлекеттік реттеудің болмауы; *Xалық санының артуы; *Oтарлау және оның теңсіздік мұрасы; *Hеоколониализм және оған сәйкес езіп-жаншу; *Үкіметтік шешімдер; *Жаңа технологиялық жетістіктерді жасыру; *Әділетті бөлістің болмауы; *Сауатсыздық; *Табиғи апаттар сияқты көптеген факторлар арқылы түсіндіреді. Тойып тамақтанбау, ашаршылық, өткір тапшылық, табыс көлеміндегі алшақтық, қайыршылық, [[ЖИТС]], сауатсыздықтың жағымсыз салдарын біліммен, демократиямен, "[[жасыл төңкеріс]]пен", үкіметтік шаралармен, гендерлік сезімталдықпен, технологиялық алмасулармен, даму мақсатындағы үлкен көмектермен, әділ еркін сауда және халықаралық экономикалық саясатпен, қарыздарды қысқарту мен кешіру, үлкен адамгершілікпен жеңуге болады. ===Жаһандануға қарсы қозғалыс=== Жаһандану саясатына трансұлттық корпорациялар және жетекші державалар бірлестіктерімен жүргізілетін жаңа әлемдік тәртіп орнатуға түбегейлі, үзілді-кесілді қарсы наразылықтың жаңа түрі. Жалпыға ортақ маркетизация тұжырымымен неолиберализмді жаһандануға қарсылар өзінің басты идеялық-саяси дұшпаны деп санайды. Жаһандануға қарсылардың пікірінше, нарықтық диктаттың неолибералдық саясаты, өндірістің көптеген үлттық салаларын қүлдырауға әкеледі, үлттық кәсіптер мен қолөнерді жояды, үлттық ауылшар-уашылық мәдениетін күйретеді, елдердің азық-түліктік егемендігіне зиян келтіреді. Жаһандану және [[неолиберализм]] қазіргі [[капитализм идеологиясы]]ның тығыз байланысты түжырымдары ретінде қаралады.Жаһандануға қарсылардың идеологтары - П.Бурдье, С.Джордж, Н.Клейн, Д.Бэкон, В.Шива, К.Ллойд, К.Харман, Л.Ларуш, Т.Кларк және т.б. Қозғалыстың идеялық және саяси негізін дамытуда анархизм мен анархиялық-синдикализм өкілдері - Н. Хомский, Ж. Бове көрнекті рөл атқаруда. Жаһандануға қарсы қозғалыс студенттік, кәсіподақтық, қүқық қорғаушылық, экологиялық, фермерлік одақтар, тұтынушылар құқын қорғау қоғамы, ғалымдар қауымдастықтары және т.б. әртүрлі қоғамды құйымдарды біріктіреді. Онда ақпараттық-үйлестіруші орталықтардың кең желісі жүмыс жасайды, олар өз қызметін ғаламтор арқылы жүзеге асырады. Олардың ішінде: #"[[Destroy IMF]]" - Халықаралық валюта қорының жабылуын талап ететін халықаралық үйым; #"[[Friends of the Earth]]" - желілік экологиялық қауымдастық; #"[[Transnational]]" - Трансүлттық корпорациялармен күрес жүргізіп, олардың жүмысының қаншалықты зиянды екені жайлы ақпарат таратушы халықаралық үйым; #"[[Peoples Global Action]]" - Бүкіләлемдік сауда үйымы шеңберінде сауданың либерализациясына қарсы халықаралық үйым; #"[[Inpeg]]" - әртүрлі үйымдардың белсенділерінен қүралған, наразьшық акцияларын даярлаумен айналысатын, жаһандануға қарсылардың үйымдастырушы комитеті. ===Жаһандану үлгілері=== Жаһандану процестері сүйенетін негізгі қағидаттар мен тетіктер. Қазіргі әдебиеттерде жаһанданудың әртүрлі үлгілері талқыланады, бірақ солардың ішінде жаһанданудың неолибералдық және гуманистік-ноосфералық үлгілері ерекше назар аударады. Сыншылардың пікірінше, неолибералдық үлгі, жаһанданудың жемісін өздері көретін трансұлттық корпорациялардың және дамыған елдердің мүдделерін жүзеге асырады. Нәтижесінде байлар мен кедейлердің арасындағы алшақтық тереңдей бермек. Бүкіләлемдік банк мәліметтері бойынша, 2002 жылы жан басына шаққандағы табысы жоғары және темен елдердің арасындағы айырмашылық едәуір (сәйкесінше [[Жер шары]]ның 15,6% түрғындарының табысы жеткілікті және 42% күнкөріс көзі темен). Жаһанданудың неолибералдық үлгісі өркениеттер қақтығысы және экологиялық апат қаупін күшейтеді. Жаһанданудың гуманистік-ноосфералық үлгісін жақтаушылардың пікірінше, жаһандану артықшылықтарын бүкіл адамзат мүддесі үшін қолдануға бағытталған. Ол үшін ТҰК-ны ғаламдық азаматтық қоғам және оның институттарының бақылауына беру керек, бүкіл әлемдік қауымдастық күшін кедейлікпен күреске, көптеген елдердің технологиялық артта қалушылығын жеңуге жұмылдыру керек.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3</ref> == Жаһандану неге әкеп соғады == Физик-теоретик және футуролог [[Митио Каку]] өзінің "Болашақ физикасы" атты кітабында былай деп жазды: {{Дәйексөз|Сауалнама жүргізсе, әлдекім жаһандану үрдісінің жүріп жатқанын еміс-еміс түсінетіні анықталады, бірақ оған қарамастан Жер өркениетінің белгілі бір мақсатқа жылжып жатқаны туралы анық көрініс жоқ.}} Митио Какудың ойынша, экономиканың орташа даму жылдамдығымен алдағы 100 жылда Жер өркениеті "планетарлық өркениет" мәртебесіне жетпек. Мұндай жағдайда Жердегі энергия тұтыну мөлшері ғаламшарымыздың Күннен алатын энергиясына теңеседі (шамамен 10^17 Вт). Планетарлы экономиканың құрылуы (Евроодақ және басқа да сауда блоктары), ортақ ғаламдық мәдениет, ғаламдық жаңалықтар, халықаралық туризм, аурулар мен табиғи апаттарға қарсы халықаралық күштер салу да Митио Какудың пікірінше жаңа планетарлы өркениеттің пайда болуына белгі болып табылады. ==Дереккөздер== <references/> {{Саясат}} [[Санат:Экономика]] [[Санат:Жаһандану]] ahnsmm0zaztujvv0oo9s0ue2xiewg79 0 10333 3319862 3314188 2024-04-26T09:26:38Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Бағытталған кесінді''' <math>\overrightarrow{AB}</math> деп <math>A</math> — “бас нүктесінен” бастап екінші <math>B</math> - “соңғы”нүктесіне дейінгі түзу бойындағы нүктелер жиыны. Жәй мағынасына сәйкес '''вектор''' деп бағытталғын кесінді деп түсінуге болады, ал басқа жағдайларда әртүрлі векторлар – белгілі бір эквиваленттік қатынасы бойынша әртүрлі бағытталған кесінділер эквивалентті класстары болып табылады. Бұл [[эквивалент]]тік қатынасы әртүрлі болуы мүмкін: ол векторлардың түрін анықтайды (“''еркін''”, “''тұрақты''” т.б.). Басқаша айтқанда, [[Эквиваленттік|эквивалентті класс]] ішінде кез келген екі вектор тең болып есептеледі, яғни кез келген вектор сол класты толықтай бейнелей алады. Еркін векторлар жиыны мен олардың кеңістікті параллель жылжыту жиыны арасындағы изоморфизмды ескерсе, егерде қосу операциясын жылжыту композицияларымен теңестірсе, онда кеңістікті параллель жылжыту жиынын тіпті векторды анықтау үшін де пайдалануғы болады. Кеңістікті шексіз аз [[трансформация]]ларын зерттеуде маңызды рөл атқарады. * Бaс нүктесі соңғы нүктесімен беттесетін векторды ''нөлдік вектор'' деп атайды: <math>\overrightarrow{AA} = \vec{\mathbf{0}}.</math> * <math>\overrightarrow{BA}</math> векторын <math>\overrightarrow{AB}</math> векторына ''қарсы'' вектор деп атайды. == Еркін, сырғанақ және тұрақты векторлар == Кейде, векторлар ретінде “барлық” тең бағытталған кесінділер жиыны орнына осы жиынның әлдебір өзгертілген түрін (факторжиынын) айтады. Осылайша «еркін» (барлық ұзындықтары мен бағыттары бірдей векторларды бір (толықтай бірдей) деп қарастырады), «сырғанақ» (еркін мағынасы байынша тең векторларды егер бас нүктелері мен соңғы нүктелері бір түзудің бойында жатса) және «тұрақты» векторлар (іс жүзінде бағытталған кесінділердің бас нүктелері әр-түрлі болса – векторлар тең емес деген сөз). '''Анықтама'''. ''Еркін'' <math>\overrightarrow{AB}</math> мен <math>\ \overrightarrow{CD}</math> векторлары, егер [[төртбұрыш]] <math>ABFE</math> мен <math>CDFE</math> — [[параллелограмм]] болатындай <math>E</math> және <math>F</math> нүктелері табылса, тең болады. * '''Ескерту'''. Анықтаманың күрделенген себебі - <math>A, B, C, D</math> нүктелерінің бір түзу бойында жату мүмкіндігінен. Әйтпегенде, оны оңайырақ былай жазуға болар еді: '''Анықтама'''. ''Еркін'' бір түзу бойында жатпайтын <math>\overrightarrow{AB}</math> және <math>\ \overrightarrow{CD}</math> векторлары, егер төртбұрыш <math>ABDC</math> — [[параллелограмм]] болса, тең болады. '''Анықтама'''. ''Сырғанақ'' <math>\overrightarrow{AB}</math> және <math>\ \overrightarrow{CD}</math> векторлары, егер * <math>A, B, C, D</math> нүктелері бір түзу бойында жатпаса, ал * <math>\overrightarrow{AB}</math> мен <math>\ \overrightarrow{CD}</math> векторлары еркін векторлары ретінде тең болса, онда оларда өзара тең деп аталады. Қарапайым сөзбен айтқанда, сырғанақ векторларға бағыты мен ұзындығын өзгертпей түзуінің бойымен қозғалуына рұқсат етілген. * '''Ескерту'''. Сырғанақ векторлар әсіресе [[теоретикалық механика|механикада]] пайдаланылады. Механикадағы ең қарапайым мысал — [[күш]]. Өзі жатқан түзу бойымен вектор бас нүктесін көшіргенмен қай нүктеге қатысты есептесе де [[күш моменті]] өзгермейді; керісінше, басын басқа түзуге көшірсе тіпті вектордың бығыты мен ұзындығын сақтағанның өзінде күш моменті әрдайым дерлік өзгереді: сондықтан күшті еркін вектор ретінде санауға болмайды. '''Анықтама'''.Егер сәйкесінше <math>A</math> мен <math>C</math>, <math>B</math> мен <math>D</math> нүктелері беттессе, онда ''тұрақты'' <math>\overrightarrow{AB}</math> және <math>\ \overrightarrow{CD}</math> векторлары тең деп есептеледі. == Векторларға операциялар қолдану == === Векторларды қосу === [[Сурет:Vecteurs somme.png|right|frame|Екі ''u'', ''v'' векторлары және олардың қосындысы]] ''Екі векторларды қосуды'' [[параллелограмм]] ережесімен де, [[үшбұрыш]] ережесімен де іске асыруға болады. '''Үшбұрыш ережесі'''. Екі <math>\vec{u}</math> мен <math>\vec{v}</math> векторларын [[үшбұрыш]] ережесімен қосу үшін осы екі векторды өздеріне біреуінің бас жағы екіншісінің аяғымен беттесетіндей параллель көшіру керек. Сонда пайда болған үшбұрыштың үшінші қабырғасы бас жағы алғашқы вектордың басымен беттесетін бастапқы екі вектордың қосынды векторы болып табылады. '''Параллелограмм ережесі'''. Екі <math>\vec{u}</math> мен <math>\vec{v}</math> векторларын [[параллелограмм]] ережесімен қосу үшін екеуін де бастары беттесетіндей параллель көшіріп параллелограммға болықтырады. Сонда екеуінің қосындысы деп параллелограммның осы екі вектор бас жағынан шығатын диагоналін айтады. ''Екі сырғанақ векторларды қосу'' тек қана олар жатқан екі түзу қиылысқанда ғана анықталған. Бұл жағдайда әр вектор өз түзуі бойымен қиылысу нүктесіне дейін көшіріліп, содан кейін параллелограмм ережесімен қосылады. ''Екі тұрақты векторларды қосу'' тек егер олардың ортақ бас нүктесі болғанда ғана анықталған. Бұл жағдайда да олар параллелограмм ережесімен қосылады. ==== Коллинеар сырғанақ векторларды қосу ==== Егер екі сырғанақ векторлар параллель болса, онда қосындыны табу қиыншылығы қосынды вектор жатқан түзуді табудың қиындығында жатыр. (Қосынды вектор бағыты мен ұзындығын еркін векторларды қосқандағыдай анықтаған абзал болар еді) [[Теоретикалық механика|механикада]] [[статика]]ны зерттегенде параллель, еркін векторлармен берілетін, күштерді қосу мәселесінде қосымша гипотеза беріледі: берілген векторлар жүйесіне осы векторлар жатқан түзулерді қиып өтетіндей ұзындықтары бірдей, бағыттары қарама-қарсы бір түзу бойында жататындай екі векторды қосуға болады. Мысалы, параллель түзулерде жататын сырғанақ екі <math>\vec{a}</math> және <math>\vec{b}</math> внкторларын қосу керек болсын. Оларға бір түзу бойындағы <math>\vec{c}</math> мен <math>-\vec{c}</math> векторларын қосайық. <math>\vec{a}</math> мен <math>\vec{c}</math> векторлары жатқан түзулер қиылысады, сондықтан <math>\vec{a}</math> мен <math>-\vec{c}</math> векторлары да қиылысады. Яғни, келесі векторлар анықталған <math>\vec{a}'=\vec{a}+\vec{c}, \quad \vec{b}'=\vec{b}-\vec{c}</math> <math>\vec{a}'</math> мен <math>\vec{b}'</math> векторлары жатқан түзулер <math>\vec{a}</math> мен <math>\vec{b}</math> векторлары шамалары бойынша тең бірақ бағыттары қарама-қарсы болғанда ғана қиылыспайды, бұл жағдайда <math>\vec{a}</math> мен <math>-\vec{a}</math> векторлары - векторлар ''жұбы'' деп аталады. Сонымен қорыта айтса, <math>\vec{a}</math> және <math>\vec{b}</math> векторларының қосындысы деп <math>\vec{a}'</math> мен <math>\vec{b}'</math> векторларының қосындысын түсіну керекі және бұл қосынды <math>\vec{a}</math> мен <math>\vec{b}</math> векторлары жұп болмаған жағдайдың бәрінде дұрыс анықталған. === Векторларды санға көбейту === <math>\vec{a}</math> векторы мен <math>\lambda</math> санының көбейтіндісі леп <math>\lambda\vec{a}</math> деп (немесе <math>\vec{a}\lambda</math>) белгіленетін, модулі <math>|\lambda|\cdot|\vec{a}|</math> тең, ал бағыты <math>\vec{a}</math> векторының бағытымен бірдей, егер <math>\lambda>0 \,</math> болса, және керісінше, қарсы бағытталады, егер <math>\lambda<0 \,</math> болса. Егер <math>\lambda=0 \,</math>, немесе вектор <math>\vec{a}</math> нөлдік болса, тек осы жағдайда ғана көбейтінді де <math>\lambda\vec{a}</math> — нөлдік вектор. * Әдетте бұл көбейтіндіні жазғанда бірінші санды сосын векторды жазады, дегенмен де керісінше жазу да қате емес. Қалай десек те, <math>\lambda\vec{a} = \vec{a}\lambda</math>. === Скаляр көбейтінді === {{main|Скаляр көбейтінді}} <math>\vec{a}</math> мен <math>\vec{b}</math> векторларының көбейтіндісі деп |<math>\vec{a}</math>||<math>\vec{b}</math>|<math>\cos \phi \,</math> тең санды айтады, мұндағы <math>\phi \,</math> —<math>\vec{a}</math> мен <math>\vec{b}</math> векторлары арасындағы бұрыш. Белгілеулері: <math>(\vec{a},\vec{b})</math> немесе <math>\vec{a}\cdot\vec{b}</math>. Егер векторлардың біреуі нөлдік болса <math>\phi</math> бұрышының беймәлімдігіне қарамастан көбейтінді нөлге тең боп деп есептеледі. Векторлардың скаляр көбейтіндісінің қасиеттері: # <math>\vec{a}\cdot\vec{b}=\vec{b}\cdot\vec{a}\,</math> — [[коммутативтілік]]. # <math>\vec{a}\cdot(\vec{b}+\vec{c})=\vec{a}\cdot\vec{b}+\vec{a}\cdot\vec{c}\,</math> — [[дистрибутивтілік]]. # <math>(\alpha\vec{a},\vec{b})=\alpha (\vec{a},\vec{b})</math> — санға көбейтуге қатысты сызықтық қасиеті. # <math>(\vec{a},\vec{a})=|\vec{a}|^2\,</math> — [[вектор нормасы]]. Геометриялық түрде алғанда скаляр көбейтінді бір вектордың ұзындығын екінші вектордың біріншісінің бағытына ортогональ проекциясының ұзындығын көбейткенге тең. Кез келген <math>\vec{a}</math> векторының бірлік вектормен скаляр көбейтіндісі <math>\vec{a}</math> векторының сол бірлік векторға ортогональ проекциясы болып табылады. === Векторлық көбейтінді === {{main|Векторлық көбейтінді}} '''a''' векторынының '''b''' векторына '''Векторлық көбейтіндісі''' деп келесі шартты қанағаттандыратын '''c''' векторын айтады: * '''c''' векторының ұзындығы '''a''' мен '''b''' векторларының ұзындықтарының және осы векторлардың арасындағы φ [[бұрыш]]ының [[Тригонометриялық функциялар|синусының]] көбейтінділеріне тең: <math> \left| \vec c \right| = \left| \vec a \right| \left| \vec b \right| \sin \phi </math> * '''c''' векторы '''a''' мен '''b''' векторларының әр-қайсысына [[ортогоналдық|ортогональ]] * '''c''' векотры '''abc''' үштігі оң болатындай бағытталған. Белгілеулер: <math> \vec c = \left[ \vec a \vec b \right] = \left[ \vec a, \vec b \right] = \vec a \times \vec b</math> Геометриялық мағынасы бойынша <math>\vec a \times \vec b</math> векторлық көбейтіндісі <math>\vec a, \vec b</math> векторларына керілген бағатталған параллелограммның '''ауданы''' болып табылады. === Аралас көбейтінді === {{main|Аралас көбейтінді}} <math>\vec{a}, \vec{b}, \vec{c}</math> векторларының <math> ( \vec{a}, \vec{b}, \vec{c} ) </math> '''аралас көбейтіндісі''' деп <math>\vec{a}</math> векторын <math>\vec{b}</math> және <math>\vec{c}</math> векторларының [[векторлық көбейтінді]]сіне [[скаляр көбейтінді|скаляр көбейткенге]] тең скалярды айтады: <br /> : <math>(\vec{a}, \vec{b}, \vec{c}) = \left(\vec{a}, [\vec{b}, \vec{c}]\right) = \vec{a}\cdot\left(\vec{b}\times\vec{c}\right)</math> (теңдікте скаляр және векторлық көбейтінділер белгілері пайдаланылған). Кейде аралас көбейтіндіні векторлардың ''үштік скаляр көбейтінді'' деп те атайды, нәтижесі [[скаляр]] болғандықтан болу керек (дәлірек айтқанда - [[псевдоскаляр]] болады). Геометриялық түрде <math> ( \vec{a}, \vec{b}, \vec{c} ) </math> аралас көбейтіндісі <math>\vec{a}, \vec{b}, \vec{c}</math> векторларына керілген (бағатталған) параллелепипед '''көлемі''' болып табылады. == Векторлардың перпендикулярлық белгісі == Векторлар сонда, тек сонда, егер олардың [[скаляр көбейтіндісі]] нөлге тең болса [[перпендикуляр]] болады. === Мысал === Екі вектор берілген - <math>~\vec a(x_1;y_1)</math> және <math>~\vec b(x_2;y_2)</math>. Бұл екеуі <math>~x_1x_2+y_1y_2=0</math> теңдігі орындалса ғана өзара перпендикуляр болады.<ref>Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2</ref> == Векторлардың коллинеарлық векторлар белгісі == Егер де бір вектордың абсциссасы екіншісінің абсциссасына қатынасы сәйкес ординаталарының қатынасындай болса бұл векторлар — өзара коллинеар. === Мысал === Екі вектор берілген - <math>~\vec a(x_1;y_1)</math> және <math>~\vec b(x_2;y_2)</math>. Бұл екеуі <math>~x_1=\lambda x_2</math> '''және''' <math>~y_1=\lambda y_2</math>, мұндағы <math>\lambda \in \mathbb R</math>, теңдіктері орындалса ғана өзара коллинеар болады.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007 жыл.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Сызықтық алгебра]] [[Санат:Векторлық талдау]] py4jdxbj9n48g2a845ie0hbpqjs2nmf 0 10870 3319665 3286694 2024-04-25T21:58:42Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = Қала |қазақша атауы = Самарқан |шынайы атауы = {{lang-uz|Samarqand}} |сурет = {{Фотомонтаж | photo1a = | photo2a = Mosque Bibi Khanum (5).JPG | photo2b = Gur-e Amir - Exterior views 998.JPG | photo3a = Mausolées du groupe central (Shah-i-Zinda, Samarcande) (6009956484).jpg | photo3c = Hazrat-Hyzr Mosque 04.jpg | size = 280 | spacing = 2 | color = transparent | border = 0 }} |сурет атауы = |жағдайы = |ел = Өзбекстан |елтаңба = Emblem of Samarkand.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 39|lat_min = 39|lat_sec = 15 |lon_dir = E|lon_deg = 66|lon_min = 57|lon_sec = 35 |CoordAddon = |CoordScale = |аймақ түрі = Облыс |аймағы = Самарқан облысы |кестедегі аймақ = Самарқан облысы {{!}}Самарқан |аудан түрі = |ауданы = |кестедегі аудан = |қауым округі түрі = |қауым округі = |кестедегі қауым округі = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Хәкімі |басшысы = Фазлиддин Умаров <ref>[https://www.gazeta.uz/ru/2022/02/17/samarkand/ Сменился хоким Самарканда]</ref> |құрылған уақыты = б.з.д. VIII ғасыры |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Марақанда, Соғдиана |статус алуы = |жер аумағы = 123,82 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 720 |климаты = субтропиктік-ішкі континенттік |ресми тілі = өзбек |тұрғыны = 559,4 мың |санақ жылы = 2021 |тығыздығы = 4518 |шоғырлануы = ↗ шамамен 1 млн |ұлттық құрамы = [[өзбектер]], [[тәжіктер]], [[орыстар]] және басқалары |конфессионалдық құрамы = [[Сунниттер|мұсылман-суниттер]], [[Христиандық|христиандар]], [[Шииттер|мұсылман-шиитер]] және басқалары |этнохороним = Самарқанддық |уақыт белдеуі = +5 |DST = |телефон коды = +998 66 |пошта индексі = 140100 |пошта индекстері = |автомобиль коды = 14 (1998-2008), 30-39 (2008) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Samarkand |сайты = http://www.samshahar.uz |сайт тілі = uz | add1n = Марапаттары | add1 = {{Әмір Темір ордені|түрі=қала}} {{Ленин ордені|түрі=қала}} | add2n = Қала күні | add2 = [[18 қазан]] }} '''Самарқан''' ({{lang-uz|Samarqand}}) — [[Өзбекстан]]дағы ежелгі [[қала]], [[Самарқан облысы]]ның әкімшілік орталығы. [[Зерафшан өзені]] аңғарында орналасқан. Халық саны 519 мың (2016) адамға тең, халық саны бойынша Өзбекстанның үшінші қаласы. Самарқанның ежелгі Афрасиаб атанған солтүстік-шығыс бөлігінде қала тарихының мұражайы, Шаһи Зинда ғимараты, Бибі ханым мешіті сияқты тамаша сәулет ескерткіштері шоғырланған. Ескі Самарқанның орталығында [[Регистан]], одан оңтүстікке қарай [[Гүр Әмір]], [[Ақсарай, Өзбекстан|Ақсарай]], [[Рухабат]]; оңтүстік-шығысында [[Ишарат хан]] мазарлары, т.б. орналасқан. Самарқанда [[Жалаңтөс Баһадүр]] салдырған «Ширдор» медресесі өзінің көркемдігімен ерекшеленеді. Онда машина жасау зауыты, жеңіл өнеркәсіп фабрикасы, химиялық комбинат, 4 театр, 6 жоғары оқу орны бар. == Тарихы == {{Толықтыру}} Біздің заманымыздан 4 ғасырда '''Марканд''' деген атпен белгілі болды. Біздің заманымыздан 330 ж. [[Ескендір Зұлқарнайын]] жаулап алып, өз мемлекетінің құрамына енгізді. Б.з.б. I ғасырдан біздің заманымыздың IV ғасырына дейінгі аралықта [[Кушан патшалығы]]ның ірі сауда орталығы болды. IV ғасырдан VI ғасырға дейін [[Түрік қағанаты]]ның құрамына енген [[Соғдиана|Соғды мемлекетінің]] астанасы болды. Самарқанды VIII ғасырдың басында арабтар, IX ғасырда [[Самани әулеті]], XI ғасырда [[Қарахан әулеті]], одан соң [[селжүктер]], XII ғасырдың орта шенінде [[Қарақытай мемлекеті|қидандар]] басып алды. XIII ғасырдың бас кезінде [[Хорезмшах мемлекеті|Хорезм]] шаһтары билік етті. 1220 жылы [[Шыңғыс хан]] әскерлерімен жауланды. XIV ғасырдың аяғы мен XV ғасырдың басында [[Әмір Темір]] мемлекетінің астанасы болды. 1500 жылы [[Шайбани мемлекеті]]нің, XVI ғасырдың аяғында [[Бұхара хандығы|Бұхара хандығының]] құрамына кірді. 1868 жылы патшалық Ресей әскерлері басып алды да, [[Ресей империясы]]ның қарауына енді. 1924–1930 жылдары [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСРның]] астанасы болды. 1970 жылдың қазанында Самарқанның 2500 жылдығы аталып өтілді. == Галерея == <gallery class="center"> Samarkand-06.JPG|Самарқан Storks on Tupchiboshi Madrasa, Bukhara.jpg|Бұхара, Түпшібоши медресесіндегі ләйлектер PG Samarkand from Tillia-Kari.jpg|Тилля-Кариден Самарқан </gallery> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.visituzbekistan.eu/Samarkand.html Discover Samarkand] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090216120305/http://visituzbekistan.eu/Samarkand.html |date=2009-02-16 }} * [http://www.visitcentralasia.eu/uzbekistan/samarkand.htm Samarkand Facts] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080412070013/http://www.visitcentralasia.eu/uzbekistan/samarkand.htm |date=2008-04-12 }} * [http://www.gardenvisit.com/garden_history/west_asia/golden-road-samarkand.htm The Golden Journey ('Road') to Samarkand] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070308214954/http://www.gardenvisit.com/garden_history/west_asia/golden-road-samarkand.htm |date=2007-03-08 }} * [http://depts.washington.edu/uwch/silkroad/cities/uz/samarkand/samarkand.html Samarkand — Silk Road Seattle Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060429235438/http://depts.washington.edu/uwch/silkroad/cities/uz/samarkand/samarkand.html |date=2006-04-29 }} / Walter Chapin Simpson Center for the Humanities at the University of Washington * [http://gallery.bittabola.com/ Photos of Samarkand and Uzbekistan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081110235127/http://gallery.bittabola.com/ |date=2008-11-10 }} * [http://www.murder-in-samarkand.com Murder in Samarkand] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161005122926/http://murder-in-samarkand.com/ |date=2016-10-05 }} by Craig Murray * [http://www.iranica.com/newsite/articles/sup/Samarqand.html The history of Samarkand, according to Columbia University's Encyclopedia Iranica] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070311131202/http://www.iranica.com/newsite/articles/sup/Samarqand.html |date=2007-03-11 }} * [http://www.virtualtravel.ru/user/3778/index.phtml?wid=622&tips=12 Samarkand in modern and old photos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927190450/http://www.virtualtravel.ru/user/3778/index.phtml?wid=622&tips=12 |date=2007-09-27 }} * [http://www.bjews.com/ Bukharian Jewish Global Portal — Jews from Samarkand] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{stub}} {{wikify}} [[Санат:Жібек жолының бойындағы қалалар]] [[Санат:Самарқан облысы қалалары]] [[Санат:Өзбекстан көне қалалары]] qvr38hft0vvfws210nghly9hbr89tps 0 11694 3319526 3317153 2024-04-25T14:09:14Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Betula pendula 001.jpg|thumb|200px|Ағаш - Ақ қайың]] '''Ағаш''' – сабақтары мен тамырлары сүректеніп біткен, өте жақсы жетілген діңі бар, биіктігі 2 метрден кем болмайтын көп жылдық [[өсімдіктер]]. [[Қазақстан]]да өсетін ағаштардың ең биігі 50 метрден аспайды ([[қарағай]], [[шырша]], [[емен]], [[жөкеағаш]], т.б.). [[Дүние жүзі]]нде ең биік ағаш – [[Аустралия]] эукалиптісі (биіктігі 140-150 м), ең жуан '''ағаш''' – [[Баобаб]] (диаметрі 4-12 м). Ағаш [[палеозой]] дәуірінің [[Тас Көмір|тас көмір]], [[девон]] кезеңінен бастап (126 млн жыл бұрын), [[мезозой]] дәуірінің [[бор]], [[Юра кезеңі|юра]] (96 млн жыл бұрын) кезеңіне дейін ағашты өсімдіктер, кейін бірқатары көп жылдық, одан бір жылдық шөптесін өсімдіктерге айналған. Жер бетінде климаттың өзгеруіне байланысты, ағашты өсімдіктердің [[даму]] циклы қысқаруда. Осыған байланысты олар шөптесін өсімдіктерге айналуда. Қазіргі кезде ағаштардың осы эволюциялық бағыты жалғасуда. Олар 5 топқа (балғын, жас, толық өсіп жетілмеген, толық өсіп жетілген, көп тұрып қалған ағаштар) бөлінеді. Соңғы екі тобына жататын ағаштар ғана кесіледі. Ағашты кескен кезде [[Сүрек|сүрегіндегі]] шеңберлердің санына байланысты жасын анықтайды. Жапырағының ішкі құрылысы мен сыртқы түріне қарап ағаштарды түрге бөледі: [[Қылқан жапырақтылар|қалқан жапырақты]] ([[шырша]], [[қарағай]]); [[жапырақты ағаш]] ([[ақ қайың|қайың]], [[терек]]). Ағаш ішкі құрылымы (талшықтарының ұзындығы, қалыңдығы) мен физико-механикалық қасиеттеріне (көлемдік салмағы – бұл [[көрсеткіш]] неғұрлым көп болса, механикалық қасиеттері жоғары болады) байланысты пайдаланылады. [[Қазақстан]]да өсетін ағаштардың техникалық қасиеттері жақсы зерттелген. '''Ағаш''' - адамның күнкөріс қарекеті мен рухани өмірде ерекше орын алатын табиғат нысаны. Анимистік дүниетанымға байланысты туындаған наным-сенімдер бойынша ағаштарда жаны бар «тіршілік иесі». Әлемнің көптеген [[халық]]тары ағашты қастерлеп, табынған. Саян-Алтайдағы [[Түркі халықтары|түрік халықтары]] ағашқа құрбандық шалып, сан түрлі жора-жосындар атқарады. Олардың ағашты ерекше қастерлеуі орманды өлкенің тұрғындары болғандығымен байланысты болса керек. Мысалы, иркит руы өздерінің «әкесі ырғай, анасы қайық» деп санайды. Ал қазақта қыпшақ руының арғы тегі ағашпен байланысты айтылатыны белгілі. Иенде өскен жалғыз ағашты қасиетті ағаш, шығыс қазақтары сетер ағаш немесе көбіне тал кездесетіндіктен ''сетер тал'' деп атайды. Қазақ наным-сенімі бойынша әулие адамның табаны тиген жерде өскен немесе әулиенің көлеңкесі түскен ағаш қасиетті шашқа айналады екен. Қазақ жапан далада жалғыз өскен ағашты ''киелі ағаш'' немесе ''әулие ағаш'' деп санап, оны кеспейді, зақым келтірмейді, тіптен саясына барып, ұйықтамайды. Әйтпесе сол ағаштай сопиып жалғыз қаласың, ал дүниеде жалғыздықтан өткен жамандық жоқ, жанның құлазуынан асқан қорлық жоқ деседі. Жалғыз ағашты жалғыз қалудың нышаны деп қарайды. Топырақ үйілген төбенгіктер, құла түздегі жалғыз ағаш, [[шөл]] мекен далада бұтақтары тарбиып өскен бұғалар да қасиетті делінеді. Сол жерлерде түнейді, шүберек байлайды. Әулие жатқан жер деп танып, мал сойып, тілеу тілейді. Қазақ дәстүрінде жаңа шыққан көкті жұлмайды, ағаш бүрлерін үзбейді. Көк шыбықты, көк өркенді сындырмайды. Өйткені жас өркеннің бәрі бақыттың бастамасы, барлық тірліктің қайнар көзі деп біледі. Көк жұлсақ көктей соласың деп ырымдалады. Сондай-ақ қазақ дәстүрінде қосарланып өскен, қатар біткен ағашты кеспейді. Себебі қосағыңнан айырыласың, қанатыңнан қырқыласың деп тыйым еткен. Яғни, дүние түгел егізден жаралған, ал егіздің сыңарын құлатқан оңбайды, көңілі қапаланып, зарығып өтеді деп қатты ырымдайды. Қазақ [[Мифология|мифологиясында]] бәйтерек космос ағашты ретінде рәмізделеді. [[Бәйтерек (монумент)|Бәйтерек]]<nowiki/>тің шағын [[модель]]-үлгілері ''бақан, адалбақан, таяқ, асатаяқ'' ғұрыптық жосындарды атқаратын киелі құрал қызметін атқарады. [[Бәйтерек]] - үш әлемді байланыстырушы дәнекер ретінде әспеттелінеді. Қазақ арасында кең тараған адамның жаны киелі теректе сақталады деген ұғым бәлкім осы жайтқа байланысты қалыптасқан сияқты. Ол туралы мынадай миф бар: «Рух адамның тәнін өлерден қырық күн бұрын тастайды. Сөйтіп, құсқа (көгершінге) айналып, ұшып барып бәйтеректің жапырағында өз адамының есімі жазылған бұтаға қонады. Мұнда адамның аты жазылған қисапсыз жапырақтар көктеп-солып, алма-кезек ауысып тұрады. Жал адам өлгенде шыбын бейнесінде денеден шығып, үй ішінде ұшып жүреді. Тек қырық күннен кейін барып, үйді біржолата тастайды. Бәйтеректің діңгегі арқылы әлгі жал жерге түсіп, не жерге шығып жүреді де, мезгілі болғанда әйелдің құрсағына қонады, сөйтіп, жаңа өмір пайда болады. Жануарлар да, өсімдіктер де дәл осылай өмipгe қайта келеді». Жапырағына жан орналасқан осынау киелі терек туралы [[миф]] [[түркі халықтары]]на кең таралған. [[Қазақтар|Қазақ]]<nowiki/>та басқаша бір нұсқасы тағы бар. Онда «Жер мен көктің кіндігінде жападан жалғыз өскен киелі бәйтерек бар. Бұл теректің басы аспанмен, түп тамыры жер астымен жалғасқан. Ол көзге көрінбейтін киелі ағаш. Бұл бәйтеректе жайқалып өскен әрбір жапырақ жер жүзінде жасаған әрбір адамның өмір тіршілігінің ны¬шаны, жер жүзінде тіршілік етіп отырған әрбір адам киелі теректің жапырағы жарылғанда өмірге келеді, жапырағы жайқалып өскенде өсіп, үлкейіп, кемеліне келеді, жапырағы мезгілсіз сарғайса, қайғы-қасіретке тап болады, жапырағы солса, қартаяды, жапырағы үзіліп, жерге түссе, қазаға ұшырайды» дейді. Бұл [[сюжет]]терде әлем ағашты, яғни ғаламның вегетативті моделі көрініс тапқан. Қазақ халқы өзінің өмір-салтын, тұрмыс-тіршілігін, кейбір әрекетін ағашқа теліп, ағаштарды адам бейнесіне енгізіп, сан түрлі [[Аңыз әңгімелер|аңыз-әңгіме]] шығарған. Бүл мифтік сюжеттер қазақтың байырғы өмір салтының метафоралық образы іспеттес. Расында да, ағаштардың сыртқы түр-түрпаты, өсетін мекенінің ерекшелігі қазақтың ежелгі тіршілігін еске түсіреді. Ұзын қарағай тәкаппар адам, мықшиған сексеуіл жазықсыз жапа шегуші, таста өсетін арша тасбауыр, қызыл тобылғы ұялшақ кейіпкерлер ретінде сомдалып, халқымыздың қалыңмал төлеп неке салтының көріністері айқын бейнеленеді. Осындай мифтік түсініктен туған ағаштардың араздығы мен татулығы, құдаласу сарыны «Ағаш өлең» деп аталатын кейбір халық өлеңдері мен жұмбақ айтысқа да жиі арқау болады. Ертеде дәстүрлі ортада ағаштың тұрмыс пен [[шаруашылық]]<nowiki/>қа жарамдылығына қарай ''отындық ағаш'' және ''кәделік ағаш'' деп екі топқа бөлген. Ал, Ағаштардың өсу, даму сатысына байланысты да екі түрге бөледі: ''жас ағаш'' және тіршілік циклы аяқталуы жақын ''кәрі ағаш''. Балғын жас ағашты кесуге қазақтар «коктей соласың» деп тыйым салады. Сондықтан жас, толық өсіп жетілмеген ағашты қажетіне қарай ғана кеседі. Өсіп жетілген ағашты шірімей, құрт жемей тұрып қажетке жаратады. Кәрі қуарған ағашты жығып, шауып отынға пайдаланған. Ағашты кескен кезде сүрегіндегі шеңберлердің санына қарап, жасын анықтайды. Ағаштың таудың теріскей беткейіне өскен ағаш діңінің көлеңке (солтүстік) жағындағысын «ұрғашы ағаш» атайды. Ондай ағаштардың бұтағы жоқ, жылдық сақиналары жиі, шайыры аз болғандықтан «шешен», яғни акустикалық сипаты, яғни дыбыс өткізгіштік қасиеті жоғары болады дейді шеберлер. Саз [[аспап]]<nowiki/>тарының құлағын ырғай, тобылғы т.б. қатты ағаштардан әзірлейді. Ағаш шеберлері тәжірибе жүзінде кез келген ағаштың түп жағы берік болады деп санайды. '''Ағаштан бұйым жасағанда қазақ шеберлері әр ағашқа тән ерекшеліктері''', атап айтсақ ағаштың қаттылығы, салмағы, [[Тығыздық|тығыздығы]], [[Иілгіштік|иілгіштігі]], [[Серпімділік|серпімділігі]], түсі, [[Тұтқырлық|тұтқырлығы]], жарылғыштығы, [[шайыр]]лығы, дыбыс өткізгіштігі т.б. қасиеттерін басты назарда ұстайды. Сүрегі біркелкі ақ түсті, қатты ағаш қайыңнан үй ағашын, [[жиһаз]], ер, ал оның безінен ыдыс, түрлі ұсақ бұйымдар жасайды. Ол күнге қаңсымайды, ыстық-суыққа төзімді болады. [[Қайың]]ның тозын ыдыс, құты жасауға, саз аспаптарын әсемдеуге пайдаланады. Өте қатты, тығыз, берік ағаш емен [[Сүрек|сүрегінің]] түсі сарғыш қоңыр болып келеді. Тез жарылғыш келетіндіктен баппен кептірмесе, өзегін қуалай шытынап, жарылып кетеді. [[Емен|Еменнен]] жасалған саз аспабы уақыт өте табиғи өрнектері ашылып, жалтырай түседі. Сүрегі ақ түсті, жұмсақ ағаш терек бабымен кепсе жарылмайды, кепкен сайын киізденіп қатая түседі. Одан бұйым жасағанда өткір сайманмен өңдеп қана қояды. Иілгіш, сүрегі ақ түсті, жұмсақ ағаш саналатын тал кебе келе қатайып, жеңілдейді. Өзекті, сәмбі талдан киіз үйдің ағашына таптырмайтын ең қолайлы шикізат деп саналады. Тұт ағашын негізінде жібек құртын өсіруге пайдаланатындықтан «тұт еккенің - құт еккенің» деп бағалаған. Ол саз аспаптарын әзірлеуге ең тиімді ағашқа айналады. Ұзақ уақыт, тіптен бірнеше ғасыр өседі делінетін тұт ағашын шаппайды, тек бұтақтарының тармағын орақпен кесіп алады. Қатты әрі тығыз ағаш үйеңкінің сүрегі біртекті ақ сарғыш түсті болып келеді. [[Домбыра]]ны үйеңкіден тұтас шауып немесе құрап әзірлеу өте қолайлы. Алма, алмұрт, [[алхоры]], [[жиде]], шие, [[долана]], өрік т.б. жеміс ағаштары қатты, тығыз, жылтыр болып келетіндіктен, кәделік ағашқа саналып бұйым жасауға жарамды деп саналады. Ағаштың жапырақтары мен қабығы, шайыры жүн, тері бояуға, тері илеуге, қабықтыруға пайдаланылған. Қайыңның жапырағы, емен мен [[анар]] ағашының қабығы, таулы өңірден талдың қабығынан алынған бояулар ертеде кең пайдаланылған. Дәстүрлі қазақи ортада аймақтың экологиялық жағдайына байланысты күнделікті тіршілік ретінде қарекетіне ағаш отын пайдаланылған. Ағаштан отын дайындаудың салынды жинау, бұтақ теру, ағаш шабу, құлату тәрізді жолдары бар. Қарабұта теріскей бетте, күнгейде теріскен, жирен, [[жусан]], сарытабан, ал биік суық жерде қарағай, қайың, [[шөлейт]] пен құмды өңірде [[сексеуіл]] отынға жиі пайдаланылады. [[Шетен]], [[жыңғыл]], сексеуілдің қызуы мол, бұта-шілік, балғын, [[баялыш]], тал тамызыққа ғана, қызуы мол делінетін қарағаш, қарағай, қайың, емен, терек қыста үй жылытуға пайдаланылады. [[Жыңғыл]]ды балтамен шауып алады. Ал, сексеуілді қатты томармен отындық [[сексеуіл]]ді ұрып сындырып дайындайды. Жыңғыл мен сексеуілді күздің аяғында, қыстың басында мол етіп жинайды. Басқа уақытта жинаса құмдағы тіршілік иелеріне обал деп ырымдайды. Қураған ағаш, сынып түскен бұтақты тереді. Көктемде тау өзендерінің кенересінен асып тасыған кезде ағыстан жағаға қарай шығып қалған қураған, сынған [[бұтақ]]тарды салынды деп атайды. == Дереккөздер == <references/> Материалы для географии и статистики России, Собранные офицерами генерального штаба. Киргизская степь Оренбургского ведомоста. // ТС. 1870. Т.ХХІІ. СПб., 1865 Извлечение из архива правления области Сибирских киргизов // ТС. 1868. Т.Х V. СПб., 1869; Обзор Сыр-Дарьинскойобласти за 1892 г. Ташкент, 1894 ДиваевА. Приметы// Сборник материалов для статистики Сыр-Дарьинской области. V том. Ташкент, 1896. МКЗ. Сыр-Дарьинская область. Казалинскийуезд. Ташкент, 1913 ХлудовН.Г. Шығармалар каталогы: кескіндеме және графика. Ғылыми жетекшісі және алғысөздің авторы Нұрсан Әлімбай. Алматы: Эффект, 2003; Қазақ фольклорының тарихы. Алматы: Қазақпарат, 2008 Қазақстан балалар энциклопедиясы {{wikify}} {{Өсімдіктер морфологиясы}} [[Санат:Ағаштар]] [[Санат:Мүсін жасау материалдары]] fnfump0jnrg7rfnefqzy3rv9lijohio 3319534 3319526 2024-04-25T14:11:14Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Құрманәлі Абылайхан 54|Құрманәлі Абылайхан 54]] ([[User talk:Құрманәлі Абылайхан 54|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:Betula pendula 001.jpg|thumb|200px|Ағаш - Ақ қайың]] '''Ағаш''' – сабақтары мен тамырлары сүректеніп біткен, өте жақсы жетілген діңі бар, биіктігі 2 метрден кем болмайтын көп жылдық [[өсімдіктер]]. [[Қазақстан]]да өсетін ағаштардың ең биігі 50 метрден аспайды ([[қарағай]], [[шырша]], [[емен]], [[жөкеағаш]], т.б.). [[Дүние жүзі]]нде ең биік ағаш – [[Аустралия]] эукалиптісі (биіктігі 140-150 м), ең жуан '''ағаш''' – [[Баобаб]] (диаметрі 4-12 м). Ағаш [[палеозой]] дәуірінің [[Тас Көмір|тас көмір]], [[девон]] кезеңінен бастап (126 млн жыл бұрын), [[мезозой]] дәуірінің [[бор]], [[Юра кезеңі|юра]] (96 млн жыл бұрын) кезеңіне дейін ағашты өсімдіктер, кейін бірқатары көп жылдық, одан бір жылдық шөптесін өсімдіктерге айналған. Жер бетінде климаттың өзгеруіне байланысты, ағашты өсімдіктердің [[даму]] циклы қысқаруда. Осыған байланысты олар шөптесін өсімдіктерге айналуда. Қазіргі кезде ағаштардың осы эволюциялық бағыты жалғасуда. Олар 5 топқа (балғын, жас, толық өсіп жетілмеген, толық өсіп жетілген, көп тұрып қалған ағаштар) бөлінеді. Соңғы екі тобына жататын ағаштар ғана кесіледі. Ағашты кескен кезде [[Сүрек|сүрегіндегі]] шеңберлердің санына байланысты жасын анықтайды. Жапырағының ішкі құрылысы мен сыртқы түріне қарап ағаштарды түрге бөледі: [[Қылқан жапырақтылар|қалқан жапырақты]] ([[шырша]], [[қарағай]]); [[жапырақты ағаш]] ([[ақ қайың|қайың]], [[терек]]). Ағаш ішкі құрылымы (талшықтарының ұзындығы, қалыңдығы) мен физико-механикалық қасиеттеріне (көлемдік салмағы – бұл [[көрсеткіш]] неғұрлым көп болса, механикалық қасиеттері жоғары болады) байланысты пайдаланылады. [[Қазақстан]]да өсетін ағаштардың техникалық қасиеттері жақсы зерттелген. '''Ағаш''' - адамның күнкөріс қарекеті мен рухани өмірде ерекше орын алатын табиғат нысаны. Анимистік дүниетанымға байланысты туындаған наным-сенімдер бойынша ағаштарда жаны бар «тіршілік иесі». Әлемнің көптеген [[халық]]тары ағашты қастерлеп, табынған. Саян-Алтайдағы [[Түркі халықтары|түрік халықтары]] ағашқа құрбандық шалып, сан түрлі жора-жосындар атқарады. Олардың ағашты ерекше қастерлеуі орманды өлкенің тұрғындары болғандығымен байланысты болса керек. Мысалы, иркит руы өздерінің «әкесі ырғай, анасы қайық» деп санайды. Ал қазақта қыпшақ руының арғы тегі ағашпен байланысты айтылатыны белгілі. Иенде өскен жалғыз ағашты қасиетті ағаш, шығыс қазақтары сетер ағаш немесе көбіне тал кездесетіндіктен ''сетер тал'' деп атайды. Қазақ наным-сенімі бойынша әулие адамның табаны тиген жерде өскен немесе әулиенің көлеңкесі түскен ағаш қасиетті шашқа айналады екен. Қазақ жапан далада жалғыз өскен ағашты ''киелі ағаш'' немесе ''әулие ағаш'' деп санап, оны кеспейді, зақым келтірмейді, тіптен саясына барып, ұйықтамайды. Әйтпесе сол ағаштай сопиып жалғыз қаласың, ал дүниеде жалғыздықтан өткен жамандық жоқ, жанның құлазуынан асқан қорлық жоқ деседі. Жалғыз ағашты жалғыз қалудың нышаны деп қарайды. Топырақ үйілген төбенгіктер, құла түздегі жалғыз ағаш, [[шөл]] мекен далада бұтақтары тарбиып өскен бұғалар да қасиетті делінеді. Сол жерлерде түнейді, шүберек байлайды. Әулие жатқан жер деп танып, мал сойып, тілеу тілейді. Қазақ дәстүрінде жаңа шыққан көкті жұлмайды, ағаш бүрлерін үзбейді. Көк шыбықты, көк өркенді сындырмайды. Өйткені жас өркеннің бәрі бақыттың бастамасы, барлық тірліктің қайнар көзі деп біледі. Көк жұлсақ көктей соласың деп ырымдалады. Сондай-ақ қазақ дәстүрінде қосарланып өскен, қатар біткен ағашты кеспейді. Себебі қосағыңнан айырыласың, қанатыңнан қырқыласың деп тыйым еткен. Яғни, дүние түгел егізден жаралған, ал егіздің сыңарын құлатқан оңбайды, көңілі қапаланып, зарығып өтеді деп қатты ырымдайды. Қазақ [[Мифология|мифологиясында]] бәйтерек космос ағашты ретінде рәмізделеді. Бәйтеректің шағын [[модель]]-үлгілері ''бақан, адалбақан, таяқ, асатаяқ'' ғұрыптық жосындарды атқаратын киелі құрал қызметін атқарады. [[Бәйтерек]] - үш әлемді байланыстырушы дәнекер ретінде әспеттелінеді. Қазақ арасында кең тараған адамның жаны киелі теректе сақталады деген ұғым бәлкім осы жайтқа байланысты қалыптасқан сияқты. Ол туралы мынадай миф бар: «Рух адамның тәнін өлерден қырық күн бұрын тастайды. Сөйтіп, құсқа (көгершінге) айналып, ұшып барып бәйтеректің жапырағында өз адамының есімі жазылған бұтаға қонады. Мұнда адамның аты жазылған қисапсыз жапырақтар көктеп-солып, алма-кезек ауысып тұрады. Жал адам өлгенде шыбын бейнесінде денеден шығып, үй ішінде ұшып жүреді. Тек қырық күннен кейін барып, үйді біржолата тастайды. Бәйтеректің діңгегі арқылы әлгі жал жерге түсіп, не жерге шығып жүреді де, мезгілі болғанда әйелдің құрсағына қонады, сөйтіп, жаңа өмір пайда болады. Жануарлар да, өсімдіктер де дәл осылай өмipгe қайта келеді». Жапырағына жан орналасқан осынау киелі терек туралы [[миф]] [[түркі халықтары]]на кең таралған. Қазақта басқаша бір нұсқасы тағы бар. Онда «Жер мен көктің кіндігінде жападан жалғыз өскен киелі бәйтерек бар. Бұл теректің басы аспанмен, түп тамыры жер астымен жалғасқан. Ол көзге көрінбейтін киелі ағаш. Бұл бәйтеректе жайқалып өскен әрбір жапырақ жер жүзінде жасаған әрбір адамның өмір тіршілігінің ны¬шаны, жер жүзінде тіршілік етіп отырған әрбір адам киелі теректің жапырағы жарылғанда өмірге келеді, жапырағы жайқалып өскенде өсіп, үлкейіп, кемеліне келеді, жапырағы мезгілсіз сарғайса, қайғы-қасіретке тап болады, жапырағы солса, қартаяды, жапырағы үзіліп, жерге түссе, қазаға ұшырайды» дейді. Бұл [[сюжет]]терде әлем ағашты, яғни ғаламның вегетативті моделі көрініс тапқан. Қазақ халқы өзінің өмір-салтын, тұрмыс-тіршілігін, кейбір әрекетін ағашқа теліп, ағаштарды адам бейнесіне енгізіп, сан түрлі [[Аңыз әңгімелер|аңыз-әңгіме]] шығарған. Бүл мифтік сюжеттер қазақтың байырғы өмір салтының метафоралық образы іспеттес. Расында да, ағаштардың сыртқы түр-түрпаты, өсетін мекенінің ерекшелігі қазақтың ежелгі тіршілігін еске түсіреді. Ұзын қарағай тәкаппар адам, мықшиған сексеуіл жазықсыз жапа шегуші, таста өсетін арша тасбауыр, қызыл тобылғы ұялшақ кейіпкерлер ретінде сомдалып, халқымыздың қалыңмал төлеп неке салтының көріністері айқын бейнеленеді. Осындай мифтік түсініктен туған ағаштардың араздығы мен татулығы, құдаласу сарыны «Ағаш өлең» деп аталатын кейбір халық өлеңдері мен жұмбақ айтысқа да жиі арқау болады. Ертеде дәстүрлі ортада ағаштың тұрмыс пен шаруашылыққа жарамдылығына қарай ''отындық ағаш'' және ''кәделік ағаш'' деп екі топқа бөлген. Ал, Ағаштардың өсу, даму сатысына байланысты да екі түрге бөледі: ''жас ағаш'' және тіршілік циклы аяқталуы жақын ''кәрі ағаш''. Балғын жас ағашты кесуге қазақтар «коктей соласың» деп тыйым салады. Сондықтан жас, толық өсіп жетілмеген ағашты қажетіне қарай ғана кеседі. Өсіп жетілген ағашты шірімей, құрт жемей тұрып қажетке жаратады. Кәрі қуарған ағашты жығып, шауып отынға пайдаланған. Ағашты кескен кезде сүрегіндегі шеңберлердің санына қарап, жасын анықтайды. Ағаштың таудың теріскей беткейіне өскен ағаш діңінің көлеңке (солтүстік) жағындағысын «ұрғашы ағаш» атайды. Ондай ағаштардың бұтағы жоқ, жылдық сақиналары жиі, шайыры аз болғандықтан «шешен», яғни акустикалық сипаты, яғни дыбыс өткізгіштік қасиеті жоғары болады дейді шеберлер. Саз аспаптарының құлағын ырғай, тобылғы т.б. қатты ағаштардан әзірлейді. Ағаш шеберлері тәжірибе жүзінде кез келген ағаштың түп жағы берік болады деп санайды. '''Ағаштан бұйым жасағанда қазақ шеберлері әр ағашқа тән ерекшеліктері''', атап айтсақ ағаштың қаттылығы, салмағы, [[Тығыздық|тығыздығы]], [[Иілгіштік|иілгіштігі]], [[Серпімділік|серпімділігі]], түсі, [[Тұтқырлық|тұтқырлығы]], жарылғыштығы, [[шайыр]]лығы, дыбыс өткізгіштігі т.б. қасиеттерін басты назарда ұстайды. Сүрегі біркелкі ақ түсті, қатты ағаш қайыңнан үй ағашын, [[жиһаз]], ер, ал оның безінен ыдыс, түрлі ұсақ бұйымдар жасайды. Ол күнге қаңсымайды, ыстық-суыққа төзімді болады. [[Қайың]]ның тозын ыдыс, құты жасауға, саз аспаптарын әсемдеуге пайдаланады. Өте қатты, тығыз, берік ағаш емен [[Сүрек|сүрегінің]] түсі сарғыш қоңыр болып келеді. Тез жарылғыш келетіндіктен баппен кептірмесе, өзегін қуалай шытынап, жарылып кетеді. [[Емен|Еменнен]] жасалған саз аспабы уақыт өте табиғи өрнектері ашылып, жалтырай түседі. Сүрегі ақ түсті, жұмсақ ағаш терек бабымен кепсе жарылмайды, кепкен сайын киізденіп қатая түседі. Одан бұйым жасағанда өткір сайманмен өңдеп қана қояды. Иілгіш, сүрегі ақ түсті, жұмсақ ағаш саналатын тал кебе келе қатайып, жеңілдейді. Өзекті, сәмбі талдан киіз үйдің ағашына таптырмайтын ең қолайлы шикізат деп саналады. Тұт ағашын негізінде жібек құртын өсіруге пайдаланатындықтан «тұт еккенің - құт еккенің» деп бағалаған. Ол саз аспаптарын әзірлеуге ең тиімді ағашқа айналады. Ұзақ уақыт, тіптен бірнеше ғасыр өседі делінетін тұт ағашын шаппайды, тек бұтақтарының тармағын орақпен кесіп алады. Қатты әрі тығыз ағаш үйеңкінің сүрегі біртекті ақ сарғыш түсті болып келеді. [[Домбыра]]ны үйеңкіден тұтас шауып немесе құрап әзірлеу өте қолайлы. Алма, алмұрт, [[алхоры]], [[жиде]], шие, [[долана]], өрік т.б. жеміс ағаштары қатты, тығыз, жылтыр болып келетіндіктен, кәделік ағашқа саналып бұйым жасауға жарамды деп саналады. Ағаштың жапырақтары мен қабығы, шайыры жүн, тері бояуға, тері илеуге, қабықтыруға пайдаланылған. Қайыңның жапырағы, емен мен [[анар]] ағашының қабығы, таулы өңірден талдың қабығынан алынған бояулар ертеде кең пайдаланылған. Дәстүрлі қазақи ортада аймақтың экологиялық жағдайына байланысты күнделікті тіршілік ретінде қарекетіне ағаш отын пайдаланылған. Ағаштан отын дайындаудың салынды жинау, бұтақ теру, ағаш шабу, құлату тәрізді жолдары бар. Қарабұта теріскей бетте, күнгейде теріскен, жирен, [[жусан]], сарытабан, ал биік суық жерде қарағай, қайың, [[шөлейт]] пен құмды өңірде [[сексеуіл]] отынға жиі пайдаланылады. [[Шетен]], [[жыңғыл]], сексеуілдің қызуы мол, бұта-шілік, балғын, [[баялыш]], тал тамызыққа ғана, қызуы мол делінетін қарағаш, қарағай, қайың, емен, терек қыста үй жылытуға пайдаланылады. [[Жыңғыл]]ды балтамен шауып алады. Ал, сексеуілді қатты томармен отындық [[сексеуіл]]ді ұрып сындырып дайындайды. Жыңғыл мен сексеуілді күздің аяғында, қыстың басында мол етіп жинайды. Басқа уақытта жинаса құмдағы тіршілік иелеріне обал деп ырымдайды. Қураған ағаш, сынып түскен бұтақты тереді. Көктемде тау өзендерінің кенересінен асып тасыған кезде ағыстан жағаға қарай шығып қалған қураған, сынған [[бұтақ]]тарды салынды деп атайды. == Дереккөздер == <references/> Материалы для географии и статистики России, Собранные офицерами генерального штаба. Киргизская степь Оренбургского ведомоста. // ТС. 1870. Т.ХХІІ. СПб., 1865 Извлечение из архива правления области Сибирских киргизов // ТС. 1868. Т.Х V. СПб., 1869; Обзор Сыр-Дарьинскойобласти за 1892 г. Ташкент, 1894 ДиваевА. Приметы// Сборник материалов для статистики Сыр-Дарьинской области. V том. Ташкент, 1896. МКЗ. Сыр-Дарьинская область. Казалинскийуезд. Ташкент, 1913 ХлудовН.Г. Шығармалар каталогы: кескіндеме және графика. Ғылыми жетекшісі және алғысөздің авторы Нұрсан Әлімбай. Алматы: Эффект, 2003; Қазақ фольклорының тарихы. Алматы: Қазақпарат, 2008 Қазақстан балалар энциклопедиясы {{wikify}} {{Өсімдіктер морфологиясы}} [[Санат:Ағаштар]] [[Санат:Мүсін жасау материалдары]] k6jt13gsi672d1xeylldp2siytw6gm7 10 12376 3319480 2008588 2024-04-25T13:34:58Z Nurtenge 93712 аутор > автор wikitext text/x-wiki {| summary="A standardized table providing complete information about the file, including description of what it shows and how it was made, copyright status and source." class="toccolours" style="width: 100%" cellpadding="2" ! style="background: #ccf; text-align: right; vertical-align: top; padding-right: 0.4em; width: 15%" id="fileinfotpl_desc" | Сипаттамасы | {{{Location|}}} {{ #if: {{{Description|{{{description|{{{сипаттамасы}}}}}}}}} | {{{Description|{{{description|{{{сипаттамасы}}}}}}}}} | {{Description missing<noinclude>|category=</noinclude>}} }} |- valign="top" ! style="background: #ccf; text-align: right; padding-right: 0.4em" id="fileinfotpl_src" | Қайнары | {{#if:{{{Source|{{{source|{{{қайнары}}}}}}}}}|{{{Source|{{{source|{{{қайнары}}}}}}}}}|<includeonly>[[Санат:Қайнарсыз суреттер|{{PAGENAME}}]]</includeonly> Қайнары келтірілмеген. Сурет сипаттамасын өңдеңіз және [[УП:ДӘЙЕК#СУРЕТ|қайнарын жетістіріңіз]].}} |- valign="top" ! style="background: #ccf; text-align: right; padding-right: 0.4em; white-space: nowrap" id="fileinfotpl_date" | Күн-айы | {{{Date|{{{date|{{{күн-айы}}}}}}}}} |- valign="top" ! style="background: #ccf; text-align: right; padding-right: 0.4em" id="fileinfotpl_aut" | Авторы | {{ #if: {{{Author|{{{author|{{{авторы}}}}}}}}} | {{{Author|{{{author|{{{авторы}}}}}}}}} | {{Description missing|автор мәліметтері|category=}}<includeonly>[[Санат:Авторы көрсетілмеген файлдар‎|{{PAGENAME}}]]</includeonly> }} |- valign="top" ! style="background: #ccf; text-align: right; padding-right: 0.4em" id="fileinfotpl_perm" | Рұқсаты<br /><small>([[:commons:Commons:Reusing content outside Wikimedia|Қайта пайдалану]])</small> | {{#if:{{{Permission|{{{permission|{{{рұқсаты}}}}}}}}}|{{{Permission|{{{permission|{{{рұқсаты}}}}}}}}}|Төменде қараңыз.}} {{#switch: {{{басқа_нұсқалары|{{{басқа_нұсқалары}}}}}} | = | — = | none = | #default = <tr valign="top"><td style="background: #ccf; text-align: right; padding-right: 0.4em; font-weight: bold" id="fileinfotpl_ver">Басқа нұсқалары</td><td> {{{other_versions}}}</td></tr>}} |}<noinclude> {{Documentation}}</noinclude> apwk17u7vz5a5686y5g6gwjl1dfw5c4 0 13253 3319613 3315529 2024-04-25T17:08:36Z Жүнісбек Дінмұхамед 156194 wikitext text/x-wiki [[Сурет:ChessSet.jpg|thumb|250px|Солдан оңға: ақ [[Патша (шахмат)|патша]], қара [[Тура (шахмат)|тура]], қара [[Уәзір (шахмат)|уәзір]], ақ [[Сарбаз (шахмат)|сарбаз]], қара [[Ат (шахмат)|ат]] және ақ [[Піл (шахмат)|піл]]]] '''Шахмат''' — ақыл-ой өрісті дамытатын үстел [[спорт]] ойыны. Шахмат сөзінің мағынасы парсы тілінен аударғанда патша (шах) өлді (мат) дегенді білдіреді. Әлемдегі кең таралған ойындардың бірі саналады. == Ережесі == Шахмат екі ойыншы арасында шахмат тақтасында ойналады. Ойын тақтасы 64 шаршыдан тұрады. Ойынның басында әрбір ойыншының иелігінде ақ немесе қара түсті он алты тас (шахмат фигурасы) болады: бір патша, бір уәзір, екі піл, екі ат, екі тура және сегіз сарбаз. Ойынның мақсаты қарсыластың тастарына шабуылдай отырып, патшаға [[Мат (шахмат)|мат]] қою. Шахматты ойыншылар тобы да, бір-біріне немесе бір ойыншыға қарсы ойнай алады; мұндай ойындар әдетте кеңес беру деп аталады. Сондай-ақ, бір мықты ойыншы бірнеше қарсыластармен (әрқайсысы бөлек тақтада) ойнайтын бір уақытта ойын сеанстарының тәжірибесі бар. Ойын белгілі бір ережелерге бағынады; ресми турнирлерде ФИДЕ ережелері қолданылады, олар тек фигуралардың қозғалысын ғана емес, сонымен қатар төрешінің құқықтарын, ойыншылардың мінез-құлық ережелерін және т.б. реттейді. Стандартты емес ережелері, фигуралары, тақта өлшемдері бар шахматтың көптеген нұсқалары бар. Шахмат композициясының тиісті бөлімі-ертегі шахматы. Математика шахмат ойынының әртүрлі аспектілерін зерттейді (мысалы, классикалық «ходе барысы туралы есеп» және «сегіз патшайым туралы есеп»), соның ішінде компьютерлік модельдеу арқылы. === Шахмат тастарының жүрістері === {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Патша (шахмат)|Патша]] жүрістері |= 8 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 7 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 6 |__|__|__|__|xo|xo|xo|__|= 5 |__|__|__|__|xo|kl|xo|__|= 4 |__|__|__|__|xo|xo|xo|__|= 3 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 2 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Тура (шахмат)|Тура]] жүрістері |= 8 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 7 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 6 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 5 |xo|xo|xo|rd|xo|xo|xo|xo|= 4 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 3 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 2 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 1 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Піл (шахмат)|Піл]] жүрістері |= 8 |xo|__|__|__|__|__|xo|__|= 7 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 6 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 5 |__|__|__|bl|__|__|__|__|= 4 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 3 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 2 |xo|__|__|__|__|__|xo|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|xo|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Уәзір (шахмат)|Уәзір]] жүрістері |= 8 |__|__|__|xo|__|__|__|xo|= 7 |xo|__|__|xo|__|__|xo|__|= 6 |__|xo|__|xo|__|xo|__|__|= 5 |__|__|xo|xo|xo|__|__|__|= 4 |xo|xo|xo|qd|xo|xo|xo|xo|= 3 |__|__|xo|xo|xo|__|__|__|= 2 |__|xo|__|xo|__|xo|__|__|= 1 |xo|__|__|xo|__|__|xo|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Ат (шахмат)|Ат]] жүрістері |= 8 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 7 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 6 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 5 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 4 |__|__|__|nd|__|__|__|__|= 3 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 2 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Сарбаз (шахмат)|Сарбаз]] жүрістері |= 8 |__|__|__|xx|xo|xx|__|__|= 7 |__|__|__|__|pl|__|__|__|= 6 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 5 |xx|xo|xx|__|__|__|__|__|= 4 |__|pl|__|__|__|xo|__|__|= 3 |__|__|__|__|xx|xo|xx|__|= 2 |__|__|__|__|__|pl|__|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }}{{clear}} === Ойын басы === [[Сурет:ChessStartingPosition.jpg|thumb|250px|Ойын басындағы тастар жайғасымы]] {{Шахмат диаграммасы|= |tright | |= |rd|nd|bd|qd|kd|bd|nd|rd|= |pd|pd|pd|pd|pd|pd|pd|pd|= | | | | | | | | |= | | | | | | | | |= | | | | | | | | |= | | | | | | | | |= |pl|pl|pl|pl|pl|pl|pl|pl|= |rl|nl|bl|ql|kl|bl|nl|rl|= |Бастапқы жайғасым: бірінші қатар: тура, ат, піл, уәзір, патша, піл, ат, тура; екінші қатар: сарбаздар }} == Тарихы == 1969 жылғы қазақ жазуының соңғы орыстандыру емле реформасына дейін қазақ тілінде дәстүрлі '''шатыраш''' ({{lang-sa|चतुरङ्ग}} → [[пракриттер]]: ''chatur anja'' — ''төрт бұрыш'' → [[Араб тілі|арабша]]: ''шатрандж'') делініп келді. Үнді аңыздары бойынша, билеуші Шерам шахматпен ең алғаш танысқан кезде, оның өзгешелігіне, әр түрлі әдемі комбинациялардың байлығына масаттанды<ref>[http://matematiku.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=2015&Itemid=40] Шахмат тақтасы туралы аңыз</ref>. Ал осы ойынды ойлап шығарған дана оның қол астында екенін біліп, билеуші оған ерекше алғыс білдіргісі келді. Сонда әмірші үнді данышпанның кез келген бұйымтайын орындауға уәде береді. Ал дана оны бидай дәнімен таң қалдырады. Берілген шарт бойынша данышпанға шахмат тақтасының бірінші шаршысына бір, екінші шаршысына екі, ал келессі шаршыларға бұрынғыдан екі есе артық (1 + 22 + 23 + 24 + … + 263 = 264 – 1) бидай дақылдары берілуі тиіс еді және билеуші осы санның қанша екенін білмей, оны данаға лезде беруді бұйырды. Магараджи есептеушілері бұл санды түні бойы есептеп, таңертен ғана математикалық шешімге келіп, оның мүмкін емес екенін әміршіге түсіндіреді. Себебі данышпан айтқан сан бүкіл Үндістанның бидай дәндер санына, тіпті бүкіл әлемнің бидай дәндері санына жетпейді екен. Бұл сан — 18 квинтильон 446 квадрильон 744 триллион 073 миллиард 709 миллион 551 мың 615. Осы мысал арқылы біз математиканың шахматта жасырған таңғажайып мүмкіншіліктеріне көз жеткізе аламыз. Шахматтың пайда болу тарихы туралы тағы да бір гипотеза бар. Осы [[гипотеза]] бойынша шахмат сиқырлы шаршылардан пайда болды. N Тәртібі бойынша құрастырылған сиқырлы квадрат 1 және n2 аралығындағы бүтін сандардан тұратын n х n квадратты кестеден құрастырылған. Берілген кесте ерекшелігі: әрбір жол/бағана сандар қосындысы шахмат тақтасының екі маңызды диагональ сандарының қосындысына тепе-тең келеді. Саны сегізге тең сиқырлы шаршы үшін әрбір жол/бағана/маңызды диагональ қосындысы 260-қа тең. [[Сурет:Magic Squares - 8x8 - Permutations along 4x4 diagonals.svg|thumb|left|350px|Magic Squares — 8x8 — Permutations along 4x4 diagonals]] Ежелден қалған аңыздар бойынша, шахматты ең алғаш болып біздің дәуірімізге дейін 1000 жыл бұрын [[үндістан]]дық математик ойлап тауыпты. Ал кейбір деректер бойынша, шахмат біздің дәуірімізге дейін II-III ғасырда [[Мысыр]], [[Ирак]] және [[Үндістан]]да пайда болған. Алайда, бұл ойыны туралы дәлелді нақты ақпарат болмағандықтан, көптеген тарихшылар шахматтың тарихын біздің дәуірімізден кейінгі 570 жылдан басталады деген тоқтамға келіп жүр. Шахмат туралы [[парсы]] дастандарында осы дәуірдің 600 жылдарында Үндістанда пайда болған деп жазылған. Ғасырлар бойы елге аса танымал болған шахматтан ресми әлем чемпионаты [[1886]] жылы өтті. Одан бері 14 шахматшы ғана жоғары дәрежелі атақты иеленді. Даңқты чемпиондар деген бірінші болып ауызға Стейниц мен Ласкер, Капабланк, Алехин, әлем чемпионы Ботвинник ілінді. Ғасырлар көшіне ілесіп, өркениетті басып озып келе жатқан шахматтың тарихы әркімді-ақ қызықтырары даусыз. Археологиялық жәдігерлерге қарап біздің эрамызға дейінгі III-IV ғасырда [[Ассирия]], [[Месопотамия]] және Мысырда халықтардың тақтайға тас қойып ойнағаны білеміз. Кейіннен бұл ойын әскери сипатқа ие болған. Әскери шендегі ойыншылар ұтысқа адам қанын садақа еткен. Мысалы, [[Ежелгі Мысыр]]да (б.з.д. 1270 жылы) «тау» ойыны, [[Грекия]]да (б.з.д. V) «петтеия», ал Римде (б.з.д. I-II) «латрункули» деген құмарлық ойыны болған. Тарихшылардың дін көпшілігі шахматтың ережесі Үндістанда шыққан дегенмен келіскенімен, кейбірі оның тарихын [[Қытай]] мен Месопотамиямен байланыстырып жүр. [[Арабтар]]дың Парсыны жаулап алуы ислам әлемінің осы ойынды жете игеруіне жол ашты. Алайда, арабтар аталмыш ойынды «шатрандж» деп атады. VIII-IX ғасырларда [[Араб халифаты]]нда «шатрандж» кеңінен таралды. Алайда, ислам тақтай бетіндегі таста адам мен жан-жануарлар мүсінінің салынуына тыйым салынған. Діни қақтығысқа жол бермей үшін сәулетшілер шахмат фигураларын белгісіз бейнелермен алмастырды. Бұл фигуралар қарапайым халықтың қалтасына ауыр тимеді. [[Батыс Еуропа]]да шахмат XI ғасырдан басталады делінгенмен ол бұдан екі ғасыр бұрын белгілі болды. XI-XII ғасырларда [[феодал]]дар арасында танылды. Ақшалай ұтысты Батыс Еуропа шарықтатып жіберген. [[Рим котолик шіркеуі|Рим католик шіркеуі]] ойынға қанша тыйым салғанымен, еш нәтиже бермеді. Кейіннен [[1400]] жылы тыйым мүлдем алынып тасталды. Кастилия мен Леонның королі Альфонс X Данагөй бұйрығымен [[Испания]]да [[1283]] жылы «Ойын кітабы» атты 1 томдық қолжазба жарық көрді. Онда шахматтың 103 тапсырмасы көресетілген. Шахмат тастарын қалыптастырушылардың бірі Цессолес өз заманында: «Шахмат тақтайшасындағы әрбір тастың өмірдегі атқаратын құқығымен қатар, міндеттері бар», — деген екен. [[Сурет:The Chess Game - Sofonisba Anguissola.jpg|thumb|right]] [[Сурет:Fidelitycc 19.jpg|thumb|right|Компьютерлік шахмат тақтасы (испандық нұсқа)]] [[1947]] жылы Испанияда Францеска Висентаның «1495 100 тапсырма» және Луиса Рамиреса Лусенының «Шахмат өнерінің құпиялары» атты кітаптары алғаш рет баспаханадан шығарылды. Тіпті, XVI ғасырда Еуропада Марк Иероним «Шахматтың түрлері» атты дастан жазып қалдырған. [[1575]] жылы [[Мадрид]]те король Филипп II-нің хансарайында испандық Рюи Лопеса және Альфонс Серонаның италяндық Джованни Леонардо мен Паоло Бои арасындағы өткен шешуші ойын тарихта алғашқы халықаралық турнир болып саналады. Онда испандық шахматшылар жеңіске жеткен. [[1836]] жылы Лабурдоннеде әлем бойынша шахмат туралы «Паламед» деген журнал шығарылды. Кейіннен 1837 жылы Ұлыбританияда және [[1846]] жылы [[Германия]]да осы тектес журнал жарыққа шықты. [[1851]] жылы [[Лондон]]да тұңғыш рет халықаралық турнир өткізілді. Онда Андерсен деген шахматшының жұлдызы оңынан туып, жеңімпаз атанды. Тіпті, ол екінші халықаралық турнирді де бағындырған. [[1867]] жылы [[Париж]]де өткен үшін додада Колиш жеңімпаз атанды. Матчта алға шыққан Стейниц алғашқы әлем чемпионаты атанды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{commonscat-inline|Chess}} [[Санат:Шахмат]] [[Санат:Ойындар]] 388p3phwehokqlhgq4nzwjb030obatu 3319620 3319613 2024-04-25T17:28:58Z Жүнісбек Дінмұхамед 156194 wikitext text/x-wiki [[Сурет:ChessSet.jpg|thumb|250px|Солдан оңға: ақ [[Патша (шахмат)|патша]], қара [[Тура (шахмат)|тура]], қара [[Уәзір (шахмат)|уәзір]], ақ [[Сарбаз (шахмат)|сарбаз]], қара [[Ат (шахмат)|ат]] және ақ [[Піл (шахмат)|піл]]]] '''Шахмат''' — ақыл-ой өрісті дамытатын үстел [[спорт]] ойыны. Шахмат сөзінің мағынасы парсы тілінен аударғанда патша (шах) өлді (мат) дегенді білдіреді. Әлемдегі кең таралған ойындардың бірі саналады. == Ережесі == Шахмат екі ойыншы арасында шахмат тақтасында ойналады. Ойын тақтасы 64 шаршыдан тұрады. Ойынның басында әрбір ойыншының иелігінде ақ немесе қара түсті он алты тас (шахмат фигурасы) болады: бір патша, бір уәзір, екі піл, екі ат, екі тура және сегіз сарбаз. Ойынның мақсаты қарсыластың тастарына шабуылдай отырып, патшаға [[Мат (шахмат)|мат]] қою. Шахматты ойыншылар тобы да, бір-біріне немесе бір ойыншыға қарсы ойнай алады; мұндай ойындар әдетте кеңес беру деп аталады. Сондай-ақ, бір мықты ойыншы бірнеше қарсыластармен (әрқайсысы бөлек тақтада) ойнайтын бір уақытта ойын сеанстарының тәжірибесі бар. Ойын белгілі бір ережелерге бағынады; ресми турнирлерде ФИДЕ ережелері қолданылады, олар тек фигуралардың қозғалысын ғана емес, сонымен қатар төрешінің құқықтарын, ойыншылардың мінез-құлық ережелерін және т.б. реттейді. Стандартты емес ережелері, фигуралары, тақта өлшемдері бар шахматтың көптеген нұсқалары бар. Шахмат композициясының тиісті бөлімі-ертегі шахматы. Математика шахмат ойынының әртүрлі аспектілерін зерттейді (мысалы, классикалық «ходе барысы туралы есеп» және «сегіз патшайым туралы есеп»), соның ішінде компьютерлік модельдеу арқылы. === Шахмат тастарының жүрістері === {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Патша (шахмат)|Патша]] жүрістері |= 8 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 7 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 6 |__|__|__|__|xo|xo|xo|__|= 5 |__|__|__|__|xo|kl|xo|__|= 4 |__|__|__|__|xo|xo|xo|__|= 3 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 2 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Тура (шахмат)|Тура]] жүрістері |= 8 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 7 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 6 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 5 |xo|xo|xo|rd|xo|xo|xo|xo|= 4 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 3 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 2 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 1 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Піл (шахмат)|Піл]] жүрістері |= 8 |xo|__|__|__|__|__|xo|__|= 7 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 6 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 5 |__|__|__|bl|__|__|__|__|= 4 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 3 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 2 |xo|__|__|__|__|__|xo|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|xo|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Уәзір (шахмат)|Уәзір]] жүрістері |= 8 |__|__|__|xo|__|__|__|xo|= 7 |xo|__|__|xo|__|__|xo|__|= 6 |__|xo|__|xo|__|xo|__|__|= 5 |__|__|xo|xo|xo|__|__|__|= 4 |xo|xo|xo|qd|xo|xo|xo|xo|= 3 |__|__|xo|xo|xo|__|__|__|= 2 |__|xo|__|xo|__|xo|__|__|= 1 |xo|__|__|xo|__|__|xo|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Ат (шахмат)|Ат]] жүрістері |= 8 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 7 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 6 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 5 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 4 |__|__|__|nd|__|__|__|__|= 3 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 2 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Сарбаз (шахмат)|Сарбаз]] жүрістері |= 8 |__|__|__|xx|xo|xx|__|__|= 7 |__|__|__|__|pl|__|__|__|= 6 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 5 |xx|xo|xx|__|__|__|__|__|= 4 |__|pl|__|__|__|xo|__|__|= 3 |__|__|__|__|xx|xo|xx|__|= 2 |__|__|__|__|__|pl|__|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }}{{clear}} === Ойын басы === [[Сурет:ChessStartingPosition.jpg|thumb|250px|Ойын басындағы тастар жайғасымы]] {{Шахмат диаграммасы|= |tright | |= |rd|nd|bd|qd|kd|bd|nd|rd|= |pd|pd|pd|pd|pd|pd|pd|pd|= | | | | | | | | |= | | | | | | | | |= | | | | | | | | |= | | | | | | | | |= |pl|pl|pl|pl|pl|pl|pl|pl|= |rl|nl|bl|ql|kl|bl|nl|rl|= |Бастапқы жайғасым: бірінші қатар: тура, ат, піл, уәзір, патша, піл, ат, тура; екінші қатар: сарбаздар }} ==Ойын түрлері== Шахмат ойынының көптеген түрлері бар.Ең танымал түрі швед шахматы.Швед шахматында төрт ойыншы ойнайды.Екі топқа,екі ойыншыдан бөлінеді.Топтағы ойыншылар қарсыланың фигурасын жеу арқылы бір-біріне фигура бере алады.Бірінші мат қойған ойыншы қарсыласына 3 жүріс береді,егер берілген жүрістің ішінде мат қоя алмаса,сол топ жеңіліске ұшырайды.Фиграны мат қою арқылы қоюға болмайды және қарсыластың 7 немесе 2 көлденеңіне пешкаларды қоюға болмайды. Пешка тақта соңына жеткенде ешқандай фигураға айнала алмайды. == Тарихы == 1969 жылғы қазақ жазуының соңғы орыстандыру емле реформасына дейін қазақ тілінде дәстүрлі '''шатыраш''' ({{lang-sa|चतुरङ्ग}} → [[пракриттер]]: ''chatur anja'' — ''төрт бұрыш'' → [[Араб тілі|арабша]]: ''шатрандж'') делініп келді. Үнді аңыздары бойынша, билеуші Шерам шахматпен ең алғаш танысқан кезде, оның өзгешелігіне, әр түрлі әдемі комбинациялардың байлығына масаттанды<ref>[http://matematiku.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=2015&Itemid=40] Шахмат тақтасы туралы аңыз</ref>. Ал осы ойынды ойлап шығарған дана оның қол астында екенін біліп, билеуші оған ерекше алғыс білдіргісі келді. Сонда әмірші үнді данышпанның кез келген бұйымтайын орындауға уәде береді. Ал дана оны бидай дәнімен таң қалдырады. Берілген шарт бойынша данышпанға шахмат тақтасының бірінші шаршысына бір, екінші шаршысына екі, ал келессі шаршыларға бұрынғыдан екі есе артық (1 + 22 + 23 + 24 + … + 263 = 264 – 1) бидай дақылдары берілуі тиіс еді және билеуші осы санның қанша екенін білмей, оны данаға лезде беруді бұйырды. Магараджи есептеушілері бұл санды түні бойы есептеп, таңертен ғана математикалық шешімге келіп, оның мүмкін емес екенін әміршіге түсіндіреді. Себебі данышпан айтқан сан бүкіл Үндістанның бидай дәндер санына, тіпті бүкіл әлемнің бидай дәндері санына жетпейді екен. Бұл сан — 18 квинтильон 446 квадрильон 744 триллион 073 миллиард 709 миллион 551 мың 615. Осы мысал арқылы біз математиканың шахматта жасырған таңғажайып мүмкіншіліктеріне көз жеткізе аламыз. Шахматтың пайда болу тарихы туралы тағы да бір гипотеза бар. Осы [[гипотеза]] бойынша шахмат сиқырлы шаршылардан пайда болды. N Тәртібі бойынша құрастырылған сиқырлы квадрат 1 және n2 аралығындағы бүтін сандардан тұратын n х n квадратты кестеден құрастырылған. Берілген кесте ерекшелігі: әрбір жол/бағана сандар қосындысы шахмат тақтасының екі маңызды диагональ сандарының қосындысына тепе-тең келеді. Саны сегізге тең сиқырлы шаршы үшін әрбір жол/бағана/маңызды диагональ қосындысы 260-қа тең. [[Сурет:Magic Squares - 8x8 - Permutations along 4x4 diagonals.svg|thumb|left|350px|Magic Squares — 8x8 — Permutations along 4x4 diagonals]] Ежелден қалған аңыздар бойынша, шахматты ең алғаш болып біздің дәуірімізге дейін 1000 жыл бұрын [[үндістан]]дық математик ойлап тауыпты. Ал кейбір деректер бойынша, шахмат біздің дәуірімізге дейін II-III ғасырда [[Мысыр]], [[Ирак]] және [[Үндістан]]да пайда болған. Алайда, бұл ойыны туралы дәлелді нақты ақпарат болмағандықтан, көптеген тарихшылар шахматтың тарихын біздің дәуірімізден кейінгі 570 жылдан басталады деген тоқтамға келіп жүр. Шахмат туралы [[парсы]] дастандарында осы дәуірдің 600 жылдарында Үндістанда пайда болған деп жазылған. Ғасырлар бойы елге аса танымал болған шахматтан ресми әлем чемпионаты [[1886]] жылы өтті. Одан бері 14 шахматшы ғана жоғары дәрежелі атақты иеленді. Даңқты чемпиондар деген бірінші болып ауызға Стейниц мен Ласкер, Капабланк, Алехин, әлем чемпионы Ботвинник ілінді. Ғасырлар көшіне ілесіп, өркениетті басып озып келе жатқан шахматтың тарихы әркімді-ақ қызықтырары даусыз. Археологиялық жәдігерлерге қарап біздің эрамызға дейінгі III-IV ғасырда [[Ассирия]], [[Месопотамия]] және Мысырда халықтардың тақтайға тас қойып ойнағаны білеміз. Кейіннен бұл ойын әскери сипатқа ие болған. Әскери шендегі ойыншылар ұтысқа адам қанын садақа еткен. Мысалы, [[Ежелгі Мысыр]]да (б.з.д. 1270 жылы) «тау» ойыны, [[Грекия]]да (б.з.д. V) «петтеия», ал Римде (б.з.д. I-II) «латрункули» деген құмарлық ойыны болған. Тарихшылардың дін көпшілігі шахматтың ережесі Үндістанда шыққан дегенмен келіскенімен, кейбірі оның тарихын [[Қытай]] мен Месопотамиямен байланыстырып жүр. [[Арабтар]]дың Парсыны жаулап алуы ислам әлемінің осы ойынды жете игеруіне жол ашты. Алайда, арабтар аталмыш ойынды «шатрандж» деп атады. VIII-IX ғасырларда [[Араб халифаты]]нда «шатрандж» кеңінен таралды. Алайда, ислам тақтай бетіндегі таста адам мен жан-жануарлар мүсінінің салынуына тыйым салынған. Діни қақтығысқа жол бермей үшін сәулетшілер шахмат фигураларын белгісіз бейнелермен алмастырды. Бұл фигуралар қарапайым халықтың қалтасына ауыр тимеді. [[Батыс Еуропа]]да шахмат XI ғасырдан басталады делінгенмен ол бұдан екі ғасыр бұрын белгілі болды. XI-XII ғасырларда [[феодал]]дар арасында танылды. Ақшалай ұтысты Батыс Еуропа шарықтатып жіберген. [[Рим котолик шіркеуі|Рим католик шіркеуі]] ойынға қанша тыйым салғанымен, еш нәтиже бермеді. Кейіннен [[1400]] жылы тыйым мүлдем алынып тасталды. Кастилия мен Леонның королі Альфонс X Данагөй бұйрығымен [[Испания]]да [[1283]] жылы «Ойын кітабы» атты 1 томдық қолжазба жарық көрді. Онда шахматтың 103 тапсырмасы көресетілген. Шахмат тастарын қалыптастырушылардың бірі Цессолес өз заманында: «Шахмат тақтайшасындағы әрбір тастың өмірдегі атқаратын құқығымен қатар, міндеттері бар», — деген екен. [[Сурет:The Chess Game - Sofonisba Anguissola.jpg|thumb|right]] [[Сурет:Fidelitycc 19.jpg|thumb|right|Компьютерлік шахмат тақтасы (испандық нұсқа)]] [[1947]] жылы Испанияда Францеска Висентаның «1495 100 тапсырма» және Луиса Рамиреса Лусенының «Шахмат өнерінің құпиялары» атты кітаптары алғаш рет баспаханадан шығарылды. Тіпті, XVI ғасырда Еуропада Марк Иероним «Шахматтың түрлері» атты дастан жазып қалдырған. [[1575]] жылы [[Мадрид]]те король Филипп II-нің хансарайында испандық Рюи Лопеса және Альфонс Серонаның италяндық Джованни Леонардо мен Паоло Бои арасындағы өткен шешуші ойын тарихта алғашқы халықаралық турнир болып саналады. Онда испандық шахматшылар жеңіске жеткен. [[1836]] жылы Лабурдоннеде әлем бойынша шахмат туралы «Паламед» деген журнал шығарылды. Кейіннен 1837 жылы Ұлыбританияда және [[1846]] жылы [[Германия]]да осы тектес журнал жарыққа шықты. [[1851]] жылы [[Лондон]]да тұңғыш рет халықаралық турнир өткізілді. Онда Андерсен деген шахматшының жұлдызы оңынан туып, жеңімпаз атанды. Тіпті, ол екінші халықаралық турнирді де бағындырған. [[1867]] жылы [[Париж]]де өткен үшін додада Колиш жеңімпаз атанды. Матчта алға шыққан Стейниц алғашқы әлем чемпионаты атанды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{commonscat-inline|Chess}} [[Санат:Шахмат]] [[Санат:Ойындар]] l834kt2av5pjwo6zustmkafkquk1jow 3319621 3319620 2024-04-25T17:30:12Z Жүнісбек Дінмұхамед 156194 /* Ойын түрлері */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:ChessSet.jpg|thumb|250px|Солдан оңға: ақ [[Патша (шахмат)|патша]], қара [[Тура (шахмат)|тура]], қара [[Уәзір (шахмат)|уәзір]], ақ [[Сарбаз (шахмат)|сарбаз]], қара [[Ат (шахмат)|ат]] және ақ [[Піл (шахмат)|піл]]]] '''Шахмат''' — ақыл-ой өрісті дамытатын үстел [[спорт]] ойыны. Шахмат сөзінің мағынасы парсы тілінен аударғанда патша (шах) өлді (мат) дегенді білдіреді. Әлемдегі кең таралған ойындардың бірі саналады. == Ережесі == Шахмат екі ойыншы арасында шахмат тақтасында ойналады. Ойын тақтасы 64 шаршыдан тұрады. Ойынның басында әрбір ойыншының иелігінде ақ немесе қара түсті он алты тас (шахмат фигурасы) болады: бір патша, бір уәзір, екі піл, екі ат, екі тура және сегіз сарбаз. Ойынның мақсаты қарсыластың тастарына шабуылдай отырып, патшаға [[Мат (шахмат)|мат]] қою. Шахматты ойыншылар тобы да, бір-біріне немесе бір ойыншыға қарсы ойнай алады; мұндай ойындар әдетте кеңес беру деп аталады. Сондай-ақ, бір мықты ойыншы бірнеше қарсыластармен (әрқайсысы бөлек тақтада) ойнайтын бір уақытта ойын сеанстарының тәжірибесі бар. Ойын белгілі бір ережелерге бағынады; ресми турнирлерде ФИДЕ ережелері қолданылады, олар тек фигуралардың қозғалысын ғана емес, сонымен қатар төрешінің құқықтарын, ойыншылардың мінез-құлық ережелерін және т.б. реттейді. Стандартты емес ережелері, фигуралары, тақта өлшемдері бар шахматтың көптеген нұсқалары бар. Шахмат композициясының тиісті бөлімі-ертегі шахматы. Математика шахмат ойынының әртүрлі аспектілерін зерттейді (мысалы, классикалық «ходе барысы туралы есеп» және «сегіз патшайым туралы есеп»), соның ішінде компьютерлік модельдеу арқылы. === Шахмат тастарының жүрістері === {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Патша (шахмат)|Патша]] жүрістері |= 8 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 7 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 6 |__|__|__|__|xo|xo|xo|__|= 5 |__|__|__|__|xo|kl|xo|__|= 4 |__|__|__|__|xo|xo|xo|__|= 3 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 2 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Тура (шахмат)|Тура]] жүрістері |= 8 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 7 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 6 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 5 |xo|xo|xo|rd|xo|xo|xo|xo|= 4 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 3 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 2 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= 1 |__|__|__|xo|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Піл (шахмат)|Піл]] жүрістері |= 8 |xo|__|__|__|__|__|xo|__|= 7 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 6 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 5 |__|__|__|bl|__|__|__|__|= 4 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 3 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 2 |xo|__|__|__|__|__|xo|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|xo|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Уәзір (шахмат)|Уәзір]] жүрістері |= 8 |__|__|__|xo|__|__|__|xo|= 7 |xo|__|__|xo|__|__|xo|__|= 6 |__|xo|__|xo|__|xo|__|__|= 5 |__|__|xo|xo|xo|__|__|__|= 4 |xo|xo|xo|qd|xo|xo|xo|xo|= 3 |__|__|xo|xo|xo|__|__|__|= 2 |__|xo|__|xo|__|xo|__|__|= 1 |xo|__|__|xo|__|__|xo|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Ат (шахмат)|Ат]] жүрістері |= 8 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 7 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 6 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 5 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 4 |__|__|__|nd|__|__|__|__|= 3 |__|xo|__|__|__|xo|__|__|= 2 |__|__|xo|__|xo|__|__|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }} {{Шахмат диаграммасы | tleft | [[Сарбаз (шахмат)|Сарбаз]] жүрістері |= 8 |__|__|__|xx|xo|xx|__|__|= 7 |__|__|__|__|pl|__|__|__|= 6 |__|__|__|__|__|__|__|__|= 5 |xx|xo|xx|__|__|__|__|__|= 4 |__|pl|__|__|__|xo|__|__|= 3 |__|__|__|__|xx|xo|xx|__|= 2 |__|__|__|__|__|pl|__|__|= 1 |__|__|__|__|__|__|__|__|= a b c d e f g h | }}{{clear}} === Ойын басы === [[Сурет:ChessStartingPosition.jpg|thumb|250px|Ойын басындағы тастар жайғасымы]] {{Шахмат диаграммасы|= |tright | |= |rd|nd|bd|qd|kd|bd|nd|rd|= |pd|pd|pd|pd|pd|pd|pd|pd|= | | | | | | | | |= | | | | | | | | |= | | | | | | | | |= | | | | | | | | |= |pl|pl|pl|pl|pl|pl|pl|pl|= |rl|nl|bl|ql|kl|bl|nl|rl|= |Бастапқы жайғасым: бірінші қатар: тура, ат, піл, уәзір, патша, піл, ат, тура; екінші қатар: сарбаздар }} ==Ойын түрлері== Шахмат ойынының көптеген түрлері бар.Ең танымал түрі швед шахматы.Швед шахматында төрт ойыншы ойнайды.Екі топқа,екі ойыншыдан бөлінеді.Топтағы ойыншылар қарсыланың фигурасын жеу арқылы бір-біріне фигура бере алады.Бірінші мат қойған ойыншы қарсыласына 3 жүріс береді, егер берілген жүрістің ішінде мат қоя алмаса, сол топ жеңіліске ұшырайды.Фигураны мат қою арқылы қоюға болмайды және қарсыластың 7 немесе 2 көлденеңіне пешкаларды қоюға болмайды. Пешка тақта соңына жеткенде ешқандай фигураға айнала алмайды. == Тарихы == 1969 жылғы қазақ жазуының соңғы орыстандыру емле реформасына дейін қазақ тілінде дәстүрлі '''шатыраш''' ({{lang-sa|चतुरङ्ग}} → [[пракриттер]]: ''chatur anja'' — ''төрт бұрыш'' → [[Араб тілі|арабша]]: ''шатрандж'') делініп келді. Үнді аңыздары бойынша, билеуші Шерам шахматпен ең алғаш танысқан кезде, оның өзгешелігіне, әр түрлі әдемі комбинациялардың байлығына масаттанды<ref>[http://matematiku.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=2015&Itemid=40] Шахмат тақтасы туралы аңыз</ref>. Ал осы ойынды ойлап шығарған дана оның қол астында екенін біліп, билеуші оған ерекше алғыс білдіргісі келді. Сонда әмірші үнді данышпанның кез келген бұйымтайын орындауға уәде береді. Ал дана оны бидай дәнімен таң қалдырады. Берілген шарт бойынша данышпанға шахмат тақтасының бірінші шаршысына бір, екінші шаршысына екі, ал келессі шаршыларға бұрынғыдан екі есе артық (1 + 22 + 23 + 24 + … + 263 = 264 – 1) бидай дақылдары берілуі тиіс еді және билеуші осы санның қанша екенін білмей, оны данаға лезде беруді бұйырды. Магараджи есептеушілері бұл санды түні бойы есептеп, таңертен ғана математикалық шешімге келіп, оның мүмкін емес екенін әміршіге түсіндіреді. Себебі данышпан айтқан сан бүкіл Үндістанның бидай дәндер санына, тіпті бүкіл әлемнің бидай дәндері санына жетпейді екен. Бұл сан — 18 квинтильон 446 квадрильон 744 триллион 073 миллиард 709 миллион 551 мың 615. Осы мысал арқылы біз математиканың шахматта жасырған таңғажайып мүмкіншіліктеріне көз жеткізе аламыз. Шахматтың пайда болу тарихы туралы тағы да бір гипотеза бар. Осы [[гипотеза]] бойынша шахмат сиқырлы шаршылардан пайда болды. N Тәртібі бойынша құрастырылған сиқырлы квадрат 1 және n2 аралығындағы бүтін сандардан тұратын n х n квадратты кестеден құрастырылған. Берілген кесте ерекшелігі: әрбір жол/бағана сандар қосындысы шахмат тақтасының екі маңызды диагональ сандарының қосындысына тепе-тең келеді. Саны сегізге тең сиқырлы шаршы үшін әрбір жол/бағана/маңызды диагональ қосындысы 260-қа тең. [[Сурет:Magic Squares - 8x8 - Permutations along 4x4 diagonals.svg|thumb|left|350px|Magic Squares — 8x8 — Permutations along 4x4 diagonals]] Ежелден қалған аңыздар бойынша, шахматты ең алғаш болып біздің дәуірімізге дейін 1000 жыл бұрын [[үндістан]]дық математик ойлап тауыпты. Ал кейбір деректер бойынша, шахмат біздің дәуірімізге дейін II-III ғасырда [[Мысыр]], [[Ирак]] және [[Үндістан]]да пайда болған. Алайда, бұл ойыны туралы дәлелді нақты ақпарат болмағандықтан, көптеген тарихшылар шахматтың тарихын біздің дәуірімізден кейінгі 570 жылдан басталады деген тоқтамға келіп жүр. Шахмат туралы [[парсы]] дастандарында осы дәуірдің 600 жылдарында Үндістанда пайда болған деп жазылған. Ғасырлар бойы елге аса танымал болған шахматтан ресми әлем чемпионаты [[1886]] жылы өтті. Одан бері 14 шахматшы ғана жоғары дәрежелі атақты иеленді. Даңқты чемпиондар деген бірінші болып ауызға Стейниц мен Ласкер, Капабланк, Алехин, әлем чемпионы Ботвинник ілінді. Ғасырлар көшіне ілесіп, өркениетті басып озып келе жатқан шахматтың тарихы әркімді-ақ қызықтырары даусыз. Археологиялық жәдігерлерге қарап біздің эрамызға дейінгі III-IV ғасырда [[Ассирия]], [[Месопотамия]] және Мысырда халықтардың тақтайға тас қойып ойнағаны білеміз. Кейіннен бұл ойын әскери сипатқа ие болған. Әскери шендегі ойыншылар ұтысқа адам қанын садақа еткен. Мысалы, [[Ежелгі Мысыр]]да (б.з.д. 1270 жылы) «тау» ойыны, [[Грекия]]да (б.з.д. V) «петтеия», ал Римде (б.з.д. I-II) «латрункули» деген құмарлық ойыны болған. Тарихшылардың дін көпшілігі шахматтың ережесі Үндістанда шыққан дегенмен келіскенімен, кейбірі оның тарихын [[Қытай]] мен Месопотамиямен байланыстырып жүр. [[Арабтар]]дың Парсыны жаулап алуы ислам әлемінің осы ойынды жете игеруіне жол ашты. Алайда, арабтар аталмыш ойынды «шатрандж» деп атады. VIII-IX ғасырларда [[Араб халифаты]]нда «шатрандж» кеңінен таралды. Алайда, ислам тақтай бетіндегі таста адам мен жан-жануарлар мүсінінің салынуына тыйым салынған. Діни қақтығысқа жол бермей үшін сәулетшілер шахмат фигураларын белгісіз бейнелермен алмастырды. Бұл фигуралар қарапайым халықтың қалтасына ауыр тимеді. [[Батыс Еуропа]]да шахмат XI ғасырдан басталады делінгенмен ол бұдан екі ғасыр бұрын белгілі болды. XI-XII ғасырларда [[феодал]]дар арасында танылды. Ақшалай ұтысты Батыс Еуропа шарықтатып жіберген. [[Рим котолик шіркеуі|Рим католик шіркеуі]] ойынға қанша тыйым салғанымен, еш нәтиже бермеді. Кейіннен [[1400]] жылы тыйым мүлдем алынып тасталды. Кастилия мен Леонның королі Альфонс X Данагөй бұйрығымен [[Испания]]да [[1283]] жылы «Ойын кітабы» атты 1 томдық қолжазба жарық көрді. Онда шахматтың 103 тапсырмасы көресетілген. Шахмат тастарын қалыптастырушылардың бірі Цессолес өз заманында: «Шахмат тақтайшасындағы әрбір тастың өмірдегі атқаратын құқығымен қатар, міндеттері бар», — деген екен. [[Сурет:The Chess Game - Sofonisba Anguissola.jpg|thumb|right]] [[Сурет:Fidelitycc 19.jpg|thumb|right|Компьютерлік шахмат тақтасы (испандық нұсқа)]] [[1947]] жылы Испанияда Францеска Висентаның «1495 100 тапсырма» және Луиса Рамиреса Лусенының «Шахмат өнерінің құпиялары» атты кітаптары алғаш рет баспаханадан шығарылды. Тіпті, XVI ғасырда Еуропада Марк Иероним «Шахматтың түрлері» атты дастан жазып қалдырған. [[1575]] жылы [[Мадрид]]те король Филипп II-нің хансарайында испандық Рюи Лопеса және Альфонс Серонаның италяндық Джованни Леонардо мен Паоло Бои арасындағы өткен шешуші ойын тарихта алғашқы халықаралық турнир болып саналады. Онда испандық шахматшылар жеңіске жеткен. [[1836]] жылы Лабурдоннеде әлем бойынша шахмат туралы «Паламед» деген журнал шығарылды. Кейіннен 1837 жылы Ұлыбританияда және [[1846]] жылы [[Германия]]да осы тектес журнал жарыққа шықты. [[1851]] жылы [[Лондон]]да тұңғыш рет халықаралық турнир өткізілді. Онда Андерсен деген шахматшының жұлдызы оңынан туып, жеңімпаз атанды. Тіпті, ол екінші халықаралық турнирді де бағындырған. [[1867]] жылы [[Париж]]де өткен үшін додада Колиш жеңімпаз атанды. Матчта алға шыққан Стейниц алғашқы әлем чемпионаты атанды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{commonscat-inline|Chess}} [[Санат:Шахмат]] [[Санат:Ойындар]] d80nj0mfek92w1qfa3suh9wlpnzlzxz 0 13513 3319615 3228464 2024-04-25T17:12:33Z O.Makpal08 152255 орфографиялық өзгерістер енгіздім wikitext text/x-wiki {{Infobox character | colour = #DEDEE2 | name = Шерлок Холмс | image = [[Сурет:Sherlock Holmes Portrait Paget.jpg|200px]] | caption = Суретші Сидни Пейджеттің 1904 жылы «Странд» журналында жарияланған Шерлок Холмстың суреті. | first = | last = | cause = | created by = [[Артур Конан Дойл]] | portrayer = | episode = төрт повесть</br>алпыс алты [[әңгіме]] | alias = | gender = Ер | age = | born = | death = | specialty = [[дедуктивті пайымдау]] | occupation = Детектив, жеке тергеуші, консультант | title = | family = үйленбеген; ағасы Майкрофт Холмс | spouse = | children =Жоқ | relatives = | siblings = [[Майкрофт Холмс]] | nationality = Ағылшын | imdb_id = 0026631 }} '''Шерлок Холмс''' — атақты әдеби [[Кейіпкер|кейіпкер]], 19-шы ғасырдың аяғы, 20-шы ғасырдың басында өмір сүрген деп бейнеленген [[Детективтік әдебиет|детектив]]. Ол туралы алғашқы [[басылым]] 1887 жылы жарыққа шыққан. Оның авторы — [[Шотландия]]да туып-өскен [[жазушы]] және [[дәрігер]] [[Артур Конан Дойль]]. Шерлок Холмс [[Лондон]]да тұратын жеке детектив, ол ''[[детективті пайымдау]]'' және ''[[абдуктивті пайымдау]]'' атты тәсілдерді және мұқият [[бақылау]]ды қолдана отырып қиын [[қылмыстық іс]]терді шешумен айналысады. Конан Дойль Холмс туралы төрт [[повесть]] және алпыс алты [[әңгіме]] жазған. Әңгімелердің төртеуінен басқасының бәрі Холмстың досы және өмірбаяншысы [[дәрігер Ватсон]] атынан жазылған, екеуін баяндайтын Шерлок Холмстың өзі, және тағы екеуі үшінші жақтан баяндалады. Шерлок Холмс туралы ең алғашқы екі әңгіме ''Beeton's Christmas Annual'' («Битонның рождестволық жылнамасы») 1887 жылғы басылымында және 1890 жылы ''Lippincott's Monthly Magazine'' («Липпинкоттың айлық журналы») басылымында жарық көрген. 1891 жылы «Странд» журналында ол туралы әңгімелер басыла бастағаннан соң Шерлок Холмс кең танымал бола бастады. Конан Дойль 1930 жылы қайтыс болғанға дейін жаңа әңгімелер шығып отырды. Оларда Холмс өмірінің 1878 -1903 жылдар аралығы суреттеледі, соңғы ісін ол 1914 жылы шешті. == Кейіпкерлердің жасалуы == 19 ғасырдың екінші жартысында детектив жанры дүниеге келіп, үлкен танымалдылыққа ие болды. Ол Эдгар Поның ''«Уби́йство на у́лице Морг»'' (1841) классикалық әңгімесінен басталды, одан кейін детективтік әңгімелерді [[Чарльз Диккенс]], [[Эмиль Габорио]], [[Уильям Уилки Коллинз|Уилки Коллинз]] және басқа да көптеген жазушылар кеңінен пайдаланды. Көптеген романдарда епті де байқағыш детективтер айлакер қылмыскерлерді ұстаған, ал [[Детективтік әдебиет|детектив]] образы, әдетте, схемалық сипатта болды. Конан Дойл өзінен бұрынғыларға ұқсамай, оқырмандардың көзайымын тудыратын, әділетті детективтің бейнесін жасауды жөн көрді. Шерлок прототипі доктор [[Джозеф Белл]] болды, оны Дойл ұсақ-түйек детальдардан адам туралы кең ауқымды деректер жасай алатын кабілетіне таң қалған еді. Дойл жаңа романның алғашқы идеясын 1886 жылы дәптеріне енгізді. Көптеген варианттардан кейін, ол детективке сол кездегі Англияда кең тараған '''«Холмс»''' фамилиясын және ''«Шеррингфорд»'' деген онша көп таралмаған есімді беруді ұйғарды (бастапқыда ''«Шеррингтон»'' нұсқасы болды). Кейінгі жазбаларда «Шеррингфордты» ирландиялық '''«Шерлок»''' есіміне ауыстырылды. Детективтің адал досы Ватсон, бастапқыда ''«Ормонд Сакер»'' деген ерекше есімді алды, соңғы нұсқада ол прозалық  '''«Джон Ватсонға»''' айналды . Жазушы өз кейіпкерлерін Лондонның орталығында, Бейкер-стрит 221-б мекен-жайына орналастырды (мұнда әріппен нөмір 221-дің екінші қабатындағы жеке кіреберісі бар пәтерді білдіреді); ''шын мәнінде Бейкер-стриттегі №221 үй <u>'''бұрында'''</u> болмаған.''   Дойл Холмс туралы алғашқы романын (Этюд в багровых тонах) 1886 жылы аяқтады. Бірақ ұзақ уақыт бойы ешбір баспагер оны басып шығарғысы келмеді, мүмкін сол кездегі кітап баспалары детективтік хикаяларға толы болғандықтан шығар. Жазушы 1887 жылы ғана романды басып шығара алды, бірақ авторлық құқықты баспаға беруге мәжбүр болды. Критиктар сол кездегі жас және онша танымал емес авторды ұстамдылықпен мақтады. 1890 жылы [[Англия]] мен [[Америка Құрама Штаттары|Америка Құрама Штаттарында]] бір мезгілде сенсация тудырған Холмстың екінші әңгімесі ''«Знак четырёх»'' жарияланды. Көп ұзамай Холмстың танымалдығы бұрын-соңды болмаған биіктерге жетті, оқырмандар мен «[[Strand Magazine|Strand]]<nowiki/>» журналы Дойлдан ұстамды детективтің шытырман оқиғалары туралы көбірек әңгімелер талап етті. [[Strand Magazine|Strand]]<nowiki/>тың таралымы айына екі жүзден, бес жүз мың данаға дейін өсті, Конан Дойл журналдың ең танымал авторы болды және әр оқиғаға бұрын-соңды болмаған 50 фунт стерлинг сыйақы алды. Бұл Холмс туралы әңгімелер Конан Дойлға 1891 жылы офтальмолог ретіндегі сәтсіз Лондондағы практикасын бас тартуға және толығымен әдеби қызметке шоғырлануға мүмкіндік берді. Уақыт өте келе, Дойл детективті оқиғаның орнына, тарихы роман жазу деген ойы болды. Сондықтан ол 1893 жылы  Холмстың қаһармандық өлімі туралы жазады. Бұл жаңалық жанкүйерлердің күшті қарсылығына тап болды. Қарсылық күші көп болғаны соншалықты, Дойл ақыр аяғында Шерлокты тірілтуге мәжбүр болды. == Білімі мен қабілеттері == Холмс ғылыми әдістерді қатаң сақтау, логикаға, зейінділікке және дедукцияға ерекше назар аудару қылмысты ашуға көмектеседі деп мәлімдейді. ''«Этюд в багровых тонах»'' кітабында ол Жердің Күнді айналатынын білмейтінін айтады, өйткені бұл ақпарат оның жұмысында маңызды емес. Бұл деректі Ватсоннан естігендіктен, ол оны мүмкіндігінше тезірек ұмытуға тырысатынын айтады. Холмс адам миының сақтау қабілеті шектеулі екенін, пайдасыз нәрселерді білетіндігі оның, пайдалы нәрселерді үйрену қабілетін төмендететінін айтады. Доктор Ватсон кейіннен Холмстың қабілеттерін былайша бағалайды: * Әдебиет саласындағы білімі – жоқ. * [[Философия]] - жоқ. * [[Астрономия]] - жоқ. * [[Саясат]] - жоқ * [[Ботаника]]<nowiki/>дан біркелкі емес. Белладоннаның, опиумның және әртүрлі улардың қасиеттерін біледі. * Бау-бақша туралы түсінігі жоқ. * [[Геология]]<nowiki/>дан білімділігі практикалық, бірақ шектеулі. Бір қарағанда әртүрлі топырақ үлгілерін анықтайды. Жаяу жүргеннен кейін ол шалбарындағы кірді көрсетеді және түсі мен консистенциясы бойынша оның Лондонның қай бөлігінен екенін анықтайды. * [[Химия]] - терең. * [[Анатомия]]<nowiki/>лар -  нақты, бірақ кездейсоқ. * Қылмыстық хроникалар – орасан зор, ХІХ ғасырда жасалған әрбір қылмыстың бүге-шігесіне дейін білетін сияқты. * Скрипкада жақсы ойнайды. ** Қылышпен және эспадрон<nowiki/>мен(шпага) тамаша семсерлеседі және тамаша боксшы. * Ағылшын құқығы бойынша біліміне сенімді. Алайда ''«Этюд в багровых тонах»'' әңгімесінің соңында Холмстың латын тілін білетіндігі, дегенмен тілді білу детективтік жұмыстағы керектілігі күмәнді болғанымен де, латын  дәстүрлі түрде анатомиямен байланысты. Кейінгі әңгімелерде Холмс Уотсонның басында ол туралы жазғандарына толығымен қайшы келеді. Саясатшылдыққа немқұрайлы қарағанымен, ол ''«Скандал в Богемии»'' әңгімесінде, Шерлок Граф фон Краммның кім екенін бірден таниды, ал ''«Второе пятно»'' хикаясында ол [[Еуропа]]<nowiki/>ның қай монархының абайсызда хат жазғанын, оның жоғалып кеткенін бірден болжайды. Сенсациялық емес әдебиетке келетін болсақ, оның сөздері [[Библия|Библияға]], [[Уильям Шекспир|Шекспирге]], тіпті [[Йоганн Вольфганг фон Гёте|Гёте]]<nowiki/>ге сілтемелерге толы. === Жеке басы және әдеттері === [[Сурет:Estatua de Sherlock Homes en Londres.jpg|thumb|right|200px|Лондондағы Шерлок Холмс ескерткіші]] Холмс өзін [[богема]]ның өкілі, ал өз өмір салтын «богемалық» деп сипаттайды. Оның жеке басының әдеттерін Ватсон "«[[Масгрейв рәсімінің хикаясы]]нда»" өте тәртіпсіз етіп көрсетеді: ол өздері тұратын бөлмелердің ішінде бұрынғы істері туралы жазбалардан бастап химиялық тәжірибелердің қалдықтарына дейін бейберекет қалдырып тастап, [[темекі]]сін өзінің персиялық үй шәркейінің ішінде қалдырып кетеді. "[[Шұбар таспа хикаясы]]нда" доктор Ватсон Холмс жалпы алғанда таңертең өте кеш тұрады деп жазады. Алайда «''Этюд в багровых тонах''» әңгімесінде Ватсон Холмсты өзі таңертең оянғанға дейін тамағын ішіп, жұмыстарымен кетіп қалатын деп жазған. == Іздестіру әдіс-тәсілдері == Холмстың мінезі көбінесе өте салқын қанды әрі ұстамды болып келеді. Бірақ бір шытырман іске шындап кірісіп кеткенде оның мінезі күрт өзгеріп ұстамдыдан өте қызу қанды болып кете алады. Ол басқаларға әсер етіп, таңғалдырғанды ұнатады. Ватсонды немесе [[Скотланд-Ярд]]тың қызметкерлерін таңырқату үшін ол қылмыскерді қолға түсіруді ерекше әсерлі бір көрініске айналдыруға ұмтылады (мысал ретінде «Норвуд құрылысшысы» әңгімесінің соңында инспектор Лестрейдті таңғалдырғанын немесе ''[[Төртеудің белгісі]]'' әңгімесінде Джонатан Смоллды қалай қолға түсіргенін келтіруге болады). Сол сияқты ол іздестірудің кезінде өзінің не істеп жатқанын түсіндірмейді немесе түсіндіргені басқаларға түсініксіздеу болып шығады. Тек соңында ғана ол өзінің әрекеттерінің бәрін ашып береді. Ол дедуктивті пайымдау әдісін қолдана отырып өзіне мүлдем бейтаныс адамның бұрын айналысқан немесе қазір айналысып жүрген ісін анықтай алады, мысалы отставкаға шыққан әскери теңіз сержанты (''[[Қырмызы түсті этюд]]''); қазір ломбардта жұмыс істеп жүрген, бұрынғы кеме ағаш ұстасы («[[Жиреншаштылардың одағы]]»); биллиард белгілеушісі және отставкадағы артиллерия кіші офицері («[[Грек аудармашысының хикаясы]]»); [[демікпе]]сі бар адвокат («[[Норвуд құрылысшысының хикаясы]]»); бала тәрбиешісі және музыка мұғалімі («[[Жалғыз велосипедшінің хикаясы]]»). Оның нағыз артистік [[Дарындылық|дарыны]] бар. Басынан кешірген оқиғаларының бірнешеуінде ол өзінің ісін жеңілдету үшін немесе айналадағы адамдарды әшкерелеу үшін жараланған немесе қатты науқастанып қалған адамды айнытпай салады мысалы [[Өлейін деп жатқан детективтің хикаясы]] деген әңгімеде. «[[Рейгейт шонжарының хикаясы]]нда» Холмс Каннинхемдердің бір парақ қағаздың маңызына көз жеткізе алмаулары үшін немесе қағаздың бір жыртық шеті қаза болған адамның уысында қалғанын біліп қоймаулары үшін ол өзінік артистік дарынын пайдаланады. Холмстың ойынша, егер Каннинхемдер осы бір парақ қағаздың маңызын біліп қойса, олар қағазды бірдер жойып жіберер еді, ал оның жыртық шетін табу бүкіл істі табысты аяқтау үшін өте маңызды болды. [[Ирен Адлер]] туралы істе Холмс суреттің қай жерде екенін білдіріп алуы үшін алдымен атыс, содан соң өрт ұйымдастырады. Басында бұл тиімді болып шығады, бірақ ол қайтып кеткеннен кейін Ирен Адлер не болғанын түсініп қойып, шетелге кетіп қалады, бірақ одан бұрын жасырын жерде басқа бір суретті және өзінің істеген әрекеттерін сипаттайтын Холмсқа арналған хатты қалдырып кетеді. Кейінірек ол Холмстан айласын асырған жалғыз әйел адам ретінде сипатталады. Бейкер-стрит 221б-ны санамағанда Холмстың бүкіл Лондонда кем дегенде тағы бес пәтері бар. Холмс өзінің [[Ұлыбритания|британиялық азамат]] екендігін мақтан тұтатын адам. Оның [[отаншылдық|отаншылдығы]] тапаншасымен атып өз бөлмесінің қабырғасына «VR», яғни Victoria Regina, демек [[Виктория (Ұлыбритания патшайымы)|Виктория патшайым]] деген белгі салғанынан көрінеді. Ол бірнеше рет өз елінің үкіметіне [[қарсы барлау]] жұмыстарын жүргізуге де көмектескен, мысалы «[[Оның соңғы сәлемі]]» әңгімесінде. Көбінесе оның көмегі ұрланған мемлекеттік құжаттарды қайтару немесе шетелдік барлаушылардың әрекеттеріне тосқауыл қою түрінде жасалатын. Холмстың жеке басынан кейде [[өркөкіректік]] сияқты жағымсыз қасиеттерді байқауға болады. Бірақ оның өзі туралы ерекше жоғары пікірі негізсіз де емес. Ол полицияны өзінің ерекше керемет дедукцияларымен таңғалдырғанды ұнататын сияқты болып көрінеді. Бірақ жиі-жиі ол қылмысты ашып, ол үшін марапаттарды полицияның алуына да қарсы болмай отырады. Бұндай жағдайларда мәселенің іс жүзінде қалай болғанын білетін Ватсон ғана («[[Теңіз келісімі хикаясы]]нда» ол өзі ашқан 53 қылмыстық істің 49-ы үшін атақ-даңқтың полицияға кеткенін айтады). Алайда Холмс өзінің жеке достарынан және оның қызметіне мұқият назар аударатындардан мақтау алудан да кет әрі емес. ==== Есірткі қолдануы және жеке басының басқа ерекшеліктері ==== Холмс әсіресе қызықты қылмыстық істер болмаған кездерде [[морфин]] және [[кокаин]] қолданады. Сол кездері бұл заңға қайшы емес болатын. Ватсон оның бұнысын құптамайтын және оның «жалғыз кемшілігі» деп сипаттайтын. Кейінірек ол есірткінің зиянды қасиеттерін айтып Холмсты оны тастауға «көндіргенін» айтады. Тіпті соның өзінде Ватсон Холмстың есірткі қолдануды толығымен тастамағанын мойындайды. Есірткі қолданумен қатар ерекше қиын істермен айналысқан кездерде тамақ ішуді де доғаратын. "«[[Норвуд құрылысшысының хикаясы]]нда»" Ватсон былай деп жазады: ''«Менің досым өзіне таңғы тамақ алдырмады, себебі бір іске шындап кірісіп кеткен кездерінде ол тамақтан мүлдем бас тартатын. Оның әлсіреуден құлап қалғанша ол өз бойындағы зор қуатына сенім артып істерімен айналысатын».'' [[Сурет:Emile Jean Horace Vernet 002.jpg|нобай|солға]] Сонымен бірге Ватсон Холмстың [[темекі шегу]]ге (әдетте трубка) деген ерекше зор әуестігін, керек болған кездері шындықты бұрмалап, заңды бұзудан (мысалы, полицияға жалған мәлімет беру, айғақтарды жасыру, біреудің үйіне бұзып кіру сияқтылардан) да тайынбайтынын теріс жағынан сипаттаған емес. Холмс пен Ватсон бұндай істерді әйел адамның мүддесін немесе жазықсыз отбасының ар-намысын қорғау сияқты адал мақсаттарда істеуге болады деп сенді (бұл туралы "[[Чарлз Аугустус Милвертонның хикаясы]]" деген әңгімеден оқуға болады). «[[Қырмызы түсті этюд]]» деген Холмс туралы алғашқы әңгімеде Холмстың қолдарында қышқылдан дақтар қалғаны туралы, кейбір химиялық тәжірибелер үшін, мысалы қылмыстан кейін бірнеше ай өтсе де қанның құрғап қалған дақтарын анықтау тәсілін табу үшін өзінің саусақтарынан қан алатыны туралы жазады. Осы әңгімеде Холмстың бір аурухананың жанындағы «химиялық зертханада» жұмыс істейтіні, ал оның жеке «қылмыстық іздестіру бойынша кеңесші» болып жарты уақыт қана жұмыс істейтіні туралы айтылады. Кейінгі әңгімелерде Холмс химиялық тәжірибелерін Бейкер-стрит көшесі, 221б-да өткізеді делінеді == Сілтемелер == ''Орысша:'' * ''Велижев Михаил''. Артур Конан Дойл. [https://www.youtube.com/watch?v=q2fpxsc3u4U&t=4s «Приключения Шерлока Холмса». Из курса «Как читать любимые книги по-новому»] ''Ағылшынша:'' * [https://www.sherlock-holmes.co.uk/ The Sherlock Holmes Museum] 221b Baker Street London NW1 6XE England. * [http://openplaques.org/people/2196 Sherlock Holmes plaques] on openplaques.org * [https://www.bl.uk/romantics-and-victorians/articles/arthur-conan-doyle-the-creator-of-sherlock-holmes-the-worlds-most-famous-literary-detective "Sherlock Holmes, the world's most famous literary detective"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170628192901/http://www.bl.uk/romantics-and-victorians/articles/arthur-conan-doyle-the-creator-of-sherlock-holmes-the-worlds-most-famous-literary-detective |date=2017-06-28 }} * [https://quoteinvestigator.com/2016/07/14/watson/ Elementary, My Dear Watson] * [https://www.bbc.com/culture/article/20160106-how-sherlock-holmes-changed-the-world "How Sherlock Holmes changed the world"] {{stub}} {{Шерлок Холмс}} {{DEFAULTSORT:Holmes, Sherlock}} [[Санат:Шерлок Холмс|*]] [[Санат:Әдеби кейіпкерлер]] [[Санат:Көркем әдебиет кейіпкерлері]] [[Санат:Көркем әдебиет]] [[Санат:Көркем әдебиеттегі лондондықтар]] [[Санат:Көркем әдебиеттегі скрипкашылар]] h0izx6hlwwo8th4di3ey1mvmlbar4cd 3319619 3319615 2024-04-25T17:18:31Z O.Makpal08 152255 жаңа сілтеме енгіздім wikitext text/x-wiki {{Infobox character | colour = #DEDEE2 | name = Шерлок Холмс | image = [[Сурет:Sherlock Holmes Portrait Paget.jpg|200px]] | caption = Суретші Сидни Пейджеттің 1904 жылы «Странд» журналында жарияланған Шерлок Холмстың суреті. | first = | last = | cause = | created by = [[Артур Конан Дойл]] | portrayer = | episode = төрт повесть</br>алпыс алты [[әңгіме]] | alias = | gender = Ер | age = | born = | death = | specialty = [[дедуктивті пайымдау]] | occupation = Детектив, жеке тергеуші, консультант | title = | family = үйленбеген; ағасы Майкрофт Холмс | spouse = | children =Жоқ | relatives = | siblings = [[Майкрофт Холмс]] | nationality = Ағылшын | imdb_id = 0026631 }} '''Шерлок Холмс''' — атақты әдеби [[Кейіпкер|кейіпкер]], 19-шы ғасырдың аяғы, 20-шы ғасырдың басында өмір сүрген деп бейнеленген [[Детективтік әдебиет|детектив]]. Ол туралы алғашқы [[басылым]] 1887 жылы жарыққа шыққан. Оның авторы — [[Шотландия]]да туып-өскен [[жазушы]] және [[дәрігер]] [[Артур Конан Дойль]]. Шерлок Холмс [[Лондон]]да тұратын жеке детектив, ол ''[[детективті пайымдау]]'' және ''[[абдуктивті пайымдау]]'' атты тәсілдерді және мұқият [[бақылау]]ды қолдана отырып қиын [[қылмыстық іс]]терді шешумен айналысады. Конан Дойль Холмс туралы төрт [[повесть]] және алпыс алты [[әңгіме]] жазған. Әңгімелердің төртеуінен басқасының бәрі Холмстың досы және өмірбаяншысы [[дәрігер Ватсон]] атынан жазылған, екеуін баяндайтын Шерлок Холмстың өзі, және тағы екеуі үшінші жақтан баяндалады. Шерлок Холмс туралы ең алғашқы екі әңгіме ''Beeton's Christmas Annual'' («Битонның рождестволық жылнамасы») 1887 жылғы басылымында және 1890 жылы ''Lippincott's Monthly Magazine'' («Липпинкоттың айлық журналы») басылымында жарық көрген. 1891 жылы «Странд» журналында ол туралы әңгімелер басыла бастағаннан соң Шерлок Холмс кең танымал бола бастады. Конан Дойль 1930 жылы қайтыс болғанға дейін жаңа әңгімелер шығып отырды. Оларда Холмс өмірінің 1878 -1903 жылдар аралығы суреттеледі, соңғы ісін ол 1914 жылы шешті. == Кейіпкерлердің жасалуы == 19 ғасырдың екінші жартысында детектив жанры дүниеге келіп, үлкен танымалдылыққа ие болды. Ол Эдгар Поның ''«Уби́йство на у́лице Морг»'' (1841) классикалық әңгімесінен басталды, одан кейін детективтік әңгімелерді [[Чарльз Диккенс]], [[Эмиль Габорио]], [[Уильям Уилки Коллинз|Уилки Коллинз]] және басқа да көптеген жазушылар кеңінен пайдаланды. Көптеген романдарда епті де байқағыш детективтер айлакер қылмыскерлерді ұстаған, ал [[Детективтік әдебиет|детектив]] образы, әдетте, схемалық сипатта болды. Конан Дойл өзінен бұрынғыларға ұқсамай, оқырмандардың көзайымын тудыратын, әділетті детективтің бейнесін жасауды жөн көрді. Шерлок прототипі доктор [[Джозеф Белл]] болды, оны Дойл ұсақ-түйек детальдардан адам туралы кең ауқымды деректер жасай алатын кабілетіне таң қалған еді. Дойл жаңа [[роман]]<nowiki/>ның алғашқы идеясын 1886 жылы дәптеріне енгізді. Көптеген варианттардан кейін, ол детективке сол кездегі Англияда кең тараған '''«Холмс»''' фамилиясын және ''«Шеррингфорд»'' деген онша көп таралмаған есімді беруді ұйғарды (бастапқыда ''«Шеррингтон»'' нұсқасы болды). Кейінгі жазбаларда «Шеррингфордты» ирландиялық '''«Шерлок»''' есіміне ауыстырылды. Детективтің адал досы Ватсон, бастапқыда ''«Ормонд Сакер»'' деген ерекше есімді алды, соңғы нұсқада ол прозалық  '''«Джон Ватсонға»''' айналды . Жазушы өз кейіпкерлерін Лондонның орталығында, Бейкер-стрит 221-б мекен-жайына орналастырды (мұнда әріппен нөмір 221-дің екінші қабатындағы жеке кіреберісі бар пәтерді білдіреді); ''шын мәнінде Бейкер-стриттегі №221 үй <u>'''бұрында'''</u> болмаған.''   Дойл Холмс туралы алғашқы романын (Этюд в багровых тонах) 1886 жылы аяқтады. Бірақ ұзақ уақыт бойы ешбір баспагер оны басып шығарғысы келмеді, мүмкін сол кездегі кітап баспалары детективтік хикаяларға толы болғандықтан шығар. Жазушы 1887 жылы ғана романды басып шығара алды, бірақ авторлық құқықты баспаға беруге мәжбүр болды. Критиктар сол кездегі жас және онша танымал емес авторды ұстамдылықпен мақтады. 1890 жылы [[Англия]] мен [[Америка Құрама Штаттары|Америка Құрама Штаттарында]] бір мезгілде сенсация тудырған Холмстың екінші әңгімесі ''«Знак четырёх»'' жарияланды. Көп ұзамай Холмстың танымалдығы бұрын-соңды болмаған биіктерге жетті, оқырмандар мен «[[Strand Magazine|Strand]]<nowiki/>» журналы Дойлдан ұстамды детективтің шытырман оқиғалары туралы көбірек әңгімелер талап етті. [[Strand Magazine|Strand]]<nowiki/>тың таралымы айына екі жүзден, бес жүз мың данаға дейін өсті, Конан Дойл журналдың ең танымал авторы болды және әр оқиғаға бұрын-соңды болмаған 50 фунт стерлинг сыйақы алды. Бұл Холмс туралы әңгімелер Конан Дойлға 1891 жылы офтальмолог ретіндегі сәтсіз Лондондағы практикасын бас тартуға және толығымен әдеби қызметке шоғырлануға мүмкіндік берді. Уақыт өте келе, Дойл детективті оқиғаның орнына, тарихы роман жазу деген ойы болды. Сондықтан ол 1893 жылы  Холмстың қаһармандық өлімі туралы жазады. Бұл жаңалық жанкүйерлердің күшті қарсылығына тап болды. Қарсылық күші көп болғаны соншалықты, Дойл ақыр аяғында Шерлокты тірілтуге мәжбүр болды. == Білімі мен қабілеттері == Холмс ғылыми әдістерді қатаң сақтау, логикаға, зейінділікке және дедукцияға ерекше назар аудару қылмысты ашуға көмектеседі деп мәлімдейді. ''«Этюд в багровых тонах»'' кітабында ол Жердің Күнді айналатынын білмейтінін айтады, өйткені бұл ақпарат оның жұмысында маңызды емес. Бұл деректі Ватсоннан естігендіктен, ол оны мүмкіндігінше тезірек ұмытуға тырысатынын айтады. Холмс адам миының сақтау қабілеті шектеулі екенін, пайдасыз нәрселерді білетіндігі оның, пайдалы нәрселерді үйрену қабілетін төмендететінін айтады. Доктор Ватсон кейіннен Холмстың қабілеттерін былайша бағалайды: * Әдебиет саласындағы білімі – жоқ. * [[Философия]] - жоқ. * [[Астрономия]] - жоқ. * [[Саясат]] - жоқ * [[Ботаника]]<nowiki/>дан біркелкі емес. Белладоннаның, опиумның және әртүрлі улардың қасиеттерін біледі. * Бау-бақша туралы түсінігі жоқ. * [[Геология]]<nowiki/>дан білімділігі практикалық, бірақ шектеулі. Бір қарағанда әртүрлі топырақ үлгілерін анықтайды. Жаяу жүргеннен кейін ол шалбарындағы кірді көрсетеді және түсі мен консистенциясы бойынша оның Лондонның қай бөлігінен екенін анықтайды. * [[Химия]] - терең. * [[Анатомия]]<nowiki/>лар -  нақты, бірақ кездейсоқ. * Қылмыстық хроникалар – орасан зор, ХІХ ғасырда жасалған әрбір қылмыстың бүге-шігесіне дейін білетін сияқты. * Скрипкада жақсы ойнайды. ** Қылышпен және эспадрон<nowiki/>мен(шпага) тамаша семсерлеседі және тамаша боксшы. * Ағылшын құқығы бойынша біліміне сенімді. Алайда ''«Этюд в багровых тонах»'' әңгімесінің соңында Холмстың латын тілін білетіндігі, дегенмен тілді білу детективтік жұмыстағы керектілігі күмәнді болғанымен де, латын  дәстүрлі түрде анатомиямен байланысты. Кейінгі әңгімелерде Холмс Уотсонның басында ол туралы жазғандарына толығымен қайшы келеді. Саясатшылдыққа немқұрайлы қарағанымен, ол ''«Скандал в Богемии»'' әңгімесінде, Шерлок Граф фон Краммның кім екенін бірден таниды, ал ''«Второе пятно»'' хикаясында ол [[Еуропа]]<nowiki/>ның қай монархының абайсызда хат жазғанын, оның жоғалып кеткенін бірден болжайды. Сенсациялық емес әдебиетке келетін болсақ, оның сөздері [[Библия|Библияға]], [[Уильям Шекспир|Шекспирге]], тіпті [[Йоганн Вольфганг фон Гёте|Гёте]]<nowiki/>ге сілтемелерге толы. === Жеке басы және әдеттері === [[Сурет:Estatua de Sherlock Homes en Londres.jpg|thumb|right|200px|Лондондағы Шерлок Холмс ескерткіші]] Холмс өзін [[богема]]ның өкілі, ал өз өмір салтын «богемалық» деп сипаттайды. Оның жеке басының әдеттерін Ватсон "«[[Масгрейв рәсімінің хикаясы]]нда»" өте тәртіпсіз етіп көрсетеді: ол өздері тұратын бөлмелердің ішінде бұрынғы істері туралы жазбалардан бастап химиялық тәжірибелердің қалдықтарына дейін бейберекет қалдырып тастап, [[темекі]]сін өзінің персиялық үй шәркейінің ішінде қалдырып кетеді. "[[Шұбар таспа хикаясы]]нда" доктор Ватсон Холмс жалпы алғанда таңертең өте кеш тұрады деп жазады. Алайда «''Этюд в багровых тонах''» әңгімесінде Ватсон Холмсты өзі таңертең оянғанға дейін тамағын ішіп, жұмыстарымен кетіп қалатын деп жазған. == Іздестіру әдіс-тәсілдері == Холмстың мінезі көбінесе өте салқын қанды әрі ұстамды болып келеді. Бірақ бір шытырман іске шындап кірісіп кеткенде оның мінезі күрт өзгеріп ұстамдыдан өте қызу қанды болып кете алады. Ол басқаларға әсер етіп, таңғалдырғанды ұнатады. Ватсонды немесе [[Скотланд-Ярд]]тың қызметкерлерін таңырқату үшін ол қылмыскерді қолға түсіруді ерекше әсерлі бір көрініске айналдыруға ұмтылады (мысал ретінде «Норвуд құрылысшысы» әңгімесінің соңында инспектор Лестрейдті таңғалдырғанын немесе ''[[Төртеудің белгісі]]'' әңгімесінде Джонатан Смоллды қалай қолға түсіргенін келтіруге болады). Сол сияқты ол іздестірудің кезінде өзінің не істеп жатқанын түсіндірмейді немесе түсіндіргені басқаларға түсініксіздеу болып шығады. Тек соңында ғана ол өзінің әрекеттерінің бәрін ашып береді. Ол дедуктивті пайымдау әдісін қолдана отырып өзіне мүлдем бейтаныс адамның бұрын айналысқан немесе қазір айналысып жүрген ісін анықтай алады, мысалы отставкаға шыққан әскери теңіз сержанты (''[[Қырмызы түсті этюд]]''); қазір ломбардта жұмыс істеп жүрген, бұрынғы кеме ағаш ұстасы («[[Жиреншаштылардың одағы]]»); биллиард белгілеушісі және отставкадағы артиллерия кіші офицері («[[Грек аудармашысының хикаясы]]»); [[демікпе]]сі бар адвокат («[[Норвуд құрылысшысының хикаясы]]»); бала тәрбиешісі және музыка мұғалімі («[[Жалғыз велосипедшінің хикаясы]]»). Оның нағыз артистік [[Дарындылық|дарыны]] бар. Басынан кешірген оқиғаларының бірнешеуінде ол өзінің ісін жеңілдету үшін немесе айналадағы адамдарды әшкерелеу үшін жараланған немесе қатты науқастанып қалған адамды айнытпай салады мысалы [[Өлейін деп жатқан детективтің хикаясы]] деген әңгімеде. «[[Рейгейт шонжарының хикаясы]]нда» Холмс Каннинхемдердің бір парақ қағаздың маңызына көз жеткізе алмаулары үшін немесе қағаздың бір жыртық шеті қаза болған адамның уысында қалғанын біліп қоймаулары үшін ол өзінік артистік дарынын пайдаланады. Холмстың ойынша, егер Каннинхемдер осы бір парақ қағаздың маңызын біліп қойса, олар қағазды бірдер жойып жіберер еді, ал оның жыртық шетін табу бүкіл істі табысты аяқтау үшін өте маңызды болды. [[Ирен Адлер]] туралы істе Холмс суреттің қай жерде екенін білдіріп алуы үшін алдымен атыс, содан соң өрт ұйымдастырады. Басында бұл тиімді болып шығады, бірақ ол қайтып кеткеннен кейін Ирен Адлер не болғанын түсініп қойып, шетелге кетіп қалады, бірақ одан бұрын жасырын жерде басқа бір суретті және өзінің істеген әрекеттерін сипаттайтын Холмсқа арналған хатты қалдырып кетеді. Кейінірек ол Холмстан айласын асырған жалғыз әйел адам ретінде сипатталады. Бейкер-стрит 221б-ны санамағанда Холмстың бүкіл Лондонда кем дегенде тағы бес пәтері бар. Холмс өзінің [[Ұлыбритания|британиялық азамат]] екендігін мақтан тұтатын адам. Оның [[отаншылдық|отаншылдығы]] тапаншасымен атып өз бөлмесінің қабырғасына «VR», яғни Victoria Regina, демек [[Виктория (Ұлыбритания патшайымы)|Виктория патшайым]] деген белгі салғанынан көрінеді. Ол бірнеше рет өз елінің үкіметіне [[қарсы барлау]] жұмыстарын жүргізуге де көмектескен, мысалы «[[Оның соңғы сәлемі]]» әңгімесінде. Көбінесе оның көмегі ұрланған мемлекеттік құжаттарды қайтару немесе шетелдік барлаушылардың әрекеттеріне тосқауыл қою түрінде жасалатын. Холмстың жеке басынан кейде [[өркөкіректік]] сияқты жағымсыз қасиеттерді байқауға болады. Бірақ оның өзі туралы ерекше жоғары пікірі негізсіз де емес. Ол полицияны өзінің ерекше керемет дедукцияларымен таңғалдырғанды ұнататын сияқты болып көрінеді. Бірақ жиі-жиі ол қылмысты ашып, ол үшін марапаттарды полицияның алуына да қарсы болмай отырады. Бұндай жағдайларда мәселенің іс жүзінде қалай болғанын білетін Ватсон ғана («[[Теңіз келісімі хикаясы]]нда» ол өзі ашқан 53 қылмыстық істің 49-ы үшін атақ-даңқтың полицияға кеткенін айтады). Алайда Холмс өзінің жеке достарынан және оның қызметіне мұқият назар аударатындардан мақтау алудан да кет әрі емес. ==== Есірткі қолдануы және жеке басының басқа ерекшеліктері ==== Холмс әсіресе қызықты қылмыстық істер болмаған кездерде [[морфин]] және [[кокаин]] қолданады. Сол кездері бұл заңға қайшы емес болатын. Ватсон оның бұнысын құптамайтын және оның «жалғыз кемшілігі» деп сипаттайтын. Кейінірек ол есірткінің зиянды қасиеттерін айтып Холмсты оны тастауға «көндіргенін» айтады. Тіпті соның өзінде Ватсон Холмстың есірткі қолдануды толығымен тастамағанын мойындайды. Есірткі қолданумен қатар ерекше қиын істермен айналысқан кездерде тамақ ішуді де доғаратын. "«[[Норвуд құрылысшысының хикаясы]]нда»" Ватсон былай деп жазады: ''«Менің досым өзіне таңғы тамақ алдырмады, себебі бір іске шындап кірісіп кеткен кездерінде ол тамақтан мүлдем бас тартатын. Оның әлсіреуден құлап қалғанша ол өз бойындағы зор қуатына сенім артып істерімен айналысатын».'' [[Сурет:Emile Jean Horace Vernet 002.jpg|нобай|солға]] Сонымен бірге Ватсон Холмстың [[темекі шегу]]ге (әдетте трубка) деген ерекше зор әуестігін, керек болған кездері шындықты бұрмалап, заңды бұзудан (мысалы, полицияға жалған мәлімет беру, айғақтарды жасыру, біреудің үйіне бұзып кіру сияқтылардан) да тайынбайтынын теріс жағынан сипаттаған емес. Холмс пен Ватсон бұндай істерді әйел адамның мүддесін немесе жазықсыз отбасының ар-намысын қорғау сияқты адал мақсаттарда істеуге болады деп сенді (бұл туралы "[[Чарлз Аугустус Милвертонның хикаясы]]" деген әңгімеден оқуға болады). «[[Қырмызы түсті этюд]]» деген Холмс туралы алғашқы әңгімеде Холмстың қолдарында қышқылдан дақтар қалғаны туралы, кейбір химиялық тәжірибелер үшін, мысалы қылмыстан кейін бірнеше ай өтсе де қанның құрғап қалған дақтарын анықтау тәсілін табу үшін өзінің саусақтарынан қан алатыны туралы жазады. Осы әңгімеде Холмстың бір аурухананың жанындағы «химиялық зертханада» жұмыс істейтіні, ал оның жеке «қылмыстық іздестіру бойынша кеңесші» болып жарты уақыт қана жұмыс істейтіні туралы айтылады. Кейінгі әңгімелерде Холмс химиялық тәжірибелерін Бейкер-стрит көшесі, 221б-да өткізеді делінеді == Сілтемелер == ''Орысша:'' * ''Велижев Михаил''. Артур Конан Дойл. [https://www.youtube.com/watch?v=q2fpxsc3u4U&t=4s «Приключения Шерлока Холмса». Из курса «Как читать любимые книги по-новому»] ''Ағылшынша:'' * [https://www.sherlock-holmes.co.uk/ The Sherlock Holmes Museum] 221b Baker Street London NW1 6XE England. * [http://openplaques.org/people/2196 Sherlock Holmes plaques] on openplaques.org * [https://www.bl.uk/romantics-and-victorians/articles/arthur-conan-doyle-the-creator-of-sherlock-holmes-the-worlds-most-famous-literary-detective "Sherlock Holmes, the world's most famous literary detective"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170628192901/http://www.bl.uk/romantics-and-victorians/articles/arthur-conan-doyle-the-creator-of-sherlock-holmes-the-worlds-most-famous-literary-detective |date=2017-06-28 }} * [https://quoteinvestigator.com/2016/07/14/watson/ Elementary, My Dear Watson] * [https://www.bbc.com/culture/article/20160106-how-sherlock-holmes-changed-the-world "How Sherlock Holmes changed the world"] {{stub}} {{Шерлок Холмс}} {{DEFAULTSORT:Holmes, Sherlock}} [[Санат:Шерлок Холмс|*]] [[Санат:Әдеби кейіпкерлер]] [[Санат:Көркем әдебиет кейіпкерлері]] [[Санат:Көркем әдебиет]] [[Санат:Көркем әдебиеттегі лондондықтар]] [[Санат:Көркем әдебиеттегі скрипкашылар]] cg3onc1v3oltsl8r6a13sn96i1c0792 3319798 3319619 2024-04-26T08:39:03Z Nurtenge 93712 [[Арнайы:Үлесі/O.Makpal08|O.Makpal08]] ([[Қатысушы талқылауы:O.Makpal08|талқылауы]]) істеген нөмір 3319619 нұсқасын [[Уикипедия:Жоққа шығару|жоққа шығарды]] wikitext text/x-wiki {{Infobox character | colour = #DEDEE2 | name = Шерлок Холмс | image = [[Сурет:Sherlock Holmes Portrait Paget.jpg|200px]] | caption = Суретші Сидни Пейджеттің 1904 жылы «Странд» журналында жарияланған Шерлок Холмстың суреті. | first = | last = | cause = | created by = [[Артур Конан Дойл]] | portrayer = | episode = төрт повесть</br>алпыс алты [[әңгіме]] | alias = | gender = Ер | age = | born = | death = | specialty = [[дедуктивті пайымдау]] | occupation = Детектив, жеке тергеуші, консультант | title = | family = үйленбеген; ағасы Майкрофт Холмс | spouse = | children =Жоқ | relatives = | siblings = [[Майкрофт Холмс]] | nationality = Ағылшын | imdb_id = 0026631 }} '''Шерлок Холмс''' — атақты әдеби [[Кейіпкер|кейіпкер]], 19-шы ғасырдың аяғы, 20-шы ғасырдың басында өмір сүрген деп бейнеленген [[Детективтік әдебиет|детектив]]. Ол туралы алғашқы [[басылым]] 1887 жылы жарыққа шыққан. Оның авторы — [[Шотландия]]да туып-өскен [[жазушы]] және [[дәрігер]] [[Артур Конан Дойль]]. Шерлок Холмс [[Лондон]]да тұратын жеке детектив, ол ''[[детективті пайымдау]]'' және ''[[абдуктивті пайымдау]]'' атты тәсілдерді және мұқият [[бақылау]]ды қолдана отырып қиын [[қылмыстық іс]]терді шешумен айналысады. Конан Дойль Холмс туралы төрт [[повесть]] және алпыс алты [[әңгіме]] жазған. Әңгімелердің төртеуінен басқасының бәрі Холмстың досы және өмірбаяншысы [[дәрігер Ватсон]] атынан жазылған, екеуін баяндайтын Шерлок Холмстың өзі, және тағы екеуі үшінші жақтан баяндалады. Шерлок Холмс туралы ең алғашқы екі әңгіме ''Beeton's Christmas Annual'' («Битонның рождестволық жылнамасы») 1887 жылғы басылымында және 1890 жылы ''Lippincott's Monthly Magazine'' («Липпинкоттың айлық журналы») басылымында жарық көрген. 1891 жылы «Странд» журналында ол туралы әңгімелер басыла бастағаннан соң Шерлок Холмс кең танымал бола бастады. Конан Дойль 1930 жылы қайтыс болғанға дейін жаңа әңгімелер шығып отырды. Оларда Холмс өмірінің 1878 -1903 жылдар аралығы суреттеледі, соңғы ісін ол 1914 жылы шешті. == Кейіпкерлердің жасалуы == 19 ғасырдың екінші жартысында детектив жанры дүниеге келіп, үлкен танымалдылыққа ие болды. Ол Эдгар Поның ''«Уби́йство на у́лице Морг»'' (1841) классикалық әңгімесінен басталды, одан кейін детективтік әңгімелерді [[Чарльз Диккенс]], [[Эмиль Габорио]], [[Уильям Уилки Коллинз|Уилки Коллинз]] және басқа да көптеген жазушылар кеңінен пайдаланды. Көптеген романдарда епті де байқағыш детективтер айлакер қылмыскерлерді ұстаған, ал [[Детективтік әдебиет|детектив]] образы, әдетте, схемалық сипатта болды. Конан Дойл өзінен бұрынғыларға ұқсамай, оқырмандардың көзайымын тудыратын, әділетті детективтің бейнесін жасауды жөн көрді. Шерлок прототипі доктор [[Джозеф Белл]] болды, оны Дойл ұсақ-түйек детальдардан адам туралы кең ауқымды деректер жасай алатын кабілетіне таң қалған еді. Дойл жаңа романның алғашқы идеясын 1886 жылы дәптеріне енгізді. Көптеген варианттардан кейін, ол детективке сол кездегі Англияда кең тараған '''«Холмс»''' фамилиясын және ''«Шеррингфорд»'' деген онша көп таралмаған есімді беруді ұйғарды (бастапқыда ''«Шеррингтон»'' нұсқасы болды). Кейінгі жазбаларда «Шеррингфордты» ирландиялық '''«Шерлок»''' есіміне ауыстырылды. Детективтің адал досы Ватсон, бастапқыда ''«Ормонд Сакер»'' деген ерекше есімді алды, соңғы нұсқада ол прозалық  '''«Джон Ватсонға»''' айналды . Жазушы өз кейіпкерлерін Лондонның орталығында, Бейкер-стрит 221-б мекен-жайына орналастырды (мұнда әріппен нөмір 221-дің екінші қабатындағы жеке кіреберісі бар пәтерді білдіреді); ''шын мәнінде Бейкер-стриттегі №221 үй <u>'''бұрында'''</u> болмаған.''   Дойл Холмс туралы алғашқы романын (Этюд в багровых тонах) 1886 жылы аяқтады. Бірақ ұзақ уақыт бойы ешбір баспагер оны басып шығарғысы келмеді, мүмкін сол кездегі кітап баспалары детективтік хикаяларға толы болғандықтан шығар. Жазушы 1887 жылы ғана романды басып шығара алды, бірақ авторлық құқықты баспаға беруге мәжбүр болды. Критиктар сол кездегі жас және онша танымал емес авторды ұстамдылықпен мақтады. 1890 жылы [[Англия]] мен [[Америка Құрама Штаттары|Америка Құрама Штаттарында]] бір мезгілде сенсация тудырған Холмстың екінші әңгімесі ''«Знак четырёх»'' жарияланды. Көп ұзамай Холмстың танымалдығы бұрын-соңды болмаған биіктерге жетті, оқырмандар мен «[[Strand Magazine|Strand]]<nowiki/>» журналы Дойлдан ұстамды детективтің шытырман оқиғалары туралы көбірек әңгімелер талап етті. [[Strand Magazine|Strand]]<nowiki/>тың таралымы айына екі жүзден, бес жүз мың данаға дейін өсті, Конан Дойл журналдың ең танымал авторы болды және әр оқиғаға бұрын-соңды болмаған 50 фунт стерлинг сыйақы алды. Бұл Холмс туралы әңгімелер Конан Дойлға 1891 жылы офтальмолог ретіндегі сәтсіз Лондондағы практикасын бас тартуға және толығымен әдеби қызметке шоғырлануға мүмкіндік берді. Уақыт өте келе, Дойл детективті оқиғаның орнына, тарихы роман жазу деген ойы болды. Сондықтан ол 1893 жылы  Холмстың қаһармандық өлімі туралы жазады. Бұл жаңалық жанкүйерлердің күшті қарсылығына тап болды. Қарсылық күші көп болғаны соншалықты, Дойл ақыр аяғында Шерлокты тірілтуге мәжбүр болды. == Білімі мен қабілеттері == Холмс ғылыми әдістерді қатаң сақтау, логикаға, зейінділікке және дедукцияға ерекше назар аудару қылмысты ашуға көмектеседі деп мәлімдейді. ''«Этюд в багровых тонах»'' кітабында ол Жердің Күнді айналатынын білмейтінін айтады, өйткені бұл ақпарат оның жұмысында маңызды емес. Бұл деректі Ватсоннан естігендіктен, ол оны мүмкіндігінше тезірек ұмытуға тырысатынын айтады. Холмс адам миының сақтау қабілеті шектеулі екенін, пайдасыз нәрселерді білетіндігі оның, пайдалы нәрселерді үйрену қабілетін төмендететінін айтады. Доктор Ватсон кейіннен Холмстың қабілеттерін былайша бағалайды: * Әдебиет саласындағы білімі – жоқ. * [[Философия]] - жоқ. * [[Астрономия]] - жоқ. * [[Саясат]] - жоқ * [[Ботаника]]<nowiki/>дан біркелкі емес. Белладоннаның, опиумның және әртүрлі улардың қасиеттерін біледі. * Бау-бақша туралы түсінігі жоқ. * [[Геология]]<nowiki/>дан білімділігі практикалық, бірақ шектеулі. Бір қарағанда әртүрлі топырақ үлгілерін анықтайды. Жаяу жүргеннен кейін ол шалбарындағы кірді көрсетеді және түсі мен консистенциясы бойынша оның Лондонның қай бөлігінен екенін анықтайды. * [[Химия]] - терең. * [[Анатомия]]<nowiki/>лар -  нақты, бірақ кездейсоқ. * Қылмыстық хроникалар – орасан зор, ХІХ ғасырда жасалған әрбір қылмыстың бүге-шігесіне дейін білетін сияқты. * Скрипкада жақсы ойнайды. ** Қылышпен және эспадрон<nowiki/>мен(шпага) тамаша семсерлеседі және тамаша боксшы. * Ағылшын құқығы бойынша біліміне сенімді. Алайда ''«Этюд в багровых тонах»'' әңгімесінің соңында Холмстың латын тілін білетіндігі, дегенмен тілді білу детективтік жұмыстағы керектілігі күмәнді болғанымен де, латын  дәстүрлі түрде анатомиямен байланысты. Кейінгі әңгімелерде Холмс Уотсонның басында ол туралы жазғандарына толығымен қайшы келеді. Саясатшылдыққа немқұрайлы қарағанымен, ол ''«Скандал в Богемии»'' әңгімесінде, Шерлок Граф фон Краммның кім екенін бірден таниды, ал ''«Второе пятно»'' хикаясында ол [[Еуропа]]<nowiki/>ның қай монархының абайсызда хат жазғанын, оның жоғалып кеткенін бірден болжайды. Сенсациялық емес әдебиетке келетін болсақ, оның сөздері [[Библия|Библияға]], [[Уильям Шекспир|Шекспирге]], тіпті [[Йоганн Вольфганг фон Гёте|Гёте]]<nowiki/>ге сілтемелерге толы. === Жеке басы және әдеттері === [[Сурет:Estatua de Sherlock Homes en Londres.jpg|thumb|right|200px|Лондондағы Шерлок Холмс ескерткіші]] Холмс өзін [[богема]]ның өкілі, ал өз өмір салтын «богемалық» деп сипаттайды. Оның жеке басының әдеттерін Ватсон "«[[Масгрейв рәсімінің хикаясы]]нда»" өте тәртіпсіз етіп көрсетеді: ол өздері тұратын бөлмелердің ішінде бұрынғы істері туралы жазбалардан бастап химиялық тәжірибелердің қалдықтарына дейін бейберекет қалдырып тастап, [[темекі]]сін өзінің персиялық үй шәркейінің ішінде қалдырып кетеді. "[[Шұбар таспа хикаясы]]нда" доктор Ватсон Холмс жалпы алғанда таңертең өте кеш тұрады деп жазады. Алайда «''Этюд в багровых тонах''» әңгімесінде Ватсон Холмсты өзі таңертең оянғанға дейін тамағын ішіп, жұмыстарымен кетіп қалатын деп жазған. == Іздестіру әдіс-тәсілдері == Холмстың мінезі көбінесе өте салқын қанды әрі ұстамды болып келеді. Бірақ бір шытырман іске шындап кірісіп кеткенде оның мінезі күрт өзгеріп ұстамдыдан өте қызу қанды болып кете алады. Ол басқаларға әсер етіп, таңғалдырғанды ұнатады. Ватсонды немесе [[Скотланд-Ярд]]тың қызметкерлерін таңырқату үшін ол қылмыскерді қолға түсіруді ерекше әсерлі бір көрініске айналдыруға ұмтылады (мысал ретінде «Норвуд құрылысшысы» әңгімесінің соңында инспектор Лестрейдті таңғалдырғанын немесе ''[[Төртеудің белгісі]]'' әңгімесінде Джонатан Смоллды қалай қолға түсіргенін келтіруге болады). Сол сияқты ол іздестірудің кезінде өзінің не істеп жатқанын түсіндірмейді немесе түсіндіргені басқаларға түсініксіздеу болып шығады. Тек соңында ғана ол өзінің әрекеттерінің бәрін ашып береді. Ол дедуктивті пайымдау әдісін қолдана отырып өзіне мүлдем бейтаныс адамның бұрын айналысқан немесе қазір айналысып жүрген ісін анықтай алады, мысалы отставкаға шыққан әскери теңіз сержанты (''[[Қырмызы түсті этюд]]''); қазір ломбардта жұмыс істеп жүрген, бұрынғы кеме ағаш ұстасы («[[Жиреншаштылардың одағы]]»); биллиард белгілеушісі және отставкадағы артиллерия кіші офицері («[[Грек аудармашысының хикаясы]]»); [[демікпе]]сі бар адвокат («[[Норвуд құрылысшысының хикаясы]]»); бала тәрбиешісі және музыка мұғалімі («[[Жалғыз велосипедшінің хикаясы]]»). Оның нағыз артистік [[Дарындылық|дарыны]] бар. Басынан кешірген оқиғаларының бірнешеуінде ол өзінің ісін жеңілдету үшін немесе айналадағы адамдарды әшкерелеу үшін жараланған немесе қатты науқастанып қалған адамды айнытпай салады мысалы [[Өлейін деп жатқан детективтің хикаясы]] деген әңгімеде. «[[Рейгейт шонжарының хикаясы]]нда» Холмс Каннинхемдердің бір парақ қағаздың маңызына көз жеткізе алмаулары үшін немесе қағаздың бір жыртық шеті қаза болған адамның уысында қалғанын біліп қоймаулары үшін ол өзінік артистік дарынын пайдаланады. Холмстың ойынша, егер Каннинхемдер осы бір парақ қағаздың маңызын біліп қойса, олар қағазды бірдер жойып жіберер еді, ал оның жыртық шетін табу бүкіл істі табысты аяқтау үшін өте маңызды болды. [[Ирен Адлер]] туралы істе Холмс суреттің қай жерде екенін білдіріп алуы үшін алдымен атыс, содан соң өрт ұйымдастырады. Басында бұл тиімді болып шығады, бірақ ол қайтып кеткеннен кейін Ирен Адлер не болғанын түсініп қойып, шетелге кетіп қалады, бірақ одан бұрын жасырын жерде басқа бір суретті және өзінің істеген әрекеттерін сипаттайтын Холмсқа арналған хатты қалдырып кетеді. Кейінірек ол Холмстан айласын асырған жалғыз әйел адам ретінде сипатталады. Бейкер-стрит 221б-ны санамағанда Холмстың бүкіл Лондонда кем дегенде тағы бес пәтері бар. Холмс өзінің [[Ұлыбритания|британиялық азамат]] екендігін мақтан тұтатын адам. Оның [[отаншылдық|отаншылдығы]] тапаншасымен атып өз бөлмесінің қабырғасына «VR», яғни Victoria Regina, демек [[Виктория (Ұлыбритания патшайымы)|Виктория патшайым]] деген белгі салғанынан көрінеді. Ол бірнеше рет өз елінің үкіметіне [[қарсы барлау]] жұмыстарын жүргізуге де көмектескен, мысалы «[[Оның соңғы сәлемі]]» әңгімесінде. Көбінесе оның көмегі ұрланған мемлекеттік құжаттарды қайтару немесе шетелдік барлаушылардың әрекеттеріне тосқауыл қою түрінде жасалатын. Холмстың жеке басынан кейде [[өркөкіректік]] сияқты жағымсыз қасиеттерді байқауға болады. Бірақ оның өзі туралы ерекше жоғары пікірі негізсіз де емес. Ол полицияны өзінің ерекше керемет дедукцияларымен таңғалдырғанды ұнататын сияқты болып көрінеді. Бірақ жиі-жиі ол қылмысты ашып, ол үшін марапаттарды полицияның алуына да қарсы болмай отырады. Бұндай жағдайларда мәселенің іс жүзінде қалай болғанын білетін Ватсон ғана («[[Теңіз келісімі хикаясы]]нда» ол өзі ашқан 53 қылмыстық істің 49-ы үшін атақ-даңқтың полицияға кеткенін айтады). Алайда Холмс өзінің жеке достарынан және оның қызметіне мұқият назар аударатындардан мақтау алудан да кет әрі емес. ==== Есірткі қолдануы және жеке басының басқа ерекшеліктері ==== Холмс әсіресе қызықты қылмыстық істер болмаған кездерде [[морфин]] және [[кокаин]] қолданады. Сол кездері бұл заңға қайшы емес болатын. Ватсон оның бұнысын құптамайтын және оның «жалғыз кемшілігі» деп сипаттайтын. Кейінірек ол есірткінің зиянды қасиеттерін айтып Холмсты оны тастауға «көндіргенін» айтады. Тіпті соның өзінде Ватсон Холмстың есірткі қолдануды толығымен тастамағанын мойындайды. Есірткі қолданумен қатар ерекше қиын істермен айналысқан кездерде тамақ ішуді де доғаратын. "«[[Норвуд құрылысшысының хикаясы]]нда»" Ватсон былай деп жазады: ''«Менің досым өзіне таңғы тамақ алдырмады, себебі бір іске шындап кірісіп кеткен кездерінде ол тамақтан мүлдем бас тартатын. Оның әлсіреуден құлап қалғанша ол өз бойындағы зор қуатына сенім артып істерімен айналысатын».'' [[Сурет:Emile Jean Horace Vernet 002.jpg|нобай|солға]] Сонымен бірге Ватсон Холмстың [[темекі шегу]]ге (әдетте трубка) деген ерекше зор әуестігін, керек болған кездері шындықты бұрмалап, заңды бұзудан (мысалы, полицияға жалған мәлімет беру, айғақтарды жасыру, біреудің үйіне бұзып кіру сияқтылардан) да тайынбайтынын теріс жағынан сипаттаған емес. Холмс пен Ватсон бұндай істерді әйел адамның мүддесін немесе жазықсыз отбасының ар-намысын қорғау сияқты адал мақсаттарда істеуге болады деп сенді (бұл туралы "[[Чарлз Аугустус Милвертонның хикаясы]]" деген әңгімеден оқуға болады). «[[Қырмызы түсті этюд]]» деген Холмс туралы алғашқы әңгімеде Холмстың қолдарында қышқылдан дақтар қалғаны туралы, кейбір химиялық тәжірибелер үшін, мысалы қылмыстан кейін бірнеше ай өтсе де қанның құрғап қалған дақтарын анықтау тәсілін табу үшін өзінің саусақтарынан қан алатыны туралы жазады. Осы әңгімеде Холмстың бір аурухананың жанындағы «химиялық зертханада» жұмыс істейтіні, ал оның жеке «қылмыстық іздестіру бойынша кеңесші» болып жарты уақыт қана жұмыс істейтіні туралы айтылады. Кейінгі әңгімелерде Холмс химиялық тәжірибелерін Бейкер-стрит көшесі, 221б-да өткізеді делінеді == Сілтемелер == ''Орысша:'' * ''Велижев Михаил''. Артур Конан Дойл. [https://www.youtube.com/watch?v=q2fpxsc3u4U&t=4s «Приключения Шерлока Холмса». Из курса «Как читать любимые книги по-новому»] ''Ағылшынша:'' * [https://www.sherlock-holmes.co.uk/ The Sherlock Holmes Museum] 221b Baker Street London NW1 6XE England. * [http://openplaques.org/people/2196 Sherlock Holmes plaques] on openplaques.org * [https://www.bl.uk/romantics-and-victorians/articles/arthur-conan-doyle-the-creator-of-sherlock-holmes-the-worlds-most-famous-literary-detective "Sherlock Holmes, the world's most famous literary detective"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170628192901/http://www.bl.uk/romantics-and-victorians/articles/arthur-conan-doyle-the-creator-of-sherlock-holmes-the-worlds-most-famous-literary-detective |date=2017-06-28 }} * [https://quoteinvestigator.com/2016/07/14/watson/ Elementary, My Dear Watson] * [https://www.bbc.com/culture/article/20160106-how-sherlock-holmes-changed-the-world "How Sherlock Holmes changed the world"] {{stub}} {{Шерлок Холмс}} {{DEFAULTSORT:Holmes, Sherlock}} [[Санат:Шерлок Холмс|*]] [[Санат:Әдеби кейіпкерлер]] [[Санат:Көркем әдебиет кейіпкерлері]] [[Санат:Көркем әдебиет]] [[Санат:Көркем әдебиеттегі лондондықтар]] [[Санат:Көркем әдебиеттегі скрипкашылар]] h0izx6hlwwo8th4di3ey1mvmlbar4cd 0 13603 3319496 3274099 2024-04-25T13:50:55Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 /* Нобель сыйлықтары */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:AlfredNobel adjusted.jpg|thumb|[[Альфред Нобель]]]] '''Нобель сыйлықтары''' <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. ISBN 9965-808-78-3</ref> ''([[швед тілі|шведше]]:Nobelpriset, {{lang-en|Nobel Prize}})'' — жыл сайын әйгілі ғылыми зерттеу, революциялық жаңалықтар немесе мәдениет не қоғам дамуына зор үлес қосатын жұмыстар үшін берілетін халықаралық сыйлықтардың ішіндегі ең танымалдарының бірі. == Нобель сыйлықтары == [[Сурет:Worldmapnobellaureatesbycountry2.PNG|thumb|Түрлі елдердің Нобель лауреаттарының саны]] [[1895]] жылы құрылған және келесі бес бағыттың өкілдеріне сыйлық беруді қарастыратын [[Альфред Нобель]]дің өсиетнамасына сәйкес құрылған: * [[Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығы|әдебиет]] ([[Швеция]]да [[1901 жыл]]дан беріледі); * [[Физика саласындағы Нобель сыйлығы|физика]] ([[Швеция]]да [[1901 жыл]]дан беріледі); * [[Химия саласындағы Нобель сыйлығы|химия]] ([[Швеция]]да [[1901 жыл]]дан беріледі); * [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы|физиология немесе медицина]] ([[Швеция]]да [[1901 жыл]]дан беріледі); * [[Бейбітшілік саласындағы Нобель сыйлығы|Бейбітшілік]] сыйлығы бүкіл әлемде бейбітшілікті күшейтуге [[іс-әрекет]]і үшін беріледі ([[Норвегия]]да [[1901 жыл]]дан беріледі);<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б. ISBN 9965-808-89-9</ref> * Сонымен қатар, Нобельдің өсиетнамасынан тыс, [[1969 жыл]]дан бастап швед банктің бастамасымен [[Экономика саласында Нобель сыйлығы|экономика сыйлығы]] беріледі. Ол басқа да [[Носель (Канталь)|Нобель]] жүлделермен бірдей шарттарда марапатталды. Болашақта, Нобель қорының басқарма номинациялар санын көбейтпеу туралы шешім қабылдады. Қазіргі уақытта Нобель сыйлығының шамасы 10 млн (шамамен 1,05 млн еуро немесе 1,5 млн $) швед кронын құрайды. {{anchor|Нобель лекциясы}}Әр лауреаттан «Нобельдік мемориалдық дәріс» деп аталатын сөз алуы талап етіледі, ол кейін Нобель қорымен арнайы көлемде жарияланады . == Нобель сыйлығының мөлшері == [[Нобель қоры]] [[1900 жыл]]ы жеке тәуелсіз үкіметтік емес ұйым ретінде құрылды, оның бастапқы капиталы 31,6 млн швед кронасын (ағымдағы бағамен, бұл сома шамамен 1,65 млрд кронаға тең) құрады, ал ағымдағы доллардың бағамының (2012 жылдың жазы) тұрғысынан - шамамен $ 250 млн. Лауреаттарға төленген сыйлықақылар бағалы қағаздармен жасалған мәмiлелердiң пайызы есебінен төленген. Бірінші сыйлықтар 150 000 кронаны (2009 жылғы бағалар бойынша 7.87 млн швед кронасы) болды. Қазіргі уақытта (2009) қордың капиталы 3 млрд 112 млн швед кронасын (шамамен 450 млн АҚШ доллары) құрайды, ал жүлделер 10 млн [[швед кроны]]н құрайды <ref>[http://nobelprize.org/nobel_prizes/about/prize_amounts.pdf Нобель сыйлығының ақшалай баламасы. Анықтамалық]</ref>, шамамен 1,4 млн АҚШ $ балама. * 1992 жылы — 1,04 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2000 жылы — 0,9 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2003 жылы — 1,34 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2004 жылы — 1,46 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2005 жылы — 1,25 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2006 жылы — 1,45 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2007 жылы — 1,56 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2008 жылы — 1,25 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2009 жылы — 1,45 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2010 жылы — 1,5 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]]<ref>[http://www.tursvodka.ru/information/exchange_rates/752/840/dynamic/ Долларға швед кронының кросс-бағамы динамикасы. Анықтамалық] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101229120544/http://www.tursvodka.ru/information/exchange_rates/752/840/dynamic/ |date=2010-12-29 }}</ref> * 2011 жылы — 1,4 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2012 жылы — 1,2 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2015 жылы — 950 мың [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2016 жылы — 1,1 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2017 жылы — 1,1 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2019 жылы — 1,1 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]]. 2012 жылы Нобель сыйлығының мөлшері 20 пайызға азайды - $ 1,1 млн дейін. Мұндай шешім 2012 жылдың маусым айында Нобель фондының басшылары кеңесінде қабылданған болатын. Басшылықтың ойы бойынша аталған шара ұйымның капиталының ұзақ мерзімде сарқылуын тежеуге мүмкіндік береді. == Тарихы == [[1900]] жылы Нобель қоры жасалды – бастапқы капиталы 31 млн швед кронынан тұратын дербес, тәуелсіз, мемлекеттік емес ұйым. [[1969]] жылдан бастап [[Швед банкі]]нің ынтасымен экономика бойынша да сыйлық сыйланатын болды. Одан кейін Нобель қоры номинация санын арттырмауды шешті. Жыл сайын адам іс-әрекетінің келесі салалар бойынша жеткен жетістіктері үшін Нобель сыйлығы беріледі: Физика – [[1901]] жылдан бастап, [[Швеция]] [[Химия]] – [[1901]] жылдан бастап, Швеция Медицина және физиология – [[1901]] жылдан бастап, [[Швеция]] [[Экономика]] – [[1969]] жылдан бастап, Швеция Әдебиет – [[1901]] жылдан бастап, Швеция Әлемді қорғау – 1901 жылдан бастап, [[Норвегия]] === Нобель сыйлығының баламалары === Ғылымның көптеген салалары нобель сыйлығымен “қамтылмай” қалды. Нобель сыйлығының беделді және танымалдығына сәйкес, басқа салаларда ең беделді марапаттауды бейресми түрде Нобельдік деп атайды. === Математика және информатика === Алғашында Нобель математиканы сыйлық берілетін ғылым салаларының тізіміне қосты да, кейінірек оны әлем сыйлығымен алмастырып, сызып тастады. Анық себебі белгісіз; көбінесе оны швед математигінің атымен байланыстырады, сол уақыттағы швед математикасының озаты [[Миттаг-Леффлер]], оны Нобель [[Стокгольм Университеті]] үшін қайырымдылықты мазасыз сұрағандықтан жақтырмай қалған болатын. Екінші болжам бойынша Нобель [[Софья Ковалевская]]ны жақсы көрген, ал ол Миттаг-Леффлерді таңдады. Сонымен қатар мынадай болжам да бар, Нобель сыйлықты тек адамзатқа нақты және көрнекті пайдасын тигізетін жетістіктерге бермек болған, ал математика жетістіктері, әлеуметтің көзқарасы бойынша, мұндайға жатпайды. Математика бойынша нобель сыйлығының “баламалары” болып [[Филдс сыйлығы|Филдстық сыйлық]] және [[Абелев сыйлығы|Абелевтық сыйлық]] жатады, информатика саласында – [[Тьюринг]] сыйлығы жатады. === Экономика === Бейресми түрде бұлай Альфред Нобельдің құрметіне [[Швеция Банкі]]нің экономикалық ғылымдағы сыйлықтарын атайды. Экономика саласы бойынша ең беделді сыйлық болып табылады. Нобель сыйлығымен марапаттау салтанаттарында берілетін басқа сыйлықтардан ерекшелігі, бұл сыйлыққа қаржы Альфред Нобельдің мұрасынан бөлінбейді, оның өсиетнамасында экономика аталған жоқ. Сондықтан, бұл сыйлықты “шынайы нобельдік” деп санау дискуссиялық сұрақ болып табылады. Бұл сыйлық 1969 жылы Швед Банкімен оның 300-жылдығына орай қабылданды. Экономика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты 12 қазанда жарияланады; барлық сыйлықты беру салтанаты [[Стокгольм]]де жыл сайын 10 желтоқсанда өтеді. ==Сыйлыққа сынау== Іс жүзіндегі өсиетнамаға сәйкессіздік <br /> Нобель өсиетнамасы бойынша сыйлық берілетін жылы болған жаңалықтар, жетістіктер үшін сыйлық берілуі керек болған. Бұл іс жүзінде сақталмайды. === Табиғи-ғылымдық сыйлықтар === Көптеген ғалымдар олардың жаңалықтары мен ашылымдарына сыйлық берілу үшін “ уақыт сынағынан” өткенше, қайтыс болды. Сонымен қатар сыйлықтардың бір ғылыми мектептердің өкілдеріне берілетіні байқалды. === Қоғамдық сыйлықтар === XX ғасырдың басынан-ақ сыйлық лауреаттарының ресми сынақтарға сәйкестігі жөнінде сұрақ қарастырылды. Жекелеп алғанда, әдебиет бойынша Нобель сыйлығының лауреаттарының арасында бүкіләлемге танымал авторлармен қатар танымалдықты олардың қоғамдық және саяси іс-әрекеттерінің арқасында алған жазушылар да кездеседі. Әлемнің нобель сыйлығында да осындай жағдай бар, кейбір тұлғаларға (атап айтқанда [[Кофи Аннан]], [[Ясир Арафат]]) берілуі халықтың түсініспеушілігін тудырды. Әдебиет бойынша номинациялар да сондай бір құпиялықпен қапталған, өйткені номинаттардың өздері қандай өзгеріс жасағандарын білмейді. Осылайша әлемдік МАҚ [[Ресей]]ден Константин Кедров және Белла Ахмадуллина ақындарының номинациясы туралы ақпаратты жіберіп алды, бірақ ешкім ақындардың өздерінен номинацияға рұқсаттарын сұраған жоқ. == Тағы қараңыз == * [[Нобель комитеті]] == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} {{Нобель сыйлығы}} [[Санат:Ғылымтану]] [[Санат:Сыйлықтар]] [[Санат:Ғылым]] [[Санат:Әлеуметтану]] [[Санат:Саясаттану]] {{stub}} fi3q73ctjy5u3ze2vxa607sz01kdi0r 3319500 3319496 2024-04-25T13:56:49Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Құрманәлі Абылайхан 54|Құрманәлі Абылайхан 54]] ([[User talk:Құрманәлі Абылайхан 54|т]]) өңдемелерінен [[User:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:AlfredNobel adjusted.jpg|thumb|[[Альфред Нобель]]]] '''Нобель сыйлықтары''' <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. ISBN 9965-808-78-3</ref> ''([[швед тілі|шведше]]:Nobelpriset, {{lang-en|Nobel Prize}})'' — жыл сайын әйгілі ғылыми зерттеу, революциялық жаңалықтар немесе мәдениет не қоғам дамуына зор үлес қосатын жұмыстар үшін берілетін халықаралық сыйлықтардың ішіндегі ең танымалдарының бірі. == Нобель сыйлықтары == [[Сурет:Worldmapnobellaureatesbycountry2.PNG|thumb|Түрлі елдердің Нобель лауреаттарының саны]] [[1895]] жылы құрылған және келесі бес бағыттың өкілдеріне сыйлық беруді қарастыратын [[Альфред Нобель]]дің өсиетнамасына сәйкес құрылған: * [[Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығы|әдебиет]] ([[Швеция]]да [[1901 жыл]]дан беріледі); * [[Физика саласындағы Нобель сыйлығы|физика]] ([[Швеция]]да [[1901 жыл]]дан беріледі); * [[Химия саласындағы Нобель сыйлығы|химия]] ([[Швеция]]да [[1901 жыл]]дан беріледі); * [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы|физиология немесе медицина]] ([[Швеция]]да [[1901 жыл]]дан беріледі); * [[Бейбітшілік саласындағы Нобель сыйлығы|Бейбітшілік]] сыйлығы бүкіл әлемде бейбітшілікті күшейтуге [[іс-әрекет]]і үшін беріледі ([[Норвегия]]да [[1901 жыл]]дан беріледі);<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б. ISBN 9965-808-89-9</ref> * Сонымен қатар, Нобельдің өсиетнамасынан тыс, [[1969 жыл]]дан бастап швед банктің бастамасымен [[Экономика саласында Нобель сыйлығы|экономика сыйлығы]] беріледі. Ол басқа да Нобель жүлделермен бірдей шарттарда марапатталды. Болашақта, Нобель қорының басқарма номинациялар санын көбейтпеу туралы шешім қабылдады. Қазіргі уақытта Нобель сыйлығының шамасы 10 млн (шамамен 1,05 млн еуро немесе 1,5 млн $) швед кронын құрайды. {{anchor|Нобель лекциясы}}Әр лауреаттан «Нобельдік мемориалдық дәріс» деп аталатын сөз алуы талап етіледі, ол кейін Нобель қорымен арнайы көлемде жарияланады . == Нобель сыйлығының мөлшері == [[Нобель қоры]] [[1900 жыл]]ы жеке тәуелсіз үкіметтік емес ұйым ретінде құрылды, оның бастапқы капиталы 31,6 млн швед кронасын (ағымдағы бағамен, бұл сома шамамен 1,65 млрд кронаға тең) құрады, ал ағымдағы доллардың бағамының (2012 жылдың жазы) тұрғысынан - шамамен $ 250 млн. Лауреаттарға төленген сыйлықақылар бағалы қағаздармен жасалған мәмiлелердiң пайызы есебінен төленген. Бірінші сыйлықтар 150 000 кронаны (2009 жылғы бағалар бойынша 7.87 млн швед кронасы) болды. Қазіргі уақытта (2009) қордың капиталы 3 млрд 112 млн швед кронасын (шамамен 450 млн АҚШ доллары) құрайды, ал жүлделер 10 млн [[швед кроны]]н құрайды <ref>[http://nobelprize.org/nobel_prizes/about/prize_amounts.pdf Нобель сыйлығының ақшалай баламасы. Анықтамалық]</ref>, шамамен 1,4 млн АҚШ $ балама. * 1992 жылы — 1,04 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2000 жылы — 0,9 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2003 жылы — 1,34 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2004 жылы — 1,46 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2005 жылы — 1,25 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2006 жылы — 1,45 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2007 жылы — 1,56 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2008 жылы — 1,25 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2009 жылы — 1,45 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2010 жылы — 1,5 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]]<ref>[http://www.tursvodka.ru/information/exchange_rates/752/840/dynamic/ Долларға швед кронының кросс-бағамы динамикасы. Анықтамалық] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101229120544/http://www.tursvodka.ru/information/exchange_rates/752/840/dynamic/ |date=2010-12-29 }}</ref> * 2011 жылы — 1,4 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2012 жылы — 1,2 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2015 жылы — 950 мың [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2016 жылы — 1,1 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2017 жылы — 1,1 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]] * 2019 жылы — 1,1 млн [[АҚШ доллары|АҚШ $]]. 2012 жылы Нобель сыйлығының мөлшері 20 пайызға азайды - $ 1,1 млн дейін. Мұндай шешім 2012 жылдың маусым айында Нобель фондының басшылары кеңесінде қабылданған болатын. Басшылықтың ойы бойынша аталған шара ұйымның капиталының ұзақ мерзімде сарқылуын тежеуге мүмкіндік береді. == Тарихы == [[1900]] жылы Нобель қоры жасалды – бастапқы капиталы 31 млн швед кронынан тұратын дербес, тәуелсіз, мемлекеттік емес ұйым. [[1969]] жылдан бастап [[Швед банкі]]нің ынтасымен экономика бойынша да сыйлық сыйланатын болды. Одан кейін Нобель қоры номинация санын арттырмауды шешті. Жыл сайын адам іс-әрекетінің келесі салалар бойынша жеткен жетістіктері үшін Нобель сыйлығы беріледі: Физика – [[1901]] жылдан бастап, [[Швеция]] Химия – [[1901]] жылдан бастап, Швеция Медицина және физиология – [[1901]] жылдан бастап, Швеция [[Экономика]] – [[1969]] жылдан бастап, Швеция Әдебиет – [[1901]] жылдан бастап, Швеция Әлемді қорғау – 1901 жылдан бастап, [[Норвегия]] === Нобель сыйлығының баламалары === Ғылымның көптеген салалары нобель сыйлығымен “қамтылмай” қалды. Нобель сыйлығының беделді және танымалдығына сәйкес, басқа салаларда ең беделді марапаттауды бейресми түрде Нобельдік деп атайды. === Математика және информатика === Алғашында Нобель математиканы сыйлық берілетін ғылым салаларының тізіміне қосты да, кейінірек оны әлем сыйлығымен алмастырып, сызып тастады. Анық себебі белгісіз; көбінесе оны швед математигінің атымен байланыстырады, сол уақыттағы швед математикасының озаты [[Миттаг-Леффлер]], оны Нобель [[Стокгольм Университеті]] үшін қайырымдылықты мазасыз сұрағандықтан жақтырмай қалған болатын. Екінші болжам бойынша Нобель [[Софья Ковалевская]]ны жақсы көрген, ал ол Миттаг-Леффлерді таңдады. Сонымен қатар мынадай болжам да бар, Нобель сыйлықты тек адамзатқа нақты және көрнекті пайдасын тигізетін жетістіктерге бермек болған, ал математика жетістіктері, әлеуметтің көзқарасы бойынша, мұндайға жатпайды. Математика бойынша нобель сыйлығының “баламалары” болып [[Филдс сыйлығы|Филдстық сыйлық]] және [[Абелев сыйлығы|Абелевтық сыйлық]] жатады, информатика саласында – [[Тьюринг]] сыйлығы жатады. === Экономика === Бейресми түрде бұлай Альфред Нобельдің құрметіне [[Швеция Банкі]]нің экономикалық ғылымдағы сыйлықтарын атайды. Экономика саласы бойынша ең беделді сыйлық болып табылады. Нобель сыйлығымен марапаттау салтанаттарында берілетін басқа сыйлықтардан ерекшелігі, бұл сыйлыққа қаржы Альфред Нобельдің мұрасынан бөлінбейді, оның өсиетнамасында экономика аталған жоқ. Сондықтан, бұл сыйлықты “шынайы нобельдік” деп санау дискуссиялық сұрақ болып табылады. Бұл сыйлық 1969 жылы Швед Банкімен оның 300-жылдығына орай қабылданды. Экономика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты 12 қазанда жарияланады; барлық сыйлықты беру салтанаты [[Стокгольм]]де жыл сайын 10 желтоқсанда өтеді. ==Сыйлыққа сынау== Іс жүзіндегі өсиетнамаға сәйкессіздік <br /> Нобель өсиетнамасы бойынша сыйлық берілетін жылы болған жаңалықтар, жетістіктер үшін сыйлық берілуі керек болған. Бұл іс жүзінде сақталмайды. === Табиғи-ғылымдық сыйлықтар === Көптеген ғалымдар олардың жаңалықтары мен ашылымдарына сыйлық берілу үшін “ уақыт сынағынан” өткенше, қайтыс болды. Сонымен қатар сыйлықтардың бір ғылыми мектептердің өкілдеріне берілетіні байқалды. === Қоғамдық сыйлықтар === XX ғасырдың басынан-ақ сыйлық лауреаттарының ресми сынақтарға сәйкестігі жөнінде сұрақ қарастырылды. Жекелеп алғанда, әдебиет бойынша Нобель сыйлығының лауреаттарының арасында бүкіләлемге танымал авторлармен қатар танымалдықты олардың қоғамдық және саяси іс-әрекеттерінің арқасында алған жазушылар да кездеседі. Әлемнің нобель сыйлығында да осындай жағдай бар, кейбір тұлғаларға (атап айтқанда [[Кофи Аннан]], [[Ясир Арафат]]) берілуі халықтың түсініспеушілігін тудырды. Әдебиет бойынша номинациялар да сондай бір құпиялықпен қапталған, өйткені номинаттардың өздері қандай өзгеріс жасағандарын білмейді. Осылайша әлемдік МАҚ [[Ресей]]ден Константин Кедров және Белла Ахмадуллина ақындарының номинациясы туралы ақпаратты жіберіп алды, бірақ ешкім ақындардың өздерінен номинацияға рұқсаттарын сұраған жоқ. == Тағы қараңыз == * [[Нобель комитеті]] == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} {{Нобель сыйлығы}} [[Санат:Ғылымтану]] [[Санат:Сыйлықтар]] [[Санат:Ғылым]] [[Санат:Әлеуметтану]] [[Санат:Саясаттану]] {{stub}} 03kyyp1ehcxlqiqfqyiyq299kz5r9ri 0 14226 3319596 3093452 2024-04-25T16:33:43Z O.Makpal08 152255 орфографиялык кателерды тузедым wikitext text/x-wiki [[Сурет:Vladimir Putin 26 May 2002-10.jpg|нобай|250px|[[2002 жыл]]ғы [[26 мамыр]]. Журналистер [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] мен [[Тарья Халонен]]нен сұқбат алуда.]] '''Журналист''' — қоғамдық ақпараттық саланың қызметкері болып есептеледі. Ол жаңалықты халыққа таратушы болып табылады. Журналист [[газет]]-[[журнал]] немесе [[радио]] мен [[теледидар]] жұмысын атқарып, [[шығармашылық]] қызмет жасайды. Ол [[редакция]] жұмысында бірінші – ұйымдастырушылық, екінші – әдеби өңдеу, үшінші – шығармашылықпен айналысады. Бұл үшін оған білім мен қабілет керек. Қандай оқиғаны болсын тапқырлықпен, сенімді түрде, көз жеткізіліп жазатын болуы керек. Жұртқа өмір жайлы толғап айта білу де үлкен өнер. Ол үшін тіл, сөз байлығын қолдану қажет. Тағы бір айтарлық жайт, журналист қоғамдық қайраткер бола алса, тіпті жақсы. Ол заман, уақыт ағымын жақсы түсіну тиіс. Әсіресе, идеяға толы материалдар жазып, жұрттың назарын аудара білген жөн. Журналистің тағы бір қасиеті — оның саяси-әлеуметтік қызметіне, дүниеге деген көзқарасына, позициясына байланысты. Бұл жан-жақты білімділік пен саяси-азаматтық тұрғыдан өсу, кемшіліктерге төзбеу, уақытпен санаспау керектігін білдіреді. Журналист өз ісіне адал берілген маман болуы тиіс. Соңдай-ақ, журналист көпшіл болуы, жұртпен тез ортақ тіл тапқыш болса, тіпті жақсы. Ол қашанда жинақы, қиын жағдайдың өзінде жұмыс істей алатын, аңғарымпаз және сезгіш болуы керек. == Тағы қараңыз == * [[Журналистика]] * [[Журналистикадағы қарым-қатынас]] * [[Журналистің міндеті]] * [[Журналистік ұйымдар мен порталдар]] {{commonscat|Journalists}} [[Санат:Медиамамандықтар]] [[Санат:Журналистер]] [[Санат:Журналистика]] 70tu54etnwfc3uepojy1wyoy2he6nnm 3319599 3319596 2024-04-25T16:42:36Z O.Makpal08 152255 өңделген ақпарат қостым wikitext text/x-wiki [[Сурет:Vladimir Putin 26 May 2002-10.jpg|нобай|250px|[[2002 жыл]]ғы [[26 мамыр]]. Журналистер [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] мен [[Тарья Халонен]]нен сұқбат алуда.]] '''Журналист''' — қоғамдық ақпараттық саланың қызметкері болып есептеледі. Ол жаңалықты халыққа таратушы болып табылады. Журналист [[газет]]-[[журнал]] немесе [[радио]] мен [[теледидар]] жұмысын атқарып, [[шығармашылық]] қызмет жасайды. Ол [[редакция]] жұмысында бірінші – ұйымдастырушылық, екінші – әдеби өңдеу, үшінші – шығармашылықпен айналысады. Бұл үшін оған білім мен қабілет керек. Қандай оқиғаны болсын тапқырлықпен, сенімді түрде, көз жеткізіліп жазатын болуы керек. Жұртқа өмір жайлы толғап айта білу де үлкен өнер. Ол үшін тіл, сөз байлығын қолдану қажет. Тағы бір айтарлық жайт, журналист қоғамдық қайраткер бола алса, тіпті жақсы. Ол заман, уақыт ағымын жақсы түсіну тиіс. Әсіресе, идеяға толы материалдар жазып, жұрттың назарын аудара білген жөн.Журналимт мамандығы сан алуан қиындығы мен қызығы мол, жауапты сала. Журналистің тағы бір қасиеті — оның саяси-әлеуметтік қызметіне, дүниеге деген көзқарасына, позициясына байланысты. Бұл жан-жақты білімділік пен саяси-азаматтық тұрғыдан өсу, кемшіліктерге төзбеу, уақытпен санаспау керектігін білдіреді. Журналист өз ісіне адал берілген маман болуы тиіс. Соңдай-ақ, журналист көпшіл болуы, жұртпен тез ортақ тіл тапқыш болса, тіпті жақсы. Ол қашанда жинақы, қиын жағдайдың өзінде жұмыс істей алатын, аңғарымпаз және сезгіш болуы керек. == Тағы қараңыз == * [[Журналистика]] * [[Журналистикадағы қарым-қатынас]] * [[Журналистің міндеті]] * [[Журналистік ұйымдар мен порталдар]] {{commonscat|Journalists}} [[Санат:Медиамамандықтар]] [[Санат:Журналистер]] [[Санат:Журналистика]] kyai1muvkwz6z6jk1r4jpugb0pc3n5k 3319605 3319599 2024-04-25T16:58:55Z Nurtenge 93712 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Vladimir Putin 26 May 2002-10.jpg|нобай|250px|[[2002 жыл]]ғы [[26 мамыр]]. Журналистер [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] мен [[Тарья Халонен]]нен сұқбат алуда.]] '''Журналист''' — қоғамдық ақпараттық саланың қызметкері болып есептеледі. Ол жаңалықты халыққа таратушы болып табылады. Журналист [[газет]]-[[журнал]] немесе [[радио]] мен [[теледидар]] жұмысын атқарып, [[шығармашылық]] қызмет жасайды. Ол [[редакция]] жұмысында бірінші – ұйымдастырушылық, екінші – әдеби өңдеу, үшінші – шығармашылықпен айналысады. Бұл үшін оған білім мен қабілет керек. Қандай оқиғаны болсын тапқырлықпен, сенімді түрде, көз жеткізіліп жазатын болуы керек. Жұртқа өмір жайлы толғап айта білу де үлкен өнер. Ол үшін тіл, сөз байлығын қолдану қажет. Тағы бір айтарлық жайт, журналист қоғамдық қайраткер бола алса, тіпті жақсы. Ол заман, уақыт ағымын жақсы түсіну тиіс. Әсіресе, идеяға толы материалдар жазып, жұрттың назарын аудара білген жөн. Журналистің тағы бір қасиеті — оның саяси-әлеуметтік қызметіне, дүниеге деген көзқарасына, позициясына байланысты. Бұл жан-жақты білімділік пен саяси-азаматтық тұрғыдан өсу, кемшіліктерге төзбеу, уақытпен санаспау керектігін білдіреді. Журналист өз ісіне адал берілген маман болуы тиіс. Соңдай-ақ, журналист көпшіл болуы, жұртпен тез ортақ тіл тапқыш болса, тіпті жақсы. Ол қашанда жинақы, қиын жағдайдың өзінде жұмыс істей алатын, аңғарымпаз және сезгіш болуы керек. == Тағы қараңыз == * [[Журналистика]] * [[Журналистикадағы қарым-қатынас]] * [[Журналистің міндеті]] * [[Журналистік ұйымдар мен порталдар]] == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Journalists}} [[Санат:Медиамамандықтар]] [[Санат:Журналистер]] [[Санат:Журналистика]] 20ja4rgxjqoktrw0roks1kpay22c6ek 0 15406 3319688 2419210 2024-04-26T00:00:01Z Robert Flogaus-Faust 12826 image added wikitext text/x-wiki [[File:Empetrum nigrum RF.jpg|thumb|''Empetrum nigrum'']] '''Субүлдірген''' (Empetrum nigrum) — мәңгі жасыл болып өсетін бұта. Тундрада, Еуропаның, Азияның, Солтүстік Американың тауларында және орманды аймақтың солтүстік жағындағы шымтезекті шалшық жерлерде өседі. Субүлдіргеннің жемісі аса дәмді болмаса да, жергілікті халық тамаққа пайдаланады. ==Тағы қараңыз== ==Дереккөздер== *Т. Мұсақұлов, ОРЫСША-ҚАЗАҚША ТҮСІНДІРМЕЛІ БИОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІК І-том ҚАЗАҚМЕМЛЕКЕТБАСПАСЫ, Алматы — 1959, Редакциясын басқарған: Биология ғылымының докторы профессор Т. Дарқанбаев {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Көкбұталар]] {{stub}} bn3owoju46l1gfolxj21emacrixdtem 0 15496 3319871 3312289 2024-04-26T09:30:02Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki [[File:AncientGreekDialects (Woodard) ru.svg|thumb| alt=A.| ''[[Ежелгі Грек елдерінің диалектілері]]''.]] '''Топонимика''' — [[ономастика]]ның жер-су, елді мекен атауларының шығуы мен пайда болуын ([[этимология]]сын), мағынасын, құрылымының дамуын, таралу аймағын, қазіргі жағдайын, [[грамматика]]лық, [[фонетика]]лық пішінін, жазылуы мен екінші бір тілде берілуін зерттейтін құрамдас бөлігі. Бұл гректің «топос» — орын, жер, «онома» — атау деген екі сөзінен тұрады, яғни жер-су атаулары деген сөз. <br/> [http://anatili.kz/?p=5514 Топоним] дер, яғни жер-су аттары, негізінен үш бағытта зерттеледі: # [[семантика]]сы (мағынасы); # жасалу жолдары; # [[этимология]]сы. Топонимика ''[[география]]'', ''тарих, тіл білімі, [[этнология]]'' ғылымдарының деректеріне сүйеніп, өзара байланыста дамиды. Кез келген аумақтың [[география]]лық атауларының жиынтығы сол жердің ''[[топонимия]]сын'' құрайды. [http://anatili.kz/?p=5514 Топоним] дер зерттелетін [[география]]лық нысандардың көлеміне не мөлшеріне қарай ''[[макротопоним]]дерге'' (тау жоталары, үлкен [[ойпат]]тар, [[мұхит]]тар, т.б.), ''[[мезотопоним]]дерге'' (жеке таулар, [[теңіз]]дер, т.б.), ''[[микротопоним]]дерге'' (көл, бұлақ, құдық, қоныс, т.б.) бөлінеді. Топонимика тіл тарихын зерттеуде маңызды дерек көзі болып саналады. Өйткені кейбір [[топоним]]дер (әсіресе, [[эндоороним]]дер мен [[эндогидроним]]дер) [[архаизм]]дер мен [[диалектизм]]дерді тұрақты сақтайды, көбінесе олар сол аумақты мекендеген халықтың [[субстрат]] тілдерінен бай мағлұмат береді. [http://anatili.kz/?p=5514 Топоним] дердің халық берген дұрыс нұсқасын барлық жағдайда және басқа тілдерде дұрыс жазылуының маңызы зор. Қазақ тілінің Топонимикасын Ғ.Қоңқашбаев, Н.Баяндин, А.Әбдірахманов, т.б. ғалымдар зерттеген.<ref name="source1">Қазақстан ұлттық энциклопедиясы</ref> ==Тарихы== [[File:Biruni Iranian.jpg|thumb|300px|Әбу Райхан Мұхаммед ибн Ахмед әл-Бируни]] Географиялық атауларға және олардың семантикалық мазмұнына деген қызығушылық адамзат өркениетінің қалыптасуының ең ерте кезеңдерінде туындады. Ежелгі Египеттегі мәтіндерде топонимдер сипатталып, жіктелген, бірақ бұл атаулар көбінесе мифологиялық сюжеттермен байланысты болды. Б. з. I ғ. топонимикалық ақпаратты ғылыми түрде қолдануға алғашқы әрекеттер жасалған. Оңтүстік Испаниядан шыққан, ежелгі ғалым Помпононь Мела «De situ orbis», сондай-ақ «Хорография» атымен танымал, жұмысында алғашқы рет топонимдерді ғылыми құрал ретінде қолданды. Белгілі бір тілге жататын географиялық атаулардың негізінде автор өзінің туған жері - оңтүстіктегі Лузитан мен Селтик аймақтарының шекараларын анықтауға тырысты. Бұл жұмыста автор географиялық атаулардың испан немесе басқа тілдерге тиесілігі негізінде, өзінің туған жерінің Лузитан мен Селтик аймақтарының - Иберий түбегінің оңтүстігінің шекарасын анықтауға тырысты. Сонымен қатар, топонимикалық деректерге деген ғылыми көзқарасты ортағасырлық Шығыс ғалымдарының шығармаларында да байқауға болады. Олардың қатарында: армян ғалымы [[Мовсес Хоренатси]] (VII ғасыр), Орталық Азия зерттеушісі және энциклопед [[Әбу Райхан әл-Бируни]] (X-XI ғасыр), түрік географы және тілші [[Махмұд Қашқари]] (XI ғасыр). Бұл ғалымдар топонимдердің этимологиясын ғылыми түрде түсіндіріп, Азияның гидронимдерінің қызықты түсіндірмелерін қалдырды. Алайда, ортағасырлық әртүрлі дерек көздерінде кездесетін жеке топонимдердің түсіндірмесі көбінесе спекуляцияға негізделген, өйткені топонимикалық заңдылықтарды анықтаудың әдістері әлі де болмады. Географиялық атауларға ғылыми географиялық ақпараттың маңызды көзі ретіндегі қызығушылық Ресейде XVIII ғасырда пайда бола бастады. Топонимдік бағыттағы зерттеудің негізін қалаушы, топонимияны географияның элементі ретінде қарастырған тарихшы және географ - В.Н. Татишев. Топонимикалық деректер географиялық зерттеулерде XIX ғасырда кеңінен қолданылды. Ең алдымен, Н.А. Надеждиннің «Ресей әлемінің тарихи географиясының тәжірибесі» (1837) топонимикалық материалға негізделген жұмысын айтап өткен жөн. Автор топонимикалық жоспарды тарихи-географиялық зерттеуде картографиялық әдісті қолдану қажеттілігі мәселесін көтереді. Ол сондай-ақ кейіннен қанатты болып кеткен: «Топонимика - бұл Жердің тілі» дәйексөзінің авторы. Топонимикалық зерттеулер А.Х. Востоков, М.А.Кастрен, Я.Кроттың сиақты академиктердің шығармаларында қарастырылады. Осылай, XVIII - XIX ғасырларда топонимика саласының негізі қаланып, айтарлықтай материал жинақталып, топонимияның жиі кездесетін заңдылықтары анықталды. [[Сурет:Л. С. Берг.jpg|left|Лев Семёнович (Симонович) Берг|нобай]] ХХ ғасырдың бірінші жартысында академик [[Л. С. Берг]] өзінің еңбектерінде танымал географиялық терминдер мен топонимдерді жинау, жіктеу, зерттеу және қолданудың география ғылымы үшін маңыздылығы туралы жазған. Ол былай деп жазды: «Тұрақты жергілікті халықтың ғасырлар бойы бақылауы мен данышпан халықтың шығармашылығының нәтижесі бола отырып, халықтық терминдер филологтар мен әсіресе географтардың назарына лайық». Автор алғаш рет терминдерді семантикалық өзгеріс феноменін байқап, кейін әртүрлі топонимикалық жүйелердің мысалдарын зерттеген. Топонимдерді географиялық зерттеуді қалыптастыру және дамыту үдерісіндегі маңызды кезең - ұлы ғалым-географ [[В.П. Семенов-Тянь-Шанскийдің]] жұмыстары. Топонимика ғылым ретінде ХХ ғасырдың екінші жартысындағы ғалымдардың еңбектерінің арқасында дамыды. [[А.В. Никонов]] бірқатар топонимикалық заңдарды тұжырымдады, топонимияның тарихилығын көрсетті, типологиясы мен жіктелуін жетілдірді. А. В. Суперанская жалқы есімдердің теориясын дамытуға айтарлықтай үлес қосты. Топонимикалық зерттеулердің теориялық негіздері О.Н.Тручевтің, В. Н. Топоровтың, Н.И.Толстойдың, А.Поповтың, Ю.А.Карпенконың және т. б. ғалымдардың шығармаларында қарастырылған.<ref>Басик, С. Н. (2006). Учебное пособие по курсу" Общая топонимика"</ref> Заманауи геотопонимикалық зерттеу бағытының негізін қалаушы ретінде Е.М.Мұрзаевті қарастыруға болады. Ол танымал географиялық терминдерден географиялық ақпарат алу әдісін ұсынды. Автор топонимдер географиялық орта туралы ақпарат көзі ретінде қарастырды. Э.М.Мұрзаевтың көпжылдық зерттеулерінің нәтижесінде көптеген жұмыстар жазылды, соның ішінде «Халықтық географиялық терминдер сөздігі». Е.М.Поспеловтың еңбектері топонимикадағы математикалық және картографиялық әдістерге, халық терминологиясы және географияны оқыту үдерісінде топонимияның қолданысына бағытталған. Әлемнің түкпір-түкпірінде географиялық атауларды зерттеуге айтарлықтай үлес қосқан ғалымдар: А. Доза, А. Шерпилё (Франция); Г. Краэ, М. Фасмер([[Германия]]), Э. Экуолл, А. Смит, А.. Рум, С. Мэттьюз (Великобритания); А. Профоуз, В. Шмилауэр (Чехия); В. Тащицкий, Й. Сташевский, С. Роспонд, К. Рымут (Польша); В. Георгиев (Болгария); Л. Киш (Венгрия), И. Иордан, Г. Драгу (Румыния); М. Ольсон (Швеция); Дж. Р. Стюарт, Н. Холмер (США), Дж. Армстронг (Канада), А. Кардозу (Бразилия) және т. б. көптеген ғалымдар. Әртүрлі ғылым өкілдерінің күшімен топонимика ғылыми танымда өз орнын алды. == Жіктелуі == '''Ороним''' - жер үсті қабатындағы нысандарының: тау, қырат, шың атаулары. Мысалы: Алатау, Хан Тәңірі, Алтай, Орал, Қаратау. '''Спелеоним''' - жер асты қабатының нысандарының: үңгір, құдық, жар, лабиринт, сифон, жер асты өзен атаулары. '''[[Хороним]]''' - кез келген территория, аймақ, облыс, аудан атауы. Мысалы: әкімшілдік, қалалық, табиғи хоронимдер, Шығыс Қазақстан, Орта Азия, Еуразия, [[Алматы облысы]], Қызылжар ауданы. '''Агроним''' - жер бөлімшелерінің атауы. '''[[Гидроним]]''' - су нысандарының атауы. * '''Потамоним''' - өзен атауы. * '''Лимноним''' - көл, көлшік, тоған атаулары. Мысалы: Балқаш, Сасықкөл, Алакөл, Жалтыркөл. * '''Гелоним''' - саз, батпақ атауы. * '''Океаноним''' - мұхит не оның бөліктерінің атауы. Мысалы: Атлант мұхиты, [[Солтүстік Мұзды мұхит]], Үнді мұхиты. * '''Пелагоним''' - теңіз не оның бөліктерінің атауы. Мысалы: Каспий теңізі, Арал теңізі. * '''Пегоним''' - бұлақ атауы. Топонимика нысан ерекшеліктеріне байланысты келесідей бөлінеді: '''[[Ойконим]]''' - елді мекен атауы. * '''[[Астионим]]''' - қала атауы. Мысалы: Москва, Варшава, Прага, Вышний Волочек. * '''[[Урбаноним]]''' - қалаішілік нысан атаулары. Мысалы: агороним - алаң атаулары, годоним - көше атаулары, хороним, эмпороним-дүкен атаулары. * '''Комоним''' - ауылдық елді мекен атауы. Мысалы: Кеген, Нарыңқол, Қарасу, Жекекөл. '''Дромоним''' - кез келген байланыс жолдары, жер үсті, су, жер асты, әуе қатынас атаулары. Мысалы: Жібек жолы, Қасқа жол. '''Некроним''' - жерлеу орындары: зират, бейіттер мен молалардың атауы. Мысалы: Кеңсай, Ваганьковское кладбище. '''Дримоним''' - орман, алқап, тоғай атауы. Мысалы: Роща, Баума, Беловежская пуща. '''Инсулоним''' - арал атаулары. '''Экклезеоним''' - ғұрыпты өткізу орындары мен кез келген дінге бағну орындары монастырь, шіркеу атаулары. Мысалы: Орталық мешіт, Никольская церковь. Топонимдер зерттелетін географиялық нысандардың көлеміне не мөлшеріне қарай макротопонимдерге, мезотопонимдерге, микротопонимдерге бөлінеді.<ref name="uniface.kz">https://www.uniface.kz/index.php?post=article&section=1&id=301</ref> '''[[Макротопоним]]''' - ірі физикалық-географиялық объектілерінің: тау жоталары, үлкен ойпаттар, мұхиттар, т.б. атаулары. Мысалы: Сарыарқа, Ақжайық, Нарын, Бетпақ дала, Қызылқұм. '''Мезотопоним''' - жеке таулар, теңіздер, т.б. атаулары. '''[[Микротопоним]]''' (шағынтопоним) - кең қауымға беймәлім географиялық объектілердің:көл, бұлақ, құдық, қоныс, т.б. атаулары. Пайда болу жағынан эндоним және экзонимдерге жіктеледі. '''Эндоним''' - жергілікті халықтың өзі тұратын жердегі географиялық нысандарға берген атаулары. '''Экзоним''' - сол жерге отарлаушылардың не сырттан келгендердің берген атаулары. '''[[Этнотопоним]]''' - этнонимдердің қатысымен қалыптасқан жер-су атаулары. Мысалы: Қалмаққырған, Қоңырбұлақ, Базар, Шүршүтсу.<ref name="atau.kz">http://atau.kz/docs/3020.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220903234808/https://atau.kz/docs/3020.pdf|date=2022-09-03}} Мәдиева Г.Б., Иманбердиева С. Қ., Ономастика : зерттеу мәселелері, 2005. ISBN 9965-640-03-3</ref> ==Топонимика және география== География үшін топонимия өте маңызды. Топонимдер географиялық объектілердің орналасуын анықтайды және жеке географиялық түсініктерді көрсетеді. Тарих үшін уақыт бойынша бағдар маңызды болса, география үшін кеңістіктегі бағдар өте маңызды. «Географиялық орналасуы» ұғымы өте жақсы дамыған. Бұл жерде [https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%91%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9 Н. Баранскийдің] еңбегі үлкен рөл атқарды, оның айтуынша: « Географиялық объектілердің математикалық орналасуы координаттар жүйесінде, физикалық орналасу - физикалық картада, экономика-географиялық орналасу - экономикалық картады, саяси-географиялық орналасуы - саяси картада беріледі». Географиялық картаға түсірілген бұл және түрлі ақпараттың құдайы арасында номенклатураның құрметті орны бар. Географиялық картаға енгізілген осы және басқа да түрлі ақпараттардың ішінде номенклатура құрметті орынға ие. Географиялық нысандар алуан-түрлі болып келеді және оларды тағайындау үшін арнайы сөздер қажет. Брест және Бобруйск қалалары көлемдері бойынша шамамен тең және картада бірдей белгілермен белгіленеді. Бірақ олардың арасында тек математикалық немесе географиялық тұрғыда айырмашылықтар ғана емес, олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Бұл жерде А.В. Даринскийдің сөзін өте орынды: «жекелеген географиялық объектілердің әр-қайсысы өзінше ерекше және олардың әр-қайсысына олармен біртұтас болып келетін белгілі бір географиялық атау сәйкес келеді». География тек қана жеке ұғымдармен ғана емес, сондай-ақ апеллятив лексикада көрсетілген жалпы ұғымдармен және де географиялық терминдерде көрсетілген жеке географиялық ұғымдармен де жұмыс істейді. Жеке географиялық ұғымдар салыстырмалы, бірақ бағыныңқы емес. Бұл қатынастар келесі сипаттамаларда көрсетілген: 1. Жалпы географиялық ұғымдар. Мысалы, өзен, көл, жазық, тау және т.б. 2. Географиялық объектілердің өзіндік ерекшелігін айқындайтын жеке ұғымдар. Оларға мыналар жатады: а) географиялық объектілерге тән ерекшеліктер көрсететін ұғымдар (мысалы, Енисей, Байкал, Ұлы Орыс жазықтығы, Кавказ және т.б.); б) аймақтық ұғымдар, жекелеген елдердің немесе аймақтардың географиясын көрсететін ұғымдар (мысалы, [[Польша]], [[Франция]], [[Белорус Кеңестік Социалистік Республикасы|Белорус КСР]] және т.б. с) Күрделі жеке ұғымдар. Олар географиялық объектінің бірнеше ерекшеліктері негізінде қалыптасады: бедер пішіні, аймақтағы өзендердің ерекшеліктері, климат, топырақ, өсімдік, популяция және олардың айналысатын шаруашылығы және т.б. ерекшеліетер негізіндегі ұғымдар 3. Оқшауландырылған ұғымдар географиялық ортаға тән құбылыс. Мұндай ұғымдар тек география ғана емес, басқа ғылымдарға және географияға қатысты ақпарат қамтуы мүмкін(«табиғи жағдайлар», «шикізат көзі» және т.б.)<ref name="ReferenceA">Жучкевич В.А. Общая топонимика. Изд. 2-е, испр. и доп. – Минск: «Вышэйш. школа», 1968. – 432 с.</ref> Географиялық атаулар географияның өзіндік тілі болып табылады және олардың көбі жалпы атауға айналып, географиялық терминологияға айналып кетті: исланд минимумы, әлпілік қатпарлық, карст үдерісі және т.б. Кейде топонимдерде көрсетілген бірыңғай географиялық ұғымдар кең мағынаға ие болып, топоним негізінде географиялық терминдер пайда болуы мүмкін. Мысалы: Карст үстірті және карст (Карст құбылысы), Вулкано тауы және вулкан (вулкандық құбылыстар), Гейзер бұлағы және гейзер, Меандрас өзені және ирелең және т.б. Жиі атаудың өзі объектіні сипаттайды ([[Рудный]] қаласы, Верхнее өзені және т.б.) Топонимдер көбінесе бірыңғай географиялық ұғымдарды білдіретіндіктен, оларды географиялық ғылымнан тыс зерттеудің маңызы жоқ екені анық. Географияның бір бөлігі болып табылатын картография үшін де географиялық атаулар өте маңызды. Бұл жерде В.А. Казакевичтің сөзі өте орынды: «Кез-келген елдің картасы әрдайым ауданның орографиялық және гидрографиялық жағдайларын нақты көрсете білуі тиіс, сондай-ақ барлық географиялық атауларды картаға дұрыс түсірілуі қажет. Географиялық атаулар көрсетілмеген карта мылқау болып келеді, және оны қолданған адам көптеген қателіктер жібереді». Географиялық карта бізге алуан-түрлі ақпарат береді. Картаның мазмұны тек градустық тормен немесе тек дәстүрлі белгілермен ғана емес, көптеген атаулармен де көрсетілген. Бұл атаулар тек қана бағдар ретінде ғана емес, қосымша ақпарат көздері ретінде де қызмет етеді. Картадағы орынды анықтаған кезде, атауларды градустық тор қарағанда жиі қолданамыз және «[[Мәскеу]]ден солтүстікке қарай», «[[Орал]]дан тыс» және т.б. жиі қолданылады. Карта тек қаланың тек орналасуын ғана көрсетеді, бірақ ол туралы басқа ақпарат бермейді. Географиялық атаулардан айырылған карта өзінің құндылығын жоғалтады. Демек, 'мылқау' карта тек оқуға ғана қиындық тудырмайды, ол өзінің көптеген мүмкіндіктерін жоғалтады. Сондықтан, географиялық номенклатураның белгілі бір минимумын игерместейінше, картаны зерттеу мүмкін емес. ==Топонимика және тарих== Топонимдерді зерттеудің ғылыми маңызы жоғары. Топонимиканың тарих ғылымдарындағы маңызы географиялық атаулардың кейбір халықтардың таралу ареалын анықтаудағы, тарихи оқиғаларды қалпына келтірудегі рөлімен түсіндіріледі. Топонимдердің, әсіресе, эндонимдердің ең негізгі касиеті-олардың тұрақтылығы, сол үшін де мұндай атаулар адамзат тарихы, мәдениеті және тілі жөнінде көне ғылым мәліметтер береді.Жер, су, теңіз, өзен, көл, таулардың жалқы атаулары сол жерден ертеде өмір сүрген халықтың тілінен алынған. Бұл атаулар әлгі халықтар сол жерден басқа жаққа кетіп, орнына басқа халық келсе де, алғашқы қалпында сақталып, ғасырлар бойы өмір сүреді.<ref name="uniface.kz"/> Мысалы, география атаулардың құрамын зерттеу сол аймақты ежелгі заманда қандай тайпалар, халықтар мекендегенін анықтауға, олардың өткен тарихының ерекшелігін қалпына келтіруге, тараған жерінің шекарасын белгілеуге, орын ауыстыру бағытын шамалауға, сауда жолдарын т.б. білуге болады.Осы мағынада топонимдер (жер-су, елді мекен, халықтар аттары) тарих, этнология, археология және тіл біліміне нақтылы мағлұмат береді. Топоним тіл тарихын (тарихи лексико-семантик., лексико-грамматик., диалектол., этим.) зерттеуде маңызды дерек көзі болып саналады. Өйткені кейбір топонимдер (әсіресе, эндооронимдер мен эндогидронимдер) архаизмдер мен диалектизмдерді тұрақты сақтайды, көбінесе олар сол аумақты мекендеген халықтың субстрат тілдерінен бай мағлұмат береді. Тіпті бір құбылысқа байланысты қойылған атаулар, сол құбылыс жоғалған уақытта да сақталатын жағдайлар көп. Мысалы, орман жоқ жерде Залесье деген атау, жол қиылыстары жоқ жерде Перекрестье деген атаулар кеңінен кездеседі.<ref name="ReferenceA"/> Географиялық атаулар тұрақтылығының басты себебі - бұл топоним болған сөз өзінің топоним болмағандағы мағынасымен ассоциативті байланыстарын біртіндеп жоғалуы. Енді топоним белгілі нысанды сипаттау үшін емес, белгілеп атау үшін қолднылады. Болашақта топоним оның негізгі белгілері өзгерген кезде де географиялық нысан бар болғанша сақталады. Қазақстанның топонимиялық жүйесі – осы аумақты мекендеген халықтардың, соның ішінде қазақ халқының заттық және рухани мәдениетінің ғасырлар бойы жинақталып, сақталып қалған көрінісі. Өткен замандардың реликтілік мұралары ретінде тарихи топонимдер аумақтың табиғат жағдайларын, ондағы мемлекеттер мен халықтардың тарихындағы маңызды оқиғаларды “жадында” сақтап, қаз қалпында бүгінгі күнге жеткізіп отыр. Сондықтан топонимдерді диахрондық бағытта зерттеуге топонимист ғалымдар ерекше маңыз берген. Кез келген қоғамның материалдық негізі қоғамдық қатынастардың тарихи дамуы мен қоғамның рухани келбетін анықтаған. Рухани мәдениеттің ажырамас бөлігі болып табылатын географиялық атаулардың қалыптасуында да тарихи астар бар. Е.М. Поспеловтың бейнелі түрде атап көрсеткеніндей, тарихи география “топонимиканың бесігінің жанында тұрды, ал алғашқы топонимистер тарихи географтар болды”. Топонимдерді зерттеуде жергілікті тарихи деректерге сүйену атаулардың семантикасы мен этимологиясына қатысты құнды мәліметтер бере алады. Бетпақдалада Кескентерек деп аталатын кішігірім төбе бар. Мағыналық жағынан талдасақ, осы атаудың негізінде “кесілген терек” деген сөз тіркесі жатқан сияқты. Бірақ, тарихи деректерге үңілсек, XVIII ғ. соңында осы өңірді жайлаған арғын руының атақты байы Убәнәстің жалғыз ұлы Кескентеректі аңшылық кезінде өзінің бүркіті өлтірген екен. Оның денесі сол маңдағы төбенің басында жерленіп, сол кезден бастап төбе Кескентерек деп аталады. Осылайша, төбе атауының терекке ешқандай қатысы жоқ екендігі тарихи деректер негізінде дәлелденеді. Топонимдердің тарихи негіздерін анықтауда тарихи жазба ескерткіштер, көне карталар, саяхатшылардың жолжазбалары, мұрағат қорлары белгілі дәрежеде көмек бере алады. Сол себепті тарихи топонимдерді зерттеудің қолданбалы маңызы зор.<ref>https://www.uniface.kz/index.php?post=article&section=1&id=612</ref> ==Дереккөздер:== <references/> {{wikify}} <ref name="atau.kz"/> [[Санат:Топонимика]] {{stub}} [[eo:Loknomscienco]] [[sv:Ortnamn i Sverige]] fba6nbv800mln9gsgac7dbjsldmk64l 0 15657 3319630 3224222 2024-04-25T18:03:53Z O.Makpal08 152255 сілтеме қостым wikitext text/x-wiki '''Абсолюттiк биiктiк''' ({{lang-la|толық, тәуелсіз}}) — [[жер]] бетінің кез келген нүктесінен [[теңіз деңгейі]]не дейінгі аралықтың тік бағытта өлшенетін қашықтық [[мөлшер]]і; [[өлшеу]] нүктесі [[теңіз]] деңгейінен жоғары болған жағдайда абсолюттiк биiктiк көрсеткіші оң мағыналы, ал [[төмен]] болған жағдайда теріс мағыналы болып шығады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — [[ТҮСІНДІРМЕ СӨЗДІК|түсіндірме сөздіктер]] топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, [[профессор]], [[Қазақстан Республикасы]] Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайьшов — Алматы: "Мектеп" баспасы" Ж А Қ , 2003. — 248 бет. ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2 </ref> '''Абсолюттік биіктік''' - мемлекеттік [[геодезиялық тор]]да қабылданған бастапқы деңгейлік беттен тік [[сызық]] бойынша берілген нүктеге дейінгі қашықтық. [[Қазақстан]]да абсолют биіктік [[Кронштадт футштогы]]ның нөлінен есептеледі. Санмен көрсетілген абсолют биіктік абсолюттік биіктік белгі деп аталады. Әр түрлі биіктікте жүргізілген деңгейлік беттер бір-бірімен өзара параллель емес, сондықтан параллельдік еместікті есепке алу әдісіне байланысты нүктенің биіктігін анықтағанда абсолют биіктік [[Ортометриялық биіктік|ортометриялық]], нормалық және жуықтық, сондай-ақ арнайы есептерді шешкенде [[серпінділік]] ([[Динамикалық жад|динамикалық]]) деп ажыратылады. Абсолют биіктік [[нивелирлеу әдісі]]мен анықталады. [[Мұхит деңгейі]]нен жоғары жатқа абсолют биіктік нүктелері оң деп, ал одан төмені тедадиі саналады. <ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007 жыл. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref> '''Абсолюттік биіктік''' — жергілікті жердің метрмен есептегендегі теңіз деңгейінен биіктігі (бұрынғы КСРО-да [[Балтық теңізі]]нің деңгейінен жоғары нүкте есепке алынды). [[Топографиялық карта]]ларда нүктенің абсолюттік биіктігі "жазу" деп аталады. Екі нүктенің абсолюттік биіктіктерінің айырымы (жергілікті жердің бір нүктесінің екіншісіне карағаңда биік болуы) [[салыстырмалы биіктік]] деп аталады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{wikify}} {{Geology-stub}} [[Санат:Физикалық география]] [[Санат:Географиялық терминдер]] [[Санат:Геодезия]] o2he36j7luinb7ry23ii5qht8gi5sk0 3319806 3319630 2024-04-26T08:46:34Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/O.Makpal08|O.Makpal08]] ([[User talk:O.Makpal08|т]]) өңдемелерінен [[User:Marat Bektas|Marat Bektas]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Абсолюттiк биiктiк''' ({{lang-la|толық, тәуелсіз}}) — [[жер]] бетінің кез келген нүктесінен [[теңіз деңгейі]]не дейінгі аралықтың тік бағытта өлшенетін қашықтық [[мөлшер]]і; [[өлшеу]] нүктесі [[теңіз]] деңгейінен жоғары болған жағдайда абсолюттiк биiктiк көрсеткіші оң мағыналы, ал [[төмен]] болған жағдайда теріс мағыналы болып шығады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — [[ТҮСІНДІРМЕ СӨЗДІК|түсіндірме сөздіктер]] топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, [[профессор]], [[Қазақстан Республикасы]] Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайьшов — Алматы: "Мектеп" баспасы" Ж А Қ , 2003. — 248 бет. ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2 </ref> '''Абсолюттік биіктік''' - мемлекеттік [[геодезиялық тор]]да қабылданған бастапқы деңгейлік беттен тік [[сызық]] бойынша берілген нүктеге дейінгі қашықтық. [[Қазақстан]]да абсолют биіктік [[Кронштадт футштогы]]ның нөлінен есептеледі. Санмен көрсетілген абсолют биіктік абсолюттік биіктік белгі деп аталады. Әр түрлі биіктікте жүргізілген деңгейлік беттер бір-бірімен өзара параллель емес, сондықтан параллельдік еместікті есепке алу әдісіне байланысты нүктенің биіктігін анықтағанда абсолют биіктік [[Ортометриялық биіктік|ортометриялық]], нормалық және жуықтық, сондай-ақ арнайы есептерді шешкенде [[серпінділік]] (динамикалық) деп ажыратылады. Абсолют биіктік [[нивелирлеу әдісі]]мен анықталады. [[Мұхит деңгейі]]нен жоғары жатқа абсолют биіктік нүктелері оң деп, ал одан төмені тедадиі саналады. <ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007 жыл. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref> '''Абсолюттік биіктік''' — жергілікті жердің метрмен есептегендегі теңіз деңгейінен биіктігі (бұрынғы КСРО-да [[Балтық теңізі]]нің деңгейінен жоғары нүкте есепке алынды). [[Топографиялық карта]]ларда нүктенің абсолюттік биіктігі "жазу" деп аталады. Екі нүктенің абсолюттік биіктіктерінің айырымы (жергілікті жердің бір нүктесінің екіншісіне карағаңда биік болуы) [[салыстырмалы биіктік]] деп аталады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{wikify}} {{Geology-stub}} [[Санат:Физикалық география]] [[Санат:Географиялық терминдер]] [[Санат:Геодезия]] fwowoyraux7na79a8bqb36chtqxp59x 0 17279 3319843 3317046 2024-04-26T09:20:22Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Автомобиль''' ({{lang-el|αὐτο}} — өздігінен және {{lang-la|mobilis}} — қозғалушы) немесе '''машина''', өздігінен қозғалатын, жолаушыларды, сондай-ақ өз қозғалтқышын немесе моторын тасымалдауға арналған, моторлы және дөңгелекті транспорттың бір түрі. XXI ғасырда автомобиль негізгі технологиялық құрал есебінде саналады. Жүздеген миллион тонна жүк, миллиондаған адам, т.б. жүктер автомобильдермен тасымалданады. Барлық алдыңғы қатардағы мемлекеттер өте тиімді саналатын автомобильдер шығарумен айналысады. Олар дарынды адамдардың бірнеше ұрпақтарының ғылыми ізденісі нәтижесінде шығарылуда. Автомобильдердің республика үшін ерекше маңыздылығы [[Қазақстан]]ның кең байтақ аумағы және халық тығыздығының сиректігі алдын ала анықтайды. Бұл жекелеген өңірлер үшін жүктерді және жолаушыларды жеткізудің бірден-бір құралы болып табылады. Қазіргі таңда автомобиль саласында атқаратын қызметі, [[техникалық сипаттама]]сы, бағасы және басқа да өзгешеліктері бар көп мөлшерде автомобиль модельдері кездеседі. Оның негізгі себептерінің бірі автомобиль [[өндіруші фирма]]ларының арасындағы бақталастық болып табылады. Автомобиль өндірушілері әлеуетті сатып алушыларды өзіне тарту мақсатымен жеке тұтынушылар топтарының талаптарын барынша қанағаттандыратын өнім ұсынуға, автомобильдің пайдалы әсер ету коэффициентін көбейте тұра қоршаған ортаға зиянын азайтуға, жүргізуші және жолаушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, автомобильді қолдануды жеңілдету және де құрылысына ең озат техникалық шешімдер енгізілген жаңа модельдер жасап шығару уақытын қысқартуға тырысады. Бұл ретте қазіргі [[экономикалық автомобиль|автомобильдер экономикалық]], [[экологиялық автомобиль|экологиялық]] және әлеуметтік себептермен анықталатын жалпы заңдарға қарай жетілдіріледі. [[Сурет:Patent-Motorwagen Nr.1 Benz 2.jpg|thumb|right| Бенц патентінде автомобиль, 1886]] == Автомобильдің қысқаша тарихы == Адам баласы ежелгі кезеңдерден бері қысқа мерзімде ұзақ қашықтықтарға жету, өз жұмысын жеңілдетумен қатар өнімділігін арттыру үшін ізденістерде болып келеді. Әуелгі кезде жануарлар қолданылып, кейінірек [[жолаушы]] және жүк тасымалдау үшін механикалық құрылғылар жасала бастады. Біздің дәуірімізде ең көп тараған көлік түрі автомобиль болып табылады. Автомобиль сөзінің мағынасы өздігінен қозғалатын, жолаушыларды және жүкті, сондай-ақ өз қозғалтқышын тасымалдауға арналған дөңгелекті көлік түрі болып табылады. Автомобильдің тек бір өнертапқыш тарапынан тек бір күнде ойлап шығарылмағаны бізге белгілі. Автомобиль тарихы бүкіл дүние жүзінде болған эволюцияны қамтиды. Қазіргі автомобильді жүз мыңнан астам патенттер жасап шығарғаны жорамалданады. Дегенмен бірінші болып келгендерді атап өтуге болады. Солардың ішінде алғашқы рет қозғалтқышты көліктің теориялық есептеулерін суреттеген Леонардо да Винчи мен Исаак Ньютоннан бастасақ болады. Өздігінен қозғалатын көлік түрлерін жасап шығару талаптары XVII ғ. басталғаны белгілі. 1769-шы жылы [[Франция]]да әскери инженер [[Никола Кюньо]] тарапынан бумен жұмыс істейтін қозғалтқышы бар үш дөңгелекті арба жасалды. Осы 2 а.к. қуаты бар бу машинасымен 3 тонна жүкті 2–4 км/сағ жылдамдығында тасымалдауға болатын еді. Бірақ керекті бу қысымын қамтамасыз ету үшін жүріс кезінде жиі аялдамалар жасау қажеттігі бұл көліктің негізгі кемшілігі болып кең таралмағанына себеп болды. Дегенмен алғашқы жасап шығарылған автомобиль құрылысы жағынан қазіргі автомобильдерге ұқсас болғандығынан неміс инженерлері [[Готлиб Даймлер]] мен [[Карл Бенц]] тарапынан жеке-жеке жасалған автомобильдер болып табылады. Осыны 1876-шы жылы [[Германия]]да Николаус-Август Отто-ның жасаған іштен жанатын төрт тактілі айналыммен жұмыс істейтін қозғалтқыш құрылысы мүмкін қылған. XIX ғасырдың соңы – XX ғасырдың басында электр және бу қозғалтқышты автомобильдер бензинді автомобильдермен жетістікті түрде бақтас болғанын айтып өтуге болады. Бірақ іштен жанатын қозғалтқыштардың артықшылықтары электр және бу автомобильдерінің шығарылуын минимумға дейін шектеді. XIX ғасырдың соңы – XX ғасырдың басы дүниенің көптеген мемлекеттерінде автомобильдердің өнеркәсіптік өндірісінің басталуымен сипатталады. Осы кезеңде шығарылған автомобильдердің құрылысында ортақ техникалық шешімдер болған. Пневматикалық шиналармен жабдықталған алдыңғы дөңгелектері басқарушы, артқы дөңгелектері жетекші төрт дөңгелекті (екі білікті) көліктің трансмиссиясы фрикционды іліністен, бір немесе бірнеше тісті редуктордан құрылған және рульдік басқару жүйесінде алдыңғы басқарушы дөңгелектермен редуктор арқылы жалғанған рульді дөңгелегі болған. Сол жылдары автомобильдерде қолданылған көптеген техникалық шешімдер қазіргі уақытта да жетісті қолданылып келеді. Көрсетілген кезеңде автомобильдің қарқынды дамуын шығарылып жатқан автомобильдердің бағасының жоғары және сенімділігі төмен болғаны тежеп отырды. Олар тек ауқатты кісілер тарапынан және әскерді жабдықтандыру мақсатымен сатып алынатын болған. Автомобильдерді көптеп өндірудің басталуына Америкалық кәсіпкер [[Генри Форд]] тарапынан қолайлы құрылысы бар «Форд-Т» моделінің жасап шығарылуы және 1913-ші жылы оны жинап шығару үшін қолданылған арнайы конвейердің өндіріс көлемін арттыруға және соның есебінде автомобильдің өзіндік құнын түсіруге себеп болған деуге болады. Тап сол кезде автомобиль бағасы арзандап көпшілікке жетімді көлік түріне айналды. Автомобиль өнеркәсібінің тарихында елеулі кезең деп жанармай қоспасының қысылуынан тұтанатын іштен жанатын қозғалтқыштардың қолданыла бастауы болып саналады. Осы қозғалтқыштардың үлгісі неміс инженері Рудольф Дизель тарапынан 1892-ші жылы патенттеліп, бірақ автомобильдерде (көбінесе жүк автомобильдерінде) сериялы түрде XX ғасырдың 20-шы жылдары қолданыла бастады. 20-шы жылдары басынан екінші дүниежүзілік соғыстың басталуына дейінгі кезең автомобильдің жеке жүйелерінің жетілдірілуі, қозғалтқыштардың қуатының және жүріс жылдамдығының көбейтілуімен сипатталады. Өндіруші фирмалар қозғалтқыштың орналасуы, аспа және трансмиссияның құрылғыларымен эксперименттеген. Әскердің тапсырмасымен көп білікті және жоғары өткіштік автомобильдер жасалды. Арнайы автомобильдердің құрылыстары едәуір ерекшелене бастады. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін (50–60 жылдары) автомобильдердің өндіріс көлемі кенеттен артты. Осы кезеңнің революциялық шешімі болып жеңіл автомобильдер мен автобустардың құрылысында тіректі (қаңқасыз) кузовтардың көптеп қолданылуы болып табылады. Бұл шешім автомобильдерді жеңілдетуге, автомобиль кузовының пішінімен эксперименттеуге, қозғалтқышты автомобильге көлденең орналастыруға, алдыңғы дөңгелектерді жетекші қылуға және т.б. мүмкіндіктер тудырды. Бірақ автомобильдер санының кенеттен артуы жолдарда қаза тапқандар мен жараланғандардың санының артуы, қоршаған ортаның ластануы, көмірсутек жанармайының жетіспеушілігінің басталуы сияқты негативті салдарға алып келді. Осы оқиғаларды азайту үшін автомобиль өндіруші фирмалар әлеуметтік қауым және өкіметтің қысымымен автомобильдердің құрылысына едәуір өзгерістер енгізді. Автомобиль құрылысының жетілдірілуінің төрт кезеңін байқауға болады. 1. Құрылысының қауіпсіздігінің арттырылуы (60-шы жылдың басынан) Бұл кезеңде автомобильдерде қауіпсіздік белдіктері және жастықтары, қауіпсіз әйнектер. Соққы жұтушы бамперлер және т.б. қолданыла бастады. 2. Жанармай шығынының азайтылуы (70-ші жылда мұнай дағдарысынан кейін) Бұл кезеңде автомобильдің өзіндік салмағын азайту және аэродинамикалық пішін беру үшін күрес басталады. Қозғалтқыштардың, шиналардың құрылысы жетілдіріліп, альтернативті (мұнайдан жасалмаған) автомобиль жанармай түрлері зерттеледі. 3. Қоршаған ортаға негативті әсерінің азайтылуы (80-ші жылдардың ортасынан) Бұл кезеңде қозғалтқыштардың жұмыс процестері жетілдіріледі, пайдаланылған газдар үшін автомобильдің зиянды шығарындыларын азайтатын түрлі сүзгілер мен бейтараптандырғыштар қолданылады. 4. Автомобильді қолдануды қауіпсіздендіру және қолайлату (90-шы жылдың соңынан) Бұл кезеңде тұтынушыларды барынша қанағаттандыратын өнім ұсыну үшін автомобиль өндіруші фирмаларының арасындағы бақталастықтан автомобильдер компьютерлермен басқарылатын күрделі активті қауіпсіздік және автомобильді қолдануды қолайлататын қондырғылармен жабдықтала бастады. == Автомобильдің технологиялық даму хронологиясы == * 1680 — Жұмыс істейтін бірақ қолдануға жарамсыз алғашқы іштен жану қозғалтқышын 1680 жылы Голландиялық Christiaan Huygens жасады. Жарғыш дәрінің жануы арқылы жұмыс атқаратын поршеньді машина еді. * 1698 — Ағылшын Thomas Savery алғашқы бу машинасын жасады. * 1769 — Ағылшын James Watt ұзақ уақыт жұмыс істейтін бу машинасын жасады. * 1769 — Өздігінен қозғалатын алғашқы көлікті француз инженері Fardier және артилеррия капитаны Nicolas Joseph Cugnot (1725-1804) жасады. [[Сурет:FardierdeCugnot20050111.jpg|thumb|right|1769, Fardier]] * 1787 — Oliver Evans Америкада жолаушы таситын көлік жасады. * 1801 — Англияда Richard Trevithick бумен жұмыс істейтін автомобиль жасады. [[Сурет:Trevithicks Dampfwagen.jpg|thumb|right|Richard Trevithick автомобилі, 1803]] * 1824 — Іштен жану қозғалтқаштарының, әсіресе дизель қозғалтқыштарының негізгі принциптерін жас француз инженері Sadi Carnot ұсынды. * 1830 — 15–20 км/сағ жылдамдығында қозғалатын 14 жолаушы таси алатын автобустар жасалды. * 1963 — Wankel қозғалтқышы алғашқы рет NSU Spider автомобилінде қолданылды. * 1967 — Jensen ағылшын автомобиль фирмасы ABS жүйесін бірінші болып автомобильдеріне орнатты. * 1973 — Еуропада сериялы өндірісте алғашқы рет турбиналы қозғалтқыш орнатылған BMW 2002 автомобилі болды. * 1978 — Осы замандық ABS жүйесі алғаш рет BMW 7 және Mercedes S серияларында орнатылды. * 1984 — Турбина өндірушісі Garret intercooler атында турбина суытқышын ұсынды. Осы жүйенін арқасында турбинаға кіретін ауа алдын-ала суытылып, турбинаның өнімділігі арттырылды. * 1986 — Екі турбина орнатылған алғашқы автомобиль Porsche 959 болды. [[Сурет:Benz-velo.jpg|thumb|right|Карл Бенцтің "Velo" моделі (1894) - алғашқы автожарыстарға қатысты]] [[Сурет:Ford T.jpg|thumb|right|Ford Т]] == Автомобильдердің жалпы құрылысы == '''Автомобиль''' – механизмдер мен жүйелер жиынынан тұратын күрделі машина. Олардың құрылысы әркелкі болуы мүмкін. Дегенмен, көпшілік автомобильдерде негізгі механизмдердің жұмыс әрекеті мен құрылыс принциптері бірыңғай болып келеді. '''Автомобиль''' - кем дегенде 4 доңғалағы бар, өз [[энергия]] көзімен қозғалысқа келтірілетін, [[рельс]]ті қажет етпейтін доңғалақты көліктік құрал. Сонымен қатар [[троллейбус|троллейбустар]], үш доңғалақты 400 кг [[масса]]лы көлік құралдары да автомобиль болып саналады. Әдетте автомобиль деп жеке автомобильді және автопоезды айтады.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.</ref> Механизмдердің қызметі мен өзара орналасуына байланысты автомобильдерді құрастыру жағы көбіне ортақ болып келеді. '''Негізгі бөліктер және агрегаттар''' Әрбір автомобильде негізгі бөліктер үш жұпқа бөлінеді: шанақ (кузов), қозғалтқыш және шасси. '''Шанақ''' – тасымал жүкті орналастыру қызметін атқарады және таситын жүктің түріне қарай әртүрлі болады. Жеңіл автомобиль мен автобуста шанақ жолаушыларды және жүргізушіні орналастыру үшін қызмет атқарады. Жүк автомобильдерінің шанағы жүк тиейтін платформадан (жүктік шанақ) және жүргізуші кабинасынан тұрады. '''Қозғалтқыш''' – автомобильдің жүруіне және басқа қызметтерді атқаруға арналған қажетті қуатты тудыратын бөлік. Оның негізгі жұмыс принципі энергияның бір түрін (көбінесе жылу энергиясын) екінші түріне (механикалық энергияға) айналдыру болып табылады. Қозғалтқыштан алынған механикалық энергия механизмдер қатары арқылы автомобильдің жетекші дөңгелектеріне жеткізіледі де автомобильді қозғайтын күш тудырады. Көпшілік автомобильдерде поршеньді бензинді немесе дизельді қозғалтқыштар қолданылады. '''Шасси''' - трансмиссия, аспалы жүйе, белдік, аспа, дөңгелек, рульдік басқару және тежеуіш жүйелері сияқты, әрқайсысы белгілі бір жұмысты атқаратын, бірнеше механизмдер мен жүйелерден тұратын күрделі қондырғы болып табылады. '''Негізгі агрегаттардың орналасуларының жалпы сұлбасы''' Автомобильдер жетекші дөңгелектерінің орналасуы мен санына байланысты алдынан жетекті, артынан жетекті және толық жетекті болып бөлінеді. Жетекші дөңгелектердің санын анықтауға автомобильдің дөңгелек формуласы көмектеседі. Дөңгелек формуласындағы бірінші сандық белгі автомобильдің жалпы дөңгелектер санын, екінші сандық белгі автомобильдің жетекші дөңгелектер санын білдіреді. Алдынан немесе артынан жетекті автомобильдің дөңгелек формуласы 4x2, толық жетекті автомобильдің дөңгелек формуласы 4x4 деп жазылады. Сонымен жетекші дөңгелектер қозғалтқыштан механизмдер қатары арқылы алған механикалық энергияның күшімен автомобильді тартып немесе итеріп қозғалтады. Қозғалтқыштан алынған айналу моменті алдыңғы дөңгелектерге берілсе алдынан жетекті, артқы дөңгелектерге берілсе артынан жетекті, барлық дөңгелектерге берілсе толық жетекті деп аталады. Автомобильдер қозғалтқыштың алдында, артында және ортасында орналасуына байланысты үшке бөлінеді. '''Шанақтардың негізгі түрлері''' '''Жабық''' * '''Седан''': Төрт немесе екі есікті болады. Ерекше өзгешелігі – толық көлемді екі қатар орындықтарының болуы және артқы қабырғасында есіктің болмауы. * '''Универсал''': * '''[[Хэтчбек]]''': * '''Купе''': * '''[[Лимузин]]''': * '''[[Минивэн]]''': * '''[[Хардтоп]]''': * '''[[Таун-кар]]''': * '''[[Комби]]''': * '''[[Лифтбэк]]''': '''Ашық''' * '''Кабриолет''' : * '''Родстер''' : * '''Фаэтон''' : * '''Ландо''' : * '''Брогам''' : * '''Тарга''' : * '''Спайдер''' : '''Жүк және жолаушы''' * '''Пикап''' : * '''Фургон''' : '''Автомобильдердің классификациясы''' == Қозғалтқыш == Қозғалтқыш автомобильдің қозғалуы үшін қажетті энергияны қамтамасыз ететін қондырғы болып табылады. Қазіргі автомобильдердің көбісінде іштен жанатын қозғалтқыштар қолданылады. Бірақ әрдайым бұлай болған жоқ, және де уақыт өте осы қозғалтқыштардың орнын құрылыстары аса жетілдірілген күш қондырғылары алуы мүмкін. '''Автомобиль қозғалтқышының дамуы''' Іштен жанатын қозғалтқыштар өзінің жүз жылдан астам тарихында ізашарларымен салыстырғанда қуаттылығы артып, салмағы жеңілдеп және шығыны мен қоршаған ортаға зияны азайып едәуір дамыды. Осы өткен уақыт ішінде көптеген альтернативті автомобиль қошғалтқыш түрлері ұсынылсы да, бүгінгі күнде қолданылып жатқан қозғалтқыштардың орнын алар экономикалық жағынан жөнді түрі табылмады. Осы қозғалтқыштардың қолданатын жанармай түрінің жинақы түрде сақтау мүмкіншілігі мен оның қорының жеткілікті ұзақ қашықтыққа жетуді қамтамасыз ететіндігі мұның басты себептерінің бірі болып табылады. Алғашқы автомобильдер XVIII ғ. жасалған және сырттан жанатын қозғалтқыш түрі болып табылатын бу қозғалтқыштарымен қозғалатын болған. Бұл қозғалтқыштарда отын қозғалтқыш цилиндрінен тыс бу қазанының пешінде жағылады. Қазандағы су қайнап, буға айналады. [[Германия|Поршеньді]] қозғалтатын жоғары қысымдағы бу [[құбыр]] арқылы қозғалтқыштың цилиндріне беріліп механикалық жұмыс істейді. Ең алғашқы жұмыс істей алатын бу қозғалтқышын ағылшын [[Германия|Джеймс Уатт]] жасап шығарып 1784 ж. патенттеген. Сол заманның бу қозғалтқыштары ауыр және үлкен, ал ең бастысы өте төмен пайдалы әсер ету коэффициентіне ие болған. Жанармай қозғалтқыш цилиндрінің ішінде жанып, ұлғайған газдар поршеньді қозғалтатын тиімділеу қозғалтқыш түрін жасап шығару талаптары тек 1860 ж. француз механигі [[Германия|Жан-Этьен Ленуар]] тарапынан жұмыс істей алатын іштен жанатын қозғалтқыш жасалып патенттелгенде жетістікке жетті. Бұл қозғалтқышта қозғалатын поршеннің сорып алған газ және ауадан тұратын жанармай қоспасы жүріс жолының ортасында электр ұшқынынан тұтанады. Іштен жанатын қозғалтқыштарды практикалық түрде қолдану мүмкіншілігі тек газдың цилиндр ішінде қысылуы қолданылғанда ғана пайда болды. 1866 ж. неміс өнертапқышы Николаус Август Отто тұтандыру алдында жанармай қоспасын қысу принципі қолданылған төрт тактілі іштен жанатын қозғалтқыштың патентін алды. Осы қозғалтқыш түрінде болатын процесс “Отто айналымы” деп атанды. Осы принциппен жұмыс істейтін іштен жанатын қозғалтқыштардың бу қозғалтқыштарына қарағанда пайдалы әсер ету коэффициентінің аса жоғары болғандығынан бүгінгі күнге дейін ең көп тараған қозғалтқыш түрі болып келеді. Кейінірек ағылшын Дуглас Кларк екі тактілі айналыммен жұмыс істейтін қозғалтқышты шығарды, бірақ бұл қозғалтқыштар автомобильдерде кең қолданыс таппады. 1892 ж. Рудольф Дизель төрт тактілі Отто айналымымен жұмыс істейтін қозғалтқышқа патент алды. Бұл қозғалтқыштың ерекшелігі цилиндрге ауа мен жанармай қоспасын емес, электр ұшқынын қолдануды керек етпейтін, цилиндрге, кейінірек енгізілген жанармайды тұтандыру үшін жеткілікті жоғары температураға дейін қатты қысылып қыздырылған, тек ауаның енгізілуі болып табылады. Бүгінгі күнде өнертапқышы атымен “дизель” аталатын осы қозғалтқыштар автомобильдердің күш қондырғысы ретінде кең қолданылады. Құрылысы жағынан автомобильдің іштен жанатын қозғалтқыштарын поршеньді және роторды деп екіге бөлуге болады. Поршеньді қозғалтқыштарда жанармай жануынан ұлғайған газдардың әсерінен поршень қозғалып иінді біліктің айналуына алып келеді. Осындай қозғалтқыштарды тұтану әдісіне қарай ұшқыннан (бензинді) және қысылудан (дизель) тұтанатын деп екі топқа бөлуге болады. Роторды қозғалтқыштарда ұлғайған газдар айналатын бөлшек болып табылатын роторға әсер етеді. Роторды қозғалтқыштар газотурбиналы және ротор-поршеньді болып жіктеледі. Автомобильдерде ең кең қолданыс іштен жанатын қозғалтқыштар тапты. == Трансмиссия == Трансми́ссия (күштік беріліс) — машина жасауда көлік құралының (автомобильдің) жетекші дөңгелектерімен немесе станоктардың жұмыс органдарымен қозғалтқышты (моторды) жалғайтын механизмдер мен тораптардың жиынтығы, сонымен қатар трансмиссияның жұмысын қамтамасыз ететін жүйелер. Жалпы жағдайда трансмиссия дөңгелектерге (жұмыстық органға) қозғалтқыштан айналдыру моментін беруге, тарту күштерін, жылдамдықты және бағытты өзгертуге арналған. Трансмиссия күштік агрегаттар құрамына кіреді. == Жүріс бөлігі == == Басқару жүйесі == == Электр жабдықтар == [[Иммобилайзер]] (иммобилайзер) (ағылш. Иммобилайзер - «иммобилайзер») - ұрлыққа қарсы электрондық құрылғының бір түрі. Автокөліктің немесе басқа көліктің кейбір модульдерін қауіпсіз блоктауға арналған.<ref>[https://avtosignalizaciya.su/novosti/unikalnyj-blyutus-immobilajzer-kvant-231-avtorizaciya-metkoj-upravlenie-zamkami-kapota-vozmozhnost-nastrojki Бірегей Bluetooth иммобилайзері.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191216173150/https://avtosignalizaciya.su/novosti/unikalnyj-blyutus-immobilajzer-kvant-231-avtorizaciya-metkoj-upravlenie-zamkami-kapota-vozmozhnost-nastrojki |date=2019-12-16 }}</ref> == Қосымша құрылғылар == == Автомобильдердің өндіріс көлемі == 2009 жылдың үш кварталындағы ең көп автомобиль өндіргендер. * [[Volkswagen]] — 4,4 млн дана, дүниежүзілік автопиасадағы үлесі — 11,7 %. * [[Toyota]] — 4 млн дана * [[Ford]] — 3,7 млн дана * [[General Motors]] — 3,6 млн дана<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref><ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006. ISBN 9965-808-88-0</ref> == 2023 жылы Еуропада автомобиль нарығының өзгеруі == *Қазақстан — 40,6%-ға өсті<ref>{{Cite web|title=Automotive industry reports significant growth in Kazakhstan|url=https://kz.kursiv.media/en/2023-07-25/automotive-industry-reports-significant-growth-in-kazakhstan/|accessdate=2023-08-10|work=kz.kursiv.media}}</ref> *Құрама Патшалық — 18,2%-ға өсті<ref>{{Cite web|title=UK automotive market continues growth but 2023 forecast weakens|url=https://autovista24.autovistagroup.com/news/uk-automotive-market-continues-growth-2023-forecast-weakens/|accessdate=2023-08-10|work=autovista24.autovistagroup.com}}</ref> *Италия — 23,1%-ға өсті<ref>{{Cite web|title=14 Statistiche sul possesso di auto in Italia 2023 [Infografica]|url=https://ovoko.it/blog/statistiche-sul-possesso-di-auto-in-italia|accessdate=2023-08-10|work=ovoko.it}}</ref> *Франция — 24,0%-ға өсті<ref>{{Cite web|title=France EV Profile: Segment To Drive Growth Of Domestic Autos Market|url=https://www.fitchsolutions.com/autos/france-ev-profile-segment-drive-growth-domestic-autos-market-05-06-2023|accessdate=2023-08-10|work=fitchsolutions.com}}</ref> *Германия — 4%-ға өсті *Польша — 5%-ға төмендеді<ref>{{Cite web|title=What awaits the automotive industry in Poland in 2023?|url=https://dailynewshack.com/automobile/387089.html|accessdate=2023-08-10|work=dailynewshack.com}}</ref> *Норвегия — 2,5%-ға өсті Volkswagen, Stellantis және Renault 2023 жылдың алғашқы жарты жылдығында Еуропадағы автомобиль өндіретін ең ірі топтарға айналды, ал Volkswagen, Toyota және Audi ең көп сатылатын автомобиль брендтері атанды.<ref>{{Cite web|title=2023 (Half Year) Europe: Best-Selling Car Manufacturers and Brands|url=https://www.best-selling-cars.com/europe/2023-half-year-europe-best-selling-car-manufacturers-and-brands/|accessdate=2023-08-10|work=best-selling-cars.com}}</ref> Volkswagen концерні нарықтағы үлесті еуропалық жаңа жеңіл автомобильдер нарығының төрттен бірінен асыра ұлғайтты, ал 2023 жылы Еуропада тіркелген әрбір он авомобильдің бірі VW маркасына тиесілі болды. == Дереккөздер == <references/> [[Сурет:World vehicles per capita.svg|thumb|right|400px|Әр 1000 адамға шаққандағы әлемдегі автомобильдер саны картасы.]] == Тағы қараңыз == [[Автокөлік шығаратын елдер тізімі]] [[Санат:Көліктер]] [[Санат:Автомобиль]] j9erptgxba33maveir3i0me1x4oy87p 3319856 3319843 2024-04-26T09:24:59Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Автомобиль''' ({{lang-el|αὐτο}} — өздігінен және {{lang-la|mobilis}} — қозғалушы) немесе '''машина''', өздігінен қозғалатын, жолаушыларды, сондай-ақ өз қозғалтқышын немесе моторын тасымалдауға арналған, моторлы және дөңгелекті транспорттың бір түрі. XXI ғасырда автомобиль негізгі технологиялық құрал есебінде саналады. Жүздеген миллион тонна жүк, миллиондаған адам, т.б. жүктер автомобильдермен тасымалданады. Барлық алдыңғы қатардағы мемлекеттер өте тиімді саналатын автомобильдер шығарумен айналысады. Олар дарынды адамдардың бірнеше ұрпақтарының ғылыми ізденісі нәтижесінде шығарылуда. Автомобильдердің республика үшін ерекше маңыздылығы [[Қазақстан]]ның кең байтақ аумағы және халық тығыздығының сиректігі алдын ала анықтайды. Бұл жекелеген өңірлер үшін жүктерді және жолаушыларды жеткізудің бірден-бір құралы болып табылады. Қазіргі таңда автомобиль саласында атқаратын қызметі, [[техникалық сипаттама]]сы, бағасы және басқа да өзгешеліктері бар көп мөлшерде автомобиль модельдері кездеседі. Оның негізгі себептерінің бірі автомобиль [[өндіруші фирма]]ларының арасындағы бақталастық болып табылады. Автомобиль өндірушілері әлеуетті сатып алушыларды өзіне тарту мақсатымен жеке тұтынушылар топтарының талаптарын барынша қанағаттандыратын өнім ұсынуға, автомобильдің пайдалы әсер ету коэффициентін көбейте тұра қоршаған ортаға зиянын азайтуға, жүргізуші және жолаушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, автомобильді қолдануды жеңілдету және де құрылысына ең озат техникалық шешімдер енгізілген жаңа модельдер жасап шығару уақытын қысқартуға тырысады. Бұл ретте қазіргі [[экономикалық автомобиль|автомобильдер экономикалық]], [[экологиялық автомобиль|экологиялық]] және әлеуметтік себептермен анықталатын жалпы заңдарға қарай жетілдіріледі. [[Сурет:Patent-Motorwagen Nr.1 Benz 2.jpg|thumb|right| Бенц патентінде автомобиль, 1886]] == Автомобильдің қысқаша тарихы == Адам баласы ежелгі кезеңдерден бері қысқа мерзімде ұзақ қашықтықтарға жету, өз жұмысын жеңілдетумен қатар өнімділігін арттыру үшін ізденістерде болып келеді. Әуелгі кезде жануарлар қолданылып, кейінірек жолаушы және жүк тасымалдау үшін механикалық құрылғылар жасала бастады. Біздің дәуірімізде ең көп тараған көлік түрі автомобиль болып табылады. Автомобиль сөзінің мағынасы өздігінен қозғалатын, жолаушыларды және жүкті, сондай-ақ өз қозғалтқышын тасымалдауға арналған дөңгелекті көлік түрі болып табылады. Автомобильдің тек бір өнертапқыш тарапынан тек бір күнде ойлап шығарылмағаны бізге белгілі. Автомобиль тарихы бүкіл дүние жүзінде болған эволюцияны қамтиды. Қазіргі автомобильді жүз мыңнан астам патенттер жасап шығарғаны жорамалданады. Дегенмен бірінші болып келгендерді атап өтуге болады. Солардың ішінде алғашқы рет қозғалтқышты көліктің теориялық есептеулерін суреттеген Леонардо да Винчи мен Исаак Ньютоннан бастасақ болады. Өздігінен қозғалатын көлік түрлерін жасап шығару талаптары XVII ғ. басталғаны белгілі. 1769-шы жылы [[Франция]]да әскери инженер [[Никола Кюньо]] тарапынан бумен жұмыс істейтін қозғалтқышы бар үш дөңгелекті арба жасалды. Осы 2 а.к. қуаты бар бу машинасымен 3 тонна жүкті 2–4 км/сағ жылдамдығында тасымалдауға болатын еді. Бірақ керекті бу қысымын қамтамасыз ету үшін жүріс кезінде жиі аялдамалар жасау қажеттігі бұл көліктің негізгі кемшілігі болып кең таралмағанына себеп болды. Дегенмен алғашқы жасап шығарылған автомобиль құрылысы жағынан қазіргі автомобильдерге ұқсас болғандығынан неміс инженерлері [[Готлиб Даймлер]] мен [[Карл Бенц]] тарапынан жеке-жеке жасалған автомобильдер болып табылады. Осыны 1876-шы жылы [[Германия]]да Николаус-Август Отто-ның жасаған іштен жанатын төрт тактілі айналыммен жұмыс істейтін қозғалтқыш құрылысы мүмкін қылған. XIX ғасырдың соңы – XX ғасырдың басында электр және бу қозғалтқышты автомобильдер бензинді автомобильдермен жетістікті түрде бақтас болғанын айтып өтуге болады. Бірақ іштен жанатын қозғалтқыштардың артықшылықтары электр және бу автомобильдерінің шығарылуын минимумға дейін шектеді. XIX ғасырдың соңы – XX ғасырдың басы дүниенің көптеген мемлекеттерінде автомобильдердің өнеркәсіптік өндірісінің басталуымен сипатталады. Осы кезеңде шығарылған автомобильдердің құрылысында ортақ техникалық шешімдер болған. Пневматикалық шиналармен жабдықталған алдыңғы дөңгелектері басқарушы, артқы дөңгелектері жетекші төрт дөңгелекті (екі білікті) көліктің трансмиссиясы фрикционды іліністен, бір немесе бірнеше тісті редуктордан құрылған және рульдік басқару жүйесінде алдыңғы басқарушы дөңгелектермен редуктор арқылы жалғанған рульді дөңгелегі болған. Сол жылдары автомобильдерде қолданылған көптеген техникалық шешімдер қазіргі уақытта да жетісті қолданылып келеді. Көрсетілген кезеңде автомобильдің қарқынды дамуын шығарылып жатқан автомобильдердің бағасының жоғары және сенімділігі төмен болғаны тежеп отырды. Олар тек ауқатты кісілер тарапынан және әскерді жабдықтандыру мақсатымен сатып алынатын болған. Автомобильдерді көптеп өндірудің басталуына Америкалық кәсіпкер [[Генри Форд]] тарапынан қолайлы құрылысы бар «Форд-Т» моделінің жасап шығарылуы және 1913-ші жылы оны жинап шығару үшін қолданылған арнайы конвейердің өндіріс көлемін арттыруға және соның есебінде автомобильдің өзіндік құнын түсіруге себеп болған деуге болады. Тап сол кезде автомобиль бағасы арзандап көпшілікке жетімді көлік түріне айналды. Автомобиль өнеркәсібінің тарихында елеулі кезең деп жанармай қоспасының қысылуынан тұтанатын іштен жанатын қозғалтқыштардың қолданыла бастауы болып саналады. Осы қозғалтқыштардың үлгісі неміс инженері Рудольф Дизель тарапынан 1892-ші жылы патенттеліп, бірақ автомобильдерде (көбінесе жүк автомобильдерінде) сериялы түрде XX ғасырдың 20-шы жылдары қолданыла бастады. 20-шы жылдары басынан екінші дүниежүзілік соғыстың басталуына дейінгі кезең автомобильдің жеке жүйелерінің жетілдірілуі, қозғалтқыштардың қуатының және жүріс жылдамдығының көбейтілуімен сипатталады. Өндіруші фирмалар қозғалтқыштың орналасуы, аспа және трансмиссияның құрылғыларымен эксперименттеген. Әскердің тапсырмасымен көп білікті және жоғары өткіштік автомобильдер жасалды. Арнайы автомобильдердің құрылыстары едәуір ерекшелене бастады. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін (50–60 жылдары) автомобильдердің өндіріс көлемі кенеттен артты. Осы кезеңнің революциялық шешімі болып жеңіл автомобильдер мен автобустардың құрылысында тіректі (қаңқасыз) кузовтардың көптеп қолданылуы болып табылады. Бұл шешім автомобильдерді жеңілдетуге, автомобиль кузовының пішінімен эксперименттеуге, қозғалтқышты автомобильге көлденең орналастыруға, алдыңғы дөңгелектерді жетекші қылуға және т.б. мүмкіндіктер тудырды. Бірақ автомобильдер санының кенеттен артуы жолдарда қаза тапқандар мен жараланғандардың санының артуы, қоршаған ортаның ластануы, көмірсутек жанармайының жетіспеушілігінің басталуы сияқты негативті салдарға алып келді. Осы оқиғаларды азайту үшін автомобиль өндіруші фирмалар әлеуметтік қауым және өкіметтің қысымымен автомобильдердің құрылысына едәуір өзгерістер енгізді. Автомобиль құрылысының жетілдірілуінің төрт кезеңін байқауға болады. 1. Құрылысының қауіпсіздігінің арттырылуы (60-шы жылдың басынан) Бұл кезеңде автомобильдерде қауіпсіздік белдіктері және жастықтары, қауіпсіз әйнектер. Соққы жұтушы бамперлер және т.б. қолданыла бастады. 2. Жанармай шығынының азайтылуы (70-ші жылда мұнай дағдарысынан кейін) Бұл кезеңде автомобильдің өзіндік салмағын азайту және аэродинамикалық пішін беру үшін күрес басталады. Қозғалтқыштардың, шиналардың құрылысы жетілдіріліп, альтернативті (мұнайдан жасалмаған) автомобиль жанармай түрлері зерттеледі. 3. Қоршаған ортаға негативті әсерінің азайтылуы (80-ші жылдардың ортасынан) Бұл кезеңде қозғалтқыштардың жұмыс процестері жетілдіріледі, пайдаланылған газдар үшін автомобильдің зиянды шығарындыларын азайтатын түрлі сүзгілер мен бейтараптандырғыштар қолданылады. 4. Автомобильді қолдануды қауіпсіздендіру және қолайлату (90-шы жылдың соңынан) Бұл кезеңде тұтынушыларды барынша қанағаттандыратын өнім ұсыну үшін автомобиль өндіруші фирмаларының арасындағы бақталастықтан автомобильдер компьютерлермен басқарылатын күрделі активті қауіпсіздік және автомобильді қолдануды қолайлататын қондырғылармен жабдықтала бастады. == Автомобильдің технологиялық даму хронологиясы == * 1680 — Жұмыс істейтін бірақ қолдануға жарамсыз алғашқы іштен жану қозғалтқышын 1680 жылы Голландиялық Christiaan Huygens жасады. Жарғыш дәрінің жануы арқылы жұмыс атқаратын поршеньді машина еді. * 1698 — Ағылшын Thomas Savery алғашқы бу машинасын жасады. * 1769 — Ағылшын James Watt ұзақ уақыт жұмыс істейтін бу машинасын жасады. * 1769 — Өздігінен қозғалатын алғашқы көлікті француз инженері Fardier және артилеррия капитаны Nicolas Joseph Cugnot (1725-1804) жасады. [[Сурет:FardierdeCugnot20050111.jpg|thumb|right|1769, Fardier]] * 1787 — Oliver Evans Америкада жолаушы таситын көлік жасады. * 1801 — Англияда Richard Trevithick бумен жұмыс істейтін автомобиль жасады. [[Сурет:Trevithicks Dampfwagen.jpg|thumb|right|Richard Trevithick автомобилі, 1803]] * 1824 — Іштен жану қозғалтқаштарының, әсіресе дизель қозғалтқыштарының негізгі принциптерін жас француз инженері Sadi Carnot ұсынды. * 1830 — 15–20 км/сағ жылдамдығында қозғалатын 14 жолаушы таси алатын автобустар жасалды. * 1963 — Wankel қозғалтқышы алғашқы рет NSU Spider автомобилінде қолданылды. * 1967 — Jensen ағылшын автомобиль фирмасы ABS жүйесін бірінші болып автомобильдеріне орнатты. * 1973 — Еуропада сериялы өндірісте алғашқы рет турбиналы қозғалтқыш орнатылған BMW 2002 автомобилі болды. * 1978 — Осы замандық ABS жүйесі алғаш рет BMW 7 және Mercedes S серияларында орнатылды. * 1984 — Турбина өндірушісі Garret intercooler атында турбина суытқышын ұсынды. Осы жүйенін арқасында турбинаға кіретін ауа алдын-ала суытылып, турбинаның өнімділігі арттырылды. * 1986 — Екі турбина орнатылған алғашқы автомобиль Porsche 959 болды. [[Сурет:Benz-velo.jpg|thumb|right|Карл Бенцтің "Velo" моделі (1894) - алғашқы автожарыстарға қатысты]] [[Сурет:Ford T.jpg|thumb|right|Ford Т]] == Автомобильдердің жалпы құрылысы == '''Автомобиль''' – механизмдер мен жүйелер жиынынан тұратын күрделі машина. Олардың құрылысы әркелкі болуы мүмкін. Дегенмен, көпшілік автомобильдерде негізгі механизмдердің жұмыс әрекеті мен құрылыс принциптері бірыңғай болып келеді. '''Автомобиль''' - кем дегенде 4 доңғалағы бар, өз [[энергия]] көзімен қозғалысқа келтірілетін, [[рельс]]ті қажет етпейтін доңғалақты көліктік құрал. Сонымен қатар [[троллейбус|троллейбустар]], үш доңғалақты 400 кг [[масса]]лы көлік құралдары да автомобиль болып саналады. Әдетте автомобиль деп жеке автомобильді және автопоезды айтады.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.</ref> Механизмдердің қызметі мен өзара орналасуына байланысты автомобильдерді құрастыру жағы көбіне ортақ болып келеді. '''Негізгі бөліктер және агрегаттар''' Әрбір автомобильде негізгі бөліктер үш жұпқа бөлінеді: шанақ (кузов), қозғалтқыш және шасси. '''Шанақ''' – тасымал жүкті орналастыру қызметін атқарады және таситын жүктің түріне қарай әртүрлі болады. Жеңіл автомобиль мен автобуста шанақ жолаушыларды және жүргізушіні орналастыру үшін қызмет атқарады. Жүк автомобильдерінің шанағы жүк тиейтін платформадан (жүктік шанақ) және жүргізуші кабинасынан тұрады. '''Қозғалтқыш''' – автомобильдің жүруіне және басқа қызметтерді атқаруға арналған қажетті қуатты тудыратын бөлік. Оның негізгі жұмыс принципі энергияның бір түрін (көбінесе жылу энергиясын) екінші түріне (механикалық энергияға) айналдыру болып табылады. Қозғалтқыштан алынған механикалық энергия механизмдер қатары арқылы автомобильдің жетекші дөңгелектеріне жеткізіледі де автомобильді қозғайтын күш тудырады. Көпшілік автомобильдерде поршеньді бензинді немесе дизельді қозғалтқыштар қолданылады. '''Шасси''' - трансмиссия, аспалы жүйе, белдік, аспа, дөңгелек, рульдік басқару және тежеуіш жүйелері сияқты, әрқайсысы белгілі бір жұмысты атқаратын, бірнеше механизмдер мен жүйелерден тұратын күрделі қондырғы болып табылады. '''Негізгі агрегаттардың орналасуларының жалпы сұлбасы''' Автомобильдер жетекші дөңгелектерінің орналасуы мен санына байланысты алдынан жетекті, артынан жетекті және толық жетекті болып бөлінеді. Жетекші дөңгелектердің санын анықтауға автомобильдің дөңгелек формуласы көмектеседі. Дөңгелек формуласындағы бірінші сандық белгі автомобильдің жалпы дөңгелектер санын, екінші сандық белгі автомобильдің жетекші дөңгелектер санын білдіреді. Алдынан немесе артынан жетекті автомобильдің дөңгелек формуласы 4x2, толық жетекті автомобильдің дөңгелек формуласы 4x4 деп жазылады. Сонымен жетекші дөңгелектер қозғалтқыштан механизмдер қатары арқылы алған механикалық энергияның күшімен автомобильді тартып немесе итеріп қозғалтады. Қозғалтқыштан алынған айналу моменті алдыңғы дөңгелектерге берілсе алдынан жетекті, артқы дөңгелектерге берілсе артынан жетекті, барлық дөңгелектерге берілсе толық жетекті деп аталады. Автомобильдер қозғалтқыштың алдында, артында және ортасында орналасуына байланысты үшке бөлінеді. '''Шанақтардың негізгі түрлері''' '''Жабық''' * '''Седан''': Төрт немесе екі есікті болады. Ерекше өзгешелігі – толық көлемді екі қатар орындықтарының болуы және артқы қабырғасында есіктің болмауы. * '''Универсал''': * '''[[Хэтчбек]]''': * '''Купе''': * '''[[Лимузин]]''': * '''[[Минивэн]]''': * '''[[Хардтоп]]''': * '''[[Таун-кар]]''': * '''[[Комби]]''': * '''[[Лифтбэк]]''': '''Ашық''' * '''Кабриолет''' : * '''Родстер''' : * '''Фаэтон''' : * '''Ландо''' : * '''Брогам''' : * '''Тарга''' : * '''Спайдер''' : '''Жүк және жолаушы''' * '''Пикап''' : * '''Фургон''' : '''Автомобильдердің классификациясы''' == Қозғалтқыш == Қозғалтқыш автомобильдің қозғалуы үшін қажетті энергияны қамтамасыз ететін қондырғы болып табылады. Қазіргі автомобильдердің көбісінде іштен жанатын қозғалтқыштар қолданылады. Бірақ әрдайым бұлай болған жоқ, және де уақыт өте осы қозғалтқыштардың орнын құрылыстары аса жетілдірілген күш қондырғылары алуы мүмкін. '''Автомобиль қозғалтқышының дамуы''' Іштен жанатын қозғалтқыштар өзінің жүз жылдан астам тарихында ізашарларымен салыстырғанда қуаттылығы артып, салмағы жеңілдеп және шығыны мен қоршаған ортаға зияны азайып едәуір дамыды. Осы өткен уақыт ішінде көптеген альтернативті автомобиль қошғалтқыш түрлері ұсынылсы да, бүгінгі күнде қолданылып жатқан қозғалтқыштардың орнын алар экономикалық жағынан жөнді түрі табылмады. Осы қозғалтқыштардың қолданатын жанармай түрінің жинақы түрде сақтау мүмкіншілігі мен оның қорының жеткілікті ұзақ қашықтыққа жетуді қамтамасыз ететіндігі мұның басты себептерінің бірі болып табылады. Алғашқы автомобильдер XVIII ғ. жасалған және сырттан жанатын қозғалтқыш түрі болып табылатын бу қозғалтқыштарымен қозғалатын болған. Бұл қозғалтқыштарда отын қозғалтқыш цилиндрінен тыс бу қазанының пешінде жағылады. Қазандағы су қайнап, буға айналады. [[Германия|Поршеньді]] қозғалтатын жоғары қысымдағы бу құбыр арқылы қозғалтқыштың цилиндріне беріліп механикалық жұмыс істейді. Ең алғашқы жұмыс істей алатын бу қозғалтқышын ағылшын [[Германия|Джеймс Уатт]] жасап шығарып 1784 ж. патенттеген. Сол заманның бу қозғалтқыштары ауыр және үлкен, ал ең бастысы өте төмен пайдалы әсер ету коэффициентіне ие болған. Жанармай қозғалтқыш цилиндрінің ішінде жанып, ұлғайған газдар поршеньді қозғалтатын тиімділеу қозғалтқыш түрін жасап шығару талаптары тек 1860 ж. француз механигі [[Германия|Жан-Этьен Ленуар]] тарапынан жұмыс істей алатын іштен жанатын қозғалтқыш жасалып патенттелгенде жетістікке жетті. Бұл қозғалтқышта қозғалатын поршеннің сорып алған газ және ауадан тұратын жанармай қоспасы жүріс жолының ортасында электр ұшқынынан тұтанады. Іштен жанатын қозғалтқыштарды практикалық түрде қолдану мүмкіншілігі тек газдың цилиндр ішінде қысылуы қолданылғанда ғана пайда болды. 1866 ж. неміс өнертапқышы Николаус Август Отто тұтандыру алдында жанармай қоспасын қысу принципі қолданылған төрт тактілі іштен жанатын қозғалтқыштың патентін алды. Осы қозғалтқыш түрінде болатын процесс “Отто айналымы” деп атанды. Осы принциппен жұмыс істейтін іштен жанатын қозғалтқыштардың бу қозғалтқыштарына қарағанда пайдалы әсер ету коэффициентінің аса жоғары болғандығынан бүгінгі күнге дейін ең көп тараған қозғалтқыш түрі болып келеді. Кейінірек ағылшын Дуглас Кларк екі тактілі айналыммен жұмыс істейтін қозғалтқышты шығарды, бірақ бұл қозғалтқыштар автомобильдерде кең қолданыс таппады. 1892 ж. Рудольф Дизель төрт тактілі Отто айналымымен жұмыс істейтін қозғалтқышқа патент алды. Бұл қозғалтқыштың ерекшелігі цилиндрге ауа мен жанармай қоспасын емес, электр ұшқынын қолдануды керек етпейтін, цилиндрге, кейінірек енгізілген жанармайды тұтандыру үшін жеткілікті жоғары температураға дейін қатты қысылып қыздырылған, тек ауаның енгізілуі болып табылады. Бүгінгі күнде өнертапқышы атымен “дизель” аталатын осы қозғалтқыштар автомобильдердің күш қондырғысы ретінде кең қолданылады. Құрылысы жағынан автомобильдің іштен жанатын қозғалтқыштарын поршеньді және роторды деп екіге бөлуге болады. Поршеньді қозғалтқыштарда жанармай жануынан ұлғайған газдардың әсерінен поршень қозғалып иінді біліктің айналуына алып келеді. Осындай қозғалтқыштарды тұтану әдісіне қарай ұшқыннан (бензинді) және қысылудан (дизель) тұтанатын деп екі топқа бөлуге болады. Роторды қозғалтқыштарда ұлғайған газдар айналатын бөлшек болып табылатын роторға әсер етеді. Роторды қозғалтқыштар газотурбиналы және ротор-поршеньді болып жіктеледі. Автомобильдерде ең кең қолданыс іштен жанатын қозғалтқыштар тапты. == Трансмиссия == Трансми́ссия (күштік беріліс) — машина жасауда көлік құралының (автомобильдің) жетекші дөңгелектерімен немесе станоктардың жұмыс органдарымен қозғалтқышты (моторды) жалғайтын механизмдер мен тораптардың жиынтығы, сонымен қатар трансмиссияның жұмысын қамтамасыз ететін жүйелер. Жалпы жағдайда трансмиссия дөңгелектерге (жұмыстық органға) қозғалтқыштан айналдыру моментін беруге, тарту күштерін, жылдамдықты және бағытты өзгертуге арналған. Трансмиссия күштік агрегаттар құрамына кіреді. == Жүріс бөлігі == == Басқару жүйесі == == Электр жабдықтар == [[Иммобилайзер]] (иммобилайзер) (ағылш. Иммобилайзер - «иммобилайзер») - ұрлыққа қарсы электрондық құрылғының бір түрі. Автокөліктің немесе басқа көліктің кейбір модульдерін қауіпсіз блоктауға арналған.<ref>[https://avtosignalizaciya.su/novosti/unikalnyj-blyutus-immobilajzer-kvant-231-avtorizaciya-metkoj-upravlenie-zamkami-kapota-vozmozhnost-nastrojki Бірегей Bluetooth иммобилайзері.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191216173150/https://avtosignalizaciya.su/novosti/unikalnyj-blyutus-immobilajzer-kvant-231-avtorizaciya-metkoj-upravlenie-zamkami-kapota-vozmozhnost-nastrojki |date=2019-12-16 }}</ref> == Қосымша құрылғылар == == Автомобильдердің өндіріс көлемі == 2009 жылдың үш кварталындағы ең көп автомобиль өндіргендер. * [[Volkswagen]] — 4,4 млн дана, дүниежүзілік автопиасадағы үлесі — 11,7 %. * [[Toyota]] — 4 млн дана * [[Ford]] — 3,7 млн дана * [[General Motors]] — 3,6 млн дана<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref><ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006. ISBN 9965-808-88-0</ref> == 2023 жылы Еуропада автомобиль нарығының өзгеруі == *Қазақстан — 40,6%-ға өсті<ref>{{Cite web|title=Automotive industry reports significant growth in Kazakhstan|url=https://kz.kursiv.media/en/2023-07-25/automotive-industry-reports-significant-growth-in-kazakhstan/|accessdate=2023-08-10|work=kz.kursiv.media}}</ref> *Құрама Патшалық — 18,2%-ға өсті<ref>{{Cite web|title=UK automotive market continues growth but 2023 forecast weakens|url=https://autovista24.autovistagroup.com/news/uk-automotive-market-continues-growth-2023-forecast-weakens/|accessdate=2023-08-10|work=autovista24.autovistagroup.com}}</ref> *Италия — 23,1%-ға өсті<ref>{{Cite web|title=14 Statistiche sul possesso di auto in Italia 2023 [Infografica]|url=https://ovoko.it/blog/statistiche-sul-possesso-di-auto-in-italia|accessdate=2023-08-10|work=ovoko.it}}</ref> *Франция — 24,0%-ға өсті<ref>{{Cite web|title=France EV Profile: Segment To Drive Growth Of Domestic Autos Market|url=https://www.fitchsolutions.com/autos/france-ev-profile-segment-drive-growth-domestic-autos-market-05-06-2023|accessdate=2023-08-10|work=fitchsolutions.com}}</ref> *Германия — 4%-ға өсті *Польша — 5%-ға төмендеді<ref>{{Cite web|title=What awaits the automotive industry in Poland in 2023?|url=https://dailynewshack.com/automobile/387089.html|accessdate=2023-08-10|work=dailynewshack.com}}</ref> *Норвегия — 2,5%-ға өсті Volkswagen, Stellantis және Renault 2023 жылдың алғашқы жарты жылдығында Еуропадағы автомобиль өндіретін ең ірі топтарға айналды, ал Volkswagen, Toyota және Audi ең көп сатылатын автомобиль брендтері атанды.<ref>{{Cite web|title=2023 (Half Year) Europe: Best-Selling Car Manufacturers and Brands|url=https://www.best-selling-cars.com/europe/2023-half-year-europe-best-selling-car-manufacturers-and-brands/|accessdate=2023-08-10|work=best-selling-cars.com}}</ref> Volkswagen концерні нарықтағы үлесті еуропалық жаңа жеңіл автомобильдер нарығының төрттен бірінен асыра ұлғайтты, ал 2023 жылы Еуропада тіркелген әрбір он авомобильдің бірі VW маркасына тиесілі болды. == Дереккөздер == <references/> [[Сурет:World vehicles per capita.svg|thumb|right|400px|Әр 1000 адамға шаққандағы әлемдегі автомобильдер саны картасы.]] == Тағы қараңыз == [[Автокөлік шығаратын елдер тізімі]] [[Санат:Көліктер]] [[Санат:Автомобиль]] 7pykkye7unm36g3bhf6xvmvmuxfcevy 0 18306 3319498 3223911 2024-04-25T13:55:19Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Wikipe-tan full length.png|thumb|Википе-тан]] '''Аниме''' ({{lang-ja|}}{{Audio|Ja-Anime.oga|アニメ}} [{{IPA|anʲime}}], {{lang-en|animation}} сөзінен — анимация) — [[Жапония|жапондық]] [[Анимация|анимация.]] Басқа елдердің анимациясына қарағанда, шығарылатын анименің орасан зор бөлігі жасөсіпрімдер мен ересек адамдарға арналған, сондай-ақ өзіндік сурет салу стилімен және жанрларының әртүрлігімен ерекшеленеді. Соның арқасында бүкіл әлемге танымал. <!-- Мақалаға суреттер жетіспейді, олар кейін қосылады --> Аниме тарихы 20 ғасырдан басталады — [[Жапония|жапон]] кинорежиссерлері Батыста ойлап тапқан анимация әдістерімен тәжірибе жасай бастады. Ең көне жапондық анимация «Катсудо Шашин» бар болғаны 3 секундқа созылады. Алғашқы анименің бірі [[самурай]] жаңа қылышын сынап көргісі келетін, бірақ қала тұрғынынан жеңілген 1917 жылы көрсетілген екі минуттық «Намакура Гатана» комедиялық фильмі болды. Жапондық анимацияның пионерлері Шимокава Отен, Джуничи Кочи және Сейтаро Китаяма болды. Сол кездегі ең танымал және қол жетімді әдістердің бірі-аниматорлар Санае Ямамото, Ясудзи Мурата және Ноборо Офудзи сияқты аниматорлар қолданған кесілген анимация әдісі. Кейінірек қолданбалы анимация техникасы да тарады. Кензо Масаока мен Мицуо Сео сияқты басқа аниматорлар да анимациялық фильмдерді оқу-насихаттық мақсатта қолдана отырып, үлкен жетістіктерге жетті. Алғашқы дыбысталған аниме 1933 жылы Масаока түсірген «Чикара Онна но Йо но Нака» қысқаметражды фильмі болды. 1940 жылға қарай Шин Мангака Шудан мен Шин Ниппон Мангака сияқты мультфильмдер мен суретшілер ұйымдары құрыла бастады. Ол кезде аниме мемлекеттік насихат құралы ретінде белсенді қолданылды. Алғашқы толықметражды анимациялық фильмдердің бірі Момотаро: Уми но Шинпей, режиссері Мицуо Сео 1945 ж.; фильмнің демеушісі Жапон империялық флот болды.<!--Google Translate-пен аударғанда әйтеуір мәтінді тексермей ме? Hedeyohu22--> Қазіргі аниме дәстүрінің негізін Осаму Тезука қалаған. Тезука Диснейден несие алып, эмоцияны жеткізу үшін кейіпкерлердің үлкен көздерін қолдануды дамытты; оның жетекшілігімен алғашқы анимеге жатқызуға болатын алғашқы туындылар пайда болды. Тезуканың алғашқы жұмысы «Шин Такарадзима» мангасы болды. Кейіннен ол Tetsuwan Atomu (Astro Boy) деп аталатын [[манга]] құрды, ол оған сәттілік әкелді. 1970 жылдарға қарай манга танымалдығы айтарлықтай өсті, көптеген шығармалар анимацияланды. Тезуканы жұмысына байланысты жиі «аңыз» және «манга мен аниме құдайы» деп атаған. Шамамен ғасырлық аниме тарихында ол анимациядағы алғашқы эксперименттерден, Тезука фильмдерінен бастап, бүкіл әлем бойынша қазіргі кездегі үлкен танымалдылыққа дейін ұзақ жолды басып өтті. Жылдар өте келе балаларға арналған анимелердің сюжеттері, талқыланған мәселелері күрделене түсті. Жасөспірімдер аудиториясына арналған аниме сериясы пайда болды - он төрт жастан асқан ұлдар мен қыздар. Бұл сериялар ересектер арасында, сирек жағдайларда, қартайғанға дейін өз жанкүйерлерін тапты. Аниме өзінің дамуында бірнеше жыл бұрын пайда болған мангадан сәл артта қалды және сол кезде жапон халқының барлық топтары арасында танымал болды. Бүгінгі таңда аниме - бұл балаларға арналған телехикаяларды (кодомо жанры) біріктіретін бірегей мәдени қабат. Аниме өзінің бастапқы мағынасында және жасөспірімдер шығармалары, әдетте өте байсалды және ересектерге арналған - шонен (ер балаларға арналған аниме), шоджо (аниме) қыздарға арналған) және тіпті толыққанды «ересек» аниме (сеинен мен джосей). Хентай - порнографиялық бағыттағы аниме, яои мен юри - сәйкес жыныстағы адамдар - ерлер немесе әйелдер арасындағы (әдетте романтикалық) қарым-қатынас туралы айтатын аниме бөлек бағытта ерекшеленді. Анименің шыңы – режиссер Хаяо Миядзакидің жұмысы деп саналады. «Оның рухы алыс» фильмі Берлин кинофестивалінің «Ең жақсы мультфильм» емес, «Үздік фильм» номинациясын жеңіп алған алғашқы және жалғыз анимациялық фильм болды. == Ерекшеліктері == Жапондық анимацияның көбісінің белгілі бір бөлігі ересек аудиторияға арналған. Бұл анименің философиялық және идеологиялық мазмұнына көп көңіл бөлінуінде көрінеді. Аниме шағын, арнайы аудиторияға арналып жасалады. Бөліну критериялары ретінде көрерменнің жасы, жынысы, психологиялық типі болуы мүмкін. === Суреттеу === Анимемен бейтаныс адамдар көбінесе анименің ерекшілігі ретінде ең алдымен кейіпкерлердің рабайсыз үлкен көздерін атайды. Турада, бұл стиль батыстық мультипликация дәстүрлерінің әсерінен туындаған. Және аниме-кейіпкерлер олардан көздерінің үлкендігімен қоса, олардың суреттелуіне егжей-тегжей көңіл бөлінуімен ерекшеленеді. Көздерінің суреттелуі арқылы кейіпкерге сипаттама беруге болады. Жағымды, ықлас, көңілді кейіпкерлер — үлкен, жылтырлаған, өмірге толы көздерге ие. Жағымсыз, жабық кейіпкерлердің көздері сәл тартылған, жартылай жабылған немесе кекілмен жабылған болады. Олардың көздерін жыртқыш құстың немесе жыланың көздеріне ұқсатып салады. Шаштар да кейіпкерді сипаттауға мүкіндік береді. Мәселен, жирен шаштар қызу мінезді, сары шаштар шетелдікті білдіреді (жапондықтардың басым бөлігі қара түсті шаштарға ие). === Музыка мен дыбыс === Киноматографтегідей анимеде көрермендерге эмоцияларды жеткізу үшін дыбыстық және музыкалық мазмұнға көп көңіл бөлінеді. Танымал әртістер мен топтармен әнделетін "ашушы және жабушы өлеңдер" анименің ажырамас бөлігі болып табылады. Анимедегі рольдерді дыбыстайтын актерлерді "сейю" деп атайды. Сейю мамандығы Жапоняда жақсы дамыған. Осыған байланысты аниме-сериалдардағы дыбыстау шетелдік жұмыстарға қарағанда аса ерекшеленеді. == Аниме жанрлары == === Мақсатты аудитория бойынша === * Кодомо — балаларға (12 жасқа дейінгі) арналған аниме және манга. * Сёнен — жасөспірімдерге{{refn|group=Т|name=жасөспірімдер|12-ден 16-18 жасқа дейінгі}} арналған аниме. * Сёдзе — жасөспірім қыздарға{{refn|group=Т|name=жасөспірімдер}} арналған аниме. * Сейнен — ер адамдарға (18-ден 25-40 жасқа дейінгі) арналған аниме және манга. * Джосей — әйел адамдарға арналған аниме. === Антураж бен технологиялар бойынша === * Ме́ха (жап. ''メカニズム'', ''Mechanism'' деген ағылшынша сөзден бейімделіп, қысқарылған) — "Қарулы адамтәріздес алып роботтар" бар аниме. === Киноматографпен ұқсас жанрлар === * Киберпанк — компьтерлік технологияларға толы болашақ әлем жайындағы аниме. * Фэнтези — "Қылыш пен магияға" негізделген әлемді баяндайтын аниме. * Апокалиптика — ақыр заман туралы әңгімелейтін аниме жанры. * Постапокалиптика — әлемнің соңы, ақыр заманнан кейінгі өмірді баяндайтын аниме. * Романтика — романтикалық қарым-қатынастар жайлы аниме. * [[Мистика]] — өзге әлемдер мен тылсым күштер жайлы аниме. * Slice of life (Күнделікті өмір) — күнделікті өмір жайлы аниме. * Драма – мәйіті оқиға жайлы аниме. * [[Комедия]] – күлкілі жақтарын көрсету мақсатымен жасалатын аниме. === Басқа да жанрлар === * Исекай — басты [[кейіпкер]] не кейіпкерлер параллель әлем арасында, әдетте қазіргі Жапония әлемі мен қиял әлемі арасында қозғалатын аниме түрі. * Каваий — "өте сүйкімді" деген мағынаны білдіреді. * Сёдзе-ай — қыздардың арасындағы махаббат туралы аниме. * Сёнен-ай — жігіттердің арасындағы махаббат туралы аниме. * Психологиялық триллер — адам жанының күйзелісі туралы аниме. Басты кейіпкерлер қиын өмірлік жағдайларға түсіп, күрделі психологиялық өзгерістерге ұшырайды. * Сётакон – жасы кішкентай ер балалардың қатысы бар романтика туралы аниме.<!--Мына анықтамаға сәл күдіктеніп тұрмын, бірақ басқаша қалай жазатынды білмеймін. enwiki-де Shotacon мақаласын оқып, соған қарай өзгерту керек сияқты. Hedeyohu22 --> * Лоликон – кішкентай қыздардың немесе кәмелетке толмаған қыздардың қатысуымен эротикалық немесе романтикалық көріністер қамтитын манга мен аниме жанры. * [[Хентай]] – жапондық анимацияның жанры (аниме), комикстер (манга), сондай-ақ олардың негізгі элементтері эротикалық немесе порнографиялық(көбінесе цензураланған) көріністерде сәйкес стильдің суреттері. * Этти – аниме жанры, оның басты ерекшелігі - эротикалық көріністерді көрсету. Хентайдан айырмашылығы, этти жыныстық қатынасты тікелей көрсетпейді, фанаттық қызмет дегеніміз - әр түрлі эротикалық кеңестерді қолдану, мысалы, кейіпкерлерді (әдетте әйелдер, өйткені этидің мақсатты аудиториясы жас жігіттер) екіұшты позаларда көрсету, көрермен төменгі жағын көретін осындай көру бұрыштарын пайдалану кейіпкердің іш киімі (пансухот), көбінесе көбейтілген формада бейнеленетін кеудеге және бөкселерге баса назар аудару, ер адам кейіпкері кездесетін әр түрлі ыңғайсыз жағдайлар (әйелдер ваннасында немесе киім ауыстыру бөлмесінде кездейсоқ пайда болуы, қызға құлап түсуі және т.б.). * Юри – әйелдер арасындағы гомосексуальдық қатынастарды бейнелейтін манга мен аниме жанры. * Яой – ер адамдар арасындығы гомосексуальдық қатынастарды бейнелейтін манга мен аниме жанры. <!-- Лоликонды қостым --> == Аниме форматтары == === Телесериал === Телесериал (TV) — көптеген бөлімдерден құрылған, теледидар арқылы белгілі бір жүйелікпен көрсетілуге арналған аниме. Әдетте бір бөлімнің ұзындығы 23-25 минут. Жалпы сериалдың ұзындығы бір маусымға тең, 12-13 бөлімнен тұрады, бірақ одан ұзақ сериалдар да бар. === OVA === OVA (Original Video Animation) — Видеокассетілер немесе DVD сияқты, видеотасымалдаушыларға шығаруға арналған аниме. Әдетте OVA екі немесе алты сериадан тұратын қысқа фильм немесе сериал. === Фильм === Фильм — кинотеатррда көрсетілуге арналған аниме. === TV-Special === Special (Қосымша, бонусты серия, спешиал) — кейде ұзын, кейде негізгі сюжетпен байланысты емес сериал, теледидара бөлек бөлім болып көрсетіледі. Әдетте қосымша бөлімдер мерекелік күндерге арналып, немесе телесериал аяқталғаннан кейін көрсетіледі. === ONA === ONA (Original Network Animation) — Интернет арқылы тарату үшін арнайы жасалатын аниме. == Сілтемелер == * [http://animeresearch.com/ AnimeResearch] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509092720/http://www.animeresearch.com/ |date=2008-05-09 }}{{ref-en}} — аниме туралы ғылыми мақалар жинағы. * [http://www.corneredangel.com/amwess/ Online Bibliography of Anime and Manga Research] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160112103921/http://corneredangel.com/amwess/ |date=2016-01-12 }}{{ref-en}} == Түсініктемелер == <references group="Т"/> [[Санат:Жапон мәдениеті]] [[Санат:Мультипликация]] ifgn7w29tx2jiuk3q6hdz8o0ghvi9jg 0 18673 3319845 3309566 2024-04-26T09:21:40Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Шығармалық қиял''' - өзіндік жаңа образдар жасау арқылы әрекетте, жаңа өнімдер беруде көрінетін [[қиял]]ды айтады. Жазушының, суретшінің, ғалымның, композитордың т. б. қиялы шығармалық қиялға жатады. Шығармалық қиял — қайта жасау қиялына қарағанда, әрі күрделі, әрі қиын. Абай мен Қүнанбайдың образдарын жасау, оларды сипаттап жазған шығарманы оқып, елестетуден әлдеқайда ауыр. Шығармалық қиял ақын-жазушылардың, суретшілердің, артистердің т. б. осы секілді өнер қайраткерлерінің іс-әрекеттерінде үлкен орын алады. Өнер қайраткерлері өздерінің идеясын көркем образ арқылы береді. К.С. Станиславский: «Артистің көкірегінде өзі бейнелеп түрған адамның ой-толғаныстары туғанда ғана шынайы өнер туады, нағыз жанды сезім еш уақытта зорлағаннан, қолдан жасағаннан келмейді»,— дейді. Мәселен, Чехов спектакліндегі Раневскаяның рөлін орындаушы Ольга Книппер — Чехова шие бағын сатады деп хабарлағанда шын көңілімен көзіне жас алады екен. Мұндайда актер сахнада ойдан шығарылған нәрсеге шындықтың өзіндегідей көзқараспен қарайды. Бұл - шығармалық қиялы өте бай адамның қолынан келетін касиет. Ақын-жазушылар қиялы арқылы өзінің келешек кейіпкерлерін «көреді», олардың мінез-құлықтарын «[[елес]] етеді», сөзін «естиді». Сонымен қатар, ақын-жазушылар өз геройларымен бірге өмір сүреді, олардың ойын, көңіл күйін «сезіп», қоян-қолтық араласып жүргендей болады. Мәселен, француз жазушысы О. Бальзак егер жеңі жыртық біреудің көшеде кетіп бара жатқанын көрсе, өзін сол адамға ұқсататындығы соншалық,- өз жеңім де жыртық емес пе екен деп, еріксіз өз қарына қолын жүгіртіп, тесікті жаппақшы болады екен. Бақылағыштық, жеке өмірінің эмоциялық байлығы, алдын-ала орасан зор жұмыстар істей білуге қабілеттілік (мәселен, Л. Толстойдың айтуынша, «[[Соғыс және бейбітшілік]]<nowiki/>» романын жазу үшін жинаған материалдары «бүкіл бір кітапхана» болған) адамның творчестволық қиялының самғауына күшті әсер етеді. Өмірден түйгені шамалы, творчестволық қиялы жетілмеген адамнан жақсы ақын шығуы мүмкін емес. Абай мұны өте дұрыс көре білген. Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы, Қиыннан қиыстырар ер данасы. Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп, Теп- тегіс жүмыр келсін айналасы. Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы, Сонда да солардың бар тандамасы. Іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын Қазақтың келістірер қай баласы? Бұл өлеңіне Абай «қиыннан қиыстырар», «тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп», «іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын» секілді сөз тіркестері арқылы өздігінен жаңа туындылар бере алатын нағыз майталман ақындардың психологиясын, олардың творчестволық қиялындағы ерекшеліктерді көрсетіп отыр. Ғалым үшін де творчестволық қиял аса қажет. Творчестволық қиял ғалымның творчестволық ойына аса қажетті материал береді. Мәселен, ғылыми жорамал жасағанда, эксперимент жұмысын ұйымдастырғанда, тапқан жаңалықтарды тексеріп сынауда ғалым өз қиялына үнемі сүйеніп отырады. Бірақ нағыз ғылыми жүмыс көп еңбектенуді қажет етеді, ол еріккеннің ермегі емес, ғылымның жолы ауыр. Қажымай, өнімді еңбек ете білушілік, шыдамдылық, іске мейлінше берілушілік — нағыз ғалымға тән қасиеттер. К. Маркс айтқандай, ғылымның «сәулетті шыңына шаршап-шалдығудан қорықпайтын, оның тасты соқпақтарымен тырмысып өрлей беретін адам ғана шыға алады». Шығармалық қиял әрекеттің кез-келген саласында орын алып отырады. Қоғамға пайда келтіретін нәтижелі еңбекте творчестволық қиялдың болмауы мүмкін емес. Қиялдың бүл түрі, әсіресе, мұғалімдік қызметте ерекше орын алады. А.С. Макаренко айтқандай: «жеке адамның келешегін жобалауда» мұғалім творчестволық қиялсыз әрекет етсе, жақсы нәтижеге ие бола алмас еді {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Шығармалық]] [[Санат:Психология]] 9acgrnax3ri7a86ddn1y5lnamw12cvu 3319857 3319845 2024-04-26T09:25:05Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Кемеңгер адам|Кемеңгер адам]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Шығармалық қиял''' - өзіндік жаңа образдар жасау арқылы әрекетте, жаңа өнімдер беруде көрінетін [[қиял]]ды айтады. Жазушының, суретшінің, ғалымның, композитордың т. б. қиялы шығармалық қиялға жатады. Шығармалық қиял — қайта жасау қиялына қарағанда, әрі күрделі, әрі қиын. Абай мен Қүнанбайдың образдарын жасау, оларды сипаттап жазған шығарманы оқып, елестетуден әлдеқайда ауыр. Шығармалық қиял ақын-жазушылардың, суретшілердің, артистердің т. б. осы секілді өнер қайраткерлерінің іс-әрекеттерінде үлкен орын алады. Өнер қайраткерлері өздерінің идеясын көркем образ арқылы береді. К.С. Станиславский: «Артистің көкірегінде өзі бейнелеп түрған адамның ой-толғаныстары туғанда ғана шынайы өнер туады, нағыз жанды сезім еш уақытта зорлағаннан, қолдан жасағаннан келмейді»,— дейді. Мәселен, Чехов спектакліндегі Раневскаяның рөлін орындаушы Ольга Книппер — Чехова шие бағын сатады деп хабарлағанда шын көңілімен көзіне жас алады екен. Мұндайда актер сахнада ойдан шығарылған нәрсеге шындықтың өзіндегідей көзқараспен қарайды. Бұл - шығармалық қиялы өте бай адамның қолынан келетін касиет. Ақын-жазушылар қиялы арқылы өзінің келешек кейіпкерлерін «көреді», олардың мінез-құлықтарын «елес етеді», сөзін «естиді». Сонымен қатар, ақын-жазушылар өз геройларымен бірге өмір сүреді, олардың ойын, көңіл күйін «сезіп», қоян-қолтық араласып жүргендей болады. Мәселен, француз жазушысы О. Бальзак егер жеңі жыртық біреудің көшеде кетіп бара жатқанын көрсе, өзін сол адамға ұқсататындығы соншалық,- өз жеңім де жыртық емес пе екен деп, еріксіз өз қарына қолын жүгіртіп, тесікті жаппақшы болады екен. Бақылағыштық, жеке өмірінің эмоциялық байлығы, алдын-ала орасан зор жұмыстар істей білуге қабілеттілік (мәселен, Л. Толстойдың айтуынша, «Соғыс және бейбітшілік» романын жазу үшін жинаған материалдары «бүкіл бір кітапхана» болған) адамның творчестволық қиялының самғауына күшті әсер етеді. Өмірден түйгені шамалы, творчестволық қиялы жетілмеген адамнан жақсы ақын шығуы мүмкін емес. Абай мұны өте дұрыс көре білген. Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы, Қиыннан қиыстырар ер данасы. Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп, Теп- тегіс жүмыр келсін айналасы. Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы, Сонда да солардың бар тандамасы. Іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын Қазақтың келістірер қай баласы? Бұл өлеңіне Абай «қиыннан қиыстырар», «тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп», «іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын» секілді сөз тіркестері арқылы өздігінен жаңа туындылар бере алатын нағыз майталман ақындардың психологиясын, олардың творчестволық қиялындағы ерекшеліктерді көрсетіп отыр. Ғалым үшін де творчестволық қиял аса қажет. Творчестволық қиял ғалымның творчестволық ойына аса қажетті материал береді. Мәселен, ғылыми жорамал жасағанда, эксперимент жұмысын ұйымдастырғанда, тапқан жаңалықтарды тексеріп сынауда ғалым өз қиялына үнемі сүйеніп отырады. Бірақ нағыз ғылыми жүмыс көп еңбектенуді қажет етеді, ол еріккеннің ермегі емес, ғылымның жолы ауыр. Қажымай, өнімді еңбек ете білушілік, шыдамдылық, іске мейлінше берілушілік — нағыз ғалымға тән қасиеттер. К. Маркс айтқандай, ғылымның «сәулетті шыңына шаршап-шалдығудан қорықпайтын, оның тасты соқпақтарымен тырмысып өрлей беретін адам ғана шыға алады». Шығармалық қиял әрекеттің кез-келген саласында орын алып отырады. Қоғамға пайда келтіретін нәтижелі еңбекте творчестволық қиялдың болмауы мүмкін емес. Қиялдың бүл түрі, әсіресе, мұғалімдік қызметте ерекше орын алады. А.С. Макаренко айтқандай: «жеке адамның келешегін жобалауда» мұғалім творчестволық қиялсыз әрекет етсе, жақсы нәтижеге ие бола алмас еді {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Шығармалық]] [[Санат:Психология]] 0xxlr0dgvck11he7fwum30i0majnadd 0 19844 3319504 3269116 2024-04-25T13:59:12Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Англия |Шынайы атауы = {{lang-en|England}} |Атау септігі = Англия |Елтаңба = Royal Arms of England (1198-1340).svg{{!}}border |Байрақ = Flag_of_England.svg |Ұраны = [[Dieu et mon droit]]»&nbsp;«(Құдайым және құқығым) |Әнұранның аты = God Save the Queen/King |Аудио = Reinounido.ogg |lat_dir = N|lat_deg = 53|lat_min = 33|lat_sec = 0 |lon_dir = W|lon_deg = 2|lon_min = 26|lon_sec = 0 |region = |CoordScale = |Картада = |карта тақырыбы = Europe_location_ENG2.png |Картада2 = |Үкімет түрі = [[Парламенттік монархия|Конституциялық монархияның]] бөлшегі |Құрылды = [[1 мамыр]] [[1707 жыл|1707]] |Тәуелсіздік күні = |Тәуелсіздігін алды = |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшын]] <!-- |Тілдері = --> |Мемлекеттік діні = [[Христиандық]]тың [[англикандық]] ағымы |Астанасы = [[Лондон]] |Ірі қалалары = Лондон, [[Бирмингем]], [[Глазго]], [[Белфаст]], [[Манчестер]], [[Эдинбург]], [[Ливерпуль]] <!-- |Ірі қаласы = --> |Басшы қызметі = [[Британ монархиясы|Монархы]]<br>[[Ұлыбритания премьер-министрі|Премьер-министрі]] |Басшылары = [[III Чарльз]]<br />[[Риши Сунак]] |Басшы қызметі_2 = [[Британия королевасы|Монарх]] |Жер аумағы = 130,278 |Жер аумағы бойынша орны = 77-ші |Судың үлесі = 1,34% |Этнохороним = |Жұрты = 62 698 362<ref name=cia>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uk.html|title=Ұлыбритания|accessdate=2011-11-03|work=[[The World Factbook]]|publisher=CIA}}{{ref-en}}</ref> |Халық саны бойынша орны = 2006 |Сарап жылы = |Санақ бойынша халық саны = 50,762,900 |Санақ жылы = |Халық тығыздығы = 388,7 |Тығыздық бойынша орны = 48-ші |ЖІӨ = |ЖІӨ сараптаған жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = 3,846 трлн<ref name=GDP>{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=112,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1.&br=1.x=25&pr.y=6|title=United Kingdom|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2023-04-13}}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2023 |ЖІӨ (АҚТ) орны = 10-шы |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 56,470<ref name=GDP/> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = 26-шы |ЖІӨ (номинал) = 3,158 трлн<ref name=GDP/> |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2023 |ЖІӨ (номинал)бойынша орны = 6-шы |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 46,371<ref name=GDP/> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = 22-ші |АДИ = {{Өсім}} 0,863<ref>{{cite web | url = http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Complete.pdf | title = Human Development Report 2011 | accessdate = 2011-11-06 | year = 2011 | publisher = United Nations Development Program | lang = en }}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2011 |АДИ бойынша орны = 28-ші |АДИ деңгейі = <span style="color:#090;">өте жоғары</span> |Әуе компаниясы = [[British Airways]] |Валютасы = [[фунт стерлинг]] |Интернет үйшігі = [[.uk]] <!-- |Интернет үйшіктері = --> |ISO = GB |Телефон коды = 44 |Уақыт белдеуі = +0 <!-- |Уақыт белдеулері = --> |Түсініктемелер = <!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --> <!-- |Әнұрансыз =* --> }} '''Англия''' ({{lang-en|England}} {{IPA|[ˈɪŋɡlənd]}}) — [[Ұлыбритания|Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Құрама Патшалығының]] ең ірі және әкімшілік бөлігі. [[Шотландия]] мен [[Уэльс|Уэльспен]] қатар [[Ұлыбритания (арал)|Ұлыбритания аралында]] орналасқан ({{Lang-en|mainland}}). Ұлыбританияның халқының 83 % Англияда тұрады. Халқы 68 млн адам. 927 жылы Англия бірнеше жергілікті графстволардың бірігу нәтижесінде пайда болды. Өз атын V-VI ғасырда құрылған англ деген герман тайпасынан алады. == Атауы == [[Сурет:Gaius Cornelius Tacitus.jpg|thumb|left|150px|Тацит]]Англия деген аты герман тайпаларының бірінен шыққан. Бұл тайпа 5-6 ғасырларда пайда болған. Ғалымдар оларды Ангелн түбегінен шыққан деп ойлайды. Бұл түбек қазіргі [[Дания]] және [[Германия]] жерінде орналасқан. Англдар туралы бірінші жазбаша құжаттар 98 жылы шыққан. Оны сол кездің тарих зерттеушісі Тацит өзінің «Германия» деген кітабында жазған. Ал Ұлыбританиядағы англдар туралы бірінші рет 897 жылы жазған. Бұл мәлімет [[Оксфорд]]тың ағылшын тілі сөздігінде бар. Өкінішке орай Англия деген сөзді жалпы Ұлыбританияға қолданылады. Бұл жай елдің басқа ұлттарын ренжітіп, көптеген қайшылықтарға алып келеді. == Географиясы == Англия Ұлыбритания аралының үштен екі бөлігін алып тұр. Солтүстігінде [[Шотландия]]<nowiki/>мен шекаралы болса, батысында [[Уэльс]] орналасқан. [[Сурет:EnglandSubdivisions.png|thumb|right|150px|Англияның әкімшілік бөлінуі]] Жер көлемі аз болғанымен, Англияда бірнеше үлкен қалалар бар. Олар: [[Лондон]], [[Бирмингем]], [[Лидс]], [[Шеффилд]], [[Ливерпуль]] және [[Манчестер]]. == Тарихы == Б.ғ.д. 55 жылда [[Юлий Цезарь]] қазіргі Англия жеріне шабуыл жасаған. Ол кезде сол аумақта көптеген [[кельттер|кельт]] тайпалары тұрған. Олар өздерін бритт деп атаған. Сол кездерден бастап қазіргі Англия және Уэльс аумақтары [[Рим империясы]]ның құрамына кірген. Рим империясының құлдырауы Англия тұрғындарына басқа мәселелер тудырды. Көптеген көршілес тайпалар Англия жеріне басып кіре бастады. Олар ішінде герман, кельт тайпалары болған. Шабуылшылар бұл жерде өздерінің кішкене мемлекеттерін құра бастады. Сондықтан, Англияның түгелдей қосылған дәл уақытын атау өте қиын. Бірақ Англия патшасы деген титул Ұлы Альфред (871—899) кезінде пайда болған. Тарихшылардың біреулері Англия билеушілерін 1066 жылы норман шабуылынан санап бастайды. Патшалардың нөмірлерін де бұл оқиғадан бастап санайды (мысалы, ХІІІ ғасырдағы Эдуард І 1066 жылдан бастап бірінші Эдуард есімді патша болған) Бірақ Шапқыншы Вильгельм мемлекетті құрып, біріктірген емес. Ол тек бар Англия жаулап алып, оған франк-романдық басқару қойған. ХІІІ ғасырдың соңында Уэльс княздігі жаулап алынып, Англия патшалығының құрамына түгелдей кірді. Тәуелсіз Англия тарихы Орта ғасыр және Жандану ғасырдан кейінгі Тюдор әулетінің Елизавета І-ден басталады. 1707 жылы Англия мен [[Шотландия]] одақ құрып, Ұлыбритания Патшалығының негізі қаланды. == Саяси құрылымы == 1990-шы жылдарда Солтүстік Ирландия, Уэльс және Шотландия елдерінде өз парламенті мен үкіметін құрып алды. [[Сурет:Davidcameron.jpg|thumb|140px|left|[[Дэвид Кэмерон]]]]Ал Англия қазіргі уақытқа дейін өз парламенті мен үкіметін құрмай, олардың міндеттерін Ұлыбритания парламенті мен үкіметі жасайды. Англия өз парламентін және үкіметін құруды қалайтын қозғалыстар бар. Атқарушы үкіметтің жұмысын Ұлыбритания премьер-министры істейді. Қазір үкімет басында Консерваторлар партиясының өкілі Дэвид Кэмерон отыр. == Әкімшілік бөлінуі == Қазіргі уақытта Англия 45 графтықтан құрылған. Оған қоса Үлкен [[Лондон]] бар. Осы ел тарихында басқа түрлі бөлімдер болған. Англия құрамында, мысалы, патшалықтар (Сассекс және Эссекс), герцогтық (Йоркшир, Корнуолл және Ланкашир) және басқа бөліну түрлері болған. == Мәдениет == ===Салт-дәстүрлері=== Ағылшындықтар "Ескі- демек сенімді. Ескі сөзі күмәнсіздікті білдіреді. Жаңа ой- күдікті, жаңа технология- сенімсіз." деп есептейді.[[Ағылшындар]]дың неше мың жыл бұрынғы салт-дәстүрлері әлі күнге дейін сақталған. Оның дәлелі ағылшындықтар әлі күнге дейін тойды ескі дәстүр бойынша өткізеді. [[Неке]]нің алдында атастыру (яғни уәделесу) көптеген елдерде орындалады.Англияда атастыру рәсімі алдында күйеу жігіт пен келінге әр түрлі сынақтар жүргізіледі.Атап айтар болсақ, жігіт қыз айтқан, қалаған нәрсенің барлығын орындайды. Ал келін болса бір қолымен ескі сандықтың қақпағын ұстау қажет. Ағылшындықтарда тағы бір қызықты мынандай салт-дәстүр бар. Тойға келіннің 10 құрбысы мен күйеу жігіттің 10 құрдасы міндетті түрде күйеу жігіт пен қалыңдық киімін киіп шығады. Яғни ағылшындықтардың діни- сенімі бойынша, жаман ниетті жын шайтан 10 жұп ішінен нағыз күйеу жігіт пен қалыңдықты таба алмайды және өз жаман ниетін жүзеге асыра алмайды екен. ХVІІ ғасырда тойларда қалыңдық әртүрлі түстердегі киімді киетін болған. Ал Англия ханшайымы [[Виктория]] алғаш рет тойға ақ көйлек киген. Содан бастап ақ көйлек кию дәстүрлі түрде жалғасқан. Ақ көйлек пәктікті, тазалықты білдіреді. === Ұлттық киім === Англияның бай ұлттық дәстүрлер болғанына қарамастан, бұл халықта өз ұлттық киім жоқ. Тек қана моррис халық биін билегенде, бірдей киім киетіні бар. Қазір де Англияның үлкен қаладарын да моррис киіміне ұқсайтын киім киіп жүрген кісілерді кездестіруге болады.Бұл киімді тігудің кейбір ерекшеліктер бар. Негізінен бұл би жерге қатысты [[магия]]лық белгімен байланысты. Оған қоса Англияда ортағасырлық дәстүрлерге сай бірнеше шараларда ескі киімдерді киеді. Олардың ішінде: патша отбасы, парламент үшелері, сот кезінде, ежелгі университеттердің профессорлары мен студенттері және Патша гвардиясы. === Моррис === Морристі ауылдарда жазда билейді. Бұрын оны діни мақсаттармен билеген. Бірнеше кісі ақ шалбар, ақ көйлек киіп, аяғына қоңырау байлап, басына сабан қалпақ киіп, ортаға шығады. Бұл биді бұрын тек ер кісілер билесе, қазіргі уақытта әйелдер де билеп жүр. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрама Патшалық}} [[Санат:Англия]] [[Санат:Ұлыбритания аймақтары]] [[Санат:Британ аралдарындағы тарихи елдер]] [[Санат:Ағылшын тілді елдер мен аумақтар]] hjhi1mf8nxxdj9jh03e3v3be3i6euvk 3319508 3319504 2024-04-25T14:00:15Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Құрманәлі Абылайхан 54|Құрманәлі Абылайхан 54]] ([[User talk:Құрманәлі Абылайхан 54|т]]) өңдемелерінен [[User:Ryrrmin|Ryrrmin]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Англия |Шынайы атауы = {{lang-en|England}} |Атау септігі = Англия |Елтаңба = Royal Arms of England (1198-1340).svg{{!}}border |Байрақ = Flag_of_England.svg |Ұраны = [[Dieu et mon droit]]»&nbsp;«(Құдайым және құқығым) |Әнұранның аты = God Save the Queen/King |Аудио = Reinounido.ogg |lat_dir = N|lat_deg = 53|lat_min = 33|lat_sec = 0 |lon_dir = W|lon_deg = 2|lon_min = 26|lon_sec = 0 |region = |CoordScale = |Картада = |карта тақырыбы = Europe_location_ENG2.png |Картада2 = |Үкімет түрі = [[Парламенттік монархия|Конституциялық монархияның]] бөлшегі |Құрылды = [[1 мамыр]] [[1707 жыл|1707]] |Тәуелсіздік күні = |Тәуелсіздігін алды = |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшын]] <!-- |Тілдері = --> |Мемлекеттік діні = [[Христиандық]]тың [[англикандық]] ағымы |Астанасы = [[Лондон]] |Ірі қалалары = Лондон, [[Бирмингем]], [[Глазго]], [[Белфаст]], [[Манчестер]], [[Эдинбург]], [[Ливерпуль]] <!-- |Ірі қаласы = --> |Басшы қызметі = [[Британ монархиясы|Монархы]]<br>[[Ұлыбритания премьер-министрі|Премьер-министрі]] |Басшылары = [[III Чарльз]]<br />[[Риши Сунак]] |Басшы қызметі_2 = [[Британия королевасы|Монарх]] |Жер аумағы = 130,278 |Жер аумағы бойынша орны = 77-ші |Судың үлесі = 1,34% |Этнохороним = |Жұрты = 62 698 362<ref name=cia>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uk.html|title=Ұлыбритания|accessdate=2011-11-03|work=[[The World Factbook]]|publisher=CIA}}{{ref-en}}</ref> |Халық саны бойынша орны = 2006 |Сарап жылы = |Санақ бойынша халық саны = 50,762,900 |Санақ жылы = |Халық тығыздығы = 388,7 |Тығыздық бойынша орны = 48-ші |ЖІӨ = |ЖІӨ сараптаған жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = 3,846 трлн<ref name=GDP>{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=112,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1.&br=1.x=25&pr.y=6|title=United Kingdom|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2023-04-13}}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2023 |ЖІӨ (АҚТ) орны = 10-шы |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 56,470<ref name=GDP/> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = 26-шы |ЖІӨ (номинал) = 3,158 трлн<ref name=GDP/> |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2023 |ЖІӨ (номинал)бойынша орны = 6-шы |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 46,371<ref name=GDP/> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = 22-ші |АДИ = {{Өсім}} 0,863<ref>{{cite web | url = http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Complete.pdf | title = Human Development Report 2011 | accessdate = 2011-11-06 | year = 2011 | publisher = United Nations Development Program | lang = en }}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2011 |АДИ бойынша орны = 28-ші |АДИ деңгейі = <span style="color:#090;">өте жоғары</span> |Әуе компаниясы = [[British Airways]] |Валютасы = [[фунт стерлинг]] |Интернет үйшігі = [[.uk]] <!-- |Интернет үйшіктері = --> |ISO = GB |Телефон коды = 44 |Уақыт белдеуі = +0 <!-- |Уақыт белдеулері = --> |Түсініктемелер = <!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --> <!-- |Әнұрансыз =* --> }} '''Англия''' ({{lang-en|England}} {{IPA|[ˈɪŋɡlənd]}}) — [[Ұлыбритания|Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Құрама Патшалығының]] ең ірі және әкімшілік бөлігі. [[Шотландия]] мен [[Уэльс|Уэльспен]] қатар [[Ұлыбритания (арал)|Ұлыбритания аралында]] орналасқан ({{Lang-en|mainland}}). Ұлыбританияның халқының 83 % Англияда тұрады. Халқы 68 млн адам. 927 жылы Англия бірнеше жергілікті графстволардың бірігу нәтижесінде пайда болды. Өз атын V-VI ғасырда құрылған англ деген герман тайпасынан алады. == Атауы == [[Сурет:Gaius Cornelius Tacitus.jpg|thumb|left|150px|Тацит]]Англия деген аты герман тайпаларының бірінен шыққан. Бұл тайпа 5-6 ғасырларда пайда болған. Ғалымдар оларды Ангелн түбегінен шыққан деп ойлайды. Бұл түбек қазіргі [[Дания]] және [[Германия]] жерінде орналасқан. Англдар туралы бірінші жазбаша құжаттар 98 жылы шыққан. Оны сол кездің тарих зерттеушісі Тацит өзінің «Германия» деген кітабында жазған. Ал Ұлыбританиядағы англдар туралы бірінші рет 897 жылы жазған. Бұл мәлімет [[Оксфорд]]тың ағылшын тілі сөздігінде бар. Өкінішке орай Англия деген сөзді жалпы Ұлыбританияға қолданылады. Бұл жай елдің басқа ұлттарын ренжітіп, көптеген қайшылықтарға алып келеді. == Географиясы == Англия Ұлыбритания аралының үштен екі бөлігін алып тұр. Солтүстігінде [[Шотландия]]<nowiki/>мен шекаралы болса, батысында [[Уэльс]] орналасқан. [[Сурет:EnglandSubdivisions.png|thumb|right|150px|Англияның әкімшілік бөлінуі]] Жер көлемі аз болғанымен, Англияда бірнеше үлкен қалалар бар. Олар: [[Лондон]], [[Бирмингем]], [[Лидс]], [[Шеффилд]], [[Ливерпуль]] және [[Манчестер]]. == Тарихы == Б.ғ.д. 55 жылда [[Юлий Цезарь]] қазіргі Англия жеріне шабуыл жасаған. Ол кезде сол аумақта көптеген [[кельттер|кельт]] тайпалары тұрған. Олар өздерін бритт деп атаған. Сол кездерден бастап қазіргі Англия және Уэльс аумақтары [[Рим империясы]]ның құрамына кірген. Рим империясының құлдырауы Англия тұрғындарына басқа мәселелер тудырды. Көптеген көршілес тайпалар Англия жеріне басып кіре бастады. Олар ішінде герман, кельт тайпалары болған. Шабуылшылар бұл жерде өздерінің кішкене мемлекеттерін құра бастады. Сондықтан, Англияның түгелдей қосылған дәл уақытын атау өте қиын. Бірақ Англия патшасы деген титул Ұлы Альфред (871—899) кезінде пайда болған. Тарихшылардың біреулері Англия билеушілерін 1066 жылы норман шабуылынан санап бастайды. Патшалардың нөмірлерін де бұл оқиғадан бастап санайды (мысалы, ХІІІ ғасырдағы Эдуард І 1066 жылдан бастап бірінші Эдуард есімді патша болған) Бірақ Шапқыншы Вильгельм мемлекетті құрып, біріктірген емес. Ол тек бар Англия жаулап алып, оған франк-романдық басқару қойған. ХІІІ ғасырдың соңында Уэльс княздігі жаулап алынып, Англия патшалығының құрамына түгелдей кірді. Тәуелсіз Англия тарихы Орта ғасыр және Жандану ғасырдан кейінгі Тюдор әулетінің Елизавета І-ден басталады. 1707 жылы Англия мен [[Шотландия]] одақ құрып, Ұлыбритания Патшалығының негізі қаланды. == Саяси құрылымы == 1990-шы жылдарда Солтүстік Ирландия, Уэльс және Шотландия елдерінде өз парламенті мен үкіметін құрып алды. [[Сурет:Davidcameron.jpg|thumb|140px|left|[[Дэвид Кэмерон]]]]Ал Англия қазіргі уақытқа дейін өз парламенті мен үкіметін құрмай, олардың міндеттерін Ұлыбритания парламенті мен үкіметі жасайды. Англия өз парламентін және үкіметін құруды қалайтын қозғалыстар бар. Атқарушы үкіметтің жұмысын Ұлыбритания премьер-министры істейді. Қазір үкімет басында Консерваторлар партиясының өкілі Дэвид Кэмерон отыр. == Әкімшілік бөлінуі == Қазіргі уақытта Англия 45 графтықтан құрылған. Оған қоса Үлкен Лондон бар. Осы ел тарихында басқа түрлі бөлімдер болған. Англия құрамында, мысалы, патшалықтар (Сассекс және Эссекс), герцогтық (Йоркшир, Корнуолл және Ланкашир) және басқа бөліну түрлері болған. == Мәдениет == ===Салт-дәстүрлері=== Ағылшындықтар "Ескі- демек сенімді. Ескі сөзі күмәнсіздікті білдіреді. Жаңа ой- күдікті, жаңа технология- сенімсіз." деп есептейді.[[Ағылшындар]]дың неше мың жыл бұрынғы салт-дәстүрлері әлі күнге дейін сақталған. Оның дәлелі ағылшындықтар әлі күнге дейін тойды ескі дәстүр бойынша өткізеді. [[Неке]]нің алдында атастыру (яғни уәделесу) көптеген елдерде орындалады.Англияда атастыру рәсімі алдында күйеу жігіт пен келінге әр түрлі сынақтар жүргізіледі.Атап айтар болсақ, жігіт қыз айтқан, қалаған нәрсенің барлығын орындайды. Ал келін болса бір қолымен ескі сандықтың қақпағын ұстау қажет. Ағылшындықтарда тағы бір қызықты мынандай салт-дәстүр бар. Тойға келіннің 10 құрбысы мен күйеу жігіттің 10 құрдасы міндетті түрде күйеу жігіт пен қалыңдық киімін киіп шығады. Яғни ағылшындықтардың діни- сенімі бойынша, жаман ниетті жын шайтан 10 жұп ішінен нағыз күйеу жігіт пен қалыңдықты таба алмайды және өз жаман ниетін жүзеге асыра алмайды екен. ХVІІ ғасырда тойларда қалыңдық әртүрлі түстердегі киімді киетін болған. Ал Англия ханшайымы [[Виктория]] алғаш рет тойға ақ көйлек киген. Содан бастап ақ көйлек кию дәстүрлі түрде жалғасқан. Ақ көйлек пәктікті, тазалықты білдіреді. === Ұлттық киім === Англияның бай ұлттық дәстүрлер болғанына қарамастан, бұл халықта өз ұлттық киім жоқ. Тек қана моррис халық биін билегенде, бірдей киім киетіні бар. Қазір де Англияның үлкен қаладарын да моррис киіміне ұқсайтын киім киіп жүрген кісілерді кездестіруге болады.Бұл киімді тігудің кейбір ерекшеліктер бар. Негізінен бұл би жерге қатысты [[магия]]лық белгімен байланысты. Оған қоса Англияда ортағасырлық дәстүрлерге сай бірнеше шараларда ескі киімдерді киеді. Олардың ішінде: патша отбасы, парламент үшелері, сот кезінде, ежелгі университеттердің профессорлары мен студенттері және Патша гвардиясы. === Моррис === Морристі ауылдарда жазда билейді. Бұрын оны діни мақсаттармен билеген. Бірнеше кісі ақ шалбар, ақ көйлек киіп, аяғына қоңырау байлап, басына сабан қалпақ киіп, ортаға шығады. Бұл биді бұрын тек ер кісілер билесе, қазіргі уақытта әйелдер де билеп жүр. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрама Патшалық}} [[Санат:Англия]] [[Санат:Ұлыбритания аймақтары]] [[Санат:Британ аралдарындағы тарихи елдер]] [[Санат:Ағылшын тілді елдер мен аумақтар]] 3e1fwiirhz9wbfdyf44qchqcf65hmw3 0 20038 3319704 3312032 2024-04-26T00:18:25Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Аягөз ауданы |елтаңба = Gerb ayagos.jpg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 57 |lat_sec =57 |lon_dir = E |lon_deg = 80 |lon_min = 25 |lon_sec =52 |облысы = Абай облысы |аудан орталығы = [[Аягөз]] |ауылдық округтер саны =21 |кенттік әкімдіктер саны = 1 |қалалық әкімдіктер саны = 1 |ауылдар саны = 45 |қалалар саны = 1 |әкімі = Қанат Серікқанұлы Әділбай |әкімдіктің мекенжайы = Аягөз қаласы, Абай бульвары, №14 |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 49,5 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 66 239<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (96,35%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (1,97%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (1,68%)}}<ref>[https://old.stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT482938 Қазақстан Республикасының этностары бойынша халқының саны (2023 жыл басына)]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/abay-ayagos?lang=kk Аягөз ауданының әкімдігі |карта = Ayagoz District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = East Kazakhstan Province_Ayagoz.png |ортаққордағы санаты = }} '''Аягөз ауданы''' — [[Абай облысы]]ның оңтүстік-батыс жағында орналасқан әкімшілік бөлініс. [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Жері 49,5 мың км². Аудан орталығы — [[Аягөз]] қаласы. == Географиялық орны, жер бедері мен климаты == Аудан солтүстігінде [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай]], [[Жарма ауданы|Жарма]], [[Жаңасемей ауданы|Жаңасемей]] аудандарымен, шығысында [[Ақсуат ауданы|Ақсуат]], [[Үржар ауданы|Үржар]] аудандарымен, батысында [[Қарағанды облысы]]ның [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]], [[Қарқаралы ауданы|Қарқаралы]], оңтүстігінде [[Жетісу облысы]]ның [[Сарқан ауданы|Сарқан]], [[Алакөл ауданы|Алакөл]] аудандарымен шектесiп жатыр. Аягөз ауданының солтүстігі сай-жыралы, өзенді, көлді, оңтүстігі [[Балқаш-Алакөл ойысы]]мен астасқан жазық болып келеді. Климаты тым континенттік, жазы ыстық, қысы суық. Қаңтардағы орташа ауа температурасы — 17°С, шілдеде 22°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 200 — 400 мм. Қар қазанның ақыры — қарашаның басында түсіп, сәуірге дейін жатады. Аудан аумағынан Аягөз т.б. кішігірім өзендер ағып өтеді. Топырағы сортаң, кей жерде қоңыр және сұрғылт. Табиғи өсімдіктерден боз, бетеге т.б. өсімдіктер өседі. Жабайы аңдардан: арқар, қасқыр, аю, түлкі, борсық, қоян, сартышқан, құстан: қаз, үйрек, шағала т.б. мекендейді. == Тарихы == Аягөз ауданы 1928 жылы 17 қаңтарда Жетісу губерниясы Лепсі уезінің Аягөз және Үржар болыстарының жерінен құрылған (1928 жылы 3 қыркүйекте БОАК-мен бекітілген). Алғашқыда аудан орталығы Сергиополь ауылында болып, 1930 жылы Аягөз ауылына көшірілген. 1932 жылы 20 ақпанда аудан жаңадан құрылған [[Алматы облысы]]ның құрамына енді. 1939 жылғы 20 сәуірдегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз кенті қала мәртебесін алды. 1939 жылғы 14 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен аудан Алматы облысынан Семей облысының құрамына берілді. 1940 жылы 15 наурызда ауданға 13 ауылдық кеңес кірген: Ақшатау, Ақтоғай, Ақшәулі, Аягөз, Бақанас, Жүзағаш, Қарақол, Қараағаш, Қоңыршәулі, Мыңбұлақ, Нарын, Ортааягөз, Сергиополь. 1951 жылғы 31 тамыздағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақтоғай кенттік кеңесі құрылды. 1954 жылғы 4 тамыздағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ортааягөз ауылдық кеңесі таратылды. 1957 жылғы 1 шілдедегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақтоғай кенті жұмысшы кенттерінің санатына жатқызылды; Ақтоғай кенттік кеңесі ауылдық кеңес есебіндегі Ақтоғай жұмысшы кенттік кеңесіне ауыстырылды. 1958 жылғы 28 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақсуат ауданы құрамынан Үшарал ауылдық кеңесі берілді. 1959 жылғы 16 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақшатау және Сергиополь ауылдық кеңестері Сергиополь; Қараағаш және Нарын ауылдық кеңестері Нарын ауылдық кеңесіне біріктірілді. 1961 жылғы 5 қыркүйектегі Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Ақшатау ауылдық кеңесі құрылды. 1963 жылғы 2 қаңтардағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз және таратылған Шұбартау аудандарының негізінде орталығы Аягөз қаласында болатын Аягөз ауылдық ауданы құрылды. 1963 жылғы 10 қаңтардағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз қаласы облыстық бағыныстағы қалалар санатына жатқызылды. 1964 жылы 1 сәуірде ауданда 17 ауылдық кеңес болған: Айғыз, Ақшатау, Ақшәулі, Бақанас, Бидайық, Жүзағаш, Қарақол, Қоңыршәулі, Қосағаш, Мәдениет, Нарын, Сергиополь, Тарлаулы, Үшарал, Ұйымдас. 1964 жылғы 31 шілдедегі Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Ақшәулі және Жүзағаш ауылдық кеңестері таратылды, Ақши және Қопа ауылдық кеңестері құрылды. 1964 жылғы 13 желтоқсандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен қайта құрылған Шұбартау ауданына Айғыз, Мәдениет, Бидайық, Қосағаш, Малкелді, Бақанас, Ұйымдас ауылдық кеңестері берілді. 1967 жылғы 27 маусымдағы Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Шолпан және Майлин ауылдық кеңестері құрылды. 1975 жылғы 12 наурыздағы Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Сарыарқа ауылдық кеңесі құрылды. 1977 жылғы 16 ақпандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақсәуле ауылдық кеңесі құрылды. 1980 жылғы 28 шілдеде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Қарағаш ауылдық кеңесі құрылды. 1980 жылғы 17 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен [[Таскескен ауданы]]на Ақсәуле, Қарақол, Қоңыршәулі, Қопа, Шолпан ауылдық кеңестері берілді. 1988 жылғы 2 маусымдағы Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен аумағын Аягөз қалалық кеңесінің әкімшілік бағынысына беруіне байланысты Аягөз аудандық кеңесі таратылды. 1988 жылғы 25 шілдедегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз қаласы аудандық бағыныстағы қалалар санатына жатқызылды. 1990 жылғы 13 қыркүйектегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Қаулысымен Аягөз ауданының ауылдық кеңестері Аягөз қалалық кеңесінің әкімшілік бағынысына берілді. 1996 жылы 1 қыркүйекте Аягөз ауданында 10 ауылдық округ болған: Ақшатау, Ақши, Сарыарқа, Сергиополь, Қараағаш, Майлин, Мыңбұлақ, Нарын, Тарбағатай, Таңсық. 1996 жылғы 13 қарашадағы Семей облысының әкімі мен облыстық мәслихаттың шешімімен таратылған [[Таскескен ауданы|Таскескен]] ауданының Ақтоғай кенті, Ақшәулі және Қопа ауылдық округтері берілді. 1997 жылғы 3 мамырдағы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен [[Семей облысы (Қазақстан)|Семей облысы]] таратылып, Аягөз ауданы Шығыс Қазақстан облысының құрамына енді. 1997 жылғы 23 мамырдағы Қазақстан Республикасының Үкіметінің Қаулысымен Аягөз ауданына таратылған [[Шұбартау ауданы|Шұбартау]] ауданының жері қосылды.<ref>[http://e-arhiv.vko.gov.kz/ru/Page/Index/1514 Аягөз ауданы. Әкімшілік-аумақтық өзгерістер]</ref> == Халқы == {| class="wikitable" ! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/census.php Ресей империясы, КСРО халық санақтары]</ref> !! 1999 !! 2009<ref>[https://old.stat.gov.kz/for_users/national/ ҚР халық санақтары]</ref> !! 2021 !! 2023 |- | 35648 || {{өсім}}57571 || {{құлдырау}}40067 || {{өсім}}41353 || {{өсім}}68117 || {{құлдырау}}42797 || {{құлдырау}}36410 ||{{өсім}}66956 || {{құлдырау}}66239 |} Тұрғындары 72 695 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 96,19%, [[орыстар]] – 2,60%, басқа ұлт өкілдері – 1,22%. == Әкімшілік бөлінісі == 49 елді мекен 1 қалалық, 1 кенттік әкімдік пен 21 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! Ауылдық округтері!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- | '''[[Айғыз ауылдық округі]]'''|| 1821 ||{{құлдырау}} 1182 || 64,9 || 897 || {{құлдырау}} 624 || 69,2 || 924 || {{құлдырау}} 558 || 60,4 |- | '''[[Ақтоғай кенттік әкімдігі]]'''|| 6251 ||{{құлдырау}} 5195 || 83,1 ||3178 ||{{құлдырау}} 2601 ||81,8|| 3073 ||{{құлдырау}} 2594 || 84,4 |- | '''[[Ақшатау ауылдық округі (Абай облысы)|Ақшатау ауылдық округі]]'''|| 1292 ||{{құлдырау}} 720 || 55,7 ||670 ||{{құлдырау}} 376 ||56,1|| 622 ||{{құлдырау}} 344 || 55,3 |- | '''[[Ақшәулі ауылдық округі]]'''||1338 ||{{құлдырау}} 635 || 47,5 ||680 ||{{құлдырау}} 336 ||49,4||658 ||{{құлдырау}} 299 || 45,4 |- | '''[[Ақши ауылдық округі (Абай облысы)|Ақши ауылдық округі]]'''|| 1076 ||{{құлдырау}} 750 || 69,7 ||543 ||{{құлдырау}} 385 ||70,9||533 ||{{құлдырау}} 365 || 68,5 |- | '''[[Аягөз қалалық әкімдігі]]'''|| 38101 ||{{өсім}} 42450 || 111,4 ||18381 ||{{өсім}} 21036 ||114,4||19720 ||{{өсім}} 21414|| 108,6 |- | '''[[Байқошқар ауылдық округі]]'''|| 628 ||{{құлдырау}} 317 || 50,5 ||336 ||{{құлдырау}} 150 ||44,6||292 ||{{құлдырау}} 167|| 57,2 |- | '''[[Баршатас ауылдық округі]]'''|| 2883 ||{{құлдырау}} 1474 || 51,1 ||1403 ||{{құлдырау}} 741 ||52,8||1480 ||{{құлдырау}} 733|| 49,5 |- | '''[[Бидайық ауылдық округі (Абай облысы)|Бидайық ауылдық округі]]'''|| 1053 ||{{құлдырау}} 759 || 72,1 ||540 ||{{құлдырау}} 396 ||73,3||513 ||{{құлдырау}} 363|| 70,8 |- | '''[[Емелтау ауылдық округі]]'''|| 606 ||{{құлдырау}} 300 || 49,5 ||311 ||{{құлдырау}} 146 ||46,9||295 ||{{құлдырау}} 154|| 52,2 |- | '''[[Қараағаш ауылдық округі (Абай облысы)|Қараағаш ауылдық округі]]'''|| 1055 ||{{құлдырау}} 597 || 56,6 ||502 ||{{құлдырау}} 315 ||62,7||553 ||{{құлдырау}} 282|| 51 |- | '''[[Қопа ауылдық округі (Абай облысы)|Қопа ауылдық округі]]'''|| 1165 ||{{құлдырау}} 916 || 78,6 ||619||{{құлдырау}} 467 ||75,4||546 ||{{құлдырау}} 449|| 82,2 |- | '''[[Қосағаш ауылдық округі (Абай облысы)|Қосағаш ауылдық округі]]'''||1047 ||{{құлдырау}} 739 || 70,6 ||544||{{құлдырау}} 373 ||68,6||503||{{құлдырау}} 366|| 72,8 |- | '''[[Майлин ауылдық округі]]'''||894 ||{{құлдырау}} 592 || 66,2 ||468||{{құлдырау}} 325 ||69,4||426||{{құлдырау}} 267|| 62,7 |- | '''[[Малкелді ауылдық округі]]'''||1003 ||{{құлдырау}} 521 || 51,9 ||563||{{құлдырау}} 265 ||47,1||440 ||{{құлдырау}} 256|| 58,2 |- | '''[[Мамырсу ауылдық округі]]'''||3003 ||{{құлдырау}} 2875 || 95,7 ||1498||{{өсім}} 1516 ||101,2||1505 ||{{құлдырау}} 1359|| 90,3 |- | '''[[Мәдениет ауылдық округі (Абай облысы)|Мәдениет ауылдық округі]]'''||1014 ||{{құлдырау}} 747 || 73,7 ||523||{{құлдырау}} 395 ||75,5||491 ||{{құлдырау}} 352|| 71,7 |- | '''[[Мыңбұлақ ауылдық округі (Абай облысы)|Мыңбұлақ ауылдық округі]]'''||1393 ||{{құлдырау}} 781 || 56,1 ||717||{{құлдырау}} 419 ||58,4||676 ||{{құлдырау}} 362|| 53,6 |- | '''[[Нарын ауылдық округі (Абай облысы)|Нарын ауылдық округі]]'''||1677 ||{{құлдырау}} 1109 || 66,1 ||854||{{құлдырау}} 590 ||69,1||823 ||{{құлдырау}} 519|| 63,1 |- | '''[[Өркен ауылдық округі]]'''||854 ||{{құлдырау}} 605 || 70,8 ||437||{{құлдырау}} 316 ||72,3||417 ||{{құлдырау}} 289|| 69,3 |- | '''[[Сарыарқа ауылдық округі]]'''||1192 ||{{құлдырау}} 872 || 73,2||606||{{құлдырау}} 436 ||71,9||586 ||{{құлдырау}} 436|| 74,4 |- | '''[[Тарбағатай ауылдық округі]]'''||2885 ||{{құлдырау}} 1504 || 52,1||1492||{{құлдырау}} 761 ||51||1393 ||{{құлдырау}} 743|| 53,3 |- | '''[[Тарлаулы ауылдық округі]]'''||2341 ||{{құлдырау}} 1316 || 56,2 ||1206||{{құлдырау}} 709 ||58,8||1135 ||{{құлдырау}} 607|| 53,5 |- | '''ЖАЛПЫ САНЫ'''||74572 ||{{құлдырау}} 66956|| 89,8 ||36968||{{құлдырау}} 33678 ||91,1||37604 ||{{құлдырау}} 33278|| 88,5 |} == Ірі елді мекендері == {| class="wikitable" ! Елді мекен !! Халқы <br>(2021) !! Елді мекен !! Халқы <br>(2021) |- | '''[[Аягөз]]''' || {{өсім}} 42351 || [[Мәдениет (Абай облысы)|Мәдениет]] || {{құлдырау}} 746 |- | [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] || {{құлдырау}} 5195 || [[Қосағаш (Абай облысы)|Қосағаш]] || {{құлдырау}} 739 |- | [[Баршатас]] || {{құлдырау}} 1474 || [[Ақши (Ақши ауылдық округі)|Ақши]] || {{құлдырау}} 690 |- | [[Мамырсу]] || {{құлдырау}} 2462 || [[Бидайық (Абай облысы)|Бидайық]] || {{құлдырау}} 757 |- | [[Тарбағатай (ауыл)|Тарбағатай]] || {{құлдырау}} 1253 || [[Қараағаш (Абай облысы)|Қараағаш]] || {{өсім}} 505 |- | [[Тарлаулы]] || {{құлдырау}} 1137 || [[Қорық (ауыл)|Қорық]] || {{құлдырау}} 521 |- | [[Айғыз (ауыл)|Айғыз]] || {{құлдырау}} 1 048 || [[Өркен (Абай облысы)|Өркен]] || {{құлдырау}} 605 |- | [[Шынқожа]] || {{құлдырау}} 1077 || [[Ай (Мыңбұлақ ауылдық округі)|Ай]] || {{құлдырау}} 526 |- | [[Ақшәулі]] || {{құлдырау}} 537 || [[Байқошқар]] || {{құлдырау}} 317 |- | [[Сарыарқа (Аягөз ауданы)|Сарыарқа]] || {{құлдырау}} 817 || [[Емелтау]] || {{құлдырау}} 300 |- | [[Қопа (Қопа ауылдық округі)|Қопа]] || {{құлдырау}} 907 || [[Майлин (Абай облысы)|Майлин]] || {{құлдырау}} 427 |} == Кәсіпорындары мен әлеуметтік құрылымдары == Автомобиль жөндеу зауыты, т.ж. торабы, вагон-локомотив депосы, тұрмыс қажетін өтеу комбинаттары, жүн өңдеу ф-касы, “Аягөз — нан”, “Аягөз — көлік”,“Аягөз — астық” акционерлік қоғамдары, баспахана, қалалық жылу орталығы т.б. жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жер аумағы 4452,8 мың га (1997). Аягөз ауданында клубтар, мәдениет үйлері, халық театры, мұражай, кітапханалар, бастауыш және орта мектептер, ауруханалар т.б. мекемелер бар. == Жол торабы == Аудан жерін Түркістан — Сібір темір жолы басып өтеді. Тұрғындары елді-мекендермен автомобиль жолдары арқылы қатынасады. Аудан аумағында 18 тарихи ескерткіш, оның ішінде “Қозы Көрпеш-Баян сұлу” ескерткіші бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Абай облысы}} {{Аягөз ауданы елді мекендері}} [[Санат:Аягөз ауданы]] hstl89xxs4jvv40q536jaxh2km8qgrg 0 20227 3319696 3256209 2024-04-26T00:09:30Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki '''Елді мекендер:''' * [[Ақшоқы (Аягөз ауданы)|''Ақшоқы'']] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]]ндағы таратылған ауыл. * [[Ақшоқы (Мақаншы ауданы)|Ақшоқы]] – [[Абай облысы]] [[Мақаншы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақшоқы (Қарқаралы ауданы)|Ақшоқы]] – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақшоқы (Шет ауданы)|Ақшоқы]] – [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақшоқы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ақшоқы]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Айыртау ауданы]]ндағы ауыл. '''Таулар''': * [[Ақшоқы (тау, Абай облысы)|Ақшоқы]] – [[Абай облысы]] [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]]ның солтүстігінде орналасқан тау. * [[Ақшоқы (тау, Ақмола облысы)|Ақшоқы]] – [[Ақмола облысы]] [[Ерейментау ауданы]]ндағы тау. * [[Ақшоқы (тау, Ақтөбе облысы)|Ақшоқы]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Хромтау ауданы]]нда орналасқан тау. * [[Ақшоқы (тау, Бүртас тауы)|Ақшоқы]] – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ның оңтүстік-батыс шетіндегі тау. * [[Ақшоқы (тау, Достар тауы)|Ақшоқы]] – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ның шығысындағы тау. * [[Ақшоқы (тау, Қойтас тауы)|Ақшоқы]] – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ның оңтүстік-батысындағы тау. * [[Ақшоқы (тау, Сарықұлжа тауы)|Ақшоқы]] – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ның оңтүстігіндегі тау. * [[Ақшоқы (тау, Түнқатар тауы)|Ақшоқы]] – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ның шығысындағы тау. * [[Ақшоқы (тау, Үлкен Қарауыс тауы)|Ақшоқы]] – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ның оңтүстік-батысындағы тау. * [[Ақшоқы (тау, Шығыс Қазақстан облысы)|Ақшоқы]] – [[Нарын жотасы]]ның оңтүстігінде [[Күршім (өзен)|Күршім]] өзенінің аңғарындағы тау. '''Басқа мағыналар''': * [[Ақшоқы (құдық)|Ақшоқы]] – [[Үстірт|Үстірт жазығы]]ның батыс бөлігіндегі құдық. * [[Ақшоқы өзені|Ақшоқы]] – [[Алакөл (көл)|Алакөл]] алабындағы өзен. {{айрық}} cvgulkttnlh45j9f558n3iz0r5xmgrr 0 20352 3319929 3318451 2024-04-26T11:35:35Z Кенесханова Медина 142310 үтірді қос нүктеге өзгерттім wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Жуалы ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 42 |lat_min = 31 |lat_sec = 40 |lon_dir = E |lon_deg = 70 |lon_min = 45 |lon_sec = 35 |облысы = Жамбыл облысы |аудан орталығы = [[Бауыржан Момышұлы ауылы]] |ауылдық округтер саны =14 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 49 |қалалар саны = |әкімі = Жалғас Әлижанұлы Мұртаза |әкімдіктің мекенжайы = Момышұлы ауылы, Жамбыл көшесі, №12 |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 4,2 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 54 586<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (90,54%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (5,82%)}}, {{nobr|басқалары (3,64%)}}<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT453226 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/zhambyl-zhualy?lang=kk Жуалы ауданының әкімдігі |карта = Zualy District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Zhualy District Kazakhstan.png |ортаққордағы санаты = }} '''Жуалы ауданы''' – [[Жамбыл облысы]]ның оңтүстігіндегі әкімшілік бөлініс. [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Жер аумағы 4,2 мың км². Орталығы – [[Бауыржан Момышұлы ауылы]]. [[File:UvgUTJgBoNk.jpg|thumb|Алатау]] [[File:9o3DQk1SGsk.jpg|thumb|Бурное станциясы]] [[File:Pb1qeDhQboc.jpg|thumb|Қош келдіңіз]] [[File:2HrdSbkqcNE.jpg|thumb|Орталық мешіт]] == Географиялық орны == Солтүстігінде [[Талас ауданы]]мен, шығысында [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданымен]], батысында [[Түркістан облысы]]ның [[Бәйдібек ауданы|Бәйдібек]], [[Төле би ауданы|Төле би]], [[Түлкібас ауданы|Түлкібас]] аудандарымен, оңтүстігінде [[Қырғызстан]]мен шектеседі. Жуалы ауданы Теріс (Асы) өзенінің жоғары және орта ағысында, жерінің басым бөлігін Жуалы таулы үстірті (биіктігі орталығында 900 м, шет жақтарында 1200 м) алып жатыр. Солтүстігі мен солтүстік-шығысын Қаратау жотасы, батысы мен оңтүстік-батысынан Боралдай тауы, оңтүстігінен Талас Алатауы қоршайды. Ауданның солтүстігінде Билікөл қазаншұңқыры (абсолютті биіктігі 450 м) орналасқан. Кен байлықтарынан тас көмір, құрылыс материалдары кездеседі. ==Халқы== {| class="wikitable" ! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/census.php Ресей империясы,  КСРО халық санақтары]</ref> !! 1999 !! 2009<ref>[https://old.stat.gov.kz/for_users/national/ ҚР халық санақтары]</ref> !! 2021 |- | 32733 || {{өсім}}38104 || {{өсім}}45679 || {{өсім}}47145 || {{өсім}}48384 || {{өсім}}48453 || {{өсім}}50391 || {{өсім}}54072 |} Тұрғыны 52 169 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (90,01%), [[орыстар]] (6,13%), басқалары (3,87%). Халықтың өзгеру динамикасы {| class="wikitable" |- ! Жыл !! Жуалы ауданы !! Б.Момышұлы |- | 1999 жыл || 50,4 мың тұрғын || 10,5 мың тұрғын |- | 2000 жыл || 49,1 мың тұрғын || 11,9 мың тұрғын |- | 2001 жыл || 49,6 мың тұрғын || 11,8 мың тұрғын |- | 2002 жыл || 49,6 мың тұрғын || 11,8 мың тұрғын |} == Әкімшілік бөлінісі == Аудандағы 49 елді мекен 14 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! Ауылдық округтері!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- | [[Ақсай ауылдық округі (Жамбыл облысы)|Ақсай ауылдық округі]] ||2933 ||{{өсім}}3030 ||103,3 ||1499 ||{{өсім}}1583 ||105,6 ||1434 ||{{өсім}}1447 ||100,9 |- | [[Ақтөбе ауылдық округі (Жуалы ауданы)|Ақтөбе ауылдық округі]] ||2693 ||{{құлдырау}}2682 ||99,6 ||1333 ||{{өсім}}1391 ||104,4 ||1360 ||{{құлдырау}}1291 ||94,9 |- | [[Бауыржан Момышұлы ауылдық округі]] ||12491 ||{{өсім}}15284 ||122,4 ||6068 ||{{өсім}}7605 ||125,3 ||6423 ||{{өсім}}7679 ||119,6 |- | [[Билікөл ауылдық округі]] ||1833 ||{{құлдырау}}1634 ||89,1 ||935 ||{{құлдырау}}840 ||89,8 ||898 ||{{құлдырау}}794 ||88,4 |- | [[Боралдай ауылдық округі (Жамбыл облысы)|Боралдай ауылдық округі]] ||2691 ||{{құлдырау}}2545 ||94,6 ||1379 ||{{құлдырау}}1354 ||98,2 ||1312 ||{{құлдырау}}1191 ||90,8 |- | [[Жетітөбе ауылдық округі]] ||2872 ||{{өсім}}3193 ||111,2 ||1462 ||{{өсім}}1632 ||111,6 ||1410 ||{{өсім}}1561 ||110,7 |- | [[Көкбастау ауылдық округі]] ||3081 ||{{құлдырау}}2980|| 96,7 ||1515 ||{{өсім}}1520 ||100,3 ||1566 ||{{құлдырау}}1460 ||93,2 |- | [[Күреңбел ауылдық округі]] ||2127 ||{{құлдырау}}2071 ||97,4 ||1042 ||{{өсім}}1071 ||102,8 ||1085 ||{{құлдырау}}1000 ||92,2 |- | [[Қарасаз ауылдық округі (Жамбыл облысы)|Қарасаз ауылдық округі]] ||3310 ||{{өсім}}3471 ||104,9 ||1636 ||{{өсім}}1778 ||108,7 ||1674 ||{{өсім}}1693 ||101,1 |- | [[Қошқарата ауылдық округі (Жамбыл облысы)|Қошқарата ауылдық округі]] ||1671 ||{{құлдырау}}1542 ||92,3 ||844 ||{{құлдырау}}792 ||93,8 ||827 ||{{құлдырау}}750 ||90,7 |- | [[Қызыларық ауылдық округі]] ||2297 ||{{өсім}}2397 ||104,4 ||1130 ||{{өсім}}1279 ||113,2 ||1167 ||{{құлдырау}}1118 ||95,8 |- | [[Мыңбұлақ ауылдық округі (Жамбыл облысы)|Мыңбұлақ ауылдық округі]] ||4091 ||{{өсім}}4635 ||113,3 ||2037 ||{{өсім}}2430 ||119,3 ||2054 ||{{өсім}}2205 ||107,4 |- | [[Нұрлыкент ауылдық округі]] ||4413 ||{{өсім}}4565 ||103,4 ||2241 ||{{өсім}}2373 ||105,9 ||2172 ||{{өсім}}2192 ||100,9 |- | [[Шақпақ ауылдық округі (Жамбыл облысы)|Шақпақ ауылдық округі]] ||3888 ||{{өсім}}4043 ||104 ||1979 ||{{өсім}}2084 ||105,3 ||1909 ||{{өсім}}1959 ||102,6 |- | '''ЖАЛПЫ САНЫ''' ||50391 ||{{өсім}}54072 ||107,3 ||25100 ||{{өсім}}27732 ||110,5 ||25291 ||{{өсім}}26340 ||104,1 |} == Климаты == Таулы үстірттің климаты қоңыржай континенттік, қаңтардың орташа температурасы –2°С, шілдеде 18°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 400 мм шамасында. Климат жағдайлары дәнді дақылдар мен кейбір техникалық (күнбағыс) дақылдарды егуге қолайлы. Ауданның солтүстігінде климат тым континенттік және құрғақ. Қаңтарда –8°С, шілдеде 24°С. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері 200 мм. == Табиғаты == Басты өзені – Теріс (төмен жағы Асы деп аталады), оның ең ірі саласы – Шақпақ өзені. Ауданның солтүстік-батысынан Қошқар ата (Боралдайдың саласы) өзені ағып өтеді. Теріс өзенінде Терісащыбұлақ бөгені салынған (көлемі 50 млн. м³). Ауданның таулы үстіртінің сұр топырағында жусан, астық тұқымдас өсімдіктер, боз, селеу, қызғылт қоңыр топырағында түрлі шөптер, бидайық аралас өсімдіктер өседі. Өзен бойларында бұталы тоғайлар (тобылғы, итмұрын, долана, сарыағаш) кездеседі. Тау аңғарларында жабайы алма, алмұрт, үйеңкі, шетен өседі. Ауданның оңтүстік бөлігіндегі Талас Алатауының беткейлері – альпілік және субальпілік шалғын. Бұл өңір Ақсу-Жабағылы қорығының солтүстік бөлігі саналады. Солтүстігіндегі Билікөл қазаншұңқырының сұр топырағында жусан, сораң өсімдіктер, Асы өзенінің аңғарында ши өседі. Жабайы жануарлардан қарақұйрық, жабайы шошқа, шиебөрі кездеседі. Құстардан қырғауыл, кекілік бар. Билікөлде сазан, жайын ауланады. == Елді мекендері == Ауданда халық біркелкі орналаспаған. Елді мекендері көбінесе темір жолдың бойында орналасқан. Ірі ауылдары: Бауыржан Момышұлы, Көлбастау, Қайрат, Нұрлыкент, Күреңбел, Шақпақ ата, Қарасаз. Аудан негізінен тәлімі және ішінара суғармалы егіншілікпен және ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығымен айналысады. Ауыл шаруашылығына жарамды жері 329,6 мың га, оның ішінде егістігі 90 мың га, шабындығы 7,5 мың га, жайылымы 112,0 мың га, орманы 20 мың га. Егістігінің ішінде дәнді және техникалық дақылдардың үлесі басым. Мемлекеттік бағыныстағы Октябрьское және Бурненский ауыл шаруашылық кәсіпорындары, Ақсай су шаруашылығы жүйелерінің басқармасы, Күркіреусу, Сұрым, Шақпақ т. ж. ст. жұмыс істейді. Аудан жерімен [[Түрксіб|Түрксіб темір жолы]], Ташкент – Алматы, Бауыржан Момышұлы – Қошқар ата автомобиль жолдары өтеді. == Қысқаша сипаттамасы == Жуалы ауданы 1928 жылы қыркүйек айының 3-ші жұлдызында Шымкент облысының құрамында құрылды және 1951 жылдың наурыз айында Жамбыл облысының құрамына берілді. Аудан орталығы [[Бауыржан Момышұлы ауылы]] - облыс орталығы [[Тараз]] қаласынан 60 шақырым жерде, Жамбыл облысының оңтүстік-батысында орналасқан. Ауданның жалпы жер көлемі - 421 мың 283 га., оның ішінде, егістік - 102 мың 759 га., жайылымдық жері - 219 мың 963 га., шабындық жері- 7458 га., көп жылдық ағаштар көлемі - 715 га. Халқы 51915 (52615) адамды құрайды. Аудан бойынша аула саны -10478 бірлік. Халқының тығыздығы 1 шаршы шақырымға 12 адам. Ауданда мекен ететін ұлт өкілдерінің басым бөлігін, яғни, 87 % [[қазақтар]], 8,1 % [[орыстар]], 1,06 % [[шешендер]], 1,04 % [[әзербайжандар]], 1,9 % басқа да ұлттар құрайды. 26159 ер, 26456 әйелдер. Ауданды солтүстік жағынан [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау таулары]], батысынан Боралдай, оңтүстігінен Талас-Алатауы, шығысынан [[Қырғыз Алатауы]] қоршап жатыр. Аудан аумағын "Алматы-Ташкент" халықаралық трассасы және теміржол магистралы қиып өтеді. Аудан аумағында Теріс, Ақсай, Көксай, Бахаты, Боралдай және Қошқарата өзендері, сонымен қатар, [[Билікөл]], [[Теріс-Ащыбұлақ]] су қоймасы бар. Су қоймасының сыйымдылығы 158 млн. куб және ол Жамбыл ауданының 23000 га. жерін суландырады. == Ауданнан шыққан тұлғалар == * [[Бауыржан Момышұлы]] (1910-1982) — [[Кеңес Одағының Батыры]], [[жазушы]], [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тың даңқты жауынгері, әскери қолбасшы, [[стратег]] және [[тактика|тактик]]. * [[Шерхан Мұртазаұлы Мұртаза]] (1932 жылы туған) — [[жазушы]], қоғам қайраткері, ҚР-ның еңбек сіңірген мәдениет қызметкері (1984), Қазақстанның халық жазушысы (1992). * [[Тайыр Бүркітбайұлы Тастандиев]] (1924 – 1974) — [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] батыры. Жауынгерлік [[Даңқ ордені]]нің толық иегері. * [[Бауыржан Үсенов]] (1960-1991) — [[жазушы]], [[журналист]]. [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]н бітірген. == Кәсіпорындары == * "Бурный сыр зауыты" ЖШС; * "Жуалы" АТК; * "СМТС" ЖШС. == Әлеуметтік нысандары == Ауданда білім бөліміне қарасты 62 білім мекемесі жұмыс істейді: * 46 жалпы білім беретін мектеп (30 орта, 7 негізгі, 9 бастауыш) * 13 бала бақша * 1 өнер мектебі * 1 саз мектебі * 1 сырттай оқыту мектебі Жалпы аудан мектептерінде 1502 ұстаз оқушыларға білім мен тәрбие беруде. Олардың: 1295-і жоғарғы, 207-сі арнаулы орта білімді мамандар. Оның ішінде жоғарғы санаттысы-194, бірінші санаттысы-429 екінші санаттысы -628. Ауданда 2 балалар -жасөспірімдер спорт мектебі бар. Спорттың [[бокс]], [[еркін қазақ]], [[дзю-до]] күрестері, [[тоғызқұмалақ]], [[футбол]], [[волейбол]], [[баскетбол]], [[кір тасын көтеру]] түрлерінен үйірмелер ашылған. Момышұлы ауылы аумағында үлкен, кіші футбол, баскетбол, волейбол алаңдары орналасқан. 1500 орындық 1 стадион іске қосылған. Сондай-ақ, аудан аумағындағы елді -мекендерде жалпы 24 спорт залдары, 85 спорт алаңдары, 10 тир және 1 бильярд залы бар. Жуалы ауданына қарасты 46 мәдениет мекемелері бар. Олар: * 1 аудандық Халық шығармашылығы және мәдени демалыс орталығы * 8 ауылдық мәдениет үйі, 11 ауылдық клубтар * 1 аудандық, 1 ауылдық балалар кітапханасы * 24 ауылдық кітапхана Сондай-ақ, «Халықтық» атағы бар 3 ұжым бар олар :«Қызғалдақ» ән-би ансамблі, «Жуалы», «Мыңбұлақ» халық театрлары. 1924 жылдан бастап аудандық "Жаңа Өмір" газеті жарық көреді. Ауданда негізгі екі бағыттағы конфессияда: [[ислам]] және [[христиан]] діндері бойынша діни орындар жұмыс істейді. Барлығы 25 мешіт, 1 шіркеу және 3 діни танымдық үйлері бар. Бүгінгі мәлімет бойынша діни орындарға келушілердің жалпы саны 589 адамды құрап отыр. Ауданда қазақ, славян, өзбек, әзірбайжан және шешен - барлығы 5 мәдени-ұлттық орталықтары жұмыс атқарады. Олардың барлығы 1993 жылы құрылып, өз ұлтының салт-дәстүрін, мәдениетін және тілін насихаттау бағытында қызмет етуде. Бүгінгі таңда ауданда 174 төсектік орталық аурухана, 25 төсектік туберкулез ауруханасы, 250 адам қабылдауға арналған емхана, бастапқы медициналық санитарлық көмек көрсетумен айналысатын 10 дәрігерлік амбулатория және 38 медициналық пункт жұмыс істейді. == Ауыл шаруашылығы == Аудан бойынша 01.12.2009 жылға мал санағы: # Мүйізді ірі қара — 41989 оның ішінде сиыры -14289; # Қой-ешкі — 187644 оның ішінде саулығы - 80680; # Жылқы — 8256 оның ішінде бие - 3262; # Шошқа — 5822 оның ішінде негізгі аналығы - 515; Ет өнімі (тірі салмағымен) — 108140 цн. (10814 тн.); Сүт - 329272 цн. (32927,2 тн.); Жұмыртқа - 7198,4 мың дана; Жүн - 5303 цн. (530,3 тн.). <ref name="source1">"Қазақ Энциклопедиясы"</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://zhualy.zhambyl.gov.kz/kk/ Жуалы ауданының ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210117154418/http://zhualy.zhambyl.gov.kz/kk/ |date=2021-01-17 }} {{Жамбыл облысы}} {{Жуалы ауданы ауылдық округтері}} {{Жуалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жуалы ауданы]] hebqn8rj6695yscyqbbph46jelvzmlw 0 20607 3319784 3313069 2024-04-26T08:05:47Z Сіргелі 129834 Тұлғаларға бір адам қостым wikitext text/x-wiki {{cleanup}} Қазақ шежіресінде Сіргелі Ұлы жүздің құрамындағы ежелгі тайпалардың бірі. Қазақ хандығының іргесін қалаушылардан болады. Мәселен, біз келтіріп отырған ата-тегінің таралуына қарағанда (1-қосымша), Сіргелі Бақтиярдың немересі, Үйсінге бауыр болып келетін Ойсылдың ұлы. Сөйтіп, қазақтың шығу тарихы сіргелілерді үйсін дәуіріне дейін апарады. Алайда, зерттеушілер көне деректерден Сіргелі туралы мәлімет тапқан жоқ. Кеңес кезеңінде бір топ зерттеушілер Н. А. Баскаков пен С. К. Ибрагимов XVXVI ғасырға жататын Рузбехан еңбектерінен Сіргелі руы туралы мәліметтер тапты. Рузбеханның көрсетуінше, қазақтар жазда Еділ бойын жайлап, қыста Сырдария жағасына, Түркістан төңірегіне қарай көшіп кетіп жүрген. Қазақстанның батыс аудандары бір кезде Ноғай ордасына қарады. Ноғай ордасы ыдырағаннан кейін олардың бір бөлігі солтүстік Кавказға кетіп, басым көпшілігі жаңа құрылған қазақ хандығының құрамына енді. Бұл туралы қазақ ру-тайпаларының көбісінің (наймандар, қыпшақтар, қоңыраттар, үйсіндер, ергенекті, ашамайлы, телеу), сонымен қатар солтүстік Кавказда ноғайлар ішінде сіргелілердің үштаңбалы руларының болуы көп жайды аңғартады. В. Востров бұл мәліметтерді өз еңбегінде келтіре отырып, «бұл екі ру мен аталардың тек жай ұқсастығы емес, сөз жоқ, ноғай ордасы ыдырағаннан кейін екі туысқан халықтың құрамындағы сол ру мен тайпа» деген қорытынды жасайды. Сөйтіп, сіргелілер Батыс Қазақстаннан Сырдария мен Түркістанға, Талас пен Шу бойына Жәнібек және Керей сұлтандармен бірге келген рулар құрамында осы маңда қалып кетуі де ғажап емес. Қалай дегенде де XVXVI ғасырларда Сіргелі руларының аталары Талас пен Түркістан төңірегін мекендеді. Әдеби деректерде Сіргелі руының ата-тегі туралы деректер азын-аулақ. Мәселен, орыс шығыстанушысы Н. Аристов өз еңбегінде Сіргелі руы сегіз ата: Байжігіт, Қарабатыр, Батырлар, Үштаңбалы, Айтбозым, Елібай, Төрттаңбалы, Жаңабайға бөлінетінін тұңғыш рет айтады. Оған іле шала М. Тынышбаев та Сіргелі руы (манат) төменгідей болып жіктелетінін дәлелдейді: Төрттаңбалы, Үштаңбалы, Батырлар, Қарабатыр, Жанай, Бөдене. Біздің ғасырдың 20-жылдарының басында Шымкент уезінде жүргізген зерттеуіпің нәтижесінде Э. А. Шмидт Байұлы мен Үштаңбалыға бөлінетін Сіргелі руының ататегінің толық таралуын көрсетеді. Байұлы өз кезегінде Елібай, Айтбөзым, Шақабай, Шалдар (Қойсой, Шоман, Қөңыр), Жайдақ (Алпар, Тұрсынай, Итемген), Батыр (Құдаиберді, Бердібай) болып келеді. Үштаңбалы болса: Ақкеңірдек (Шеңгелді, Маңдай, Үшқара, Қожамберді, Құдыс), Тутамғалы (тамға - таңба, Қасым Аманжоловтың "Қазақстан тарихы" кітабында келтірілгендей тамға сөзі көнерген сөзге жатады. Мағанасы қазіргі таңба сөзімен тең), Қайшылыға бөлінеді. Бұл мәліметтер тек қана Шымкент уезіндегі Сіргелілер тегі туралы ғана сипаттама беретіндіктен, Әулиеатадағы бұл аталар жайында ешнәрсе жоқ. Сондықтан оны түгел емес деп есептейді. Үлы жүздің тегін қарастыратын В. Востров өз еңбегінде Сіргелілер туралы тек қана Н. Аристов деректерімен шектеледі, сол себепті оның зерттеулері Н. Аристов мәліметтерімен дәл келетіндей. Бұл әдеби мағлұматтарды аз болса да өз байқап-түйгенімізбен салыстыра отырып, Сіргелінің ата-тегін жасауға тырыстық (10-қосымшаны қараңыз). Сіргелі шежіресі бойынша, біз біраз мәлімет берушілерден құнды мағлұмат жинап алдық. Олар: Шымкент облысы, Созақ ауданы Жуантөбе қеңшарының тұрғыны 1893 жылы туған (Тама) Әбдуәлі Қондыбаев; сол облыстың Бабаата ауылының тұрғыны, 1892 жылы туған (Дулат) Жұматай Тоқбаев; Шымкент облысы, Алғабас ауданы, Майбұлақ кеңшарының тұрғыны, 1888 жылы туған (Байжігіт) Тәжібай Бердібаев пен Төрткүл ауылының тұрғыны, 1888 жылы туған (Қарақойлы) Қожатай Төлековтер еді. Олардың ішінде Сіргелі ата-тегі туралы ең білгірлер бізге бұл рудың этнонимі жайында қызық аңыз айтып берген Бердібаев пен Төлеков. Мәселен, Тәжібай Бердібаевтың айтуынша, Жәнібек ханның замандасы, бақуатты Бақтиярдың ұлы Ойсылдың бірнеше әйелі және 30 ұлы болыпты. Олардың арасында ақылмандары да, көрікті еркетотайлары мен іскерлері де бар екен. Солардың бірі Жәнібек ханның сұлу қызына ғашық болып, ол қыз екіқабат болып қалады. Бұны білген хан ашулапып, Ойсылдың барша ұлдары мен келіндерін қонаққа шақырып, бәрін қырып тастапты. Тек қана Ойсылдың қырда жылқы бағып жүрген ұлы Өтеп пен оның Ізбике атты екіқабат әйелі Ошақтыда төркіндеп жүріп, аман қалып, Манат атты ұл туыпты. Ол ес жиып, ат жалын тартып мінуге жараған кезде оған сіргелі тай мінгізіп, еліне шығарып салыпты. Ол ата-жұртына жеткенде көкпардың үстінен шығып, бұл додада өзінің епті әрі күшті екенін танытып, тайының да тұлпар тектес топжарғандығын көрсетіп, жиналған ел-жұртты таң қалдырыпты. Оны енді байқап, бір-бірінен сұрастырып, «сіргелі тай мінген мына мықты бала кім?» дегенге келеді. Тойдан кейін әкесі Өтептің ағасымен көрісіп табысады, ол әмеңгерлік жолмен Ізбикеге үйленіпті. Өтептің ағасынан Тутамғалы мен Қайшылыны табады; ал ханның еқіқабат қызы егіз Ақкеңірдек пен Қаракеңірдекке босанғаннан кейін, оларды Өтеп пен Ізбике асырап алыпты. Ал Манат есімі ел ішінде ұмьгтылып, «Сіргелі» атымен этноним тұрақталып, бүкіл кейінгі әулетке көшіпті. Бұлардың төңірегінде тікелей ұрпақтары ғана емес, басқа да туысқандары, тіпті кірмелер де топтасыпты. Аңыз бойынша Сіргелі дәулетті кісі болып, бірнеше әйел алып, көптеген бала-шаға өрбітіпті. Мәлімет беруші Тәжібай Бердібаевтың айтуынша, Сіргеліден Байұлы тарайды, одан Айтбозым, Жаңабай, Елібай, Батыр, Қарабатыр, Жайдақ, Құлшығаш, Шалдар. Өтептің ағасының балалары Тутамғалы, Қайшылы, Ақкеңірдек, Қаракеңірдек те кейіннен Сіргелінің құрамына кіреді. Қожатай Төлековтен жазып алған аңызда Сіргелінің әкесі өте дәулетті кісі болып, бірнеше әйел алып, ешкімге де, тіпті ханның өзіне де бағынбайтын 30 ұлы бар екен деседі. Олардың қаңлы мен қатағанның ханы Тұрсынмен жұлдызы қарсы болыпты. Бірде Тұрсын хан Ойсылдың балаларының бәрін үй-ішімен шақырып, өлтіріп тынады. Одан әрі оқиға алғашқы аңызбен сәйкес келеді. Бұдан көрінгендей, алғашында тарихи тұлға Жәнібек бейнесі айтылса, кейінгі аңызда Тұрсын ханның тұлғасы алға тартылады. Аңыз айырмашылығы да осында. Аңыз түрлері уақытқа байланысты айрықша болып көрінеді. Аңыз бойынша Жәнібек хан XV пен XVI ғасыр аралығында өмір сүрсе, Тұрсын хан Жәнібектің немересі, Есім ханның тұрғыласы. Есім хан ңұба қалмаққа қарсы жорықта жүргенде Ташкентте отырған Тұрсын хан елін шапқаны үшін, оны өлтіріп жібергені тарихтан мәлім. Бұдан басқа біз Қажытай Төлековтен Сіргелі руының ата-тегі туралы мол мағлұмат алдық. Оның дерегі бойынша, Сіргелінің 6 әйелі болып, әрқайсысынан бірнеше бала көріп, олардан бірнеше ата тарайды, ал олардан бертініректе оның мәліметі болмай шықты. Бірінші әйелінен - Батыр мен Байжігіт, екінші әйелінен Қарабатыр, Байіуған, Шоқай, Ақпан, Қаракемпір, Шыбыт, Дәушауқар, Есім мен Досшабақ; үшінші әйелінен Сәмен, Шақаман, Өтеу, Бекбау, Ізбасар, Қоттақбай, Мамыр мен Ботбай; төртінші әйелінен Жаңабай мен Айтбозым, бесінші әйелінен Қаракеңірдек, Ақкеңірдек, Шалдар; алтыншы әйелінен Тутамғалы мен Қайшылы. Әрине, бұл ата-тектің тізімі түгел емес, әсіресе онда бізге басқа деректерден мәлім ірірулар ұшыраспайды. Бұлардан басқа біздің мәлімет берушілеріміз жеткізгендей 2 және 3- әйелден тараған рулар Алғабас ауданында тұрып, бір-бірімен қыз алыспайды. Демек, олар өзара әлі жеті атаға жетпеген болып есептеледі. Қазақтар арасында бұл салт бүгінге дейін бұзылмай келгендіктен, олар деректерде кейінгі ұрпақ болып саналады. Төлекөвтың мағлұматтарын басқа деректермен салыстырғанда, Сіргеліні 1, 4, 5 жәпе 6-әйелінен тарағандар бірінші, екінші ата, ең әрі кеткенде үшінші атадан келіп қосылады. Әдеби деректер мен біздің шежірені зерттеуімізді салыстыра талдағанда, Сіргелі руы: Батыр, Құлшығаш, Қарабатыр, Айтбозым, Үштаңбалы, Жайдақ, Елібай, Жаңабай, Қаракеңірдек, Ақкеңірдек, Шалдар, Ақсирақ, Қарасирақ, Тутамғалы, Қайшылы, Торттаңбалы, Жанай, Бөдене болып келеді. Сіргелінің бұл аталары ел ішінде руға бөлініп, өзара қыз алыса беруіне рұқсат етіледі. Бұл, демек, олардың әрқайсысы әкзогамдық кедергіден өтті. Осынау 18 ру алғашқы ата болып есептелмейтін шығар, алайда Сіргеліден бастап екінші, тіпті үшінші буын болғанмен, олар коп ұрпақты рулар болып саналады. Бұл аталардың әрқайсысы туралы тыңғылықты тектаиу құрастырмасаң та, кейбірі жайында толық мәлімет беруге тырысамыз. Мәселен, Құлшығаштан Байжігіт атасы, одан Амалдық, Оразымбет, Келімбет, Көшімбет, соңғыдан Сары, одан Сайдуалы, одан Шақан, одан Байдәулет, одан Таңсық, Желкен, Дербісәлі, соңғыдан Бәсібек пен Бердібай, Бердібайдан Тәжібай (мәлімет беруші, 1888 жылы туған). Шежіре бойынша Сіргеліден Тәжібайға дейін 11 ата. Батыр екі ата: Құдайберді мен Бердібайға ажырайды. Шалдар руы үш ата: Қойсой, Шоман, Қоңыр. Жандақ руы үш ата: Алпар, Тұрсынай, Итемген. Аңкеңірдектен бес ата тарайды: Шеңгелді, Маңдай, Үшқара, Қожамберді мен Құдыс. Бөдене екі ата: Жәлмәмбет пен Қарқыи, соңғыдан Кошек, Артық. Артыңтан Меңдіқожа, Меңай. Бұдан тыс біздің зерттеуімізде Шымкент облысы, Алғабас ауданында өз дамуында әлі әкзогамдың кедергіні өтпеген бірнеше ата тұрып жатыр. Оған Байтуған, Шоқай, Ақпан, Қаракемпір, Шыбыт, Дәушауңар, Есім, Досшабақ, Сәмен, Шақаман, Өтеу, Бекбау, Ізбасар, Қонаңбай, Мамыр, Ботбай, Шақабай жатады. Олар Сіргелінің анық қай атасына жататыны туралы мәлімет болмады. Сіргелі руының жауынгерлік ұраны «Бақтияр», ал кейбір аталардың өз ішінде басқа да ұраны бар. Мәселен, Елібайдың ұраны «Елібай», Айтбозым «Байтемір», «Жаңабайда «Жаңабай», Шалдарда «Тоғанас», Жайдақта «Даубай», Батырда «Есболат», Ақкеңірдекте «Тайлақ», Тутамғалыда «Ақшабдар», Қайшылыда «Ақшабдар» болып жалғасады. Әдетте қазақ рулары мен тайпаларының ұраны түп атасының немесе ұлт тарихында маңызды орын алатын батырлар мен билердің атымен аталады. Кейде сирек болса да ұранға арғымақтардың аты айтылады. Бұл жерде Тутамғалы руының ұраны «Ақшабдар» мысал бола алады. Сіргелі руларының таңба белгісінің әдеби деректерде бірнеше түрі келтіріледі. Гродеков, Аристов, Тынышбаев, Шмидт, Аманжолов пен Востров бойынша Бәлкім, халық арасында басқа да түрлері бар шығар. Бұл таңбалардың алғашқы екеуі бұзау мен құлын енесін ембеу үшін тұмсығына кигізетін «сіргені» елестетсе, соңғы екеуі сол күйі «қурай таңба» аталады. Соңғы Шмидт бойынша, үштаңбалы руының белгісі. Сіргелі руы мен аталарының таңбасын Н. Аристов та, одан кейін В. Востров та өзге қазақ руларының таңбасымен ұқсас, немесе кейбір шығу тегінің нышандары дәл келетінін мойындауға бейім. Рулар мен тайпалардың әтногенезін анықтау шындыққа жиі келе бермейді. Кейде таңбаларды сол күйі көшіре салуға болмайды, сондықтан алыс аталарды бір-бірімен туыс деу жаңсақ секілді. Мысалы, Ұлы жүзде Сіргелі руының, Орта жүзде ерейдің,. Кіші жүзде Телеудің таңбалары +х бірдей, сәйкес келеді, алайда олардың тегінің туыстығы ешқаидай ежелгі деректерде айтылмайды. Біздің зерттеуімізде аңыз түрінда болса да олардың туыстығы туралы мағлұмат жоқ. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында Сырдария уәлаятының Шымкент, Ташкент және Әулиеата уездерінде тұратын Сіргелілер 7000 үйден астам болды. Олардың 4871 үйі Шымкент уезінде (Гродековтың көрсетуінше), 1410 үй Ташкент (Макшеев), ал басқалары (Смирнов) шағын топпен Әулиеата уезінде қоныс тепті. М. Тынышбаев өз еңбегінде 1917 жылы Сырдария уәлаяты Шымкент уезіндегі Сіргелілер 70 мың жан деп жалпы санын көрсетсе, Әулиеата бойынша ешбір мәлімет бермейді. Сіргелілердің ат төбеліндей тобы Шу өзенінің орта ағысының оң жағында Ақмола мен Қарқаралы уездерінің түйіскен жерінде қоныстанды. Олардың Шу өзеніндегі қыстаулары Жалайыр руы қонысының батыс жағын алып жатты. Шу өзенінің сол жағасындағы Сіргелілер қыстауының қарсысында Шапыраштылар көшіп жүрді. Сіргелілердің көктеуі мен күзеуі Шудың шалғай солтүстігіндегі Бетпақдалаға кірігіп жатты. Жарлы-жақыбайлар қыстаулардан алыс ұзамай, жаз бойы суармалы жерде егіс егіп, күзеу мен көктеуді төңіректеп, малдылары Бетпақдалаға ендей еніп, өзі үшін де, төрт түлік үшін де құрақтарды пайдаланды. XIX ғасыр мен XX ғасырдың тоғысында Сіргелілердің басым көпшілігі Сырдария өблысы, Шымкент уезінде отырықшыланып қалды. Олардың қыстаулары Бөген, Шаян мен Боралдай өзендерінің бойында орналасты. Тұрақты тұрмыс кешіп, жартылай көшіп-қонып жүрді. Егін суғарып, сүдігерді де іске асырды. Онда бидай мен арпа егіп, өзендер аңғарындағы суармалы алқаптарда тары, жүгері мен бақша өнімдерін өсірді. Диқандардың құралы қарапайым болатын (жерағаш, уа, пал, ағаш тырмалар мен орақ). Егіншілікпен тек қолы қысқалар ғана айналысты. Олар күнкөріс қамы үшін байлармен ортақтасып, олардан тұқым, сауынға сиыр мен түйе алып, күш көлігі үшін өнімнің жартысын беріп отырды. Сіргелілердің жатақтарында тігерге тұяқ аз болды. Олар төрт түлік өсіріп, әсіресе қой мен түйені ұстады. Қысқа қарай жем-шөп дайындады. 100 басқа дейін малы бар қожайындар малдарын қорада ұстады. Ал, байлар әдетте Мойынқұм қойнауын қыстады. Сіргелілер ішінде отбасылық ұсталардың әр түрлі кәсібі өркендеді, әсіресе, ағаш, сүйектен, темірден зергерлік бұйымдар жасалды. Бұған өзбек ағайындармен қоныс қону да недәуір әсер етті. Мәселен, XIX ғасырдың екінші жартысында Шаян өзенін мекендейтін Сіргелі руының Байжігіт атасынан ағаш пен темірден түйін түйіп, «бес ұста» аталған шеберлер шықты. XIX ғасырдың 60-жылдарында Қаратау күнгейіндегі диқан Сырымбеттің Құлжан, Батырқұл, Байлар, Айдарқұл, Құрманқұл атты бес баласы болды. Көп ұзамай әкесі өліп, шешесі іпиеттей бала-шағасымен Қазығұрт тауының баурайына көшіп барып, балалар ағаш пен темірді өңдейтін кәсіп үйренеді. Ағайындылар недәуір шеберленіп алған соң еліне оралып, үйінде отырып, тұтас жасау-жићаздар жасап, көрік басып, зергерлікпен айналысыпты. Олар бірге өмір сүріп, ерінбей еңбек етіпті, әлгілерді өнері үшін «бес ұста» деп атайды. Олар дайындаған жасау-жићазға, киіз үйдің әшекейлі есігі, сандық, жүкаяқ, піспек, төсағаш, кебеже мен адалбақан кіретін болған. Олардың бүйымдары әдемі өрнек пен нәзік нақыштармен ерекшеленетін. «Бес ұстаның» заттары Шымкент пен Әулиеата уездеріне кеңінен тарады. Сіргелілер қыстауда жертөле қазып, бір бөлмелі үйлер тұрғызып, қора-қопсы салды. Жазда киіз үйде өмір сүрді. == Тұлғалар == # [[Тоғанас батыр]] # [[Елшібек батыр]] # [[Сіргелі Жабай батыр]] # [[Сіргелі Қара Тілеуке]] # [[Сіргелі Шоңай батыр]] # [[Есіркеп Жаманқараұлы]] # [[Қарақозы Әбдәлиев]] # [[Қарсыбай Сыпатаев]] # [[Жұман Есіркепов]] (Есіркеев) # [[Рәтбек Нысанбайұлы]] # Серікбай қажы Сатыбалдыұлы Ораз # [[Алдабек Мангелдин]] # [[ Әділ Сасбұқаев]] # [[Марс Фазылұлы Үркімбаев]] # [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов]] # [[Тамара Босымбекқызы Дүйсенова]] # [[Орынбай Рахманбердиев]] # [[ Ғабидолла Рахматоллаұлы Әбдірахымов]] # [[Санжар Тәшкенбай]] # [[Бейбіт Әмірханұлы Шүменов]] # [[Сұлтан Заурбек]] # [[Бекман Сойлыбаев]] # [[Шамсат Жақсылықұлы Исабеков]] {{Қазақ рулары}} aw24kq0pz5v39pj6ouz7itzkwkz35x0 3319785 3319784 2024-04-26T08:08:28Z Сіргелі 129834 Қатесін түзедім wikitext text/x-wiki {{cleanup}} Қазақ шежіресінде Сіргелі Ұлы жүздің құрамындағы ежелгі тайпалардың бірі. Қазақ хандығының іргесін қалаушылардан болады. Мәселен, біз келтіріп отырған ата-тегінің таралуына қарағанда (1-қосымша), Сіргелі Бақтиярдың немересі, Үйсінге бауыр болып келетін Ойсылдың ұлы. Сөйтіп, қазақтың шығу тарихы сіргелілерді үйсін дәуіріне дейін апарады. Алайда, зерттеушілер көне деректерден Сіргелі туралы мәлімет тапқан жоқ. Кеңес кезеңінде бір топ зерттеушілер Н. А. Баскаков пен С. К. Ибрагимов XVXVI ғасырға жататын Рузбехан еңбектерінен Сіргелі руы туралы мәліметтер тапты. Рузбеханның көрсетуінше, қазақтар жазда Еділ бойын жайлап, қыста Сырдария жағасына, Түркістан төңірегіне қарай көшіп кетіп жүрген. Қазақстанның батыс аудандары бір кезде Ноғай ордасына қарады. Ноғай ордасы ыдырағаннан кейін олардың бір бөлігі солтүстік Кавказға кетіп, басым көпшілігі жаңа құрылған қазақ хандығының құрамына енді. Бұл туралы қазақ ру-тайпаларының көбісінің (наймандар, қыпшақтар, қоңыраттар, үйсіндер, ергенекті, ашамайлы, телеу), сонымен қатар солтүстік Кавказда ноғайлар ішінде сіргелілердің үштаңбалы руларының болуы көп жайды аңғартады. В. Востров бұл мәліметтерді өз еңбегінде келтіре отырып, «бұл екі ру мен аталардың тек жай ұқсастығы емес, сөз жоқ, ноғай ордасы ыдырағаннан кейін екі туысқан халықтың құрамындағы сол ру мен тайпа» деген қорытынды жасайды. Сөйтіп, сіргелілер Батыс Қазақстаннан Сырдария мен Түркістанға, Талас пен Шу бойына Жәнібек және Керей сұлтандармен бірге келген рулар құрамында осы маңда қалып кетуі де ғажап емес. Қалай дегенде де XVXVI ғасырларда Сіргелі руларының аталары Талас пен Түркістан төңірегін мекендеді. Әдеби деректерде Сіргелі руының ата-тегі туралы деректер азын-аулақ. Мәселен, орыс шығыстанушысы Н. Аристов өз еңбегінде Сіргелі руы сегіз ата: Байжігіт, Қарабатыр, Батырлар, Үштаңбалы, Айтбозым, Елібай, Төрттаңбалы, Жаңабайға бөлінетінін тұңғыш рет айтады. Оған іле шала М. Тынышбаев та Сіргелі руы (манат) төменгідей болып жіктелетінін дәлелдейді: Төрттаңбалы, Үштаңбалы, Батырлар, Қарабатыр, Жанай, Бөдене. Біздің ғасырдың 20-жылдарының басында Шымкент уезінде жүргізген зерттеуіпің нәтижесінде Э. А. Шмидт Байұлы мен Үштаңбалыға бөлінетін Сіргелі руының ататегінің толық таралуын көрсетеді. Байұлы өз кезегінде Елібай, Айтбөзым, Шақабай, Шалдар (Қойсой, Шоман, Қөңыр), Жайдақ (Алпар, Тұрсынай, Итемген), Батыр (Құдаиберді, Бердібай) болып келеді. Үштаңбалы болса: Ақкеңірдек (Шеңгелді, Маңдай, Үшқара, Қожамберді, Құдыс), Тутамғалы (тамға - таңба, Қасым Аманжоловтың "Қазақстан тарихы" кітабында келтірілгендей тамға сөзі көнерген сөзге жатады. Мағанасы қазіргі таңба сөзімен тең), Қайшылыға бөлінеді. Бұл мәліметтер тек қана Шымкент уезіндегі Сіргелілер тегі туралы ғана сипаттама беретіндіктен, Әулиеатадағы бұл аталар жайында ешнәрсе жоқ. Сондықтан оны түгел емес деп есептейді. Үлы жүздің тегін қарастыратын В. Востров өз еңбегінде Сіргелілер туралы тек қана Н. Аристов деректерімен шектеледі, сол себепті оның зерттеулері Н. Аристов мәліметтерімен дәл келетіндей. Бұл әдеби мағлұматтарды аз болса да өз байқап-түйгенімізбен салыстыра отырып, Сіргелінің ата-тегін жасауға тырыстық (10-қосымшаны қараңыз). Сіргелі шежіресі бойынша, біз біраз мәлімет берушілерден құнды мағлұмат жинап алдық. Олар: Шымкент облысы, Созақ ауданы Жуантөбе қеңшарының тұрғыны 1893 жылы туған (Тама) Әбдуәлі Қондыбаев; сол облыстың Бабаата ауылының тұрғыны, 1892 жылы туған (Дулат) Жұматай Тоқбаев; Шымкент облысы, Алғабас ауданы, Майбұлақ кеңшарының тұрғыны, 1888 жылы туған (Байжігіт) Тәжібай Бердібаев пен Төрткүл ауылының тұрғыны, 1888 жылы туған (Қарақойлы) Қожатай Төлековтер еді. Олардың ішінде Сіргелі ата-тегі туралы ең білгірлер бізге бұл рудың этнонимі жайында қызық аңыз айтып берген Бердібаев пен Төлеков. Мәселен, Тәжібай Бердібаевтың айтуынша, Жәнібек ханның замандасы, бақуатты Бақтиярдың ұлы Ойсылдың бірнеше әйелі және 30 ұлы болыпты. Олардың арасында ақылмандары да, көрікті еркетотайлары мен іскерлері де бар екен. Солардың бірі Жәнібек ханның сұлу қызына ғашық болып, ол қыз екіқабат болып қалады. Бұны білген хан ашулапып, Ойсылдың барша ұлдары мен келіндерін қонаққа шақырып, бәрін қырып тастапты. Тек қана Ойсылдың қырда жылқы бағып жүрген ұлы Өтеп пен оның Ізбике атты екіқабат әйелі Ошақтыда төркіндеп жүріп, аман қалып, Манат атты ұл туыпты. Ол ес жиып, ат жалын тартып мінуге жараған кезде оған сіргелі тай мінгізіп, еліне шығарып салыпты. Ол ата-жұртына жеткенде көкпардың үстінен шығып, бұл додада өзінің епті әрі күшті екенін танытып, тайының да тұлпар тектес топжарғандығын көрсетіп, жиналған ел-жұртты таң қалдырыпты. Оны енді байқап, бір-бірінен сұрастырып, «сіргелі тай мінген мына мықты бала кім?» дегенге келеді. Тойдан кейін әкесі Өтептің ағасымен көрісіп табысады, ол әмеңгерлік жолмен Ізбикеге үйленіпті. Өтептің ағасынан Тутамғалы мен Қайшылыны табады; ал ханның еқіқабат қызы егіз Ақкеңірдек пен Қаракеңірдекке босанғаннан кейін, оларды Өтеп пен Ізбике асырап алыпты. Ал Манат есімі ел ішінде ұмьгтылып, «Сіргелі» атымен этноним тұрақталып, бүкіл кейінгі әулетке көшіпті. Бұлардың төңірегінде тікелей ұрпақтары ғана емес, басқа да туысқандары, тіпті кірмелер де топтасыпты. Аңыз бойынша Сіргелі дәулетті кісі болып, бірнеше әйел алып, көптеген бала-шаға өрбітіпті. Мәлімет беруші Тәжібай Бердібаевтың айтуынша, Сіргеліден Байұлы тарайды, одан Айтбозым, Жаңабай, Елібай, Батыр, Қарабатыр, Жайдақ, Құлшығаш, Шалдар. Өтептің ағасының балалары Тутамғалы, Қайшылы, Ақкеңірдек, Қаракеңірдек те кейіннен Сіргелінің құрамына кіреді. Қожатай Төлековтен жазып алған аңызда Сіргелінің әкесі өте дәулетті кісі болып, бірнеше әйел алып, ешкімге де, тіпті ханның өзіне де бағынбайтын 30 ұлы бар екен деседі. Олардың қаңлы мен қатағанның ханы Тұрсынмен жұлдызы қарсы болыпты. Бірде Тұрсын хан Ойсылдың балаларының бәрін үй-ішімен шақырып, өлтіріп тынады. Одан әрі оқиға алғашқы аңызбен сәйкес келеді. Бұдан көрінгендей, алғашында тарихи тұлға Жәнібек бейнесі айтылса, кейінгі аңызда Тұрсын ханның тұлғасы алға тартылады. Аңыз айырмашылығы да осында. Аңыз түрлері уақытқа байланысты айрықша болып көрінеді. Аңыз бойынша Жәнібек хан XV пен XVI ғасыр аралығында өмір сүрсе, Тұрсын хан Жәнібектің немересі, Есім ханның тұрғыласы. Есім хан ңұба қалмаққа қарсы жорықта жүргенде Ташкентте отырған Тұрсын хан елін шапқаны үшін, оны өлтіріп жібергені тарихтан мәлім. Бұдан басқа біз Қажытай Төлековтен Сіргелі руының ата-тегі туралы мол мағлұмат алдық. Оның дерегі бойынша, Сіргелінің 6 әйелі болып, әрқайсысынан бірнеше бала көріп, олардан бірнеше ата тарайды, ал олардан бертініректе оның мәліметі болмай шықты. Бірінші әйелінен - Батыр мен Байжігіт, екінші әйелінен Қарабатыр, Байіуған, Шоқай, Ақпан, Қаракемпір, Шыбыт, Дәушауқар, Есім мен Досшабақ; үшінші әйелінен Сәмен, Шақаман, Өтеу, Бекбау, Ізбасар, Қоттақбай, Мамыр мен Ботбай; төртінші әйелінен Жаңабай мен Айтбозым, бесінші әйелінен Қаракеңірдек, Ақкеңірдек, Шалдар; алтыншы әйелінен Тутамғалы мен Қайшылы. Әрине, бұл ата-тектің тізімі түгел емес, әсіресе онда бізге басқа деректерден мәлім ірірулар ұшыраспайды. Бұлардан басқа біздің мәлімет берушілеріміз жеткізгендей 2 және 3- әйелден тараған рулар Алғабас ауданында тұрып, бір-бірімен қыз алыспайды. Демек, олар өзара әлі жеті атаға жетпеген болып есептеледі. Қазақтар арасында бұл салт бүгінге дейін бұзылмай келгендіктен, олар деректерде кейінгі ұрпақ болып саналады. Төлекөвтың мағлұматтарын басқа деректермен салыстырғанда, Сіргеліні 1, 4, 5 жәпе 6-әйелінен тарағандар бірінші, екінші ата, ең әрі кеткенде үшінші атадан келіп қосылады. Әдеби деректер мен біздің шежірені зерттеуімізді салыстыра талдағанда, Сіргелі руы: Батыр, Құлшығаш, Қарабатыр, Айтбозым, Үштаңбалы, Жайдақ, Елібай, Жаңабай, Қаракеңірдек, Ақкеңірдек, Шалдар, Ақсирақ, Қарасирақ, Тутамғалы, Қайшылы, Торттаңбалы, Жанай, Бөдене болып келеді. Сіргелінің бұл аталары ел ішінде руға бөлініп, өзара қыз алыса беруіне рұқсат етіледі. Бұл, демек, олардың әрқайсысы әкзогамдық кедергіден өтті. Осынау 18 ру алғашқы ата болып есептелмейтін шығар, алайда Сіргеліден бастап екінші, тіпті үшінші буын болғанмен, олар коп ұрпақты рулар болып саналады. Бұл аталардың әрқайсысы туралы тыңғылықты тектаиу құрастырмасаң та, кейбірі жайында толық мәлімет беруге тырысамыз. Мәселен, Құлшығаштан Байжігіт атасы, одан Амалдық, Оразымбет, Келімбет, Көшімбет, соңғыдан Сары, одан Сайдуалы, одан Шақан, одан Байдәулет, одан Таңсық, Желкен, Дербісәлі, соңғыдан Бәсібек пен Бердібай, Бердібайдан Тәжібай (мәлімет беруші, 1888 жылы туған). Шежіре бойынша Сіргеліден Тәжібайға дейін 11 ата. Батыр екі ата: Құдайберді мен Бердібайға ажырайды. Шалдар руы үш ата: Қойсой, Шоман, Қоңыр. Жандақ руы үш ата: Алпар, Тұрсынай, Итемген. Аңкеңірдектен бес ата тарайды: Шеңгелді, Маңдай, Үшқара, Қожамберді мен Құдыс. Бөдене екі ата: Жәлмәмбет пен Қарқыи, соңғыдан Кошек, Артық. Артыңтан Меңдіқожа, Меңай. Бұдан тыс біздің зерттеуімізде Шымкент облысы, Алғабас ауданында өз дамуында әлі әкзогамдың кедергіні өтпеген бірнеше ата тұрып жатыр. Оған Байтуған, Шоқай, Ақпан, Қаракемпір, Шыбыт, Дәушауңар, Есім, Досшабақ, Сәмен, Шақаман, Өтеу, Бекбау, Ізбасар, Қонаңбай, Мамыр, Ботбай, Шақабай жатады. Олар Сіргелінің анық қай атасына жататыны туралы мәлімет болмады. Сіргелі руының жауынгерлік ұраны «Бақтияр», ал кейбір аталардың өз ішінде басқа да ұраны бар. Мәселен, Елібайдың ұраны «Елібай», Айтбозым «Байтемір», «Жаңабайда «Жаңабай», Шалдарда «Тоғанас», Жайдақта «Даубай», Батырда «Есболат», Ақкеңірдекте «Тайлақ», Тутамғалыда «Ақшабдар», Қайшылыда «Ақшабдар» болып жалғасады. Әдетте қазақ рулары мен тайпаларының ұраны түп атасының немесе ұлт тарихында маңызды орын алатын батырлар мен билердің атымен аталады. Кейде сирек болса да ұранға арғымақтардың аты айтылады. Бұл жерде Тутамғалы руының ұраны «Ақшабдар» мысал бола алады. Сіргелі руларының таңба белгісінің әдеби деректерде бірнеше түрі келтіріледі. Гродеков, Аристов, Тынышбаев, Шмидт, Аманжолов пен Востров бойынша Бәлкім, халық арасында басқа да түрлері бар шығар. Бұл таңбалардың алғашқы екеуі бұзау мен құлын енесін ембеу үшін тұмсығына кигізетін «сіргені» елестетсе, соңғы екеуі сол күйі «қурай таңба» аталады. Соңғы Шмидт бойынша, үштаңбалы руының белгісі. Сіргелі руы мен аталарының таңбасын Н. Аристов та, одан кейін В. Востров та өзге қазақ руларының таңбасымен ұқсас, немесе кейбір шығу тегінің нышандары дәл келетінін мойындауға бейім. Рулар мен тайпалардың әтногенезін анықтау шындыққа жиі келе бермейді. Кейде таңбаларды сол күйі көшіре салуға болмайды, сондықтан алыс аталарды бір-бірімен туыс деу жаңсақ секілді. Мысалы, Ұлы жүзде Сіргелі руының, Орта жүзде ерейдің,. Кіші жүзде Телеудің таңбалары +х бірдей, сәйкес келеді, алайда олардың тегінің туыстығы ешқаидай ежелгі деректерде айтылмайды. Біздің зерттеуімізде аңыз түрінда болса да олардың туыстығы туралы мағлұмат жоқ. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында Сырдария уәлаятының Шымкент, Ташкент және Әулиеата уездерінде тұратын Сіргелілер 7000 үйден астам болды. Олардың 4871 үйі Шымкент уезінде (Гродековтың көрсетуінше), 1410 үй Ташкент (Макшеев), ал басқалары (Смирнов) шағын топпен Әулиеата уезінде қоныс тепті. М. Тынышбаев өз еңбегінде 1917 жылы Сырдария уәлаяты Шымкент уезіндегі Сіргелілер 70 мың жан деп жалпы санын көрсетсе, Әулиеата бойынша ешбір мәлімет бермейді. Сіргелілердің ат төбеліндей тобы Шу өзенінің орта ағысының оң жағында Ақмола мен Қарқаралы уездерінің түйіскен жерінде қоныстанды. Олардың Шу өзеніндегі қыстаулары Жалайыр руы қонысының батыс жағын алып жатты. Шу өзенінің сол жағасындағы Сіргелілер қыстауының қарсысында Шапыраштылар көшіп жүрді. Сіргелілердің көктеуі мен күзеуі Шудың шалғай солтүстігіндегі Бетпақдалаға кірігіп жатты. Жарлы-жақыбайлар қыстаулардан алыс ұзамай, жаз бойы суармалы жерде егіс егіп, күзеу мен көктеуді төңіректеп, малдылары Бетпақдалаға ендей еніп, өзі үшін де, төрт түлік үшін де құрақтарды пайдаланды. XIX ғасыр мен XX ғасырдың тоғысында Сіргелілердің басым көпшілігі Сырдария өблысы, Шымкент уезінде отырықшыланып қалды. Олардың қыстаулары Бөген, Шаян мен Боралдай өзендерінің бойында орналасты. Тұрақты тұрмыс кешіп, жартылай көшіп-қонып жүрді. Егін суғарып, сүдігерді де іске асырды. Онда бидай мен арпа егіп, өзендер аңғарындағы суармалы алқаптарда тары, жүгері мен бақша өнімдерін өсірді. Диқандардың құралы қарапайым болатын (жерағаш, уа, пал, ағаш тырмалар мен орақ). Егіншілікпен тек қолы қысқалар ғана айналысты. Олар күнкөріс қамы үшін байлармен ортақтасып, олардан тұқым, сауынға сиыр мен түйе алып, күш көлігі үшін өнімнің жартысын беріп отырды. Сіргелілердің жатақтарында тігерге тұяқ аз болды. Олар төрт түлік өсіріп, әсіресе қой мен түйені ұстады. Қысқа қарай жем-шөп дайындады. 100 басқа дейін малы бар қожайындар малдарын қорада ұстады. Ал, байлар әдетте Мойынқұм қойнауын қыстады. Сіргелілер ішінде отбасылық ұсталардың әр түрлі кәсібі өркендеді, әсіресе, ағаш, сүйектен, темірден зергерлік бұйымдар жасалды. Бұған өзбек ағайындармен қоныс қону да недәуір әсер етті. Мәселен, XIX ғасырдың екінші жартысында Шаян өзенін мекендейтін Сіргелі руының Байжігіт атасынан ағаш пен темірден түйін түйіп, «бес ұста» аталған шеберлер шықты. XIX ғасырдың 60-жылдарында Қаратау күнгейіндегі диқан Сырымбеттің Құлжан, Батырқұл, Байлар, Айдарқұл, Құрманқұл атты бес баласы болды. Көп ұзамай әкесі өліп, шешесі іпиеттей бала-шағасымен Қазығұрт тауының баурайына көшіп барып, балалар ағаш пен темірді өңдейтін кәсіп үйренеді. Ағайындылар недәуір шеберленіп алған соң еліне оралып, үйінде отырып, тұтас жасау-жићаздар жасап, көрік басып, зергерлікпен айналысыпты. Олар бірге өмір сүріп, ерінбей еңбек етіпті, әлгілерді өнері үшін «бес ұста» деп атайды. Олар дайындаған жасау-жићазға, киіз үйдің әшекейлі есігі, сандық, жүкаяқ, піспек, төсағаш, кебеже мен адалбақан кіретін болған. Олардың бүйымдары әдемі өрнек пен нәзік нақыштармен ерекшеленетін. «Бес ұстаның» заттары Шымкент пен Әулиеата уездеріне кеңінен тарады. Сіргелілер қыстауда жертөле қазып, бір бөлмелі үйлер тұрғызып, қора-қопсы салды. Жазда киіз үйде өмір сүрді. == Тұлғалар == # [[Тоғанас батыр]] # [[Елшібек батыр]] # [[Сіргелі Жабай батыр]] # [[Сіргелі Қара Тілеуке]] # [[Сіргелі Шоңай батыр]] # [[Есіркеп Жаманқараұлы]] # [[Қарақозы Әбдәлиев]] # [[Қарсыбай Сыпатаев]] # [[Жұман Есіркепов]] (Есіркеев) # [[Рәтбек Нысанбайұлы]] # Серікбай Сатыбалдыұлы Ораз # [[Алдабек Мангелдин]] # [[ Әділ Сасбұқаев]] # [[Марс Фазылұлы Үркімбаев]] # [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов]] # [[Тамара Босымбекқызы Дүйсенова]] # [[Орынбай Рахманбердиев]] # [[ Ғабидолла Рахматоллаұлы Әбдірахымов]] # [[Санжар Тәшкенбай]] # [[Бейбіт Әмірханұлы Шүменов]] # [[Сұлтан Заурбек]] # [[Бекман Сойлыбаев]] # [[Шамсат Жақсылықұлы Исабеков]] {{Қазақ рулары}} hvdqcxfscbud3m8e1srfhtnudh5c86o 0 21639 3319654 3283388 2024-04-25T21:31:01Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан қала ішіндегі ауданы |ауданның атауы = Алматы ауданы |елтаңба = Logo of Almaty District, Astana City.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |облысы = |қаласы = Астана |әкімі = Мақсат Саматұлы |әкімдіктің мекенжайы = Астана қаласы, Тәуелсіздік даңғылы, №7 |құрылған уақыты = [[1998 жыл]] |жер аумағы = 154,71 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 366 708 |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (81,87%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (10,71%)}}, {{nobr|басқалары (7,42%)}}<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT453226 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)]</ref> |телефон коды = +7 7172 |пошта индексі = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/astana-almaty?lang=kk Астана қаласы «Алматы» ауданы әкімінің аппараты |карта = Astana City (Kazakhstan), Almaty District 2023.png |ортаққордағы санаты = }} {{мағына|Алматы ауданы}} '''Алматы ауданы''' – [[Астана]] қаласындағы әкімшілік аудан. 1998 жылдың 6 мамырында құрылған. Бұрын '''Ленин ауданы''' деп аталған. Қазіргі аумағы 15,471 гектар және халық саны 366,7 мың адамға (2023) тең.<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230305101742/https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 |date=2023-03-05 }}</ref> Аудан құрамында 5 елді мекен бар. == Әкімдері == * [[Ахметала Шәкіров]] 1998-2002 * [[Қонысбай Қасенғалиев]] 2002-2003 * [[Мұхтар Еркетаев]] 2003-2007 * [[Гайдар Қасенов]] 2007-2008 * [[Сапар Ахметов]] 2008-2013 * [[Павел Кулагин]] 2013 * [[Бекбол Сағын]] 2013-2015 * [[Павел Кулагин]] 2015-2016 * [[Әділбек Сәрсенбаев]] 2016-2020 * [[Бектенбай Есболов]] 2020-2021 * [[Ерлан Бекмырзаев]] 2021-2021 * [[Нұрбол Нұрсағатов]] 2021-2022 * [[Мақсат Саматұлы]] 2022- == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Астана аудандары]] r915f3mk28x8jw0z2t7ii2f5ex967pn 0 22000 3319552 3129381 2024-04-25T14:20:41Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Med u sacu karlovic1.jpg|thumb|200px|Бал]] [[Сурет:Сотовый мёд.jpg|thumb|200px|Бал ұяшықтары]] [[Сурет:Honey pot.JPG|thumb|200px|Солтүстік Кореядағы дәстүрлі бал алу]] [[Сурет:Bee on -calyx 935.jpg|thumb|200px|Бал Арасы бал жинауда]] '''Ара балы''', '''бал''' — жоғары калориялы дәмді, [[диеталық тағам]]. Жұмысшы [[бал арасы]]ның [[гүлді өсімдіктер]]дің шырынынан өңдеп шығарған өнімі, қоймалжың, тәтті сұйық. Ара балы бір шырынды және көп шырынды болып бөлінеді. Бір шырынды бал – тек өсімдіктің бір түрінен ғана жиналған шырын. Оны өсімдіктің түріне ([[қарақұмық]] балы, [[жөке]] ағаштың балы, т.б.) қарай атайды. Көпшырынды бал – өсімдіктердің бірнеше түрінен жиналған шырын. Мұндай балды табиғи бал беретін өңірлерге байланысты (дала балы, тау балы, бақ балы, т.б.) әртүрлі атайды. Балдың химиялық құрамы шырын жинаған өсімдіктердің түріне, топырағына, ауа райының жағдайына және балдың түрлеріне байланысты болып келеді. Ара балының сапасын негізінен хош иісі, дәмі, түсі, тығыздығы, ылғалдылығы, қоректік және жабысқақтық қасиеттері арқылы ажыратылады. Бал – қуаты жоғары тамақтық азық. Оның 1 кг-ы 3250 [[Калория|кал]]. қуат береді. Бал адам организмін витаминдермен, ақуызбен, ферменттермен, т.б. тіршілікке қажетті заттармен байытады. Сондай-ақ балды асқазан, бауыр, бүйрек, жүрек, өкпе, жүйке ауруларын емдеуге және суық тигенде қолданады. Ара балын косметикада, дәрі жасау өндірісінде пайдаланады. Балды құрғақ, жақсы желдетілген бөлмеде 5^оС-тан 10^оС-қа дейінгі температурада сақтайды.<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref> [[Сурет:Bee Collecting Pollen 2004-08-14.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Бал арасы]]''.]] [[Сурет:Ромашки. Опыление цветов..JPG|thumb| alt=A.| ''[[Бал арасы]]''.]] ==Табиғи балдың түрлері== Өмірде табиғи балды ажырату оңай емес. [[Қант]]<nowiki/>ты бал араны қант шырынымен қоректендіру арқылы алынады. Сатушылар оны табиғи балға араластырып сатады. Бұл орайда табиғи, жасанды балды ажыратуға ешқандай анализ көмектеспейді. Жасанды балдың құрамында қант, қант крахмалы, ұн, желім, гипс болады. Оның кейбірін үй жағдайында анықтауға мүмкіндік бар. Ол үшін бір стақан қайнаған су аласыз да оған балды араластырасыз (Бір стақан суға жарты стақан бал). Сол кезде тұнбаның төменгі жағында немесе бетінде механикалық қалдықтар шыға келеді. Ол балдың құрамында крахмалдың бар екендігінің айғағы. Гүлдейтін қаншама өсімдіктер бар болса, соншама балдың түрлері бар: *''[[Түйебұршақ]] (донник) балы'' бірінші сұрыпты балға жатады. Ақ немесе ашық – янтарь түсті болып келетін хош иісі бар балдың бұл түрі глюкозаға бай. Түйебұршақ балы ішек ауруларына пайдалы. *''[[Шайқурай]] (кипрей)'' балы мөлдір жасыл сары түсті сұйық бал. Балдың бұл түрін әлсіздікке, жараны қайтаруға пайдаланылады. *''[[Жөке]] (липа) балы'' жақсы сұрыптқа жатады. Сары жасыл түсті балдың бактерияға қарсы қасиеті бар. Жөке балының тамақ ауруларына пайдасы мол. Сондай-ақ, тыныштандыратын, ұйқыны жақсартатын қасиеті бар. *''[[Шабындық]] (луговой) балы'' бірінші сұрыпты балға жатады. Сары қоңыр немесе алтын түсті балды шабындықтағы түрлі гүлдерден алады. Бұл бал арқылы тыныс алу, жүйке, жүрек және ас қорыту жүйесін емдеуге болады. *''[[Таңқурай]] (малина) балы'' ақ түсті болады. Жоғары сұрыпқа жататын балдың бұл түрі, суық тигенде тұмаудың алдын алу үшін пайдаланылады. == Балдың шығуы бойынша түрлері == Табиғи бал шығу тегі бойынша гүлді, бал шырыны және аралас болуы мүмкін. Гүл балын аралар гүлді өсімдіктердің балшырындарынан бөлінетін балшырындарды жинау және өңдеу процесінде шығарады. Аралар бал шырыны (тли және кейбір басқа жәндіктерден тәтті секрециялар) және бал шырыны (кейбір өсімдіктердің жапырақтары мен шырша инелеріне қантты шырынның экссудациясы) өсімдіктердің жапырақтарынан немесе сабақтарынан жинау арқылы бал бал шығарады. Балдың балында минералдардың жоғары мөлшері бар, сондықтан ол аралардың қыстауына қалдырылмайды: қорытылмаған заттардың көбеюі аралар ішектерінің тез толып кетуіне әкеледі. Ал бал аралар ұяда дәрет етпейтіндіктен, жылуды күтіп, бал шырынын ішу диареяға, аралар тобының әлсіреуіне және ішек ауруларының (нозематоз) өршуіне, колониялардың өліміне дейін әкелуі мүмкін. ==Балдың емдік қасиеттері== [[Сурет:Bienenwabe mit Eiern und Brut 5.jpg|нобай]] Емдік қасиеті ерте кезден белгілі болып, түрлі [[ауру]]ларға қарсы әркім өзінше пайдаланып келген суық тигенде, жүрек, бауыр, өкпе, бүйрек, асқазан, ішек, жүйке ауруы, сондай-ақ қан қысымының көтерілуі сияқты дерттерге шипа. Оны көпке созылып, асқынып кеткен жарақатқа да жағуға болады. Соған орай балды кейбір ауруларға қалай пайдалануға болатыны туралы қысқаша мәлімет ұсынамыз. Бұл тәсілдерді ата-бабаларымыз байырғы заманнан пайдаланған. Балдың пайдасын адамзат өте ерте заманнан білген. Бізден 3000 мың жыл бұрын еврейлердің адам мен мал жарақатын балмен емдегені жөнінде деректер ұшырасады.<ref>"Ордабасы": Энциклопедия.- Шымкент:"Ордабасы".2008. </ref> *Суық тигенде. Суық тигенде, [[тұмау]]ратқан кезде балды ыстық [[сүт]]ке немесе [[лимон]]ның шырынына қосып, науқастан әбден айыққанша ішкен дұрыс. Ол үшін бір стақан ыстық сүтке бір шай қасық бал және [[сары май]] қосып ішеді. Ал сүт жақпайтын адамдар үшін бүтін бір лимонның шырынына 100 грамм бал қосып, әбден езілгенше араластырып, сұйықталған соң пайдалануына болады. Оны ішкенде екі-үш күндей жылы жатқан жөн. Жөтелді басу үшін пияздың сөліне бал, сары май не қойдың майын қосып ішкен дұрыс. Сонымен қатар бір литр суға ұнтақталған 500 гр пиязды, 400 гр қантты және 50 гр балды қосып, отқа үш сағаттай қайнатып, суыған соң шыны шөлмекке құйып ауызын мықтап бекітіп қояды. Оны суық тиіп, қатты жөтелген адам күніне 4-5 рет ас қасықпен ішуі керек, сонымен қатар қызарып ауырып тұрған тамақты шаю да пайдалы. Сондай-ақ шәйнекте қайнап тұрған суға бір асқасық бал қосып, ауыз бен мұрынды булау тамақтың қызарғанын басады. *[[Асқазан]], ішек ауырғанда. Асқазан, ішек науқасына шалдыққан, не қышқылы аса көбейіп немесе керісінше азайып кеткен адамдардың да балды ем ретінде пайдаланғаны жөн. Әсіресе, асқазанда жарасы бар науқас тамақтың алдында бір жарым, екі сағат кейін үзбей бал жеп отырса, ауруы бәсеңсіп, жүрек айнуы мен асқазанның қыжылдауы басылады, әрі бал қанның құрамындағы [[гемоглобин]]ді көбейтеді. Қышқылы аз адамдар бір қасық балды тамақты ішер алдында ғана жесе, ол қорытатын шырынның көбірек бөлінуіне әсер етеді. Ал қышқылы көп адамдар тамақтан 1,5-2 сағат бұрын пайдаланса, асқазан қышқылын азайтады. *Бал [[жара]]ға да ем. Бал күйген жерге де пайдалы. [[Күйік]]ке балды күніне екі рет жағып отыруы керек. Жараға жағатын дәріні 60 гр балға бір шай қасық [[балық майы]]н қосып, жақсылап араластырып жасайды. *[[Жүрек]] ауырғанда. Бал жүрек ауруы бар адамдарға да таптырмайтын ем. Оны белгілі бір мөлшерде анардың шырынына қосып та ішеді. Қатарынан бір-екі рет үзбей ішкен ауру адамның жағдайы әжептеуір жақсарады. Кеудесі жиі қысылып, жүрек соғуы нашарлаған адамға да бал жақсы көмектеседі. *Бауыр ауырғанда. Балды бауыр және өт жолы ауыратын адамдар көбірек пайдаланады, оны белгілі бір мөлшерде ақ ірімшікке, сәбізге, лимон шырынына қосып, жеген дұрыс. Кейде тұрыптың ішін үңгіп, оған балды толтырып қойып, 3-4 сағаттан соң дайын болған шырынды өт жолы ауыратын ересек адамға ас қасықпен, ал балаға шай қасықпен, күніне 2-3 рет беру керек. Мұндай әдіс өт жолы мен бүйрекке құм, тас жиналудан сақтайды. Емдік қасиеті мол тағам түрлерінің ішінде табиғи балдың алар орны ерекше. Халық [[медицина]]сы бал арқылы ем қабылдауды осыдан 4000 жыл бұрын білген-ді. [[Грекия|Грек елінің]] ұлы ғалымы [[Пифагор]] «Ұзақ өмір сүрудің себебі - балды жиі қабылдағаннан» десе, әлемге әйгілі медицина ғалымы, жазушы [[Абу ‘Али Ибн Сина]] ([[Авиценна]], 980-1037 ж.ж): «Егер жастық шағыңды сақтап қалғың келсе, балды жиі же!» - деген екен.<ref>[http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=57928 Балдың емдік қасиеті]{{Deadlink|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Бал жинау == [[Бал жинау]] — [[ара ұясы]]ның жылы маусымдағы гүл шірнесі мен тозаңын жинап, бал өндіруі; табиғи процесс. Аралардың ішінде бал жинауға тек ерекше [[балауыз]] бездері бар, “[[жұмысшы]]” аралар ғана қатысады. Ара өзінің “[[бал сауыты]]на” (артқы екі аяғында болатын арнайы қуыс) өз салмағының жартысындай [[Шірнелі өсімдіктер|шірне]] (нектар) жинай алады. Олар жинаған шірнесін ұядағы жас араға қалдырып, қайтадан ұшып кетеді. [[Жас]] аралар шірнені [[тор]] көзшелерге салады, желдетіп, артық ылғалын жояды. Араның сілекей безі шірнедегі [[қант]] құрамын өзгертіп, оны балға айналдырады. Көзшелер балға толғаннан кейін, ара оны балауыз қақпақшамен жабады. Мұндай бал ұзақ сақталады. Араның Бал жинауы ара ұясының күйіне, ауа райына, өсімдік түріне және оның [[омарта]]ға қашықтығына, шірненің бөліну дәрежесіне байланысты. Бір маусымда ара ұясы 100 — 200 кг бал жинайды. Араның Бал жинауы өсімдіктердің жаппай гүлдеуіне тұстас келеді, сондықтан оны үш кезеңге бөлуге болады. [[Көктем]]гі жинау — өсімдіктің алғашқы гүлдеу кезеңінде басталады. Ерте көктемде, [[тал]], [[үйеңкі]], [[алма]], [[алмұрт]] ағаштары гүлдеген кезде аралар екі аптадай тынымсыз (күніне 5 — 6 кг) бал жинайды. Көктемде жиналған балдың сапасы өте жоғары болады. [[Жаз]]ғы жинау 2—3 аптаға созылады. Бұл кезде бал (күніне 6—7 кг), негізінен, [[жөке]] ағашынан жиналады. Өйткені жөке ағашы маусымның аяғы, шілденің басында гүлдейді. Жөкеден алынатын бал қоңыр түсті, хош иісті келеді. Ең көп бал — [[қарақұмық]]тан жиналады. Қарақұмық бір айдан артық гүлдеп тұрады. Күн ашық, ылғалды болса, бір ара ұясы маусымына қарақұмықтан 50—60 кг-ға дейін бал жинай алады. [[Күз]]де аралар балды аз, негізінен, [[күнбағыс]]тан (күніне 3 — 4 кг) жинайды. Одан алынатын бал ашық сары түсті, иіссіз болады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref> == Жасанды бал == Жасанды бал қантты қышқыл гидролиз әдісімен алынған инвертті қанттың концентрацияланған ерітіндісінен тұрады. Консистенция сироп тәрізді. Өз бетінше қанттануы мүмкін немесе бұл процесс қант немесе табиғи балдың ұрық кристалдарын қосуды жылдамдатады. Бояу үшін нафтол қолданылады. Синтетикалық бал эссенциясымен немесе ара балымен хош иістенеді. Жасанды балда 22% - дан аспайтын су, 30% - дан аспайтын сахарозалар бар. == Галерея == <gallery widths="160px" heights="120px"> File:Beehives.jpg|Modern beehives File:Smoker.jpg|Smoking the hive File:Bee blower 9124.JPG|Using a blower to remove bees from honey prior to removal to honey house File:Protection.jpg|A beekeeper removing frames from the hive File:Langstroth Frames.jpg|A capped honey super frame File:Opening-cells .jpg|Opening the cells: Uncapping File:Fork-Beekeeping .jpg|An uncapping fork File:Discovered honey .jpg|Uncapping the cells by hand using an uncapping knife File:Extractor Beekeeping.jpg|Extracting the honey File:Filtering of honey .jpg|Filtering the honey File:Honey-miel.jpg|Pouring in pots File:Honey Al Jabal Alkhdar.jpg|View Honey Al Jabal Alkhdar near the city of [[Al Bayda, Libya|Al Bayda]], [[Libya]] </gallery> ==Тағы қараңыз == *[[Ара балының жіктелуі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Аралар]] [[Санат:Бал]] [[Санат:Омарта шаруашылығы]] lit5ukiersn3djvvenjws0rtzmb6dm7 3319566 3319552 2024-04-25T14:46:58Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Құрманәлі Абылайхан 54|Құрманәлі Абылайхан 54]] ([[User talk:Құрманәлі Абылайхан 54|т]]) өңдемелерінен [[User:Sibay Deniza|Sibay Deniza]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:Med u sacu karlovic1.jpg|thumb|200px|Бал]] [[Сурет:Сотовый мёд.jpg|thumb|200px|Бал ұяшықтары]] [[Сурет:Honey pot.JPG|thumb|200px|Солтүстік Кореядағы дәстүрлі бал алу]] [[Сурет:Bee on -calyx 935.jpg|thumb|200px|Бал Арасы бал жинауда]] '''Ара балы''', '''бал''' — жоғары калориялы дәмді, [[диеталық тағам]]. Жұмысшы [[бал арасы]]ның [[гүлді өсімдіктер]]дің шырынынан өңдеп шығарған өнімі, қоймалжың, тәтті сұйық. Ара балы бір шырынды және көп шырынды болып бөлінеді. Бір шырынды бал – тек өсімдіктің бір түрінен ғана жиналған шырын. Оны өсімдіктің түріне ([[қарақұмық]] балы, [[жөке]] ағаштың балы, т.б.) қарай атайды. Көпшырынды бал – өсімдіктердің бірнеше түрінен жиналған шырын. Мұндай балды табиғи бал беретін өңірлерге байланысты (дала балы, тау балы, бақ балы, т.б.) әртүрлі атайды. Балдың химиялық құрамы шырын жинаған өсімдіктердің түріне, топырағына, ауа райының жағдайына және балдың түрлеріне байланысты болып келеді. Ара балының сапасын негізінен хош иісі, дәмі, түсі, тығыздығы, ылғалдылығы, қоректік және жабысқақтық қасиеттері арқылы ажыратылады. Бал – қуаты жоғары тамақтық азық. Оның 1 кг-ы 3250 [[Калория|кал]]. қуат береді. Бал адам организмін витаминдермен, ақуызбен, ферменттермен, т.б. тіршілікке қажетті заттармен байытады. Сондай-ақ балды асқазан, бауыр, бүйрек, жүрек, өкпе, жүйке ауруларын емдеуге және суық тигенде қолданады. Ара балын косметикада, дәрі жасау өндірісінде пайдаланады. Балды құрғақ, жақсы желдетілген бөлмеде 5^оС-тан 10^оС-қа дейінгі температурада сақтайды.<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref> [[Сурет:Bee Collecting Pollen 2004-08-14.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Бал арасы]]''.]] [[Сурет:Ромашки. Опыление цветов..JPG|thumb| alt=A.| ''[[Бал арасы]]''.]] ==Табиғи балдың түрлері== Өмірде табиғи балды ажырату оңай емес. Қантты бал араны қант шырынымен қоректендіру арқылы алынады. Сатушылар оны табиғи балға араластырып сатады. Бұл орайда табиғи, жасанды балды ажыратуға ешқандай анализ көмектеспейді. Жасанды балдың құрамында қант, қант крахмалы, ұн, желім, гипс болады. Оның кейбірін үй жағдайында анықтауға мүмкіндік бар. Ол үшін бір стақан қайнаған су аласыз да оған балды араластырасыз (Бір стақан суға жарты стақан бал). Сол кезде тұнбаның төменгі жағында немесе бетінде механикалық қалдықтар шыға келеді. Ол балдың құрамында крахмалдың бар екендігінің айғағы. Гүлдейтін қаншама өсімдіктер бар болса, соншама балдың түрлері бар: *''[[Түйебұршақ]] (донник) балы'' бірінші сұрыпты балға жатады. Ақ немесе ашық – янтарь түсті болып келетін хош иісі бар балдың бұл түрі глюкозаға бай. Түйебұршақ балы ішек ауруларына пайдалы. *''[[Шайқурай]] (кипрей)'' балы мөлдір жасыл сары түсті сұйық бал. Балдың бұл түрін әлсіздікке, жараны қайтаруға пайдаланылады. *''[[Жөке]] (липа) балы'' жақсы сұрыптқа жатады. Сары жасыл түсті балдың бактерияға қарсы қасиеті бар. Жөке балының тамақ ауруларына пайдасы мол. Сондай-ақ, тыныштандыратын, ұйқыны жақсартатын қасиеті бар. *''[[Шабындық]] (луговой) балы'' бірінші сұрыпты балға жатады. Сары қоңыр немесе алтын түсті балды шабындықтағы түрлі гүлдерден алады. Бұл бал арқылы тыныс алу, жүйке, жүрек және ас қорыту жүйесін емдеуге болады. *''[[Таңқурай]] (малина) балы'' ақ түсті болады. Жоғары сұрыпқа жататын балдың бұл түрі, суық тигенде тұмаудың алдын алу үшін пайдаланылады. == Балдың шығуы бойынша түрлері == Табиғи бал шығу тегі бойынша гүлді, бал шырыны және аралас болуы мүмкін. Гүл балын аралар гүлді өсімдіктердің балшырындарынан бөлінетін балшырындарды жинау және өңдеу процесінде шығарады. Аралар бал шырыны (тли және кейбір басқа жәндіктерден тәтті секрециялар) және бал шырыны (кейбір өсімдіктердің жапырақтары мен шырша инелеріне қантты шырынның экссудациясы) өсімдіктердің жапырақтарынан немесе сабақтарынан жинау арқылы бал бал шығарады. Балдың балында минералдардың жоғары мөлшері бар, сондықтан ол аралардың қыстауына қалдырылмайды: қорытылмаған заттардың көбеюі аралар ішектерінің тез толып кетуіне әкеледі. Ал бал аралар ұяда дәрет етпейтіндіктен, жылуды күтіп, бал шырынын ішу диареяға, аралар тобының әлсіреуіне және ішек ауруларының (нозематоз) өршуіне, колониялардың өліміне дейін әкелуі мүмкін. ==Балдың емдік қасиеттері== [[Сурет:Bienenwabe mit Eiern und Brut 5.jpg|нобай]] Емдік қасиеті ерте кезден белгілі болып, түрлі [[ауру]]ларға қарсы әркім өзінше пайдаланып келген суық тигенде, жүрек, бауыр, өкпе, бүйрек, асқазан, ішек, жүйке ауруы, сондай-ақ қан қысымының көтерілуі сияқты дерттерге шипа. Оны көпке созылып, асқынып кеткен жарақатқа да жағуға болады. Соған орай балды кейбір ауруларға қалай пайдалануға болатыны туралы қысқаша мәлімет ұсынамыз. Бұл тәсілдерді ата-бабаларымыз байырғы заманнан пайдаланған. Балдың пайдасын адамзат өте ерте заманнан білген. Бізден 3000 мың жыл бұрын еврейлердің адам мен мал жарақатын балмен емдегені жөнінде деректер ұшырасады.<ref>"Ордабасы": Энциклопедия.- Шымкент:"Ордабасы".2008. </ref> *Суық тигенде. Суық тигенде, [[тұмау]]ратқан кезде балды ыстық [[сүт]]ке немесе [[лимон]]ның шырынына қосып, науқастан әбден айыққанша ішкен дұрыс. Ол үшін бір стақан ыстық сүтке бір шай қасық бал және [[сары май]] қосып ішеді. Ал сүт жақпайтын адамдар үшін бүтін бір лимонның шырынына 100 грамм бал қосып, әбден езілгенше араластырып, сұйықталған соң пайдалануына болады. Оны ішкенде екі-үш күндей жылы жатқан жөн. Жөтелді басу үшін пияздың сөліне бал, сары май не қойдың майын қосып ішкен дұрыс. Сонымен қатар бір литр суға ұнтақталған 500 гр пиязды, 400 гр қантты және 50 гр балды қосып, отқа үш сағаттай қайнатып, суыған соң шыны шөлмекке құйып ауызын мықтап бекітіп қояды. Оны суық тиіп, қатты жөтелген адам күніне 4-5 рет ас қасықпен ішуі керек, сонымен қатар қызарып ауырып тұрған тамақты шаю да пайдалы. Сондай-ақ шәйнекте қайнап тұрған суға бір асқасық бал қосып, ауыз бен мұрынды булау тамақтың қызарғанын басады. *[[Асқазан]], ішек ауырғанда. Асқазан, ішек науқасына шалдыққан, не қышқылы аса көбейіп немесе керісінше азайып кеткен адамдардың да балды ем ретінде пайдаланғаны жөн. Әсіресе, асқазанда жарасы бар науқас тамақтың алдында бір жарым, екі сағат кейін үзбей бал жеп отырса, ауруы бәсеңсіп, жүрек айнуы мен асқазанның қыжылдауы басылады, әрі бал қанның құрамындағы [[гемоглобин]]ді көбейтеді. Қышқылы аз адамдар бір қасық балды тамақты ішер алдында ғана жесе, ол қорытатын шырынның көбірек бөлінуіне әсер етеді. Ал қышқылы көп адамдар тамақтан 1,5-2 сағат бұрын пайдаланса, асқазан қышқылын азайтады. *Бал [[жара]]ға да ем. Бал күйген жерге де пайдалы. [[Күйік]]ке балды күніне екі рет жағып отыруы керек. Жараға жағатын дәріні 60 гр балға бір шай қасық [[балық майы]]н қосып, жақсылап араластырып жасайды. *[[Жүрек]] ауырғанда. Бал жүрек ауруы бар адамдарға да таптырмайтын ем. Оны белгілі бір мөлшерде анардың шырынына қосып та ішеді. Қатарынан бір-екі рет үзбей ішкен ауру адамның жағдайы әжептеуір жақсарады. Кеудесі жиі қысылып, жүрек соғуы нашарлаған адамға да бал жақсы көмектеседі. *Бауыр ауырғанда. Балды бауыр және өт жолы ауыратын адамдар көбірек пайдаланады, оны белгілі бір мөлшерде ақ ірімшікке, сәбізге, лимон шырынына қосып, жеген дұрыс. Кейде тұрыптың ішін үңгіп, оған балды толтырып қойып, 3-4 сағаттан соң дайын болған шырынды өт жолы ауыратын ересек адамға ас қасықпен, ал балаға шай қасықпен, күніне 2-3 рет беру керек. Мұндай әдіс өт жолы мен бүйрекке құм, тас жиналудан сақтайды. Емдік қасиеті мол тағам түрлерінің ішінде табиғи балдың алар орны ерекше. Халық [[медицина]]сы бал арқылы ем қабылдауды осыдан 4000 жыл бұрын білген-ді. [[Грекия|Грек елінің]] ұлы ғалымы [[Пифагор]] «Ұзақ өмір сүрудің себебі - балды жиі қабылдағаннан» десе, әлемге әйгілі медицина ғалымы, жазушы [[Абу ‘Али Ибн Сина]] ([[Авиценна]], 980-1037 ж.ж): «Егер жастық шағыңды сақтап қалғың келсе, балды жиі же!» - деген екен.<ref>[http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=57928 Балдың емдік қасиеті]{{Deadlink|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Бал жинау == [[Бал жинау]] — [[ара ұясы]]ның жылы маусымдағы гүл шірнесі мен тозаңын жинап, бал өндіруі; табиғи процесс. Аралардың ішінде бал жинауға тек ерекше [[балауыз]] бездері бар, “[[жұмысшы]]” аралар ғана қатысады. Ара өзінің “[[бал сауыты]]на” (артқы екі аяғында болатын арнайы қуыс) өз салмағының жартысындай [[Шірнелі өсімдіктер|шірне]] (нектар) жинай алады. Олар жинаған шірнесін ұядағы жас араға қалдырып, қайтадан ұшып кетеді. [[Жас]] аралар шірнені [[тор]] көзшелерге салады, желдетіп, артық ылғалын жояды. Араның сілекей безі шірнедегі [[қант]] құрамын өзгертіп, оны балға айналдырады. Көзшелер балға толғаннан кейін, ара оны балауыз қақпақшамен жабады. Мұндай бал ұзақ сақталады. Араның Бал жинауы ара ұясының күйіне, ауа райына, өсімдік түріне және оның [[омарта]]ға қашықтығына, шірненің бөліну дәрежесіне байланысты. Бір маусымда ара ұясы 100 — 200 кг бал жинайды. Араның Бал жинауы өсімдіктердің жаппай гүлдеуіне тұстас келеді, сондықтан оны үш кезеңге бөлуге болады. [[Көктем]]гі жинау — өсімдіктің алғашқы гүлдеу кезеңінде басталады. Ерте көктемде, [[тал]], [[үйеңкі]], [[алма]], [[алмұрт]] ағаштары гүлдеген кезде аралар екі аптадай тынымсыз (күніне 5 — 6 кг) бал жинайды. Көктемде жиналған балдың сапасы өте жоғары болады. [[Жаз]]ғы жинау 2—3 аптаға созылады. Бұл кезде бал (күніне 6—7 кг), негізінен, [[жөке]] ағашынан жиналады. Өйткені жөке ағашы маусымның аяғы, шілденің басында гүлдейді. Жөкеден алынатын бал қоңыр түсті, хош иісті келеді. Ең көп бал — [[қарақұмық]]тан жиналады. Қарақұмық бір айдан артық гүлдеп тұрады. Күн ашық, ылғалды болса, бір ара ұясы маусымына қарақұмықтан 50—60 кг-ға дейін бал жинай алады. [[Күз]]де аралар балды аз, негізінен, [[күнбағыс]]тан (күніне 3 — 4 кг) жинайды. Одан алынатын бал ашық сары түсті, иіссіз болады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref> == Жасанды бал == Жасанды бал қантты қышқыл гидролиз әдісімен алынған инвертті қанттың концентрацияланған ерітіндісінен тұрады. Консистенция сироп тәрізді. Өз бетінше қанттануы мүмкін немесе бұл процесс қант немесе табиғи балдың ұрық кристалдарын қосуды жылдамдатады. Бояу үшін нафтол қолданылады. Синтетикалық бал эссенциясымен немесе ара балымен хош иістенеді. Жасанды балда 22% - дан аспайтын су, 30% - дан аспайтын сахарозалар бар. == Галерея == <gallery widths="160px" heights="120px"> File:Beehives.jpg|Modern beehives File:Smoker.jpg|Smoking the hive File:Bee blower 9124.JPG|Using a blower to remove bees from honey prior to removal to honey house File:Protection.jpg|A beekeeper removing frames from the hive File:Langstroth Frames.jpg|A capped honey super frame File:Opening-cells .jpg|Opening the cells: Uncapping File:Fork-Beekeeping .jpg|An uncapping fork File:Discovered honey .jpg|Uncapping the cells by hand using an uncapping knife File:Extractor Beekeeping.jpg|Extracting the honey File:Filtering of honey .jpg|Filtering the honey File:Honey-miel.jpg|Pouring in pots File:Honey Al Jabal Alkhdar.jpg|View Honey Al Jabal Alkhdar near the city of [[Al Bayda, Libya|Al Bayda]], [[Libya]] </gallery> ==Тағы қараңыз == *[[Ара балының жіктелуі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Аралар]] [[Санат:Бал]] [[Санат:Омарта шаруашылығы]] obvwxegri0ghql8domr6uda8sn7enuq 0 22049 3319494 2939615 2024-04-25T13:48:23Z MukhanKirgizbay7 151828 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:P. Oxy. I 29.jpg|thumb|Алғашқы баспа материалдары]] '''Баспа''' — [[кітап]], [[газет]], [[журнал]], [[плакат]] және т.б. баспа өнімдерін шығаратын [[кәсіпорын]]. Ол шығаратын өнім түрлеріне қарай: *кітап баспасы *газет-журнал баспасы ==Тарихы== Көпшілікке арналған алғашқы Баспа өнімдері (діни уағыздар, қолжазба кітаптар) ағаш қабығына, теріге, кейіннен қағазға қолмен көшіріліп жазылған. Ірі қалаларда қолжазба кітапты мәнерлеу өнерімен шұғылданатын арнайы мамандар — көшірмешілер, түптеушілер, [[миниатюра|миниатюрші]] суретшілерді топтастырған орталықтар жұмыс істеген (қысқаша [[Қолжазба]] кітаптар). Біртекті мәтінді көп данамен тарататын Баспа тарихы [[Қытай]]да кітап көбейтудің жаңа әдісі — [[ксилография]]ның (ағаштан ойылған қалыппен басу) пайда болуынан басталады (8 — 9 ғасырлар). Осы әдіспен ең алғаш будда дінінің “Жақұт сутра” (868) деген қасиетті кітабы басылды. [[1040 жыл|1040]] — [[1048 жыл|1048]] жылдары Би Шен жылжымалы қаріптерді, құйма әріптермен теру процесін ойлап тапты ([[Еуропа]]ға бұл жаңалық 4 ғасырдан кейін келді). 14 ғасырда Қытайда түрлі-түсті баспа пайда болды. [[1340 жыл|1340]] жылы “Сутраның түсініктемелері” деген кітап 2 түрлі бояумен басылып шықты. Еуропада [[1445 жыл|1445]] жылы неміс өнертапқышы Иоганн Гутенберг кітап басуға алғаш рет жылжымалы құйма әріптерді пайдаланды. Ал, [[Ресей]]де 1564 жылы Иван Федоров пен Петр Мстиславец орыс тіліндегі тұңғыш кітап “Апостолды” басып шығарды. 16—17 ғасырларда баспаханаларды ірілендіру, шығаратын өнім көлемін ұлғайту және оны сатуды жүйелі жолға қоюдың қажеттілігіне қарай жекелеген баспагерлер көптеп шықты. Бұлардың қатарында Мануция Альда (Венеция), К.Плантена (Антверпен), Элзевировтар отбасы ([[Нидерланд]]ия), Этьенков және Дидо ([[Франция]]) секілді баспагерлерді ерекше атауға болады. 18—19 ғасырларда Баспа саны әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінде шапшаң өсті. 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басында Баспалар акционерлік қоғам түрінде құрылып, өз ішінен кітап, газет-журнал Баспаларына жіктеле бастады. Бұл кезеңде Баспа мен баспахана екеуі біртұтас болды. Кітаптар баспахананың өзінде дайындалып, басылып шықты. Қазақ тілінде кітап шығару ісінің тарихы [[1800 жыл|1800]] жылы [[Қазан қаласы]]нда ашылған бірінші Азиялық баспаханадан басталады. [[1809 жыл|1809]] жылы Қазан университетінде баспа ашылады. 19 ғасырда Қазан қаласы [[Орта Азия]] және [[Қазақстан]] халықтарының мәдени-ғылыми мұраларын жинап, зерттейтін, жарыққа шығаратын орталыққа айналды. Сонымен қатар 19 ғасырдың 2-жартысында [[Орынбор]], [[Уфа]], [[Ташкент]], [[Санкт-Петербург]], [[Троицк]], [[Астрахан]] қалаларында да қазақша кітаптар шығаратын баспалар құрылды. Бұлардың ішінде “Ағайынды Каримовтар”, “Шарқ”, “Тұрмыш”, “Умид”, “Урнәк”, т.б. Баспалардың рөлі ерекше болды. Қазақ тіліндегі тұңғыш кітап — Қазан гимназиясы баспаханасы шығарған “Сейфүл-мәлік” қиссасы (1807). [[1851 жыл|1851]] ж. Қадырғали [[Қадырғали Жалайыр]]идің “Джами-ат-тауарих”, Ы. Алтынсариннің “Қырғыз хрестоматиясы” ([[1879 жыл|1879]]), “Қамбар туралы поэма” (1882), “Мұхаммед Ханафия” (1882), “Қыз Жібек” (1894), “Қозы Көрпеш хиссасы” (1890), 20 ғ-дың басында “Хисса Біржан сал мен Сара қыздың айтысқаны” (1900), “Хисса Алпамыш” (1901), 1909 жылы А. Құнанбаевтың өлеңдер жинағы, “Қазақтың айнасы” (1910), “Қазақша әліппе” (1910), С. Көбеевтің “Қалың малы” (1913), т.б. кітаптар осы баспалардан шыққан. 1917 жылға дейін қазақ тілінде 700-ге жуық кітап басылды. [[Сурет:Buchdruck-15-jahrhundert 1.jpg|thumb|Alt=A|350px]] [[Қазан төңкерісі]]нен кейін кітап басу ісі бірден [[мемлекет]] иелігіне алынды. “Мемлекеттік баспа туралы” қабылданған декрет (29.12. 1917) бойынша Баспа ісін қайта құруға қажет материалдық-техникалық база мен кітап қорлары мемлекет пен халық меншігіне берілді. 1917 жылдың аяғында БОАК-тың (Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің), Санкт-Петербург, [[Мәскеу]] кеңестерінің жанынан Баспа бөлімдері ашылды. Ұлт істері жөніндегі Халық комиссариаты (Ұлт халкомы) құрылды. Оны И.В. Сталин басқарды. Қазақ халқының аса көрнекті саяси қайраткері Т. [[Тұрар Рысқұлов|Рысқұлов]] орынбасары болды. [[1918]] — [[1919]] жылдары Баспа жұмысын Оқу халкомы мен Ұлт халкомы құрған [[Мұсылман]] істері жөніндегі комиссариат басқарды. Ұлт халкомында 11 бөлім мен комиссариаттар жұмыс істеді. 1918 жылы 12 мамырда бұларға Қырғыз (Қазақ) бөлімі қосылды. 1918 жылы қараша айында өткен мұсылман коммунистердің Бүкілресейлік І сьезінде мұсылмандық ұйымдардың Орталық бюросы сайланды. Бюро құрамына Қазақстаннан Сейтқали [[Меңдешев Сейітқали Меңдешұлы|Меңдешев]] енгізілді. Бюро Орта Азия мен Қазақстан халықтарының тілдерінде әдебиеттер шығаруды қолға алды. Ол 1919 жылы күншығыс халықтары тілдерінде жеті млн жаңа газет, кітапша және бетшелер басып таратты. 1924 жылға дейін Ұлт халкомы жанында екі баспа — Батыс және Шығыс Баспалары жұмыс істеп келген-ді. Шығыс Баспасын Н. [[Төреқұлов Нәзір|Төреқұлов]] басқарды, ал осы Баспадағы қазақ тіліндегі әдебиеттер бөлімінің меңгерушісі Ә. Байділдин болды. 1924 жылы мамырда жоғарыдағы екі Баспаның негізінде [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] халықтарының Орталық баспасы (Ортбас) ұйымдастырылды. 1924 жылы 13 маусымда “КСРО халықтарының Орталық баспасы туралы Ереже” бекітілді. Орталық баспамен қатар [[Түркістан]] мемлекеттік баспасы (Түркмембас) да қазақ тілінде кітаптар шығарып отырды. Ол [[1920 жыл|1920]] жылы наурыз айында Ташкентте құрылған болатын. “Түркмембас” Орта Азиядағы тұңғыш кітап Баспасы еді. [[1921 жыл|1921]] жылы осы баспадан қазақ тілінде 680570 дана, өзбек тілінде 2147850 дана, түрікмен, тәжік тілдерінде 233800 дана кітап басылып шықты. Қазақстанда алғашқы кітап 1918 жылы басылып шықты. 1918 жылы қараша айында Ордада баспа және аударма бөлімдері ашылды. Бұл бөлімдер “В.И. Лениннің Америка жұмысшыларына хатын”, “РКФСР Конституциясын (Негізгі заңын)”, сол жылы Верныйда (Алматыда) РСДРП(б) Жарғысы мен партия бағдарламасын шығарды. 1920 жылы 3 қарашада Қырғыз (Қазақ) АКСР ОАК-і “Қазақ мемлекеттік баспасы туралы декрет” қабылдады. Сол жылғы 24 қарашада оның ережесі бекітілді. 1921 жылы тамызға дейін бұл баспа ОАК қарамағында болды. 1921 жылы 9 тамызда Оқу халкомы құрамында Мемлекеттік баспаны басқаратын Бас басқарма құрылды. Бұған қоса осы халкомда арнаулы ғылыми бөлім — Академиялық орталық ұйымдастырылды. Орталықтың құрамында ғылыми-әдеби кеңес болды, ол оқулықтар жасаумен, саяси әдебиеттерді тәржімалаумен айналысты. 1921 — [[1922 жыл|1922]] жылдарда Қазақстанда 29 баспахана, бір литография жұмыс істеді. Бір жылдың ішінде Мемлекеттік баспа (Госиздат) тиражы 27 мың дана 20 кітап шығарды. “Қазақстанда баспа ісін қайта құру туралы” Қазақ өлкелік партия комитетінің қаулысынан кейін (22 қазан, 1931) аталған баспа “Қазақстан баспасы” (Казиздат) болып қайта құрылды. Осы жылдары өз алдына Қазақ техникалық баспасы ұйымдастырылды. 1930 жылдан Ресей Біріккен мемлекеттік баспасының (ОГИЗ-дің) Өлкелік бөлімшесі жұмыс істей бастады. Қазақстан Баспаларының саны 4-ке жетті: “Қазақстан баспасынан” Қазақ партиялық Баспасы, Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет Баспасы, Комсомол-жастар Баспасы бөлініп шықты. Қазақ техникалық Баспасы “Қазақстан” Баспаның құрамына кірді. Мамандандырылған Қазақфото Баспасы жұмыс істеді. Сол жылдары [[Полиграфия]] және баспа Бас басқармасы ұйымдастырылды. [[1941 жыл|1941]] жылдың басында республикадағы барлық Баспалар қосылып, Қазақ біріккен мемлекеттік баспасы аталды (Каз ОГИЗ). Соғыстан кейін Баспалар қайтадан даралана бастады, кейбірі жаңадан ашылды. Соның бірі Қазақстан ғылым академиясының “Ғылым” (1945) Баспасы. [[1947 жыл|1947]] жылы КазОГИЗ-ден Қазақ оқу-педагогика баспасы (кейінгі “Рауан”), 1950 жылы Қазақ мемлеттік көркем әдебиет Баспасы (кейінгі “Жазушы”) бөлініп шықты. Сол жылы Қазақ біріккен мемлеттік Баспасы өзінің алғашқы атын қайта алып, Қазақ мемлекеттік Баспасы болды. Ол [[1962 жыл|1962]] жылы “Қазақстан” аталды. 1962 жылы 1 наурызда Қазақ мемлекеттік ауыл шаруашылығы әдебиеті Баспасы (кейінгі “Қайнар”) жұмысқа кірісті. [[1968 жыл|1968]] жылы “Қазақ энциклопедиясы” бас редакциясы аталатын аса ірі Баспа дүниеге келді. Өндірістік қуаты өте зор “Дәуір” газет-журнал Баспасының да жұмыс қарқыны арта түсті. Қазақстан тәуелсіздік алып, нарықтық экономикаға көшуімен байланысты республикадағы Баспалар қызметі мен Баспа ісінің жай-күйі түбірлі өзгерістерге ұшырады. Бұрынғы мемлекеттік Баспалардың орнына жеке меншік Баспалар пайда болды. Баспа, полиграфия және кітап саудасы сияқты бұрын бір орталықтан жоспарлы түрде басқарылып, мемлекеттік жоспармен бірыңғай, бір бағытта жұмыс істейтін күрделі сала заман талабына сай өзгерді. Бұрынғы “[[Қазақстан баспасы|Қазақстан]]”, “[[Жазушы баспасы|Жазушы]]”, “[[Жалын]]”, “[[Рауан]]”, “[[Өнер (баспа)|Өнер]]”, “[[Қайнар]]”, “[[Ғылым баспасы|Ғылым]]”, “[[Білім баспасы|Білім]]”, “[[Санат баспасы|Санат]]”, “[[Балауса]]”, “[[Ана тілі]]”, “[[Қазақ энциклопедиясы]]”, “[[Дәуір баспасы|Дәуір]]”, “[[Сарыарқа (баспа)|Сарыарқа]]” Баспаларымен бірге “[[Жеті жарғы баспасы|Жеті жарғы]]”, “[[Жібек жолы (баспа)|Жібек жолы]]”, “[[Атамұра баспасы|Атамұра]]”, “[[Өлке (баспа)|Өлке]]”, “Ел”, “ЕР-Дәулет”, т.б. ондаған жекеменшік Баспалар пайда болды. Қазақстан Президентінің “Мемлекеттік билік органдарының бұқаралық ақпарат құралдарын, мемлекеттік кітап шығару ісін нарықтық қатынастарға көшу кезеңінде қорғаудың шұғыл шаралары туралы” [[Жарлық|Жарлығы]] елдегі Баспа ісінің дамуына бағыт-бағдар берді.<ref>''[[Қазақ Энциклопедиясы]]''</ref> == Дереккөздер == <references/> ==Сыртқы сілтемелер== *[http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE Баспа] [[Санат:Баспа ісі]] ldoqnkhf3767srkucn26n28jjvcne35 3319505 3319494 2024-04-25T13:59:32Z MukhanKirgizbay7 151828 Сілтеме костым wikitext text/x-wiki [[Сурет:P. Oxy. I 29.jpg|thumb|Алғашқы баспа материалдары]] '''Баспа''' — [[кітап]], [[газет]], [[журнал]], [[плакат]] және т.б. баспа өнімдерін шығаратын [[кәсіпорын]]. Ол шығаратын өнім түрлеріне қарай: *кітап баспасы *газет-журнал баспасы ==Тарихы== Көпшілікке арналған алғашқы Баспа өнімдері<ref>БАСПА</ref> (діни уағыздар, қолжазба кітаптар) ағаш қабығына, теріге, кейіннен қағазға қолмен көшіріліп жазылған. Ірі қалаларда қолжазба кітапты мәнерлеу өнерімен шұғылданатын арнайы мамандар — көшірмешілер, түптеушілер, [[миниатюра|миниатюрші]] суретшілерді топтастырған орталықтар жұмыс істеген (қысқаша [[Қолжазба]] кітаптар). Біртекті мәтінді көп данамен тарататын Баспа тарихы [[Қытай]]да кітап көбейтудің жаңа әдісі — [[ксилография]]ның (ағаштан ойылған қалыппен басу) пайда болуынан басталады (8 — 9 ғасырлар). Осы әдіспен ең алғаш будда дінінің “Жақұт сутра” (868) деген қасиетті кітабы басылды. [[1040 жыл|1040]] — [[1048 жыл|1048]] жылдары Би Шен жылжымалы қаріптерді, құйма әріптермен теру процесін ойлап тапты ([[Еуропа]]ға бұл жаңалық 4 ғасырдан кейін келді). 14 ғасырда Қытайда түрлі-түсті баспа пайда болды. [[1340 жыл|1340]] жылы “Сутраның түсініктемелері” деген кітап 2 түрлі бояумен басылып шықты. Еуропада [[1445 жыл|1445]] жылы неміс өнертапқышы Иоганн Гутенберг кітап басуға алғаш рет жылжымалы құйма әріптерді пайдаланды. Ал, [[Ресей]]де 1564 жылы Иван Федоров пен Петр Мстиславец орыс тіліндегі тұңғыш кітап “Апостолды” басып шығарды. 16—17 ғасырларда баспаханаларды ірілендіру, шығаратын өнім көлемін ұлғайту және оны сатуды жүйелі жолға қоюдың қажеттілігіне қарай жекелеген баспагерлер көптеп шықты. Бұлардың қатарында Мануция Альда (Венеция), К.Плантена (Антверпен), Элзевировтар отбасы ([[Нидерланд]]ия), Этьенков және Дидо ([[Франция]]) секілді баспагерлерді ерекше атауға болады. 18—19 ғасырларда Баспа саны әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінде шапшаң өсті. 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басында Баспалар акционерлік қоғам түрінде құрылып, өз ішінен кітап, газет-журнал Баспаларына жіктеле бастады. Бұл кезеңде Баспа мен баспахана екеуі біртұтас болды. Кітаптар баспахананың өзінде дайындалып, басылып шықты. Қазақ тілінде кітап шығару ісінің тарихы [[1800 жыл|1800]] жылы [[Қазан қаласы]]нда ашылған бірінші Азиялық баспаханадан басталады. [[1809 жыл|1809]] жылы Қазан университетінде баспа ашылады. 19 ғасырда Қазан қаласы [[Орта Азия]] және [[Қазақстан]] халықтарының мәдени-ғылыми мұраларын жинап, зерттейтін, жарыққа шығаратын орталыққа айналды. Сонымен қатар 19 ғасырдың 2-жартысында [[Орынбор]], [[Уфа]], [[Ташкент]], [[Санкт-Петербург]], [[Троицк]], [[Астрахан]] қалаларында да қазақша кітаптар шығаратын баспалар құрылды. Бұлардың ішінде “Ағайынды Каримовтар”, “Шарқ”, “Тұрмыш”, “Умид”, “Урнәк”, т.б. Баспалардың рөлі ерекше болды. Қазақ тіліндегі тұңғыш кітап — Қазан гимназиясы баспаханасы шығарған “Сейфүл-мәлік” қиссасы (1807). [[1851 жыл|1851]] ж. Қадырғали [[Қадырғали Жалайыр]]идің “Джами-ат-тауарих”, Ы. Алтынсариннің “Қырғыз хрестоматиясы” ([[1879 жыл|1879]]), “Қамбар туралы поэма” (1882), “Мұхаммед Ханафия” (1882), “Қыз Жібек” (1894), “Қозы Көрпеш хиссасы” (1890), 20 ғ-дың басында “Хисса Біржан сал мен Сара қыздың айтысқаны” (1900), “Хисса Алпамыш” (1901), 1909 жылы А. Құнанбаевтың өлеңдер жинағы, “Қазақтың айнасы” (1910), “Қазақша әліппе” (1910), С. Көбеевтің “Қалың малы” (1913), т.б. кітаптар осы баспалардан шыққан. 1917 жылға дейін қазақ тілінде 700-ге жуық кітап басылды. [[Сурет:Buchdruck-15-jahrhundert 1.jpg|thumb|Alt=A|350px]] [[Қазан төңкерісі]]нен кейін кітап басу ісі бірден [[мемлекет]] иелігіне алынды. “Мемлекеттік баспа туралы” қабылданған декрет (29.12. 1917) бойынша Баспа ісін қайта құруға қажет материалдық-техникалық база мен кітап қорлары мемлекет пен халық меншігіне берілді. 1917 жылдың аяғында БОАК-тың (Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің), Санкт-Петербург, [[Мәскеу]] кеңестерінің жанынан Баспа бөлімдері ашылды. Ұлт істері жөніндегі Халық комиссариаты (Ұлт халкомы) құрылды. Оны И.В. Сталин басқарды. Қазақ халқының аса көрнекті саяси қайраткері Т. [[Тұрар Рысқұлов|Рысқұлов]] орынбасары болды. [[1918]] — [[1919]] жылдары Баспа жұмысын Оқу халкомы мен Ұлт халкомы құрған [[Мұсылман]] істері жөніндегі комиссариат басқарды. Ұлт халкомында 11 бөлім мен комиссариаттар жұмыс істеді. 1918 жылы 12 мамырда бұларға Қырғыз (Қазақ) бөлімі қосылды. 1918 жылы қараша айында өткен мұсылман коммунистердің Бүкілресейлік І сьезінде мұсылмандық ұйымдардың Орталық бюросы сайланды. Бюро құрамына Қазақстаннан Сейтқали [[Меңдешев Сейітқали Меңдешұлы|Меңдешев]] енгізілді. Бюро Орта Азия мен Қазақстан халықтарының тілдерінде әдебиеттер шығаруды қолға алды. Ол 1919 жылы күншығыс халықтары тілдерінде жеті млн жаңа газет, кітапша және бетшелер басып таратты. 1924 жылға дейін Ұлт халкомы жанында екі баспа — Батыс және Шығыс Баспалары жұмыс істеп келген-ді. Шығыс Баспасын Н. [[Төреқұлов Нәзір|Төреқұлов]] басқарды, ал осы Баспадағы қазақ тіліндегі әдебиеттер бөлімінің меңгерушісі Ә. Байділдин болды. 1924 жылы мамырда жоғарыдағы екі Баспаның негізінде [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] халықтарының Орталық баспасы (Ортбас) ұйымдастырылды. 1924 жылы 13 маусымда “КСРО халықтарының Орталық баспасы туралы Ереже” бекітілді. Орталық баспамен қатар [[Түркістан]] мемлекеттік баспасы (Түркмембас) да қазақ тілінде кітаптар шығарып отырды. Ол [[1920 жыл|1920]] жылы наурыз айында Ташкентте құрылған болатын. “Түркмембас” Орта Азиядағы тұңғыш кітап Баспасы еді. [[1921 жыл|1921]] жылы осы баспадан қазақ тілінде 680570 дана, өзбек тілінде 2147850 дана, түрікмен, тәжік тілдерінде 233800 дана кітап басылып шықты. Қазақстанда алғашқы кітап 1918 жылы басылып шықты. 1918 жылы қараша айында Ордада баспа және аударма бөлімдері ашылды. Бұл бөлімдер “В.И. Лениннің Америка жұмысшыларына хатын”, “РКФСР Конституциясын (Негізгі заңын)”, сол жылы Верныйда (Алматыда) РСДРП(б) Жарғысы мен партия бағдарламасын шығарды. 1920 жылы 3 қарашада Қырғыз (Қазақ) АКСР ОАК-і “Қазақ мемлекеттік баспасы туралы декрет” қабылдады. Сол жылғы 24 қарашада оның ережесі бекітілді. 1921 жылы тамызға дейін бұл баспа ОАК қарамағында болды. 1921 жылы 9 тамызда Оқу халкомы құрамында Мемлекеттік баспаны басқаратын Бас басқарма құрылды. Бұған қоса осы халкомда арнаулы ғылыми бөлім — Академиялық орталық ұйымдастырылды. Орталықтың құрамында ғылыми-әдеби кеңес болды, ол оқулықтар жасаумен, саяси әдебиеттерді тәржімалаумен айналысты. 1921 — [[1922 жыл|1922]] жылдарда Қазақстанда 29 баспахана, бір литография жұмыс істеді. Бір жылдың ішінде Мемлекеттік баспа (Госиздат) [[Тиранж|тиражы]] 27 мың дана 20 кітап шығарды. “Қазақстанда баспа ісін қайта құру туралы” Қазақ өлкелік партия комитетінің қаулысынан кейін (22 қазан, 1931) аталған баспа “Қазақстан баспасы” (Казиздат) болып қайта құрылды. Осы жылдары өз алдына Қазақ техникалық баспасы ұйымдастырылды. 1930 жылдан Ресей Біріккен мемлекеттік баспасының (ОГИЗ-дің) Өлкелік бөлімшесі жұмыс істей бастады. Қазақстан Баспаларының саны 4-ке жетті: “Қазақстан баспасынан” Қазақ партиялық Баспасы, Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет Баспасы, Комсомол-жастар Баспасы бөлініп шықты. Қазақ техникалық Баспасы “Қазақстан” Баспаның құрамына кірді. Мамандандырылған [[Қазақфото Баспасы]] жұмыс істеді. Сол жылдары [[Полиграфия]] және баспа Бас басқармасы ұйымдастырылды. [[1941 жыл|1941]] жылдың басында республикадағы барлық Баспалар қосылып, Қазақ біріккен мемлекеттік баспасы аталды (Каз ОГИЗ). Соғыстан кейін Баспалар қайтадан даралана бастады, кейбірі жаңадан ашылды. Соның бірі Қазақстан ғылым академиясының “Ғылым” (1945) Баспасы. [[1947 жыл|1947]] жылы КазОГИЗ-ден Қазақ оқу-педагогика баспасы (кейінгі “Рауан”), 1950 жылы Қазақ мемлеттік көркем әдебиет Баспасы (кейінгі “Жазушы”) бөлініп шықты. Сол жылы Қазақ біріккен мемлеттік Баспасы өзінің алғашқы атын қайта алып, Қазақ мемлекеттік Баспасы болды. Ол [[1962 жыл|1962]] жылы “Қазақстан” аталды. 1962 жылы 1 наурызда Қазақ мемлекеттік ауыл шаруашылығы әдебиеті Баспасы (кейінгі “Қайнар”) жұмысқа кірісті. [[1968 жыл|1968]] жылы “Қазақ энциклопедиясы” бас редакциясы аталатын аса ірі Баспа дүниеге келді. Өндірістік қуаты өте зор “Дәуір” газет-журнал Баспасының да жұмыс қарқыны арта түсті. Қазақстан тәуелсіздік алып, нарықтық экономикаға көшуімен байланысты республикадағы Баспалар қызметі мен Баспа ісінің жай-күйі түбірлі өзгерістерге ұшырады. Бұрынғы мемлекеттік Баспалардың орнына жеке меншік Баспалар пайда болды. Баспа, полиграфия және кітап саудасы сияқты бұрын бір орталықтан жоспарлы түрде басқарылып, мемлекеттік жоспармен бірыңғай, бір бағытта жұмыс істейтін күрделі сала заман талабына сай өзгерді. Бұрынғы “[[Қазақстан баспасы|Қазақстан]]”, “[[Жазушы баспасы|Жазушы]]”, “[[Жалын]]”, “[[Рауан]]”, “[[Өнер (баспа)|Өнер]]”, “[[Қайнар]]”, “[[Ғылым баспасы|Ғылым]]”, “[[Білім баспасы|Білім]]”, “[[Санат баспасы|Санат]]”, “[[Балауса]]”, “[[Ана тілі]]”, “[[Қазақ энциклопедиясы]]”, “[[Дәуір баспасы|Дәуір]]”, “[[Сарыарқа (баспа)|Сарыарқа]]” Баспаларымен бірге “[[Жеті жарғы баспасы|Жеті жарғы]]”, “[[Жібек жолы (баспа)|Жібек жолы]]”, “[[Атамұра баспасы|Атамұра]]”, “[[Өлке (баспа)|Өлке]]”, “Ел”, “ЕР-Дәулет”, т.б. ондаған жекеменшік Баспалар пайда болды. Қазақстан Президентінің “Мемлекеттік билік органдарының бұқаралық ақпарат құралдарын, мемлекеттік кітап шығару ісін нарықтық қатынастарға көшу кезеңінде қорғаудың шұғыл шаралары туралы” [[Жарлық|Жарлығы]] елдегі Баспа ісінің дамуына бағыт-бағдар берді.<ref>''[[Қазақ Энциклопедиясы]]''</ref> == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы Сілтемелер == *[http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE Баспа] [[Санат:Баспа ісі]] f1bz5oizni1zcpzdwivp7diu27qst66 3319510 3319505 2024-04-25T14:00:57Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/MukhanKirgizbay7|MukhanKirgizbay7]] ([[User talk:MukhanKirgizbay7|т]]) өңдемелерінен [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:P. Oxy. I 29.jpg|thumb|Алғашқы баспа материалдары]] '''Баспа''' — [[кітап]], [[газет]], [[журнал]], [[плакат]] және т.б. баспа өнімдерін шығаратын [[кәсіпорын]]. Ол шығаратын өнім түрлеріне қарай: *кітап баспасы *газет-журнал баспасы ==Тарихы== Көпшілікке арналған алғашқы Баспа өнімдері (діни уағыздар, қолжазба кітаптар) ағаш қабығына, теріге, кейіннен қағазға қолмен көшіріліп жазылған. Ірі қалаларда қолжазба кітапты мәнерлеу өнерімен шұғылданатын арнайы мамандар — көшірмешілер, түптеушілер, [[миниатюра|миниатюрші]] суретшілерді топтастырған орталықтар жұмыс істеген (қысқаша [[Қолжазба]] кітаптар). Біртекті мәтінді көп данамен тарататын Баспа тарихы [[Қытай]]да кітап көбейтудің жаңа әдісі — [[ксилография]]ның (ағаштан ойылған қалыппен басу) пайда болуынан басталады (8 — 9 ғасырлар). Осы әдіспен ең алғаш будда дінінің “Жақұт сутра” (868) деген қасиетті кітабы басылды. [[1040 жыл|1040]] — [[1048 жыл|1048]] жылдары Би Шен жылжымалы қаріптерді, құйма әріптермен теру процесін ойлап тапты ([[Еуропа]]ға бұл жаңалық 4 ғасырдан кейін келді). 14 ғасырда Қытайда түрлі-түсті баспа пайда болды. [[1340 жыл|1340]] жылы “Сутраның түсініктемелері” деген кітап 2 түрлі бояумен басылып шықты. Еуропада [[1445 жыл|1445]] жылы неміс өнертапқышы Иоганн Гутенберг кітап басуға алғаш рет жылжымалы құйма әріптерді пайдаланды. Ал, [[Ресей]]де 1564 жылы Иван Федоров пен Петр Мстиславец орыс тіліндегі тұңғыш кітап “Апостолды” басып шығарды. 16—17 ғасырларда баспаханаларды ірілендіру, шығаратын өнім көлемін ұлғайту және оны сатуды жүйелі жолға қоюдың қажеттілігіне қарай жекелеген баспагерлер көптеп шықты. Бұлардың қатарында Мануция Альда (Венеция), К.Плантена (Антверпен), Элзевировтар отбасы ([[Нидерланд]]ия), Этьенков және Дидо (Франция) секілді баспагерлерді ерекше атауға болады. 18—19 ғасырларда Баспа саны әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінде шапшаң өсті. 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басында Баспалар акционерлік қоғам түрінде құрылып, өз ішінен кітап, газет-журнал Баспаларына жіктеле бастады. Бұл кезеңде Баспа мен баспахана екеуі біртұтас болды. Кітаптар баспахананың өзінде дайындалып, басылып шықты. Қазақ тілінде кітап шығару ісінің тарихы [[1800 жыл|1800]] жылы [[Қазан қаласы]]нда ашылған бірінші Азиялық баспаханадан басталады. [[1809 жыл|1809]] жылы Қазан университетінде баспа ашылады. 19 ғасырда Қазан қаласы [[Орта Азия]] және [[Қазақстан]] халықтарының мәдени-ғылыми мұраларын жинап, зерттейтін, жарыққа шығаратын орталыққа айналды. Сонымен қатар 19 ғасырдың 2-жартысында [[Орынбор]], [[Уфа]], [[Ташкент]], [[Санкт-Петербург]], [[Троицк]], [[Астрахан]] қалаларында да қазақша кітаптар шығаратын баспалар құрылды. Бұлардың ішінде “Ағайынды Каримовтар”, “Шарқ”, “Тұрмыш”, “Умид”, “Урнәк”, т.б. Баспалардың рөлі ерекше болды. Қазақ тіліндегі тұңғыш кітап — Қазан гимназиясы баспаханасы шығарған “Сейфүл-мәлік” қиссасы (1807). [[1851 жыл|1851]] ж. Қадырғали [[Қадырғали Жалайыр]]идің “Джами-ат-тауарих”, Ы. Алтынсариннің “Қырғыз хрестоматиясы” ([[1879 жыл|1879]]), “Қамбар туралы поэма” (1882), “Мұхаммед Ханафия” (1882), “Қыз Жібек” (1894), “Қозы Көрпеш хиссасы” (1890), 20 ғ-дың басында “Хисса Біржан сал мен Сара қыздың айтысқаны” (1900), “Хисса Алпамыш” (1901), 1909 жылы А. Құнанбаевтың өлеңдер жинағы, “Қазақтың айнасы” (1910), “Қазақша әліппе” (1910), С. Көбеевтің “Қалың малы” (1913), т.б. кітаптар осы баспалардан шыққан. 1917 жылға дейін қазақ тілінде 700-ге жуық кітап басылды. [[Сурет:Buchdruck-15-jahrhundert 1.jpg|thumb|Alt=A|350px]] [[Қазан төңкерісі]]нен кейін кітап басу ісі бірден [[мемлекет]] иелігіне алынды. “Мемлекеттік баспа туралы” қабылданған декрет (29.12. 1917) бойынша Баспа ісін қайта құруға қажет материалдық-техникалық база мен кітап қорлары мемлекет пен халық меншігіне берілді. 1917 жылдың аяғында БОАК-тың (Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің), Санкт-Петербург, [[Мәскеу]] кеңестерінің жанынан Баспа бөлімдері ашылды. Ұлт істері жөніндегі Халық комиссариаты (Ұлт халкомы) құрылды. Оны И.В. Сталин басқарды. Қазақ халқының аса көрнекті саяси қайраткері Т. [[Тұрар Рысқұлов|Рысқұлов]] орынбасары болды. [[1918]] — [[1919]] жылдары Баспа жұмысын Оқу халкомы мен Ұлт халкомы құрған [[Мұсылман]] істері жөніндегі комиссариат басқарды. Ұлт халкомында 11 бөлім мен комиссариаттар жұмыс істеді. 1918 жылы 12 мамырда бұларға Қырғыз (Қазақ) бөлімі қосылды. 1918 жылы қараша айында өткен мұсылман коммунистердің Бүкілресейлік І сьезінде мұсылмандық ұйымдардың Орталық бюросы сайланды. Бюро құрамына Қазақстаннан Сейтқали [[Меңдешев Сейітқали Меңдешұлы|Меңдешев]] енгізілді. Бюро Орта Азия мен Қазақстан халықтарының тілдерінде әдебиеттер шығаруды қолға алды. Ол 1919 жылы күншығыс халықтары тілдерінде жеті млн жаңа газет, кітапша және бетшелер басып таратты. 1924 жылға дейін Ұлт халкомы жанында екі баспа — Батыс және Шығыс Баспалары жұмыс істеп келген-ді. Шығыс Баспасын Н. [[Төреқұлов Нәзір|Төреқұлов]] басқарды, ал осы Баспадағы қазақ тіліндегі әдебиеттер бөлімінің меңгерушісі Ә. Байділдин болды. 1924 жылы мамырда жоғарыдағы екі Баспаның негізінде КСРО халықтарының Орталық баспасы (Ортбас) ұйымдастырылды. 1924 жылы 13 маусымда “КСРО халықтарының Орталық баспасы туралы Ереже” бекітілді. Орталық баспамен қатар [[Түркістан]] мемлекеттік баспасы (Түркмембас) да қазақ тілінде кітаптар шығарып отырды. Ол [[1920 жыл|1920]] жылы наурыз айында Ташкентте құрылған болатын. “Түркмембас” Орта Азиядағы тұңғыш кітап Баспасы еді. [[1921 жыл|1921]] жылы осы баспадан қазақ тілінде 680570 дана, өзбек тілінде 2147850 дана, түрікмен, тәжік тілдерінде 233800 дана кітап басылып шықты. Қазақстанда алғашқы кітап 1918 жылы басылып шықты. 1918 жылы қараша айында Ордада баспа және аударма бөлімдері ашылды. Бұл бөлімдер “В.И. Лениннің Америка жұмысшыларына хатын”, “РКФСР Конституциясын (Негізгі заңын)”, сол жылы Верныйда (Алматыда) РСДРП(б) Жарғысы мен партия бағдарламасын шығарды. 1920 жылы 3 қарашада Қырғыз (Қазақ) АКСР ОАК-і “Қазақ мемлекеттік баспасы туралы декрет” қабылдады. Сол жылғы 24 қарашада оның ережесі бекітілді. 1921 жылы тамызға дейін бұл баспа ОАК қарамағында болды. 1921 жылы 9 тамызда Оқу халкомы құрамында Мемлекеттік баспаны басқаратын Бас басқарма құрылды. Бұған қоса осы халкомда арнаулы ғылыми бөлім — Академиялық орталық ұйымдастырылды. Орталықтың құрамында ғылыми-әдеби кеңес болды, ол оқулықтар жасаумен, саяси әдебиеттерді тәржімалаумен айналысты. 1921 — [[1922 жыл|1922]] жылдарда Қазақстанда 29 баспахана, бір литография жұмыс істеді. Бір жылдың ішінде Мемлекеттік баспа (Госиздат) тиражы 27 мың дана 20 кітап шығарды. “Қазақстанда баспа ісін қайта құру туралы” Қазақ өлкелік партия комитетінің қаулысынан кейін (22 қазан, 1931) аталған баспа “Қазақстан баспасы” (Казиздат) болып қайта құрылды. Осы жылдары өз алдына Қазақ техникалық баспасы ұйымдастырылды. 1930 жылдан Ресей Біріккен мемлекеттік баспасының (ОГИЗ-дің) Өлкелік бөлімшесі жұмыс істей бастады. Қазақстан Баспаларының саны 4-ке жетті: “Қазақстан баспасынан” Қазақ партиялық Баспасы, Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет Баспасы, Комсомол-жастар Баспасы бөлініп шықты. Қазақ техникалық Баспасы “Қазақстан” Баспаның құрамына кірді. Мамандандырылған Қазақфото Баспасы жұмыс істеді. Сол жылдары Полиграфия және баспа Бас басқармасы ұйымдастырылды. [[1941 жыл|1941]] жылдың басында республикадағы барлық Баспалар қосылып, Қазақ біріккен мемлекеттік баспасы аталды (Каз ОГИЗ). Соғыстан кейін Баспалар қайтадан даралана бастады, кейбірі жаңадан ашылды. Соның бірі Қазақстан ғылым академиясының “Ғылым” (1945) Баспасы. [[1947 жыл|1947]] жылы КазОГИЗ-ден Қазақ оқу-педагогика баспасы (кейінгі “Рауан”), 1950 жылы Қазақ мемлеттік көркем әдебиет Баспасы (кейінгі “Жазушы”) бөлініп шықты. Сол жылы Қазақ біріккен мемлеттік Баспасы өзінің алғашқы атын қайта алып, Қазақ мемлекеттік Баспасы болды. Ол [[1962 жыл|1962]] жылы “Қазақстан” аталды. 1962 жылы 1 наурызда Қазақ мемлекеттік ауыл шаруашылығы әдебиеті Баспасы (кейінгі “Қайнар”) жұмысқа кірісті. [[1968 жыл|1968]] жылы “Қазақ энциклопедиясы” бас редакциясы аталатын аса ірі Баспа дүниеге келді. Өндірістік қуаты өте зор “Дәуір” газет-журнал Баспасының да жұмыс қарқыны арта түсті. Қазақстан тәуелсіздік алып, нарықтық экономикаға көшуімен байланысты республикадағы Баспалар қызметі мен Баспа ісінің жай-күйі түбірлі өзгерістерге ұшырады. Бұрынғы мемлекеттік Баспалардың орнына жеке меншік Баспалар пайда болды. Баспа, полиграфия және кітап саудасы сияқты бұрын бір орталықтан жоспарлы түрде басқарылып, мемлекеттік жоспармен бірыңғай, бір бағытта жұмыс істейтін күрделі сала заман талабына сай өзгерді. Бұрынғы “[[Қазақстан баспасы|Қазақстан]]”, “[[Жазушы баспасы|Жазушы]]”, “[[Жалын]]”, “[[Рауан]]”, “[[Өнер (баспа)|Өнер]]”, “[[Қайнар]]”, “[[Ғылым баспасы|Ғылым]]”, “[[Білім баспасы|Білім]]”, “[[Санат баспасы|Санат]]”, “[[Балауса]]”, “[[Ана тілі]]”, “[[Қазақ энциклопедиясы]]”, “[[Дәуір баспасы|Дәуір]]”, “[[Сарыарқа (баспа)|Сарыарқа]]” Баспаларымен бірге “[[Жеті жарғы баспасы|Жеті жарғы]]”, “[[Жібек жолы (баспа)|Жібек жолы]]”, “[[Атамұра баспасы|Атамұра]]”, “[[Өлке (баспа)|Өлке]]”, “Ел”, “ЕР-Дәулет”, т.б. ондаған жекеменшік Баспалар пайда болды. Қазақстан Президентінің “Мемлекеттік билік органдарының бұқаралық ақпарат құралдарын, мемлекеттік кітап шығару ісін нарықтық қатынастарға көшу кезеңінде қорғаудың шұғыл шаралары туралы” [[Жарлық|Жарлығы]] елдегі Баспа ісінің дамуына бағыт-бағдар берді.<ref>''[[Қазақ Энциклопедиясы]]''</ref> == Дереккөздер == <references/> ==Сыртқы сілтемелер== *[http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE Баспа] [[Санат:Баспа ісі]] 96y3yub1l2ci717ta7btlep4eirt8e6 0 22548 3319637 3240883 2024-04-25T18:18:00Z O.Makpal08 152255 жаңа сілтеме енгіздім wikitext text/x-wiki [[Сурет:MSH80 st helens eruption plume 07-22-80.jpg|thumb| alt=A.|270 px|Сент-Хеленс жанартауының атқылауы. 1980 ж.]] '''Жанартау''' — төбесінде шұңқырға ұқсас [[Кратер|кратері]] не ойысы бар, көбінесе [[конус]] немесе [[күмбез]] тәріздес болып келетін геологиялық түзілім. Ол тереңдік магмалық ошақтардан жер бетіне [[лава]]лар, [[ыстық газдар]] мен [[бу]]лар, сондай-ақ тау жыныстарының сынықтарын атқылап тұратын жер қыртысындағы каналдар мен жарықтардың үстінде пайда болады. Жанартау жылына жер бетіне 5 – 6 кm³ жанартаулық материалдар шығарады, оның 80%-ы су асты жанартауларына, 20%-ы құрлықтағы жанартауларға тиесілі.<ref name="ReferenceA">Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: [[География]] және [[геодезия]]. — [[Алматы]]: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref> Лаваның сыртқа шығып қату нәтижесінде пайда болады. == Этимологиясы == [[Сурет:Stromboli Eruption.jpg|thumb|right|200px|Италиядағы Стромболи жанартауының атқылауы]] Жанартау, латынша {{lang-la|vulcanus}} – «от», «жалын» деген мағынаны білдіреді. Бұл сөз ежелгі римдіктердің мифологиясындағы от құдайы ұғымынан шыққан. == Жанартаулардың жіктелуі == === Атқылау каналдарының пішіні === Атқылау каналдарының пішініне сәйкес жанартауларды * ''орталық'' және * ''жарықтық'' деп бөледі. Мұның екеуі де әрекетті, тыныштанған және сөнген болуы мүмкін. === Типтері === Жанартаулық атқылаудың типі, магманың мөлшері мен құрамы жанартаудың пішіні мен биіктігін анықтайды. Оның ең көп тараған типтері: *[[конус тәріздес жанартау]] (атқыламасында сынық материалдар басым кезінде), * күмбез тәріздес жанартау (тұтқыр лаваның сығымдалуы кезінде) және * көлбеу қалқан тәріздес жанартау (сұйық лава аққан кезде). === Атқылау саны === Атқылау санына байланысты: * Жанартаудың бір рет қана атқылауы кезінде пайда болған түзілімді [[моногендік жанартау]], * бірнеше рет атқылаудан пайда болған түзілімді [[полигендік жанартау]] деп атайды. === Орналасуы === Орналасуына байланысты: * Су асты жанартауы: 3 – 4 км тереңдіктегі [[лава]]лық жарықтардан тыныш күйде шығып жатады, бірақ оларды тікелей бақылау мүмкін емес. * Жер үсті жанартаулары атпа өнімдерінен құралады, ол орталық кратері бар конус пішінді тау түрінде болады. === Белсендігі === Белсендігіне байланысты: * сөнбеген жанартаулар ( ең жоғары салыстырмалы биіктігі – мұхиттарда 9 км, аралдарда 6 км, таулы өңірлерде 3 км-ге жетеді. Жердегі сөнбеген жанартаулардың орташа биіктігі 1750 м, көлемі 85 кm³) * потенциалды сөнбеген, * шартты түрде сөнген және * сөнген болып жіктеледі. Сөнбеген жанартауға соңғы 3500 жылғы тарихи кезеңде атқылаған не ыстық газдар мен су шығарған жанартаулар жатады, олардың жалпы саны 947 (2008). Потенциалды сөнбеген жанартауға 3500 – 13500 ж. ішінде байқалған голоцен дәуірінің жанартаулары жатады, олардың саны 1343. Голоцен дәуірінде ешқандай әрекет көрсетпеген, бірақ өзінің сыртқы пішінін сақтап қалған жанартаулар шартты сөнген жанартауларға жатады. [[Эрозия]]ға шалынған, жартылай үгіліп, бүлінген және кейінгі 100 мың жылдан астам уақытта ешқандай әрекет жасамаған жанартаулар сөнген жанартау деп аталады. === Шығу жолдары === Жанартау шығу жолдарына байланысты: * орталық және * жарықшақты болып бөлінеді. === Шығу тереңдігі === [[Магма]]ның шығу тереңдігіне қарай жанартау: * мантиялық (30 – 70 км және одан да терең), * қыртыстық (5 – 45 км) және аралас болып бөлінеді. Бірінші жағдайда базальт жынысы, екінші жағдайда басым көпшілігі андезит, дацит, липарит тау жыныстары, үшіншісінде барлық жанартаулық тау жыныстары шығады. <gallery mode="slideshow"> Сурет:Le Ngauruhoe et le Ruapehu vus du sommet du Tongariro.jpg Сурет:El Misti Volcano and Arequipa, Peru.jpg Сурет:ReU PtFournaiseVulkankegel.jpg Сурет:Gîte-Caverne-Dufour.jpg Сурет:Réunion PitonDesNeiges Sunrise.jpg Сурет:Ključevskaja za východu slunce.jpg Сурет:Volcano Eruption in Kamchatka Russia 1993.jpg </gallery> == Жанартау атқылауы == {{main|Жанартау атқылауы}} [[Сурет:Destructive plate margin.png|thumb|right|200px|Страто-жанартаудың пайда болу механизмі]] [[Сурет:Submarine Eruption-numbers.svg|thumb|right|200px|Су асты жанартау]] '''Жанартаулардың атқылауы''' - Жер қабығындағы жарықтар мен каналдар бойымен ыстық газдардың, су буының, [[тау жыныстары]] сынықтарының, күлдің және [[лава]]ның [[Жер қойнауы]]нан аспанға атылуы. Жанартау атқылаған кезде аспанға атылған шаңнан [[атмосфера]] қарауытады. [[Күн радиациясы]] бәсендейді және жарық азаяды. Ауа ағыстарымен атмосфераның жоғарғы қабаттарында таралған жанартаулық ұлпа шаңдардан (күлден) оның атылған тұсында ғана емес, тіпті одан өте шалғай жерлерде аспанда шапақтың басқаша қызыл түсті оптикалық құбылысы болады. Жанартаулардың атқылауынан [[стратосфера]] мен [[мезосферадағы бұлттар]] пайда болады.<ref name="ReferenceA"/> Жанартаулардың атқылауы ұзақ (бірнеше ондаған, жүздеген жыл) және қысқа (бірнеше сағат) мерзімді болады. Атқылау алдында жердің сілкінуі, дыбыс шығаруы, магнит өрісінің өзгеруі, т.б. құбылыстар байқалады. Жанартау атқылауы, әдетте газ бен суық лава кесектерін атқылаудан басталады. Кейде бұл атқылаулар лава (жанартау әсерінен Жер бетіне төгілетін отты-сұйық балқыма) ағуымен қатар жүреді. Қопарылыс күшіне байланысты күл мен лава кесектері ілескен ыстық газ бен бу 1 – 5 км және одан да үлкен (мысалы, 1956 ж. [[Камчатка]]дағы Безымянный жанартауының өнімдері 45 км биіктікке көтерілген) биіктікке көтеріледі. Атылған заттар айнала бірнеше км-ден мыңдаған км-ге дейін шашырайды. Жанартау атқылауынан шығатын жанартаулық өнімдер газ тәрізді (жанартаулық газдар), сұйық (лава) және қатты (жанартаулық тау жыныстары) болады. Атқылау сипатына және магманың құрамына қарай жанартау бетінде биіктігі мен пішіні әр түрлі геологиялық құрылымдар пайда болады. Жанартаудың сұйық заттары кремнезем мөлшеріне қарай қышқыл, орта және негізгі құрамды лавалардан тұрады. Жанартау орталық кратерден және беткейлеріндегі қосалқы кратерлерден атқылайды. Жанартаудың өте жоғары қысымдағы бір рет атқылауынан маар деп аталатын төңкерілген конус пішінді ойыс, ал аса күшті атқылау кезінде жанартау конусы мен оның маңайының опырылуынан диаметрі кейде ондаған км-ге жететін кальдера деп аталатын үлкен ойыстар пайда болады. Жанартау әрекетінің себептері жер қыртысындағы күшті тектоникалық қозғалыстармен, магманың массасымен, күшті қатпарлану процесстерімен байланысты. Жер қыртысындағы аса терең жарылыстар магманың жоғары көтерілуіне жол ашады, үздіксіз тектоникалық қозғалыстар оның жер бетіне шығуына мүмкіндік береді. Қазіргі әрекетті жанартаулар күшті тектоникалық қозғалыстар байқалатын ұзындығы жүздеген, мыңдаған километр жас тау жоталары мен аса ірі терең жарылымдар бойында және мұхит түбі мен доғалы аралдарда орналасқан. Жанартаулардың 2/3-сі [[Тынық мұхит]]<nowiki/>тың жағалары мен аралдарында (Тынық мұхиттың жанартаулық белдеуінде), [[Жерорта теңізі]] маңы мен [[Атлант мұхиты]] аймағында кездеседі. Жанартау өте қатерлі табиғи құбылыс болғандықтан, оларды алдын-ала болжау үшін зерттеу және бақылау жұмыстары үздіксіз жүргізіледі. == Жанартау атқылауынан пайда болған тау жыныстары == [[Сурет:Aa large.jpg|thumb|right|200px|Лава]] [[Сурет:Sulpherous Fumeroles.jpg|thumb|right|200px]] ''Жанартаулық тау жыныстары, вулканиттер'' – жанартау атқылауынан пайда болған [[тау жыныстары]]. Атқылау сипатына байланысты жыныстардың 2 типі түзіледі: эффузивті тау жыныстары және пирокласты жыныстар (жанартау күлі, құм, туфтар, туфты брекчий). Жанартаулық [[тау жыныстары]] қалыптасу жағдайына қарай эффузивті, экструзивті, жанартаулық-кесекті, жанартаутекті-шөгінді болып ажыратылады. Эффузивті тау жыныстары магманың лава күйінде жер бетіне ағып шығып қатаюынан қалыптасады. Олардың пішіні лаваның тұтқырлығы мен сол ауданның жер бедеріне байланысты күмбез, конус тәрізді төбелер болып қалыптасады. [[Экструзивті жыныстар]] тұтқыр магманың сығылып шығып, [[күмбез]] пішінді болып қатаюынан пайда болады. Эффузивті жыныстардың сыртқы пішіні қатты өзгерген көне түрлері палеотипті, ал пішіні сақталған жасырақтары кайнотипті жыныстар деп аталады. Жанартаулық-кесекті жыныстар эффузивті кесекті, эксплозивті кесекті және шөгінді жанартау кесекті болып бөлінеді. Эксплозивті кесекті жыныстар түгелдей жанартаудың атқылау өнімдері – пирокластардан тұрады. Жанартаулық тау жыныстары Қазақстанның барлық [[аймақ]]тарында кеңінен тараған: олармен темірдің, полиметалдың, [[мыс]]тың, марганецтің, күкірттің, алтынның және басқа да элементтердің кендері бірге кездеседі. [[Құрылыс материалы]] ретінде кеңінен қолданылады. ''Жанартаутекті шөгінді жыныстар'' – жанартаулық және шөгінді материалдардан тұратын тау жыныстары. Олар жанартаукесекті [[шөгінді жыныстар]], тефроидтар және жанартаутерригенді жыныстар болып үшке бөлінеді. Жанартаутекті шөгінді жыныстарда [[яшма]], фосфорит, [[боксит]], темір, марганец, бораттың кендері кездеседі. Жанартаутекті шөгінді кендер – теңіздердің түбінде жанартаутекті шөгінді жыныстардың шөгуінен түзілген кендер. Мұндағы [[минералды заттар]] жанартаудың ыстық газы мен суынан бөлініп, жанартау лавасы мен күліне сіңеді. Кейін суынған лава мен күл теңіз суының әсерінен әр түрлі бөлшектерге ыдырай бастайды. Ал жанартау әрекеті қайталанып, жаңадан бөлінген газдар мен сұйық ерітінділер қайта әсер еткенде олар ериді, сілтісізденеді, тотығады, жаңа химиялық қосылыстар, минералдар түзіп, шөгеді және су массасымен бірге бір орыннан екінші орынға көшеді. Сөйтіп, жанартау атқылауымен жердің терең қабаттарынан келетін заттар ыдырап, жер беті суымен тасымалданады. Жанартаутекті шөгінді кендерге силикаттар мен карбонаттардан, оксидтер мен гидроксидтерден тұратын темір мен марганецтің аса қалың қабаттары, құрамында темір, мыс, мырыш, кейде қорғасын сульфиттері және барит пен [[гипс]] болатын колчедан кентастары жатады. Мұндай кендер барлық геологиялық жүйелерде кездеседі. Жанартаутекті шөгінді кендерге [[Орталық Қазақстан]]ның темір-марганец, Кенді Алтайдың полиметалл кен орындары жатады. Жанартау шынысы, обсидиан – жанартау лавасының жер бетінде тез суып, кристалданбай қатаюынан пайда болатын тау жынысы. Химиялық құрамына қарай ультранегізді, негізді, орта, қышқыл, сілтілі болып бөлінеді. Жанартау шынысы химиялық құрамына, суу ортасына байланысты ажыратылады. Құрамында кремний оксидінің (SіO2) мөлшері көп, өте тұтқыр, қышқыл риолит лава түрлерінің қатаюы кезінде обсидиан деп аталатын жанартау шынысы түзіледі. Ал сирегірек кездесетін SіO2-ге кедейлеу базальттық лавалар шыны түрінде қатып, мөлдір емес қара базальтты жанартау шынысы – тахилит түзеді. Лава сулы ортада қатқан жағдайда жанартау шынысының құрамында (мысалы, пехштейн, яғни шайыртас) су көптеу болады. Кеуекті жанартау шынысы пемза деген атпен белгілі. Перлит жанартау шынысының құрамында 3 – 5%-ға дейін байланысқан су болады, ол өнеркәсіпте қолданылады. Жанартау шынысы шыны өндірісінде және құрылыс материалы ретінде қолданылады. Кендері [[Солтүстік Қазақстан]]да (Торғай), [[Шығыс Қазақстан]]да (Семейтау, Тарбағатай, Зайсан), [[Алматы]] (Жоламан, Малайсары), [[Оңтүстік Қазақстан]], Жамбыл облыстарында белгілі.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:Геология — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2</ref> == Жанартау атқылаулары == === XXI ғасырда === * 2013 ж. 13 желтоқсан — [[Безымянный (жанартау)|Безымянный]] жанартауы, [[Ресей]] * 2011 ж. 12 маусым — [[Набро]] жанартауы, [[Эритрея]] * 2011 ж. 5 маусым — [[Пуеуэ (вулкан)|Пуеуэ]] жанартауы, [[Чили]] * 2011 ж. 21 мамыр — [[Гримсвотн]] жанартауы, [[Исландия]] аралы * 2011 ж. 3 қаңтар — [[Этна]] жанартауы, [[Сицилия]] * 2010 ж. 26 қазан — [[Мерапи (Ява)|Мерапи]] жанартауы, [[Индонезия]], [[Ява]] * 2010 ж. 21 наурыз — [[Эйяфьядлайёкюдль]] мұздықты маңындағы жанартау, [[Исландия]] === XX ғасыр === * 2000 ж. желтоқсан, [[Мексика]], [[Попокатепетль]] жанартауы<ref name="Извержения2" /> * 2000 ж. 14 наурыз, [[Ресей]], Камчатка, [[Безымянный]] жанартауы<ref name="Извержения2" /> * 1997 ж. 30 маусым, [[Мексика]], [[Попокатепетль]] жанартауы<ref name="Извержения2" /> * 1991 ж. 10-15 маусым, [[Филиппины]], [[Лусон]], [[Пинатубо]] жанартауы<ref name="Извержения2">[http://www.rus-stat.ru/index.php?vid=1&year=2001&id=50&page=2 Наиболее сильные извержения вулканов в XX ғасырда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090522212555/http://www.rus-stat.ru/index.php?vid=1&year=2001&id=50&page=2 |date=2009-05-22 }}</ref> * 1985 ж. 14-16 қараша, [[Колумбия]], [[Невадо-дель-Руис]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1982 ж. 29 наурыз, [[Мексика]], [[Эль-Чичон]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1980 ж. 18 мамыр, АҚШ, [[Вашингтон (штат)|штат Вашингтон]], [[Сент-Хеленс]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1956 ж. 30 наурыз, КСРО, [[Камчатка жартыаралы]], [[Безымянный]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1951 ж. 21 қаңтар, [[Жаңа Гвинея]], [[Ламингтон]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1944 ж. маусым, [[Мексика]], [[Парикутин]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1944 ж. наурыз, [[Италия]], [[Везувий]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1931 ж. 13-28 желтоқсан, [[Индонезия]], [[Ява]], [[Мерапи (Ява)|Мерапи]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1911 ж. 30 қаңтар — [[Филиппины]], [[Тааль]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1902 ж., 24 қазан — Гватемала, [[Санта-Мария]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1902 ж., 8 мамыр — [[Мартиника]] аралы, [[Монтань-Пеле]] жанартауы<ref name="Извержения">[http://www.rus-stat.ru/index.php?vid=1&year=2001&id=50 Наиболее сильные извержения вулканов в XX ғасырда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090524023656/http://www.rus-stat.ru/index.php?vid=1&year=2001&id=50 |date=2009-05-24 }}</ref> == Ең ірі жанартаулар == {| class="standard" !Жанартау атауы !Орналасқан орны !Биіктігі, м !Аймақ |- ![[Охос-дель-Саладо]] | Чили Андылары || 6893|| Оңтүстік Америка |- ![[Льюльяйльяко]] | Чили Андылары || 6725|| Оңтүстік Америка |- ![[Сан-Педро (жанартау, Чили)|Сан-Педро]] | Орталық Андылар || 6159 || Оңтүстік Америка |- ![[Котопакси (жанартау)|Котопахи]] | Экваторлық Андылар || 5897 || Оңтүстік Америка |- ![[Килиманджаро (жанартау)|Килиманджаро]] | Масаи таулы үстірті || 5895 || Африка |- ![[Мисти]] | Орталық Андылар || 5821 || Оңтүстік Америка |- ![[Орисаба шыңы|Орисаба]] | Мексиканское нагорье || 5700 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Попокатепетль]] | Мексикалық таулы қыраты || 5455 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Сангай (жанартау)|Сангай]] | Экваторлық Андылар || 5230 || Оңтүстік Америка |- ![[Толима (вулкан)|Толима]] | Северо-Западные Анды || 5215 || Оңтүстік Америка |- ![[Ключевская сопка]] | п-ов Камчатка || 5000 || Азия |- ![[Рейнир]] | Кордильер || 4392 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Тахумулько]] | Орталық Америка || 4217 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Мауна-Лоа]] | Гавай аралдары || 4169 || Австралия және Океания |- ![[Камерун (вулкан)|Камерун]] | Камерун сілемі || 4100 || Африка |- ![[Эрджинс]] | Анатолий қыраты Суматра аралы || 3916 || Азия |- ![[Тейде]] | Канар аралдары || 3818 || Африка |- ![[Вулкан Керинчи|Керинчи]] | Суматра аралы || 3805 || Азия |- ![[Эребус]] | Росса аралы || 3794 || Антарктида |- ![[Фудзи]] | Хонсю аралы || 3776 || Азия |- ![[Семеру]] | Ява аралы || 3676 || Азия |- ![[Ичинская сопка]] | Камчатка түбегі || 3621 || Азия |- ![[Кроноцкая сопка]] | Камчатка түбегі || 3528 || Азия |- ![[Корякская сопка]] | Камчатка түбегі || 3456 || Азия |- ![[Этна]] | Сицилия аралы || 3340 || Еуропа |- ![[Шивелуч]] | Камчатка түбегі || 3283 || Азия |- ![[Лассен-Пик]] | Кордильер || 3187 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Льяйма]] | Оңтүстік Андылар || 3060 || Оңтүстік Америка |- ![[Апо]] | Минданао аралы || 2954 || Азия |- ![[Руапеху]] | Жаңа Зеландия || 2796 || Аустралия және Океания |- ![[Пэктусан]] | Корея түбегі || 2750 || Азия |- ![[Авачинская сопка]] | Камчатка түбегі || 2741 || Азия |- ![[Алаид (жанартау)|Алаид]] | Курил аралдары || 2339 || Азия |- ![[Катмай]] | п-ов Аляска || 2047 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Тятя]] | Курил аралдары || 1819 || Азия |- !|[[Гекла]] | Исландия аралы || 1491 || Еуропа |- ![[Монтань-Пеле]] | о. Мартиника || 1397 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Везувий]] | Апеннинский п-ов || 1277 || Еуропа |- ![[Стромболи]] | Липар аралдары || 926 || Еуропа |- ![[Кракатау]] | Зонд бұғазы || 813 || Азия |- |} == Сөнген жанартау == '''Сөнген жанартау'''<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология— Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2</ref>– көбіне қираған не шайылған, тарихи кезеңде белсенділігі білінбеген жанартау. Сөнген жанартауға [[кратер]]і шайылып, Бүліне бастауы, беткейлерінде терең барранкостар пайда болуы мен құрылысының қирауы тән. Кейбір сөнген жанартау кейде қайта атқылайды. Мысалы,[[Камчатка]]дағы Безымянный жанартауы [[1955]] жыл әрекетін жандандырған. Әрекетті жанартаулар алаңында орналасқан сөнген жанартау ұйқыдағы жанартау деп аталады. == Жерден тыс жанартаулар == [[Сурет:Tvashtarvideo.gif|thumb|right|[[Ио (серік)|Иодағы]] жанартаудың атқылауы]] Жанартаулар тек қана жер шарында емес, басқа да ғаламшарларда және олардың серіктерінде болады. Күн жүйесінде биіктігінен екінші орыналатын [[Олимп (Марс)|Олимп]] тауы (21,2 км) жанартау болып табылады. Күн жүйесінде белсендігі жағынан Юпитердің ИО серігі бірінші орын алады. Жанартаудың атқылаған заттарының шлейфінің биіктігі 330 км және радиусы 700 км-ге ([[патера Тваштара]]) жетеді, лава ағындарының ұзындығы  330 км ([[Амирани (жанартау)|Амирани]] және [[Масуби (жанартау)|Масуби]]). ==Жанартаулар туралы таңғажайып деректер== * Ең үлкен жанартау - Гавайядағы Мауна - Лоа, оның кратерінің ені 10 километр және терендігі 180 километр. Бұл жанартаудың 80 % - нан артығы мұхит астында жатыр. * Ең биік әрекеттегі жанартау - Оңтүстік Америкадағы Охос - дель- Саладо. Оның биіктігі - 6 887 метр. * Ең тынымсыз жанартау - Гавайядағы Килауэа, ол 1983 жылдың бастап үздіксіз аткылап жатыр. Оның көшкінінің ағындары 10 шаршы километрден артық аумақты жауып тастады. * Әлемде 800 - ден астам әрекеттегі жанартаулар бар. Олардың көпшілігі Индонезияда, 200 - ге жуық. * 1815 жылы Индонезияда Тамбора жанартауының атқылауынан 90 000 адам қаза тапты. <ref>Сұрақ және жауап. Энциклопедия</ref> {{wide image|Klyuchevskoi Volcano banner.jpg|1800px|Ключевая сопка}} == Дереккөздер == <references/> {{commons|Category:Volcanoes}} [[Санат:Жанартаулар]] [[Санат:Геология процестер]] r2xfhp4f0ci0aw38n69cqhbu2c1gbbc 3319809 3319637 2024-04-26T08:48:29Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/O.Makpal08|O.Makpal08]] ([[User talk:O.Makpal08|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:MSH80 st helens eruption plume 07-22-80.jpg|thumb| alt=A.|270 px|Сент-Хеленс жанартауының атқылауы. 1980 ж.]] '''Жанартау''' — төбесінде шұңқырға ұқсас [[Кратер|кратері]] не ойысы бар, көбінесе [[конус]] немесе [[күмбез]] тәріздес болып келетін геологиялық түзілім. Ол тереңдік магмалық ошақтардан жер бетіне [[лава]]лар, [[ыстық газдар]] мен [[бу]]лар, сондай-ақ тау жыныстарының сынықтарын атқылап тұратын жер қыртысындағы каналдар мен жарықтардың үстінде пайда болады. Жанартау жылына жер бетіне 5 – 6 кm³ жанартаулық материалдар шығарады, оның 80%-ы су асты жанартауларына, 20%-ы құрлықтағы жанартауларға тиесілі.<ref name="ReferenceA">Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: [[География]] және [[геодезия]]. — [[Алматы]]: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref> Лаваның сыртқа шығып қату нәтижесінде пайда болады. == Этимологиясы == [[Сурет:Stromboli Eruption.jpg|thumb|right|200px|Италиядағы Стромболи жанартауының атқылауы]] Жанартау, латынша {{lang-la|vulcanus}} – «от», «жалын» деген мағынаны білдіреді. Бұл сөз ежелгі римдіктердің мифологиясындағы от құдайы ұғымынан шыққан. == Жанартаулардың жіктелуі == === Атқылау каналдарының пішіні === Атқылау каналдарының пішініне сәйкес жанартауларды * ''орталық'' және * ''жарықтық'' деп бөледі. Мұның екеуі де әрекетті, тыныштанған және сөнген болуы мүмкін. === Типтері === Жанартаулық атқылаудың типі, магманың мөлшері мен құрамы жанартаудың пішіні мен биіктігін анықтайды. Оның ең көп тараған типтері: *[[конус тәріздес жанартау]] (атқыламасында сынық материалдар басым кезінде), * күмбез тәріздес жанартау (тұтқыр лаваның сығымдалуы кезінде) және * көлбеу қалқан тәріздес жанартау (сұйық лава аққан кезде). === Атқылау саны === Атқылау санына байланысты: * Жанартаудың бір рет қана атқылауы кезінде пайда болған түзілімді [[моногендік жанартау]], * бірнеше рет атқылаудан пайда болған түзілімді [[полигендік жанартау]] деп атайды. === Орналасуы === Орналасуына байланысты: * Су асты жанартауы: 3 – 4 км тереңдіктегі [[лава]]лық жарықтардан тыныш күйде шығып жатады, бірақ оларды тікелей бақылау мүмкін емес. * Жер үсті жанартаулары атпа өнімдерінен құралады, ол орталық кратері бар конус пішінді тау түрінде болады. === Белсендігі === Белсендігіне байланысты: * сөнбеген жанартаулар ( ең жоғары салыстырмалы биіктігі – мұхиттарда 9 км, аралдарда 6 км, таулы өңірлерде 3 км-ге жетеді. Жердегі сөнбеген жанартаулардың орташа биіктігі 1750 м, көлемі 85 кm³) * потенциалды сөнбеген, * шартты түрде сөнген және * сөнген болып жіктеледі. Сөнбеген жанартауға соңғы 3500 жылғы тарихи кезеңде атқылаған не ыстық газдар мен су шығарған жанартаулар жатады, олардың жалпы саны 947 (2008). Потенциалды сөнбеген жанартауға 3500 – 13500 ж. ішінде байқалған голоцен дәуірінің жанартаулары жатады, олардың саны 1343. Голоцен дәуірінде ешқандай әрекет көрсетпеген, бірақ өзінің сыртқы пішінін сақтап қалған жанартаулар шартты сөнген жанартауларға жатады. [[Эрозия]]ға шалынған, жартылай үгіліп, бүлінген және кейінгі 100 мың жылдан астам уақытта ешқандай әрекет жасамаған жанартаулар сөнген жанартау деп аталады. === Шығу жолдары === Жанартау шығу жолдарына байланысты: * орталық және * жарықшақты болып бөлінеді. === Шығу тереңдігі === [[Магма]]ның шығу тереңдігіне қарай жанартау: * мантиялық (30 – 70 км және одан да терең), * қыртыстық (5 – 45 км) және аралас болып бөлінеді. Бірінші жағдайда базальт жынысы, екінші жағдайда басым көпшілігі андезит, дацит, липарит тау жыныстары, үшіншісінде барлық жанартаулық тау жыныстары шығады. <gallery mode="slideshow"> Сурет:Le Ngauruhoe et le Ruapehu vus du sommet du Tongariro.jpg Сурет:El Misti Volcano and Arequipa, Peru.jpg Сурет:ReU PtFournaiseVulkankegel.jpg Сурет:Gîte-Caverne-Dufour.jpg Сурет:Réunion PitonDesNeiges Sunrise.jpg Сурет:Ključevskaja za východu slunce.jpg Сурет:Volcano Eruption in Kamchatka Russia 1993.jpg </gallery> == Жанартау атқылауы == {{main|Жанартау атқылауы}} [[Сурет:Destructive plate margin.png|thumb|right|200px|Страто-жанартаудың пайда болу механизмі]] [[Сурет:Submarine Eruption-numbers.svg|thumb|right|200px|Су асты жанартау]] '''Жанартаулардың атқылауы''' - Жер қабығындағы жарықтар мен каналдар бойымен ыстық газдардың, су буының, [[тау жыныстары]] сынықтарының, күлдің және [[лава]]ның [[Жер қойнауы]]нан аспанға атылуы. Жанартау атқылаған кезде аспанға атылған шаңнан [[атмосфера]] қарауытады. [[Күн радиациясы]] бәсендейді және жарық азаяды. Ауа ағыстарымен атмосфераның жоғарғы қабаттарында таралған жанартаулық ұлпа шаңдардан (күлден) оның атылған тұсында ғана емес, тіпті одан өте шалғай жерлерде аспанда шапақтың басқаша қызыл түсті оптикалық құбылысы болады. Жанартаулардың атқылауынан [[стратосфера]] мен [[мезосферадағы бұлттар]] пайда болады.<ref name="ReferenceA"/> Жанартаулардың атқылауы ұзақ (бірнеше ондаған, жүздеген жыл) және қысқа (бірнеше сағат) мерзімді болады. Атқылау алдында жердің сілкінуі, дыбыс шығаруы, магнит өрісінің өзгеруі, т.б. құбылыстар байқалады. Жанартау атқылауы, әдетте газ бен суық лава кесектерін атқылаудан басталады. Кейде бұл атқылаулар лава (жанартау әсерінен Жер бетіне төгілетін отты-сұйық балқыма) ағуымен қатар жүреді. Қопарылыс күшіне байланысты күл мен лава кесектері ілескен ыстық газ бен бу 1 – 5 км және одан да үлкен (мысалы, 1956 ж. [[Камчатка]]дағы Безымянный жанартауының өнімдері 45 км биіктікке көтерілген) биіктікке көтеріледі. Атылған заттар айнала бірнеше км-ден мыңдаған км-ге дейін шашырайды. Жанартау атқылауынан шығатын жанартаулық өнімдер газ тәрізді (жанартаулық газдар), сұйық (лава) және қатты (жанартаулық тау жыныстары) болады. Атқылау сипатына және магманың құрамына қарай жанартау бетінде биіктігі мен пішіні әр түрлі геологиялық құрылымдар пайда болады. Жанартаудың сұйық заттары кремнезем мөлшеріне қарай қышқыл, орта және негізгі құрамды лавалардан тұрады. Жанартау орталық кратерден және беткейлеріндегі қосалқы кратерлерден атқылайды. Жанартаудың өте жоғары қысымдағы бір рет атқылауынан маар деп аталатын төңкерілген конус пішінді ойыс, ал аса күшті атқылау кезінде жанартау конусы мен оның маңайының опырылуынан диаметрі кейде ондаған км-ге жететін кальдера деп аталатын үлкен ойыстар пайда болады. Жанартау әрекетінің себептері жер қыртысындағы күшті тектоникалық қозғалыстармен, магманың массасымен, күшті қатпарлану процесстерімен байланысты. Жер қыртысындағы аса терең жарылыстар магманың жоғары көтерілуіне жол ашады, үздіксіз тектоникалық қозғалыстар оның жер бетіне шығуына мүмкіндік береді. Қазіргі әрекетті жанартаулар күшті тектоникалық қозғалыстар байқалатын ұзындығы жүздеген, мыңдаған километр жас тау жоталары мен аса ірі терең жарылымдар бойында және мұхит түбі мен доғалы аралдарда орналасқан. Жанартаулардың 2/3-сі Тынық мұхиттың жағалары мен аралдарында (Тынық мұхиттың жанартаулық белдеуінде), [[Жерорта теңізі]] маңы мен [[Атлант мұхиты]] аймағында кездеседі. Жанартау өте қатерлі табиғи құбылыс болғандықтан, оларды алдын-ала болжау үшін зерттеу және бақылау жұмыстары үздіксіз жүргізіледі. == Жанартау атқылауынан пайда болған тау жыныстары == [[Сурет:Aa large.jpg|thumb|right|200px|Лава]] [[Сурет:Sulpherous Fumeroles.jpg|thumb|right|200px]] ''Жанартаулық тау жыныстары, вулканиттер'' – жанартау атқылауынан пайда болған [[тау жыныстары]]. Атқылау сипатына байланысты жыныстардың 2 типі түзіледі: эффузивті тау жыныстары және пирокласты жыныстар (жанартау күлі, құм, туфтар, туфты брекчий). Жанартаулық [[тау жыныстары]] қалыптасу жағдайына қарай эффузивті, экструзивті, жанартаулық-кесекті, жанартаутекті-шөгінді болып ажыратылады. Эффузивті тау жыныстары магманың лава күйінде жер бетіне ағып шығып қатаюынан қалыптасады. Олардың пішіні лаваның тұтқырлығы мен сол ауданның жер бедеріне байланысты күмбез, конус тәрізді төбелер болып қалыптасады. [[Экструзивті жыныстар]] тұтқыр магманың сығылып шығып, [[күмбез]] пішінді болып қатаюынан пайда болады. Эффузивті жыныстардың сыртқы пішіні қатты өзгерген көне түрлері палеотипті, ал пішіні сақталған жасырақтары кайнотипті жыныстар деп аталады. Жанартаулық-кесекті жыныстар эффузивті кесекті, эксплозивті кесекті және шөгінді жанартау кесекті болып бөлінеді. Эксплозивті кесекті жыныстар түгелдей жанартаудың атқылау өнімдері – пирокластардан тұрады. Жанартаулық тау жыныстары Қазақстанның барлық [[аймақ]]тарында кеңінен тараған: олармен темірдің, полиметалдың, [[мыс]]тың, марганецтің, күкірттің, алтынның және басқа да элементтердің кендері бірге кездеседі. [[Құрылыс материалы]] ретінде кеңінен қолданылады. ''Жанартаутекті шөгінді жыныстар'' – жанартаулық және шөгінді материалдардан тұратын тау жыныстары. Олар жанартаукесекті [[шөгінді жыныстар]], тефроидтар және жанартаутерригенді жыныстар болып үшке бөлінеді. Жанартаутекті шөгінді жыныстарда [[яшма]], фосфорит, [[боксит]], темір, марганец, бораттың кендері кездеседі. Жанартаутекті шөгінді кендер – теңіздердің түбінде жанартаутекті шөгінді жыныстардың шөгуінен түзілген кендер. Мұндағы [[минералды заттар]] жанартаудың ыстық газы мен суынан бөлініп, жанартау лавасы мен күліне сіңеді. Кейін суынған лава мен күл теңіз суының әсерінен әр түрлі бөлшектерге ыдырай бастайды. Ал жанартау әрекеті қайталанып, жаңадан бөлінген газдар мен сұйық ерітінділер қайта әсер еткенде олар ериді, сілтісізденеді, тотығады, жаңа химиялық қосылыстар, минералдар түзіп, шөгеді және су массасымен бірге бір орыннан екінші орынға көшеді. Сөйтіп, жанартау атқылауымен жердің терең қабаттарынан келетін заттар ыдырап, жер беті суымен тасымалданады. Жанартаутекті шөгінді кендерге силикаттар мен карбонаттардан, оксидтер мен гидроксидтерден тұратын темір мен марганецтің аса қалың қабаттары, құрамында темір, мыс, мырыш, кейде қорғасын сульфиттері және барит пен [[гипс]] болатын колчедан кентастары жатады. Мұндай кендер барлық геологиялық жүйелерде кездеседі. Жанартаутекті шөгінді кендерге [[Орталық Қазақстан]]ның темір-марганец, Кенді Алтайдың полиметалл кен орындары жатады. Жанартау шынысы, обсидиан – жанартау лавасының жер бетінде тез суып, кристалданбай қатаюынан пайда болатын тау жынысы. Химиялық құрамына қарай ультранегізді, негізді, орта, қышқыл, сілтілі болып бөлінеді. Жанартау шынысы химиялық құрамына, суу ортасына байланысты ажыратылады. Құрамында кремний оксидінің (SіO2) мөлшері көп, өте тұтқыр, қышқыл риолит лава түрлерінің қатаюы кезінде обсидиан деп аталатын жанартау шынысы түзіледі. Ал сирегірек кездесетін SіO2-ге кедейлеу базальттық лавалар шыны түрінде қатып, мөлдір емес қара базальтты жанартау шынысы – тахилит түзеді. Лава сулы ортада қатқан жағдайда жанартау шынысының құрамында (мысалы, пехштейн, яғни шайыртас) су көптеу болады. Кеуекті жанартау шынысы пемза деген атпен белгілі. Перлит жанартау шынысының құрамында 3 – 5%-ға дейін байланысқан су болады, ол өнеркәсіпте қолданылады. Жанартау шынысы шыны өндірісінде және құрылыс материалы ретінде қолданылады. Кендері [[Солтүстік Қазақстан]]да (Торғай), [[Шығыс Қазақстан]]да (Семейтау, Тарбағатай, Зайсан), [[Алматы]] (Жоламан, Малайсары), [[Оңтүстік Қазақстан]], Жамбыл облыстарында белгілі.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:Геология — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2</ref> == Жанартау атқылаулары == === XXI ғасырда === * 2013 ж. 13 желтоқсан — [[Безымянный (жанартау)|Безымянный]] жанартауы, [[Ресей]] * 2011 ж. 12 маусым — [[Набро]] жанартауы, [[Эритрея]] * 2011 ж. 5 маусым — [[Пуеуэ (вулкан)|Пуеуэ]] жанартауы, [[Чили]] * 2011 ж. 21 мамыр — [[Гримсвотн]] жанартауы, [[Исландия]] аралы * 2011 ж. 3 қаңтар — [[Этна]] жанартауы, [[Сицилия]] * 2010 ж. 26 қазан — [[Мерапи (Ява)|Мерапи]] жанартауы, [[Индонезия]], [[Ява]] * 2010 ж. 21 наурыз — [[Эйяфьядлайёкюдль]] мұздықты маңындағы жанартау, [[Исландия]] === XX ғасыр === * 2000 ж. желтоқсан, [[Мексика]], [[Попокатепетль]] жанартауы<ref name="Извержения2" /> * 2000 ж. 14 наурыз, [[Ресей]], Камчатка, [[Безымянный]] жанартауы<ref name="Извержения2" /> * 1997 ж. 30 маусым, [[Мексика]], [[Попокатепетль]] жанартауы<ref name="Извержения2" /> * 1991 ж. 10-15 маусым, [[Филиппины]], [[Лусон]], [[Пинатубо]] жанартауы<ref name="Извержения2">[http://www.rus-stat.ru/index.php?vid=1&year=2001&id=50&page=2 Наиболее сильные извержения вулканов в XX ғасырда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090522212555/http://www.rus-stat.ru/index.php?vid=1&year=2001&id=50&page=2 |date=2009-05-22 }}</ref> * 1985 ж. 14-16 қараша, [[Колумбия]], [[Невадо-дель-Руис]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1982 ж. 29 наурыз, [[Мексика]], [[Эль-Чичон]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1980 ж. 18 мамыр, АҚШ, [[Вашингтон (штат)|штат Вашингтон]], [[Сент-Хеленс]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1956 ж. 30 наурыз, КСРО, [[Камчатка жартыаралы]], [[Безымянный]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1951 ж. 21 қаңтар, [[Жаңа Гвинея]], [[Ламингтон]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1944 ж. маусым, [[Мексика]], [[Парикутин]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1944 ж. наурыз, [[Италия]], [[Везувий]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1931 ж. 13-28 желтоқсан, [[Индонезия]], [[Ява]], [[Мерапи (Ява)|Мерапи]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1911 ж. 30 қаңтар — [[Филиппины]], [[Тааль]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1902 ж., 24 қазан — Гватемала, [[Санта-Мария]] жанартауы<ref name="Извержения" /> * 1902 ж., 8 мамыр — [[Мартиника]] аралы, [[Монтань-Пеле]] жанартауы<ref name="Извержения">[http://www.rus-stat.ru/index.php?vid=1&year=2001&id=50 Наиболее сильные извержения вулканов в XX ғасырда] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090524023656/http://www.rus-stat.ru/index.php?vid=1&year=2001&id=50 |date=2009-05-24 }}</ref> == Ең ірі жанартаулар == {| class="standard" !Жанартау атауы !Орналасқан орны !Биіктігі, м !Аймақ |- ![[Охос-дель-Саладо]] | Чили Андылары || 6893|| Оңтүстік Америка |- ![[Льюльяйльяко]] | Чили Андылары || 6725|| Оңтүстік Америка |- ![[Сан-Педро (жанартау, Чили)|Сан-Педро]] | Орталық Андылар || 6159 || Оңтүстік Америка |- ![[Котопакси (жанартау)|Котопахи]] | Экваторлық Андылар || 5897 || Оңтүстік Америка |- ![[Килиманджаро (жанартау)|Килиманджаро]] | Масаи таулы үстірті || 5895 || Африка |- ![[Мисти]] | Орталық Андылар || 5821 || Оңтүстік Америка |- ![[Орисаба шыңы|Орисаба]] | Мексиканское нагорье || 5700 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Попокатепетль]] | Мексикалық таулы қыраты || 5455 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Сангай (жанартау)|Сангай]] | Экваторлық Андылар || 5230 || Оңтүстік Америка |- ![[Толима (вулкан)|Толима]] | Северо-Западные Анды || 5215 || Оңтүстік Америка |- ![[Ключевская сопка]] | п-ов Камчатка || 5000 || Азия |- ![[Рейнир]] | Кордильер || 4392 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Тахумулько]] | Орталық Америка || 4217 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Мауна-Лоа]] | Гавай аралдары || 4169 || Австралия және Океания |- ![[Камерун (вулкан)|Камерун]] | Камерун сілемі || 4100 || Африка |- ![[Эрджинс]] | Анатолий қыраты Суматра аралы || 3916 || Азия |- ![[Тейде]] | Канар аралдары || 3818 || Африка |- ![[Вулкан Керинчи|Керинчи]] | Суматра аралы || 3805 || Азия |- ![[Эребус]] | Росса аралы || 3794 || Антарктида |- ![[Фудзи]] | Хонсю аралы || 3776 || Азия |- ![[Семеру]] | Ява аралы || 3676 || Азия |- ![[Ичинская сопка]] | Камчатка түбегі || 3621 || Азия |- ![[Кроноцкая сопка]] | Камчатка түбегі || 3528 || Азия |- ![[Корякская сопка]] | Камчатка түбегі || 3456 || Азия |- ![[Этна]] | Сицилия аралы || 3340 || Еуропа |- ![[Шивелуч]] | Камчатка түбегі || 3283 || Азия |- ![[Лассен-Пик]] | Кордильер || 3187 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Льяйма]] | Оңтүстік Андылар || 3060 || Оңтүстік Америка |- ![[Апо]] | Минданао аралы || 2954 || Азия |- ![[Руапеху]] | Жаңа Зеландия || 2796 || Аустралия және Океания |- ![[Пэктусан]] | Корея түбегі || 2750 || Азия |- ![[Авачинская сопка]] | Камчатка түбегі || 2741 || Азия |- ![[Алаид (жанартау)|Алаид]] | Курил аралдары || 2339 || Азия |- ![[Катмай]] | п-ов Аляска || 2047 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Тятя]] | Курил аралдары || 1819 || Азия |- !|[[Гекла]] | Исландия аралы || 1491 || Еуропа |- ![[Монтань-Пеле]] | о. Мартиника || 1397 || Солтүстік және Орталық Америка |- ![[Везувий]] | Апеннинский п-ов || 1277 || Еуропа |- ![[Стромболи]] | Липар аралдары || 926 || Еуропа |- ![[Кракатау]] | Зонд бұғазы || 813 || Азия |- |} == Сөнген жанартау == '''Сөнген жанартау'''<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология— Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2</ref>– көбіне қираған не шайылған, тарихи кезеңде белсенділігі білінбеген жанартау. Сөнген жанартауға [[кратер]]і шайылып, Бүліне бастауы, беткейлерінде терең барранкостар пайда болуы мен құрылысының қирауы тән. Кейбір сөнген жанартау кейде қайта атқылайды. Мысалы,[[Камчатка]]дағы Безымянный жанартауы [[1955]] жыл әрекетін жандандырған. Әрекетті жанартаулар алаңында орналасқан сөнген жанартау ұйқыдағы жанартау деп аталады. == Жерден тыс жанартаулар == [[Сурет:Tvashtarvideo.gif|thumb|right|[[Ио (серік)|Иодағы]] жанартаудың атқылауы]] Жанартаулар тек қана жер шарында емес, басқа да ғаламшарларда және олардың серіктерінде болады. Күн жүйесінде биіктігінен екінші орыналатын [[Олимп (Марс)|Олимп]] тауы (21,2 км) жанартау болып табылады. Күн жүйесінде белсендігі жағынан Юпитердің ИО серігі бірінші орын алады. Жанартаудың атқылаған заттарының шлейфінің биіктігі 330 км және радиусы 700 км-ге ([[патера Тваштара]]) жетеді, лава ағындарының ұзындығы  330 км ([[Амирани (жанартау)|Амирани]] және [[Масуби (жанартау)|Масуби]]). ==Жанартаулар туралы таңғажайып деректер== * Ең үлкен жанартау - Гавайядағы Мауна - Лоа, оның кратерінің ені 10 километр және терендігі 180 километр. Бұл жанартаудың 80 % - нан артығы мұхит астында жатыр. * Ең биік әрекеттегі жанартау - Оңтүстік Америкадағы Охос - дель- Саладо. Оның биіктігі - 6 887 метр. * Ең тынымсыз жанартау - Гавайядағы Килауэа, ол 1983 жылдың бастап үздіксіз аткылап жатыр. Оның көшкінінің ағындары 10 шаршы километрден артық аумақты жауып тастады. * Әлемде 800 - ден астам әрекеттегі жанартаулар бар. Олардың көпшілігі Индонезияда, 200 - ге жуық. * 1815 жылы Индонезияда Тамбора жанартауының атқылауынан 90 000 адам қаза тапты. <ref>Сұрақ және жауап. Энциклопедия</ref> {{wide image|Klyuchevskoi Volcano banner.jpg|1800px|Ключевая сопка}} == Дереккөздер == <references/> {{commons|Category:Volcanoes}} [[Санат:Жанартаулар]] [[Санат:Геология процестер]] 8hea0bv55sc6mwwfmc26bshqnbwj92e 0 22595 3319501 3305580 2024-04-25T13:57:23Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Red Clock.jpg|thumb|Механикалық үстел сағаты.]] '''Сағат''' — тәуліктiң ағымдағы уақытын анықтайтын және бір тәуліктен кіші уақыт аралықтарының ұзақтығын бірліктермен өлшейтін құрал. == Тарихы == Жүректің соғуы, теңіз суының көтерілуі мен қайтуы, күннің шығуы мен батуы, жыл мезгілдерінің алмасуы, т.б. Осылардың бәрі белгілі бір уақыт аралығында үздіксіз қайталанып отырады. [[Күн (жұлдыз)|Күн]] мен түннің алмасуын, Күн мен Айдың қозғалысын бақылай отырып, адам баласы жылды айларға, айды күндерге, ал күнді бұдан анағұрлым қысқа уақыт бөліктері сағаттарға бөле бастаған. Бұрын уақытты күннің көмегімен анықтаған. Мұндай сағат – күн сағаты деп аталады. Сағат тілінің орнына таяқша пайдаланады. Таяқшаны айнала шеңбер сызылады. Шеңберді 12 сағатқа бөледі. Бірақ мұндай сағаттар бұлтты күндері немесе түнде уақыт көрсете алмайды. Сондықтан да адамдар уақыт анықтаудың басқа жолдарын қарастыра бастаған. Сөйтіп су сағаты ойлап табылған. == Топтастырылуы == [[Сурет:Wooden hourglass 3.jpg|thumb|right|200px|Құм сағаты]] [[Сурет:Ancient Chinese Water Clock1.gif|thumb|right|200px|Қытай су сағаттары]] [[Сурет:Radio-with-Alarm clock.jpg|thumb|right|200px|Қоңыраулы үстел сағаты]] [[Сурет:St. Andrew's Catholic Church (Pasadena, California).JPG|thumb|right|200px|Мұнаралы сағат]] Өлшемі мен ыңғайлылығына қарай: * қалта сағаттары; * қол сағаттар; * күйме сағаттары; * үстелге қоятын сағаттар; * қабырға сағаттары; * жерде тұратын сағаттар; * мұнаралы сағаттар. Өлшеу механизмдері бойынша: * күн сағаттары; * жалынды сағаттар; * құмсағаттар; * сағаттар су перiлерi; * механикалық сағаттар; * камертон сағаттары; * кварц сағаттары; * электрондық сағаттар; * астрономиялық сағаттар; * атом сағаттары. == Су сағаттары == Су сағаттары немесе [[клепсидра]]. Негізгі механизмі құм сағаттар тәрізді<ref>Су, құм және от сағаттар таймен ретінде қолданыла алмайды</ref>. Су сағатында су бір ыдыстан екінші ыдысқа бірқалыпты тамшылап құйылып тұратын. Мұндайда көрсеткіш тілі бар қалтқы жоғары көтеріліп немесе төмен түсіп, уақыттың дәл мезгілін білдірген. Бұл сағат уақытты күндіз де, түнде де көрсете беретін - тек суын еселеп отыруды ұмытпасаң, болғаны. Ал құм сағаты болса, осы заманға дейін пайдаланылып келеді. == Құм сағат == Мұнда құм екі шыны сауыттан олардың тұтасқан тар мойыны арқылы бір-біріне алма-кезек сыздықтап, сусып ағып тұрады. Физиотерапиялық емшараларды мөлшерлеуде жиі қолданылады. == Механикалық сағаттар == Механикалық сағаттар жөніндегі алғашқы деректі ғалымдар ежелгі византиялық қолжазба нұсқалардан тапты. Бұл кезең 578 жылмен тұспа-тұс келеді. Алғашқы мехникалық сағаттардың тек бір ғана - сағаттық тілі болған. Сағатты майлаған кезде майдың қоюлануы, механизмнің кірлеуі серіппелердің босаңсуы салдарынан сағаттың жүріс дәлдігі төмендейді, сол себепті механикалық сағаттарда (2-3 жылда бір рет) тазалап, майлап отыру керек. 1404 жылы Мәскеуде Кремльде тұңғыш мұнара сағаты орнатылады. Көп кешікпей мұнара сағаттары басқа да көптеген қалаларда пайда болды. Шамамен, мұнан жүз жылдан кейін Еуропада алғашқы қалта сағаттары пайда бола бастады. == Маятникті сағаттар == Голландиялық ғалым Х. Гюйгенс 1657 жылы маятникті сағат ойлап тапты. Маятник (ұзынша салмасы бар ұзын шыбықша) бірқалыпты тербеледі. Яғни, оның әр тербелісі бірдей уақыт аралығында қайталанады. Маятниксіз сағаттар күніне уақыттан 15 минут артта қалып, немесе озып кете беретін. Ал қазіргі маятникті сағаттардың дәл уақыттан ауытқуы бір секундтан аспайды. Маятник сағаттың жүрісін реттеп отырады. Уақытты сақтауға арналған маятниктің артықшылығы - бұл гармоникалық осциллятор: Ол ұзындыққа байланысты нақты уақыт аралығында алға-артқа бұрылады және басқа жылдамдықтарда тербеліске қарсы тұрады. Маятникті сағаттар жұмыс істеу үшін стационар болуы керек. Кез келген қозғалыс немесе үдеулер маятниктің қозғалысына әсер етеді, дәлсіздіктер туғызады, сондықтан портативті сағатта қолданудың басқа механизмдері қажет болады. Бұған қоса, сағаттың барлығында да энергия көзі болып табылатын ең қажетті бөлшек болуға тиіс. Ол - салма тас, не болат серіппе, немесе электр батареясы. == Қазіргі заман сағаттары == Соңғы бірнеше жылдарға дейін барлық сағатқа тән маңызды тетіктер - сағаттық, минуттық, секундтық уақыт бірліктерін көрсететін тілдері болып келеді. Ал бүгінгі таңда мұның басқа да түрлері кең тарай бастады, яғни, уақытты көрсететін тілі мен сандық межелері жоқ сағаттар шықты. Мұның орнына бетіндегі әйнекшелерден сағаттық, минуттық, секундтық, белгілерді санмен, санмен көрсетіп тұратын кішкене сағаттар дүниеге келді. Ал, кейбір сағаттар, сонымен бірге, жылдың айы мен күнін, аптаның қай күнін де көрсете алады. == Кварц сағаты == Қазіргі заманғы ғылым мен техника сағаттан механикалық маятниктің мүмкіндігі жетпейтін анағұрлым жоғары дәлдікті талап ете бастады. Осыған орай енді кварц сағаты жасалды. Мұнда "маятниктің"қызметін электр тогының әсерімен тербеліске келетін кварц пластинкасы атқарады. Кварц "маятникті" сағаттар отыз жыл ішінде бір секундқа ғана қателесуі мүмкін. Уақытты бұдан да дәлірек көрсететін "маятниктер" іздеу барысында ғылым өте күрделі тербеліс қимылдарын жүзеге асыратын молекулалар мен атомдарға назар аударды. Қазіргі кезде уақытты ең дәл көрсететін де осы атомдық және молекулалық сағаттар.тКварцтық сағат айына 40 секундқа дейін қателессе, механикалық сағат тәулік сайын 4-6 секундқа қалып кетеді. {{уики}} {{Уақытты өлшеу және уақыт стандарттары}} [[Санат:Сағаттар]] p54owyo3eohr6vr6iqgtw8clmcybtlr 3319507 3319501 2024-04-25T13:59:50Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Құрманәлі Абылайхан 54|Құрманәлі Абылайхан 54]] ([[User talk:Құрманәлі Абылайхан 54|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:Red Clock.jpg|thumb|Механикалық үстел сағаты.]] '''Сағат''' — тәуліктiң ағымдағы уақытын анықтайтын және бір тәуліктен кіші уақыт аралықтарының ұзақтығын бірліктермен өлшейтін құрал. == Тарихы == Жүректің соғуы, теңіз суының көтерілуі мен қайтуы, күннің шығуы мен батуы, жыл мезгілдерінің алмасуы, т.б. Осылардың бәрі белгілі бір уақыт аралығында үздіксіз қайталанып отырады. Күн мен түннің алмасуын, Күн мен Айдың қозғалысын бақылай отырып, адам баласы жылды айларға, айды күндерге, ал күнді бұдан анағұрлым қысқа уақыт бөліктері сағаттарға бөле бастаған. Бұрын уақытты күннің көмегімен анықтаған. Мұндай сағат – күн сағаты деп аталады. Сағат тілінің орнына таяқша пайдаланады. Таяқшаны айнала шеңбер сызылады. Шеңберді 12 сағатқа бөледі. Бірақ мұндай сағаттар бұлтты күндері немесе түнде уақыт көрсете алмайды. Сондықтан да адамдар уақыт анықтаудың басқа жолдарын қарастыра бастаған. Сөйтіп су сағаты ойлап табылған. == Топтастырылуы == [[Сурет:Wooden hourglass 3.jpg|thumb|right|200px|Құм сағаты]] [[Сурет:Ancient Chinese Water Clock1.gif|thumb|right|200px|Қытай су сағаттары]] [[Сурет:Radio-with-Alarm clock.jpg|thumb|right|200px|Қоңыраулы үстел сағаты]] [[Сурет:St. Andrew's Catholic Church (Pasadena, California).JPG|thumb|right|200px|Мұнаралы сағат]] Өлшемі мен ыңғайлылығына қарай: * қалта сағаттары; * қол сағаттар; * күйме сағаттары; * үстелге қоятын сағаттар; * қабырға сағаттары; * жерде тұратын сағаттар; * мұнаралы сағаттар. Өлшеу механизмдері бойынша: * күн сағаттары; * жалынды сағаттар; * құмсағаттар; * сағаттар су перiлерi; * механикалық сағаттар; * камертон сағаттары; * кварц сағаттары; * электрондық сағаттар; * астрономиялық сағаттар; * атом сағаттары. == Су сағаттары == Су сағаттары немесе [[клепсидра]]. Негізгі механизмі құм сағаттар тәрізді<ref>Су, құм және от сағаттар таймен ретінде қолданыла алмайды</ref>. Су сағатында су бір ыдыстан екінші ыдысқа бірқалыпты тамшылап құйылып тұратын. Мұндайда көрсеткіш тілі бар қалтқы жоғары көтеріліп немесе төмен түсіп, уақыттың дәл мезгілін білдірген. Бұл сағат уақытты күндіз де, түнде де көрсете беретін - тек суын еселеп отыруды ұмытпасаң, болғаны. Ал құм сағаты болса, осы заманға дейін пайдаланылып келеді. == Құм сағат == Мұнда құм екі шыны сауыттан олардың тұтасқан тар мойыны арқылы бір-біріне алма-кезек сыздықтап, сусып ағып тұрады. Физиотерапиялық емшараларды мөлшерлеуде жиі қолданылады. == Механикалық сағаттар == Механикалық сағаттар жөніндегі алғашқы деректі ғалымдар ежелгі византиялық қолжазба нұсқалардан тапты. Бұл кезең 578 жылмен тұспа-тұс келеді. Алғашқы мехникалық сағаттардың тек бір ғана - сағаттық тілі болған. Сағатты майлаған кезде майдың қоюлануы, механизмнің кірлеуі серіппелердің босаңсуы салдарынан сағаттың жүріс дәлдігі төмендейді, сол себепті механикалық сағаттарда (2-3 жылда бір рет) тазалап, майлап отыру керек. 1404 жылы Мәскеуде Кремльде тұңғыш мұнара сағаты орнатылады. Көп кешікпей мұнара сағаттары басқа да көптеген қалаларда пайда болды. Шамамен, мұнан жүз жылдан кейін Еуропада алғашқы қалта сағаттары пайда бола бастады. == Маятникті сағаттар == Голландиялық ғалым Х. Гюйгенс 1657 жылы маятникті сағат ойлап тапты. Маятник (ұзынша салмасы бар ұзын шыбықша) бірқалыпты тербеледі. Яғни, оның әр тербелісі бірдей уақыт аралығында қайталанады. Маятниксіз сағаттар күніне уақыттан 15 минут артта қалып, немесе озып кете беретін. Ал қазіргі маятникті сағаттардың дәл уақыттан ауытқуы бір секундтан аспайды. Маятник сағаттың жүрісін реттеп отырады. Уақытты сақтауға арналған маятниктің артықшылығы - бұл гармоникалық осциллятор: Ол ұзындыққа байланысты нақты уақыт аралығында алға-артқа бұрылады және басқа жылдамдықтарда тербеліске қарсы тұрады. Маятникті сағаттар жұмыс істеу үшін стационар болуы керек. Кез келген қозғалыс немесе үдеулер маятниктің қозғалысына әсер етеді, дәлсіздіктер туғызады, сондықтан портативті сағатта қолданудың басқа механизмдері қажет болады. Бұған қоса, сағаттың барлығында да энергия көзі болып табылатын ең қажетті бөлшек болуға тиіс. Ол - салма тас, не болат серіппе, немесе электр батареясы. == Қазіргі заман сағаттары == Соңғы бірнеше жылдарға дейін барлық сағатқа тән маңызды тетіктер - сағаттық, минуттық, секундтық уақыт бірліктерін көрсететін тілдері болып келеді. Ал бүгінгі таңда мұның басқа да түрлері кең тарай бастады, яғни, уақытты көрсететін тілі мен сандық межелері жоқ сағаттар шықты. Мұның орнына бетіндегі әйнекшелерден сағаттық, минуттық, секундтық, белгілерді санмен, санмен көрсетіп тұратын кішкене сағаттар дүниеге келді. Ал, кейбір сағаттар, сонымен бірге, жылдың айы мен күнін, аптаның қай күнін де көрсете алады. == Кварц сағаты == Қазіргі заманғы ғылым мен техника сағаттан механикалық маятниктің мүмкіндігі жетпейтін анағұрлым жоғары дәлдікті талап ете бастады. Осыған орай енді кварц сағаты жасалды. Мұнда "маятниктің"қызметін электр тогының әсерімен тербеліске келетін кварц пластинкасы атқарады. Кварц "маятникті" сағаттар отыз жыл ішінде бір секундқа ғана қателесуі мүмкін. Уақытты бұдан да дәлірек көрсететін "маятниктер" іздеу барысында ғылым өте күрделі тербеліс қимылдарын жүзеге асыратын молекулалар мен атомдарға назар аударды. Қазіргі кезде уақытты ең дәл көрсететін де осы атомдық және молекулалық сағаттар.тКварцтық сағат айына 40 секундқа дейін қателессе, механикалық сағат тәулік сайын 4-6 секундқа қалып кетеді. {{уики}} {{Уақытты өлшеу және уақыт стандарттары}} [[Санат:Сағаттар]] jkxir3o73d5pmpr4l4klg32pb53wsnq 0 24452 3319686 3317084 2024-04-25T23:32:42Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Банк | банктың аты = Halyk Bank | логотипі = | түрі = | лицензиясы = | салымдарды сақтау = | биржадағы листингі = | қызметі = | ұраны = | құрылған жылы = 1923 | бұрынғы атаулары = | орналасуы = {{KAZ}}, [[Алматы]] | басты адамдары = | жарғылық капиталы = | меншікті капиталы = | активтері = | таза табысы = | қызметкерлер саны = | басшы компания = | еншілес компания = | аудитор = | дерекнама = | веб-сайты = [http://www.halykbank.kz www.halykbank.kz] }} '''Қазақстан Халық банкі''' — Қазақстандағы ең ірі банктердің бірі. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның негізі қайта құрылған Қазақстан Республикасы Жинақ банкінің базасында қаланған. Еліміздегі алғашқы жинақ кассасы сонау 1923 жылы, төңкеріс жылдарынан кейінгі жаңа экономикалық қарым-қатынастар қалыптаса бастаған кезеңде, Ақтөбе қаласында ашылған болатын, кейіннен ұжымдандыру (коллективтендіру) және индустрияландыру науқандары жүргізілген тұста, 1936 жылы, [[Алматы]] қаласында КСРО Жинақ банкінің филиалы ашылды. Нақты 1923 жылдан бастап жинақ жүйесін дамытудың және көпшілікке таратудың жаңа белесі басталды. Ақтөбедегі жинақ кассасы ашылғаннан кейін небәрі 4 жылдың ішінде республикадағы мұндай кассалар саны 335-ке жетті. 1929 жылы Республикалық жинақ кассасы құрылып, ол Қазақстандағы барлық кассалар қызметіне жалпы басшылықты іске асырды. Кейінгі жылдары олардың саны біршама ұлғайып отырды. Касса салымшыларының қатарына жұмысшыларды, қызметкерлер мен колхозшыларды неғұрлым көбірек тарту мақсатында жинақ кассаларын тікелей зауыт-фабрикалардың өзінде, колхоз-совхоздарда, байланыс мекемелерінде және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдарда ашу қолға алынды. Социалистік қоғамда қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық және қаржылық қатынастардың өзі әрбір кеңес азаматының Жинақ банкі салымшылары қатарына қосылуына ықпал етті. Халыққа қызмет көрсетудің орасан зор ауқымы жүйесі қаражат жинақтауға және банк ісінің қалыптасқан тарихи дәстүрлерін Қазақстан аумағында да бекітуге қолайлы жағдай туғызды. Жинақ кассалары сонымен қатар мемлекеттік заем облигацияларының, басқа да бағалы қағаздардың кепілі бойынша мерзімді несиелер берумен айналысты. Оларға қор операцияларын, басқа да бірқатар қаржылық және банктік операцияларды жүргізуге рұқсат етілді. Бұл кезеңдегі жинақ ісінде мемлекеттік кредит беру қалыптасып, біртіндеп дами бастады. Ол жылдары сегіз рет мемлекеттік заем шығарылды, оның үшеуі – натуралдық заем түрінде болды да, ал екеуі алтынмен есептелді. Натуралдық заемдар (астықпен, қантпен) мен алтынмен есептелетін заемдар реформа кезеңіне дейін шығарылды. 1960 жылдың аяғына қарай жинақ кассаларындағы салымшылар саны 1 770 мың адамға жетті, ал салым ақшаның көлемі 322,7 млн сомды құрады, салымның бір адамға шаққандағы орташа мөлшері 182 сом болды. Жинақ кассаларының саны 1950-1960 жылдар аралығында 1,8 есеге өсіп, 1960 жылдың аяғында 2805-ке жетті. Қазақстандағы жинақ ісі мен жинақ кассалары желісінің кеңінен қанат жаюы ең алдымен еліміздегі тың және тыңайған жерлердің игерілуі нәтижесінде халық шаруашылығының қарқынды дамуымен, еңбекшілердің материалдық тұрмыс жағдайының айтарлықтай жақсаруымен байланысты болды. Тек 1955 жылдың өзінде еліміз бойынша салымшылар шоттарының 44,1 пайызы, ал салымдар қалдығының 44 пайызы тың жерлерді игеру жаппай жүргізілген солтүстік өңірдегі Көкшетау, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Павлодар облыстарының үлесіне тиді (М. Д. Жолдасбеков, «Незаменимые услуги», Алматы,1986 ж.). 60-жылдардың басында жинақ кассаларында тұрғындардан пәтер, коммуналдық және басқа қызметтер ақысын қабылдау операцияларын жүргізу қолға алынды. Сонымен бірге жинақ кассаларының құзырына зауыт-фабрикалардың, жергілікті кәсіподақ комитеттерінің, өзара көмек кассаларының және шаруашылық қызметпен айналыспайтын қоғамдық ұйымдардың ағымдағы шоттарын жүргізу берілді. Жинақ кассаларының жұмысшылар мен қызметкерлердің, сондай-ақ колхозшылардың жалақысынан ақша сомасын қатаң еріктілік қағидатын сақтай отырып, шоттар мен салымдарға қолма-қолсыз аудару операциялары көбірек қолданыла бастады. Жинақ жүйесінің одан әрі дамуы үшін ақша бірлігін күшейтудің маңызы зор болды. Алайда 1961 жылы жүргізілген реформа айналымдағы ақша массасын бақылау және ақша шығаруды шектеу шарасы ретінде ойластырылғанымен, көздеген мақсатқа қол жеткізілмеді, ол үшін бүкіл шаруашылық құрылымы қайта өзгертілуге тиіс еді, сондықтан аталған реформа ақша белгілерін ауыстырумен және сомның жаңа бағамын белгілеумен ғана шектелді. 1963 жылдан бастап жинақ кассалары Қаржы министрлігінің құрамынан шығарылып, Мемлекеттік банк қарамағына берілді, халық салымдарының қаржысы бұдан былай банктің кредит ресурсын толықтыруға жұмсалатын болды. 60-жылдардың аяғында жинақ ісінің нағыз даму шегіне жетіп, көркейген кезеңі болды: дәл сол жылдары халық шаруашылығына кредит беруге күрделі капитал қаражаты жіберілді, ал оның негізгі көзін тұрғындардың кассалардағы жинақ салымдары құрады. 1988 жылғы банктік реформа бойынша банк жүйесін екі деңгейге көшіру көзделді: орталық банк және арнаулы банктер. Мемлекеттік еңбек жинақ кассалары КСРО Жинақ банкіне айналдырылып, халыққа және заңды тұлғаларға қызмет көрсететін мемлекеттік арнаулы банк болып құрылды. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздік пен егемендікке қол жеткізуімен жинақ ісінің дамуында үшінші қайта құру кезеңі басталды – дәл осы кезден бастап Қазақстан Халық Банкінің құрылымдық банкингке және функционалдық қайта бағдарлауға негізделген ісі қолға алынды. 1990 жылдың желтоқсанынан бастап Қазақстан өзінің нарықтық экономика талаптарына жауап бере алатын банк жүйесін құруға кірісті. 1991 жылдың қаңтарында-ақ «Қазақ КСР-індегі банктер және банк қызметі туралы» деген заң қабылданды, мұның өзі тәуелсіз Қазақстанның банк ісіндегі реформа жұмысының алғашқы қадамы болған еді. Мемлекеттік тәуелсіздігіміз ресми түрде жарияланған соң бір жылдан кейін, 1992 жылы, Қазақстан Республикасының Жинақ банкі құрылды, оның заңды түрдегі ресми құқық иеленушісі бүгінгі Қазақстан Халық Банкі болды. 1993 жылы Жинақ банкі Қазақстан Республикасының Үкіметіне қарайтын дербес заңды құрылым - «Қазақстан Халық Банкі» болып ұйымдастырылды. Ал 1995 жылы Банк жабық тұрпаттағы Акционерлік қоғам болып қайта құрылды. Қайта құру рәсімі банк басшылығын ауыстырумен, жұмыс стилін түпкілікті өзгертумен ұштастырылды. Жаңа басшылық банк жұмысына әмбебап қызмет көрсету қағидатын негіз етіп алды және бүгінгі күнге дейін банк қызметі түрлерін барынша кеңейтуді, банкингтегі ақпараттық-коммуникативтік технологиялардың соңғы жетістіктерін пайдалануды барынша қолдап әрі дәйектілікпен іске асырып келеді. 1995 жылдың аяғында-ақ Қазақстан Халық Банкі республикадағы аса ірі операциялық банк болып танылды. Қазіргі уақытта Банк қаржы рыногындағы өзінің сол айқындамасынан ауытқымай, қол жеткізген жетістіктерін сақтап қалуға ұмтылып келеді. 1998 жылдың шілдесінде акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен Банк жабық тұрпаттағы акционерлік қоғамнан Үкіметтің қатысуы 100 пайызды құрайтын «Қазақстан Халық жинақ банкі» ашық акционерлік қоғамы болып қайта құрылды. Сол жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларына, оның ішінде 1998 жылдың 6 шілдесінде шыққан № 644 «Қазақстан Акционерлік Халық жинақ банкін 1998-2001 жылдары кезең-кезеңмен жекешелендірудің негізгі бағыттары туралы» деген қаулысына сәйкес акционерлік қоғам капиталын ұлғайту бағытында жұмыс жүргізілді. 2001 жылдың қараша айында өткен сауда-саттық аукционында Қазақстан Үкіметі өзіне тиесілі 33,33%-ды құрайтын акцияларды бақылау пакетін және оған қоса бір акцияны сатты. Халық Банкінің бүгінгі тарихы – бұл оны жекешелендіру және құрылымдық қайта құру процесі ғана емес. Бұл жаңа банктік технологияларды үздіксіз ендіру, қызметтер спектрін кеңейту процесі, жинақ салымдары жүйесін жаңа талаптар бойынша толық сақтауға және жетілдіруге бағытталған ауқымды стратегия, филиалдық инфрақұрылымы дамыған «сатылас біріктірілген» банктік құрылымды жасау процесі. Бұл қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникативтік технологияларды ескере отырып Қазақстан Халық Банкінің басты міндеттерін – зейнетақы, жалақы төлеу, салықтық, коммуналдық және басқа да төлемдерді қабылдау, шағын және орта кәсіпорындар мен мемлекеттік мекемелерге есеп айырысу-кассалық қызмет көрсету міндеттерін шешуге бағдар жасау процесі. Банктің басшысы - Шаяхметова Умут Болатхановна (2019 жылдан бастап).<ref>https://finbee.kz/banki/narodnyi-bank/</ref> 2022 жылдың наурыз айындағы жағдай бойынша банкте 712 лицензия бар. 22099 мың сот ісін жүргізу. Сондай-ақ оның Қазақстан Республикасы бойынша 24 филиалы бар<ref>[https://kompra.kz/card/1552040/report?referralCode=nrdbnksbrgtbnkkz АО ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ ЖИНАҚ БАНКІ]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Index KASE}} [[Санат:Қазақстан банктері]] isoq7s0n0329p8iuiq3ge6jo2st9qlj 0 24561 3319497 3153546 2024-04-25T13:53:33Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі = Альберт Эйнштейн |Шынайы есімі = Albert Einstein |Суреті = Einstein 1921 portrait2.jpg |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = Альберт Эйнштейн 1921 жылы |Туған күні = 14.3.1879 |Туған жері = [[Германия]], [[Ульм]] қаласы |Қайтыс болған күні = 18.4.1955 |Қайтыс болған жері = [[АҚШ]], [[Нью-Джерси]] штаты, [[Принстон]] |Азаматтығы = {{Байрақ|Германия|1919}}<br /><small>(1879—1896, 1914—1933)</small><br />[[апатрид]] <small>(1896—1901)</small> <br />{{Байрақ|Швейцария}} <small>(1901 бастап)</small><br />{{Байрақ|АҚШ|1912}} <small>(1940—1955)</small> |Ғылыми аясы = Теориялық физика |Жұмыс орны = [[Берн]]дегі патенттік бюро/<br />Цюрих университеті/<br />Карл университеті/<br />Кайзер Вильгельм атындағы институты/<br />Лейден университеті/<br />Іргелі зерттеулер институты |Ғылыми дәрежесі = |Ғылыми атағы = |Альма-матер = Цюрих жоғарғы техникалық мектебі |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = |Несімен белгілі = Арнайы және жалпы салыстырмалылық теориясын жасады |Марапаттары = [[Сурет:Nobel prize medal.svg|23px]] [[Нобель сыйлығы]] |Қолтаңбасы = |Қолтаңба ені = |Сайты = |Уикиқайнар = }} '''Альберт Эйнштейн''' ({{lang-de|Albert Einstein}}; [[14 наурыз]] [[1879 жыл]], [[Германия]], [[Ульм|Ульм қаласы]] – [[18 сәуір]] [[1955 жыл]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]], [[Нью-Джерси|Нью-Джерси штаты]], [[Принстон (Нью-Джерси)|Принстон]]) — қазіргі [[Германия]] жерінде туып өскен физик-теоретик, заманауи физиканың екі негізгі тірегінің бірі болып есептелетін салыстырмалылық теориясының негізін қалаушы (екіншісі квантты механика). Эйнштейн ғылым философиясына қосқан елеулі үлесімен танымал. Ол масса-энергия эквиваленттілігінің формуласы {{nowrap|1=[[E=mc2|''E'' = ''mc''²]]}} ойлап тапқандығымен әлемге әйгілі. [[1921]] жылы "теориялық физикаға қосқан үлесі үшін, фотоэлектрлі эффект заңын ашқандығы үшін, кванттық теорияның дамуына қарай қадамдары үшін" физикадан [[Нобель сыйлығы]]ның иегері атанды. Атақты ойшыл және қоғам қайраткері, әлемнің алдыңғы қатарлы 20-ға жуық университеттерінің құрметті профессоры, [[КСРО]] Ғылым Академиясының шетелдік құрметті мүшесі. Эйнштейннің басты еңбегі — ”[[Салыстырмалылық теориясы]]”. Бұдан бөлек 300-ден астам ғылыми еңбектердің, тарих, [[ғылымдар философиясы]] және [[публицистика]] саласындағы 150-дей кітап, мақалалардың авторы ретінде де танымал. Ол бiрнеше түбегейлi физикалық [[теория]]ларды жасады: * Арнайы салыстырмалылық теориясы (1905). * [[Жылу сыйымдылығы]]ның және [[фотоэффект]] [[Квант физикасы|кванттық теориясы]] * [[Бозе–Эйнштейн статистикасы|Бозе Эйнштейн]] кванттық статистикасы. * Броун қозғалысының статистикалық теориясы, флуктуациялардың теориясына негiзін салған. 1933 жылы [[Адольф Гитлер]] билік басына келгеннен сәтте, Америкада жүрген. Еврей ұлтының өкілі болғандықтан, Берлин ғылымдар академиясына, профессор болып жасап жүрген жеріне, қайта орала алмаған. АҚШ-та қалып, 1940 жылы сол елдің азаматтығын алған. Екінші дүниежүзілік соғыс басталар тұста АҚШ Президенті Франклин Рузвельтке фашистерде "өте жойқын бомбының жаңа түрі" пайда болу қауіптілігін айтып, сол бағытта АҚШ та сондай зерттеулер жүргізу қажеттілігін ұсынған. Бұл хат Манхэттон проектісінің пайда болуына әкелген. [[Антигитлерлік коалиция]]ны қолдаса да, жаңадан ойлап табылған атомдық бөлінуді қару ретінде қолдануды қош көрмеген. Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталған соң, Эйнштейн бейбітшілікті көп насихаттауға бет бұрып, өмірінің соңын [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та өткізіп, сол жерде 1955 жылы дүние салған. == Жастық шағы == [[Сурет:Albert Einstein as a child.jpg|thumb|220px|left|Энштейн 14 жаста]] Альберт Эйнштейн 1879 жылы 14 мамырда Неміс империясының [[Ульм]] қаласында дүниеге келген. 14 жасынан [[Швейцария]]да тұрған. [[Цюрих]]тегі политехникумды бітіргеннен кейін (1900) орта мектепте сабақ берді, кейін патент бюросында эксперт (1902 – 1909) болып қызмет атқарды. 1909 – 1911 жылы Цюрих университетінде, 1911 – 1912 жылы [[Прага]]дағы Неміс университетінде, 1912 – 1913 жылы Цюрихтегі политехникумда профессор болды. Пруссия ҒА-на сайланғаннан кейін (1913) [[Берлин]]ге көшіп келді (1914). Мұнда ол 1933 жылға дейін тұрған. 1933 жылдан өмірінің ақырына дейін Принстондағы (АҚШ) Іргелі зерттеулер институтының профессоры болып жұмыс істеді. == Ғылыми жұмыстың басы == Эйнштейннің ғылымдағы басты еңбегі – салыстырмалық теориясы. Бұл теорияның жасалуы нәтижесінде кеңістіктің, уақыттың және тартылыстың жаңа қасиеттері ашылды, олардың бір-бірімен байланыста болатындығы дәлелденді. Салыстырмалық теориясы жарық жылдамдығына жуық жылдамдықпен қозғалатын нысандар (негізінен элементар бөлшектер, ғарыштық сәулелер, т.б. ) мен күшті тартылыс өрісінде өтетін процестерді зерттеу үшін қолданылатын теор. негіз болды. Эйнштейн жарықтың кванттық теориясы, кездейсоқ процестер теориясы, магнетизм, т.б. салалар бойынша да маңызды жаңалықтар ашып, зерттеулер жүргізді. Эйнштейннің салыстырмалық теориясының тұжырымдарын сол кезде кейбір ғалымдар мойындамағанымен, қазіргі кезде ол – жалпы жұртшылық мойындаған ілімге айналды. Эйнштейн – көптеген ғылым академиялары мен ғыл. қоғамдардың мүшесі. Нобель сыйлығының иегері (1921). 1927 жылы КСРО ғылым академиясының құрметті мүшесі болып сайланды. == Альберт Эйнштейн айтқан сөздері == * ''“Дүниеде екі нәрсе шексіз: бірі — ғалам, екіншісі — адамның ақымақтығы. Бірақ біріншісіне күмәнім бар”'' * ''“Фантазия білімнен маңыздырақ. Өйткені білімнің шегі бар”'' * ''“Адамзат одан әрі өмір сүргісі келсе, онда, жаңа ойлар (түйсіктер) қажет”'' * ''“Ақшаға сатып алуға болатын дүниелер өмірдің кереметтері емес”'' * ''“Көру мен түсіну қуанышы — табиғаттың ең тамаша сыйы”'' == Мемориалдық тақталар == <gallery perrow="5" mode="slideshow"> Сурет:Home Albert Einstein 1895 Memorial.jpg|<center>Аарауда</center> Сурет:Einstein deska.jpg|<center>Прагада</center> Сурет:Gedenktafel Ehrenbergstr 33 (Dahl) Albert Einstein.JPG|<center>Берлинеде</center> Сурет:8839 - Milano - Via Bigli - Palazzo Olivazzi - Lapide Albert Einstein - Foto Giovanni Dall'Orto - 14-Apr-2007.jpg|<center>Миланда</center> Сурет:Einstein-barrakka.JPG|<center>Мальтада</center> </gallery> == Эйнштейн мекен еткен жерлер == * [[Берн]], Крамгассе көшесі (Kramgasse), 49 үй, [[1903]] - [[1905]] жылдар аралығында тұрған. Онда қазiр «Альберт Эйнштейнің үй-мұражайы» орналасқан. * [[Цюрих]], Муссонштрассе, 12 үй, [[1909]] - [[1911]] жылдар аралығында тұрған. * [[Цюрих]], Гофштрассе, 116 үй, [[1912]] - [[1914]] жылдар аралығында тұрған. * [[Берлин]], Виттельсбахерштрассе, 13 үй, [[1914]] - [[1918]] жылдар аралығында тұрған ([[1945]] жылы, осы және жоғарыда аталған ғимараттар, [[Ұлы Отан соғысы|ұлы отан соғысы]] кезінде жойылған). * [[Берлин]], Габерландштрассе, 5 үй, [[1918]] - [[1933]] жылдар аралығында тұрған. * [[Принстон]], Мерсер-стрит,112 үй, [[1933]] - [[1955]] жылдар аралығында тұрған. == Сыйлықтары == * Нью-Йорктың (1921) және Тель-Авивтың (1923) Құрметті азаматы атанды; * Маттеуччи медалісі (1921); * Немiс орденi «Еңбек сіңірген» (1923, Эйнштейн 1933 жылы бұл орденнен бас тартты); * Копли медалі (1925), «салыстырмалыллық теориясы және кванттық теорияға сіңірген еңбегі үшін»; * Алтын медаль (1926), Ұлыбритания Король астрономиялық қоғамы табыстаған; * Макс Планк атындағы медалі(1929), Германия физика қоғамы (Deutsche Physikalische Gesellschaft); * Жюль Жансанның жүлдесі(1931), Франциялық астрономиялық қоғам (Société astronomique de France); * Франклин медалі (Benjamin Franklin Medal, 1935), Franklin Institute, Philadelphia. == Фильмография == * «Альберт Эйнштейн. Өмірдің немесе ажалдың формуласы» ({{lang-en|Einstein's Equation of Life and Death}})&nbsp;— фильм, [[2005]] жылы [[BBC]] түсірген . * «Эйнштейн және Эддингтон» ({{lang-en|Einstein and Eddington}}) — фильм, [[BBC]] және [[HBO]] бірігіп түсірген, режиссер: [[Филип Мартин]]. Эйнштейннің рөлін ойнаған: [[Энди Серкис]]. == Өмірінің соңы == Денсаулығы қатты нашарлаған Эйнштейн [[1955]] жылы 18-сәуірде 76 жасында АҚШ-тың Принстон қаласында көз жұмады. Көзжұмар алдын жазған хатында: ''”Мен Жердегі тапсырмаларымды орындадым”'' деген сөзді жазған. Принстон ауруханасында жатып, көз жұмар кезінде немісше күңкілдеген екен. Алайда, оның сөздерін американдық медбике ұқпаған. Альберт Эйнштейн — американдық Time журналының “Ғасыр адамы” атағына ие болған тұлға.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том;</ref> == Отбасы == Эйнштейн Милева Маричты 1896 жылы Цюрихте, Политехникумда бірге оқып жүрген кездерінде кездестірген. Ол кезде Альберт 17, Милева 21 жаста еді. Эйнштейннің ата-анасы қарсы болғанына қарамастан, екеуі 1903 жылдың қаңтарында үйленген. Бұл суретте Эйнштейн екінші әйелі Эльзамен бірге тұр. 1917 жылы 38 жасында ойшыл ауырып қалады. Германияда соғыс жүріп жатқанда Альберт ой еңбегімен белсенді түрде айналысып, дұрыс тамақ ішпей, бауыр ауруына шалдығады. Сосын асқазан жарасы пайда болады. Ойшылға күтім көрсетуді анасы жағынан немере, әкесі жағынан шөбере әпкесі болып келетін Эльза Эйнштейн-Ловенталь өз мойнына алады. Ол өзінен үш жас үлкен, ажырасқан, екі қызы бар әйел еді. Альберт пен Эльза бала кезінен дос болып өскен, ал бұл жағдай екеуінің арасын одан әрі жақындатады. Өзінің атақты інісіне қамқорлық көрсете білген Эльза ғалым бірінші әйелі Милева Маричпен ажырасқан бойда оған тұрмысқа шығады. Ал Эльзаның екі қызын Альберт асырап алып, жақсы әке бола білген. * [[:en:Einstein family|Генеалогическое древо семьи Эйнштейн]] * [[:en:Hermann Einstein|Герман Эйнштейн]] * [[:en:Pauline Koch|Паулина Эйнштейн (Кох)]] * [[:en:Maja Einstein|Майя Эйнштейн]] * [[:en:Mileva Marić|Милева Марич]] * [[:en:Elsa Einstein|Эльза Эйнштейн]] * [[:en:Hans Albert Einstein|Ганс Альберт Эйнштейн]] * [[:en:Eduard Einstein|Эдуард Эйнштейн]] * [[:en:Lieserl Einstein|Лизерл Эйнштейн]] * [[:en:Bernhard Caesar Einstein|Бернард Сизер Эйнштейн]] * [[Карл Эйнштейн]] ==Қызықты деректер== 1952 жылы [[Израиль]] президенті Хаима Вейзманна (Chaim Weizmann) қаза тауып, Израиль премьер-министрі Давид Бен-Гурион (David Ben-Gurion) Эйнштейнге Президент тағын ұсынған. Қазіргі күнге дейін Израиль Президентін Парламент дауыс беру арқылы таңдайды. Эйнштейн бұл ұсынысқа қуанышты екенін білдіре отырып: "Израиль мемлекетінің ұсынысына ерекше қуаныштымын, өкінішке орай, оны қабылдамауға міндеттімін", - деп жауап хат жазған екен. Сонымен қатар [[1952]] жылдың 14 наурызында Сейсс атты фотограф Эйнштейннен ойланып отырған түр көрсетуін (бір деректерде, камераға қарап жымиюын) өтінеді. Бұл сөзге Эйнштейн дәл осылай тілін шығарып жауап берген. Осы әрекетімен Альберт ғалымдардың тек ой түбіне тереңдеген ойшыл ғана емес, өмірге құштар қарапайым адамдар екенін де көрсеткісі келген. Сурет жария болғаннан кейін ғалым оның ең сәтті сурет екенін мойындаған. Қоғамда қалыптасқан ғалым бейнесі туралы стереотип ойшылды мезі етсе керек. Бұл суретті Эйнштейн өз достарына жаңажылдық құттықтау хаты ретінде жіберген. Барлығы 9 түпнұсқа сурет басылып, 2009 жылы оның біреуі 74 000 долларға сатылған екен. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Физика саласындағы Нобель сыйлығы 1901—1925}} [[Санат:Ульмде туғандар]] [[Санат:Принстонда қайтыс болғандар]] [[Санат:Германия физиктері]] [[Санат:АҚШ физиктері]] [[Санат:Швейцария физиктері]] [[Санат:XX ғасыр физиктері]] [[Санат:Физикадан философия докторлары]] [[Санат:Корольдік астрономиялық қоғамы алтын медалінің иегерлері]] [[Санат:Pour le Mérite орденінің иегерлері]] [[Санат:Альберт Эйнштейн]] [[Санат:Космологтар]] [[Санат:Пацифистер]] [[Санат:Социалистер]] [[Санат:Германиядан АҚШ-қа қоныс аударғандар]] [[Санат:Вегетариандық қозғалыс белсенділері]] [[Санат:Германия филателистері]] [[Санат:АҚШ филателистері]] [[Санат:Лондон корольдік қоғамының шетелдік мүшелері]] [[Санат:Француз ғылым академиясының мүшелері]] [[Санат:Ресей ғылым академиясының (1917-1925) корреспондент мүшелері]] [[Санат:КСРО Ғылым Академиясының корреспондент мүшелері]] [[Санат:КСРО Ғылым Академиясының құрметті мүшелері]] [[Санат:АҚШ Ұлттық ғылым академиясының шетелдік мүшелері]] [[Санат:АҚШ Ұлттық ғылым академиясының мүшелері]] [[Санат:Пруссия ғылым академиясының мүшелері]] [[Санат:Геттинген ғылым академиясының мүшелері]] [[Санат:Бавария ғылым академиясының мүшелері]] [[Санат:Жапон ғылым академиясының құрметті мүшелері]] [[Санат:Үнді ұлттық ғылым академиясының шетелдік мүшелері]] [[Санат:Цюрих университеті оқытушылары]] [[Санат:Принстон университетінің профессорлары]] [[Санат:Сионизм тұлғалары]] [[Санат:Нобель сыйлығының иегерлері (Германия)]] [[Санат:Нобель сыйлығының иегерлері (Швейцария)]] [[Санат:Жюль Жансен сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Копли медалінің иегерлері]] [[Санат:Маттеуччи медалінің иегерлері]] [[Санат:Макс Планка атындағы медалдің иегерлері]] [[Санат:Бернард медалінің иегерлері]] [[Санат:Есімі физикалық өлшем бірліктеріне берілген ғалымдар]] [[Санат:Росток университетінің құрметті докторлары]] [[Санат:Принстон университетінің құрметті докторлары]] [[Санат:Оксфорд университетінің құрметті докторлары]] [[Санат:Кембридж университетінің құрметті докторлары]] [[Санат:Глазго университетінің құрметті докторлары]] [[Санат:Гарвард университетінің құрметті докторлары]] [[Санат:Париж университетінің құрметті докторлары]] [[Санат:Женева университетінің құрметті докторлары]] [[Санат:Күлі шашылған адамдар]] [[Санат:Пантеистер]] [[Санат:Почта маркаларындағы тұлғалар]] [[Санат:Ақша белгілеріндегі тұлғалар]] rnzq3mkwwsn3s6w0f36g7iaq14fc9g0 0 24632 3319757 3265268 2024-04-26T06:23:18Z Ғабитхан 158270 Дұрыстадым wikitext text/x-wiki {{TOCright}}'''Экоцид''' — [[Өсімдіктер]] немесе [[жануарлар]] дүниесін жаппай жою, [[атмосфера]], жер немесе су ресурстарын улау,сондай-ақ [[Экологиялық Апат|экологиялық апатты]] туғызған немесе туғызуы мүмкін өзге де іс-әрекеттерді жасау — он жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.<ref>Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6</ref> == [[Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі|Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi]] == === 169-бап. Экоцид === [[Өсімдіктер әлемі|Өсiмдiктер әлемін]] немесе [[Жануарлар дүниесі|жануарлар дүниесiн]] жаппай жою, [[Атмосфераның ластануы|атмосфераны]], жер немесе [[Су ресурстары экологиясы|су ресурстарын улау]], сондай-ақ экологиялық [[Зілзала|зілзаланы]] немесе төтенше экологиялық ахуал туғызған немесе туғызуы мүмкiн өзге де әрекеттердi жасау [[Қазақстан республикасының азаматтығы туралы заңы|Қазақстан Республикасының азаматтығынан]] айыра отырып немесе онсыз, он жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады. <ref>https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000226</ref> == Этимология == Ежелгі [[Грек тілі|грек тілінде]] «эко» деген — үй, ал ''cide'' [[Ағылшын тілі|ағылшын тілінінен]] ''өлтіру'' деп аударылады. Экоцид — жануар мен өсімдіктерді жаппай қыру не қырылуына жағдай жасау, су мен ауаны ластау, экологиялық апатқа түрткі болған кез келген әрекет. Бұл термин 1970 жылы АҚШ [[Вьетнам соғысы|Вьетнамдағы соғысқа]] араласқанда пайда болған еді. Жұрт [[Вашингтон|Вашингтонның]] соғыста 2 миллион гектар тропикалық орманның жойылуына түрткі болған химиялық зат — [[Дефолианттар|дефолиант]] қолданғанын сынады. Халықаралық экобелсенділер мен құқық қорғаушылар экоцид Халықаралық қылмыстық сот қарайтын қылмыстар тізіміне қосылсын деп талап етуде. Бұл тізімге әзірге [[геноцид]], адамзатқа қарсы қылмыс, соғыстағы қылмыс пен әскери агрессия кіреді. <ref>https://masa.media/kz/site/words/141</ref> Бірнеше мемлекетте экоцид жасағандар қылмыстық жауапқа тартылады. [[Қазақстан|Қазақстанда]] экологиялық апатқа түрткі болғандар 15 жылға дейінгі мерзімге қамалады әрі азаматтықтан айырылады.<ref>https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31317962&pos=1865;-49#pos=1865;-49</ref> == Қазақстандағы экологиялық дағдарыстар == [[Сурет:Aral Sea 1989-2008.jpg|нобай|300x300 нүкте|Арал теңізінің шөлейттенуі]] '''[[Арал теңізі|Арал теңізі:]]''' ХХ ғасырдың екінші жартысы Қазақстандағы және әлемдегі ең ауыр экологиялық апаттардың бірі - Арал теңізінің жойылуының куәсі болды. Ауылшаруашылық жерлерін суару үшін су ресурстарын дұрыс басқармағандықтан, теңіздегі су деңгейі айтарлықтай төмендеп, экожүйенің бұзылуына және теңіз аймағының айтарлықтай қысқаруына әкелді. [[Сурет:Operation Upshot-Knothole - Badger 001.jpg|нобай|300x300 нүкте|Семей полигонындағы ядролық саңырауқұлақ]] '''[[Семей полигоны|Семей ядролық сынақ полигоны:]]''' Семей ядролық полигоны 1949-1989 жылдар аралығында кеңестік ядролық сынақтар өткізудің негізгі орны болды. Бұл радиацияның қатты ластануына және жергілікті тұрғындардың денсаулығына кері әсерін тигізді. [[Жезқазған кен-металлургия комбинаты|Жезқазған кеніші:]] Жезқазған кеніші - Қазақстандағы ең ірі уран кен орындарының бірі. Шахтаның дұрыс жұмыс істемеуіне және ластануды бақылаудың жеткіліксіздігіне байланысты қоршаған аудандарда айтарлықтай радиоактивті ластану болды. '''Атырау облысындағы мұнай құбырындағы апат:''' 2016 жылы "Атырау-Самара" мұнай құбырында апат орын алды, бұл мұнай төгілуіне және Жайық өзенінің ластануына әкелді. Бұл өзеннің экожүйесіне және оның айналасындағы аумақтарға үлкен әсер етті. '''[[Балқаш көлі|Балқаш көліндегі]] экоцид:''' 2016 жылы әлемдегі ең ірі тұщы су қоймаларының бірі-Балқаш көлінде экологиялық дағдарыс болды. Аймақтағы ірі тау-кен кәсіпорындарын дұрыс пайдаланбау арқылы көлді қоректендіретін өзендер ауыр металдармен және химиялық заттармен ластанған. Бұл көлдің экожүйесіне қауіп төндірді және оның биоәртүрлілігін жойды. '''Қаратау өңіріндегі экологиялық дағдарыс:''' 2019 жылы [[Жамбыл облысы|Жамбыл облысы,]] [[Қаратау ауданы|Қаратау ауданындағы]] қалдықтарды кәдеге жарату полигондарында бірқатар өрттер мен қауіпті заттар шығарындылары орын алды. Өрттер бірнеше аптаға созылды және бұл атмосфераға көптеген улы заттардың бөлінуіне, топырақ пен судың ластануына әкелді. Нәтижесінде қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына айтарлықтай зиян келтірілді. '''[[Іле өзені|Іле өзенінің]] ластануы:''' 2018 жылы шекараның [[Қытай]] жағындағы апат салдарынан мұнай мен химиялық қалдықтарды қоса алғанда, ластаушы заттар Қазақстан арқылы өтетін Іле өзеніне түсті. Бұл өзеннің айтарлықтай ластануына, су биоресурстары мен экожүйелеріне қауіп төндірді және жергілікті халық пайдаланатын тұщы суға әсер етті. '''Ақмола химия зауыты:''' 1999 жылы Шымкент қаласындағы Ақмола химия зауытында экологиялық апат болды. Зауыттағы апат хлор мен фосфорорганикалық қосылыстарды қоса алғанда, химиялық заттардың едәуір мөлшерін шығарды. Бұл зауыттың айналасындағы атмосфераның, Топырақтың және су объектілерінің ластануына әкеліп соқтырды және жергілікті халықтың денсаулығына үлкен қауіп төндірді. '''[[Каспий теңізінің экологиялық проблеммалары|Каспий теңізіндегі мұнайдың төгілуі]]:''' 2012 жылы Каспий теңізінде мұнай платформасындағы апат салдарынан мұнайдың төгілуі болды. Теңізге мұнайдың көп мөлшері лақтырылды, бұл судың қатты ластануына және теңіз экожүйелеріне қауіп төндірді. Бұл экологиялық апат балық ресурстарына және оның айналасындағы жағалау аймақтарына кері әсерін тигізді. '''[[Қызылорда]] қаласындағы радиоактивті қалдықтар үйіндісі:''' 1999 жылы Қызылорда облысында құрамында уран шлактары мен басқа да радиоактивті заттар бар радиоактивті қалдықтардың заңсыз қоймасы табылды. Бұл полигон аймағында адамдардың денсаулығы мен қоршаған ортаға ықтимал қауіп төндірді. Радиоактивті материалдарды тазарту және дұрыс өңдеу үшін шаралар қабылданды. '''[[Арыс трагедиясы]]:''' [[Арыс қаласы|Арыс қаласында]] төтенше жағдайға алып келген және өңірдің экологиясына елеулі әсер еткен бірқатар жарылыстар болды. Бұл жарылыстарды экологиялық апат деп санауға болады, өйткені олар қоршаған ортаның айтарлықтай ластануына әкеліп соқтырды және адамдар мен жануарлардың денсаулығына қауіп төндірді. Жарылыстардан қоршаған су ресурстары да зардап шекті. Атмосфераға зиянды химиялық заттардың шығарындылары су бетіне түсіп, өзен жүйелеріне еніп, су объектілерін ластап, балық қоры мен басқа да су организмдеріне қауіп төндіруі мүмкін. Бұл су сапасының ұзақ мерзімді нашарлауына және аймақтағы биоәртүрліліктің төмендеуіне әкелуі мүмкін. '''Арыс экологиялық апаты:''' 2019 жылы Қазақстанның Түркістан облысындағы Арыс қаласы қатты жаңбырдан туындаған су тасқынына тап болды. Су тасқыны су қоймаларының біріндегі бөгеттің бұзылуына және жергілікті шаруашылық нысандарынан ластанған сулардың төгілуіне әкелді. Нәтижесінде топырақ, су және жағалау ресурстары ластанып, аймақтағы жануарлар мен өсімдіктер әлемі зардап шекті. '''Жайық өзенінің ластануы:''' 2018 жылы Қазақстан мен Ресей шекарасына жақын Орал өзеніне мұнай төгілді. Төгілу құбырдағы апатқа байланысты болды, бұл өзен мен қоршаған ортаның ластануына әкелді. Бұл өзен бойындағы балық ресурстарына, өсімдіктерге және жануарлар әлеміне айтарлықтай зиян келтірді. '''"Ақбөкен" полигонындағы экологиялық апат:''' 2015 жылы Қызылорда облысындағы "ақбөкен" полигонында өрт болып, нәтижесінде медициналық техника қалдықтары мен басқа да қауіпті қалдықтар өртенді. Өрт бірнеше күнге созылды, нәтижесінде қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына қауіп төндіретін улы заттар атмосфераға шығарылды. '''Ақтаудағы химия зауытының жарылысы:''' 2018 жылы Ақтау қаласындағы химия зауытында өртпен қатар жүретін қуатты жарылыс болды. Жарылыс атмосфераға қауіпті химиялық заттарды, соның ішінде аммиак пен күкірт қышқылын шығарды. Бұл ауаның ластануына және халықтың денсаулығына қауіп төндірді, сонымен қатар қоршаған табиғи ортаның жойылуына әкелді. '''Батыс Қазақстандағы мұнай құбырындағы апат:''' 2016 жылы Батыс Қазақстандағы мұнай құбырында апат болды, нәтижесінде мұнай төгілді. Мұнайдың үлкен көлемі қоршаған су ресурстарына, соның ішінде өзендер мен көлдерге түсіп, экожүйе мен балық ресурстарына үлкен зиян келтірді. '''Теміртаудағы металлургиялық кәсіпорындардан атмосфераның ластануы:''' Қарағанды облысында орналасқан Теміртау қаласы Қазақстанның ірі өнеркәсіп орталықтарының бірі болып табылады. Теміртаудағы металлургия кәсіпорындарынан ауыр металдар мен басқа да қауіпті заттардың шығарындылары атмосфераның айтарлықтай ластануына алып келеді, бұл халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаға теріс әсер етеді. [[Абай облысындағы өрт|Абай облысындағы өрт:]] Өрт салдарынан 60 000 гектра орман толығымен жанып кетті. Орман жануарлары мен өсімдіктері зардап шегіп, үлкен мөлшерде атмосфера ластнады. == Экоцид мысалдары == === [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тағы бизонды жою === [[19 ғасыр|19 ғасырдың]] аяғында Америка Құрама Штаттарында Үкіметке тиімді болатын бизондарды мақсатты түрде жою басталды. Бұл экоцидтің негізгі мақсаты Солтүстік Американың далалық үндістерін негізгі азық-түлік базасынан айыру болды (бизон олардың негізгі қоректену көзі болды). 50 жылдан астам уақыт ішінде [[Солтүстік Америка|Солтүстік Америкадағы]] бизон популяциясы 80 миллионнан бірнеше жүзге дейін азайды. [[Сурет:Agent Orange Cropdusting.jpg|нобай|300x300 нүкте|C-123 provider ұшақтарынан дефолиант бүрку. Оңтүстік Вьетнам, 1966 ж]] '''[[Вьетнам соғысы|АҚШ-тың Вьетнамдағы әрекеті]]''' ХХ ғасырдың ортасында Вьетнам соғысы кезінде АҚШ Қарулы Күштері [[Камбоджа]] мен [[Вьетнам]] территориясына 100 мың тоннадан астам дефолиант шашып жіберді. Осы экоцид актісінің нәтижесінде 2 миллион гектардан астам тропикалық ормандар, сондай-ақ Вьетнамның ауылшаруашылық жерлерінің шамамен 43% жойылды. Ластанған аумақта орман іс жүзінде қалпына келтірілмейді, құстардың 160 түрінің 20-дан азы қалды. === [[Ирактың Кувейтке басып кіруі|Ирактың Кувейттегі әрекеттері]] === [[Парсы шығанағы]] соғысы кезінде 1200-ден астам мұнай ұңғымалары жарылды. Тәулігіне 1 миллион тоннадан астам мұнай жанып, атмосфераға 80 тоннадан астам көмірқышқыл газы, 100 мың тонна күйе және 50 мың тонна күкірт диоксиді шығарылды. Кувейт танкерлерін су басу салдарынан Парсы шығанағына 400 тоннадан астам мұнай құйылды. Іргелес аумаққа үлкен зиян келтірілді. <ref>https://qyzyq.kz/answers/chto/2-chto-takoe-jekocid.html</ref> [[Сурет:Wildefires in Siberia in 2012.JPG|нобай|300x300 нүкте|2012 жылғы [[Сібір|Сібірдегі]] өрт]] === [[Амазонкадағы орман өрттері]] === Амазонкадағы орман өрттері-бұл жергілікті тұрғындар ауылшаруашылық жерлеріне орманды және бұталы жерлерді тазарту мақсатында әдейі ұйымдастырған, сондай-ақ бұрын қол жетімсіз (заңды және іс жүзінде) орман алқаптарын пайдалануды жеңілдету мақсатында жасалған өрттер. Бүкіл [[Бразилия|Бразилиядағы]] экологиялық жағдайдың нашарлауы 2019 жылы болды. === [[Сібірдегі орман өрттері]] === 2019 жылғы орман өрттеріне тікелей байланысты [[Ресей Федерациясы]] 2006 жылы Орман кодексін қабылдады, ол ағаш кесу және тау-кен өнеркәсібінің басқа секторларына бұрын қол жетімсіз орман учаскелеріне кіруге мүмкіндік берді, сонымен қатар іс жүзінде ормандарды өртегені үшін ешқандай жазаның болмауы. Сібірдегі орман өрттерінің едәуір бөлігі кеңестік ауылшаруашылық жерлерін қайта пайдалануға беруді ынталандыратын қолданыстағы заңнаманың шарттарынан туындайды, әдетте нақты жағдайларда жабайы өсімдіктердің жаппай заңсыз өртенуімен бірге жүреді. Жалпы Ресей Федерациясының аумағында ауылшаруашылық сарайлары барлық маусымдық сипатқа ие, тек терең қысты қоспағанда == [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|Біріккен Ұлттар ұйымының]] көзқарасы == [[Сурет:ENMOD Convention parties.svg|нобай|400x400 нүкте|Конвенцияға қатысушы елдер жасыл түспен, қол қойған елдер сары түспен, ал Конвенцияға қол қоймаған мемлекеттер қызыл түспен белгіленген әлем картасы]] Табиғи ортаға әсер ету құралдарын әскери немесе кез келген өзге де дұшпандық пайдалануға тыйым салу туралы Конвенция - Ол соғыс құралы ретінде табиғи ортаны дұшпандық пайдалануға тыйым салады. Оған өте маңызды қосымша-қарулы қақтығыс кезінде табиғи ортаға зиян келтіруге тікелей тыйым салатын 1949 жылғы [[Женева конвенциялары|Женева конвенцияларына]] 1977 жылғы Қосымша I Хаттаманың ережелері. Қарулы қақтығыс жағдайында табиғи ортаны қорғау тікелей нысанда болмаса да, халықаралық гуманитарлық құқықтың басқа да нормалары мен қағидаттарында көзделеді''':''' === I Бап === # Осы Конвенцияға қатысушы әрбір мемлекет кез келген басқа Қатысушы мемлекетке залал келтіру, залал келтіру немесе зиян келтіру тәсілдері ретінде кең, ұзақ мерзімді немесе елеулі салдары бар табиғи ортаға әсер ету құралдарын әскери немесе кез келген өзге де дұшпандық пайдалануға жүгінбеуге міндеттенеді. # Осы Конвенцияға қатысушы әрбір мемлекет кез келген мемлекетке, мемлекеттер тобына немесе халықаралық ұйымға осы баптың 1-тармағының ережелеріне қайшы келетін қызметті жүзеге асыруға көмектеспеуге, көтермелемеуге және ынталандырмауға міндеттенеді. === II бап === # I бапта қолданылатын "табиғи ортаға әсер ету құралдары" термині жердің биотасын, литосферасын, гидросферасын және атмосферасын немесе ғарыш кеңістігін қоса алғанда, динамикасын, құрамын немесе құрылымын — табиғи процестерді әдейі басқару арқылы өзгертуге арналған кез келген құралдарды білдіреді. === '''III бап''' === # Осы Конвенцияның ережелері табиғи ортаға әсер ету құралдарын бейбіт мақсатта пайдалануға кедергі келтірмейді және мұндай пайдалануға қатысты жалпыға бірдей танылған қағидаттар мен халықаралық құқықтың қолданылатын қағидаларын қозғамайды. # Осы Конвенцияға қатысушы мемлекеттер табиғи ортаға әсер ету құралдарын бейбіт мақсатта пайдалану туралы ғылыми және техникалық ақпараттың барынша толық алмасуына ықпал етуге міндеттенеді және осындай алмасуға қатысуға құқылы. Мұны жеке-жеке немесе басқа мемлекеттермен немесе халықаралық ұйымдармен бірлесіп жасай алатын қатысушы мемлекеттер әлемнің дамушы аудандарының қажеттіліктерін тиісті түрде ескере отырып, қоршаған ортаны сақтау, жақсарту және бейбіт пайдалану саласындағы Халықаралық экономикалық және ғылыми ынтымақтастыққа үлес қосатын болады. === '''VII бап''' === # Осы Конвенция мерзімсіз болып табылады. <ref>https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/hostenv.shtml</ref> == Халықаралық қылмыстық сот == Халықаралық заңгерлер тобы бұл қылмыстың анықтамасын және "''экожүйелерді жаппай, жүйелі немесе кең көлемде жою жағдайында''" құқық бұзушыны қудалайтын құқықтық нормаларды әзірлеуде. Жоба [[Еуропа елдері|Еуропа елдерінің]] қолдауына ие болды. 2019 жылдың желтоқсанында Гаагадағы Халықаралық қылмыстық сотта [[Еуропа одағы|Еуроодақтағы]] Вануату елшісі радикалды ұсыныс енгізді: қоршаған ортаға зақым келтіруді қылмыс деп тануды ұсынды. [[Вануату]] – Тынық мұхиттың оңтүстігіндегі кішігірім аралтекті мемлекет. Бұл елде теңіз деңгейі көтерілу қаупі өте жоғары. Климат өзгерісі елдегі шарасыз және экзистенциалды дағдарыс болып есептеледі, алайда теңіз температурасының көтерілуіне әсер еткен факторлар. Мәселен, пайдалы қазбаны өртеу, өзге штаттардың рұқсатымен басқа елдерге қызмет көрсету үшін жасалған еді. Вануату сияқты кіші аралдық мемлекеттер әлдеқашан ірі, алпауыт елдерді өз қалдықтарын қысқартуға шақырған, алайда өзгеріс тым баяу жүрген. Сол себепті елші Джон Лихт мұны тек сөз жүзінде айып қоймай, заңдастырудың кезі келген шығар деп есептейді. Оның сөзінше, Халықаралық қылмыстық сот қабылдаған Рим статуты келісіміне экоцид құраушы әрекеттерді криминалдастыруды енгізу керек. Халықаралық қылмыстық қазір экологиялық қылмыстар үшін қылмыстық іс қозғай алғанымен, бұл тек жоғарыда аталған негізгі қылмыс аясында ғана жасалады. Ол бейбіт заманда жасалған іс болып, қылмыстық жазаға тартыла қоймайды. Ал, кейбір елдерде мұндай залалдың алдын алудың жеке ережелері мен нормалары бекітілген. Экоцид жақтаушылары ғаламдық заң қабылданбайынша, қоршаған жаппай залал келтіру жалғаса беретінін айтуда. Егер Рим статутына экоцид қылмысы қосылар болса, қоршаған ортаға зиян келтіріп, кінәлі деп танылғандар қамау, сот ісі, түрмеде отырумен бетпе-бет келеді. <ref>https://www.bbc.com/future/article/20201105-what-is-ecocide</ref> == Экоцид өзге елдерде == === {{Байрақ|Ресей}} === Ресейдің Қылмыстық кодексі экоцидті "өсімдіктер мен жануарлар әлемін жаппай жою, атмосфераны немесе су ресурстарын улану" немесе экологиялық апатқа әкелетін басқа әрекеттер ретінде анықтайды. 12 жылдан 20 жылға дейін бас бостандығынан айыруға жазаланады. === {{Байрақ|АҚШ}} === АҚШ-та экологиялық қылмыстар айыппұлмен немесе бас бостандығынан айырумен жазаланады. Мексика шығанағындағы 473 миллион литр мұнайдың төгілуі үшін 2010 жылы британдық British Petroleum мұнай компаниясы 20,8 миллиард доллар төледі. === {{Байрақ|Германия}} === Германияда су объектілерінің, ауаның және топырақтың ластануы сияқты қоршаған ортаға қарсы қылмыстар үшін 5 жылға дейін, ал аса ауыр жағдайларда 10 жылға дейін жаза қарастырылған. Абайсызда жасалған қылмыстар 3 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін. === {{Байрақ|Жапония}} === Жапонияда 2011 жылғы апаттан кейін Фукусимадағы атом электр станциясында жер сілкінісі мен цунами реакторы жарылған кезде экологияны бақылау шаралары айтарлықтай күшейтілді. Ластануды және радиоактивті заттардың құрамын анықтау үшін күн сайын су, топырақ және ауа талдауы жүргізіледі. === {{Байрақ|Қытай}} === 2015 жылы [[Қытай|Қытайда]] мемлекетке экологиялық ортаны бұзғаны үшін кәсіпорындарға шектеусіз айыппұл салуға мүмкіндік беретін заң күшіне енді. <ref>https://www.mn.ru/smart/ekoczid-mezhdunarodnyj-ugolovnyj-sud-budet-rassmatrivat-dela-ob-ushherbe-prirode</ref> ==Дереккөздер== {{Дереккөздер}} [[Санат:Құқық]] [[Санат:Заң]] 17h03l9axcbqjhg2kwg801chlp4t3j9 3319775 3319757 2024-04-26T07:42:37Z Нурасылл 125788 wikitext text/x-wiki {{TOCright}}'''Экоцид''' — [[Өсімдіктер]] немесе [[жануарлар]] дүниесін жаппай жою, [[атмосфера]], жер немесе су ресурстарын улау,сондай-ақ [[Экологиялық Апат|экологиялық апатты]] туғызған немесе туғызуы мүмкін өзге де іс-әрекеттерді жасау — он жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.<ref>Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6</ref> == [[Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі|Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi]] == === 169-бап. Экоцид === [[Өсімдіктер әлемі|Өсiмдiктер әлемін]] немесе [[Жануарлар дүниесі|жануарлар дүниесiн]] жаппай жою, [[Атмосфераның ластануы|атмосфераны]], жер немесе [[Су ресурстары экологиясы|су ресурстарын улау]], сондай-ақ экологиялық [[Жер сілкіну|зілзаланы]] немесе төтенше экологиялық ахуал туғызған немесе туғызуы мүмкiн өзге де әрекеттердi жасау [[Қазақстан республикасының азаматтығы туралы заңы|Қазақстан Республикасының азаматтығынан]] айыра отырып немесе онсыз, он жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады. <ref>https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000226</ref> == Этимология == Ежелгі [[Грек тілі|грек тілінде]] «эко» деген — үй, ал ''cide'' [[Ағылшын тілі|ағылшын тілінінен]] ''өлтіру'' деп аударылады. Экоцид — жануар мен өсімдіктерді жаппай қыру не қырылуына жағдай жасау, су мен ауаны ластау, экологиялық апатқа түрткі болған кез келген әрекет. Бұл термин 1970 жылы АҚШ [[Вьетнам соғысы|Вьетнамдағы соғысқа]] араласқанда пайда болған еді. Жұрт [[Вашингтон|Вашингтонның]] соғыста 2 миллион гектар тропикалық орманның жойылуына түрткі болған химиялық зат — [[Дефолианттар|дефолиант]] қолданғанын сынады. Халықаралық экобелсенділер мен құқық қорғаушылар экоцид Халықаралық қылмыстық сот қарайтын қылмыстар тізіміне қосылсын деп талап етуде. Бұл тізімге әзірге [[геноцид]], адамзатқа қарсы қылмыс, соғыстағы қылмыс пен әскери агрессия кіреді. <ref>https://masa.media/kz/site/words/141</ref> Бірнеше мемлекетте экоцид жасағандар қылмыстық жауапқа тартылады. [[Қазақстан|Қазақстанда]] экологиялық апатқа түрткі болғандар 15 жылға дейінгі мерзімге қамалады әрі азаматтықтан айырылады.<ref>https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31317962&pos=1865;-49#pos=1865;-49</ref> == Қазақстандағы экологиялық дағдарыстар == [[Сурет:Aral Sea 1989-2008.jpg|нобай|300x300 нүкте|Арал теңізінің шөлейттенуі]] '''[[Арал теңізі|Арал теңізі:]]''' ХХ ғасырдың екінші жартысы Қазақстандағы және әлемдегі ең ауыр экологиялық апаттардың бірі - Арал теңізінің жойылуының куәсі болды. Ауылшаруашылық жерлерін суару үшін су ресурстарын дұрыс басқармағандықтан, теңіздегі су деңгейі айтарлықтай төмендеп, экожүйенің бұзылуына және теңіз аймағының айтарлықтай қысқаруына әкелді. [[Сурет:Operation Upshot-Knothole - Badger 001.jpg|нобай|300x300 нүкте|Семей полигонындағы ядролық саңырауқұлақ]] '''[[Семей полигоны|Семей ядролық сынақ полигоны:]]''' Семей ядролық полигоны 1949-1989 жылдар аралығында кеңестік ядролық сынақтар өткізудің негізгі орны болды. Бұл радиацияның қатты ластануына және жергілікті тұрғындардың денсаулығына кері әсерін тигізді. [[Жезқазған кен-металлургия комбинаты|Жезқазған кеніші:]] Жезқазған кеніші - Қазақстандағы ең ірі уран кен орындарының бірі. Шахтаның дұрыс жұмыс істемеуіне және ластануды бақылаудың жеткіліксіздігіне байланысты қоршаған аудандарда айтарлықтай радиоактивті ластану болды. '''Атырау облысындағы мұнай құбырындағы апат:''' 2016 жылы "Атырау-Самара" мұнай құбырында апат орын алды, бұл мұнай төгілуіне және Жайық өзенінің ластануына әкелді. Бұл өзеннің экожүйесіне және оның айналасындағы аумақтарға үлкен әсер етті. '''[[Балқаш көлі|Балқаш көліндегі]] экоцид:''' 2016 жылы әлемдегі ең ірі тұщы су қоймаларының бірі-Балқаш көлінде экологиялық дағдарыс болды. Аймақтағы ірі тау-кен кәсіпорындарын дұрыс пайдаланбау арқылы көлді қоректендіретін өзендер ауыр металдармен және химиялық заттармен ластанған. Бұл көлдің экожүйесіне қауіп төндірді және оның биоәртүрлілігін жойды. '''Қаратау өңіріндегі экологиялық дағдарыс:''' 2019 жылы [[Жамбыл облысы|Жамбыл облысы,]] [[Қаратау ауданы|Қаратау ауданындағы]] қалдықтарды кәдеге жарату полигондарында бірқатар өрттер мен қауіпті заттар шығарындылары орын алды. Өрттер бірнеше аптаға созылды және бұл атмосфераға көптеген улы заттардың бөлінуіне, топырақ пен судың ластануына әкелді. Нәтижесінде қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына айтарлықтай зиян келтірілді. '''[[Іле өзені|Іле өзенінің]] ластануы:''' 2018 жылы шекараның [[Қытай]] жағындағы апат салдарынан мұнай мен химиялық қалдықтарды қоса алғанда, ластаушы заттар Қазақстан арқылы өтетін Іле өзеніне түсті. Бұл өзеннің айтарлықтай ластануына, су биоресурстары мен экожүйелеріне қауіп төндірді және жергілікті халық пайдаланатын тұщы суға әсер етті. '''Ақмола химия зауыты:''' 1999 жылы Шымкент қаласындағы Ақмола химия зауытында экологиялық апат болды. Зауыттағы апат хлор мен фосфорорганикалық қосылыстарды қоса алғанда, химиялық заттардың едәуір мөлшерін шығарды. Бұл зауыттың айналасындағы атмосфераның, Топырақтың және су объектілерінің ластануына әкеліп соқтырды және жергілікті халықтың денсаулығына үлкен қауіп төндірді. '''[[Каспий теңізінің экологиялық проблеммалары|Каспий теңізіндегі мұнайдың төгілуі]]:''' 2012 жылы Каспий теңізінде мұнай платформасындағы апат салдарынан мұнайдың төгілуі болды. Теңізге мұнайдың көп мөлшері лақтырылды, бұл судың қатты ластануына және теңіз экожүйелеріне қауіп төндірді. Бұл экологиялық апат балық ресурстарына және оның айналасындағы жағалау аймақтарына кері әсерін тигізді. '''[[Қызылорда]] қаласындағы радиоактивті қалдықтар үйіндісі:''' 1999 жылы Қызылорда облысында құрамында уран шлактары мен басқа да радиоактивті заттар бар радиоактивті қалдықтардың заңсыз қоймасы табылды. Бұл полигон аймағында адамдардың денсаулығы мен қоршаған ортаға ықтимал қауіп төндірді. Радиоактивті материалдарды тазарту және дұрыс өңдеу үшін шаралар қабылданды. '''[[Арыс трагедиясы]]:''' [[Арыс қаласы|Арыс қаласында]] төтенше жағдайға алып келген және өңірдің экологиясына елеулі әсер еткен бірқатар жарылыстар болды. Бұл жарылыстарды экологиялық апат деп санауға болады, өйткені олар қоршаған ортаның айтарлықтай ластануына әкеліп соқтырды және адамдар мен жануарлардың денсаулығына қауіп төндірді. Жарылыстардан қоршаған су ресурстары да зардап шекті. Атмосфераға зиянды химиялық заттардың шығарындылары су бетіне түсіп, өзен жүйелеріне еніп, су объектілерін ластап, балық қоры мен басқа да су организмдеріне қауіп төндіруі мүмкін. Бұл су сапасының ұзақ мерзімді нашарлауына және аймақтағы биоәртүрліліктің төмендеуіне әкелуі мүмкін. '''Арыс экологиялық апаты:''' 2019 жылы Қазақстанның Түркістан облысындағы Арыс қаласы қатты жаңбырдан туындаған су тасқынына тап болды. Су тасқыны су қоймаларының біріндегі бөгеттің бұзылуына және жергілікті шаруашылық нысандарынан ластанған сулардың төгілуіне әкелді. Нәтижесінде топырақ, су және жағалау ресурстары ластанып, аймақтағы жануарлар мен өсімдіктер әлемі зардап шекті. '''Жайық өзенінің ластануы:''' 2018 жылы Қазақстан мен Ресей шекарасына жақын Орал өзеніне мұнай төгілді. Төгілу құбырдағы апатқа байланысты болды, бұл өзен мен қоршаған ортаның ластануына әкелді. Бұл өзен бойындағы балық ресурстарына, өсімдіктерге және жануарлар әлеміне айтарлықтай зиян келтірді. '''"Ақбөкен" полигонындағы экологиялық апат:''' 2015 жылы Қызылорда облысындағы "ақбөкен" полигонында өрт болып, нәтижесінде медициналық техника қалдықтары мен басқа да қауіпті қалдықтар өртенді. Өрт бірнеше күнге созылды, нәтижесінде қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына қауіп төндіретін улы заттар атмосфераға шығарылды. '''Ақтаудағы химия зауытының жарылысы:''' 2018 жылы Ақтау қаласындағы химия зауытында өртпен қатар жүретін қуатты жарылыс болды. Жарылыс атмосфераға қауіпті химиялық заттарды, соның ішінде аммиак пен күкірт қышқылын шығарды. Бұл ауаның ластануына және халықтың денсаулығына қауіп төндірді, сонымен қатар қоршаған табиғи ортаның жойылуына әкелді. '''Батыс Қазақстандағы мұнай құбырындағы апат:''' 2016 жылы Батыс Қазақстандағы мұнай құбырында апат болды, нәтижесінде мұнай төгілді. Мұнайдың үлкен көлемі қоршаған су ресурстарына, соның ішінде өзендер мен көлдерге түсіп, экожүйе мен балық ресурстарына үлкен зиян келтірді. '''Теміртаудағы металлургиялық кәсіпорындардан атмосфераның ластануы:''' Қарағанды облысында орналасқан Теміртау қаласы Қазақстанның ірі өнеркәсіп орталықтарының бірі болып табылады. Теміртаудағы металлургия кәсіпорындарынан ауыр металдар мен басқа да қауіпті заттардың шығарындылары атмосфераның айтарлықтай ластануына алып келеді, бұл халықтың денсаулығы мен қоршаған ортаға теріс әсер етеді. [[Абай облысындағы өрт|Абай облысындағы өрт:]] Өрт салдарынан 60 000 гектра орман толығымен жанып кетті. Орман жануарлары мен өсімдіктері зардап шегіп, үлкен мөлшерде атмосфера ластнады. == Экоцид мысалдары == === [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тағы бизонды жою === [[19 ғасыр|19 ғасырдың]] аяғында Америка Құрама Штаттарында Үкіметке тиімді болатын бизондарды мақсатты түрде жою басталды. Бұл экоцидтің негізгі мақсаты Солтүстік Американың далалық үндістерін негізгі азық-түлік базасынан айыру болды (бизон олардың негізгі қоректену көзі болды). 50 жылдан астам уақыт ішінде [[Солтүстік Америка|Солтүстік Америкадағы]] бизон популяциясы 80 миллионнан бірнеше жүзге дейін азайды. [[Сурет:Agent Orange Cropdusting.jpg|нобай|300x300 нүкте|C-123 provider ұшақтарынан дефолиант бүрку. Оңтүстік Вьетнам, 1966 ж]] '''[[Вьетнам соғысы|АҚШ-тың Вьетнамдағы әрекеті]]''' ХХ ғасырдың ортасында Вьетнам соғысы кезінде АҚШ Қарулы Күштері [[Камбоджа]] мен [[Вьетнам]] территориясына 100 мың тоннадан астам дефолиант шашып жіберді. Осы экоцид актісінің нәтижесінде 2 миллион гектардан астам тропикалық ормандар, сондай-ақ Вьетнамның ауылшаруашылық жерлерінің шамамен 43% жойылды. Ластанған аумақта орман іс жүзінде қалпына келтірілмейді, құстардың 160 түрінің 20-дан азы қалды. === [[Ирактың Кувейтке басып кіруі|Ирактың Кувейттегі әрекеттері]] === [[Парсы шығанағы]] соғысы кезінде 1200-ден астам мұнай ұңғымалары жарылды. Тәулігіне 1 миллион тоннадан астам мұнай жанып, атмосфераға 80 тоннадан астам көмірқышқыл газы, 100 мың тонна күйе және 50 мың тонна күкірт диоксиді шығарылды. Кувейт танкерлерін су басу салдарынан Парсы шығанағына 400 тоннадан астам мұнай құйылды. Іргелес аумаққа үлкен зиян келтірілді. <ref>https://qyzyq.kz/answers/chto/2-chto-takoe-jekocid.html</ref> [[Сурет:Wildefires in Siberia in 2012.JPG|нобай|300x300 нүкте|2012 жылғы [[Сібір|Сібірдегі]] өрт]] === [[Амазонкадағы орман өрттері]] === Амазонкадағы орман өрттері-бұл жергілікті тұрғындар ауылшаруашылық жерлеріне орманды және бұталы жерлерді тазарту мақсатында әдейі ұйымдастырған, сондай-ақ бұрын қол жетімсіз (заңды және іс жүзінде) орман алқаптарын пайдалануды жеңілдету мақсатында жасалған өрттер. Бүкіл [[Бразилия|Бразилиядағы]] экологиялық жағдайдың нашарлауы 2019 жылы болды. === [[Сібірдегі орман өрттері]] === 2019 жылғы орман өрттеріне тікелей байланысты [[Ресей Федерациясы]] 2006 жылы Орман кодексін қабылдады, ол ағаш кесу және тау-кен өнеркәсібінің басқа секторларына бұрын қол жетімсіз орман учаскелеріне кіруге мүмкіндік берді, сонымен қатар іс жүзінде ормандарды өртегені үшін ешқандай жазаның болмауы. Сібірдегі орман өрттерінің едәуір бөлігі кеңестік ауылшаруашылық жерлерін қайта пайдалануға беруді ынталандыратын қолданыстағы заңнаманың шарттарынан туындайды, әдетте нақты жағдайларда жабайы өсімдіктердің жаппай заңсыз өртенуімен бірге жүреді. Жалпы Ресей Федерациясының аумағында ауылшаруашылық сарайлары барлық маусымдық сипатқа ие, тек терең қысты қоспағанда == [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|Біріккен Ұлттар ұйымының]] көзқарасы == [[Сурет:ENMOD Convention parties.svg|нобай|400x400 нүкте|Конвенцияға қатысушы елдер жасыл түспен, қол қойған елдер сары түспен, ал Конвенцияға қол қоймаған мемлекеттер қызыл түспен белгіленген әлем картасы]] Табиғи ортаға әсер ету құралдарын әскери немесе кез келген өзге де дұшпандық пайдалануға тыйым салу туралы Конвенция - Ол соғыс құралы ретінде табиғи ортаны дұшпандық пайдалануға тыйым салады. Оған өте маңызды қосымша-қарулы қақтығыс кезінде табиғи ортаға зиян келтіруге тікелей тыйым салатын 1949 жылғы [[Женева конвенциялары|Женева конвенцияларына]] 1977 жылғы Қосымша I Хаттаманың ережелері. Қарулы қақтығыс жағдайында табиғи ортаны қорғау тікелей нысанда болмаса да, халықаралық гуманитарлық құқықтың басқа да нормалары мен қағидаттарында көзделеді''':''' === I Бап === # Осы Конвенцияға қатысушы әрбір мемлекет кез келген басқа Қатысушы мемлекетке залал келтіру, залал келтіру немесе зиян келтіру тәсілдері ретінде кең, ұзақ мерзімді немесе елеулі салдары бар табиғи ортаға әсер ету құралдарын әскери немесе кез келген өзге де дұшпандық пайдалануға жүгінбеуге міндеттенеді. # Осы Конвенцияға қатысушы әрбір мемлекет кез келген мемлекетке, мемлекеттер тобына немесе халықаралық ұйымға осы баптың 1-тармағының ережелеріне қайшы келетін қызметті жүзеге асыруға көмектеспеуге, көтермелемеуге және ынталандырмауға міндеттенеді. === II бап === # I бапта қолданылатын "табиғи ортаға әсер ету құралдары" термині жердің биотасын, литосферасын, гидросферасын және атмосферасын немесе ғарыш кеңістігін қоса алғанда, динамикасын, құрамын немесе құрылымын — табиғи процестерді әдейі басқару арқылы өзгертуге арналған кез келген құралдарды білдіреді. === '''III бап''' === # Осы Конвенцияның ережелері табиғи ортаға әсер ету құралдарын бейбіт мақсатта пайдалануға кедергі келтірмейді және мұндай пайдалануға қатысты жалпыға бірдей танылған қағидаттар мен халықаралық құқықтың қолданылатын қағидаларын қозғамайды. # Осы Конвенцияға қатысушы мемлекеттер табиғи ортаға әсер ету құралдарын бейбіт мақсатта пайдалану туралы ғылыми және техникалық ақпараттың барынша толық алмасуына ықпал етуге міндеттенеді және осындай алмасуға қатысуға құқылы. Мұны жеке-жеке немесе басқа мемлекеттермен немесе халықаралық ұйымдармен бірлесіп жасай алатын қатысушы мемлекеттер әлемнің дамушы аудандарының қажеттіліктерін тиісті түрде ескере отырып, қоршаған ортаны сақтау, жақсарту және бейбіт пайдалану саласындағы Халықаралық экономикалық және ғылыми ынтымақтастыққа үлес қосатын болады. === '''VII бап''' === # Осы Конвенция мерзімсіз болып табылады. <ref>https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/hostenv.shtml</ref> == Халықаралық қылмыстық сот == Халықаралық заңгерлер тобы бұл қылмыстың анықтамасын және "''экожүйелерді жаппай, жүйелі немесе кең көлемде жою жағдайында''" құқық бұзушыны қудалайтын құқықтық нормаларды әзірлеуде. Жоба [[Еуропа елдері|Еуропа елдерінің]] қолдауына ие болды. 2019 жылдың желтоқсанында Гаагадағы Халықаралық қылмыстық сотта [[Еуропа одағы|Еуроодақтағы]] Вануату елшісі радикалды ұсыныс енгізді: қоршаған ортаға зақым келтіруді қылмыс деп тануды ұсынды. [[Вануату]] – Тынық мұхиттың оңтүстігіндегі кішігірім аралтекті мемлекет. Бұл елде теңіз деңгейі көтерілу қаупі өте жоғары. Климат өзгерісі елдегі шарасыз және экзистенциалды дағдарыс болып есептеледі, алайда теңіз температурасының көтерілуіне әсер еткен факторлар. Мәселен, пайдалы қазбаны өртеу, өзге штаттардың рұқсатымен басқа елдерге қызмет көрсету үшін жасалған еді. Вануату сияқты кіші аралдық мемлекеттер әлдеқашан ірі, алпауыт елдерді өз қалдықтарын қысқартуға шақырған, алайда өзгеріс тым баяу жүрген. Сол себепті елші Джон Лихт мұны тек сөз жүзінде айып қоймай, заңдастырудың кезі келген шығар деп есептейді. Оның сөзінше, Халықаралық қылмыстық сот қабылдаған Рим статуты келісіміне экоцид құраушы әрекеттерді криминалдастыруды енгізу керек. Халықаралық қылмыстық қазір экологиялық қылмыстар үшін қылмыстық іс қозғай алғанымен, бұл тек жоғарыда аталған негізгі қылмыс аясында ғана жасалады. Ол бейбіт заманда жасалған іс болып, қылмыстық жазаға тартыла қоймайды. Ал, кейбір елдерде мұндай залалдың алдын алудың жеке ережелері мен нормалары бекітілген. Экоцид жақтаушылары ғаламдық заң қабылданбайынша, қоршаған жаппай залал келтіру жалғаса беретінін айтуда. Егер Рим статутына экоцид қылмысы қосылар болса, қоршаған ортаға зиян келтіріп, кінәлі деп танылғандар қамау, сот ісі, түрмеде отырумен бетпе-бет келеді. <ref>https://www.bbc.com/future/article/20201105-what-is-ecocide</ref> == Экоцид өзге елдерде == === {{Байрақ|Ресей}} === Ресейдің Қылмыстық кодексі экоцидті "өсімдіктер мен жануарлар әлемін жаппай жою, атмосфераны немесе су ресурстарын улану" немесе экологиялық апатқа әкелетін басқа әрекеттер ретінде анықтайды. 12 жылдан 20 жылға дейін бас бостандығынан айыруға жазаланады. === {{Байрақ|АҚШ}} === АҚШ-та экологиялық қылмыстар айыппұлмен немесе бас бостандығынан айырумен жазаланады. Мексика шығанағындағы 473 миллион литр мұнайдың төгілуі үшін 2010 жылы британдық British Petroleum мұнай компаниясы 20,8 миллиард доллар төледі. === {{Байрақ|Германия}} === Германияда су объектілерінің, ауаның және топырақтың ластануы сияқты қоршаған ортаға қарсы қылмыстар үшін 5 жылға дейін, ал аса ауыр жағдайларда 10 жылға дейін жаза қарастырылған. Абайсызда жасалған қылмыстар 3 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін. === {{Байрақ|Жапония}} === Жапонияда 2011 жылғы апаттан кейін Фукусимадағы атом электр станциясында жер сілкінісі мен цунами реакторы жарылған кезде экологияны бақылау шаралары айтарлықтай күшейтілді. Ластануды және радиоактивті заттардың құрамын анықтау үшін күн сайын су, топырақ және ауа талдауы жүргізіледі. === {{Байрақ|Қытай}} === 2015 жылы [[Қытай|Қытайда]] мемлекетке экологиялық ортаны бұзғаны үшін кәсіпорындарға шектеусіз айыппұл салуға мүмкіндік беретін заң күшіне енді. <ref>https://www.mn.ru/smart/ekoczid-mezhdunarodnyj-ugolovnyj-sud-budet-rassmatrivat-dela-ob-ushherbe-prirode</ref> ==Дереккөздер== {{Дереккөздер}} [[Санат:Құқық]] [[Санат:Заң]] 0pdtjp424s799vu2km10tltjuy7z8b3 0 24773 3319538 3223011 2024-04-25T14:13:25Z MukhanKirgizbay7 151828 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Устройство коллектора.png|thumb]] '''Энергия'''<ref>Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2</ref> ({{lang-el|energeіa }} – әсер, әрекет) – [[материя]] қозғалысының әртүрлі формасының жалпы өлшеуіші. Материя қозғалысының әртүрлі формалары бір-біріне айналып (түрленіп) отырады. 19 ғасырдың орта шенінде осы қозғалыстың барлық формалары бір-біріне белгілі бір сандық мөлшерде ғана айтылатындығы анықталды; осы жағдай “энергия” ұғымын енгізуге, яғни қозғалыстың әртүрлі физикалық формаларын бірыңғай өлшеуішпен өлшеуге мүмкіндік берді. “ Энергия” ұғымы сақталу заңына бағынады (қ. Энергияның сақталу заңы, [[Термодинамика]]). Энергия туралы түсінік мәңгілік қозғалтқыш жасаудың мүмкін еместігін дәлелдеуге байланысты пайда болды. Жұмыстың қоршаған ортадағы немесе жүйедегі белгілі бір өзгерістің (отынның жануы, судың құлауы, т.б.) нәтижесінде ғана орындалатындығы анықталды; дененің бір күйден басқа бір күйге ауысуы кезіндегі белгілі бір [[жұмыс]] істеу қабілеті оның энергиясы деп аталды. Қозғалыстың әртүрлі формасына сәйкес энергияның да бірнеше түрлері бар (мысалы, [[механикалық энергия]], химиялық энергия, [[электромагниттік энергия]], [[гравитация]]лық энергия, [[ядролық энергия]], т.б.) Физиканың даму процесінде энергия ұғымы нақтыланып әрі жалпыланып отырды. Энергия туралы ілімнің дамуындағы маңызды бір кезең үздіксіз ортадағы энергия қозғалысы мен “энергия ағыны” туралы ұғымның енгізілуі болды. Энергия ағыны деп энергия тығыздығы мен берілген ортадағы орын ауыстыру жылдамдығының көбейтіндісіне тең векторды айтады. [[Кванттық физика]]ның дамуы энергияның квантталатындығы жайлы, яғни кейбір жағдайда жүйенің энергиясы тек дискретті (үздікті) мәндерді ғана қабылдайды деген фактіні дәлелдеуге мүмкіндік берді. Мұндай жағдай мысалы, [[сәуле шығару]] энергиясына, микробөлшектердің тербеліс және айналу Энергиясына қатысты айтылады. Салыстырмалық теориясында Энергия (Е) мен масса (m) арасындағы байланыстың (Е=mс², мұндағы с – вакуумдегі [[жарық жылдамдығы]]) ашылуы физика үшін зор маңызды болды. Бұл қатыс әмбебап қатыс болып есептеледі. Сондықтан ол тіпті өте кішкентай микробөлшектің өзінде де әрқашан қозғалыстың белгілі бір түрі болатындығын көрсетеді. Мұндай қозғалыстың өлшеуіші mс2 өрнегі болады. Әсіресе бұл қатыстың ядролық энергетиканың дамуына байланысты іс жүзіндегі маңызы арта түсті. Энергия бірліктердің халықаралық жүйесінде (СИ) джоульмен, бірліктердің [[СГС]] жүйесінде эргпен өлшенеді. Ал ядролық және [[атомдық физика]]да энергияның өлшеу бірлігі ретінде [[электронвольт]] алынады.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> ==Энергияның екі түрі== Энергия екіге бөлінеді: потенциалдық және кинетикалық энергия. [[Потенциалдық энергия]] денелердің немесе дене бөліктерінің өзара алмасуынан пайда болады. Кинетикалық энергия дене қозғалысқа түскенде пайда болады. ==Кинетикалық энергия== Дененің қозғалысымен байланысты энергия '''[[кинетикалық энергия]]''' деп аталады. Денені үдету үшін орындалатын жұмыс оның кинетикалық энергиясын арттырады, ал үдетілген денемен орындалатын жұмыс оның кинетикалық энергиясының төмендеуіне әкеледі. Дененің кинетикалық энергиясы дененің жылдамдығының квадратына тура пропорционал. Кинетикалық энергия бір денеден екінші денеге беріледі, сонымен қатар ол өзінің формасын өзгертеді. Бір қалыпты қозғалатын дененің кинетикалық энергиясын динамика мен кинематика теңдеулерін қолданып,денені үдету үшін жасалынатын жұмыс ретінде анықтауға болады .<ref>http://www.bilimland.kz/kk/#lesson=10701</ref> Физикада механикалық ілгерілемелі қозғалыс басқа қозғалыс формаларына айналғанда, дененің массасы және оның жылдамдық квадраты көбейтіндісінің жартысын ''механикалық ілгерілемелі қозғалыстың өлшемі'' ретінде қабылдайды. Бұл [[физикалық шама]] дененің кинетикалық энергиясы деп аталады және E_к деп белгіленеді. <math>E_\text{k} = \frac{1}{2} mv^2</math> ==Потенциалдық энергия== '''Дененің потенциалдық энергиясы''' гравитациялық өрісте дене салмағы мен оның орналасқан биіктігінің көбейтіндісіне тең. Потенциалдық энергия белгілі бір деңгейге байланысты беріледі. Дененің энергиясының артуы мөлшері біз көтеретін биіктікпен салыстырғанда үлкен болып келетін, биіктігін анықтай алмайтын денелердің биіктігін ауырлық центрі арқылы анықтаймыз.<ref>http://www.bilimland.kz/kk/#lesson=10710</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Физика]] [[Санат:Материалдар]] [[Санат:Материалдар механикасы терминдері]] t62mwtt5q01fyof6zk1pgaxrah93c0t 0 25533 3319674 3296784 2024-04-25T22:15:10Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary b2 940-0.jpg|thumb|right|280px|АРАБЕСКТЕР: (Wilde Stämme) Мәдениетсіз тайпалар. — (Römisch) Роман. — (Aegyptisch) Мысыр. — (Assyrisch) Ассириялық. — (Pompejanisch) Помпей. — (Griechisch) Грек. — (Byzantinisch) Византиялық. — (Persisch) Парсы. — (Maurisch) Мавритандық. — (Arabisch) Араб. — (Türkisch) Түрік. — (Romanisch) Романдық. — (Japanesisch u. Chinese) Жапон және қытай. — (Gotisch) Готика. — (Renaissance) Ренессанс. — (Deutsche R.) Неміс ренессансы. — (Italienische R.) Итальяндық Ренессанс. — (Barock) Барокко стилі. — (Roceco) Рококо стилі]] '''Арабеска''' (''арабтық'') — [[Араб жазуы|араб әріптерімен]] әсемдеп жазылған, геометриялық пішіндерге негізделіп жасалған күрделі [[ою-өрнек]]. [[Араб мәдениеті]]нің ыкпалымен архитектура және жазба ескерткіштерде мен нақыш жазулары жиі қолданылған.<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref> Өркендеу дәуірінде Арабеска [[Еуропа]] [[сәулет]] өнерінде кең қолданылды. Музыкада әшекейлі, сазды музыкалық шығармаларды, бишінің классик, бидегі негізгі кимыл-қозғалысының бір түрін де Арабеска деп атайды.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Галерея == <gallery class="center"> Turquoise epigraphic ornament MBA Lyon A1969-333.jpg|Көгілдір эпиграфиялық ою-өрнек, Лион Arabesco de Medina Azahara (2) (Córdoba, España).jpg|Арабеска де Медина Азахара (Кордоба, Испания) Atauriques.jpg| Mantes carpet Louvre OA6610 detail1.jpg|Мантия кілемі, Лувр Damasco moschea degli OmayyadiHPIM3241.JPG|Куббат әл-Хазна (Қазынашылық күмбезі), Дамаск Омейядының мешітінің ауласында Mschatta-Fassade (Pergamonmuseum).jpg|Фасад, Пергамон мұражайы Sheikh Lotfallah Esfahan.JPG|Шейх Лотфаллах, Исфахан </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Islam-stub}} [[Санат:Дін]] [[Санат:Ислам]] j0cjw6n2xq5y2jg1cekjpam9qcda8rg 3319675 3319674 2024-04-25T22:16:16Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary b2 940-0.jpg|thumb|right|280px|<small>АРАБЕСКТЕР: (Wilde Stämme) Мәдениетсіз тайпалар. — (Römisch) Роман. — (Aegyptisch) Мысыр. — (Assyrisch) Ассириялық. — (Pompejanisch) Помпей. — (Griechisch) Грек. — (Byzantinisch) Византиялық. — (Persisch) Парсы. — (Maurisch) Мавритандық. — (Arabisch) Араб. — (Türkisch) Түрік. — (Romanisch) Романдық. — (Japanesisch u. Chinese) Жапон және қытай. — (Gotisch) Готика. — (Renaissance) Ренессанс. — (Deutsche R.) Неміс ренессансы. — (Italienische R.) Итальяндық Ренессанс. — (Barock) Барокко стилі. — (Roceco) Рококо стилі</small>]] '''Арабеска''' (''арабтық'') — [[Араб жазуы|араб әріптерімен]] әсемдеп жазылған, геометриялық пішіндерге негізделіп жасалған күрделі [[ою-өрнек]]. [[Араб мәдениеті]]нің ыкпалымен архитектура және жазба ескерткіштерде мен нақыш жазулары жиі қолданылған.<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref> Өркендеу дәуірінде Арабеска [[Еуропа]] [[сәулет]] өнерінде кең қолданылды. Музыкада әшекейлі, сазды музыкалық шығармаларды, бишінің классик, бидегі негізгі кимыл-қозғалысының бір түрін де Арабеска деп атайды.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005. ISBN 9965-17-272-2</ref> == Галерея == <gallery class="center"> Turquoise epigraphic ornament MBA Lyon A1969-333.jpg|Көгілдір эпиграфиялық ою-өрнек, Лион Arabesco de Medina Azahara (2) (Córdoba, España).jpg|Арабеска де Медина Азахара (Кордоба, Испания) Atauriques.jpg| Mantes carpet Louvre OA6610 detail1.jpg|Мантия кілемі, Лувр Damasco moschea degli OmayyadiHPIM3241.JPG|Куббат әл-Хазна (Қазынашылық күмбезі), Дамаск Омейядының мешітінің ауласында Mschatta-Fassade (Pergamonmuseum).jpg|Фасад, Пергамон мұражайы Sheikh Lotfallah Esfahan.JPG|Шейх Лотфаллах, Исфахан </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Islam-stub}} [[Санат:Дін]] [[Санат:Ислам]] hgsju6zh5yjw4hjxixozy0jyxbfuh95 0 25885 3319865 3302983 2024-04-26T09:27:28Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Ғылыми ұйым |атауы = М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты |қысқаша атауы = |халықаралық атауы = M.O.Auezov Institute of Literature and Art |логотипі = |бұрынғы атауы = Қазақ ССР Ғылым академиясының Әдебиет және өнер институты |ұран = |құрылды = 1934 |қайта құрылды = |қайта құрылған жыл = 1945 |түрі = |басшы = [[Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитеті|ҚР ҒЖБМ Ғылым комитеті]] |президент = |ғылыми басшы = |директор = Матыжанов Кенжехан Ісләмжанұлы |қызметкер = |ғылыми қызметкер = |нобель лауреаты = |академик = |корреспондент-мүше = |ғылым докторы = |ғылым кандидаты = |докторантура = |аспирантура = |түс = |орналасқан жер = {{KAZ}}, [[Алматы]] |метро = |мекенжай = [[Шевченко көшесі (Алматы)|Шевченко көшесі]], 28, [[Алматы]] |еншілес ұйым = |сайт = http://auezovinstitute.kz |марапат = }} </noinclude>''' М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және Өнер Институты''' - [[Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитеті|ҚР ҒЖБМ Ғылым комитетіне]] қарасты ғылыми зерттеу институты. Институт [[қазақ]] фольклортануы, [[әдебиеттану]] және [[өнертану]] ғылымдарының өзекті мәселелері бойынша іргелі және кешенді ғылыми зерттеу жүргізетін республикадағы бірден-бір ғылыми орталық. Институтта ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі қазақ әдебиеті мен өнері саласына жан-жақты талдау жасалып, әдебиет, [[фольклор]], музыка, театр және кино, бейнелеу өнері, қолжазба және мәтінтану (текстология) мен библиография теориясы бойынша зерттеулер жүргізіледі, қазақ әдебиеті классиктері шығармаларының академиялық жинақтары, ұжымдық ғылыми монографиялар, сериялық басылымдар жарыққа шығады. Әр жылдары институт ғалымдары мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында «Бабалар сөзі» 100 томдығын, М.О.Әуезовтің 50 томдық академиялық шығармалар жинағын, «Қазақ әдебиетінің тарихы» (10 том), «Қазақ музыкасының антологиясы» (5 том), «Қазақ өнерінің тарихы» (3 том), «Классикалық зерттеулер» (34 том), «Ұлы дала тұлғалары» сериясымен «Жамбыл», «Абай», «Күләш», «Құрманғазы», «Әбілхан Қастеев» зерттеу еңбектері және т.б. ғылыми кітаптарды жарыққа шығарды. Институттың құрылымындағы ғылыми салалық бөлімдер: - Фольклортану бөлімі; - Ежелгі және орта ғасырлар әдебиеті бөлімі; - Абайтану және жаңа дәуір әдебиеті бөлімі; - Тәуелсіздік дәуіріндегі әдебиет және көркем публицистика бөлімі; - Сыртқы әдеби байланыстар және аналитика бөлімі; - [[Қолжазба]] және инновация бөлімі; - Музыкатану бөлімі; - Театртану және кино бөлімі; - Бейнелеу өнері бөлімі; - Әуезовтану бөлімі («М.О. Әуезовтің мұражай үйі» ғылыми-мәдени орталығы); == Тарихы == М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты 1934 жылы ашылып, тарих, археология, тіл, әдебиет және фольклорды, бейнелеу, музыка, театр, хореография өнерін зерттеумен айналысқан Қазақтың Ұлттық мәдени ғылыми-зерттеу институтынан бастау алады. 1936 жылы КСРО [[Ғылым академиясы|Ғылым Академиясы]] Қазақ филиалының [[қазақ тілі]] мен әдебиеті және халық шығармашылығы секторы болып ашылды. 1941 жылдан бастап бұл сектор Тарих, тіл және әдебиет институты құрамына еніп, 1945 жылы Тіл және әдебиет институты болып қайта құрылды. 1961 жылы мамыр айында осы институт негізінде Қазақ ССР Ғылым академиясының Әдебиет және өнер институты болып жеке бөлініп шықты. Сол жылдың тамыз айында институтқа М.О.Әуезов есімі берілді. 1963 жылы қарашада институт құрамында М.О.Әуезовтің әдеби-мемориалды музейі мен жазушының мұрасын зерттейтін ғылыми бөлім ашылды. 1996 жылдан бастап бұл мұражай ''«[[Әуезов үйі]]»'' ғылыми-мәдени орталығына айналды. М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты құрылған уақытынан бері қазақ әдебиеті мен фольклорын және өнерін зерттейтін бас ғылыми мекемеге айналды. Институт ғалымдары ұлттық әдебиет пен өнердің тарихы мен теориясын, аса көрнекті әдебиет және өнер қайраткерлерінің шығармашылық мұрасын зерттеу ісіне үлкен үлес қосып келеді. Институтта әр жылдары М.О.Әуезов, З.А.Ахметов, Л.М.Әуезова, М.Базарбаев, И.Х.Ғабдиров, М.Ғабдуллин, Ә.Ж.Дербісәлин, Ы.Т.Дүйсенбаев, М.Т.Дүйсенов, Б.Г.Ерзакович, М.Жармұхамедұлы, А.Қ.Жұбанов, Қ.Жұмалиев, Б.Кенжебаев, М.Қ.Қаратаев, Б.Құндақбаев, Ә.Қ.Нарымбетов, Е.В.Лизунова, Ш.Қ.Сәтбаева, М.С.Сильченко, Н.С.Смирнова, Ә.Тәжібаев, Е.С.Ысмайылов, Ж.Ысмағұлов, Ә.Шәріпов және т.б. аса көрнекті ғылым, әдебиет және мәдениет қайраткерлері жұмыс істеді. Институттың қалыптасуына М.О. Әуезов үлкен үлес қосты. Ол 1943 ж. қаңтар айынан институттың әдебиет секторының аға ғылыми қызметкері, 1946 жылдан - [[қазақ әдебиеті]] тарихы секторының, 1957 ж. халық ауыз әдебиеті бөлімінің меңгерушісі болды. 1946 ж. Ғылым академиясы құрылған кезде академияның тұңғыш толық мүшелігіне сайланды. Институтта жұмыс істеген жылдары Мұхтар Омарханұлы [[ауыз әдебиеті]], әдебиет тарихы бойынша, Абай шығармашылығы туралы көп еңбек етіп, іргелі зерттеулер жазды. Абайдың 100 жылдық мерекесіне орай, [[Абай мұрасы жайында|Абай мұрасын]] зерттеу белімі ашылып, жетекшілік етті, сонда М. Сильченко, Б. Жақыпбаев, Ғ. Сағди, С. Мұқанов т. б. қызмет етті. ''«Қазақ әдебиеті тарихының»'' (1948, 1960) 1-томының әрі авторы, әрі бас редакторы болды. 1959 ж. ''«Әр жылдар ойлары»'', 1962 ж. ''«Уақыт және әдебиет»'' атты ғылыми жинақтары жарық көрді. Абайтану ғылымының негізін қалап, 30 жылдан астам уақытын ұлы [[ақын]] өмірін, әдеби мұрасын зерттеу, жинақтау, бастыру ісіне арнады. [[Абай]] шығармаларының 1933, 1939, 1940, 1945, 1949 ж. толық жинақтары М.О. Әуезов редакциясымен жарық көрді. ''«Абай (Ибраһим) Құнанбаев»'' атты көлемді [[монография]]сы 1967 ж. басылып шықты. Институтта 1991 ж. Абайтану белімі қайта ашылып, оның құрамындағы шығармашылық топ (3. Ахметов, С. Қирабаев, Қ. Мұқаметханов, М. Мырзахметов, Ж. Ысмағұлов) Абайдың шығармашылық мұрасын басып шығарғаны және ол туралы ғылыми-зерттеу еңбектері үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығының иегері атанды (1996). Институт ғалымдары М.О. Әуезов мұрасын 1967-1969 жылдар аралығында М. Базарбаевтың басшылығымен 12 том, 1979-1985 жылдары 20 том етіп жариялады. 1997 жылы 50 томдық толық жинағын шығару қолға алынды. М.О. Әуезовтің шығармашылығы туралы 3. Ахметов, Р. Бердібай, М. Мырзахметұлы, Б. Құндақбайұлы, Т. Жұртбай, Т. Әкімов т. б. еңбектері жарық көріп, кандидаттық және докторлық диссертациялар қорғалды. Институттың қатысуымен Әуезовтің 80 жылдығына арналған салтанатты жиналыстар мен ғылыми-теориялық конференциялардың материалдары ''«Мұхтар Әуезов - совет әдебиетінің классигі»'' (1980), 90 жылдығына байланысты мерекелік шаралар мен ғылыми конференциялар материалдары ''«Мұхтар Әуезов және қазіргі заманғы әдебиет»'' (1989) жинақтары жарық көрді. Ұлы суреткердің [[ЮНЕСКО]] көлемінде аталып өткен 100 жылдық мерейтойына арналған мерекелік сессиясы мен халықаралық ғылыми конференция ұйымдастырылып, олардың материалдары жеке жинақ болып шықты. Институт ғалымдарының ''«Мұхтар мұрасы. Наследие Мухтара»'' атты ғылыми зерттеулер мен мақалалар жинағы екі тілде жарық көрді (1997). 2002 жылдан бастап ''«Әуезов оқулары»'' атты халықаралық ғылыми-теориялық [[конференция]] дәстүрлі түрде жыл сайын өткізіліп келеді.<ref>Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8</ref> "Әуезов үйі" ғылыми-мәдени орталығының негізгі ғылыми бағыттары М.О.Әуезовтің шығармашылық мұрасын зерттеп жариялау және насихаттау болып табылады. Орталық "М.О.Әуезов өмірі мен шығармашылығының жылнамасы", "М.О.Әуезов шығармашылығы бойынша библиографиялық көрсеткіш", "Неизвестный Ауэзов", "Мухтар Ауэзов" энциклопедиясын және т.б. дайындап шығарды. Орталық қызметкерлерінің басты жетістігі – ұлы жазушының 50 томдық академиялық шығармалар жинағын дайындап бітіруі. 2011 жылы бұл көп жылғы еңбектің соңғы 50-томы жарық көрді. Институт ғалымдары ерте дәуірдегі қазақ әдебиетін жемісті зерттеп келеді. XIII-XIV ғасырлардағы түркі тілдес халықтардың әдеби ескерткіштері - "Оғыз-нама", "Мухаббат-нама" дастандары 1986 жылы қазақ тіліне алғаш рет аударылып, түпнұсқа мәтіндерімен бірге жарыққа шықты. 1993 жылы XII ғасырда өмір сүрген бүкіл түркі әлемінің ұлы ақыны, әрі ойшылы А.Иассауидің "Диуани хикмет" кітабының көне түркі тіліндегі транскрипциясына ғылыми түсінік бере отырып, аудару алғаш рет жүзеге асырылды. XIX ғасыр мен XX ғасырдың бас кезінде жарық көрген қазақ баспасөзі беттерінде жарияланған Казақстан тарихы мен мәдениетіне қатысты материалдар Институт дайындап шығарған "Дала уалаятының газеті" (5 кітап), "Айқап" бетіндегі мақалалар мен хат-хабарлар", "Қазақ. Алаш. Сарыарқа", "Қазақтың революциядан бұрынғы мерзімді баспасөзіндегі материалдар", "Қазақ халқының ата-мұралары", "Түркістан уалаятының газеті","Айқап", "Қазақ" жинақтарында кеңінен қамтылған. Институт ғалымдары сталиндік репрессияға ұшыраған Алаш қайраткерлерін ақтау мен олардың мұрасын жинап бастыру, зерттеу ісінде үлкен еңбек етті. Соның нәтижесінде Ш.Құдайбердиев, М.-Ж.Көпеев, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ғ.Қарашев, М.Жұмабаев, С.Торайғыров, Ж.Аймауытов, С.Садуақасов және т.б. кеңес дәуірінде жазықсыз жазаланған әдебиет пен өнердің аса көрнекті өкілдерінің академиялық басылымдарын жарыққа шығару жүзеге асырылды. 2004-2011 жылдары Институт Қазақстан Республикасының "Мәдени мұра" ұлттық стратегиялық жобасын жүзеге асыруға белсене қатысты. Осы мемлекеттік маңызы зор бағдарлама аясында 10 томдық "Қазақ әдебиетінің тарихы", 8 томдық "Қазақ музыкасының антологиясы", 3 томдық "Әлемдік әдебиеттану", "Әлемдік фольклортану" жарыққа шықты. Тұңғыш қолға алынған 100 томдық "Бабалар сөзі" сериясының 75 томы және 20 томдық "Әдеби жәдігерлер" сериясының 11 томы жарық көрді. Әлем және қазақстандық әдебиеттің қазіргі жай-күйі туралы зерттеулер жазылып, "Литература народов Казахстана" (2004), "Очерки по мировой литературе рубежа ХХ-ХХІ столетий" (2006), "Международные связи казахской литературы в период независимости" (2008) ұжымдық еңбектері жарық көрді. 2006 жылдан бері институтта ғылыми зерттеулер бағыттарын қалыптастырудың жаңа кезеңі басталды. Институт ұжымы Тәуелсіз Қазақстан әдебиеттануы мен өнертануының қазіргі үдерістерін зерттеуге жете көңіл бөлді. Отандық әдебиеттегі Тәуелсіздік идеясының көркемдік тұрғыда тану заңдылықтары жалпытүркілік әдеби үдеріспен байланыстырыла қарастырылды. Тоталитарлық жүйенің көркем әдебиетіндегі ұлттық идеясы мен ұлттың тәуелсіздік идеясы мәселелері айшықтала отырып зерттелді. Коммунистік идеологияның әсерімен жазылған шығармалар жаңа тұрғыда қарастырылып, М.Әуезов шығармаларындағы тәуелсіздік идеясының көрініс табу принциптері мен әдістері көрсетілді. Қазіргі кезеңдегі әлемдік әдеби үдеріс зерттеліп, соның нәтижесінде "Жаңа дәуірдегі әлем әдебиеті» атты ұжымдық монография дайындалды. Онда түрлі елдер әдебиеттері дамуындағы заманауи тенденциялар жинақталып, бүгінгі жаһандану дәуіріндегі қоғамдық мәселелер қарастырылды. Еңбекте алыс (румын, неміс, француз, испан, ағылшын, болгар, корей, словак, американ, араб) және жақын (орыс, украин, молдаван, қырғыз, әзербайжан) елдерінің әдебиеттері қамтылған. Еңбектің тарауларын жазуға институт пен еліміздегі жоғары оқу орындарының мамандары және Әзербайжан, Молдован, Ресей, Румыния, Болгария, Словакия және Германия әдебиеттанушылары мен сыншылары катысты. XX ғасырдағы Қазақстан өнерінің әр саласындағы классикалық бағыттардың ерекшеліктері қарастырылып, Тәуелсіздік кезеңдегі өнер туындылары негізгі зерттеу нысанына айналды. Институттағы Қолжазба және инновация бөлімі мен Орталық ғылыми кітапхана қорларында сақталған фольклорлық және музыкалық мұраларды электрондық нұсқаларға көшіру жұмысы атқарылуда. XX ғасырдың екінші жартысында жиналған музыкалық мұралар цифрлық форматқа көшірілуде. Институт үкіметаралық келісімдер негізінде бірлескен зерттеу жұмыстарын жүргізу, бірлескен фольклорлық экспедицияларға шығу, халықаралық конференцияларға қатысу, ғылыми кадрлармен алмасу сияқты шет елдермен ғылыми байланысты жүзеге асырып келеді. Мәскеудегі «Художественная литература» баспасымен бірлескен екі томдық «Льется песня под домбру» (2009) және «Небосвод над моей головой» (2010) атты еңбектер жарыққа шықты. Томдарға фольклорлық мұралар мен қазақ әдебиетінің асыл маржандары, жазба ескерткіштері, оның ішінде ортағасырлық және ежелгі әдебиеттің озық үлгілеріне жататын жәдігерліктер кірді. «Художественная литература» баспасымен бірігіп «Под парусом вечного неба» («Sailing under eternal skies Monuments of Folklore and Literature of the CIS Countries») (Москва 2010) атты ТМД халықтарының әдеби ескерткіштерінің екі томдығына қазақ халқының 6 мәтінін дайындап, енгізді. Жарық көрген кітаптар Сорбонна, Вена, Берлин қалаларында таныстырылып, ТМД әдебиеті бойынша курстар өткізу жоспарланып отырған Сорбонна кітапханасына берілді. Корей Республикасының Мәдениет, спорт және туризм министрлігімен бірлесе отырып, «Корей және Орталық Азия мифтері, ертегілері және эпостарының зерттелуі мен оларды цифрлық сақтау» жобасы бойынша жұмыстар іске асырылуда. Осының негізінде Корей тіліндегі «Kazakhstan» кітабында қазақ фольклорының 9 шығармасы жарық көрді. Институтта 2005 жылдан бастап, «Керуен» атты ғылыми-көпшілік және әдеби-көркем журнал жарыққа шығып келеді. Журнал беттерінде алыстағы (Германия, Франция, Румыния, Түркия, Корея) және жақын (Ресей, Белорусь, Өзбекстан, Қырғызстан және т.б.) шет ел әдебиетшілері мен онертанушыларының ғылыми мақалалары жарияланып тұрады. Журнал Париждегі ISSN орталығында тіркелген. == Институт басшылығы == Әр жылдары институт директоры болып М.О. Әуезов, М. Базарбаев, Ә. Шәріпов, 3. Ахметов, Ш. Елеукенов, Ш. Ыбыраев, С. Қасқабасов, С. Қирабаев қызмет атқарды. Институт директоры қызметін: 2012 - 2018 жылдар аралығында ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, ҚР Еңбек сіңірген қайраткері Уәлихан Қалижанұлы Қалижанов атқарды; 2018 жылы Институт директоры болып ҚР Еңбек сіңірген қайраткері, филология ғылымдарының докторы Кенжехан Ісләмжанұлы Матыжанов тағайындалды. <br /> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Қазақстанның ғылыми мекемелері]] {{Stub}} 3k3htgxfpc2oyb370j33912jvome2jf 3319883 3319865 2024-04-26T09:33:10Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Casserium|Casserium]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Ғылыми ұйым |атауы = М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты |қысқаша атауы = |халықаралық атауы = M.O.Auezov Institute of Literature and Art |логотипі = |бұрынғы атауы = Қазақ ССР Ғылым академиясының Әдебиет және өнер институты |ұран = |құрылды = 1934 |қайта құрылды = |қайта құрылған жыл = 1945 |түрі = |басшы = [[Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитеті|ҚР ҒЖБМ Ғылым комитеті]] |президент = |ғылыми басшы = |директор = Матыжанов Кенжехан Ісләмжанұлы |қызметкер = |ғылыми қызметкер = |нобель лауреаты = |академик = |корреспондент-мүше = |ғылым докторы = |ғылым кандидаты = |докторантура = |аспирантура = |түс = |орналасқан жер = {{KAZ}}, [[Алматы]] |метро = |мекенжай = [[Шевченко көшесі (Алматы)|Шевченко көшесі]], 28, [[Алматы]] |еншілес ұйым = |сайт = http://auezovinstitute.kz |марапат = }} </noinclude>''' М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және Өнер Институты''' - [[Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитеті|ҚР ҒЖБМ Ғылым комитетіне]] қарасты ғылыми зерттеу институты. Институт [[қазақ]] фольклортануы, [[әдебиеттану]] және [[өнертану]] ғылымдарының өзекті мәселелері бойынша іргелі және кешенді ғылыми зерттеу жүргізетін республикадағы бірден-бір ғылыми орталық. Институтта ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі қазақ әдебиеті мен өнері саласына жан-жақты талдау жасалып, әдебиет, [[фольклор]], музыка, театр және кино, бейнелеу өнері, қолжазба және мәтінтану (текстология) мен библиография теориясы бойынша зерттеулер жүргізіледі, қазақ әдебиеті классиктері шығармаларының академиялық жинақтары, ұжымдық ғылыми монографиялар, сериялық басылымдар жарыққа шығады. Әр жылдары институт ғалымдары мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында «Бабалар сөзі» 100 томдығын, М.О.Әуезовтің 50 томдық академиялық шығармалар жинағын, «Қазақ әдебиетінің тарихы» (10 том), «Қазақ музыкасының антологиясы» (5 том), «Қазақ өнерінің тарихы» (3 том), «Классикалық зерттеулер» (34 том), «Ұлы дала тұлғалары» сериясымен «Жамбыл», «Абай», «Күләш», «Құрманғазы», «Әбілхан Қастеев» зерттеу еңбектері және т.б. ғылыми кітаптарды жарыққа шығарды. Институттың құрылымындағы ғылыми салалық бөлімдер: - Фольклортану бөлімі; - Ежелгі және орта ғасырлар әдебиеті бөлімі; - Абайтану және жаңа дәуір әдебиеті бөлімі; - Тәуелсіздік дәуіріндегі әдебиет және көркем публицистика бөлімі; - Сыртқы әдеби байланыстар және аналитика бөлімі; - Қолжазба және инновация бөлімі; - Музыкатану бөлімі; - Театртану және кино бөлімі; - Бейнелеу өнері бөлімі; - Әуезовтану бөлімі («М.О. Әуезовтің мұражай үйі» ғылыми-мәдени орталығы); == Тарихы == М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты 1934 жылы ашылып, тарих, археология, тіл, әдебиет және фольклорды, бейнелеу, музыка, театр, хореография өнерін зерттеумен айналысқан Қазақтың Ұлттық мәдени ғылыми-зерттеу институтынан бастау алады. 1936 жылы КСРО Ғылым Академиясы Қазақ филиалының қазақ тілі мен әдебиеті және халық шығармашылығы секторы болып ашылды. 1941 жылдан бастап бұл сектор Тарих, тіл және әдебиет институты құрамына еніп, 1945 жылы Тіл және әдебиет институты болып қайта құрылды. 1961 жылы мамыр айында осы институт негізінде Қазақ ССР Ғылым академиясының Әдебиет және өнер институты болып жеке бөлініп шықты. Сол жылдың тамыз айында институтқа М.О.Әуезов есімі берілді. 1963 жылы қарашада институт құрамында М.О.Әуезовтің әдеби-мемориалды музейі мен жазушының мұрасын зерттейтін ғылыми бөлім ашылды. 1996 жылдан бастап бұл мұражай ''«[[Әуезов үйі]]»'' ғылыми-мәдени орталығына айналды. М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты құрылған уақытынан бері қазақ әдебиеті мен фольклорын және өнерін зерттейтін бас ғылыми мекемеге айналды. Институт ғалымдары ұлттық әдебиет пен өнердің тарихы мен теориясын, аса көрнекті әдебиет және өнер қайраткерлерінің шығармашылық мұрасын зерттеу ісіне үлкен үлес қосып келеді. Институтта әр жылдары М.О.Әуезов, З.А.Ахметов, Л.М.Әуезова, М.Базарбаев, И.Х.Ғабдиров, М.Ғабдуллин, Ә.Ж.Дербісәлин, Ы.Т.Дүйсенбаев, М.Т.Дүйсенов, Б.Г.Ерзакович, М.Жармұхамедұлы, А.Қ.Жұбанов, Қ.Жұмалиев, Б.Кенжебаев, М.Қ.Қаратаев, Б.Құндақбаев, Ә.Қ.Нарымбетов, Е.В.Лизунова, Ш.Қ.Сәтбаева, М.С.Сильченко, Н.С.Смирнова, Ә.Тәжібаев, Е.С.Ысмайылов, Ж.Ысмағұлов, Ә.Шәріпов және т.б. аса көрнекті ғылым, әдебиет және мәдениет қайраткерлері жұмыс істеді. Институттың қалыптасуына М.О. Әуезов үлкен үлес қосты. Ол 1943 ж. қаңтар айынан институттың әдебиет секторының аға ғылыми қызметкері, 1946 жылдан - [[қазақ әдебиеті]] тарихы секторының, 1957 ж. халық ауыз әдебиеті бөлімінің меңгерушісі болды. 1946 ж. Ғылым академиясы құрылған кезде академияның тұңғыш толық мүшелігіне сайланды. Институтта жұмыс істеген жылдары Мұхтар Омарханұлы [[ауыз әдебиеті]], әдебиет тарихы бойынша, Абай шығармашылығы туралы көп еңбек етіп, іргелі зерттеулер жазды. Абайдың 100 жылдық мерекесіне орай, [[Абай мұрасы жайында|Абай мұрасын]] зерттеу белімі ашылып, жетекшілік етті, сонда М. Сильченко, Б. Жақыпбаев, Ғ. Сағди, С. Мұқанов т. б. қызмет етті. ''«Қазақ әдебиеті тарихының»'' (1948, 1960) 1-томының әрі авторы, әрі бас редакторы болды. 1959 ж. ''«Әр жылдар ойлары»'', 1962 ж. ''«Уақыт және әдебиет»'' атты ғылыми жинақтары жарық көрді. Абайтану ғылымының негізін қалап, 30 жылдан астам уақытын ұлы [[ақын]] өмірін, әдеби мұрасын зерттеу, жинақтау, бастыру ісіне арнады. [[Абай]] шығармаларының 1933, 1939, 1940, 1945, 1949 ж. толық жинақтары М.О. Әуезов редакциясымен жарық көрді. ''«Абай (Ибраһим) Құнанбаев»'' атты көлемді [[монография]]сы 1967 ж. басылып шықты. Институтта 1991 ж. Абайтану белімі қайта ашылып, оның құрамындағы шығармашылық топ (3. Ахметов, С. Қирабаев, Қ. Мұқаметханов, М. Мырзахметов, Ж. Ысмағұлов) Абайдың шығармашылық мұрасын басып шығарғаны және ол туралы ғылыми-зерттеу еңбектері үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығының иегері атанды (1996). Институт ғалымдары М.О. Әуезов мұрасын 1967-1969 жылдар аралығында М. Базарбаевтың басшылығымен 12 том, 1979-1985 жылдары 20 том етіп жариялады. 1997 жылы 50 томдық толық жинағын шығару қолға алынды. М.О. Әуезовтің шығармашылығы туралы 3. Ахметов, Р. Бердібай, М. Мырзахметұлы, Б. Құндақбайұлы, Т. Жұртбай, Т. Әкімов т. б. еңбектері жарық көріп, кандидаттық және докторлық диссертациялар қорғалды. Институттың қатысуымен Әуезовтің 80 жылдығына арналған салтанатты жиналыстар мен ғылыми-теориялық конференциялардың материалдары ''«Мұхтар Әуезов - совет әдебиетінің классигі»'' (1980), 90 жылдығына байланысты мерекелік шаралар мен ғылыми конференциялар материалдары ''«Мұхтар Әуезов және қазіргі заманғы әдебиет»'' (1989) жинақтары жарық көрді. Ұлы суреткердің [[ЮНЕСКО]] көлемінде аталып өткен 100 жылдық мерейтойына арналған мерекелік сессиясы мен халықаралық ғылыми конференция ұйымдастырылып, олардың материалдары жеке жинақ болып шықты. Институт ғалымдарының ''«Мұхтар мұрасы. Наследие Мухтара»'' атты ғылыми зерттеулер мен мақалалар жинағы екі тілде жарық көрді (1997). 2002 жылдан бастап ''«Әуезов оқулары»'' атты халықаралық ғылыми-теориялық [[конференция]] дәстүрлі түрде жыл сайын өткізіліп келеді.<ref>Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8</ref> "Әуезов үйі" ғылыми-мәдени орталығының негізгі ғылыми бағыттары М.О.Әуезовтің шығармашылық мұрасын зерттеп жариялау және насихаттау болып табылады. Орталық "М.О.Әуезов өмірі мен шығармашылығының жылнамасы", "М.О.Әуезов шығармашылығы бойынша библиографиялық көрсеткіш", "Неизвестный Ауэзов", "Мухтар Ауэзов" энциклопедиясын және т.б. дайындап шығарды. Орталық қызметкерлерінің басты жетістігі – ұлы жазушының 50 томдық академиялық шығармалар жинағын дайындап бітіруі. 2011 жылы бұл көп жылғы еңбектің соңғы 50-томы жарық көрді. Институт ғалымдары ерте дәуірдегі қазақ әдебиетін жемісті зерттеп келеді. XIII-XIV ғасырлардағы түркі тілдес халықтардың әдеби ескерткіштері - "Оғыз-нама", "Мухаббат-нама" дастандары 1986 жылы қазақ тіліне алғаш рет аударылып, түпнұсқа мәтіндерімен бірге жарыққа шықты. 1993 жылы XII ғасырда өмір сүрген бүкіл түркі әлемінің ұлы ақыны, әрі ойшылы А.Иассауидің "Диуани хикмет" кітабының көне түркі тіліндегі транскрипциясына ғылыми түсінік бере отырып, аудару алғаш рет жүзеге асырылды. XIX ғасыр мен XX ғасырдың бас кезінде жарық көрген қазақ баспасөзі беттерінде жарияланған Казақстан тарихы мен мәдениетіне қатысты материалдар Институт дайындап шығарған "Дала уалаятының газеті" (5 кітап), "Айқап" бетіндегі мақалалар мен хат-хабарлар", "Қазақ. Алаш. Сарыарқа", "Қазақтың революциядан бұрынғы мерзімді баспасөзіндегі материалдар", "Қазақ халқының ата-мұралары", "Түркістан уалаятының газеті","Айқап", "Қазақ" жинақтарында кеңінен қамтылған. Институт ғалымдары сталиндік репрессияға ұшыраған Алаш қайраткерлерін ақтау мен олардың мұрасын жинап бастыру, зерттеу ісінде үлкен еңбек етті. Соның нәтижесінде Ш.Құдайбердиев, М.-Ж.Көпеев, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ғ.Қарашев, М.Жұмабаев, С.Торайғыров, Ж.Аймауытов, С.Садуақасов және т.б. кеңес дәуірінде жазықсыз жазаланған әдебиет пен өнердің аса көрнекті өкілдерінің академиялық басылымдарын жарыққа шығару жүзеге асырылды. 2004-2011 жылдары Институт Қазақстан Республикасының "Мәдени мұра" ұлттық стратегиялық жобасын жүзеге асыруға белсене қатысты. Осы мемлекеттік маңызы зор бағдарлама аясында 10 томдық "Қазақ әдебиетінің тарихы", 8 томдық "Қазақ музыкасының антологиясы", 3 томдық "Әлемдік әдебиеттану", "Әлемдік фольклортану" жарыққа шықты. Тұңғыш қолға алынған 100 томдық "Бабалар сөзі" сериясының 75 томы және 20 томдық "Әдеби жәдігерлер" сериясының 11 томы жарық көрді. Әлем және қазақстандық әдебиеттің қазіргі жай-күйі туралы зерттеулер жазылып, "Литература народов Казахстана" (2004), "Очерки по мировой литературе рубежа ХХ-ХХІ столетий" (2006), "Международные связи казахской литературы в период независимости" (2008) ұжымдық еңбектері жарық көрді. 2006 жылдан бері институтта ғылыми зерттеулер бағыттарын қалыптастырудың жаңа кезеңі басталды. Институт ұжымы Тәуелсіз Қазақстан әдебиеттануы мен өнертануының қазіргі үдерістерін зерттеуге жете көңіл бөлді. Отандық әдебиеттегі Тәуелсіздік идеясының көркемдік тұрғыда тану заңдылықтары жалпытүркілік әдеби үдеріспен байланыстырыла қарастырылды. Тоталитарлық жүйенің көркем әдебиетіндегі ұлттық идеясы мен ұлттың тәуелсіздік идеясы мәселелері айшықтала отырып зерттелді. Коммунистік идеологияның әсерімен жазылған шығармалар жаңа тұрғыда қарастырылып, М.Әуезов шығармаларындағы тәуелсіздік идеясының көрініс табу принциптері мен әдістері көрсетілді. Қазіргі кезеңдегі әлемдік әдеби үдеріс зерттеліп, соның нәтижесінде "Жаңа дәуірдегі әлем әдебиеті» атты ұжымдық монография дайындалды. Онда түрлі елдер әдебиеттері дамуындағы заманауи тенденциялар жинақталып, бүгінгі жаһандану дәуіріндегі қоғамдық мәселелер қарастырылды. Еңбекте алыс (румын, неміс, француз, испан, ағылшын, болгар, корей, словак, американ, араб) және жақын (орыс, украин, молдаван, қырғыз, әзербайжан) елдерінің әдебиеттері қамтылған. Еңбектің тарауларын жазуға институт пен еліміздегі жоғары оқу орындарының мамандары және Әзербайжан, Молдован, Ресей, Румыния, Болгария, Словакия және Германия әдебиеттанушылары мен сыншылары катысты. XX ғасырдағы Қазақстан өнерінің әр саласындағы классикалық бағыттардың ерекшеліктері қарастырылып, Тәуелсіздік кезеңдегі өнер туындылары негізгі зерттеу нысанына айналды. Институттағы Қолжазба және инновация бөлімі мен Орталық ғылыми кітапхана қорларында сақталған фольклорлық және музыкалық мұраларды электрондық нұсқаларға көшіру жұмысы атқарылуда. XX ғасырдың екінші жартысында жиналған музыкалық мұралар цифрлық форматқа көшірілуде. Институт үкіметаралық келісімдер негізінде бірлескен зерттеу жұмыстарын жүргізу, бірлескен фольклорлық экспедицияларға шығу, халықаралық конференцияларға қатысу, ғылыми кадрлармен алмасу сияқты шет елдермен ғылыми байланысты жүзеге асырып келеді. Мәскеудегі «Художественная литература» баспасымен бірлескен екі томдық «Льется песня под домбру» (2009) және «Небосвод над моей головой» (2010) атты еңбектер жарыққа шықты. Томдарға фольклорлық мұралар мен қазақ әдебиетінің асыл маржандары, жазба ескерткіштері, оның ішінде ортағасырлық және ежелгі әдебиеттің озық үлгілеріне жататын жәдігерліктер кірді. «Художественная литература» баспасымен бірігіп «Под парусом вечного неба» («Sailing under eternal skies Monuments of Folklore and Literature of the CIS Countries») (Москва 2010) атты ТМД халықтарының әдеби ескерткіштерінің екі томдығына қазақ халқының 6 мәтінін дайындап, енгізді. Жарық көрген кітаптар Сорбонна, Вена, Берлин қалаларында таныстырылып, ТМД әдебиеті бойынша курстар өткізу жоспарланып отырған Сорбонна кітапханасына берілді. Корей Республикасының Мәдениет, спорт және туризм министрлігімен бірлесе отырып, «Корей және Орталық Азия мифтері, ертегілері және эпостарының зерттелуі мен оларды цифрлық сақтау» жобасы бойынша жұмыстар іске асырылуда. Осының негізінде Корей тіліндегі «Kazakhstan» кітабында қазақ фольклорының 9 шығармасы жарық көрді. Институтта 2005 жылдан бастап, «Керуен» атты ғылыми-көпшілік және әдеби-көркем журнал жарыққа шығып келеді. Журнал беттерінде алыстағы (Германия, Франция, Румыния, Түркия, Корея) және жақын (Ресей, Белорусь, Өзбекстан, Қырғызстан және т.б.) шет ел әдебиетшілері мен онертанушыларының ғылыми мақалалары жарияланып тұрады. Журнал Париждегі ISSN орталығында тіркелген. == Институт басшылығы == Әр жылдары институт директоры болып М.О. Әуезов, М. Базарбаев, Ә. Шәріпов, 3. Ахметов, Ш. Елеукенов, Ш. Ыбыраев, С. Қасқабасов, С. Қирабаев қызмет атқарды. Институт директоры қызметін: 2012 - 2018 жылдар аралығында ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, ҚР Еңбек сіңірген қайраткері Уәлихан Қалижанұлы Қалижанов атқарды; 2018 жылы Институт директоры болып ҚР Еңбек сіңірген қайраткері, филология ғылымдарының докторы Кенжехан Ісләмжанұлы Матыжанов тағайындалды. <br /> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Қазақстанның ғылыми мекемелері]] {{Stub}} ieoppd0a2icw2vn2col4s9v3qm84eed 0 25944 3319943 3197451 2024-04-26T11:51:22Z Кенесханова Медина 142310 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ қайнаға сөзі қайын ағаға дұрысталды.Қайыніні сөзі қайын ініге жөңделді.Ал әлеум сөзі әлеуметікке түзелді. wikitext text/x-wiki '''Әмеңгерлік''' — [[дәстүр|дәстүрлі]] құқықтық мәдениеттің негізгі институттарының бірі; күйеуі өліп, [[жесір]] қалған әйелдің қайын ағасына немесе қайын інісіне, не болмаса жұбайының ең жақын туыстарының біріне тұрмысқа шығуы, некелесуі. Бұл қазақ қоғамында ерте заманнан “аға өлсе, жеңге — мұра, іні өлсе, [[келін]] — [[мұра]]”, “әйел ерден кетсе де, елден кетпейді” деген қағидаға айналып, әдеттік [[заң]] нормасы ретінде қалыптасқан. Әмеңгерлік мәселесі [[Ру|ру]] ақсақалдарының басқаруымен қандас туыстар арасында мұқият талқыланған, ортақ ұйғарыммен шешілген. Әмеңгерлік институтының тек әлеуметтік-құқықтық қана емес, сондай-ақ тәрбиелік-гуманистік мәні де зор болған. * Біріншіден, көшпелі тұрмыс салтында жесір әйелдің жалғыз өзі күнелтуі, күйеуінен қалған бала-шағаға, мал-мүлікке ие болуы қиын. Бөгде, тегі бөлек біреуге тұрмысқа шықса, балаларына өгейлік, мейірімсіздік танытуы мүмкін. * Екіншіден, марқұм күйеуінен қалған мал-мүлік жесір әйелге берілсе, бөтен адамның иемденіп кетуі, талан-таражға салуы, жетім балаларды нәпақасыз қалдыруы мүмкін. * Үшіншіден, бөгде біреуге күйеуге шығатын болса, әкелерінің қандас, аталас туыстары жетім балаларды анасынан ажыратып алып қалуы ықтимал. Мұның ауыр [[қиянат]] боларын қазақтар жақсы түсінген. Сондықтан, аталған факторларды ескере отырып, қазақ ғұламалары “[[Жеті Жарғы]]” нормаларында ері қайтыс болған жесірдің “елден кетпеуін”, күйеуінің қандас туыстарының біріне күйеуге шығуын міндеттеген. Қаза тапқан еркектің туған-туыстары жесір әйелдің “әмеңгері” деп аталған. [[Қазақ]] қоғамында әмеңгерліктен бас тарту сирек кездескен, ол өзінің туысының [[жетім]] қалған балаларына, яки, өзінің қандас іні-қарындастарына мейірімсіздік, жаныашымастық ретінде бағаланған. Ал әйел әмеңгерліктен бас тартса, оған бала да, мал-мүлік те берілмеген, тек өз қалауымен күйеуге шығу еркі ғана берілген.<ref> Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2 </ref> == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} {{stub}} [[Санат:Мәдениет]] [[Санат:Терминология]] [[Санат:Салт-дәстүрлер]] 6oxoeb0nalecidbkbrqv1uxtx4pprsu 0 26652 3319712 2529451 2024-04-26T03:40:08Z ТМИТ 157889 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki [[File:Wagon betail.jpg|thumb|Вагон]] '''Вагон'''(франц. wagon, ағылш. waggon — арба) — релiсті жолмен қозғалатын көліктің құрамдас бөлігі. Әдетте, локомотивке тіркеледі. Сондай-ақ, өзіндік жетегі бар вагондар да (моторлы '''вагон''', [[трамвай]] вагоны, т.б.) болады. вагон [[жүк]] және жолаушылар тасуға қолданылады. Вагонның ең алғашқы нұсқасы ағаш шабақты жолмен жүретін. Оны жұмысшылар итеретін не атпен сүйрейтін. Мұндай вагондар [[тау-кен ]]кәсіпорындарында қолданылды. 1786 ж. [[ирландия]]лық [[Р.Л. Эджуорт]] осындай арбалардан пойыз құрастыруды ұсынды. Вагонды одан әрі жетілдіру темір жол салумен байланысты дамыды. Ең алғашқы темір жол [[Лондон]] маңында салынды. Салмағы 92 т үш вагонды бір ат сүйреп жүргізді. Жүк таситын 12 вагоннан, жолаушы таситын 21 вагоннан құрылған бу күшімен жүретін темір жол құрамасы (тіркемесі) [[Стоктон]] мен [[Дарлингтон]] ([[Англия]]) аралығында 1825 жылы сыннан өткізілді. Англиядағы [[Манчестер]] — [[Ливерпуль]] темір жолының ашылуына байланысты (1830) вагон жасаудағы жетістік көп елдің жол мамандарына көрсетілді. [[Ресей]]де жүк және жолаушылар таситын алғашқы вагондар 1846 ж. Александров зауытында жасалды. Жүк көтергіштігі 6,5 — 10 т В-дар (2 өсті) 1855 ж. жасалды. 1866 ж. [[Санкт-Петербург]] — [[Мәскеу]] жүрдек пойызында жайлы вагондар қолданыла бастады. Жолаушылар таситын вагондардың (2, 3 және 4 өсті) рамасы мен қорабы ағаштан жасалды. Олар пешпен, ыстық сумен немесе бумен жылытылды, жарық беруге әртүрлі жарық көзі пайдаланылды. Жолаушылар таситын вагондардың барлығы дерлік автоматты тежеуішпен, винттік тіркеуішпен және буфермен жабдықталды. 1905 ж. жүк таситын вагондардың жүк көтергіштігі 15 т-ға, ал 1911 жылы 16,5 т-ға дейін арттырылды. 19 ғ-дың соңғы жылдарында вагонның жаңа түрлері жасалумен бірге әртүрлі құралымды вагондар шықты. Жолаушылар таситын вагондардың негізгі типтеріне: жолаушылар, пошта мен қол жүктерін таситын, сондай-ақ арнайы мақсаттарға арналған вагондар (санитарлық, лабораториялық, т.б.), ал жүк таситын вагондарға: жабық, жартылай вагондар, [[платформа]]лар, [[цистерна]]лар, изотермиялық вагондар және арнайы жасалған (ауқымы өте ірі және ауыр салмақты жүктерді, сусымалы заттарды, т.б. таситын), сондай-ақ, т. ж. көлігінің қажетін өтеуге арналған вагондар (ұстаханалар, өртсөндіргіш вагондар, т.б.) жатады. Аса ауыр жүктерді тасу үшін вагондардың (8, 12, 16 және 32 өсті) ерекше түрі — транспортерлер де (жүк көтергіштігі 250 т-дан 500 т-ға дейін) пайдаланылады. Вагондардың тізбегінен темір жол құрамасы құралады. Вагон, негізінен, жүрістік бөліктен, рамадан, қораптан және тежеуіш тетіктерден тұрады. Жүрістік бөлігіне қос доңғалақ, букса (локомотив не вагон өсі ішпектерінің (подшипниктерінің) шойыннан немесе болаттан құйылған қорабы), рессор, буксалық бағыттауыштар кіреді. Вагонның тежеуіш тетіктері пойыздың қозғалыс жылдамдығын автоматты түрде реттеу немесе оларды тоқтату қызметін атқарады. Жолаушылар таситын вагондардың барлығы және жүк таситын вагондардың біразы автоматты тежеуішпен қатар қол тежеуішімен де жабдықталған. Республикамызда көбіне жүк көтергіштігі 60 және 62 т жабық вагондар (4 өсті), сонымен қатар жүк көтергіштігі 95 т жартылай вагондар (6 өсті) және жүк көтергіштігі 125 т вагондар (8 өсті) пайдаланылады. Қазақстанда вагон жөндейтін 2 ірі зауыт бар. Оның бірі жолаушылар вагонын жөндейтін зауыт ([[Алматы]]да), екіншісі — жүк вагонын жөндейтін зауыт ([[Астана]]да). Шахтада, карьерде, құрылыс алаңында, зауыт ішінде көлік ретінде жақын ара қашықтыққа (0,5 — 2 км) әртүрлі жүктер мен адамдарды (6 — 18 адам) тасуға арналған сыйымд. шағын (0,35 — 9,5 м3) вагонеткалар қолданылады. Көптеген вагонеткалардың жүк көтергіштігі 1 — 2 т, кей жағдайда 8 — 10 т-ға дейін жетеді. <ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Темір жол]] {{stub}} 8ppiltmdab358kumojnjode8gba6jcy 0 26656 3319562 2851876 2024-04-25T14:31:47Z Аскар Альмактум 158246 wikitext text/x-wiki '''Вальс'''({{lang-fr|Valse}}, {{lang-de|walzer}} — айналып билеу) — екі адам жұптасып, 3/4 тағылымды ритмде əндерілетін, жылжымалы, романтикалық немесе драматикалық əнді айтатын классикалық музыкалық жанр. Вальсті айналып билейтін түрі - [[бал биі]]. Атау сөздің түп төркіні немісше ''walzen''. Қазақша мәні: айналу.<ref>"Ордабасы": Энциклопедия.- Шымкент:"Ордабасы".2008. </ref> 18 ғ-дың 70-жылдары Оңтүстік [[Германия]] мен [[Австрия]]да кең тараған шаруалар биінің лендлер деген түрінен бастау алған. 19 ғ-да бүкіл [[Еуропа]] мемлекеттеріне тарайды. Әсіресе, Венада И. Ланнердің, әкелі-балалы Штраустардың шығармашылығында ерекше дамыды (қ. [[Штраус]]). Сондай-ақ, француз вальсі, вальс-бостон сияқты түрлері өрістеді. [[Шуберт|В.Ф. Шуберт]], [[Роюерт Шуманн|Г.Шуман]], И.Брамс, К.М.Вебер, Ф.Шопен, Ф.Лист, Э. Грич, Г. Малер, М.Глинка, П.Чайковский, С.Прокофьев, А.Хачатурян сияқты әр түрлі кезең мен түрлі ұлттық мектептерге жататын көптеген композиторлардың шығармашылығында кеңінен орын алды. Вальс [[музыка]] [[жанр]]ы ретінде [[симфония]], [[опера]], [[балет]], [[оперетта]] сияқты музыка шығарма түрлерінде кең қолданылады. Қазақ музыкасында вальс дәстүрі М.Төлебаев (“Бақыт вальсі”), [[Хамиди|Л.Хамиди]] (“Қазақ вальсі”), Ш.Қалдаяқов, [[Мұхамеджанов|С.Мұхамеджанов]], [[Тілендиев|Н.Тілендиев]], т.б. шығармашылығында үлкен орын алады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} {{stub}} [[Санат:Би түрлері]] ivfm503ijho4c66knvoybwnc703juno 3319569 3319562 2024-04-25T14:53:52Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Аскар Альмактум|Аскар Альмактум]] ([[User talk:Аскар Альмактум|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Вальс'''({{lang-fr|Valse}}, {{lang-de|walzer}} — айналып билеу) — екі адам жұптасып, бірқалыпты немесе үдемелі жылдамдықпен айналып билейтін [[бал биі]]; сондай-ақ, [[би музыкасы]]ның жанры. Атау сөздің түп төркіні немісше ''walzen''. Қазақша мәні: айналу.<ref>"Ордабасы": Энциклопедия.- Шымкент:"Ордабасы".2008. </ref> 18 ғ-дың 70-жылдары Оңтүстік [[Германия]] мен [[Австрия]]да кең тараған шаруалар биінің лендлер деген түрінен бастау алған. 19 ғ-да бүкіл [[Еуропа]] мемлекеттеріне тарайды. Әсіресе, Венада И. Ланнердің, әкелі-балалы Штраустардың шығармашылығында ерекше дамыды (қ. [[Штраус]]). Сондай-ақ, француз вальсі, вальс-бостон сияқты түрлері өрістеді. [[Шуберт|В.Ф. Шуберт]], [[Роюерт Шуманн|Г.Шуман]], И.Брамс, К.М.Вебер, Ф.Шопен, Ф.Лист, Э. Грич, Г. Малер, М.Глинка, П.Чайковский, С.Прокофьев, А.Хачатурян сияқты әр түрлі кезең мен түрлі ұлттық мектептерге жататын көптеген композиторлардың шығармашылығында кеңінен орын алды. Вальс [[музыка]] [[жанр]]ы ретінде [[симфония]], [[опера]], [[балет]], [[оперетта]] сияқты музыка шығарма түрлерінде кең қолданылады. Қазақ музыкасында вальс дәстүрі М.Төлебаев (“Бақыт вальсі”), [[Хамиди|Л.Хамиди]] (“Қазақ вальсі”), Ш.Қалдаяқов, [[Мұхамеджанов|С.Мұхамеджанов]], [[Тілендиев|Н.Тілендиев]], т.б. шығармашылығында үлкен орын алады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} {{stub}} [[Санат:Би түрлері]] coyiwtr3xvo768ryit7gqxmzigdol9d 0 26662 3319582 3319385 2024-04-25T15:54:08Z Маржан АК 149973 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki '''Вариация'''({{lang-la|variatio}} — [[өзгеріс]])— # [[музыка]]да — кең таралған дамыту тәсілі, музыкалық [[тақырып]]ты өзгерту; вариациялық форманың құрамдас бөлігі; # [[балет]]те — техникалық жағынан күрделі, шағын, жеке адам орындайтын [[классика]]лық балет [[би]]інің түрі. Жылдам, ойнақы биленеді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том</ref> '''Вариация'''<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007 жыл.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0</ref> - [[Функция|функцоналдың]] немесе оның [[аргумент]]інің ең аз ығысуы.<ref>Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2</ref> Вариация деп, тура мағынада жеке деректердің өзгеруі, бір нәрседегі ерекшеліктер, вариациялар; 2) (биол.) белгілі бір организмнің түріне байланысты құрылысындағы өзгерістердің пайда болуы, түрленуін айтады.<ref>''Қазақ тілінің кірме сөздер сөздігі / Құрастырғандар: Ш. Құрманбайұлы, С.Исақова, Б.Мизамхан және т.б. Алматы: «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 2019. – 596 б.''</ref> Математикада вариация түсінігі - ө''згергіштік сызығындағы кездесу жиілігін көрсететін ең жоғарғы нүкте''. Жеке варианттардың жиілігін және '''вариациялар''' көлемін көрсететін белгі - өзгергіштіктің қисық '''вариациялық''' қисық сызық делінеді. Лингвистикалық мағынада вариация деп а''йтылым кезінде сөздердің дыбыстық өзгеріс нәтижесінде сол тілдің дыбыс қорында жоқ басқа бір дыбысқа ұқсап айтылуы.'' <ref name=":0">''Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 4-том. / Құраст.: Н.Әшімбаева, Қ.Рысбергенова, Ж.Манкеева және т.б. – Алматы, 2011. 752 б.''</ref> Вариацияны С.Кеңесбаев, Т.Жанұзақов белгілі бір фонеманық дыбысталуында я айтылуында аз да болса оттенок я өзгешелік болу жағдайы; мысалы: эти сөзіндегі э — келте; это, э дегендердегі, э ашық деп көрсеткен.<ref>''Тіл білімі терминдерінің орысша–қазақша сөздігі. С.Кеңесбаев, Т.Жанұзақов. – Алма-ата. Қазақ ССР–нің «Ғылым» баспасы, 1966. – 211 бет.''</ref> ==Дереккөздер<ref name=":0" />== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Өнер]] [[Санат:Механика]] [[Санат:Материалдар]] [[Санат:Материалдар механикасы терминдері]] aq32cjfnju8654cdv15rswwairi1urn 0 27048 3319580 3319373 2024-04-25T15:43:58Z Маржан АК 149973 wikitext text/x-wiki '''Дедуктивті пайымдау''' (немесе '''Дедуктивті логика''', {{lang-en|Deductive reasoning}}, {{lang-la|deductio}} — бөліп шығару) — сенімді сипатқа ие [[логика]] заңдары негізінде бір немесе бірнеше [[алғышарт]] (premise) [[пайым]]дардан жаңа бір [[логикалық қорытынды]] (logical consequence) шығару әдісі.<ref name="a1">Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.Дедукция, профессор Е. Арын – [[Павлодар]]: «ЭКО» ҒӨФ. [[2006]]. – 569 б. ISBN 9965-808-89-9</ref><ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref> Дедуктивті пайымдау — білімнің көбіне жалпыдан жекеге қарай көшуі, қорытындылардың алғышарттардан шығарылуы. Ғылыми танымда дедукция [[индукция]]мен ажырағысыз байланысты. [[Психология]] дедуктивті пайымдаулардың дамуы мен бұзылуын зерттейді. Білімнің көбінесе жалпыдан кемірек жалпыға қарай қозғалысы оның барлық психикалық процестермен, тұтас алғандағы ойлау қарекетінің құрылымымен шарттастылығында талданады. Дедукциялық пайымдауларды эмпириялық зерттеулердің, мысалы, алғышарттарға және олардан шығатын қорытындыларға деген сенімнің талдануы болып табылады. Дедукция - жалпы білім негізінде белгілі бір объект туралы жаңа білім тұжырымдалатын ой қорытындыларын пайдалану. Мұнда материалға сәйкес [[логика]]лық процесс пен мазмұндау жолы жалпы қағидалардан басталып, оларды сол немесе басқа нәрсеге пайдаланумен аяқталады. Дедукция - жалпыдан жекеге қарай дамитын ой қорытындысы, логикалық ойлау формасы. Дедукциялық ойдың кең тараған түрі — [[силлогизм]]. Екі немесе одан көп пікірлердің байланысы нәтижесінде жаңадан бір пікір шығару.<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> Дедукцияның келесі бір түсінігі бойынша, дедукция дегеніміз бастапқы пайымдаулар (алғышарттар) жиынтығынан қажетті шығарылатын салдарларды алатын рационалды танымның әдісі. Дедукция процесінде пікірлердің тек логикалық қатал, әдепті (корректный) амалдары – логикалық формалары − ақиқатты алғышарттардан ақиқатты салдарларды алуға кепіл беретін дедуктивтылы пікірлер деп аталатындар пайдаланылады. Дедуктивтік әдістің сипатты ерекшелігі мынада: шығарылатын пікірдегі ақпарат (информация) бастапқы пайымдаулардың тұтас ақпаратының бөлігін құрайды. Дедукцияның мәнін осылай түсіну оның (д.) жалпыдан жалқыға ауысу ретіндегі дәстүрлі көзқарасқа маңызды дәлелдеме (анықтау) береді. Дедукция әдісін негіздеуге фр. философы, математигі, физигі, физиологы Рене Декарт үлкен үлес қосты, ал оның аппаратын (ғылыми түсініктерін, терминдерін, категорияларын) жасаумен ғылым ретінде пайда болған кезінен бастап логика айналысады (аристотельдік, дәстүрлі логика).<ref>''Зағыпаров Қ.Ф. Философиялық терминдердің сөздігі. - Павлодар: ПМПИ, 2011. – 138 б.''</ref> Дедукцияны Бринкерхов Д., Уейтс Р., Ортега С. теориядан алынған гипотезаларды тексеру арқылы теориядан деректерге көшу процесі деп көрсеткен.<ref>''Бринкерхов Д., Уейтс Р., Ортега С. Әлеуметтану негіздері, 9-басылым. Алматы: Ұлттық аударма бюросы, 2018 жыл -464 б.''</ref> Сондай-ақ, дедукция деп жалпылау, ойлаудың жалпыдан жалқыға, бүтіннен бөлшекке көшіп нәтиже шығаруын айтады. == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} {{Логика}} [[Санат:Ғылым]] [[Санат:Әлеуметтану]] [[Санат:Саясаттану]] [[Санат:Жантану]] [[Санат:Медицина]] 8qya3jdcn3dxb1htto9dizqaw8kyqgq 0 27107 3319587 2355291 2024-04-25T16:14:08Z Аскар Альмактум 158246 wikitext text/x-wiki '''Диагональ'''({{lang-la|dіagonalіs}}, {{lang-gr|dіagōnіos}} – [[Бұрыш (геометрия)|бұрыш]]тан бұрышқа барушы) – [[көпбұрыш]]тың немесе көпжақтың бір [[қабырға]]сында жатпайтын екі төбесін қосатын түзудің кесіндісі. # көпбұрыштың диагоналі – бір қабырғаның бойында жатпайтын екі төбенің өзара қосатын түзу сызықтың кесіндісі әрі оның ұзындығы. Егер көпбұрыштың төбелерінің саны n болса, онда мұның диагональдар санын n (n-3) /2-ге тең болады. # Көпжақтың диагоналі – біржақтың бойындда жатпайтын екі төбені өзара қосатын түзу сызықтың кесіндісі.<ref>Математика әлемі</ref> '''Геометрияда оны табу формулалары:''' # Квадраттың диагоналі, оның бір қабырғасының түбір асты 2-ге көбейтіп, табуға болады. Бұл формула [[Пифагор теоремасы|Пифагор теоремасынан]] шыққан. # Ромбтың 2 диагональдың көбейтіндісін былайша табуға болады: ½ * d1 * d2 = a * h ⇒ d1 * d2 = 2 * a * h Төбеде 1-ші теңдеуде, ромб ауданның 2 формуласы теңестірілігінен бұндай формула шығады. Және бұндай тағы басқа көптеген формулалар бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{бастама}} {{Суретсіз мақала}} {{толықтыру}} [[Санат:Классикалық геометрия]] [[Санат:Көбейту теориясы]] sz7rv6e9o0lt2y3sz2cpwk2flyh234i 0 27918 3319906 3311651 2024-04-26T10:31:31Z JellFisher 155995 /* Өз өсінде айналуы */ радиацисын > радиациясын wikitext text/x-wiki {{мағына|Жұлдыз (айрық)}} [[Сурет:Starsinthesky.jpg|250px|thumb|[[Жетіқарақшы]] жұлдызы]]‎ [[Сурет:Artist's impression of supernova 1993J.jpg|thumb|right|250px|1993J [[ғаламатжұлдыз]]ы]] '''Жұлдыз''', кейде '''тұрақты жұлдыз''', ({{lang-la|stella}} немесе ''astrum''; [[астрономия]]дағы белгісі: ✱) — массасы ерекше ауыр, өзегіндегі [[Термоядролық реакциялар|термоядролық реакция]] арқылы айналасына тұрақты [[жарық]] шығаратын<ref>{{cite web|url=http://www.astronet.ru/db/msg/1162211|title=Звезда|author=Засов А. В.|publisher=Астронет |accessdate=2013-04-04|archiveurl=http://www.webcitation.org/6FehrzMWN|archivedate=2013-04-05}}</ref>, плазмалық [[газ]] және [[плазма]] күйдегі аспан денесі. Жұлдыздарды арнаулы түрде [[Жұлдыз астрономиясы]] ғылымы зерттейді. Әдетте қазақ тілінде жұлдыз сөзі көптеген мағынада қолданылады: барлық аспан денелерін (Күн, Ай, [[Марс]], [[Шолпан (ғаламшар)|Шолпан]], [[Комета|құйрықты жұлдыз]]дар т.б.) жай тілмен жұлдыз деп бірдей атай береді. Дегенмен, ғылыми арнаулы мағынада жұлдыз тек [[Күн (жұлдыз)|Күн]] секілді, [[сүмбіле]], [[темірқазық]], [[жетіқарақшы]], [[үркер]] секілді, [[қос жұлдыз]]<ref>{{кітап|авторы= Қадыкенов М.М. |тақырыбы= Қазақша-ағылшынша-орысша физика-техникалық сөздік |жыл= 2010 |баспасы= Қазақстан Республикасы Ұлттық ядролық орталығының Ядролық физика институты |isbn=9965-675-57-0 }}</ref>, [[жұлдыздар шоғыры]]<ref>{{кітап|авторы= Қадыкенов М.М. |тақырыбы= Қазақша-ағылшынша-орысша физика-техникалық сөздік |жыл= 2010 |баспасы= Қазақстан Республикасы Ұлттық ядролық орталығының Ядролық физика институты |isbn=9965-675-57-0 }}</ref>, [[ғаламатжұлдыз]]<ref>{{кітап|авторы= Қадыкенов М.М. |тақырыбы= Қазақша-ағылшынша-орысша физика-техникалық сөздік |жыл= 2010 |баспасы= Қазақстан Республикасы Ұлттық ядролық орталығының Ядролық физика институты |isbn=9965-675-57-0 }}</ref>, секілді өзінен жарық шығаратын алып аспан денелеріне қаратылады. Астрономдар [[жұлдыздардың спектрлік жіктелуі|жұлдыздардың спектрін]], [[жұлдыздың жарқырауы|жарық шамасын]], кеңістіктегі қозғалысын өлшеу арқылы оның салмағын, жасын, құрамындағы металл мөлшерін және басқа да қасиеттерін таниды. Жұлдыздың жалпы сапасы оның өзгерісі мен кейінгі тағдырының маңызды көрсеткіші. Басқа қасиеттері, мысалы диаметрі, өз осьінде айналуы, қозғалысы мен температурасы қатарлылар оның тарихи өзгерісі барысында ұқсамайды. Жұлдыз температурасының жарық шамасына байланысты суреті әдетте [[Герцшпрунг — Рассел диаграммасы|"HR диаграммасы"]] деп аталады. Ол арқылы жұлдыздың жасы мен өзгеріс сатысы айқындалады. Жұлдыз негізгі уақытын өзегіндегі термоядролық реакция арқылы айналасына жарық шашуымен өткізеді. Өзегіндегі термоядролық реакция өзектің шетіне дейін жоғары [[энергия]] бөліп шығарады, сосын оны сыртқы әлемге радиация болып шашырайды. [[Сутегі]] мен [[гелий]]ден ауыр [[химиялық элементтер|элементтер]] термоядролық реакциядан пайда болады. Жұлдыздар негізінен сутегіні негіз еткен күйде пайда болады және гелий мен аз мөлшерде [[ауыр металдар|ауыр элементтер]]дің сығылуынан құралады. Өзегінде жеткілікті тығыздық болса, кейбір сутегі термоядролық реакция барысында тұрақты түрде гелийге айналады<ref>{{cite web | url= http://observe.arc.nasa.gov/nasa/space/stellardeath/stellardeath_intro.html | archiveurl= http://web.archive.org/web/20080210154901/http://observe.arc.nasa.gov/nasa/space/stellardeath/stellardeath_intro.html | archivedate= 2008-02-10 | title= Stellar Evolution & Death | publisher= NASA Observatorium | accessdate= 2006-06-08}}</ref> (мысалы, Күнде 4 атом сутегі 1 атом гелийге айналудан біз тұтынатын жылу мен жарық қалыптасады). Жұлдыздың ішіндегі артық энергия радиацияланып сыртқа шығып кетеді. Жұлдыз ішкі [[гравитация]] әсерінде өз салмағының жеміріп жібермеуіне (өз өзегіне бірақ құйылып, шөгіп кетпеуге де, айналасына шашырап тозып кетпеуге де) қол жеткізеді. Жұлдыздың өзегіндегі сутегі отыны таусылса салмағы күн салмағының 0,5 есесінен кем болмаса, онда ол өсіп [[Алып қызыл жұлдыз]]ға айналады.<ref name="late stages">{{cite web | last = Richmond | first = Michael | url = http://spiff.rit.edu/classes/phys230/lectures/planneb/planneb.html | title = Late stages of evolution for low-mass stars | publisher = Rochester Institute of Technology | accessdate = 2006-08-04 }}</ref> Кейбір жағдайда оның өзегінде тіпті де ауыр атомдар отынға айналып қайта жана бастауы мүмкін. Мұндай жұлдыздар ақыры ықшамдалып, ғарыштағы материялық денеге айналады, басқаларға қосылады, немесе жаңа элементтер пайда болу сатысына өтеді.<ref>{{cite web | url = http://observe.arc.nasa.gov/nasa/space/stellardeath/stellardeath_intro.html | title = Stellar Evolution & Death | publisher = NASA Observatorium | accessdate = 2006-06-08 }}</ref>. Жұлдыздар ғарышқа біркелкі шашылған емес. Олардың көбі тартылыс күш әсерінде ұйысып екіден көп [[қос жұлдыз]]дарға біріксе, тіпті неше миллиард жұлдыздар топтасып алып [[жұлдыздар шоғыры]]дарға айналады. Екі жұлдыздың орбитасы оларды жақындатқанда олардағы өзгеріс тездейді<ref name="iben">{{cite journal | last= Iben | first= Icko, Jr. | title=Single and binary star evolution | journal=Astrophysical Journal Supplement Series | date=1991 | volume=76 | pages=55–114}}</ref>. Мысалы, [[Ақ ергежейлі]] жұлдыз өзінің серік жұлдызына жақындағанда оның газдарын өзіне сіміріп, [[Алып жұлдыз|жаңа жұлдыз]] болып жарқырайды. Жұлдыздар әлемі өте әр алуан. Кейбір жұлдыздар Күннен мың есе үлкен (көлемі бойынша) әрі жарығырақ болып келсе (алып жұлдыздар), ал кейбіреуінің мөлшері мен шығаратын [[жарық|жарығының]] [[энергия]]сы Күннен әлдеқайда аз болып (ергежейлі жұлдыздар) келеді. Жұлдыздардың жарқырауы да түрліше болады. Алтын Балық шоқжұлдызының S жұлдызы Күннен 400 мың есе артық жарқырайды. Күн өзінің барлық белгілері жағынан қатардағы жұлдыз болып саналады. Көптеген жұлдыздарды күн секілді ғаламшарлық жүйеден тұрады деп санауға толық негіз бар. Жұлдыздар өте алыс қашықтықта орналасқандықтан, олардың серіктері ең күшті телескоппен де көрінбейді. Оларды анықтау үшін зерттеудің нәзік әдістер қолданып, бірнеше ондаған жылдар бойы ұқыпты бақылау мен күрделі есептеулер жүргізу қажет. Жұлдыз спектріне талдау жасау арқылы да жұлдыздың ғаламшар серігі бар-жоғы анықталады. == Этимологиясы == Қазақ тіліндегі ''жұлдыз'' сөзі прото-түркі ''*yulduŕ'' сөзінен шыққан. [[Әзірбайжан тілі|Әзірбайжан]]ша ''ulduz'', [[Шағатай тілі|шағатай]]ша {{Rtl-lang|ar|یولدوز}}, [[Долған тілі|долған]]ша ''һулус'', [[Ғағауыз тілі|ғағауыз]]ша ''yıldız'', [[Қарашай-балқар тілі|қарашай-балқар]]ша ''жулдуз'', [[Башқұрт тілі|башқұрт]]ша ''йондоҙ'', [[Хакас тілі|хакас]]ша ''чылтыс'', [[Құмық тілі|құмық]]ша ''юлдуз'', [[Қырғыз тілі|қырғыз]]ша ''жылдыз'', [[Ноғай тілі|ноғай]]ша ''юлдыз'', [[Шор тілі|шор]]ша ''чылтыс'', [[Татар тілі|татар]]ша ''йолдыз'', [[Түрікмен тілі|түрікмен]]ше ''ýyldyz'', [[Тыва тілі|тыва]]ша ''сылдыс'', [[Ұйғыр тілі|ұйғыр]]ша {{Rtl-lang|ar|يۇلتۇز}}, [[Өзбек тілі|өзбек]]ше ''yulduz'', [[Саха тілі|саха]]ша ''сулус'' және басқа түркі жұлдыз атауларының когнаты болып табылады.<ref>{{Cite web|url=https://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?single=1&basename=%2fdata%2falt%2fturcet&text_number=++76&root=config|title=Starling Etymologic Base|author=S. Starostin|lang=en}}</ref> [[Латын тілі]]ндегі ''stella'' сөзі прото-италикше ''*stērolā'' сөзінен шыққан, ал ''astrum'' [[ежелгі грек тілі]]ндегі {{Polytonic|ἄστρον}} сөзінен алынған. {{Polytonic|Ἄστρον}} мен ''stella'' бір прото-үнді-еуропа ''*h₂stḗr'' сөзінен шыққан, демек екеуі де туыс сөз. == Күзету-өлшеу тарихы == [[Сурет:Nebra_Scheibe.jpg|thumb|right|200px|Аспан кестесі, б.з.д. XVII ғ.]] Адамзаттың жұлдыздарды күзетіп тұрмысқа пайдалану, діни рәсімдерді орындау тарихы арыдан бастау алады. Ежелгі мысырлықтар осында 5-6 мың жыл бұрын [[Сүмбіле]] жұлдызының шығыс көкжиектен көтерілуін негіз етіп, [[Ніл]] өзенінің тасуын мөлшерлеген және бір жылдың 365,25 күн болатынын дәл анықтаған. Қытайдың Шан патшалығы осыдан 4 мың жыл бұрын аспанды бақылайтын арнайы орда мансаптыларын тағайындап, егіс жұмыстарын уағында жүргізуге қол жеткізген. [[Сурет:PSM_V78_D326_Ptolemy.png|thumb|left|120px|[[Клавдий Птолемей|Птолемей]]]] Тұрақты жұлдыздар діни рәсімдер үшін де айырықша маңызға ие болды. Көптеген ежелгі ғалымдар ерте заманның өзінде-ақ адамдар жұлдызды аспанды [[шоқжұлдыз]]дарға бөлген<ref>{{cite book | author=Forbes, George | title=History of Astronomy | publisher=Watts & Co. | location=London | year=1909 | format =Free e-book from Project Gutenberg | url=http://www.gutenberg.org/etext/8172 }}</ref>. Ежелгі заман астрономы [[Клавдий Птолемей|Птолемей]]дің тіркеуі бойынша бүкіл аспанда 48 шоқжұлдыз болса, қазіргі кезде 88 шоқжұлдыз бар делінеді. Бұл шоқжұлдыздар [[күнтізбе]] жасауға тікелей ықпал етті. Қазіргі жер шарында ең кең қолданылатын, дәлдігі жоғары [[григориан күнтізбесі]] жерге ең жақын тұрақты жұлдыз — күнді негіз етіп жасалған.<ref>{{cite web | last = Tøndering | first = Claus | url = http://webexhibits.org/calendars/calendar-ancient.html | title = Other ancient calendars | publisher = WebExhibits | accessdate = 2006-12-10 }}</ref> Көп уақытқа дейін жұлдыздар орнынан қозғалмайды, еш өзгермейді, мәңгі солай бола береді, аспан шарына мәңгілік байланған деп есептеді. Сондықтан жұлдыздарды тұрақты жұлдыз деп атаған. Әсіресе [[Аристотель]]дің (б.з.б. IV ғасыр) идеясының ықпалында көптеген ғасырлар бойы жұлдызды аспан мәңгілік және өзгермейтін [[хрусталь]] [[сфера]] тәрізді, оның сыртында құдайлар өмір сүреді деп жорамалдауы негізгі ғарыш түсінігі болды. [[Сурет:Biruni_Iranian.jpg|thumb|left|120px| [[Әбу Райхан әл-Бируни]]]] Ең ежелгі дәлдігі жоғары, уақыты көрсетілген жұлдыз картасы б.з.д. 1534 ж. ежелгі [[Мысыр]]да жасалды.<ref>{{cite journal | last=von Spaeth | first=Ove | title=Dating the Oldest Egyptian Star Map | journal=Centaurus International Magazine of the History of Mathematics, Science and Technology | year=2000 | volume=42 | issue=3 | pages=159–179 | url=http://www.moses-egypt.net/star-map/senmut1-mapdate_en.asp | accessdate=2007-10-21 }}</ref> [[Мұсылман]] астрономдары анықтаған көптеген жұлдыз атаулары бүгінге дейін қолданылуда. Олар және көптеген жұлдыз өлшеу аспаптарын жасады. ХІ ғасырда [[Әбу Райхан әл-Бируни]] [[құс жолы]]н көптеген жұлдыздар мен тұмандықтардан құралған деп есептеп, 1019 жылғы [[Тұтылу|айдың тұтылуы]] кезінде біраз жұлдыздың ендік бұрышын өлшеді.<ref>{{cite web | last=Zahoor | first=A. | year=1997 | url=http://www.unhas.ac.id/~rhiza/saintis/biruni.html | title=Al-Biruni | publisher=Hasanuddin University | accessdate=2007-10-21 }}</ref> Осыдан 3 мың жыл бұрын Қытайдың Чжоугун деген қаласында бірінші астрономиялық обсерватория салынған. Ол өте қарапайым, онда телескоп болған жоқ. Жұлдыздарды қарапайым көзбен бақылаған. Қытайдың б.з.д. V ғасырдағы ғалымдары жұлдыздардың ауадан (газдан) құралатынын жазып қалдырған екен.<ref name="clark">Clark, D. H.; Stephenson, F. R., The Historical Supernovae, Supernovae: A survey of current research; Proceedings of the Advanced Study Institute, 355–370 бет, Dordrecht, D. Reidel Publishing Co, маусым 29, 1981, Cambridge, England, [http://adsabs.harvard.edu/abs/1982sscr.conf..355C] 2006-09-24</ref> [[Самарқан]] қаласындағы зерттеуші ғалымдар орта ғасырда мыңдаған жұлдыздың орнын дәл анықтаған. [[Ұлықбек]]тің кейін бір ғасырдан соң өмірге келген дат ғалымы [[Тихо Браге]] де обсерватория салып, жұлдыздар әлеміне бақылау жасаған.<ref name="he history">{{cite web | last = Drake | first = Stephen A. | date = 2006 | url = http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/heasarc/headates/heahistory.html | title = A Brief History of High-Energy (X-ray & Gamma-Ray) Astronomy | publisher = NASA HEASARC | accessdate = 2006-08-24 }}</ref> [[Сурет:Giordano_Bruno.jpg|thumb|left|120px| [[Джордано Бруно]]]] 16-ғасырдың соңында [[Джордано Бруно]] «Жұлдыздар да Күн сияқты аспан денелері, олардың арасында ай секілді, жер секілділері де бар, және олар да бірін бірі айналып жүреді» деген пікір айтты. Жұлдыздарды алыстағы күн дейтін көзқарасты [[Ежелгі Грекия|ежелгі грек]] ойшылдарынан шексіздік туралы айтқан [[Анаксимандр]] мен [[атом]] теориясының негізін қалаушы [[Демокрит]], [[Рим]] философы [[Эпикур]] айтып өткен болатын.<ref>{{cite web | date = 2006 | url = http://www.eso.org/outreach/eduoff/edu-prog/catchastar/CAS2004/casreports-2004/rep-226/ | title = Exoplanets | publisher = ESO | accessdate = 2006-10-11 }}</ref> Теолог Ричард Бентли «Егер олар күн секілді жұлдыз болса, неге күн жүйесіне гравитация (тартылыс күш) түсірмейді?» - деп сұрақ қойған екен, оған [[бүкіл әлемдік тартылыс заңы]]н ашқан [[Ньютон]] «Әрбір тараптағы жұлдыздар тудырған тартылыс күші бір-бірін жойып, жоққа шығарады» - деп жауап берген екен.<ref>{{cite web | last = Hoskin | first = Michael | year=1998 | url = http://www.stsci.edu/stsci/meetings/lisa3/hoskinm.html | title = The Value of Archives in Writing the History of Astronomy | publisher = Space Telescope Science Institute | accessdate = 2006-08-24 }}</ref> [[Сурет:Tycho_Brahe.JPG|thumb|left|120px|[[Тихо Браге]]]] [[1596 жыл]]ы алғаш рет айнымалы жұлдыз (неміс астрономы [[Йоханнес Фабрициус]]), ал [[1650 жыл]]ы алғаш рет қос айнымалы жұлдыз (италиялық ғалым [[Джованни Риччоли]]) анықталды. Дания ғалымы [[Тихо Браге]] аспаннан бір жаңа (бұрын болмаған) тұрақты жұлдызды байқап, аспан ежелден осылай емес деген пікірге келген екен. Кейін ол жаңа жұлдыз [[ғаламатжұлдыз]] екені анықталды да, «Тихо ғаламатжұлдызы» деп аталады. [[Италия]] ғалымы [[Джеминиано Монтанари]] [[1667 жыл]]ы [[Алголь]]дағы жарық өзгерісін тіркеген. [[Эдмонд Галлей]] ежелгі грек Птолемей заманынан сол кезге дейінгі жұлдыздар орнының өзгерісі туралы зерттеу жасап, жұлдыз тұрақты деген көзқарасты өзгертті.<ref name="he history" /> [[Фридрих Вильгельм Бессел]] [[1838 жыл]]ы көру бұрышының айырмасына сүйеніп [[Аққу шоқжұлдызы]]ндағы 61 жұлдыздың арақашықтығын 11.4 жарық жыл етіп өлшеп, ғарыштың кеңдігі мен ғарыш денелері арасындағы алыс кеңістікті танытты. [[Сурет:William_Herschel01.jpg|thumb|left|120px|[[Уильям Гершель]] ]] [[Уильям Гершель]] тұрақты жұлдыздардың аспандағы жайласу орнын анықтауға талпынған тұңғыш ғалым. [[1780 жыл]]дары ол [[метрология]] арқылы 600 жаққа бірдей өлшеу жасап, сол арқылы көзге көрінетін жұлдыздардың санын анықтауға кірісті. Бұл арқылы ол жұлдыздар саны аспанның бір шетіне қарай көбейе түсетінін, бұл [[Құс жолы]]ның орталық өңірі екенін айқындады. Оның баласы [[Джон Гершель]] [[Оңтүстік жарты шар]]да әкесінің ғылыми тәжірибесін қайталап, ұқсас қорытынды шығарды.<ref>{{cite journal | last=Proctor | first=Richard A. | title=Are any of the nebulæ star-systems? | journal=Табиғат | year=1870 | pages=331–333 | url=http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/HistSciTech/HistSciTech-idx?type=div&did=HISTSCITECH.0012.0052.0005&isize=M | doi=10.1038/001331a0 | volume=1 }}</ref> Осы өлшеу, күзету барысында Уильям Гершель кейбір жұлдыздардың ұқсас бағытта қозғалып қана қоймай, өзара физикалық байланысы бар [[қосаржұлдыз]] екенін айқындады. [[1835 жыл|1835]] – [[1839 жыл|39]] жылдары орыс астрономы [[Василий Васильевич Струве|Василий Струве]], неміс астрономы [[Фридрих Вильгельм Бессел|Фридрих Бессель]] және ағылшын астрономы [[Томас Джеймс Хендерсон|Т.Хендерсон]] алғаш рет ең жақын үш жұлдызға дейінгі қашықтықты анықтады. Джозеф Фраунгофера және Анджело Секки Сүмбіле мен күнді салыстырып, жұлдыздарды жарығына қарай түрге бөлудің ғылыми жүйесін жасады.<ref>{{cite web | last = MacDonnell | first = Joseph | url = http://www.faculty.fairfield.edu/jmac/sj/scientists/secchi.htm | title = Angelo Secchi, S.J. (1818–1878) the Father of Astrophysics | publisher = Fairfield University | accessdate = 2006-10-02}}</ref> Дегемен қазіргі заманғы жұлдыздар жүйесін бөлу амалын Энни Кэннон 1900 жылы тапқан. [[Сурет:Friedrich_Wilhelm_Bessel.jpeg|thumb|left|120px|[[Фридрих Вильгельм Бессел]]]] ХІХ ғасырда [[Қосаржұлдыз]]ды күзетудің маңызы да еселеп артты. [[1834 жыл]]ы Ф.В.Бессель Сүмбіленің өзіндегі өзгерісті өлшеп, оның жасырын серігі бар екенін ашты. Эдвард Пикеринг [[1899 жыл]]ы периоды 104 күндік спектрлі қосаржұлдызды байқады. Астроном Струве және [[Шербёрн Уэсли Бёрнхем]] қатарлылар қосаржұлдыздар туралы материалдарды топтап, олардың орбитасы арқылы сапасын өлшеуге мүмкіндік алды. 19-ғасырдың 60-шы жылдары жұлдыздарды зерттеу үшін [[спектроскоп]], ал [[1880 жыл]]дан бастап [[фотография]] пайдаланыла бастады.<ref>{{cite book | first=Robert G. | last=Aitken | title=The Binary Stars | publisher=Dover Publications Inc. | location=New York | year=1964 }}</ref> Тұрақты жұлдыз зерттеуі XX ғасырда тез дамыды. [[Карл Шварцшильд]] көзбен көрінетін жұлдыз бен оның аппаратқа тартылған фотосын салыстырып, жұлдыздың түсі мен температурасын білуге жол ашты. 1921 фотоэлектрлі фотометр жұлдыздарды өлшеуге қолданыла бастады. Алғаш рет Альберт Майкельсон Гук телескопы арқылы жұлдыз диаметрін өлшеді.<ref>{{cite journal | author=Michelson, A. A.; Pease, F. G. | title=Measurement of the diameter of Alpha Orionis with the interferometer | journal=Astrophysical Journal | year=1921 | volume=53 | pages=249–259 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1921ApJ....53..249M | doi = 10.1086/142603 }}</ref> [[1913 жыл]]ы HR диаграммасы дамып, [[астрофизика]]ға жаңа мүмкіндік берді. 20-ғасырдың басында, әсіресе [[1920 жыл]]дан кейін, жұлдыз жөніндегі ғылыми көзқараста төңкеріс болды. Жұлдыз физикалық дене ретінде қарастырылып, оның құрылысы мен құрамындағы заттардың тепе-теңдік шарттары, энергия көздері зерттеле бастады. Ол арқылы ендігі жерде жұлдыздардың ішкі қасиеті мен құрылымы [[квант физикасы]] арқылы сәтті түсіндіріліп, жұлдыздар атомосферасының химиялық құрамы да айқындала бастады. Бұл төңкеріс, әрине [[атомдық физика]]ның жетістіктерімен тығыз байланысты еді. 20-ғасырдың орта шенінде [[ЭЕМ]]-ді қолдануға байланысты жұлдыздарды зерттеу мәселесі одан әрі тереңдей түсті.<ref name="new cosmos">{{cite book | author=Unsöld, Albrecht | title=The New Cosmos | publisher=Springer-Verlag | location=New York | year=1969 }}</ref> [[Ғаламатжұлдыз]]дарды айтпағанда, басқа жұлдыздарды Құс жолы галактикасы тәуелді жергілікті галактикалар жүйесінде күзетуге болады.<ref>e. g. {{cite journal | author=Battinelli, Paolo; Demers, Serge; Letarte, Bruno | title=Carbon Star Survey in the Local Group. V. The Outer Disk of M31 | journal=The Astronomical Journal | year=2003 | volume=125 | issue=3 | pages=1298–1308 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003AJ....125.1298B | accessdate=2007-02-04 | doi = 10.1086/346274 }}</ref><ref>{{cite news | title=Millennium Star Atlas marks the completion of ESA's Hipparcos Mission | publisher=ESA | date=1997 | url=http://www.rssd.esa.int/index.php?project=HIPPARCOS&page=esa_msa | accessdate=2007-08-05 }}</ref> Дегенмен, бұл күндері тіпті жерден 100 млн жарық жылы қашықтықтағы [[Бикеш (шоқжұлдыз)|Бикеш]] галактикалар жүйесіндегі [[M 100 галактикасы]]ндағы жұлдыздарды да өлшеп-тексеруден өткізуге мүмкіндік туып отыр.<ref>{{cite web | author=Villard, Ray; Freedman, Wendy L. | date=1994 | url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1994/1994/49/text/ | title=Hubble Space Telescope Measures Precise Distance to the Most Remote Galaxy Yet | publisher=Hubble Site | accessdate = 2007-08-05 }}</ref><ref>{{cite news | title=Hubble Completes Eight-Year Effort to Measure Expanding Universe | publisher=Hubble Site | date=1999 | url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1999/19/text/ | accessdate=2007-08-02 }}</ref><ref>{{cite news | title=UBC Prof., alumnus discover most distant star clusters: a billion light-years away. | publisher=UBC Public Affairs | date=2007 | url=http://www.publicaffairs.ubc.ca/media/releases/2007/mr-07-001.html | accessdate=2007-08-02 }}</ref> == Жұлдыздардың аталуы == [[Сурет:Venice ast sm.jpg|thumb|right|200px|Астрология тақтайшасы]] Шоқжұлдыз ұғымы ежелгі [[Вавилон]] мәдениетінде қалыптасқан. Ежелгі заманның жұлдыз бақылаушылары біршама әйгілі жұлдыздарды табиғат мифологиясындағы белгілі бір оқиғалармен байланыстырып, олардан түрлі пішіндер елестеткен. [[Эклиптика]]ның төңірегіндегі 12 жұлдыз [[Астрология]]ның негізі болды. Кейбір арнайы тұрған ерекше жұлдыздар да арнаулы атауға ие болды, әсіресе оларға латынша және арабша атаулар берілді. [[Сурет:Planisphæri cœleste.jpg|thumb|left|300px|XVII ғ. жұлдыз картасы, Голландия]] Кейбір жұлдыздар туралы арнайы аңыздар құрастырылды.<ref name="mythology">{{cite web | last = Coleman | first = Leslie S | url = http://www.frostydrew.org/observatory/courses/myths/booklet.htm | title = Myths, Legends and Lore | publisher = Frosty Drew Observatory | accessdate = 2006-08-13 }}</ref> Мысалы, [[Алголь]] жыланшаш пері [[Медуза]]ға арналған. Ежелгі гректер ғаламшарларды айналушы жұлдыз (серуендеуші) деп танып, маңызды Құдайларының атын берді. Бұл планеталардың аты Меркурий, Венера, Марс, Юпитер және Сатурн.<ref name="mythology" /> Уран мен Нептун да грек-рим Құдайларының атында аталғанымен, олардың жарқырау шамасы әлсіз, ежелгі адамдар оларды байқай алмаған. Олар тек кейін байқалған, сондықтан аттары да кеш қойылды. Шамамен 1600 жылдарға дейін шоқжұлдыздардың аты, ауқымы, жұлдыздар аты әр өңірде өзгеше болып келді. 1603 жылы неміс астрономы Иоганн Байер грек әліппесі мен шоқжұлдыздар атын бірлестірген "Байер белгілемесі" Уранометрияны жасап, әр шоқжұлдыздағы әрбір жұлдызға ат берді. Кейін ағылшын астрономы Джон Флемстид сандық жүйе арқылы белгілеу амалын тауып, ол кейін "Флемстид белгілемесі" деп аталды. Бұдан басқа да жұлдыздарды белгілеу амалдары ойлап табылды. Ғылым әлемінде жұлдыздар мен басқа да аспан денелеріне ат беретін бірден-бір орган [[Халықаралық астрономиялық одақ]] ({{lang-en|International Astronomical Union}}).<ref name="naming">{{cite web | url = http://www.nmm.ac.uk/server/show/conWebDoc.309 | title = The Naming of Stars | publisher = National Maritime Museum | accessdate = 2006-08-13 }}</ref> Бірақ кейбір астрономиялық органдар алдамшылыққа барып, жұртқа жұлдыз атын сатумен айналысады. Дегенмен, олар (мысалы: “International Star Registry” қатарлылар) қандай амалмен жұлдыздар атын сатумен айналысса да, бұл атаулар ғылым жағынан мойындалмайды, оны ешкім де пайдаланбайды.<ref name="naming" /> Оның бәрі адам алдап ақша табудың бір амалы ғана. <ref>{{cite web | last = Adams | first = Cecil | date = 1998 | url = http://www.straightdope.com/classics/a3_385.html | title = Can you pay $35 to get a star named after you? | publisher = The Straight Dope | accessdate = 2006-08-13 }}</ref> == Жұлдыздар саны және жайыласуы== [[Сурет:Ngc6397 hst blue straggler.jpg|thumb|right|250px|Жұлдыз меруерті]] Астрономдар ғарыштағы жұлдыздар саны көп, мөлшері әрқилы деген. АҚШ астрономы [[Карл Саган]] өзінің «Триллионның триллионы» кітабында «Ғаламда триллион галактика бар. Әр галактикада триллион жұлдыз бар», - деген жорамал айтты. АҚШ астрономы [[Чарли Конрой]] қатарлылар галактикалар спектріне талдау жасағаннан кейінгі жорамалы бойынша ғаламда шамамен 3•10²³ жұлдыз бар деген болжам береді<ref>{{cite journal | url=http://www.nature.com/nature/journal/vaop/ncurrent/full/nature09578.html | title=A substantial population of low-mass stars in luminous elliptical galaxies | author=Pieter G. van Dokkum & Charlie Conroy | journal=NATURE | year=2010 | doi=10.1038/nature09578}}</ref>. Жұлдыздардың әлемге жайласуы біртегіс, біркелкі емес. Жұлдыздар ғарыштағы газдар мен тозаңдармен араласып, галактикаларда өмір сүреді. Құс жолы тәрізді өлшемді галактикада әдетте 100 млрд-таған тұрақты жұлдыз болады. Ғарыштағы күзетуге болатын жұлдыздардың саны да 100 млрд-тан асады<ref>{{cite web | title=What is a galaxy? How many stars in a galaxy / the Universe? | publisher=Royal Greenwich Observatory | url=http://www.nmm.ac.uk/server/show/ConWebDoc.20495 | accessdate=2006-07-18 }}</ref>. Кезінде жұлдыздар тек Галактикаларда ғана болады деп түсіндірілді,<ref>{{cite news | title=Hubble Finds Intergalactic Stars | publisher=Hubble News Desk | date= 1997 | url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1997/02/text/ | accessdate=2006-11-06 }}</ref> бірақ галактикалар арасында бос аймақта өз алдына жүрген жұлдыздар да жетерлік екен. Астрономдардың межелеуінше, ғарышта шамамен 700 Гай (7×10 ²²) жұлдыз бар<ref>{{cite news | title=Astronomers count the stars | publisher=BBC News | date= 2003 | url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3085885.stm | accessdate=2006-07-18 }}</ref>. Жұлдыздар бірін-бірі толықтыратын екі бағытта зерттеледі. Жұлдыз астрономиясы жұлдыздардың қозғалысын, олардың галактика мен шоғырлардағы таралуын, әр түрлі статистикалық заңдылықтарын қарастырады. Ал [[астрофизика]]ның зерттейтіні – жұлдыздарда өтетін физикалық процестер, олардың сәулесі, құрылысы және [[эволюция]]сы. Жеке жұлдыздардан басқа, Қосарлы жұлдыздар жүйесінде екі, немесе одан да көп жұлдыздар өзара бір-біріне [[гравитация]]лық тартылыс күш туғызып, өзара орағытып айналуы да жиі кездеседі және олар [[Қосаржұлдыз]] деп аталады. Қосаржұлдыздар массаларының ортақ центрі маңында айналып, қосақталып орналасады. Сондай-ақ жұлдыздардың үштік және еселік жүйелері де кездеседі. Қосаржұлдыздың массасы олардың орбиталарын зерттеу арқылы тікелей анықталады. Мұның нәтижесінде жұлдыздардың массасы мен жарқырауының арасында статистикалық тәуелділік тізбегі болатыны айқындалды<ref>{{cite book | first=Victor G. | last=Szebehely | coauthors=Curran, Richard B. | year=1985 | title=Stability of the Solar System and Its Minor Natural and Artificial Bodies | publisher=Springer | id=ISBN 90-277-2046-0 }}</ref>. Дегенмен, олардың орбитасының тұрақты болса, қосаржұлдыздар ортақ жұлдыздық топ құраса, жұлдыздар саны өте көп болса, онда олар [[Үйіржұлдыз]] делінеді. Қосаржұлдыздар өзар байланысты бірнеше жұлдыздар болса, ал Үйіржұлдыздар бірнеше жүз жұлдыздан жүз мыңдаған жұлдыздардың шоғырлы одағы болуы да мүмкін. Қосарлы жұлдыз шоғыры жүйесі ұзақ уақыт бойғы гравитация әсерінде өзара бір-бірін шектеу күйіндегі жұлдыз тобы болып, ондай үйіржұлдыздар көбінесе алып О және В жұлдыздарынан құралады. Олардың 80% жұлдызы [[қосаржұлдыз]] болып келеді<ref>{{cite press release |publisher=Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics |date=2006 | url=http://www.cfa.harvard.edu/press/pr0611.html |title=Most Milky Way Stars Are Single |accessdate=2006-07-16 }}</ref>. Құс жолы жүйесіндегі жұлдыздардың көбі жеке жұлдыз болып келеді. Ұсақ ғарыш денелерінің байқау техникасына ілесіп байқалған жеке жұлдыздар көбейе түсті. Әлемнің 85% жұлдызы [[Қызыл ергежейлі]] болса, олардың 25%-ында [[серік жұлдыз]] бар. [[Сурет:NGC7293 (2004).jpg|thumb|right|250px|NGC 7293 (Бұранда тұмандығы), NASA ESA және C. R. O'Dell (Вандербильт университеті) суреті]] Күннен басқа жерге ең жақын жұлдыз [[Кентавр шоқжұлдызы]]ндағы [[Проксима]] жұлдызы болып, оның жерден арақашықтығы 39.9 триллион км (10 ¹² км), яғни 4.2 жарық жылы қашықтықта. Яғни, жарық Проксимадан шығып, 4.2 жылда әрең жер бетіне жете алады. Егер жер шарын айналып жүрген ғарыштық тасығыштың жылдамдығы 8 км/сек (сағатына 30,000 км) деп есептесек, ол 150,000 жылда әрең Проксимаға бара алады екен<ref>3.99 × 10¹³ km / (3 × 10⁴ км/сағ × 24 × 365.25) = 1.5 × 10⁵ years.</ref>. Қашықтықтың мұнша алыстығы әлемдегі жұлдыздар арасындағы үйреншікті жағдай деп есептеледі<ref>{{cite journal | author=Holmberg, J.; Flynn, C. | title=The local density of matter mapped by Hipparcos | journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | volume=313 | issue=2 | year=2000 | pages=209–216 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2000MNRAS.313..209H | accessdate=2006-07-18 | doi = 10.1046/j.1365-8711.2000.02905.x }}</ref>. [[Галактика]]лардың өзек өңірінде, немесе [[Шар тәрізді үйіржұлдыз]]дар ішінде жұлдыздардың арақашықтығы бұған қарағанда жақынырақ болуы мүмкін. Сол Шар тәрізді үйіржұлдыздарда және галактикалардың өзек өңірінде жұлдыздардың өзара соқтығысып қалуы жиі кездеседі. Ал, галактикалардың сыртқы [[қоралану]] өңірінде жұлдыздар бір-біріне өте алыс жайласқан. Онда галактикалар өзегіне салыстырғанда жұлдыздар арақашықтығы біршама кең болып, жұлдыздар соқтығысы сирек кездеседі. Бірақ Шар пішінді жұлдыз шоғыры жүйесі мен галактика өзегінде жұлдыздар соқтығысуы жиі кездесетін құбылыс.<ref name="DarkMatter">{{cite news | title=Astronomers: Star collisions are rampant, catastrophic | publisher=CNN News | date=2000 жыл 2 шілде| url=http://archives.cnn.com/2000/TECH/space/06/02/stellar.collisions/ | accessdate=2006-07-21 }}</ref> Жұлдыздар қақтығысынан [[Көк жұлдыз]]дар пайда болып, олардың айналасындағы [[Негізгі тізбек жұлдызы]]на салыстырғанда беткі температурасы өте жоғары болады.<ref>{{cite journal | first = J. C. | last= Lombardi, Jr. | coauthors= Warren, J. S.; Rasio, F. A.; Sills, A.; Warren, A. R. | title = Stellar Collisions and the Interior Structure of Blue Stragglers | journal=The Astrophysical Journal | year=2002 | volume=568 | pages=939–953 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2002ApJ...568..939L | doi = 10.1086/339060 }}</ref> == Параметрі және өлшем бірлігі == Жұлдыздардың негізгі сипаттамалары – олардың [[масса]]сы, [[радиус]]ы және [[жарқырау]]ы. Бұл шамалар, көбінесе [[Күннің массасы]], [[Күннің радиусы|радиусы]] және [[Күннің жарқырауы|жарқырауының]] үлестерімен салыстыра өлшенеді. Жұлдыздар параметрі көбінесе [[Өлшем бірліктерінің халықаралық жүйесі|СИ]] бірлігі арқылы өрнектеледі. Кейде [[CGS]] бірлігі де қолданылады. :{| |Күн массасы： |<math>\begin{smallmatrix}M_\odot = 1.9891 \times 10^{30}\end{smallmatrix}</math>килограмм<ref name="constants">{{cite journal | author = Sackmann, I.-J.; Boothroyd, A. I. | title=Our Sun. V. A Bright Young Sun Consistent with Helioseismology and Warm Temperatures on Ancient Earth and Mars | journal=The Astrophysical Journal | year=2003 | volume=583 | issue=2 | pages=1024–1039 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003ApJ...583.1024S | doi=10.1086/345408 }}</ref> |- |Күн жарығы： |<math>\begin{smallmatrix}L_\odot = 3.827 \times 10^{26}\end{smallmatrix}</math> Ватт<ref name="constants" /> |- |Күн радиусы： |<math>\begin{smallmatrix}R_\odot = 6.960 \times 10^{8}\end{smallmatrix}</math>метр<ref>{{cite journal | author= Tripathy, S. C.; Antia, H. M. | title=Influence of surface layers on the seismic estimate of the solar radius | journal=Solar Physics | year=1999 | volume=186 | issue=1/2 | pages=1–11 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1999SoPh..186....1T | doi = 10.1023/A:1005116830445 }}</ref> |} Негізгі параметрлерден басқа эффективтік температура, спектрлік класс, абсолюттік жұлдыздық шама, түрлі-түстілік көрсеткіші тәрізді туынды параметрлер де қолданылады. Ең ұзын қашықтық, мысалы алып жұлдыздардың радиусы, немесе [[қосаржұлдыз]]дың ұзын жарты өсі көбінесе [[астрономиялық бірлік]]пен өлшенеді. Астрономиялық бірлік дегеніміз жер шары мен күннің арақашықтығы. Ол шамамен 150 млн км, немесе 93 млн ағылшын милі. == Қалыптасуы мен өзгеруі == [[Сурет:Witness the Birth of a Star.jpg|thumb|right|200px|Жұлдыз пайда болатын тығыздығы жоғары молекулярлық бұлт өңірі, NASA суреті]] Жұлдыздар жұлдызаралық материя кеңеюінің тығыздығы жоғары өңірлерінде пайда болған. Бірақ сондай өңірлердің тығыздығы жер бетіндегі адам жасаған [[вакуум]]дардың тығыздығынан төмен болады. Сондай тығыздығы жоғары өңір Молекулярлық бұлт деп аталып, ондағы негізгі элемент сутегі болса, гелий шамамен 23-28% болып келеді. Бұдан басқа өте аз мөлшерде түрлі ауыр элементтер болады. Оған [[Аңшы үлкен тұмандығы]]ндағы жұлдыздардың қалыптасуы жақсы мысал бола алады<ref> {{cite journal | last=Woodward | first=P. R. | title=Theoretical models of star formation | journal=Annual review of astronomy and astrophysics | year=1978 | volume=16 | pages=555–584 | doi = 10.1146/annurev.aa.16.090178.003011 | unused_data=|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1978ARA&A..16..555W }}</ref>. Үлкен массаға ие молекурлярлық бұлттан жұлдыз қалыптасқанда, ол сондағы тұмандық газдарды жарқыратып, сутегіні иондап, [[H II өңірі]]н қалыптастырады. Жұлдыздардың сиретілген газдардан, сондай-ақ өте тығыз газдардан (ақ ергежейлілер) құралған түрлері де болады. Жалтырауы периодты түрде өзгеріп отыратын жұлдыздар [[айнымалы жұлдыз]]дар деп аталады. [[Ғаламатжұлдыз|Жаңа жұлдыз]]дардың жалтырауы кенеттен өзгеретіндіктен, оларда әр түрлі құбылыстар жүретіндігі байқалады. Алғашқы бірнеше тәулікте кішкентай ергежейлі жұлдыз үлкейеді де, одан газ қабаты бөлініп шығып, кеңістікке тарала бастайды. Сонан соң ол қайта сығылады. Ал аса жаңа жұлдыздардың оталуы кезінде бұдан да үлкен өзгерістер болады. === Протожұлдыздың пайда болуы === {{main|Протожұлдыз}} [[Сурет:Herbig-Haro object HH32.jpg|thumb|right|200px| HH32 Хербиг–Аро нысаны]] Жұлдыздар ғаламатжұлдыздың (алып жұлдыздар жарылысы) [[импульс толқыны]] әсерінде, немесе екі галактиканың соғылысуы салдарынан молекулярлық бұлттың ішкі бөлігіндегі [[гравитация]]ның тұрақсыздығы пайда болады. Әдетте, молекулярлық бұлттың мәлім өңірінің тығыздығы [[Джинс тұрақсыздығы]] шамасына жетіп барғанда ол өзінің ішкі гравитациясының әсерінде жеміріле бастайды. Молекулярлық бұлт жемірілгенде, ұйысқан тозаңдар мен газдар күн массасының 50 есесіндей болған кішкентай бок добы секілді шар денеге айналады. Шар дене жалғасты күйреп, тығыздығы жалғасты артып, ауырлық нүктесі ауысып, барынша қыза бастайды. Алғашқы [[Протожұлдыз]] бұлтының ағысы белгілі бір тұрақты қозғалыс сипатын сақтаған кезде протожұлдыздың өзегі қалыптасады<ref>{{cite web | last = Seligman | first = Courtney | url = http://courtneyseligman.com/text/stars/starevol2.htm | title = Slow Contraction of Protostellar Cloud | work=Self-published | accessdate = 2006-09-05 }}</ref>. Бұл ''негізгі тізбек жұлдызының'' алғашқы сатысында протопланета дискасы болады, ауырлық күшінің тоғысуына кем дегенде 10 - 15 млн жыл керек. Алғашқы протожұлдыздардың массасы күн массасынан 2 есе кішілері ''Торпақ T'' жұлдызы секілділер болса, үлкендері [[Хербиг жұлдыздары]]на ұқсас жұлдыздарды құрайды. Бұл жаңа пайда болған жұлдыздар өз өсінде айналуынан екі полюсінен ағын бүркіп шығарып, Хербиг–Аро нысанын ({{lang-en|Herbig–Haro object}}) құрайды<ref>{{cite conference | author=Bally, J.; Morse, J.; Reipurth, B. | year = 1996 | title=The Birth of Stars: Herbig-Haro Jets, Accretion and Proto-Planetary Disks | booktitle = Science with the Hubble Space Telescope - II. Proceedings of a workshop held in Paris, France, December 4–8, 1995 | editor = Piero Benvenuti, F.D. Macchetto, and Ethan J. Schreier | publisher = Space Telescope Science Institute | pages = 491 | url =http://adsabs.harvard.edu/abs/1996swhs.conf..491B | accessdate =2006-07-14 }}</ref>. === Негізгі тізбек жұлдызы === {{main|Негізгі тізбек жұлдызы}} [[Сурет:HRDiagram.png|thumb|right|200px|HR (Герцшпрунг-Рассел) диаграммасы]] [[Герцшпрунг — Рассел диаграммасы|HR диаграммасы]]ндағы жұлдыздар жайласуы бейберекет емес, олар белгілі бір өңірлерге арнайы орналасқан. Әсіресе сол жақ үстіңгі бұрыштан оң жақ астыңғы бұрышқа дейінгі тар өңірге көп санды жұлдыздар шоғырлы түрде орналасқаны бірден көзге түседі. Күн де осы диагональді өңірге жайғасқан екен. Демек, осынау диагональ Негізгі тізбек ({{lang-en|Main sequence}}) деп аталады да, негізгі тізбектегі жұлдыздар [[Негізгі тізбек жұлдызы]] ({{lang-en|main-sequence stars}}), немесе [[Ергежейлі жұлдыз]] ({{lang-en|dwarf}}) деп аталады. Негізгі тізбек жұлдыздары өз ғұмырының [[сутегі]]лік жану сатысында болады. Ондағы сутегі отыны жанып таусылған соң гелийлік жану басталады да, ісініп [[Алып қызыл жұлдыз]]ға айналады. Күн жүйесіндегі күн дәл қазір сондай [[негізгі тізбек жұлдызы]]на жатады. Тұрақты жұлдыздардың бүкіл ғұмырының 90%-ында жоғары температура мен жоғары қысым арқылы өзегіндегі сутегіні гелий етіп біріктірумен болады және осы барыста мол энергия жасап шығарады. Негізгі тізбек жұлдыздары алғашқы сәттерден бастап, сутегінің салыстырмасы өзегінде арта береді де, нәтижесінде өзегінде термоядролық реакция ұлғайып, жұлдыздың температурасы біртіндеп жоғарылап, жарығы да арта береді<ref>{{cite journal | author= Mengel, J. G.; Demarque, P.; Sweigart, A. V.; Gross, P. G. | title=Stellar evolution from the zero-age main sequence | journal=Astrophysical Journal Supplement Series | year=1979 | volume=40 | pages=733–791 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1979ApJS...40..733M | doi = 10.1086/190603 }}</ref>. Күнді мысал етсек, шамамен 4.6 млрд жыл бұрын негізгі тізбек сатысына жеткен, содан бері оның жарығы 40% артқан.<ref name=sun_future /> Әрбір жұлдыз [[жұлдыз бораны]]н ({{lang-en|Stellar Wind}}) бүрку арқылы зарядты бөлшектерді ғарышқа шашумен болады. Көп санды жұлдыздардың осындай жолмен массасын кемітуі тым болымсыз болғандықтан есепке алынбайды. Күн жылына тек 10 −14 күн массасын жоғалтады,<ref>{{cite journal | author=Wood, B. E.; Müller, H.-R.; Zank, G. P.; Linsky, J. L. | title=Measured Mass-Loss Rates of Solar-like Stars as a Function of Age and Activity | journal=The Astrophysical Journal | year=2002 | volume=574 | pages=412–425 | url=http://www.journals.uchicago.edu/ApJ/journal/issues/ApJ/v574n1/55336/55336.text.html | doi = 10.1086/340797 | format= ^{[http://scholar.google.co.uk/scholar?hl=en&lr=&q=author%3A+intitle%3AMeasured+Mass-Loss+Rates+of+Solar-like+Stars+as+a+Function+of+Age+and+Activity&as_publication=The+Astrophysical+Journal&as_ylo=2002&as_yhi=2002&btnG=Search Scholar search]} }}</ref> осылайша ол бүкіл ғұмырында өз массасының әрең 0.01% пайызын ғана жоғалтады. Алып массаға ие жұлдыздарда жыл сайын жоғалтатын массасы 10−7 ден 10−5 %-ға жетеді. Бұл олардың өзгерісіне біршама әсер етеді<ref>{{cite journal | last=de Loore | first=C. | coauthors=de Greve, J. P.; Lamers, H. J. G. L. M. | title=Evolution of massive stars with mass loss by stellar wind | journal=Astronomy and Astrophysics | year=1977 | volume=61 | issue=2 | pages=251–259 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1977A&A....61..251D }}</ref>. Массасы күн массасының 50 есесіндей жұлдыз Негізгі тізбек сатысында өз массасының жартысына дейін жоғалтады<ref>{{cite web | url = http://www.nmm.ac.uk/server/show/conWebDoc.727 | title = The evolution of stars between 50 and 100 times the mass of the Sun | publisher = Royal Greenwich Observatory | accessdate = 2006-09-07 }}</ref>. Жұлдыздың негізгі тізбек белдеуіндегі уақыты олардағы отынның жану, ысрап болу жылдамдығына байланысты болады. Күннің жарқырауы мен массасына негізделіп, оның өмірінің 10 млрд жыл шамасында екенін мөлшерлейміз. Алып жұлдыздардың массасын құртатын жану тез, өмірі қысқа болады. Ұсақ жұлдыздардың өртену жылдамдығы ақырын, неше миллиард жылға жетеді және олардың соңғы мезгілі үздіксіз қызару, бозару болады. Ондай жұлдыздар қазіргі ғарыштық жастан (13.7 млрд жыл) көбірек өмір сүретіндіктен, ондай жұлдыздардың өлімі әлі туыла қойған жоқ. Массасынан басқа, гелийден ауыр элементтер жұлдыздар өзгерісі барысында маңызды рөл ойнайды. Астрономияда гелийден ауыр элементтер түгелдей металл деп аталады, олардың химиялық қоюлығы метал мөлшері делінеді. Метал мөлшері тұрақты жұлдыз жану жылдамдығына, магнитті өрістің қалыптасуына әсер етеді, жұлдыз боранының күшіне ықпал етеді.<ref>{{cite journal | author=Pizzolato, N.; Ventura, P.; D'Antona, F.; Maggio, A.; Micela, G.; Sciortino, S. | title=Subphotospheric convection and magnetic activity dependence on metallicity and age: Models and tests | journal=Astronomy & Astrophysics | year=2001 | volume=373 | pages=597–607 | url=http://www.edpsciences.org/articles/aa/abs/2001/26/aah2701/aah2701.html | doi=10.1051/0004-6361:20010626 }}</ref> Жұлдыз бораны күшіне әсер етеді.<ref>{{cite web | date = 2004 | url = http://www.star.ucl.ac.uk/groups/hotstar/research_massloss.html | title = Mass loss and Evolution | publisher = UCL Astrophysics Group | accessdate = 2006-08-26 }}</ref> Жұлдызды қалыптастыратын молекулярлық тұмандықтың құрамы ұқсамайтындықтан, қартайған, екінші жұлдыз әулетіндегі жұлдыздардың метал мөлшері жас бірінші жұлдыздар әулетіндегілерден төмен болады (дегенмен кәрі жұлдыздар өліп, атмосферасы молекулярлық тұмандықтарға шашылғанда, ол үздіксіз ауыр метал жасауға өтіп, ондағы метал мөлшері уақыт өтуімен көбейе береді). === Алып қызыл жұлдыз === {{main|Алып қызыл жұлдыз}} [[Сурет:Mira 1997.jpg|thumb|right|200px|1997 жылы Хаббл суретке түсірген Алып қызыл жұлдыз — Мира]] Массасы күн массасының 0.5 есесіндей жұлдыздың өзегіндегі термоядролық реакцияға қажетті отын (көбінесе сутегі мен гелий) таусылғанда сыртқы қабатындағы газы ұлғайып, және біртіндеп суып, ақырында [[Алып қызыл жұлдыз]]ға ({{lang-en|Red giant}}) айналады. Мысалы, 5 млрд жылдан кейін күн Алып қызыл жұлдызға айналады. Ол кезде күннің радиусы кезектегісінің 250 есесіндей (1 астрономиялық бірлік 150 млн км) болады. Бірақ ол кезде кезектегі массасының 30% жоғалтады екен<ref name="sun_future">{{cite journal | author=Sackmann, I. J.; Boothroyd, A. I.; Kraemer, K. E. | title=Our Sun. III. Present and Future | pages=457 | journal=Astrophysical Journal | year=1993 | volume=418 | url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1993ApJ...418..457S | doi = 10.1086/173407 }}</ref><ref name="sun_future_schroder">{{cite journal | first=K.-P. | last=Schröder | coauthors=Smith, Robert Connon | year=2008 | title=Distant future of the Sun and Earth revisited|doi=10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x | journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | volume = 386 | pages = 155 }} Тағы қараңыз {{cite news | url=http://space.newscientist.com/article/dn13369-hope-dims-that-earth-will-survive-suns-death.html?feedId=online-news_rss20 | title=Hope dims that Earth will survive Sun's death | date=2008 | work=NewScientist.com news service | first=Jason | last=Palmer | accessdate=2008-03-24 }}</ref>. 2,25 есе күн массасына ие Алып қызыл жұлдызда сутегінің термоядролық өзгерісі (бейнелеп айтқанда сутегінің жануы) өзегінің тысқарысындағы бірнеше қабатта қатар жүреді<ref name="hinshaw">{{cite web | last = Hinshaw | first = Gary | date = 2006 | url = http://map.gsfc.nasa.gov/m_uni/uni_101stars.html | title = The Life and Death of Stars | publisher = NASA WMAP Mission | accessdate = 2006-09-01 }}</ref> Соңында өзегі қусырылып, Гелийдің термоядролық өзгерісіне (бейнелеп айтқанда гелийдің жануына) ауысады. Бұл кезде жұлдыздың радиусы біртіндеп қусырылып, бетіндегі температурасы жоғарылайды.<ref>{{cite journal | last = Iben | first = Icko, Jr. | title=Single and binary star evolution | journal=Astrophysical Journal Supplement Series | year=1991 | volume=76 | pages=55–114 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1998RPPh...61...77K | accessdate=2007-03-03 | doi=10.1086/191565 }}</ref>. Тіпті де үлкен жұлдыздардың өзегіндегі өңірлерде сутегінің термоядролық өзгерісі мен гелийдің теромядролық өзгерісі қатар жүреді. Жұлдыз өзегіндегі сутегі таусылған соң, өзегіндегі термоядролық өзгеріс жоғары темпратурадағы көміртегі мен оттегіні негіз еткен газ қабаттарын да қамтиды, сосын Алып қызыл жұлдыз болу сатысына баяу енеді және оның өзгерісі үздіксіз жалғаса береді. === Массасы үлкен жұлдыздар === [[Сурет:Wolf rayet2.jpg|thumb|right|350px|Хаббл ғарыш телескопы түсірген M1-67 тұмандығы, орталығы [[Вольф-Райе жұлдызы]] WR 124]] Массасы күннен 10 есе үлкен тұрақты жұлдыздар сутегілік термоядролық реакция барысында [[Аса алып қызыл жұлдыз]]ға ({{lang-en|Red supergiant}}) айналады. Олардың өзегіндегі сутегі мен гелий секілді отындар жанып таусылғанда гелийден ауыр элементтер де жана бастайды<ref>{{cite web | url = http://www.nmm.ac.uk/server/show/conWebDoc.299/ | title = What is a star? | publisher = Royal Greenwich Observatory | accessdate = 2006-09-07 }}</ref>. Олардың өзегі қусырылып, жоғары температурасы мен жоғары қысым туады да көміртегінің термоядролық реакциясын (көміртегінің жануы) туғызады. Бұл барыс үздіксіз жалғасып, [[неон]]ның термоядролық рекциясына (неон жануы), [[оттегі]]нің термоядролық реакциясына (оттегінің жануына), [[кремний]]дің термоядролық реакциясына (кремнийдің жануына) ұласады. Жұлдыздың соңғы сәтіне жақындағанда термоядролық реакция бейне сарымсақ қабаты секілді жұлдыз ішінің әрбір қабатында толық жүріледі. Әр қабаттағы отын ұқсамайды. Термоядролық реакциядан [[темір]] жасалуымен тең соңғы сатыға жетіп үлгіреді. Өйткені темір ядросының басқа элементке қарағанда шектемесі ауыр болғандықтан, оның термоядролық реакциясы энергия бөлуге қарағанда, энергияны ысрап етуі асқынады (энергия жұмсалады). Сондай-ақ ол біршама жеңіл элементтермен бірігетіндіктен, оның термоядролық реакциясы жылу бөліп шығармайды<ref name="hinshaw" />. Сондықтан біршама кәрі, массасы да үлкен жұлдыздардың өзегіне мол темір жиналады. Бұл жұлдыздардың ауыр элементтері оның айналуы арқылы жұлдыз бетіне тарқал [[Вольф-Райе жұлдызы|Вольф-Райе жұлдыздарын]] қалыптастырады, олар өз атмосфера қабатынан тығыздығы жоғары жұлдыз боранын айналасына бүркумен болады. === Гравитациялық коллапс=== {{main|Гравитациялық коллапс}} [[Сурет:Crab Nebula.jpg|thumb|right|200px|Шаян (Краб) тұмандығындағы [[ғаламатжұлдыз]] қалдығы]] Үлкендігі орташа жұлдыз өз дамуында сыртқы атмосфера қабаттары кеңейіп [[ғаламшар]] пішінді [[ғаламшарлық тұмандық]]қа ({{lang-en|Planetary nebula}}) айналады. Егер сыртқы қабатындағы газдар тарқаған соң қалған қалдықтың массасы күн массасының 1.4 есесінен төмен болса, ол кішірейіп үлкендігі жер шары көлеміндей ұсақ аспан денесіне айналады. Оны әдетте [[Ақ ергежейлі]] деп атаймыз<ref>{{cite journal | author=Liebert, J. | title=White dwarf stars | journal=Annual review of astronomy and astrophysics | year=1980 | volume=18 | issue=2 | pages=363–398 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1980ARA&A..18..363L | doi = 10.1146/annurev.aa.18.090180.002051 }}</ref>. Жұлдыздар негізінен [[плазма]]лық заттан құралғанымен, Ақ ергежейлі жұлдыздың ішіндегісі плазмалық зат емес. Өте ұзақ замандар өткен соң Ақ ергежейлі жұлдыз үздіксіз күңгірттеніп, [[Қара ергежейлі]] жұлдызға айналады. Үлкенірек жұлдыздардың термоядролық реакциясы үздіксіз жалғасып, өзегіндегі темір мөлшері белгілі бір деңгейге жеткенде (күн массасының 1.4 есесінен үлкен массаға ие болғанда) өз массасын ұстап тұра алмайды. Бұл кезде өзегіндегі шұғыл [[Гравитациялық коллапс]] электронды [[протон]]ның ішіне еңгізеді, Anti-β мен электронның ыдырауынан протондар, немесе ұсақ протондар толассыз пайда болады. Осындай шұғыл туған коллапстың әсерінде соққы толқындар айналаға тарап, жұлдыз жарылысынан ғаламатжұлдыз пайда болады. Құс жолы ішінде туған ондай жұлдыздар туралы тарихтар бойы көптеген деректер тіркелген, оларды бұрынғы адамдар бұрын болмаған "жаңа жұлдыз" туды деп түсінген<ref name="supernova">{{cite web | date = 2006 | url = http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/objects/snrs/snrstext.html | title = Introduction to Supernova Remnants | publisher = Годдард ғарышқаұшу орталығы | accessdate = 2006-07-16 }}</ref>. Жұлдыздың негізгі массасы жарылыстан айналасына тарқап ([[Шаян тұмандығы]] секілді) кеткен соң, қалған қалдық [[Нейтрон жұлдыз]]ы болып, немесе тіпті де үлкен масса жағдайында [[Қара құрдым]] болып қалыптасады (Қара құрдым болу үшін ғаламатжұлдыз қалдығы күн массасының 4 есесінен үлкен болуға тиіс)<ref>{{cite journal | author=Fryer, C. L. | title=Black-hole formation from stellar collapse | journal=Classical and Quantum Gravity | year=2003 | volume=20 | pages=S73–S80 | url=http://www.iop.org/EJ/abstract/0264-9381/20/10/309 | doi = 10.1088/0264-9381/20/10/309 }}</ref>. Нейтрон жұлдыз ішіндегі материя негізінен нейтрон болып, ол өзегі өте тұрақсыз [[QCD материясы]]н да қамтиды. Қара құрдым өзегіндегі бұл материя туралы дерек күні бүгінге дейін анық емес. Ол әлі де зерттеуді талап етеді. Коллапстан өлген жұлдыздың сыртқы қабатынан айналасына таралған материялар (көбі ауыр элементтер) жаңа тұрақты жұлдыз қалыптасуына пайдалы материал болады. Бұл ауыр элементтер жартас секілді түрлі ғаламшарларды құрайды. Ғаламатжұлдыз бен алып жұлдыздың жұлдыз бораны айналасына бүріккен материя жұлдызаралық қатты заттарды қалыптастыратын негізгі себеп есептеледі<ref name="supernova" />. == Жұлдыздардың қасиеттері == [[Сурет:Star_life_cycles_red_dwarf_en.svg|thumb|right|350px|КІші массадағы (солдағы) және үлкен массадағы (оңдағы) жұлдыздардың өзгеру эвалюциясы]] Жұлдыздың барлық ерекшелігін оның әу бастағы массасы белгілейді. Оның негізгі қасиеттері болған жарқырауы, үлкен-кішілігі, өзгерісі, жасы, тағдыры дегендер оның массасына байланысты болады. === Жасы === Көпшілік жұлдыздардың жасы 1 млрд-тан 10 млрд жыл арасында болады. Кейбір жұлдыздардың жасы [[Жойқын жарылыс|ғарыш жасы]]мен (13,7 млрд жыл) қарайлас. Қазірге дейінгі ең кәрі жұлдыз HE 1523-0901 болып, оның жасы 13,2 млрд жыл екен<ref>{{cite news | author=Frebel, A.; Norris, J. E.; Christlieb, N.; Thom, C.; Beers, T. C.; Rhee, J | title=Nearby Star Is A Galactic Fossil | publisher=Science Daily | date=2007 | url=http://www.sciencedaily.com/releases/2007/05/070510151902.htm | accessdate=2007-05-10 }}</ref>. Жұлдыз массасы қанша үлкен болса - оның жарқырау ғұмыры сонша қысқа болады. Өйткені массасы үлкен жұлдыздың өзегіндегі гравитация өте жоғары болады да, [[сутегі]]нің термоядролық реакциясы өте тез жүреді. Көптеген массасы үлкен жұлдыздардың орташа жасы 1 млн жыл көлемінде. Ал массасы оған қарағанда жеңіл жұлдыздар ([[Қызыл ергежейлі]]) өте ақырын жанатындықтан, ғұмыры миллиард жылға дейін барады<ref>{{cite web | author = Naftilan, S. A.; Stetson, P. B. | date = 2006 | url =http://www.sciam.com/askexpert_question.cfm?articleID=000A6D41-76AA-1C72-9EB7809EC588F2D7&catID=3&topicID=2 | title =How do scientists determine the ages of stars? Is the technique really accurate enough to use it to verify the age of the universe? | publisher =Ғылыми Америка | accessdate = 2007-05-11 }}</ref><ref>{{cite journal | author=Laughlin, G.; Bodenheimer, P.; Adams, F. C. | title=The End of the Main Sequence | journal=The Astrophysical Journal | year=1997 | volume=482 | pages=420–432 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1997ApJ...482..420L | accessdate=2007-05-11 | doi = 10.1086/304125 }}</ref>. === Химиялық құрамы === Жұлдыздар [[спектр]]ін зерттеу арқылы олардың атмосферасының химиялық құрамы анықталады. Күн тәрізді жұлдыздар да жер бетіндегі заттарды құрайтын химиялық элементтерден тұрады. Массасы бойынша есептегенде, жұлдыз қалыптасқан кездегі салыстырмада сутегі 70%, ал гелий 28% ұстайды және аздап басқа ауыр элементтер болады. Темір өте қарапайым элемент болған соң, әсіресе оның [[спектр сызығы]]н ажырату оңай болғандықтан, жұлдыздардың химиялық құрамындағы темір секілді элементтерге талдау жасау арқылы оның жасын мөлшерлеуге болады<ref>{{cite web | date = 2006 | url = http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2006/pr-34-06.html | title = A "Genetic Study" of the Galaxy | publisher = ESO | accessdate = 2006-10-10 }}</ref>. Ауыр элемент құрамының болу-болмауы оның ғаламшар серігінің болу-болмауын да мөлшерлеуге жәрдем береді<ref>{{cite journal | author= Fischer, D. A.; Valenti, J. | title=The Planet-Metallicity Correlation | journal=The Astrophysical Journal | year=2005 | volume=622 | issue=2 | pages=1102–1117 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005ApJ...622.1102F | doi = 10.1086/428383 }}</ref>. Өлшенген жұлдыздар арасында, темір құрамы ең аз жұлдыз ергежейлі HE1327-2326 жұлдызы болып, темір құрамы күннің екі жүз мыңынан біріндей ғана.<ref>{{cite web | date = 2005 | url = http://www.sciencedaily.com/releases/2005/04/050417162354.htm | title = Signatures Of The First Stars | publisher = ScienceDaily | accessdate = 2006-10-10 }}</ref> Темір құрамы өте жоғары жұлдыз [[Арыстан (шоқжұлдыз)|Арыстан шоқжұлдызы]]ндағы μ (Leo μ) жұлдызы болып, темір құрамы күннен бір есеге жуық артық. Ал, айналатын ғаламшары бар [[Геркулес (шоқжұлдыз)|Геркулес шоқжұлдызы]] 14 жұлдызының темір құрамы күннің 3 есесіндей.<ref>{{cite journal | last=Feltzing | first=S. | coauthors=Gonzalez, G. | title=The nature of super-metal-rich stars: Detailed abundance analysis of 8 super-metal-rich star candidates | journal=Astronomy & Astrophysics | year=2000 | volume=367 | pages=253–265 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2001A&A...367..253F | accessdate=2007-11-27 | doi=10.1051/0004-6361:20000477 }}</ref> Кейбір жұлдыздардың химиялық элементтері басқаларынан өзгеше. Олардың спектрінен [[хром]] және [[сирек жер элементтері]] көбірек байқалады.<ref>{{cite book | first=David F. | last=Gray | year=1992 | title=The Observation and Analysis of Stellar Photospheres | publisher=Cambridge University Press | id=ISBN 0-521-40868-7 }}</ref> === Диаметрі === [[Сурет:Comparison of planets and stars (sheet by sheet) (Jan 2015 update).png|thumb|right|400px|Жұлдыздардың салыстырмасы. Алдыңғы реттегі ең үлкен нысан келесі реттегі ең кішісі ретінде басталады. [[Меркурий]]ден басталады, алғашқы қатардағы ең үлкені [[Жер]] шары, сосын салыстырма жалғаса береді, ең соңғы [[Аса жойқын жұлдыз]] UY Scuti]] Жер шары тым алыста болғандықтан, күнді айтпағанда басқа барлық жұлдыздар аспанда тек бір жарық нүкте болып қана көрінеді, жер атмосферасының әсерінде жылтылдап тұрады. Күннен басқа диаметрі ең үлкен көрінетін жұлдыз Алтын балық R жұлдызы (R Doradus) болып, оның диаметрі 0.057 бұрыштық секунд.<ref>{{cite news | title=The Biggest Star in the Sky | publisher=ESO | date= 1997 | url=http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-1997/pr-05-97.html | accessdate=2006-07-10 }}</ref> Біздің жұлдызды түсінуіміздің көбі теорияны моделдеу мен ұқсатуға негізделген. Жұлдыз туралы теория болса жұлдыздың спектрі мен диаметрін өлшеп талдау жасауға негізделген. Күннен басқа, диаметрі алғаш есептелген жұлдыз [[Бетельгейзе]] болып, Альберт Майкельсон оны 1921 жылы Вильсон тауындағы обсерваторияда Гук телескопын пайдаланып өлшеген болатын. Өлшеу нәтижесі бойынша ол күн диаметрінің 450 есесіндей екен Жердегі телескоптарға аспандағы жұлдыздар өте кішкене көрінеді де, олардың диаметрін шамалау мүмкін болмайды. Сондықтан жұлдыз диаметрін өлшеу үшін [[интерферометр]] телескоптар қолданылады. Жұлдыз диаметрін өлшеудің тағы бір амалы жұлдыз тұтылуы (күн тұтылуы, ай тұтылуы секілділер). Бұл амал көбінесе ай тұтылған кездегі жұлдыздан жеткен әлсіз жарық пен қайта ай жарығы түскен кездегі жарықтың өзгерісіне сүйеніп, жұлдыздардың диаметрін өлшейді.<ref>{{cite journal | author=Ragland, S.; Chandrasekhar, T.; Ashok, N. M. | title=Angular Diameter of Carbon Star Tx-Piscium from Lunar Occultation Observations in the Near Infrared | journal=Journal of Astrophysics and Astronomy | year=1995 | volume=16 | pages=332 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1995JApAS..16..332R | accessdate=2007-07-05 }}</ref> Жұлдыздың өлшемі туралы айтсақ, диаметрі 20-40 км аралығындағы салмағы өте ауыр, бірақ көлемі кішкене [[Нейтрон жұлдыз]]дар бар. Сондай-ақ Аңшы шоқжұлдызындағы (Орион) Бетельгейзе жойқын жұлдызының (Betelgeuse Supergiant star) диаметрі күн диаметрінің 650 есесіндей үлкен, яғни 900 млн км. Бірақ оның тығыздығы күннен әлденеше есе төмен.<ref>{{cite web | last = Davis | first = Kate | date = 2000 | url = http://www.aavso.org/vstar/vsots/1200.shtml | title = Variable Star of the Month—December, 2000: Alpha Orionis | publisher = AAVSO | accessdate = 2006-08-13 }}</ref> === Қозғалысы және арақашықтықты есептеу === [[Сурет:The radial velocity method (artist’s impression).jpg|thumb|right|350px|Жұлдыздың радиалды жылдамдығын есептеу]] Жұлдыздардың күнге салыстырмалы қозғалысы сол жұлдыздың жасы мен келіп шығуы туралы, сондай-ақ айналасындағы галактикалардың құрылымы мен өзгерісі туралы пайдалы ақпарат береді. Бір жұлдыздың қозғалысы радиалды жылдамдығын және [[аспан]]ды кесіп өтудің [[импульс моменті]]н қамтиды. [[радиалды жылдамдық]] жұлдыздың күнге салыстырмалы жақындау, не алыстауына қаратылса, ал импульс моменті оның өз бетінше қозғалысына қаратылады. Радиалды жылдамдық жұлдыз спектріндегі [[Доплер құбылысы|Доплер ауысымы]]н өлшеу арқылы анықталады, оның бірлігі км/сек. Жұлдыздың өз бетінше қозғалуынан туған импульс моментін тауып шығу нәзік [[астроесептеу]]лер арқылы орындалады, оның бірлігі миллионнан бір доғалық секунд (МП/жыл). Жұлдыздардың көріну парқын өлшеу арқылы нақты жылдамдықты есептеуге болады. Егер жұлдыздың жылдамдығы жоғары болса, ол сөзсіз күнге біршама жақын болғаны<ref>{{cite web | date = 1999 | url = http://www.rssd.esa.int/hipparcos/properm.html | title = Hipparcos: High Proper Motion Stars | publisher = ESA | accessdate = 2006-10-10 }}</ref>. Екі жылдамдық та өлшенген жағдайда оның күн жүйесі кеңістігіне салыстырмалы қозғалысын есептеп шығаруға болады. Жақын маңдағы жұлдыздарда бірінші әулет жұлдыздарының жылдамдығы екінші әулет жұлдыздарынан төменірек болады. Кейінгілері жазыққа бейім эллиптис орбитада айлналады<ref>{{cite journal | last = Johnson | first = Hugh M. | title=The Kinematics and Evolution of Population I Stars | journal=Publications of the Astronomical Society of the Pacific | year=1957 | volume=69 | issue=406 | pages=54 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1957PASP...69...54J | doi=10.1086/127012 }}</ref>. Белгілі бір жұлдызды есептеу арқылы қасындағы одақтас, не қосар жұлдызының жылдамдығын да есептеп шығуға болады. Олар ортақ молекулялрық тұмандықтан келіп шыққан жағдайда, қозғалыстарында белгілі бір ортақтық ерекшеліктер болады<ref>{{cite journal | author = Elmegreen, B.; Efremov, Y. N. | title=The Formation of Star Clusters | journal=American Scientist | year=1999 | volume=86 | issue=3 | pages=264 | url=http://www.americanscientist.org/template/AssetDetail/assetid/15714/page/1 | accessdate=2006-08-23 | doi=10.1511/1998.3.264 }}</ref>. Жұлдыздарға дейінгі қашықтықты анықтаудың негізгі әдісі – Жердің Күн төңірегінде айналуын негізге ала отырып, жұлдыздардың көрінерлік орын ауыстыруын өлшеу. Сол ауытқу ([[параллакс]]) бойынша жұлдызға дейінгі қашықтық есептеліп шығарылады. Әр түрлі спектрлік кластағы жұлдыздардың орташа абсолюттік жұлдыздық шамасын анықтай отырып және оны сол кластағы жекелеген жұлдыздардың көрінерлік жұлдыздық шамасымен салыстыра отырып, жұлдыздарға дейінгі қашықтықты анықтауға болады. Жұлдыздың өз осінен айналуы оның спектрлері бойынша зерттеледі. Айналу кезінде жұлдыз дискісінің бір шеті бізден алыстайды, ал екінші шеті сондай жылдамдықпен бізге қарай жақындайды. Сондықтан, [[Доплер құбылысы|Доплер принципі]] бойынша жұлдыздың айналу жылдамдығын анықтауға болады. Температурасы жоғары (экватор аймағында) жұлдыздар 100 – 200 км/с және одан да артық [[жылдамдық]]пен, ал температурасы салқындау жұлдыздар одан кем, яғни секундына бірнеше км жылдамдықпен айналады === Электромагнит өрісі === [[Сурет:Suaur.jpg|thumb|left|200px|Орташа Зеемана-Доплер арқылы құрылған [[Арбакеш шоқжұлдызы]] (Auriga) SU бетіндегі электромагнит өрісі]] Жұлдыздың [[электрмагниттік өріс]]і оның ішкі бөлігіндегі [[конвекция]]лы [[цикл]] (қарама-қарсы айналыс) қалыптасқан өңірде пайда болады. Жұлдызды құраған [[Электрөткізгіштік|электрөткізгіштігі]] бар плазма бейне мотор секілді жұлдыздың электромагнит өрісін пайда қылады. Электромагнит өрісінің күші жұлдыз массасы мен құрамының өзгерісіне қатысты өзгеріп отырады. Бетіндегі электромагнит өрісі әрекеті жұлдыздың өз өсінде айналу жылдамдығына да қатысты болады. Бетіндегі қозғалыстар [[жұлдыз дағы]]н пайда қылады. Жұлдыз дағы өңірі қалыпты өңірге қарағанда электромагнит өрісі біршама күшті, темпратурасы төмен өңір есептеледі. [[Жұлдыз шудасы]] электромагнит өрісі күшейген [[Күн тәжі|жұлдыз тәжі]] өңіріндегі белсенділіктен басталады. Жұлдыз жалыны болса электромагнит өрісіндегі қозғалыста бүркілген энергетикалық бөлшектер жарылысынан туылады<ref>{{cite web | last=Brainerd | first=Jerome James | date= 2005 | url=http://www.astrophysicsspectator.com/topics/observation/XRayCorona.html | title=X-rays from Stellar Coronas | publisher=The Astrophysics Spectator | accessdate= 2007-06-21 }}</ref>. Электромагнит өрісінің әсерінде, жоғары жылдамдықта өз өсінде айналатын жас жұлдыздың беткі қозғалыстары көп болады. Электромагнит өрісі жұлдыз дауылын өршітеді. Ал жұлдыз қартайған сайын қозғалысы баяулап, ондағы электромагнит өрісі туғызған құбылыстар салыстырмалы әлсірей түседі. Сондықтан, күн секілді жасы егде жұлдыздың өз өсінде айналу жылдамдығы баяулады, беткі қозғалыстар да біршама аз. Өз өсіндегі айналысы ақырындаған жұлдыздың бетіндегі электромагнит өрісі туғызған белсенді қозғалыстар біртіндеп [[период]]ты тұрақты қозғалысқа ауысады. Кейде тіпті ұзақ заман еш белсенділік болмайды<ref>{{cite web | last = Berdyugina | first = Svetlana V. | year=2005 | url =http://solarphysics.livingreviews.org/Articles/lrsp-2005-8/ | title =Starspots: A Key to the Stellar Dynamo | publisher =Living Reviews | accessdate = 2007-06-21 }}</ref>. Мысалы, [[Маундер минималы]]нда ({{lang-en|Maunder Minimum}}) күн шамамен 70 жыл бойы еш қара дақсыз қозғалған екен. {{Фотоқатар|NOAA 875.ogv|NOAA 875 Flare.ogv|е1=280|е2=280|мәтін='''1. Күн дағы қозғалысы'''<br />'''2. Күн шудасы'''|color=#BBBBDD}} === Салмағы === [[Сурет:The Sun by the Atmospheric Imaging Assembly of NASA's Solar Dynamics Observatory - 20100819.jpg|thumb|right|300px|G түріндегі жерге ең жақын жұлдыз – Күн. Күн — [[негізгі тізбек жұлдызы]]ның бірі, ол өзегіндегі термоядролық реакциядан энергия жасап нұр шашады, онда сутегі [[атом]]ы [[гелий]] атомына айналады. Оның өзегінде секундына 620 миллион тонна сутегі реакцияға түседі. NASA суреті]] Жұлдыздардың массасы және жарқырауы бір-бірімен белгілі бір тәуелділік арқылы байланысады. Жұлдыздың ішкі қойнауын тікелей бақылап көру мүмкін емес. Сондықтан жұлдыз, оның массасы, радиусы және жарқырауы шын мәніндегі жұлдызға сәйкес етіп жасалған теориялық жұлдыз моделін құру арқылы зерттеледі. Теория жүзінде жұлдыз механикалық және жылулық тепе-теңдікте болатын әрі ұзақ уақыт бойы ұлғаймайтын және сығылмайтын газдан тұратын шар деп қарастырылады. Әдеттегі жұлдыздың температурасы оның беткі қабатында бірнеше мың градусқа, ал центрінде ондаған миллион градусқа жетеді. Жұлдыз энергиясының негізгі көзі – термоядролық реакциялар. Мұнда жеңіл ядролардан неғұрлым ауыр ядролар пайда болады. Көп жағдайда [[сутегі]] [[гелий]]ге айналады. Жұлдыздардың табиғаты мен құрылысы дүние жүзінің көптеген обсерваториялары мен астрономиялық мекемелерінде, ал Қазақстанда [[Астрофизика институты]]нда зерттеледі<ref name=source1>Балалар энциклопедиясы</ref>. [[Сурет:Ngc1999.jpg|thumb|right|200px|Рефлексті тұмандық NGC 1999 әдетте Аңшы жоқжұлдызы V380 жағынан жарқырайды. Оның массасы күннің 3,5 есесіндей. NASA суреті]] Карина шоқжұлдызының ({{lang-en|Carina}}) ''η'' жұлдызы белгілі болған массасы ең үлкен жұлдыздың бірі есептеледі<ref>{{cite journal | first = Nathan | last = Smith | year = 1998 | url = http://www.astrosociety.org/pubs/mercury/9804/eta.html | title = The Behemoth Eta Carinae: A Repeat Offender | publisher = Astronomical Society of the Pacific | journal=Mercury Magazine | volume=27 | pages=20 | accessdate = 2006-08-13 }}</ref>. Ол күн массасының 100–150 есесіндей үлкен. Бірақ оның ғұмыры тым қысқа, ең ары болғанда бірнеше миллион жыл ғана. [[Аркес үйіржұлдызы]] ({{lang-en|Arches cluster}}) туралы зерттеулер бойынша, әлемде күннің 150 есесіндей басқа да алып жұлдыздар бар, бірақ әлі нақтыланбады.<ref>{{cite news | title=NASA's Hubble Weighs in on the Heaviest Stars in the Galaxy | publisher=NASA News | date= 2005 | url=http://www.nasa.gov/home/hqnews/2005/mar/HQ_05071_HST_galaxy.html | accessdate=2006-08-04 }}</ref> Не үшін 150 есе болуды соңғы шек ету керек, бұл анық емес. Тек Эддингтон жарқырау шамасы бұл мәселеге белгілі бір жауап береді: жұлдыз өз беткі қабатына атқылай алатын жарығының ең жоғары шегі осы болуға тиіс. [[Жойқын жарылыс]]тан кейін ең алғаш пайда болған жұлдыздар күннен 300 есеге дейін ауыр болған<ref>{{cite news | title=Ferreting Out The First Stars | publisher=Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics | date= 2005 | url=http://cfa-www.harvard.edu/press/pr0531.html | accessdate=2006-09-05 }}</ref>. Олардың құрамында [[литий]]ден ауыр элемент болмағандықтан, ондай жұлдыздар таусылды. Бұл түрдегі жұлдыздар қазір тек теория жүзінде ғана расталады. [[Алтынбалық шоқжұлдызы]] ({{lang-en|Doradus}}) AB A-ның серігі Алтын балық AB C жұлдызының ауырлығы [[Юпитер]]дің 93 есесіндей. Ол қазірге дейінгі белгілі өте кішкентай жұлдыз есептелсе де, оның өзегінде термоядролық реакция жүріп жатыр<ref>{{cite news | title=Weighing the Smallest Stars | publisher=ESO | date= 2005 | url=http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2005/pr-02-05.html | accessdate=2006-08-13 }}</ref>. Темір құрамы күнмен бірдей жұлдыздың ары қарай термоядролық реакция жасауына аз дегенде Юпитерден 75 есе үлкен болуға тиіс<ref>{{cite web | first = Alan | last = Boss | date = 2001 | url = http://www.carnegieinstitution.org/News4-3,2001.html | title = Are They Planets or What? | publisher = Carnegie Institution of Washington | accessdate = 2006-06-08 }}</ref><ref name="minimum">{{cite web | last = Shiga | first = David | date = 2006 | url = http://www.newscientistspace.com/article/dn9771-mass-cutoff-between-stars-and-brown-dwarfs-revealed.html | title = Mass cut-off between stars and brown dwarfs revealed | publisher = New Scientist | accessdate = 2006-08-23 }}</ref>. Темір құрамы өте аз болған жағдайда, қазіргі күңгірт жұлдыздарды зерттеу арқылы ең кіші жұлдыздың массасы күннің 8,3 есесіндей, Юпитер массасының 87 есесіндей болатыны белгілі болды<ref name="minimum" /><ref>{{cite news | title=Hubble glimpses faintest stars | publisher=BBC | date= 2006 | url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/5260008.stm | accessdate=2006-08-22 }}</ref>. Одан да кіші жұлдыздар жұлдыз бен газ шары болу арасында болып, оларды әдетте [[Қоңыр ергежейлі]] жұлдыз деп атайды. Жұлдыздың радиусы мен салмағы арқылы оның бетіндегі гравитацияны «Тартылыс күші» белгілеуге болады. Әдетте алып жұлдыздар бетіндегі гравитация [[негізгі тізбек жұлдызы]]на қарағанда біршама төмен болады. Ал Ақ ергежейлі жұлдыздар бетіндегі гравитация біршама жоғары болып келеді. Гравитация жұлдыздан шығатын жарыққа да әсер етеді, гравитация жоғары болған сайын оның спектрінде айқын өзгешелік байқалады<ref name="new cosmos" />. Жұлдыз массасының шегі бар. Егер бір жұлдыздың массасы 0.07 күн массасынан төмен болса, онда ол жұлдыз болу "салауатынан" айырылады. Егер өте кішкене жұлдыздың темпратурасы онда сутегіің термоядролық реакциясын туғыза алмаса, онда ол Қоңыр ергежейліге айналады. === Өз өсінде айналуы === [[Сурет:Lightsmall-optimised.gif|thumb|left|200px|Импульс әсерінің қалыптасуы: импульсты жұлдыз [[пульсар]]дың электромагнитті радиациясын бейнелеп көрсеткен флаш суре'''т]] Жұлдыздың өз өсінде айналуын [[спектрометрия]]лық құрылым арқылы өлшеуге болады, немесе жұлдыз дағының жылжуымен де шамалауға болады. Жас жұлдыздар өз өсінде тез айналады, экваторында жылдамдық 100 км/сек-ке дейін жетеді. Мысалы, В түрдегі [[Ахернар]] жұлдызының экваторындағы жылдамдық 225 км/сек -тан асады. Сондықтан оның экваторының радиусы екі полюсіне қарағанда 50% үлкен. Мұндай жылдамдық Ахернарды бөлшектеп тынатын 300 км/сек жылдамдықтан сәл кішкене ғана болып тұр<ref>{{cite news | title=Flattest Star Ever Seen | publisher=ESO | date= 2003 | url=http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2003/pr-14-03.html | accessdate=2006-10-03 }}</ref>. Салыстырма үшін айтсақ, күн 25 – 35 күндік периодта өз өсін бір рет айналып шығады. Экваторындағы жылдамдық бар болғаны 1.994 км/сек қана. Жұлдыздың электромагнит өрісі мен жұлдыз дауылы негізгі тізбектегі жұлдыздың өз өсінде айналу жылдамдығын ақырындатады, өзгерісіне де ықпал етеді.<ref>{{cite web | last = Fitzpatrick | first = Richard | date = 2006 | url = http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/lectures.html | title = Introduction to Plasma Physics: A graduate course | publisher = The University of Texas at Austin | accessdate = 2006-10-04 }}</ref> Тығыз жұлдыздар тығыз материяны пайда қылады, өз өсінде тез айналады. Төмен жылдамдық [[импульс моменті]]н тұрақты сақтайды. Егер жұлдыздың көлемінде өзгеріс болса, ол міндетті түрде жылдамдығына әсер етеді. Көп санды импульс моментін сыртқа қарай созылған жұлдыз бораны мен жұлдыз шудасы әлсіретеді.<ref>{{cite journal | last = Villata | first = Massimo | title=Angular momentum loss by a stellar wind and rotational velocities of white dwarfs | journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | year=1992 | volume=257 | issue=3 | pages=450–454 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1992MNRAS.257..450V }}</ref> [[Нейтрон жұлдыз]]ының бір түрі болған [[Пульсар]]дың өз өсінде айналуы өте тез болады, [[Теңіз шаяны тұмандығы]] өзегіндегі пульсар секундына 30 рет айналады<ref>{{cite news | title=A History of the Crab Nebula | publisher=ESO | date= 1996 | url=http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/1996/22/astrofile/ | accessdate=2006-10-03 }}</ref>. Ол төңірегіне үздіксіз [[импульс]] жіберетіндіктен [[Импульс жұлдызы]] деп те аталады. Бірақ олардың жылдамдығында ақырындау болдады, оның айналу жылдамдығы [[радиация]] тарату барысында үздіксіз әлсірей береді. {{Фотоқатар|Chandra-crab.jpg|Millisecond pulsar and accretion disk - NASA animation (hi-res).ogv|е1=250|е2=250|е3=250|мәтін='''1. Теңіз шаяны тұмандығындағы [[Пульсар]] рентгендік көрінетін жарық суреті'''<br />'''2. Жақын жұлдызды сорып алған [[Пульсар]]дың ұқсатылған көркем анимациясы'''|color=#BBBBDD}} === Температурасы === Негізгі тізбектегі жұлдыздардың беткі температурасы өзегінде жасалатын энергияға және оның радиусына байланысты болады. Оны рең индексі арқылы мөлшерлеуге болады<ref name='astronomynotes'>{{cite web |url=http://www.astronomynotes.com/starprop/s5.htm |title=Properties of Stars: Color and Temperature |accessdate=2007-10-09 |last=Strobel |first=Nick |date=2007 |work=Astronomy Notes |publisher=Primis/McGraw-Hill, Inc. |archiveurl=http://web.archive.org/web/20070626090138/http://www.astronomynotes.com/starprop/s5.htm |archivedate=2007-06-26 }}</ref>. Жұлдызды идеалдастырылған қара шар деп есептеп, оның өзегінда жасалатын энергия оның беткі қабатына жеткенде қанша болатыны арқылы есептеу теориялық есептеу болып, ол әдетте "өнімді температура" деп аталады. Бірақ, өнімді температура тек бір көрсеткіш қана. Өйткені жұлдыз температурасы өзегінен бетіне жеткенше үздіксіз әлсірейтін бірнеше сатылардан өтеді<ref>{{cite web | first=Courtney | last=Seligman | work=Self-published | url=http://cseligman.com/text/stars/heatflowreview.htm | title =Review of Heat Flow Inside Stars | accessdate = 2007-07-05 }}</ref><ref name="aps_mss" />. Ал өзегінде миллион К ге жетеді<ref name="aps_mss" />. Жұлдыздың термпературасы ондағы түрлі элементтердің [[иондану]] салыстырмасын туғызады. Жұлдыздың беткі температурасы, жұлдыз көрінуінің абсолюттік шамасы қатарлылар жұлдыздарды түрге бөлуге негіз болады<ref name="new cosmos" />. Үлкен массаға ие негізгі тізбек жұлдызының беткі температурасы 50,000 K-ге жетеді. Ал, Күн секілді біршама кіші жұлдыздың беткі температурасы бірнеше мың К. Алып қызыл жұлдыздың беткі температурасы 3,600 K болғанымен, бірақ оның жарқырайтын аумағы үлкен болған соң жерден жарық болып көрінеді<ref name=zeilik>{{cite book | last=Zeilik | first=Michael A. | coauthors=Gregory, Stephan A. | title=Introductory Astronomy & Astrophysics | edition=4th ed. | year=1998 | publisher=Saunders College Publishing | isbn=0030062284 | pages=321 }}</ref>. === Cәулеленуі (радиация) === [[Сурет:Ecliptic path.jpg|thumb|right|350px|Күн, Жер және оны қоршаған жұлдыздардың жердегілерге көрінуі]] Жұлдызда пайда болған энергия термоядролық реакцияның нәтижесі болып, ол [[электромагнит]]тік [[сәулелену]] (радиация) және [[бөлшек]]тер сәулеленуы арқылы [[әлем]]ге тарайды<ref name="Roach 2003">{{cite news | last=Roach | first=John | title=Astrophysicist Recognized for Discovery of Solar Wind | publisher=National Geographic News | date= 2003 | url=http://news.nationalgeographic.com/news/2003/08/0827_030827_kyotoprizeparker.html | accessdate=2006-06-13 }}</ref>. Бөлшектік сәулелену (олар жұлдыздың сыртқы қабатындағы еркін [[протон]]дар, [[α бөлшек]]тер, [[β бөлшек]]тер болып газды ағындарға ілеседі) жұлдыз бораны болып таралады<ref name="Roach 2003"/>. Әрине, жұлдыз боранында тағы жұлдыз өзегінен келетін [[нейтрино]]лар да болады. Өзегінде пайда болған энергия жұлдызды қалай жарқыратады? Мәлім [[элемент]]тің екі және одан да көп атомдары өзара бірігіп, одан да ауыр элементті пайда қылғанда, [[γ-сәуле]]лер мен [[фотон]]дар термоядролық реакция арқылы сыртқа атылады. Бұл энергия беткі қабатына жеткенде көрінетін сәуле секілді формадағы [[электромагниттік энергия]]ға айналады. Жұлдыздың реңі көрінетін сәуленің толқындық жиілік мәнімен өлшенеді<ref name="The Colour of Stars">{{cite web | url = http://outreach.atnf.csiro.au/education/senior/astrophysics/photometry_colour.html | title = The Colour of Stars | publisher = Australian Telescope Outreach and Education | accessdate = 2006-08-13 }}</ref> Ол жұлдыз сыртқы қабатындағы температурамен тіке байланысты болады.<ref name="The Colour of Stars"/>. Жұлдыз әдетте көрінетін сәуледен басқа көрінбейтін электромагниттік сәулеленуден де тұрады. Шынтуайтында, электромагниттік сәулелену жұлдыздың бүкіл [[электромагниттік спектр]]ін – ұзын толқынды [[инфрақызыл сәуле]]сі мен [[радиотолқын]]дарды және қысқа толқынды [[ультракүлгін сәуле]]сін, [[рентген сəулесі]]н және [[γ-сәулесі]]н жауып тұрады. Жұлдыздың электромагнитті сәулеленуі, мейлі көрінетін, көрінбейтіні болсын, тегіс назар аударуға тұралық. Жұлдыздың спектрі арқылы астрономдар жұлдыз бетінің температурасын, беттік тартылыс күшін (гравитация), металл мөлшері мен өз өсінде айналу жылдамдығын өлшей алады. Егер жұлдыздың қашықтығын білсек, [[параллаксті өлшеу]] арқылы жұлдыздың жарқырау шамасын есептеп шығара аламыз. Массасы, радиусы, беткі гравитациясы, өз өсінде айналу периоды дегендер жұлдыз моделін тануға көмектеседі (Қосаржұлдыздарда болса жұлдыз массасы бірден есептеледі<ref>{{cite news | title=Astronomers Measure Mass of a Single Star—First Since the Sun | publisher=Hubble News Desk | date= 2004 | url=http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/2004/24/text/ | accessdate=2006-05-24 }}</ref>). Ауырлық күші микролинз технологиясы арқылы жұлдыз массасын тіке өлшеуге болады. Бұл шамаларды білу арқылы астроном ары қарай аталған жұлдыздың жас шамасын да айқындай алады<ref>{{cite journal | author= Garnett, D. R.; Kobulnicky, H. A. | title=Distance Dependence in the Solar Neighborhood Age-Metallicity Relation | journal=The Astrophysical Journal | year=2000 | volume=532 | pages=1192–1196 | doi = 10.1086/308617 }}</ref>. === Жарқырауы === [[Сурет:Neutron star cross section.svg|thumb|right|300px|[[Нейтрон жұлдыз]]дың ішкі келбеті]] Астрономия саласында, жарқырау дегеніміз аспан денесінің мәлім уақыт бірлігінде сәулеленген жарығы мен басқа да энергиялар шашырауының бірбүтін жиынтығы. Жұлдыздың жарқырауы жұлдыз радиусына және беткі темпратурасына байланысты болады. Бірақ, көптеген жұлдыздардың сәулелену ағыны біртегіс болмайды. Тез айналатын [[Вега жұлдызы]]н алсақ, одан сәулеленген энергия ағыны [[экватор]]ында ең көп болады екен<ref>{{cite news | author=Staff | date= 2006 | title=Rapidly Spinning Star Vega has Cool Dark Equator | publisher=National Optical Astronomy Observatory | url=http://www.noao.edu/outreach/press/pr06/pr0603.html | accessdate=2007-11-18 }}</ref>. Жұлдыз бетіндегі жұлдыз дағы дегеніміз сәулеленген энергия мен температура орташа сәулеленген аймақтан төмен өңір есептеледі. Шағын, Күн секілді ергежейлі жұлдыздардың бетінде дақтардан басқа өзгеше құбылыстар сирек болады. Алып жұлдыздардағы жұлдыз дағы үлкен және анығырақ болады.<ref name="Michelson Starspots">{{cite journal | author= Michelson, A. A.; Pease, F. G. | title=Starspots: A Key to the Stellar Dynamo | journal=Living Reviews in Solar Physics | publisher=Max Planck Society | year=2005 | url=http://www.livingreviews.org/lrsp-2005-8 }}</ref> Олардың жиек өңірінде айқын күңгірттену құбылысы болады, яғни жарығы жұлдыз табақшасының орталық өңірінен айналасына дейін біртіндеп әлсіреумен болады.<ref>{{cite journal | author=Manduca, A.; Bell, R. A.; Gustafsson, B. | title=Limb darkening coefficients for late-type giant model atmospheres | journal=Astronomy and Astrophysics | year=1977 | volume=61 | issue=6 | pages=809–813 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1977A&A....61..809M }}</ref> Қызыл ергежейлі [[флэшжұлдыз]] (Әйдікжұлдыз), мысалы [[Кит UV жұлдызы]]нда жұлдыз дағы біршама айқын байқалады.<ref>{{cite journal | author= Chugainov, P. F. | title=On the Cause of Periodic Light Variations of Some Red Dwarf Stars | journal=Information Bulletin on Variable Stars | year=1971 | volume=520 | pages=1–3 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1977A&A....61..809M }}</ref> === Жұлдыз шамасы (Магнитудасы) === {{main|Көрнеулік жұлдыз шамасы|Мүлделік жұлдыз шамасы}} Жұлдыздың көрнеулік жарқырауы көрнеулік жұлдыз шамасы арқылы өлшенеді. Бұл жарқырау жұлдыз жарығының шынайы шамасына, жер шарынан қашықтығына, жер шары ауа қабатынан өткендегі өзгеру жағдайына байланысты болады. Ішкі және мүлделік жұлдыз шамасы жұлдыздың жерден 10 парсек (32,6 жарық жылы) қашықтықта көрінген жұлдыз шамасы болып, ол тек жұлдыздың өзіндегі жарқырау шамасына байланысты болады. {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=6 | '''Жұлдыз шамасынан жарығырақ жұлдыздар саны''' |--- class='bright' | Көрнеу жұлдыз шамасы|| Жұлдыз саны<ref>{{cite web | url = http://www.nso.edu/PR/answerbook/magnitude.html | archiveurl = http://web.archive.org/web/20080206074842/http://www.nso.edu/PR/answerbook/magnitude.html | archivedate = 2008-02-06 | title = Magnitude | publisher = National Solar Observatory—Sacramento Peak | accessdate = 2006-08-23 }}</ref> |--- class='shadow' |- style="text-align: center;" ||0 ||4 |- style="text-align: center;" ||1 ||15 |- style="text-align: center;" ||2 ||48 |- style="text-align: center;" ||3 ||171 |- style="text-align: center;" ||4 ||513 |- style="text-align: center;" ||5 ||1,602 |- style="text-align: center;" ||6 ||4,800 |- style="text-align: center;" ||7 ||14,000 |} Көрнеулік жұлдыз шамасы мен Мүлделік жұлдыз шамасының өзгерісі логарифм формасында болады: жұлдыз шамасындағы бір бірлік өзгеріс 265 есе (100-дің 5-ші дәрежелі мәні (Rms) шамамен 2,512-ге тең) жарқырау өзгешелігін тудырады<ref name="luminosity">{{cite web | url = http://outreach.atnf.csiro.au/education/senior/astrophysics/photometry_luminosity.html | title = Luminosity of Stars | publisher = Australian Telescope Outreach and Education | accessdate = 2006-08-13 }}</ref>. Демек, бірінші жұлдыз шамасы (+1.00) екінші жұлдыз шамасының 2,5 есесіндей жарқыраса, ал, алтыншының (+6.00) 100 есесіндей жарқырайды. Демек, таза ауада көзі ең өткір адамдар көре алатын жұлдыз шамасы алтыншы шамадағы жұлдыз (+6.00) есептеледі. Жұлдыз дәрежесін білдітертін сан қанша кіші болса, жұлдыз сонша жарық болады және керісі керісінше. Ең жарық жұлдыздың жұлдыз шамасы теріс (0 ден кіші) болады. Екі жұлдыз арасындағы жарқырау айырмасын (ΔL) есептеу үшін күңгіртінің жұлдыз шамасынан жарығырағының жұлдыз шамасын азайтып, 2,512 негізгі санын шыққан айырма дәрежесіне еселесе жеткілікті. Яғни: :<math> \Delta{m} = m_\mathrm{x} - m_\mathrm{p} </math> :<math>2,512^{\Delta{m}} = \Delta{L}</math> (жарқырау айырмасы) Жарқырауы және жерден алыстығына салыстырмалы түрде айтқанда, Мүлделік жұлдыз шамасы (М) мен Көрнеулік жұлдыз шамасы (m) жеке жұлдыз үшін бірдей шамада болмайды. Мысалы, Сүмбіленің Көрнеулік жұлдыз шамасы −1.44 болса, оның Мүлделік жұлдыз шамасы +1.41 ге тең. Күннің Көрнеулік жұлдыз шамасы −26,7; ал оның Мүлделік жұлдыз шамасы +4,83 ғана. Сүмбіле жер бетінен қарағандағы ең жарық жұлдыз болып, мүлделік жарқырауы күннің 23 есесіндей. Ал, аспандағы екінші жарық жұлдыз [[Канопус]] (Мүлделік жұлдыз шамасы -5,33) күннен 14,000 есе жарық. Канопус Сүмбілеге қарағанда әлдеқайда жарық, бірақ жерден қарағанда Сүмбіле әлдеқайда жарық көрінеді. Себебі Сүмбіле бар болғаны жерге 8,6 жарық жылы қашықтықта ғана. Ал, Канопус біршама ұзақта, ол жер шарына 310 жарық жылы қашықтыққа орналасқан. [[2006 жыл]]ы Мүлделік жұлдыз шамасы ең жоғары жұлдыз LBV 1806-20, оның жарығы −14.2 шамада болып, күннен 5 000 000 есе жарық<ref>{{cite web | author = Hoover, Aaron | date = 2004 | url = http://www.napa.ufl.edu/2004news/bigbrightstar.htm | title = Star may be biggest, brightest yet observed | publisher = HubbleSite | accessdate = 2006-06-08 }}</ref>. Бізге белгілі жарқырауы ең нашар (күңгірт) жұлдыз NGC 6397 үйіржұлдызындағы бір жұлдыз болып, бұл қызыл ергежейлі жұлдыздың мүлделік жұлдыз шамасы +26 болса, ал ең өшкін Ақ ергежейлі жұлдыздың мүлделік жұлдыз шамасы +28 ғана. Бұл жұлдыздың қараңғылығы сондай, оның жарқындығы жерден қарағандағы ай бетінде жағылған бір тал май шамдай ғана<ref>{{cite web | date = 2006 | url = http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/2006/37/image/a | title = Faintest Stars in Globular Cluster NGC 6397 | publisher = HubbleSite | accessdate = 2006-06-08 }}</ref>. === Жұлдыз түрлері === {{Main|Жұлдыздардың спектрлік жіктелуі}} {| class="wikitable" style="float: right; text-align: center; margin-left: 1em;" |+ ''Ұқсамаған жұлдыз түрінің<br />беткі температура диапазоны''<ref>{{cite web | last = Smith | first = Gene | date = 1999 | url = http://casswww.ucsd.edu/public/tutorial/Stars.html | title = Stellar Spectra | publisher = University of California, San Diego | accessdate = 2006-10-12 }}</ref> ! Санаты ! Температура ! Мысал |-style="background: {{star-color|O}}" | O | 33,000 K -ден жоғары | [[Зета кемесі]] |-style="background: {{star-color|B}}" | B | 10,500–30,000 K | [[Ригель (жұлдыз)|Ригель]] |-style="background: {{star-color|A}}" | A | 7,500–10,000 K | [[Альтаир]] |-style="background: {{star-color|F}}" | F | 6,000–7,200 K | [[Процион|Procyon A]] |-style="background: {{star-color|G}}" | G | 5,500–6,000 K | [[Күн (жұлдыз)|Күн]] |-style="background: {{star-color|K}}" | K | 4,000–5,250 K | [[Үндіс ε жұлдызы]] |-style="background: {{star-color|M}}" | M | 2,600–3,850 K | [[Проксима Центавр]] |} Кезекте қолданылатын жұлдыздарды түрге бөлу жүйесі ХХ ғасырдың басында пайда болған. Ол кезде сутегінің [[спектр сызығы]]на негізделіп, А дан Q дейінгі санатқа ажыратқан.<ref>{{cite journal | last=Fowler | first=A. | title=The Draper Catalogue of Stellar Spectra | journal=Ұлы табиғат, a Weekly Illustrated Journal of Science | year=1891–2 | volume=45 | pages=427–8 }}</ref> Ол кезде температураның спектр сызығына өте әсер ететіні беймәлім еді. Ал температураны негіз етіп санатқа жіктеу қазіргі түрге бөлу амалы есептеледі.<ref name=carlos>{{cite book | first=Carlos | last=Jaschek | coauthors=Jaschek, Mercedes | year=1990 | title=The Classification of Stars | publisher=Cambridge University Press | isbn=0521389968 }}</ref>. Жұлдыз спектріндегі ұқсамастықтарға негізделіп, ұқсамаған әріптермен өзара ажыратылады. О түрі ең ыстық жұлдыз болса, М түріндегі жұлдыз ерекше суық болып, [[молекула]] жұлдыз атмосферасында пайда болады. Температураның жоғарысынан төменіне дейін жұлдыздар O, B, A, F, G, K және M түрлеріне бөлінеді. Түрлі сирек [[спектр]]лерге негізделіп, арнайы бөлулер де болады. Ең көп кездесетін ерекше түр – L және T болып, оларға ең суық кішкентай жұлдыздар мен [[Қоңыр ергежейлі]] жұлдыздар тән. Әрбір әріп тағы да сан бойынша 0 -ден 9 -ға дейін тармақталып, температураның кемуі 10 деңгейге бөлінеді. Бірақ бұл жүйе ғаламат ыстық шекте бұзылады: әлі күнге О0 және О1 түріндегі жұлдыз айқындалмады<ref name="spectrum">{{cite web | first=Alan M | last=MacRobert | url =http://www.skyandtelescope.com/howto/basics/3305876.html | title = The Spectral Types of Stars | publisher = Sky and Telescope | accessdate = 2006-07-19 }}</ref>. Тағы бір тұрғыдан, жұлдыз спектріндегі жарқырау әсеріне орай түрлерге бөлінеді. Бұл оның көлемі мен сыртқы гравитациясына байланысты. Олар диапазоны 0 ден ([[Аса алып жұлдыз]] ) және ІІІ ([[Алып жұлдыз]]) -ден V (Ергежейліні ерткен негізгі тізбек жұлдызы) және VII (Ақ ергежейлі) дейінгі жұлдыздар. Көптеген жұлдыздар негізгі тізбекке тән. Бұл Мүлделік жұлдыз шамасы мен HR диаграмма торындағы тар және ұзын өңір болып, сутегі реакциясы жалғасып жатқан жұлдыздарды қамтиды. Біздің күн болса [[Негізгі тізбек жұлдызы]] өңірдегі орташа деңгейдегі, ғарышта жиі кездесетін үлкендіктегі, темпратурасы қалыпты G2V түріндегі сарғыш ергежейлі жұлдыз есептеледі. Күн ерекше өзгеше жұлдыз емес, тек ол бізге өте жақын болғандықтан және ол туралы ақпаратымыз біршама молырақ болғандықтан басқа жұлдыздарды сол күннің қасиетімен салыстырып тануға қолданамыз. Ұсақ әріптермен белгіленетін қосымша қасиеттер жұлдыз спектрінің арнайы ерекшелігін білдіру үшін қолданылады. Мәселен, "е" атқыланған спектр сызығы барлығын, "m" металдар дәрежесінің жоғарылығы туғызған өзгешеліктер, “var” болса спектр сызығының жиі өзгеріп тұруын білдіреді. Ақ ергежейлінің өз арнайы түрлері болады және D әрібінде таңбаланады. Бұл түрдегі жұлдыздар спектр сызығындағы ерекшеліктеріне сай DA, DB, DC, DO, DZ және DQ санаттарына түрлендіріліп, оның температура көрсеткіштерінің сандық мәні қосылады<ref>{{cite web | url = http://www.physics.uq.edu.au/people/ross/ph3080/whitey.htm | title = White Dwarf (wd) Stars | publisher = White Dwarf Research Corporation | accessdate = 2006-07-19 }}</ref>. === Айнымалы жұлдыз === [[Айнымалы жұлдыз]] — ішкі-сыртқы әсерге сай жарқырау периодында және басқа қасиеттерінде өзгеріс туған жұлдыз. Ішкі себептік өзгерістен негізінен үш түрлі жұлдыз тобы қалыптасады. Жұлдыз өзгерісі мезгілінде кейбір жұлдыздар кеңейіп-тарайып өзгеру барысын бастан кешіреді. Кеңею-тараю түріндегі өзгергіш жұлдыз уақытқа сай өз радиусы мен жарқырауын өзгертіп отырады. Жұлдыздың үлкендігіне сай кеңею, немесе тараю периоды бірнеше минуттан неше жылдарға дейін созылуы мүмкін. Мұндай жұлдыздарға [[Цефеид]] жұлдыздары мен цефеид жұлдыздары секілділер және ұзақ периодтық [[Мирида]] жұлдыздары кіреді<ref name="variables">{{cite web | url = http://www.aavso.org/vstar/types.shtml | title = Types of Variable Stars | publisher = AAVSO | accessdate = 2006-07-20 }}</ref>. Тез айнымалы жұлдыздар — нұрлануы, немесе массасының атқылануы себепті жарқырауы кенет еселенетін жұлдыздар<ref name="variables" />. Бұл түрдегілерге [[протожұлдыз]]дар, [[Волф — Райе жұлдызы]] және жарқын жұлдыздар тән болып, олардың бәрі тегіс алып жұлдыздар және аса алып жұлдыздар болып келеді. Ұлы өзгерістен және жарылыстан туындаған өзгергіш жұлдыз ғаламат өзгеріске түседі. Бұл түрдегілерге [[жаңа жұлдыз]]дар, немесе Ia түріндегі Ғаламатжұлдыздар тән. Ақ ергежейлі өз серігінен сутегі сімірсе, массасының шұғыл артуынан теромядролық реакция қозады<ref>{{cite web | date = 2004 | url = http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/science/know_l2/cataclysmic_variables.html | title = Cataclysmic Variables | publisher = NASA Годдард ғарышқаұшу орталығы accessdate = 2006-06-08 }}</ref> Кейбір жаңа жұлдыздар үздіксіз қопарылысқа ұшырап, орта амплитудалы периодтағы жарылыстарды бастан кешіреді<ref name="variables" />. Жұлдыздар сыртқы себептен де өз жарқырауын өзгертуі мүмкін, мысалы [[қосаржұлдыз]]дар. Кейбір ерекше жағдайда, жұлдыздардың айналуы да жұлдыз дағы өзгерісінен жарқырау өзгерісін туғызуы мүмкін.<ref name="variables" /> Айнымалы қосаржұлдыздардың бірі, мысалы [[Алголь]] болып, ол 2,87 күн периодында жарқырауы 2,3 ден 3,5 дейін өзгеріп үлгіреді. === Құрылымы === [[Сурет:Sun parts big.jpg|thumb|left|350px|Күн тақілетті жұлдыздардың құрылымы, NASA суреті]] Тұрақтылық сақтаған жұлдыздардың ішкі бөлігіндегі [[гидростатик]] ағысы тепе-тең болады: ұсақ күштер арасындағы қайшылық бүтіндік теңгерімін бұлжытпай, компенсациялап отырады. Тепе-теңдіктің негізі ішке қарай бағытталған бүкіл әлемдік тартылыс күші ([[гравитация]]) және сыртқа бағытталған қысым күш [[градиент]]і ортасында қалыптасып, жұлдызды тұрақты ұстайды. Қысым градиенті – жұлдыз плазмалық затының температура айырмашылығынан қалыптасады: жұлдыздың ішкі бөлігіндегі температура сыртқы бөлігінен жоғары болатыны анық. Негізгі тізбек жұлдызының, немесе алып жұлдыздардың өзегіндегі температура 107 К ден жоғары болады. Мұндай температура негізгі тізбек жұлдызын жұлдыз ішілік [[термоядролық реакция]]ға алып барып қана қалмай, жұлдыздың [[Гравитациялық коллапс|коллапс]]ын тосуға қажет энергия да бөліп шығарады<ref name="hansen">{{cite book | author=Hansen, Carl J. | coauthors= Kawaler, Steven D.; Trimble, Virginia | title=Stellar Interiors | publisher=Springer | year=2004 | ISBN=0387200894}}</ref><ref name="Schwarzschild">{{cite book | first=Martin | last=Schwarzschild | title=Structure and Evolution of the Stars | publisher=Princeton University Press | year=1958 | id=ISBN 0-691-08044-5}}</ref>. Жұлдыз ішінде атом ядросы бөлшектенсе, пайда болған энергия гамма （γ) сәулесіндік нұрлану күйінде айнала шашырайды. Бұл фотондар мен айналасындағы жұлдыздық плазмалар өзара реакцияланып, ядроның энергиясын асырып барады. Негізгі тізбек жұлдызында [[сутегі]] [[гелий]]ге айналып, өзегіндегі гелий біртіндеп көбейіп кетеді. Соңында өзегінде гелий негізгі құрамға айналған соң, ядродан энергия шығару тоқтайды. Әдетте күн массасының 0.4 есесінен үлкен жұлдыздардағы реакция гелийлі өзекті орап тұрушы сутегі қабатында аталған қабатты сыртқа жылжыту күйінде жалғасады<ref>{{cite web | url = http://aether.lbl.gov/www/tour/elements/stellar/stellar_a.html | title = Formation of the High Mass Elements | publisher = Smoot Group | accessdate = 2006-07-11 }}</ref>. Гидростатик тепе-теңдіктен басқа, тұрақты жұлдыздың ішкі бөлігінде жылу тепе-теңдігі сақталады. Ішінен сыртына үздіксіз жылу градиенті ағып, қабаттар температурасының бірдей болуы сақталады. Радиация қабаты – жұлдыз ішкі бөлігіндегі радиация толық және өнімді тарқалатын өңір болып, бұл өңірдің [[плазма]]сы пертурбацияға түспей, массаға әсер етер қозғалыс туғызбайды. Олай болмағанда, плазма тұрақсыз болып, [[конвекция]] ағысы туылады да, біртекті қозғалатын қабат пайда болады. Мұндай жағдай мәлім өңірде жоғары қарқынды қозғалыстар жиілегенде, мысалы ядролық өңір мен сыртқы қабат өте жұқа қабатпен жақындасқанда пайда болады.<ref name="Schwarzschild" /> [[Сурет:Star types.svg|thumb|right|250px|Салмағы түрліше жұлдыздардың радиация аймағы және конвекциясы]] Негізгі тізбек өңіріндегі жұлдыздардың сыртқы қабатында конвекция болу-болмауы оның массасына байланысты. Күн массасынан неше есе алып жұлдыздарда ішкі бөлікке дейін жеткен конвекция болады және олардың радиация қабаты оның сыртқы жағында болады. Кішкентай жұлдыздарда, мысалы күн секілді жұлдыздарда жағдай басқаша болады. Олардың конвекциясы сыртқы бөлігіне орналасады.<ref name="imagine">{{cite web | date = 2006 | url = http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/science/know_l2/stars.html | title = What is a Star? | publisher = NASA | accessdate = 2006-07-11 }}</ref> Күн массасының 0,4 есесінен кіші [[Қызыл ергежейлі жұлдыз]]дарда бүкілдей біртұтастанған [[конвекция]] болады да, гелий ядросының жиналып қалуына жол берілмейді<ref name="late stages" />. Әрине, көп санды жұлдыздардың конвекциясы жұлдыз қартаюына ілесіп өзгеріп отырады.<ref name="Schwarzschild" /> Жұлдыздың көзбен көрінетін бөлігі [[фотосфера]] делінеді. Ол жұлдыз плазмасы жарқырап, фотон арқылы энергия жеткізетін қабат есептеледі. МҰнда, ядродан шығатын энергия әлемге тарайтын фотонға айналады да, температурасы біршама төмен өңірлер [[жұлдыз дағы]] болып көрінеді. Жұлдыз дағы фотосферада болатын құбылыс есептеледі. фотосфера қабатының сыртындағысы [[жұлдыз атмосфера]]сы. Күн секілді [[Негізгі тізбек жұлдызы]]нда ең төменгі атмосфера қабаты [[хромосфера]] болып, [[спикула]] және [[жұлдыз алаулауы]] осында туылады. Хромосфера сыртдағысы өтпелі қабат болып, 100км қашықтыққа жетпейтін өңірде термпература шұғыл көтерілген болады. Оның сыртында [[Жұлдыз тәжі]] болып, ол жоғары температураға ие плазмалық заттан құралады және сыртқа қарай жүздеген миллион километр созылып жатады.<ref>{{cite press release | publisher=ESO | date=2001 | title=The Glory of a Nearby Star: Optical Light from a Hot Stellar Corona Detected with the VLT | url=http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2001/pr-17-01.html | accessdate=2006-07-10 }}</ref> Жұлдыз тәжі жұлдыздың сыртқы қабатындағы конвенция өңірімен<ref name="imagine" /> байланысты. Жұлдыз тәжінің температурасы жоғары болғанымен бірақ жарығы әлсіз болады. Мысалы Күн тәжісі тек күн толық тұтылған кезде ғана біршама айқын көрінеді. Жұлдыз тәжінен шыққан жұлдыз бораны жоғары температураға ие плазмалық бөлшектердің сыртақ жаппай кеңейіп, жұлдызара материяға ұшырауынан туылады. Күн туралы айтар болсақ, [[Күн бораны]] ықпалына ұшыраған аумақтағы шар пішінді кеңістік әдетте [[гелиосфера]] деп аталады.<ref>{{cite journal | author=Burlaga, L. F.; Ness, N. F.; Acuña, M. H.; Lepping, R. P.; Connerney, J. E. P.; Stone, E. C.; McDonald, F. B. | title=Crossing the Termination Shock into the Heliosheath: Magnetic Fields | journal=Science | year=2005 | volume=309 | issue=5743 | pages=2027–2029 | doi= 10.1126/science.1117542 | pmid= }}</ref> === Термоядролық реакция жолдары === [[Сурет:Proton proton cycle.png|thumb|right|400px|Протон-протондық айналыс реакциясы]] {{Multiple image|direction=vertical|align=right|image1=Fusion in the Sun.svg|image2=CNO Cycle.svg|width=200|caption1=Протон-протондық айналыс реакциясы|caption2=Көміртегі-азот-оттегі айналысы реакциясы}} Жұлдыздар жұлдыз ядросының құрамына сай, жұлдыздың массасы мен ішкі құрылымына сай өзегінде әртүрлі термоядролық реакциялар жасайды. Атомдар біріккеннен кейінгі таза салмағы ядроның өз жалпы салмағынан кішірек болады, өйткені материяның энергияға айналуы заңы бойынша — ''E'' = ''mc''² — қалған салмақтағы материя тең шамадағы электромагнитті энергияға айналады. Термоядролық реакция температура өзгерісіне өте сезгір болып, өзектегі температураның сәл өзгерісінің өзі реакция жылдамдығына үлкен әсер етеді. [[Негізгі тізбек жұлдыздары]]ның ядролық температурасы массасы ең кішкентай М жұлдыздарындағы 4 млн [[кельвин]]нен массасы ауыр О жұлдыздарындағы 40 млн кельвинге дейін жетеді<ref name="aps_mss">{{cite web | date = 2005 | url = http://www.astrophysicsspectator.com/topics/stars/MainSequence.html | title = Main Sequence Stars | publisher = The Astrophysics Spectator | accessdate = 2006-10-10 }}</ref>. Ядросы 10 млн кельвинге дейін қызған Күннің өзегінде сутегі гелийге [[протон - протондық айналыс реакциясы|протон - протондық айналысы]] ({{lang-en|Proton–proton chain reaction}}) формасындағы реакцияға түседі<ref name="synthesis">{{cite journal | author = Wallerstein, G.; Iben Jr., I.; Parker, P.; Boesgaard, A. M.; Hale, G. M.; Champagne, A. E.; Barnes, C. A.; KM-dppeler, F.; Smith, V. V.; Hoffman, R. D.; Timmes, F. X.; Sneden, C.; Boyd, R. N.; Meyer, B. S.; Lambert, D. L. | title=Synthesis of the elements in stars: forty years of progress | journal=Reviews of Modern Physics | year=1999 | volume=69 | issue=4 | pages=995–1084 | url=http://www.cococubed.com/papers/wallerstein97.pdf | format=pdf | accessdate=2006-08-04 | doi=10.1103/RevModPhys.69.995 }}</ref>: :4[[Сутегі-1|¹H]] → 2[[Дейтерий|²H]] + 2[[Позитрон|e⁺]] + 2[[Нейтрино|ν_e]] (4,0 M[[Электроволт|eV]] + 1,0 MeV) :2¹H + 2²H → 2[[Гелий-3|³He]] + 2[[Фотон|γ]] (5,5 MeV) :2³He → [[Гелий-4|⁴He]] + 2¹H (12,9 MeV) Бұл реакция нәтижесінде: :4¹H → ⁴He + 2e⁺ + 2γ + 2ν_e (26,7 MeV) Бұл жердегі e⁺ [[позитрон]], γ [[гамма]]лық сәулеленген [[фотон]], νe [[нейтрино]], H және He [[сутегі]] мен [[гелий]]дің [[изотоп]]тары. Бұл реакция нәтижесінде бөлінген энергияның шамасы миллиондаған электрон-вольтқа жеткенімен, жалпы энергия мүмкіндігі үшін өте аз мөлшер есептеледі. Әр реткі реакция шығынын қамту үшін барлық қажетті энергия үздіксіз өндіріліп, [[жұлдыз радиациясы]] болып таралып жатады. {| class="wikitable" style="float:left;margin-right:20px;" |+ Жұлдыз реакциясы үшін қажетті минимал масса: |- !элемент ![[Күн массасы|күн<br />массасы]] |- | Сутегі ||style="text-align: center;"| 0.01 |- | Гелий ||style="text-align: center;"| 0.4 |- | Көміртегі ||style="text-align: center;"| 4 |- | Неон ||style="text-align: center;"| 8 |} Массасы бұдан ауыр жұлдыздарда [[катализатор]]ы көміртегі болған [[Көміртегі]]-[[Азот]]-[[Оттегі]] айналысы формасындағы реакция арқылы гелийді бөліп шығарады<ref name="synthesis" />. Массасы 0,5-тен 10 күн массасына дейінгі жұлдыздардың өзегіндегі температура өзгерісі 100 млн кельвинге жеткенде гелий [[бериллий]]ді дәнекер еткен күйде [[үштік алфа барысы]] ({{lang-en|triple-alpha process}}) арқылы көміртегіге айналады<ref name="synthesis" />: :⁴He + ⁴He + 92 keV → [[Бериллий|^8*Be]] :⁴He + ^8*Be + 67 keV → ^12*C :^12*C → [[Көміртегі-12|¹²C]] + γ + 7.4 MeV Жалпы реакция барысы: :3⁴He → ¹²C + γ + 7.2 MeV Алып массаға ие жұлдыздардағы ядролық қысымда [[неон]] жану және оттегі жану барысында [[ауыр элемент]]тер пайда болады. Жұлдыздағы термоядролық реакцияның соңғы сатысы [[кремний]] жану барысы болып, нәтижесінде тұрақты изотоп – темір-56 жасалады. Бұдан соң [[Эндотермикалық реакция|эндотермикалық үрдісі]] ({{lang-en|Endothermic process}}) арқылы реакция жалғасып, ол жаңа элемент жасай алмайды да, [[гравитациялық сығылу]] нәтижесінде қалған энергиясын шығарады. Төмендегі мысалда, массасы Күннен 20 есе жұлдыздың термоядролық реакцияның орындалып біту уақыты көрсетілген. Ол негізгі тізбектегі О жұлдызы, радиусы күннің 8 есесіндей, жарқырауы күннің 62 000 есесіндей.<ref>{{cite journal | author= Woosley, S. E.; Heger, A.; Weaver, T. A. | title=The evolution and explosion of massive stars | journal=Reviews of Modern Physics | year=2002 | volume=74 | issue=4 | pages=1015–1071 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2002RvMP...74.1015W | doi = 10.1103/RevModPhys.74.1015 }}</ref> {| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto;" !valign="bottom"| жанушы<br />отын !valign="bottom"| температура<br />（млн. K） !valign="bottom"| тығыздығы<br />(kg/cm³) !valign="bottom"| жану уақыты<br />（жыл бірлігі） |- |align="center"| Сутегі |align="center"| 37 |align="center"| 0.0045 |align="center"| 8.1млн. |- |align="center"| Гелий |align="center"| 188 |align="center"| 0.97 |align="center"| 1.2 млн. |- |align="center"| Көміртегі |align="center"| 870 |align="center"| 170 |align="center"| 976 |- |align="center"| Неон |align="center"| 1,570 |align="center"| 3,100 |align="center"| 0.6 |- |align="center"| Оттегі |align="center"| 1,980 |align="center"| 5,550 |align="center"| 1.25 |- |align="center"| Күкірт / Кремний |align="center"| 3,340 |align="center"| 33,400 |align="center"| 0.0315<ref>11.5 күн 0.0315 жылға тең.</ref> |} == Жұлдыздардың каталогтары == {{Main|Жұлдыздар каталогы}} Жұлдыздар каталогы — белгілі бір біртекті сипаттамалары ([[Аспан координаттар жүйесі|координаттары]], [[жұлдыздық шама]]лар, [[Жұлдыздардың спектрлік жіктелуі|спектрлік кластар]], т.б.) көрсетілген жұлдыздардың тізімі. Алғашқы каталогтар біздің заманымызға дейін пайда бола бастаған. Кез келген жұлдыздар каталогында әрбір жұлдызға белгілі бір нөмір беріледі. Кейбір каталогтар жұлдыздардың тек бір түрін ғана қамтиды, мысалы [[айнымалы жұлдыз]]дардың каталогы, қосаржұлдыздар мен еселік жұлдыздардың каталогы. == Ең әйгілі жұлдыздар == {| class="standard" |- style="font-size: 80%" ! № ! Таңбалануы ! Атауы ! [[Шоқжұлдыз]] ! Көрнеу магнитудасы ! Жерден қашықтығы ([[жарық жылы]]) ! Сипаттамасы |- |style="text-align: center"| 1 |style="text-align: center"| [[Сурет:Sun symbol.svg|25px]] |style="text-align: center"| [[Күн (жұлдыз)|Күн]] |style="text-align: center"| Құс жолы |style="text-align: center"| −26,72 |style="text-align: center"| 8,32 ± 0,16 св. мин | [[Күн жүйесі]]ндегі орталық жұлдыз, [[жер шары]] қатарлы [[ғаламшар]]лар оны тынымсыз айналып жүреді. |- |style="text-align: center"| 2 |style="text-align: center"| Центавр α^С |style="text-align: center"| Проксима Центавр |style="text-align: center"| Центавр шоқжұлдызы |style="text-align: center"| +11,09 |style="text-align: center"| 4,225 | Күнге жақын жұлдыз. |- |style="text-align: center"| 3 |style="text-align: center"| Үлкен арлан α |style="text-align: center"| [[Сүмбіле]] |style="text-align: center"| Үлкен арлан шоқжұлдызы |style="text-align: center"| −1,43 |style="text-align: center"| 8,58 | Күнді айтпағанда жерден қарағандағы ең жарық жұлдыз. |- |style="text-align: center"| 4 |style="text-align: center"| Кіші аю α |style="text-align: center"| [[Жетіқарақшы]] |style="text-align: center"| [[Кіші Аю (шоқжұлдыз)]] |style="text-align: center"| +1,97 |style="text-align: center"| 431,4 | Солтүстіктен көрінетін жетектеуіш жұлдыз. |- |style="text-align: center"| 5 |style="text-align: center"| Кеме η |style="text-align: center"| — |style="text-align: center"| Кеме шоқжұлдызы (Carina) |style="text-align: center"| +6,21 |style="text-align: center"| 7000—8000 | Гипергигант. Ондағы ең жарық жұлдыз күннен 5 млн есе жарық. |- |style="text-align: center"| 6 |style="text-align: center"| Сарышаян α |style="text-align: center"| [[Антарес]] |style="text-align: center"| [[Сарышаян (шоқжұлдыз)]] |style="text-align: center"| +1,06 |style="text-align: center"| 604 | Жерге жақын аса жарық және алып жұлдыз. Үлкен телескоппен қарағанда нүкте емес, диск болып көрінеді.<ref>''А. Остапенко.'' [http://nauka.relis.ru/35/0210/35210066.htm Снова на берегах «Молочной реки»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080506101352/http://nauka.relis.ru/35/0210/35210066.htm |date=2008-05-06 }} // Наука и жизнь. — 2002. — № 10. ISSN 0028-1263</ref> |- |style="text-align: center"| 7 |style="text-align: center"| HIP 87937 |style="text-align: center"| Барнард жұлдызы |style="text-align: center"| Жыланшы шоқжұлдызы (Ophiuchus) |style="text-align: center"| +9,53 |style="text-align: center"| 5,963 | Өз өсінде айналуы ең тез жұлдыз есептеледі. |- |style="text-align: center"| 8 |style="text-align: center"| PSR B1919+21 |style="text-align: center"| — |style="text-align: center"| Түлкі шоқжұлдызы |style="text-align: center"| ? |style="text-align: center"| 2283,12 | Алғаш ашылған [[пульсар]] жұлдызы. (1967 жылы) |} == Адамзат үшін ең маңызды жұлдыз – Күн == {{main|Күн (жұлдыз)}} Күн жерге ең жақын жұлдыз есептеледі, және ол жер энергиясының негізгі қайнар көзі болып табылады. Күн [[Жер]]ге жақын болғандықтан және оның жарығы нұрлы болғандықтан [[күндіз]] басқа жұлдыздар көрінбейді. Тек түнгі ашық аспаннан ғана самсыған жұлдыздарды байқауға болады. == Карта == <imagemap> Image:Local_Group.svg|frame|center|[[Жергілікті топжұлдыз]] (Әріптерге аялдап, сарыларын түртіп көріңіз) circle 167 27 20 [[Секстант B]] circle 120 36 23 [[Секстант A]] circle 318 239 20 [[Құс жолы]] circle 289 197 16 [[Арыстан шоқжұлдызы I (Ергежейлі галактика)]] circle 334 201 15 [[Canes Ергежейлі]] rect 303 185 318 215 [[Арыстан шоқжұлдызы II (Егрежейлі галактика)]] circle 357 289 28 [[NGC 6822]] circle 288 323 24 [[Финикс ергежейлі]] circle 248 391 35 [[Тукан ергежейлі]] circle 363 416 20 [[Арлан-Lundmark-Melotte]] circle 363 383 17 [[Кит ергежейлі]] circle 369 346 11 [[IC 1613]] rect 381 335 393 357 [[SagDIG]] rect 393 335 406 356 [[Суқұйғыш ергежейлі]] circle 417 304 17 [[Үшбұрыш галактикасы]] circle 417 254 15 [[NGC 185]] rect 432 237 447 260 [[NGC 147]] circle 461 229 17 [[IC 10]] poly 440 282 455 260 511 259 493 285 [[Андромеда галактикасы]] poly 450 264 434 265 431 280 442 280 [[Мессье 110|M110]] circle 295 110 20 [[Арыстан A]] circle 84 128 20 [[NGC 3109]] circle 109 149 14 [[Antlia ергежейлі]] circle 412 332 12 [[LGS 3]] circle 460 361 21 [[Пегас ергежейлі Сұр галактика|Пегас ергежейлі]] circle 394 272 14 [[Андромеда II]] rect 427 279 438 294 [[Андромеда III]] rect 438 282 450 294 [[Андромеда I]] desc bottom-left </imagemap> == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Әдебиет == * H.H. Voigt: ''Abriß der Astronomie''. 4. überarb. Aufl. ISBN 3-411-03148-4 * H. Scheffler, Hans Elsässer: ''Physik der Sterne und der Sonne''. 2. überarb. Aufl. ISBN 3-411-14172-7 * Rudolf, A. Weigert: ''Stellar structure and evolution''. 2nd corr. ed., ISBN 3-540-50211-4 (englisch) {{en}} * N. Langer: ''Leben und Sterben der Sterne''. Originalausgabe, Becksche Reihe, München 1995, ISBN 3-406-39720-4 * D. Prialnik: ''An Introduction to the Theory of Stellar Structure and Evolution''. Cambridge University Press 2000, ISBN 0-521-65065-8 (hardback), ISBN 0-521-65937-X (paperback) {{en}} * Pickover, Cliff (2001). The Stars of Heaven. Oxford University Press. ISBN 0-19-514874-6. {{en}} * Gribbin, John, Mary Gribbin (2001). Stardust: Supernovae and Life—The Cosmic Connection. Yale University Press. ISBN 0-300-09097-8. {{en}} * Hawking, Stephen (1988). A Brief History in Time. Bantam Books. ISBN 0-553-17521-1. {{en}} == Сыртқы сілтемелер == {{commons|Category:Stars|Жұлдыз}} * [http://science.howstuffworks.com/star1.htm How Stars Work] at HowStuffWorks * [http://www.nasa.gov/worldbook/star_worldbook.html Star, World Book @ NASA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050508094147/http://www.nasa.gov/worldbook/star_worldbook.html |date=2005-05-08 }} * [http://simbad.u-strasbg.fr/sim-fid.pl Query star by identifier, coordinates or reference code]. Centre de Données astronomiques de Strasbourg * [http://www.assa.org.au/sig/variables/classifications.asp How To Decipher Classification Codes]. Astronomical Society of South Australia * [http://www.astronet.ru/db/map/ Карта звёздного неба] * {{cite web | last=Kaler | first=James | title=Portraits of Stars and their Constellations | publisher=University of Illinois | url=http://stars.astro.illinois.edu/sow/sow.html | accessdate=2010-08-20 }} * {{cite web | title=Query star by identifier, coordinates or reference code | work=SIMBAD | publisher=Centre de Données astronomiques de Strasbourg | url=http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-fid | accessdate=2010-08-20 }} * {{cite web | title=How To Decipher Classification Codes | publisher=Astronomical Society of South Australia | url=http://www.assa.org.au/sig/variables/classifications.asp | accessdate=2010-08-20 }} * {{cite web | display-authors=1 | last1=Prialnick | first1=Dina | last2=Wood | first2=Kenneth | last3=Bjorkman | first3=Jon | last4=Whitney | first4=Barbara | last5=Wolff | first5=Michael | last6=Gray | first6=David | last7=Mihalas | first7=Dimitri | title=Stars: Stellar Atmospheres, Structure, & Evolution | date=2001 | publisher=University of St. Andrews | url=http://www-star.st-and.ac.uk/~kw25/teaching/stars/stars.html | accessdate=2010-08-20 }} {{таңдаулы мақала}} {{Жұлдыздар}} [[Санат:Астрономиялық нысандар]] [[Санат:Жұлдыз астрономиясы]] [[Санат:Астрофизика]] [[Санат:Жұлдыздар]] 5s7jd8eakb1913vokf4aff536djjkma 0 27949 3319678 3315277 2024-04-25T22:34:08Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер|Қазақша есімі=Мұрат Жұрынұлы Жұрынов|Суреті=Жұрынов Мұрат.png|Ені=50|Титулы=Қазақстан Республикасының Білім министрі|Ту=Flag of Kazakhstan.svg|Мемлекет=|Басқара бастады=[[1995 жыл]]|Басқаруын аяқтады=[[1997 жыл]]|Ізашары=[[Ережеп Әлхайырұлы Мәмбетқазиев|Ережеп Мәмбетқазиев]]|Ізбасары=[[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]]|Партиясы=[[Нұр Отан]]|Туған күні=07.12.1941|Туған жері=[[Арыс]]|Ғылыми аясы=[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|ҚР ҰҒА академигі]] <br/> [[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|Қазақ КСР Ғылым академиясының корреспондент мүшесі]]|Білімі=[[Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті]]|Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым докторы|Химия ғылымдарының докторы]]|Мамандығы=[[Химик]], инженер-технолог}} '''Мұрат Жұрынұлы Жұрынов''' ([[7 желтоқсан]] [[1941 жыл]], [[Арыс]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақ ғалым және химик, 2003-2023 жылдары [[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым академиясының]] президенті. 1995-1997 жылдары ҚР Білім министрлігін басқарды. ==Білімі== * 1959-1964 ж.ж. – Қазақ химия-технологиялық институты (М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Шымкент қ.), мамандығы – электрохимиялық өндірістердің инженер-технологы. *1967-1970 ж.ж. - Д.И. Менделеев атындағы Мәскеу химия-технологиялық институтының аспирантурасы (РХТУ), Мәскеу қ, мамандығы – электрохимия. == Ғылыми дәрежесі == 1970 ж. – химия ғылымдарының кандидаты.&nbsp; Д.И. Менделеев атындағы МХТИ, Мәскеу қ. 1981 ж. - химия ғылымдарының докторы, профессор, Мәскеу қ. 1989 ж. -&nbsp; ҚР Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі. 1994 ж. – ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі == Кәсіби тәжірибесі == *1965-1967 ж.ж. – ҚазХТИ оқытушысы, Шымкент қ, *1967-1970 ж.ж.- Д.И.Менделеев атындағы МХТИ аспиранты, Мәскеу қ. *1970-1982 ж.ж. – ҚазХТИ-де аға оқытушы, кафедра меңгерушісі, доцент, факультет деканы, Шымкент қ. *1982-1985 ж.ж. – Е.А. Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің проректоры, Қарағанды қ. 1985-1991 ж.ж. - ҚазССР ҒА Органикалық синтез және көмір химиясы институтының директоры, Қарағанды қ. *1991-1995 ж.ж. – А. Яссауи атындағы Түркістан мемлекеттік университетінің ректоры, Түркістан қ. *1995-1997 ж.ж. – Қазақстан Республикасы Білім министрі, Алматы қ. *1997-2001 ж.ж. – Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетінің президенті, Түркістан қ. *2001 – 2007 ж.ж, 2013 ж. бастап – «Д.В. [[Дмитрий Владимирович Сокольский|Сокольский]]атындағы Жанармай, катализ және электрохимия институты» АҚ Бас директоры, Алматы қ. 2003 ж. бастап – «ҚР Ұлттық ғылым академиясы» РҚБ президенті, Алматы қ. *2015-2016 жж. – Түркі әлемінің Ұлттық ғылым академиялар одағының тұңғыш президенті (қоғамдық негізінде). *2016 ж. – «Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті» КЕАҚ директорлар кеңесінің төрағасы болып сайланды (қоғамдық негізінде). == Қосымша мәліметтер == * Қоғамдық қызметі: ҚР Ұлттық Кеңсінің мүшесі, ҚР «Нұр Отан» партиясының Атқарушы комитетінің мүшесі, Қазақстанның демократиялық күштер коалициясының мүшесі, ЮНЕСКО істері бойынша ҚР Ұлттық Комиссиясының мүшесі, «ҚР ҰҒА Баяндамалары» журналының бас редакторы, Ресей ғылым академиясының «Электрохимия» журналының редколлегия мүшесі. * Ғылыми жұмыстары: 770-тен аса ғылыми еңбегі, оның ішінде 20 монографиясы, 143-тен астам авторлық куәлігі және &nbsp;патенттері бар, 7 ғылым докторын, 40-жуық ғылым кандидаттарымен PhD-докторларын даярлады. * Наградалары: «Парасат» ордені (2005 ж.), ІІІ дәрежелі «Барыс» ордені (2011 ж.), ІІ дәрежелі «Барыс» ордені (2016 ж.), ҚР білім, ғылым және техника саласында Мемлекеттік сыйлықтың&nbsp; лауреаты (2003 ж.), Түрік дүниесі халықаралық сыйлығының лауреаты (Анкара, 2001 ж.), Токио университетінің алтын медалі (2001),Франция ғылыми-өндірістік қоғамының (Париж, 2003 ж.) және Украина ҰҒА «Золотая фортуна» қоғамының алтын медальдары (2006), Ресей Жаратылыстану ғылым академиясының Құрмет белгісі және РФ «Разум, честь и доблесть» атты ордені (Ресей, Мәскеу қ., 2013 ж.). * Атағы: ҚР ҰҒА академигі, Тәжікстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясының, Молдова''''' '''''Ұлттық ғылым академияларының шет елдік мүшесі (академигі), Ресей жаратылыстану ғылымдары академиясының толық мүшесі, Қырғызстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының құрметті мүшесі, Беларусь Республикасы Ұлттық ғылым академиясының Жаңа материалдар химия институтының құрметті докторы, Джорджтаун университетінің (Вашингтон қ.), Әл-Фараби атындағы КазҰУ-нің, Қ.И. Сәтбаев атындағы ҚазҰЗТУ-нің, М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университітінің және т.б. университеттердің &nbsp;құрметті профессоры (1996-2016 ж.ж). Оңтүстік Қазақстан облысының және Арыс, Түркістан, Кентау қалаларының, Созақ және Түлкібас аудандарының, сондай-ақ Кентукки штатының Луисвилл қаласының (АҚШ) құрметті азаматы. * Тілді білуі: қазақ, орыс және түрік тілдерін еркін меңгерген, неміс және ағылшын тілін орташа меңгерген. * Компьютерді меңгеруі: Компьютерлік техниканы қолданушы режимінде еркін меңгерген.' * Жеке қасиеттері: жауапкершілік, мақсаттылық, ұйымдастырушылық және басқару қабілеттері жоғары. == Марапаттары == * Ғылым, техника және білім саласындағы Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (2003) * Түркі әлемі халықаралық сыйлығының лауреаты (Анкара, 2001 ж.) * [[Парасат ордені]] (2006) * [[Барыс ордені]] 1 дәрежелі ([[2022]]) * [[Барыс ордені]] 2-дәрежелі ([[2016]]) * [[Барыс ордені]] 3 дәрежелі ([[2011]]) * Оңтүстік Қазақстан облысының, Арыс, Түркістан, Кентау қалаларының, т.б. * П.Л.Капица алтын медалі (2019) * 2001 ж. – [[Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалі]] * 2004 - [[Тың өлкесіне 50 жыл медалі]] * 2005 ж. – [[Қазақстан Конституциясына 10 жыл медалі|«Қазақстан Республикасының Конституциясына 10 жыл» медалі]] * 2006 ж. – «Қазақстан Республикасы парламентіне 10 жыл» медалі * 2008 ж. – [[Астанаға 10 жыл медалі]] * 2011 ж. – [[Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл медалі]] * 2015 ж. – [[Қазақстан Конституциясына 20 жыл медалі]] * 2016 ж. – [[Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 25 жыл медалі]] * 2018 жыл – «Астанаға 20 жыл» медалі * Алтын медаль Татарстан Республикасының Ғылым академиясы «Ғылымдағы жетістіктері үшін» (2017) [[Санат:Түркістан облысында туғандар]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Қазақстан химиктері]] [[Санат:Қазақстан продюсерлері]] [[Санат:Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы академиктері]] [[Санат:Қазақстан министрлері]] [[Санат:Профессорлар]] oyxou79th7g4emvmwm8c9qu04pi3gss 0 28196 3319584 3319347 2024-04-25T16:01:57Z Маржан АК 149973 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki '''Индукция'''(лат. іnductіo – ой салу, бағыттау) – тұрақты [[магнит]]ті өрісте қозғалғанда немесе айналасындағы [[магнит]]ті өрістің өзгеруі кезінде өткізгіштің бойындағы электр қозғаушы күштің қозуы. Тамақ өнімдерінің құрамындағы судың әсерінен оларды осындай жолмен қыздыруға болады. <ref name="source1">Қазақ тілі терминдер сөздігі I том</ref> ''Индукция''— білімнің жеке пайымдаулардан жалпы қағидаларға қарай ауысуы болып табылады. Индукция дедукциямен тығыз байланысты болады. Психологияда индукциялық пайымдаулардың дамуы мен бұзылуы зерттеледі. *Жекеден жалпыға қарай дамитын логикалық ой тұжырымы. *Нейрофизиологияда тітіркену нәтижесінде пайда болған алғашқы қозу ошағының маңындағы аймақтарға тарауы.<ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref> Индукция - жеке үй-жайлар негізінде жалпы қорытынды алуға әкелетін логикалық қорытынды. Бұл ойлаудың жекеден жалпыға, жеке (эмпирикалық) фактілер мен ережелерден жалпы теориялық тұжырымдарға, ықтималдық сипаттағы кейбір гипотезаға (жалпы мәлімдемеге) қозғалысы. Гипотезалар мен ғылыми жаңалықтарды тұжырымдаудың негізгі әдісі. <ref name=":0" /> Сонымен қатар, математикалық индукция әдісімен математикалық дәлелдер мен анықтамалардың әдісі, жеке (дербес) жағдайлардағы пайымдаулардан қандай да бір заңдылықты байқап, оның тура болатынын дәлелдейді.<ref>Қазақ тілінің кірме сөздер сөздігі / Құрастырғандар: Ш. Құрманбайұлы, С.Исақова, Б.Мизамхан және т.б. Алматы: «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 2019. – 596 б.</ref> Педагогикалық жүйеде индукция - жаңалықтар ашудың негізгі логикалық құралы. Балалардағы жаңалықтар ұйымдастырушылық-педагогикалық құралдарда әзірленген: материалды таңдау, сабақты ұйымдастыру, жетекші сұрақтар, мұғалім дайындаған проблемалық жағдайлар немесе сабақ барысында импровизация нәтижесінде қалыптасады және тұжырымдалады. <ref name=":0">Лубенко В. В., Алаторцева В. Н. Индукция и дедукция в педагогической системе //Наука, техника и образование. – 2014. – №. 6 (6). – С. 81-85.</ref> ''Бринкерхов Д., Уейтс Р., Ортега С. сынды ғалымдардың пайымдауынша, индукция - эмпирикалық тұрғыдан бақыланатын заңдылықтарды ескере отырып теориялар жасау арқылы деректен теорияға көшу процесі.''<ref>Бринкерхов Д., Уейтс Р., Ортега С. Әлеуметтану негіздері, 9-басылым. Алматы: Ұлттық аударма бюросы, 2018 жыл -464 б.</ref> ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Физика]] [[Санат:Әлеуметтану]] [[Санат:Терминология]] {{stub}} 0mtp30xm7nt7hbwc24oiclkxvs9r7e9 3319585 3319584 2024-04-25T16:03:39Z Маржан АК 149973 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki '''Индукция'''(лат. іnductіo – ой салу, бағыттау) – тұрақты [[магнит]]ті өрісте қозғалғанда немесе айналасындағы [[магнит]]ті өрістің өзгеруі кезінде өткізгіштің бойындағы электр қозғаушы күштің қозуы. Тамақ өнімдерінің құрамындағы судың әсерінен оларды осындай жолмен қыздыруға болады. <ref name="source1">Қазақ тілі терминдер сөздігі I том</ref> ''Индукция''— білімнің жеке пайымдаулардан жалпы қағидаларға қарай ауысуы болып табылады. Индукция дедукциямен тығыз байланысты болады. Психологияда индукциялық пайымдаулардың дамуы мен бұзылуы зерттеледі. *Жекеден жалпыға қарай дамитын логикалық ой тұжырымы. *Нейрофизиологияда тітіркену нәтижесінде пайда болған алғашқы қозу ошағының маңындағы аймақтарға тарауы.<ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref> Индукция - жеке үй-жайлар негізінде жалпы қорытынды алуға әкелетін логикалық қорытынды. Гипотезалар мен ғылыми жаңалықтарды тұжырымдаудың негізгі әдісі. <ref name=":0" /> Сонымен қатар, математикалық индукция әдісімен математикалық дәлелдер мен анықтамалардың әдісі, жеке (дербес) жағдайлардағы пайымдаулардан қандай да бір заңдылықты байқап, оның тура болатынын дәлелдейді.<ref>Қазақ тілінің кірме сөздер сөздігі / Құрастырғандар: Ш. Құрманбайұлы, С.Исақова, Б.Мизамхан және т.б. Алматы: «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 2019. – 596 б.</ref> Педагогикалық жүйеде индукция - жаңалықтар ашудың негізгі логикалық құралы. Балалардағы жаңалықтар ұйымдастырушылық-педагогикалық құралдарда әзірленген: материалды таңдау, сабақты ұйымдастыру, жетекші сұрақтар, мұғалім дайындаған проблемалық жағдайлар немесе сабақ барысында импровизация нәтижесінде қалыптасады және тұжырымдалады. <ref name=":0">Лубенко В. В., Алаторцева В. Н. Индукция и дедукция в педагогической системе //Наука, техника и образование. – 2014. – №. 6 (6). – С. 81-85.</ref> ''Бринкерхов Д., Уейтс Р., Ортега С. сынды ғалымдардың пайымдауынша, индукция - эмпирикалық тұрғыдан бақыланатын заңдылықтарды ескере отырып теориялар жасау арқылы деректен теорияға көшу процесі.''<ref>Бринкерхов Д., Уейтс Р., Ортега С. Әлеуметтану негіздері, 9-басылым. Алматы: Ұлттық аударма бюросы, 2018 жыл -464 б.</ref> ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Физика]] [[Санат:Әлеуметтану]] [[Санат:Терминология]] {{stub}} q35437pely8cjzppyzvrsw6maherpi6 0 28228 3319542 3276842 2024-04-25T14:16:06Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki '''Информатика''' (''Computer science'', ''informatics'') — [[компьютер]] және одан басқа да техникалық құрылғылар көмегімен ақпараттарды алу, сақтау, түрлендіру, жеткізу және оны пайдалану зандылықтарын, тәсілдерін, жолдарын зерттейтін ғылым саласы. Компьютерді жасап шығару мәселелерін, оны пайдалану зандылықтарын, ғылыми ақпараттың құрылымы мен жалпы қасиетін, сондай-ақ оның жаратылу, түрлену, жеткізілу және адамзат қызметінің әр түрлі саласында пайдаланылу заңдылықтарын зерттейтін пәндер: қолданбалы математика, [[программалау]], программалық жасақтамалар, [[жасанды интеллект]], компьютер архитектурасы, есептеу желілері. [[Ақпарат]] термині латынның ''information'' сөзінен аударғанда ([[түсіндіру]], [[баяндау]], [[мәлімет]]) деген мағынаны білдіреді. [[Ақпарат]] — қоршаған орта мен онда болып жатқан құбылыстарды таңбалары мен сигналдар түрінде берілетін мағлұмат.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref><ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006 жыл. - 430 б. ISBN 9965-808-78-3</ref> Информатика саласындағы зерттеу тақырыптар: бағдарламаларды және ақпарат базаларын (жуықтау теориясы және жасанды интеллект) жүзеге асыру немесе асырмау, жеке есептік және информациялық мәселелерді қандай максималды тиімды жолмен шешу, қандай түрде сақтап, оны қайта қалпына келтіру (құрылымын және деректер базасын), адам мен программаның байланысы (пайдаланушы интерфейсі және программалау тілдері және ұсынылған білім) және т.б. «Информология» және «информатика» терминдерін алғаш 1962 жылы КСРО ғылыми акаемиясының корреспондент мүшесі - Александром Харкевичем ұсынды. Информатика ғылымның негізі 1965 жылы «Основы научной информации» атты кітәбінде жазылды, кешірек 1968 жылы ол қайта өңделіп, аты «Основы информатики» болып өзгертілді.<ref>Михайлов А. И., Черный А. И., Гиляревский Р. С. Основы информатики. — 2-е изд., перераб. и доп. — М.: Наука, 1968.</ref> == Тарихы == {{main|Информатиканың тарихы}} [[File:Ada lovelace.jpg|upright|thumb|Ада Лавлейс компьютерде өңдеуге арналған алғашқы алгоритмді жазған деп есептеледі.]] Кейін информатика саласына кіретін білімдер қазіргі сандық компьютер ойлап тапқанға дейін болды. Абакус (есепшот) сияқты тіркелген сандық есептерді есептеуге арналған машиналар көбейту және бөлу сияқты есептеулерге көмектесетін ежелгі заманнан бері бар. Есептеуді орындау үшін алгоритмдері ежелгі дәуірден бастап, күрделі есептеу техникасы жасалғанға дейін де болған. Блез Паскаль 1642 жылы Паскаль калькуляторы деп аталатын алғашқы жұмыс істейтін механикалық калькуляторды жобалап құрастырды{{sfn|"Blaise Pascal". School of Mathematics and Statistics University of St Andrews, Scotland}}. [[Вильгельм Шикард]] Паскаль калькуляторының жариялануынан жиырма жылға дейін [[Иоганн Кеплер|Иоганн Кеплерге]] есептейтін сағат сызбаларын екі белгісіз хаттардың ішінде жіберді.<ref name=redis>[[#MARG|Jean Marguin p. 48 (1994)]]</ref> 1673 жылы [[Готфрид Вильгельм Лейбниц|Готфрид Лейбниц]] «[[Stepped Reckoner]]» деп аталатын механикалық калькуляторды (қосу машинасын) көрсетті{{sfn|A Brief History of Computing}}. Оны алғашқы информатик және ақпарат теориясының маманы деп санауға болады, өйткені ол басқалармен қатар [[екілік санау жүйесі|екілік санау жүйесін]] сипаттады. 1820 жылы Томас де Колмар қосу машинасын жасағаннан кейін, оның өнеркәсіптік өндірісті бастаған. Осы бірінші күнделекті қолдануға берік калькулятор болып саналады. [[Чарльз Бэббидж]] 1822 жылы алғашқы автоматты механикалық калькуляторды жобалаумен айналыса бастады, нәтижесінде ол алғашқы бағдарламаланатын механикалық калькулятор - аналитикалық айырмашылық қозғалтқышты ойлап тапты. Ол 1834 жылы осы машинаны жасап бастады және екі жылдан кем емес уақыт ішінде қазіргі заманғы [[компьютер|компьютердің]] көптеген негізгі ерекшеліктерін айтты. {{Sfn | Брюс Коллиер | 1970}} бағдарламалау үшін шексіз мүмкіндіктер ашқан, {{sfn | Anthony Hyman | 1982}} жаккарда тоқылған станокта жұмыс істеген перфокарталарды пайдалану маңызды қадам болды. 1843 жылы «аналитикалық қозғалтқыш» туралы француз мақаласын аудару кезінде [[Ада Лавлейс]] өзінің көптеген жазбаларының бірінде [[Бернулли сандары | Бернулли сандары]] есептеу алгоритмін жазған, алғашқы компьютерлік бағдарлама деп саналады {{sfn |A Selection and Adaptation From Ada's Notes found in "Ada, The Enchantress of Numbers"}}. 1885 жылы [[Герман Холлерит]] статистикалық деректерді өңдеу үшін [[тесімкарта|тесімкартаны]] қолданатын табуляторды ойлап тапты, кейін оның компаниясын [[IBM]] сатып алды. 1937 жылы [[Говард Эйкен]] IBM компанияны өзінің алып бағдарламалатын калькуляторды [[ASCC/Harvard Mark I]] өңдеуге сендірді. Сол кезде IBM компаниясы тесімкартамен істейтін жабдықтарды және әр-түрлі калькуляторларды өңдеді. Осы бағдарламалатын калькулятор Бэббидж аналиткалық қозғалтқыш негізінде жасалған.<ref>[[#ORIGINS|Brian Randell]], p. 187, 1975</ref> 1940 жылдары одан да күшті есептеуіш машина пайда болғаннан кейін, компьютер сөзі адам есепші емес, есепті жасайтын машинаны білдіре бастады.<ref>The [[Association for Computing Machinery]] (ACM) was founded in 1947.</ref> == Информатиканың құрылымы == {{main|Информатиканың құрылымы}} Информатика бірқатар салаларына бөлінеді. Информатиканың негізгі бөлімдері — теориялық информатика және практикалық информатика. Информатиканың негізгі салаларына дәстүрлі компьютерлердің архитектурасын зерттеуі, бағдарламалау тілдері және бағдарламалық жасақтаманы әзірлеуі кіреді. Сонымен қатар, оларға есептеу ғылымдары (ғылыми деректерді модельдеудің алгоритмдік әдістерін қолдану), графика және визуалдау, адам мен компьютердің өзара әрекеті, мәліметтер базасы мен ақпараттық жүйелер, компьютерлік желілер және информатика практикасына ғана тән әлеуметтік және кәсіби мәселелер кіреді. Көрініп тұрғандай, бұл кейбір кіші өрістер биоинформатика және есептеу химиясы сияқты басқа заманауи салалармен өзара әрекеттеседі. Бұл қабаттасулар компьютерлік ғалымдардың өз салаларының көптеген пәнаралық байланыстарын тану және әрекет ету тенденциясының салдары болып табылады.<ref>Belford, Geneva G. and Tucker, Allen. "Computer science". Encyclopedia Britannica, 1 Sep. 2020, https://www.britannica.com/science/computer-science. Accessed 31 May 2021.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Ақпараттану]] [[Санат:Техникалық ғылымдар]] [[Санат:Ғылым]] mr2i4qwvgojdt39ahc0rw6oibofn5xe 0 28431 3319610 2027111 2024-04-25T17:01:56Z Аскар Альмактум 158246 wikitext text/x-wiki [[Сурет:C maj.png|thumb|300px| alt=A.| '''''Мажор'''''.]] =='''Мажор'''== Мажор ([[француз]]ша majeur, италиянша maggіore, латынша major — ''үлкен''; сондай-ақ dur, латынша durus — ''қатты, көтеріңкі, сергек'') — үлкен (мажорлық) үш дыбыстылық [[аккорд]]қа және осы үш дыбыстылықтың өзіндік мәнеріне негізделген [[лад]]. Ол иониялық(ежелгі Греция тайпаның атынан шыққан) ладқа жатады. Мажорлық лад құрылымы төмендегідей болып келеді (C-dur, немесе до мажор болғанда) Мажордың тоникалық аккордтары төменгі табиғи дыбыс қатарымен біркелкі үйлесімде болады. Оның негізгі үш дыбыстылықтары тек үлкен (мажорлық) түрде кездеседі. Мажорлық ладтың бұл қасиеті оның жарқын, көтеріңкі үнмен шығуына көмектеседі. Мажордың [[минор]]ға қарама-қарсылығы музыкадағы бейнеліліктің негізгі [[эстетика]]лық құралдарының бірі болып табылады. == Дереккөздер== *[[Қазақ энциклопедиясы]] {{wikify}} {{stub}} qivmmsslty50qhj6x3wlz93rs08zttk 3319790 3319610 2024-04-26T08:29:03Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Аскар Альмактум|Аскар Альмактум]] ([[User talk:Аскар Альмактум|т]]) өңдемелерінен [[User:ArystanbekBot|ArystanbekBot]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:C maj.png|thumb|300px| alt=A.| '''''Мажор'''''.]] =='''Мажор'''== Мажор ([[француз]]ша majeur, италиянша maggіore, латынша major — ''үлкен''; сондай-ақ dur, латынша durus — ''қатты, көтеріңкі, сергек'') — үлкен (мажорлық) үш дыбыстылық [[аккорд]]қа және осы үш дыбыстылықтың өзіндік мәнеріне негізделген [[лад]]. Мажорлық лад құрылымы төмендегідей болып келеді (C-dur, немесе до мажор болғанда): Мажордың тоникалық аккордтары төменгі табиғи дыбыс қатарымен біркелкі үйлесімде болады. Оның негізгі үш дыбыстылықтары тек үлкен (мажорлық) түрде кездеседі. Мажорлық ладтың бұл қасиеті оның жарқын, көтеріңкі үнмен шығуына көмектеседі. Мажордың [[минор]]ға қарама-қарсылығы музыкадағы бейнеліліктің негізгі [[эстетика]]лық құралдарының бірі болып табылады. == Дереккөздер== *[[Қазақ энциклопедиясы]] {{wikify}} {{stub}} th2vlcwj88f1nsnluza8y3esc6s8ao6 3319791 3319790 2024-04-26T08:29:44Z Nurtenge 93712 «[[Санат:Музыкалық терминдер|Музыкалық терминдер]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki [[Сурет:C maj.png|thumb|300px| alt=A.| '''''Мажор'''''.]] =='''Мажор'''== Мажор ([[француз]]ша majeur, италиянша maggіore, латынша major — ''үлкен''; сондай-ақ dur, латынша durus — ''қатты, көтеріңкі, сергек'') — үлкен (мажорлық) үш дыбыстылық [[аккорд]]қа және осы үш дыбыстылықтың өзіндік мәнеріне негізделген [[лад]]. Мажорлық лад құрылымы төмендегідей болып келеді (C-dur, немесе до мажор болғанда): Мажордың тоникалық аккордтары төменгі табиғи дыбыс қатарымен біркелкі үйлесімде болады. Оның негізгі үш дыбыстылықтары тек үлкен (мажорлық) түрде кездеседі. Мажорлық ладтың бұл қасиеті оның жарқын, көтеріңкі үнмен шығуына көмектеседі. Мажордың [[минор]]ға қарама-қарсылығы музыкадағы бейнеліліктің негізгі [[эстетика]]лық құралдарының бірі болып табылады. == Дереккөздер== *[[Қазақ энциклопедиясы]] {{wikify}} {{stub}} [[Санат:Музыкалық терминдер]] celm5pig5svm8a2on3yviqu0he7rn7y 3319795 3319791 2024-04-26T08:36:40Z Nurtenge 93712 +[[Санат:Музыкалық терминдер]]; +[[Санат:Музыка теориясы]]; ±[[Санат:Музыкалық терминдер]]→[[Санат:Лад]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki [[Сурет:C maj.png|thumb|300px| alt=A.| '''''Мажор'''''.]] '''Мажор''' ({{lang-fr|majeur}}, {{lang-it|maggіore}}, {{lang-la|major}} — ''үлкен''; сондай-ақ dur, {{lang-la|durus}} — ''қатты, көтеріңкі, сергек'') — үлкен (мажорлық) үш дыбыстылық [[аккорд]]қа және осы үш дыбыстылықтың өзіндік мәнеріне негізделген [[лад]]. Мажорлық лад құрылымы төмендегідей болып келеді (C-dur, немесе до мажор болғанда): Мажордың тоникалық аккордтары төменгі табиғи дыбыс қатарымен біркелкі үйлесімде болады. Оның негізгі үш дыбыстылықтары тек үлкен (мажорлық) түрде кездеседі. Мажорлық ладтың бұл қасиеті оның жарқын, көтеріңкі үнмен шығуына көмектеседі. Мажордың [[минор]]ға қарама-қарсылығы музыкадағы бейнеліліктің негізгі [[эстетика]]лық құралдарының бірі болып табылады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{stub}} {{wikify}} [[Санат:Лад]] [[Санат:Музыкалық терминдер]] [[Санат:Музыка теориясы]] hulx3zt7qixdc7f9oyvqburr1qwvlno 3319948 3319795 2024-04-26T11:56:24Z Аскар Альмактум 158246 wikitext text/x-wiki [[Сурет:C maj.png|thumb|300px| alt=A.| '''''Мажор'''''.]] '''Мажор''' ({{lang-fr|majeur}}, {{lang-it|maggіore}}, {{lang-la|major}} — ''үлкен''; сондай-ақ dur, {{lang-la|durus}} — ''қатты, көтеріңкі, сергек'') — үлкен (мажорлық) үш дыбыстылық [[аккорд]]қа және осы үш дыбыстылықтың өзіндік мәнеріне негізделген, диатоникалық [[лад]]. Ұлттық ладтардың ішінен - иониялық ладына сәйкес. Мажорлық лад құрылымы төмендегідей болып келеді (C-dur, немесе до мажор болғанда): Мажордың тоникалық аккордтары төменгі табиғи дыбыс қатарымен біркелкі үйлесімде болады. Оның негізгі үш дыбыстылықтары тек үлкен (мажорлық) түрде кездеседі. Мажорлық ладтың бұл қасиеті оның жарқын, көтеріңкі үнмен шығуына көмектеседі. Мажордың [[минор]]ға қарама-қарсылығы музыкадағы бейнеліліктің негізгі [[эстетика]]лық құралдарының бірі болып табылады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{stub}} {{wikify}} [[Санат:Лад]] [[Санат:Музыкалық терминдер]] [[Санат:Музыка теориясы]] 2d9bkca0ku82jeyut7ojxpo4m5npc2u 0 28663 3319625 2224573 2024-04-25T17:43:07Z O.Makpal08 152255 жаңа сілтеме енгіздім wikitext text/x-wiki '''Кинематография'''({{lang-el|kіnematos – қозғалыс}}, {{lang-el|grapha – жазу}}) – кинофильмдерді шығару және оны көпшілікке көрсету ісімен шұғылданатын [[мәдениет]] пен [[экономика]]ның бір саласы, өнердің ең бұқаралық түрі (қ. [[Кино]]).[[Сурет:NHMB-Personal-belongings-of-Vasil-Gendov.jpg|thumb|150px| right]] Кинофильмдерді шығару ісі [[киностудия]]ларға шоғырландырылған. Кинотаспалар мен жабдықтарды жасаумен кино өнеркәсібі шұғылданады. Қазіргі заманда фильмдер [[кинотеатр]]<nowiki/>ларда, жылжымалы киноқондырғылар арқылы кішігірім залдарда, теледидарда, үй [[бейнемагнитофон]]ында, компьютерде көрсетіледі, [[бейнекассета]] және [[бейнедиск]] арқылы көпшілікке таралады.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Stub: Қазақ мәдениеті}} {{wikify}} [[Санат:Мәдениет]] [[Санат:Кино]] [[Санат:Кинематограф]] qm7a6ps1r69iifkfekbeu1tfj17b0ec 3319799 3319625 2024-04-26T08:40:36Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/O.Makpal08|O.Makpal08]] ([[User talk:O.Makpal08|т]]) өңдемелерінен [[User:GanS NIS|GanS NIS]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Кинематография'''({{lang-el|kіnematos – қозғалыс}}, {{lang-el|grapha – жазу}}) – кинофильмдерді шығару және оны көпшілікке көрсету ісімен шұғылданатын [[мәдениет]] пен [[экономика]]ның бір саласы, өнердің ең бұқаралық түрі (қ. [[Кино]]).[[Сурет:NHMB-Personal-belongings-of-Vasil-Gendov.jpg|thumb|150px| right]] Кинофильмдерді шығару ісі [[киностудия]]ларға шоғырландырылған. Кинотаспалар мен жабдықтарды жасаумен кино өнеркәсібі шұғылданады. Қазіргі заманда фильмдер кинотеатрларда, жылжымалы киноқондырғылар арқылы кішігірім залдарда, теледидарда, үй [[бейнемагнитофон]]ында, компьютерде көрсетіледі, [[бейнекассета]] және [[бейнедиск]] арқылы көпшілікке таралады.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Stub: Қазақ мәдениеті}} {{wikify}} [[Санат:Мәдениет]] [[Санат:Кино]] [[Санат:Кинематограф]] 7rolv9pmavkauh8v38rhek6jn65a66k 0 28805 3319633 3238347 2024-04-25T18:04:45Z O.Makpal08 152255 жаңа сілтеме енгіздім wikitext text/x-wiki [[Сурет:Космос-954.jpg|250 px|thumb|]] '''Космос''' – бұрынғы [[Кеңес Одағы]]нан ұшырылған [[Жер]] төңірегіндегі ғарыш кеңістігінде және [[атмосфера]]<nowiki/>ның жоғарғы қабатында ғылыми, техникалық, т.б. зерттеулер жүргізуге арналған ЖЖС-тері сериясының атауы. “Космос” ЖЖС-терін ұшыру [[1962 ж.]] 16 наурыздан басталды. “Космос”-тың ғылыми бағдарламасында: зарядты бөлшектердің концентрациясын, корпускулалық ағынды, [[радиотолқындар]]<nowiki/>дың таралуын, Жердің радиациялық белдеуін, ғарыш сәулелерін, Жердің [[магнит]] өрісін, [[Күн]] сәулесін, [[метеор]]лық заттарды, Жер атмосферасындағы бұлттар жүйесін, [[ғарыш]] кеңістігінің әсерлерін, ғарыштық ұшулардың техникалық проблемаларын шешу ([[орбита]]да түйісу, ғарыштық ұшу аппаратының атмосфераға енуі, сәулеленуден қорғану, т.б.), ғарыштық ұшу аппаратының құралымдық элементтері мен борттық жүйелерін сынау, сондай-ақ, әскери-ғарыштық барлау мәселелері болды. “Космос” ЖЖС-тері көтерілу биіктігі 140 км-ден (“Космос-244”) 60600 км-ге (“Космос-159”) дейінгі дөңгелек не эллипстік орбитаға жіберілді. Олардың орбиталарының еңкею диапазоны 0,1-тен (“Космос-775”) 98-қа дейін (“Космос-1484”) болды. Бұл еңкею диапазоны ғылыми аппаратураларды Жер төңірегіндегі ғарыш кеңістігінің кез келген ауданына жеткізуге мүмкіндік берді. “Космос” ЖЖС-терінің айналу периоды 87,3 минуттан (“К.-244”) 24 сағат 2 минутқа (“Космос-775”) дейін, қызмет көрсету уақыты орбитаның параметрлері мен борттық жүйе ресурстарының жұмысына байланысты болды. Мысалы, “Космос-27” орбитада 1 тәулік болған, ал “Космос-80-нің” орбитада болуы 10 жылға есептелінген. Олармен хабар алмасу, негізінен, 20, 30 және 90 МГц диапазондарында өтті, кейбір “Космос” ЖЖС теледидар байланысымен жабдықталған. Бірқатар “Космос” ЖЖС серияларында ғылыми аппаратуралардың Жерге қайта оралатын капсулалары болды. 1.1.[[1984 жыл]]ға дейін 1521 “Космос” ЖЖС-тері ұшырылған. == Пайдаланған әдебиет == [[“Қазақ Энциклопедиясы”]], 11 - том {{stub}} {{wikify}} [[Санат:Ғарыш]] jzrbdfg0vuww9rf7ljwunzaox6apoff 3319807 3319633 2024-04-26T08:46:51Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/O.Makpal08|O.Makpal08]] ([[User talk:O.Makpal08|т]]) өңдемелерінен [[User:Sibay Deniza|Sibay Deniza]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:Космос-954.jpg|250 px|thumb|]] '''Космос''' – бұрынғы [[Кеңес Одағы]]нан ұшырылған [[Жер]] төңірегіндегі ғарыш кеңістігінде және [[атмосфера]]<nowiki/>ның жоғарғы қабатында ғылыми, техникалық, т.б. зерттеулер жүргізуге арналған ЖЖС-тері сериясының атауы. “Космос” ЖЖС-терін ұшыру [[1962 ж.]] 16 наурыздан басталды. “Космос”-тың ғылыми бағдарламасында: зарядты бөлшектердің концентрациясын, корпускулалық ағынды, радиотолқындардың таралуын, Жердің радиациялық белдеуін, ғарыш сәулелерін, Жердің [[магнит]] өрісін, [[Күн]] сәулесін, [[метеор]]лық заттарды, Жер атмосферасындағы бұлттар жүйесін, [[ғарыш]] кеңістігінің әсерлерін, ғарыштық ұшулардың техникалық проблемаларын шешу ([[орбита]]да түйісу, ғарыштық ұшу аппаратының атмосфераға енуі, сәулеленуден қорғану, т.б.), ғарыштық ұшу аппаратының құралымдық элементтері мен борттық жүйелерін сынау, сондай-ақ, әскери-ғарыштық барлау мәселелері болды. “Космос” ЖЖС-тері көтерілу биіктігі 140 км-ден (“Космос-244”) 60600 км-ге (“Космос-159”) дейінгі дөңгелек не эллипстік орбитаға жіберілді. Олардың орбиталарының еңкею диапазоны 0,1-тен (“Космос-775”) 98-қа дейін (“Космос-1484”) болды. Бұл еңкею диапазоны ғылыми аппаратураларды Жер төңірегіндегі ғарыш кеңістігінің кез келген ауданына жеткізуге мүмкіндік берді. “Космос” ЖЖС-терінің айналу периоды 87,3 минуттан (“К.-244”) 24 сағат 2 минутқа (“Космос-775”) дейін, қызмет көрсету уақыты орбитаның параметрлері мен борттық жүйе ресурстарының жұмысына байланысты болды. Мысалы, “Космос-27” орбитада 1 тәулік болған, ал “Космос-80-нің” орбитада болуы 10 жылға есептелінген. Олармен хабар алмасу, негізінен, 20, 30 және 90 МГц диапазондарында өтті, кейбір “Космос” ЖЖС теледидар байланысымен жабдықталған. Бірқатар “Космос” ЖЖС серияларында ғылыми аппаратуралардың Жерге қайта оралатын капсулалары болды. 1.1.[[1984 жыл]]ға дейін 1521 “Космос” ЖЖС-тері ұшырылған. == Пайдаланған әдебиет == [[“Қазақ Энциклопедиясы”]], 11 - том {{stub}} {{wikify}} [[Санат:Ғарыш]] 4v6yt4g2gxyw5zz9u0rg3li8xu0wwvx 0 29092 3319680 730148 2024-04-25T23:01:19Z Casserium 68287 «[[Қазақстан Республикасының ұлттық академиялық аграрлық зерттеулер орталығы]]» дегенге [[Уикипедия:Айдатқыштар|бағыттады]] wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қазақстан Республикасының ұлттық академиялық аграрлық зерттеулер орталығы]] 3l00if8nb9aitk8rcdjrmgoy2xyyhnv 0 29526 3319949 3153032 2024-04-26T11:56:38Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki '''Қарасу''': '''Елді мекендер:''' * [[Қарасу (Аягөз ауданы)|''Қарасу'']] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], Қопа ауылдық округіндегі таратылған ауыл. * [[Қарасу (Жарма ауданы)|Қарасу]] – [[Абай облысы]] [[Жарма ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарасу (Көптоғай ауылдық округі)|Қарасу]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл ауданы]], [[Көптоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Көптоғай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Қарасу (Шығанақ Берсиев ауылдық округі)|Қарасу]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл ауданы]], [[Шығанақ Берсиев атындағы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Қарасу (Хромтау ауданы)|''Қарасу'']] – [[Ақтөбе облысы]] [[Хромтау ауданы]]ндағы таратылған ауыл. * [[Қарасу (Алматы облысы)|Қарасу]] – [[Алматы облысы]] [[Іле ауданы]]ндағы ауыл. * Қарасу – [[Жамбыл облысы]] [[Байзақ ауданы]]ндағы [[Қосы батыр ауылы|Қосы батыр]] ауылының бұрынғы атауы. * [[Қарасу (Жуалы ауданы)|Қарасу]] – [[Жамбыл облысы]] [[Жуалы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарасу (Қордай ауданы)|Қарасу]] – [[Жамбыл облысы]] [[Қордай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарасу (Меркі ауданы)|Қарасу]] – [[Жамбыл облысы]] [[Меркі ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарасу (Бөкей ордасы ауданы)|Қарасу]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөкей ордасы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарасу (Казталов ауданы)|Қарасу]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Казталов ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарасу (Амангелді ауданы)|Қарасу]] – [[Қостанай облысы]] [[Амангелді ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарасу (Қарасу ауданы)|Қарасу]] – [[Қостанай облысы]] [[Қарасу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарасу (Павлодар облысы)|Қарасу]] – [[Павлодар облысы]] [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарасу (Түркістан облысы)|Қарасу]] – [[Түркістан облысы]] [[Сайрам ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарасу (Шығыс Қазақстан облысы)|Қарасу]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Тарбағатай ауданы]]ндағы ауыл. '''Қырғызстан:''' * [[Қарасу (Баткен облысы)|Қарасу]] — [[Баткен облысы]] [[Лейлек ауданы]]ндағы айыл. * [[Қарасу (Ақсы ауданы)|Қарасу]] — [[Жалалабат облысы]] [[Ақсы ауданы]]ндағы айыл. * [[Қарасу (Тоғызтарау ауданы)|Қарасу]] — [[Жалалабат облысы]] [[Тоғызтарау ауданы]]ндағы айыл. * [[Қарасу (Тоқтағұл ауданы)|Қарасу]] — [[Жалалабат облысы]] [[Тоқтағұл ауданы]]ндағы айыл. * [[Қарасу (Шатқал ауданы)|Қарасу]] — [[Жалалабат облысы]] [[Шатқал ауданы]]ндағы айыл. * [[Қарасу (Атбасы ауданы)|Қарасу]] — [[Нарын облысы]] [[Атбасы ауданы]]ндағы айыл. * [[Қарасу (Қошқар ауданы)|Қарасу]] — [[Нарын облысы]] [[Қошқар ауданы]]ндағы айыл. * [[Қарасу (Ош облысы)|Қарасу]] — [[Ош облысы]] [[Алай ауданы]]ндағы айыл. * [[Қарасу (Айтматов ауданы)|Қарасу]] — [[Талас облысы]] [[Айтматов ауданы]]ндағы айыл. * [[Қарасу (Талас ауданы)|Қарасу]] — [[Талас облысы]] [[Талас ауданы (Қырғызстан)|Талас ауданы]]ндағы айыл. * [[Қарасу (Шу облысы)|Қарасу]] — [[Шу облысы]] [[Жайыл ауданы]]ндағы айыл. '''Өзендер:''' * [[Қарасу (Іле алабындағы өзен)]] * [[Қарасу (Ойыл алабындағы өзен)‎]] * [[Қарасу (Ойыл алабындағы өзен)‎]] * [[Қарасу (Ащысу алабындағы өзен)]] * [[Қарасу (Бүйен алабындағы өзен)‎]] * [[Қарасу (Қойбағар көлі алабындағы өзен)‎]] * [[Қарасу (Күрті алабы)]] * [[Қарасу (Шідерті алабы)]] * [[Қарасу (Аягөздің сол саласы)]] * [[Қарасу (Аягөздің оң саласы)]] * [[Қарасу (өзен, Шығыс Қазақстан облысы)]] '''Басқа мағыналар:''' * [[Қарасу көшесі (Астана)]]; * [[Қарасу ауданы]]; '''Таулар:''' * [[Қарасу (тау)|Қарасу]] – [[Тарбағатай жотасы|Тарбағатай]] жотасының солтүстік-батыс бөлігіндегі тау. {{айрық}} 73l18g7a2gwvcerjkehx7wp84pywefk 0 29994 3319794 2063804 2024-04-26T08:34:15Z Nurtenge 93712 +[[Санат:Лад]]; +[[Санат:Музыкалық терминдер]]; +[[Санат:Музыка теориясы]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Лад''' — дыбыс қатарындағы дыбыстардың өзара қарым-қатынас жүйесі. Лад дыбыстарының басқышты жүйемен орналасуы оның гаммасын құрайды. Лад жүйесіндегі әрбір басқыштың сапа жағынан бір-бірінен айырмашылығы болады. Әр басқыш өзіне тән ладтық функция атқарады. Ол басқыштардың ауысу (тұрақсыздан - тұрақтыға) қасиетіне негізделген. Бұл заңдылық дыбыс акустикасына, психол., физиол. себептерге, адамның музыканы қабылдау ерекшелігіне, логик. жүйемен ұғынуына тәуелді болады. Басқыш тұрақты [[тоника]] деп аталып, ол Ладтың музыкадағы ролі оның мажорлық және минорлық сипатына байланысты. Музыкада бірнеше лад жүйелері бар. Олар тарихи түрде дамып отырады. Әр халықтың музыка мәдениетіне Ладтың жалпыға ортақ қасиеттері болумен қатар, оның өзіндік нақышы мен ұлттық бояуы қалыптасады. Қазақ музыкасында пентатоник., диатоник. және күрделі Лад жүйелері кездеседі.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{stub}} {{wikify}} [[Санат:Лад]] [[Санат:Музыкалық терминдер]] [[Санат:Музыка теориясы]] sob55nrbu3ciqekcx1lzfqowvm4qk1s 0 30021 3319814 3317687 2024-04-26T08:53:53Z Kulbarshin71 156094 wikitext text/x-wiki '''Лексика''' ([[Грек тілі|грек]]. лексикос — сөздік) — тілдегі сөздердің жиынтығы, сөздік құрам. Лексикаға тілдегі барлық сөздер кіреді. Сөздер қолданылуына қарай актив және пассив болып бөлінеді. Актив сөздерге күнделікті өмірде жиі қолданылатын сөздер жатады. Ал пассив сөздерге қолданылу өрісі шектеулі көнерген сөздер, диалектілер мен кәсіби сөздер, терминдер жатады. Қазақ Лексикасы шығу тегі жағынан төл сөздер мен кірме сөздерден (араб-парсы, орыс, т.б.) тұрады. Сөздер стильдік қызметіне байланысты бейтарап Лексика, сөйлеу тілінің Лексикасы, жазба тіл Лексикасы деп бөлінеді. Бейтарап Лексикаға барлық стильде қолданылатын жалпыхалықтық сөздер жатады: дала, еңбек, көл, таза, екі, жаңа, т.б. Сөйлеу тілінің Лексикасына тұрмыстық қарапайым сөздер, варваризмдер, әдеби тілде сөйлеу Лексикасы жатады. Жазба тіл Лексикасына көне дәуір кітаби Лексикасы мен қазіргі кітаби Лексика жатады. Мазмұнына қарай Л.: 1) есім және шылау сөздер; 2) абстракт сөздер; 3) синонимдер; 4) антонимдер болып бөлінеді. Сипаты мен көрінісі жағынан Лексика былайша сараланады: 1) омонимдер; 2) омографтар; 3) омофондар; 4) омоформдар. Лексиканың атауы тілдің сөз байлығы деген ұғыммен қатар қаламгер тілі, көркем шығарма тілі деген ұғымды да білдіреді. Мысалы, Абай тілінің Лексикасы, Сұлтанмахмұт тілінің Лексикасы, батырлар жырының Лексикасы, т.б. Лексика деген сөз жер жүзіндегі халықтар тілінің көпшілігінде термин болып қалыптасып кеткен. Біздің тілімізге ол орыс тілі арқылы келіп орнықты. Бұл термин – бір тілдегі барлық сөздердің жинағы деген ұғымды білдіреді. Осы лексика деген терминнің ұғымына тілдің жергілікті ерекшелігі де, сол бір тілдің диалектілері де енеді. Лексиканың құрамына енген сөздерді тексеретін ғылым– лексикология, мағыналарын тексеретін – этимология, сөздік жасау, сөздерді жүйелі түрде жинау ісін тексеретін – лексикография кіреді. Бұған фразеология да іргелесіп отырады. Қатынас құралы ретіндегі тілдің сөздік құрамына және лексикалық единица ретіндегі сөздің табиғатына қатысты жалпы лингвистикалық проблемалар бар. Олардың қатарына тілдің лексика-семантикалық жүйесі туралы мәселе, тілдік бірліктердің ішінде сөздің алатын орны, сөзге тән басты белгілер, сөз бен ұғымның ара қатынасы, сөздің лексикалық мағыналарының түрлері, сөздің лексикалық және грамматикалық мағыналарының ара қатынасы мен байланысы, лексикалық минимум және т. б. мәселелер енеді. Әлемдегі кез келген тілдің сөздік құрамы, өздерінің ежелден келе жатқан төл сөздерінен және басқа халықтардың тілдерінен енген кірме сөздерден тұратындығы белгілі жәйт. Халықтардың тарихи, экономикалық және мәдени байланыстары, өмірдің түрлі саласындағы құбылыстар тілдің сөздік қорына ықпал етіп, түрлі оқиғаларға байланысты сөздерді куә етіп қалдырып отырады. Сол секілді халқымыздың басынан кешірген сан қилы тарихи фокторлардың тілімізге тигізген әсері де әр түрлі болған. Түркі тіліне араб элементтерінің енуіне түркілердің ислам дінін қабылдауы едәуір әсер етті. Ислам дінінің түркі топырағына жетуі VIII-ші ғасырда басталғанымен оның кең етек жаюы X-шы ғасырда Қараханиттер мемлекетінің тұсында болды. Бұл дәуірде Таяу және Орта Шығыс халықтарының мәдени өмірінде араб тілі халықаралық тіл қызметін атқарған болатын. Яғни, бір кездері Батыс Европа халықтарына латын тілі қандай қызмет атқарса, шығыс халықтары үшін де араб тілі сондай болды. Ал парсы сөздері түркі тайпаларының тіліне араб сөздерінен әлдеқайда ертеректе ене бастағанын тарихи деректер көрсетеді. Б.з.д. VI–IV ғасыр аралығында Қазақстан территориясын мекен еткен сақ тайпаларының солтүстік тобы түркі тілдерінде сөйлесе, оңтүстік тобы көршілес тайпалармен иран тілі арқылы қарым-қатынас жасаған. Мәдениеті мен өнері дамудың біршама жоғары сатысына жеткен сақ тайпалары Персиямен тығыз қарым-қатынаста болған. Сондай-ақ VII–VIII ғасыр аралығында Зеревшан, Қашқадария ойпатын мекендеген соғды тайпалары да түркі тайпаларымен қоян-қолтық араласып тұрған. Махмұт Қашқари да Шығыс Түркістанның оңтүстігі мен Талас, Шу ойпаттарын мекен еткен соғдылардың екі тілде сөйлейтіндігін атап көрсеткен. Сонымен қатар Тараз бен Аққаланың (Сайрам) тұрғындары секілді Баласағұн қаласының тұрғындары да соғды және түркі тілдерінде сөйлейтіндігін айтады [5, 45]. Демек бұл тарихи деректер парсы сөздерінің түркі тілдеріне ене бастауы араб сөздерінен бұрын болғандығын растайды. Түркі тілдеріндегі парсы тілінен кірген сөздердің дені діни ұғымнан гөрі егін, су шаруашылығына, сауда-саттыққа, құрылыс істеріне, тұрмыстық салт-санаға, әдебиет пен өнерге байланысты. Тіптен ғалымдар парсы тілдерінде едәуір мөлшерде араб элементтерінің бар екендігін және оларды тұла бойына әбден сіңіріп төл сөздеріне айналдырып жібергендігін, ал ол сөздердің түркі тілдеріне парсы тілі арқылы енгізгендігін де айтады. Сөздің лексикалық мағынасы дегеніміз – дыбыстық комплекстің ақиқат өмірдегі құбылыстардың бірімен белгілі бір тілде сөйлеуші ұжым арқылы белгіленген байланысы болып табылады. Сөздің тура, негізгі мағынасы мен ауыспалы мағынасы бір-бірімен берік байланыста болады. Сөздің тура мағынасы -–затпен тікелей бірліктегі әрекет пен құбылысты, адамның ойымен байланысты түсініктерді, түйсікті білдіретін негізгі мағынасы. Ал сөздің ауыспалы – келтірінді мағынасы – сөздің әдеттегіден тыс, табиғи емес мағынасы. Сөздердің тура негізгі мағыналары тұрақты сөз тіркестерінде де бар. Сөздердің фразеологиялық мағынасы дегеніміз – фразеологиялық тұтастық, бірліктегі сөздердің лексикалық мағынасы. Сөздер лексикалық мағынамен қатар грамматикалық мағынаға да ие болатынын білеміз. Заттар мен құбылыстар тілдегі сөздерден тыс оларға тәуелсіз өмір сүреді, бірақ сөздер арқылы аталып, сөз мағынасы арқылы аңғарылады. Қандай да бір дыбыстық комплекстің белгілі бір мағынамен байланысы болады. == Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{stub}} [[Санат:Лексика]] [[Санат:Лексикология]] t952zbxqefbfexvb3pszp7f015spkfg 3319822 3319814 2024-04-26T08:59:20Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Kulbarshin71|Kulbarshin71]] ([[User talk:Kulbarshin71|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Лексика''' ([[Грек тілі|грек]]. лексикос — сөздік) — тілдегі сөздердің жиынтығы, сөздік құрам. Лексикаға тілдегі барлық сөздер кіреді. Сөздер қолданылуына қарай актив және пассив болып бөлінеді. Актив сөздерге күнделікті өмірде жиі қолданылатын сөздер жатады. Ал пассив сөздерге қолданылу өрісі шектеулі көнерген сөздер, диалектілер мен кәсіби сөздер, терминдер жатады. Қазақ Лексикасы шығу тегі жағынан төл сөздер мен кірме сөздерден (араб-парсы, орыс, т.б.) тұрады. Сөздер стильдік қызметіне байланысты бейтарап Лексика, сөйлеу тілінің Лексикасы, жазба тіл Лексикасы деп бөлінеді. Бейтарап Лексикаға барлық стильде қолданылатын жалпыхалықтық сөздер жатады: дала, еңбек, көл, таза, екі, жаңа, т.б. Сөйлеу тілінің Лексикасына тұрмыстық қарапайым сөздер, варваризмдер, әдеби тілде сөйлеу Лексикасы жатады. Жазба тіл Лексикасына көне дәуір кітаби Лексикасы мен қазіргі кітаби Лексика жатады. Мазмұнына қарай Л.: 1) есім және шылау сөздер; 2) абстракт сөздер; 3) синонимдер; 4) антонимдер болып бөлінеді. Сипаты мен көрінісі жағынан Лексика былайша сараланады: 1) омонимдер; 2) омографтар; 3) омофондар; 4) омоформдар. Лексиканың атауы тілдің сөз байлығы деген ұғыммен қатар қаламгер тілі, көркем шығарма тілі деген ұғымды да білдіреді. Мысалы, Абай тілінің Лексикасы, Сұлтанмахмұт тілінің Лексикасы, батырлар жырының Лексикасы, т.б. Лексика деген сөз жер жүзіндегі халықтар тілінің көпшілігінде термин болып қалыптасып кеткен. Біздің тілімізге ол орыс тілі арқылы келіп орнықты. Бұл термин – бір тілдегі барлық сөздердің жинағы деген ұғымды білдіреді. Осы лексика деген терминнің ұғымына тілдің жергілікті ерекшелігі де, сол бір тілдің диалектілері де енеді. Лексиканың құрамына енген сөздерді тексеретін ғылым– лексикология, мағыналарын тексеретін – этимология, сөздік жасау, сөздерді жүйелі түрде жинау ісін тексеретін – лексикография кіреді. Бұған фразеология да іргелесіп отырады. Қатынас құралы ретіндегі тілдің сөздік құрамына және лексикалық единица ретіндегі сөздің табиғатына қатысты жалпы лингвистикалық проблемалар бар. Олардың қатарына тілдің лексика-семантикалық жүйесі туралы мәселе, тілдік бірліктердің ішінде сөздің алатын орны, сөзге тән басты белгілер, сөз бен ұғымның ара қатынасы, сөздің лексикалық мағыналарының түрлері, сөздің лексикалық және грамматикалық мағыналарының ара қатынасы мен байланысы, лексикалық минимум және т. б. мәселелер енеді. Әлемдегі кез келген тілдің сөздік құрамы, өздерінің ежелден келе жатқан төл сөздерінен және басқа халықтардың тілдерінен енген кірме сөздерден тұратындығы белгілі жәйт. Халықтардың тарихи, экономикалық және мәдени байланыстары, өмірдің түрлі саласындағы құбылыстар тілдің сөздік қорына ықпал етіп, түрлі оқиғаларға байланысты сөздерді куә етіп қалдырып отырады. Сол секілді халқымыздың басынан кешірген сан қилы тарихи фокторлардың тілімізге тигізген әсері де әр түрлі болған. Түркі тіліне араб элементтерінің енуіне түркілердің ислам дінін қабылдауы едәуір әсер етті. Ислам дінінің түркі топырағына жетуі VIII-ші ғасырда басталғанымен оның кең етек жаюы X-шы ғасырда Қараханиттер мемлекетінің тұсында болды. Бұл дәуірде Таяу және Орта Шығыс халықтарының мәдени өмірінде араб тілі халықаралық тіл қызметін атқарған болатын. Яғни, бір кездері Батыс Европа халықтарына латын тілі қандай қызмет атқарса, шығыс халықтары үшін де араб тілі сондай болды. Ал парсы сөздері түркі тайпаларының тіліне араб сөздерінен әлдеқайда ертеректе ене бастағанын тарихи деректер көрсетеді. Б.з.д. VI–IV ғасыр аралығында Қазақстан территориясын мекен еткен сақ тайпаларының солтүстік тобы түркі тілдерінде сөйлесе, оңтүстік тобы көршілес тайпалармен иран тілі арқылы қарым-қатынас жасаған. Мәдениеті мен өнері дамудың біршама жоғары сатысына жеткен сақ тайпалары Персиямен тығыз қарым-қатынаста болған. Сондай-ақ VII–VIII ғасыр аралығында Зеревшан, Қашқадария ойпатын мекендеген соғды тайпалары да түркі тайпаларымен қоян-қолтық араласып тұрған. Махмұт Қашқари да Шығыс Түркістанның оңтүстігі мен Талас, Шу ойпаттарын мекен еткен соғдылардың екі тілде сөйлейтіндігін атап көрсеткен. Сонымен қатар Тараз бен Аққаланың (Сайрам) тұрғындары секілді Баласағұн қаласының тұрғындары да соғды және түркі тілдерінде сөйлейтіндігін айтады [5, 45]. Демек бұл тарихи деректер парсы сөздерінің түркі тілдеріне ене бастауы араб сөздерінен бұрын болғандығын растайды. Түркі тілдеріндегі парсы тілінен кірген сөздердің дені діни ұғымнан гөрі егін, су шаруашылығына, сауда-саттыққа, құрылыс істеріне, тұрмыстық салт-санаға, әдебиет пен өнерге байланысты. Тіптен ғалымдар парсы тілдерінде едәуір мөлшерде араб элементтерінің бар екендігін және оларды тұла бойына әбден сіңіріп төл сөздеріне айналдырып жібергендігін, ал ол сөздердің түркі тілдеріне парсы тілі арқылы енгізгендігін де айтады. == Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{stub}} [[Санат:Лексика]] [[Санат:Лексикология]] 458xxw6typ87o3x9bb34gl9rznd0pdq 0 30821 3319684 3280280 2024-04-25T23:30:12Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki {{Университет |Аты = Торайғыров университеті |Қысқартылған аты = |Эмблемасы = |Сурет = |Шынайы аты = |Халықаралық атауы = Toraighyrov University |Бұрынғы атауы = Павлодар индустриалды институты (ПИИ) |Ұраны = |Құрылған жылы = [[1960 жыл]] |Жабылған жылы = |Қайта құрылған = |Қайта құрылған жылы = |Түрі = Мемлекеттік университет |Президенті = |Ғылыми жетекшісі = |Ректоры = Еркін Тоқмұхамедұлы Садықов |Студенттер = |Шетел студенттері = |Мамандар = |Бакалавриат = |Магистратура = |Аспирантура = |Докторантура = |Ғылым доктары = |Профессоры = |Оқытушылар = |Орналасқан жері = {{Байрақ|Қазақстан}} |Метро бекеті = |Кампус = |Мекенжайы = [[Павлодар]] қаласы, Ломов көшесі, 64 |Сайты = https://tou.edu.kz/kz/ |Марапаттары = }} '''Торайғыров университеті''' – [[Павлодар]] қаласында орналасқан жоғары оқу орны, Қазақстанның үлкен университеттерінің бірі. == Тарихы == С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті 1960 жылы 20 қыркүйекте КСРО Министрлер Кеңесінің Қаулысы негізінде, 1996 жылы мамыр айында Индустриалды институт негізінде құрылған. Институт бұрынғы 24-ші әскери мектептің бір қабатты 10 барағында және екі ғимаратта орналасқан. Үш факультетте – машина жасау, инженерлік-құрылыс және энергетикалық – 400 студент оқыған. Дәрісті 16 оқытушы жүргізген, оның біреуінде ғана доцент атағы болған. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті – ұзақ жылғы өз тарихы және даңқы бар жоғары оқу орны: жарты ғасырдан астам уақытта жоғары білікті мамандарды даярлады. Қазіргі кезде бұл инновациялық типтегі көп салалы университет, аймақтың басты жоғары оқу орны, орасан зор ғылыми орталық, Қазақстан Республикасы және оның аймақтарында өз жаңалықтарымен және жетістіктерімен кең танымал болып отыр. С. Торайғыров атындағы ПМУ студенттері саны жағынан және сапалы білім беру қызметі бойынша Павлодар облысының жоғары оқу орындары арасында сөзсіз көшбасшы болып табылады. ЖОО 66 бакалавриат, 46 магистратура, 4 PhD докторантура мамандықтары бойынша мемлекеттік және орыс тілдерінде әртүрлі бағытта жоғары кәсіби мамандарды дайындайды. Дайындықты 567 оқытушы, соның ішінде 47 ғылым докторы, профессор, 227 ғылым кандидаты, доценттер жүзеге асырады. Университетте ғылыми-зерттеу жұмыстары 41 кафедрада және 13 ғылыми-тәжірибелік орталығында, «Ертіс» ғылыми-технологиялық паркінде, аймақтық инновация және трансферттік технологиялар орталығында және студенттік ғылыми орталығы базасында жүргізіледі. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті әлемдік білім беру кеңістігінде бірігу үрдісі бойынша халықаралық танымалдыққа жетті, еуропалық білім беру үрдісінің толық құқылы қатысушысы болып табылады. С. Торайғыров атындағы ПМУ бизнес, ғылым және өнер көшбасшыларының Оксфордтық Саммит аясында «Еуропалық сапа» халықаралық сыйлығымен марапатталды. Жыл сайын өтетін басты рейтингке сәйкес, С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Қазақстанның таңдаулы көп салалы жоғары оқу орындары арасында көшбасшылар қатарының бесіншісі орынға енді. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті - әлемдегі классикалық университеттердің Болондық хартиясының, LAESTE студенттік машықтану бойынша алмасу халықаралық қауымдастығының, Сібірлік ашық университет қауымдастығының, Қазақстан жоғары оқу орындар қауымдастығының және Шанхай серіктестік ұйымының мүшесі. Университет аймақтағы үш сатылы кадрларды дайындау бойынша: бакалавриат, магистратура және PhD докторантура білім беруді жүргізетін бірден-бір беделді жоғары оқу орны. 2011 және 2012 жылдары С. Торайғыров атындағы ПМУ білім беру бағдарламаларының Халықаралық аккредитациясын сәтті өткізді: университеттің қызметі Германияның ACQUIN халықаралық аккредитациялық агенттігінің және білім беру сапасын қоғамдық бақылау және АККОРК мансапты дамыту бойынша ресейлік агенттіктерінің жоғары бағасын алды. == Ректорат == 1. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің ректоры — Арын Амангелдіұлы Өрсариев; 2. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің ғылыми жұмыстар және инновациялар жөніндегі проректоры — Нұрлан Телманұлы Ержанов; 3. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің даму стратегиясы, тәрбие және әлеуметтік жұмыс жөніндегі проректоры — Ақышев Арман Айтмұхаметұлы. 4. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің Академиялық жұмыс жөніндегі проректоры — Ахметова Гаухар Ғалымқызы. == Университет факультеттері== «Физика, математика және ақпараттық технологиялар», «Металлургия», «Машинажасау және көлік», «Cәулет–құрылыс», «Қаржы-экономика», «Энергетика», «Гуманитарлық-педагогикалық», «Химиялық технологиялар және жаратылыстану», «Құқық және тарих», «Агротехнологиялық» факультеттері бар. Гуманитарлық-педагогикалық факультетінде 9 кафедра жұмыс істейді. Олар:<br /> — Психология және педагогика кафедрасы — меңгерушісі п.ғ.д., профессор Е. И. Бурдина;<br /> — Қазақ филология кафедрасы — меңгерушісі ф.ғ.д., профессор Н. Қ. Жүсіп;<br /> — Журналистика кафедрасы — меңгерушісі т.ғ.д., профессор Қ. М. Алдабергенов;<br /> — Қазақ тілі кафедрасы — меңгерушісі ф.ғ.к., профессор А. Ф. Зейнуллина;<br /> — Орындаушылық өнер кафедрасы — меңгерушісі Д. М. Мерғалиев;<br /> — Орыс филология кафедрасы — меңгерушісі ф.ғ.к., Г. Н. Кенжебалина;<br /> — Аударма теориясы мен практикасы кафедрасы — меңгерушісі ф.ғ.к., Г. Х. Демесінова;<br /> — Шетел филологиясы кафедрасы — меңгерушісі п.ғ.к., А. Қ. Қайырбаева;<br /> — Шет тілдер кафедрасы — меңгерушісі Б. К. Жұмабекова. ''1998 жылдан''' [[магистратура]] және [[аспирантура]], мектеп-лицей мен колледж жұмыс істейді. Университеттің материалдық-техникалық базасы ''7 оқу корпусынан'', ғылыми кітапханадан (''6 оқу залы'', ''900 мың дана кітап''), лабораториядан тұрады<ref>«Қазақ Энциклопедиясы»</ref>. == Жатақхана == Торайғыров атындағы ПМУ 500 орындық жатақханасы, Ақ. Шокин көшесі, 139/1 үй, 2015 жылдың қазан айында пайдалануға берілді. Ғимарат 5 қабатты, 3 корпустан тұратын сызықты-арқалық жоспарлау жүйесі бар. Бірінші ғимаратта зал, 36 орындық бар, компьютер сыныбы, мәжіліс залы бар. Екінші және үшінші корпустар жатын бөлмелері болып табылады, мұнда 220 екі орынды және 20 үш орынды бөлмелер бар. Әрбір бөлме раковинасы бар ас үй шкапымен, жұмыс алаңымен, екі көзді электр плитасымен жабдықталған, бөлмеде екі бір кісілік кереует, екі тумбочка, екі орынды оқу үстелі, екі орындық бар. Дәлізде гардероб, жуынатын бөлме дәретхана, душқа арналған науалар, ыстық және суық су құбыры бар қолжуғышпен жабдықталған, балкон бар. Кір жуу орталықтандырылған, бөлме ақысы бір айға 3142 теңге (2017 жылғы жағдай бойынша), жатақханада тазалаушылар бар. == Спорттық база== '''С. Торайғыров атындағы ПМУ университеті мынадай спорт кешендері бар Ломов көшесі 64, және Р. Люксембург көшесі 138:''' 720 орындық стадион трибунасымен және футбол алаңы бар. 1. Спорт ядро, 4 жүгіретін 400 қашықтық жолы бар. 2. Ойын алаңдары бар: 3. — баскетбол — 1; — волейбол — 2; — бадминтон — 1; — шағын-футбол — 3. 4. гранат, диск, лақтыратын секторлары бар. 5. Ұзындыққа секретін шұңқыры бар. '''Спорт залы:''' 36 м х 18 м — түрлі ойын ойнайтын залы бар (волейбол, баскетбол, бадминтон) '''Стандартқа сай емес залдар бар:''' — бокс-залы; — үстел теннис залы; — қүрес залы; — тренажёр залы. '''Қыс айларында''' сырғанақ бар (60 пар коньки). '''Шаңғы базасы''' бар трассаның ұзындығы — 1,5 км, 120 пар шаңғы. == Университет ректорлары== == Университет кітапханасы== == Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Павлодар жоғарғы оқу орындары]] [[Санат:Қазақстан университеттері]] {{stub}} j8bjreksovnybbmdwk04ajfvit68awb 3319685 3319684 2024-04-25T23:31:40Z Coffee86 27186 /* Жатақхана */ wikitext text/x-wiki {{Университет |Аты = Торайғыров университеті |Қысқартылған аты = |Эмблемасы = |Сурет = |Шынайы аты = |Халықаралық атауы = Toraighyrov University |Бұрынғы атауы = Павлодар индустриалды институты (ПИИ) |Ұраны = |Құрылған жылы = [[1960 жыл]] |Жабылған жылы = |Қайта құрылған = |Қайта құрылған жылы = |Түрі = Мемлекеттік университет |Президенті = |Ғылыми жетекшісі = |Ректоры = Еркін Тоқмұхамедұлы Садықов |Студенттер = |Шетел студенттері = |Мамандар = |Бакалавриат = |Магистратура = |Аспирантура = |Докторантура = |Ғылым доктары = |Профессоры = |Оқытушылар = |Орналасқан жері = {{Байрақ|Қазақстан}} |Метро бекеті = |Кампус = |Мекенжайы = [[Павлодар]] қаласы, Ломов көшесі, 64 |Сайты = https://tou.edu.kz/kz/ |Марапаттары = }} '''Торайғыров университеті''' – [[Павлодар]] қаласында орналасқан жоғары оқу орны, Қазақстанның үлкен университеттерінің бірі. == Тарихы == С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті 1960 жылы 20 қыркүйекте КСРО Министрлер Кеңесінің Қаулысы негізінде, 1996 жылы мамыр айында Индустриалды институт негізінде құрылған. Институт бұрынғы 24-ші әскери мектептің бір қабатты 10 барағында және екі ғимаратта орналасқан. Үш факультетте – машина жасау, инженерлік-құрылыс және энергетикалық – 400 студент оқыған. Дәрісті 16 оқытушы жүргізген, оның біреуінде ғана доцент атағы болған. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті – ұзақ жылғы өз тарихы және даңқы бар жоғары оқу орны: жарты ғасырдан астам уақытта жоғары білікті мамандарды даярлады. Қазіргі кезде бұл инновациялық типтегі көп салалы университет, аймақтың басты жоғары оқу орны, орасан зор ғылыми орталық, Қазақстан Республикасы және оның аймақтарында өз жаңалықтарымен және жетістіктерімен кең танымал болып отыр. С. Торайғыров атындағы ПМУ студенттері саны жағынан және сапалы білім беру қызметі бойынша Павлодар облысының жоғары оқу орындары арасында сөзсіз көшбасшы болып табылады. ЖОО 66 бакалавриат, 46 магистратура, 4 PhD докторантура мамандықтары бойынша мемлекеттік және орыс тілдерінде әртүрлі бағытта жоғары кәсіби мамандарды дайындайды. Дайындықты 567 оқытушы, соның ішінде 47 ғылым докторы, профессор, 227 ғылым кандидаты, доценттер жүзеге асырады. Университетте ғылыми-зерттеу жұмыстары 41 кафедрада және 13 ғылыми-тәжірибелік орталығында, «Ертіс» ғылыми-технологиялық паркінде, аймақтық инновация және трансферттік технологиялар орталығында және студенттік ғылыми орталығы базасында жүргізіледі. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті әлемдік білім беру кеңістігінде бірігу үрдісі бойынша халықаралық танымалдыққа жетті, еуропалық білім беру үрдісінің толық құқылы қатысушысы болып табылады. С. Торайғыров атындағы ПМУ бизнес, ғылым және өнер көшбасшыларының Оксфордтық Саммит аясында «Еуропалық сапа» халықаралық сыйлығымен марапатталды. Жыл сайын өтетін басты рейтингке сәйкес, С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Қазақстанның таңдаулы көп салалы жоғары оқу орындары арасында көшбасшылар қатарының бесіншісі орынға енді. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті - әлемдегі классикалық университеттердің Болондық хартиясының, LAESTE студенттік машықтану бойынша алмасу халықаралық қауымдастығының, Сібірлік ашық университет қауымдастығының, Қазақстан жоғары оқу орындар қауымдастығының және Шанхай серіктестік ұйымының мүшесі. Университет аймақтағы үш сатылы кадрларды дайындау бойынша: бакалавриат, магистратура және PhD докторантура білім беруді жүргізетін бірден-бір беделді жоғары оқу орны. 2011 және 2012 жылдары С. Торайғыров атындағы ПМУ білім беру бағдарламаларының Халықаралық аккредитациясын сәтті өткізді: университеттің қызметі Германияның ACQUIN халықаралық аккредитациялық агенттігінің және білім беру сапасын қоғамдық бақылау және АККОРК мансапты дамыту бойынша ресейлік агенттіктерінің жоғары бағасын алды. == Ректорат == 1. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің ректоры — Арын Амангелдіұлы Өрсариев; 2. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің ғылыми жұмыстар және инновациялар жөніндегі проректоры — Нұрлан Телманұлы Ержанов; 3. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің даму стратегиясы, тәрбие және әлеуметтік жұмыс жөніндегі проректоры — Ақышев Арман Айтмұхаметұлы. 4. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің Академиялық жұмыс жөніндегі проректоры — Ахметова Гаухар Ғалымқызы. == Университет факультеттері== «Физика, математика және ақпараттық технологиялар», «Металлургия», «Машинажасау және көлік», «Cәулет–құрылыс», «Қаржы-экономика», «Энергетика», «Гуманитарлық-педагогикалық», «Химиялық технологиялар және жаратылыстану», «Құқық және тарих», «Агротехнологиялық» факультеттері бар. Гуманитарлық-педагогикалық факультетінде 9 кафедра жұмыс істейді. Олар:<br /> — Психология және педагогика кафедрасы — меңгерушісі п.ғ.д., профессор Е. И. Бурдина;<br /> — Қазақ филология кафедрасы — меңгерушісі ф.ғ.д., профессор Н. Қ. Жүсіп;<br /> — Журналистика кафедрасы — меңгерушісі т.ғ.д., профессор Қ. М. Алдабергенов;<br /> — Қазақ тілі кафедрасы — меңгерушісі ф.ғ.к., профессор А. Ф. Зейнуллина;<br /> — Орындаушылық өнер кафедрасы — меңгерушісі Д. М. Мерғалиев;<br /> — Орыс филология кафедрасы — меңгерушісі ф.ғ.к., Г. Н. Кенжебалина;<br /> — Аударма теориясы мен практикасы кафедрасы — меңгерушісі ф.ғ.к., Г. Х. Демесінова;<br /> — Шетел филологиясы кафедрасы — меңгерушісі п.ғ.к., А. Қ. Қайырбаева;<br /> — Шет тілдер кафедрасы — меңгерушісі Б. К. Жұмабекова. ''1998 жылдан''' [[магистратура]] және [[аспирантура]], мектеп-лицей мен колледж жұмыс істейді. Университеттің материалдық-техникалық базасы ''7 оқу корпусынан'', ғылыми кітапханадан (''6 оқу залы'', ''900 мың дана кітап''), лабораториядан тұрады<ref>«Қазақ Энциклопедиясы»</ref>. == Жатақхана == Торайғыров атындағы ПМУ 500 орындық жатақханасы, Ақ. Шокин көшесі, 139/1 үй, 2015 жылдың қазан айында пайдалануға берілді. Ғимарат 5 қабатты, 3 корпустан тұратын сызықты-арқалық жоспарлау жүйесі бар. Бірінші ғимаратта зал, 36 орындық бар, компьютер сыныбы, мәжіліс залы бар. Екінші және үшінші корпустар жатын бөлмелері болып табылады, мұнда 220 екі орынды және 20 үш орынды бөлмелер бар. Әрбір бөлме раковинасы бар ас үй шкапымен, жұмыс алаңымен, екі көзді электр плитасымен жабдықталған, бөлмеде екі бір кісілік кереует, екі тумбочка, екі орынды оқу үстелі, екі орындық бар. Дәлізде гардероб, жуынатын бөлме дәретхана, душқа арналған науалар, ыстық және суық су құбыры бар қолжуғышпен жабдықталған, балкон бар. Кір жуу орталықтандырылған, бөлме ақысы бір айға 3142 теңге (2016 жылғы жағдай бойынша), жатақханада тазалаушылар бар. == Спорттық база== '''С. Торайғыров атындағы ПМУ университеті мынадай спорт кешендері бар Ломов көшесі 64, және Р. Люксембург көшесі 138:''' 720 орындық стадион трибунасымен және футбол алаңы бар. 1. Спорт ядро, 4 жүгіретін 400 қашықтық жолы бар. 2. Ойын алаңдары бар: 3. — баскетбол — 1; — волейбол — 2; — бадминтон — 1; — шағын-футбол — 3. 4. гранат, диск, лақтыратын секторлары бар. 5. Ұзындыққа секретін шұңқыры бар. '''Спорт залы:''' 36 м х 18 м — түрлі ойын ойнайтын залы бар (волейбол, баскетбол, бадминтон) '''Стандартқа сай емес залдар бар:''' — бокс-залы; — үстел теннис залы; — қүрес залы; — тренажёр залы. '''Қыс айларында''' сырғанақ бар (60 пар коньки). '''Шаңғы базасы''' бар трассаның ұзындығы — 1,5 км, 120 пар шаңғы. == Университет ректорлары== == Университет кітапханасы== == Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Павлодар жоғарғы оқу орындары]] [[Санат:Қазақстан университеттері]] {{stub}} cdizhtpifdz7o257s1ds0f3cyjj3h1z 0 30960 3319488 3151465 2024-04-25T13:44:05Z MukhanKirgizbay7 151828 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Books and Scroll Ornament with Open Book.png|нобай]] '''Поэзия'''({{lang-el|poіesіs}}, ''poіeo'' — жасаймын, тудырамын) — өлең үлгісіндегі әдеби туындылар. Поэзия сөздің ырғақтық құрылысына, ұйқасына негізделеді. Поэзия ұғымы өлеңмен жазылған шығармаларды көркем прозадан ажырату үшін қолданылады. Поэзия мен [[проза]]ның айырмасы тек сыртқы белгісіне қарап анықталмайды. Поэзиялық шығармаға сезім күйі, әсерлілік тән, ал прозалық туындыларда баяндау, бейнелеу жағы басым келеді. Поэзияның көркемдік сипаты мен бейнелеу құралдарын, тілдің ырғақтық, интонация байлығын қолдануында елеулі өзгешеліктер бар. Поэзиялық шығармаларға тән айрықша қасиет — өмір құбылыстарын терең эмоциялық сезімталдықпен қабылдап, соған сәйкес әсерлі, тартымды көркем бейнелеу. Алайда поэзияда адамның ой-сезімі әдейі сырттай көркемделмейді, әдебиет пен өнердің басқа салаларындағы көркемдік, бейнелілік ойлау жүйесіне, сезім дүниесіне тән. Ой-сезімнің бейнелілігі шығарманың көркем пішініндегі әр алуан өзгешеліктердің тууына негіз болады. Поэзия ұғымы тарихи тұрғыдан ерте қалыптасқан. Қай халықтың әдебиетін алсақ та, поэзиясы ерте заманнан дамып өркендеген. Сөз өнеріндегі ертегі-аңыздар [[қара сөз]] түрінде келгенімен, поэзиямен жалғас туындады, ал көркем проза кейін қалыптасты. Сөз өнерін поэзия мен прозаға бөліп қарауданыың мәні зор. Орыс әдебиеттанушысы [[Белинский Виссарион Григорьевич|В.Г. Белинский]]: ''“Поэзия — тұтас өнер, онда үн де, сурет те, айқын айтылған пайымды түсінік те бар. Ол бар өнердің ерекшелігін бойына жиып, бүкілінің ұйытқысы болады” дей келе поэзияны тегі мен түріне қарай ''лирикалық'', ''эпикалық'', ''драмалық'' жанрларға жіктеді. [[Ахмет Байтұрсынұлы|А.Байтұрсынов]] “Әдебиет танытқышында” атап көрсеткен дарынды сөз үлгісіндегі толғау түрі поэзия ұғымына сәйкес келеді. Зерттеуші еңбегінде толғаудың мазмұнына қойылатын ішкі және сыртқы шарттарды белгілейді: <br /> :а) шын көңілден шыққан сырлы; :ә) былғаныш пікірден таза; :б) терең күйден хабар беретін, терең із қалдыратын болуы керек. Сыртқы шарттары: <br /> :а) көңіл күйінің бейне бір билеуі тәрізді, күй мен би үйлесімдігі; :ә) қысқа; :б) әуезді болуы тиіселосы Байтұрсынов “Қазақтың бас ақыны” атты мақаласында классик. Поэзия үлгісін Абай шығармаларынан көретіндігін айтады. [[Қазақ әдебиеті]] 19 ғ-ға дейін негізінен поэзия үлгісінде дамып өркендеді. Халық поэзиясы түрлі жанрларды қамтыды: өлең, эпостық жырлар, дастандар, т.б. Поэзия тарихи-әдеби процестің дамуына орай өркендеп, жаңа сипат-қасиеттермен толығып отырды. Қазақ поэзиясында Абайдан кейінгі дәуірде [[Шәкәрім Құдайбердіұлы|Ш.Құдайбердіұлы]], [[Сұлтанмахмұт Торайғыров|С.Торайғыров]], Байтұрсынов, [[Міржақып Дулатов|М.Дулатов]], [[Мағжан Жұмабаев|М.Жұмабаев]], [[Сәкен Сейфуллин|С.Сейфуллин]], [[Ілияс Жансүгіров|І.Жансүгіров]], т.б. қаламгерлер сөз өнерін жаңа мазмұн мен образдық жүйе, көркемдік бояу-нақыштармен байыта түсті. Қазақ поэзиясында лириканың көптеген жаңа үлгілері қалыптасты, публицистикалық [[поэма]] секілді жанрлық түрлер кеңінен орын алды.<ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref><ref>“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref><ref>Ахметов З., Қазақ өлеңінің құрылысы, А., 1964</ref><ref>Жұмалиев І., 18 — 19 ғасырлардағы қазақ әдебиеті, А., 1967</ref><ref>Ысмайылов Е., Ақындар, А., 1968</ref><ref>Базарбаев М., Көрікті ойдан — көрікті сөз, А., 1974</ref><ref>Қаратаев М., Эпостан эпопеяға дейін, А., 1977</ref> == Дереккөздер == <references/> <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Әдебиет]] j8h37y2bxvyano0w0wbr01w1zlit5jp 0 31022 3319640 3270047 2024-04-25T18:37:01Z Берік Раяна 155996 wikitext text/x-wiki [[File:Кружница.svg|thumb|Шеңбердің радиусы диаметрдің жартысына тең]]'''Радиус'''<ref name="source1">Қазақстан энциклопедиясы, VII-том</ref><ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6</ref> ([[латын тілінде]] ''radіus'' — дөңгелек шабағы, сәуле) — [[шеңбер]]дің не [[сфера]]ның кез келген нүктесін центрімен қосатын кесінді. Сондай-ақ осы кесіндінің ұзындығын да радиус деп атайды. Оны кей тәсілдермен табуға болады : 1) r=d/2 (диаметрдің жартысы); 2) r= √(S/π). *Қазақ энциклопедиясы <references/> {{wikify}} [[Санат:Геометрия]] {{stub}} 87wyx06vbskfsdx4xdp3as3ejceycco 0 31580 3319634 2947457 2024-04-25T18:07:29Z O.Makpal08 152255 жаңа сілеме қостым wikitext text/x-wiki {{Химиялық элемент|нөмірі=22|қб қысымы 1 k=2692|жылусыйымдылығы=25,1|молярлық көлем=10,6|тор құрылымы=алтыбұрышты <br>тығыз оралған (α-Ti)|Тор құрылымы=алтыбұрышты <br>тығыз оралған (α-Ti)|тор параметрлері=a=2,951 с=4,697 (α-Ti)|c/a қатынас=1,587|қб қысымы 1=1982|қб қысымы 10=2171|қб қысымы 100=(2403)|қб қысымы 10 k=3064|балқу жылуы=18,8|қб қысымы 100 k=3558|Дебай температурасы=380|жылуөткізгіштік=21,9|CAS тіркелу нөмірі=7440-32-6|Юнг модульі=116|Пуассон коэффициенті=0.32|Моос қаттылығы=6.0|Виккерс қаттылығы=830–3420|Бринеллий қаттылығы=716–2770|сурет=Titan-crystal bar.JPG|булану жылуы=422,6|қайнау температурасы=3560|асты=[[Цирконий|Zr]]|ковалентті радиус=160±8|символ=Ti|сыртқы түрі=күміс сұр-ақ металл|атауы=Титан|топ=4|период=4|блок=d|атомдық масса=47.867(1)|конфигурация=[Ar] 3d² 4s²|атом радиусы=147|электрондық қабықшасы=2, 8, 10, 2|балқу температурасы=1670 °C<br>1943|ион радиусы=(+4e)68 (+2e)94|электртерістілігі=1,54|электродты потенциал=−1,63|Электродты потенциал=−1,63|тотығу дәрежелері=2, 8, 10, 2|фаза=Қатты дене|иондалу энергиясы 1=658.8|иондалу энергиясы 2=1309.8|иондалу энергиясы 3=2652.5|тығыздық=4,54|сурет анықтамасы=Тазалығы жоғары титан кристалдарынан тұратын өзек}}[[Сурет:Titanium.svg|thumb|100px|Титан ''Tі''|солға]] '''Титан''' ([[Латын тілі|лат]]. ''Tіtanіum''; '''Tі''') — элементтердің периодтық жүйесінің IV тобындағы хим. элемент, атомдық нөмірі 22, атомдық массасы 47,88. Табиғатта массалық саны 46 – 50 болатын 5 тұрақты және жасанды жолмен алынған 5 радиоактивті изотоптары бар. Титанды алғаш ТіО2 түрінде ағылшындық әуесқой-минеролог У.Грегор ашқан (1790). 1795 ж. неміс химигі М.Г. Клапрот (1743 – 1817) Грегор тапқан “менакит” элементі металдың табиғи тотығы ТіО2 екендігін анықтады, ал таза күйіндегі титанды нидерландық зерттеушілер А. ван Аркел мен де Бур алды (1925). Бос күйінде кездеспейді, тек оксидтер түрінде болады. Титан кең тараған элемент, жер қыртысындағы салмақ мөлшері 0,57%. Құрамында титаны бар 70-тен астам минералдардың ішіндегі ең маңыздылары: [[рутил]] (оның түрөзгерістері анатаз бен буркит), [[ильменит]], [[титаномагнетит]], [[перовскит]], [[лопарит]], [[титанит]] (сфен), [[лейкоксен]]. Түсі күмістей ақ, созылғыш және берік; 882°С-тан төмен температурада кристалдық торы гексагональды тығыз жинақталған (°-Ті), одан жоғары – кубтық көлемді орталықтандырылған (°-Ті); тығызд. 4,505 г/см³ (°-Ті) және 4,32 г/см³ (°-Ті), балқу t 1668°С, қайнау t 3330°С. Титан химиялық активті ауыспалы элемент, тотығу дәрежесі +4, сирек +3, +2. 500 – 550°С-қа дейінгі температурада [[металл]] бетінде оксид қабаты пайда болатындықтан ауада, теңіз суында, ылғал хлорда, [[хлоридтер]] мен [[азот]] қышқылы ерітінділерінде, күкірт қышқылы мен сілтілердің сұйытылған ерітінділерінде [[Жегіде|коррозия]]<nowiki/>ға тұрақты. Бөлме температурасында HCl, H₂SO₄, CCl₃COOH, HCOOH, қыздырғанда оттек (400 – 500°С), [[азот]] (600°С-тан жоғары), көміртек және кремниймен (1800°С-тан жоғары) әрекеттесіп, сутек және басқа да ауа газдарын өзіне сіңіреді. [[Фтор]]мен 150°С-та, [[хлор]]мен 300°С-та, [[иод]]пен 550°С-та әрекеттесіп, сәйкес галогенидтерін түзеді. [[Бор]], [[көміртек]], [[селен]], [[кремний]]мен әрекеттесіп, металға ұқсас қосылыстар түзеді. Титан қосылыстарының балқуы қиын, өте қатты, түстері әр түрлі болып келеді. Титанды өндірісте кентас концентраттарын хлорлап, алынған TіCl₄-ті [[магний]]мен (кейде [[натрий]]мен) тотықсыздандырып, титан кірмесін (губка) алады. Оны вакуумдық доғалы пештерде балқытып, кесек металл алынады. Титан [[авиация]], [[зымыран]], [[кеме]], [[автомобиль]] жасауда қолданылатын беріктігі жоғары титан құймаларын (Al, V, Mo, Mn, Cr, Sі, Fe, Sn, Zr, Nb, т.б.) дайындауға және [[радиоэлектроника]]да, [[тамақ]], [[шарап]], [[қағаз]], [[бояу]] өнеркәсіптеріне қажетті аспаптар мен қондырғылар жасауда кеңінен қолданылады. Титан табиғатта таралуы бойынша 10-шы орында. Жер қабатындағы құрамы — салмағы бойынша 0,57%, теңіз суындағы мөлшері — 0,001 мг/л[5]. Жер қыртысында титан әрдайым төрт валентті және тек оттегі қосылыстарында кездеседі. Еркін түрде кездеседі. Титанның желдену және тұндыру жағдайында Al2O3-пен геохимиялық ұқсастығы бар. Ол жел қабығының бокситтерінде және теңіз сазды шөгінділерінде шоғырланады. Титанды тасымалдау минералдардың механикалық сынықтары түрінде және [[коллоид]] түрінде жүзеге асырылады. Салмағы бойынша 30% TiO2 дейін кейбір балшық жиналады. Титан минералдары желденуге төзімді және шашылған жерлерде ірі концентрациялар құрайды. Құрамында титан бар 100 минералдар бар. Олардың ішіндегі ең маңыздысы: рутил TiO2, ильменит FeTiO3, титаномагнетит FeTiO3 + Fe3O4, перовскит CaTiO3, титанит (сфен) catisio5. {{Менделеевтің периодтық кестесі}} [[Санат:Химиялық элементтер]] {{Chem-stub}} 97u292evm5kbr2zfp4cxecjpc3v0t1x 3319808 3319634 2024-04-26T08:48:05Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/O.Makpal08|O.Makpal08]] ([[User talk:O.Makpal08|т]]) өңдемелерінен [[User:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Химиялық элемент|нөмірі=22|қб қысымы 1 k=2692|жылусыйымдылығы=25,1|молярлық көлем=10,6|тор құрылымы=алтыбұрышты <br>тығыз оралған (α-Ti)|Тор құрылымы=алтыбұрышты <br>тығыз оралған (α-Ti)|тор параметрлері=a=2,951 с=4,697 (α-Ti)|c/a қатынас=1,587|қб қысымы 1=1982|қб қысымы 10=2171|қб қысымы 100=(2403)|қб қысымы 10 k=3064|балқу жылуы=18,8|қб қысымы 100 k=3558|Дебай температурасы=380|жылуөткізгіштік=21,9|CAS тіркелу нөмірі=7440-32-6|Юнг модульі=116|Пуассон коэффициенті=0.32|Моос қаттылығы=6.0|Виккерс қаттылығы=830–3420|Бринеллий қаттылығы=716–2770|сурет=Titan-crystal bar.JPG|булану жылуы=422,6|қайнау температурасы=3560|асты=[[Цирконий|Zr]]|ковалентті радиус=160±8|символ=Ti|сыртқы түрі=күміс сұр-ақ металл|атауы=Титан|топ=4|период=4|блок=d|атомдық масса=47.867(1)|конфигурация=[Ar] 3d² 4s²|атом радиусы=147|электрондық қабықшасы=2, 8, 10, 2|балқу температурасы=1670 °C<br>1943|ион радиусы=(+4e)68 (+2e)94|электртерістілігі=1,54|электродты потенциал=−1,63|Электродты потенциал=−1,63|тотығу дәрежелері=2, 8, 10, 2|фаза=Қатты дене|иондалу энергиясы 1=658.8|иондалу энергиясы 2=1309.8|иондалу энергиясы 3=2652.5|тығыздық=4,54|сурет анықтамасы=Тазалығы жоғары титан кристалдарынан тұратын өзек}}[[Сурет:Titanium.svg|thumb|100px|Титан ''Tі''|солға]] '''Титан''' ([[Латын тілі|лат]]. ''Tіtanіum''; '''Tі''') — элементтердің периодтық жүйесінің IV тобындағы хим. элемент, атомдық нөмірі 22, атомдық массасы 47,88. Табиғатта массалық саны 46 – 50 болатын 5 тұрақты және жасанды жолмен алынған 5 радиоактивті изотоптары бар. Титанды алғаш ТіО2 түрінде ағылшындық әуесқой-минеролог У.Грегор ашқан (1790). 1795 ж. неміс химигі М.Г. Клапрот (1743 – 1817) Грегор тапқан “менакит” элементі металдың табиғи тотығы ТіО2 екендігін анықтады, ал таза күйіндегі титанды нидерландық зерттеушілер А. ван Аркел мен де Бур алды (1925). Бос күйінде кездеспейді, тек оксидтер түрінде болады. Титан кең тараған элемент, жер қыртысындағы салмақ мөлшері 0,57%. Құрамында титаны бар 70-тен астам минералдардың ішіндегі ең маңыздылары: [[рутил]] (оның түрөзгерістері анатаз бен буркит), [[ильменит]], [[титаномагнетит]], [[перовскит]], [[лопарит]], [[титанит]] (сфен), [[лейкоксен]]. Түсі күмістей ақ, созылғыш және берік; 882°С-тан төмен температурада кристалдық торы гексагональды тығыз жинақталған (°-Ті), одан жоғары – кубтық көлемді орталықтандырылған (°-Ті); тығызд. 4,505 г/см³ (°-Ті) және 4,32 г/см³ (°-Ті), балқу t 1668°С, қайнау t 3330°С. Титан химиялық активті ауыспалы элемент, тотығу дәрежесі +4, сирек +3, +2. 500 – 550°С-қа дейінгі температурада [[металл]] бетінде оксид қабаты пайда болатындықтан ауада, теңіз суында, ылғал хлорда, [[хлоридтер]] мен [[азот]] қышқылы ерітінділерінде, күкірт қышқылы мен сілтілердің сұйытылған ерітінділерінде коррозияға тұрақты. Бөлме температурасында HCl, H₂SO₄, CCl₃COOH, HCOOH, қыздырғанда оттек (400 – 500°С), [[азот]] (600°С-тан жоғары), көміртек және кремниймен (1800°С-тан жоғары) әрекеттесіп, сутек және басқа да ауа газдарын өзіне сіңіреді. [[Фтор]]мен 150°С-та, [[хлор]]мен 300°С-та, [[иод]]пен 550°С-та әрекеттесіп, сәйкес галогенидтерін түзеді. [[Бор]], [[көміртек]], [[селен]], [[кремний]]мен әрекеттесіп, металға ұқсас қосылыстар түзеді. Титан қосылыстарының балқуы қиын, өте қатты, түстері әр түрлі болып келеді. Титанды өндірісте кентас концентраттарын хлорлап, алынған TіCl₄-ті [[магний]]мен (кейде [[натрий]]мен) тотықсыздандырып, титан кірмесін (губка) алады. Оны вакуумдық доғалы пештерде балқытып, кесек металл алынады. Титан [[авиация]], [[зымыран]], [[кеме]], [[автомобиль]] жасауда қолданылатын беріктігі жоғары титан құймаларын (Al, V, Mo, Mn, Cr, Sі, Fe, Sn, Zr, Nb, т.б.) дайындауға және [[радиоэлектроника]]да, [[тамақ]], [[шарап]], [[қағаз]], [[бояу]] өнеркәсіптеріне қажетті аспаптар мен қондырғылар жасауда кеңінен қолданылады. Титан табиғатта таралуы бойынша 10-шы орында. Жер қабатындағы құрамы — салмағы бойынша 0,57%, теңіз суындағы мөлшері — 0,001 мг/л[5]. Жер қыртысында титан әрдайым төрт валентті және тек оттегі қосылыстарында кездеседі. Еркін түрде кездеседі. Титанның желдену және тұндыру жағдайында Al2O3-пен геохимиялық ұқсастығы бар. Ол жел қабығының бокситтерінде және теңіз сазды шөгінділерінде шоғырланады. Титанды тасымалдау минералдардың механикалық сынықтары түрінде және [[коллоид]] түрінде жүзеге асырылады. Салмағы бойынша 30% TiO2 дейін кейбір балшық жиналады. Титан минералдары желденуге төзімді және шашылған жерлерде ірі концентрациялар құрайды. Құрамында титан бар 100 минералдар бар. Олардың ішіндегі ең маңыздысы: рутил TiO2, ильменит FeTiO3, титаномагнетит FeTiO3 + Fe3O4, перовскит CaTiO3, титанит (сфен) catisio5. {{Менделеевтің периодтық кестесі}} [[Санат:Химиялық элементтер]] {{Chem-stub}} 6pdw5i79f00e5211i4ep4u16jllnjlo 0 31622 3319840 3289091 2024-04-26T09:16:07Z AlimkulAigerim32 150049 Қателіктерді түзеу және сілтемелер қосу wikitext text/x-wiki {{Грамматикасы тексерілсін}} '''Торғай көтерілісі''' — Торғай қазақтарының 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі. Оған [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] пен [[Әбдіғаппар Жанбосынұлы|Әбдіғапар Жанбосынұлы]] басшылық жасады. Көтеріліске 1916 жылғы Ресей патшасының [[Отарлау саясаты|отарлау саясатына]] байланысты шыққан жарлығы себеп болды. 1916 жылы 22 қазанда Амангелді басшылығымен 15 мың көтерілісші [[Торғай (Қостанай облысы)|Торғай]] қаласын қоршады. Оған генерал А.Лаврентьевтің 9 мың адамдық жазалаушы тобы жіберілді. Көтерілісшілердің негізгі бөлігі Амангелдінің штабы орналасқан Батпаққара жазығы мен [[Аққұм (құм, Батыс Қазақстан облысы)|Аққұм құм]]<nowiki/>ының маңына шоғырланып, партизандық күрес әдісіне көшті. 1916 жылы қараша– 1917 жылғы ақпан аралығында, Аманкелдінің серігі, атақты мерген [[Кейкі Көкембайұлы|Кейкі батыр]] жасағы ерекше ерлік көрсетті. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Ресей империясы көтерілістері]] [[Санат:1916 жылғы қақтығыстар]] rbrz2d2eczahese1ppdlfib715owpjb 3319853 3319840 2024-04-26T09:24:30Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Грамматикасы тексерілсін}} '''Торғай көтерілісі''' — Торғай қазақтарының 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі. Оған [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] пен [[Әбдіғаппар Жанбосынұлы|Әбдіғапар Жанбосынұлы]] басшылық жасады. Көтеріліске 1916 жылғы Ресей патшасының [[Отарлау саясаты|отарлау саясатына]] байланысты шыққан жарлығы себеп болды. 1916 жылы 22 қазанда Амангелді басшылығымен 15 мың көтерілісші [[Торғай (Қостанай облысы)|Торғай]] қаласын қоршады. Оған генерал А.Лаврентьевтің 9 мың адамдық жазалаушы тобы жіберілді. Көтерілісшілердің негізгі бөлігі Амангелдінің штабы орналасқан Батпаққара жазығы мен Аққұм құмының маңына шоғырланып, партизандық күрес әдісіне көшті. 1916 жылы қарашасы – 1917 жылғы ақпаны аралығында, Аманкелдінің серігі, атақты мерген [[Кейкі Көкембайұлы|Кейкі батыр]] жасағы ерекше ерлік көрсетті. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Ресей империясы көтерілістері]] [[Санат:1916 жылғы қақтығыстар]] 1pq3fdfvpi2avcpc2x6p38hb3la2k7a 0 31657 3319666 3296749 2024-04-25T22:01:11Z Coffee86 27186 /* Галерея */ wikitext text/x-wiki {{multiple image | align = right | image1 = Tatra-strassenbahn-7252 praha-2005-05-16.jpg | width1 = 200 | caption1 = Трамвай Татра Т3 | image2 = Pesa 120N 3113, tram line 9, Warsaw, 2009.jpg | width2 = 200 | caption2 = Трамвай. Вагон «PESA 120N» }} '''ТРАМВАЙ''' ({{lang-en|tram}} – вагон, арба және ''way'' – жол) – қалалық [[көлік]] түрі. Ол түйіспелі (контактілі) сым арқылы келетін [[электр энергиясы]]нан қуат алып, реліс жолымен қозғалады. 30 км/сағ жылдамдықпен қозғалатын дүние жүзіндегі бірінші трамвай 1881 жылы [[Германия]]да іске қосылды. [[Қазақстан]]да трамвай алғаш 1937 жылы [[Алматы]] қаласында жүре бастады. Трамвай энергияны релістен 3–4 м биіктікте ілінген түйіскен сым арқылы алады. Ол 500–600 В тұрақты ток кернеуімен қоректенеді. Вагондарда қуаты 30 – 70 кВт болатын электрқозғалтқышты тартқыш орналастырылған. Трамвайдың ең үлкен жылдамдығы 65–70 км/сағ құрайды. Қазіргі трамвай шаруашылығы күрделі кешен болып есептеледі. Оның құрамына реліс жолы, автобұғаттау жүйесі, күштік тарту желісі, жылжымалы құрам мен қызметтік жүйе (жөндеу зауыты, жол бойы қызметі), т. б. енеді. Трамвайды энергиямен қоректендіру күштік тарту желісі арқылы жүзеге асады. Айнымалы ток қосалқы күштік тарту стансасы арқылы тұрақты кернеуге түрленіп, түйіспелі (контактілі) желіге беріледі. Моторлы вагонның түйіспелі (контактілі) желі сымы бойымен сырғанайтын ток қабылдау тетігі болады. Кері сым ретінде реліс пайдаланылады. Трамвай вагондары 4 өстік болып дайындалып, бір жүргізуші басқаратын немесе екі моторлық вагондар түрінде қолданылады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998. ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Галерея == <gallery class="center"> The evolution of trams in Moscow.jpg|Мәскеу трамвайының 147 жылдағы эволюциясы Kusttram2.jpg|Бельгиядағы жағалық трамвай Newtonbostoncar.jpg|Ашық алаңдары бар екі осьті трамвай. АҚШ, 1909 ж. Berlin tram 2014-4.jpg|Берлиндегі артикулярлы Tatra KT4, тағы біреуі CME арқылы артқы жағына қосылған TramGent6.jpg|Төмен қабатты трамвай, Гент, Бельгия Egypt.Cairo.Tram.01.jpg|Каир — Гелиополис трамвай желісі Трамвай 010.jpg|<small>МТТЧ трамвай (мәскеудегі чех өндірісінің «Татра» трамвай жөндеу зауытында модернизацияланған)</small> LVS-2009 Yelshanka.JPG|Волгоградта 71-154М Russia stamp 2022 № 2966.jpg|2022 жылдың пошта маркасы. Ресейдегі қалалық көлік. Заманауи трамвайлар. Russia stamp 2022 № 2965.jpg|2022 жылдың пошта маркасы. Ресейдегі қалалық көлік. Заманауи трамвайлар. </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{stub}} {{Қоғамдық көлік түрлері}} [[Санат:Қоғамдық көлік]] nidqxqgzroq9av4qai0yzvtbl8ixn04 3319667 3319666 2024-04-25T22:02:05Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki {{multiple image | align = right | image1 = Tatra-strassenbahn-7252 praha-2005-05-16.jpg | width1 = 200 | caption1 = <center>Трамвай Татра Т3</center> | image2 = Pesa 120N 3113, tram line 9, Warsaw, 2009.jpg | width2 = 200 | caption2 = <center>Трамвай. Вагон «PESA 120N»</center> }} '''ТРАМВАЙ''' ({{lang-en|tram}} – вагон, арба және ''way'' – жол) – қалалық [[көлік]] түрі. Ол түйіспелі (контактілі) сым арқылы келетін [[электр энергиясы]]нан қуат алып, реліс жолымен қозғалады. 30 км/сағ жылдамдықпен қозғалатын дүние жүзіндегі бірінші трамвай 1881 жылы [[Германия]]да іске қосылды. [[Қазақстан]]да трамвай алғаш 1937 жылы [[Алматы]] қаласында жүре бастады. Трамвай энергияны релістен 3–4 м биіктікте ілінген түйіскен сым арқылы алады. Ол 500–600 В тұрақты ток кернеуімен қоректенеді. Вагондарда қуаты 30 – 70 кВт болатын электрқозғалтқышты тартқыш орналастырылған. Трамвайдың ең үлкен жылдамдығы 65–70 км/сағ құрайды. Қазіргі трамвай шаруашылығы күрделі кешен болып есептеледі. Оның құрамына реліс жолы, автобұғаттау жүйесі, күштік тарту желісі, жылжымалы құрам мен қызметтік жүйе (жөндеу зауыты, жол бойы қызметі), т. б. енеді. Трамвайды энергиямен қоректендіру күштік тарту желісі арқылы жүзеге асады. Айнымалы ток қосалқы күштік тарту стансасы арқылы тұрақты кернеуге түрленіп, түйіспелі (контактілі) желіге беріледі. Моторлы вагонның түйіспелі (контактілі) желі сымы бойымен сырғанайтын ток қабылдау тетігі болады. Кері сым ретінде реліс пайдаланылады. Трамвай вагондары 4 өстік болып дайындалып, бір жүргізуші басқаратын немесе екі моторлық вагондар түрінде қолданылады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998. ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Галерея == <gallery class="center"> The evolution of trams in Moscow.jpg|Мәскеу трамвайының 147 жылдағы эволюциясы Kusttram2.jpg|Бельгиядағы жағалық трамвай Newtonbostoncar.jpg|Ашық алаңдары бар екі осьті трамвай. АҚШ, 1909 ж. Berlin tram 2014-4.jpg|Берлиндегі артикулярлы Tatra KT4, тағы біреуі CME арқылы артқы жағына қосылған TramGent6.jpg|Төмен қабатты трамвай, Гент, Бельгия Egypt.Cairo.Tram.01.jpg|Каир — Гелиополис трамвай желісі Трамвай 010.jpg|<small>МТТЧ трамвай (мәскеудегі чех өндірісінің «Татра» трамвай жөндеу зауытында модернизацияланған)</small> LVS-2009 Yelshanka.JPG|Волгоградта 71-154М Russia stamp 2022 № 2966.jpg|2022 жылдың пошта маркасы. Ресейдегі қалалық көлік. Заманауи трамвайлар. Russia stamp 2022 № 2965.jpg|2022 жылдың пошта маркасы. Ресейдегі қалалық көлік. Заманауи трамвайлар. </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{stub}} {{Қоғамдық көлік түрлері}} [[Санат:Қоғамдық көлік]] 3g5l61eiyzv3z7kbtwrfbtuq2vlutwk 3319713 3319667 2024-04-26T03:43:01Z ТМИТ 157889 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{multiple image | align = right | image1 = Tatra-strassenbahn-7252 praha-2005-05-16.jpg | width1 = 200 | caption1 = <center>Трамвай Татра Т3</center> | image2 = Pesa 120N 3113, tram line 9, Warsaw, 2009.jpg | width2 = 200 | caption2 = <center>Трамвай. Вагон «PESA 120N»</center> }} '''ТРАМВАЙ''' ({{lang-en|tram}} – вагон, арба және ''way'' – жол) – қалалық [[көлік]] түрі. Ол түйіспелі (контактілі) сым арқылы келетін [[электр энергиясы]]нан қуат алып, рельс жолымен қозғалады. 30 км/сағ жылдамдықпен қозғалатын дүние жүзіндегі бірінші трамвай 1881 жылы [[Германия]]да іске қосылды. [[Қазақстан]]да трамвай алғаш 1937 жылы [[Алматы]] қаласында жүре бастады. Трамвай энергияны рельстен 3–4 м биіктікте ілінген түйіскен сым арқылы алады. Ол 500–600 В тұрақты ток кернеуімен қоректенеді. Вагондарда қуаты 30 – 70 кВт болатын электрқозғалтқышты тартқыш орналастырылған. Трамвайдың ең үлкен жылдамдығы 65–70 км/сағ құрайды. Қазіргі трамвай шаруашылығы күрделі кешен болып есептеледі. Оның құрамына рельс жолы, автобұғаттау жүйесі, күштік тарту желісі, жылжымалы құрам мен қызметтік жүйе (жөндеу зауыты, жол бойы қызметі), т. б. енеді. Трамвайды энергиямен қоректендіру күштік тарту желісі арқылы жүзеге асады. Айнымалы ток қосалқы күштік тарту стансасы арқылы тұрақты кернеуге түрленіп, түйіспелі (контактілі) желіге беріледі. Моторлы вагонның түйіспелі (контактілі) желі сымы бойымен сырғанайтын ток қабылдау тетігі болады. Кері сым ретінде рельс пайдаланылады. Трамвай вагондары 4 өстік болып дайындалып, бір жүргізуші басқаратын немесе екі моторлық вагондар түрінде қолданылады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998. ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Галерея == <gallery class="center"> The evolution of trams in Moscow.jpg|Мәскеу трамвайының 147 жылдағы эволюциясы Kusttram2.jpg|Бельгиядағы жағалық трамвай Newtonbostoncar.jpg|Ашық алаңдары бар екі осьті трамвай. АҚШ, 1909 ж. Berlin tram 2014-4.jpg|Берлиндегі артикулярлы Tatra KT4, тағы біреуі CME арқылы артқы жағына қосылған TramGent6.jpg|Төмен қабатты трамвай, Гент, Бельгия Egypt.Cairo.Tram.01.jpg|Каир — Гелиополис трамвай желісі Трамвай 010.jpg|<small>МТТЧ трамвай (мәскеудегі чех өндірісінің «Татра» трамвай жөндеу зауытында модернизацияланған)</small> LVS-2009 Yelshanka.JPG|Волгоградта 71-154М Russia stamp 2022 № 2966.jpg|2022 жылдың пошта маркасы. Ресейдегі қалалық көлік. Заманауи трамвайлар. Russia stamp 2022 № 2965.jpg|2022 жылдың пошта маркасы. Ресейдегі қалалық көлік. Заманауи трамвайлар. </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{stub}} {{Қоғамдық көлік түрлері}} [[Санат:Қоғамдық көлік]] rc9pmm5cu0wihfvo8byxiqyu357rabf 0 31778 3319628 3282253 2024-04-25T17:51:06Z O.Makpal08 152255 сылтеме енгыздым wikitext text/x-wiki [[Сурет:Sleeping boy (Nikifor Krylov).jpg|thumb|267px|[[Крылов, Никифор Степанович|Никифор Крылов]]. Ұйқыдағы бала]] '''Ұйқы''' – [[адам]] мен [[жануарлар]]дың міндетті [[физиологиялық жағдай]]ы. Бұл кезде сыртқы орта тітіркендіргіштеріне ешқандай жауап қайтарылмайды және [[организм]]де жүріп жататын физиологиялық процестердің белсенділігі төмендейді. Оның қалыпты (физиология) ұйқы және терең ұйқы түрлері болады.<ref>О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0</ref> Сөздің қысқаша түсінігі — іс-әрекетке араласпай, түн мезгілінде жатып, дем алудың табиғи тәсілі. «Пырылдап жұрт ұйқыда, мал күйісте, өтпейді жүргінші де қара жолдан» ([[Бейімбет Жармағамбетұлы Майлин]] Таңд. шығ.).<ref>Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6</ref> == Физиология == Ұйықтау кезіндегі барынша айқын физиологиялық өзгерістер [[Бас миы|бас миында]] орын алады.<ref>{{Cite web|title=What Happens When You Sleep?|url=https://www.sleepfoundation.org/how-sleep-works/what-happens-when-you-sleep|accessdate=2022-05-24|work=sleepfoundation.org}}</ref> Ми ұйқы кезінде, әсіресе, баяу ұйқы кезінде, ояу жүргенге қарағанда әлдеқайда аз энергияны пайдаланады. Белсенділігі төмендеген аумақтарда ми энергияны қысқа мерзімді сақтау және тасымалдау үшін пайдаланылатын молекула аденозинтрифосфаты (АТФ) қорын қалпына келтіреді.<ref>{{Cite web|title=CONTROL OF SLEEP AND WAKEFULNESS |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3621793/|accessdate=2022-05-24|work=ncbi.nlm.nih.gov}}</ref> Негізгі [[Гормондар|гормон]]<nowiki/>дардың қажетті көлемде шығарылуы орын алады. Тыныш ояу жүру кезінде, ми дене энергиясы пайдаланылуының 20%-ына жауап береді, осылайша бұл төмендеу энергияның жалпы тұтынылуына едәуір әсер етеді.<ref>{{Cite web|title=Do all animals sleep? |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8765194/|accessdate=2022-05-24|work=ncbi.nlm.nih.gov}}</ref> Ұйқы сенсорлық шекті арттырады. Басқа сөзбен айтқанда, ұйқыдағы адамдар тітіркендіргіштерді қабылдайды, бірақ жалпы алғанда, қатты дыбыстарға және басқа да маңызды сенсорлық оқиғаларға мән бере алады. Баяу ұйқы кезінде адамдар өсу гормонын бөледі. Барлық ұйқы, тіпті күндізгі ұйқы да пролактин секрециясымен байланысты. Ұйқы кезіндегі өзгерістерді бақылау мен өлшеудің негізгі физиологиялық әдістеріне ми толқындарының электроэнцефалографиясы (ЭЭГ), көз қимылдарының электроокулографиясы (ЭОГ) және қаңқа [[Бұлшық ет|бұлшықеттері]] белсенділігінің электромиографиясы (ЭМГ) жатады. Бұл өлшемдерді бір мезгілді жинау полисомнография деп аталады және мамандандырылған ұйқы зертханасында орындалуы мүмкін. Ұйқыны зерттеушілер сонымен қатар жүрек белсенділігін анықтау үшін жеңілдетілген электрокардиографияны (ЭКГ) және қозғалыс қимылдары үшін актиграфияны пайдаланады.<ref>{{Cite web|title=Electroencephalography, polysomnography, amd other sleep recording systems|url=https://books.google.by/books?id=cxFqDQAAQBAJ&pg=PA103&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|accessdate=2022-05-24|work=books.google.by}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://Malimetter.kz/ujky/ Malimetter.kz Ұйқы реферат] (қазақша) [[Санат:Сомнология]] p7cukp02icnaeo6wot9isw0lopsiugd 3319804 3319628 2024-04-26T08:45:57Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/O.Makpal08|O.Makpal08]] ([[User talk:O.Makpal08|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:Sleeping boy (Nikifor Krylov).jpg|thumb|267px|[[Крылов, Никифор Степанович|Никифор Крылов]]. Ұйқыдағы бала]] '''Ұйқы''' – [[адам]] мен [[жануарлар]]дың міндетті [[физиологиялық жағдай]]ы. Бұл кезде сыртқы орта тітіркендіргіштеріне ешқандай жауап қайтарылмайды және [[организм]]де жүріп жататын физиологиялық процестердің белсенділігі төмендейді. Оның қалыпты (физиология) ұйқы және терең ұйқы түрлері болады.<ref>О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0</ref> Сөздің қысқаша түсінігі — іс-әрекетке араласпай, түн мезгілінде жатып, дем алудың табиғи тәсілі. «Пырылдап жұрт ұйқыда, мал күйісте, өтпейді жүргінші де қара жолдан» ([[Бейімбет Жармағамбетұлы Майлин]] Таңд. шығ.).<ref>Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6</ref> == Физиология == Ұйықтау кезіндегі барынша айқын физиологиялық өзгерістер [[Бас миы|бас миында]] орын алады.<ref>{{Cite web|title=What Happens When You Sleep?|url=https://www.sleepfoundation.org/how-sleep-works/what-happens-when-you-sleep|accessdate=2022-05-24|work=sleepfoundation.org}}</ref> Ми ұйқы кезінде, әсіресе, баяу ұйқы кезінде, ояу жүргенге қарағанда әлдеқайда аз энергияны пайдаланады. Белсенділігі төмендеген аумақтарда ми энергияны қысқа мерзімді сақтау және тасымалдау үшін пайдаланылатын молекула аденозинтрифосфаты (АТФ) қорын қалпына келтіреді.<ref>{{Cite web|title=CONTROL OF SLEEP AND WAKEFULNESS |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3621793/|accessdate=2022-05-24|work=ncbi.nlm.nih.gov}}</ref> Негізгі гормондардың қажетті көлемде шығарылуы орын алады. Тыныш ояу жүру кезінде, ми дене энергиясы пайдаланылуының 20%-ына жауап береді, осылайша бұл төмендеу энергияның жалпы тұтынылуына едәуір әсер етеді.<ref>{{Cite web|title=Do all animals sleep? |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8765194/|accessdate=2022-05-24|work=ncbi.nlm.nih.gov}}</ref> Ұйқы сенсорлық шекті арттырады. Басқа сөзбен айтқанда, ұйқыдағы адамдар тітіркендіргіштерді қабылдайды, бірақ жалпы алғанда, қатты дыбыстарға және басқа да маңызды сенсорлық оқиғаларға мән бере алады. Баяу ұйқы кезінде адамдар өсу гормонын бөледі. Барлық ұйқы, тіпті күндізгі ұйқы да пролактин секрециясымен байланысты. Ұйқы кезіндегі өзгерістерді бақылау мен өлшеудің негізгі физиологиялық әдістеріне ми толқындарының электроэнцефалографиясы (ЭЭГ), көз қимылдарының электроокулографиясы (ЭОГ) және қаңқа [[Бұлшық ет|бұлшықеттері]] белсенділігінің электромиографиясы (ЭМГ) жатады. Бұл өлшемдерді бір мезгілді жинау полисомнография деп аталады және мамандандырылған ұйқы зертханасында орындалуы мүмкін. Ұйқыны зерттеушілер сонымен қатар жүрек белсенділігін анықтау үшін жеңілдетілген электрокардиографияны (ЭКГ) және қозғалыс қимылдары үшін актиграфияны пайдаланады.<ref>{{Cite web|title=Electroencephalography, polysomnography, amd other sleep recording systems|url=https://books.google.by/books?id=cxFqDQAAQBAJ&pg=PA103&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|accessdate=2022-05-24|work=books.google.by}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://Malimetter.kz/ujky/ Malimetter.kz Ұйқы реферат] (қазақша) [[Санат:Сомнология]] eiks28w7xqjil6344u7clssgde76d1j 0 35822 3319942 3041338 2024-04-26T11:51:22Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki '''Елді мекендер:''' * [[Борлы (Абай ауданы)|Борлы]] – [[Абай облысы]] [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Борлы (Аягөз ауданы)|''Борлы'']] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]]ндағы таратылған ауыл. '''Басқа мағыналар:''' * [[Борлы (құдық)|Борлы]] – [[Маңғыстау түбегі]]нің батыс бөлігіндегі құдық. {{айрық}} odr94g3tj01vxumi6ig62xw0p9kerkm 0 37108 3319479 2883563 2024-04-25T13:33:03Z Жүнісбек Дінмұхамед 156194 wikitext text/x-wiki {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Ауған соғысы |бөлім = [[Ауғанстандағы азамат соғысы]], [[Қырғи қабақ соғысы]] |сурет = {{Фотомонтаж |photo1a = RIAN archive 21225 On watch.jpg |photo2a = Evstafiev-40th army HQ-Amin-palace-Kabul.jpg |photo2b = Mortar attack on Shigal Tarna garrison, Kunar Province, 87.jpg |photo3b = T-62 withdraws from Afghanistan.JPEG }} |сурет атауы = |дата = [[25 желтоқсан]] [[1979 жыл|1979]] — [[15 ақпан]] [[1989 жыл|1989]] |орын = [[Ауғанстан]] |себеп = [[Сәуір революциясы]] және [[Ауғанстандағы азамат соғысы|Ауғанстандағы азамат соғысының]] басталуы; КСРО-ның Ауғанстандағы [[Ауғанстан халық-демократикалық партиясы|АХДП]] режимін қолдауға және өзінің оңтүстік шекараларын қорғауға деген ұмтылысы |нәтиже = [[Женева келісімдері (1988)|Женева келісімдері]]: [[Кеңес әскерлерін Ауғанстаннан шығаруы|Кеңес әскерлерін Ауғанстаннан шығару]]; [[Ауғанстандағы азаматтық соғысы (1989—1992)|Ауғанстандағы азаматтық соғыстың]] жалғасуы |өзгерістер = |қарсылас1 = {{USSR}} <br /> [[Сурет:Flag of Afghanistan (1980–1987).svg|25px]] [[Ауғанстан Демократиялық Республикасы|Ауғанстан]] {{Collapsible list|title=<small>Қолдауымен:</small>|title_style=font-size:100%; background:none; text-align:left;| [[Сурет:Flag of the German Democratic Republic.svg|25px]] [[Германия Демократиялық Республикасы|ГДР]] <br /> [[Сурет:Flag of Poland (1928–1980).svg|25px]] [[Поляк Халық Республикасы|ПХР]] <br /> [[Сурет:Flag of Hungary.svg|25px]] [[Мажар Халық Республикасы|МХР]] <br /> [[Сурет:Flag of the Czech Republic.svg|25px]] [[Чехословац Социолистік Республикасы|ЧССР]] <br /> [[Сурет:Flag of Bulgaria (1971–1990).svg|25px]] [[Болгария Халық Республикасы|БХР]] <br /> {{CUB}} <br /> [[Сурет:Flag of Ethiopia (1975–1987) (02).svg|25px]] [[Уақытша әскери-әкімшілік кеңес|Эфиопия]] <br /> [[Сурет:Flag of Angola.svg|25px]] [[Ангола Халық Республикасы|Ангола]] <br /> [[Сурет:Flag of Mozambique (1975–1983).svg|25px]] [[Мозамбик Халық Республикасы|Мозамбик]] <br /> [[Сурет:Flag of South Yemen.svg|25px]] [[Йемен Халық Демократиялық Республикасы|ЙХДР]] <br /> {{SYR}} <br /> {{IND}} }} |қарсылас2 = [[Сурет:Flag of Jihad.svg|25px]] '''[[Ауған моджаһеттері]]''' <br /> [[Сурет:Flag of Jihad.svg|25px]] '''Араб және басқа мұсылман жалшылар мен еріктілер''' <br /> [[Сурет:Socialist red flag.svg|25px]] Ауған [[Маоизм|маоистері]] {{Collapsible list|title=<small>Қолдауымен:</small>|title_style=font-size:100%; background:none; text-align:left;| {{USA}} <br /> {{CHN}} <br /> {{PAK}} <br /> {{IRI}} <br /> {{SAU}} <br /> {{UK}} <br /> {{FRG}} <br /> {{FRA}} <br /> {{EGY}} <br /> {{IRQ}} <br /> {{UAE}} <br /> {{JPN}} <br /> {{ISR}} <br /> [[Сурет:Flag of Libya (1977–2011).svg|25px]] [[Ұлы Социалистік Халықтық Ливиялық Араб Джамахириясы|Ливия]] <br /> {{TUR}} }} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{Ту|КСРО}} [[Леонид Ильич Брежнев|Л. И. Брежнев]] <br /> {{Ту|КСРО}} [[Юрий Владимирович Андропов|Ю. В. Андропов]] |командир2 = [[Сурет:Flag of Hezbi Islami.svg|25px]] Гүлбеддин Хекматияр <br /> [[Сурет:Flag of Hezbi Islami.svg|25px]] Бұрхануддин Раббани |командир3 = |командир4 = |күштер1 = {{Ту|КСРО}} 80—104 мың әскери адам <br /> [[Сурет:Flag of Afghanistan (1980–1987).svg|25px]] 50—130 мың әскери адам |күштер2 = [[Сурет:Flag of Jihad.svg|25px]] Кеңестердің мәліметінше: 25-тен 140 мыңнан аса адам <br /> Д. Крайлдың мәліметінше: 400 мыңға жетерлік |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = {{Ту|КСРО}} 15 052 қаза болғандар, <br /> 53 753 жарақаттанғандар, <br /> 417 ізтүссіз жоғалғандар <br /> [[Сурет:Flag of Afghanistan (1980–1987).svg|25px]] 18 мың қаза болғандар, <br /> 77 мың жарақаттанғандар |шығындар2 = [[Сурет:Flag of Jihad.svg|25px]] 75—90 мың қаза болғандар, 75 мыңнан аса жарақаттанғандар <br /> [[Сурет:Flag of Pakistan.svg|25px]] 6 мың қаза болғандар, <br /> 7 мың жарақаттанғандар |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = 670 мыңнан 2 млн. дейін адам қаза болды |ескерту = }} '''Ауған соғысы ''' ({{lang-ps|په افغانستان کې شوروی جګړه&lrm;}}, {{lang-fa|جنگ شوروی در افغانستان&lrm;}}) — [[КСРО]] Қарулы күштерінің [[Ауғанстан]]ға басып кіріп, оның ішкі істеріне қол сұғуы салдарынан тұтанған [[соғыс]]. КОКП және КСРО басшылығы Ауғанстандағы 1978 жылғы сәуір төңкерісі нәтижесінде билікке келген “Халықтық-демократиялық үкіметті” қолдап, көршілес елдің социалистік бағытпен дамуын көздеп, “Интернационалдық әскери жәрдем береміз” деген желеумен оның ішкі істеріне араласты.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref> Бұл “қырғи қабақ соғыс” кезеңі өткеннен кейінгі уақытта да КСРО-ның өзге елдерді өз ықпалына қарату саясатының айқын көрінісі еді. 1965 жылы қаңтарда Ауғанстанда Кеңес Одағы Мемлекеттік қауіпсіздік крмитеті (МХК) тыңшыларының қатысуымен жартылай астыртын қызмет атқарған халықтық-демократиялық партия (ХДП) құрылып, біраздан соң ол екіге бөлінген. “Хальк” тобын Н.М.Тараки, Х.Амин, ал “Парчам” тобын Б.Кармаль басқарды. 1977 жылы мамырда Мәскеудің нұсқауымен ХДП-ның екі тобы бірігіп, астыртын қимылдарын ұлғайта түсті. Мұхаммед Дауд үкіметі ХДП-ға қысым жасап, 1978 жылы 26 сәуірде оның басшыларын қамауға алды. Ертеңіне Кабулдағы әскери күштер көтеріліп, Дауд бала-шағасымен қазаға ұшырады. Сөйтіп Ауғанстанда ХДП билігі орнады. Жаңа үкімет КСРО-ның айтқанынан шықпай, бірден социализм негізін қалауға кірісті. Жер реформасын енгізу, діндарларды қудалау, ағарту саласындағы өзгерістер, кеңестік мамандарды көбірек пайдалану, жергілікті көшпелі тайпалардың әдет-ғұрпымен, салт-мүддесімен санаспау, т.б. бұқара халықтың наразылығын тудырды. 1978 жылы қазанда ірі қарулы қарсылықтар басталды. Ауған үкіметі КСРО-мен достық, тату көршілік және ынтымақтастық туралы шартқа отырып (желтоқсан, 1978), Мәскеуге арқа сүйеді. Алайда халық күресі одан әрі күшейе түсті. 1979 жылдың соңында 26 уәлаятта 18 көтеріліс өрті лаулады. Сондай жағдайда ХДП басшылары өзара тартысып, Кармаль тобы жеңіліп (1978, шілде-тамыз), оның өзін Чехословакияға елші етіп жібереді. Келесі жылғы қыркүйекте Тараки Аминнің қолынан қаза тауып, ХДП мен мемлекет басына Амин отырады. Бұл жағдайды Мәскеу өз мүддесіне қауіп ретінде қабылдайды. КСРО МХК Аминді қызметінен шеттетіп, “парчамшылдарды” билікке әкелуге әрекеттенді. 1979 жылы 12 желтоқсанда Кеңес Одағы басшыларының шағын тобы (Л.И. Брежнев, Ю.В. Андропов, М.А. Суслов, Д.Ф. Устинов, А.А. Громыко) Ауғанстанға кеңес әскерін енгізу туралы шешім қабылдады. Сөйтіп, 1979 жылы 27 желтоқсанда КСРО әскерлері Ауғанстан шекарасынан өтіп, онда 1989 жылдың 15 ақпанына дейін соғыс қимылдарын жүргізді. [[Сурет:SovietInvasionAfghanistanMap.png|thumb|right|300px|КСРО әскерлерінің енгізілуі, 1979 жылдың желтоқсаны.]] [[Сурет:October 87 - Khalis-loyal Muja.jpg|thumb|right|300px|Ауғанстан Ислам партиясының моджахедтері, 1987 жыл.]] [[Сурет:Afghanistan insurgency 1985.jpg|thumb|right|300px|[[ОТБ]] деректертері бойынша Ауғанстан оппозиция күштері, қыркүйек 1985 жыл.]] ==Қазақстан үлесі== [[Сурет:Тараздағы Ауған соғысында опат болғандар.jpeg|thumb|right|200px|Тараздағы опат болғандарға ескерткіш]] Қазақстаннан Ауған соғысына 22000 адам қатысып, олардың 761-і қаза тапты. 21 адам хабарсыз кетті. Бүгінгі таңда Қазақ елінде 10000-ға жуық ауған ардагерлері бар. Олардың 3000-ы мүгедектер қатарында. Ауғандық ардагерлер қоғамы өкілдерінің сөзінше Кеңес заманында мемлекет тарапынан бұларға айтарлықтай көңіл бөлінді. Ал қазіргі кезде аталмыш жеңілдіктерден мүлдем алынып тасталды. Елбасының 1998 жылдың 28 сәуірінде шыққан жарлығы аталған жандарға берілетін қаржылық көмектің мөлшерін анықтап берді. Бүгінде ол 2 мың теңгеден сәл ғана асады. ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:Соғыстар]] [[Санат:Ауғанстан тарихы]] ijforwztxb9htfb75l9rin6cpwdwav7 0 38832 3319817 3193291 2024-04-26T08:56:50Z Kulbarshin71 156094 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki '''Көнерген сөздер ''' – күнделікті қарым-қатынаста жиі қолданылмайтын, бірақ тілдің [[сөздік қор]]ында сақталған, көпшілікке түсінікті сөздер. Көнерген сөздер көнелену дәрежесі мен себебі және қолданылу сипатына қарай өзіндік [[лексика]] жүйесін құрайды. Көнеру дәрежесі бойынша: <br>а) мағынасы түсініксіз сөздер (байыз – байыз табу, [[кежеге]]– кежегесін кейін тарту);<br> ә) мағынасы түсінікті, бірақ сирек қолданылатын сөздер ([[бәйбіше]], қатын, мыстан, [[алдаспан]]) болып бөлінеді. <br>Көнерген сөздер көнеру сипаты мен тілдегі қолданылу ерекшеліктеріне қарай екіге бөлінеді: [[тарихи сөздер]] мен [[архаизм]]дер. Тарихи сөздердің көнеруі лауазымдық атаулардың, қоғамдық құбылылыстардың жойылуымен, сондай-ақ, әскери қару-жарақ, өндірістік құрал-жабдықтардың қолданыстан шығып қалуымен байланысты ([[болыс]], [[сұлтан]], [[барымта]], [[ақ берен]], [[айбалта]]). Архаизмдер халықтың күнкөріс тіршілігіне, салт-сана тұрмысына, әдет-ғұрпы, дүниетанымына қарай әр дәуірде өзгеріп, басқа сөздермен ауысып, ескіріп, пайдаланудан біржола шығып қалған сөздер ([[жаушы]], [[дағара]], [[ергенек]], [[саптыаяқ]], [[түмен]], [[асадал]], [[дүрия]], [[патсайы]], т.б.). Әйтсе де, қайсыбір көнерген сөздер жаңа мағына алып, сөздік құрамдағы белсенді сөздерге қосылуы мүмкін. Мысалы, [[жасақ]]– жасақшы, [[төре]]– төреші тәрізді сөздер қосымша жалғану арқылы қайтадан күнделікті қолданысқа ие болды. Көнерген сөздер тарихи өзгеріп отыратын лексика-семантикалық құбылыс.<ref>Қазақ тілінің грамматикасы, А., 1967; Қалиұлы Ғ., Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы, А., 1997.</ref><ref>[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref> Тарихи сөздер - заманы өтіп кеткен ескі қоғамдағы құбылыстар мен заттардың атауларын білдіретін көнерген сөздердің белгілі бір тобы: хан, бек, жүз басы. Бұлар көбінде көркем шығармаларда қолданылады. Архаизмдерден ерекшелігі - ол пассив сөздікте өмір сүреді және олардың қазіргі әдеби тілде семантикалық баламалары, синонимдері болмайды. Архаизмдер - көне сөздер, қазіргі тілде белсенді қолданыл¬мағанымен, тілдің сөздік қорында сақталған, сол тіл өкілдеріне түсінікті сөздер: кежеге, бәйбіше, мыстан, алдаспан, кебеже т.б. ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{wikify}} [[Санат:Лингвистика]] {{stub}} toidavxisyey4c7j657ymku5wth4894 3319821 3319817 2024-04-26T08:58:58Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Kulbarshin71|Kulbarshin71]] ([[User talk:Kulbarshin71|т]]) өңдемелерінен [[User:Салиха|Салиха]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Көнерген сөздер ''' – күнделікті қарым-қатынаста жиі қолданылмайтын, бірақ тілдің [[сөздік қор]]ында сақталған, көпшілікке түсінікті сөздер. Көнерген сөздер көнелену дәрежесі мен себебі және қолданылу сипатына қарай өзіндік [[лексика]] жүйесін құрайды. Көнеру дәрежесі бойынша: <br>а) мағынасы түсініксіз сөздер (байыз – байыз табу, [[кежеге]]– кежегесін кейін тарту);<br> ә) мағынасы түсінікті, бірақ сирек қолданылатын сөздер ([[бәйбіше]], қатын, мыстан, [[алдаспан]]) болып бөлінеді. <br>Көнерген сөздер көнеру сипаты мен тілдегі қолданылу ерекшеліктеріне қарай екіге бөлінеді: [[тарихи сөздер]] мен [[архаизм]]дер. Тарихи сөздердің көнеруі лауазымдық атаулардың, қоғамдық құбылылыстардың жойылуымен, сондай-ақ, әскери қару-жарақ, өндірістік құрал-жабдықтардың қолданыстан шығып қалуымен байланысты ([[болыс]], [[сұлтан]], [[барымта]], [[ақ берен]], [[айбалта]]). Архаизмдер халықтың күнкөріс тіршілігіне, салт-сана тұрмысына, әдет-ғұрпы, дүниетанымына қарай әр дәуірде өзгеріп, басқа сөздермен ауысып, ескіріп, пайдаланудан біржола шығып қалған сөздер ([[жаушы]], [[дағара]], [[ергенек]], [[саптыаяқ]], [[түмен]], [[асадал]], [[дүрия]], [[патсайы]], т.б.). Әйтсе де, қайсыбір көнерген сөздер жаңа мағына алып, сөздік құрамдағы белсенді сөздерге қосылуы мүмкін. Мысалы, [[жасақ]]– жасақшы, [[төре]]– төреші тәрізді сөздер қосымша жалғану арқылы қайтадан күнделікті қолданысқа ие болды. Көнерген сөздер тарихи өзгеріп отыратын лексика-семантикалық құбылыс.<ref>Қазақ тілінің грамматикасы, А., 1967; Қалиұлы Ғ., Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы, А., 1997.</ref><ref>[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{wikify}} [[Санат:Лингвистика]] {{stub}} ifk75hrvvjhp5y2wmrhzczztxof73g1 0 39151 3319558 3243010 2024-04-25T14:24:14Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki {{Тарихи мемлекеттер|атауы=Рим империясы|өз атауы={{lang-la|Imperium Romanum}}|статусы='''Тарихи мемлекет'''<br/>'''(Империя)'''<br/> 395 – 476/480 ([[Батыс Рим империясы|Батыс Рим]])<br/> 395 – 1453 ([[Шығыс Рим империясы|Шығыс Рим]])|p1=Рим республикасы|flag_p1=Spqrstone.jpg|құрылуы=[[Б. з. д. 27 жыл]]|ыдырауы=[[476 жыл|476]]|s1=Батыс Рим империясы|flag_s1=Simple Labarum.svg|s2=Шығыс Рим империясы|flag_s2=Byzantine imperial flag, 14th century.svg|байрақ=Vexilloid of the Roman Empire.svg|елтаңбасы=Better Imperial Aquila.png|байрақ_сипаттамасы=империялық вексиллумі|елтаңба_сипаттамасы=империялық акуила|карта=LocationRomanEmpire.png|size=290px|астана=[[Рим]] <small>(Б. з. д. 27 – 286.ж)</small><br/> '''Батыс Рим:''' [[Медиоланум]] <small>(286.ж – 402.ж)</small><br/> [[Равенна]] <small>(402.ж – 476.ж)</small><br/> '''Шығыс Рим:''' [[Никомедия]] <small>(286.ж – 330.ж)</small><br/> [[Константинополь]] <small>(330.ж – 1453.ж)</small>|тілі=[[Латын тілі]], [[Ежелгі грек тілі]]|діні=бастапқыда Ежелгі Рим діні, <br/> [[380 жыл]]дан кейін - Христиандық|валютасы=[[Сестерций]], [[Солид]], [[Ауреус]]|аумағы=<small>('''Б. з. д. 25''')</small> <br/> 2,750,000 км² <br/> <small>('''117 жыл''')</small><br/> 5,000,000 км² <br/> <small>('''390 жыл''')</small><br/> 4,400,000 км²|халқы=Римдіктер, гректер, мысырлықтар, ибериялықтар, германдықтар|басқару_формасы=[[Принципат]] (284 дейін)<br/> [[Доминат]]|басқарушылар_титулы=[[Император]] ([[Рим императорларының тізімі|тізімі]])|басқарушы1=[[Октавиан Август]] (бірінші)|басқарушы_жылы1=[[Б. з. д. 27 жыл|б.з.д. 27]] – [[14 жыл|14]]|басқарушы2=[[Тиберий]]|басқарушы_жылы2=[[14 жыл|14]] – [[37 жыл|37]]|басқарушы3=[[Калигула]]|басқарушы_жылы3=[[37 жыл|37]] – [[41 жыл|41]]|басқарушы4=[[Клавдий]]|басқарушы_жылы4=[[41 жыл|41]] – [[54 жыл|54]]|басқарушы5=[[Нерон]]|басқарушы_жылы5=[[54 жыл|54]] – [[68 жыл|68]]|басқарушы6=[[Веспасиан]]|басқарушы_жылы6=[[69 жыл|69]] – [[79 жыл|79]]|басқарушы7=[[Нерва]]|басқарушы_жылы7=[[96 жыл|96]] – [[98 жыл|98]]|басқарушы8=[[Траян Марк Улпий|Траян]]|басқарушы_жылы8=[[98 жыл|98]] – [[117 жыл|117]]|басқарушы9=[[Адриан]]|басқарушы_жылы9=[[117 жыл|117]] – [[138 жыл|138]]|басқарушы10=[[Антонин Пий]]|басқарушы_жылы10=[[138 жыл|138]] – [[161 жыл|161]]|басқарушы11=[[Марк Аврелий]]|басқарушы_жылы11=[[161 жыл|161]] – [[180 жыл|180]]|басқарушы12=[[Север Септимий|Септимий Север]]|басқарушы_жылы12=[[193 жыл|193]] – [[211 жыл|211]]|басқарушы13=[[Ромул Августул]] (соңғы)|басқарушы_жылы13=[[475 жыл|475]] – [[476 жыл|476]]}} '''Рим империясы''' ([[Латын тілі|латын]]: ''Imperium Romanum''; [[Ежелгі грек тілі|көне грекше]]: Βασιλεία Ῥωμαίων) — ежелгi римдiк [[постреспубликалық фазасы]]ның өркениет дамуындағы ерекше белгiлер, басқарудын [[Автократия|автократиялық]] формасы және [[Еуропа]]дағы үлкен аймақтық иелiктерi мен [[Жерорта теңізі|Жерорта теңiзi]]. Римдiк империяның хронологиялық шеңбері Август бiрiншi императорының басқаруынан бастап, екi бөлiкке бөлуiне дейiн қамтиды. Яғни б.з.б. 27 жылдан 476 жылдар аралығы. Римдiк империя тарихының периодизациясы өзгешеленедi. Осылай, қарастыру кезiнде құрылымның мемлекеттiк-құқықтысымен екi негiзгi кезең көзге түседi: 1. Қағидашы - мемлекеттiк құрылымның республикалық және монархиялық формалары, б.з.б. I ғасырда — б.з. III ғасыр. Қағидашы мерзiмiне байланысты келесiдей кезеңдерге бөлiнедi. [[Сурет:Roman Republic Empire map.gif|thumb|{{legend|#C46C5C|[[Рим республикасы]]}}{{legend|#9C649C|[[Рим империясы |Рим империясы]]}}{{legend|#BCC45C|[[Шығыс Рим империясы]]}}{{legend|#5CA4CC|[[Батыс Рим империясы]]}}]] == Апенин түбегінің табиғи жағдайы == [[Апенин]] түбегінің табиғаты бұл өңірде ежелгі қоғамның қалыптасуына қолайлы жағдай жасады. Оны алып жатқан Апенин тауларындағы қалың орманда ағаштың алуан түрі өсті. Арасында аңдар толып жүрді. Тауда [[темір]], [[күміс]], [[алтын]], [[мыс]] кендерінің мол қоры болды. [[Италия]]ның солтүстігін [[Альпі]]нің биік таулары алып жатты. Ол елдің солтүстігінің табиғи шекарасы іспетті еді. Альпі туралы елді солтүстіктен соғатын желден қорғады. Егін егуге, мал жаюға қолайлы жерлер мол еді. Өте ертеде бұл жерге қоныс аударып келген гректер оның шүйгін шабындығы мен қаптаған малына таңғалған болатын. Əуелде олар түбектің оңтүстігін италия деп атаған. Бұл сөз "бұзаулы ел" дегенді білдіреді. Түбек кейін Италия аталып кетті. == Римде республикалық құрылыстың орнауы == Ежелгі Рим мемлекеті Жерорта теңізіндегі Апенин түбегінде қалыптасты. [[Аңыз]] бойынша оның алғашқы патшасы Ромул болды. Патшалық дəуір б.з.б. [[753]]-[[509]] жылдарды қамтыды. Тарквиний Римнің соңғы патшасы болды, ол туралы Рим тарихшысы [[Тит Ливий]] былай деп жазған: "Ол өте қатал, адамгершілігі төмен, көптеген римдіктерді дарға асып, Римнен қуып жіберген." Халық бұған наразылық көрсетіп, Тарквинийді отбасымен елден қуып жіберді. Римдіктер енді ешқашан патша сайламауды ұйғарды. Римді республика деп жариялайды. == Римнің жаулаушылық соғыстары == [[Рим]] Апенин түбегінде үстемдік орнату үшін 12 ұлыстан тұратын Италия жерінде жаулаушылық соғыстар жүргізді. Римдіктер оңтүстік Италиядағы грек қалаларына қауіп төндірген кезде, Италия жеріндегі ең үлкен əрі өте бай [[Тарент]] қаласының шонжарлары шағын Эпир мемлекетінің патшасы "Пиррден" көмек сұрайды. Пирр өз əскерімен оларды қорғау үшін б.з.б. 280 жылы Италияға келеді. Соғыс барысында оның əскері орасан зор шығынға ұшырайды, содан кейін Пирр қалған əскерімен Грекияға кетеді. Рим бүкіл Италияға өзінің үстемдігін орнатады. ==Римдік жəне провинциялық ақсүйектер == Римдіктердің арасынан ірі жер иеліктері мен құралдары бар мемлекет ісін басқаратын ақсүйектер бөлініп шықты. Олар халықтың жоғары тобы - "аристократияны" қүрады. Атақты ақсүйектер өздерінің беделдерін көтеруге тырысты. Қоғамдық пікірде рулардың ежелгі ұрпақ екендігі жəне ататегінің даңқы маңызды орын алды. Римдік ақсүйектерге "сенаторлар" жатты. Сенаторлар үстіне қызыл күрең матадан тігілген шапан, аяғына ерекше сəнді аях киім киген. Ал қолдарына алтын жүзік салатын. Олардың үйлері [[император]] сарайларының маңында орналасты. Бөлмелерінің қабырғаларына фрескалар жапсырылып, едендері мозаикамен өрнектелді. Ауладағы бақ ішінде мүсін ескерткіштер тұрған. Кейбір атақты ақсүйектерден шыққан римдіктерді құлдар зембілге салып көтеріп жүрген. == Өндірушілердің əлеуметтік топтары == Өндірістегі барлық жұмысты құлдар атқарды. Астық жинау кезінде құлдар тəулігіне 17-18 сағат жұмыс істеген. Олар жер жыртты, құм септі, астық жинады, ұн тартып, жүзім мен зəйтүннен шырын шығарды, табын-табын мал бақты. Олардың ішінде дəрігерлер, суретшілер, хатшылар жəне мұғалімдер болды. Құлдар сонымен қатар күміс өндірілетін кеністерде, ірі кемелерде ескекші болып та ауыр жұмыстар атқарды.<ref>Ежелгі дүние тарихы. Жалпы білім беретін мектептің 6-сыныбына арналған оқулық. Алматы : " Атамұра "</ref> == Принципат == * [[Юлий-Клавдий]] әулетінің басқаруы және принципат жүйенің құрылысы (б.з.б. 27- б.з. 68) * Төрт императорының жылы – биліктің ауқымды дағдырысы (68 - б) Флавий мен Антоний әулетінің басқаруы – принципат әулетінің гүлдеуі (69-192) * [[Север әулеті]]нің басқаруы - әскери - бюрократтық жүйенiң құрастыруын басы (193-235) * III ғасырдағы дағдырыс- Рим империяның толық масштабты әлеуметтiк-экономикалық және саяси дағдарысы (235-284) == Доминат (284-476) == * Диоклетианның және Константинның басқаруы - доминат жүйесiнiң құрастыруы, әкiмшiлiк, әскери және әлеуметтiк-экономикалық реформалар (284-337) * б.з.б. IV ғасырдағы империя - батыс және шығыс жиiрек империясына саяси межелеуге жүйенiң тұрақты болуы, тенденция жеткiлiктi (337-395) * Империяның ақырғы бөлiнуi Шығыс және Батысқа (395-476)Рим империя тарихының аяқталу дискусионды. Батыс үшiн әдетте 476 жыл дейді - [[Ромул Августул]] императордың жылжуы немесе 480 жыл - Непот императорының қайтыс болған жылы, заң жүзiнде соңғы ашық император. Мемлекеттiгі өзгере өмiр сүрген Шығыс империясы үшiн - V ғасырдың аяғы, 610 жыл, 1204 жыл, 1453 және тағы басқа жылдар аталады. Бұл мерзiмнiң басты мазмұны көне заманды жан-жақты бiрiктiру процесi құрайды. Ол Римдiк республикамен іске асатын, бiрақ алғашқы сәттерде материалды болды, жаулап алу және бағынудыан тұратын; қазір бұл процесс ендi жiгерленiп (дифференциалдайды ) қиындайды. Ол айқындалады: # жаулап алушылардың (бейiмделулер) және бодан, римдiк және провинциал элементтердiң ұқсауында; # өзi бiрiктiретiн өкiметтiң өзгерiсiнде; # мемлекеттiк әкiмшiлiктiң бөліктерді бүтінмен бiрiктiру мақсатында тұңғыш рет жасалған; # заң заңға сүйенген идеалдарының бiрiктiруiнде; # бар болмысымен идеалдардың бiрiктiруiнде. Бұл бiрiктiру процесі, жемiстi және озық, толық дамуына II ғ. аяғында жетедi. Бiрақ оның кемшіліктері де бар: ол мәдени деңгейдi төмендеуі мен бостандықтың жоғалуымен III ғ. айқындалады. IV ғ. христиандықтың арқасында дiни бiрлестiк пен антикалық дүниелердің бірігуі болады. V ғ. аралығында Рим империясына шетелдер жағынан шабуылдарға душар болды, соның әсерінен 476 жылы римдiк өркениет мәңгiлiкке жойылды. Жаңа тарихи мерзiм жарияланады. Әлеуметтiк бiрiктiру және провинциялардың әртүрлi ұлттық элементтерiнiң бейiмделуiнiң жетiстiгi әсiресе императорлардың тарихында көрнекi айқындалады, олардың дербес тағдырлары мен мінездері империя тарихында ең көрнектi фактор болып қалыптасты. == Қағидасы == [[Август]]пен жасалған қағидашының негiзінде - әскери монархия мен республикалық магистратураның комбинациясы. Магистратура сайлау немесе тағайындауда негiзделе алады; монархия тұқым қуалаушылықты талап етедi. Қағидашының тарихтарында екi қағиданың араласуын байқауға болады, кейде бір­біріне әсер етуі мүмкін, кейде бiртума комбинацияда, таза римдiк институт негiздемесінде бала асырап алу: император өз мирасқорын асырап алады. Екi қағиданың дұрыс әсер етуі қарулы күштiң кез келген басып кiруiмен бөлiнедi, империя және император өкiметiн қорғауымен қызмет көрсетуi керек болатын. == Августтың басқаруы (б.з.б. 31 – б.з.б. 14 жылдар) == Біріншіден гөрі екiншi триумвират дербес емес мәмiле, ол мемлекеттiк мекеме, көлемдi өкiлеттiкке ие болды: Триумвирларға халық жиналысының қаулысы бойынша мемлекет жасауы тапсырылған - triumviri reipublicae constituendae causa. Екi жора-жолдастардың жоюы, барлық құрылтай өкiметi Октавиан қолында түйлiктi; ол бұл берілген билікпен тек өз жауынгерлерiне сый беру үшін қолданды, imperator perpetuns атағымен қанағаттанды, яғни провинциялардың бас қолбасшы жағдайымен. Келесi жылы ол Агриппамен бiрге цензорге айналды және (Сенаттың біріншісі) princeps senatus атағын алды. Сенатқа көзқарасы анықталып, Октавиан бас қолбасшы атағымен жасалды және Сенат тұндыруы бойынша ғана лауазымды қайта қабылдады, 10 жылдық мерзiмге, қайта сол мерзiмге жалғастырылды. Проконсул өкiметiмен қалған республикалық магистратуралардың өкiметтерiн бiртiндеп қосты – Трибунская өкіметі (23 жылдан Р. Хр­ға дейiн), цензор (praefectura morum) және бас понтификаның өкiметi. Оның өкiметi екi жақты сипатқа ие болды: ол римдiктерге қарағанда республикалық магистратурадан және әскери империумға қарағанда провинцияларға. Октавиан Сенат президентi және императордың рөлін атқарды. Бұл екі элемент Августтың «Құрметтi» лауазымында қосылды, 27 ж. Сенатпен сыйланды. Лауазым дiни реңде болды. Бұл тұрғыда да Август үлкен сабырлықты көрсеттi. Ол оның атымен алтыншы айды атауға рұқсат бердi, бiрақ өзін құдай деп тануын қаламады, сондықтан Римда тек қана (құдайшыл Юлийдың ұлы) divi filiusтiң атағына ие болды. Ол тек Римнен тыс өз атына храмдарды, тек қана (Roma et Augustus ) Римы бар Қосуда тiптiнi атына салып, және ерекше абыздық алқаны құруға рұқсат бердi - Августалы. Осылай тамыздың өкiметi әлi ерекше терминдi тарихта белгi қоятын келесi императорлардың өкiметiнен қағидашы айтарлықтай айырмашылығы болады. Қос өкiметтiк ретiнде қағидашыны сипат Сенатқа тамыздың қатынастары ашық қарастыру кезiнде әсiресе сөз сөйлейдi. [[Цезарь]]де жақтаған тәкаппарлық және кейбiр жаратпау Сенат қарағанда айқындалды. Ғана емес тамыз Сенат және өмiр сүрудiң хабардың көп жеке сенаторларына көмектерi, тиiстi олардың биiк жағдайына қалпына келтiрдi - ол өкiмет Сенатпен тiкелей бөлдi. Барлық провинциялар сенат және императорға бөлiндi. Бiрiншi дәрежеге барлық бiржолата қылшиып қалған облыстар үйт; олардың үкiметтерi, проконсулдардың атағында, Сенатта жеребе бойынша бұрынғыша белгiлендi және оның бақылауларымен қалды, бiрақ тек қана азаматтық өкiметтермен ие болды және әскерлердiң өз ұйғарымдарында алмады. Соғыс бола алған әскерлер тұратын және легаттардың ол тағайындалатын тамыздардың пропреторлардың атағында тiкелей өкiметтермен тастап кетiлген провинциялар. Бұған сәйкес империяның қаржы әкiмшiлiгi: де бөлiндi (қаржы мекемесi ) aerarium Сенат жүргiзуiнде бұрынғыша қалды, бiрақ (fiscus ) император қазынасы қатар олардан пайда болды, император провинцияларымен табыстар қайда барды. Халық жиналысына тамыздың қатынасы оңай болды. Комицийлар үстiрт бар болады және тамызда, бiрақ олардың сайлау өкiметi императорға өтедi, заң жүзiнде - жартыға, iс жүзiнде - бiржола; олардың сот өкiметi олардың заң шығару қызметi сот мекемелерiне немесе трибунаттың өкiлi ретiнде императорға шегiнедi - Сенатқа. Комицийлар қандай дәрежеге дейi өз мәнi тамызда, көруге болатын олар оның мирасқорында тек қана император өкiметiнiң негiзi - теория империяны бiрге Римдiк құқықпен, орта ғасыр өткен бастан өткiзген ретiнде халық үстiнен қараушылығының теориясындағы iзi қалдырып елеусiз жоғалған жоғалтады. Августтың iшкi саясаты керiтартпа - ұлттық сипатты тасысты. Цезарь Римға рұқсат провинциалдарға кең ашты; Тамыз тек қана әбден сапалы элементтер азаматтық және Сенатқа қабылданатындай етiп туралы жағдай жасады. Цезарь үшiн, Антония, азаматтықтың құқығының беруi үшiн әсiресе кiрiс көзiмен болды; Август, өз сөздерiлер бойынша, тезiрек қазына Римдiк азаматтықтың абыройы төмендету қарағанда залал сабыр ету үшiн мүмкiн деуге дайын болды»; тiптi қасында оны бұған сәйкес көп Римдiк азаматтықтың құқығы берiлген оларға ертерек тартып алды. Бұл саясаттар мырзаның қарастыруына бұрын әбден берiлген құлдардың ерiгiне жiберу бойынша жаңа заң шығару шаралары шақырды. «Тамыздың заңы бойынша бұрынғы азаматтықтың құқығы байланатын (magna et justa libertas ) Толық бостандық бере алды, тек қана белгiлi шарттар және сенаторлар және салт аттылардан бақылап ерекше комиссиясының жанында; тек қана азаматтықтың латынша құқығын босаудың бұл шарттарының сақтамауында бердi, масқаралайтын жаза тап болған құлдар тек қана дәрежесiне қол астына қарайтын провинциал тигiздi. Август азаматтардың саны данқтылыққа келтiрiлгендей етiп туралы қамына кiрiстi, және ценз шыққан қолданулар ендi дерлiк қайта бастады; қаруды тасысуға қабiлеттi азаматтардың 28 жылындағы 4 063 000 көрсеттi, кейiн 19 жылдар - 4 163 000. Бекiп қалған салт тамыз мемлекеттiк есепке жарлынанатын азаматтарында болып және отардағы азаматтарын шығаруға сақтады; айрықша оның қамдарының затымен бiрақ сәулеттендiру және әшекей өзiмнiң Рим-шiсi болды. Ол халықтың рухани күшi, берiк отбасылық тұрмыс-салт және ұнамдардың оңайлығын сонымен бiрге қайта туғысы келдi. Ол храмдар келген ескiлiктерге қалпына келтiрдi және, мақсатпен ұнамдардың бейбастақтығының шегiн қойып, Leges Juliae және Papia Poppeae балалардың брактер және тәрбиесiн мадақтауға заң шығарды, Р.Хр бойынша 9 г.); ерекше беру артықшылықтары бердi болды. Заңдар Август өзiмдi ежелгi римдiк айбын өнеге болғысы келдi ұнамдардан күштер алмайтында қуатсыз горацияның сөзi есте сақтай. Жаhангер сарайлар кейiннен Белес болған Палатинда сыпайы үйде өмiр сүредi; оның өмiр сүруi және әдет республикалық идеалдарға сәйкес келдi; ол басқа киiм бұдан басқа, Ливия император әйелiн үйдiң үй иесiсiмен тоқыған тасыспады. Провинциялардың тағдырында тiк бұрылыс онда болады: Рим поместьелерiнiң оларынан (membra partesque imperii ) аздап мемлекеттiк денелер болып қалыптасады. Тамақтандыру үшiн провинцияларға бұрын жiберетiн проконсулдарға провинциядағы олардың болуын ендi нақтылы еңбек ақы және мерзiм белгiленедi созылады. Провинциялар бұрын тек қана зат болды; ендi, керiсiнше, оқу құралы, тамыз оларға Римнан провинциал қалалары салып бiтiредi екен, олардың парыздары төлеп қояды, апаттар көмекке оған уақытында келедi. Мемлекеттiк әкiмшiлiк ұрықта әлi болады; құралдардың императоры провинциялардың жағдайы бiлуге аз алады және сондықтан iстер жағдаймен танысуға өзi керек санайды. Агт барлық провинция Африка және сардинадан басқа, және олардың айналмасында көп жылдар өткiздi кiрiп-шықты. Ол әкiмшiлiктiң мұқтаждықтары үшiн пошталық қатынасты жасады; империяның орталарында, форумда, шеттерге Рим жүрген көп жолдар бойынша қашықтықтар болып есептелетiн бағанаға шарт қойған. Республика тұрақты әскердi бiлмедi; жауынгерлер жылға олардың ту шақырған қолбасшыға кешiрек ант бердi - жорықтың аяқтауына дейiн. Бас қолбасшының өкiметiнiң тамызынан өмiрлiк, әскер болып қалыптасады - тұрақты. Әскердегi қызмет 20 жылдарға анықталады, ардагер кейiн не құрметтi демалыс және қамтамасыз етуге ақшалай құқық алады немесе топырақпен. Керек емес мемлекеттiң iшi керек әскер шекаралар бойлай орналасады; Римда Р терiлген таңдаулы адам 6000 шақты адамы бар отряд тұрады. (преториандар ) азаматтар, 3000 преториандар Италияда орналастырған; өңге әскерлер шекаралар бойынша қойып шыққан. Тамызды өзара соғыстар пайда болған уақытындадан үлкен Легион санға (3 таусағыздың ұтылуында қаза тапты) 25 сақтады. Олардың iшiнен (сол Рейн жағасы бойынша облыстар) жоғарғы және төменгi Германияда 2 және Испанияда бойынша 6, 4, Мысырда және Африкадағы Сириядағы 8 Легиондар, дунай маңындағы облыстарында 3 тұрды әрбiр легионда Әскери үстемшiлдiк 5000 адамды есептелдi, Pимге шеңберiндерек республикалық мекемелер жатқызылмай және провинциялармен шектелмей отырады.; өз үкiметте отыратын мәнiн Сенат алдында жоғалтады және халық жиналысын мүлдем жоғалады. Комиций орын легиондарда орналасады; олар өкiметтiң саймандарымен қызмет көрсетедi, бiрақ олар болуға әрдайым дайын және өкiметтiң көзiмен жағдай жасайтыны сол үшiн. Цезарьнiң мұрагерi, Август, жауынгер және жылжымалы тайпалардың оның бағындыру ағаларын галлиларда iстелген Германияда жасап, берiк шекараны және солтүстiктен қауiпсiздiктi Римге қамтамасыз етуге есептi өз жауапкершiлiгiне алды. Екi тараптармен - батыстан, Элбаға бағыт бойынша, және оңтүстiктермен, Дунайға бағыт бойынша - Бас және тибериелер, Рдың Велиi императордың өгей ұлдары, друз. Германия жүрегiне легиондар. Жоспар бiрақ тек қана жартыға сәттi болды; таусағыздың ұтылуы 9 г н. э.) империяны Тевтобург орманында Элбаға үстемдiлiктiң таратуы туралы бас тарытқызады және Рейнмен қанағаттануға ойлата алды. Германдықтар массалармен әлi жерленуге жеткiлiксiз болатын оңтүстiкте Дунайға дейiн шекарасын және жаңа провинцияларды ұйымдастыруға алып жүрудiң сәтi түстi: Рецияны, Винделициеймен, және Норик. Өшiге iстеуiрегi римдiктер бұдан әрi шығыста кездестiрген кедергi тамыз ендi соғысқан паннонияда және римдiктер иллириялардан кiретiн далмацияда болды. Далматиннiң - паннонның соғысындағы батылсын Тиберия жетiстiгi 9 г н. э.) Тамақ және үш жаңа провинциялардың ұйымына оның бастауынан Дунай шекарасы Римға қамтамасыз еттi - паннония, иллирия және Мезии, әлi бұрын бодан Македония проконсулымен. Август римдiк үстемдiлiктiң үшiншi концентрлi шеңберi және оңтүстiктенi тұйықтады. Сирия тықсыратын Мысыр Рим ұстасты және бұл бағындыру құтылды, цезарь және антонияны сүйсiндiруге iстей алған арқасында өз ханшасы Клеопатраға тәуелсiздiктi сонан соң сақтады. Тозыңқы ханшаға қандас тамыз қарағанда сол жетудiң сәтi түспедi, және Мысыр римдiк провинция болды. Римдiк үстемдiлiктiң батыс Африканың бiр бөлiгiнде сонымен бiрге тура (Марокко ) Мавретаниюды үйретiп алатын және Юбенi оның нумидияның патшасына берген тамызда Нумидияны Африка провинциясына қосты бiржолата көз жеткiздi. Римдiк пикеттер Мысыр шекараларындағы киренаиктерге Марокко барлық сызық арналған шөлдiң көшпелiлерiнiң облыстың бос емес мәдениеттерi қорыды. ;Юлий-Клавдий әулеті: Авусттың мұрагерлерi Август жасалған тетiктiң кемшiлiктерi оның өлiмiнен кейiн iле-сала бiлiндi. Ол шешiлмеген мүдделер соқтығысуын қалдырды және Арал қамалған оларына тибериемен және тектi немеремен, жарамсыз жас баланың өгей ұлымен асырап алынған бала олардың аралығында дұрыс айтады. Зор еңбектерге, ақылға және тәжiрибелiлiктер (14-шi) тибериелер беттерiнше мемлекеттегi бiрiншi орынға құқығы болды; ол деспот болғысы келмедi: провинциалдар үшiн оған жағымаздармен айналған (dominus ) мырзаның лауазымы ол құлдар оның мырзасы ретiнде ғана үшiн айтты қабыл алмай - император, азамат-азамат үшiн. Провинциялар оларда тапты, өздерiнiң оның жек көрушiлерiнiң мойындауы бойынша, қамқор және айтарлықтай үкiмет; ол мейiрбан шiркеушi қойды қырығатын өз проконсулдарына текке емес айтты, бiрақ сүрiк олардан сыдырмайды; алдынаға Римында бiрақ өткен айбын туралы Сенат, толық республикалық тартулар және еске түсiрулер тұрды - және императормен және Сенаттың аралығында қатынастар тез бүлiнген жағымаздар және сөз тасушы болды. Тиберия жанұясындағы қайғылы жағдайлар және қайғылы шиеленесулерi императорларды өшiктiрдi, сонда саяси процесстердiң қанды Драмасы, Сенаттағы Капри Аралда масқара таңбалаған рақымсыз қарттың тацитiнiң өшпестей жасау көркем бейнелелген (impia bella ) ымырасыз соғыс басталды, сонша құмар. Жас бала дәлдiктегi бiзiне соңғы минуттары белгiсiз болатын Тиберия орынына әйгiлi және барлық (37-шi) калигулалардың германика жоқтаған оның немересiнiң ұлы жариялаған әлпеттi, бiрақ тез ессiзденген ұлылықтың елiрмесi және буырқанған мейiрiмсiздiкке дейiн жеткен өкiметтер. Преториялық мiнбенiң семсерi табыну үшiн Иерусалим храмындағы өз мүсiнiн орнатылуға оқталған ақылсыздың өмiрi бiрге Иегов кесiп тастады. Сенат республика туралы еркiн iшiне дем тартып армандады, бiрақ жаңа императордың оны, (41-шi) оның Клавдиясы, германиканың ағасының қиырдың преториандары. Ол өз екi әйелдерi, мессалина және римдiк әйел масқара жапқан сол уақытқа дейiннiң Агриппиналары жеккөрiнiштi ойыншық болды. Оның түрi бұрмалаған, алайда, саяси сын-сықақпен; империяның iшкi дамытуы да, сыртқы да және онда, оның қатысуысыз емес, созылды. Клавдиялар Лионда дүниеге келдi және сондықтан галлиларды мүдделердi жүрекке әсiресе қабылдады және галл: ол Сенатта Северндердiң Римдағы олардың түсiнiктi құрметтi қызметтерi үшiн жасалуға сұратқан тұрғындарының галлилары өтiнiштi өзi қорғады. Клавдиялар Фракия провинциясына Котиса 46 г патшалыққа аударды, Мавретаниидан римдiк провинцияны жасады. Британияның әскери жұмысы, бiржолата бодан агриколамен онда пайда болды. Қастық, мүмкiн, және қылмыс, Агриппиналар оның ұлы, (54-шi) Неронға өкiметке жолдарын ашты. Және империяның алғашқы екi ғасырларында, тұқым қуалаушылықтың қағидасы әрдайым дерлiк зиянды оған әкелетiн осы жағдайда. Мемлекетте дербес сипатпен және жаңадан көрiнген Неронның дәмдерi және оның жағдайының аралығында сәйкессiздiкке толық болды. Неронның өмiрлерi жинап келгенде әскери көтерiлiске кенеттен болды; императорлар өзiн өлтiрдi, және соғыстың келесi азаматтық жылына үш императорларды ауыстырып қаза тапты - Гальба, Отон, Вителлий. ;(69—96 жылда) Флавий әулеті Өкiмет бiржолата қарсылық қылған иудейлерге қарсы соғысқа, Веспасианда бас қолбасшыға тапты. Империяның (70-79) оның Веспасианы оған iшкi ұяттар және көтерiлiстерден кейiн қажетсiнетiн ұйымдастырушы алды. Ол Батав көтерiлiсi басты, мемлекеттiк шаруашылық Сенатқа қатынас және тәртiпке сал ұнамдардың ежелгi римдiк оңайлығының өзiмнiң үлгi бола бiтiрдi. Оның ұлы, (79-81) Тито, Иерусалим қиратқышы, император өкiметi бетте адамгершiлiктiң сәуле жиегiмен өзiне қоршады, кенже бала Веспасиан, (81-96) Домициан, растаумен тұқым қуалаушылықтың қағидасы бақыттың Римына әкелмейтiн жаңадан қызмет еттi. Әрдайым емес сәттi, Сенатпен жауласып және қастандықтың нәтижесiнде қаза тапқандығыменнен, Домициан тибериеге елiктедi, Рейн және Дунайда соғысты. == Бес жақсы императорлар - (96—180 жылда) Антониндар == Бұл қастандықтың салдарымен өкiметке шақыруы болды, генерал емес, Сенат ортасынан адамы, (96-98) жүйкелер жақсы оның императорларының бiрiн Римге (98-117) Ульпия Траян бала қылып алып бердi. Траян Испаниядан тек болды; оның төбесi империя болған әлеуметтiк процесстiң айрықша мәнi бар белгiсi болып табылады. Әйтеуiр, үстемдiлiктен кейiн екi ақсүйектiк туу, Юлиев және Клавдиев, римдiк тақта Италия муниципиясы және Испаниядан провинциалынан Гальба, содан соң императорлар Плебей көрiнiп қалады. Траян империяның жақсы дәуiрiмен екiншi ғасыр iстеп шыққан императорлардың қатары өзiменмен ашады: барлық олар - (117—138 ) Адриан, (138—161 ) Антонин Пий, (161—180 ) Марк Аврелий - (испандықтар оңтүстiк галлидан болған Антонинадан басқа) провинциал тегi; барлық олар негiзiн салушының бала асырап алуына өз төбесiмен мiндеттiген. Траян қолбасшы, империя сияқты даңқы шықты ең үлкен көлемнiң онында жеттi. Траян Дакия жаулап алып отарлаған солтүстiкке империяның шектерi Днестрге Карпаты жылжытты, және төрт провинцияларды құрастырылғаны шығыста: (Малай - евфраттың Бастауы) Армения. (евфраттың төменгi жағы) месопотамия, (жолбарыстың облысы) Ассирия және (Палестинадан Ювқа) аравия. Бұл iстелдi тағылық тайпалар және шөлдiң көшпелiлерiнiң тұрақты басып кiру ол кiжiңдеген империялары жылжытып қою үшiн сол үшiн жаулап алушы мақсаттармен ғана емес. Траян және оның мирасқор адрианымен мұқият қамнан бұл көруге болатын (бiлiктiң Траяндары) Молдавияда, майн және оңтүстiк Германия арқылы Дунайға (нассау Севернге) Рейнiнен (Pfahlgraben ) limes еңгезердей бiлiктер, тас бекiнiстерi және қалдықтары бiздiң күндерлер дейiн аман сақталатын мұнаралармен солтүстiк Англияда шекаралардың күшейтуi үшiн төктi. Бейбiтшiлiк сүйгiш адриан әкiмшiлiк және құқықтың төңiрегiдегi өрнектеулерiмен шұғылданды. Август, Адриан қалай провинциялардың баруында көп жылдар өткiздi; ол Афинылардағы архонты қызметтi өз жауапкершiлiгiне алуға жиiркенбедi және оны жоба үшiн қалалық басқаруды өзi құрады. Оны болды бiлiм берiлгенiрек. Өз қаржы реформаларымен адриан қалай әлемнiң байытқышының жалған атына лайық болды, оның мирасқор Антонины осылай апат ұшырайтын провинциялар туралы адамгершiлiк, оның көмектесуiнде прозван тектiң әке болды. Бiз ол туралы философ шақырылған Марк Аврелийдiң Цезарьлерi жоғарғы орын қатарда теңеулерге бiр-бiрдендер емес соттай аламыз орналасады - бiз оны бiлемiз өз мазмұндамасыдағы жоспарлары да ойла. Ұлы өрлеу қалай саяси ойлаған бол Римдің жақсы адам iске асқан. республиканың түсу уақыттарымен, айқынырақ жинағы бұл туралы бiздi куәландырады барлық барлық құқықтар үшiн барлық заңдар үшiн негiзде бiрдей тең жүргiзiлетiн еркiн мемлекеттiң түрiн өз жанында тасыстым. Тақта бұл философқа керiсiнше римдiк императордың өкiмет өз дербес әскери үстемшiлдiк сынап көруге тура келдi; көп жылдар ол ол өлетiн Дунайда бiрiккен соғыста жүргiзiлу мiндеттi. Тақтың өсiмтал жас шама орнаған төрт императорларынан кейiн және тапты, шынымен мұра, жас балаға, және және анық емес. (180—193 ) Коммод емес мерейлер сүйiктiлерге мемлекетпен басқару берiлiп қомағайлану тәрiздi, майдан емес, цирк және амфитеатр: ол дәмдер бiрақ Нерон шебер емес емес, гладиатор болды. Ол қастандық жасаушыларды қолдан қаза тапты. == Рим мәдениеті == Рим мәдениеті көне дәуір мәдениетінің қорытындылаушы кезеңі болды. Ежелгі Рим мәдениетінің қалыптасу кезеңінде (б.з.б. 8 — 4 ғасырлар) [[этрустар]]дың сәулет өнері үлгілерін бойына сіңірді. Ежелгі ғибадатханалар (Римдегі Капитолийлік Юпитер ғибадатханасы) осыған мысал бола алады. Б.з.б. 2 ғасыр мен 1 ғасырдың 1-жартысында [[базилика]]лар мен [[терма]]лар салына бастады. Б.з.б. 3 — 1 ғасырлардағы бейнелеу өнерінде портреттік мүсін ескерткіштер мен сыралғылар кең тарады. Бертінгі республика дәуірінде мүсін өнерінен эллиндік бағыт орын алып, грек ескерткіштерінен жаппай көшіру дәстүрге айналды. Монументтік сәндік кескіндеме жоғары сатыға көтерілді, мозаика мен глиптика өнері қанат жайды. Сәулет өнері империяның гүлдену кезеңінде (б.з.б. 1 ғасырдың 20-жылдары — б.з. 2 ғасыр) шарықтау биігіне көтерілді. Осы тұста арка мен ордердің, ғимаратты қабырға өрнек және мүсін ескерткіштерімен, мәрмәрмен безендірудің рөлі артты. Сәулет өнері бірте-бірте император мен империяның ұлылығын дәріптеу құралына айналды. Ежелгі Римдегі ең ірі амфитеатр — Колизей, Траян заманында — Рим қаласындағы форумдар (111 — 114, арх. Дамаскілік Аполлодор), Адриан кезіндегі ежелгі замандағы күмбезді құрылыстардың ең ірісі — Пантеон ірге көтерді. Рим театры ән, музыка, бидің басын қосқан тұрмыстық күлдіргі сахналарда өрбіді. Б.з.б. 300 жылы ш. ұлттық ателлана комедиясы (маска киген 4 кейіпкер) дүниеге келді. Б.з.б. 3 ғасырдың аяғында халық сауығының бір түрі — мим кеңінен дамыды. Осы кезеңде трагедия (претекста) мен комедияның (паллиата) жаңа түрлері пайда болды. Алғашында ойын-сауықтар ғибадатханалар жанында қойылды. Тұңғыш театр ғимаратын б.з.б. 55 — 52 жылы сәулетші Помпей тастан тұрғызды. Шамамен б.з.б. 4 ғасырда масканың пайда болуы актерлік өнердің дамуына кең жол ашты. Әйелдер рөлін ерлер орындады. Империя дәуірінде цирк ойындары, әсіресе ежелгі амфитеатрлар мен Колизейде қойылған гладиаторлар сайысы, аңшының қауіпті аңмен айқасын көрсету өріс алды. Рим театры, драматургиясы дүниежүз. театр өнерінің дамуында үлкен рөл атқарды. Эллиндік мәдениет әсерімен дамыған Рим музыкасында тұрмыстық музыкалық-поэтикалық жанрлар (жеңіс, үйлену, дастарқан басы, қазаға байланысты әндер) қалыптасты. Поэзия мен музыка тығыз қарым-қатынаста дамып, Рим драмаларына речитативті сипаттағы музыкалық нөмірлер енгізілді. Классик. музыканы орындауда кифара және авлоспен бірге арфа іспетті псалтериум, самбика деп аталатын аспаптар да қолданылды. Хор мен оркестр сүйемелімен орындалатын пантомималардың Р. музыкасын дамытудағы рөлі ерекше. Әскери легиондарда үрлемелі оркестрлер жұмыс істеді. Рим цирктері мен театрларында көп адам қатысқан хор ансамбльдері (көбіне оркестрдің сүйемелдеуімен) өнер көрсетті. Жалпы Рим мәдениетінің бүкіл Еуропа мемлекеттері мәдениетінің қалыптасуы мен дамуында маңызы зор болды. === Ежелгі Рим өнері === {{main|Ежелгі Рим өнері}} Б. э. бұрынғы VIII ғасырдан б. э. V ғасырына дейінгі он екі ғасырдан астам кезеңді қамтитын тарихы бар [[Ежелгі Рим мәдениеті|Ежелгі Рим]] адамзатқа орасан бай мәдени, көркем мұра қалдырды. Дүниежүзілік мәдениеттің асыл қазынасына Вергилийдің, [[Гораций]]дің [[Овидий]]дің поэзиялық туындылары, [[Тит Ливий|Ливий]] мен [[Тацит Публий Корнелий|Тациттің]] тарихи еңбектері, Лукрецийдің материалистік философиясы, Цицеронның шешендік өнері, [[Марк Валерий Марциал|Марциал]] мен [[Децим Юний Ювенал|Ювеналдың]] уытты [[сатира]]лары енді. Римдік право жүйесі заң туралы ойдың дамуында көрнекті роль атқарды. Ежелгі Рим шеберлері өзінен бұрынғы ерте дүние [[Өркениет|цивилизациялары]] көріп-білмеген алып [[сәулет]] [[ансамбль]]дері мен инженерлік ғимараттардың жаңа типін, реалистік мүсіндік [[портрет]] пен ғажайып [[фреска]]ларды, [[мозаика]]лар мен көркемдік кәсіп шығармаларын тудырды. Антик дүниесі өнерінің дамуы Рим өнерімен аяқталды. Ол ертедегі грек және ертедегі итальян өнерлерінің үздік жетістіктерін мұра етіп қабылдап, творчестволықпен қайта өңдеді. Рим шеберлері өздерінен бұрынғылардың дәстүрлерінен шабыт алғанымен, өздерінің өзгеше стилі мен творчестволық даралығын әрдайым сақтай білді. [[Ежелгі Рим мәдениеті|Рим мәдениеті]], оның өнері сияқты, ең алдымен Ежелгі [[Италия]] халықтары жасаған цивилизация топырағында өсіп-өнді, олардың арасында саяси да мәдени тұрғыдан анағұрлым дамығаны этрустар болды. === Ежелгі Рим театры === {{main|Ежелгі Рим театры}} [[Сурет:Forum Romanum Rom.jpg|thumb|]] [[Грек театр]] мәдениеті дәстүрлі жаңа қоғамдық өмірдің ерекшелігіне орай, Ежелгі Рим театрында өзінің жаңа даму жолын тапты. Алғаш [[театр]] өнерінің пайда болуы — өнім жинап алу мейрамдары кезіндегі ойын-сауықтарға байланысты. Одан кейінгі театр элементтері [[ән]], [[музыка]], бидің басын қосқан тұрмыстық күлдіргі сахна — сатирлерде өрбіді. Б.з.д. 300 жылдар шамасында ұлттық ателлана [[комедия]]сы дүниеге келді. Ателланада маска киген тұрақты 4 кейіпкер болған: Макк, Буккон, Папп және Доссен. Осы кейіпкерлерді ойнайтын әуесқой актерлердің [[пьеса]]сы, мәтіні болған емес, сондықтан олардың [[импровизация]] жасауына кең жол ашылды. Ателлананы бертін келе кәсіби шебер актерлер ойнайтын болды. == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Тарих]] [[Санат:Тарихи мемлекеттер]] [[Санат:Рим империясы]] 4b1mgscd1zh5c73atqtb5cksnyjws43 0 39786 3319876 3130302 2024-04-26T09:31:30Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Heinrich Heine 1837.jpg|thumb|right]] [[File:Reisebilder.tif|thumb|''Reisebilder'', 1831]] '''Генрих Гейне''' (13.12.[[1797]], [[Германия]], [[Дюссельдорф]] — 17.2.[[1856]], [[Франция]], [[Париж]]) — неміс ақыны, публицист, сыншы. Орташа дәулеті бар [[Еврейлер|еврей]] отбасында дүниеге келген. ГЕЙНЕ [[Берлин]] ун-тінің заң ф-тінде оқығанымен, филология мен [[философия]] ф-ттерінде өз қалауымен лекцияларға барып қатысқан (1819 — 25). Шығармалары 1820 жылдан жариялана бастады. 1827 ж. жарық көрген “Өлеңдер кітабында” халық әндерінің әуендік, ырғақтық ерекшелігін дәл танып, оны жаңашылдықпен дамыта білді. [[Халық әндері]] негізінде жазылған өлеңдеріне саяси және әлеум. астар, өзгеше өрнекпен өң береді. “Сапар суреттері” (1831) атты прозалық туындысында Германияның ауыр кезеңі, халықтың жағдайының төмендігі, заңсыздық пен ғылымның өмірден алшақтығы бейнеленген. 1831 ж. Францияға кетіп, өмірінің ақырына дейін саяси эмигрант болады. “Франция істері” (1832), “Лютенция (1847), “Людвиг Берне” (1840) атты шығармаларында Франциядағы саяси және әлеум. жағдайларға өз көзқарасын білдіреді. “Француз суретшілері” (1831) деген очерктер мен “Француз сахнасы туралы” (1837) деген хаттар жинағы арқылы ГЕЙНЕ өзін қаламы қарымды сыншы ретінде танытты. Оның суреткерлік қуаты “Атта Тролль” (1843) саяси поэмасында, “Қазіргі өлеңдерінде” (1844), “Германия. Қысқы ертегісінде” (1844) көрініс тапты. Г-нің шығарм. жаңа белесін айқындайтын “Романсеро” (1851), “Мойындау” (1854) өлеңдер жинағы жарық көреді. “Германия. Қысқы ертегі” (1938), “Аңыз, ертегі, өлеңдер” (1965), “Лирика” (1971) т.б. шығармалары қазақ тілінде жарық көрген. Эрнест Геккель (1834-1919)- неміс ақыны,революционер-демократ. Г тұнғыш рет нем. Классикалық философиясына оның ішінде Гегельге тән революционерлік пиғылды көре білді және оны революция жасауға дайындық ретінде қарастырды. Гегельдің ойынша, философия тарихы – спиритуализм мен сенсуализм арасындағы күрес тарихы. Ақын өзінің сенсуализмді жаақтайтындығын мәлімдеген. Генрих Гейне – ХІХ ғасырдың көрнекті қайраткері. Генрих Гейне өз заманының публицисі, полисемисті және лирик ақыны. [[Сурет:Stamp of USSR 1947.jpg|нобай|оңға|Пошталық маркасы]] Гарри (Гейнені балалық шағында осылай атаған) Дюссельдорф қаласында, тұрмысы орташа еврей отбасында дүниеге келеді. Гейненің әкесі – Самсон Гейне саудамен айналысқан, шешесі – Бетти Гейне оқыған әйел болған. Анасы болашақ ақынның тәрбиесімен айналысты. Оның Француз оккупациясы кезінде Гейне Дюссельдорф қаласындағы француз лицейіне оқуға барады. Ата-анасы болашақ ақынды сауда мектебіне береді. Гейне 1819 жылы заңгер мамандығын игеру үшін университетке түседі. Оқуға түсуіне ақшаны банкир ағасы Соломон Гейне төлейді. Гейне Бонн университетінде Август Шлегель лекцияларын тыңдады. Содан кейін Геттинген университетіне ауысты. 1825 жылы Геттинген университетінде диссертация қорғап, доктор атағын алады.<ref>Зарубежная литература. С.В.Тураев, И.Б.Дюшен, Г.А.Могилевская, А.А.Тахо-Годи. Москва, Просвещение, 1975</ref> Осы уақыттар ішінде Гейне атақты ақын болып үлгерді. Ол өзінің алғашқы өлеңін Гамбургтегі журналдардың бірінде 20 жасында жариялады. Бір жылдан кейін оның алғашқы өлеңдер жинағы жарық көрді. 1827 жылы Гейненің бүкіл өлеңдерін біріктірген «Өлеңдер кітабы» жарияланды. Сол кездерде «Жолсапар суреттері» кітабының бірінші бөлімі, аз уақыттан соң кітаптың барлық бөлімдері толығымен басылып шығады. Гейне лирик ақын және өткір прозаик ретінде танылды. «Өлең кітабы» 4 бөлімнен тұрады: «Бозбаланың қайғы-қасіреті» (1817-1821); «Лирикалық интермеццо» (1822-1823); «Елге оралу» (1823-1824); «Солтүстік теңіз» (1825-1826). 1824 жылдың күзінде Гейне Гарц бойына жаяу серуенге шығады. Одан алған әсері бойынша жол очерктерін жазады. Германия қалаларына жасаған сапарынан кейін, Англия мен Италияда болып, өзінің жол эпосын жалғастыра береді. Осылайша, 1830 жылы Гейненің «Жолсапар суреттері» атты прозалық кітабы жазылады. 1840 жылдары жарық көрген «Людвиг Берне» (1840) мен «Атта Тролль» (1843) драмалары осыны дәлелдей түседі. Бұл шығармалар ақынның Германиядан шетте жүрген он жылдық өмірінің қорытындысы. «Романсеро» жинағы. Романсеро – романстар кітаптарының испанша атауы. Романс – қысқа лиро-эпостық жырлар, ол балладаның туысы. Гейне осы өлеңдер жинағын романс үлгісінде жазды. Жинақтағы өлеңдердің көбі революция басып жаншылғаннан кейінгі жылдарды суреттейді. Өлеңдерінде өкініш пен түңілу сарыны басым. Жинақ үш бөлімнен тұрады: «Тарих», «Ламентаций», «Еврей мелодиясы». Ақын өз өмірінің соңғы он жылын, өзі айтқандай "кереуеттегі қабірде" өткізеді. Сал ауруы асқына береді. Гейне денсаулығының әлсірегеніне қарамастан өткір мысқылға толы өлеңдерін жаза береді. Генрих Гейне Парижде Лонмарт мазарында жерленді.<ref>Тоқшылықова Г.Б. Шетел әдебиетінің тарихы. Алматы, 2010</ref> Гейне өлеңдерінің негізінде 4000 астам музыкалық шығарма дүниеге келген. [[Шуберт]], [[Шуманн Роберт|Шуман]], [[Мендельсон]], [[Йоханнес Брамс|Брамс]], [[Пётр Ильич Чайковский|Чайковский]] секілді әйгілі композиторлар оның өлеңдеріне ән жазды. 1835 жылы Одақ оның шығармаларының таралуына тыйым салды. Өйткені шығармалары билік басында отырғандарға ұнамады. Оның шығармаларын Германияда фашистер отқа өртеді, солай оның әдеби шығармашылығына тосқауылдар қойылды. Гейне осы қыспақтарға қарамастан, үнемі шығармашылық ізденістер үстінде болды және жаңа өлеңдерін жарыққа шығара берді, сөз өнерінің өрісін кеңейте берді. Гейне өз шығармашылық жолында кездескен кедергілерден қорықпады, қайта солардың арқасында шыңдалып, әдебиетте жаңа шығармашылық бетбұрыстар жасады. Оның туындылары шынайы оқиғаларға толы болды. Генрих Гейне өз заманының әділетсіз қоғамына қатты налыды. Германиядағы саяси тәртіптерді жек көрді. Ол тәртіптердің ұзақ жасамайтынына сенді. Ол өзін «азаттық күрес жолындағы сарбазбын» және «революциялық толқудың дабыл қағушысымын» деп атады. Ол өмірінің соңына дейін әділетсіздікпен күресіп өтті.<ref>История зарубежной литературы ХІХ века. Елизарова М.Е., Гиждеу С.П., Колесников Б.И., Михальская Н.П. Москва, Просвещение, 1972</ref> == Дереккөздер == <references/> ==Дереккөздер== “Қазақ Энциклопедиясы”, 2-том {{wikify}} [[Санат:Германия жазушылары]] [[Санат:1797 жылы туғандар]] [[Санат:1856 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Неміс ақындары]] bet4dmr50sxy8b8zk9ee2ckecc4k2ml 0 41401 3319911 3319186 2024-04-26T11:08:10Z Аскар Альмактум 158246 шығарм. сөзін шығармашылық өңделді wikitext text/x-wiki "'''Шәкен жұлдыздары'''" — халықаралық [[кинофестиваль]]. Алғаш [[2003]] жылы [[Алматы]] қаласында “Шәкен жұлдыздары” продюсерлік орталығының күшімен ұйымдастырылды. [[2004]] жылдан бастап [[Алматы]] қалалық мәдени шаралар бағдарламасына енгізіліп, әкімшіліктің бюджеттік қолдауымен өткізілді. "Шәкен жұлдыздары" кинофестивалінің басты мақсаты — кино өнері арқылы ұлттық рухани дамудың жан-жақтылығына негізделген жаңа әлеуметтік-қоғамдық қауымдастықтың қалыптасуына жағдай жасау. Осындай мақсат аясында жас қазақ кинематографияшылар мамандарының кәсіби-шығармашылық деңгейінің шыңдалуына, әрі олардың түсірген кинотуындыларын фестиваль кезінде көрермен-көпшілікке көрсету арқылы дүниежүзілік кино өнері жетістіктеріне қол жеткізуге талпындыру, ұлттық кино мектебінің шығармашылық дәстүрін сақтай отырып, одан әрі өркендету, қазақ кинорежиссерлері мен актерлерінің шығармашылық еңбегін жан-жақты насихаттау, ұлттық киношеберлері мен озық шет ел әріптестері арасындағы өзара кәсіби-шығарм. байланыстарды нығайту, кинобайқаулардың таңдаушыларымен және жетекші киносыншыларымен кездесулер ұйымдастыру, фестиваль кезінде семинарлар мен шеберлік-сыныптар өткізу, т.б. мәдени іс-шаралар өткізу көзделінеді. [[2005]] жылы "Шәкен жұлдыздары" кинофестивалі Халықар. жастар киносы және дебюттік фильмдер байқауы дәрежесіне көтерілді. [[2003]] — [[2004]] жылдары өткен “"Шәкен жұлдыздарының” алғашқы екі фестивалі кезінде жергілікті көрермендерді ұлттық кино өнерінің (1998 — 2004) 20-дан аса көркем және 50-ге тарта деректі туындыларымен таныстырып, ол “Қазақстан киносы ғасырлар тоғысында” деген девизбен жүргізілді. 2003 — 07 ж. аралығындағы “Ш. ж.” кинофестивалі кезінде ұлттық, сондай-ақ жақын ([[Әзірбайжан]], [[Беларусь]], [[Грузия]], [[Өзбекстан]], [[Қырғызстан]], [[Ресей]], [[Татарстан]]) және алыс ([[АҚШ]], [[Египет]], [[Израиль]], [[Иран]], [[Испания]], [[Латвия]], [[Германия]], [[Литва]], [[Қытай]], [[Түркия]], [[Үндістан]], [[Франция]], [[Чехия]]) шетелдік фильмдер көрсетілімі болды. Қазылар алқасының шешімімен бірқатар кинотуындылары ең үздік көркем (“Үш ағайынды”, реж. С.Апрымов, бас жүлде, 2003; “Қаладан келген қыз”, реж. Р.Әбдірашев, бас жүлде, 2004, Қазақстан; “Шекара”, реж. С.Захаваи, бас жүлде, 2005, Ресей; “Шекара”, реж. М.Алықұлов, бас жүлде, 2006, Қырғызстан) және деректі (“Бейтаныс Назарбаев: бес кездесу”, реж. С.Әзімов пен В.Рерих; “Таусылмайтын махаббат”, реж. С.Әзімов пен Ә.Ерназаров, 2003; “Патетикалық симфония”, реж. В.Тюлькин, 2004, Қазақстан; “Паром жүргізуші”, реж. әрі операторы С.Ю. Литовец, Ресей, Татарстан; “Терезе”, реж. Г.Сыдықова мен Ф.Тұрсынов, Қырғызстан; “Қимыл... Келісім”, реж. Ч.Ф. Расулзаде, Ресей, 2005) фильмдер деп танылып, жоғары жүлделерді иеленді.<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 9 том.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Халықаралық байқаулар]] [[Санат:Кино]] ghu4atm6xxsy7x0pbdru7c4g0sgz1gk 3319917 3319911 2024-04-26T11:17:46Z Аскар Альмактум 158246 реж. дегенді - режиссёр дегенге ауыстырдым wikitext text/x-wiki "'''Шәкен жұлдыздары'''" — халықаралық [[кинофестиваль]]. Алғаш [[2003]] жылы [[Алматы]] қаласында “Шәкен жұлдыздары” продюсерлік орталығының күшімен ұйымдастырылды. [[2004]] жылдан бастап [[Алматы]] қалалық мәдени шаралар бағдарламасына енгізіліп, әкімшіліктің бюджеттік қолдауымен өткізілді. "Шәкен жұлдыздары" кинофестивалінің басты мақсаты — кино өнері арқылы ұлттық рухани дамудың жан-жақтылығына негізделген жаңа әлеуметтік-қоғамдық қауымдастықтың қалыптасуына жағдай жасау. Осындай мақсат аясында жас қазақ кинематографияшылар мамандарының кәсіби-шығармашылық деңгейінің шыңдалуына, әрі олардың түсірген кинотуындыларын фестиваль кезінде көрермен-көпшілікке көрсету арқылы дүниежүзілік кино өнері жетістіктеріне қол жеткізуге талпындыру, ұлттық кино мектебінің шығармашылық дәстүрін сақтай отырып, одан әрі өркендету, қазақ кинорежиссерлері мен актерлерінің шығармашылық еңбегін жан-жақты насихаттау, ұлттық киношеберлері мен озық шет ел әріптестері арасындағы өзара кәсіби-шығарм. байланыстарды нығайту, кинобайқаулардың таңдаушыларымен және жетекші киносыншыларымен кездесулер ұйымдастыру, фестиваль кезінде семинарлар мен шеберлік-сыныптар өткізу, т.б. мәдени іс-шаралар өткізу көзделінеді. [[2005]] жылы "Шәкен жұлдыздары" кинофестивалі Халықар. жастар киносы және дебюттік фильмдер байқауы дәрежесіне көтерілді. [[2003]] — [[2004]] жылдары өткен “"Шәкен жұлдыздарының” алғашқы екі фестивалі кезінде жергілікті көрермендерді ұлттық кино өнерінің (1998 — 2004) 20-дан аса көркем және 50-ге тарта деректі туындыларымен таныстырып, ол “Қазақстан киносы ғасырлар тоғысында” деген девизбен жүргізілді. 2003 — 07 ж. аралығындағы “Шәкен Жұлдыздары” кинофестивалі кезінде ұлттық, сондай-ақ жақын ([[Әзірбайжан]], [[Беларусь]], [[Грузия]], [[Өзбекстан]], [[Қырғызстан]], [[Ресей]], [[Татарстан]]) және алыс ([[АҚШ]], [[Египет]], [[Израиль]], [[Иран]], [[Испания]], [[Латвия]], [[Германия]], [[Литва]], [[Қытай]], [[Түркия]], [[Үндістан]], [[Франция]], [[Чехия]]) шетелдік фильмдер көрсетілімі болды. Қазылар алқасының шешімімен бірқатар кинотуындылары ең үздік көркем (“Үш ағайынды”, режиссёр С.Апрымов, бас жүлде, 2003; “Қаладан келген қыз”, режиссёр Р.Әбдірашев, бас жүлде, 2004, Қазақстан; “Шекара”, режиссёр С.Захаваи, бас жүлде, 2005, Ресей; “Шекара”, режиссёр М.Алықұлов, бас жүлде, 2006, Қырғызстан) және деректі (“Бейтаныс Назарбаев: бес кездесу”, режиссёр С.Әзімов пен В.Рерих; “Таусылмайтын махаббат”, режиссёр С.Әзімов пен Ә.Ерназаров, 2003; “Патетикалық симфония”, режиссёр В.Тюлькин, 2004, Қазақстан; “Паром жүргізуші”, режиссёр әрі операторы С.Ю. Литовец, Ресей, Татарстан; “Терезе”, режиссёр Г.Сыдықова мен Ф.Тұрсынов, Қырғызстан; “Қимыл... Келісім”, режиссёр Ч.Ф. Расулзаде, Ресей, 2005) фильмдер деп танылып, жоғары жүлделерді иеленді.<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 9 том.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Халықаралық байқаулар]] [[Санат:Кино]] llg96032233q8i0001d3hzv7mmid59d 0 41676 3319554 3305381 2024-04-25T14:21:35Z MukhanKirgizbay7 151828 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Біріккен Ұлттар Ұйымының Айналадағы Орта Жөніндегі Бағдарламасы '''ЮНЕП''' ({{lang-en|'''U'''nited '''N'''ations '''E'''nvironment '''P'''rogramme — '''UNEP'''}})''' — [[Бас Ассамблея]]ның [[мемлекет]]тер мен халықаралық бірлестіктердің қоршаған ортаны қорғау мен жақсартуға бағытталған шараларын тиімді жүзеге асыруын қамтамасыз ететін халықаралық ұйым ретінде көмекші органы. Бағдарлама1972 жылы 15 желтоқсанда құрылды, штаб-пәтері Кенияның [[Найроби]] қаласында орналасқан. ЮНЕП-тің ұраны: "Қоршаған орта өркендеу жолында" <ref>{{cite web | url=http://www.unep.org/PDF/UNEPOrganizationProfile.pdf | title=2GOVERNANCE}}</ref> [[БҰҰ]]-ның 1972 ж. 5 — 6 маусымда [[Стокгольм]]де өткен конференциясының кепілдемесіне сай, 1972 ж. 15 желтоқсанда құрылған. ЮНЕП-тің басты органдары — Басқару Кеңесі 3 жыл, Хатшылығы 4 жыл мерзімге сайланады. ЮНЕП-ке 70-ке жуық мемлекет [[мүше]]. Штаб-пәтері — [[Найроби]]де. Басқару Кеңесі қоршаған ортаға байланысты халықаралық ынтымақтастыққа көмектесу және осы саладағы бағдарламаның қызметі мен үйлестірілуін басқаруды жүзеге асырумен, баяндамалар мен шолулар жасаумен, [[дүние жүзі]] бойынша қоршаған ортаның жағдайын үнемі бақылауда ұстаумен, т.б. көптеген шаралармен айналысады. Қоршаған ортаны саласындағы бағдарламалардың қосымша қаржыландыруын жүзеге асыру мақсатында, 1973 ж. 1 қаңтарда ерікті ЮНЕП қоры ашылды. ЮНЕП-тің көптеген биологиялық Конвенциясына Қазақстан Республикасы 1994 ж. қыркүйектен бері мүше. 1994 ж. қазанда [[Париж]]де жасалынған шөлге қарсы күрес Конвенциясына [[Қазақстан]] Республикасы да қол қойды. Қазіргі таңда Қазақстанның ЮНЕП-пен ынтымақтастық шеңберінде: Қоршаған орта қорғау жөніндегі дүниежүзілік қордың (ФГОС) қаржыландыруымен ЮНЕП-тің “[[Каспий]] теңізінің биологиялық сан алуандығы және оның жағалауын қорғау” бағдарламасын жүзеге асыру ісі, ЮНЕП-тің [[Еуропа]]лық аймақтық бюросымен бірге [[Арал]] және Каспий теңіздері жағдайлары жөніндегі халықаралық Конвенция жасау мәселелері қарастырылуда. Қазақстанда ЮНЕП-тің табиғатты қорғау жөніндегі Заңын шығару және экологиялық Заңдарын енгізу жұмыстары жүргізілуде. <ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том</ref> [[File:PNUMA logo.png|PNUMA logo|right|ЮНЕП эмблемасы]] ==Міндеттері== * Қоршаған орта сферасындағы халықаралық қатынастарды жақсарту және лайықты саясат ұсыну. * Қоршаған ортаның жағдайын көрсету. Қоршаған ортаға байланысты ақпаратты жинап, тарату. * Қоршаған ортаның тұрақтылығы туралы аймақтық программаларды дамыту. * Мемлекет дәрежесіндегі қоршаған ортаны өндіруге керекті қуат пен технологиялық қолдаумен жабдықтау. * Халықаралық қоршаған орта заңдарын дамытуға көмектесу. Қоршаған ортаға байланысты тұжырымдама мен құралдарды қолдануға және дамытуға керекті тәжірибелі ақылдармен жеткізіп отыру. <ref>{{cite web | url=www.unep.org/PDF/UNEPOrganizationProfile.pdf | title=UNEP’S RESPONSIBILITIES INCLUDE:}}</ref> == Құрылымы == ЮНЕП-тің құрылымы келесі алты бағыттардан тұрады: # Ерте ескерту және бағалау # Экологиялық саясаттың имплементациясы # Технология, өндіріс және экономика # Аймақтық ынтымақтастық # Қоршаған орта заңы мен Конвенция # Коммуникация мен Әлеуметтік ақпарат <ref>{{Қайнаркөз/аударма|eng|UNEP|6 тамыз 2013 жыл}}</ref> ==Атқарушы директор== [[File:Achim Steiner - World Economic Forum on Latin America 2011.jpg|Achim Steiner - World Economic Forum on Latin America 2011|right|200px]] Қазіргі кезде ЮНЕП-тің атқарушы директоры Ахим Штайнер. 2006 жылы төрт жылға директор болып белгіленді, осылайша Ахим Штайнер ЮНЕП тарихындағы бесінші директор. <ref>{{cite web | url=http://www.unep.org/about/executivedirector/Biography.aspx | title=UNEP Executive Director and Under-Secretary-General of the United Nations}}</ref> ==ЮНЕП-ті басқаратын кеңес мүшелері== ЮНЕП-ті басқаратын кеңес 58 мемлекеттен құрылып, үш-төрт жыл мерзімінде ауысып отырады. * 16 орын [[Африка]] мемлекеттері үшін * 13 орын [[Азия]] мемлекеттері үшін * 6 орын [[Шығыс Еуропа]] мемлекеттері үшін * 10 орын [[Латын Америкасы]] мен [[Кариб]] мемлекеттері үшін * 13 орын [[Батыс Еуропа]] және басқа мемлекеттер үшін <ref>{{cite web | url=www.unep.org/PDF/UNEPOrganizationProfile.pdf| title=2GOVERNANCE}}</ref> ==ЮНЕП әлемде== ЮНЕП жұмысшылары 100-ге жуық мемлекеттерден келеді. Олардың үштен-бірі (шамамен 1000 жұмысшы) Найробиде өмір сүреді және жұмыс жасайды. ЮНЕП-тің кеңселері: * [[Африка]]: [[Найроби]], [[Кения]] * [[Азия]] және [[Тынық мұхиты]]: [[Бангкок]], [[Тайланд]] * [[Еуропа]]: [[Женева]], [[Швейцария]] * [[Латын Америкасы]] мен Кариб бассейні: [[Мехико]], [[Мексика]] * [[Солтүстік Америка]]: [[Вашингтон]] [[Колумбия]] аймағы, [[АҚШ]] * Батыс Азия: [[Манама]], [[Бахрейн]] <ref>{{cite web | url=www.unep.org/PDF/UNEPOrganizationProfile.pdf| title=UNEP AROUND THE WORLD }}</ref> == Дереккөздер == http://www.unep.org/PDF/UNEPOrganizationProfile.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120711013000/http://www.unep.org/PDF/UNEPOrganizationProfile.pdf |date=2012-07-11 }} == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Халықаралық ұйымдар]] [[Санат:Қоғам]] jdiwwedze27xbfh4p569tt6r019bfg3 0 43838 3319907 2251016 2024-04-26T10:42:45Z Берік Раяна 155996 wikitext text/x-wiki [[Сурет:CeratophyllumSubmersum.jpg|thumb|alt=A.|Мүйізжапырақ]] '''Мүйізжапырақ''' (''Ceratophyllum'') - [[мүйізжапырақ тұқымдасы]]на жататын көп жылдық су өсімдігі.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – [[Алматы]], Мектеп, 2002.</ref>Ол бір жылға дейінгі түрде басқа түрлеріне тең мейірімді суда болып табылады. Бұл жасыл, қайшыл су расты, шаралардан түзетілген және азотты қамтылған абили кездеседі. Бұл ботаникалық мүйізшілердің кеңесінен болған кезде көптеген су құнында оны күлденіп, аквариумда көтергендері көп. Мүйізжапырақ жиналғанда, ол кенеттен болымдардан құрылады, осы анархиялық болымдар көптеген тапқырлармен жұмыс істейді. Біреуі оны қыстағанда, мүйіздің мұрмайтын бөлігі бар болып табылады. Бұл арқылы, мүйіздің кескіндігіне, үлгіге, дене топтың аралық құрамына және ағзаның құрылымына тәуелді. Ал, үнемі жиі өзараға қатысты болымдар арасында байланысты жоғары дауысты жағдайда, олар жиі кенеттен сапарланады. Бұл өзара әсерімен айырылған болса да, мүйіздің бәсекеге, ағза өсуіне әсері болады. [[Қазақстан]]да барлық өңірлерге тараған 5 түрі бар. Олар өзен аңғарларында, суы тұщы өзен, көл жағалауларында өседі. Биіктігі ''0,5 – 1,5 м''-дей, тамыры болмайды, су бетінде қалқып жүреді. Сабағы көп бунақты, жіңішке бұтақты келеді. Жапырағы таспа пішінді, бірнеше бөлік болып тілімденген, шоқталып орналасады. Гүлі өте ұсақ, оның ақшыл немесе жасылдау келген гүл серігі болады. Маусым – шілде айларында гүлдеп, тамызда жеміс салады. Жемісі – бір сүйекті жаңғақша. Мүйізжапырақтар қалың өссе, су қоймаларын ластайды, олармен негізінен балықтар мен құстар қоректенеді.<ref>"Қазақ энцклопедиясы - VI"</ref> == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} [[Санат:Мүйізжапырақтар]] [[Санат:Су өсімдіктері]] {{stub}} 099xkm5zghqhwxvs6bnalt5bqcyxexa 0 44063 3319514 2320374 2024-04-25T14:02:22Z MukhanKirgizbay7 151828 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Шынықтыру''' (болатты) ({{lang-ru|Закалка}}) — #[[аустенит]] толық немесе жартылай [[мартенсит]]ке немесе [[бейнит]]ке түрленуін қамтамасыз ететін жағдайларда аустениттеуге және кейіннен салкындатуға негізделген [[термиялық өңдеу]]; #аустенитгенуден және алынған аустенитті толық немесе жарым-жартылай мартенситке бәлкім бейнитке айналдыруды қамтамасыз ететін жағдайда суытудан тұратын термиялық өңдеу. '''Шынықтыру''' – қыздырылған [[материал]]ды баяу салқындату кезінде пайда болатын қажетсіз [[Процесс|процестерге]] жол бермеу немесе қыздырылған материалды күрт салқындату арқылы оның жоғары температурадағы күйін сақтауды жүзеге асыру үшін жүргізілетін термиялық өңдеу. Ол заттың төменгі [[температура]]дағы тепе-теңдік күйі мен жоғары температурадағы тепе-теңдік күйі арасында айырмашылық болған жағдайда орындалады. Шынықтыру салқындатудың нақты жылдамдығы заттағы қажетсіз [[Процесс|процестерді]] болдырмауға жеткілікті жағдайда ғана тиімді. Шынықтыру нәтижесінде затта түзілген құрылым тек салыстырмалы күйде болады, ал қыздырғанда ол құрылым неғұрлым орнықты күйге ауысады. Көптеген заттарды табиғи жағдайда не арнайы [[технология]]лық әдістермен ([[Металдар|металл]], олардың қорытпасы, шыны, т.б.) Шынықтыруға болады. Шынықтыру тәсілімен өңделетін материалдардың ішінде болат ерекше орын алады.<ref>Полиграфия, өлшеу техникасы, ағаш өңдеу жабдықтары және металл өңдеу техникасы мен технологиясы: Қазақша-орысша терминдердің түсіндірме сөздігі.</ref> Қасиеттері алдын ала белгіленген [[Металдар|металды]] (әсіресе [[болат]]ты) алу үшін термиялық өңдеу тәсілі пайдаланылады. Қыздыру ерекшеліктеріне орай шынықтырудың толық және толық емес шынықтыру деп аталатын түрлері бар. Толық шынықтыру кезінде болат аустениттік сызықтан жоғары температурада қыздырылып, соңынан тез салқындатылады, яғни болат толығымен аустениттік күйге ауысады. Толық емес шынықтыру кезінде металл феррит пен цементиттің ыдырау темп-расынан жоғары температурада қыздырылады. Салқындатқанда қыздыру кезінде балқымай (ерімей) қалған үстеме фазалар (феррит не цементит және күрделі карбидтер) сақталып қалады. Салқындату ерекшеліктеріне қарай шынықтыру [[изотермия]]лық шынықтыру және сатылы шынықтыру, т.б. болып ажыратылады. Болатты изотермалық шынықтыру үшін, оны аустенит (толық шынықтыру) немесе цементит (толық емес шынықтыру) сызықтарынан жоғары температурада қыздырып, [[феррит-цементит сызықтары]]нан төмен температураға дейін лезде салқындатады. Содан кейін [[аустенит]] басқа құрылымдық түрлерге (перлит, бейнит) ауысқанша тұрақты [[температура]] ұсталады. Осының нәтижесінде болаттың кейбір қасиеттері (қаттылығы, беріктігі) артады. Сатылы шынықтыру кезінде болат мартенситтік түрленуге дейін лезде салқындатылып, оның кез келген қалыңдығында температурада бірдей болғанша теңестіріледі. Соңынан мартенситтік құрылым түзілгенге дейін баяу суытылады. Шынықтырылған металл морт келеді. Сондықтан ол шынықтырудан кейін жасытылады. Жасытылған болаттың қаттылығы сақталады, сонымен бірге оның пластикалылығы жоғары болады. Мұндай болаттар техникада кеңінен пайдаланылады. Таза [[металдар]] мен [[бір фазалы қорытпалар]]дың және сұйықтардың [[физика-механикалық қасиеттері]]н өзгерту мақсатында оларды шынықтыруға болады. ==Түрлері== #Aғыншамен шынықтыру(Закалка струями) — сұықтың (дағдылы жағдайда судың) ағынымен суытып шынықтыру. #Aуада шынықтыру (Закалка на воздухе) — тынық ауада суытумен шынықтыру. #Aустенитке шынықтыру (Закалка на аустенит) — жоғарғы температураға дейін қыздырудан, содан кейін біркелкі шыныққан аустениттің құрылымын бөлме температурасында сақтауға жеткілікті жылдамдықпен суытудан тұратын термиялық өңдеу. #Бейнитке шынықтыру (Закалка на бейнит) — болаттың құрылымында бейнит пайда болуға өкелетін шынықтыру. #[[Деформация]] температурасынан шынықтыру (Закалка от температуры деформации) — аралық суытусыз және қайталап қыздырусыз ыстықтай металды қысыммен өңдегеннен кейін шынықтыру. #Жалынды шынықтыру (Закалка пламенная) — жалынды пеште металды қыздырып шынықтыру. #Импульстік қыздырумен шынықтыру, импульстік шынықтыру (Закалка с импульсным нагревом, импульсная закалка) — жоғарғы тығыздықты энергияны қысқа мерзіммен беріп, дағдылы аустенизация температурасынан жоғары температураға дейін қыздырып, уақытша аустенизациялауға жетіп, өздігінен шынықтыру. #Индукциялы шынықтыру (Закалка индукционная) — индукциялық пеште металды қыздырып шынықтыру. #Қорғасын ваннасында шынықтыру (Закалка в свинцовой ванне) — балқытылған қорғасынның ішінде суыту арқылы шынықтыру. #Қатты ерітіндіге шынықтыру (Закалка на твердый раствор) — түрақты қатты [[ерітінді]] алу үшін белгілі температураға дейін қыздырудан, содан кейін біркелкі шыныққан қатты ерітіндінің құрьшымын бөлме температурасында сақтауға жеткілікті жылдамдықпен суытудан түратын қорытпаларды термиялық ондеу. #Лазерлік сәулемен қыздырып шынықтыру, лазерлік шынықтыру (Закалка с нагревом лазерным лучом, лазерная закалка) — үздіксіз немесе импульстік лазерлік сөулемен металды (бүйымды) қыздырып шынықтыру. #Майда шынықтыру (Закалка в масле) — майдың ішінде суыту арқылы шынықтыру. #Мартенситке шынықтыру (Закалка на мартенсит) — болат және қорытпа құрылымында мартенситгің пайда болуына алып келетін шынықтыру.темірқорамда шынықтыру (Закалка в кокиле) — метаддан жасалған суық темірқорамда шынықтыру. #Тұзды ваннада шынықтыру (Закалка в соляной ванне) — тұзды балқытпада суыту арқылы шынықтыру. ==Шынықтыру уақыты== Шынықтыру уақыты (Время закалки) — металды (бүйымның) шынықтыруға салатын уақыт. ==Шынықтырылған қабат== Шынықтырылған қабат (Слой закаленный) — шынықтыру жүргізілген металдың (бұйымның) беткі қабаты. ==Шынықтыру майы == Шынықтыру майы (Закалочное масло) — шынықтырғаңда суыту ортасы ретінде қолданылатын май.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]],9 т.</ref> ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:Метал өңдеу]] c5q12xyo2b08kso6laof98mw7r1nb4j 3319516 3319514 2024-04-25T14:03:34Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/MukhanKirgizbay7|MukhanKirgizbay7]] ([[User talk:MukhanKirgizbay7|т]]) өңдемелерінен [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Шынықтыру''' (болатты) ({{lang-ru|Закалка}}) — #[[аустенит]] толық немесе жартылай [[мартенсит]]ке немесе [[бейнит]]ке түрленуін қамтамасыз ететін жағдайларда аустениттеуге және кейіннен салкындатуға негізделген термиялық өңдеу; #аустенитгенуден және алынған аустенитті толық немесе жарым-жартылай мартенситке бәлкім бейнитке айналдыруды қамтамасыз ететін жағдайда суытудан тұратын термиялық өңдеу. '''Шынықтыру''' – қыздырылған [[материал]]ды баяу салқындату кезінде пайда болатын қажетсіз [[Процесс|процестерге]] жол бермеу немесе қыздырылған материалды күрт салқындату арқылы оның жоғары температурадағы күйін сақтауды жүзеге асыру үшін жүргізілетін термиялық өңдеу. Ол заттың төменгі [[температура]]дағы тепе-теңдік күйі мен жоғары температурадағы тепе-теңдік күйі арасында айырмашылық болған жағдайда орындалады. Шынықтыру салқындатудың нақты жылдамдығы заттағы қажетсіз [[Процесс|процестерді]] болдырмауға жеткілікті жағдайда ғана тиімді. Шынықтыру нәтижесінде затта түзілген құрылым тек салыстырмалы күйде болады, ал қыздырғанда ол құрылым неғұрлым орнықты күйге ауысады. Көптеген заттарды табиғи жағдайда не арнайы [[технология]]лық әдістермен ([[Металдар|металл]], олардың қорытпасы, шыны, т.б.) Шынықтыруға болады. Шынықтыру тәсілімен өңделетін материалдардың ішінде болат ерекше орын алады.<ref>Полиграфия, өлшеу техникасы, ағаш өңдеу жабдықтары және металл өңдеу техникасы мен технологиясы: Қазақша-орысша терминдердің түсіндірме сөздігі.</ref> Қасиеттері алдын ала белгіленген [[Металдар|металды]] (әсіресе [[болат]]ты) алу үшін термиялық өңдеу тәсілі пайдаланылады. Қыздыру ерекшеліктеріне орай шынықтырудың толық және толық емес шынықтыру деп аталатын түрлері бар. Толық шынықтыру кезінде болат аустениттік сызықтан жоғары температурада қыздырылып, соңынан тез салқындатылады, яғни болат толығымен аустениттік күйге ауысады. Толық емес шынықтыру кезінде металл феррит пен цементиттің ыдырау темп-расынан жоғары температурада қыздырылады. Салқындатқанда қыздыру кезінде балқымай (ерімей) қалған үстеме фазалар (феррит не цементит және күрделі карбидтер) сақталып қалады. Салқындату ерекшеліктеріне қарай шынықтыру [[изотермия]]лық шынықтыру және сатылы шынықтыру, т.б. болып ажыратылады. Болатты изотермалық шынықтыру үшін, оны аустенит (толық шынықтыру) немесе цементит (толық емес шынықтыру) сызықтарынан жоғары температурада қыздырып, [[феррит-цементит сызықтары]]нан төмен температураға дейін лезде салқындатады. Содан кейін [[аустенит]] басқа құрылымдық түрлерге (перлит, бейнит) ауысқанша тұрақты [[температура]] ұсталады. Осының нәтижесінде болаттың кейбір қасиеттері (қаттылығы, беріктігі) артады. Сатылы шынықтыру кезінде болат мартенситтік түрленуге дейін лезде салқындатылып, оның кез келген қалыңдығында температурада бірдей болғанша теңестіріледі. Соңынан мартенситтік құрылым түзілгенге дейін баяу суытылады. Шынықтырылған металл морт келеді. Сондықтан ол шынықтырудан кейін жасытылады. Жасытылған болаттың қаттылығы сақталады, сонымен бірге оның пластикалылығы жоғары болады. Мұндай болаттар техникада кеңінен пайдаланылады. Таза [[металдар]] мен [[бір фазалы қорытпалар]]дың және сұйықтардың [[физика-механикалық қасиеттері]]н өзгерту мақсатында оларды шынықтыруға болады. ==Түрлері== #Aғыншамен шынықтыру(Закалка струями) — сұықтың (дағдылы жағдайда судың) ағынымен суытып шынықтыру. #Aуада шынықтыру (Закалка на воздухе) — тынық ауада суытумен шынықтыру. #Aустенитке шынықтыру (Закалка на аустенит) — жоғарғы температураға дейін қыздырудан, содан кейін біркелкі шыныққан аустениттің құрылымын бөлме температурасында сақтауға жеткілікті жылдамдықпен суытудан тұратын термиялық өңдеу. #Бейнитке шынықтыру (Закалка на бейнит) — болаттың құрылымында бейнит пайда болуға өкелетін шынықтыру. #Деформация температурасынан шынықтыру (Закалка от температуры деформации) — аралық суытусыз және қайталап қыздырусыз ыстықтай металды қысыммен өңдегеннен кейін шынықтыру. #Жалынды шынықтыру (Закалка пламенная) — жалынды пеште металды қыздырып шынықтыру. #Импульстік қыздырумен шынықтыру, импульстік шынықтыру (Закалка с импульсным нагревом, импульсная закалка) — жоғарғы тығыздықты энергияны қысқа мерзіммен беріп, дағдылы аустенизация температурасынан жоғары температураға дейін қыздырып, уақытша аустенизациялауға жетіп, өздігінен шынықтыру. #Индукциялы шынықтыру (Закалка индукционная) — индукциялық пеште металды қыздырып шынықтыру. #Қорғасын ваннасында шынықтыру (Закалка в свинцовой ванне) — балқытылған қорғасынның ішінде суыту арқылы шынықтыру. #Қатты ерітіндіге шынықтыру (Закалка на твердый раствор) — түрақты қатты ерітінді алу үшін белгілі температураға дейін қыздырудан, содан кейін біркелкі шыныққан қатты ерітіндінің құрьшымын бөлме температурасында сақтауға жеткілікті жылдамдықпен суытудан түратын қорытпаларды термиялық ондеу. #Лазерлік сәулемен қыздырып шынықтыру, лазерлік шынықтыру (Закалка с нагревом лазерным лучом, лазерная закалка) — үздіксіз немесе импульстік лазерлік сөулемен металды (бүйымды) қыздырып шынықтыру. #Майда шынықтыру (Закалка в масле) — майдың ішінде суыту арқылы шынықтыру. #Мартенситке шынықтыру (Закалка на мартенсит) — болат және қорытпа құрылымында мартенситгің пайда болуына алып келетін шынықтыру.темірқорамда шынықтыру (Закалка в кокиле) — метаддан жасалған суық темірқорамда шынықтыру. #Тұзды ваннада шынықтыру (Закалка в соляной ванне) — тұзды балқытпада суыту арқылы шынықтыру. ==Шынықтыру уақыты== Шынықтыру уақыты (Время закалки) — металды (бүйымның) шынықтыруға салатын уақыт. ==Шынықтырылған қабат== Шынықтырылған қабат (Слой закаленный) — шынықтыру жүргізілген металдың (бұйымның) беткі қабаты. ==Шынықтыру майы == Шынықтыру майы (Закалочное масло) — шынықтырғаңда суыту ортасы ретінде қолданылатын май.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]],9 т.</ref> ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:Метал өңдеу]] 18cy9ji38sll9zq99cs3f0xmbrwit5j 0 45087 3319651 3317137 2024-04-25T20:41:51Z Берік Раяна 155996 Орфографиялық қатені өңдедім. Сілтемелер қостым wikitext text/x-wiki [[Сурет:Camaleon_comun.jpg‎|right|thumb|нобай|оңға]] [[Сурет:Panther Chameleon (Furcifer pardalis).jpg|нобай|оңға|Пантералық хамелеон]] '''Хамелеон''' (''Chamaeleontіdae''), құбылғы — [[кесірткелер]] отряд тармағының тұқымдасы, ағаш өмір салтына бейімделген. Хамелеондар негізінен [[Африка]]да және [[Мадагаскар]] [[Арал|<nowiki/>]]аралында, кейбір түрлері [[Азия]]ның оңтүстік пен батыс аумақтарында , 1 түрі Батыс [[Еуропа]]ның оңтүстігінде кездеседі. 4 туысы, 90-ға жуық түрі белгілі. Дене тұрқы 60 сантиметрдей, араларында ұзындығы 3-5 сантиметрдей ұсақ түрлері де кездеседі. Денесі екі бүйірінен қысыңқы, жон арқасында ұзына бойы орналасқан, үшкірленіп келген қыры бар. Хамелеондардың денесінің көлемі ұлғайып, ісінуі олардың өкпелеріндегі тұйық өскіндер түріндегі ауа қапшықтарына байланысты. Басында өте көп мүйізді және терілі өсінділері бар. Аяқтары едәуір ұзын, ағаш басында өрмелеп жүруге бейімделген. Саусақтары бір-бірімен тұтаса келіп, екеуі алға, екеуі артқа қарай иілген, қысқаш тәрізді. Ширатылған ұзын құйрықтары бұтақтарды орап ұстауға ыңғайлы. Көзінің айналасындағы тұтасып, алға қарай дөңестеліп тұратын, қалың терілі қабақтарының сырты ұсақ қабыршақтармен қапталған. Көздері бір-біріне тәуелсіз, әр түрлі бағытта қозғала алады. Бұл ерекшелігі олардың көру аймағын кеңейтуге мүмкіндік береді. Хамелеондардың терісіндегі өте көп пигментті клеткалар жарықтың, температураның, кенеттен болған тітіргендіргіштердің әсерінен өзгеріп, терісі түрлі түске боялады. Осы қасиетіне байланысты қазақтар құбылғы деп атайды. Аз қозғалады. Қорегін ұзын (ұзындығы 50 сантиметрдей), ұшы жалпақ тілдерін өте тез жылдамдықпен лақтырып жіберіп аулайды. Негізінен омыртқасыздармен қоректенеді, ірі түрлері ұсақ құстар мен кесірткелерді де жейді. Хамелеонның көпшілігі жұмыртқалайды, 35-тей жұмыртқа салады, араларында тірі туатын түрлері де бар. Хамелеондардың кейбір түрінің саны аз, сондықтан қорғауды қажет етеді. Хамелеон – бұл [[Бауырымен жорғалаушылар|бауырымен жорғалаушылар классына]] байланысты Солтүстік Африка, Оңтүстік Испания, Үндістан, және ыстық, құрғақ климатты бірнеше басқа жерлерде өмір сүреді. Хамелеон негізінен қоршаған түсіне сәйкес түсін өзгертумен, ғажайып қабілеті арқасында белгілі. Бұл бүкіл денеңізге теріде арнайы пигменттік жасушаларының кеңейгенінен немесе қысқарғанынан туады. Мұндай бейімделу және қорғаныс механизмі жыртқыштар шабуылдарынан хамелеонді тамаша қорғайды. Хамелеон түсі қоршаған ортаның температурасы өзгергенде, үрей билегенде өзгереді.Екінші белгісі хамелеон көздері бір-бірінен тәуелсіз 180° бұрыла алады. ==Дене түсінің өзгеруі== Барлық хамелеондарға тән дененің түсі мен үлгісін өзгерту қабілеті кеңінен танымал. Түсінің өзгеруі терінің құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты. Терінің сыртқы талшықты және терең қабатында ерекше тармақталған жасушалар – құрамында әртүрлі пигменттердің дәндері бар хроматофорлар бар: қара, қою қоңыр, қызыл және сары. Хроматофорлар процестерінің жиырылуымен пигменттердің түйіршіктері қайта бөлінеді және олардың ең жоғары концентрациясы жасушалардың ортасына түседі, ал кесіртке терісінің өзі ақшыл немесе сары түске ие болады. Терінің талшықты қабатында қара пигмент шоғырланған кезде, ол сәйкесінше қара түске ие болады. Екі қабаттың пигменттерінің комбинациясы әртүрлі түсті реңктердің пайда болуына әкеледі. Жасыл түстер гуанин кристалдары бар терінің беткі қабатында жарық сәулелерінің сынуы нәтижесінде қосымша пайда болады. Осы ерекшеліктердің нәтижесінде хамелеондардың түсі ақшыл және қызғылт сарыдан сары және жасылдан күлгінге, содан кейін толығымен қара немесе қою қоңырға дейін тез өзгеруі мүмкін. Бұл түстің өзгеруі жануардың бүкіл денесінде де, оның жекелеген аймақтарында да әртүрлі жолақтар мен дақтардың пайда болуымен және жоғалуымен бірге жүруі мүмкін. Хамелеондардың дене түсінің бұл өзгерістері сыртқы тітіркендіргіштердің де әсерінен болады - температура, жарық және ылғалдылық, сондай-ақ аштық, шөлдеу, қорқыныш, тітіркену және т.б. Түс өзгерістері хамелеон түрге тән басым тіршілік ету ортасына байланысты. Хамелеондар күндізгі болып табылады, өйткені олар ұйықтағанда терісінің түсін басқара алмайды, бозарып, жыртқыштарға көрінеді. Көбінесе түс өзгерістерін жауды қорқытуға бағытталған қауіп дисплейімен біріктіруге болады. Түсінің тез өзгеруі аталықтардың көбею кезеңінде де байқалады. Дәстүр бойынша хамелеондар айналасындағы өсімдіктерге еліктеу үшін дене түсін өзгертеді деп есептелді. Солтүстік Африкада тұратын ала-түсті таулы хамелеонды (Брадиподион тұқымы) зерттей отырып, ғалымдар хамелеондар түсі өзгеруін ең алдымен жыртқыштардан қорғану үшін емес, өз түрінің өкілдерімен байланысу үшін пайдаланады деген қорытындыға келді. [[Санат:Құбылғылар]] nxwo951vv6bpjsmg9aafiqhpjqo0u9q 3319811 3319651 2024-04-26T08:50:09Z Nurtenge 93712 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Camaleon_comun.jpg‎|right|thumb|нобай|оңға]] [[Сурет:Panther Chameleon (Furcifer pardalis).jpg|нобай|оңға|Пантералық хамелеон]] '''Хамелеон''' (''Chamaeleontіdae''), құбылғы — [[кесірткелер]] отряд тармағының тұқымдасы, ағаш өмір салтына бейімделген. Хамелеондар негізінен [[Африка]]да және [[Мадагаскар]] [[арал]]ында, кейбір түрлері [[Азия]]ның оңтүстік пен батыс аумақтарында , 1 түрі Батыс [[Еуропа]]ның оңтүстігінде кездеседі. 4 туысы, 90-ға жуық түрі белгілі. Дене тұрқы 60 сантиметрдей, араларында ұзындығы 3-5 сантиметрдей ұсақ түрлері де кездеседі. Денесі екі бүйірінен қысыңқы, жон арқасында ұзына бойы орналасқан, үшкірленіп келген қыры бар. Хамелеондардың денесінің көлемі ұлғайып, ісінуі олардың өкпелеріндегі тұйық өскіндер түріндегі ауа қапшықтарына байланысты. Басында өте көп мүйізді және терілі өсінділері бар. Аяқтары едәуір ұзын, ағаш басында өрмелеп жүруге бейімделген. Саусақтары бір-бірімен тұтаса келіп, екеуі алға, екеуі артқа қарай иілген, қысқаш тәрізді. Ширатылған ұзын құйрықтары бұтақтарды орап ұстауға ыңғайлы. Көзінің айналасындағы тұтасып, алға қарай дөңестеліп тұратын, қалың терілі қабақтарының сырты ұсақ қабыршақтармен қапталған. Көздері бір-біріне тәуелсіз, әр түрлі бағытта қозғала алады. Бұл ерекшелігі олардың көру аймағын кеңейтуге мүмкіндік береді. Хамелеондардың терісіндегі өте көп пигментті клеткалар жарықтың, температураның, кенеттен болған тітіргендіргіштердің әсерінен өзгеріп, терісі түрлі түске боялады. Осы қасиетіне байланысты қазақтар құбылғы деп атайды. Аз қозғалады. Қорегін ұзын (ұзындығы 50 сантиметрдей), ұшы жалпақ тілдерін өте тез жылдамдықпен лақтырып жіберіп аулайды. Негізінен омыртқасыздармен қоректенеді, ірі түрлері ұсақ құстар мен кесірткелерді де жейді. Хамелеонның көпшілігі жұмыртқалайды, 35-тей жұмыртқа салады, араларында тірі туатын түрлері де бар. Хамелеондардың кейбір түрінің саны аз, сондықтан қорғауды қажет етеді. Хамелеон – бұл [[Бауырымен жорғалаушылар|бауырымен жорғалаушылар классына]] байланысты Солтүстік Африка, Оңтүстік Испания, Үндістан, және ыстық, құрғақ климатты бірнеше басқа жерлерде өмір сүреді. Хамелеон негізінен қоршаған түсіне сәйкес түсін өзгертумен, ғажайып қабілеті арқасында белгілі. Бұл бүкіл денеңізге теріде арнайы пигменттік жасушаларының кеңейгенінен немесе қысқарғанынан туады. Мұндай бейімделу және қорғаныс механизмі жыртқыштар шабуылдарынан хамелеонді тамаша қорғайды. Хамелеон түсі қоршаған ортаның температурасы өзгергенде, үрей билегенде өзгереді.Екінші белгісі хамелеон көздері бір-бірінен тәуелсіз 180° бұрыла алады. ==Дене түсінің өзгеруі== Барлық хамелеондарға тән дененің түсі мен үлгісін өзгерту қабілеті кеңінен танымал. Түсінің өзгеруі терінің құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты. Терінің сыртқы талшықты және терең қабатында ерекше тармақталған жасушалар – құрамында әртүрлі пигменттердің дәндері бар хроматофорлар бар: қара, қою қоңыр, қызыл және сары. Хроматофорлар процестерінің жиырылуымен пигменттердің түйіршіктері қайта бөлінеді және олардың ең жоғары концентрациясы жасушалардың ортасына түседі, ал кесіртке терісінің өзі ақшыл немесе сары түске ие болады. Терінің талшықты қабатында қара пигмент шоғырланған кезде, ол сәйкесінше қара түске ие болады. Екі қабаттың пигменттерінің комбинациясы әртүрлі түсті реңктердің пайда болуына әкеледі. Жасыл түстер гуанин кристалдары бар терінің беткі қабатында жарық сәулелерінің сынуы нәтижесінде қосымша пайда болады. Осы ерекшеліктердің нәтижесінде хамелеондардың түсі ақшыл және қызғылт сарыдан сары және жасылдан күлгінге, содан кейін толығымен қара немесе қою қоңырға дейін тез өзгеруі мүмкін. Бұл түстің өзгеруі жануардың бүкіл денесінде де, оның жекелеген аймақтарында да әртүрлі жолақтар мен дақтардың пайда болуымен және жоғалуымен бірге жүруі мүмкін. Хамелеондардың дене түсінің бұл өзгерістері сыртқы тітіркендіргіштердің де әсерінен болады - температура, жарық және ылғалдылық, сондай-ақ аштық, шөлдеу, қорқыныш, тітіркену және т.б. Түс өзгерістері хамелеон түрге тән басым тіршілік ету ортасына байланысты. Хамелеондар күндізгі болып табылады, өйткені олар ұйықтағанда терісінің түсін басқара алмайды, бозарып, жыртқыштарға көрінеді. Көбінесе түс өзгерістерін жауды қорқытуға бағытталған қауіп дисплейімен біріктіруге болады. Түсінің тез өзгеруі аталықтардың көбею кезеңінде де байқалады. Дәстүр бойынша хамелеондар айналасындағы өсімдіктерге еліктеу үшін дене түсін өзгертеді деп есептелді. Солтүстік Африкада тұратын ала-түсті таулы хамелеонды (Брадиподион тұқымы) зерттей отырып, ғалымдар хамелеондар түсі өзгеруін ең алдымен жыртқыштардан қорғану үшін емес, өз түрінің өкілдерімен байланысу үшін пайдаланады деген қорытындыға келді. [[Санат:Құбылғылар]] rn3zjthvint1wyvp22bcuxjat2w7hs6 0 48187 3319549 3206043 2024-04-25T14:19:50Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Нигер Республикасы |Шынайы атауы = {{lang-fr|République du Niger}} |Септік = Нигер |Елтаңба = Coat of Arms of Niger.svg |Байрақ = |Ұраны = Fraternité, travail, progrès |Әнұранның аты = La Nigérienne |Аудио = |lat_dir = N |lat_deg = 17|lat_min = 26 |lat_sec = 0 |lon_dir = E |lon_deg = 9|lon_min = 22 |lon_sec = 0 |region = NE |CoordScale = 8000000 |Картада = Location Niger AU Africa.svg |карта тақырыбы = |Картада2 = |Үкімет түрі = [[Президенттік республика]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = [[3 тамыз]] [[1960 жыл]] |Тәуелсіздігін алды = [[Франция]]дан |Тілі = [[француз тілі]] |Мемлекеттік діні = |Астанасы = [[Ниамей]] |Ірі қалалары = Ниамей, [[Зиндер (қала)|Зиндер]], [[Маради]] |Басшы қызметі = [[Нигер елбасылар тізімі|Президенті]]<br />[[Нигер премьер-министрлер тізімі|Премьер-министрі]] |Басшылары = [[Мохамед Базум]]<br />[[Ахмуду Махамаду]] |Жер аумағы = 1 267 000 |Жер аумағы бойынша орны = 21-ші |Судың үлесі = 0,02 |Этнохороним = |Жұрты = 20 672 987 |Халық саны бойынша орны = 61-ші |Сарап жылы = 2016 |Санақ бойынша халық саны = 17 138 707 |Санақ жылы = 2012 |Халық тығыздығы = 12,1 |Тығыздық бойынша орны = |ЖІӨ = |ЖІӨ сараптаған жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = 23,475&nbsp;млрд.<ref name="imf">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=81&pr.y=10&sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=692&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Report for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP)|publisher=IMF|accessdate=14 November 2018}}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2018 |ЖІӨ (АҚТ) орны = 140-шы |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 1,213<ref name="IMF 2017">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=55&pr1.y=9&c=512%2C946%2C914%2C137%2C612%2C546%2C614%2C962%2C311%2C674%2C213%2C676%2C911%2C548%2C193%2C556%2C122%2C678%2C912%2C181%2C313%2C867%2C419%2C682%2C513%2C684%2C316%2C273%2C913%2C868%2C124%2C921%2C339%2C948%2C638%2C943%2C514%2C686%2C218%2C688%2C963%2C518%2C616%2C728%2C223%2C836%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C142%2C156%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C359%2C960%2C453%2C423%2C968%2C935%2C922%2C128%2C714%2C611%2C862%2C321%2C135%2C243%2C716%2C248%2C456%2C469%2C722%2C253%2C942%2C642%2C718%2C643%2C724%2C939%2C576%2C644%2C936%2C819%2C961%2C172%2C813%2C132%2C726%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C734%2C336%2C144%2C263%2C146%2C268%2C463%2C532%2C528%2C944%2C923%2C176%2C738%2C534%2C578%2C536%2C537%2C429%2C742%2C433%2C866%2C178%2C369%2C436%2C744%2C136%2C186%2C343%2C925%2C158%2C869%2C439%2C746%2C916%2C926%2C664%2C466%2C826%2C112%2C542%2C111%2C967%2C298%2C443%2C927%2C917%2C846%2C544%2C299%2C941%2C582%2C446%2C474%2C666%2C754%2C668%2C698%2C672&s=PPPPC&grp=0&a= World Economic Outlook Database, January 2018], [http://www.imf.org/external/ns/cs.aspx?id=28 International Monetary Fund]. Database updated on 12 April 2017. Accessed on 21 April 2017.</ref> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = 183-ші |ЖІӨ (номинал) = 9,869&nbsp;млрд.<ref name="GDP IMF">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=81&pr.y=10&sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=692&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=World Economic Outlook Database. Report for Selected Countries and Subjects|last=|first=|date=17 April 2018|website=|publisher=International Monetary Fund|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2018 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны = 136-шы |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 510<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=62&pr.y=9&sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C946%2C914%2C137%2C612%2C546%2C614%2C962%2C311%2C674%2C213%2C676%2C911%2C548%2C193%2C556%2C122%2C678%2C912%2C181%2C313%2C867%2C419%2C682%2C513%2C684%2C316%2C273%2C913%2C868%2C124%2C921%2C339%2C948%2C638%2C943%2C514%2C686%2C218%2C688%2C963%2C518%2C616%2C728%2C223%2C836%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C142%2C156%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C359%2C960%2C453%2C423%2C968%2C935%2C922%2C128%2C714%2C611%2C862%2C321%2C135%2C243%2C716%2C248%2C456%2C469%2C722%2C253%2C942%2C642%2C718%2C643%2C724%2C939%2C576%2C644%2C936%2C819%2C961%2C172%2C813%2C132%2C726%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C734%2C336%2C144%2C263%2C146%2C268%2C463%2C532%2C528%2C944%2C923%2C176%2C738%2C534%2C578%2C536%2C537%2C429%2C742%2C433%2C866%2C178%2C369%2C436%2C744%2C136%2C186%2C343%2C925%2C158%2C869%2C439%2C746%2C916%2C926%2C664%2C466%2C826%2C112%2C542%2C111%2C967%2C298%2C443%2C927%2C917%2C846%2C544%2C299%2C941%2C582%2C446%2C474%2C666%2C754%2C668%2C698%2C672&s=NGDPDPC&grp=0&a= World Economic Outlook Database, April 2018], International Monetary Fund. Accessed on 17 April 2018.</ref> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = 179-шы |АДИ = {{өсім}} 0,354<ref>/http://hdr.undp.org/en/2018-update {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181118122652/http://hdr.undp.org/en/2018-update |date=2018-11-18 }}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2018 |АДИ бойынша орны = 189-шы |АДИ деңгейі = <span style="color:#e0584e">төмен</span> |Әуе компаниясы = |Валютасы = КФА франкы |Интернет үйшігі = [[.ne]] |ISO = |Телефон коды = 227 |Уақыт белдеуі = |Түсініктемелер = }} '''Нигер''' ({{lang-fr|Niger}} {{Audio-IPA|Fr-Niger.ogg|[niˈʒɛʁ]}}), ресми — '''Нигер Республикасы''' ({{lang-fr|République du Niger}}) — [[Батыс Африка]]дағы мемлекет. Жер аумағы – 1267 мың км². Халқы 10,1 млн. (2000). Жергілікті тұрғындары хаусалар 4,2 млн., джерма 2,3 млн., фульбелер 1,3 млн-ға жуық, туарегтер 900 мың, канурилер 800 мың. Олардан басқа тубулер, сонгаилар, гурмалар қоныстанған. Елде 50 мың сириялықтар, ливандықтар, француздар бар. Астанасы – [[Ниамей|Ниамей қ]]<nowiki/>аласы Әкімшілік жағынан 7 департаментке, 33 округке бөлінеді. Ресми тілі – француз тілі. Халқының 80%-ы мұсылман-сүнниттер, 1%-ы христиандар, қалғандары жергілікті наным-сенімдерді ұстанады. 1989 жылы қабылданған конституциясы бойынша мемлекет басшысы – президент. Жоғарғы заң шығарушы органы – ұлттық жиылыс. Жоғарғы атқарушы органы – үкімет. Ақша бірлігі – [[Африка]] қаржы қауымдастығының франкі. Ұлттық мейрамы 18 желтоқсан – Республика күні (1958), [[БҰҰ|БҰҰ-ның]], Африка Бірлік Ұйымының (ОАЕ) мүшесі. == Жер бедері == [[Сурет:Niger sat.png|thumb|alt=A.|Нигер жері]] Нигер аумағының көпшілік бөлігін [[Сахара]] (биікт. 200 – 500 м), орталық бөлігін Аир үстірті (биіктігі 800 метрге дейін), оңтүстік-шығысын [[Чад көлі]] қазаншұңқырының солтүстік-батыс бөлігі, оңтүстік-батысын Нигер өзенінің орта ағысы бойындағы аңғарлар алып жатыр. Пайдалы қазбалары – уран кентасы, қалайы, вольфрам, ниобий, темір кентасы, ас тұзы. Климаты – шөлді тропиктік және субэкваторлық. Жыл бойғы орташа температура 20 – 34ӘС. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 100 мм (солтүстік-шығысында), 600 – 800 мм (оңтүстік-батысында). Ірі өзендері – Нигер, Комадугу – Йобе. Чад көлінің едәуір бөлігі Нигерге қарайды. Жері негізінен қызыл қоңыр, қызғылт топырақты. Елдің оңтүстік және оңтүстік-батыс шетінде саванна, қараған, баобаб, пальма, солтүстігінде астық тұқымдастар аралас бұталы өсімдіктер өседі. [[Арыстан]], [[піл]], [[буйвол]], [[керік]], [[шибөрі]], [[қорқау қасқыр]], т.б. кездеседі. === Пайдалы қазбалар === Пайдалы қазбалардың негізгі кен орындары Каламус және Липтако үстірттеріндегі кристалды жыныстардың шығысында, сондай-ақ елдің орталығы мен шығысындағы шөгінді жыныстарда кездеседі. Елдің басты байлығы-уран кені, оның қоры бойынша Нигер әлемде тоғызыншы орында (өндіру бойынша алтыншы орында). Уран кені (уран оксиді) барланған қорлары 200 мың тоннаға бағаланады. уранның негізгі кен орындары Каламус үстіртінің батысында орналасқан. Өндіру Арлит және Акута қалаларында жүзеге асырылады. Іздеу жұмыстары уран Джадо үстіртінде де жүргізілуде, кавара оазистерінде үлкен қорлар табылды, Нигерде уранның таралуы әлдеқайда кең деген болжам бар. Ураннан басқа, ел басқа қазбаларға да бай. Агадес қаласының солтүстігінде Ану-Арарен көмір кен орны орналасқан, оның қоры шамамен 6 миллион тонна.көмірдің төмен сапасы таяз тереңдікпен (шамамен 40 м) өтеледі. Нигердің шығысында, Манга бассейні мен Чад көлінің шөгінді жыныстарында мұнай қабаттары бар. Сай қаласының маңындағы темір рудасының кен орнында 600-700 млн т шикізат бар . Тапоа қаласының ауданында фосфориттердің ірі кен орны (500 млн т) игерілуде. Тиима және Эльмеки ауылдарының маңында касситерит өндіріледі. Жеке геологиялық зерттеулерден мыс, ниобий, литий, [[марганец]], кобальт, никель және басқа да пайдалы қазбалар табылды. Елдің жер қойнауын геологиялық барлау, зерделеу және игеру ел экономикасын дамытудың маңызды және перспективалы міндеті болып табылады. === Топырағы === Нигер топырағы өте нашар. Нигердің солтүстігінде, тасты үстірттерде және құмды шөлдерде топырақ жамылғысы жоқ. Тек су пайда болған жерлерде, тікенді бұталар мен құрғақшылыққа төзімді дәнді дақылдар қарабайыр құмды топырақты құрайды. Нигердің оңтүстігінде, Сахелиде топырақтың таралуы ылғалдың мөлшеріне байланысты. Бұл негізінен әртүрлі қуаттылықтағы қызыл топырақтар мен құмды топырақтар. Сахелидің құмды топырақтарында гумус аз, бұл оларды жел эрозиясына осал етеді. Елдің шығысында, Чад көлінің бассейнінде тұзды батпақтар жиі кездеседі. Өзен аңғарларында, вадиде және су жиналатын депрессияларда ауыл шаруашылығына қолайлы аллювиймен байытылған сазды топырақтар кездеседі. Нигер жердің шөлейттенуіне әкелетін топырақтың тозуы мен эрозиясымен сипатталады, сондықтан топырақты қалпына келтіру және сақтау үшін күрес елдің маңызды міндеті болып табылады === Ішкі сулар === Нигер гидрографиялық желісінің негізін елдің оңтүстік-батысында ағып жатқан Нигер өзені және оңтүстік-шығыста орналасқан Комадугу-Йобе өзенімен ағып жатқан Чад көлі құрайды . Елдің қалған бөлігінде қысқа жаңбырлы маусымда ғана толтырылатын уақытша ағындар (вади) бар. Нигер өзені, Африканың ұзындығы бойынша үшінші өзен, ел аумағы арқылы шамамен 600 км ағып, елдің астық қоймасы болып табылатын кең құнарлы жазықты құрайды. Өзен Малимен шекараны салыстырмалы түрде аз су арқылы кесіп өтеді, шөлдерде айтарлықтай буланып кетеді. 200 км бойы өзен липтако үстіртінің кристалды жыныстарынан өтеді. Нигерде елдің астанасы Ниамей орналасқан, онда бірнеше көпірдің бірі — Кеннеди көпірі өзеннен өтеді. Ниамейдің оңтүстігінде өзен арнасы тығыз құмтастарға салынған, онда су тасқыны кезінде ол ені 5 шақырымға жетеді. Бенинмен шекарада Нигер Атакора тау сілемінің жоталарын айналып өтеді, өзеннің иілісі "В" әрпіне ұқсайды, осында орналасқан ұлттық саябаққа атау берді. Ел аумағында Нигер бірнеше өзендерді алады, олардың ең үлкені оң жағалаудан: Горуол, Даргол, Сирба, Горуби, Тапоа, Алибори, Сота және Мекру. Оң жағалаудағы өзендердің көпшілігі құрғақ мезгілде, желтоқсаннан маусымға дейін кебеді. == Тарихы == Нигерде адамдар ерте қоныстанған. Чад өзенінің солтүстік-батысынан неолит заманына жататын алуан түрлі айғақтар табылса, Аир үстірті ауданында тасқа салынған бейнелер мен таңбалар сақталған. Бірақ ежелгі тарихы жөнінде деректер мардымсыз. 7 – 19 ғасырларда Нигер жерінің кейбір бөліктері Суданда құрылған мемлекеттердің құрамында болды. 19 ғасырдың басында оңтүстік аудандар Сокота мемлекетіне бағынды. Дегенмен жергілікті халықтың даму деңгейі өте төменгі дәрежеде болды. 19 ғасырда Нигерге еуропалықтар келе бастады. 1822 жылы ағылшын ғалымы [[Х.Клаппертон]], 1853 – 55 ж. неміс Г.Барт, т.б. жергілікті тайпалардың өмірін, діни нанымдарын, салт-дәстүрлерін, тұрмыс-тіршілігін зерттеді. 1895 – 98 ж. француз отаршылары әскери қамалдар салып, біртіндеп елді жаулап алды. Өзара бастары бірікпеген жергілікті халықтардың оларға тойтарыс беруге шамасы жетпеді. 1904 ж. “Нигер әскери аймағы” Француз Батыс. Африкасы (ФБА) құрамына енді. 1922 ж. Нигер отары ФБА-ның дербес әкімшілік аймағы болып бөлінді. Отаршылар ірі плантациялар ұйымдастырып, халықты метрополияға қажетті мақта, тәтті қамыс, арахис, темекі егуге мәжбүрледі. Жол жасау мен тау-кен қорларын игеруге мыңдаған адамдар тартылды. Нигер халқы француздарға қарсы жиі-жиі (1905 ж. джермалар, 1906 – 14 ж. тубу мен туарегтер, 1914 – 17 ж. туарегтер мен сонгаилар) қарулы көтеріліске шығып тұрды. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін ұлт-азаттық қозғалысы күшейіп, 1947 ж. Нигер Франциядан “Теңіздің ар жағындағы аумақ” мәртебесін алды. 1957 ж. жергілікті [[Ассамблея]] сайлауында демократиялық күштер жеңіске жетіп, Үкіметтік кеңес мүшелерін сайлады. 1958 ж. 18 желтоқсанда Нигер автономиясы республика мәртебесіне ие болып, 1960 ж. 3 тамызда ұлттық тәуелсіздігін жариялады. == Саяси құрылым == === Мемлекеттік жүйе === Нигер мемлекеттік жүйесі-республика. Мемлекет басшысы-Президент Мохамед Базум (2 сәуірден бастап 2021). Парламент-бір палаталы Ұлттық Ассамблея (113 депутат, халық 5 жылдық мерзімге бір рет қайта сайлану мүмкіндігімен сайланады). Нигердің Конституциясы (167-бап) дәстүрлі бастықтарды әдеттегі құқықтың тасымалдаушысы ретінде таниды === Нигердің сыртқы саясаты === Нигердің халықаралық істердегі жалпы бағыты. Сыртқы саясат Нигердің басқа мемлекеттермен қарым-қатынасын реттейді. Бұл саясатты жүзеге асырумен Нигердің Сыртқы істер министрлігі айналысады. Нигер қалыпты сыртқы саясатты жүргізеді және Шығыспен де, Батыспен де достық қарым-қатынасты сақтайды [1]. Нигер Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшесі. Нигер Франциямен ерекше қарым-қатынаста және Батыс Африка көршілерімен тығыз қарым-қатынаста. === Көпжақты қатынастар === Нигер Африка Бірлігі ұйымының және Батыс Африка елдерінің экономикалық қоғамдастығының мүшесі болып табылады, сонымен қатар Нигер өзені бассейнінің Әкімшілігіне, Чад көлі бассейнінің комиссиясына, қосылмау қозғалысына және Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына кірді. Нигер Біріккен Ұлттар Ұйымының және оның негізгі мамандандырылған агенттіктерінің құрамына кіреді және 1980-81 жылдары БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінде ұсынылған. Нигердің Бірінші Президенті Хамани Диори Батыспен тығыз қарым-қатынаста болды және Африка мен одан тыс жерлердегі қақтығыстарды шешуге көмектесу үшін өзінің дипломатиялық жұмысында халықаралық атаққа ие болды. Ол әсіресе Нигериядағы азамат соғысы кезіндегі келіссөздерге белсенді қатысты Нигердің Нью-Йорктегі Біріккен Ұлттар Ұйымының штаб-пәтерінде тұрақты өкілі бар, Шығыс 50-ші көше, 417. 2009 жылы Нигердің БҰҰ дағы өкілі Ибрахим Абани болды === Шекаралық даулар === Ливия бұған дейін Нигердің солтүстігінде шамамен 19,400 км2 болатын шекараның бойымен жүрді. Нигер, Нигерия, Чад және Камерун арасындағы Чад көлі аймағындағы халықаралық шекараларды делимитациялауға қатысты бірнеше ондаған жылдар бойы пікірталастар болды. Нақты шекаралардың болмауы, сондай-ақ ХХ ғасырда көлдің кебуі Камерун мен Чад арасындағы шекаралық оқиғаларға әкелді. Келісім Камерун, Чад, Нигер және Нигерияның ратификациялауын күтуде. Нигер Бенинмен қақтығысты Нигер өзенінің жағасындағы Лете аралына байланысты жалғастыруда, ұзындығы 16 шақырым және ені 4 шақырым, Гао қаласынан шамамен 40 шақырым жерде орналасқан. Нигер өзеніндегі басқа кіші аралдармен бірге бұл екі мемлекет әлі де Францияның қол астында болған кезде басталған Нигер Мен Бенин арасындағы аумақтық дау-дамайдың басты нысаны болды. Арал және оның айналасындағы маусымдық су басқан жерлер малшылар үшін құрғақ маусымда жайылым ретінде құнды. Екі ел 1963 жылы соғысқа кірді, бірақ соңында қақтығысты бейбіт жолмен шешуді жөн көрді. 1990 жылдардың басында бірлескен делимитациялық комиссияға бұл мәселені шешу тапсырылды, бірақ келісімге келе алмады. 2001 жылы тараптар БҰҰ Халықаралық сотының бұл мәселе бойынша шешім шығаруын таңдады. 2005 жылы Халықаралық сот Нигердің пайдасына шешім шығарды. Нигерде Буркина-Фасо және Малимен шекара учаскелерін делимитациялау процестері жалғасуда, даулар отаршылдық кезеңде басталады. Бұл мемлекеттер Бенинмен және Нигермен шектеспейтін басқа елдермен бірге Францияның Батыс Африкасының жартылай тәуелсіз аумақтары болды. Отаршылдық әкімшіліктің аясында шекаралар жиі өзгеріп отырды: Нигер колониясы бір кездері аумақтың едәуір бөлігін иемденді, ол қазір Буркина-Фасо және Мали, сонымен бірге Солтүстік Чадтың көп бөлігі, кейінірек Француз Экваторлық Африкасына берілді. Тәуелсіздік алғаннан кейін бұл елдер арасындағы даулар шамалы және бейбіт болды. == Нигер экономикасы == 1974 ж. елде әскери төңкеріс болды. Шет мемлекеттердің араласуымен 1989 ж. Нигер Конституциясы қабылданып, президент және парламент сайлауы өтті. Елде демократияландыру процесі жүріп, 1991 ж. жаңа конституция қабылданды. Ол бойынша Нигер – унитарлы, зайырлы, демокр. мемлекет болып жарияланды. Бірақ экономиякалық тұрақсыздық жойылмады да, 1996 ж. 27 қаңтарда елде әскери төңкеріс орын алып, мамырда жаңа конституция бекітілді. Қарашада президент және парламент сайлауы өтті. Жан басына шаққандағы жылдық табыс мөлшері 900 [[АҚШ]] [[доллар]] шамасында. Халықтың 90%-ы ауыл шаруашылығында жұмыс істейді. Жұмыссыздар халықтың 20,9%-ын құрайды. Жерінің 12%-ы егістік және көп жылдық дақылдар егуге жарамды. Елде қазба байлықтар (уран кентасы, қалайы, гипс, ас тұзы, сода) қоры көп. Экспортқа уран кентасы, арахис, ет өнімдері, жеміс-жидектер шығарылса, шикізат, құрал-саймандар, энергия ресурстары, тағы басқа әкелінеді. Негізгі сауда серіктестері: [[Германия]], [[Италия]], [[Нигерия]], [[Франция]]. Халықтың 90 пайызы ауыл шаруашылығымен айналысады, сондықтан ауыл шаруашылық саласы өте жақсы дамыған. == Қарулы Күштер == 2009 жылғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 5300 адамды құрады. Әскери қызметке іріктемелі шақыру қолданылады. 17-21 жастағы үйленбеген ер адамдар 2 жылға шақырылады, әйелдер өз қалауы бойынша санитарлық бөлімдерде қызмет ете алады. Әскери қажеттіліктерге ЖІӨ — нің 1,1-1,3% жұмсалады, бұл салыстырмалы түрде төмен көрсеткіш. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Навигациялық блок |тақырып = Нигер |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}}; |state = collapsed |Африка елдері |Африка одағы |Ислам ынтымақтастық ұйымы |Франкофония }} [[Санат:Нигер|*]] {{stub}} 8kn3an140fldhvlrztk5mrgdl5piwq2 3319564 3319549 2024-04-25T14:44:09Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Құрманәлі Абылайхан 54|Құрманәлі Абылайхан 54]] ([[User talk:Құрманәлі Абылайхан 54|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymbot|Kasymbot]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Нигер Республикасы |Шынайы атауы = {{lang-fr|République du Niger}} |Септік = Нигер |Елтаңба = Coat of Arms of Niger.svg |Байрақ = |Ұраны = Fraternité, travail, progrès |Әнұранның аты = La Nigérienne |Аудио = |lat_dir = N |lat_deg = 17|lat_min = 26 |lat_sec = 0 |lon_dir = E |lon_deg = 9|lon_min = 22 |lon_sec = 0 |region = NE |CoordScale = 8000000 |Картада = Location Niger AU Africa.svg |карта тақырыбы = |Картада2 = |Үкімет түрі = [[Президенттік республика]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = [[3 тамыз]] [[1960 жыл]] |Тәуелсіздігін алды = [[Франция]]дан |Тілі = [[француз тілі]] |Мемлекеттік діні = |Астанасы = [[Ниамей]] |Ірі қалалары = Ниамей, [[Зиндер (қала)|Зиндер]], [[Маради]] |Басшы қызметі = [[Нигер елбасылар тізімі|Президенті]]<br />[[Нигер премьер-министрлер тізімі|Премьер-министрі]] |Басшылары = [[Мохамед Базум]]<br />[[Ахмуду Махамаду]] |Жер аумағы = 1 267 000 |Жер аумағы бойынша орны = 21-ші |Судың үлесі = 0,02 |Этнохороним = |Жұрты = 20 672 987 |Халық саны бойынша орны = 61-ші |Сарап жылы = 2016 |Санақ бойынша халық саны = 17 138 707 |Санақ жылы = 2012 |Халық тығыздығы = 12,1 |Тығыздық бойынша орны = |ЖІӨ = |ЖІӨ сараптаған жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = 23,475&nbsp;млрд.<ref name="imf">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=81&pr.y=10&sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=692&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Report for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP)|publisher=IMF|accessdate=14 November 2018}}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2018 |ЖІӨ (АҚТ) орны = 140-шы |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 1,213<ref name="IMF 2017">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=55&pr1.y=9&c=512%2C946%2C914%2C137%2C612%2C546%2C614%2C962%2C311%2C674%2C213%2C676%2C911%2C548%2C193%2C556%2C122%2C678%2C912%2C181%2C313%2C867%2C419%2C682%2C513%2C684%2C316%2C273%2C913%2C868%2C124%2C921%2C339%2C948%2C638%2C943%2C514%2C686%2C218%2C688%2C963%2C518%2C616%2C728%2C223%2C836%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C142%2C156%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C359%2C960%2C453%2C423%2C968%2C935%2C922%2C128%2C714%2C611%2C862%2C321%2C135%2C243%2C716%2C248%2C456%2C469%2C722%2C253%2C942%2C642%2C718%2C643%2C724%2C939%2C576%2C644%2C936%2C819%2C961%2C172%2C813%2C132%2C726%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C734%2C336%2C144%2C263%2C146%2C268%2C463%2C532%2C528%2C944%2C923%2C176%2C738%2C534%2C578%2C536%2C537%2C429%2C742%2C433%2C866%2C178%2C369%2C436%2C744%2C136%2C186%2C343%2C925%2C158%2C869%2C439%2C746%2C916%2C926%2C664%2C466%2C826%2C112%2C542%2C111%2C967%2C298%2C443%2C927%2C917%2C846%2C544%2C299%2C941%2C582%2C446%2C474%2C666%2C754%2C668%2C698%2C672&s=PPPPC&grp=0&a= World Economic Outlook Database, January 2018], [http://www.imf.org/external/ns/cs.aspx?id=28 International Monetary Fund]. Database updated on 12 April 2017. Accessed on 21 April 2017.</ref> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = 183-ші |ЖІӨ (номинал) = 9,869&nbsp;млрд.<ref name="GDP IMF">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=81&pr.y=10&sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=692&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=World Economic Outlook Database. Report for Selected Countries and Subjects|last=|first=|date=17 April 2018|website=|publisher=International Monetary Fund|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2018 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны = 136-шы |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 510<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=62&pr.y=9&sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C946%2C914%2C137%2C612%2C546%2C614%2C962%2C311%2C674%2C213%2C676%2C911%2C548%2C193%2C556%2C122%2C678%2C912%2C181%2C313%2C867%2C419%2C682%2C513%2C684%2C316%2C273%2C913%2C868%2C124%2C921%2C339%2C948%2C638%2C943%2C514%2C686%2C218%2C688%2C963%2C518%2C616%2C728%2C223%2C836%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C142%2C156%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C359%2C960%2C453%2C423%2C968%2C935%2C922%2C128%2C714%2C611%2C862%2C321%2C135%2C243%2C716%2C248%2C456%2C469%2C722%2C253%2C942%2C642%2C718%2C643%2C724%2C939%2C576%2C644%2C936%2C819%2C961%2C172%2C813%2C132%2C726%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C734%2C336%2C144%2C263%2C146%2C268%2C463%2C532%2C528%2C944%2C923%2C176%2C738%2C534%2C578%2C536%2C537%2C429%2C742%2C433%2C866%2C178%2C369%2C436%2C744%2C136%2C186%2C343%2C925%2C158%2C869%2C439%2C746%2C916%2C926%2C664%2C466%2C826%2C112%2C542%2C111%2C967%2C298%2C443%2C927%2C917%2C846%2C544%2C299%2C941%2C582%2C446%2C474%2C666%2C754%2C668%2C698%2C672&s=NGDPDPC&grp=0&a= World Economic Outlook Database, April 2018], International Monetary Fund. Accessed on 17 April 2018.</ref> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = 179-шы |АДИ = {{өсім}} 0,354<ref>/http://hdr.undp.org/en/2018-update {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181118122652/http://hdr.undp.org/en/2018-update |date=2018-11-18 }}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2018 |АДИ бойынша орны = 189-шы |АДИ деңгейі = <span style="color:#e0584e">төмен</span> |Әуе компаниясы = |Валютасы = КФА франкы |Интернет үйшігі = [[.ne]] |ISO = |Телефон коды = 227 |Уақыт белдеуі = |Түсініктемелер = }} '''Нигер''' ({{lang-fr|Niger}} {{Audio-IPA|Fr-Niger.ogg|[niˈʒɛʁ]}}), ресми — '''Нигер Республикасы''' ({{lang-fr|République du Niger}}) — [[Батыс Африка]]дағы мемлекет. Жер аумағы – 1267 мың км². Халқы 10,1 млн. (2000). Жергілікті тұрғындары хаусалар 4,2 млн., джерма 2,3 млн., фульбелер 1,3 млн-ға жуық, туарегтер 900 мың, канурилер 800 мың. Олардан басқа тубулер, сонгаилар, гурмалар қоныстанған. Елде 50 мың сириялықтар, ливандықтар, француздар бар. Астанасы – Ниамей қаласы Әкімшілік жағынан 7 департаментке, 33 округке бөлінеді. Ресми тілі – француз тілі. Халқының 80%-ы мұсылман-сүнниттер, 1%-ы христиандар, қалғандары жергілікті наным-сенімдерді ұстанады. 1989 жылы қабылданған конституциясы бойынша мемлекет басшысы – президент. Жоғарғы заң шығарушы органы – ұлттық жиылыс. Жоғарғы атқарушы органы – үкімет. Ақша бірлігі – [[Африка]] қаржы қауымдастығының франкі. Ұлттық мейрамы 18 желтоқсан – Республика күні (1958), [[БҰҰ|БҰҰ-ның]], Африка Бірлік Ұйымының (ОАЕ) мүшесі. == Жер бедері == [[Сурет:Niger sat.png|thumb|alt=A.|Нигер жері]] Нигер аумағының көпшілік бөлігін [[Сахара]] (биікт. 200 – 500 м), орталық бөлігін Аир үстірті (биіктігі 800 метрге дейін), оңтүстік-шығысын [[Чад көлі]] қазаншұңқырының солтүстік-батыс бөлігі, оңтүстік-батысын Нигер өзенінің орта ағысы бойындағы аңғарлар алып жатыр. Пайдалы қазбалары – уран кентасы, қалайы, вольфрам, ниобий, темір кентасы, ас тұзы. Климаты – шөлді тропиктік және субэкваторлық. Жыл бойғы орташа температура 20 – 34ӘС. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 100 мм (солтүстік-шығысында), 600 – 800 мм (оңтүстік-батысында). Ірі өзендері – Нигер, Комадугу – Йобе. Чад көлінің едәуір бөлігі Нигерге қарайды. Жері негізінен қызыл қоңыр, қызғылт топырақты. Елдің оңтүстік және оңтүстік-батыс шетінде саванна, қараған, баобаб, пальма, солтүстігінде астық тұқымдастар аралас бұталы өсімдіктер өседі. [[Арыстан]], [[піл]], [[буйвол]], [[керік]], [[шибөрі]], [[қорқау қасқыр]], т.б. кездеседі. === Пайдалы қазбалар === Пайдалы қазбалардың негізгі кен орындары Каламус және Липтако үстірттеріндегі кристалды жыныстардың шығысында, сондай-ақ елдің орталығы мен шығысындағы шөгінді жыныстарда кездеседі. Елдің басты байлығы-уран кені, оның қоры бойынша Нигер әлемде тоғызыншы орында (өндіру бойынша алтыншы орында). Уран кені (уран оксиді) барланған қорлары 200 мың тоннаға бағаланады. уранның негізгі кен орындары Каламус үстіртінің батысында орналасқан. Өндіру Арлит және Акута қалаларында жүзеге асырылады. Іздеу жұмыстары уран Джадо үстіртінде де жүргізілуде, кавара оазистерінде үлкен қорлар табылды, Нигерде уранның таралуы әлдеқайда кең деген болжам бар. Ураннан басқа, ел басқа қазбаларға да бай. Агадес қаласының солтүстігінде Ану-Арарен көмір кен орны орналасқан, оның қоры шамамен 6 миллион тонна.көмірдің төмен сапасы таяз тереңдікпен (шамамен 40 м) өтеледі. Нигердің шығысында, Манга бассейні мен Чад көлінің шөгінді жыныстарында мұнай қабаттары бар. Сай қаласының маңындағы темір рудасының кен орнында 600-700 млн т шикізат бар . Тапоа қаласының ауданында фосфориттердің ірі кен орны (500 млн т) игерілуде. Тиима және Эльмеки ауылдарының маңында касситерит өндіріледі. Жеке геологиялық зерттеулерден мыс, ниобий, литий, марганец, кобальт, никель және басқа да пайдалы қазбалар табылды. Елдің жер қойнауын геологиялық барлау, зерделеу және игеру ел экономикасын дамытудың маңызды және перспективалы міндеті болып табылады. === Топырағы === Нигер топырағы өте нашар. Нигердің солтүстігінде, тасты үстірттерде және құмды шөлдерде топырақ жамылғысы жоқ. Тек су пайда болған жерлерде, тікенді бұталар мен құрғақшылыққа төзімді дәнді дақылдар қарабайыр құмды топырақты құрайды. Нигердің оңтүстігінде, Сахелиде топырақтың таралуы ылғалдың мөлшеріне байланысты. Бұл негізінен әртүрлі қуаттылықтағы қызыл топырақтар мен құмды топырақтар. Сахелидің құмды топырақтарында гумус аз, бұл оларды жел эрозиясына осал етеді. Елдің шығысында, Чад көлінің бассейнінде тұзды батпақтар жиі кездеседі. Өзен аңғарларында, вадиде және су жиналатын депрессияларда ауыл шаруашылығына қолайлы аллювиймен байытылған сазды топырақтар кездеседі. Нигер жердің шөлейттенуіне әкелетін топырақтың тозуы мен эрозиясымен сипатталады, сондықтан топырақты қалпына келтіру және сақтау үшін күрес елдің маңызды міндеті болып табылады === Ішкі сулар === Нигер гидрографиялық желісінің негізін елдің оңтүстік-батысында ағып жатқан Нигер өзені және оңтүстік-шығыста орналасқан Комадугу-Йобе өзенімен ағып жатқан Чад көлі құрайды . Елдің қалған бөлігінде қысқа жаңбырлы маусымда ғана толтырылатын уақытша ағындар (вади) бар. Нигер өзені, Африканың ұзындығы бойынша үшінші өзен, ел аумағы арқылы шамамен 600 км ағып, елдің астық қоймасы болып табылатын кең құнарлы жазықты құрайды. Өзен Малимен шекараны салыстырмалы түрде аз су арқылы кесіп өтеді, шөлдерде айтарлықтай буланып кетеді. 200 км бойы өзен липтако үстіртінің кристалды жыныстарынан өтеді. Нигерде елдің астанасы Ниамей орналасқан, онда бірнеше көпірдің бірі — Кеннеди көпірі өзеннен өтеді. Ниамейдің оңтүстігінде өзен арнасы тығыз құмтастарға салынған, онда су тасқыны кезінде ол ені 5 шақырымға жетеді. Бенинмен шекарада Нигер Атакора тау сілемінің жоталарын айналып өтеді, өзеннің иілісі "В" әрпіне ұқсайды, осында орналасқан ұлттық саябаққа атау берді. Ел аумағында Нигер бірнеше өзендерді алады, олардың ең үлкені оң жағалаудан: Горуол, Даргол, Сирба, Горуби, Тапоа, Алибори, Сота және Мекру. Оң жағалаудағы өзендердің көпшілігі құрғақ мезгілде, желтоқсаннан маусымға дейін кебеді. == Тарихы == Нигерде адамдар ерте қоныстанған. Чад өзенінің солтүстік-батысынан неолит заманына жататын алуан түрлі айғақтар табылса, Аир үстірті ауданында тасқа салынған бейнелер мен таңбалар сақталған. Бірақ ежелгі тарихы жөнінде деректер мардымсыз. 7 – 19 ғасырларда Нигер жерінің кейбір бөліктері Суданда құрылған мемлекеттердің құрамында болды. 19 ғасырдың басында оңтүстік аудандар Сокота мемлекетіне бағынды. Дегенмен жергілікті халықтың даму деңгейі өте төменгі дәрежеде болды. 19 ғасырда Нигерге еуропалықтар келе бастады. 1822 жылы ағылшын ғалымы [[Х.Клаппертон]], 1853 – 55 ж. неміс Г.Барт, т.б. жергілікті тайпалардың өмірін, діни нанымдарын, салт-дәстүрлерін, тұрмыс-тіршілігін зерттеді. 1895 – 98 ж. француз отаршылары әскери қамалдар салып, біртіндеп елді жаулап алды. Өзара бастары бірікпеген жергілікті халықтардың оларға тойтарыс беруге шамасы жетпеді. 1904 ж. “Нигер әскери аймағы” Француз Батыс. Африкасы (ФБА) құрамына енді. 1922 ж. Нигер отары ФБА-ның дербес әкімшілік аймағы болып бөлінді. Отаршылар ірі плантациялар ұйымдастырып, халықты метрополияға қажетті мақта, тәтті қамыс, арахис, темекі егуге мәжбүрледі. Жол жасау мен тау-кен қорларын игеруге мыңдаған адамдар тартылды. Нигер халқы француздарға қарсы жиі-жиі (1905 ж. джермалар, 1906 – 14 ж. тубу мен туарегтер, 1914 – 17 ж. туарегтер мен сонгаилар) қарулы көтеріліске шығып тұрды. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін ұлт-азаттық қозғалысы күшейіп, 1947 ж. Нигер Франциядан “Теңіздің ар жағындағы аумақ” мәртебесін алды. 1957 ж. жергілікті [[Ассамблея]] сайлауында демократиялық күштер жеңіске жетіп, Үкіметтік кеңес мүшелерін сайлады. 1958 ж. 18 желтоқсанда Нигер автономиясы республика мәртебесіне ие болып, 1960 ж. 3 тамызда ұлттық тәуелсіздігін жариялады. == Саяси құрылым == === Мемлекеттік жүйе === Нигер мемлекеттік жүйесі-республика. Мемлекет басшысы-Президент Мохамед Базум (2 сәуірден бастап 2021). Парламент-бір палаталы Ұлттық Ассамблея (113 депутат, халық 5 жылдық мерзімге бір рет қайта сайлану мүмкіндігімен сайланады). Нигердің Конституциясы (167-бап) дәстүрлі бастықтарды әдеттегі құқықтың тасымалдаушысы ретінде таниды === Нигердің сыртқы саясаты === Нигердің халықаралық істердегі жалпы бағыты. Сыртқы саясат Нигердің басқа мемлекеттермен қарым-қатынасын реттейді. Бұл саясатты жүзеге асырумен Нигердің Сыртқы істер министрлігі айналысады. Нигер қалыпты сыртқы саясатты жүргізеді және Шығыспен де, Батыспен де достық қарым-қатынасты сақтайды [1]. Нигер Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшесі. Нигер Франциямен ерекше қарым-қатынаста және Батыс Африка көршілерімен тығыз қарым-қатынаста. === Көпжақты қатынастар === Нигер Африка Бірлігі ұйымының және Батыс Африка елдерінің экономикалық қоғамдастығының мүшесі болып табылады, сонымен қатар Нигер өзені бассейнінің Әкімшілігіне, Чад көлі бассейнінің комиссиясына, қосылмау қозғалысына және Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына кірді. Нигер Біріккен Ұлттар Ұйымының және оның негізгі мамандандырылған агенттіктерінің құрамына кіреді және 1980-81 жылдары БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінде ұсынылған. Нигердің Бірінші Президенті Хамани Диори Батыспен тығыз қарым-қатынаста болды және Африка мен одан тыс жерлердегі қақтығыстарды шешуге көмектесу үшін өзінің дипломатиялық жұмысында халықаралық атаққа ие болды. Ол әсіресе Нигериядағы азамат соғысы кезіндегі келіссөздерге белсенді қатысты Нигердің Нью-Йорктегі Біріккен Ұлттар Ұйымының штаб-пәтерінде тұрақты өкілі бар, Шығыс 50-ші көше, 417. 2009 жылы Нигердің БҰҰ дағы өкілі Ибрахим Абани болды === Шекаралық даулар === Ливия бұған дейін Нигердің солтүстігінде шамамен 19,400 км2 болатын шекараның бойымен жүрді. Нигер, Нигерия, Чад және Камерун арасындағы Чад көлі аймағындағы халықаралық шекараларды делимитациялауға қатысты бірнеше ондаған жылдар бойы пікірталастар болды. Нақты шекаралардың болмауы, сондай-ақ ХХ ғасырда көлдің кебуі Камерун мен Чад арасындағы шекаралық оқиғаларға әкелді. Келісім Камерун, Чад, Нигер және Нигерияның ратификациялауын күтуде. Нигер Бенинмен қақтығысты Нигер өзенінің жағасындағы Лете аралына байланысты жалғастыруда, ұзындығы 16 шақырым және ені 4 шақырым, Гао қаласынан шамамен 40 шақырым жерде орналасқан. Нигер өзеніндегі басқа кіші аралдармен бірге бұл екі мемлекет әлі де Францияның қол астында болған кезде басталған Нигер Мен Бенин арасындағы аумақтық дау-дамайдың басты нысаны болды. Арал және оның айналасындағы маусымдық су басқан жерлер малшылар үшін құрғақ маусымда жайылым ретінде құнды. Екі ел 1963 жылы соғысқа кірді, бірақ соңында қақтығысты бейбіт жолмен шешуді жөн көрді. 1990 жылдардың басында бірлескен делимитациялық комиссияға бұл мәселені шешу тапсырылды, бірақ келісімге келе алмады. 2001 жылы тараптар БҰҰ Халықаралық сотының бұл мәселе бойынша шешім шығаруын таңдады. 2005 жылы Халықаралық сот Нигердің пайдасына шешім шығарды. Нигерде Буркина-Фасо және Малимен шекара учаскелерін делимитациялау процестері жалғасуда, даулар отаршылдық кезеңде басталады. Бұл мемлекеттер Бенинмен және Нигермен шектеспейтін басқа елдермен бірге Францияның Батыс Африкасының жартылай тәуелсіз аумақтары болды. Отаршылдық әкімшіліктің аясында шекаралар жиі өзгеріп отырды: Нигер колониясы бір кездері аумақтың едәуір бөлігін иемденді, ол қазір Буркина-Фасо және Мали, сонымен бірге Солтүстік Чадтың көп бөлігі, кейінірек Француз Экваторлық Африкасына берілді. Тәуелсіздік алғаннан кейін бұл елдер арасындағы даулар шамалы және бейбіт болды. == Нигер экономикасы == 1974 ж. елде әскери төңкеріс болды. Шет мемлекеттердің араласуымен 1989 ж. Нигер Конституциясы қабылданып, президент және парламент сайлауы өтті. Елде демократияландыру процесі жүріп, 1991 ж. жаңа конституция қабылданды. Ол бойынша Нигер – унитарлы, зайырлы, демокр. мемлекет болып жарияланды. Бірақ экономиякалық тұрақсыздық жойылмады да, 1996 ж. 27 қаңтарда елде әскери төңкеріс орын алып, мамырда жаңа конституция бекітілді. Қарашада президент және парламент сайлауы өтті. Жан басына шаққандағы жылдық табыс мөлшері 900 [[АҚШ]] [[доллар]] шамасында. Халықтың 90%-ы ауыл шаруашылығында жұмыс істейді. Жұмыссыздар халықтың 20,9%-ын құрайды. Жерінің 12%-ы егістік және көп жылдық дақылдар егуге жарамды. Елде қазба байлықтар (уран кентасы, қалайы, гипс, ас тұзы, сода) қоры көп. Экспортқа уран кентасы, арахис, ет өнімдері, жеміс-жидектер шығарылса, шикізат, құрал-саймандар, энергия ресурстары, тағы басқа әкелінеді. Негізгі сауда серіктестері: [[Германия]], [[Италия]], [[Нигерия]], [[Франция]]. Халықтың 90 пайызы ауыл шаруашылығымен айналысады, сондықтан ауыл шаруашылық саласы өте жақсы дамыған. == Қарулы Күштер == 2009 жылғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 5300 адамды құрады. Әскери қызметке іріктемелі шақыру қолданылады. 17-21 жастағы үйленбеген ер адамдар 2 жылға шақырылады, әйелдер өз қалауы бойынша санитарлық бөлімдерде қызмет ете алады. Әскери қажеттіліктерге ЖІӨ — нің 1,1-1,3% жұмсалады, бұл салыстырмалы түрде төмен көрсеткіш. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Навигациялық блок |тақырып = Нигер |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}}; |state = collapsed |Африка елдері |Африка одағы |Ислам ынтымақтастық ұйымы |Франкофония }} [[Санат:Нигер|*]] {{stub}} 933b156k3zyrhryplknjnj3wbplmink 0 50113 3319847 3310192 2024-04-26T09:22:11Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Түбір''' – сөздің әрі қарай бөлшектеуге келмейтін, лексикалық мағынасын сақтаған негізгі бөлігі. Түркі тілдерінде түбір өзгермейді, ал [[славян тілдері]]нде өзгеріске түсіп отырады. Түркілік түбір негізінен бір, кейде екі буынды болып келеді. түбірдің негізгі ерекшелігі ретінде толық мағыналылығы, тұлғалық сипатының өзгермеуі, әрі қарай бөлшектеуге келмейтіндігі аталады. Дәстүрлі түркітануда түбір “формадан мазмұнға” принципі негізінде қарастырылатындықтан, оның тұлғалық дамуы сөз болады. Н.А. Баскаков әуелгі түбірдің сипаты “Дс.Д.Дс.” (Дс. – дауыссыз, Д. – дауысты) тұлғасында, Г.И. Рамстедт “Д.” түрінде, В.Котвич, Э.В. Севортян, А.Н. Кононовтар “Д.Дс.Д., Д.Дс.” жүйесінде болған деп пайымдайды. Өзге түркі тілдеріндегі секілді қазақ тіліндегі түбір құрамы негізінен бір буынды. Түркі тілдеріндегі бір буынды түбірлер толық мағыналы болғандықтан, жеке атау ретінде анықталып, сөз тіркесінде, сөйлем жүйесінде, мәтінде жұмсала береді. Түбір термині тілді тарихи-динамик. тұрғыдан зерделеуде өзгеше, қазіргі тілдің статик. жайын анықтауда басқаша қарастырылады. Тарихи тұрғыда Т. түбіртектерге (силлабофонемаларға) бөлшектенеді, мағынасы синкретті болады. Түбірдің “әрі қарай бөлшектеуге келмеуі” – шартты ұғым. Мыс., қазіргі тіліміздегі тау, тас, тіл, сөз, кел, анық, асық, айт, бала, баға, тұр, жүр, жатыр, оқы, т.б. сөздер түбір ретінде танылады, ал тарихи даму жүйесінде бұл сөздер морфтарға жіктеледі. Түбір [[туынды сөз]] жасаудың негізгі ұйтқысы саналады. Түбір – негізгі [[морфема]], өйткені өзге (көмекші) морфемада [[лексикалық мағына]] болмайды. Түбір жеке тұрып та, грамматикалық жағынан түрленіп те семантикалық дербес сөз болады, жеке сөздің қызметін атқара алады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref><ref>Ысқақов А., Қазіргі қазақ тілі, А., 1991</ref><ref>Қазақ тілі. Энциклопедия, А., 1998</ref><ref>Сауранбаев Н., Қазақ тілі, А., 2000</ref> Бұл айтылғандар - '''дара түбірлер'''. Бұдан басқа екі сөздің қайталануы арқылы жасалған түбірлер (тау-тау, қора-қора), сөздердің бірігуінен жасалған түбірлер (белбеу, басқұр), сөз тіркестері арқылы жасалған түбірлер де (он екі, қара сұр) болады. Егер түбір өздігінен ешқандай қосымшасыз жеке тұрып, белгілі бір мағынаға ие болса, оны '''негізгі түбір '''деп атайды. Егер түбірге қосымша қосылып, жаңадан түбір сөз жасалса, онда оны '''туынды түбір''' деп атайды. Ал осы туынды түбірден әрі қарай тағы да екінші бір сөз жасалса, онда мұны туынды сөз деп атайды. Мысалы: мал (негізгі түбір) мал-шы (туынды түбір), мал-шы-лық (туынды сөз).Сондай-ақ, сөздердің бірігуі, қосарлануы, тіркесуі (құрама), қысқартылуы арқылы жасалған сөздер күрделі сөздер делінеді. Тек қана түбірдің өзінен болған сөздер мен түбірге жұрнақ жалғану арқылы жасалған туынды түбірлер және туынды сөздер '''жалаң сөздер''' деп аталады. Ғылыми грамматикада жеке түбір сөздерді, сөздің мағыналы бөлшегін ''негізгі морфема'' дейді де, қосымшаны ''көмекші морфема'' дейді.<ref>Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис: Оқуға түсуші талапкерлерге, студенттерге және оқытушы мұғалімдерге арналаған..-Алматы: Атамұра, 2006.-336 бет.</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақ тілі]] {{stub}} pqssq4z9johb8zueisiafoyh1opiyeu 0 50360 3319815 263798 2024-04-26T08:55:11Z Kulbarshin71 156094 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki Сөздік құрам, лексика – белгілі бір тілдегі барлық сөздердің жиынтығы. Сөздік құрам ұлттың өзіне тән кәсібі мен қоғамдық, әлеуметтік тіршілігін тұтас сипаттайды. Ұлттың рухани және материалдық мәдениеті неғұрлым бай болса, оны жеткізіп, суреттейтін сөздер де соншалықты көп әрі күрделі болады. Негізінде ұлт тіліндегі барлық сөздер реестрге тіркеліп, түсіндірме сөздікке енеді. Мысалы, [[20 ғасыр|20 ғасырдың]] соңғы ширегінде жарық көрген 10 томдық Қазақ тілінің түсіндірме сөздігіне 70 мыңға жуық лексикалық және фразеологиялық бірліктер енген. Бірақ мұнда қазақ тіліндегі барлық сөздер қамтылмаған. Сөздік құрамыға жалпыхалықтық лексикамен қатар кірме сөздер, терминдер, кәсіби сөздер, диалектілер, жаргондар, әдеби және ауызекі тіл лексикасы, т.б. енеді. Сөздік құрамыда күнделікті жиі (актив) қолданылатын, сол тілде сөйлеушілерге түсінікті болып келетін ортақ сөздер, сондай-ақ сирек (пассив) қолданыстағы, барлығына бірдей түсінікті емес терминдер, көнерген сөздер, диалектілер, жаңа сөздер бар. Осы тұрғыдан Сөздік құрамдағы сөздер жалпыхалықтық (негізгі сөздік қорға енетіндер) және жалпыхалықтық емес (пассив қолданыстағы) лексика болып екіге бөлінеді. Тілдің сөздік құрамының ең басты әрі тұрақты бөлшегі – негізгі сөздік қор. Сөздік құрам негізгі сөздік қорға қарағанда өзгергіш келеді, тілдің тарихи даму кезеңінде өзгеріп отырады. Сөздік құрамыдағы бірліктер ұдайы өзгеріске ұшырап, қоғамдағы түрлі әлеум. жағдайларға байланысты кей сөздер қолданыстан шығып отырған. Мысалы, комсомол, пионер, Ильич шамы, т.б. Керісінше архаизмдердің қайта қолданысқа енуі де кездеседі: әкім, мырза, ханым, т.б. Қоғамның дамуы мен ғылыми-техникалық өзгерістерге байланысты сөздік құрамы үнемі толығып, дамып, жаңарып отырады. <br /> Сөздік құрам тілімізге кірген жаңа сөздермен толығып, байып отырады. Тілімізде жаңа мағыналардың пайда болуы ауыспалы мағынадағы сөздерден (метафора, метонимия, синекдоха) келіп шыққан. Троптың бұл түрлері көркем шығармада өте жиі ұшырасады. Метафора, метонимия, синекдохалық қолданыстар әдебиетте де қарастырылады. Сөздің тура мағынасы нақты, қашанда тұрақты болады және айқындалып тұрады. Негізгі мағына әрқашанда ауыспалы мағынаның қайнар көзі әрі оның пайда болуына себепкер болады. Сөздік құрам тілімізге кірген жаңа сөздермен толығып, байып отырады. Тілімізде жаңа мағыналардың пайда болуы ауыспалы мағынадағы сөздерден (метафора, метонимия, синекдоха) келіп шыққан. Троптың бұл түрлері көркем шығармада өте жиі ұшырасады. Метафора, метонимия, синекдохалық қолданыстар әдебиетте де қарастырылады. Сөздің тура мағынасы нақты, қашанда тұрақты болады және айқындалып тұрады. Негізгі мағына әрқашанда ауыспалы мағынаның қайнар көзі әрі оның пайда болуына себепкер болады. Әдеб.: [[Болғанбайұлы]] Ә., [[Қалиұлы]] Ғ., [[Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы]], А., [[1997]]; [[Синонимдер сөздігі]], А., [[2001]]. <ref> Қазақ энциклопедиясы</ref> =Пайдаланған сілтеме= <references/> {{stub}} {{wikify}} bp73r2munbm72nrbdl325ptdr3fplqw 3319826 3319815 2024-04-26T09:01:46Z Nurtenge 93712 + Жойылсын деп белгіледі ([[УП:БЕЛГІ|белгілегіш]]) wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|«Лексика» мақаласының көшірмесі, энциклопедиялық мақала стилінде жазылған, әртүрлі сөйлемдер топтастырылып, жазылып қойылған}} Сөздік құрам, лексика – белгілі бір тілдегі барлық сөздердің жиынтығы. Сөздік құрам ұлттың өзіне тән кәсібі мен қоғамдық, әлеуметтік тіршілігін тұтас сипаттайды. Ұлттың рухани және материалдық мәдениеті неғұрлым бай болса, оны жеткізіп, суреттейтін сөздер де соншалықты көп әрі күрделі болады. Негізінде ұлт тіліндегі барлық сөздер реестрге тіркеліп, түсіндірме сөздікке енеді. Мысалы, [[20 ғасыр|20 ғасырдың]] соңғы ширегінде жарық көрген 10 томдық Қазақ тілінің түсіндірме сөздігіне 70 мыңға жуық лексикалық және фразеологиялық бірліктер енген. Бірақ мұнда қазақ тіліндегі барлық сөздер қамтылмаған. Сөздік құрамыға жалпыхалықтық лексикамен қатар кірме сөздер, терминдер, кәсіби сөздер, диалектілер, жаргондар, әдеби және ауызекі тіл лексикасы, т.б. енеді. Сөздік құрамыда күнделікті жиі (актив) қолданылатын, сол тілде сөйлеушілерге түсінікті болып келетін ортақ сөздер, сондай-ақ сирек (пассив) қолданыстағы, барлығына бірдей түсінікті емес терминдер, көнерген сөздер, диалектілер, жаңа сөздер бар. Осы тұрғыдан Сөздік құрамдағы сөздер жалпыхалықтық (негізгі сөздік қорға енетіндер) және жалпыхалықтық емес (пассив қолданыстағы) лексика болып екіге бөлінеді. Тілдің сөздік құрамының ең басты әрі тұрақты бөлшегі – негізгі сөздік қор. Сөздік құрам негізгі сөздік қорға қарағанда өзгергіш келеді, тілдің тарихи даму кезеңінде өзгеріп отырады. Сөздік құрамыдағы бірліктер ұдайы өзгеріске ұшырап, қоғамдағы түрлі әлеум. жағдайларға байланысты кей сөздер қолданыстан шығып отырған. Мысалы, комсомол, пионер, Ильич шамы, т.б. Керісінше архаизмдердің қайта қолданысқа енуі де кездеседі: әкім, мырза, ханым, т.б. Қоғамның дамуы мен ғылыми-техникалық өзгерістерге байланысты сөздік құрамы үнемі толығып, дамып, жаңарып отырады. <br /> Сөздік құрам тілімізге кірген жаңа сөздермен толығып, байып отырады. Тілімізде жаңа мағыналардың пайда болуы ауыспалы мағынадағы сөздерден (метафора, метонимия, синекдоха) келіп шыққан. Троптың бұл түрлері көркем шығармада өте жиі ұшырасады. Метафора, метонимия, синекдохалық қолданыстар әдебиетте де қарастырылады. Сөздің тура мағынасы нақты, қашанда тұрақты болады және айқындалып тұрады. Негізгі мағына әрқашанда ауыспалы мағынаның қайнар көзі әрі оның пайда болуына себепкер болады. Сөздік құрам тілімізге кірген жаңа сөздермен толығып, байып отырады. Тілімізде жаңа мағыналардың пайда болуы ауыспалы мағынадағы сөздерден (метафора, метонимия, синекдоха) келіп шыққан. Троптың бұл түрлері көркем шығармада өте жиі ұшырасады. Метафора, метонимия, синекдохалық қолданыстар әдебиетте де қарастырылады. Сөздің тура мағынасы нақты, қашанда тұрақты болады және айқындалып тұрады. Негізгі мағына әрқашанда ауыспалы мағынаның қайнар көзі әрі оның пайда болуына себепкер болады. Әдеб.: [[Болғанбайұлы]] Ә., [[Қалиұлы]] Ғ., [[Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы]], А., [[1997]]; [[Синонимдер сөздігі]], А., [[2001]]. <ref> Қазақ энциклопедиясы</ref> =Пайдаланған сілтеме= <references/> {{stub}} {{wikify}} q6uxn9s19c18zm18q71xruq5j0s0spm 0 50377 3319823 2841949 2024-04-26T08:59:28Z Kulbarshin71 156094 /* Сөзжасамның тәсілдері: */ wikitext text/x-wiki '''Сөзжасам''' {{lang-ru|словообразование}} – [[тіл]] білімінің жаңа мағыналы [[туынды]] сөздердің қалыптасуы мен мағыналық дамуын, жасалу тәсілдерін зерттейтін саласы. [[Зат]] не [[құбылыс]] туралы ұғым тілде таңбаланып, сөзжасамдық [[процесс]] негізінде атау ретінде танылады. Сөзжасамның зерттеу нысанына атаудың жасалуы, қалыптасуы, ұғымда қалыптасқан бейненің тілдік таңбасы, туынды сөздің жасалу сипаты, әдіс-тәсілдері, жаңа мағынаның ішкі құрылымы, т.б. жатады. [[Қазақ тілі]]нің сөзжасам жүйесі атаудың қалыптасуымен қатар, мағынаның дамуын, ұғым-мағына - ''атаудың кешенді бірлігін қарастырады''. ==Сөзжасамның тәсілдері:== # [[Семантика]]-[[фонетика]] – кей [[дыбыс]]тардың сәйкесуі нәтижесінде жаңа сөз жасау мүмкіндігі; # Семантикалық сөзжасамдық – сөз тұлғасы өзгермей-ақ, жаңа мағыналы туынды сөздің жасалуы; # Семантика-синтетикалық сөзжасамдық – негізге сөз тудырушы жұрнақтардың жалғануы арқылы екіншілік мағынаның туындауы; # Семантика-[[аналитикалық]] – [[негіз]]дердің бірігуі, тіркесуі, қосарлануы арқылы ерекше мағыналы атау жасау қабілеті. Бір-екі [[буын]]ды сөздермен салыстырғанда, [[аналитика]]лық жолмен жасалған туынды атауларда (тұрақты тіркестерде) ұлттық танымның сипаты айқын көрінеді. Жалпы мағынаның жіктелуінен жеке мағына туындағанда, жалпының негізгі белгілік мәні жекеге көшеді де, атаудың [[номинатив]]тік мағынасында сақталады. Атау заттың қасиет-белгісінің бар мәнін ашпайды, ерекше белгісін айқындайды. Жеке мағыналы атаулар өздерінің негізгі, өзек мағыналары арқылы жүйеленіп, бір семантикалық өрісті құрайды. Сөзжасамның жүйелілігі оның кешенді бірліктерінің болуымен байланысты. Сөзжасамның кешенді бірліктері мыналар: Сөзжасамдық [[тұлға]], Сөзжасамдық ұя, Сөзжасамдық мағына, Сөзжасамдық үлгі, Сөзжасамдық қалып, Сөзжасамдық тізбек, Сөзжасамдық [[жұп]], Сөзжасамдық саты, Сөзжасамдық [[тарам]], Сөзжасамдық байланыс. [[Сөзжасамдық тұлға]]лардың бір-бірімен түрлі [[тәсіл]]дер негізінде бірігуі, қосарлануы, жалғануының өзіндік ішкі заңдылығы болады, ол сөздердің синтагматикалық байланысу жүйесі негізінде іске асады. Әрбір [[Сөзжасамдық тұлға]] кез келген [[Сөзжасамдық тұлға]]мен жалғанып не қосарланып кете алмайды. [[Сөзжасамдық тұлға]]лардың жаңа мағына жасауы – күрделі процесс. Туынды сөздің екінші мағынасы құрамындағы негіз сөздердің мағынасы арқылы жасалғанымен, оның мағынасы толық қамтылмайды, тек өзі таңбалайтын [[денотат]] не [[сигнификат]]тың белгісі мен қасиетіне қатысты семаны алып, [[метафоралану]] немесе ауыспалылық яки [[фразеология]] мән алу арқылы өзінің ерекше семасын қалыптастырады. Туынды сөздің екіншілік мағынасы негіз сөздердің тура мағынасы не ауыспалы мағынасы арқылы [[метафора]]лануы мүмкін. Мысалы, ''ақ алмас, ақ бата, ақ пейіл, ақберен, аққұлақ, аққұман, ақорда, ақөлең, ақсауыт, ақ сүтін кешті, ақтабан шұбырынды, ақтұйғын, ақ тілек, т.б''. туынды сөздердің мағыналары ақ сөзінің өзек семасы арқылы негізделіп, ауыспалы мәнге ие болған. Туынды сөздердің құрамындағы мағыналық реңді айқындау үшін оларды [[денотаттық]](заттық), [[сигнификаттық]] (ұғымдық), [[коннатациялық]] (бейнелік) ұғымды білдіретін атаулар деп бөледі. [[Фразеологизм]]дердің қалыптасуында ұлттық негіз басым, сөз [[тіркес]]інің жасалуында [[семантика]]лық негіз бар. * '''Сөзжасамдық база''' {{lang-ru|словообразовательная база}} — белглі бір [[тіл]]дің сөзжасам жүйесінің негізіне жатқан құрылымдық-[[морфология]]лық ерекшеліктердің жиынтығы. * '''Сөзжасамдық қосымша''' ([[жұрнақ]]тар) {{lang-ru|словообразовательный аффикс}} — [[Қосымшалар]]. * '''Сөзжасамдық мағына''' {{lang-ru|словообразовательное значение}} — [[сөз]] тудырушы негіз бен сөз тудырушы [[жұрнақ]]тың мағыналарының негізінде туған жаңа мағына. Мысалы: төрт түлік малдың бір түрін білдіретін қой сөзіне мамандықты, кәсіпті білдіретін '''''-шы''''' жұрнағы қосылып, жаңа мағынадағы қойшы сөзін тудырып тұр. Бұл арада негіз сөздің тірек болуымен туған сөзжасамдық мағынаның дәл сипатын анықтаушы қосымшалық мағына болып табылады. * '''Сөзжасамдық мотивация''' {{lang-ru|словообразовательная мотивация}}, {{lang-ru|motivation}} - ниеттену, іздену, дәлелдеу * '''Сөзжасамдық негіз''' {{lang-ru|словообразовательная основа}} — [[туынды сөздер]]дің жасалуына негіз болатын [[сөз]]. Бір сөзжасамдық ұяға кіретін түбірлес сөздердің өз ішінде бірнеше сөзжасам негізі болуы мүмкін. Мысалы: '''өкін''' сөзінен жасалған ''өкіну, өкініш, өкінішті, өкінішсіз, өкінген, өкінісу т. б''. — бір ұядағы сөздер, бірақ олардың бәрі бірдей тікелей ''өкін'' сөзінен туып түрған жок. Мысалы: ''өкінішті, өкінішсіз'' сөздерінің тікелей тудырушы негізі ''өкінемес, өкініш'' сөзі. * '''Сөзжасамдық талдау''' {{lang-ru|словообразовательный анализ}} — осы кунгі сөзжасам тұрғысынан сөз құрылымын, яғни [[сөз]] құрамындағы [[морфема]]лардың өзара байланысын, қарым-қатынасын аңықтау. Мысалы: '''көр-''' түбірінен шыққан көріктендіруі иілер сөзінің құрамында бірнеше [[сөз]] тудырушы негіз бар: ''көрік, көріктен, көріктендір, көріктендіру, көріктендіруші'' ('''-лер''' көптік жалғауы). Осылардың әрқайсысы өзінен кейінгі туындыларға негіз болып тұр. Мэселен, '''көр-''' түбірінен көріктен сөзі тууы үшін, алдымен көрік сөзі жасалуы керек, көріктен дегендегі '''-тен''' жұрнағы бірден '''көр-''' түбіріне қосыла алмайды, басқалары да осылай. Сол сияқты уйытқы сөзінің тікелей тудырушы негізі '''уйы-''' түбірі емес, '''уйыт-''' туындысы, ал оның тудырушы негізі — '''уйы-''' түбірі. * '''Сөзжасамдық тип''' {{lang-ru|словообразовательный тип}} — белгілі бір сөз ғабына жататын сөздердің құрылымдық желісі. Әр тип өзінің жасалуына арқау болған сөздердің сөз табы жағынан бірынғай болуымен, негіз сөз бен [[туынды сөз]]дің мағына жағынан бір-біріне қатыстылығымен және ұқсас форманттарының материалдық, сементикалық бірлігімен сипатталады. '''Сөзжасамдық тип''' тілдің сөзжасам жүйесіндегі негізгі буын болып табылады. Мысалы: ''қуаныш, өкініш, суйініш'' сөздері бір тип жасайды, тудырушы ненгіздері бірынғай етістіктер, туынды заттық мағыналары нақты қимыл-әрекетті білдіретін мағыналарға негізделген, тудырушьі қосымшалары бірыңғай дерексіз [[зат есім]] тудыратын '''-ыш, -іш''' [[жұрнақ]]тары. * '''Сөзжасамдық тізбек''' {{lang-ru|словообразовательная цепочка}} — бір-бірімен жүйелі дәйектілік қарым-қатынаста болатын, бірінен-бірі туындап отыратын түбірлес сөздердің тізбегі. Бір түбірдің туа отырып, өз ішінде көп тармақты болып келеді. Мысалы: '''''сез''' — сезік, сезікті, сезіктілік; '''сез''' — сезім, сезімді, сезімділік; '''сезім''' — сезімтал, сезімталдық; '''сезім''' — сезімшіл, сезімшілдік т. б.'' * '''Сөзжасамдық уәждеме''' {{lang-ru|словообразовательная мотивация}} — түбірлес сөздердің өзара қарым-қатынаста болуы. Сол арқылы олардың біреуінің жасалуына екіншісі арқау болады, біреуінің мағынасы екіншісі арқылы анықталады (көл — көлшік): Түбірлес сөздер [[лексикалық мағына]]сы бар негіз [[сөз]]ден [[сөз тудырушы]] [[қосымша]]лар арқылы туады. Туынды түбірлердің мағыналары қашанда оларға негіз болған сөздердің мағынасы негізінде өрбиді. Сол себепті тудырушы негіз уәждендіруші сөз, ал туынды сөз уәжденген сөз деп аталады. Сөйтіп, '''Сөзжасамдық уәждеме''' уәждендіруші сөз бен уәжденген сөздің өзара қарым-қатынас бірлігінен тұрады. * '''Сөзжасамдық норма''' {{lang-ru|словообразовательная норма}} - жаңа сөздің жасалу жолын реттейтін қалыптасқан жүйе.Тілдегі сөздер қосымша жалғану,бірігу,қосарлану,қысқару,тіркесу жолымен жаңа мағынаға ие болады,сөзден сөз туады.Мысалы:шипа+жай;[[БҰҰ]];термальды су. Синтетикалық тәсіл. Сөзжасамның синтетикалық (морфологиялық) тәсіліне қазақ тіл білімінде әдетте арнайы қосымшалар арқылы жаңа сөз тудыру процесі жатады. Жаңа сөз тудыратын қосымшалардың сөз табына қатысы бар, яғни сөзжасам қосымшаларының грамматикалық сипаты оны сөз таптарына байланысты етеді. Өйткені қосымшалар арқылы жасалған жаңа сөз қайткенде, сөз жоқ, грамматикалық сипаты жағынан белгілі бір сөз табының шеңберіне енеді. Аналитикалық тәсіл. Сөз тудырудың аналитикалық тәсілі сөздерді біріктіру, қосарлау, тіркестіру арқылы көрінеді де, сөзжасам проблемасының шеңберіне еніп, оның бір тәсілі болып табылады. Яғни бұл тәсіл сөздерді біріктіру, қосарлау, тіркестіру жолдары арқылы іске асады. Сөйтіп барып жаңа мағыналы сөз, жаңа ұғымның атауы туып, тілдің сөздік құрамы дамып, оның қатары өрістей түседі. Бұл – тілдік құбылыстың басты, мәнді ерекшклігі. Екіншіден, осы жолдар арқылы жасалған жаңа туындылар морфологиялық құрамы жағынан күрделі сөздер тобына жатады. Лексика-семантикалық тәсіл. Сөзжасамның лексика-семантикалық тәсілі белгілі бір сөздердің жаңа мағынаға ие болуы, көп мәнді, ең бастысы омонимдік қатарда келуі арқылы жасалады. Сондай-ақ осы жол кейбір сөздердің ол бастағы мәнін жоғалту не болмаса әлсірету барысында басқа бір сөз табының қатарынан танылуға жол береді. Бұл тәсілде сөздің құрамы, тұлғасы ешбір өзгеріске түспейді, өзгеріс тек сөздің мағынасында ғана болады. Сөз дыбыстық, морфемдік құрамын сақтай отырып, тілдегі бұрынғы қолданылып жүрген мағынасының үстіне жаңа мағына қосып алады. Сөздің тек мағынасынды өзгеріс болғандықтан, бұл тәсіл лексика-семантикалық тәсіл деп аталған. Мысалы: құн, буын, таңба, көрме, түбір, дыбыс т.б. сөздердің ғылымның түрлі саласында термин сөз қызметіндегі мәні мен мазмұны олардың тілдегі жай сөз ретіндегі мағынасынан өзгешы. Ана сөзін алсақ, біріншіден, туған шеше мағынасында, екіншіден, ана жақ, ана жылы сияқты сілтеу есімдігі мағынасында қолданылады. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Орфография]] [[Санат:Лексика]] [[Санат:Грамматика]] {{Stub}} bl6eb5ohm50kv0e4eokcywwx1i9oay5 3319827 3319823 2024-04-26T09:02:56Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Kulbarshin71|Kulbarshin71]] ([[User talk:Kulbarshin71|т]]) өңдемелерінен [[User:Artur.Tanirbergen|Artur.Tanirbergen]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Сөзжасам''' {{lang-ru|словообразование}} – [[тіл]] білімінің жаңа мағыналы [[туынды]] сөздердің қалыптасуы мен мағыналық дамуын, жасалу тәсілдерін зерттейтін саласы. [[Зат]] не [[құбылыс]] туралы ұғым тілде таңбаланып, сөзжасамдық [[процесс]] негізінде атау ретінде танылады. Сөзжасамның зерттеу нысанына атаудың жасалуы, қалыптасуы, ұғымда қалыптасқан бейненің тілдік таңбасы, туынды сөздің жасалу сипаты, әдіс-тәсілдері, жаңа мағынаның ішкі құрылымы, т.б. жатады. [[Қазақ тілі]]нің сөзжасам жүйесі атаудың қалыптасуымен қатар, мағынаның дамуын, ұғым-мағына - ''атаудың кешенді бірлігін қарастырады''. ==Сөзжасамның тәсілдері:== # [[Семантика]]-[[фонетика]] – кей [[дыбыс]]тардың сәйкесуі нәтижесінде жаңа сөз жасау мүмкіндігі; # Семантикалық сөзжасамдық – сөз тұлғасы өзгермей-ақ, жаңа мағыналы туынды сөздің жасалуы; # Семантика-синтетикалық сөзжасамдық – негізге сөз тудырушы жұрнақтардың жалғануы арқылы екіншілік мағынаның туындауы; # Семантика-[[аналитикалық]] – [[негіз]]дердің бірігуі, тіркесуі, қосарлануы арқылы ерекше мағыналы атау жасау қабілеті. Бір-екі [[буын]]ды сөздермен салыстырғанда, [[аналитика]]лық жолмен жасалған туынды атауларда (тұрақты тіркестерде) ұлттық танымның сипаты айқын көрінеді. Жалпы мағынаның жіктелуінен жеке мағына туындағанда, жалпының негізгі белгілік мәні жекеге көшеді де, атаудың [[номинатив]]тік мағынасында сақталады. Атау заттың қасиет-белгісінің бар мәнін ашпайды, ерекше белгісін айқындайды. Жеке мағыналы атаулар өздерінің негізгі, өзек мағыналары арқылы жүйеленіп, бір семантикалық өрісті құрайды. Сөзжасамның жүйелілігі оның кешенді бірліктерінің болуымен байланысты. Сөзжасамның кешенді бірліктері мыналар: Сөзжасамдық [[тұлға]], Сөзжасамдық ұя, Сөзжасамдық мағына, Сөзжасамдық үлгі, Сөзжасамдық қалып, Сөзжасамдық тізбек, Сөзжасамдық [[жұп]], Сөзжасамдық саты, Сөзжасамдық [[тарам]], Сөзжасамдық байланыс. [[Сөзжасамдық тұлға]]лардың бір-бірімен түрлі [[тәсіл]]дер негізінде бірігуі, қосарлануы, жалғануының өзіндік ішкі заңдылығы болады, ол сөздердің синтагматикалық байланысу жүйесі негізінде іске асады. Әрбір [[Сөзжасамдық тұлға]] кез келген [[Сөзжасамдық тұлға]]мен жалғанып не қосарланып кете алмайды. [[Сөзжасамдық тұлға]]лардың жаңа мағына жасауы – күрделі процесс. Туынды сөздің екінші мағынасы құрамындағы негіз сөздердің мағынасы арқылы жасалғанымен, оның мағынасы толық қамтылмайды, тек өзі таңбалайтын [[денотат]] не [[сигнификат]]тың белгісі мен қасиетіне қатысты семаны алып, [[метафоралану]] немесе ауыспалылық яки [[фразеология]] мән алу арқылы өзінің ерекше семасын қалыптастырады. Туынды сөздің екіншілік мағынасы негіз сөздердің тура мағынасы не ауыспалы мағынасы арқылы [[метафора]]лануы мүмкін. Мысалы, ''ақ алмас, ақ бата, ақ пейіл, ақберен, аққұлақ, аққұман, ақорда, ақөлең, ақсауыт, ақ сүтін кешті, ақтабан шұбырынды, ақтұйғын, ақ тілек, т.б''. туынды сөздердің мағыналары ақ сөзінің өзек семасы арқылы негізделіп, ауыспалы мәнге ие болған. Туынды сөздердің құрамындағы мағыналық реңді айқындау үшін оларды [[денотаттық]](заттық), [[сигнификаттық]] (ұғымдық), [[коннатациялық]] (бейнелік) ұғымды білдіретін атаулар деп бөледі. [[Фразеологизм]]дердің қалыптасуында ұлттық негіз басым, сөз [[тіркес]]інің жасалуында [[семантика]]лық негіз бар. * '''Сөзжасамдық база''' {{lang-ru|словообразовательная база}} — белглі бір [[тіл]]дің сөзжасам жүйесінің негізіне жатқан құрылымдық-[[морфология]]лық ерекшеліктердің жиынтығы. * '''Сөзжасамдық қосымша''' ([[жұрнақ]]тар) {{lang-ru|словообразовательный аффикс}} — [[Қосымшалар]]. * '''Сөзжасамдық мағына''' {{lang-ru|словообразовательное значение}} — [[сөз]] тудырушы негіз бен сөз тудырушы [[жұрнақ]]тың мағыналарының негізінде туған жаңа мағына. Мысалы: төрт түлік малдың бір түрін білдіретін қой сөзіне мамандықты, кәсіпті білдіретін '''''-шы''''' жұрнағы қосылып, жаңа мағынадағы қойшы сөзін тудырып тұр. Бұл арада негіз сөздің тірек болуымен туған сөзжасамдық мағынаның дәл сипатын анықтаушы қосымшалық мағына болып табылады. * '''Сөзжасамдық мотивация''' {{lang-ru|словообразовательная мотивация}}, {{lang-ru|motivation}} - ниеттену, іздену, дәлелдеу * '''Сөзжасамдық негіз''' {{lang-ru|словообразовательная основа}} — [[туынды сөздер]]дің жасалуына негіз болатын [[сөз]]. Бір сөзжасамдық ұяға кіретін түбірлес сөздердің өз ішінде бірнеше сөзжасам негізі болуы мүмкін. Мысалы: '''өкін''' сөзінен жасалған ''өкіну, өкініш, өкінішті, өкінішсіз, өкінген, өкінісу т. б''. — бір ұядағы сөздер, бірақ олардың бәрі бірдей тікелей ''өкін'' сөзінен туып түрған жок. Мысалы: ''өкінішті, өкінішсіз'' сөздерінің тікелей тудырушы негізі ''өкінемес, өкініш'' сөзі. * '''Сөзжасамдық талдау''' {{lang-ru|словообразовательный анализ}} — осы кунгі сөзжасам тұрғысынан сөз құрылымын, яғни [[сөз]] құрамындағы [[морфема]]лардың өзара байланысын, қарым-қатынасын аңықтау. Мысалы: '''көр-''' түбірінен шыққан көріктендіруі иілер сөзінің құрамында бірнеше [[сөз]] тудырушы негіз бар: ''көрік, көріктен, көріктендір, көріктендіру, көріктендіруші'' ('''-лер''' көптік жалғауы). Осылардың әрқайсысы өзінен кейінгі туындыларға негіз болып тұр. Мэселен, '''көр-''' түбірінен көріктен сөзі тууы үшін, алдымен көрік сөзі жасалуы керек, көріктен дегендегі '''-тен''' жұрнағы бірден '''көр-''' түбіріне қосыла алмайды, басқалары да осылай. Сол сияқты уйытқы сөзінің тікелей тудырушы негізі '''уйы-''' түбірі емес, '''уйыт-''' туындысы, ал оның тудырушы негізі — '''уйы-''' түбірі. * '''Сөзжасамдық тип''' {{lang-ru|словообразовательный тип}} — белгілі бір сөз ғабына жататын сөздердің құрылымдық желісі. Әр тип өзінің жасалуына арқау болған сөздердің сөз табы жағынан бірынғай болуымен, негіз сөз бен [[туынды сөз]]дің мағына жағынан бір-біріне қатыстылығымен және ұқсас форманттарының материалдық, сементикалық бірлігімен сипатталады. '''Сөзжасамдық тип''' тілдің сөзжасам жүйесіндегі негізгі буын болып табылады. Мысалы: ''қуаныш, өкініш, суйініш'' сөздері бір тип жасайды, тудырушы ненгіздері бірынғай етістіктер, туынды заттық мағыналары нақты қимыл-әрекетті білдіретін мағыналарға негізделген, тудырушьі қосымшалары бірыңғай дерексіз [[зат есім]] тудыратын '''-ыш, -іш''' [[жұрнақ]]тары. * '''Сөзжасамдық тізбек''' {{lang-ru|словообразовательная цепочка}} — бір-бірімен жүйелі дәйектілік қарым-қатынаста болатын, бірінен-бірі туындап отыратын түбірлес сөздердің тізбегі. Бір түбірдің туа отырып, өз ішінде көп тармақты болып келеді. Мысалы: '''''сез''' — сезік, сезікті, сезіктілік; '''сез''' — сезім, сезімді, сезімділік; '''сезім''' — сезімтал, сезімталдық; '''сезім''' — сезімшіл, сезімшілдік т. б.'' * '''Сөзжасамдық уәждеме''' {{lang-ru|словообразовательная мотивация}} — түбірлес сөздердің өзара қарым-қатынаста болуы. Сол арқылы олардың біреуінің жасалуына екіншісі арқау болады, біреуінің мағынасы екіншісі арқылы анықталады (көл — көлшік): Түбірлес сөздер [[лексикалық мағына]]сы бар негіз [[сөз]]ден [[сөз тудырушы]] [[қосымша]]лар арқылы туады. Туынды түбірлердің мағыналары қашанда оларға негіз болған сөздердің мағынасы негізінде өрбиді. Сол себепті тудырушы негіз уәждендіруші сөз, ал туынды сөз уәжденген сөз деп аталады. Сөйтіп, '''Сөзжасамдық уәждеме''' уәждендіруші сөз бен уәжденген сөздің өзара қарым-қатынас бірлігінен тұрады. * '''Сөзжасамдық норма''' {{lang-ru|словообразовательная норма}} - жаңа сөздің жасалу жолын реттейтін қалыптасқан жүйе.Тілдегі сөздер қосымша жалғану,бірігу,қосарлану,қысқару,тіркесу жолымен жаңа мағынаға ие болады,сөзден сөз туады.Мысалы:шипа+жай;[[БҰҰ]];термальды су. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Орфография]] [[Санат:Лексика]] [[Санат:Грамматика]] {{Stub}} 42acimiakmstxg8m8fkzkvt6q6y60qt 0 51192 3319697 3230131 2024-04-26T00:11:32Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Тарбағатай ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Аягөз ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Тарбағатай (ауыл)|Тарбағатай]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = {{құлдырау}} 1504 |Санақ жылы = [[2021 жыл|2021]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Тарбағатай ауылдық округі''' – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. [[1999 жыл]]ға дейін ''Үшарал ауылдық округі'' деп аталған.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V99V000185_ Шығыс Қазақстан облысы бойынша Аякөз және Катон-Қарағай аудандарының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгертулер енгізу туралы]</ref> == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Тарбағатай (ауыл)|Тарбағатай]], [[Малтүгел]] ауылдары кіреді. Орталығы – Тарбағатай ауылы. Округ құрамында болған ''[[Әбден]]'' ауылы [[2013 жыл]]ы,<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V13V0002991 Шығыс Қазақстан облысы Жарма және Аягөз аудандарының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> [[Ақшоқы (Аягөз ауданы)|Ақшоқы]], [[Ортаарал]] ауылдары [[2024 жыл]]ы таратылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V24F0023618 Абай облысы Аягөз ауданының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- !Елді мекен!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- | [[Ақшоқы (Аягөз ауданы)|''Ақшоқы'']] ауылы||265 ||{{құлдырау}} 46 || 17,4 ||146||{{құлдырау}} 25 ||17,1||119 ||{{құлдырау}} 21|| 17,6 |- | ''[[Әбден]]'' ауылы ||64 ||{{құлдырау}} 1 || 1,6 ||32||{{құлдырау}} 1 ||3,1||32 || -|| - |- | [[Малтүгел]] ауылы||283 ||{{құлдырау}} 157 || 55,5 ||151||{{құлдырау}} 76 ||50,3||132 ||{{құлдырау}} 81|| 61,4 |- | ''[[Ортаарал]]'' ауылы||151 ||{{құлдырау}} 47 || 31,1 ||77||{{құлдырау}} 21 ||27,3||74 ||{{құлдырау}} 26|| 35,1 |- | [[Тарбағатай (ауыл)|Тарбағатай]] ауылы||2122 ||{{құлдырау}} 1253 || 59 ||1086||{{құлдырау}} 638 ||58,7||1068 ||{{құлдырау}} 615|| 57,6 |- | '''Жалпы саны'''||2885 ||{{құлдырау}} 1504 || 52,1||1492||{{құлдырау}} 761 ||51||1393 ||{{құлдырау}} 743|| 53,3 |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Аягөз ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Аягөз ауданы ауылдық округтері]] lvjlhq84ndchpjkcyqqxza9w2e189n1 3319698 3319697 2024-04-26T00:12:12Z Casserium 68287 /* Әкімшілік құрамы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Тарбағатай ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Аягөз ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Тарбағатай (ауыл)|Тарбағатай]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = {{құлдырау}} 1504 |Санақ жылы = [[2021 жыл|2021]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Тарбағатай ауылдық округі''' – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. [[1999 жыл]]ға дейін ''Үшарал ауылдық округі'' деп аталған.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V99V000185_ Шығыс Қазақстан облысы бойынша Аякөз және Катон-Қарағай аудандарының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгертулер енгізу туралы]</ref> == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Тарбағатай (ауыл)|Тарбағатай]], [[Малтүгел]] ауылдары кіреді. Орталығы – Тарбағатай ауылы. Округ құрамында болған ''[[Әбден]]'' ауылы [[2013 жыл]]ы,<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V13V0002991 Шығыс Қазақстан облысы Жарма және Аягөз аудандарының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> [[Ақшоқы (Аягөз ауданы)|''Ақшоқы'']], ''[[Ортаарал]]'' ауылдары [[2024 жыл]]ы таратылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V24F0023618 Абай облысы Аягөз ауданының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- !Елді мекен!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- | [[Ақшоқы (Аягөз ауданы)|''Ақшоқы'']] ауылы||265 ||{{құлдырау}} 46 || 17,4 ||146||{{құлдырау}} 25 ||17,1||119 ||{{құлдырау}} 21|| 17,6 |- | ''[[Әбден]]'' ауылы ||64 ||{{құлдырау}} 1 || 1,6 ||32||{{құлдырау}} 1 ||3,1||32 || -|| - |- | [[Малтүгел]] ауылы||283 ||{{құлдырау}} 157 || 55,5 ||151||{{құлдырау}} 76 ||50,3||132 ||{{құлдырау}} 81|| 61,4 |- | ''[[Ортаарал]]'' ауылы||151 ||{{құлдырау}} 47 || 31,1 ||77||{{құлдырау}} 21 ||27,3||74 ||{{құлдырау}} 26|| 35,1 |- | [[Тарбағатай (ауыл)|Тарбағатай]] ауылы||2122 ||{{құлдырау}} 1253 || 59 ||1086||{{құлдырау}} 638 ||58,7||1068 ||{{құлдырау}} 615|| 57,6 |- | '''Жалпы саны'''||2885 ||{{құлдырау}} 1504 || 52,1||1492||{{құлдырау}} 761 ||51||1393 ||{{құлдырау}} 743|| 53,3 |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Аягөз ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Аягөз ауданы ауылдық округтері]] izgou38snqzjt5zzj7bceuxrtoq2eo2 0 52834 3319594 3187248 2024-04-25T16:29:52Z Аскар Альмактум 158246 формула қостым wikitext text/x-wiki [[Сурет:Сызықтық функция .tif|thumb|right|200px|]] y = kx+l (мұндағы x - тәуелсіз айнымалы, k мен l – нақты сандар) түріндегі формуламен берілетін фуннкцияны '''сызықтық функция''' деп атайды. у = kx + l функциясының анықталу аймағы барлық нақты сандар жиыны. Егер у = kx + lсызықтық функциясындағы l=0болса, онда у=kxтүрінде жазылады. у =kxфункциясы тура пропорционалдық деп аталады. Егер у=kx+lформуласындағы k=0болса, у=0x+l, онда у =l; у =l функциясы тұрақты функциядеп аталады. у =l тұрақты функциясы сызықтық функцияның дербес жағдайы. Сызықтықфункцияның графигі У=1,5x-2 сызықтық функциясының графигін сызайық. Ол үшін x пен y-тің сәйкес мәндерінің кестесін құрастыру керек. х -3 -2 -1 0 1 2 3 у -6,5 -5 -3,5 -2 -0,5 1 2,5 Координаталық жазықтықта координаталары кестеде көрсетілген нүктелерді белгілейік. Белгіленген нүктелерді қоссақ, түзу сызылады. Осы түзу у=1,5x-2 сызықтық функциясының графигі болады. y=kx+lфункциясының графигі түзу сызық. Жазықтықтағы екі нүкте арқылы бір ғана түзу жүргізілетіндіктен, түзуді жүргізу үшін, оның екі нүктесінің координаталарын білу жеткілікті. Y=kx+l сызықтық функциясының графигі болатын тузу ординаталар (Оу) осін (0;l) нүктесінде, ал абциссалар (Ох) осін ( ;0) нүктесінде қияды. у=kx функциясының формуласындағы х=0 болғанда у=0. Сондықтан оның графигі координаталар басы арқылы өтеді. у=kx (мұндағы k 0) функциясының графигі координаталар басы арқылы өтетін түзу. у=kxтура пропорционалдығының графигін салу үшін ізделінді нүктелердің бірі ретінде О(0;0) нүктесін алу керек. Ізделінді екінші нүктенің координаталарын табу үшін x-тің нөлден өзгеше қандай да бір (мүмкін) мәнін қойып, оған сәйкес у-тін мәнін табу керек. Мысалы, у=2х функциясы үшін, х=2 болғанда у=4. А(2;4) нүктесін алу керек. Табылған О(0;0) және А(2;4) нүктелері арқылы жүргізілген түзу у=2хфункциясының графигі. у=kxфункциясы графигінің координаталық жазықтықтағы орналасуы к коэфицентіне тәуелді.у=kx Сызықтық функция – у=ах+b түріндегі функция (мұндағы а, b – тұрақты сандар). Егер а, b – нақты сандар болса, онда сызықтық функцияның графигі түзу сызық болады (қ. сурет). а – түзу сызық пен абсцисса осі арасындағы бұрыш α-ның тангенсіне тең болатын түзудің бұрыштық коэффициент: а=tgα. а>0 болса, сызықтық функцияның графигі өседі, а<0 болса, кемиді, а=0 болса, у=b, яғни тұрақты санға тепе-теңдігі шығады да оның графигі абсцисса осіне параллель түзу болады. Сызықтық функция графигі ордината осін (0, b) нүктелерінде, ал абсцисса осін (-b/a, 0) нүктелерінде қиып өтеді. b=0 болғанда у=ах функциясы біртекті сызықтық функция деп аталады. Біртекті сызықтық функцияның графигі координаттар басы арқылы өтеді. Сызықтық функция физика мен техникада әр түрлі шамалар арасындағы тәуелділікті көрсетуде кеңінен қолданылады. <ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> '''Екі нүктеден өтетін сызықтық фунцияны табу жолы:''' (x-x1)/(x2-x1) = (y-y1)/(y2-y1) === Дереккөздер === <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Сызықтық алгебра]] {{stub}} qttkexeh4ipcvcvawpxveu5sxvranqe 0 53219 3319626 3312451 2024-04-25T17:46:16Z O.Makpal08 152255 жаңа сілтеме қосу арқылы толықтырдым wikitext text/x-wiki [[Сурет:Circularly polarized glasses.jpg|250 px|thumb]] '''''Көзілдірік''''' – [[көз]]дің [[оптика]]лық кемістігін түзету, [[күн]] сәулесінен, шаң-тозаңнан, химиялық заттар әсерінен қорғау үшін қолданылатын құрал. Көзілдірік шынысының сәулені жинайтын (“+”) (алыстан көргіштікті түзету үшін) және сәулені шашырататын (“–”) (алыстан көрмеушілікті түзету үшін) түрлері болады. Көзілдірік екі жағы ойыс (“–”) не екі жағы дөңес (“+”) шыныдан жасалынады. Сонымен қатар, Көзілдірік шынысы көздің қасаң қабығына жабыстырылып та киіледі (жапсарлы [[линза]]). Көздің көруі қатты нашарлағанда 2 – 3 қатар линзадан жасалған Көзілдірік қолданылады. Кейбір адамдардың алыстан көргіштігі мен жақыннан көру қабілеті нашарлайды. Мұндайда екі Көзілдірік кимеу үшін жоғары бөлігімен алыстағыны, төмен бөлігімен жақындағыны көруге болатын шыныдан жасалған құрама Көзілдірік беріледі. Жастың ұлғаюына байланысты (40-тан асқан адам газет, кітап, журнал оқу үшін) әр түрлі шынылы Көзілдірік киюге тура келеді. Көздің көру кемістігін қалыптастыру үшін киілетін Көзілдіріктің қай түрін болса да дәрігердің нұсқауымен кию керек. Көзді күн сәулесінен қорғайтын Көзілдіріктің шынысы қоңыр, қара, көк, күлгін, жасыл түсті болады. Мұндай Көзілдіріктер қолданылуына байланысты әр түрлі пішінде жасалады. [[Болат]] қорытушылар, [[химия]]лық өндіріс қызметкерлері үшін арнайы қалың шыныдан екі бүйірі жабық Көзілдірік шығарылады. == Көзілдіріктің пайда болуы == Көзілдіріктің қай уақытта пайда болғандығы жөнінде нақты дерек жоқ. Ол тарих беттерінде түрлі болып кездеседі. Мәселен, [[ежелгі Грекия]]да адамдар дөңес және ойыс айналардың ерекшеліктерін байқаған. Сондай-ақ көзілдіріктің күннен қорғауға, оқуға, ұсақ нәрсені ұлғайтып көруге айналған түрлерінің өзіне тән тарихы бар. Ең алғашқы көзді күннен қорғайтын көзілдірікті Қиыр Солтүстік пен [[Азия]]ның, сонымен қатар [[Америка]]ның ежелгі тұрғындары ойлап тауыпты. Оларды жануарлардың сүйегінен жасаған екен. Ал, [[Қытай]] жерінде ежелде күңгірт көзілдірік (бүгінде күннен қорғайтын қара көзілдіріктердің арғы атасы) пайда болған. Мұндай көзілдірікті [[Қытай]]да сот үкімін оқитындар киіпті. Бұл жаза алушылар мен куәгерлер сот үкімін оқитындардың көзінен олардың ішкі жан-дүниесін танып қоймау үшін қажет болған екен. Ұсақ әріптерді немесе таңбаларды жақындатып, ұлғайтып оқу үшін алғашында бір ғана көзге арналған оптикалық құралдар пайдаланылған. Ал оқуға арналған алғашқы көзілдіріктің пайда болған жері – [[Италия]] деп есептелінеді. Себебі, ХІІІ ғасырда венециялық шыны үрлеушілер алғаш рет көзілдірік жасауға арналған түссіз, жұқа және мөлдір шыныларды ойлап тапты. ХІҮ ғасырдың басында [[Еуропа]]да көзілдірік туралы деректер кеңінен тарала бастады. Көзілдірік қымбат «ойыншық» болып саналды, ешнәрсеге қарамастан, көзілдірік жоғары сапалы шынылардан жасалды. Ол атадан балаға бағалы бұйым ретінде мұра болып қалып отырған. Сол заманда көзілдірікті қажеттілік үшін емес, өздерінің мәртебесін көтеру мақсатында қолданған. Жақыннан және алыстан көруге арналған көзілдіріктер ХҮІ ғасырда пайда болған. Осы уақытта көзілдіріктің сыртқы көрінісі мен пішініне де өзгерістер енгізілді. Күңгірт көзілдіріктерді ойлап тапқан [[Қытай]] еліне көз кемістігіне арналған көзілдіріктер [[араб]] және [[парсы]] саудагерлері арқылы жетіпті. == Көзілдірік түрлері == <gallery> Сурет:Silhouette sunglasses.jpg Сурет:Көзілдірік.jpeg File:Persol sunglasses.jpg File:Sunglasses-1 retouch.png File:Sunglasses as seen by a fisheye lens.jpg </gallery> === Әйнек линзалар === Әйнек [[Ультракүлгін сәулелену|ультракүлгін]] сәулелерінен қорғайтындығына кепілдік береді, пластикке қарағанда заттарды аздап қана бұрмалап, төменірек көрсетеді. Бірақ әйнекті линзалар қауіпсіз емес: кез келген жағдайда сынып қалып, көзіңізге зиянын тигізуі мүмкін. Пластикалық линзаларға қарағанда ауырлау болып келеді әрі терлетіп жібереді. Әйнекті линзалар балаларға арналмаған. === Пластикалық линзалар === Пластикалық линзалар әйнекке қарағанда жеңіл әрі қауіпсіз. Бірақ пластик ультракүлгін сәулелерін жіберіп қояды да, көзге зиянын тигізеді. Арнайы химиялық ингредиентке ие, зиянды сәулелерді ұстап қалатын линзалар да болады. Мұндай көзілдіріктерді көшедегі лашықтардан немесе базарлардан алмаған жөн. Сапалы пластикалық линзаларды жасауда алдыңғы орында тұрған елдер қатарында Канада, Германия және Франция бар. Заманауи пластикалық линзалардың құрамына арнайы химиялық қоспалар қосылады. Ол қоспалар көзге ешқандай зиянның тимеуін қамтамасыз етеді. Олардың екі түрі болады: А және В. Сапалы көзілдіріктердің этикеткаларында: "Blocks at least 90% UVB and 60% UVA" деген жазу болады. Әрине сандары өзгертіліп жазылуы мүмкін. Сәуледен толық қорғауды қамтамасыз ететін көзілдіріктердің өлшемі - 400 нанометр. === Жүзуге арналған көзілдіріктер === Жүзуге арналған көзілдіріктерді ХІҮ ғасырда парсы сүңгігіштері қолдана бастады. Ол тасбақаның қабыршағынан жасалынған еді. [[1930 жыл]]ы жазушы [[Гай Гилпатрик]] жүзуге арналған көзілдірік пен ұшаққа арналған көзілдірік екеуіне тәжірибе жүргізеді. Жүзуге арналған көзілдіріктер [[1950 жыл]]да танымал болды. Алайда спортшылар үшін өте қауіпті болып қала берді. Олар әйнектер жасалатындықтан, кейде әйнектері сынып, спортшыларға қауіп төндіретін. [[1972 жыл]]ы жүзуге арналған көзілдіріктерді [[Олимпиада ойындары|Олимпиадалық ойындарда]] қолдануға тыйым салған еді. === Аудармашы көзілдіріктер === [[Жапония]]лық NEC корпорациясы шетел сөздерін аудара алатын көзілдіріктер ойлап тапты. Ғажайып оптикалық құрал TeleScouter деп аталады. Көзілдіріктің арнайы бейнекамерасы бар. Ол нысанаға алынған ақпаратты ғаламдық желіге қосылған портативті компьютерге бере алады. Арнайы аударма сөздікті ресурстың көмегімен көзілдірікке шағылысқан ұғымдар мен сөздер автоматты түрде жапон тіліне аударылады. Технологтардың айтуынша, оптикалық құрал адамның көру қабілетіне кедергі келтірмейді. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.baq.kz/blog/article/4259 Алғашқы көзілдірік қашан пайда болған?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130921054925/http://www.baq.kz/blog/article/4259 |date=2013-09-21 }} * [http://www.alashainasy.kz/world/5633/ Аудармашы көзілдіріктер пайда болды] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130921054033/http://www.alashainasy.kz/world/5633/ |date=2013-09-21 }} * [http://massaget.kz/bastangy/sn/1416 Көзілдірік түрлері] == Дереккөздер == <references/>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 11 - том [[Санат:Оптикалық заттар]] [[Санат:Линзалар]] [[Санат:Көру]] lgr40lh1clwusi3a0daj5cpsz72bjqz 3319627 3319626 2024-04-25T17:47:07Z O.Makpal08 152255 жаңа сілеме қостым wikitext text/x-wiki [[Сурет:Circularly polarized glasses.jpg|250 px|thumb]] '''''Көзілдірік''''' – [[көз]]дің [[оптика]]лық кемістігін түзету, [[күн]] сәулесінен, шаң-тозаңнан, химиялық заттар әсерінен қорғау үшін қолданылатын құрал. Көзілдірік шынысының сәулені жинайтын (“+”) (алыстан көргіштікті түзету үшін) және сәулені шашырататын (“–”) (алыстан көрмеушілікті түзету үшін) түрлері болады. Көзілдірік екі жағы ойыс (“–”) не екі жағы дөңес (“+”) шыныдан жасалынады. Сонымен қатар, Көзілдірік шынысы көздің қасаң қабығына жабыстырылып та киіледі (жапсарлы [[линза]]). Көздің көруі қатты нашарлағанда 2 – 3 қатар линзадан жасалған Көзілдірік қолданылады. Кейбір адамдардың алыстан көргіштігі мен жақыннан көру қабілеті нашарлайды. Мұндайда екі Көзілдірік кимеу үшін жоғары бөлігімен алыстағыны, төмен бөлігімен жақындағыны көруге болатын шыныдан жасалған құрама Көзілдірік беріледі. Жастың ұлғаюына байланысты (40-тан асқан адам газет, кітап, журнал оқу үшін) әр түрлі шынылы Көзілдірік киюге тура келеді. Көздің көру кемістігін қалыптастыру үшін киілетін Көзілдіріктің қай түрін болса да дәрігердің нұсқауымен кию керек. Көзді күн сәулесінен қорғайтын Көзілдіріктің шынысы қоңыр, қара, көк, күлгін, жасыл түсті болады. Мұндай Көзілдіріктер қолданылуына байланысты әр түрлі пішінде жасалады. [[Болат]] қорытушылар, [[химия]]лық өндіріс қызметкерлері үшін арнайы қалың шыныдан екі бүйірі жабық Көзілдірік шығарылады. == Көзілдіріктің пайда болуы == Көзілдіріктің қай уақытта пайда болғандығы жөнінде нақты дерек жоқ. Ол тарих беттерінде түрлі болып кездеседі. Мәселен, [[ежелгі Грекия]]да адамдар дөңес және ойыс айналардың ерекшеліктерін байқаған. Сондай-ақ көзілдіріктің күннен қорғауға, оқуға, ұсақ нәрсені ұлғайтып көруге айналған түрлерінің өзіне тән тарихы бар. Ең алғашқы көзді күннен қорғайтын көзілдірікті Қиыр Солтүстік пен [[Азия]]ның, сонымен қатар [[Америка]]ның ежелгі тұрғындары ойлап тауыпты. Оларды жануарлардың сүйегінен жасаған екен. Ал, [[Қытай]] жерінде ежелде күңгірт көзілдірік (бүгінде күннен қорғайтын қара көзілдіріктердің арғы атасы) пайда болған. Мұндай көзілдірікті [[Қытай]]да сот үкімін оқитындар киіпті. Бұл жаза алушылар мен куәгерлер сот үкімін оқитындардың көзінен олардың ішкі жан-дүниесін танып қоймау үшін қажет болған екен. Ұсақ әріптерді немесе таңбаларды жақындатып, ұлғайтып оқу үшін алғашында бір ғана көзге арналған оптикалық құралдар пайдаланылған. Ал оқуға арналған алғашқы көзілдіріктің пайда болған жері – [[Италия]] деп есептелінеді. Себебі, ХІІІ ғасырда венециялық шыны үрлеушілер алғаш рет көзілдірік жасауға арналған түссіз, жұқа және мөлдір шыныларды ойлап тапты. ХІҮ ғасырдың басында [[Еуропа]]да көзілдірік туралы деректер кеңінен тарала бастады. Көзілдірік қымбат «ойыншық» болып саналды, ешнәрсеге қарамастан, көзілдірік жоғары сапалы шынылардан жасалды. Ол атадан балаға бағалы бұйым ретінде мұра болып қалып отырған. Сол заманда көзілдірікті қажеттілік үшін емес, өздерінің мәртебесін көтеру мақсатында қолданған. Жақыннан және алыстан көруге арналған көзілдіріктер ХҮІ ғасырда пайда болған. Осы уақытта көзілдіріктің сыртқы көрінісі мен пішініне де өзгерістер енгізілді. Күңгірт көзілдіріктерді ойлап тапқан [[Қытай]] еліне көз кемістігіне арналған көзілдіріктер [[араб]] және [[парсы]] саудагерлері арқылы жетіпті. == Көзілдірік түрлері == <gallery> Сурет:Silhouette sunglasses.jpg Сурет:Көзілдірік.jpeg File:Persol sunglasses.jpg File:Sunglasses-1 retouch.png File:Sunglasses as seen by a fisheye lens.jpg </gallery> === Әйнек линзалар === Әйнек [[Ультракүлгін сәулелену|ультракүлгін]] сәулелерінен қорғайтындығына кепілдік береді, пластикке қарағанда заттарды аздап қана бұрмалап, төменірек көрсетеді. Бірақ әйнекті линзалар қауіпсіз емес: кез келген жағдайда сынып қалып, көзіңізге зиянын тигізуі мүмкін. Пластикалық линзаларға қарағанда ауырлау болып келеді әрі терлетіп жібереді. Әйнекті линзалар балаларға арналмаған. === Пластикалық линзалар === Пластикалық линзалар әйнекке қарағанда жеңіл әрі қауіпсіз. Бірақ пластик ультракүлгін сәулелерін жіберіп қояды да, көзге зиянын тигізеді. Арнайы химиялық ингредиентке ие, зиянды сәулелерді ұстап қалатын линзалар да болады. Мұндай көзілдіріктерді көшедегі лашықтардан немесе базарлардан алмаған жөн. Сапалы пластикалық линзаларды жасауда алдыңғы орында тұрған елдер қатарында Канада, Германия және Франция бар. Заманауи пластикалық линзалардың құрамына арнайы химиялық қоспалар қосылады. Ол қоспалар көзге ешқандай зиянның тимеуін қамтамасыз етеді. Олардың екі түрі болады: А және В. Сапалы көзілдіріктердің этикеткаларында: "Blocks at least 90% UVB and 60% UVA" деген жазу болады. Әрине сандары өзгертіліп жазылуы мүмкін. Сәуледен толық қорғауды қамтамасыз ететін көзілдіріктердің өлшемі - 400 нанометр. === Жүзуге арналған көзілдіріктер === Жүзуге арналған көзілдіріктерді ХІҮ ғасырда парсы сүңгігіштері қолдана бастады. Ол тасбақаның қабыршағынан жасалынған еді. [[1930 жыл]]ы жазушы [[Гай Гилпатрик]] жүзуге арналған көзілдірік пен ұшаққа арналған көзілдірік екеуіне тәжірибе жүргізеді. Жүзуге арналған көзілдіріктер [[1950 жыл]]да танымал болды. Алайда спортшылар үшін өте қауіпті болып қала берді. Олар әйнектер жасалатындықтан, кейде әйнектері сынып, спортшыларға қауіп төндіретін. [[1972 жыл]]ы жүзуге арналған көзілдіріктерді [[Олимпиада ойындары|Олимпиадалық ойындарда]] қолдануға тыйым салған еді. === Аудармашы көзілдіріктер === [[Жапония]]лық NEC корпорациясы шетел сөздерін аудара алатын көзілдіріктер ойлап тапты. Ғажайып оптикалық құрал TeleScouter деп аталады. Көзілдіріктің арнайы бейнекамерасы бар. Ол нысанаға алынған ақпаратты ғаламдық желіге қосылған портативті компьютерге бере алады. Арнайы аударма сөздікті ресурстың көмегімен көзілдірікке шағылысқан ұғымдар мен сөздер автоматты түрде жапон тіліне аударылады. Технологтардың айтуынша, [[оптика]]<nowiki/>лық құрал адамның көру қабілетіне кедергі келтірмейді. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.baq.kz/blog/article/4259 Алғашқы көзілдірік қашан пайда болған?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130921054925/http://www.baq.kz/blog/article/4259 |date=2013-09-21 }} * [http://www.alashainasy.kz/world/5633/ Аудармашы көзілдіріктер пайда болды] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130921054033/http://www.alashainasy.kz/world/5633/ |date=2013-09-21 }} * [http://massaget.kz/bastangy/sn/1416 Көзілдірік түрлері] == Дереккөздер == <references/>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 11 - том [[Санат:Оптикалық заттар]] [[Санат:Линзалар]] [[Санат:Көру]] qtwvjq0tfchjuyp2yad6tpg47bdo4hh 3319800 3319627 2024-04-26T08:42:15Z Nurtenge 93712 [[Арнайы:Үлесі/O.Makpal08|O.Makpal08]] ([[Қатысушы талқылауы:O.Makpal08|талқылауы]]) істеген нөмір 3319627 нұсқасын [[Уикипедия:Жоққа шығару|жоққа шығарды]] wikitext text/x-wiki [[Сурет:Circularly polarized glasses.jpg|250 px|thumb]] '''''Көзілдірік''''' – [[көз]]дің [[оптика]]лық кемістігін түзету, [[күн]] сәулесінен, шаң-тозаңнан, химиялық заттар әсерінен қорғау үшін қолданылатын құрал. Көзілдірік шынысының сәулені жинайтын (“+”) (алыстан көргіштікті түзету үшін) және сәулені шашырататын (“–”) (алыстан көрмеушілікті түзету үшін) түрлері болады. Көзілдірік екі жағы ойыс (“–”) не екі жағы дөңес (“+”) шыныдан жасалынады. Сонымен қатар, Көзілдірік шынысы көздің қасаң қабығына жабыстырылып та киіледі (жапсарлы [[линза]]). Көздің көруі қатты нашарлағанда 2 – 3 қатар линзадан жасалған Көзілдірік қолданылады. Кейбір адамдардың алыстан көргіштігі мен жақыннан көру қабілеті нашарлайды. Мұндайда екі Көзілдірік кимеу үшін жоғары бөлігімен алыстағыны, төмен бөлігімен жақындағыны көруге болатын шыныдан жасалған құрама Көзілдірік беріледі. Жастың ұлғаюына байланысты (40-тан асқан адам газет, кітап, журнал оқу үшін) әр түрлі шынылы Көзілдірік киюге тура келеді. Көздің көру кемістігін қалыптастыру үшін киілетін Көзілдіріктің қай түрін болса да дәрігердің нұсқауымен кию керек. Көзді күн сәулесінен қорғайтын Көзілдіріктің шынысы қоңыр, қара, көк, күлгін, жасыл түсті болады. Мұндай Көзілдіріктер қолданылуына байланысты әр түрлі пішінде жасалады. [[Болат]] қорытушылар, [[химия]]лық өндіріс қызметкерлері үшін арнайы қалың шыныдан екі бүйірі жабық Көзілдірік шығарылады. == Көзілдіріктің пайда болуы == Көзілдіріктің қай уақытта пайда болғандығы жөнінде нақты дерек жоқ. Ол тарих беттерінде түрлі болып кездеседі. Мәселен, [[ежелгі Грекия]]да адамдар дөңес және ойыс айналардың ерекшеліктерін байқаған. Сондай-ақ көзілдіріктің күннен қорғауға, оқуға, ұсақ нәрсені ұлғайтып көруге айналған түрлерінің өзіне тән тарихы бар. Ең алғашқы көзді күннен қорғайтын көзілдірікті Қиыр Солтүстік пен [[Азия]]ның, сонымен қатар [[Америка]]ның ежелгі тұрғындары ойлап тауыпты. Оларды жануарлардың сүйегінен жасаған екен. Ал, [[Қытай]] жерінде ежелде күңгірт көзілдірік (бүгінде күннен қорғайтын қара көзілдіріктердің арғы атасы) пайда болған. Мұндай көзілдірікті [[Қытай]]да сот үкімін оқитындар киіпті. Бұл жаза алушылар мен куәгерлер сот үкімін оқитындардың көзінен олардың ішкі жан-дүниесін танып қоймау үшін қажет болған екен. Ұсақ әріптерді немесе таңбаларды жақындатып, ұлғайтып оқу үшін алғашында бір ғана көзге арналған оптикалық құралдар пайдаланылған. Ал оқуға арналған алғашқы көзілдіріктің пайда болған жері – [[Италия]] деп есептелінеді. Себебі, ХІІІ ғасырда венециялық шыны үрлеушілер алғаш рет көзілдірік жасауға арналған түссіз, жұқа және мөлдір шыныларды ойлап тапты. ХІҮ ғасырдың басында [[Еуропа]]да көзілдірік туралы деректер кеңінен тарала бастады. Көзілдірік қымбат «ойыншық» болып саналды, ешнәрсеге қарамастан, көзілдірік жоғары сапалы шынылардан жасалды. Ол атадан балаға бағалы бұйым ретінде мұра болып қалып отырған. Сол заманда көзілдірікті қажеттілік үшін емес, өздерінің мәртебесін көтеру мақсатында қолданған. Жақыннан және алыстан көруге арналған көзілдіріктер ХҮІ ғасырда пайда болған. Осы уақытта көзілдіріктің сыртқы көрінісі мен пішініне де өзгерістер енгізілді. Күңгірт көзілдіріктерді ойлап тапқан [[Қытай]] еліне көз кемістігіне арналған көзілдіріктер [[араб]] және [[парсы]] саудагерлері арқылы жетіпті. == Көзілдірік түрлері == <gallery> Сурет:Silhouette sunglasses.jpg Сурет:Көзілдірік.jpeg File:Persol sunglasses.jpg File:Sunglasses-1 retouch.png File:Sunglasses as seen by a fisheye lens.jpg </gallery> === Әйнек линзалар === Әйнек [[Ультракүлгін сәулелену|ультракүлгін]] сәулелерінен қорғайтындығына кепілдік береді, пластикке қарағанда заттарды аздап қана бұрмалап, төменірек көрсетеді. Бірақ әйнекті линзалар қауіпсіз емес: кез келген жағдайда сынып қалып, көзіңізге зиянын тигізуі мүмкін. Пластикалық линзаларға қарағанда ауырлау болып келеді әрі терлетіп жібереді. Әйнекті линзалар балаларға арналмаған. === Пластикалық линзалар === Пластикалық линзалар әйнекке қарағанда жеңіл әрі қауіпсіз. Бірақ пластик ультракүлгін сәулелерін жіберіп қояды да, көзге зиянын тигізеді. Арнайы химиялық ингредиентке ие, зиянды сәулелерді ұстап қалатын линзалар да болады. Мұндай көзілдіріктерді көшедегі лашықтардан немесе базарлардан алмаған жөн. Сапалы пластикалық линзаларды жасауда алдыңғы орында тұрған елдер қатарында Канада, Германия және Франция бар. Заманауи пластикалық линзалардың құрамына арнайы химиялық қоспалар қосылады. Ол қоспалар көзге ешқандай зиянның тимеуін қамтамасыз етеді. Олардың екі түрі болады: А және В. Сапалы көзілдіріктердің этикеткаларында: "Blocks at least 90% UVB and 60% UVA" деген жазу болады. Әрине сандары өзгертіліп жазылуы мүмкін. Сәуледен толық қорғауды қамтамасыз ететін көзілдіріктердің өлшемі - 400 нанометр. === Жүзуге арналған көзілдіріктер === Жүзуге арналған көзілдіріктерді ХІҮ ғасырда парсы сүңгігіштері қолдана бастады. Ол тасбақаның қабыршағынан жасалынған еді. [[1930 жыл]]ы жазушы [[Гай Гилпатрик]] жүзуге арналған көзілдірік пен ұшаққа арналған көзілдірік екеуіне тәжірибе жүргізеді. Жүзуге арналған көзілдіріктер [[1950 жыл]]да танымал болды. Алайда спортшылар үшін өте қауіпті болып қала берді. Олар әйнектер жасалатындықтан, кейде әйнектері сынып, спортшыларға қауіп төндіретін. [[1972 жыл]]ы жүзуге арналған көзілдіріктерді [[Олимпиада ойындары|Олимпиадалық ойындарда]] қолдануға тыйым салған еді. === Аудармашы көзілдіріктер === [[Жапония]]лық NEC корпорациясы шетел сөздерін аудара алатын көзілдіріктер ойлап тапты. Ғажайып оптикалық құрал TeleScouter деп аталады. Көзілдіріктің арнайы бейнекамерасы бар. Ол нысанаға алынған ақпаратты ғаламдық желіге қосылған портативті компьютерге бере алады. Арнайы аударма сөздікті ресурстың көмегімен көзілдірікке шағылысқан ұғымдар мен сөздер автоматты түрде жапон тіліне аударылады. Технологтардың айтуынша, оптикалық құрал адамның көру қабілетіне кедергі келтірмейді. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.baq.kz/blog/article/4259 Алғашқы көзілдірік қашан пайда болған?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130921054925/http://www.baq.kz/blog/article/4259 |date=2013-09-21 }} * [http://www.alashainasy.kz/world/5633/ Аудармашы көзілдіріктер пайда болды] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130921054033/http://www.alashainasy.kz/world/5633/ |date=2013-09-21 }} * [http://massaget.kz/bastangy/sn/1416 Көзілдірік түрлері] == Дереккөздер == <references/>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 11 - том [[Санат:Оптикалық заттар]] [[Санат:Линзалар]] [[Санат:Көру]] lgr40lh1clwusi3a0daj5cpsz72bjqz 0 53427 3319608 3049523 2024-04-25T17:00:18Z O.Makpal08 152255 жаңа сілтеме қосу арқылы толықтырдым wikitext text/x-wiki [[Сурет:Riischildren.jpg|right|thumb]] [[Сурет:Life expectancy 1950-2005.png|right|thumb]] [[Сурет:Percentage living on less than $1 per day 1981-2001.png|right|thumb]] '''''Кедейлік''''' – жеке адамның, отбасының немесе әлеуметтік топтың қажетті игіліктер құнын өзі төлей алмайтын экономикалық жағдайы, яғни өзінің өмірлік қажеттерін қамтамасыз етуге жағдайының жетіспеуі немесе негізгі тұрмыстық қажеттерін қанағаттандыру мүмкіндіктерінің жоқтығы. Кедейлік салыстырмалы түрде белгілі бір қоғамдағы тұрмыстың деңгейіне, қоғамдық байлықтың бөлінуіне байланысты болатын процесс. Оның пайда болуының негізгі себептері – саяси, экономикалық және демографиялық жағдайлар, саяси-экономикалық дағдарыс, жұмыссыздық, жалақы мен зейнетақының күнкөріс минимумынан төмендігі, халықтың әлеуметтік тұрғыдан нашар қорғалуы. Кедейліктің асқынуы халық бұқарасының жаппай қайыршылануына апарып соқтыруы мүмкін. Кедейлік, материалдық жоқшылық рухани кедейлікке ұласады. Мұның салдары елде түрлі қылмыстың етек алуына, азғындыққа апарып соқтырады.Кедейлік әлемнің барлық елдерінде бұрын да болған, қазір де бар. Жер шары халқының саны 1960 жылы 3 миллиардтан көбейіп XXI ғасыр басында 6 миллиард адамды құрап отыр. Соңғы 30 жылда шектен шыққан кедейлікте өмір сүретін адамдар үлесі екі есеге азайды. Бүкіл әлемде азаматтардың көпшілігі өзін және өз отбасын жеткілікті деңгейде қамтамасыз ете алатын жағдайға жетті. Алайда, халық санының артуына байланысты мұқтаждықта өмір сүретіндер саны, кедейлікпен күрес жөніндегі екіжақты және көпжақты бастамаларға қарамай, сол күйінде өзгермей отыр - 1,2 миллиард адам қазіргі әлемде кедейліктің сипаты әртүрлі: ашаршылық, таза ауыз судың және қарапайым санитарлық жағдайдың жоқтығынан жапа шегуші балалар, өз отбасын қамтамасыз ету мүмкіндіктері жоқ ересектер. 1,2 миллиард астам артық адам бір күнде бір доллардан кем ақшаға өмір сүруде 800 миллион адамнан аштық зардабын шегуде. Кедейлік мәселесі қара ниетті басқарудың, саяси тұрақсыздықтың, қақтығыстардың, жұқпалы індеттердің және табиғи апаттардан қорғансыздықтың негізінде қоғамның әлеуметтік-саяси құлдырауы салдарынан қиындай түсуде. 1990-шы жылы әлемнің көптеген аймақтарында кедейлік деңгейі біршама төмендегеніне қарамастан, [[Африка]]да (әлемнің ең кедей 20 елінің 18-і осында орналасқан) кері үрдіс байқалуда. 2010 жылы қарай 435 миллион Африкандықтар азық-түліктің жетіспеушілігіне ұшырауы мүмкін деген болжам бар. 2000 жылы әлемдік қауымдастық 2015 жылы дейін кедейлікті жартысына дейін қысқарту міндеттемесін қойды. Бұл мақсатқа жету үшін 2005 жылы [["Үлкен сегіздік елдері"]] [[Африка]]<nowiki/>ға қажетті ресурстарды бөлу жөнінде саяси міндеттемелер қабылдады. Кедей оңтүстік - жер құрлығының оңтүстік кеңістігін жайлаған (әдетте, солтүстік жартышарының 30-шы параллелінен оңтүстікке қарай) және индустриалды дамыған елдерден әлеуметтік-экономикалық деңгейі бойынша артта қалған тәуелсіз елдер тобы.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3</ref> ==Кедейліктің жалпы индексі== Кедейліктің жалпы (бір жанға шаққандағы) индексі - кедейлер санынын тұрғындар санына қатынасы (бұл еларалық зерттеулерде кедейшілік деңгейін көрсетуші ретінде қарастырылады).<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б. ISBN 9965-808-89-9</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Ғылым]] [[Санат:Саясат әлеуметтануы]] [[Санат:Қазақстан Республикасының Экономикасы]] [[Санат:Саясат]] [[Санат:Экономика]] {{Stub}} 4mnrlx9hsc2xb6i29cgcoxme4lpf8ck 3319789 3319608 2024-04-26T08:28:44Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/O.Makpal08|O.Makpal08]] ([[User talk:O.Makpal08|т]]) өңдемелерінен [[User:Arystanbek|Arystanbek]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:Riischildren.jpg|right|thumb]] [[Сурет:Life expectancy 1950-2005.png|right|thumb]] [[Сурет:Percentage living on less than $1 per day 1981-2001.png|right|thumb]] '''''Кедейлік''''' – жеке адамның, отбасының немесе әлеуметтік топтың қажетті игіліктер құнын өзі төлей алмайтын экономикалық жағдайы, яғни өзінің өмірлік қажеттерін қамтамасыз етуге жағдайының жетіспеуі немесе негізгі тұрмыстық қажеттерін қанағаттандыру мүмкіндіктерінің жоқтығы. Кедейлік салыстырмалы түрде белгілі бір қоғамдағы тұрмыстың деңгейіне, қоғамдық байлықтың бөлінуіне байланысты болатын процесс. Оның пайда болуының негізгі себептері – саяси, экономикалық және демографиялық жағдайлар, саяси-экономикалық дағдарыс, жұмыссыздық, жалақы мен зейнетақының күнкөріс минимумынан төмендігі, халықтың әлеуметтік тұрғыдан нашар қорғалуы. Кедейліктің асқынуы халық бұқарасының жаппай қайыршылануына апарып соқтыруы мүмкін. Кедейлік, материалдық жоқшылық рухани кедейлікке ұласады. Мұның салдары елде түрлі қылмыстың етек алуына, азғындыққа апарып соқтырады.Кедейлік әлемнің барлық елдерінде бұрын да болған, қазір де бар. Жер шары халқының саны 1960 жылы 3 миллиардтан көбейіп XXI ғасыр басында 6 миллиард адамды құрап отыр. Соңғы 30 жылда шектен шыққан кедейлікте өмір сүретін адамдар үлесі екі есеге азайды. Бүкіл әлемде азаматтардың көпшілігі өзін және өз отбасын жеткілікті деңгейде қамтамасыз ете алатын жағдайға жетті. Алайда, халық санының артуына байланысты мұқтаждықта өмір сүретіндер саны, кедейлікпен күрес жөніндегі екіжақты және көпжақты бастамаларға қарамай, сол күйінде өзгермей отыр - 1,2 миллиард адам қазіргі әлемде кедейліктің сипаты әртүрлі: ашаршылық, таза ауыз судың және қарапайым санитарлық жағдайдың жоқтығынан жапа шегуші балалар, өз отбасын қамтамасыз ету мүмкіндіктері жоқ ересектер. 1,2 миллиард астам артық адам бір күнде бір доллардан кем ақшаға өмір сүруде 800 миллион адамнан аштық зардабын шегуде. Кедейлік мәселесі қара ниетті басқарудың, саяси тұрақсыздықтың, қақтығыстардың, жұқпалы індеттердің және табиғи апаттардан қорғансыздықтың негізінде қоғамның әлеуметтік-саяси құлдырауы салдарынан қиындай түсуде. 1990-шы жылы әлемнің көптеген аймақтарында кедейлік деңгейі біршама төмендегеніне қарамастан, [[Африка]]да (әлемнің ең кедей 20 елінің 18-і осында орналасқан) кері үрдіс байқалуда. 2010 жылы қарай 435 миллион Африкандықтар азық-түліктің жетіспеушілігіне ұшырауы мүмкін деген болжам бар. 2000 жылы әлемдік қауымдастық 2015 жылы дейін кедейлікті жартысына дейін қысқарту міндеттемесін қойды. Бұл мақсатқа жету үшін 2005 жылы [["Үлкен сегіздік елдері"]] Африкаға қажетті ресурстарды бөлу жөнінде саяси міндеттемелер қабылдады. Кедей оңтүстік - жер құрлығының оңтүстік кеңістігін жайлаған (әдетте, солтүстік жартышарының 30-шы параллелінен оңтүстікке қарай) және индустриалды дамыған елдерден әлеуметтік-экономикалық деңгейі бойынша артта қалған тәуелсіз елдер тобы.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3</ref> ==Кедейліктің жалпы индексі== Кедейліктің жалпы (бір жанға шаққандағы) индексі - кедейлер санынын тұрғындар санына қатынасы (бұл еларалық зерттеулерде кедейшілік деңгейін көрсетуші ретінде қарастырылады).<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б. ISBN 9965-808-89-9</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Ғылым]] [[Санат:Саясат әлеуметтануы]] [[Санат:Қазақстан Республикасының Экономикасы]] [[Санат:Саясат]] [[Санат:Экономика]] {{Stub}} 9bdrox01qua3wntpsl9tw8pcvgih3rj 0 55457 3319440 3318678 2024-04-25T12:21:54Z Жарқынбаева 149969 «[[Санат:1954 жылы туғандар|1954 жылы туғандар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Татьяна Михайловна Брагина''' ''(26 ақпан 1954 жылы, [[Ресей]], [[Ростов облысы]]нда туған)'' – [[биология]] ғылымдарының докторы ''(1987 жылы)''. == Білімі == * 1971-1976 жж. Үздік [[диплом]]. [[Ростов мемлекеттік университеті]]нің биология-топырақтану факультетін ''(1976 жылы)'' бітірген. * 1981-1986 жж. КСРО Ғылым академиясының өсімдіктер мен жануарлар экологиясы институтында Аспирантурада оқыды. Биология, ғылымдар кандидаты диссертациясын қорғады [[1987 жыл|1987]] - 03.00.16-Экология. * 1997-2000 жж. [[Экология]] және эволюция мәселелері институтында Докторантура. А. С. Северцова, РФ РҒА. Қорғалған дисс. дәрігер - биолог. 2004 жылы ҚР – да нострификацияланған 03.00.16-Экология. * 2005 ж."Биология"мамандығы бойынша қауымдастырылған профессор (доцент) ғылыми атағы берілді. * 2007 ж."Биология" мамандығы бойынша профессор (Full Professor of Biology) ғылыми атағы берілді. == Жұмыс тәжірибесі == * 1976-1984 жж. [[Қостанай облысы]], [[Наурызым қорығы|Наурызым мемлекеттік қорығының]], ғылыми қызметкері. * 1984-2001 жж.Науырзым мемлекеттік табиғи қорығы, директордың ғылыми жұмыс жөніндегі орынбасары, ғылыми бөлім бастығы. * 2001-2003 жж. Қостанай облысы облыстық аумақтық биоресурстар басқармасының бас маманы. * 2001-2005 жж. Қостанай мемлекеттік университетінің доценті / Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты. * 2005 жылдан қазіргі уақытқа дейін – ҚР БҒМ [[Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті|Ахмет Байтұрсынұлы атындағы "Қостанай]] Өңірлік университеті" КЕАҚ, Ө.Сұлтанғазин атындағы Қостанай Педагогикалық институттың [[Жаратылыстану ғылымдары|жаратылыстану-ғылымдары]] кафедрасының [[профессор]]ы. * 2010-2015 жж. Ресей Федерациясының Білім және ғылым министрлігі Оңтүстік федералды университетінің профессоры, толық емес жұмыс күні. == Марапаттары == * 2018 ж."Экологиялық қызметке 30 жыл" медалі, ҚР Энергетика министрлігі. * 2019 ж. ҚР БҒМ "ЖОО-ның үздік оқытушысы-2019" атағы мен мемлекеттік грантының иегері. * 2019 ж. "[[Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты]]ның құрметті профессоры"КМПИ төсбелгісі. * 2019 ж. "Өмірзақ Сұлтанғазин"ҚМПИ төсбелгісі. * 2022 ж. Ауыл шаруашылығы және биология ғылымдарына қосқан ғылыми үлесін мойындау үшін Scopus және ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің марапаты. * 2021 ж. ҚР БҒМ "[[Ыбырай Алтынсарин|Ы. Алтынсарин]]". == Аймақтық жобалары == * «Биология және экология мәселелерін зерттеу орталығы» сайтының үйлестірушісі (https://nic-peb.kspi.kz/). * 2018-2020 жж. «Жерді пайдалану мен климаттың өзгеруінің топырақ омыртқасыздары қауымдастығына (мезофауна) әсерін бағалау» бастама тақырыбының жетекшісі. * «Алтын дала» жобасының үйлестірушісі, «Алтын дала» мемлекеттік табиғи қорығының сайтын құруға қатысушы (https://altyndala.kspi.kz/). 50-ден астам ғылыми мақаланың авторы.<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, 2 том</ref> ==Шығармалары== 1. [["Закономерности изменений животного населения почв при опустынивании"]], Мәскеу, 2004; 2. [[“Закономерности изменений животного населения почв при опустынивании (На примере сухостепной зоны Центральной Азии)“]], Мәскеу, 2004; ==Сілтемелер== 1. [http://school1-5959.narod.ru/p4aa1.html «Брагина Татьяна Михайловна»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141208125909/http://school1-5959.narod.ru/p4aa1.html |date=2014-12-08 }} 2. [http://www.kspi.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=708%3A2010-09-20-05-24-59&catid=65%3A2010-09-20-04-30-19&lang=ru «Брагина Татьяна Михайловна»]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Тұлғалар]] [[Санат:1954 жылы туғандар]] {{stub}} 9e76bn1jbxbyvk5bfocs4kk6188dizs 0 56494 3319522 2037277 2024-04-25T14:07:11Z MukhanKirgizbay7 151828 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Пайдалы әсер коэффициенті''' (ПӘК) – жүйенің (механизмнің) энергияны түрлендіру немесе басқа денеге беру тиімділігін сипаттайтын [[шама]]. Ол көбінесе грек әрпі '''η''' -мен (''[[этта]]'') белгіленіп, мына өрнек арқылы анықталады:''' η =Wпайд./Wтол''', мұндағы '''Wпайд., Wтол.''' жүйенің жұмыс істеуі кезінде жұмсаған пайдалы және толық энергиялары. Орнықты режимде жұмыс істейтін механизмдерде сырттан келтірілген энергияның ('''Wтол.''') бір бөлігі ('''Wпайд'''.) пайдалы кедергілерді (металл кесу, жүк көтеру, затты бөлшектеу, т.б.) жеңуге, ал қалған бөлігі ('''Wшығ'''.) зиянды кедергілерді ([[үйкеліс]], денені қыздыру, гистерезис тұзағы, құйынды токтар) жеңуге жұмсалады. Бұл жағдайда''' η =Wпайд./Wтол'''. Немесе '''η =1–Wшығ./Wтол.''' арқылы анықталады. Кез келген механизмнің жұмыс істеуі кезінде міндетті түрде [[энергия]] шығындары болатындықтан барлық уақытта''' η <1''' болады. Ол ондық бөлшекпен немесе пайызбен ('''%''') өрнектеледі. Мысалы, ЖЭС-тің '''Пайдалы әсер коэффициенті 0,35 – 0,40 (35 – 40%)''', іштен жанатын қозғалтқыштарда '''0,40 – 0,50 (40 – 50%)''', қуатты генераторларда '''0,98 (98%)'''; ал [[фотосинтез]] процесінің '''Пайдалы әсер коэффициенті''' '''12 – 15%''' шамасында. [[Термодинамика]]ның екінші заңына сәйкес жылу қозғалтқыштарының '''Пайдалы әсер коэффициенттерінің''' ең жоғарғы мәні Карно циклі бойынша анықталады. Машиналардың (әр түрлі қондырғылардың) Пайдалы әсер коэффициенті олардың әрбір элементтерінің жылулық, механикалық т.б. Пайдалы әсер коэффициенттері мен оның экономиялық, техникалық, т.б. Пайдалы әсер коэффициенттеріне ажыратылады. Жүйенің (механизмнің) толық Пайдалы әсер коэффициенті оның дербес элементтерінің Пайдалы әсер коэффициентінің көбейтіндісіне тең: η = (An+1)/A1 = η1ˑ η2 ˑ...ˑ ηn = ηi “ '''Пайдалы әсер коэффициенті''' ” ұғымы өзінің жалпылама қасиетіне байланысты әр түрлі қондырғыларды (''атомдық реакторлар, электр генераторлары, жылу қозғалтқыштары, жартылай өткізгіш құрылғылар, биологиялық объектілер, т.б.'') қуаты мен тиімділігіне қарай бір-бірімен салыстыруға мүмкіндік береді.<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, 7-том</ref><ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6</ref> ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Физика]] {{stub}} cq9qsdtyml60s7q7et14exl4890tljb 3319535 3319522 2024-04-25T14:11:30Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/MukhanKirgizbay7|MukhanKirgizbay7]] ([[User talk:MukhanKirgizbay7|т]]) өңдемелерінен [[User:ArystanbekBot|ArystanbekBot]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Пайдалы әсер коэффициенті''' (ПӘК) – жүйенің (механизмнің) энергияны түрлендіру немесе басқа денеге беру тиімділігін сипаттайтын шама. Ол көбінесе грек әрпі '''η''' -мен (''[[этта]]'') белгіленіп, мына өрнек арқылы анықталады:''' η =Wпайд./Wтол''', мұндағы '''Wпайд., Wтол.''' жүйенің жұмыс істеуі кезінде жұмсаған пайдалы және толық энергиялары. Орнықты режимде жұмыс істейтін механизмдерде сырттан келтірілген энергияның ('''Wтол.''') бір бөлігі ('''Wпайд'''.) пайдалы кедергілерді (металл кесу, жүк көтеру, затты бөлшектеу, т.б.) жеңуге, ал қалған бөлігі ('''Wшығ'''.) зиянды кедергілерді (үйкеліс, денені қыздыру, гистерезис тұзағы, құйынды токтар) жеңуге жұмсалады. Бұл жағдайда''' η =Wпайд./Wтол'''. Немесе '''η =1–Wшығ./Wтол.''' арқылы анықталады. Кез келген механизмнің жұмыс істеуі кезінде міндетті түрде энергия шығындары болатындықтан барлық уақытта''' η <1''' болады. Ол ондық бөлшекпен немесе пайызбен ('''%''') өрнектеледі. Мысалы, ЖЭС-тің '''Пайдалы әсер коэффициенті 0,35 – 0,40 (35 – 40%)''', іштен жанатын қозғалтқыштарда '''0,40 – 0,50 (40 – 50%)''', қуатты генераторларда '''0,98 (98%)'''; ал [[фотосинтез]] процесінің '''Пайдалы әсер коэффициенті''' '''12 – 15%''' шамасында. [[Термодинамика]]ның екінші заңына сәйкес жылу қозғалтқыштарының '''Пайдалы әсер коэффициенттерінің''' ең жоғарғы мәні Карно циклі бойынша анықталады. Машиналардың (әр түрлі қондырғылардың) Пайдалы әсер коэффициенті олардың әрбір элементтерінің жылулық, механикалық т.б. Пайдалы әсер коэффициенттері мен оның экономиялық, техникалық, т.б. Пайдалы әсер коэффициенттеріне ажыратылады. Жүйенің (механизмнің) толық Пайдалы әсер коэффициенті оның дербес элементтерінің Пайдалы әсер коэффициентінің көбейтіндісіне тең: η = (An+1)/A1 = η1ˑ η2 ˑ...ˑ ηn = ηi “ '''Пайдалы әсер коэффициенті''' ” ұғымы өзінің жалпылама қасиетіне байланысты әр түрлі қондырғыларды (''атомдық реакторлар, электр генераторлары, жылу қозғалтқыштары, жартылай өткізгіш құрылғылар, биологиялық объектілер, т.б.'') қуаты мен тиімділігіне қарай бір-бірімен салыстыруға мүмкіндік береді.<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, 7-том</ref><ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6</ref> ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Физика]] {{stub}} i5jsrsl2abc2dac3k9gygkmutnagzv1 0 57546 3319571 3143163 2024-04-25T15:05:42Z Аскар Альмактум 158246 wikitext text/x-wiki === Анықтамасы: === [[File:Lezgian people, dancing lezginka in Akhti village in Dagestanskaya Oblast. Beginingth of XX century.jpg|thumb|<center>{{PAGENAME}} (1900).</center>]] '''Лезгинка''' — лезгиндердің халық биі. Муз. өлшемі 6/8, 2/4. Бүкіл Кавказ халықтарына таралған. Қабарда, осетин, авар, шешен, ингуш, т.б. халықтардың әрқайсысында Лезгинканың өзіндік түрлері бар. Биі екпіндете басталып, бишіден асқан ептілікті, күш-қайратты, шеберлікті қажет етеді. Ер кісі жеке не әйелмен жұптаса орындайды. Лезгинка биін мерекелер болған кезде билейді. Барлық тез айтылатын Кавказ билерін лезгинка деп атаған. === Шығу тарихы: === Лезгинка, Лезги халқының мәдени мұрағатын қалыптастыруға арналған традициялық əдістердің бірі. Бұл традициялық данс, Лезги халқының бойынша өткізіп келген тұрақты аспаптарын қамтамасыз етеді. Лезгинка Қавказ тұрағында алғашқы рет көрсетілді және сондағы жылжымалы əдіс еді. Оны жүргізу әдісі бойынша көптеген жерден кездесетін мінезі бар. Бірақ, шындықтарға сәйкес, Лезгинканың шығу тарихы айқын емес. Кейбір ақпараттарда, ол XI-XII ғасырлардың ортасында Қавказ пен Дагестанда шығуға басталды деп айтылады. Басқа ақпараттарда, ол ХІ ғасырда, бұрынғы ертен ғасырларда жалпылаған ашық ауырып-қатынас əдісінің белгілі мәнінде шығысқа өткен деп айтады. Лезгинканың тарихи және дамуы арқылы халық көптеген мәдени және көркем деректерді және тарихи мәліметтерді сақтап қалды. {{wikify}} {{stub}} 57zshjkk8f0sagwbatb8k0dor0uxxbb 3319572 3319571 2024-04-25T15:10:24Z Malik Nursultan B 111493 [[Special:Contributions/Аскар Альмактум|Аскар Альмактум]] ([[User talk:Аскар Альмактум|т]]) өңдемелерінен [[User:Schekinov Alexey Victorovich|Schekinov Alexey Victorovich]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[File:Lezgian people, dancing lezginka in Akhti village in Dagestanskaya Oblast. Beginingth of XX century.jpg|thumb|<center>{{PAGENAME}} (1900).</center>]] '''Лезгинка''' — лезгиндердің халық биі. Муз. өлшемі 6/8, 2/4. Бүкіл Кавказ халықтарына таралған. Қабарда, осетин, авар, шешен, ингуш, т.б. халықтардың әрқайсысында Лезгинканың өзіндік түрлері бар. Биі екпіндете басталып, бишіден асқан ептілікті, күш-қайратты, шеберлікті қажет етеді. Ер кісі жеке не әйелмен жұптаса орындайды. Лезгинка биін мерекелер болған кезде билейді. Барлық тез айтылатын Кавказ билерін лезгинка деп атаған. {{wikify}} {{stub}} fb2z843f7fhxc3md53hmbtezkthzpv4 0 64451 3319544 3282254 2024-04-25T14:16:54Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Vg icon.svg|right]] [[Сурет:Representing Tanzania while playing Africa's culturally specific drafts game.jpg|нобай|оңға|Үстел ойыны]] [[Сурет:Crystal Clear app package games.svg|нобай|Видео ойын]] '''Ойын''' (''Игра''; ''game'') — 1) ойын теориясында — тайталасушы екі жақтың мінез-құлық моделі. Антагонистік және антагонистік емес ойындарды, сонымен қатар табиғатқа қарсы екінші жақтағы ойындарды айрықшалайды; 2) есептеу техникасында — белгілі бір ойын алгоритмі бойынша үйрету, жаттықтыру, жағдайды ұқсаттыру (компьютерлік іскерлік ойындар) мақсатында, сонымен қатар көңіл көтеру мақсатында ([[компьютер ойыны]]) адамның компьютермен әрекеттестігі. Сондай-ақ, «ойын» термині осындай әрекеттерге арналған элементтер немесе бағдарламаларды атау үшін қолданылады. Мамандыққа тән жағдайларды жасау және оларда практикалық шешімдерді табу басқару теориясы (іскерлік ойындар – ең тиімді шешімдер мен кәсіби дағдыларды қалыптастыру мақсатында өндірістік жағдайды модельдеу) және әскери істер (соғыс ойындары – жердегі және топографиялық карталардағы практикалық есептерді шешу) үшін стандартты болып табылады. Ойын әртүрлі [[ғылым]]<nowiki/>дардың, мысалы, [[Биология|биологияның]], [[Физиология|физиологияның]] және т.б. зерттеу пәні болып табылады.«Ойын» ұғымы көптеген идеяларды қамтиды және әртүрлі авторлар бұл анықтаманы түсіндіруге өзінше қарайды. Бірақ әр түрлі авторлар «ойын» терминін қалай түсіндірсе де, ол әрқашан адамның психикалық функцияларын дамытудың жетекші нысандарының бірі және әлемді нақты танудың тәсілі болады делінген. <ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> == Ойын түрлері == * [[Үстел ойындары]] * Құмар ойындар * Жылжымалы ойындар * [[Спорт|Спорттық ойындар]] * Рөлдік ойындар * [[Бала|Балалар ойындары]] * [[Компьютер ойындары|Компьютер]] * Психологиялық ойындар * Трансформациялық ойындар * Челленджтер == Құмар ойындары == 2006 жылы төрт итальяндық клуб ерекше «олжа» ойнады. Кім келісімшарттық матчтарды ойнайтын болады. Әзілдің жеткілікті мөлшерімен оны дәл бүгін деп атауға болады. Милан мен «Ювентус», «Лацио» және «Фиорентина» матчтардың төрешілеріне ойындарда қажетті нәтиже алу үшін пара берді.<ref>[https://neobet.net/ru/blog/skandalnye-istorii-iz-za-dogovornyh-igr/ Келісімшарттық ойындарға байланысты жанжалды оқиғалар.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200113161619/https://neobet.net/ru/blog/skandalnye-istorii-iz-za-dogovornyh-igr/ |date=2020-01-13 }}</ref> <br /> == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} [[Санат:Ақпараттану]] [[Санат:Компьютерлік техника]] qnywa2y4uxskr7dv40um4220raq1xnx 3319563 3319544 2024-04-25T14:42:13Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Құрманәлі Абылайхан 54|Құрманәлі Абылайхан 54]] ([[User talk:Құрманәлі Абылайхан 54|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:Vg icon.svg|right]] [[Сурет:Representing Tanzania while playing Africa's culturally specific drafts game.jpg|нобай|оңға|Үстел ойыны]] [[Сурет:Crystal Clear app package games.svg|нобай|Видео ойын]] '''Ойын''' (''Игра''; ''game'') — 1) ойын теориясында — тайталасушы екі жақтың мінез-құлық моделі. Антагонистік және антагонистік емес ойындарды, сонымен қатар табиғатқа қарсы екінші жақтағы ойындарды айрықшалайды; 2) есептеу техникасында — белгілі бір ойын алгоритмі бойынша үйрету, жаттықтыру, жағдайды ұқсаттыру (компьютерлік іскерлік ойындар) мақсатында, сонымен қатар көңіл көтеру мақсатында ([[компьютер ойыны]]) адамның компьютермен әрекеттестігі. Сондай-ақ, «ойын» термині осындай әрекеттерге арналған элементтер немесе бағдарламаларды атау үшін қолданылады. Мамандыққа тән жағдайларды жасау және оларда практикалық шешімдерді табу басқару теориясы (іскерлік ойындар – ең тиімді шешімдер мен кәсіби дағдыларды қалыптастыру мақсатында өндірістік жағдайды модельдеу) және әскери істер (соғыс ойындары – жердегі және топографиялық карталардағы практикалық есептерді шешу) үшін стандартты болып табылады. Ойын әртүрлі ғылымдардың, мысалы, [[Биология|биологияның]], [[Физиология|физиологияның]] және т.б. зерттеу пәні болып табылады.«Ойын» ұғымы көптеген идеяларды қамтиды және әртүрлі авторлар бұл анықтаманы түсіндіруге өзінше қарайды. Бірақ әр түрлі авторлар «ойын» терминін қалай түсіндірсе де, ол әрқашан адамның психикалық функцияларын дамытудың жетекші нысандарының бірі және әлемді нақты танудың тәсілі болады делінген. <ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> == Ойын түрлері == * [[Үстел ойындары]] * Құмар ойындар * Жылжымалы ойындар * [[Спорт|Спорттық ойындар]] * Рөлдік ойындар * [[Бала|Балалар ойындары]] * [[Компьютер ойындары|Компьютер]] * Психологиялық ойындар * Трансформациялық ойындар * Челленджтер == Құмар ойындары == 2006 жылы төрт итальяндық клуб ерекше «олжа» ойнады. Кім келісімшарттық матчтарды ойнайтын болады. Әзілдің жеткілікті мөлшерімен оны дәл бүгін деп атауға болады. Милан мен «Ювентус», «Лацио» және «Фиорентина» матчтардың төрешілеріне ойындарда қажетті нәтиже алу үшін пара берді.<ref>[https://neobet.net/ru/blog/skandalnye-istorii-iz-za-dogovornyh-igr/ Келісімшарттық ойындарға байланысты жанжалды оқиғалар.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200113161619/https://neobet.net/ru/blog/skandalnye-istorii-iz-za-dogovornyh-igr/ |date=2020-01-13 }}</ref> <br /> == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} [[Санат:Ақпараттану]] [[Санат:Компьютерлік техника]] qm0ccrpv8f3q6anp8sce5z3hplj6nv4 0 73396 3319882 3317179 2024-04-26T09:32:57Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Диэлектрик''' (dielectric) — [[поляризация]]ға қабілеттілігі негізгі электрлік қасиеті болып табылатын, [[металл]]дар мен шалаөткізгіштерге қарағанда электр тогын нашар өткізетін, үлестік [[электр кедергісі]] өте үлкен (j = 10^6/10^16 Ом • м) қатты, сұйық және [[газ]] тәріздес заттар. Газ тәрізді диэлектриктер туралы негізгі мәліметтер Газ тәрізді диэлектриктерге барлық газдар және [[ауа]] жатады. Көптеген газдарды газ толтырылған конденсаторларда, жоғары кернеуліктегі ауа ажыратқыштарда және басқа электртехникалық қондырғыларда диэлектриктер ретінде қолданады. Ауа барлық электрлік қондырғыларды айнала қоршайды және диэлектрик сияқты олардың жұмысының сенімділігін анықтайды. Сол сияқты, фарфорлы немесе әйнекті изоляторлар көмегімен діңгекке бекітілген жоғары кернеуліктегі электрбергіш сым тораптары бір-бірінен ауа қатпарымен оқшауланған. Кейде ауа қатпарында ашық күлгін жарық - электрлік тәж бақыланады. Электрлік тәж ауаның электризоляциялық қасиеттерінің нашарлауы барысында немесе жоғары кернеуде ауаның әрекет етуі барысында пайда болады және энергияның шығынына әкеледі. Бұл құбылыспен күресу қажет. Әсіресе, жұмыстың жарамсыз жағдайында қатты изоляцияның ішінде газды қосылғыштар (ауа көпіршіктері) пайда болады. Көптеген газдардың диэлектрлі өткізгіші 1-ге жақын, ал қатты диэлектриктердікі 2-8-ге дейінгі аралықта. Мұның нәтижесінде қатты изоляция ішіндегі газды қосылғыштар кернеулер әсерінде болады, бүл олардың иондалуына әкеледі, яғни, электрлік зарядталған бөлшектер көп түзіледі. Бұл изоляцияда тесіктің пайда болуына және электрлі машиналардың, аппараттың, кабельдің істен шығуына әкеледі. Қатты немесе сұйық диэлектриктердің ішіндегі газды қосылғыштарда жергілікті тесік пайда болуын жартылай разряд деп атайды. Қалыпты жұмыс жағдайында газ тәрізді диэлектриктердің өте аз өткізгіштігі және диэлектрлік шығындары болады Сұйық диэлектриктер туралы негізгі мәліметтер Сұйық диэлектриктерді электртехникалық қондырғыларда кең қолданады. Олармен күш трансформаторларының ішкі кеңістігін толтырады. Электрқұралдарға [[вакуум]] астында құйылатын сұйық диэлектриктер оралмалардың кеуекті изоляциясын жақсы сіңіреді. Сонымен қатар сұйык диэлектриктер жылу өткізгіш орта рөлін атқарады. Трансформатордағы изоляциялық май орамаларда қыздырылады, кейіннен трансформатор багының суық қабырғаларына өтіп, оларға алынған жылуды береді. Майлы ажыратқыштарда сұйық диэлектрик тек ток өткізуші бөлшектерді оқшаулап қана қоймай, сонымен бірге электрлік доғаны сөндіретін орта рөлін де атқарады. Сұйық диэлектриктер ретінде мұнайлы электризоляциялық майлар кең тарап отыр, олар үш топқа бөлінеді. 1. Трансформаторлар және жоғары вольтті ажыратқыштар үшін. 2.Конденсаторлардың қағаз изоляциясын сіңдіру үшін. 3. Жоғары вольтті кабельдер үшін. Синтетикалық майларды сирек қолданады: 1.Совол. 2.Совтал. 3.Кремний органикалық сұйықтықтар. Сұйық диэлектриктердің электрлік өткізгіштігі ондағы иондардың орын ауыстыруында, олар диссоциация нәтижесінде пайда болады. Эксплуатациядағы ластанған сұйық диэлектриктер, ионды электрлік өткізгіштен басқа коллоидқа ие. Сұйық диэлектриктердің электрлік беріктігі ондағы судың коллоидты бөлшектеріне байланысты. Электрлі күш әсерінен судың зарядталған бөлшектері немесе қара майлы заттар тізбек түрінде құрылады. Судың коллоидты бөлшектеріне қарай газ көпіршіктері де жүреді. Бұл жағдайда диэлектриктің тесілуі газ каналында жүреді. Сұйық диэлектриктердің электрлі сипаттамаларын арттыру үшін оны түрлі ластанудан және ылғалдан тазалайды, сондай-ақ газсыздандырады. Әрбір диэлектрик үшін диэлектрикті ойып-тесетін сыртқы электр өрісі кернеулігінің шектік мәні бар.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік/ профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.</ref> [[Поляризация]] түріне қарай диэлектрик екі топқа бөлінеді: активті және пассивті. Активті диэлектриктерге [[сегнетоэлектрик]]тер, [[пъезоэлектрик]]тер мен электриктер жатады. Қалған диэлектрик пассивті деп аталады. <ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Электроника, радиотехника және байланыс. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007 ISBN 9965-36-448-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Электроника]] [[Санат:Диэлектриктер]] 0sy6ow5kr0cxm85ptql3w79i2ft7zmo 0 75963 3319909 2143039 2024-04-26T10:55:12Z Берік Раяна 155996 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Benzotriazole.svg|150px|right|thumb]] '''Бензотриазол (азимидобензол)'''- [[бензол]]дың [[гетероцикл]]ді [[оттек]]ті туындысы; [[фотография]]да күңгірттенуге қарсы әсер етуші зат ретінде колданылады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Химия. Н.Нұрахметов, А.Ниязбаева, Р.Рысқалиева, Н.Далабаева. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 336 бет. ISBN 9965-36-416-8</ref> Бұл көріністері және кейінгі органикалық химияда өнімделген кедергілік қауіпті молекулалардың бір тобына кіреді. Бензотриазолдар көптеген сыртқы қолданылу және орталық көмірдің әрекеттеріне қарсы қорғау құралдарының негізгі басқару жасауларында пайдаланылады. Олар кейінгі пластиктер мен полимерлерді, металдарды коррозиядан сақтау үшін пайдаланылады. Бензотриазолдар жеңіл тұрақты, жұмыс істеуі көптеген органика көмірдің әрекеттерінен қорғайды. Олар суда шапшаға түскендерін көптеген қорғалу масалаларында пайдаланылады. Бензотриазолдар қандайда пайдаланылса да, олардың токсичностьінен тәуекелге орналасу керек. Сондықтан оларды мас кезде, түсінікті емес ал, адамның жаралық жеріне келген кезде пайдаланудан тиімді етуді тиіссіздіктерге жеткізу үшін қолдану керек. '''Бензотриазол формуласы''' - C₆H₅N_3. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Азолдар]] {{stub}} 2xwn16dyq2sgfoxrous1dfhs92lej2a 0 77121 3319592 2792448 2024-04-25T16:22:15Z Аскар Альмактум 158246 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Akee.jpg|thumb|Аки]] '''Аки''' (ғылыми атауы - ''Blighia sapida'' K.D.Koenig, 1806)— дәмі [[жұмыртқа]]ға ұқсас, көптеген ямайкалық [[ұлт]]тық [[тағам]]дарға қосылатын ямайкалық [[жеміс]].<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: К54 Қоғамдық тамақтандыру.— Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 232 бет.ISBN 9965-36-414-1</ref>Бірнеше жерде "моринга" немесе "моринга олеифера" деп аталады. Бұл жеміс түлі, түсі бұршақша, оның манысы алдында ұнайтын қалқаны көкірек түсіктері және ашық бұрыштары бар. Аки тамары мен түйресі бөлшектерде өсіп, алға алуы жеткілікті, ал өте кескін майда, көрінісі қараңқы көзіне айыппайды. Бұл жеміс тамызда, витаминдер мен минералдар жайналған болып табылады. Оның тамары ұнайтын шығынға ие, оның түйресі көптеген түрлі түк көмір ағзасын және артылып болатын азоттық заттарды ішімдейді. Акидің ағашының немесе өсімдіктерінің қолдануы шығыс көшелерінде және шығыс беруінің жеңілдігі бар. Акинің тамары, түйресі және бұрыштары тамак-аш жасау үшін, денсаулықты қамтамасыз ету мақсатында, денсаулық салыңызды және құрастырыңызды, ал жеңілдікті түрде салып алғыңыз келеді. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{stub}} jt06r8fe4re2bv6ls025qsrr0dn1y5x 3319604 3319592 2024-04-25T16:56:02Z Nurtenge 93712 +[[Санат:Жемістер]]; +[[Санат:Тропикалық өсімдіктер]]; +[[Санат:Африка флорасы]]; +[[Санат:Солтүстік Америка флорасы]]; +[[Санат:Оңтүстік Америка флорасы]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki [[Сурет:Akee.jpg|thumb|Аки]] '''Аки''' (ғылыми атауы - ''Blighia sapida'' K.D.Koenig, 1806)— дәмі [[жұмыртқа]]ға ұқсас, көптеген ямайкалық [[ұлт]]тық [[тағам]]дарға қосылатын ямайкалық [[жеміс]].<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: К54 Қоғамдық тамақтандыру.— Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 232 бет.ISBN 9965-36-414-1</ref> Бірнеше жерде "моринга" немесе "моринга олеифера" деп аталады. Бұл жеміс түлі, түсі бұршақша, оның манысы алдында ұнайтын қалқаны көкірек түсіктері және ашық бұрыштары бар. Аки тамары мен түйресі бөлшектерде өсіп, алға алуы жеткілікті, ал өте кескін майда, көрінісі қараңқы көзіне айыппайды. Бұл жеміс тамызда, витаминдер мен минералдар жайналған болып табылады. Оның тамары ұнайтын шығынға ие, оның түйресі көптеген түрлі түк көмір ағзасын және артылып болатын азоттық заттарды ішімдейді. Акидің ағашының немесе өсімдіктерінің қолдануы шығыс көшелерінде және шығыс беруінің жеңілдігі бар. Акинің тамары, түйресі және бұрыштары тамак-аш жасау үшін, денсаулықты қамтамасыз ету мақсатында, денсаулық салыңызды және құрастырыңызды, ал жеңілдікті түрде салып алғыңыз келеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{stub}} [[Санат:Жемістер]] [[Санат:Тропикалық өсімдіктер]] [[Санат:Африка флорасы]] [[Санат:Солтүстік Америка флорасы]] [[Санат:Оңтүстік Америка флорасы]] 11n7msy2cz8ndf4eagttnoypnwqanfi 0 79370 3319436 3318458 2024-04-25T12:16:47Z Malik Nursultan B 111493 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki '''Әлеуметтік лингвистика''' {{lang-ru|социолингвистика}} ( {{lang-la|soci(etos)коғам}} , {{lang-fr|lingua - язык}}) [[тіл білімі]], [[әлеуметтану]], [[әлеуметтік психология]], [[этнография]] [[ғылым]]дарының түйіскен аралығында туып дамыған [[тіл білімі]] саласы. Онын негізгі [[объект]]ісі — тілдің функционалды жағын зерттеу.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref> Қарастыратын басты мәселелері: тілдің [[қоғам]]дық [[табиғаты]], әлеуметтік қызметі, тіл болмысының қатынастық түрлері (әдеби тіл, ауыз екі сөйлеу тілі, жергілікті [[диалект]]ілер, [[койне]], [[пиджиндер]]), [[тіл]]дің әлеуметтік сипаттағы түрлері ([[жаргон]], арго, кәсіби тіл), билингвизм, диглоссия, пиджинделу, креолдену, мультилингвизм процестері. Әлеуметтік лингвистика үшін аса қажетті мәселелердің қатарында тілдің (тілдердің) өмір сүру формасынан туатын тілдік жағдайлар, тіл мен мәдениеттің байланысы, тіл саясаты тағы басқа жатады. Тілдің әлеуметтік табиғатына алғаш көңіл аударған XIX ғасырда П.Лафарг, А.Мейе, А.Соммерфельт, XX ғасырда Прага [[структурализм]]і, Женева мектебінің өкілдері тағы басқа [[анкета]] арқылы байқау, [[интервью]] алу, статистикалык әдіс тағы басқа қолданған. [[КСРО|КСРО-да]] әлеуметтік зерттеулердің негізі ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында салынған (Л. П. Якубинский, В. В. Виноградов, Б. А. Ларин, В. М. Жирмунский, Е. Д. Поливанов тағы басқа). 60-70 жылдары тіл саясаты мен оның практикалық мәселелерін қазіргі қоғам талабына сай шешудің өзектілігіне, қоғамдық құбылыс ретінде тіл табиғатын тереңірек зерттеу мақсатына байланысты тілдің әлеуметтік мәселелеріне қызығушылық артты.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы.«Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref><ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын-Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. ISBN 9965-808-78-3</ref> '''Әлеуметтік лингвистика әдістері''' (ағылш. Sociolinguistic metod) – әлеуметтік лингвистиканың теориясымен методологиясына байланысты зерттеулер тәсілдері, процедуралары, операция және әдістер жинтығы. Ә.л.ә. пәнаралық сипатта болады, олардың көмегімен әлеуметтік және тілдік құбылыстар өзара байланыста зерттеледі. Ә.л.ә. әр түрлі негіздер бойынша топтастырылады: а) материал жинау әдісі (Бақылау, Жасырын қосылған бақылау, Сауал алу, Эксперимент, Сауалнама жүргізу, Тестілеу т.б.), материалды өңдеу әдістері, бағалау әдістері, әлеуметтік лингвистикалық мәліметтер дұрыстығы, синхрондық және диахрондық әлеуметтік лингвистика әдістері; ә) зерттеуші белгілі бір дәрежеде белсенді әрі жиі түрде қолданылатын әдістер (Интервью, Сауалнама жүргізу, Эскперимент т.б.) б) зерттеушінің рөлі мәтіндерді таңдау тілдік фактілерді саралауға құрылатын сирек қолданытлатын әдістер (жазба мәтіндерді зерттеу, әр алуан бақылаулар т.б.)<ref>А. Абасилов. “Әлеуметтік лингвистика сөздігі” - Алматы. 2016. </ref> ==Дереккөздер== {{Дереккөздер}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Әлеуметтік лингвистика| ]] {{Stub}} b52ohcqnof47wfa91ksgf1ths4japc8 3319437 3319436 2024-04-25T12:19:43Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Жедел жойылсын|1=Маңыздылығы бар болса да стиль мүлдем келмейтін мақала. Дұрыстап жатқанша жойған оңай}} '''Әлеуметтік лингвистика''' {{lang-ru|социолингвистика}} ( {{lang-la|soci(etos)коғам}} , {{lang-fr|lingua - язык}}) [[тіл білімі]], [[әлеуметтану]], [[әлеуметтік психология]], [[этнография]] [[ғылым]]дарының түйіскен аралығында туып дамыған [[тіл білімі]] саласы. Онын негізгі [[объект]]ісі — тілдің функционалды жағын зерттеу.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref> Қарастыратын басты мәселелері: тілдің [[қоғам]]дық [[табиғаты]], әлеуметтік қызметі, тіл болмысының қатынастық түрлері (әдеби тіл, ауыз екі сөйлеу тілі, жергілікті [[диалект]]ілер, [[койне]], [[пиджиндер]]), [[тіл]]дің әлеуметтік сипаттағы түрлері ([[жаргон]], арго, кәсіби тіл), билингвизм, диглоссия, пиджинделу, креолдену, мультилингвизм процестері. Әлеуметтік лингвистика үшін аса қажетті мәселелердің қатарында тілдің (тілдердің) өмір сүру формасынан туатын тілдік жағдайлар, тіл мен мәдениеттің байланысы, тіл саясаты тағы басқа жатады. Тілдің әлеуметтік табиғатына алғаш көңіл аударған XIX ғасырда П.Лафарг, А.Мейе, А.Соммерфельт, XX ғасырда Прага [[структурализм]]і, Женева мектебінің өкілдері тағы басқа [[анкета]] арқылы байқау, [[интервью]] алу, статистикалык әдіс тағы басқа қолданған. [[КСРО|КСРО-да]] әлеуметтік зерттеулердің негізі ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында салынған (Л. П. Якубинский, В. В. Виноградов, Б. А. Ларин, В. М. Жирмунский, Е. Д. Поливанов тағы басқа). 60-70 жылдары тіл саясаты мен оның практикалық мәселелерін қазіргі қоғам талабына сай шешудің өзектілігіне, қоғамдық құбылыс ретінде тіл табиғатын тереңірек зерттеу мақсатына байланысты тілдің әлеуметтік мәселелеріне қызығушылық артты.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы.«Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref><ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын-Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. ISBN 9965-808-78-3</ref> '''Әлеуметтік лингвистика әдістері''' (ағылш. Sociolinguistic metod) – әлеуметтік лингвистиканың теориясымен методологиясына байланысты зерттеулер тәсілдері, процедуралары, операция және әдістер жинтығы. Ә.л.ә. пәнаралық сипатта болады, олардың көмегімен әлеуметтік және тілдік құбылыстар өзара байланыста зерттеледі. Ә.л.ә. әр түрлі негіздер бойынша топтастырылады: а) материал жинау әдісі (Бақылау, Жасырын қосылған бақылау, Сауал алу, Эксперимент, Сауалнама жүргізу, Тестілеу т.б.), материалды өңдеу әдістері, бағалау әдістері, әлеуметтік лингвистикалық мәліметтер дұрыстығы, синхрондық және диахрондық әлеуметтік лингвистика әдістері; ә) зерттеуші белгілі бір дәрежеде белсенді әрі жиі түрде қолданылатын әдістер (Интервью, Сауалнама жүргізу, Эскперимент т.б.) б) зерттеушінің рөлі мәтіндерді таңдау тілдік фактілерді саралауға құрылатын сирек қолданытлатын әдістер (жазба мәтіндерді зерттеу, әр алуан бақылаулар т.б.)<ref>А. Абасилов. “Әлеуметтік лингвистика сөздігі” - Алматы. 2016. </ref> ==Дереккөздер== {{Дереккөздер}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Әлеуметтік лингвистика| ]] {{Stub}} sza9217meo6o1nmrltplayl4m1zy44m 0 79469 3319926 3248940 2024-04-26T11:34:33Z Джамбульский 136464 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|[[Шекті өлшемдер]]! [[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 16:34, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05)}} '''Ең кіші шекті өлшем''' ({{ lang-ru | наименьший предельный размер }})— екі шекті өлшемнің ең кіші [[өлшем]]і.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{wikify}} [[Санат:Техника]] [[Санат:Машина жасау]] j8lf8ylq38wlll31ahlh5ncji778b5c 3319928 3319926 2024-04-26T11:35:04Z Джамбульский 136464 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|[[Шекті өлшемдер]] деген бар емес пе! [[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 16:34, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05)}} '''Ең кіші шекті өлшем''' ({{ lang-ru | наименьший предельный размер }})— екі шекті өлшемнің ең кіші [[өлшем]]і.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{wikify}} [[Санат:Техника]] [[Санат:Машина жасау]] rilvykrftqrfie3kthe16y6m2ztnntn 0 79478 3319931 3248941 2024-04-26T11:37:52Z Джамбульский 136464 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|[[Шекті өлшемдер]] деген бар! [[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 16:37, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05)}} '''Ең үлкен шекті өлшем''' ({{ lang-ru | наибольший предельный размер }} ) — екі шекті өлшемнің ең үлкен [[өлшем]]і.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{wikify}} [[Санат:Техника]] [[Санат:Машина жасау]] bvju5xzkv6c2my76umobg10bt20kjn7 0 82510 3319891 2327317 2024-04-26T09:48:56Z Kulbarshin71 156094 wikitext text/x-wiki '''Грамматикалық категория''' ({{lang-el|grammatike}} {{lang-el|gramma}} әріп, жазу, {{lang-el|kategoria}} пікір айту, пайымдау {{lang-ru|грамматическая категория}}) — мағынасы біртиптес грамматикалық тұлғалардын бір-бірінен өзгеше жүйесі. Бұл жүйеде категорияландыратын белгі басты қызмет атқарады. Мысалы: [[шақ]], [[жақ]], [[етіс]] т. б. категориялардын жинақты мағыналары соларға сай тұлғалар жүйесін қалыптастыратын категориялық белгі болып тұр. Грамматикалық категорияны анықтауда мағыналық тұрғыдан қарап, оны бірінші қатарға шығару кең тараған. Шынында, грамматикалық категорияның ен басты белгісі мағынасы мен тұлғасының бірлігі болып табылады. Одан грамматикалық категорияның екі жақты сипаты көрінеді.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref> Грамматикалық категория [[морфология]]лық және [[синтаксис]]тік болып бөлінеді. [[Морфологиялық категория]]ларға [[етіс]], [[түр]], [[шақ]], [[жақ]], [[рай]], [[септік]] т. б. жатады. Бұл категориялардың жүйелі түрлері сөздердін ірі грамматикалық топтарын (сөз таптарын) жасайды. Тілдерде грамматикалық категориялардың саны бірдей емес. Мысалы, қазақ тілінде орыс тіліндегідей '''вид, род''' категориялары жоқ. Синтаксистік категориялар тұлғалардың [[сөз тіркесі]] мен [[сөйлем құрамы]]нда тіркесу қабілетіне қарай жіктеледі. Грамматикалық категория ұғымы негізінен [[морфологиялық материал]] негізінде қалыптасқан да, ал [[синтаксистік материал]] негізінде жетімсіз талданған, Грамматикалық категория ұғымының синтаксиске қатысты қолдану шегі әлі айқын емес деген пікір бар. Грамматикалық категория ұғымына байланысты әлем тілдері бір-бірінен: # Грамматикалық категорияның саны мен құрамына карай; # Бір грамматикалық категорияның ішіндегі қарама-қарсы тұрған мүшелер санына қарай (мысалы, [[септік жалғаулары]] орыс тілінде — 6, қазақ тілінде — 7, кейбір дағыстан тілдерінде 40-ка дейін); # Белгілі бір категориялардың қандай сөз таптарына кіретініне қарай жіктеледі. Грамматикалық құрылыстың тілдік бірлігі (единица) деген ұғым грамматикалық категориямен тікелей байланысты. Бұл мәселе жөнінде тіл білімінде эр түрлі көзқарас бар. Бірқатар ғалымдар грамматикалық құрылыстың тілдік бірлігі (единицасы) [[морфема]] деп, енді бірсыпырасы — сөз деп пайымдайды. Ал, A.M.Пешковский, Л. В. Щерба, В. В. Виноградов, А. И. Смирниикий еңбектерінде грамматикалық құрылыстын бірлігі грамматикалық категориялар деген пікір қалыптаскан.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref> Грамматикалық категория. Грамматикада грамматикалық мағына, грамматикалық формадан өзге және бір термин, грамматикалық категория қолданылып жүр. Бұл - категория термині сол грамматикалық мағына мен формадан келіп туындайтын тілдік құбылыс. Сонда әр категорияның өзіне лайықты грамматикалық мағынасы мен грамматикалық формасы бар деген сөз. Категория жалпы грамматикалық құбылыс болғандықтан, жеке сөзде немесе сөздер байланысында да өмір сүре береді. Сондықтан сөздер құрамына байланысты кесдесетін категорияны морфологиялық, ал син¬таксиске, яғни сөйлем, сөйлем құрамындағы сөздердің байланысу тәсіл¬деріне байланысты категорияларды синтаксистік категория делініп жүр. Мәселен, морфологиялық категориялар сөздердің түрленулеріне байланысты әр алуан аталады. Мысалы: Жасымда ғылым бар деп ескермедім. Пайдасын көре тұра тексермедім (Абай) сөйлемдердегі: жасымда сөзі жас оған -ым тәуелдік жалғауы, содан -да жатыс септік жалғауы жалғанып барып, яғни екі түрлі морфологиялық өзгеріске түсіп, «ескермедім» сөзімен байланысып отыр. «Пайдасын» сөзі де «тексер¬ме¬дім» сөзімен пайда түбірі, -сы тәуелдік жалғау және –н табыс септік формадағы сөз арқылы байланысқан. Егер осы сөздердегі қайсыбір бір ғана грам-матикалық мағына атқарып тұрған бөлшегін алып тастасақ, сөз формасы өзгереді, байланыс үзіледі, сөйлем түсініксіз болып шығады. Екінші сөйлемдегі «ескермедім» сөзін, яғни іс-қимылдың қалай іске асқа¬ны жөнінде айқындап тұрғанын көре тұра сөздерді -а, -е көсемше фор¬ма¬сындағы жұрнақтар аңғартып отыр. Ал «бар деп» сөздері алғашқы сөздің екінші сөзбен түбір күйінде тұрып-ақ байланыса алса, деп сөзі «ес-кер¬медім» тұлғасымен тағы да -п көсемше формада тұрып, байланы¬сып отыр. Сөйлем құрамындағы сөздер әр түрлі қатынастарға түс¬кенде түрлі морфологиялық өзгерістерге, яғни сөздердің түрленулері немесе түрленбей-ақ та байланыса алады. Ал осындай грамматикалық құбылыстар грамматикалық мағыналар мен формалардың бірлігінен тұрады да, оны грамматикалық категория деп атайды. Сонда грамматикалық категория дегеніміз тілдегі өзіне тән грамматикалық формасы (тәсілі) бар жалпы грамматикалық мағына болып табылады. ==Тағы қараныз:== * [[Графика]] * [[Графема]] * [[Граммема]] * [[Грамматика]] * [[Дактилография]] * [[Грамматикалық форма]] * [[Грамматикалық мағына]] * [[Грамматология]] ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Грамматика]] {{Stub}} 22g8z89xhtxh3jbj708ape2ah2r383w 3319903 3319891 2024-04-26T10:18:23Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Kulbarshin71|Kulbarshin71]] ([[User talk:Kulbarshin71|т]]) өңдемелерінен [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Грамматикалық категория''' ({{lang-el|grammatike}} {{lang-el|gramma}} әріп, жазу, {{lang-el|kategoria}} пікір айту, пайымдау {{lang-ru|грамматическая категория}}) — мағынасы біртиптес грамматикалық тұлғалардын бір-бірінен өзгеше жүйесі. Бұл жүйеде категорияландыратын белгі басты қызмет атқарады. Мысалы: [[шақ]], [[жақ]], [[етіс]] т. б. категориялардын жинақты мағыналары соларға сай тұлғалар жүйесін қалыптастыратын категориялық белгі болып тұр. Грамматикалық категорияны анықтауда мағыналық тұрғыдан қарап, оны бірінші қатарға шығару кең тараған. Шынында, грамматикалық категорияның ен басты белгісі мағынасы мен тұлғасының бірлігі болып табылады. Одан грамматикалық категорияның екі жақты сипаты көрінеді.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref> Грамматикалық категория [[морфология]]лық және [[синтаксис]]тік болып бөлінеді. [[Морфологиялық категория]]ларға [[етіс]], [[түр]], [[шақ]], [[жақ]], [[рай]], [[септік]] т. б. жатады. Бұл категориялардың жүйелі түрлері сөздердін ірі грамматикалық топтарын (сөз таптарын) жасайды. Тілдерде грамматикалық категориялардың саны бірдей емес. Мысалы, қазақ тілінде орыс тіліндегідей '''вид, род''' категориялары жоқ. Синтаксистік категориялар тұлғалардың [[сөз тіркесі]] мен [[сөйлем құрамы]]нда тіркесу қабілетіне қарай жіктеледі. Грамматикалық категория ұғымы негізінен [[морфологиялық материал]] негізінде қалыптасқан да, ал [[синтаксистік материал]] негізінде жетімсіз талданған, Грамматикалық категория ұғымының синтаксиске қатысты қолдану шегі әлі айқын емес деген пікір бар. Грамматикалық категория ұғымына байланысты әлем тілдері бір-бірінен: # Грамматикалық категорияның саны мен құрамына карай; # Бір грамматикалық категорияның ішіндегі қарама-қарсы тұрған мүшелер санына қарай (мысалы, [[септік жалғаулары]] орыс тілінде — 6, қазақ тілінде — 7, кейбір дағыстан тілдерінде 40-ка дейін); # Белгілі бір категориялардың қандай сөз таптарына кіретініне қарай жіктеледі. Грамматикалық құрылыстың тілдік бірлігі (единица) деген ұғым грамматикалық категориямен тікелей байланысты. Бұл мәселе жөнінде тіл білімінде эр түрлі көзқарас бар. Бірқатар ғалымдар грамматикалық құрылыстың тілдік бірлігі (единицасы) [[морфема]] деп, енді бірсыпырасы — сөз деп пайымдайды. Ал, A.M.Пешковский, Л. В. Щерба, В. В. Виноградов, А. И. Смирниикий еңбектерінде грамматикалық құрылыстын бірлігі грамматикалық категориялар деген пікір қалыптаскан.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref> ==Тағы қараныз:== * [[Графика]] * [[Графема]] * [[Граммема]] * [[Грамматика]] * [[Дактилография]] * [[Грамматикалық форма]] * [[Грамматикалық мағына]] * [[Грамматология]] ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Грамматика]] {{Stub}} antpleu09v1nl9wodi9mmay352eor7i 0 82533 3319825 2567607 2024-04-26T09:00:40Z Kulbarshin71 156094 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki '''Грамматикалық мағына''' ({{lang-ru|грамматическое значение}}) — тілде қалыпты сипаты бар (стандартты) сөздер тобы мен сөз тұлғаларына, [[синтаксис]]тік құрылымдарға тән жинақты, дерексіз тілдік мағына. [[Морфология]] саласында сөз таптарының жалпы мағыналары болсын немесе [[сөз]] тұлғалары мен сөздердің жеке мағыналары болсын [[морфологиялық категория]]лар дәрежесін сақтай отырып, бір-бірінен өзгеше болады. [[Синтаксис]] саласында Грамматикалық мағына [[предикативтілік]]тен, сондай-ак [[сөз тіркестер]]і мен [[сөйлем компоненттері]]нің әр түрлі қатынасын білдіретін дерексіз грамматикалық құрылымдардан көрінеді. Мысалы: [[семантикалық субъект]] пен [[семантикалық объект|объектінің]] мағынасы, [[құрмалас сөйлем]]дердің [[шылау]] арқылы байланысы т. б. '''Грамматикалық мағынаға''' [[сөз]] таптарында қалыптаскан жалпы сөзжасамдық мағыналарда жатады. '''Грамматикалық мағына''' сөздерге немесе сөздердің белгілі топтарына ғана тән, дерексіздігі әлсіз лексикалық мағыналардан өзгеше. '''Грамматикалық мағыналар''' жүйесі болмыстағы заггар мен құбылыстардың және олардың өзара байланыстары мен қатынастары туралы ұғымдардың дерексізденуі аркылы қалыптасады. Мысалы, қимыл ұғымы етістіктің жалпы мағынасымен бірге неғұрлым шағын категориялық мағыналарының ([[шақ]], [[жақ]], [[етіс]]) дерексізденуінен туады.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref> '''Грамматикалық мағына''' [[референция]]лық ([[синтаксис]]тік емес) және [[Реляция]]лық ([[синтаксис]]тік) болып бөлінеді. [[Референция]]лық мағына тілден тыс болмыстағы заттар мен кұбылыстардың касиеттерін білдіреді, мысалы, көлемдік, мөлшерлік, қимыл-әрекеттік сияқты мағыналар. Ал реляциялық мағына сөз тіркесі мен сөйлем құрамындағы байланысты білдіреді.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. Грамматикалық мағына - сөздің лексикалық мағынасына жүк¬телетін қо¬сым¬ша, үстеме мағына. Ол сол сөздің негізгі лексикалық мағынасынан біржола алшақ кетпей, түрлі реңктер қосып отырады. Бұл жағдай сол сөздердің сыртқы тұлғасынан, қолдануынан танылады. Мысалы, жаз, жазда, жазғыш, тіпті жазушы сөздерінің лексикалық мағынасы (соңғысынан өзге) айналып келгенде жаз деген іс-әрекетті, мағынаны білдіреді. Ал оның түрлі уақытта (келер, өткен шақ) іске асатындығын көрсететін үстеме мағынасы грамматикалық көрсеткіштер арқылы жүзеге асып отырғандықтан грамматикалық мағынаға жатады. Грамматикалық мағына сөздердің түрленулері арқылы беріле береді: сұр, сұрша, сұрғылт, сұрғылтым, сұрғылттау т.б. Бұл сөздердің ортақ лексикалық мағынасы сұр түсті екендігін білдіретін сұр сөзіне қатысты болса, түрлі жұрнақтардың, яғни сөздердің түрленуінен өзара айыр-машылықтары бар әр алуан реңкті сөздер ретінде қабылдануы грам¬матикалық мағыналардың әсері. Басқашалай айтқанда: сын есім сөз та¬бына жатуы, сапалық сын есім, туынды сын есім болуы секілді мәселелер - сөздің түрленуінен шығып отырған грамматикалық мағыналар. Сонымен, жинақтай келе, грамматикалық мағынаны білдірудің ең бірінші тәсілі – семантикалық тәсіл. Ол – сөздің лексикалық мағынасының абстракцияланып, жалпылануы арқылы іске асады. Сөйтіп, жалпы грамматикалық мағына пайда болады. Екінші – синтетикалық тәсіл. Грамматикалық мағынаның синтетиклық тәсіл арқылы берілуінің тіл білімінде бірнеше жолы бар. Олар: қосымша қосылу жолы, яғни грамматикалық тұлғалардың (формалардың) үстелуі арқылы грамматикалық мағынаның берілуі, префикссқосылу жолы, яғни сөзге префикс (приставка) қосылу арқылы грамматикалық мағынаның берілуі; ішкі флексия жолы, яғни сөздің ішкі кейбір дыбыстарының өзгеруі, алмасуы, қосылуы арқылы грамматикалық мағынаның берілуі; екпін арқылы, яғни екпіннің өзгеруі мен грамматикалық мағынаның берілуі супплективті жолы, яғни грамматикалық мағынаның жеке-жеке сөздер арқылы берілуі. Үшінші – аналитикалық тәсіл. Аналитикалық тәсілдің бірнеше түрі, жолы бар. Олар: негізгі сөздердің тіркесуі арқылы грамматикалық мағынаның берілуі (мысалы: алтын сағат, темір күрек,ағаш үй, шәкірт бала сияқты тіркестерде алғашқы зат атаулары алтын, темір,ағаш, шәкірт екінші зат атауын білдіретін сөздермен тіркесу арқылы заттық мағынада емес, қатыстық-сындық мағынада қолданылған), негізгі сөз бен көмекші сөздің (көмекші етістік, шылау т.б.) тіркесуі арқылы грамматикалық мағынаның берілуі, сөздердің қосарлануы арқылы грамматикалық мағынаның берілуі, сөздердің орын тәртібі арқылы грамматикалық мағынаның берілуі, интонация арқылы грамматикалық мағынаның берілуі. Сондай-ақ аралас тәсілдер болуы мүмкін, яғни грамматикалық мағынаның берілуінді бір емес бірнеше тәсілдің элементі болуы мүмкін. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref> ==Тағы қараңыз:== * [[Графика]] * [[Графема]] * [[Граммема]] * [[Грамматика]] * [[Дактилография]] * [[Грамматикалық форма]] * [[Грамматология]] * [[Грамматикалық категория]] ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Грамматика]] {{Stub}} 1zl1nzopudnl9u8lkss9u8w4ixv64n8 3319828 3319825 2024-04-26T09:03:01Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Kulbarshin71|Kulbarshin71]] ([[User talk:Kulbarshin71|т]]) өңдемелерінен [[User:Linguistpro|Linguistpro]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Грамматикалық мағына''' ({{lang-ru|грамматическое значение}}) — тілде қалыпты сипаты бар (стандартты) сөздер тобы мен сөз тұлғаларына, [[синтаксис]]тік құрылымдарға тән жинақты, дерексіз тілдік мағына. [[Морфология]] саласында сөз таптарының жалпы мағыналары болсын немесе [[сөз]] тұлғалары мен сөздердің жеке мағыналары болсын [[морфологиялық категория]]лар дәрежесін сақтай отырып, бір-бірінен өзгеше болады. [[Синтаксис]] саласында Грамматикалық мағына [[предикативтілік]]тен, сондай-ак [[сөз тіркестер]]і мен [[сөйлем компоненттері]]нің әр түрлі қатынасын білдіретін дерексіз грамматикалық құрылымдардан көрінеді. Мысалы: [[семантикалық субъект]] пен [[семантикалық объект|объектінің]] мағынасы, [[құрмалас сөйлем]]дердің [[шылау]] арқылы байланысы т. б. '''Грамматикалық мағынаға''' [[сөз]] таптарында қалыптаскан жалпы сөзжасамдық мағыналарда жатады. '''Грамматикалық мағына''' сөздерге немесе сөздердің белгілі топтарына ғана тән, дерексіздігі әлсіз лексикалық мағыналардан өзгеше. '''Грамматикалық мағыналар''' жүйесі болмыстағы заггар мен құбылыстардың және олардың өзара байланыстары мен қатынастары туралы ұғымдардың дерексізденуі аркылы қалыптасады. Мысалы, қимыл ұғымы етістіктің жалпы мағынасымен бірге неғұрлым шағын категориялық мағыналарының ([[шақ]], [[жақ]], [[етіс]]) дерексізденуінен туады.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref> '''Грамматикалық мағына''' [[референция]]лық ([[синтаксис]]тік емес) және [[Реляция]]лық ([[синтаксис]]тік) болып бөлінеді. [[Референция]]лық мағына тілден тыс болмыстағы заттар мен кұбылыстардың касиеттерін білдіреді, мысалы, көлемдік, мөлшерлік, қимыл-әрекеттік сияқты мағыналар. Ал реляциялық мағына сөз тіркесі мен сөйлем құрамындағы байланысты білдіреді.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref> ==Тағы қараңыз:== * [[Графика]] * [[Графема]] * [[Граммема]] * [[Грамматика]] * [[Дактилография]] * [[Грамматикалық форма]] * [[Грамматология]] * [[Грамматикалық категория]] ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Грамматика]] {{Stub}} njbh1kdnjq5ep1tq5fjo5iu5zxcpdtw 0 82993 3319525 2426717 2024-04-25T14:09:03Z Аскар Альмактум 158246 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:John_Dewey_caricat.jpg|right|200px]] '''Джон Дьюи''' (1859-1952) - американдық философ, педагог, психолог, логикадан да қысқанарланып, бәрінші болды. Д. Дьюи әлемдік қатарда ойлаған философияның жаңа негіздерін орнатты. Оның ең басты жобасы — функционалды педагогика теориясы.[[Прагматизм]]нің белгілі өкілі. Прагматизмнің жаңа варианты - [[инструментализм]]ді құрушы. [[Теория]]ның ақиқаттылығы оның [[Тиімділік|тиімділігінде]], тәжрибедегі көрінісінде деген пікірді ұстанады.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Философия/жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2006. ISBN 9965-808-82-1</ref> ''Функционалды педагогика'' — бұл оқу және оқыту әдістемесі, оқушылардың жаңа білім алу жолын дамыту мен олардың жаңа түрлі мәселелерді шешу үшін әртүрлі оқу құралдарын пайдалануға арналған. Оның басты мақсаты — оқушылардың тәуелділігін арттыру, олардың байланыстарын дамыту мен жеке дамуын көмектесу. Функционалды педагогика, Джон Дьюи мен Жан-Жак Руссоның идеяларына негізделген. Олардың дегені — оқу және оқыту процесінің бұл жағдайдағы мақсаттарына қарай, оқушының міндетінділіктеріне сәйкес келуі керек. Функционалды педагогиканың аса мақсаты — оқу және оқыту процесінде адамның және оқушының өмірінің, байланыстарының, білімінің, әрекеттілігінің дамуын дамыту. Бұл теория адамның біліктілігін және байланыстарын арттыру, оқушының әрекеттілігін жаңадан дамыту, оқушының тәуелділігін арттыруға мүмкіндік береді. Функционалды педагогиканың бірінші қызметі — оқу процесінде жүзеге асырылатын жаңа технологияларды және жаңа білім беру құралдарын қолдану арқылы оқушының жаңа білім алу процесін жаңадан шешу. Бұл мәселелерді шешуге ортағанда, оқушылардың демократиялық әрекеттілігін арттыру және олардың салалық әрекеттерін дамыту мақсатында функционалды педагогика өз мақсаттарына жету мүмкіндігін қамтамайды. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Философия]] {{Stub}} ie6shk53nw49yt94gqvlwws24x11gsg 3319532 3319525 2024-04-25T14:10:53Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Аскар Альмактум|Аскар Альмактум]] ([[User talk:Аскар Альмактум|т]]) өңдемелерінен [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:John_Dewey_caricat.jpg|right|200px]] '''Джон Дьюи''' (1859-1952) - американдық философ. [[Прагматизм]]нің белгілі өкілі. Прагматизмнің жаңа варианты - [[инструментализм]]ді құрушы. [[Теория]]ның ақиқаттылығы оның [[Тиімділік|тиімділігінде]], тәжрибедегі көрінісінде деген пікірді ұстанады.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Философия/жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2006. ISBN 9965-808-82-1</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Философия]] {{Stub}} 1mddust7ycnspxxqz6f8847xzjq9nbj 0 85273 3319614 2063373 2024-04-25T17:12:10Z Аскар Альмактум 158246 wikitext text/x-wiki [[File:Schwingende Saiten.svg|thumb|right|Обертон]] [[File:Overtones Demo.ogg|thumb|noicon|Обертон]] '''Обертон''' - жиілігі негізгі үнге қараганда жоғарылау күрделі түрдегі мерзімдік тербелістің синусоидалық құраушысы.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006. ISBN 9965-808-88-0</ref> Музыкалық аспапта немесе дауыста нотаны естігенде, обертондар дыбыста болатын қосымша жиіліктер болып табылады, олар оны бірегей етеді. Обертондар негізгі жиілік пен сол дыбысты тудыратын тербеліс үлгісі арасындағы күрделі әрекеттесу нәтижесінде қалыптасады. Олар дыбыстың негізгі жиілігінің еселігі және оның тембрі мен сипатына әсер етеді. Обертондар музыкалық аспаптар мен дауыстардың дыбысын анықтауда, сондай-ақ әртүрлі дыбыс әсерлерін жасауда маңызды рөл атқарады. Мысалы, обертондарды өзгерту аспаптың немесе дауыстың қабылданатын тембріне әсер етіп, дыбысты жылы, жарқын немесе қанық етеді алады. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Физика]] {{Stub}} cjej67w2666nbhzbemuylycv5o4bhd2 0 92124 3319611 3250031 2024-04-25T17:02:17Z O.Makpal08 152255 жаңа сілеме қостым wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі =Анджелина Джоли |шынайы есімі =Angelina Jolie |сурет =Angelina Jolie 2 June 2014 (cropped).jpg |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі =Анджелина Джоли Войт |туған күні =4.06.1975 |туған жері =[[Лос-Анджелес]], [[АҚШ]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |мамандығы = {{актриса|АҚШ}}<br />{{кинопродюсер|АҚШ}}<br />{{кинорежиссёр|АҚШ}}<br />[[фотомодель]] |азаматтығы = {{USA}} |белсенді жылдары =[[1982]]-[[1993]] — <small>қазіргі уақытқа шейін<small> |бағыты = |киностудия = |марапаттары =«[[Оскар марапаты|Оскар]]» (2000) <br />«[[Алтын глобус сыйлығы|Алтын глобус]]» (1998, 1999, 2000) |imdb_id = 0001401 |сайты = }} '''Анджелина Джоли Войт II''' ({{lang-en|Angelina Jolie Voight}}, [[1975 жыл]]ы [[4 маусым]]да туған) — [[Голливуд]] [[актриса|әртісі]], режиссер, сценариші, фотомодель, "[[Оскар]]" сыйлығының иегері, және үш мәрте "[[Алтын глобус сыйлығы|Алтын глобус]]" сыйлығының иегері. Алғаш рет 1982 жылы «В поисках выхода» фильмінде түсті. Бірақ әртіс «Лара Крофт: Расхитительница гробниц» және «Лара Крофт: Расхитительница гробниц. Колыбель жизни» фильмдерінен кейін ғана танымал болды. Forbes журналы бойынша Анджелина Джоли 2003, 2011 және 2013 жылдарда Голливудтың ең табысты әртісі болған. Оның ең табысты рөлдері : «Малефисента» (785 миллион доллар), «Мистер және миссис Смит» (478 миллион доллар), «Особо опасен» (341 миллион доллар), «Солт» (293 миллион доллар), «Турист» (278 миллион доллар), «Лара Крофт: Расхитительница гробниц» (274 миллион доллар). == Өмірбаяны == === Балалық шағы, жастық шағы, отбасы === '''Анджелина Джоли Войт''' Лос-Анджелесте (АҚШ, Калифорния штаты) атақты американдық актер Джон Войт пен франк-канадалық актриса Маршелин Бертранның отбасында дүниеге келген.<ref name="Van Meter, Jonathan">{{cite web|url=http://web.archive.org/web/20071209202602/http://www.style.com/vogue/feature/032602/page2.html|title=Angelina Jolie: Body Beautiful|author=Van Meter, Jonathan|lang=en|accessdate=2011-10-24}}</ref>. Шығу тегіне байланысты Джолидің бойында бірнеше ұлттың қаны бар. Соның ішінде-словакиялық, неміс (әкесінің тарапынан)<ref name="wargs">Reitwiesner, William Addams. {{cite web |url=http://www.wargs.com/other/voight.html |title="Ancestry of Angelina Jolie" |archiveurl=http://archive.is/20120915/http://www.wargs.com/other/voight.html |archivedate=2012-09-15}}. William Addams Reitwiesner Genealogical Services. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref><ref name="Is Jon Voight Slovak?">{{cite web|url=http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/celebrities/voightjon.html|title=Is Jon Voight Slovak?|author=Slovak Studies Program|publisher=University of Pittsburgh|accessdate=2011-10-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/65Igxts0A|archivedate=2012-02-08}}</ref>, франк-канадалық, голланд (анасының тарапынан)<ref name="Hillary, Meet Your New Cousins: Angelina and Madonna ">{{cite news|url=http://www.people.com/people/article/0,,20156924,00.html|title=Hillary, Meet Your New Cousins: Angelina and Madonna |author=David Fisher|coauthors=2 қараша 2007 года|publisher= people.com|accessdate=2011-10-24 |archiveurl=http://archive.is/20120703/http://www.people.com/people/article/0,,20156924,00.html |archivedate=2012-07-03}}</ref>. Анджелинаның Джеймс Хейвен есімді ағасы бар. Джолидің ата-анасы 1976 жылы ажырасып кеткен (ажырасу екі жылдан соң рәсімделді). Анасы бір жастағы Анджелинамен және оның ағасымен Нью-Йоркке көшіп кетеді<ref name="Van Meter, Jonathan"/>. Бір жылдан соң Войт «Возвращение домой» атты фильмде сомдаған рөлі үшін «[[Оскар марапаты|Оскар]]<nowiki/>» алады, ал Бертран болса өзінің беделді актриса болу арманынан бас тартып, өзінің уақытын бала тәрбиесіне арнайды. Бертран балаларды жиі киноға апару арқылы Джолидің актерлік шеберлікке қызығушылығын оятады. Анджелина 11 жасқа толған кезде, отбасы Лос-Анджелеске қайтып оралады. Сол кезде Джоли Ли Страсберг киномектебінде және Беверли-Хиллз мектебінде оқиды. Бұл жерде Анджелинадан өзге студенттерден асқан актерлік шеберлігі бар екені байқалды, алайда ол секон-хенд киімін киетін әдетінің әсерінен өзін жайсыз сезініп жүрді. Модель болу мүмкіндігінен бірнеше рет айырылған Джоли өзін одан да бетер жайсыз сезінді. Кейінірек, Джоли сол кездерде өзін бақытсыз, жабырқаулы, ешкімге керексіз күйде болып, ақырында денесін тіліп, жаралай бастағанын мойындады. CNN телеканалына берген сұхбатында ол: «Мен пышақтың көптеген түрін жинап жүрдім. Және де денемді пышақпен өрнектеу мен үшін емдей болды» деп айтады<ref>{{cite web |url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0506/09/pzn.01.html |title="Transcripts: Paula Zahn Now" |archiveurl=http://archive.is/20120524/http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0506/09/pzn.01.html |archivedate=2012-05-24}}. CNN.com. маусым 9, 2005. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. Ол уақытта Анджелина тек қана қара түсті киім киіп, шашын қызыл түске бояп, өзін жек көретін болған<ref name="Angelina Jolie Biography">Wills, Dominic. {{cite web |url=http://www.tiscali.co.uk/entertainment/film/biographies/angelina_jolie_biog.html |title="Angelina Jolie Biography" |archiveurl=http://archive.is/20120530/http://www.tiscali.co.uk/entertainment/film/biographies/angelina_jolie_biog.html |archivedate=2012-05-30}}. Tiscali.co.uk. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. 1996 жылы «The Daily Mirror» сұхбатында Джоли наркотик қолданғанын ашық айтып, 20 жасында қолдануға келетін заттардың түгелдей дерлік дәмін татқанын мойындады.<ref name=autogenerated1>[http://www.interfax.ru/culture/385274 Анджелина Джоли подала в суд на Daily Mail за «наркотическое» видео&nbsp;— Интерфакс]</ref>. Анджелина Джоли әкесі Джон Войтты ұнатпайтыны белгілі. Оның айтуы бойынша, әкесі анасының көзіне шөп салғандықтан үйден кетіп қалған. Бұған қарамастан әкесімен ара-қатынасын қайта калпына келтіргісі келіп, оны «Лара Крофт-расхитительница гробниц» (2001) фильміне түсуге шақырады. Бірақ та, фильм түсіру кезінде араларында кикілжің пайда болып, соның әсерінен Джоли әкесін еске алғысы да келмейді<ref name="Angelina Jolie: Body Beautiful">Van Meter, Jonathan. [https://web.archive.org/web/20071209202602/http://www.style.com/vogue/feature/032602/page2.html «Angelina Jolie: Body Beautiful»]. ''Vogue''. сәуір 2002. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. 2002 жылдың ортасында Джоли ресми түрде арыз беріп, есімін тек қана «Анджелина Джоли» болуын қалайды<ref name="Angelina Jolie's Name Interrupted">Grossberg, Josh. [http://de.eonline.com/print/index.jsp?uuid=71ee1ce0-30ab-41c1-b600-eb381d91d427&contentType=newsStory «Angelina Jolie’s Name Interrupted»]. E! Online. September 17, 2002. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. Сол жылы Джон Войт сұхбатында қызының психикасында ақаулар бар екенін айтады. 2004 жылы «Premiere» журналына берген сұхбатында Джоли: "Енді әкеммен байланыс ұстау мені қызықтырмайды" дейді, және де неге мұндай шешімге келгенін айтпайды. Джон Войт әлі күнге дейін Анджелинаның балаларымен кездеспеген, өйткені, Джоли кездесуге рұқсат бермеген екен. Анджелина Джолидің анасы Маршелин 27 қаңтар 2007 жылы Лос-Анджелес емханаларының біреуінде 7 жыл обырмен күресуден кейін 56 жасында дүниеден озады.<ref>Green, Mary. {{cite web |url=http://www.people.com/people/archive/article/0,,20062643,00.html |title="Angelina's Heartbreak" |archiveurl=http://archive.is/20120909/http://www.people.com/people/archive/article/0,,20062643,00.html |archivedate=2012-09-09}}. ''People''. February 12, 2007. 31 желтоқсан 2011 жылы тексерілді.</ref> Анджелина мен ағасы Джеймс Хэйвенмен екеуінің арасы өте жақын. Ағасы оны түрлі салтанатты шараларга жиі шығарып салады. 2000 жылы Джоли ағасымен бірге ел алдында олардың арасында махаббат бар екенін жоққа шығарады. == Жеке өмірі == Анджелина Джоли мен [[Брэд Питт]] 2014 жылдың 24 тамызында Францияда үйленген. Олардың жеті баласы бар: ұлдары Мэддокс Шиван (Maddox Chivan), Пакс Тьен (Pax Thien), Нокс Леон (Knox Leon) және Мусса (Moussa); қыздары Захара Марли (Zahara Marley), Шайло Нувель (Shiloh Nouvel) және Вивьен Маршелин. Олардың үшеуі ғана Шайло, Нокс және Вивьен Анджелина Джоли мен Брэд Питтың биологиялық балалары. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{commons|Angelina Jolie}} [[Санат:Оскар сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Алтын глобус сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Сатурн сыйлығының иегерлері]] jhm3go474qo1oots0psm53rb4fmkl6f 3319612 3319611 2024-04-25T17:08:28Z O.Makpal08 152255 өңделген ақпаратпен толықтырдым wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі =Анджелина Джоли |шынайы есімі =Angelina Jolie |сурет =Angelina Jolie 2 June 2014 (cropped).jpg |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі =Анджелина Джоли Войт |туған күні =4.06.1975 |туған жері =[[Лос-Анджелес]], [[АҚШ]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |мамандығы = {{актриса|АҚШ}}<br />{{кинопродюсер|АҚШ}}<br />{{кинорежиссёр|АҚШ}}<br />[[фотомодель]] |азаматтығы = {{USA}} |белсенді жылдары =[[1982]]-[[1993]] — <small>қазіргі уақытқа шейін<small> |бағыты = |киностудия = |марапаттары =«[[Оскар марапаты|Оскар]]» (2000) <br />«[[Алтын глобус сыйлығы|Алтын глобус]]» (1998, 1999, 2000) |imdb_id = 0001401 |сайты = }} '''Анджелина Джоли Войт II''' ({{lang-en|Angelina Jolie Voight}}, [[1975 жыл]]ы [[4 маусым]]да туған) — [[Голливуд]] [[актриса|әртісі]], режиссер, сценариші, фотомодель, "[[Оскар]]" сыйлығының иегері, және үш мәрте "[[Алтын глобус сыйлығы|Алтын глобус]]",сонымен қатар екі мәрте "экран актерлері гилдиясы" сыйлығының иегері. Алғаш рет 1982 жылы «В поисках выхода» фильмінде түсті. Бірақ әртіс «Лара Крофт: Расхитительница гробниц» және «Лара Крофт: Расхитительница гробниц. Колыбель жизни» фильмдерінен кейін ғана танымал болды. Forbes журналы бойынша Анджелина Джоли 2003, 2011 және 2013 жылдарда Голливудтың ең табысты әртісі болған. Оның ең табысты рөлдері : «Малефисента» (785 миллион доллар), «Мистер және миссис Смит» (478 миллион доллар), «Особо опасен» (341 миллион доллар), «Солт» (293 миллион доллар), «Турист» (278 миллион доллар), «Лара Крофт: Расхитительница гробниц» (274 миллион доллар). == Өмірбаяны == === Балалық шағы, жастық шағы, отбасы === '''Анджелина Джоли Войт''' Лос-Анджелесте (АҚШ, Калифорния штаты) атақты американдық актер Джон Войт пен франк-канадалық актриса Маршелин Бертранның отбасында дүниеге келген.<ref name="Van Meter, Jonathan">{{cite web|url=http://web.archive.org/web/20071209202602/http://www.style.com/vogue/feature/032602/page2.html|title=Angelina Jolie: Body Beautiful|author=Van Meter, Jonathan|lang=en|accessdate=2011-10-24}}</ref>. Шығу тегіне байланысты Джолидің бойында бірнеше ұлттың қаны бар. Соның ішінде-словакиялық, неміс (әкесінің тарапынан)<ref name="wargs">Reitwiesner, William Addams. {{cite web |url=http://www.wargs.com/other/voight.html |title="Ancestry of Angelina Jolie" |archiveurl=http://archive.is/20120915/http://www.wargs.com/other/voight.html |archivedate=2012-09-15}}. William Addams Reitwiesner Genealogical Services. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref><ref name="Is Jon Voight Slovak?">{{cite web|url=http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/celebrities/voightjon.html|title=Is Jon Voight Slovak?|author=Slovak Studies Program|publisher=University of Pittsburgh|accessdate=2011-10-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/65Igxts0A|archivedate=2012-02-08}}</ref>, франк-канадалық, голланд (анасының тарапынан)<ref name="Hillary, Meet Your New Cousins: Angelina and Madonna ">{{cite news|url=http://www.people.com/people/article/0,,20156924,00.html|title=Hillary, Meet Your New Cousins: Angelina and Madonna |author=David Fisher|coauthors=2 қараша 2007 года|publisher= people.com|accessdate=2011-10-24 |archiveurl=http://archive.is/20120703/http://www.people.com/people/article/0,,20156924,00.html |archivedate=2012-07-03}}</ref>. Анджелинаның Джеймс Хейвен есімді ағасы бар. Джолидің ата-анасы 1976 жылы ажырасып кеткен (ажырасу екі жылдан соң рәсімделді). Анасы бір жастағы Анджелинамен және оның ағасымен Нью-Йоркке көшіп кетеді<ref name="Van Meter, Jonathan"/>. Бір жылдан соң Войт «Возвращение домой» атты фильмде сомдаған рөлі үшін «[[Оскар марапаты|Оскар]]<nowiki/>» алады, ал Бертран болса өзінің беделді актриса болу арманынан бас тартып, өзінің уақытын бала тәрбиесіне арнайды. Бертран балаларды жиі киноға апару арқылы Джолидің актерлік шеберлікке қызығушылығын оятады. Анджелина 11 жасқа толған кезде, отбасы Лос-Анджелеске қайтып оралады. Сол кезде Джоли Ли Страсберг киномектебінде және Беверли-Хиллз мектебінде оқиды. Бұл жерде Анджелинадан өзге студенттерден асқан актерлік шеберлігі бар екені байқалды, алайда ол секон-хенд киімін киетін әдетінің әсерінен өзін жайсыз сезініп жүрді. Модель болу мүмкіндігінен бірнеше рет айырылған Джоли өзін одан да бетер жайсыз сезінді. Кейінірек, Джоли сол кездерде өзін бақытсыз, жабырқаулы, ешкімге керексіз күйде болып, ақырында денесін тіліп, жаралай бастағанын мойындады. CNN телеканалына берген сұхбатында ол: «Мен пышақтың көптеген түрін жинап жүрдім. Және де денемді пышақпен өрнектеу мен үшін емдей болды» деп айтады<ref>{{cite web |url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0506/09/pzn.01.html |title="Transcripts: Paula Zahn Now" |archiveurl=http://archive.is/20120524/http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0506/09/pzn.01.html |archivedate=2012-05-24}}. CNN.com. маусым 9, 2005. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. Ол уақытта Анджелина тек қана қара түсті киім киіп, шашын қызыл түске бояп, өзін жек көретін болған<ref name="Angelina Jolie Biography">Wills, Dominic. {{cite web |url=http://www.tiscali.co.uk/entertainment/film/biographies/angelina_jolie_biog.html |title="Angelina Jolie Biography" |archiveurl=http://archive.is/20120530/http://www.tiscali.co.uk/entertainment/film/biographies/angelina_jolie_biog.html |archivedate=2012-05-30}}. Tiscali.co.uk. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. 1996 жылы «The Daily Mirror» сұхбатында Джоли наркотик қолданғанын ашық айтып, 20 жасында қолдануға келетін заттардың түгелдей дерлік дәмін татқанын мойындады.<ref name=autogenerated1>[http://www.interfax.ru/culture/385274 Анджелина Джоли подала в суд на Daily Mail за «наркотическое» видео&nbsp;— Интерфакс]</ref>. Анджелина Джоли әкесі Джон Войтты ұнатпайтыны белгілі. Оның айтуы бойынша, әкесі анасының көзіне шөп салғандықтан үйден кетіп қалған. Бұған қарамастан әкесімен ара-қатынасын қайта калпына келтіргісі келіп, оны «Лара Крофт-расхитительница гробниц» (2001) фильміне түсуге шақырады. Бірақ та, фильм түсіру кезінде араларында кикілжің пайда болып, соның әсерінен Джоли әкесін еске алғысы да келмейді<ref name="Angelina Jolie: Body Beautiful">Van Meter, Jonathan. [https://web.archive.org/web/20071209202602/http://www.style.com/vogue/feature/032602/page2.html «Angelina Jolie: Body Beautiful»]. ''Vogue''. сәуір 2002. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. 2002 жылдың ортасында Джоли ресми түрде арыз беріп, есімін тек қана «Анджелина Джоли» болуын қалайды<ref name="Angelina Jolie's Name Interrupted">Grossberg, Josh. [http://de.eonline.com/print/index.jsp?uuid=71ee1ce0-30ab-41c1-b600-eb381d91d427&contentType=newsStory «Angelina Jolie’s Name Interrupted»]. E! Online. September 17, 2002. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. Сол жылы Джон Войт сұхбатында қызының психикасында ақаулар бар екенін айтады. 2004 жылы «Premiere» журналына берген сұхбатында Джоли: "Енді әкеммен байланыс ұстау мені қызықтырмайды" дейді, және де неге мұндай шешімге келгенін айтпайды. Джон Войт әлі күнге дейін Анджелинаның балаларымен кездеспеген, өйткені, Джоли кездесуге рұқсат бермеген екен. Анджелина Джолидің анасы Маршелин 27 қаңтар 2007 жылы Лос-Анджелес емханаларының біреуінде 7 жыл обырмен күресуден кейін 56 жасында дүниеден озады.<ref>Green, Mary. {{cite web |url=http://www.people.com/people/archive/article/0,,20062643,00.html |title="Angelina's Heartbreak" |archiveurl=http://archive.is/20120909/http://www.people.com/people/archive/article/0,,20062643,00.html |archivedate=2012-09-09}}. ''People''. February 12, 2007. 31 желтоқсан 2011 жылы тексерілді.</ref> Анджелина мен ағасы Джеймс Хэйвенмен екеуінің арасы өте жақын. Ағасы оны түрлі салтанатты шараларга жиі шығарып салады. 2000 жылы Джоли ағасымен бірге ел алдында олардың арасында махаббат бар екенін жоққа шығарады. == Жеке өмірі == Анджелина Джоли мен [[Брэд Питт]] 2014 жылдың 24 тамызында Францияда үйленген. Олардың жеті баласы бар: ұлдары Мэддокс Шиван (Maddox Chivan), Пакс Тьен (Pax Thien), Нокс Леон (Knox Leon) және Мусса (Moussa); қыздары Захара Марли (Zahara Marley), Шайло Нувель (Shiloh Nouvel) және Вивьен Маршелин. Олардың үшеуі ғана Шайло, Нокс және Вивьен Анджелина Джоли мен Брэд Питтың биологиялық балалары. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{commons|Angelina Jolie}} [[Санат:Оскар сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Алтын глобус сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Сатурн сыйлығының иегерлері]] n58glczob2cxh0xt3mva8u7hwyq2ghz 3319796 3319612 2024-04-26T08:37:28Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/O.Makpal08|O.Makpal08]] ([[User talk:O.Makpal08|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі =Анджелина Джоли |шынайы есімі =Angelina Jolie |сурет =Angelina Jolie 2 June 2014 (cropped).jpg |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі =Анджелина Джоли Войт |туған күні =4.06.1975 |туған жері =[[Лос-Анджелес]], [[АҚШ]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |мамандығы = {{актриса|АҚШ}}<br />{{кинопродюсер|АҚШ}}<br />{{кинорежиссёр|АҚШ}}<br />[[фотомодель]] |азаматтығы = {{USA}} |белсенді жылдары =[[1982]]-[[1993]] — <small>қазіргі уақытқа шейін<small> |бағыты = |киностудия = |марапаттары =«[[Оскар марапаты|Оскар]]» (2000) <br />«[[Алтын глобус сыйлығы|Алтын глобус]]» (1998, 1999, 2000) |imdb_id = 0001401 |сайты = }} '''Анджелина Джоли Войт II''' ({{lang-en|Angelina Jolie Voight}}, [[1975 жыл]]ы [[4 маусым]]да туған) — [[Голливуд]] [[актриса|әртісі]], режиссер, сценариші, фотомодель, "[[Оскар]]" сыйлығының иегері, және үш мәрте "[[Алтын глобус сыйлығы|Алтын глобус]]" сыйлығының иегері. Алғаш рет 1982 жылы «В поисках выхода» фильмінде түсті. Бірақ әртіс «Лара Крофт: Расхитительница гробниц» және «Лара Крофт: Расхитительница гробниц. Колыбель жизни» фильмдерінен кейін ғана танымал болды. Forbes журналы бойынша Анджелина Джоли 2003, 2011 және 2013 жылдарда Голливудтың ең табысты әртісі болған. Оның ең табысты рөлдері : «Малефисента» (785 миллион доллар), «Мистер және миссис Смит» (478 миллион доллар), «Особо опасен» (341 миллион доллар), «Солт» (293 миллион доллар), «Турист» (278 миллион доллар), «Лара Крофт: Расхитительница гробниц» (274 миллион доллар). == Өмірбаяны == === Балалық шағы, жастық шағы, отбасы === '''Анджелина Джоли Войт''' Лос-Анджелесте (АҚШ, Калифорния штаты) атақты американдық актер Джон Войт пен франк-канадалық актриса Маршелин Бертранның отбасында дүниеге келген.<ref name="Van Meter, Jonathan">{{cite web|url=http://web.archive.org/web/20071209202602/http://www.style.com/vogue/feature/032602/page2.html|title=Angelina Jolie: Body Beautiful|author=Van Meter, Jonathan|lang=en|accessdate=2011-10-24}}</ref>. Шығу тегіне байланысты Джолидің бойында бірнеше ұлттың қаны бар. Соның ішінде-словакиялық, неміс (әкесінің тарапынан)<ref name="wargs">Reitwiesner, William Addams. {{cite web |url=http://www.wargs.com/other/voight.html |title="Ancestry of Angelina Jolie" |archiveurl=http://archive.is/20120915/http://www.wargs.com/other/voight.html |archivedate=2012-09-15}}. William Addams Reitwiesner Genealogical Services. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref><ref name="Is Jon Voight Slovak?">{{cite web|url=http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/celebrities/voightjon.html|title=Is Jon Voight Slovak?|author=Slovak Studies Program|publisher=University of Pittsburgh|accessdate=2011-10-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/65Igxts0A|archivedate=2012-02-08}}</ref>, франк-канадалық, голланд (анасының тарапынан)<ref name="Hillary, Meet Your New Cousins: Angelina and Madonna ">{{cite news|url=http://www.people.com/people/article/0,,20156924,00.html|title=Hillary, Meet Your New Cousins: Angelina and Madonna |author=David Fisher|coauthors=2 қараша 2007 года|publisher= people.com|accessdate=2011-10-24 |archiveurl=http://archive.is/20120703/http://www.people.com/people/article/0,,20156924,00.html |archivedate=2012-07-03}}</ref>. Анджелинаның Джеймс Хейвен есімді ағасы бар. Джолидің ата-анасы 1976 жылы ажырасып кеткен (ажырасу екі жылдан соң рәсімделді). Анасы бір жастағы Анджелинамен және оның ағасымен Нью-Йоркке көшіп кетеді<ref name="Van Meter, Jonathan"/>. Бір жылдан соң Войт «Возвращение домой» атты фильмде сомдаған рөлі үшін «Оскар» алады, ал Бертран болса өзінің беделді актриса болу арманынан бас тартып, өзінің уақытын бала тәрбиесіне арнайды. Бертран балаларды жиі киноға апару арқылы Джолидің актерлік шеберлікке қызығушылығын оятады. Анджелина 11 жасқа толған кезде, отбасы Лос-Анджелеске қайтып оралады. Сол кезде Джоли Ли Страсберг киномектебінде және Беверли-Хиллз мектебінде оқиды. Бұл жерде Анджелинадан өзге студенттерден асқан актерлік шеберлігі бар екені байқалды, алайда ол секон-хенд киімін киетін әдетінің әсерінен өзін жайсыз сезініп жүрді. Модель болу мүмкіндігінен бірнеше рет айырылған Джоли өзін одан да бетер жайсыз сезінді. Кейінірек, Джоли сол кездерде өзін бақытсыз, жабырқаулы, ешкімге керексіз күйде болып, ақырында денесін тіліп, жаралай бастағанын мойындады. CNN телеканалына берген сұхбатында ол: «Мен пышақтың көптеген түрін жинап жүрдім. Және де денемді пышақпен өрнектеу мен үшін емдей болды» деп айтады<ref>{{cite web |url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0506/09/pzn.01.html |title="Transcripts: Paula Zahn Now" |archiveurl=http://archive.is/20120524/http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0506/09/pzn.01.html |archivedate=2012-05-24}}. CNN.com. маусым 9, 2005. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. Ол уақытта Анджелина тек қана қара түсті киім киіп, шашын қызыл түске бояп, өзін жек көретін болған<ref name="Angelina Jolie Biography">Wills, Dominic. {{cite web |url=http://www.tiscali.co.uk/entertainment/film/biographies/angelina_jolie_biog.html |title="Angelina Jolie Biography" |archiveurl=http://archive.is/20120530/http://www.tiscali.co.uk/entertainment/film/biographies/angelina_jolie_biog.html |archivedate=2012-05-30}}. Tiscali.co.uk. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. 1996 жылы «The Daily Mirror» сұхбатында Джоли наркотик қолданғанын ашық айтып, 20 жасында қолдануға келетін заттардың түгелдей дерлік дәмін татқанын мойындады.<ref name=autogenerated1>[http://www.interfax.ru/culture/385274 Анджелина Джоли подала в суд на Daily Mail за «наркотическое» видео&nbsp;— Интерфакс]</ref>. Анджелина Джоли әкесі Джон Войтты ұнатпайтыны белгілі. Оның айтуы бойынша, әкесі анасының көзіне шөп салғандықтан үйден кетіп қалған. Бұған қарамастан әкесімен ара-қатынасын қайта калпына келтіргісі келіп, оны «Лара Крофт-расхитительница гробниц» (2001) фильміне түсуге шақырады. Бірақ та, фильм түсіру кезінде араларында кикілжің пайда болып, соның әсерінен Джоли әкесін еске алғысы да келмейді<ref name="Angelina Jolie: Body Beautiful">Van Meter, Jonathan. [https://web.archive.org/web/20071209202602/http://www.style.com/vogue/feature/032602/page2.html «Angelina Jolie: Body Beautiful»]. ''Vogue''. сәуір 2002. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. 2002 жылдың ортасында Джоли ресми түрде арыз беріп, есімін тек қана «Анджелина Джоли» болуын қалайды<ref name="Angelina Jolie's Name Interrupted">Grossberg, Josh. [http://de.eonline.com/print/index.jsp?uuid=71ee1ce0-30ab-41c1-b600-eb381d91d427&contentType=newsStory «Angelina Jolie’s Name Interrupted»]. E! Online. September 17, 2002. 7 шілде 2011 жылы тексерілді.</ref>. Сол жылы Джон Войт сұхбатында қызының психикасында ақаулар бар екенін айтады. 2004 жылы «Premiere» журналына берген сұхбатында Джоли: "Енді әкеммен байланыс ұстау мені қызықтырмайды" дейді, және де неге мұндай шешімге келгенін айтпайды. Джон Войт әлі күнге дейін Анджелинаның балаларымен кездеспеген, өйткені, Джоли кездесуге рұқсат бермеген екен. Анджелина Джолидің анасы Маршелин 27 қаңтар 2007 жылы Лос-Анджелес емханаларының біреуінде 7 жыл обырмен күресуден кейін 56 жасында дүниеден озады.<ref>Green, Mary. {{cite web |url=http://www.people.com/people/archive/article/0,,20062643,00.html |title="Angelina's Heartbreak" |archiveurl=http://archive.is/20120909/http://www.people.com/people/archive/article/0,,20062643,00.html |archivedate=2012-09-09}}. ''People''. February 12, 2007. 31 желтоқсан 2011 жылы тексерілді.</ref> Анджелина мен ағасы Джеймс Хэйвенмен екеуінің арасы өте жақын. Ағасы оны түрлі салтанатты шараларга жиі шығарып салады. 2000 жылы Джоли ағасымен бірге ел алдында олардың арасында махаббат бар екенін жоққа шығарады. == Жеке өмірі == Анджелина Джоли мен [[Брэд Питт]] 2014 жылдың 24 тамызында Францияда үйленген. Олардың жеті баласы бар: ұлдары Мэддокс Шиван (Maddox Chivan), Пакс Тьен (Pax Thien), Нокс Леон (Knox Leon) және Мусса (Moussa); қыздары Захара Марли (Zahara Marley), Шайло Нувель (Shiloh Nouvel) және Вивьен Маршелин. Олардың үшеуі ғана Шайло, Нокс және Вивьен Анджелина Джоли мен Брэд Питтың биологиялық балалары. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{commons|Angelina Jolie}} [[Санат:Оскар сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Алтын глобус сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Сатурн сыйлығының иегерлері]] 5m2vvowcokpa2w5g7syr69n0su6h1ax 0 93192 3319728 2681577 2024-04-26T04:34:47Z Ғабитхан 158270 Толықтырдым wikitext text/x-wiki [[Сурет:Valdivia after earthquake, 1960.jpg|thumb|Тілсіз қияпат]] [[Сурет:MSH80 eruption mount st helens plume 05-18-80.jpg|thumb|Тілсіз қияпат]] [[Сурет:2004-tsunami balanced.jpg|thumb|Тілсіз қияпат]] [[Сурет:Forest fire at night.jpg|thumb|Тілсіз қияпат]] '''Тілсіз қияпат''' немесе '''табиғат апаттары''' (Стихийное бедствие) — адамзаттың не қандай да бір факторлардың әсерінсіз пайда болған алапат табиғи құбылыс: дауыл, дауылды қарақүйын, қүйынды дауыл, [[су]] басу, [[жер]] сілкінісі, жанартаудың атқылауы, кенеттен қалың [[кар]] жауу, [[цунами]], [[қар]] кешкіні, [[құрғақшылық]], тағы басқа. Бұл табиғи алапаттар тірі [[организм]]дерге, соның ішінде [[адам]]ға төтенше әсер ететін [[экология]]лық [[фактор]] болып саналады. Сондықтан [[1994]] [[жыл]]дың мамыр айында Йокогамада ([[Жапония]]) тілсіз қияпат қауіптілігін азайту проблемалары қаралған. Тілсіз қияпаттардан (иемесс табиғи алапаттардан) 3,6 млн адам қаза тауып, 3 млрд-тан астамы зардап шекті. Ал жалпы [[экономика]]лық шығын 340 млрд доллар болды. Жер сілкінісі эпицентрдін айналасынан едәуір қашық жерлерде басқа да табиғи құбылыстарды күшейтеді. Мысалы, [[Эквадор]]дағы (1987) жер сілкінісі кезінде трансэквадор газ [[құбыр]]ының 6 мильден астамы жаппай жылжу себебінен бұзылды. Табиғи алапаттардың жиіленуі, халық тығыздығының артуы және Жердегі [[техносфера]]ның кеңеюі күрделі инженерлік имараттар көп орналасқан аумақтардың табиғи қияпатқа ұшырауына себепші болады. Мұндай имараттарға АЭС-тер, [[химия]] кәсіпорындары, мұнай және газ құбырлары, суқойма бөгеттері, көлік жүйелері, тағы басқа жатады. Сондықтан табиғи және техногендік сипатты [[экология]]лық алапаттарды бір-бірімен байланыстыра зерттеп-білу қажет.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006. ISBN 9965-808-88-0</ref> Табиғаттағы апатты құбылыстарды шығу тегіне қарай [[Эндогендік Процестер|эндогенді]] (ішкі) және [[Экзогендік Процестер|экзогенді]] (сыртқы) деп бөлуге болады. Эндогенді құбылыстар жер қыртысындағы өзгерістерден (жер сілкіну) туады. Қазақстанның оңтүстігіндегі биік таулар әлі калыптасып бітпеген жас таулар болғандықтан, сейсмикалық ауданға жатады. Сондықтан бұл аймақта жиі жер сілкінулер болып тұрады. Мысалы, [[Алматы]]да [[1889]], [[1911]] жылдары апатты жер сілкіну болған. Экзогенді апаттарға көбінесе адам әрекеті себепші болады. Республикамызда таулы аудандардың болуына байланысты сел, қар көшкіндері құбылыстары байқалады. Біздің оңтүстік және оңтүстік-шығыс биік таулы аймақтарда '''2724 мұздық''' бар. Осылардың еруінен және қардың қалың түсуіне байланысты күшті селтасқындары болып тұрады. Апатты [[Селдер|сел тасқындары]] [[1921]] жылы Алматыда, [[1963]] жылы [[Есік]]те, [[1977]] жылы [[Медеу]]де болды. Олардың алдын алу үшін шаралар жасалмаған жағдайда зор материалдық және адам шығыны болуы мүмкін. Алматы қаласын селден сактау үшін Медеу бөгені салынған және таулы аймақтарда сол жөнінде дер кезінде хабар беретін кондырғылар орнатылған. Жер сілкінуді алдын ала болжау үшін арнайы сейсмологиялық институт жұмыс істейді. Мұнда ең жаңа құралдармен бірге үй жануарларының көмегімен (мінез-құлықтарының өзгерістеріне негізделген) жер сілкінуге болжам жасалады. Республиканың климат ерекшеліктеріне байланысты жазда аңызақ (ыстық құрғақ) желдер жиі болады. Аңызақ Желдер егістіктерге зиянын тигізеді, күшті дауылдар тұрғын үйлерді, байланыс жүйелерін, жолдарды қиратуы мүмкін. Ғарыштық метеорологиялық зерттеулер арқылы аңызақ желдер алдын ала болжанады. Табиғаттағы апат құбылыстарын алдын алу үшін тұрғын үйлерді апатқа төтеп беретіндей етіп салу, елді мекендерді орналастыруда табиғат ерекшелігін ескерудің маңызы зор. Табиғаттағы заңды түрде жүретін ырғақтық (циклдық) апат әкелетін өзгерістерді (теңіз деңгейінің көтерілуі, жұттардың болуы және т.б.) ескерген жөн. '''Туған өлкенің табиғатын аялау, қорғау - озық қоғамның алғышарты.''' Қоғам мен табиғат бір-бірімен тығыз байланысты болғандықтан, қоршаган орта мен адамның жеке-дара тіршілік етуі мүмкін емес. Табиғат байлықтарын тиімді пайдалану, табиғатқа сүйіспеншілікпен қарау қоғамның да алға қарай дамуына негіз болады. Қоршаған ортаның қолайлы болуы адамның дұрыс білім алып, еңбек етуіне, материалдық жағынан қамтамасыз етілуіне ықпал етеді. Сондықтан әрбір адам табиғатты аялап сақтауға өз үлесін қосуы тиіс. Әрбір отырғызылған ағаш, тазаланған бұлақ сол табиғаттың бір бөлшегі екенін ұмытпаған жөн. Өзіміз тұрған жердің табиғатын сақтаймыз. Табиғатқа аялы көзқарасты қалыптастыру үшін туған өлкеге туристік [[саяхат]] жасаудың, оның табиғат ерекшеліктерімен, экологиялык жағдайымен танысудың маңызы зор.<ref>Қазақстанньң физикалық географиясы, Алматы: Атамұра, 2008. ISBN 9965-34-809-Х</ref> == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} [[Санат:Физика]] {{Stub}} 0hhpbqixi7qaekiuu6kj4o34w24hrt5 0 94306 3319869 2566608 2024-04-26T09:28:55Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|1|0 */ wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Жауынгер балық | image = HM_Orange_M_Sarawut.jpg | image_caption = | status = VU | status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Жануарлар]] |phylum = [[Хордалылар]] |superclassis = [[Сүйекті балықтар]] |classis = [[Actinopterygii]] |ordo = [[Алабұғатәрізділер]] | familia = [[Osphronemidae]] | subfamilia = [[Macropodusinae]] | genus = ''[[Betta]]'' | species = '''''B. splendens''''' | binomial = ''Betta splendens'' | binomial_authority = [[Charles Tate Regan|Regan]], 1910 }} '''Жауынгер балық''' немесе'''Алғыр балық''', кейде '''Қарауылшы балық''' ({{lang-la|Betta sptendens}}) – әтештер туысына ({{lang-la|Osphronemidae}}) жататын ұсақ балықтардың бір түрі. Дене тұрқы 80 см. Еркектерінің түсі ұрғашыларына қараганда ашық және шағылысу кезінде бір-бірімен ұрыс жүргізеді (осыдан аталуы). Оңтүстік-Шығыс [[Азия]] тұщы суларында кездеседі. [[Уылдырық]] шашу кезінде еркектері су бетінде немесе суда ауа күбілшекерінен ұя жасап уылдырықтарын ауызымен ұяға тасымалдайды; одан шыққан дернәсілдерін қорғайды. Алғыр балық [[аквариум]]дарда көбейтіп өсіреді. Түсі, пішіні және жүзу қанат мөлшерімен ерекшеленетін көптеген тұқымдары шығарылған.<ref name="name">Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref> ==Тарихы== Оның бар екендігі туралы алғаш рет 1800 жылы айтылады. Сол кезде Сиам тұрғындары (қазір Таиланд) бір-біріне агрессиялық мінез-құлқымен ерекшеленетін шағын балықтарға назар аударды. Адамдар табылған қысқа жүн және қарапайым қоңыр түске ие болды. Сиам жабайы Бетадан өтіп, Пла Кат деп аталатын балықты алады, яғни «[[балық аулау]]<nowiki/>» дегенді білдіреді. ==Сипаттама== Еркектер ұзындығы 5 см жетеді (әйелдер шамамен 4). Жабайы түрдің түсі жеңіл зәйтүн, сәл сұр, немесе дененің бойында (көңіл-күйге байланысты) қара жолақтар ,болады. Жұқа қысқа, дөңгелек. Циклоидті өлшейді. Балық макроға ұқсас. Ұстаздар аквариум балық шаруашылығында танымал болған көптеген түсті және жабық вариацияларды шығарды. Селективті жауынгерлік балықтар - олардың әйгілі аквариум балықтарының бірі, олар өздерінің отбасыларының барлық өкілдерінен асып түсетін жарықтығы мен әсемдігі жағынан. Бүгінгі күні балықты жылжытқанда, денені жарқын жарықпен, пьесалармен және жылтырмен боялған, әртүрлі реңктері бар қызыл, көк, сары, жасыл, қызғылт, ақ түсті нұсқалар көрсетілген. Әсіресе, еркек жыныстары ұрықтандыру кезінде немесе басқа еркектермен атылғандарда жарқырайды. Әйелдер күресу балықтарының ерлерге қарағанда кішкене түстеріне боялады және кішігірім жамбастары бар. Дегенмен жақында ерлерге түсірілмеген, бірнеше ұзартылған жүн тәрізді әйелдер бар еді Таңдау формалары мен түсінің Қазіргі заманғы жасанды түрде алынған бита балық түрлерi жабайы түрлерден ерекшеленеді, әсіресе бояулар мен жүн түрінде. Балықшылар мен селекционерлердің сауда стандарттары балықты келесі сорттарға бөледі: Түс бойынша Бір түсті (көк, күлгін, жасыл, қызыл, қызғылт, қара, ақ, сары, кілегей) Екі түсті (бір түстегі корпус, жамбас және / немесе жамбастардың ұштары әртүрлі) Көп түсті «көп түсті» (әртүрлі түстің корпусы мен финалары, және - ақшалардың бірнеше өзгермелі түсті реңктері болуы мүмкін: жарықтан қараға дейін және керісінше, қараңғы басы және артқы бөлігінің алдыңғы бөлігі, ал қалғандары әлдеқайда жеңіл)Жеке айдаһармен күресетін балықтар бар. «Айдаһар» дененің массивтік денесі мен күміс металдан жасалған үлкен қапшыққа ие әртүрлі түс реңктері мен контрастыны бар таразылар тізбекті поштаға ұқсас; көбінесе - постер түрінің әртүрлі плакаттары және өте контрастифтік бояуы бар, Eng. Dragon Betta балықтары) Мінез-құлық Егер аквариумда тек бір жұп болса - еркек пен әйел - қалыпты уақытта олар негізгі түстің көлеңкесі бар - қоңыр, көк, жасыл немесе қызғылт, қоңыр денесі бойымен жүретін, ұзын жолақты, екеуі де уылдырық шашты жарқын түстермен боялады. Fishfish 3 жылдан аспайды, содан кейін ол қайтыс болады. Жас жасында жасалмаған егде жастағы әйелдерде уылдырық қалпына келтіріледі, жыныс мүшелерінің ашылуына тосқауыл болады, сондықтан әйелдің уылдырық шашу мүмкін емес. ==Көбеюі== 3-4 ай жасында жыныстық жетілген. Ұрлау үшін 7 литр аквариумдары қолданылады. Аквариум баспаналармен жабдықталған: аквариум өсімдіктері, жасанды грототалар. Баспана әйелдер үшін өте қажет, өйткені ерлер өте агрессивті. Судың көп бөлігін ауыз сумен ауыстырып, судың температурасын 1-3 градусқа арттыру арқылы уылдырық шашу арқылы ынталандырады. Егізді отырғызу алдында жұпты «енгізу» керек, өйткені әйел мен ер адамға арналған ыдыстар бір-бірін көруге мүмкіндік береді. Уылдырық шашатын аквариумда сіз кішкентай жапырақты құбылмалы құс өсімдіктерін қосуға болады, олар еркек балапандарын ұяны нығайту үшін пайдалана алады Беткі қабатта ер адам әуе көпіршіктерінен көпіршікті ұя жасап, сілекеймен бекітеді. Уылдырықтандыру кезінде ерлер мен әйелдердің жұмыртқаларды түбіне қарай жинап, оларды ұяға итереді. Еркектерді уылдырықтағаннан кейін әйелдерді алып кетеді. Ер еркектерге өзін-өзі ұстайды, оған жұмыртқаны жинайды, содан кейін ұяға личинкаларды және қуыршақтарды жинайды және ұяға кетеді. 100-300 жұмыртқаның құнарлылығы, инкубация 36 сағаттан (судың температурасына байланысты) созылады, жұмыртқаның уылдырық шашу үшін ұсынылатын су температурасы 28-36 градус Цельсий. Аквариум мазмұны балық Себебі - суық қанды жануарлар (органда өмірлік метаболиттік процестердің байланысты бөлме температурасына, жоғарыда өз үлестерін градус дене температурасы), ерлер су мазмұн үшін оңтайлы температура - 26 - барынша аз Цельсий емес, 28 градус 25 ° С Кезде жерге (немесе базасын мүк өсімдіктерде тұнба) закапываться тырысады түбіне су үшін + 22 / + 20 ° C балық раковина, салқындату және кома «күту күйінде» батыруға. температурасын, және, осылайша, су ұлғаюына, балық дереу ояту және бетіне қалқып. Балықтармен күресу үшін аквариум аэраториясы қажет емес (15 метрден артық су бағанының биіктігінде бетінің жылы әрі жақын суық қабаттарының араласуы үшін ғана қажет). Аквариумда био балансты орнату үшін сүзгілеу қажет. Аквариумда тығыз өсімдіктер өте қажет, еркін жүзу үшін «жыландар». Өсімдіктерге күніне 8-14 сағат қажет, ол өсімдіктердің түріне және пайдаланылатын шамдардың жарықтығына байланысты. Аквариумдағы әйелді аулада сақтауға болады, бірақ әрдайым еркекпен бөліседі. Әйелдерде иерархия бірінші кезекте немесе жаңа әйел тұрғызылғанда, қақтығыстар болуы мүмкін. Ер адам бір ғана болуы мүмкін. Бірақ егер аквариум өте үлкен болса және көптеген өсімдіктер болса, онда талап етілетін аумағы бар бір ер адам шекарадан өтпесе, басқасына тыныштықпен қарауы мүмкін. Мазмұнның ерекшеліктері Ересектердегі әдемі фигуралар мен декоративті пышақтармен заманауи тұқымдық балықтар, басқа балықтармен қорқыту сияқты ерлердің мінез-құлқының маңыздылығын жоғалтпай, басқа балықтармен үлкен аквариумдарда сақтауға ұсынылмайды. (неон, таяқ, қылыш, данио және аквариум балықтарының басқа өкілдері). Сонымен қатар, үлкен аквариум су бағанында ерлердің барлық финалары тең дәрежеде дамымайды; сыйымдылық сыйымдылығының көлемі кішкентай болуы мүмкін - шамамен 10 литр немесе одан көп, алайда сифоннан қалдықтар мен тамақ қалдықтарын жиі алып тастау арқылы судың тазалығын сақтау қажет. Ересектерге арналған аквариумның ең аз көлемі - 5 литр. Басқа балық түрлерімен бірге ортақ аквариумда ұзын жапқыштар жоқ әйелдер секілді мінез-құлқының жеке қасиеттеріне қарай жақсы жетеді. ==Азықтандыру== Ересектерге арналған балықтарға жарамды азық-түліктер - жәндіктердің, әсіресе әртүрлі масалардың личинкалары. Бұдан басқа, еркектер тірі, мұздатылған және құрғақ тағамдарды жейді. Өмір сүру үшін: зоопланктон, қан тамырлары (масалардың личинкалары), түйнектер (қоңыр құрт), [[тұщы су]] қоймасы және тұзды су. Жанды азық-түлік аквариумда жұқтырмау үшін дұрыс дайындалуы керек. Мұздату үшін қан құйып, дафния, артемия, ротифера және т.б. Құрғақ жемшөп түйіршікті және қылшықсыз, әсіресе еркектер үшін арнайы әзірленген, бірақ тірі және мұздатылған тағамға артықшылық берілуі керек, себебі құрғақ тағамдар көбінесе ас қорыту жүйесінің тітіркенуіне әкеліп соғады, қалдықтар суды бұзады. Олар хош иісті және жалпақ құрттарды жейді. Кішкентай ыдыстарда орналасқан әдемі шелектермен безендірілген балықтардың балықтары тірі және мұздатылған жемдерді азықпен қамтамасыз етеді: олар суды ластамайды. Тұқымдас бауыр балықтары келесідей: қалың бұқалағынан шағып кеткен әйел, тыныс алуға және уылдырық шашатын жерлерге орналастыруға арналған ауа көпіршігі бар құмыраға салынған. Ер адам сонда жүзуге тиіс. Әйелді көргенде, көпіршігі ұя салуды бастайды. Содан кейін әйелдер мен ерлер жұптасады. Уылдырықты түбінен көтеріп, оны көбік ұясына салады. Нәрестеден аулақ болу үшін әйел дереу, 5 күн өткеннен кейін және еркекке отырғызылады. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Алабұғатәрізділер]] {{Biosci-stub}} 5a5ghe6sz4llx4ze596ykppjbyo6p0u 3319885 3319869 2024-04-26T09:33:49Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Nuray Meiramtay|Nuray Meiramtay]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Жауынгер балық | image = HM_Orange_M_Sarawut.jpg | image_caption = | status = VU | status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Жануарлар]] |phylum = [[Хордалылар]] |superclassis = [[Сүйекті балықтар]] |classis = [[Actinopterygii]] |ordo = [[Алабұғатәрізділер]] | familia = [[Osphronemidae]] | subfamilia = [[Macropodusinae]] | genus = ''[[Betta]]'' | species = '''''B. splendens''''' | binomial = ''Betta splendens'' | binomial_authority = [[Charles Tate Regan|Regan]], 1910 }} '''Жауынгер балық''' немесе'''Алғыр балық''', кейде '''Қарауылшы балық''' ({{lang-la|Betta sptendens}}) – әтештер туысына ({{lang-la|Osphronemidae}}) жататын ұсақ балықтардың бір түрі. Дене тұрқы 80 см. Еркектерінің түсі ұрғашыларына қараганда ашық және шағылысу кезінде бір-бірімен ұрыс жүргізеді (осыдан аталуы). Оңтүстік-Шығыс [[Азия]] тұщы суларында кездеседі. [[Уылдырық]] шашу кезінде еркектері су бетінде немесе суда ауа күбілшекерінен ұя жасап уылдырықтарын ауызымен ұяға тасымалдайды; одан шыққан дернәсілдерін қорғайды. Алғыр балық [[аквариум]]дарда көбейтіп өсіреді. Түсі, пішіні және жүзу қанат мөлшерімен ерекшеленетін көптеген тұқымдары шығарылған.<ref name="name">Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref> ==Тарихы== Оның бар екендігі туралы алғаш рет 1800 жылы айтылады. Сол кезде Сиам тұрғындары (қазір Таиланд) бір-біріне агрессиялық мінез-құлқымен ерекшеленетін шағын балықтарға назар аударды. Адамдар табылған қысқа жүн және қарапайым қоңыр түске ие болды. Сиам жабайы Бетадан өтіп, Пла Кат деп аталатын балықты алады, яғни «балық аулау» дегенді білдіреді. ==Сипаттама== Еркектер ұзындығы 5 см жетеді (әйелдер шамамен 4). Жабайы түрдің түсі жеңіл зәйтүн, сәл сұр, немесе дененің бойында (көңіл-күйге байланысты) қара жолақтар ,болады. Жұқа қысқа, дөңгелек. Циклоидті өлшейді. Балық макроға ұқсас. Ұстаздар аквариум балық шаруашылығында танымал болған көптеген түсті және жабық вариацияларды шығарды. Селективті жауынгерлік балықтар - олардың әйгілі аквариум балықтарының бірі, олар өздерінің отбасыларының барлық өкілдерінен асып түсетін жарықтығы мен әсемдігі жағынан. Бүгінгі күні балықты жылжытқанда, денені жарқын жарықпен, пьесалармен және жылтырмен боялған, әртүрлі реңктері бар қызыл, көк, сары, жасыл, қызғылт, ақ түсті нұсқалар көрсетілген. Әсіресе, еркек жыныстары ұрықтандыру кезінде немесе басқа еркектермен атылғандарда жарқырайды. Әйелдер күресу балықтарының ерлерге қарағанда кішкене түстеріне боялады және кішігірім жамбастары бар. Дегенмен жақында ерлерге түсірілмеген, бірнеше ұзартылған жүн тәрізді әйелдер бар еді Таңдау формалары мен түсінің Қазіргі заманғы жасанды түрде алынған бита балық түрлерi жабайы түрлерден ерекшеленеді, әсіресе бояулар мен жүн түрінде. Балықшылар мен селекционерлердің сауда стандарттары балықты келесі сорттарға бөледі: Түс бойынша Бір түсті (көк, күлгін, жасыл, қызыл, қызғылт, қара, ақ, сары, кілегей) Екі түсті (бір түстегі корпус, жамбас және / немесе жамбастардың ұштары әртүрлі) Көп түсті «көп түсті» (әртүрлі түстің корпусы мен финалары, және - ақшалардың бірнеше өзгермелі түсті реңктері болуы мүмкін: жарықтан қараға дейін және керісінше, қараңғы басы және артқы бөлігінің алдыңғы бөлігі, ал қалғандары әлдеқайда жеңіл)Жеке айдаһармен күресетін балықтар бар. «Айдаһар» дененің массивтік денесі мен күміс металдан жасалған үлкен қапшыққа ие әртүрлі түс реңктері мен контрастыны бар таразылар тізбекті поштаға ұқсас; көбінесе - постер түрінің әртүрлі плакаттары және өте контрастифтік бояуы бар, Eng. Dragon Betta балықтары) Мінез-құлық Егер аквариумда тек бір жұп болса - еркек пен әйел - қалыпты уақытта олар негізгі түстің көлеңкесі бар - қоңыр, көк, жасыл немесе қызғылт, қоңыр денесі бойымен жүретін, ұзын жолақты, екеуі де уылдырық шашты жарқын түстермен боялады. Fishfish 3 жылдан аспайды, содан кейін ол қайтыс болады. Жас жасында жасалмаған егде жастағы әйелдерде уылдырық қалпына келтіріледі, жыныс мүшелерінің ашылуына тосқауыл болады, сондықтан әйелдің уылдырық шашу мүмкін емес. ==Көбеюі== 3-4 ай жасында жыныстық жетілген. Ұрлау үшін 7 литр аквариумдары қолданылады. Аквариум баспаналармен жабдықталған: аквариум өсімдіктері, жасанды грототалар. Баспана әйелдер үшін өте қажет, өйткені ерлер өте агрессивті. Судың көп бөлігін ауыз сумен ауыстырып, судың температурасын 1-3 градусқа арттыру арқылы уылдырық шашу арқылы ынталандырады. Егізді отырғызу алдында жұпты «енгізу» керек, өйткені әйел мен ер адамға арналған ыдыстар бір-бірін көруге мүмкіндік береді. Уылдырық шашатын аквариумда сіз кішкентай жапырақты құбылмалы құс өсімдіктерін қосуға болады, олар еркек балапандарын ұяны нығайту үшін пайдалана алады Беткі қабатта ер адам әуе көпіршіктерінен көпіршікті ұя жасап, сілекеймен бекітеді. Уылдырықтандыру кезінде ерлер мен әйелдердің жұмыртқаларды түбіне қарай жинап, оларды ұяға итереді. Еркектерді уылдырықтағаннан кейін әйелдерді алып кетеді. Ер еркектерге өзін-өзі ұстайды, оған жұмыртқаны жинайды, содан кейін ұяға личинкаларды және қуыршақтарды жинайды және ұяға кетеді. 100-300 жұмыртқаның құнарлылығы, инкубация 36 сағаттан (судың температурасына байланысты) созылады, жұмыртқаның уылдырық шашу үшін ұсынылатын су температурасы 28-36 градус Цельсий. Аквариум мазмұны балық Себебі - суық қанды жануарлар (органда өмірлік метаболиттік процестердің байланысты бөлме температурасына, жоғарыда өз үлестерін градус дене температурасы), ерлер су мазмұн үшін оңтайлы температура - 26 - барынша аз Цельсий емес, 28 градус 25 ° С Кезде жерге (немесе базасын мүк өсімдіктерде тұнба) закапываться тырысады түбіне су үшін + 22 / + 20 ° C балық раковина, салқындату және кома «күту күйінде» батыруға. температурасын, және, осылайша, су ұлғаюына, балық дереу ояту және бетіне қалқып. Балықтармен күресу үшін аквариум аэраториясы қажет емес (15 метрден артық су бағанының биіктігінде бетінің жылы әрі жақын суық қабаттарының араласуы үшін ғана қажет). Аквариумда био балансты орнату үшін сүзгілеу қажет. Аквариумда тығыз өсімдіктер өте қажет, еркін жүзу үшін «жыландар». Өсімдіктерге күніне 8-14 сағат қажет, ол өсімдіктердің түріне және пайдаланылатын шамдардың жарықтығына байланысты. Аквариумдағы әйелді аулада сақтауға болады, бірақ әрдайым еркекпен бөліседі. Әйелдерде иерархия бірінші кезекте немесе жаңа әйел тұрғызылғанда, қақтығыстар болуы мүмкін. Ер адам бір ғана болуы мүмкін. Бірақ егер аквариум өте үлкен болса және көптеген өсімдіктер болса, онда талап етілетін аумағы бар бір ер адам шекарадан өтпесе, басқасына тыныштықпен қарауы мүмкін. Мазмұнның ерекшеліктері Ересектердегі әдемі фигуралар мен декоративті пышақтармен заманауи тұқымдық балықтар, басқа балықтармен қорқыту сияқты ерлердің мінез-құлқының маңыздылығын жоғалтпай, басқа балықтармен үлкен аквариумдарда сақтауға ұсынылмайды. (неон, таяқ, қылыш, данио және аквариум балықтарының басқа өкілдері). Сонымен қатар, үлкен аквариум су бағанында ерлердің барлық финалары тең дәрежеде дамымайды; сыйымдылық сыйымдылығының көлемі кішкентай болуы мүмкін - шамамен 10 литр немесе одан көп, алайда сифоннан қалдықтар мен тамақ қалдықтарын жиі алып тастау арқылы судың тазалығын сақтау қажет. Ересектерге арналған аквариумның ең аз көлемі - 5 литр. Басқа балық түрлерімен бірге ортақ аквариумда ұзын жапқыштар жоқ әйелдер секілді мінез-құлқының жеке қасиеттеріне қарай жақсы жетеді. ==Азықтандыру== Ересектерге арналған балықтарға жарамды азық-түліктер - жәндіктердің, әсіресе әртүрлі масалардың личинкалары. Бұдан басқа, еркектер тірі, мұздатылған және құрғақ тағамдарды жейді. Өмір сүру үшін: зоопланктон, қан тамырлары (масалардың личинкалары), түйнектер (қоңыр құрт), тұщы су қоймасы және тұзды су. Жанды азық-түлік аквариумда жұқтырмау үшін дұрыс дайындалуы керек. Мұздату үшін қан құйып, дафния, артемия, ротифера және т.б. Құрғақ жемшөп түйіршікті және қылшықсыз, әсіресе еркектер үшін арнайы әзірленген, бірақ тірі және мұздатылған тағамға артықшылық берілуі керек, себебі құрғақ тағамдар көбінесе ас қорыту жүйесінің тітіркенуіне әкеліп соғады, қалдықтар суды бұзады. Олар хош иісті және жалпақ құрттарды жейді. Кішкентай ыдыстарда орналасқан әдемі шелектермен безендірілген балықтардың балықтары тірі және мұздатылған жемдерді азықпен қамтамасыз етеді: олар суды ластамайды. Тұқымдас бауыр балықтары келесідей: қалың бұқалағынан шағып кеткен әйел, тыныс алуға және уылдырық шашатын жерлерге орналастыруға арналған ауа көпіршігі бар құмыраға салынған. Ер адам сонда жүзуге тиіс. Әйелді көргенде, көпіршігі ұя салуды бастайды. Содан кейін әйелдер мен ерлер жұптасады. Уылдырықты түбінен көтеріп, оны көбік ұясына салады. Нәрестеден аулақ болу үшін әйел дереу, 5 күн өткеннен кейін және еркекке отырғызылады. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Алабұғатәрізділер]] {{Biosci-stub}} ed91xhondj3wkvvw6a1xn7bvpwroyx9 0 97916 3319934 2058252 2024-04-26T11:45:01Z Аскар Альмактум 158246 wikitext text/x-wiki '''Виртуоз'''({{lang-it|virtuoso}},{{lang-la|virtus}} - [[күш]], [[ерлік]], [[талант]]) -музыкалық шығарманың, рольдің, сурет өнерінің техникалық қиындықтарын жете меңгерген музыкант, артист, суретші. "Виртуоз" термині көбінесе музыкант-орындаушыларға - скрипкашыларға, пианисттерге, виолончельшілерге, домбырашыларға, әншілерге және басқа музыканттарға қолданылады. Виртуоздық өнер музыкалық шығарманың мазмұнын тыңдаушыға толық жеткізуге мүмкіндік береді, ал орындаушының жалаң виртуоздықпен машықтануы шығарманың мазмұнын ашуға белгілі нұқсан келтіруі де мүмкін.<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, 2 том</ref> '''Әлемге танымал виртуоздар:''' * [[Джими Хендрикс]] - гитарист виртуоз * [[Би Би Кинг]] - блюз-гитарист виртуоз * [[Святослав Рихтер]] - пианист виртуоз * [[Марта Аргерих]] - пианист виртуоз * [[Бадди Холли]] - рок-н-роллдың бастаушысы, я гитарист виртуоз Және тағы басқа көптеген әлемге танымал виртуоздар бар. Ал қазақстандық виртуозлардың бірі - [[Рахат-Би Төлегенұлы Әбдісағин]], [[Төлепберген Әбдірәшев]], [[Алексей Лодочников]] және тағы көптеген басқа әлемдік ғана болмай, қазақ виртуоздарда тола. ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Мәдениет]] {{stub}} ricdionuq8mz6eyvdzlo4fe9afm4k2o 0 100690 3319872 3049773 2024-04-26T09:30:29Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki [[File:Hell-fresco-from-Raduil.jpg|thumb|200px|Жаһаннам]] '''Жаһаннам''' — [[Ислам]]да тозақтың негізгі атауларының бірі. Құранда және мұсылмандық ақырзаман туралы ілімде адамдардың, дінсіздер мен күнәһxарлардың жазаланатын орны. Жаһаннамның синонимдері әннар (көбірек тарағаны), ниран, саир, лахаб, эл-жаһим (''«от»'', ''«жалын»'') сақар, әл-хутама (''«қиратушы»''), хауийа (''«түпсіз шыңырау»''). Дозақ азабын бейнелеу [[Құран]] уағызында маңызды орын алып, тыңдаушыларды иландыру мен үрейлендірудің басты тәсілінің бірі болды. Жаһаннам құрбандары отқа жанады; ''«Ал енді сорлылар, тозақта қатты азап шеғеді»''. ''«Біз оларды жедел тозаққа саламыз да, олардың терілері жанған сайын азапты тартулары үшін, оны басқа терілерге ауыстырамыз»''. «Олардың беттерін от шалып, онда күңгірт болып көрінеді. Күнәһарлар онда шынжырмен бұғауланады. Олардың тамағы - Жаһаннам түбінде өсетін заққұм ағашы - ''«Оның жемістері шайтанның басындай»''. ''«Сусыны - «ішек-қарынды тілетін» қайнап тұрған су және сасық су»''. ''«Оны жұтуға тырысады, бірақ тамағынан өткізе алмайды, сонда оған әр тараптан ажал келеді. Ол өле алмайды, оның артынан тағы ауыр азап келеді»''. Жаһаннамның тағы бір азабы - ызғарлы суық. Күнәһхарлардың әрқилысы Жаһаннамның әр қабатына орналасады, оған әр түрлі қақпалар арқылы кірелі. Жаһаннамды періште сақшылар күзетеді. Оның бас сақшысы - Мәлік есімді [[пері]]. Құраннан кейінгі аңыздар Жаһаннамда болатын сасық және қайнап тұрған суы бар тоғандарды, шыңырау құдықтарды, т.б. суреттейді. Құранда Жаһаннамның бейнесі туралы екі түсінік белгілі. Біреуі - ''«ашуы сыртына тепкен»'' қорқынышты, дүлей, күнәкарларды жұтып қоятын аң кейпінде. Бұл түсінік кейін қосымша түсініктермен, [[әл-Ғазали ад-Дурр әл-Фа-хир]]дің трактатында сұрыпталған. Келесі бір түсінік бойынша ол жеті қақпа арқылы кіретін терең шыңырау. Бұл сипаттау біртіндеп әрқилы күнәһхарларды бөліп тұратын айналма қабаттары бар жанартаудың түпсіз тұңғиығы бейнесіне айналады. Төзақтың бұл бейнесі көне Шығыс дәстүріне негізделеді. Мұсылмандық түрінде ол дозақтың құрылымы жөніндегі ортағасырлық еуропалық түсінікке, соның ішінде Дантенің ''«Құдіретті комедиясындағы»'' сипаттауларға да әсер етті. Жаһаннамның Құранда сипатталуы мұсылмандық дін ілімінің алдында бірнеше мәселелерді қойды. Бірі - күнәһхарлардың Жаһаннамда мүлдем қалуы. Құранның аяттары мәңгілікті де, уақытша жазалауды да айтуға мүмкіндік береді. Екінші [[мәсе]]ле Жаһаннамның жаратылуы мен ғұмыры туралы. Бұлардың ішінде ең көп тарағаны Жаһаннамның мутазилашылар тұжырымдайтындай [[Қиямет]] күніне жасалынбайтыны, жәннат тектес жаратылғаны жөніндегі көзқарас. Сондай-ақ, Жаһаннамды сппаттауда рәміздік түсіндіру мәселесі де әрдайым кездес у отырады. Мутазилашылар дәстүрлі түсініктердің дөрекі келген айшықты бейнелерін осылайша ұғындыруға тырысты: соның ішінде, олар Жаһаннам үстінде қылкөпірдің бар екендігін жоққа шығарды. Жаһаннамның кейбір сынақтары мен азаитарының рухани мінезін әртүрлі бағыттағы дін ғұламалары, мәселен әлҒазали мен [[ибн Сина]] атап өтті. Жаһаннамның сипатталуын символдық түрде түсіндіруге қазіргі мұсылман модернистері де ыңғай танытыл отыр. Керісінше дәстүрді берік ұстанушылар Жаһаннамның мұсылмандық бейнелеуін өздерінің жолын ұстаушыларға әсер ету үшін табысты пайдаланып келеді.<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Дін]] [[Санат:Ислам]] {{Islam-stub}} 8y96zw6tp3q55qxlvejge5bd87rx4eu 0 101069 3319758 3319104 2024-04-26T07:11:58Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{мағына|Қазақстан (айрық)}} {{Компания |атауы = «Қазақстан» РТРК» АҚ |логотипі = Qazaqstan logo.svg |түрі = Телерадиокорпорация |құрылды = [[Алматы]], [[Қазақстан]] ([[8 наурыз]] [[1958 жыл]]) |басты адамдары = [[Ләззат Мұратқызы Танысбай|Ләззат Танысбай]] (Басқарма Төрайымы)<ref>https://rtrk.kz/kz/team/1/</ref><br />[[Азамат Кеңесұлы]] (Басқарма Төрайымының орынбасары)<ref>https://rtrk.kz/kz/team/5/</ref><br/>[[Дана Абибуллақызы]] (Басқарма Төрайымының қаржылық және әкімшілік мәселелер жөніндегі орынбасары)<ref>https://rtrk.kz/kz/team/8/</ref><br/>[[Айдын Дүйсенбайқызы]] (Басқарушы директор) |бұрынғы атауы = «Қазақстан теледидары мен радиосы» республикалық корпорациясы |басшы компания = [[Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі|ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі]] |бағынышты компания = «Телевизия жаңалықтары агенттігі» ЖШС<br/>[[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] |орналасуы = {{байрақ|Қазақстан}}, [[Астана]], Қонаев көшесі, 4 үй ([[Қазмедиа орталығы]]) |статус = Белсенді |сайты = [https://rtrk.kz/kz/about/ rtrk.kz] }} '''«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» акционерлік қоғамы''' — «[[Qazaqstan (телеарна)|Qazaqstan]]<nowiki/>» Ұлттық телеарнасын, «[[Qazsport]]<nowiki/>», «[[Balapan (телеарна)|Balapan]]<nowiki/>», «[[Abai TV]]<nowiki/>» телеарналарын, [[Қазақ радиосы|Qazaq radiosy]], «[[Шалқар (радио)|Shalqar]]<nowiki/>», «[[Астана (радио)|Astana]]<nowiki/>», «Classic» радиоларын және аймақтық 14 телеарнаны біріктіретін [[Қазақстан]]дағы және алыс-жақын шетелдегі беделді телерадиокорпорациялардың бірі. Телерадиокорпорация өзінің қалыптасуында бай тарихқа ие және Қазақстанның телерадиожурналистикасының дәстүрін мұра етіп келеді. [[1921 жыл]]ы негізі қаланған Қазақ радиосы мен [[1958 жыл]]ы құрылған [[республика]]лық бірінші телеарнадан басталды. Телерадиокорпорация жарнамалық қызметпен де айналысады.<ref>http://kaztrk.kz/#sectionCorp Корпорация туралы</ref> 2019 жылдың сәуірінен телерадиокорпорацияның Басқарма төрайымы [[Ләззат Мұратқызы Танысбай|Ләззат Танысбай]]. == Тарихы == Телерадиокорпорация тарихы 1921 жылдан бастау алады, сол жылы Пошта мен телеграфтар Халық комиссариаты эфирге Қазақ радиосын шығарды. 1933 жылы радио Қазақ АКСР-і Радиофикация және радио хабарларын тарату комитетінің тікелей бағынысына өтеді, ал 1978 жылы Комитеттің атауы Қазақ КСР Телевидение және радио хабар тарату жөніндегі мемлекеттік комитеті (Қазақ КСР Мемтелерадио) болып өзгерді. 1958 жылдың 8 наурызынан бастап Мемтелерадио Орталық телевидениенің (ОТ) Бірінші программасын таратуды бастады, оның ішінде қазақ программалары үшін «өңірлік терезе» қалдырылды. Кейінірек Қазақ КСР Мемтелерадиосының хабарлары жеке программаға, «Қазақ телевидениесіне» кіріп, бүкіл Қазақ КСР аумағын қамтыды. 1991 жылы Қазақ КСР Мемтелерадиосының орнына Қазақ мемлекеттік телерадио хабарларын тарату компаниясы, кейін 1992 жылғы 18 қыркүйекте «Қазақстан» Мемлекеттік телерадио хабарларын тарату компаниясы құрылды. 1994 жылдан бастап «Қазақстан» мемлекеттік телеарнасы «Қазақстан» телерадиокорпорациясына енді, ал «Алатау» телеарнасы «Қазақстан-2» телеарнасының ізбасары болды, оны 1995 жылы «Хабар» алмастырды.<ref>[https://e-history.kz/kz/news/show/518 «ҚАЗАҚСТАННАН» «QAZAQSTAN-ҒА» ДЕЙІН]</ref> == Басқарма == *'''1. Қанапия Мұстафин''' :1956-1957 жылдары – Қазақ КСР-і Мәдениет министрлігі Радиоақпарат бас басқармасының бастығы. :1957-1959 жылдары – Қазақ КСР-і Министрлер кеңесінің жанындағы Радиохабарлар және теледидар жөніндегі комитет төрағасы. *'''2. Құрманбек Сағындықов''' :1959-1962 жылдары – Қазақ КСР-і Министрлер кеңесінің жанындағы Радиохабарлар және теледидар жөніндегі комитет төрағасы. *'''3. Кенжеболат Шалабаев''' :1962-1969 жылдары – Қазақ КСР-і Министрлер кеңесіндегі Радиохабарлар және теледидар жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасы. *'''4. Кеңесбай Үсебайұлы Үсебаев''' :1969-1975 жылдары – Қазақ КСР-і Министрлер кеңесіндегі Радиохабарлар және теледидар жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасы. *'''5. Хамит Хасенұлы Хасенов''' :1975-1978 жылдары – Қазақ КСР-і Министрлер кеңесіндегі Радиохабарлар және теледидар жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасы. :1978-1983 жылдары – Қазақ КСР-і Радиохабарлар және теледидар жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасы. *'''6. [[Камал Сейітжанұлы Смайылов]]''' :1983-1986 жылдары – Қазақ КСР-і Радиохабарлар және теледидар жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасы. *'''7. Ғаділбек Мінәжұлы Шалахметов''' :1986-1990 жылдары – Қазақ КСР-і Радиохабарлар және теледидар жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасы. *'''8. [[Сағат Әшімбаев|Сағат Әшімбайұлы]]''' :1990-1991 жылдары – Қазақ КСР-і Радиохабарлар және теледидар жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасы. *'''9. [[Ғаділбек Мінәжұлы Шалахметов|Ғаділбек Шалахметов]]''' :1991-1992 жылдары – Қазақ КСР-і Радиохабарлар және теледидар жөніндегі мемлекеттік комитет төрағасы. *'''10. [[Шерхан Мұртазаұлы Мұртаза|Шерхан Мұртаза]]''' :1992-1994 жылдары – «Қазақстан» мемлекеттік телерадиохабарлар компаниясының төрағасы. *'''11. Лейла Қалибекқызы''' :1994-1995 жылдары – «Қазақстанның теледидары мен радиосы» Республикалық Корпорациясының президенті. *'''12. [[Әшірбек Көпішев|Әшірбек Сейілханұлы]]''' :1995-1996 жылдары – «Қазақстанның теледидары мен радиосы» Республикалық Корпорациясы» Жабық Акционерлік Қоғамының президенті. *'''13. Ерлан Әбенұлы''' :1996-2001 жылдары – «Қазақстанның теледидары мен радиосы» Республикалық Корпорациясы» Жабық Акционерлік Қоғамының президенті. *'''14. Есетжан Мұратұлы''' :2001-2002 жылдары – «Қазақстанның теледидары мен радиосы» Республикалық Корпорациясы» Жабық Акционерлік Қоғамының Басқарма Төрағасы. *'''15. Ғалым Төлембекұлы Доскен''' :2002 жылы «Қазақстанның теледидары мен радиосы» Республикалық Корпорациясы Жабық Акционерлік Қоғамының Басқарма Төрағасы. :2003-2004 жылдары – «Қазақстан» Республикалық Телерадиокорпорациясы» Жабық Акционерлік Қоғамының Басқарма Төрағасы. :2004-2006 жылдары – «Қазақстан» Республикалық Телерадиокорпорациясы» Акционерлік Қоғамының Басқарма Төрағасы. *'''16. [[Нұртілеу Иманғалиұлы Иманғалиев|Нұртілеу Иманғалиұлы]]''' :2006-2007 жылдары – «Қазақстан» Республикалық Телерадиокорпорациясы» Акционерлік Қоғамының Басқарма Төрағасы. *'''17. Дәурен Серікұлы''' :2007-2008 жылдары – «Қазақстан» Республикалық Телерадиокорпорациясы» Акционерлік Қоғамының Басқарма Төрағасы. *'''18. Жанай Сейітжанұлы''' :2008-2011 жылдары – «Қазақстан» Республикалық Телерадиокорпорациясы» Акционерлік Қоғамының Басқарма Төрағасы.<ref>http://kaztrk.kz/#sectionCorp Корпорацияны басқарғандар</ref> *'''19. [[Нұржан Жалауқызы Мұхамеджанова|Нұржан Жалауқызы]]''' :2011-2016 жылдары – «Қазақстан» Республикалық Телерадиокорпорациясы» Акционерлік Қоғамының Басқарма Төрағасы.<ref name=":0">https://rtrk.kz/kz/headed-by/</ref> *'''20. Кемелбек Бақтығұлұлы''' :2016-2017 жылдары – «Қазақстан» Республикалық Телерадиокорпорациясы» Акционерлік Қоғамының Басқарма Төрағасы. *'''21. [[Ерлан Қарин]]''' :2017-2019 жылдары – «Қазақстан» Республикалық Телерадиокорпорациясы» Акционерлік Қоғамының Басқарма Төрағасы. *'''22. [[Ләззат Мұратқызы Танысбай]]''' :2019 жылдың сәуірінен – «Қазақстан» Республикалық Телерадиокорпорациясы» Акционерлік Қоғамының Басқарма Төрайымы .<ref name=":0" /> ==«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы== {{Main|Qazaqstan (телеарна)}} '''«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы''' - бiрiншi ұлттық қазақстандық телеарна. 1958 жылы негізі қаланған. Сол жылы [[Qazaqstan (телеарна)|«Қазақстан» Ұлттық телеарнасы]] [[Қазақстан қонақ үйі|«Қазақстан» қонақ үйі]] 8 наурызда [[Алматы]] студиясынан алғашқы хабар берілді, желтоқсан айынан күнделікті 5 сағаттық хабар беріле бастады. Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақ теледидарының тарихында жаңа кезең басталды. 1994 жылы 4 сәуірде Қазақстан Президентінің жарлығымен «Қазақстан теледидары мен радиосы» республикалық корпорациясы болып құрылды. 2002 жылдан «Қазақстан» Ұлттық телеарнасы деп аталды. Телеарнада күніне [[қазақ тілі]]нде 4 рет, [[орыс тілі]]нде 4 рет жаңалықтар топтамасын беретін ақпараттық талдау бағдарламасы дирекциялары, «Ел» (қоғамдық-саяси және әлеуметтік - экономикалық хабарлар) шығармаластық бірлестіктері жұмыс істейді. «Мезгіл», «Бар мен жоқ», «Қатардағы жауынгер», «Ақжүніс» топтама хабарлары беріледі. Екі тілде «Достық» тележурналы шығып тұрады. [[«МИР» телеарнасы]]ның тапсырмасы бойынша «Достастық жаңалықтары» беріледі. Телеарнаның 13 облыстық және 1 қалалық ([[Семей]]) бөлімшесі бар. Оның хабарларын 2003 жылы [[Қырғызстан]], [[Өзбекстан]], [[Ресей]]дің [[Қазақстан]]мен шекаралас 12 облысы мен [[Қытай]]дың [[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы|Шыңжаң-Ұйғыр автономдық аудандарының]] тұрғындары көре бастады.<ref name="ReferenceA">Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> 2011 жылдың 1 қыркүйегінен бастап телеарна 100% қазақ тілінде хабар таратуға көшті. ===Бағдарламалар=== ====Таңғы==== *[[Таңшолпан (бағдарлама)|Таңшолпан]] ''Әр таң сайын «Қазақстан» Ұлттық арнасының шымылдығын ашатын [http://tankaz.kz «Таңшолпан» ақпаратты-сазды бағдарламасы] жаңа маусымын бастады.'' ====Саяси-қоғамдық==== *Қазақстан. Менің елім. ''Әр хабар белгілі бір облыс өміріне арналады.Облыстың Тәуелсіздік жылдары жеткен жетістіктері жіліктеп жазылады. Авторы, жүргізушісі [[Қанат Әуесбайұлы Әуесбай|Әуесбайдың Қанаты]]'' *Жаңалықтар ''Ел және жаһан жаңалықтары'' *Арнайы репортаж ''Арнайы репортаж – бүгінгі заманның өткір әлеуметтік мәселелеріне арналған телевизиялық бағдарламалардың циклі'' *Еңселі Елорда ''Астанада өткен айтулы оқиғалар, қаланың әлеуметтік жағдайы, қала тынысы және мәдени өмірімен «Еңселі Елорда» бағдарламасының авторлары таныстырады'' *Апта.kz ''Елімізде 1 апта көлемінде болған саяси-экономикалық, әлеуметтік жағдайларға және мәдени-рухани кеңістіктегі оқиғаларға талдау жасалады.'' *Меншікті мекен ''Бағдарлама көрерменге есімі, қызметі таныс, бірақ, кейбір қырлары бейтаныс қоғам қайраткерлерінің, ғылым, өнер, спорт саңлақтарының, саясаткерлердің болмысын ашып көрсетуге тырысады.'' *Парламент ''Жоба авторларының алға қойған мақсаты - Сенат пен Мәжілістің жұмысымен бұқараны хабардар ету, олардың заң шығарушылық қызметін сараптау.'' ====Әлеуметтік==== *Сыр сұхбат ''Бағдарлама қонақтары заманында талай асуларды алып, шыңдарды табындырған алдыңғы буын ағалар мен аналар.'' *Менің Қазақстаным ''Жоба мақсаты- әрбір қазақстандықтың және жалпы қоғамдағы азаматтық белсенділікті арттыру.'' *Халық таңдауы ''Бағдарлама тұтыну мәдениетін жаңа деңгейге көтеруді көздейді.'' *Жан жылуы ''Бағдарламаның мақсаты- халқымыздың әлеуметтік жағдайын жақсартуға ел болып атсалысуға шақыру.'' *Заң алаңы ''«Заң алаңы» сізді алаңдатқан өзекті мәселерге бағыт сілтеп, заңды шешімін табуға қол ұшын береді'' *Денсаулық ''Хабардың басты мақсаты - ауырған адамға үміт беріп, оны емдеудің жолын түсіндіру.'' *Сен сұлу ''Бағдарлама мақсаты - өзінің түр-тұлғасына, киім киісіне онша мән бермейтін әйелді сәндеу арқылы, оған психологиялық тұрғыдан өзіне деген сенім туғызып, өзгерту.'' *Еркетай ''«Еркетай» бағдарламасы 3-тен 13 жас аралығындағы балабақша мен мектеп оқушыларына арналған.'' ====Cпорттық==== *Әйелдер арасында волейболдан Әлемдік Гран -При ''Әйелдер арасында волейболдан Әлемдік Гран -При'' *«Астана-2011» бокстан жасөспірімдер арасындағы Әлем чемпионаты ''Көрсетілімдердің таспаға жазып алынған нұсқасы'' *Футболдан УЕФА және Еуропа лигасының көрсетілімдері ''«Қазақстан» Ұлттық арнасы футболсүйер қауымға УЕФА және Еуропа лигасының ойындарын ұсынады.'' *Футболдан Қазақстанның Премьер-лигасы ''Ұлттық арна футболдан Қазақстан Премьер-лигасының ойындарын ұсынады! Көрсетілімдер Қазақстан футбол федерациясы бекіткен маусым кестесіне сай жасалады.'' *Тур де Франс-2011 - көрсетілімдердің мұрағаты ''Ұлттық арна төрткіл дүние көз тіккен бәсеке - «ТУР-ДЕ-ФРАНС»-2011 велобәйгесін ұсынады.'' *Азиада күнделігі ''Бағдарлама Азия ойындары жарыстарының қорытындысы жөнінде ақпарат беріп отырады.'' *Толағай ''«Толағай» отбасылар сайысы арқылы еліміздің жас өрендерін отбасыларымен бірге спортқа баулып, салауатты өмір сүруге насихаттауды мақсат тұтамыз.'' *Көкпар ''Бағдарламаның мақсаты – ұлттық ат спорты түрлерінің бірі әрі бірегейі көкпарды өзге де командалық спорт түрлерімен терезесін теңестіру.'' *Sport.kz ''Бағдарламаның мақсаты - салауатты өмір салтын насихаттап, апта айшығындағы спорттық ақпараттарды дер кезінде көрерменге жеткізу.'' *Азиада-2011 ''Бағдарлама көрермендерді Қысқы Азия ойындары барысынан хабардар етіп отырады. Бағдарлама 2011-жылдың наурыз айында жабылды.'' ====Руханият==== *Келбет ''Телебағдарламаға елге танымал болған қайраткерлердің өмір тарихы, еңбек жолы, отбасы тіршілігі арқау болады.'' *Кеш жарық ''Бағдарламада қазақ эстрадасының аты аңызға айналған жұлдыздарының өмірлік жолы сөз болады.'' *Ілік септігі ''Телебағдарлама – ағымдағы аптаға орайлас белгілі бір тарихи, мәдени оқиғалар мен тұлғалардың ілкімді тұстарын сөзге ілік ете отырып, тартымды журналистік зерттеу жасайды.'' *Сөз мерген ''Бағдарлама үш кезеңнен тұрады: «Мықты болсаң, тауып көр», «Жүйрік болсаң, шауып көр», «Ойлы болсаң, озып көр». Бағдарлама ойын түрінде өткізіледі.'' *Сөнбес сәуле ''«Сөнбес сәуле» бағдарламасы өмірден өткен танымал тұлғалардың (ақын, жазушы, композиторлар) еңбектерін, қалдырған мұраларын қазіргі буынға таныстыруды мақсат тұтады.'' *Айгөлек ''Қазақстандық балалар шығармашылығының инфрақұрылымы қажетті деңгейде жұмыс істемейді, сондықтан да оның мұрасын суреттеу мен дамыту – бағдарламаның басты міндеттерінің бірі.'' *Сегіз қырлы ''«Сегіз қырлы» - ішсең - шөлің қанбайтын бұлақ болған, көңілге нұр сыйлайтын шуақ болған, жігеріңді жанитын қуат болған қазақтың дәстүрлі мәдениетін қайта жаңғыртпақ'' ====Бірлескен (аутсорсинг)==== *Санамақ ''Экономика тақырыбын жан-жақты аша түсетін «Санамақ» танымдық бағдарламасы.'' *Алтын Таға ''2011-ші жылғы наурыздың 16-дағы жағдай бойынша JACK POT мөлшері 18 450 000 теңгені құрайды!'' *Бизнес ақпарат ''Бағдарламаның мақсаты: көрерменді әлемдегі экономика және қаржы саласындағы соңғы жаңалықтармен ақпараттандыру.'' *Капитал әліппесі ''Бағдарлама халыққа қаржы құралдарын дұрыс пайдалануды және сол арқылы табыс табуды үйретеді.'' *Көршілер ''Ток-шоу адамдар өмірінен қаз қалпында, еш боямасыз алынған оқиғалар жөнінде баяндайды.'' *Пай-пай шоу ''Кейіпкерлеріміздің өміріндегі қызықты оқиғаларды да, тұрмыстағы қиыншылықтарын да, олардың отбасылық бақытының құпиясын да «Пай-пай» шоудан көріңіз.'' *Жүзден жүйрік ''Балаларды ойнап жүріп ойлауға үйрететін танымдық, спорттық, ойын-сауық бағдарламасы.'' ====Жарнамалық==== *Аңдатпа ''Арнамыздағы бағдарламалардың, топтамалардың және фильмдердің аңдатпасы.'' ===Үздік бағдарламалары=== ====Екі жұлдыз==== {{main|Екі жұлдыз}} [[Сурет:2zhuldyz-4.jpg|thumb|300px|"Екі жұлдыз" теле думаны - төртінші маусымының белгісі]] '''«Екі жұлдыз»''' - [[Qazaqstan (телеарна)|«Қазақстан» ұлттық телеарнасында]] көрсетілетін [[шоу бағдарлама]]. Жобаның мақсаты алуан түрлі салада белгілі болған тұлғаларға ән айтқызу. Жоба жарыс түрінде жүреді, әр жұптың бір мүшесі кәсіби әнші болуы міндетті. «[[Екі жұлдыз]]» - бұл жұлдыздар жұлдыздарға ән айтуды үйрететін жоба. Жобада 16 жұп, 16 әнші және осы уақытқа дейін сахнада кәсіби түрде ән айтпаған 16 танымал тұлға. Өзіндік ерекшелегімен көрерменді тәнті етіп, көпшіліктің ықыласына бөленген бұл жобаның қатысушылары елімізге кеңінен танымал түрлі саланың өкілдері. Сонымен қатар бұл вокалды жарыс болғандықтан [[фонограмма]] қолданылмайды деп хабарланды. Қатысушылар тек жанды дауыспен ән айтуы тиіс. Жоба [[2010]] жылдың басында басталды, оссы уақытқа дейін жобаның 3 [[маусым]]ы өтті. [[2011]] жылдың [[қыркүйек]] айының соңында 4 маусым басталды. =====Екі жұлдыз (төртінші маусым)===== {{main|Екі жұлдыз (төртінші маусым)}} «Екі жұлдыз» бұрынғы маусымдардан ерекше түсірілген. Жұлдызды жұптардың міндеті – тек сахнаға шығып ән айту ғана емес, өзге қарсыластарынан артықтығын көрерменге дәлелдей білу. Ол үшін сайыскерлер әлемдік хиттер мен бәсекелестерінің репертуарларындағы туындыларды орындап, түрлі жанрды еркін меңгере алатынын көрсетеді және алуан түрлі образдарға енеді. Алайда, жоба жұлдыздардың әсем әуендері мен әсерлі қойылымдарын назарға ұсынатын думанды бағдарлама ғана емес, әр саны сайын бір жұппен қош айтысуға тура келетін драма. Өткен маусымдарда қазылар алқасы бір көтерген бағасын өзге жұпқа қоя алмай, қиналатын ереже бұл маусымда жүрмейді және әр жұп бағасын білгенше хабардың соңын күтіп уайымдамайды, өнер көрсеткеннен кейін бірден біледі. Ал жұптарды бағалаудағы көрермен құқығы бұрынғыдай: 50 де 50 пайыз дауысқа ие. ====Қазақтың 100 әні==== {{main|Қазақтың 100 әні}} [[Сурет:Logo100an.png‎|thumb|right|300px|"[[Қазақтың 100 әні]]" теледуманының рәмізі]] "[[Қазақтың 100 әні]]" - бұл Қазақстандағы теңдесі жоқ бірден-бір теледуман. Еліміздің ән мұрасын бір жүйеге келтіру мақсатында қолға алынып отырған соңғы онжылдықтағы алғашқы ауқымды талпыныс. Ол бірнеше кезеңнен тұрады. [[Тележоба]] 2011 жылдың 26 ақпанында тұсауы кесіліп, ақтық мәресі 9 шілде күні үздік әндерді шырқаумен аяқталды. «[[Қазақтың жүз әні]]» жобасы – еліміздің [[ән мұрасы]]н бір жүйеге келтіру мақсатында қолға алынып отырған соңғы онжылдықтағы алғашқы ауқымды талпыныс. Ол бірнеше кезеңнен тұрады. Алғашқы кезеңде қазақстандықтар өздерінің сүйікті әндерін жіберді. Содан кейін, осы әндердің ішінен жиі орындалып жүрген жүздеген композиция іріктеліп алынды. Бұл тізімге әр уақыт кезеңін қамтитын ән үлгілері енеді: [[Абай]]дың және басқа да классиктердің халық әндеріне айналып үлгерген шығармаларынан бастап кеңестік кезең мен заманауи шлягерлерге дейін. Міне, осыдан кейін жобаның телевизиялық бөлімі басталады. Бұл кезең бірнеше айға созылады. «Қазақтың жүз әні» жобасы [[Qazaqstan (телеарна)|«Қазақстан» Ұлттық арнасынан]] аптасына бір рет көрсетіліп тұрады. Жобада сұрақ-жауап сайысы да болады. Ол арқылы әндердің шығу тарихы жөнінде мағлұмат алу мүмкіндігі бар. Барлық сұрақтарға дұрыс жауап берген ең білікті қонақ жобаның жеңімпазы атанады. Сонымен қатар, әр бағдарламадан соң, көрермендердің СМС дауыстары арқылы бес, ең танымал ән анықталады және олар қорытынды жүздікке енеді. «Қазақтың жүз әні» [[телевизия]]лық жобасы [[қазақ халқы]]ның бай [[ән]] мұрасын насихаттауға бағытталған. Бағдарлама барысында халықтың көмегімен ең танымал 100 туынды іріктеліп алынады. «Қазақтың жүз әні» жобасының қорытындысы бойынша 100 танымал ән енген [[CD]] және [[DVD]] жинақтары жарық көреді деп күтілуде. «Қазақтың 100 әні» теледуманы әнді, қазақ әнін сүйетін әр қазақтың шаңырағына шаттық сыйлап, көптеген әндерге екінші тыныс тарту етті. Қазақ музыкасын бір жүйеге келтіру жолындағы алғашқы әрекет өз жемісін беріп, 100 үздік ән қазақ тыңдарманына арнайы жинақ болып жол тартады. Үздік жүз әннің тізіміне теледуманның 19 жеңімпазы өз таңдауларымен қосқан 19 ән және көрермен дауыс берген 81 ән енді. ====«Қазақстан дауысы»==== {{main|Қазақстан Дауысы}} [[Сурет:Қазақстан Дауысы.jpg|200px|нобай|оңға]] '''[[Қазақстан Дауысы|«Қазақстан дауысының»]]''' басты идеясы - халық арасында танылмай жүрген талантты жандардың әншілік қырын көрсету. Оларды көпшілікке танытып, өнерін жарыққа шығару. Жобаға тек үздік ән айтатын үміткерлер ғана қатыстырылады. Бұл телевизиялық шоу алғаш рет Нидерландтың «RTL4» телеарнасында «The Voice of Holland» деген атпен жарыққа шыққан болатын. Әлемнің бірнеше еліне тарап, көпшіліктің ықыласына бөленген тележоба бүгінде қазақ ән әлеміне де келіп жетті. Тың жобаның басты мақсаты – ел арасында жүрген асқақ дауысты, жезтаңдай әншілердің арасынан ең мықты деген дауысты таңдап алу. Жобаға 18-45 жас аралығындағы кез-келген өнерпаз қатыса алады. Іріктеу Қазақстанның бірнеше қаласында өтеді. ==«Qazsport» телеарнасы== {{main|Qazsport}} '''«Qazsport»''' — Қазақстан Республикасының «OTAU TV» ұлттық жерсеріктік телерадиохабар тарату желісі мен кабелдік жүйеде хабар тарататын спорттық телеарна. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2012 жылы «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға ортақ Еңбек қоғамына қарай 20 қадам» атты мақаласында Спорт және дене шынықтыру істері агенттігі мен Мәдениет және Ақпарат министрлігіне бірлесіп мамандандырылған спорт арнасын ашу туралы тапсырма берген болатын. Қысқа мерзімде тиісті жұмыстар атқарылып, 2013 жылдың 1 шілде күні отандық телеарналар кеңістігінде «KAZsport» спорт телеарнасы өзінің алғашқы хабарларын тарата бастады. Жаңа спорт арнасы «Мәдениет», «Балапан» және 14 аймақтық телеарналар топтасқан «Қазақстан» РТРК» АҚ құрамына енеді. Бұл еліміздің барлық аймақтарынан тікелей эфирде хабар таратуға мүмкіндік береді. ==«Balapan» телеарнасы== {{негізгі мақала|Balapan (телеарна)}} '''«Balapan»''' — қазақстанның бірінші балалар арнасы. 2010 жылдың 27 қыркүйегінен бастап эфирге шыға бастады. Эфир таралымы [[кабельдік желі]]ден эфирге шығады. Эфир аудиториясы 3-10 жас аралығындағы балалар. Телеарнаның басты ерекшелігі ол қазақ тілінде [[эфир]] таратады. «Балапан» телеарнасы «Қазақстан» ҰТА базасында құрылған.<ref>http://balapantv.kz/telekanal/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140719034230/http://balapantv.kz/telekanal/ |date=2014-07-19 }}</ref> *'''Таралымы:''' ''кабельдік желіден эфирге шығады.'' *'''Аудиториясы:''' ''3-10 жас аралығындағы балалар'' *'''Уақыты:''' ''сағат 10 00 – 22 00 аралығында'' *'''Тілі:''' ''қазақ тілінде'' ===Телеарна мақсаты=== Келешек ұрпақтың тамырына рухани нәр беріп, «интеллект» иесі , білім мен ғылымның шыңына шығар азамат болып ер жетуіне ықпал жасау және дені сау, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбек сүйгіш, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу.<ref>http://balapantv.kz/telekanal/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140719034230/http://balapantv.kz/telekanal/ |date=2014-07-19 }} «Балапан» телеарнасының мақсаты</ref> == «Abai TV» телеарнасы == {{негізгі мақала|Abai TV}} '''«Abai TV» телеарнасы''' 2020 жылы Мемлекет басшысының тапсырмасымен іске қосылды және қазақстандықтарды ұлы Абай мұрасы, еліміздің және бүкіл әлемнің мәдениеті мен өнерінің жетістіктерімен таныстыруға арналған. Ақпарат кеңістігіне «Ақыл ойдың айнасы» деген ұранмен жол тартқан «Abai TV» телеарнасы қазақ және орыс тілдерінде тәулігіне 17 сағат (07:00-ден 00:00-ге дейін) хабар таратады. Телеөнімдердің 80 пайызы қазақ тілінде эфирге шығады. Арна «Otau TV» ұлттық спутниктік операторы, «Alma TV», «ID TV» кабельдік желілері арқылы таралады. www.abaitv.kz ресми сайты арқылы онлайн көру мүмкіндігі бар. Телеарна ұлттық және әлемдік өнер мен мәдениеттің інжу-маржанын, түрлі ұлттардың әдеби және тарихи мұра жауһарларын, спектакль, балет сияқты бекзада өнер түрлерін қалың бұқараға ұсынады. Отандық телевизия көшіне ұлы ақынның 175 жылдық мерейтойы қарсаңында қосылып отырған жаңа арнаның негізгі міндеттерінің бірі - хакім Абай мұрасын дамыту ісін ілгерілету. ==Qazaq radiosy== {{Main|Қазақ радиосы}} '''Qazaq radiosy''' республикалық радиохабары – [[Қазақстан]] тұрғындарына, [[ТМД]] елдерінде және шет елдерде тұратын қазақ тыңдармандарына арналған радио хабары, бұқаралық ақпарат құралдарының негізгілерінің бірі. Қазақ радиосы хабарлары [[Астана]] мен [[Алматы]]дан берілетін [[радио]] хабарынан және облыс орталықтары хабарынан тұрады. Хабарлар ұзын, орта, қысқа және ультрақысқа толқындарда жұмыс істейтін радио станциялаы арқылы таратылады. [[Қазақ]] радиосы қазақ, [[орыс]], [[неміс]], [[ұйғыр]], [[Әзірбайжан]], [[түрік]], [[корей]], [[татар]] тілдерінде хабар береді. Ол жедел ақпараттан (жаңалықтар, шолулар, [[репортаж]]дар, т.б.), қоғамдық-саяси, экономикалық, ғылыми, [[білім]] беру, әдеби-драмалық, музыкалық, спорттық және басқа хабарлардан құралады. Ұлттық ақпараттық-музыкалық «Шалқар» бағдарламасы жұмыс істейді. Республикалық радио хабары [[1931 жылы]] 4 мамырында өлкелік “[[Еңбекші Қазақ газеті|Еңбекші қазақ]]”, “Советская степь” радио газеттерінің алғашқы нөмірлерінің мақалаларын берумен басталды. Оның 60-тан астам қоғамдық-танымдық, жиырмаға жуық [[музыка]]лық ойын-сауық бағдарламасы бар (2003).<ref name="ReferenceA"/> ===Қазақ радиосының хоры=== [[Сурет:VocalEssence Chorus.jpg|right|thumb| alt=A.|200 px|[["Хор"]]]] '''Қазақ радиосының хоры''' – музыкалық ұжым. [[1932 жылы]] қазақ [[радио]]сының (кейіннен Қазақстан Республикасы [[Телевизия]] және [[радиохабар]] жөніндегі мемлекеттік к-ті) жанынан Б.Г. Ерзаковичтің басшылығымен әйелдер хоры болып ұйымдастырылған. 1934 жылдан аралас дауысты хор (әйелдер және ерлер даусы) ретінде қайта құрылып, оған Л.Хамиди жетекшілік етті. Композиторлар: [[Ерзакович]], [[Хамиди]], Д.Д. Мацуцин хорға лайықтап өңдеген қазақтың халық әндерін (“Харарау”, “Қарақол”, “Үридай”, “Ақ саусақ”, “Қара торғай”, т.б.) мен Абай әндерін (“Айттым сәлем қалам қас”, “Көзімнің қарасы”, т.б.) орындады. Ерзаковичтің “Айна қыз”, А.Қ.Жұбановтың “Москва”, Хамидидің “Отан”, “Қазақстан”, “Бесжылдықтың ерлері”, М.Ержановтың “Жасасын”, т.б. әндері осы хорға арналып жазылған. Қазақ радиосының хоры 1954 жылға дейін жұмыс істеді. == «Shalqar» радиосы== {{Main|«Шалқар» радиосы}} '''«Shalqar» радиосы''', «Shalqar» ұлттық арнасы — республикадағы тек қана қазақ тілінде хабар тарататын жалғыз арна. 1966 жылы 1 қаңтардан бастап әуе толқынына шықты. Алғашында ақпаратты-сазды болып ашылған бұл арна кейіннен әр түрлі жанрлармен (қазақтың ұлттық әдет-ғұрыптары, әдеби-музыка шығармаларды насихаттау, тағы басқа) өз бағдарламасын кеңейтті. Бірте-бірте «Шалқар» радиосы республика көлемінде ғана емес, шет ел қазақтарына да шыға бастады. Радио 1998 жылы жұмысын уақытша тоқтатқанымен, 2002 жылы қайта ашылып, алғашында тек Алматы қаласының көлемінде ғана хабар таратты. Қазіргі таңда тек мемлекеттік тілде республика аумағының 64%-на хабар таратып келеді. Орташа тәуліктік хабар тарату уақыты - 18 сағат. Алғашқы басшысы — [[Сәркен Оспанов]] болды. Радиода әр жылдары белгілі журналистер [[М.Жантикин]], [[Е.Әбдіғапаров]], [[Т.Рсаев]], [[У.Қыдырханов]], Е.Қашқынов, [[Т.Момбекұлы]], [[Ғ.Игісін]], [[Дулат Исабеков|Д.Исабеков]], тағы басқа; талантты дикторлар: С.Жақанова, О.Қалмырзаев, Ұ.Бармашқызы, ауылы Еңсебайұлы, тағы басқа жұмыс істеді. Қазіргі жағдайда республика бойынша 9 облысқа тарайды. «Шалқар» радиосының басты мақсаты қазақ халқының ұлттық-рухани құндылықтарын жан-жақты насихаттау. Осы мақсатта “Өнерім-Өмірім”, “Атадан қалған асыл сөз”, “Жеті ғасыр жырлайды”, “Алтын тамыр”, “Жайдарман”, “Сағыныш сазы”, “Балауса”, тағы басқа бағдарламалар ашқан. ==«Astana» радиосы== {{Main|«Астана» радиосы}} '''«Astana» радиосы''' – ақпаратты-музыкалық радиостанция. Радионың ең алғашқы эфирге шыққан уақыты – 1999 жылдың 19-шы қаңтары. 101.4 ФМ толқынында эфирге шықты. Эфирдегі жалпы уақыты 19 сағат. Осы уақыттан бастап радио қызметкерлері «Ақ ниетпен әр үйге» деген ұранмен жұмыс істеп келеді және де бұл ұран тыңдармандардың әрқайсысына жақсы таныс. 2003 жылдың 1 ақпанынан бастап «Астана» радиосы өзінің эфирлік форматын жаңартып, заман талабына сай сандық құрылғылармен жұмыс істеп келеді. Сондай-ақ, радио эфирінде жаңа ақпаратты-танымдық, ойын-сауықтық жаңа хабарлар ашылды. [[Музыка]]лық форматтың өзгеріп, хабарлар мазмұнының ерекшеленуіне байланысты тыңдармандар аудиториясы да кеңейе түсті. «Астана» радиосы тек қана Астана аумағын қамтитындығына қарамастан, қала қонақтарынан да жақсы лебіздерге толы хаттар келіп жатады. Сонымен, бүгінгі радиотыңдаушы әндермен қатар мазмұнды хабарларды тыңдап, интерактивті түрде жүргізілетін радиоойындарға да қатыса алады. Радиоойындардың мазмұны әртүрлі. Мәселен, қаланың тыныс-тіршілігіне арналған ойындар, интеллектуалдық ойындар мен тіл ұстарту бағытындағы радиоойындар, шоу-жобалар бар. Хабар жүргізудегі пайыздық көрсеткішке келетін болсақ - 60 пайыз қазақ тілінде, 40 пайыз орыс тілінде. Демек, «Астана» радиосы толықтай «Тіл туралы» Заңның талаптарына сай жұмыс істеп келеді. Сондай-ақ, Қазақ радиосынан келіп тұратын қазақша әндер де радионың ән қоржынын толтырып, жаңа әндердің тыңдармандарға жетуіне үлкен үлес қосып отыр. Ал астаналық орындаушылар өз шығармашылығымен таныстырып, әндерін бәйгеге қосатын «Жұлдызды Астана» хит-шеруі 2005 жылдан бастап Астана әншілеріне қолдау көрсету мақсатында әндерін тегін ротацияға қойып, өнер дамуына оң әсерін тигізіп келеді десек, қателеспейміз. 2009 жылы 19 қаңтарда «Астана» радиосы өзінің 10 жылдық мерейтойын атап өтті. Астанамен қатар өсіп келе жатқан радио үшін бұл белгілі бір межеден өтіп, жаңа мақсаттар қойып, соған жетуге ынталанатын сәт болды. Осы онжылдықты атап өту барысында «Астана қаһармандары» атты хабар эфирге шықты. Бір жыл бойына тыңдармандар Астанаға өз үлестерін қосқан азаматтарды ұсынып, мерейтой қарсаңында жеңімпаздар анықталған болатын. Мұнда: қоғам, медицина, саясат, жастар, құқық, архитектура және «Астана үміті» секілді номинациялар болды. Астаналық радионың тарихында көптеген жеңісті сәттер болғанын атпай кете алмаймыз. Мысалы, 1999 және 2003 жылдардағы ең үздік ақпаратты топтамасы үшін берілген «Алтын Жұлдыз» жүлдесі; 2006 жылы - «Үздік радио» атағы т.б. бар. «Астана» радиосының аудиториясы қала мен облыс аумағындағы 500 мың халықты қамтиды. Бұл орта есеппен алынған көсеткіш. Сондай-ақ, «Астана» радиосы Қазақ радиосының Республикаға таралатын үш сағаттық эфирлік уақытына, яғни, сағат таңғы 9 бен 10 аралығында, 12 мен 13 және кешкі 21 мен 22 аралығында қосылады. Бұл уақыттарда қоғамдық-танымдық, ақпараттық хабарлар тізбегін дайындайды. ==«Classic» радиосы== '''«Classic» радиосы''' - Қазақстандағы классикалық музыканың алғашқы радиостанциясы. Бұл «Қазақстан» РТРК» Акционерлік Қоғамы мен [[Қазақ ұлттық консерваториясы|Құрманғазы атындағы Қазақ Ұлттық консерваториясының]] біріккен медиажобасы. Жоба идеясының авторы - Құрманғазы атындағы Қазақ Ұлттық консерваториясының ректоры, Қазақстан Республикасының Халық әртісі Жәния Әубәкірова. «Classic» радиосының форматы: түрлі жанрлардағы, ұлттық мектептер мен бағыттардағы классикалық музыка. Радиотыңдаушылардың жас мөлшеріне шек қойылмайды. «Classic» радиосының басты мақсаты - жалпыадамзаттық құндылықтарды насихаттау, классикалық музыканың танымалдылығын арттыру, халықтың музыкалық сауаттылығын көтеру. Радиостанция жұмысын 102.8 FM жиілігінде 2011 жылдың 6 мауысымнан бастады. Нақ осы күннен бастап, Алматыдағы классикалық музыканы сүйетіндер аудиториясы музыка өнерінің соны үлгілерімен таныс бола бастады. «Classic» радиосы музыкалық туындыларды берумен ғана шектеліп қалмады, 2012 жылдан бастап эфирден музыкалық-шолу бағдарламалары беріле бастады. Бағдарламаларды әзірлейтін авторлар тыңдармандар аудиториясының барлық талғамдары мен музыкалық қалауларын ескеруге тырысты. Бүгінгі таңда «Classic» радиосынан 9 бағдарлама эфирге шығады: «Киноблюз», «ДжазТайм», «Диалог», «Опера әлемінің інжу-маржандары», «Классикомания», «Музыкальный дневник», «Музыкальная Одиссея», «Грани», «Рецензия». Радиоарнадан күніне 8 рет мәдени жаңалықтар беріледі: онда еліміздегі, алыс және ақын шетелдердегі өнер әлеміндегі ең қызықты оқиғалар қамтылады. 2013 жылдың 1 қаңтарынан бастап, «Қазақстан» РТРК» Акционерлік Қоғамының құрамына енген.<ref>http://calssicfm.kz{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ==Аймақтық филиалдары== Қазақстанның 14 облыс орталығында орналасқан.<ref>http://kaztrk.kz/#sectionAffiliates Аймақтық желі</ref> ===Абай облыстық филиалы=== {{main|SEMEI (телеарна)}} 1965 жылдың 1 қыркүйегінде Семей телестудиясының алғашқы ресми хабары эфирге шықты. Бұл республикадағы Алматы, Қарағанды, Өскемен телевизиялық студияларынан кейінгі төртінші еді. Ол қаланың шетіндегі өзен жағалауындағы дөңде, жоғарғы Ертіс өзені кеме басқармасы электр станциясының ескі ғимаратында жабдықталды. Қасынан жаңадан телерадио тарату орталығы салынып, биіктігі 186 метрлік телемұнара бой көтерді.<ref>http://semeytv.kz/kz/category/channel{{Deadlink|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ===Ақмола облыстық филиалы=== {{main|KÓKSHE (телеарна)}} «Казахстан» РТРК» АҚ АОФ 1999 жылдың 21 қыркүйегінде Ақмола облысының орталығы Астана қаласынан Көкшетауға ауысқаннан кейін құрылды. Алғашқы эфир 1999 жылдың 4 қазанында шықты. Құрылған күннен бастап 2004 жылдың күзіне дейін филиал ғимарат жалдап келген. Ал, қазіргі кезде «Қазақстан» РТРК» АҚ АОФ-ның қала орталығында орналасқан екі қабатты жеке ғимараты бар. Облыстық филиал бүгінгі күн талабына сай жұмыс жасауға ұмтылуда. Қолда бар мүмкіндіктерді барынша тиімді пайдалана отырып, ұжым шығармашылық ізденіс үстінде қызмет істеуде. Сондай ізденістер, ерінбей еңбек етудің арқасында арнамыздың көрермендерінің саны арта түсті. Ал спутниктік сандық жүйеге көшу таралым аймағымыздың кеңеюіне байланысты жауапкершілігіміз жүгін арта түсті. Бүгінде ұжымда 78 қызметкер бар, олардың орташа жасы 24-25, бұл негізгі мақсаттарды: аймақтық деңгейдегі мемлекеттік саясаты насихаттау, шығармашылықты жаңа сатыға көтеріп аудиторияны кеңейтуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Филиалды техникалық қамтамасыз ету негізгі міндеттердің бірі.<ref>http://kokshetautv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140808185153/http://kokshetautv.kz/kz/category/channel |date=2014-08-08 }}</ref> ===Ақтөбе облыстық филиалы=== {{main|AQTÓBE (телеарна)}} «Қазақстан» РТРК» АҚ Ақтөбе филиалы 1960 жылы 28-қазаннан бастап өз хабарларын тарата бастады. 1998 жылы метрлік диапазонға шыққан. Филиал қала мен қалаға жақын елді мекендерге 10-шы арна бойынша тәулігіне 14 сағат, 8-ші арна бойынша облысқа 1 сағат хабар таратады. ҚР «Тіл туралы», «БАҚ», «Жарнама » туралы заң баптарының сақталынуына барынша назар аударылады. Хабарлардың 60 пайызы қазақ тілінде, 40 пайызы орыс тілінде шығады. Таратқыш қуаты-2000 ВТ. Облыстық телерадиосигналдарын тарату орталығының 152 метрлік телемұнарасына орнатылған.<ref>http://aktobetv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150202062417/http://aktobetv.kz/kz/category/channel |date=2015-02-02 }}</ref> ===Атырау облыстық филиалы=== {{main|ATYRAÝ (телеарна)}} «Қазақстан» РТРК» АҚ Атырау филиалының ғимараты Ж.Молдағалиев көшесі 29, Жайық өзенінің жағасында орналасқан. Бұл үшқабатты, қайта жөндеуден өткен ғимарат. Бірінші қабатта админлік пен ақпараттық және тақырыптық бағдарламалардың редакциялары орналасқан. Редакцияларда ортақ желiге қосылған жетi кеңсе компьютерлерi бар.Сервер жүйелік админ бөлмесінде орналасқан. Әкiмшiлiк корпустың барлық кеңсе компьютерлерi кең жолақты интернет желiсіне қосылған. Мұрағат материалдары видеокасеталарда фонотекада сақталған. Теледидар хабарларының таратылуы: Атырау қаласында 5 арнамен 17 сағат және Атырау облысы бойынша тәулігіне 1 сағат. Бағдарламалар қамту радиусы ТВ 50 ±7 км.Таралым ТПВ 1000 РТС Атырау қалалық хабарлағыш көмегімен таратылады. Хабар тарату антеннасы 180 метрлік мұнараның 153-і метрінде орналасқан. Облыстық дидардан Атырау қала РТС-на (дыбыс + видео) сигналдың берiлуi ВОЛС бойынша iске асады,Атырау облысы бойынша хабар тарату кезінде сигнал ВОЛС арқылы Алматы қ. СҚТС Кателко АҚ жеткізіледі. Радиохабардың таратылуы: 102 Fm жиілігінде «ELEKTRONIKA» радиоқабылдағышы арқылы таратылады шығыс қуаты 250 Вт, антенна көрші КМК «Атырау-ақпарат» ғимаратының төбесінде орналасқан, биіктігі 30 м. Нақты қабылдау радиусы 10-12 км.<ref>http://atyrautv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140810022403/http://atyrautv.kz/kz/category/channel |date=2014-08-10 }}</ref> ===Батыс Қазақстан облыстық филиалы=== {{main|AQJAIYQ (телеарна)}} Батыс Қазақстан облыстық телестудиясы өзінің тұңғыш хабарын 1964 жылы 26 қыркүйекте эфирге шығарды. 1964 жылы 15 тамызда Орал телеарнасының тұсауы кесілмес бұрын облыстық телевизия және радио хабары комитеті құрылып, оның алғашқы төрағасы болып сол кезде Мәскеу жоғары партия мектебін бітірген жергілікті маман Наурыз Сыдықұлы Сыдықов бекітілді. Облыстық телерадио ұжымын ширек ғасырға жуық басқарған ол басқарушылық қабілетімен телестудияның аяғынан қаз тұруына өзіндік үлес қосты. Биыл филиал басшысының бастамасы бойынша Орал қалалық мәслихатының шешімімен телестудия орналасқан көшеге Н.Сыдықовтың есімі берілді.<ref>http://oraltv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150217175925/http://oraltv.kz/kz/category/channel |date=2015-02-17 }}</ref> ===Жамбыл облыстық филиалы=== {{main|JAMBYL (телеарна)}} Жиырма жылдың белесі немесе «Қазақстан-Тараз» телеарнасының тарихынан. 20 ғасырдан астам тағылымды тарихы бар Әулиеата өңірінде 1989 жылдың 1 қарашасында облыстық телеарна өз жұмысын бастады. Бұл оқиға – облыс тарихындағы жарқын беттердің бірі болды десек артық айтқандық емес. Біріншіден, Жамбыл теледидары республика көлемінде 21 жыл үзілістен кейін электронды ақпарат кеңістігіне қосылған алғашқы ұжым болды. Сөйтіп 1989 жылдың 1 қарашасында шаңырақ көтерген телеарна араға алты күн салып барып, орталық алаңдағы еңбекшілер шеруінен тікелей хабар жүргізді.<ref>http://taraztv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140728110749/http://taraztv.kz/kz/category/channel |date=2014-07-28 }}</ref> ===Қарағанды облыстық филиалы=== {{main|SARYARQA (телеарна)}} 1958 жылдың 31 тамыз күні Қарағанды телестудиясы Шахтерлер күніне арналған кинобағдарлама арқылы алғаш рет эфирге шықты. 1961 ж. 1 Мамыр күніне арналған еңбекшілердің шеруінен ЖТС жүйесі арқылы алғаш бағдарлама жасалды. 2009 ж. «Қазақстан - Қарағанды» теле арнасының «Сіз бен біз» ток-шоу хабары республикалық телебайқауда үшінші орынды иеленді. 2010ж. Тележурналист Ә. Тойжігітов «Нұр Отан» ХДП-ның «Көзқарас» аталымы бойынша республикалық «Нұр Сұңқар» сыйлығын жеңіп алды. 2010-2011 жылдары «Қазақстан-Қарағанды» теле арнасының 26 өзіндік хабары қазақ және орыс тілдерінде эфирге шығады.Тәулігіне 14 сағат хабар таратады. Мұның 50 пайызы өз өнімдері. Көрермендермен сұрақ-жауап жүргізгенде олардың 94 пайызы «Қазақстан-Қарағанды» телеарнасына үлкен сенім артты.<ref>http://kartv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140809124457/http://kartv.kz/kz/category/channel |date=2014-08-09 }}</ref> ===Қостанай облыстық филиалы=== {{main|QOSTANAI (телеарна)}} '''Қостанай облыстық филиалы''' телевизия хабарларын тұңғыш рет [[1991]] жылы [[1 ақпан]]да [[Қостанай]] қаласында бастады. Ал бұрын 1989 жылы Қаз КСР телевизия және [[радио]]хабарын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінің Қостанай облыстық теледидарын ашу туралы арнайы шешімі қабылданған. Осыдан кейін қызу дайындық жүргізілді. Телестудияға «Кадр-103» бейнемагнитофондары, «Магнолия-83» ЖТС, АТК, «PANASONIC M-8000» телекамерасы сатып алынып, іске қосылды. Алғашқы сынақ хабарлары «Қазақстан» арнасынан аптасына 2 рет, сейсенбі және жұма күндері 30 минут [[қазақ]] және [[орыс тілі|орыс тіл]]дерінде шықты. Ол жаңалықтар мен шағын сұхбаттар еді. Ал тұрақты хабар тарату 1991 жылдан басталып, облыста телевизия дүниеге келді. [[Қостанай]] [[теледидар]]ының тұңғыш іргетасын қалағандардың қатарында сол кездегі телерадиокомпания төрағасы Н.Ислямиев, Б.Нұрмұхамедов, бас инженер В.Асташов, бас редактор Ә.Мадиннің есімін атаған жөн.<ref>http://kostanaytv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140728111009/http://kostanaytv.kz/kz/category/channel |date=2014-07-28 }}</ref> ===Қызылорда облыстық филиалы=== {{main|QYZYLORDA (телеарна)}} Қызылорда облыстық телеарнасы 1991 жылдың 30 сәуірінде ашылды. Дәл осы күні алғаш рет 30 минуттық хабармен эфирге шықты. Ертесіне, 1 мамыр күні қаланың орталық алаңындағы мерекелік демонстрациядан 45 минуттық тікелей репортаж жасады.<ref>http://kyzylordatv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141016071425/http://kyzylordatv.kz/kz/category/channel |date=2014-10-16 }}</ref> ===Маңғыстау облыстық филиалы=== {{main|MAŃǴYSTAÝ (телеарна)}} 2010 жылдың 15-тамызда көрермен көзайымына айналған «Қазақстан-Ақтау» телеарнасы 40 жыл толды. Телеарна қала орталығындағы 24 шағын-ауданда орналасқан. Ғимараттың 1-қабатындағы студия маңында тақырыптық бағдарламалар редакциясы, инженерлік бөлім сондай-ақ, хабарландыруларға тапсырыс қабылдау нүктесі және шаруашылық бөлім орналасқан. Ғимараттың екінші қабатында арна админлігі, эфир қызметі бөлімі, жарнамалық және ақпараттық бөлім, ақпараттық редакция, бейнемұрағат, монтаж жасау кабинеттері орналасқан. Арна қызметкерлері ғаламтор желісі жалғанған компьютерлермен қамтамасыз етілген.<ref>http://mangystautv.kz/kz/category/channel/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140808185323/http://mangystautv.kz/kz/category/channel/ |date=2014-08-08 }}</ref> ===Павлодар облыстық филиалы=== {{main|ERTIS (телеарна)}} Қазақ КСР Министрлер Кеңесі 1961 жылғы 28 ақпанда Павлодарда телеорталық құрылысын салу туралы шешім қабылдады. Осы жылдың көктем айында ғимараттың құрылысы басталып, мұнараны монтаждау басталды. 1965 жылы 7 қарашада Павлодар телестудиясы тұңғыш рет бірінші бағдарламасын эфирге шығарды.<ref>http://pavlodartv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140728105143/http://pavlodartv.kz/kz/category/channel |date=2014-07-28 }}</ref> ===Солтүстік Қазақстан облыстық филиалы=== {{main|QYZYLJAR (телеарна)}} Бүгінгі «Қазақстан» РТРК» АҚ Солтүстік Қазақстан облыстық филиалының тарихы әріден бастау алады. 1958 жылы облыстық ұлттық депутаттар кеңесінің шешімімен Петропавлда телемұнараның құрылысы қолға алынды. Әрі техникалық және шығармашылық қызметкерлер үшін ғимарат бой көтере бастады.<ref>http://petropavltv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140728110519/http://petropavltv.kz/kz/category/channel |date=2014-07-28 }}</ref> ===Шығыс Қазақстан облыстық филиалы=== {{main|ALTAI (телеарна)}} Студияның қалыптасу кезеңіндегі кешегі өткен өмір дәуренін бүгінде тек тарихтың алтын парақтарынан табуға болады. Қайтып келмес сол бір кездерді ой елегінен бір өткізсек. Кенді Алтайдың киелі ордасы - Өскемен қаласында телевизиялық студия ресми түрде 1958 жылы наурыздың 16-ншы жұлдызында ашылды. Бұл шынымен тарихқа алтын әріппен жазылар оқиға. Себебі, шығыс телеарнасы қазақ жерінде ашылған тұңғыш телевизиялық студия болған еді.<ref>http://oskementv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150219142450/http://oskementv.kz/kz/category/channel |date=2015-02-19 }}</ref> ===Шымкент қалалық филиалы=== {{main|OŃTÚSTIK (телеарна)}} «Қазақстан-Шымкент» телеарнасы түрлі-түсті теледидар ретінде 1990 жылы кезіндегі телерадиокомитеттің құрамында құрылды. Алғашқы хабарын 1990 жылғы қараша айының 5-ші жұлдызында 4 камералық ЖТС (жылжымалы телестанция) арқылы тікелей эфирге таратты. Телекешенге арнайы ғимарат қарастырылмаған. Қазіргі филиал орналасқан шаңырақ 1964 жылы қалалық партия комитеті мен кеңес органдары үшін кеңес үлгісінде салынған көне ғимарат. Қайтадан телекешенге бейімдеп құрылыс жұмыстарының жүргізілуі нәтижесінде бүгінгі таңда екі студия қарастырылған. Жаңалықтар студиясы, көлемі 55 ш.м. және хабарларға бейімделген үлкен студия, көлемі 120 ш.м. Телекешен заманауи техникалармен жабдықталған. Соңғы үлкен жетістік телеарнаның еншісіне спутниктік қондырғысы бар 4 камералы шағын жылжымалы теледидарлық станция берілді.<ref>http://shymkenttv.kz/kz/category/channel {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140921023935/http://shymkenttv.kz/kz/category/channel |date=2014-09-21 }}</ref> == Жабылған телеарналар == ===«Мәдениет» телеарнасы=== {{main|«Мәдениет» телеарнасы}} [[Сурет:Logo Madeniet.png|thumb|300px|right|«Мәдениет» телеарнасының логотипі]] '''«Мәдениет» телеарнасы''' – [[Қазақстан]]дағы мәдени-танымдық бағытта [[хабар]] тарататын алғашқы [[арна]]. [[Қазақстан]]дық көрермендерге отандық және әлемдік мәдениет жауһарларын кеңінен таныстыратын бұл арна [[2011 жыл]]дың [[26 қыркүйек|26 қыркүйегінде]] «Қазақстан» РТРК» АҚ жанынан ашылды. [[2014 жыл]]ы [[1 қаңтар]]дан бастап [[Білім және мәдениет (телеарна)|"Білім"]] телеарнасына қосылды.<ref>http://madeniettv.kz/kaz/telekanal/o-telekanale/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150217073722/http://madeniettv.kz/kaz/telekanal/o-telekanale/ |date=2015-02-17 }} Телеарна туралы</ref> === «Tamasha TV» телеарнасы === '''«Tamasha TV» телеарнасы''' Қазақстандағы ойын-сауықтық бағыттағы алғашқы арна болып 2018 жылдың 1 қыркүйегінде эфирге шықан болатын. Әлемдік пандемия салдарынан телеарна 2020 жылдың 27 шілдесінен бастап хабар таратуын тоқтатты.<ref>[https://ruh.kz/tamasha-tv-telearnasy-jabyldy_10054/ «Tamasha TV» телеарнасы жабылды]</ref> ==Жобалар== * [http://tankaz.kz «Таңшолпан» ақпаратты-сазды бағдарламасы] * Екі жұлдыз * [http://100an.kaztrk.kz/ «Қазақтың жүз әні»] * [http://altyndauys.kazradio.kz/view_483 «Алтын дауыс»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141007202425/http://altyndauys.kazradio.kz/view_483 |date=2014-10-07 }} * [http://ab.kaztrk.kz/view_484 «Қазақстан» аруы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140729025919/http://ab.kaztrk.kz/view_484 |date=2014-07-29 }} * [http://vote.kaztrk.kz/view_717 «Қазақстан» сұңқары»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140606072636/http://vote.kaztrk.kz/view_717 |date=2014-06-06 }} * [http://old2.kaztrk.kz/shkb/ «Шетелдегі қазақ балалары»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151211202909/http://old2.kaztrk.kz/shkb/ |date=2015-12-11 }} * [http://old2.kaztrk.kz/kaz/news/el_suretteri/#go Ел суреттері] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140812044316/http://old2.kaztrk.kz/kaz/news/el_suretteri/#go |date=2014-08-12 }} * [http://sanjarkaisar.kz/ Санжар мен Қайсар]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} <ref>http://kaztrk.kz/#sectionProjects Жобалары</ref> == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://kaztrk.kz/ «Қазақстан» РТРК» АҚ ресми веб-порталы] * [http://kaztv.kz/ «Қазақстан» Ұлттық телеарнасының ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140728192849/http://kaztv.kz/kz/programs/live |date=2014-07-28 }} * [http://kaztv.kz/kz/programs/live «Қазақстан» Ұлттық телеарнасының онлайн көрсетілімі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140728192849/http://kaztv.kz/kz/programs/live |date=2014-07-28 }} * [http://kazsporttv.kz/ «KAZsport» телеарнасының ресми веб-сайты] * [http://kazsporttv.kz/online «KAZsport» телеарнасының онлайн көрсетілімі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140731054547/http://kazsporttv.kz/online |date=2014-07-31 }} * [http://balapantv.kz/ «Балапан» телеарнасының ресми веб-сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140127040843/http://balapantv.kz/ |date=2014-01-27 }} * [http://balapantv.kz/on_balapan/ «Балапан» телеарнасының онлайн көрсетілімі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131205115510/http://balapantv.kz/on_balapan/ |date=2013-12-05 }} * [http://kokshetautv.kz/kz Қазақстан-Көкшетау] * [http://aktobetv.kz/kz Қазақстан-Ақтөбе] * [http://atyrautv.kz/kz Қазақстан-Атырау] * [http://oskementv.kz/kz Қазақстан-Өскемен] * [http://taraztv.kz/kz Қазақстан-Тараз] * [http://oraltv.kz/kz Қазақстан-Орал] * [http://kartv.kz/kz Қазақстан-Қарағанды] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140808134443/http://kartv.kz/kz |date=2014-08-08 }} * [http://kostanaytv.kz/kz Қазақстан-Қостанай] * [http://kyzylordatv.kz/kz Қазақстан-Қызылорда] * [http://mangystautv.kz/kz Қазақстан-Ақтау] * [http://pavlodartv.kz/kz Қазақстан-Павлодар] * [http://petropavltv.kz/kz Қазақстан-Петропавл] * [http://almatytrk.kz/kz Қазақстан-Алматы] * [http://semeytv.kz/kz Қазақстан-Семей] * [http://shymkenttv.kz/kz Қазақстан-Шымкент] * [http://kazradio.kz Қазақ радиосының ресми веб-сайты] * [http://shalkarfm.kz «Шалқар» радиосының ресми веб-сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150708070141/http://shalkarfm.kz/ |date=2015-07-08 }} * [http://astanafm.kz/kz «Астана» радиосының ресми веб-сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140924000812/http://astanafm.kz/kz |date=2014-09-24 }} * [http://classicfm.kz/kz «Classic» радиосының ресми веб-сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190901194342/http://classicfm.kz/kz |date=2019-09-01 }} {{Қазақстан Телерадиокорпорациясы}} [[Санат:Бұқаралық ақпарат құралдары]] [[Санат:Телевидение]] [[Санат:Қазақстан (телеарна)]] biwjusem55ov9kdh53qf5s8wqa3ew3l 0 101962 3319623 3023778 2024-04-25T17:40:26Z O.Makpal08 152255 орфографиялық өзгерістер енгіздім wikitext text/x-wiki [[Image:Stoffballen1 fcm.jpg|thumb|300px|Маталар]] [[Image:Stoffballen2 fcm.jpg|thumb|300px|Маталар]] [[Image:Karachi - Pakistan-market.jpg|thumb|300px|Пәкістандағы маталар сататын дүкен]] [[Image:Simple-textile-magnified.jpg|thumb|Жай мата - үйлкейтілген]] [[Image:P1080828.JPG|thumb|thumb|right]] [[Image:DumbartonOaksTextileEuropa.jpg|thumb]] [[Image:Conde nast fortuny.jpg|thumb]] [[Image:Tablecloth romanian 1full view.jpg#Summary|thumb]] '''Мата''' ({{lang-la|textile}} — мата, материя) — [[химия]]лық [[талшық]]тар мен [[жіп]]терден жасалған. Химиялық талшықтар мен жіптер табиғи [[синтетика]]лық жоғары молекулярлық қосылыстарды химиялық өңдеу нәтижесінде алынады. Бастапқы шикізатқа байланысты химиялық талшықтар, жіптерді жасанды және синтетикалық деп бөлінеді.<ref>{{cite web | title = An Introduction to Textile Terms | rk = The Textile Museum | url = http://www.textilemuseum.org/PDFs/TextileTerms.pdf | format = PDF | accessdate = тамыз 6, 2006}}</ref> ==Жасалуы== Жасанды талшықтар мен жіптерді табиғи жоғары молекулярлық қосылыстардан (әдетте шыршадан алынатын целлюлозадан) жасайды. Оларға вискозды, мысты аммиак талшықтары мен жіптер, ацетатты (негізінен триацетапты) жіптер жатады. Мұнайды, газ бен көмірді қайта өңдеу арқылы алынатын синтетикалық полимерден талшықтар мен жіптер жасалады.<ref>Balter M. (2009). Clothes Make the (Hu) Man. Science,325(5946):1329.{{DOI|10.1126/science.325_1329a}}</ref> Солардың ішінде ең көп тарағандары: *полиамид талшықтары мен жіптері(капрон, анид), *полиэфир(лавсан), *полиакрилонитриль(нитрон), *поливинилхлорид(хлорин), *полиолефин (полипропилен, полиэтилен) талшықтары мен жіптері.<ref>Kvavadze E, Bar-Yosef O, Belfer-Cohen A, Boaretto E,Jakeli N, Matskevich Z, Meshveliani T. (2009).30,000-Year-Old Wild Flax Fibers. Science, 325(5946):1359. {{DOI|10.1126/science.1175404}} PMID 19745144 [http://worldtextile.aimoo.com/ Supporting Online Material] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091127065045/http://worldtextile.aimoo.com/|date=2009-11-27}}</ref> Химиялық талшықтардың барлық түрлері (бұрын оларды штапель талшықтары деп атаған) жалғыз (элементарлы) талшықтардан тұрады. Бұлардан тоқыма өнеркәсібінде әуелі жіп жасалып, содан соң маталар мен трикотаж бұйымдары (кілем, түкті төсеніш, мата тәрізді тоқылмаған материалдар) тоқылады. Химиялық талшықтардың кейбір түрінен жіп, мата, трикотаж бұйымдарды таза күйінде де, сондай ақ табиғи талшықтармен (мақта, жүн, зығырмен) араластыра отырып та жасайды. Химиялық жіптер техникалық және тоқымалық деп екі үлкен топқа бөлінеді. Техникалық топқа неғұрлым жуанырақ, беріктігі жоғары жіптер жатқызылады. Бұлардан автомашинаға арналған арқандар, парашюттерге, балықшыларға арналған аулар мен құрал-жабдықтар, қозғалтқыш белдік, кәдімгі арқандар, т. б. жасалынады.<ref>{{cite news|author=Keim, Brandon |title=Piezoelectric Nanowires Turn Fabric Into Power Source|url=http://blog.wired.com/wiredscience/2008/02/piezoelectric-n.html|date=ақпан 13, 2008|work=Wired News|publisher=CondéNet|accessdate=2008-02-13}}</ref> Тоқымалық химиялық жіптерге жіңішке (әдетте белгілі бір дәрежеде ширатылған немесе көлемді) жіптер жатқызылады, бұларды иірмей ақтікелей мата және трикотаж бұйымдар тоқу үшін қолданады(бұрын бұл жіптерді жасанды жібек деп атаған). Белгілі бір химиялық талшықтар мен жіптер әр елде әрқалай аталады(мұндайда бұлардан жасалынатын шетелдік маталар мен тоқыма бұйымдар да талшықтың атауымен аталады).<ref>{{cite journal|author=Yong Qin, Xudong Wang & Zhong Lin Wang|title=Letter/abstract: Microfibre–nanowire hybrid structure for energy scavenging|url=http://www.nature.com/nature/journal/v451/n7180/full/nature06601.html|journal=Nature|volume=451|pages=809–813|publisher=Nature Publishing Group|doi=10.1038/nature06601|date=10 қазан 2007|accessdate=2008-02-13|pmid=18273015|issue=7180}} cited in {{cite web|title=u Editor's summary: Nanomaterial: power dresser|url=http://www.nature.com/nature/journal/v451/n7180/edsumm/e080214-06.html|work=Nature|publisher=Nature Publishing Group|date=ақпан 14, 2008|accessdate=2008-02-13}}</ref> ==Мата булау == Тоқыма өндірісінде матаны ыстық бумен өңдеу процесі. Мата сурет басу(өрнек), химиялық тазалау, бояу процестерінен өткен соң буланады. Бояу жақсы жұғу үшін оның құрамындағы заттардың талшықтармен әрекеттесуі қажет. Сонда ол оңбайтын болады. Хим. тазалау жұмыстарында алдын ала күйдіргіш сілті сіңірілген мата буланады. Кейде буға азданп натрий гипо хлориді не сутектің асқын тотыға қосылады. Бұлар кездемеден целлюлоза емес, қоспаларды ажыратады. Булау процесі компенсатор деп аталатын аппаратта жүргізіледі. Бояу жұмыстары кезінде булау қолданылады. Бұл процесс бояуды жақсы сіңіріп, бояғыштарды пайдалану мүмкіндігін арттырады. Әрі шаю, жууды жеңілдетеді. Ширатылған жібек жіптер қайта төгу кезінде ілмектеніп, түйіліп қалмас үшін ыстық буға ұсталады. Жібек пілләсін тазарту кезіндегі желім жұмсарту прроцесі де булау деп аталады.<ref>[http://art-gourds.com/the_craft_embroideries/en Art-Gourds.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081013043017/http://art-gourds.com/the_craft_embroideries/en |date=2008-10-13 }} Traditional Peruvian embroidery production methods</ref> ==Матаны аппретирлеу== Матаны аппретирлеу (франц. ақтық өңдеу) материалдарға(маталарға, тоқымаларға) беріктік, ылғалға төзімділік, биязылық т. б. қасиеттер беруге арналған ең соңғы деу жұмыстары. М. а. арнайы ерітінділерді сіңдіру не мата бетіне жұқа қабыршақ қабат жағу арқылы іске асырслады. Мақта мата мен кенеп маталар крахмалмен өңделеді. Матаға жұмсақтық, серпімділік қасиет беру үшін малдың іш майынан, кастор майынан, канифольден жасалған ерітінділер қолданылады. Егер матаға стеарлин, парафин, балауыз эмульсиялары сіңірілсе, олар жылтыр және сәуле шғылыстырғыштық қасиетке ие болады. Жүн мен жіббек маталарды өңдегенде крахмалдың орнына тері шелінен, мал сүйегінен алынатын т. б. желім пайдаланылады. Крахмал, т. б. желімдік заттар матаға онша берік жұқпайды, алғашқы жуудың өзңнде ақ шайылып кетеді.<ref>Euroflax Industries Ltd. [http://euroflax.com/products_imports%20of_textiles.htm "Euroflaxx Industries (Import of Textiles)"]</ref> Сондықтан мата үшін поливинилхлорид, полиметилметакрилат, полистрирол лактестері жұмсалады. Бұлармен өңдеу матаның арттырумен қатар оның әрін де жақсартады. Мата, кенеп маталарға умаждалмайтын қасиет беру үшін олар синтет. смолалардан алынатын заттармен өңделеді. Плащтарға арналған маталарға су жұқпайтын қасиет беріледі. Целлюлоза талшықтары араластырылған маталарды бактериялардыңмбүлдіруінен сақтау үшін антисептиктермен өңдейді. Жібек, жүн және жасанды талшықтардан тоқылған маталармен салыстырғанда мақта маталар умаждалғыш келеді. Осыған сәйкес кормобол, мебизин, т. б. ерітінділер пайдаланылады. Матаға арнайы ерітінділер сіңдіру арқылы отқа төзімді қылады. Бұрын бұл мақсат үшін маталар фосфор тұзының ерітінділерімен, бор қышқылымен өңделетін.<ref>{{cite news|author=Fonte, Diwata|title=Milk-fabric clothing raises a few eyebrows|url=http://www.textile-technology.com/2010/04/milk-fabric-clothing-raises-a-few-eyebrows/|date=тамыз 23, 2005|work=The Orange County Register|accessdate=2009-10-21}}</ref> Бірақ бұлар алғашқы жуылу кезінде шайылып кететіндіктен, матаға сурьма, титан, қалайы тұздары жағылады. Жүн маталарды қара күйе жеуден сақтау үшін фтор тұздарының ерітіндісі және әр түрлі препараттар қолданылады. ==Жүн мата== Бірыңғай жүнен немесе басқа талшықтар қосылып арлас тоқылған маталар. Жүн маталар таза (6-10%ғана өзге талшық қосылған) және жартылай жүн мата болып бөлінеді. Жартылай жүн матаға жасанды және синтет. талшықтар көбірек қосылған . Бұл оның сапасын арттырады(тез тозбайды, мыжылмайды, т. б. ). Мата жібінің иірілу әдісіне және түріне қарай жүн мата мәуіті, шұға және аралас мата болып жіктеледі. Жүн матаны өндіру процесі күрделі де алуан түрлі. Жүн матаны өндірудің өзіне ғана тән амалы шұға басқыш машинада жүргізілетін процесс. Мұнда сабынды және тұзды т. б. жылы ерітіндіге малынған мата мех. өңдеуден өтеді, арнаулы дәрі дәрмек сіңіріліп су өтпейтін, умаждалмайтын, күйе жемейтіндей сапаға келтіріледі.<ref name="greeninc.blogs.nytimes.com">Green Inc. Blog [http://greeninc.blogs.nytimes.com/2009/07/21/cutting-water-use-in-the-textile-industry/ "Cutting Water Use in the Textile Industry."] ''[[The New York Times]]''. шілде 21, 2009. шілде 28, 2009.</ref> Қазақстанда жүн иіріп, одан мата, киім тоқу ежелгі дәуірден дамыған. Ал өндірістік жолмен тоқылған алғашқы жүн мата 1910 жылы құрылған Қарғалы шұға ф-касында шығарылады. Онда1913 жылы 110 мың метр шұға мата өндірілген. Одан кейінгі жылдары Семей шұға мата комбинаты, Қостанай костюмдік мата комбинаты, Семей мәуіті иіру ф-касы, т. б. ірі өндіріс орындары салынды. Қазақстанда 1975 жылы 40 млн. метр жүн мата тоқылды. 1991 жылы жүн мата өндіру 31098 мың шаршы метрге жетсе, 2000 жылы жүн мата өндіру 259 мың шаршы метр болды.<ref name="greeninc.blogs.nytimes.com"/> ==Жүн өңдеу== Жүнде майлы заттар көп болады. Мыс. , арқармеринос қойдың жүнінде 30%-ға дейін май мен шайыр бар. Осылардан арылту үшін жүн жуғыш машинаның арнаулы ыдысына су құйылып, оған көмір қышқыл сода, калийлі сабын және аммиак қосылып, әбден араластырылады. Бұл құрамның салмағы жуылатын жүн салмағынығ алты пайызына жетуге, ал судың темп. 550С тан аспауы тиіс. Мұнан жоғары болса, жүннің реңі кетуі мүмкін. Жүннің иісін кетіру үшін көмір қышқыл газбен өңделеді. Жүн өңдеу кәсіпорындарында экстрациялық әдіспен жұмыс істейтін жаңа машиналар қолданылады. Бұл әдістің ерекшелігі жүн жабық бөлме де хлорлы көмір қышқыл газбен өңделеді.<ref name="Ask.yahoo.com">{{cite web|url=http://ask.yahoo.com/ask/20010315.html |title=Ask.yahoo.com |publisher=Ask.yahoo.com |date=2001-03-15 |accessdate=2011-12-04}}</ref> Осы процесс нәтижесінде жүндегі май мен шайырдың 70%-ы кетеді, жүн ажарланып, биязылығы артады. Жүннен алынған май техника мен медицинада кеңінен қолданылады. Жүн сорттау кезінде жүннің дайындау стандартына сәйкес сапасы бағаланады. Жүн сотттау процесі жүнді алғашқы өңдеу кәсіпорындарында атқарылады. Дайындау стандарты бойынша жүн қалыпты, шөпті, тікенек шөпті және ақаулы болып бөлінеді. Егер жүндегі шөп қалдықтары мен жүннің мөлшері жалпы жүннің он пайызынан аспаса, қалыпты жүн, егер бұл мөлшерден артса, шөпті не тікенекті жүн деп атайды. Кейбір жүн ажарсыз, түсі оңған, талшығы осал болады. Мұндай кемістік он пайыздан асса, онда ақау жүн болып есептеледі.<ref name="Ask.yahoo.com"/> ==Кендір мата== Кендір және кендір тәріздес өсімдіктер талшығынан тоқылатын мата. Кендір мата өндіруде мақта жіп (көбінесе өріс үшін) және жасанды талшықтар да пайдаланылады. Кендір мата тоқылатын кендір жіптер иірілген талшығының түріне(түтілген талшық яки қалдық), иірілу тәсіліне (құрғақ яки дымқыл) , жіңішкелігіне және өңделу ерекшелігіне қарай топталады. Кендір мата тоқуда полотналық, атластық, саржалық, ірі әшекейлі, жаккардты, ұсақ әшекейлі, т. б. тоқылым түрлері пайдаланылады. Полотнолық тоқылым әр түрлі полотнолар мен кенеп мата өндіруде;атластық костюмдік мата өндіруде;саржалық арден трико өндіруде;жаккардты ірі әшекейлі тоқылым дастарқандық және сулық орамал өндіруде қолданылады. Ұсақ әшекейлі тоқылым түрімен сүлгілік маталар тоқылады. Кейбір кендір мата түрпідей қатты болып келеді (мыс. , астарлық, шатырлық, орамдық, ыдыстық, қаптық кендір маталар, брезент, желкен, т. б. ), сондықтан олар мех. және хим. өңдеуден өтеді.<ref>{{cite web|url=http://www.tms.org/pubs/journals/jom/0507/byko-0507.html |title=The Materials Science and Engineering of Clothing |publisher=Tms.org |date= |accessdate=2011-12-04}}</ref> ==Мақта мата== Мақта талшықтарынан тоқылған мата. Мақта талшықтары технологиялық және механикалық қасиеттері жағынан өте бағалы, күн сәулесі мен ауа райының әсеріне төзімді, сабын, сода ерітіндісімен жуғанда бүлінбейді, жақсы боялады әрі арзан. Арнайы өңдеу арқылы оның қасиеттерін өзгертуге, беріктігі мен үйкеліске төзімділігін арттыруға, ширалмайтын, умаждалмайтын, су өткізбейтін т. б. қасиеттер беруге болады.<ref>Lazarov and Cordoba, 2000</ref> Мақта мата жіңішке және орташа талшықтардан, сондай ақ төменгі сортты мақтадан және жіп иіру кезінде түсетін қалдықтардан да тоқылады. Мақта мататоқуға көбінесе жіңішкелігі орташа талшықтардан кард әдісі бойынша иірілген жіп пайдаланылады. Ал жіңішке талшықты мақтадан тарақтап түту арқылы 65-170 нөмірлі жіп иіріледі де одан жұқа мата тоқылады. Төменгі сортты мақта мен оның қалдықтары аппаратты әдіспен иіріліп, қалың мата тоқуға жұмсалады әрі бұл жіпті түкті мата тоқығанда арқау ретінде пайдалануға болады. Кейбір Мақта матаның өрісіне мақта жіп, арқауынан бос ширатылған вискоз жіп қолдануға болады.<ref>Lazarov, Journal of the European Academy of Dermatology and Venerology, 2004</ref> Мақта мататоқуға барлық тоқылым түрлері пайдаланылады: полотнолық, саржалық, сәтендік және атластық аралса және ұсақ әшекейлі, көп қабатты, түкті және тұзақты тоқылым. Өңдеу тәсіліне қарай Мақта матаағартылған, мастерленген, біркелкі боялған, өрнекті, Меланжделген, түгі шығарылған, т. б. болып бөлінеді. Мақта матаағарту үшін алдымен кездеменің бетіндегі жұлым, жұлым қысқа талшықтары жалынға ұсталып күйдіріледі(түкті матадан өзгесін). Сонан соң тоқыр алдында сіңірілген желімдік заттарды (шлихт) кептіру керек.<ref>Scheman et al, Contact Dermatitis, 1998</ref> Ағартқыштар ретінде натрий гидрохлориді, сутектің асқын тотығы және әк қолданылады. Бұлар талшықтың табиғи бояуын жойып, аппақ өң береді. Мақта матасуға ерітілген бояумен не синтет. бояудың супензияларымен боялады. Матаға сурет салу баспа машиналармен атқарылады. Жалғыз білікті машиналар бір түсті ғана сурет, ал көп білікті машиналар бірнеше түсті суреттер басады. Сурет басылған мата кептіруге жіберіледі не ыстық сумен буланады. Сурет үш түрлі тәсілмен басылады. Ағартылған яғни ашық бояулы матаға сурет түсіру үшін оған арнаулы оңдырғыш заттар жағылады. Егер түрлі түсті сурет басу керек болса, оңдырғыш затқа оның әтсерінен бүлінбейтін бояу қосады. Мұны оңдыру арқылы сурет басу деп айтады. Үшінші түрі резервті баспа. Бұл әдіс бойынша боялған матаға машинамен арнаулы ерітінді жағылады, боялған кезде ол жерлерге ештеңе жұқпайды, сөйтіп не ақ түсті не материал өңінен өзге түске боялған сурет пайда болады.<ref>Alaee et al, Environ Int, 2003</ref> ==Пайданылған әдебиеттер== *Қазақстан энциклоп. 4-том 144-бет *Шаңырақ энцикклоп. *Қазақ Совет энциклоп. 7-том *Қазақстан энциклоп. 4-том, 141-бет *Қазақстан энциклоп. 3-том, 599-бет * «Химия негіздері» К. Аханбаев *«Органикалық химия» Всюченко *«Органикалық химия» Л. А. Цветков *Қазақ Совет энциклоп. 5-том *«Тұрмыстағы химия» *Қазақ Совет энциклоп. 7-том == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қоғам]] [[Санат:Технология]] [[ar:النسيج]] fdgwhb1ip2qy9mdpjowox7hyssunp03 3319624 3319623 2024-04-25T17:41:15Z O.Makpal08 152255 орфографиялык кате тузедым wikitext text/x-wiki [[Image:Stoffballen1 fcm.jpg|thumb|300px|Маталар]] [[Image:Stoffballen2 fcm.jpg|thumb|300px|Маталар]] [[Image:Karachi - Pakistan-market.jpg|thumb|300px|Пәкістандағы маталар сататын дүкен]] [[Image:Simple-textile-magnified.jpg|thumb|Жай мата - үйлкейтілген]] [[Image:P1080828.JPG|thumb|thumb|right]] [[Image:DumbartonOaksTextileEuropa.jpg|thumb]] [[Image:Conde nast fortuny.jpg|thumb]] [[Image:Tablecloth romanian 1full view.jpg#Summary|thumb]] '''Мата''' ({{lang-la|textile}} — мата, материя) — [[химия]]лық [[талшық]]тар мен [[жіп]]терден жасалған. Химиялық талшықтар мен жіптер табиғи [[синтетика]]лық жоғары молекулярлық қосылыстарды химиялық өңдеу нәтижесінде алынады. Бастапқы шикізатқа байланысты химиялық талшықтар, жіптерді жасанды және синтетикалық деп бөлінеді.<ref>{{cite web | title = An Introduction to Textile Terms | rk = The Textile Museum | url = http://www.textilemuseum.org/PDFs/TextileTerms.pdf | format = PDF | accessdate = тамыз 6, 2006}}</ref> ==Жасалуы== Жасанды талшықтар мен жіптерді табиғи жоғары молекулярлық қосылыстардан (әдетте шыршадан алынатын целлюлозадан) жасайды. Оларға вискозды, мысты аммиак талшықтары мен жіптер, ацетатты (негізінен триацетапты) жіптер жатады. Мұнайды, газ бен көмірді қайта өңдеу арқылы алынатын синтетикалық полимерден талшықтар мен жіптер жасалады.<ref>Balter M. (2009). Clothes Make the (Hu) Man. Science,325(5946):1329.{{DOI|10.1126/science.325_1329a}}</ref> Солардың ішінде ең көп тарағандары: *полиамид талшықтары мен жіптері(капрон, анид), *полиэфир(лавсан), *полиакрилонитриль(нитрон), *поливинилхлорид(хлорин), *полиолефин (полипропилен, полиэтилен) талшықтары мен жіптері.<ref>Kvavadze E, Bar-Yosef O, Belfer-Cohen A, Boaretto E,Jakeli N, Matskevich Z, Meshveliani T. (2009).30,000-Year-Old Wild Flax Fibers. Science, 325(5946):1359. {{DOI|10.1126/science.1175404}} PMID 19745144 [http://worldtextile.aimoo.com/ Supporting Online Material] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091127065045/http://worldtextile.aimoo.com/|date=2009-11-27}}</ref> Химиялық талшықтардың барлық түрлері (бұрын оларды штапель талшықтары деп атаған) жалғыз (элементарлы) талшықтардан тұрады. Бұлардан тоқыма өнеркәсібінде әуелі жіп жасалып, содан соң маталар мен трикотаж бұйымдары (кілем, түкті төсеніш, мата тәрізді тоқылмаған материалдар) тоқылады. Химиялық талшықтардың кейбір түрінен жіп, мата, трикотаж бұйымдарды таза күйінде де, сондай ақ табиғи талшықтармен (мақта, жүн, зығырмен) араластыра отырып та жасайды. Химиялық жіптер техникалық және тоқымалық деп екі үлкен топқа бөлінеді. Техникалық топқа неғұрлым жуанырақ, беріктігі жоғары жіптер жатқызылады. Бұлардан автомашинаға арналған арқандар, парашюттерге, балықшыларға арналған аулар мен құрал-жабдықтар, қозғалтқыш белдік, кәдімгі арқандар, т. б. жасалынады.<ref>{{cite news|author=Keim, Brandon |title=Piezoelectric Nanowires Turn Fabric Into Power Source|url=http://blog.wired.com/wiredscience/2008/02/piezoelectric-n.html|date=ақпан 13, 2008|work=Wired News|publisher=CondéNet|accessdate=2008-02-13}}</ref> Тоқымалық химиялық жіптерге жіңішке (әдетте белгілі бір дәрежеде ширатылған немесе көлемді) жіптер жатқызылады, бұларды иірмей ақтікелей мата және трикотаж бұйымдар тоқу үшін қолданады(бұрын бұл жіптерді жасанды жібек деп атаған). Белгілі бір химиялық талшықтар мен жіптер әр елде әрқалай аталады(мұндайда бұлардан жасалынатын шетелдік маталар мен тоқыма бұйымдар да талшықтың атауымен аталады).<ref>{{cite journal|author=Yong Qin, Xudong Wang & Zhong Lin Wang|title=Letter/abstract: Microfibre–nanowire hybrid structure for energy scavenging|url=http://www.nature.com/nature/journal/v451/n7180/full/nature06601.html|journal=Nature|volume=451|pages=809–813|publisher=Nature Publishing Group|doi=10.1038/nature06601|date=10 қазан 2007|accessdate=2008-02-13|pmid=18273015|issue=7180}} cited in {{cite web|title=u Editor's summary: Nanomaterial: power dresser|url=http://www.nature.com/nature/journal/v451/n7180/edsumm/e080214-06.html|work=Nature|publisher=Nature Publishing Group|date=ақпан 14, 2008|accessdate=2008-02-13}}</ref> ==Мата булау == Тоқыма өндірісінде матаны ыстық бумен өңдеу процесі. Мата сурет басу(өрнек), химиялық тазалау, бояу процестерінен өткен соң буланады. Бояу жақсы жұғу үшін оның құрамындағы заттардың талшықтармен әрекеттесуі қажет. Сонда ол оңбайтын болады. Хим. тазалау жұмыстарында алдын ала күйдіргіш сілті сіңірілген мата буланады. Кейде буға азданп натрий гипо хлориді не сутектің асқын тотыға қосылады. Бұлар кездемеден целлюлоза емес, қоспаларды ажыратады. Булау процесі компенсатор деп аталатын аппаратта жүргізіледі. Бояу жұмыстары кезінде булау қолданылады. Бұл процесс бояуды жақсы сіңіріп, бояғыштарды пайдалану мүмкіндігін арттырады. Әрі шаю, жууды жеңілдетеді. Ширатылған жібек жіптер қайта төгу кезінде ілмектеніп, түйіліп қалмас үшін ыстық буға ұсталады. Жібек пілләсін тазарту кезіндегі желім жұмсарту прроцесі де булау деп аталады.<ref>[http://art-gourds.com/the_craft_embroideries/en Art-Gourds.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081013043017/http://art-gourds.com/the_craft_embroideries/en |date=2008-10-13 }} Traditional Peruvian embroidery production methods</ref> ==Матаны аппретирлеу== Матаны аппретирлеу (франц. ақтық өңдеу) материалдарға(маталарға, тоқымаларға) беріктік, ылғалға төзімділік, биязылық т. б. қасиеттер беруге арналған ең соңғы деу жұмыстары. М. а. арнайы ерітінділерді сіңдіру не мата бетіне жұқа қабыршақ қабат жағу арқылы іске асырслады. Мақта мата мен кенеп маталар крахмалмен өңделеді. Матаға жұмсақтық, серпімділік қасиет беру үшін малдың іш майынан, кастор майынан, канифольден жасалған ерітінділер қолданылады. Егер матаға стеарлин, парафин, балауыз эмульсиялары сіңірілсе, олар жылтыр және сәуле шғылыстырғыштық қасиетке ие болады. Жүн мен жіббек маталарды өңдегенде крахмалдың орнына тері шелінен, мал сүйегінен алынатын т. б. желім пайдаланылады. Крахмал, т. б. желімдік заттар матаға онша берік жұқпайды, алғашқы жуудың өзңнде ақ шайылып кетеді.<ref>Euroflax Industries Ltd. [http://euroflax.com/products_imports%20of_textiles.htm "Euroflaxx Industries (Import of Textiles)"]</ref> Сондықтан мата үшін поливинилхлорид, полиметилметакрилат, полистрирол лактестері жұмсалады. Бұлармен өңдеу матаның арттырумен қатар оның әрін де жақсартады. Мата, кенеп маталарға умаждалмайтын қасиет беру үшін олар синтет. смолалардан алынатын заттармен өңделеді. Плащтарға арналған маталарға су жұқпайтын қасиет беріледі. Целлюлоза талшықтары араластырылған маталарды бактериялардың бүлдіруінен сақтау үшін антисептиктермен өңдейді. Жібек, жүн және жасанды талшықтардан тоқылған маталармен салыстырғанда мақта маталар умаждалғыш келеді. Осыған сәйкес кормобол, мебизин, т. б. ерітінділер пайдаланылады. Матаға арнайы ерітінділер сіңдіру арқылы отқа төзімді қылады. Бұрын бұл мақсат үшін маталар фосфор тұзының ерітінділерімен, бор қышқылымен өңделетін.<ref>{{cite news|author=Fonte, Diwata|title=Milk-fabric clothing raises a few eyebrows|url=http://www.textile-technology.com/2010/04/milk-fabric-clothing-raises-a-few-eyebrows/|date=тамыз 23, 2005|work=The Orange County Register|accessdate=2009-10-21}}</ref> Бірақ бұлар алғашқы жуылу кезінде шайылып кететіндіктен, матаға сурьма, титан, қалайы тұздары жағылады. Жүн маталарды қара күйе жеуден сақтау үшін фтор тұздарының ерітіндісі және әр түрлі препараттар қолданылады. ==Жүн мата== Бірыңғай жүнен немесе басқа талшықтар қосылып арлас тоқылған маталар. Жүн маталар таза (6-10%ғана өзге талшық қосылған) және жартылай жүн мата болып бөлінеді. Жартылай жүн матаға жасанды және синтет. талшықтар көбірек қосылған . Бұл оның сапасын арттырады(тез тозбайды, мыжылмайды, т. б. ). Мата жібінің иірілу әдісіне және түріне қарай жүн мата мәуіті, шұға және аралас мата болып жіктеледі. Жүн матаны өндіру процесі күрделі де алуан түрлі. Жүн матаны өндірудің өзіне ғана тән амалы шұға басқыш машинада жүргізілетін процесс. Мұнда сабынды және тұзды т. б. жылы ерітіндіге малынған мата мех. өңдеуден өтеді, арнаулы дәрі дәрмек сіңіріліп су өтпейтін, умаждалмайтын, күйе жемейтіндей сапаға келтіріледі.<ref name="greeninc.blogs.nytimes.com">Green Inc. Blog [http://greeninc.blogs.nytimes.com/2009/07/21/cutting-water-use-in-the-textile-industry/ "Cutting Water Use in the Textile Industry."] ''[[The New York Times]]''. шілде 21, 2009. шілде 28, 2009.</ref> Қазақстанда жүн иіріп, одан мата, киім тоқу ежелгі дәуірден дамыған. Ал өндірістік жолмен тоқылған алғашқы жүн мата 1910 жылы құрылған Қарғалы шұға ф-касында шығарылады. Онда1913 жылы 110 мың метр шұға мата өндірілген. Одан кейінгі жылдары Семей шұға мата комбинаты, Қостанай костюмдік мата комбинаты, Семей мәуіті иіру ф-касы, т. б. ірі өндіріс орындары салынды. Қазақстанда 1975 жылы 40 млн. метр жүн мата тоқылды. 1991 жылы жүн мата өндіру 31098 мың шаршы метрге жетсе, 2000 жылы жүн мата өндіру 259 мың шаршы метр болды.<ref name="greeninc.blogs.nytimes.com"/> ==Жүн өңдеу== Жүнде майлы заттар көп болады. Мыс. , арқармеринос қойдың жүнінде 30%-ға дейін май мен шайыр бар. Осылардан арылту үшін жүн жуғыш машинаның арнаулы ыдысына су құйылып, оған көмір қышқыл сода, калийлі сабын және аммиак қосылып, әбден араластырылады. Бұл құрамның салмағы жуылатын жүн салмағынығ алты пайызына жетуге, ал судың темп. 550С тан аспауы тиіс. Мұнан жоғары болса, жүннің реңі кетуі мүмкін. Жүннің иісін кетіру үшін көмір қышқыл газбен өңделеді. Жүн өңдеу кәсіпорындарында экстрациялық әдіспен жұмыс істейтін жаңа машиналар қолданылады. Бұл әдістің ерекшелігі жүн жабық бөлме де хлорлы көмір қышқыл газбен өңделеді.<ref name="Ask.yahoo.com">{{cite web|url=http://ask.yahoo.com/ask/20010315.html |title=Ask.yahoo.com |publisher=Ask.yahoo.com |date=2001-03-15 |accessdate=2011-12-04}}</ref> Осы процесс нәтижесінде жүндегі май мен шайырдың 70%-ы кетеді, жүн ажарланып, биязылығы артады. Жүннен алынған май техника мен медицинада кеңінен қолданылады. Жүн сорттау кезінде жүннің дайындау стандартына сәйкес сапасы бағаланады. Жүн сотттау процесі жүнді алғашқы өңдеу кәсіпорындарында атқарылады. Дайындау стандарты бойынша жүн қалыпты, шөпті, тікенек шөпті және ақаулы болып бөлінеді. Егер жүндегі шөп қалдықтары мен жүннің мөлшері жалпы жүннің он пайызынан аспаса, қалыпты жүн, егер бұл мөлшерден артса, шөпті не тікенекті жүн деп атайды. Кейбір жүн ажарсыз, түсі оңған, талшығы осал болады. Мұндай кемістік он пайыздан асса, онда ақау жүн болып есептеледі.<ref name="Ask.yahoo.com"/> ==Кендір мата== Кендір және кендір тәріздес өсімдіктер талшығынан тоқылатын мата. Кендір мата өндіруде мақта жіп (көбінесе өріс үшін) және жасанды талшықтар да пайдаланылады. Кендір мата тоқылатын кендір жіптер иірілген талшығының түріне(түтілген талшық яки қалдық), иірілу тәсіліне (құрғақ яки дымқыл) , жіңішкелігіне және өңделу ерекшелігіне қарай топталады. Кендір мата тоқуда полотналық, атластық, саржалық, ірі әшекейлі, жаккардты, ұсақ әшекейлі, т. б. тоқылым түрлері пайдаланылады. Полотнолық тоқылым әр түрлі полотнолар мен кенеп мата өндіруде;атластық костюмдік мата өндіруде;саржалық арден трико өндіруде;жаккардты ірі әшекейлі тоқылым дастарқандық және сулық орамал өндіруде қолданылады. Ұсақ әшекейлі тоқылым түрімен сүлгілік маталар тоқылады. Кейбір кендір мата түрпідей қатты болып келеді (мыс. , астарлық, шатырлық, орамдық, ыдыстық, қаптық кендір маталар, брезент, желкен, т. б. ), сондықтан олар мех. және хим. өңдеуден өтеді.<ref>{{cite web|url=http://www.tms.org/pubs/journals/jom/0507/byko-0507.html |title=The Materials Science and Engineering of Clothing |publisher=Tms.org |date= |accessdate=2011-12-04}}</ref> ==Мақта мата== Мақта талшықтарынан тоқылған мата. Мақта талшықтары технологиялық және механикалық қасиеттері жағынан өте бағалы, күн сәулесі мен ауа райының әсеріне төзімді, сабын, сода ерітіндісімен жуғанда бүлінбейді, жақсы боялады әрі арзан. Арнайы өңдеу арқылы оның қасиеттерін өзгертуге, беріктігі мен үйкеліске төзімділігін арттыруға, ширалмайтын, умаждалмайтын, су өткізбейтін т. б. қасиеттер беруге болады.<ref>Lazarov and Cordoba, 2000</ref> Мақта мата жіңішке және орташа талшықтардан, сондай ақ төменгі сортты мақтадан және жіп иіру кезінде түсетін қалдықтардан да тоқылады. Мақта мататоқуға көбінесе жіңішкелігі орташа талшықтардан кард әдісі бойынша иірілген жіп пайдаланылады. Ал жіңішке талшықты мақтадан тарақтап түту арқылы 65-170 нөмірлі жіп иіріледі де одан жұқа мата тоқылады. Төменгі сортты мақта мен оның қалдықтары аппаратты әдіспен иіріліп, қалың мата тоқуға жұмсалады әрі бұл жіпті түкті мата тоқығанда арқау ретінде пайдалануға болады. Кейбір Мақта матаның өрісіне мақта жіп, арқауынан бос ширатылған вискоз жіп қолдануға болады.<ref>Lazarov, Journal of the European Academy of Dermatology and Venerology, 2004</ref> Мақта мататоқуға барлық тоқылым түрлері пайдаланылады: полотнолық, саржалық, сәтендік және атластық аралса және ұсақ әшекейлі, көп қабатты, түкті және тұзақты тоқылым. Өңдеу тәсіліне қарай Мақта матаағартылған, мастерленген, біркелкі боялған, өрнекті, Меланжделген, түгі шығарылған, т. б. болып бөлінеді. Мақта матаағарту үшін алдымен кездеменің бетіндегі жұлым, жұлым қысқа талшықтары жалынға ұсталып күйдіріледі(түкті матадан өзгесін). Сонан соң тоқыр алдында сіңірілген желімдік заттарды (шлихт) кептіру керек.<ref>Scheman et al, Contact Dermatitis, 1998</ref> Ағартқыштар ретінде натрий гидрохлориді, сутектің асқын тотығы және әк қолданылады. Бұлар талшықтың табиғи бояуын жойып, аппақ өң береді. Мақта матасуға ерітілген бояумен не синтет. бояудың супензияларымен боялады. Матаға сурет салу баспа машиналармен атқарылады. Жалғыз білікті машиналар бір түсті ғана сурет, ал көп білікті машиналар бірнеше түсті суреттер басады. Сурет басылған мата кептіруге жіберіледі не ыстық сумен буланады. Сурет үш түрлі тәсілмен басылады. Ағартылған яғни ашық бояулы матаға сурет түсіру үшін оған арнаулы оңдырғыш заттар жағылады. Егер түрлі түсті сурет басу керек болса, оңдырғыш затқа оның әтсерінен бүлінбейтін бояу қосады. Мұны оңдыру арқылы сурет басу деп айтады. Үшінші түрі резервті баспа. Бұл әдіс бойынша боялған матаға машинамен арнаулы ерітінді жағылады, боялған кезде ол жерлерге ештеңе жұқпайды, сөйтіп не ақ түсті не материал өңінен өзге түске боялған сурет пайда болады.<ref>Alaee et al, Environ Int, 2003</ref> ==Пайданылған әдебиеттер== *Қазақстан энциклоп. 4-том 144-бет *Шаңырақ энцикклоп. *Қазақ Совет энциклоп. 7-том *Қазақстан энциклоп. 4-том, 141-бет *Қазақстан энциклоп. 3-том, 599-бет * «Химия негіздері» К. Аханбаев *«Органикалық химия» Всюченко *«Органикалық химия» Л. А. Цветков *Қазақ Совет энциклоп. 5-том *«Тұрмыстағы химия» *Қазақ Совет энциклоп. 7-том == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қоғам]] [[Санат:Технология]] [[ar:النسيج]] a60md3fsiifzzedmyg93hcs2wv3ncb7 0 102043 3319849 3248648 2024-04-26T09:22:36Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:A stack of tractor tyres - geograph.org.uk - 1409842.jpg|right|200px|thumb|Автомобиль шинасы]] [[Сурет:Ljubljana (358) (3897637810).jpg|thumb|right|200px|]] '''Шина''' — [[жол]]дың [[кедір-бұдырлық]] әсерін жұмсартып өзіне сіңіретін [[Дөңгелек|доңғалақтың]] тоғынына орнатылған серпінді [[қаптама]].<ref>Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.</ref> ==Шина түрлері== *[[Автомобиль]] шинасы — автомобильдің доңғалағына орнатылған ауа үрленген серпінді қаптама. *Аркалы шина — иін түріндегі пішіндерден тұратын биіктігінің еніне қатынасы 0,4-0,5 болатын жертұтқысы биік камерасыз шина. *Камерасыз шина — ішкі қабаты ауа өткізбейтін резеңкеден жасалған және ауасы бар қуыс түріндегі арнаулы тоғыны бар шина. *Жоғары қысымды шина — ауаның ішкі қысымы 0,6-0,7мПа-ға дейін және жоғары болатын пневматикалық шина. *Жарыстық велосипедтің шинасы — біртұтас етіп дайындалған камералы шина. *Диагональды шина — өсі арқылы өтетін жазықтыққа 30°-40° брекерде және қатынаста болатын корд жібіне бұралып иілген пневматикалық шинасы. *Жол шинасы — жоғары жылдамдықта жолдың бетімен жақсы іліністі қамтамассыз ететін протекторында суреті бар шина. *Қысқы шина — қарлы, сулы және қопсылы жолдарда жұмыс істеу үшін бедеріндегі қысқы суреті протекторы бар шина. *Камералы шина — покрышкасы, камерасы болатын, ал жүк автомобильдердің шинасындағы құрсау лентасы болатын пневматикалық шина. *Төмен қысымды шина — ішкі қысымы 0,1 -0,4 мПа аралығында болатын пневматикалық шина. *Биіктігі төмен шина — әдетте жеңіл автокөліктерде пайдаланылатын, сапа биіктігінің, еніне 0,1-0,9 қатынасына тең пневматикалық шина. *Пішіні әдеттегідей шина — биіктігінің, еніне қатынасына 0,9-1,0 тең болатын пневматикалық шина. *Диагональды белдеуленген шина — шинаның өсі арқылы өтетін, брекердегі жіпшелердің орналасу бұрышы 60° диагональды шина. *Пневматикалық шина — саңылаусыз қуыстағы сығылған ауа есебінен иілімділігі туатын шина. *Жүру қабілеті жоғары шина — автомобильге дымқыл қара топырақта, дымқыл шыбындықта, қарлы далада жүруге мүмкіндік беретін, протектор суреті бар, өту мүмкіндігі жоғары, пневматикалық шина. *Радиалды шина — ауыр жүкті көтеруге төзімді, жоғары иілімді, корд жіпшелері радиалды орналасқан пневматикалық шина. *Қысымын реттеуге келетін шина — саласы кеңейтілген, жоғары иілімді, ауаның ауыспалы 0,05 тен 0,35 мПа-ға дейін қысыммен жұмыс істеуге қабілетті пневматикалық шина. *Қысымы төмендеген шина — ішкі қысымы 0,05-0,08 мПа болатын пневматикалық шина. *Болат каркасты шина — корды [[Металдар|металл]] жіпшелерден жасалған радиалды шина. *Орташа қысымды шина — ішкі ауа қысымы 0,4-0,6 мПа болатын пневматикалық шина. *«РС» типті шина — әдетте сақина түрінде болатын, шешілмелі протекторы бар радиалды шина. *Әмбебап шина — топырақты, құмды жолдарда пайдалану үшін арналған, протектордың суреті бар пневматикалық шина. *Тікенекті шина — дөңгелектердің сыртқы резеңкесі тікенектелген болып келетін, мұзды, тайғақ жолда жүруді оңайлататын пневматикалық шина. *Кең пішінді шина — әдетте төмендетілген немесе реттелетін ішкі қысымы бар, биіктігінің еніне қатынасы 0,6-0,8 тең пневматикалық шина. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Транспорт]] iwhzpzxpn67czzt69wiv61cremd5609 3319867 3319849 2024-04-26T09:28:41Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Тұран|Тұран]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[Сурет:A stack of tractor tyres - geograph.org.uk - 1409842.jpg|right|200px|thumb|Автомобиль шинасы]] [[Сурет:Ljubljana (358) (3897637810).jpg|thumb|right|200px|]] '''Шина''' — [[жол]]дың [[кедір-бұдырлық]] әсерін жұмсартып өзіне сіңіретін [[Дөңгелек|доңғалақтың]] тоғынына орнатылған серпінді [[қаптама]].<ref>Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.</ref> ==Шина түрлері== *Автомобиль шинасы — автомобильдің доңғалағына орнатылған ауа үрленген серпінді қаптама. *Аркалы шина — иін түріндегі пішіндерден тұратын биіктігінің еніне қатынасы 0,4-0,5 болатын жертұтқысы биік камерасыз шина. *Камерасыз шина — ішкі қабаты ауа өткізбейтін резеңкеден жасалған және ауасы бар қуыс түріндегі арнаулы тоғыны бар шина. *Жоғары қысымды шина — ауаның ішкі қысымы 0,6-0,7мПа-ға дейін және жоғары болатын пневматикалық шина. *Жарыстық велосипедтің шинасы — біртұтас етіп дайындалған камералы шина. *Диагональды шина — өсі арқылы өтетін жазықтыққа 30°-40° брекерде және қатынаста болатын корд жібіне бұралып иілген пневматикалық шинасы. *Жол шинасы — жоғары жылдамдықта жолдың бетімен жақсы іліністі қамтамассыз ететін протекторында суреті бар шина. *Қысқы шина — қарлы, сулы және қопсылы жолдарда жұмыс істеу үшін бедеріндегі қысқы суреті протекторы бар шина. *Камералы шина — покрышкасы, камерасы болатын, ал жүк автомобильдердің шинасындағы құрсау лентасы болатын пневматикалық шина. *Төмен қысымды шина — ішкі қысымы 0,1 -0,4 мПа аралығында болатын пневматикалық шина. *Биіктігі төмен шина — әдетте жеңіл автокөліктерде пайдаланылатын, сапа биіктігінің, еніне 0,1-0,9 қатынасына тең пневматикалық шина. *Пішіні әдеттегідей шина — биіктігінің, еніне қатынасына 0,9-1,0 тең болатын пневматикалық шина. *Диагональды белдеуленген шина — шинаның өсі арқылы өтетін, брекердегі жіпшелердің орналасу бұрышы 60° диагональды шина. *Пневматикалық шина — саңылаусыз қуыстағы сығылған ауа есебінен иілімділігі туатын шина. *Жүру қабілеті жоғары шина — автомобильге дымқыл қара топырақта, дымқыл шыбындықта, қарлы далада жүруге мүмкіндік беретін, протектор суреті бар, өту мүмкіндігі жоғары, пневматикалық шина. *Радиалды шина — ауыр жүкті көтеруге төзімді, жоғары иілімді, корд жіпшелері радиалды орналасқан пневматикалық шина. *Қысымын реттеуге келетін шина — саласы кеңейтілген, жоғары иілімді, ауаның ауыспалы 0,05 тен 0,35 мПа-ға дейін қысыммен жұмыс істеуге қабілетті пневматикалық шина. *Қысымы төмендеген шина — ішкі қысымы 0,05-0,08 мПа болатын пневматикалық шина. *Болат каркасты шина — корды металл жіпшелерден жасалған радиалды шина. *Орташа қысымды шина — ішкі ауа қысымы 0,4-0,6 мПа болатын пневматикалық шина. *«РС» типті шина — әдетте сақина түрінде болатын, шешілмелі протекторы бар радиалды шина. *Әмбебап шина — топырақты, құмды жолдарда пайдалану үшін арналған, протектордың суреті бар пневматикалық шина. *Тікенекті шина — дөңгелектердің сыртқы резеңкесі тікенектелген болып келетін, мұзды, тайғақ жолда жүруді оңайлататын пневматикалық шина. *Кең пішінді шина — әдетте төмендетілген немесе реттелетін ішкі қысымы бар, биіктігінің еніне қатынасы 0,6-0,8 тең пневматикалық шина. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Транспорт]] ds9lgyeaxn93h5gg9pztdjcah8chiey 0 122463 3319866 3313138 2024-04-26T09:28:02Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Қазақстанның мұнай-газ өнеркәсібінің потенциалы''' [[мұнай]] мен [[Газ|газдың]] барланған қорлармен, сол сияқты олардың келелі (перспективалық) және болжамдық ресурстарымен анықталады. Бұлардың алдыңғылары бұрынырақ табылған, сөйтіп қазір игеріліп немесе барланып жатқан, әйтпесе уақытша сақталып қойылған кенорындармен байланысты. Келелі және болжамдық ресурстар әзір табыла қоймаған, бірақ анықталған әр түрлі типтегі жергілікті тұтқыштар тұрғысынан (келелі және шоғырландырылған болжамдық ресурстар), немесе алаптың ірі-ірі құрылымдық элементтері мен литологиялық-стратиграфиялық кешендері тұрғысынан жеткілікті дәрежеде ғылыми тұрғыдан негізделген ресурстар болып табылады. Қазақстанда табылған кенорындардың қорларын бағалау жұмыстары, сол сияқты келелі және болжамдық ресурстарды кешенді турде бағалау шаралары түрақты түрде жүргізіліп тұрады,мұның өзі республиканың мұнай-газ саласының қазіргі жағдайы менболашақ даму перспективаларын саралауға жеткілікті дәрежедегі негіз болып табылады. 2005 жылдың 1-ші қаңтарына есептегенде, Қазақстанда мұнай мен газдың 230 кенорны белгілі, олардың 131-і Каспий маңы ойысында,18-і [[Солтүстік Үстірт кемері|Солтүстік Үстірт-Бозащы]] алабында, 57-і Оңтүстік Маңғыстауда, 15-i Оңтүстік Торғайда және 9-ы Шу-Сарысу шөгінді алабында. 210-ға жуық кенорын мемлекеттік баланс тұрғысынан есепке алынған, қалғандары мұнай мен газдың жекелеген ағымдарымен ғана сипатталатын барланып жатқан алаңшалар дәрежесінде. Шу-Сарысу алабы ғана таза газды алап болып табылады, қалғандары негізінен мұнайлы алаптар санатына жатады, алайда бұл алаптарда да газ және газ-конденсат кенорындары мен жекелеген жатындары ұшырасады, және де олардағы мұнай мен дербес газдың бір-біріне деген қатынасы әр түрлі болып келеді. Мүнайдың дәлелденген қорларының мөлшері жағынан, яғни республикада қабылданған қорлар жіктемесінің А+ В+С1 категориялары бойынша, Қазақстан дүние жүзіндегі мұнайдың дәледенген қорларының 90 %-ын иелен- ген 16 елдің қатарына кіре отырып, осы тізбекте 14-нші орынды иеленеді. Ал шындыққа сәйкесу деңгейі өте жоғары бағаланатын [[Қашаған кен орны|Қашаған]] және Теңіз кенорындары бойынша есептеліп шығарылған шамамен бағаланған қорларды(С2 категориясы) есепке алар болсақ, Қазақстан дүние жүзі елдерінің алғашқы ондығына кіре отырып, осы тізбектегі,[[Ресей]] Федарациясынан кейінгі, 8-нші орынды иеленеді. Сұйық кемірсутектердің, яғни мұнай мен газды конденсаттың жиынтық мелшері тұрғысынан да Қазақстан осы тізбектің 8-нші орнында. Сұйық кемірсутектердің дәлелденген және шамамен бағаланған қорлары жағынан республиканың жиынтық потенциалы әлемдік дәлелденген қорлардың 3,5 %-н қүрайды. Отандық және шетелдік мамандардың болжамдық бағалау деректеріне сәйкес, барланған қорлардың еселей артуы тек қана [[Каспий теңізі]] айдынының табанынан ғаламат ірі кенорындардың ашылу мүмкіндігімен байланыстырылған бо- латын. Осы болжам республика мұнайының қорын 35 %-ға есіруге мүмкіндік берген Қашаған кенорнының ашылуымен расталып отыр. Мұндай ғаламат ірі кенорындардың болашақта да табылу мүмкіндігі күмәнді, десек те біршама ірі ашы- мупар жоққа шығарылмайды, олар бірінші кезекте Каспий теңізінің бозащылық белігіндегі мезозойлық түзілімдермен, атап айтқанда Құрманғазы алаңшасымен, Каспий айдынының солтүстігіндегі палеозойлық карбонатты массивтермен, сол сияқты Оңтүстік Маңғыстау алабындағы Песчаномыс-Ракуш және Беке-Басқұдық беліктерімен байланысты болуы тиіс. Шөгінді алаптардың құрлықтағы бөліктері ауқымынан ірі-ірі кенорындар ашылу мүмкіндігі тамамдалғанға ұқсайды, сондықтан барланған қорлардың бүгінгі қол жеткен деңгейі тұрақты деңгейге жақындап келеді. Бозащы секторының мезозой түзілімдерінен және Каспийдің солтүстік бөлігіндегі тұзүсті түзілімдерінен қоры жағынан ұсақ және орташа кенорындар санатына жататын, негізінен мұнай кенорындарының ашылу мүмкіндіктері әлі де болса өте жоғары бола тұрса да, бүл ашылулар қорлар балансын күрт жоғарлатып жібере алмайды, себебі, біріншіден, бұл ашылулар ұзақ уақыттарға созылатын болады, екіншіден, жаңадан анықталатын қорлар қазір игеріліп жатқан кенорындардан алына- тын сұйық көмірсутектердің мөлшерін белгілі дәрежеде жауып отыруға ғана жететін болады. Жоғарыда келтірілген өте маңызды қорытынды Қазақстанның мұнай-газ өнеркәсібі дамуының стратегиялық бағытын анықтайды, бүл бағыттың негізгі міндеті көмірсутектердің қазіргі бар қорларын ұтымды пайдалана отырып, қазіргі таңдағы белгілі кенорындарды игеру шараларын түрақтандыру болып табылады. Сұйық кемірсутектерді ендіру деңгейін алыс перспктиваларға анықтайтын негізгі базалық кенорындар қатарына Қашаған мен Теңіз кенорындарын жатқызуға болады, бұлар өздерінің мүмкіндіктері жағынан бір-бірімен шамалас ке- норындар, оларда бүкіл барланған қорлардың 70 %-ы шоғырланған. Игеріліп жатқан кенорындардағы мұнай мен газды конденсаттың қалдық қорларын қоса есептегендегі барланған қорлардың 90 %-дан астамы 15 кенорынға тиесілі, олар - Қашаған, Теңіз, Қарашығанақ, Өзен, Королев, Жаңажол, Қаражамбас, Солтүстік Бозащы, Құмкөл, Қаламқас, Жеті- бай, Әлібекмола, Ақшабұлақ, Кеңқияқжәне Кенбай кенорындары. Бүл кенорындардың кейбіреулерің игерілу мерзімінің ең жоғарғы көрсеткіші 25-40 жыл аралығында, алайда бұл кенорындардағы мұнайдың өндіріп алуға болатын қалдық қорлары да біршама жоғары деңгейде. Кенорындардың бір бөлігі әлі де болса игерілмеген, немесе игерудің бастапқы сатысында. Олай болса, 15 базалық кенорындардағы сұйық көмірсутектердің барланған қорларының дайындалған базасы және олардың жоғары дәрежеде шоғырлануы болашаққа сеніммен қарай отырып, мұнай мен газды конден- сат өндіру деңгейін өсірудің геологиялық мүмкіндіктері шынында да жоғары дәрежеде деп мәлімдеуге мүмкіндік бе- реді. Бұл орайдағы негізгі кедергі көнорындарда жинақталған мол мұнай шоғырларындағы еріген және дербес газдар құрамындағы күкіртсутектердің жоғары концентрациясын аластайтын, сол сияқты мұнайды меркаптандардан тазар- латын қуатты қондырғылардың әлі де болса жетімсіздігі болып табылады. Мұнайдың жинақталған мол мелшерлерін сыртқы рынокқа тасымалдаудың тиімді жолдарын қарастыру мәселесі де принциптік мәселе дәрежесін иелене бер- мек. Қазақстанның газға деген потенциалы да дербес газдың барланған қорларымен және әзір барланбаған, яғни күтілген (перспективалық) және болжам ресурстарымен анықталады. Дербес газдың, яғни газ жатындары мен газды тақия газдарының қоры жағынан Қазақстан барланған газ қорының 90 %-ына иелік ететін 23 елдің ішінде 16-шы орынды иеле- неді. Қазақстан дүние жүзіндегі газ қорының 1,3 %-на ие. Газдыңбарланған қорларының97 %-ға жуығы Батыс Қазақстан аймақтарында, оның 75 %-ы Батыс Қазақстан облысында, Ақтөбе, Атырау және Маңғыстау облыстарының үлесіне 7-8 %-дан келеді. Газдың басым белігі Қарашығанақ кенорнында шоғырланған. Республиканың газдық потенциалы Каспий теңіз айдынының табанынан жаңадан ашылған газконденсатты-мұнайлы кенорындар есебінен артатын болады. Дербес газдың жыл сайынғы енімінің 80 %-ын Батыс Қазақстан облысы, 13 %-ын [[Маңғыстау облысы]] қамтамасыз өтеді, қалған белігі езге облыстар мен аудандардың үлесінде. Газ ендіру деңгейін [[Қарашығанақ мұнай-газ конденсат кен орны|Қарашығанақ]], [[Имашев газ-конденсат кен орны|Имашев]], Чинарев, Ұрықтау, [[Жаңажол мұнай-газ конденсат кен орны|Жаңажол]], [[Теңге мұнай-газ конденсат кен орны|Теңге]], [[Жетібай]], [[Оңтүстік Жетібай кен орны|Оңтүстік Жетібай]], [[Амангелді газ конденсаты кен орны|Амангелді]], [[Шағырлы-Шөмішті газ кен орны|Шағырлы-Шөмішті]] кенорындары және кенорындардың Прорва тобы қамтамасыз етеді, бул кенорындарда дербес газдың қазіргі кезде барланған қорының 95 %-ға жуығы шоғырланған. Алайда аталған кенорындардың кейбіреуінде газасты мүнай жастықтары мен мүнай жұрындарының бо- луы сол жатындардың газды белігін игеруге енгізуге мұнайды түгел алып болғанға дейін кедергі келтіретін болады. Газ- ды оның құрамындағы күкіртсутектердің мол концентрациясынан тазарту проблемасы Имашев кенорнын игеруге күні бүгінге дейін кедергі келтіріп отыр. Дербес газдың барланған қорларын арттырудың шын мәніндегі мүмкіндігі Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы жаңа кенорындардың, олардың ішінде ірі кенорындардың да ашылуымен байланысты. Және де мұндағы өнімді болып табылатын мезозой кешендерімен байланысты жатындар мен кенорындар күкіртсутекті кіріктіріп жарымайды, мұның өзі олардың тез арада игере бастау мумкіндігіне қол жеткізеді. Қазақстанның газға деген потенциалында мұнайда еріген газдардың үлкен маңызы бар, олардың барланған қорлары дербес газдың барланған қорларынан артық. Еріген газдар қорының 85 %-дан астамы Атырау облысындағы Қашаған және Теңіз кенорындарында шоғырланған, сондықтан бұл кенорындарды игеру барысында алынған газды мұнай жатындарына жарым-жартылай қайтадан айдау шараларымен анықталатын технологиялық іс-шаралар жоспарланған. Алайда бұл кенорындардан алынған еріген газдың бүкіл мөлшері жатындарға қайтадан айдалмайтындығы сөзсіз, сондықтан олардың бір бөлігі республиканың ішкі өңіріндегі және экспорттық қажеттіліктерді қамтамасыз етуге жұмсалатын болады. Пайдалы қазбалардың мемлекеттік балансымен 130 газ кенорны есепке алынған. Олардың ішінде 3 кенорын бастапқы өндірілмек қорларының пайдалы қазба қорларының Мемлекеттік комиссиясының жіктемесіне сәйкес бағаланған мөлшері жағынан ғаламат ірі (300 млрд. м³), екеуі өте ірі (100,1-300 млрд. м³), төртеуі ірі (30,1-100 млрд. м³), сегізі орташа (10,1-30 млрд. м³), он жетісі шағын (3,1—10 млрд. м³), жиырма бесі кішірек (1-3 млрд. м³) және жетпіс бірі өте кішкентай (1 млрд. м³-ге дейін) кенорындарға жатады. Республика бойынша дербес газға 41, еріген газға 44 кенорын игерілуде. Конденсат Мемлекеттік баланспен 42 кенорында есепке алынған. Олардың 30-ы мүнай-газ-конденсатты, 12-і газ-конденсатты кенорындар. 42 конденсатты кенорынның 18-і игерілуде, 18-і игеруге дайындалған, 6 кенорын барлануда. Қарашығанақ дербес газ түрғысынан ғана емес, конденсат тұрғысынан да ғаламат ірі кенорын. Қазіргі таңда Батыс Қазақстан аймағында таушайырлардың 64 дербес шоғыры әр түрлі дәрежеде зерттелген, олардың 18-і барланған, 2 кенорында (Қарамұрат, Иманқара) тәжрибелік өндіру шаралары жүзеге асырылған. Қазақстан Республикасы мұнай өндіру тұрғысынан дүние жүзіндегі ежелгі елдердің бірі болып табылады. Қазіргі таңда көмірсутек шикізаты Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Маңғыстау, Жамбыл және Қызылорда облыстарында өндіріледі. Республикада табиғи газдың айтарлықтай қоры бар, алайда ол өз қажеттілігінің үлкен бөлігін Түрікменстан, Өзбекстан және Ресей газдары есебінен жабады. Мұның негізгі себебі газбен қамтамасыз етудің әбден қалыптасқан, яғни бұрынғы КСРО-дан мұраға қалған инфроқұрылымы болып табылады, бұл инфрақүрылым газ өндірілетін және газды тұтынатын аймақтардың бір-бірінен қашық орналасуымен, газ қүбырларының тармақталған тораптары болмауымен сипаттала отырып, барланған және игеруге дайындалған кенорындарды іске қосу ісіне айтарлықтай дәрежеде кедергі келтіреді. Газ негізінен Маңғыстау және Батыс Қазақстан облыстарында, азырақ мөлшерде Атырау және Ақтөбе облыстарында өндіріледі. Маңғыстау облысында газ 8 конорыннан өндіріледі, олар - Теңге, Оңіүстік Жетібай, Батыс Теңге, Тасболат, Жетібай, Ақтас, Қарамандыбас және Өзен кенорындары. Республикада өндірілетін газдың негізгі бөлігі (50 %-дан астамы) соңғы жылдары Қарашығанақ кенорнының үлесіне тиіп отыр. Республиканың табиғи газға деген қазіргі таңдағы сүранысы жылына 7-8 млрд. м³. Сонымен, Қазақстан өте ірі мүнай-газ потенциалына иелік етеді, оның ішінде сұйық және газ түріндегі көмірсутектердің барланған қорының биік үлесімен сипатталады. Мұның өзі мұнай мен газды өндіру деңгөйін арттырып қана қоймай, мұнай-газ өндіру өнеркәсібінің шикізат базасын жаңадан ашылған, соның ішінде Каспий теңізінің қазақстандық секторынан табылған жаңа кенорындар есебінен нығайта түсуге де мүмкіндік береді. Қазақстанның мұнай өнеркәсібі революцияға дейінгі тарихы бар ежелгі сала. 19-шы ғасырдың аяғында 20-шы ғасырдың бас шенінде Қазақстанға келген орыс және шет ел монополияларының капиталы мұнай өнеркәсібін де қамти бастады. Алайда патша үкіметі Қазақстанды метраполийдің колониялық тіркемесі ретінде қалдыра отырып, оған арзан шикізат көзі және өз рыноғын шығаратын қосалқы аймақ ретінде ғана қарады. Кеңесөкіметі қүрылғаннан кейін, 20-шы жылдардың басында Орал-Ембі ауданының мұнай кәсіпшіліктері мем- лекет қарамағына өткізілді, Ембінің мұнай кенорындарын өндірістік тұрғыдан игеру және олардан өнім алу шараларын үйымдастыру мақсатында Орал-Ембі ауданының {{Uncategorized}} 8mfspyr61laqoloqync4bgmkp9dv0qd 3319884 3319866 2024-04-26T09:33:31Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Aisancho22|Aisancho22]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Қазақстанның мұнай-газ өнеркәсібінің потенциалы''' [[мұнай]] мен [[Газ|газдың]] барланған қорлармен, сол сияқты олардың келелі (перспективалық) және болжамдық ресурстарымен анықталады. Бұлардың алдыңғылары бұрынырақ табылған, сөйтіп қазір игеріліп немесе барланып жатқан, әйтпесе уақытша сақталып қойылған кенорындармен байланысты. Келелі және болжамдық ресурстар әзір табыла қоймаған, бірақ анықталған әр түрлі типтегі жергілікті тұтқыштар тұрғысынан (келелі және шоғырландырылған болжамдық ресурстар), немесе алаптың ірі-ірі құрылымдық элементтері мен литологиялық-стратиграфиялық кешендері тұрғысынан жеткілікті дәрежеде ғылыми тұрғыдан негізделген ресурстар болып табылады. Қазақстанда табылған кенорындардың қорларын бағалау жұмыстары, сол сияқты келелі және болжамдық ресурстарды кешенді турде бағалау шаралары түрақты түрде жүргізіліп тұрады,мұның өзі республиканың мұнай-газ саласының қазіргі жағдайы менболашақ даму перспективаларын саралауға жеткілікті дәрежедегі негіз болып табылады. 2005 жылдың 1-ші қаңтарына есептегенде, Қазақстанда мұнай мен газдың 230 кенорны белгілі, олардың 131-і Каспий маңы ойысында,18-і [[Солтүстік Үстірт кемері|Солтүстік Үстірт-Бозащы]] алабында, 57-і Оңтүстік Маңғыстауда, 15-i Оңтүстік Торғайда және 9-ы Шу-Сарысу шөгінді алабында. 210-ға жуық кенорын мемлекеттік баланс тұрғысынан есепке алынған, қалғандары мұнай мен газдың жекелеген ағымдарымен ғана сипатталатын барланып жатқан алаңшалар дәрежесінде. Шу-Сарысу алабы ғана таза газды алап болып табылады, қалғандары негізінен мұнайлы алаптар санатына жатады, алайда бұл алаптарда да газ және газ-конденсат кенорындары мен жекелеген жатындары ұшырасады, және де олардағы мұнай мен дербес газдың бір-біріне деген қатынасы әр түрлі болып келеді. Мүнайдың дәлелденген қорларының мөлшері жағынан, яғни республикада қабылданған қорлар жіктемесінің А+ В+С1 категориялары бойынша, Қазақстан дүние жүзіндегі мұнайдың дәледенген қорларының 90 %-ын иелен- ген 16 елдің қатарына кіре отырып, осы тізбекте 14-нші орынды иеленеді. Ал шындыққа сәйкесу деңгейі өте жоғары бағаланатын [[Қашаған кен орны|Қашаған]] және Теңіз кенорындары бойынша есептеліп шығарылған шамамен бағаланған қорларды(С2 категориясы) есепке алар болсақ, Қазақстан дүние жүзі елдерінің алғашқы ондығына кіре отырып, осы тізбектегі,Ресей Федарациясынан кейінгі, 8-нші орынды иеленеді. Сұйық кемірсутектердің, яғни мұнай мен газды конденсаттың жиынтық мелшері тұрғысынан да Қазақстан осы тізбектің 8-нші орнында. Сұйық кемірсутектердің дәлелденген және шамамен бағаланған қорлары жағынан республиканың жиынтық потенциалы әлемдік дәлелденген қорлардың 3,5 %-н қүрайды. Отандық және шетелдік мамандардың болжамдық бағалау деректеріне сәйкес, барланған қорлардың еселей артуы тек қана Каспий теңізі айдынының табанынан ғаламат ірі кенорындардың ашылу мүмкіндігімен байланыстырылған бо- латын. Осы болжам республика мұнайының қорын 35 %-ға есіруге мүмкіндік берген Қашаған кенорнының ашылуымен расталып отыр. Мұндай ғаламат ірі кенорындардың болашақта да табылу мүмкіндігі күмәнді, десек те біршама ірі ашы- мупар жоққа шығарылмайды, олар бірінші кезекте Каспий теңізінің бозащылық белігіндегі мезозойлық түзілімдермен, атап айтқанда Құрманғазы алаңшасымен, Каспий айдынының солтүстігіндегі палеозойлық карбонатты массивтермен, сол сияқты Оңтүстік Маңғыстау алабындағы Песчаномыс-Ракуш және Беке-Басқұдық беліктерімен байланысты болуы тиіс. Шөгінді алаптардың құрлықтағы бөліктері ауқымынан ірі-ірі кенорындар ашылу мүмкіндігі тамамдалғанға ұқсайды, сондықтан барланған қорлардың бүгінгі қол жеткен деңгейі тұрақты деңгейге жақындап келеді. Бозащы секторының мезозой түзілімдерінен және Каспийдің солтүстік бөлігіндегі тұзүсті түзілімдерінен қоры жағынан ұсақ және орташа кенорындар санатына жататын, негізінен мұнай кенорындарының ашылу мүмкіндіктері әлі де болса өте жоғары бола тұрса да, бүл ашылулар қорлар балансын күрт жоғарлатып жібере алмайды, себебі, біріншіден, бұл ашылулар ұзақ уақыттарға созылатын болады, екіншіден, жаңадан анықталатын қорлар қазір игеріліп жатқан кенорындардан алына- тын сұйық көмірсутектердің мөлшерін белгілі дәрежеде жауып отыруға ғана жететін болады. Жоғарыда келтірілген өте маңызды қорытынды Қазақстанның мұнай-газ өнеркәсібі дамуының стратегиялық бағытын анықтайды, бүл бағыттың негізгі міндеті көмірсутектердің қазіргі бар қорларын ұтымды пайдалана отырып, қазіргі таңдағы белгілі кенорындарды игеру шараларын түрақтандыру болып табылады. Сұйық кемірсутектерді ендіру деңгейін алыс перспктиваларға анықтайтын негізгі базалық кенорындар қатарына Қашаған мен Теңіз кенорындарын жатқызуға болады, бұлар өздерінің мүмкіндіктері жағынан бір-бірімен шамалас ке- норындар, оларда бүкіл барланған қорлардың 70 %-ы шоғырланған. Игеріліп жатқан кенорындардағы мұнай мен газды конденсаттың қалдық қорларын қоса есептегендегі барланған қорлардың 90 %-дан астамы 15 кенорынға тиесілі, олар - Қашаған, Теңіз, Қарашығанақ, Өзен, Королев, Жаңажол, Қаражамбас, Солтүстік Бозащы, Құмкөл, Қаламқас, Жеті- бай, Әлібекмола, Ақшабұлақ, Кеңқияқжәне Кенбай кенорындары. Бүл кенорындардың кейбіреулерің игерілу мерзімінің ең жоғарғы көрсеткіші 25-40 жыл аралығында, алайда бұл кенорындардағы мұнайдың өндіріп алуға болатын қалдық қорлары да біршама жоғары деңгейде. Кенорындардың бір бөлігі әлі де болса игерілмеген, немесе игерудің бастапқы сатысында. Олай болса, 15 базалық кенорындардағы сұйық көмірсутектердің барланған қорларының дайындалған базасы және олардың жоғары дәрежеде шоғырлануы болашаққа сеніммен қарай отырып, мұнай мен газды конден- сат өндіру деңгейін өсірудің геологиялық мүмкіндіктері шынында да жоғары дәрежеде деп мәлімдеуге мүмкіндік бе- реді. Бұл орайдағы негізгі кедергі көнорындарда жинақталған мол мұнай шоғырларындағы еріген және дербес газдар құрамындағы күкіртсутектердің жоғары концентрациясын аластайтын, сол сияқты мұнайды меркаптандардан тазар- латын қуатты қондырғылардың әлі де болса жетімсіздігі болып табылады. Мұнайдың жинақталған мол мелшерлерін сыртқы рынокқа тасымалдаудың тиімді жолдарын қарастыру мәселесі де принциптік мәселе дәрежесін иелене бер- мек. Қазақстанның газға деген потенциалы да дербес газдың барланған қорларымен және әзір барланбаған, яғни күтілген (перспективалық) және болжам ресурстарымен анықталады. Дербес газдың, яғни газ жатындары мен газды тақия газдарының қоры жағынан Қазақстан барланған газ қорының 90 %-ына иелік ететін 23 елдің ішінде 16-шы орынды иеле- неді. Қазақстан дүние жүзіндегі газ қорының 1,3 %-на ие. Газдыңбарланған қорларының97 %-ға жуығы Батыс Қазақстан аймақтарында, оның 75 %-ы Батыс Қазақстан облысында, Ақтөбе, Атырау және Маңғыстау облыстарының үлесіне 7-8 %-дан келеді. Газдың басым белігі Қарашығанақ кенорнында шоғырланған. Республиканың газдық потенциалы Каспий теңіз айдынының табанынан жаңадан ашылған газконденсатты-мұнайлы кенорындар есебінен артатын болады. Дербес газдың жыл сайынғы енімінің 80 %-ын Батыс Қазақстан облысы, 13 %-ын Маңғыстау облысы қамтамасыз өтеді, қалған белігі езге облыстар мен аудандардың үлесінде. Газ ендіру деңгейін [[Қарашығанақ мұнай-газ конденсат кен орны|Қарашығанақ]], [[Имашев газ-конденсат кен орны|Имашев]], Чинарев, Ұрықтау, [[Жаңажол мұнай-газ конденсат кен орны|Жаңажол]], [[Теңге мұнай-газ конденсат кен орны|Теңге]], [[Жетібай]], [[Оңтүстік Жетібай кен орны|Оңтүстік Жетібай]], [[Амангелді газ конденсаты кен орны|Амангелді]], [[Шағырлы-Шөмішті газ кен орны|Шағырлы-Шөмішті]] кенорындары және кенорындардың Прорва тобы қамтамасыз етеді, бул кенорындарда дербес газдың қазіргі кезде барланған қорының 95 %-ға жуығы шоғырланған. Алайда аталған кенорындардың кейбіреуінде газасты мүнай жастықтары мен мүнай жұрындарының бо- луы сол жатындардың газды белігін игеруге енгізуге мұнайды түгел алып болғанға дейін кедергі келтіретін болады. Газ- ды оның құрамындағы күкіртсутектердің мол концентрациясынан тазарту проблемасы Имашев кенорнын игеруге күні бүгінге дейін кедергі келтіріп отыр. Дербес газдың барланған қорларын арттырудың шын мәніндегі мүмкіндігі Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы жаңа кенорындардың, олардың ішінде ірі кенорындардың да ашылуымен байланысты. Және де мұндағы өнімді болып табылатын мезозой кешендерімен байланысты жатындар мен кенорындар күкіртсутекті кіріктіріп жарымайды, мұның өзі олардың тез арада игере бастау мумкіндігіне қол жеткізеді. Қазақстанның газға деген потенциалында мұнайда еріген газдардың үлкен маңызы бар, олардың барланған қорлары дербес газдың барланған қорларынан артық. Еріген газдар қорының 85 %-дан астамы Атырау облысындағы Қашаған және Теңіз кенорындарында шоғырланған, сондықтан бұл кенорындарды игеру барысында алынған газды мұнай жатындарына жарым-жартылай қайтадан айдау шараларымен анықталатын технологиялық іс-шаралар жоспарланған. Алайда бұл кенорындардан алынған еріген газдың бүкіл мөлшері жатындарға қайтадан айдалмайтындығы сөзсіз, сондықтан олардың бір бөлігі республиканың ішкі өңіріндегі және экспорттық қажеттіліктерді қамтамасыз етуге жұмсалатын болады. Пайдалы қазбалардың мемлекеттік балансымен 130 газ кенорны есепке алынған. Олардың ішінде 3 кенорын бастапқы өндірілмек қорларының пайдалы қазба қорларының Мемлекеттік комиссиясының жіктемесіне сәйкес бағаланған мөлшері жағынан ғаламат ірі (300 млрд. м³), екеуі өте ірі (100,1-300 млрд. м³), төртеуі ірі (30,1-100 млрд. м³), сегізі орташа (10,1-30 млрд. м³), он жетісі шағын (3,1—10 млрд. м³), жиырма бесі кішірек (1-3 млрд. м³) және жетпіс бірі өте кішкентай (1 млрд. м³-ге дейін) кенорындарға жатады. Республика бойынша дербес газға 41, еріген газға 44 кенорын игерілуде. Конденсат Мемлекеттік баланспен 42 кенорында есепке алынған. Олардың 30-ы мүнай-газ-конденсатты, 12-і газ-конденсатты кенорындар. 42 конденсатты кенорынның 18-і игерілуде, 18-і игеруге дайындалған, 6 кенорын барлануда. Қарашығанақ дербес газ түрғысынан ғана емес, конденсат тұрғысынан да ғаламат ірі кенорын. Қазіргі таңда Батыс Қазақстан аймағында таушайырлардың 64 дербес шоғыры әр түрлі дәрежеде зерттелген, олардың 18-і барланған, 2 кенорында (Қарамұрат, Иманқара) тәжрибелік өндіру шаралары жүзеге асырылған. Қазақстан Республикасы мұнай өндіру тұрғысынан дүние жүзіндегі ежелгі елдердің бірі болып табылады. Қазіргі таңда көмірсутек шикізаты Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Маңғыстау, Жамбыл және Қызылорда облыстарында өндіріледі. Республикада табиғи газдың айтарлықтай қоры бар, алайда ол өз қажеттілігінің үлкен бөлігін Түрікменстан, Өзбекстан және Ресей газдары есебінен жабады. Мұның негізгі себебі газбен қамтамасыз етудің әбден қалыптасқан, яғни бұрынғы КСРО-дан мұраға қалған инфроқұрылымы болып табылады, бұл инфрақүрылым газ өндірілетін және газды тұтынатын аймақтардың бір-бірінен қашық орналасуымен, газ қүбырларының тармақталған тораптары болмауымен сипаттала отырып, барланған және игеруге дайындалған кенорындарды іске қосу ісіне айтарлықтай дәрежеде кедергі келтіреді. Газ негізінен Маңғыстау және Батыс Қазақстан облыстарында, азырақ мөлшерде Атырау және Ақтөбе облыстарында өндіріледі. Маңғыстау облысында газ 8 конорыннан өндіріледі, олар - Теңге, Оңіүстік Жетібай, Батыс Теңге, Тасболат, Жетібай, Ақтас, Қарамандыбас және Өзен кенорындары. Республикада өндірілетін газдың негізгі бөлігі (50 %-дан астамы) соңғы жылдары Қарашығанақ кенорнының үлесіне тиіп отыр. Республиканың табиғи газға деген қазіргі таңдағы сүранысы жылына 7-8 млрд. м³. Сонымен, Қазақстан өте ірі мүнай-газ потенциалына иелік етеді, оның ішінде сұйық және газ түріндегі көмірсутектердің барланған қорының биік үлесімен сипатталады. Мұның өзі мұнай мен газды өндіру деңгөйін арттырып қана қоймай, мұнай-газ өндіру өнеркәсібінің шикізат базасын жаңадан ашылған, соның ішінде Каспий теңізінің қазақстандық секторынан табылған жаңа кенорындар есебінен нығайта түсуге де мүмкіндік береді. Қазақстанның мұнай өнеркәсібі революцияға дейінгі тарихы бар ежелгі сала. 19-шы ғасырдың аяғында 20-шы ғасырдың бас шенінде Қазақстанға келген орыс және шет ел монополияларының капиталы мұнай өнеркәсібін де қамти бастады. Алайда патша үкіметі Қазақстанды метраполийдің колониялық тіркемесі ретінде қалдыра отырып, оған арзан шикізат көзі және өз рыноғын шығаратын қосалқы аймақ ретінде ғана қарады. Кеңесөкіметі қүрылғаннан кейін, 20-шы жылдардың басында Орал-Ембі ауданының мұнай кәсіпшіліктері мем- лекет қарамағына өткізілді, Ембінің мұнай кенорындарын өндірістік тұрғыдан игеру және олардан өнім алу шараларын үйымдастыру мақсатында Орал-Ембі ауданының {{Uncategorized}} ktsa9pd3eqneeg71o4vff6zxd7aflto 0 138141 3319881 3317328 2024-04-26T09:32:26Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Робер де Борон''' (Роберт де Борон, {{lang-fr|Robert de Boron}} , XII-XIII ғасырлар) – француз ақыны. <ref> http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D1%80_%D0%B4%D0%B5_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD</ref> Рыцарлық романдардың авторы. Трилогияның бірінші кітабы «Грааль туралы роман» деп аталады. Бұл [[кітап]] «Иосиф Аримафейский туралы роман» деп те аталады. Қалған екі кітабы сақталмаған. «Мерлин» деп аталатын екінші романынан 502 өлең мәтіні ғана сақталған. Ал үшіншісі «Персевальдан» ешқандай дерек сақталмаған. Робердің шығармалары сол кезеңде танымал болған. Оны Умберто Эко өзінің «Баудолино» атты романына кейіпкер ретінде алған. Орыс тіліне аударылған шығармалары: * Борон Р. де. «Грааль туралы роман». СПб.: Евразия, 2005. – 224 б. * «Француз рыцарлық романы». Аударған Михайлов А.Д. [[Мәскеу]], 1976, б. 201–206. ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Франция тұлғалары]] swgfmey95q9c6a8nsn8lb5iavg4lglp 3319889 3319881 2024-04-26T09:35:20Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Робер де Борон''' (Роберт де Борон, {{lang-fr|Robert de Boron}} , XII-XIII ғасырлар) – француз ақыны. <ref> http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D1%80_%D0%B4%D0%B5_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD</ref> Рыцарлық романдардың авторы. Трилогияның бірінші кітабы «Грааль туралы роман» деп аталады. Бұл кітап «Иосиф Аримафейский туралы роман» деп те аталады. Қалған екі кітабы сақталмаған. «Мерлин» деп аталатын екінші романынан 502 өлең мәтіні ғана сақталған. Ал үшіншісі «Персевальдан» ешқандай дерек сақталмаған. Робердің шығармалары сол кезеңде танымал болған. Оны Умберто Эко өзінің «Баудолино» атты романына кейіпкер ретінде алған. Орыс тіліне аударылған шығармалары: * Борон Р. де. «Грааль туралы роман». СПб.: Евразия, 2005. – 224 б. * «Француз рыцарлық романы». Аударған Михайлов А.Д. Мәскеу, 1976, б. 201–206. ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Франция тұлғалары]] svx9u25vbo1wu0hbjc2qk9cpyoomws1 0 157382 3319743 3149978 2024-04-26T05:11:17Z Рахметова Улбосын 157368 карағанды сөзі Қарағанды болып өңделді wikitext text/x-wiki {{мағына|Сарыарқа (айрық)}} {{Infobox World Heritage Site |WHS = Сарыарқа — Солтүстік Қазақстан қыры мен көлдері |Image = [[Image:Qaraghandy Province.jpg|300px|Сарыарқа.]] |State Party = [[Image:Flag of Kazakhstan.svg|22px]] [[Қазақстан]] |Type = Natural |Criteria = vii |ID = 1102 |Region = |Year = 2008 |Session = 34-ші |Link = http://whc.unesco.org }} '''Сарыарқа''' — Қазақстанның ірі физикалық-географиялық және табиғи-тарихи аймағының бірі. Сарыарқа – халықтық атау. Сарыарқаға Қарағанды, Ақмола облыстарының жері толықтай, бұрынғы [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай]], [[Семей облысы (Қазақстан)|Семей]], [[Павлодар облысы|Павлодар]] облысының біраз жері кіреді. Қарағанды облысының территориясы, негізінен, Сарыарқаның орта бөлігінде орналасқан. Сондықтан да жергілікті халық осы өңірді ежелден Сарыарқа, ''Арқа'' даласы деп атаған. Сарыарқа атауы «жер бетіндегі өсімдіктері күйгендіктен сарғайып жататын кең де үлкен жон, жалпақ үстірт, сансыз адырлы қырқа» ұғымын білдіреді. Сарыарқа – қазақтың байлығының көзі ғана емес, сонымен қатар өнердің, мәдениеттің және тарихтың кеніші. Сарыарқаның асыл тумалары, сонау Абылай заманындағы [[Бұқар жырау]], Қаз дауысты [[Қазыбек]], ақындар [[Шөже]], [[Шашубай]], [[Доскей Әлімбайұлы|Доскей]], жазушы С.Сейфуллин және ақын Қ.Аманжолов, композиторлар Тәттімбет, Мәди, [[Ұлы Отан соғысы]]ның қаһарманы Н.Әбдіров ғалымдар А.Чижевский және Е.Бөкетов, қазақтың тұңғыш ғарышкері Т.Әубәкіров сияқты атақты адамдар Сарыарқаның атын шығарған. Көмірлі өңірдің халқы Қазақстанның тұңғыш Президенті Н.Назарбаевты да өзінің бел баласы деп есептейді. Өйткені ол жас күнінен бастап [[Теміртау]]дағы атақты [[Қазақстан]] Магниткасында тау-кенші болып еңбек жолын бастаған. Еліміздің тарихынан орын алған «адамзат ажалының аралындай» КарЛАГ-та жас ғұмырларын «тар жол, тайғақ кешумен» өткізген небір совет және шет елдің жүздеген оқымыстылс, зиялы қауым өкілдері тар қапаста жүрсе де Қарағандыда тұңғыш өнер ошақтарын ашқан «алғашқы қарлығаштар» болып табылады. Бұл өнер қайраткерлерінің артынан ызғарлы, қайғылы сұмдыққа толы жылдары туындаған өнер мұралары қалды. Қазіргі кезде бұл мұралар әлем жұртшылығының қызығушылығын тудырып отыр. == Географиясы == Сарыарқа – ''«Қазақтың ұсақ шоқысы»'' деп те аталады (Орталық Қазақстан ұсақ шоқысы). Батыстан шығысқа дейін ұзындығы 1200 км, оңтүстіктен солтүстікке дейін 950 км. Батыс жағы біршама тегістеу, [[Ұлытау таулары|Ұлытаудың]] таулы жерлері (1133 м) және Көкшетау үстірті (947 м, [[Көкше|Көкше тауы]]) салыстырмалы биіктігімен ерекшеленеді. Шығыс жағы 1403 метр (Қарқаралы таулары), 1469 метр ([[Шыңғыстау|Шыңғыстау жотасы]]) және 1566 метрге жететін ең биік шоқысына ([[Ақсораң (Сарыарқа)|Ақсораң тауы]]) дейін биіктеп отырып, шоқылы жер бедерімен айрықшаланады. Сарыарқа геологиялық жас жағынан тым көне тауға жатады, яғни жылдар бойы мүжіліп бірте-бірте шөгіп бара жатқан кəрі тау. Салыстыру үшін айтқанда еліміздің шығысындағы Алтай тауы жас тауға жатады. === Геологиясы === Сарыарқа [[каледон]] (батыс жағы) және [[герцин]] (шығыс жағы) қатпарлы кезеңінде қалыптасты. Неотектоникалық қозғалыстың сонымен бірге желге мүжілу үдерісі салдарынан Сарыарқаның жер бедерінің осы қазіргі бейнесі қалыптасты. Негізінен метаморфтық және магмалық тау жыныстарынан түзілген. ==Өсімдіктері мен жануарлары== Сарыарқа жері дала, шөлейт және шөл зоналарына кіреді. [[Көкшетау]], [[Атбасар]] өңірінде, [[Есіл]] өзенінің бойында қара топыракқа тән өсімдік жамылғылары қалыптасқан. Ол жерлерде егіндік өсіріледі. Даланың аласа таулары мен ұсақ шоқыларында шоқ-шоқ қарағай, биші [[қайың]] ормандары өседі. Дала зонасының оңтүстігін ала [[Теңіз]] бен [[Сарысу (өзен)|Сарысу]] жазықтары, [[Ұлытау таулары|Ұлытау]], [[Қарқаралы]], [[Шыңғыстау]] бойлары [[шөлейт]] зонаға кіреді. Бұл зонаның климаты қуаң, қошқыл қызыл коңыр топырақ жамылғысында жусанды, бетегелі, көделі, боз өсімдіктер жамылғысы таралған. Өзен бойында, тау баурайларында шабындық шалғындар, терек, қайың, карағай, арша, тал өседі. Шөлейт зона мал жайылымына колайлы. Шөл зонасы Ұлытаудың оңтүстігі мен Жезказған маңын, Солтүстік Балқаш жағалауын қамтиды. Мұндағы шөлдің қоңыр топырақ жамылғысында шөл өсімдіктері - тобылғы, қараған, боз, бетеге, ақселеу бұйырғын, қара жусан, көкпек өседі. Жануарлар дүниесі де дала, шөлейт, шөл зоналарының ерекшеліктеріне байланысты қалыптасқан. Қарағайлы ормандарда [[бұғы]], [[елік]] кездессе, дала мен шөлейт жерлерді [[ақбөкен]], [[қасқыр]], [[түлкі]] мекендейді. Көлдерінде құстар көп. == Экономикасы == Қарағанды облысының даму тарихына үңілер болсақ, қадау - қадау іргелі істердің куәсі боласың. Аймақтың шапшаң игерілуіне бірден-бір себепкер болған оның мол табиғи байлықтары еді. Сонау жиырмасыншы-отызыншы жылдарда А.А.Гапеев, Н.Г.Кассин, Н.И.[[Николай Иванович Наковник|Наковник]], М.П.Русаков, Қ.И.Сәтбаев тәрізді есімдері бүгінде кеңінен танымал геологтар Орталық Қазақстан аймағының кен байлықтарын зерттеді. Жиырмасыншы жылдардың басында-ақ [[Қоңырат]], [[Жезқазған]], [[Семізбұғы (тау, Қарағанды облысы)|Семізбұғы]], [[Өспен]] және басқа жерлерде түсті металдардың мол қорының бары анықталған. Соғысқа дейінгі кезең ішінде жаңадан ашылған көмір және түсті металл кен орындарының негізінде Орталық Қазақстанда Қарсақбай, Балқаш мыс қорыту зауыттары салынды. Жезқазған, Қоңырат рудниктері, Қарағанды көмір бассейні игерілді. Еліміздің экономикасындағы Орталық Қазақстанның алатын орны ерекше екендігі сол кезде-ақ белгілі болған. ===Қазба байлықтары === '''Сарыарқа''' - пайдалы қазбаларға бай өлке. [[Қарағанды]] мен [[Екібастұз]] көмір өндірудің ірі ошақтарына жатады. [[Жезқазған]], [[Қарсақпай]], [[Атасу]], [[Саяқ]], [[Қоңырат]] кен орындары [[мыс]], [[темір]], [[марганец]] кендеріне бай. Жәйремде сирек металл өндіріледі. Осыларды қорытып, байыту мақсатында Қарағанды, Жезқазған, Балқаш және Теміртау калаларында ірі металлургиялық комбинаттар жұмыс істейді. == Халқының қоныстануы == Қазіргі уақытта Қарағанды облысы 429 мың шаршы шақырым жерді алып жатыр. Бұл республикадағы ең үлкен аймақ. Әкімшілік-аумақтық құрылым өзгертілгеннен кейін, бұл аумақта 9 селолық аудан мен 11 қала, 39 жұмысшы кенті мен 171 селолық округ болды. Халық саны 1 миллион 700 мыңнан асты, яғни республика халқының 10 пайызын құрайды. == Дәстүрлі шаруашылығы == <br /> Дәстүрлі шаруашылығы егіншілік болып келеді. Онда көптеген егіншілік орындар орналасқан. ==Тарихы == === Ежелгі заман === Батысы Торғай ойпатына тіреліп, шығысы Қара Ертіске еңкейіп барып тоқтайтын, түстігін Балқаштың көгілдір толқындары шайып жатса, терістігі көк Есілмен көмкерілген ұлан-ғайыр Сарыарқа сан ғасырлардан бері қазақ деген бұла халықтың құтты қонысы болып келеді. Тарихқа жүгінсек, осынау далада адамзат дамуының ұлы көшіне ықпалын тигізген талай оқиға мен құбылыстың өткеніне куә боламыз. Орталық Азияға, соның ішінде [[Сарыарқа]] жеріне, адам баласының қоныстана бастағаны шамамен 1,5-1 млн. жылдар бұрын болған. Ең көне ескерткіштер: адамдардың тұрақ қоныстары, тас қару-жарақтары, жартасқа қашап салған суреттері осы межені көрсетеді.[[Балқаш]] көлінің солтүстік жағасы, Бетпақ шөлінен бері қарайғы аймақ [[Қарқаралы]], [[Бұғылы (тау, Қарағанды облысы)|Бұғылы]] мен [[Тағылы]], Нұра-Сарысудың бойы, одан әрі Баянауылға, тіпті Көкшетауға дейінгі Сарыарқаның тұла бойы тас ғасырының айғақтарына толы. [[Сурет:Qysh.JPG|200px|right|thumb|Ортаңғы қола дәуірінің қыш бұйымдары]] Ежелгі палеолиттің адамдары [[Орталық Қазақстан]] өңірінде, байтақ жатқан Сарыарқада шель-ашель дәуірінің соңын ала пайда болды. Оның археологиялық айғақтары [[Қарағанды облысы]]ның [[Обалысай]], [[Мұзбел]], [[Талдысай]], [[Жаман Айбат]], [[Қосмола Қызылжар]] деп аталатын жерлерден табылған. Көптеген зерттеушілеріміз бұл айғақтарды осыдан 100-40 мың жыл бұрынғы орталық палеолит немесе мустьер дәуірінің адамдары тұтынған дейді. Ғалым тілінде [[неандерталь адамы]] деп аталатын адамдар. Археологиялық ескерткіштер Орталық Қазақстан жерін, соның ішінде [[Қарағанды]] аймағын палеолит дәуірінде-ақ адам мекен еткеннін аңғартады. Олар аң, балық аулап, қоректік өсімдіктермен күнелткен. [[Садақ]] пен жебені, сондай-ақ найзаны қолданған. [[Неолит]] дәуірінде егіншілік негіздері пайда болған. Бұл кезеңнің жұрты Бұқпа өзені бойынан, кейінгі неолит қоныстары. Зеленая Балка (қазіргі [[Доскей ауылы]]) тұрағынан табылды. Қола дәуірінде аймақтың ежелгі халқы негізінен мал бағумен айналысқан, егін де салған. Бұл [[Суықбұлақ]] (Қарқаралы) қонысы мен ежелгі жер суару жүйесінде жүргізілген археологиялық қазба жұмыстарынан көрінеді. Б. э. д. II-ші мыңжылдықтың басында Сарыарқаны қоныстанған тайпалар ішінде металлургиямен айналысатындары шықты. Жер бетіне жақын орналасқан түсті металдың бай қоры – алтын, мыс, қалайы адам қаракетіне жарады. Орталық Қазақстанда қола өндірісі өмірге келді. Қазақстан тарихының б. э. д. II-ші мыңжылдығын қола дәуірі деп атау тікелей осыған байланысты. Ол дәуірдегі адамдардың тіршілік салтын комплексті деп атауға дәл келеді, себебі бір жерде мал шаруашылығы да, егіншілігі де, сонымен бірге кен өндірісі де қатар дамыды. Бегазы (Ақтоғай ауданы), Дәндібай (Топар поселкесінің маңайы) зираттық кешендер атымен аталған, б. з. б. X–VIII ғасырларда осы күнгі облыс жерінде бірегей Бегазы–Дәндібай мәдениеті өркендеген. Малшылықпен қатар бұл өңірде кен қазу және металл қорыту тайпалардың өндіргіш күштерін дамытуда аса маңызды роль атқарды. Жалпы [[Бегазы – Дәндібай]] заманындағы тайпалар мәдениетінің басты ерекшілігі ескі қола мәдениетінің түрлері құлпыра өзгеріп, соның негізінде оған ешбір ұқсамайтын мәдениет қалыптасқан. Қазақ халқы ертеде көшпелі өмір сүрген. Орта жүз қазақ рулары қыста Сырдарияның арғы жағасында өткізсе, жаз жайлауға Сарыарқа деп, аңсап-сағынып Орталық Қазақстанға асыққан. Бұл шаруашылық-мәдени үрдіс [[Бегазы-Дәндібай]] заманында пайда болды. Орталық Қазақстанды мекен еткен алғашқы тайпалар мен тайпалық одақтар жалпылама түрде «сақ» деп аталды. Тарихи дамудың барысында көне тайпалар мен тайпалық одақтар орнына жаңа тайпалар пайда болып, олардың аттары да өзгеріп отырды. Өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың дамуы алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауына және феодалдық қатынастардың қалыптасуына жеткізді. Біздің заманымыздың VIII-XI ғасырларында бұл өңірде көне сақтар мен көк түріктердің ізін басып қимақтар мен қыпшақтардың қуатты бірлестігі – Қимақ қағанаты ғұмыр сүрген. Ұлы әкімшіханның ордасы Орта Ертіс өңірінде тігілген. Қағандық құлағаннан кейін, II ғасырдың 1-жартысында оның орнына Дешті Қыпшақ мемлекеті құрылды. [[Сурет:Zhoshy.JPG|200px|right|thumb|Жошы хан мазары (XIII ғ.)]] === Орта ғасырлар === XIII ғасырдың басында Орталық Қазақстан өңірі моңғол шапқыншылығына ұшырап, [[Алтын Орда]] құрылғаннан бері [[Қарағанды облысы]]ның аумағы Жошы хан ұлысының құрамына енген, одан XIV ғасырда [[Ақ-Орда]] (оған солтүстік-шығыс, Орталық және [[оңтүстік Қазақстан]] аумағы енген) бөлек кеткен. XIII-XV ғасырлар архитектурасының ескерткіші Қызыл кеніш сарайы осы кезенің ірі археологиялық ескерткіші болып саналады, жұрнағы Қарағандыдан 260 км, Қарқаралы ауданының Қырғызстан ауылының Кент тауының шығыс бөлігіндегі Қызылсу өзенінің жағалауында жатыр. Жергілікті тайпалардың экономикалық және саяси жағдайы күрт құлдырап, өндіргіш күштер әлсіреді, мұның өзі қазақ ұлысының қалыптасу процесін тежеді. Елдің аумақтық-саяси тұтастығы бұзылды, түрлі түркі топтары бөлшектеніп, араласып кетті, дегенмен олар өздерінің тілі мен әдет-ғұрпын сақтап қалды. Алтын Орданың мемлекеттік бірлестігінің бытыраңқы сипаты, феодалдық алауыздық, бағынышты, басыбайлы болған халықтардың азаттық күресі XV ғасырдың бас кезінде Алтын Орданың ыдырауына әкеліп соқты. Сол кезде бірқатар мемлекеттік бірлестіктер құрылып, соның біріне енді. XVI ғасырдың басында Орталық Қазақстан өңірі жергілікті экономикалық және этникалық негізде туындаған мемлекеттік құрылым кең байтақ [[Қазақ хандығы]]ның құрамында болды. Қазақ халықтарының құрылуы қазақ ұлысының қалыптасу процесіне жәрдемдесті. XVII ғасырдың бірінші жартысында [[Орталық Қазақстан]] жеріне ойрат (жоңғар) тайпалары басып кірді. Қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы күресі жүз жылдан астам уақытқа созылды. Халық бұқарасының қаһармандық күресі нәтижесінде XVIII ғасырдың орта шенінде Қазақстан жоңғар басқыншыларынан азат етілді. === Ресей құрамында === Аймақтың одан кейінгі тарихы Қазақстанның Ресейге қосылуымен тығыз байланысты. 1822 жылы 22 маусымда патша өкіметі өзінің отаршыл саясатын нығайту мақсатымен Указ шығарып, «Сібір қырғыздарының (қазақтарының) уставын бекітті». Осы Указ бойынша қазақ даласындағы хандық өкімет билігі тоқтатылып, патша өкіметі ұсынған жаңа әкімшілік жүйе пайда болды. Осы күнгі Қарағанды облысының жері – [[Баянауыл]], [[Ақмола]] және [[Қарқаралы]] округтарының құрамына енді. Сөйтіп, осыдан 200 жылдай бұрын Сарыарқада Ресей империясының алғашқы бекіністері – [[Қарқаралы]] (1824), [[Ақтау]] (1937), [[Ұлытау]] (1841), т.б. қазақ-орыс станицалары пайда болды. Карқаралы округі ең ірі округтің бірі болған. Орталығы Қарқаралы шатқалында орналасқан (қазіргі Қарқаралы қаласы). Онда негізінен арғындар көп тарап, солар мекендеді. Округте 18 болыс құрылып, оның 16 болысы арғын руларына тән болса, екеуінде қоңырат пен наймандар ғана болды. Бұл Қарқаралы округіндегі арғындар негізінен 136 ауыл, 15022 түтін, 101251 адамнан тұрған. Бұлардың негізгі кәсібі мал және жер шаруашылығы болды. Олар ен даланы жайлап, қыс қыстауға, жаз жайлауға көшіп-қонып тіршілік етті. Осында қалың арғынның ортасында керей тайпасының 4960 адамы бар 10 ауылдан (1143 шаңырақ) тұратын бір болысы мен 359 адамы бар уақ тайпасының 52 шаңырағы бірге көшіп жүрді. Қарқаралы округінің қазақтары жазда Кіші және Үлкен [[Нұра]], [[Шідерті өзені|Шідерті]], Талды, [[Өлеңті (өзен, Ертіс алабы)|Өлеңті]], [[Ащысу (өзен, Жаркөл алабы)|Ащысу]] т. б. өзеңдер төңіректерін, Батағор, Ерейментау бөктерлерін, Баянауыл тауының оңтүстік бөктерлерін жайлады. Олар [[Қазанғап]], [[Түндік]] өзендерінің бойындағы қаптаған шатқалдары, Балқаштың солтүстік жағалауларын, Қарқаралы тауларын т. б. қыстады. Көшпелі Қарқаралы округінің шекаралары қазіргі [[Қарқаралы ауданы]]ның шекараларына сай келді. Қазыналы Қарағанды өңірінің Қазан революциясына дейінгі жағдайын сөз еткенде, бұл өлкенің әкімшілік жүйесіне тоқтала кету қажет. Қазақстанның орталық бөлігін алып жатқан осынау байтақ өңірді 1867-1868 жылдары патша өкіметі үш облысқа бөлді. Ол кезде Қазақстандағы облыстар саны алтау-ақ болатын. Жаңағы орталық өңірдің үш облысы [[Ақмола]], [[Семей]] және [[Торғай]] еді. Әр облыс бірнеше уезден құралып, уездер болыстарға бөлінген. Қарағандының өнеркәсіпті ауданы бұл кезде Ақмола уезіне қарайтын. Ал уезд құрамында 20 болыс болған. XIX ғасырдың 2-ші жартысында «Орынбор және Батыс Сібір генерал-губернаторлығының далалық аймақтарын басқару жөніндегі уақытша ереже» бойынша [[Орталық Қазақстан]] жері [[Ақмола]] және [[Семей]] облыстарына енді. 1860 жылы крепостнойлық құқықты жойған соң Ресейдің орталық губерниялары мен Украинадан қоныс аудару ісі басталды. XX ғасырда біздің облыстың аумағына шетелдік капитал келе бастады. 1-Дүниежүзілік империалистік соғыс кезінде патша өкіметі еңбекші халықты езуді күшейтті. Бұл 1916 ж. ұлт-азаттық көтерілісін туғызды. Оған [[Қарағанды]], [[Жезқазған]], Спасск кеншілері, Өспен руднигінің жұмысшылары, т.б. қатысты. Патша өкіметінің жазалаушы әскерлері бұл өңірдегі көтерілісті аяусыз басып-жанышты, алайда көтерілісшілердің бір бөлігі [[Торғай]] аймағындағы [[Амангелді Иманов]] жасағына барып қосылды, ал кейбір топтар Байқоңыр көмір кені ауданында 1917 жылға дейін дербес қимыл жасады. 1917 жылы қазан айында Ұлы Қазан социалистік революциясының жаңғырығы кешікпей-ақ Қарағандыдағы далалық айқаптарына да жетті. Қарағанды далалық айқаптары екі жылдай қырғын және қан төгілген азамат соғысының алаңы болды. Мұнда, Қарағандыда Анненков, [[Дутов]] және олардың көмекшілері қаһарланды. ===Сарыарқа саяхатшылар жазуларында (17-19 ғғ.) === Шығысын шөлге беріп, төрт құбылысын желге беріп керіле созылып Сарыарқаның жер асты байлығы [[Ресей]] патшасына да, тегін пайда іздеп дүниенің төрт бұрышына бірдей көз тіккен шетел алпауыттарына да, табиғат сырын білуге құмар жиһанкез саяхатшыларға да көп уақыт бойы жұмбақ болып келді. Орталық Қазақстаннің бай археологиялық ескерткіштері ежелден-ақ саяхатшылардың мұқиятын туғызған. Патша өкіметі бұл далаға талай-талай әскери экспедициялар жасақтап жіберіп отырды. Қазақ даласының қойнауында тұнып жатқан байлықтарға орыс елшілері Ф.Скинин мен М.Трошин да кезінде көңіл бөлген. XVII ғасырдың соңында олардың Тобольскіден Түркістанға дейін жүріп өткен жолы картаға түсірілді. Бұдан сөң Сібірді зерттеуші географ-картограф әрі тарихшы С.У.Ремезов та XVII ғасырдағы орыстың географиялық ғылымында жаңалықтар аша түсті. Ол жаңағы картаның белгілерін негізге алып, 1701 жылы «Сібірдің сурет кітабын» жасады. Бұл күрделі еңбегінде ғалым Қазақстан жерінің солтүстік және орталық аудандарын дұрыс көрсетті, әрі табиғат пен кен байлықтарына да баса назар аударды. Қазақстанға аттандырылған алғашқы экспедиция I Петрдің тікелей нұсқауымен ұйымдастырылды. Бұл экспедициялар геологиялық барлауларын Ертіс өзенінің бойымен Зайсан көліне дейін, [[Тарбағатай]] және [[Жоңғар]] таулы сілемдерін шолып өтіп, көптеген геологиялық материалдар жинады. Ресейдің Ғылым академиясы қазақ даласының батысы мен шығысын, сондай-ақ орта бөлігін зерттеуде бірталай тыңғылықты істер атқарды. Түкпір-түкпірге жөнелтілген экспедицияларға белгілі ғалымдар да қатыстырылды. Солардың бірі – Орынбордың губерниялық канцеляриясында ұзақ қызмет істеген, белгілі саяхатшы П.И.Рычков өз еңбегінде [[Кіші жүз]] бен Орта жүздің де мекендерін географиялық жағынан тұңғыш рет таныстырып шықты. Кейін оның баласы әскери топограф, капитан Н.П.Рычков та әкесі жүрген жерлерді шарлап, тіпті кен көздерін тапты. 1771 жылы ол әскери экспедиция құрамына қосылып, Сарыарқа даласына жол шекті. Экспедиция Ұлытау, Жезқазған өңіріне келіп тоқтағанда, көне дәуірдегі кеншілердің іздерін зерттей отырып Н.Рычков «1771 жылы Қырғыз-қайсақ даласына жасаған саяхаттың күнделік жазбалары» деп аталатын еңбегінде: «Ұлытау қойнауынан басталатын әйгілі өзендер: [[Ұлықарағай]], [[Жыланшық]], [[Қаракеңгір]], [[Сарыкеңгір]], [[Жездікеңгір]] бойында ертедегі адамдардың қазған кендерінен алтын мен күмістің белгілері табылды» деп жазды. Н.П.Рычковтан кейін қазақ жерінің кен байлығын зерттеуде [[Ресей Ғылым академиясы]] тарапынан ұйымдастырылған арнаулы экспедицияларға белгілі ғалымдар П.К.Паллас, И.Георги, [[Иоганн Петер Фальк|И.П.Фальк]] жетекшілік етті. Орталық Қазақстанның табиғи байлығын зерттеп, анықтауда 1814 жылғы майор Набоковтың, 1815 жылғы маркшейдер М.Германның, 1816 жылғы маркшейдер И.Шангиннің экспедицияларының маңызы үлкен болды. Жалпы тек XVIII ғ. соңғы ширегі – XIX ғ. басында Қазақстанда онға жуық экспедиция болды. Олардың көпшілігі Жезқазған өңірінің байлығын анықтауда үлкен роль атқарды. Осы кезеңнен бастап мысты өлкені жүйелі жан-жақты зерттеу басталды, ал ол қазақ жеріне алғашқы кәсіпкерлердің сенімімен келуіне негіз болды. Қазақстанның көне қалаларының бірі [[Қарқаралы]] – табиғат мол байлық сыйлаған Сарыарқаның шағын ғана бір бөлігі. Тарихи деректердің мәлімдеуінше Қарқаралының ақ қайың мен жасыл терек зерлеген шұрайлы өлкесі ерте кезден-ақ оқымысты - ғалымдардың, саяхатшы – зерттеушілердің көңіліне ұялап, көзін қызықтырған. Бұл өлкені алғаш ашушылар тізімі едәуір. Көгілдір таулар етегімен капитан И.ГАндрееев (1785 ж.), атаман Телятников (1796 ж.), тау-кен чиновниктері М.Поспелов пен Т.Бурнашов (1800 ж.), Сібір корпусының тілмашы Ф.Назаров (1833 ж.) және басқа қызмет адамдары жүріп өткен. Сондай-ақ бұл өңірге [[Алтай тауы]] аймағының маркшейдері И.П.Шангин де саяхат жасаған. Ол 1816 жылы Көрпетай және Бесшоқы мекендерінен көне қорғасын, мыс орындарын көптеп тапқан. 1826 жылы К.А.Мейердің жетекшілігімен ғылыми экспедиция келді. [[Экспедиция]] [[Қарқаралы]] тауларында бірнеше апта болып, өсімдіктерді жинаумен және зерттеумен айналысты. К.А.Мейер ғалым-географтардың жаңа буынын бастады. Оның ізін баса шыққан А.И.Левшин, Г.С.Карелин (1841), А.И.Шренк (1843), А.К.Гейнс (1865) Қарқаралыда болған. Қазақ халқының тұңғыш ғалымы [[Шоқан Уәлиханов]] Қарқаралы округінде екі рет 1855 және 1863 жылдары болды. Қызмет бабындағы сапарын ол халықтың ауызеке аңыз-әңгімелерін, ән-жырларымен танысуға арнады. Ш.Уәлиханов мал шаруашылығы жөнінде бірсыпыра қызықты материалдар жинады. Оның “Қарқаралының сыртқы округтері болыстарының қысқы көші-қоны” деген еңбегі осы тақырыпқа арналады. Орыс саяхатшысы Семенов – Тянь Шанскийдің жетекшілігемен 1865 жылы жарық көрген “Ресей империясының географиялық – статистикалық сөздігінің” екінші томында Қарқаралының ғажайып табиғаты, алғашқы адамдар мекендеген жұмбақ үңгірлері мен құпиялы қорғандары жайлы кеңінен баяндалып, бұл өлкенің атақ-даңқын әлемге таратады. Соның бірі – атақты “Қалмақ қорғаны” десек, ені мен биіктігі үш метр, ұзындығы бес шақырымға жететін осынау өзгеше бір “Қытай қорғанын” тұрғызуда мыңдаған адам талай жыл бойы тер төгіп, еңбек еткен деседі. Поляк революционері, демократ Адольф Янушкевич Сібірде айдауда жүргенде жиі-жиі әрі ұзақ уақыт қазақ даласында болып халқымыздың өмірін, дәстүрін және мәдениетін зерттеген. Ол 1846 жылы қыркүйегінде [[Қарқаралы]] уезінде болған әсерлері туралы “Күнделіктер мен хаттар” немесе “Қазақ даласына жасалған саяхат туралы жазбалар” атты кітабында былай деп жазған: “Ақтау жолына дейін жолымыз әуелі тастақты еді. Одан Жарлы өзеніне шейін жол қойнауымен өтеді, содан соң қарағай орман жапқан таулы-тасты жерлерден асып, Қарқаралының өзеніне жетеді. Бас аяғы – тоқсан шақырым…Қарқаралы тауының көрінісі ғажап. Қарқаралының өзі де айналасы тау, іргесінде өзен ағып жатқан бір әдемі жерге орналасқан.” Бұл өлкеде 1909 жылы болған орыстың танымал жазушысы М.Пришвин “Русские ведомости” газетінің тілшісі ретінде қоныс аударушылардың тұрмасын зерттеу мақсатында [[Қарқаралы]] қаласында болып қайтқан. Осы сапарында ол [[Кент]], [[Қызылтау]] тауларын аралап жүріп, Қарқаралы уезінің этнографиялық материалдарын, қырғыз (қазақ) аңыздары мен ертегілерінің жазбаларын жинастырды. Жазушы 1909 жылғы Қазақстанға саяхаттың әсері негізінде жазған шығармаларының бәрінде дерлік табиғаттың әртүрлі құбылыстарына тарихи деректер мен түрлі нанымдар негізінде жасалған тұжырымдарға үлкен орын береді. Қазақтың халықтық фольклорын пайдалана отырып, өз кейіпкерлерінің қазақтың ежелгі ертегілерімен өзектес дүниетанымын оқырмандар алдына жайып салады. Ол осында жүріп “[[Қозы Көрпеш – Баян сұлу]]” жырын алғаш тыңдаған. Қарқаралы басына шығып, Шайтанқөлдің көз сұқтандырар сұлулығын өз шығармасына арқау етекен. Қазір М.Пришвиннің Сарыарқа қазақтарының өмірінен бір емес, бірнеше мақалалар мен очерктер жазғаны белгілі болып отыр. Олар “Шайтанкөлде”, “Қара араб”, “Адам және Ева”, “Тұзды көл” және тағы да басқа шығармалар. Ұлы Ш.Уәлихановтың сүйікті досы, белгілі саяхатшы – этнограф Г.Потанин Қарқаралы уезіне, 1913 жылы аңыз-жырлардың алуан нұсқаларын жинап, қазақ фольклорын зерттеуге келеді. Бұл сапарда Г.Потанин баяғыдан танитын Томск университеінің студенті Ә.Ермеков жанында еріп жүрді. Олар Қарқаралы қаласында, Қоянды жәрмеңкесінде, Бүйіртас мекенінде болды. Қарқаралы уезінің халықтың ауыз әдебиетіне бай екендігіне ғалым бұдан бірнеше жыл бұрын білген. 1895 жылы ғалым Ш.Уәлихановтың әкесі Шыңғыстың ауылына барғанда оны Петербург университетінің студенті [[Дінмұхамед Сұлтанғазин|Сұлтанғазин]] бастап жүрген. Сұлтанғазин ғалымның өтінішімен көптеген ертегілер жазып алады. Бұл ертегілердің қолжазбалары «Живая старина» редакциясының қоржынында көп жылдар жатып қалады да, тек 1916 жылы Г.Потанинің алғы сөзімен және редакциялауымен жарық көрді. Г.Потанин қазақ халқының мәдениеті, тұрмысы, фольклоры жөнінде материалдар жинап, соның негізінде «Тоқырау өзенінің сағасында» мақаласы 1914 жылы «Сибирьская жизнь» газетінде жарияланды. Қазақтың мың әнін жинаумен тарихта теңдессіз тәлі қалдырған атақты музыка зерттеушісі А.В.Затаевич Қарқаралы өңіріндегі құйма құлақ, зерделі де зерек жыраулар ауызынан 154 ән жазып алған. Ол даңқты француз жазушысы Р.Ролланға жазған хатында Карқаралы табиғатының қайталанбас сұлу келбетін сүйсіне суреттеп, бұл аймақтың әншілерін әлемдік деңгейдегі өнер жұлдыздарымен қатар қояды. ==Әдебиет== *Қазақстанньң физикалық географиясы, Алматы: Атамұра, 2008. ISBN 9965-34-809-Х *Артықбаев Ж.О., Жакин М.С. Шет өңірінің тарихы.- Қарағанды ҚарМУ баспасы, 1998.-275 б. *Аршабеков Т. Қарқаралы күмбездері.- Қарағанды: «Арко» ЖШС, 1997.- 96 б. *Аршабеков Т. Тасқа жазылған тарих // Сана.- 2000.- 7 желтоқсан (№46).- 5 б. *Аршабеков Т. Туған жер төсіндегі жәдігерлер: /Қазына: тарихқа шолу/ // Орт. Қазақстан.- 1994.- 29 желт. *Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы.- Алматы: РБК, 1997.- 404 б. *Әзиев Ә. Қазыналы Сарыарқа.- Алматы: «Қазақстан», 1978.- 119 б. *Балташұлы Е. Қазыналы құтты өлке // Орт. Қазақстан.- 2002.- 9 қаңтар *Бекбалақ Қ. Сарыарқаның рухани қазынасы: Этнографтың жолжазбасы // Орт. Қазақстан.- 1998.- 23 желт. *Бұланты шайқасы / Жауп. Ред. Ж.О.Артықбаев.- Қарағанды: РМҚ «Полиграфия» ӨБ, 1998.- 64 б. *Дәулетбектегі С. Теміршедегі таңбалы тас: /Қарқаралы маңындағы ескерткіштер туралы/ // Қарқаралы.- 1995.- 9 қыркүйек *Жанысбай С. Бегазыда көп сыр бар: Ескерткіш – елдігіміздің белгісі // Орт. Қазақстан.- 1999.- 2 қазан *Қадыров М., Нұрмұқамбетов Б. Ертедегі Орталық Қазақстан тайпаларының мәдениеті мен өнері // Ежелгі мәдениет куәлары.- Алматы, 1966.- 68-78 б. *Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия / Бас ред. Р.Н.Нұрғалиев.- Алматы: Қаз. сов. энцикл. Бас ред., 1990.- 632 б. *Қарқаралы округтік приказының ашылуы // Қарқаралы.- 1991.- №3.- 86-91 б. *Марғұлан Ә. Ұлытау төңірегіндегі тас мүсіндер // Ежелгі мәдениет куәлары.- Алматы, 1966.- 8-52 б. *Мұқанов М.С. Қазақ жерінің тарихы.- Алматы: Атамұра – Қазақстан, 1994.- 80 б. *Омарбекова М. Қарқаралының тарихи ескерткіштері және саяхат маршруттары // *Қарқаралы.- 1999.- 10, 17, 24 сәуір // Орт. Қазақстан.- 2000.- 13-31 мамыр, 3 маусым *Попов Ю. Өлкеміздің тарихи беттері: Тастар сыр шертеді // Шұғыла.- 1981.- Наурыздың 28 *Сапарұлы Б. Көне тарих отаны боған өлке немесе Бегазы-Дәндібай мәдениеті туралы // Қазақстан әйелдері.- 1992.- №3.- 8,9 б. *Сейдімбеков А. Күңгір-күңгір күмбездер: Сұлулық туралы сырлар.- Алматы: Жалын, 1981.- 240 б. *Сейдімбеков А. Қарқаралы // Кеніш: Қарағанды облысы туралы кітап.- Алматы, 1978.- 93-109 б. *Смағұл С. Ескерткіштер ел мұрасы: Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясына – 55 жыл // Сарыарқа.- 2001.- 2 қараша *Смайылов Ж., Бейсенов А. Қызылкеніш сарайы // Білім және еңбек.- №6.- 28-31 б. *Сұлтанов К. Шапқан төбенің құпиясы: /Қарқаралы ауданы Қаз. экспедициясының зерттеулері бойынша табылған қола дәуірінің соңғы кезімен көшпелі тұрмысқа ауысудың алғашқы дәуірін көрсететін материалдар жайында/ // Қазақ әдебиеті.- 1969.- 23 авг. *Уәлиханов Ш. Қарқаралы сыртқы округіндегі болыстардың қыстақтары: Қарқаралы құжаттары.- 1991.- №4.- 89 б. *Ісләмұлы І. Шежірелі өлке – Жаңаарқа // Азия Транзит.- 2000.- №6.- 28-37 б. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.britannica.com/eb/article-9044928/Kazak-Uplands Kazakh Uplands] Британника энциклопедиясы ''(ағылшынша)'' * [http://www.worldwildlife.org/wildworld/profiles/terrestrial/pa/pa0811_full.html Kazakh upland] World Wildlife Fund (Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры) * [http://bse.sci-lib.com/article057585.html Казахский мелкосопочник (Kazakh Uplands)] Үлкен кеңес энциклопедиясы ''(орысша)'' [[Санат:Сарыарқа|*]] fervqkbyf948unbtwr7zduuhotbvk3o 3319744 3319743 2024-04-26T05:13:30Z Рахметова Улбосын 157368 калаларынд сөзі қалаларында болып өңделді wikitext text/x-wiki {{мағына|Сарыарқа (айрық)}} {{Infobox World Heritage Site |WHS = Сарыарқа — Солтүстік Қазақстан қыры мен көлдері |Image = [[Image:Qaraghandy Province.jpg|300px|Сарыарқа.]] |State Party = [[Image:Flag of Kazakhstan.svg|22px]] [[Қазақстан]] |Type = Natural |Criteria = vii |ID = 1102 |Region = |Year = 2008 |Session = 34-ші |Link = http://whc.unesco.org }} '''Сарыарқа''' — Қазақстанның ірі физикалық-географиялық және табиғи-тарихи аймағының бірі. Сарыарқа – халықтық атау. Сарыарқаға Қарағанды, Ақмола облыстарының жері толықтай, бұрынғы [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай]], [[Семей облысы (Қазақстан)|Семей]], [[Павлодар облысы|Павлодар]] облысының біраз жері кіреді. Қарағанды облысының территориясы, негізінен, Сарыарқаның орта бөлігінде орналасқан. Сондықтан да жергілікті халық осы өңірді ежелден Сарыарқа, ''Арқа'' даласы деп атаған. Сарыарқа атауы «жер бетіндегі өсімдіктері күйгендіктен сарғайып жататын кең де үлкен жон, жалпақ үстірт, сансыз адырлы қырқа» ұғымын білдіреді. Сарыарқа – қазақтың байлығының көзі ғана емес, сонымен қатар өнердің, мәдениеттің және тарихтың кеніші. Сарыарқаның асыл тумалары, сонау Абылай заманындағы [[Бұқар жырау]], Қаз дауысты [[Қазыбек]], ақындар [[Шөже]], [[Шашубай]], [[Доскей Әлімбайұлы|Доскей]], жазушы С.Сейфуллин және ақын Қ.Аманжолов, композиторлар Тәттімбет, Мәди, [[Ұлы Отан соғысы]]ның қаһарманы Н.Әбдіров ғалымдар А.Чижевский және Е.Бөкетов, қазақтың тұңғыш ғарышкері Т.Әубәкіров сияқты атақты адамдар Сарыарқаның атын шығарған. Көмірлі өңірдің халқы Қазақстанның тұңғыш Президенті Н.Назарбаевты да өзінің бел баласы деп есептейді. Өйткені ол жас күнінен бастап [[Теміртау]]дағы атақты [[Қазақстан]] Магниткасында тау-кенші болып еңбек жолын бастаған. Еліміздің тарихынан орын алған «адамзат ажалының аралындай» КарЛАГ-та жас ғұмырларын «тар жол, тайғақ кешумен» өткізген небір совет және шет елдің жүздеген оқымыстылс, зиялы қауым өкілдері тар қапаста жүрсе де Қарағандыда тұңғыш өнер ошақтарын ашқан «алғашқы қарлығаштар» болып табылады. Бұл өнер қайраткерлерінің артынан ызғарлы, қайғылы сұмдыққа толы жылдары туындаған өнер мұралары қалды. Қазіргі кезде бұл мұралар әлем жұртшылығының қызығушылығын тудырып отыр. == Географиясы == Сарыарқа – ''«Қазақтың ұсақ шоқысы»'' деп те аталады (Орталық Қазақстан ұсақ шоқысы). Батыстан шығысқа дейін ұзындығы 1200 км, оңтүстіктен солтүстікке дейін 950 км. Батыс жағы біршама тегістеу, [[Ұлытау таулары|Ұлытаудың]] таулы жерлері (1133 м) және Көкшетау үстірті (947 м, [[Көкше|Көкше тауы]]) салыстырмалы биіктігімен ерекшеленеді. Шығыс жағы 1403 метр (Қарқаралы таулары), 1469 метр ([[Шыңғыстау|Шыңғыстау жотасы]]) және 1566 метрге жететін ең биік шоқысына ([[Ақсораң (Сарыарқа)|Ақсораң тауы]]) дейін биіктеп отырып, шоқылы жер бедерімен айрықшаланады. Сарыарқа геологиялық жас жағынан тым көне тауға жатады, яғни жылдар бойы мүжіліп бірте-бірте шөгіп бара жатқан кəрі тау. Салыстыру үшін айтқанда еліміздің шығысындағы Алтай тауы жас тауға жатады. === Геологиясы === Сарыарқа [[каледон]] (батыс жағы) және [[герцин]] (шығыс жағы) қатпарлы кезеңінде қалыптасты. Неотектоникалық қозғалыстың сонымен бірге желге мүжілу үдерісі салдарынан Сарыарқаның жер бедерінің осы қазіргі бейнесі қалыптасты. Негізінен метаморфтық және магмалық тау жыныстарынан түзілген. ==Өсімдіктері мен жануарлары== Сарыарқа жері дала, шөлейт және шөл зоналарына кіреді. [[Көкшетау]], [[Атбасар]] өңірінде, [[Есіл]] өзенінің бойында қара топыракқа тән өсімдік жамылғылары қалыптасқан. Ол жерлерде егіндік өсіріледі. Даланың аласа таулары мен ұсақ шоқыларында шоқ-шоқ қарағай, биші [[қайың]] ормандары өседі. Дала зонасының оңтүстігін ала [[Теңіз]] бен [[Сарысу (өзен)|Сарысу]] жазықтары, [[Ұлытау таулары|Ұлытау]], [[Қарқаралы]], [[Шыңғыстау]] бойлары [[шөлейт]] зонаға кіреді. Бұл зонаның климаты қуаң, қошқыл қызыл коңыр топырақ жамылғысында жусанды, бетегелі, көделі, боз өсімдіктер жамылғысы таралған. Өзен бойында, тау баурайларында шабындық шалғындар, терек, қайың, карағай, арша, тал өседі. Шөлейт зона мал жайылымына колайлы. Шөл зонасы Ұлытаудың оңтүстігі мен Жезказған маңын, Солтүстік Балқаш жағалауын қамтиды. Мұндағы шөлдің қоңыр топырақ жамылғысында шөл өсімдіктері - тобылғы, қараған, боз, бетеге, ақселеу бұйырғын, қара жусан, көкпек өседі. Жануарлар дүниесі де дала, шөлейт, шөл зоналарының ерекшеліктеріне байланысты қалыптасқан. Қарағайлы ормандарда [[бұғы]], [[елік]] кездессе, дала мен шөлейт жерлерді [[ақбөкен]], [[қасқыр]], [[түлкі]] мекендейді. Көлдерінде құстар көп. == Экономикасы == Қарағанды облысының даму тарихына үңілер болсақ, қадау - қадау іргелі істердің куәсі боласың. Аймақтың шапшаң игерілуіне бірден-бір себепкер болған оның мол табиғи байлықтары еді. Сонау жиырмасыншы-отызыншы жылдарда А.А.Гапеев, Н.Г.Кассин, Н.И.[[Николай Иванович Наковник|Наковник]], М.П.Русаков, Қ.И.Сәтбаев тәрізді есімдері бүгінде кеңінен танымал геологтар Орталық Қазақстан аймағының кен байлықтарын зерттеді. Жиырмасыншы жылдардың басында-ақ [[Қоңырат]], [[Жезқазған]], [[Семізбұғы (тау, Қарағанды облысы)|Семізбұғы]], [[Өспен]] және басқа жерлерде түсті металдардың мол қорының бары анықталған. Соғысқа дейінгі кезең ішінде жаңадан ашылған көмір және түсті металл кен орындарының негізінде Орталық Қазақстанда Қарсақбай, Балқаш мыс қорыту зауыттары салынды. Жезқазған, Қоңырат рудниктері, Қарағанды көмір бассейні игерілді. Еліміздің экономикасындағы Орталық Қазақстанның алатын орны ерекше екендігі сол кезде-ақ белгілі болған. ===Қазба байлықтары === '''Сарыарқа''' - пайдалы қазбаларға бай өлке. [[Қарағанды]] мен [[Екібастұз]] көмір өндірудің ірі ошақтарына жатады. [[Жезқазған]], [[Қарсақпай]], [[Атасу]], [[Саяқ]], [[Қоңырат]] кен орындары [[мыс]], [[темір]], [[марганец]] кендеріне бай. Жәйремде сирек металл өндіріледі. Осыларды қорытып, байыту мақсатында Қарағанды, Жезқазған, Балқаш және Теміртау қалаларында ірі металлургиялық комбинаттар жұмыс істейді. == Халқының қоныстануы == Қазіргі уақытта Қарағанды облысы 429 мың шаршы шақырым жерді алып жатыр. Бұл республикадағы ең үлкен аймақ. Әкімшілік-аумақтық құрылым өзгертілгеннен кейін, бұл аумақта 9 селолық аудан мен 11 қала, 39 жұмысшы кенті мен 171 селолық округ болды. Халық саны 1 миллион 700 мыңнан асты, яғни республика халқының 10 пайызын құрайды. == Дәстүрлі шаруашылығы == <br /> Дәстүрлі шаруашылығы егіншілік болып келеді. Онда көптеген егіншілік орындар орналасқан. ==Тарихы == === Ежелгі заман === Батысы Торғай ойпатына тіреліп, шығысы Қара Ертіске еңкейіп барып тоқтайтын, түстігін Балқаштың көгілдір толқындары шайып жатса, терістігі көк Есілмен көмкерілген ұлан-ғайыр Сарыарқа сан ғасырлардан бері қазақ деген бұла халықтың құтты қонысы болып келеді. Тарихқа жүгінсек, осынау далада адамзат дамуының ұлы көшіне ықпалын тигізген талай оқиға мен құбылыстың өткеніне куә боламыз. Орталық Азияға, соның ішінде [[Сарыарқа]] жеріне, адам баласының қоныстана бастағаны шамамен 1,5-1 млн. жылдар бұрын болған. Ең көне ескерткіштер: адамдардың тұрақ қоныстары, тас қару-жарақтары, жартасқа қашап салған суреттері осы межені көрсетеді.[[Балқаш]] көлінің солтүстік жағасы, Бетпақ шөлінен бері қарайғы аймақ [[Қарқаралы]], [[Бұғылы (тау, Қарағанды облысы)|Бұғылы]] мен [[Тағылы]], Нұра-Сарысудың бойы, одан әрі Баянауылға, тіпті Көкшетауға дейінгі Сарыарқаның тұла бойы тас ғасырының айғақтарына толы. [[Сурет:Qysh.JPG|200px|right|thumb|Ортаңғы қола дәуірінің қыш бұйымдары]] Ежелгі палеолиттің адамдары [[Орталық Қазақстан]] өңірінде, байтақ жатқан Сарыарқада шель-ашель дәуірінің соңын ала пайда болды. Оның археологиялық айғақтары [[Қарағанды облысы]]ның [[Обалысай]], [[Мұзбел]], [[Талдысай]], [[Жаман Айбат]], [[Қосмола Қызылжар]] деп аталатын жерлерден табылған. Көптеген зерттеушілеріміз бұл айғақтарды осыдан 100-40 мың жыл бұрынғы орталық палеолит немесе мустьер дәуірінің адамдары тұтынған дейді. Ғалым тілінде [[неандерталь адамы]] деп аталатын адамдар. Археологиялық ескерткіштер Орталық Қазақстан жерін, соның ішінде [[Қарағанды]] аймағын палеолит дәуірінде-ақ адам мекен еткеннін аңғартады. Олар аң, балық аулап, қоректік өсімдіктермен күнелткен. [[Садақ]] пен жебені, сондай-ақ найзаны қолданған. [[Неолит]] дәуірінде егіншілік негіздері пайда болған. Бұл кезеңнің жұрты Бұқпа өзені бойынан, кейінгі неолит қоныстары. Зеленая Балка (қазіргі [[Доскей ауылы]]) тұрағынан табылды. Қола дәуірінде аймақтың ежелгі халқы негізінен мал бағумен айналысқан, егін де салған. Бұл [[Суықбұлақ]] (Қарқаралы) қонысы мен ежелгі жер суару жүйесінде жүргізілген археологиялық қазба жұмыстарынан көрінеді. Б. э. д. II-ші мыңжылдықтың басында Сарыарқаны қоныстанған тайпалар ішінде металлургиямен айналысатындары шықты. Жер бетіне жақын орналасқан түсті металдың бай қоры – алтын, мыс, қалайы адам қаракетіне жарады. Орталық Қазақстанда қола өндірісі өмірге келді. Қазақстан тарихының б. э. д. II-ші мыңжылдығын қола дәуірі деп атау тікелей осыған байланысты. Ол дәуірдегі адамдардың тіршілік салтын комплексті деп атауға дәл келеді, себебі бір жерде мал шаруашылығы да, егіншілігі де, сонымен бірге кен өндірісі де қатар дамыды. Бегазы (Ақтоғай ауданы), Дәндібай (Топар поселкесінің маңайы) зираттық кешендер атымен аталған, б. з. б. X–VIII ғасырларда осы күнгі облыс жерінде бірегей Бегазы–Дәндібай мәдениеті өркендеген. Малшылықпен қатар бұл өңірде кен қазу және металл қорыту тайпалардың өндіргіш күштерін дамытуда аса маңызды роль атқарды. Жалпы [[Бегазы – Дәндібай]] заманындағы тайпалар мәдениетінің басты ерекшілігі ескі қола мәдениетінің түрлері құлпыра өзгеріп, соның негізінде оған ешбір ұқсамайтын мәдениет қалыптасқан. Қазақ халқы ертеде көшпелі өмір сүрген. Орта жүз қазақ рулары қыста Сырдарияның арғы жағасында өткізсе, жаз жайлауға Сарыарқа деп, аңсап-сағынып Орталық Қазақстанға асыққан. Бұл шаруашылық-мәдени үрдіс [[Бегазы-Дәндібай]] заманында пайда болды. Орталық Қазақстанды мекен еткен алғашқы тайпалар мен тайпалық одақтар жалпылама түрде «сақ» деп аталды. Тарихи дамудың барысында көне тайпалар мен тайпалық одақтар орнына жаңа тайпалар пайда болып, олардың аттары да өзгеріп отырды. Өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың дамуы алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауына және феодалдық қатынастардың қалыптасуына жеткізді. Біздің заманымыздың VIII-XI ғасырларында бұл өңірде көне сақтар мен көк түріктердің ізін басып қимақтар мен қыпшақтардың қуатты бірлестігі – Қимақ қағанаты ғұмыр сүрген. Ұлы әкімшіханның ордасы Орта Ертіс өңірінде тігілген. Қағандық құлағаннан кейін, II ғасырдың 1-жартысында оның орнына Дешті Қыпшақ мемлекеті құрылды. [[Сурет:Zhoshy.JPG|200px|right|thumb|Жошы хан мазары (XIII ғ.)]] === Орта ғасырлар === XIII ғасырдың басында Орталық Қазақстан өңірі моңғол шапқыншылығына ұшырап, [[Алтын Орда]] құрылғаннан бері [[Қарағанды облысы]]ның аумағы Жошы хан ұлысының құрамына енген, одан XIV ғасырда [[Ақ-Орда]] (оған солтүстік-шығыс, Орталық және [[оңтүстік Қазақстан]] аумағы енген) бөлек кеткен. XIII-XV ғасырлар архитектурасының ескерткіші Қызыл кеніш сарайы осы кезенің ірі археологиялық ескерткіші болып саналады, жұрнағы Қарағандыдан 260 км, Қарқаралы ауданының Қырғызстан ауылының Кент тауының шығыс бөлігіндегі Қызылсу өзенінің жағалауында жатыр. Жергілікті тайпалардың экономикалық және саяси жағдайы күрт құлдырап, өндіргіш күштер әлсіреді, мұның өзі қазақ ұлысының қалыптасу процесін тежеді. Елдің аумақтық-саяси тұтастығы бұзылды, түрлі түркі топтары бөлшектеніп, араласып кетті, дегенмен олар өздерінің тілі мен әдет-ғұрпын сақтап қалды. Алтын Орданың мемлекеттік бірлестігінің бытыраңқы сипаты, феодалдық алауыздық, бағынышты, басыбайлы болған халықтардың азаттық күресі XV ғасырдың бас кезінде Алтын Орданың ыдырауына әкеліп соқты. Сол кезде бірқатар мемлекеттік бірлестіктер құрылып, соның біріне енді. XVI ғасырдың басында Орталық Қазақстан өңірі жергілікті экономикалық және этникалық негізде туындаған мемлекеттік құрылым кең байтақ [[Қазақ хандығы]]ның құрамында болды. Қазақ халықтарының құрылуы қазақ ұлысының қалыптасу процесіне жәрдемдесті. XVII ғасырдың бірінші жартысында [[Орталық Қазақстан]] жеріне ойрат (жоңғар) тайпалары басып кірді. Қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы күресі жүз жылдан астам уақытқа созылды. Халық бұқарасының қаһармандық күресі нәтижесінде XVIII ғасырдың орта шенінде Қазақстан жоңғар басқыншыларынан азат етілді. === Ресей құрамында === Аймақтың одан кейінгі тарихы Қазақстанның Ресейге қосылуымен тығыз байланысты. 1822 жылы 22 маусымда патша өкіметі өзінің отаршыл саясатын нығайту мақсатымен Указ шығарып, «Сібір қырғыздарының (қазақтарының) уставын бекітті». Осы Указ бойынша қазақ даласындағы хандық өкімет билігі тоқтатылып, патша өкіметі ұсынған жаңа әкімшілік жүйе пайда болды. Осы күнгі Қарағанды облысының жері – [[Баянауыл]], [[Ақмола]] және [[Қарқаралы]] округтарының құрамына енді. Сөйтіп, осыдан 200 жылдай бұрын Сарыарқада Ресей империясының алғашқы бекіністері – [[Қарқаралы]] (1824), [[Ақтау]] (1937), [[Ұлытау]] (1841), т.б. қазақ-орыс станицалары пайда болды. Карқаралы округі ең ірі округтің бірі болған. Орталығы Қарқаралы шатқалында орналасқан (қазіргі Қарқаралы қаласы). Онда негізінен арғындар көп тарап, солар мекендеді. Округте 18 болыс құрылып, оның 16 болысы арғын руларына тән болса, екеуінде қоңырат пен наймандар ғана болды. Бұл Қарқаралы округіндегі арғындар негізінен 136 ауыл, 15022 түтін, 101251 адамнан тұрған. Бұлардың негізгі кәсібі мал және жер шаруашылығы болды. Олар ен даланы жайлап, қыс қыстауға, жаз жайлауға көшіп-қонып тіршілік етті. Осында қалың арғынның ортасында керей тайпасының 4960 адамы бар 10 ауылдан (1143 шаңырақ) тұратын бір болысы мен 359 адамы бар уақ тайпасының 52 шаңырағы бірге көшіп жүрді. Қарқаралы округінің қазақтары жазда Кіші және Үлкен [[Нұра]], [[Шідерті өзені|Шідерті]], Талды, [[Өлеңті (өзен, Ертіс алабы)|Өлеңті]], [[Ащысу (өзен, Жаркөл алабы)|Ащысу]] т. б. өзеңдер төңіректерін, Батағор, Ерейментау бөктерлерін, Баянауыл тауының оңтүстік бөктерлерін жайлады. Олар [[Қазанғап]], [[Түндік]] өзендерінің бойындағы қаптаған шатқалдары, Балқаштың солтүстік жағалауларын, Қарқаралы тауларын т. б. қыстады. Көшпелі Қарқаралы округінің шекаралары қазіргі [[Қарқаралы ауданы]]ның шекараларына сай келді. Қазыналы Қарағанды өңірінің Қазан революциясына дейінгі жағдайын сөз еткенде, бұл өлкенің әкімшілік жүйесіне тоқтала кету қажет. Қазақстанның орталық бөлігін алып жатқан осынау байтақ өңірді 1867-1868 жылдары патша өкіметі үш облысқа бөлді. Ол кезде Қазақстандағы облыстар саны алтау-ақ болатын. Жаңағы орталық өңірдің үш облысы [[Ақмола]], [[Семей]] және [[Торғай]] еді. Әр облыс бірнеше уезден құралып, уездер болыстарға бөлінген. Қарағандының өнеркәсіпті ауданы бұл кезде Ақмола уезіне қарайтын. Ал уезд құрамында 20 болыс болған. XIX ғасырдың 2-ші жартысында «Орынбор және Батыс Сібір генерал-губернаторлығының далалық аймақтарын басқару жөніндегі уақытша ереже» бойынша [[Орталық Қазақстан]] жері [[Ақмола]] және [[Семей]] облыстарына енді. 1860 жылы крепостнойлық құқықты жойған соң Ресейдің орталық губерниялары мен Украинадан қоныс аудару ісі басталды. XX ғасырда біздің облыстың аумағына шетелдік капитал келе бастады. 1-Дүниежүзілік империалистік соғыс кезінде патша өкіметі еңбекші халықты езуді күшейтті. Бұл 1916 ж. ұлт-азаттық көтерілісін туғызды. Оған [[Қарағанды]], [[Жезқазған]], Спасск кеншілері, Өспен руднигінің жұмысшылары, т.б. қатысты. Патша өкіметінің жазалаушы әскерлері бұл өңірдегі көтерілісті аяусыз басып-жанышты, алайда көтерілісшілердің бір бөлігі [[Торғай]] аймағындағы [[Амангелді Иманов]] жасағына барып қосылды, ал кейбір топтар Байқоңыр көмір кені ауданында 1917 жылға дейін дербес қимыл жасады. 1917 жылы қазан айында Ұлы Қазан социалистік революциясының жаңғырығы кешікпей-ақ Қарағандыдағы далалық айқаптарына да жетті. Қарағанды далалық айқаптары екі жылдай қырғын және қан төгілген азамат соғысының алаңы болды. Мұнда, Қарағандыда Анненков, [[Дутов]] және олардың көмекшілері қаһарланды. ===Сарыарқа саяхатшылар жазуларында (17-19 ғғ.) === Шығысын шөлге беріп, төрт құбылысын желге беріп керіле созылып Сарыарқаның жер асты байлығы [[Ресей]] патшасына да, тегін пайда іздеп дүниенің төрт бұрышына бірдей көз тіккен шетел алпауыттарына да, табиғат сырын білуге құмар жиһанкез саяхатшыларға да көп уақыт бойы жұмбақ болып келді. Орталық Қазақстаннің бай археологиялық ескерткіштері ежелден-ақ саяхатшылардың мұқиятын туғызған. Патша өкіметі бұл далаға талай-талай әскери экспедициялар жасақтап жіберіп отырды. Қазақ даласының қойнауында тұнып жатқан байлықтарға орыс елшілері Ф.Скинин мен М.Трошин да кезінде көңіл бөлген. XVII ғасырдың соңында олардың Тобольскіден Түркістанға дейін жүріп өткен жолы картаға түсірілді. Бұдан сөң Сібірді зерттеуші географ-картограф әрі тарихшы С.У.Ремезов та XVII ғасырдағы орыстың географиялық ғылымында жаңалықтар аша түсті. Ол жаңағы картаның белгілерін негізге алып, 1701 жылы «Сібірдің сурет кітабын» жасады. Бұл күрделі еңбегінде ғалым Қазақстан жерінің солтүстік және орталық аудандарын дұрыс көрсетті, әрі табиғат пен кен байлықтарына да баса назар аударды. Қазақстанға аттандырылған алғашқы экспедиция I Петрдің тікелей нұсқауымен ұйымдастырылды. Бұл экспедициялар геологиялық барлауларын Ертіс өзенінің бойымен Зайсан көліне дейін, [[Тарбағатай]] және [[Жоңғар]] таулы сілемдерін шолып өтіп, көптеген геологиялық материалдар жинады. Ресейдің Ғылым академиясы қазақ даласының батысы мен шығысын, сондай-ақ орта бөлігін зерттеуде бірталай тыңғылықты істер атқарды. Түкпір-түкпірге жөнелтілген экспедицияларға белгілі ғалымдар да қатыстырылды. Солардың бірі – Орынбордың губерниялық канцеляриясында ұзақ қызмет істеген, белгілі саяхатшы П.И.Рычков өз еңбегінде [[Кіші жүз]] бен Орта жүздің де мекендерін географиялық жағынан тұңғыш рет таныстырып шықты. Кейін оның баласы әскери топограф, капитан Н.П.Рычков та әкесі жүрген жерлерді шарлап, тіпті кен көздерін тапты. 1771 жылы ол әскери экспедиция құрамына қосылып, Сарыарқа даласына жол шекті. Экспедиция Ұлытау, Жезқазған өңіріне келіп тоқтағанда, көне дәуірдегі кеншілердің іздерін зерттей отырып Н.Рычков «1771 жылы Қырғыз-қайсақ даласына жасаған саяхаттың күнделік жазбалары» деп аталатын еңбегінде: «Ұлытау қойнауынан басталатын әйгілі өзендер: [[Ұлықарағай]], [[Жыланшық]], [[Қаракеңгір]], [[Сарыкеңгір]], [[Жездікеңгір]] бойында ертедегі адамдардың қазған кендерінен алтын мен күмістің белгілері табылды» деп жазды. Н.П.Рычковтан кейін қазақ жерінің кен байлығын зерттеуде [[Ресей Ғылым академиясы]] тарапынан ұйымдастырылған арнаулы экспедицияларға белгілі ғалымдар П.К.Паллас, И.Георги, [[Иоганн Петер Фальк|И.П.Фальк]] жетекшілік етті. Орталық Қазақстанның табиғи байлығын зерттеп, анықтауда 1814 жылғы майор Набоковтың, 1815 жылғы маркшейдер М.Германның, 1816 жылғы маркшейдер И.Шангиннің экспедицияларының маңызы үлкен болды. Жалпы тек XVIII ғ. соңғы ширегі – XIX ғ. басында Қазақстанда онға жуық экспедиция болды. Олардың көпшілігі Жезқазған өңірінің байлығын анықтауда үлкен роль атқарды. Осы кезеңнен бастап мысты өлкені жүйелі жан-жақты зерттеу басталды, ал ол қазақ жеріне алғашқы кәсіпкерлердің сенімімен келуіне негіз болды. Қазақстанның көне қалаларының бірі [[Қарқаралы]] – табиғат мол байлық сыйлаған Сарыарқаның шағын ғана бір бөлігі. Тарихи деректердің мәлімдеуінше Қарқаралының ақ қайың мен жасыл терек зерлеген шұрайлы өлкесі ерте кезден-ақ оқымысты - ғалымдардың, саяхатшы – зерттеушілердің көңіліне ұялап, көзін қызықтырған. Бұл өлкені алғаш ашушылар тізімі едәуір. Көгілдір таулар етегімен капитан И.ГАндрееев (1785 ж.), атаман Телятников (1796 ж.), тау-кен чиновниктері М.Поспелов пен Т.Бурнашов (1800 ж.), Сібір корпусының тілмашы Ф.Назаров (1833 ж.) және басқа қызмет адамдары жүріп өткен. Сондай-ақ бұл өңірге [[Алтай тауы]] аймағының маркшейдері И.П.Шангин де саяхат жасаған. Ол 1816 жылы Көрпетай және Бесшоқы мекендерінен көне қорғасын, мыс орындарын көптеп тапқан. 1826 жылы К.А.Мейердің жетекшілігімен ғылыми экспедиция келді. [[Экспедиция]] [[Қарқаралы]] тауларында бірнеше апта болып, өсімдіктерді жинаумен және зерттеумен айналысты. К.А.Мейер ғалым-географтардың жаңа буынын бастады. Оның ізін баса шыққан А.И.Левшин, Г.С.Карелин (1841), А.И.Шренк (1843), А.К.Гейнс (1865) Қарқаралыда болған. Қазақ халқының тұңғыш ғалымы [[Шоқан Уәлиханов]] Қарқаралы округінде екі рет 1855 және 1863 жылдары болды. Қызмет бабындағы сапарын ол халықтың ауызеке аңыз-әңгімелерін, ән-жырларымен танысуға арнады. Ш.Уәлиханов мал шаруашылығы жөнінде бірсыпыра қызықты материалдар жинады. Оның “Қарқаралының сыртқы округтері болыстарының қысқы көші-қоны” деген еңбегі осы тақырыпқа арналады. Орыс саяхатшысы Семенов – Тянь Шанскийдің жетекшілігемен 1865 жылы жарық көрген “Ресей империясының географиялық – статистикалық сөздігінің” екінші томында Қарқаралының ғажайып табиғаты, алғашқы адамдар мекендеген жұмбақ үңгірлері мен құпиялы қорғандары жайлы кеңінен баяндалып, бұл өлкенің атақ-даңқын әлемге таратады. Соның бірі – атақты “Қалмақ қорғаны” десек, ені мен биіктігі үш метр, ұзындығы бес шақырымға жететін осынау өзгеше бір “Қытай қорғанын” тұрғызуда мыңдаған адам талай жыл бойы тер төгіп, еңбек еткен деседі. Поляк революционері, демократ Адольф Янушкевич Сібірде айдауда жүргенде жиі-жиі әрі ұзақ уақыт қазақ даласында болып халқымыздың өмірін, дәстүрін және мәдениетін зерттеген. Ол 1846 жылы қыркүйегінде [[Қарқаралы]] уезінде болған әсерлері туралы “Күнделіктер мен хаттар” немесе “Қазақ даласына жасалған саяхат туралы жазбалар” атты кітабында былай деп жазған: “Ақтау жолына дейін жолымыз әуелі тастақты еді. Одан Жарлы өзеніне шейін жол қойнауымен өтеді, содан соң қарағай орман жапқан таулы-тасты жерлерден асып, Қарқаралының өзеніне жетеді. Бас аяғы – тоқсан шақырым…Қарқаралы тауының көрінісі ғажап. Қарқаралының өзі де айналасы тау, іргесінде өзен ағып жатқан бір әдемі жерге орналасқан.” Бұл өлкеде 1909 жылы болған орыстың танымал жазушысы М.Пришвин “Русские ведомости” газетінің тілшісі ретінде қоныс аударушылардың тұрмасын зерттеу мақсатында [[Қарқаралы]] қаласында болып қайтқан. Осы сапарында ол [[Кент]], [[Қызылтау]] тауларын аралап жүріп, Қарқаралы уезінің этнографиялық материалдарын, қырғыз (қазақ) аңыздары мен ертегілерінің жазбаларын жинастырды. Жазушы 1909 жылғы Қазақстанға саяхаттың әсері негізінде жазған шығармаларының бәрінде дерлік табиғаттың әртүрлі құбылыстарына тарихи деректер мен түрлі нанымдар негізінде жасалған тұжырымдарға үлкен орын береді. Қазақтың халықтық фольклорын пайдалана отырып, өз кейіпкерлерінің қазақтың ежелгі ертегілерімен өзектес дүниетанымын оқырмандар алдына жайып салады. Ол осында жүріп “[[Қозы Көрпеш – Баян сұлу]]” жырын алғаш тыңдаған. Қарқаралы басына шығып, Шайтанқөлдің көз сұқтандырар сұлулығын өз шығармасына арқау етекен. Қазір М.Пришвиннің Сарыарқа қазақтарының өмірінен бір емес, бірнеше мақалалар мен очерктер жазғаны белгілі болып отыр. Олар “Шайтанкөлде”, “Қара араб”, “Адам және Ева”, “Тұзды көл” және тағы да басқа шығармалар. Ұлы Ш.Уәлихановтың сүйікті досы, белгілі саяхатшы – этнограф Г.Потанин Қарқаралы уезіне, 1913 жылы аңыз-жырлардың алуан нұсқаларын жинап, қазақ фольклорын зерттеуге келеді. Бұл сапарда Г.Потанин баяғыдан танитын Томск университеінің студенті Ә.Ермеков жанында еріп жүрді. Олар Қарқаралы қаласында, Қоянды жәрмеңкесінде, Бүйіртас мекенінде болды. Қарқаралы уезінің халықтың ауыз әдебиетіне бай екендігіне ғалым бұдан бірнеше жыл бұрын білген. 1895 жылы ғалым Ш.Уәлихановтың әкесі Шыңғыстың ауылына барғанда оны Петербург университетінің студенті [[Дінмұхамед Сұлтанғазин|Сұлтанғазин]] бастап жүрген. Сұлтанғазин ғалымның өтінішімен көптеген ертегілер жазып алады. Бұл ертегілердің қолжазбалары «Живая старина» редакциясының қоржынында көп жылдар жатып қалады да, тек 1916 жылы Г.Потанинің алғы сөзімен және редакциялауымен жарық көрді. Г.Потанин қазақ халқының мәдениеті, тұрмысы, фольклоры жөнінде материалдар жинап, соның негізінде «Тоқырау өзенінің сағасында» мақаласы 1914 жылы «Сибирьская жизнь» газетінде жарияланды. Қазақтың мың әнін жинаумен тарихта теңдессіз тәлі қалдырған атақты музыка зерттеушісі А.В.Затаевич Қарқаралы өңіріндегі құйма құлақ, зерделі де зерек жыраулар ауызынан 154 ән жазып алған. Ол даңқты француз жазушысы Р.Ролланға жазған хатында Карқаралы табиғатының қайталанбас сұлу келбетін сүйсіне суреттеп, бұл аймақтың әншілерін әлемдік деңгейдегі өнер жұлдыздарымен қатар қояды. ==Әдебиет== *Қазақстанньң физикалық географиясы, Алматы: Атамұра, 2008. ISBN 9965-34-809-Х *Артықбаев Ж.О., Жакин М.С. Шет өңірінің тарихы.- Қарағанды ҚарМУ баспасы, 1998.-275 б. *Аршабеков Т. Қарқаралы күмбездері.- Қарағанды: «Арко» ЖШС, 1997.- 96 б. *Аршабеков Т. Тасқа жазылған тарих // Сана.- 2000.- 7 желтоқсан (№46).- 5 б. *Аршабеков Т. Туған жер төсіндегі жәдігерлер: /Қазына: тарихқа шолу/ // Орт. Қазақстан.- 1994.- 29 желт. *Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы.- Алматы: РБК, 1997.- 404 б. *Әзиев Ә. Қазыналы Сарыарқа.- Алматы: «Қазақстан», 1978.- 119 б. *Балташұлы Е. Қазыналы құтты өлке // Орт. Қазақстан.- 2002.- 9 қаңтар *Бекбалақ Қ. Сарыарқаның рухани қазынасы: Этнографтың жолжазбасы // Орт. Қазақстан.- 1998.- 23 желт. *Бұланты шайқасы / Жауп. Ред. Ж.О.Артықбаев.- Қарағанды: РМҚ «Полиграфия» ӨБ, 1998.- 64 б. *Дәулетбектегі С. Теміршедегі таңбалы тас: /Қарқаралы маңындағы ескерткіштер туралы/ // Қарқаралы.- 1995.- 9 қыркүйек *Жанысбай С. Бегазыда көп сыр бар: Ескерткіш – елдігіміздің белгісі // Орт. Қазақстан.- 1999.- 2 қазан *Қадыров М., Нұрмұқамбетов Б. Ертедегі Орталық Қазақстан тайпаларының мәдениеті мен өнері // Ежелгі мәдениет куәлары.- Алматы, 1966.- 68-78 б. *Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия / Бас ред. Р.Н.Нұрғалиев.- Алматы: Қаз. сов. энцикл. Бас ред., 1990.- 632 б. *Қарқаралы округтік приказының ашылуы // Қарқаралы.- 1991.- №3.- 86-91 б. *Марғұлан Ә. Ұлытау төңірегіндегі тас мүсіндер // Ежелгі мәдениет куәлары.- Алматы, 1966.- 8-52 б. *Мұқанов М.С. Қазақ жерінің тарихы.- Алматы: Атамұра – Қазақстан, 1994.- 80 б. *Омарбекова М. Қарқаралының тарихи ескерткіштері және саяхат маршруттары // *Қарқаралы.- 1999.- 10, 17, 24 сәуір // Орт. Қазақстан.- 2000.- 13-31 мамыр, 3 маусым *Попов Ю. Өлкеміздің тарихи беттері: Тастар сыр шертеді // Шұғыла.- 1981.- Наурыздың 28 *Сапарұлы Б. Көне тарих отаны боған өлке немесе Бегазы-Дәндібай мәдениеті туралы // Қазақстан әйелдері.- 1992.- №3.- 8,9 б. *Сейдімбеков А. Күңгір-күңгір күмбездер: Сұлулық туралы сырлар.- Алматы: Жалын, 1981.- 240 б. *Сейдімбеков А. Қарқаралы // Кеніш: Қарағанды облысы туралы кітап.- Алматы, 1978.- 93-109 б. *Смағұл С. Ескерткіштер ел мұрасы: Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясына – 55 жыл // Сарыарқа.- 2001.- 2 қараша *Смайылов Ж., Бейсенов А. Қызылкеніш сарайы // Білім және еңбек.- №6.- 28-31 б. *Сұлтанов К. Шапқан төбенің құпиясы: /Қарқаралы ауданы Қаз. экспедициясының зерттеулері бойынша табылған қола дәуірінің соңғы кезімен көшпелі тұрмысқа ауысудың алғашқы дәуірін көрсететін материалдар жайында/ // Қазақ әдебиеті.- 1969.- 23 авг. *Уәлиханов Ш. Қарқаралы сыртқы округіндегі болыстардың қыстақтары: Қарқаралы құжаттары.- 1991.- №4.- 89 б. *Ісләмұлы І. Шежірелі өлке – Жаңаарқа // Азия Транзит.- 2000.- №6.- 28-37 б. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.britannica.com/eb/article-9044928/Kazak-Uplands Kazakh Uplands] Британника энциклопедиясы ''(ағылшынша)'' * [http://www.worldwildlife.org/wildworld/profiles/terrestrial/pa/pa0811_full.html Kazakh upland] World Wildlife Fund (Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры) * [http://bse.sci-lib.com/article057585.html Казахский мелкосопочник (Kazakh Uplands)] Үлкен кеңес энциклопедиясы ''(орысша)'' [[Санат:Сарыарқа|*]] m4eonzi7i50vmi9i9zz7clbyr50e5rr 3319745 3319744 2024-04-26T05:15:21Z Рахметова Улбосын 157368 оқымыстылс сөзі оқымыстылары болып өңделді wikitext text/x-wiki {{мағына|Сарыарқа (айрық)}} {{Infobox World Heritage Site |WHS = Сарыарқа — Солтүстік Қазақстан қыры мен көлдері |Image = [[Image:Qaraghandy Province.jpg|300px|Сарыарқа.]] |State Party = [[Image:Flag of Kazakhstan.svg|22px]] [[Қазақстан]] |Type = Natural |Criteria = vii |ID = 1102 |Region = |Year = 2008 |Session = 34-ші |Link = http://whc.unesco.org }} '''Сарыарқа''' — Қазақстанның ірі физикалық-географиялық және табиғи-тарихи аймағының бірі. Сарыарқа – халықтық атау. Сарыарқаға Қарағанды, Ақмола облыстарының жері толықтай, бұрынғы [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай]], [[Семей облысы (Қазақстан)|Семей]], [[Павлодар облысы|Павлодар]] облысының біраз жері кіреді. Қарағанды облысының территориясы, негізінен, Сарыарқаның орта бөлігінде орналасқан. Сондықтан да жергілікті халық осы өңірді ежелден Сарыарқа, ''Арқа'' даласы деп атаған. Сарыарқа атауы «жер бетіндегі өсімдіктері күйгендіктен сарғайып жататын кең де үлкен жон, жалпақ үстірт, сансыз адырлы қырқа» ұғымын білдіреді. Сарыарқа – қазақтың байлығының көзі ғана емес, сонымен қатар өнердің, мәдениеттің және тарихтың кеніші. Сарыарқаның асыл тумалары, сонау Абылай заманындағы [[Бұқар жырау]], Қаз дауысты [[Қазыбек]], ақындар [[Шөже]], [[Шашубай]], [[Доскей Әлімбайұлы|Доскей]], жазушы С.Сейфуллин және ақын Қ.Аманжолов, композиторлар Тәттімбет, Мәди, [[Ұлы Отан соғысы]]ның қаһарманы Н.Әбдіров ғалымдар А.Чижевский және Е.Бөкетов, қазақтың тұңғыш ғарышкері Т.Әубәкіров сияқты атақты адамдар Сарыарқаның атын шығарған. Көмірлі өңірдің халқы Қазақстанның тұңғыш Президенті Н.Назарбаевты да өзінің бел баласы деп есептейді. Өйткені ол жас күнінен бастап [[Теміртау]]дағы атақты [[Қазақстан]] Магниткасында тау-кенші болып еңбек жолын бастаған. Еліміздің тарихынан орын алған «адамзат ажалының аралындай» КарЛАГ-та жас ғұмырларын «тар жол, тайғақ кешумен» өткізген небір совет және шет елдің жүздеген оқымыстылары, зиялы қауым өкілдері тар қапаста жүрсе де Қарағандыда тұңғыш өнер ошақтарын ашқан «алғашқы қарлығаштар» болып табылады. Бұл өнер қайраткерлерінің артынан ызғарлы, қайғылы сұмдыққа толы жылдары туындаған өнер мұралары қалды. Қазіргі кезде бұл мұралар әлем жұртшылығының қызығушылығын тудырып отыр. == Географиясы == Сарыарқа – ''«Қазақтың ұсақ шоқысы»'' деп те аталады (Орталық Қазақстан ұсақ шоқысы). Батыстан шығысқа дейін ұзындығы 1200 км, оңтүстіктен солтүстікке дейін 950 км. Батыс жағы біршама тегістеу, [[Ұлытау таулары|Ұлытаудың]] таулы жерлері (1133 м) және Көкшетау үстірті (947 м, [[Көкше|Көкше тауы]]) салыстырмалы биіктігімен ерекшеленеді. Шығыс жағы 1403 метр (Қарқаралы таулары), 1469 метр ([[Шыңғыстау|Шыңғыстау жотасы]]) және 1566 метрге жететін ең биік шоқысына ([[Ақсораң (Сарыарқа)|Ақсораң тауы]]) дейін биіктеп отырып, шоқылы жер бедерімен айрықшаланады. Сарыарқа геологиялық жас жағынан тым көне тауға жатады, яғни жылдар бойы мүжіліп бірте-бірте шөгіп бара жатқан кəрі тау. Салыстыру үшін айтқанда еліміздің шығысындағы Алтай тауы жас тауға жатады. === Геологиясы === Сарыарқа [[каледон]] (батыс жағы) және [[герцин]] (шығыс жағы) қатпарлы кезеңінде қалыптасты. Неотектоникалық қозғалыстың сонымен бірге желге мүжілу үдерісі салдарынан Сарыарқаның жер бедерінің осы қазіргі бейнесі қалыптасты. Негізінен метаморфтық және магмалық тау жыныстарынан түзілген. ==Өсімдіктері мен жануарлары== Сарыарқа жері дала, шөлейт және шөл зоналарына кіреді. [[Көкшетау]], [[Атбасар]] өңірінде, [[Есіл]] өзенінің бойында қара топыракқа тән өсімдік жамылғылары қалыптасқан. Ол жерлерде егіндік өсіріледі. Даланың аласа таулары мен ұсақ шоқыларында шоқ-шоқ қарағай, биші [[қайың]] ормандары өседі. Дала зонасының оңтүстігін ала [[Теңіз]] бен [[Сарысу (өзен)|Сарысу]] жазықтары, [[Ұлытау таулары|Ұлытау]], [[Қарқаралы]], [[Шыңғыстау]] бойлары [[шөлейт]] зонаға кіреді. Бұл зонаның климаты қуаң, қошқыл қызыл коңыр топырақ жамылғысында жусанды, бетегелі, көделі, боз өсімдіктер жамылғысы таралған. Өзен бойында, тау баурайларында шабындық шалғындар, терек, қайың, карағай, арша, тал өседі. Шөлейт зона мал жайылымына колайлы. Шөл зонасы Ұлытаудың оңтүстігі мен Жезказған маңын, Солтүстік Балқаш жағалауын қамтиды. Мұндағы шөлдің қоңыр топырақ жамылғысында шөл өсімдіктері - тобылғы, қараған, боз, бетеге, ақселеу бұйырғын, қара жусан, көкпек өседі. Жануарлар дүниесі де дала, шөлейт, шөл зоналарының ерекшеліктеріне байланысты қалыптасқан. Қарағайлы ормандарда [[бұғы]], [[елік]] кездессе, дала мен шөлейт жерлерді [[ақбөкен]], [[қасқыр]], [[түлкі]] мекендейді. Көлдерінде құстар көп. == Экономикасы == Қарағанды облысының даму тарихына үңілер болсақ, қадау - қадау іргелі істердің куәсі боласың. Аймақтың шапшаң игерілуіне бірден-бір себепкер болған оның мол табиғи байлықтары еді. Сонау жиырмасыншы-отызыншы жылдарда А.А.Гапеев, Н.Г.Кассин, Н.И.[[Николай Иванович Наковник|Наковник]], М.П.Русаков, Қ.И.Сәтбаев тәрізді есімдері бүгінде кеңінен танымал геологтар Орталық Қазақстан аймағының кен байлықтарын зерттеді. Жиырмасыншы жылдардың басында-ақ [[Қоңырат]], [[Жезқазған]], [[Семізбұғы (тау, Қарағанды облысы)|Семізбұғы]], [[Өспен]] және басқа жерлерде түсті металдардың мол қорының бары анықталған. Соғысқа дейінгі кезең ішінде жаңадан ашылған көмір және түсті металл кен орындарының негізінде Орталық Қазақстанда Қарсақбай, Балқаш мыс қорыту зауыттары салынды. Жезқазған, Қоңырат рудниктері, Қарағанды көмір бассейні игерілді. Еліміздің экономикасындағы Орталық Қазақстанның алатын орны ерекше екендігі сол кезде-ақ белгілі болған. ===Қазба байлықтары === '''Сарыарқа''' - пайдалы қазбаларға бай өлке. [[Қарағанды]] мен [[Екібастұз]] көмір өндірудің ірі ошақтарына жатады. [[Жезқазған]], [[Қарсақпай]], [[Атасу]], [[Саяқ]], [[Қоңырат]] кен орындары [[мыс]], [[темір]], [[марганец]] кендеріне бай. Жәйремде сирек металл өндіріледі. Осыларды қорытып, байыту мақсатында Қарағанды, Жезқазған, Балқаш және Теміртау қалаларында ірі металлургиялық комбинаттар жұмыс істейді. == Халқының қоныстануы == Қазіргі уақытта Қарағанды облысы 429 мың шаршы шақырым жерді алып жатыр. Бұл республикадағы ең үлкен аймақ. Әкімшілік-аумақтық құрылым өзгертілгеннен кейін, бұл аумақта 9 селолық аудан мен 11 қала, 39 жұмысшы кенті мен 171 селолық округ болды. Халық саны 1 миллион 700 мыңнан асты, яғни республика халқының 10 пайызын құрайды. == Дәстүрлі шаруашылығы == <br /> Дәстүрлі шаруашылығы егіншілік болып келеді. Онда көптеген егіншілік орындар орналасқан. ==Тарихы == === Ежелгі заман === Батысы Торғай ойпатына тіреліп, шығысы Қара Ертіске еңкейіп барып тоқтайтын, түстігін Балқаштың көгілдір толқындары шайып жатса, терістігі көк Есілмен көмкерілген ұлан-ғайыр Сарыарқа сан ғасырлардан бері қазақ деген бұла халықтың құтты қонысы болып келеді. Тарихқа жүгінсек, осынау далада адамзат дамуының ұлы көшіне ықпалын тигізген талай оқиға мен құбылыстың өткеніне куә боламыз. Орталық Азияға, соның ішінде [[Сарыарқа]] жеріне, адам баласының қоныстана бастағаны шамамен 1,5-1 млн. жылдар бұрын болған. Ең көне ескерткіштер: адамдардың тұрақ қоныстары, тас қару-жарақтары, жартасқа қашап салған суреттері осы межені көрсетеді.[[Балқаш]] көлінің солтүстік жағасы, Бетпақ шөлінен бері қарайғы аймақ [[Қарқаралы]], [[Бұғылы (тау, Қарағанды облысы)|Бұғылы]] мен [[Тағылы]], Нұра-Сарысудың бойы, одан әрі Баянауылға, тіпті Көкшетауға дейінгі Сарыарқаның тұла бойы тас ғасырының айғақтарына толы. [[Сурет:Qysh.JPG|200px|right|thumb|Ортаңғы қола дәуірінің қыш бұйымдары]] Ежелгі палеолиттің адамдары [[Орталық Қазақстан]] өңірінде, байтақ жатқан Сарыарқада шель-ашель дәуірінің соңын ала пайда болды. Оның археологиялық айғақтары [[Қарағанды облысы]]ның [[Обалысай]], [[Мұзбел]], [[Талдысай]], [[Жаман Айбат]], [[Қосмола Қызылжар]] деп аталатын жерлерден табылған. Көптеген зерттеушілеріміз бұл айғақтарды осыдан 100-40 мың жыл бұрынғы орталық палеолит немесе мустьер дәуірінің адамдары тұтынған дейді. Ғалым тілінде [[неандерталь адамы]] деп аталатын адамдар. Археологиялық ескерткіштер Орталық Қазақстан жерін, соның ішінде [[Қарағанды]] аймағын палеолит дәуірінде-ақ адам мекен еткеннін аңғартады. Олар аң, балық аулап, қоректік өсімдіктермен күнелткен. [[Садақ]] пен жебені, сондай-ақ найзаны қолданған. [[Неолит]] дәуірінде егіншілік негіздері пайда болған. Бұл кезеңнің жұрты Бұқпа өзені бойынан, кейінгі неолит қоныстары. Зеленая Балка (қазіргі [[Доскей ауылы]]) тұрағынан табылды. Қола дәуірінде аймақтың ежелгі халқы негізінен мал бағумен айналысқан, егін де салған. Бұл [[Суықбұлақ]] (Қарқаралы) қонысы мен ежелгі жер суару жүйесінде жүргізілген археологиялық қазба жұмыстарынан көрінеді. Б. э. д. II-ші мыңжылдықтың басында Сарыарқаны қоныстанған тайпалар ішінде металлургиямен айналысатындары шықты. Жер бетіне жақын орналасқан түсті металдың бай қоры – алтын, мыс, қалайы адам қаракетіне жарады. Орталық Қазақстанда қола өндірісі өмірге келді. Қазақстан тарихының б. э. д. II-ші мыңжылдығын қола дәуірі деп атау тікелей осыған байланысты. Ол дәуірдегі адамдардың тіршілік салтын комплексті деп атауға дәл келеді, себебі бір жерде мал шаруашылығы да, егіншілігі де, сонымен бірге кен өндірісі де қатар дамыды. Бегазы (Ақтоғай ауданы), Дәндібай (Топар поселкесінің маңайы) зираттық кешендер атымен аталған, б. з. б. X–VIII ғасырларда осы күнгі облыс жерінде бірегей Бегазы–Дәндібай мәдениеті өркендеген. Малшылықпен қатар бұл өңірде кен қазу және металл қорыту тайпалардың өндіргіш күштерін дамытуда аса маңызды роль атқарды. Жалпы [[Бегазы – Дәндібай]] заманындағы тайпалар мәдениетінің басты ерекшілігі ескі қола мәдениетінің түрлері құлпыра өзгеріп, соның негізінде оған ешбір ұқсамайтын мәдениет қалыптасқан. Қазақ халқы ертеде көшпелі өмір сүрген. Орта жүз қазақ рулары қыста Сырдарияның арғы жағасында өткізсе, жаз жайлауға Сарыарқа деп, аңсап-сағынып Орталық Қазақстанға асыққан. Бұл шаруашылық-мәдени үрдіс [[Бегазы-Дәндібай]] заманында пайда болды. Орталық Қазақстанды мекен еткен алғашқы тайпалар мен тайпалық одақтар жалпылама түрде «сақ» деп аталды. Тарихи дамудың барысында көне тайпалар мен тайпалық одақтар орнына жаңа тайпалар пайда болып, олардың аттары да өзгеріп отырды. Өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың дамуы алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауына және феодалдық қатынастардың қалыптасуына жеткізді. Біздің заманымыздың VIII-XI ғасырларында бұл өңірде көне сақтар мен көк түріктердің ізін басып қимақтар мен қыпшақтардың қуатты бірлестігі – Қимақ қағанаты ғұмыр сүрген. Ұлы әкімшіханның ордасы Орта Ертіс өңірінде тігілген. Қағандық құлағаннан кейін, II ғасырдың 1-жартысында оның орнына Дешті Қыпшақ мемлекеті құрылды. [[Сурет:Zhoshy.JPG|200px|right|thumb|Жошы хан мазары (XIII ғ.)]] === Орта ғасырлар === XIII ғасырдың басында Орталық Қазақстан өңірі моңғол шапқыншылығына ұшырап, [[Алтын Орда]] құрылғаннан бері [[Қарағанды облысы]]ның аумағы Жошы хан ұлысының құрамына енген, одан XIV ғасырда [[Ақ-Орда]] (оған солтүстік-шығыс, Орталық және [[оңтүстік Қазақстан]] аумағы енген) бөлек кеткен. XIII-XV ғасырлар архитектурасының ескерткіші Қызыл кеніш сарайы осы кезенің ірі археологиялық ескерткіші болып саналады, жұрнағы Қарағандыдан 260 км, Қарқаралы ауданының Қырғызстан ауылының Кент тауының шығыс бөлігіндегі Қызылсу өзенінің жағалауында жатыр. Жергілікті тайпалардың экономикалық және саяси жағдайы күрт құлдырап, өндіргіш күштер әлсіреді, мұның өзі қазақ ұлысының қалыптасу процесін тежеді. Елдің аумақтық-саяси тұтастығы бұзылды, түрлі түркі топтары бөлшектеніп, араласып кетті, дегенмен олар өздерінің тілі мен әдет-ғұрпын сақтап қалды. Алтын Орданың мемлекеттік бірлестігінің бытыраңқы сипаты, феодалдық алауыздық, бағынышты, басыбайлы болған халықтардың азаттық күресі XV ғасырдың бас кезінде Алтын Орданың ыдырауына әкеліп соқты. Сол кезде бірқатар мемлекеттік бірлестіктер құрылып, соның біріне енді. XVI ғасырдың басында Орталық Қазақстан өңірі жергілікті экономикалық және этникалық негізде туындаған мемлекеттік құрылым кең байтақ [[Қазақ хандығы]]ның құрамында болды. Қазақ халықтарының құрылуы қазақ ұлысының қалыптасу процесіне жәрдемдесті. XVII ғасырдың бірінші жартысында [[Орталық Қазақстан]] жеріне ойрат (жоңғар) тайпалары басып кірді. Қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы күресі жүз жылдан астам уақытқа созылды. Халық бұқарасының қаһармандық күресі нәтижесінде XVIII ғасырдың орта шенінде Қазақстан жоңғар басқыншыларынан азат етілді. === Ресей құрамында === Аймақтың одан кейінгі тарихы Қазақстанның Ресейге қосылуымен тығыз байланысты. 1822 жылы 22 маусымда патша өкіметі өзінің отаршыл саясатын нығайту мақсатымен Указ шығарып, «Сібір қырғыздарының (қазақтарының) уставын бекітті». Осы Указ бойынша қазақ даласындағы хандық өкімет билігі тоқтатылып, патша өкіметі ұсынған жаңа әкімшілік жүйе пайда болды. Осы күнгі Қарағанды облысының жері – [[Баянауыл]], [[Ақмола]] және [[Қарқаралы]] округтарының құрамына енді. Сөйтіп, осыдан 200 жылдай бұрын Сарыарқада Ресей империясының алғашқы бекіністері – [[Қарқаралы]] (1824), [[Ақтау]] (1937), [[Ұлытау]] (1841), т.б. қазақ-орыс станицалары пайда болды. Карқаралы округі ең ірі округтің бірі болған. Орталығы Қарқаралы шатқалында орналасқан (қазіргі Қарқаралы қаласы). Онда негізінен арғындар көп тарап, солар мекендеді. Округте 18 болыс құрылып, оның 16 болысы арғын руларына тән болса, екеуінде қоңырат пен наймандар ғана болды. Бұл Қарқаралы округіндегі арғындар негізінен 136 ауыл, 15022 түтін, 101251 адамнан тұрған. Бұлардың негізгі кәсібі мал және жер шаруашылығы болды. Олар ен даланы жайлап, қыс қыстауға, жаз жайлауға көшіп-қонып тіршілік етті. Осында қалың арғынның ортасында керей тайпасының 4960 адамы бар 10 ауылдан (1143 шаңырақ) тұратын бір болысы мен 359 адамы бар уақ тайпасының 52 шаңырағы бірге көшіп жүрді. Қарқаралы округінің қазақтары жазда Кіші және Үлкен [[Нұра]], [[Шідерті өзені|Шідерті]], Талды, [[Өлеңті (өзен, Ертіс алабы)|Өлеңті]], [[Ащысу (өзен, Жаркөл алабы)|Ащысу]] т. б. өзеңдер төңіректерін, Батағор, Ерейментау бөктерлерін, Баянауыл тауының оңтүстік бөктерлерін жайлады. Олар [[Қазанғап]], [[Түндік]] өзендерінің бойындағы қаптаған шатқалдары, Балқаштың солтүстік жағалауларын, Қарқаралы тауларын т. б. қыстады. Көшпелі Қарқаралы округінің шекаралары қазіргі [[Қарқаралы ауданы]]ның шекараларына сай келді. Қазыналы Қарағанды өңірінің Қазан революциясына дейінгі жағдайын сөз еткенде, бұл өлкенің әкімшілік жүйесіне тоқтала кету қажет. Қазақстанның орталық бөлігін алып жатқан осынау байтақ өңірді 1867-1868 жылдары патша өкіметі үш облысқа бөлді. Ол кезде Қазақстандағы облыстар саны алтау-ақ болатын. Жаңағы орталық өңірдің үш облысы [[Ақмола]], [[Семей]] және [[Торғай]] еді. Әр облыс бірнеше уезден құралып, уездер болыстарға бөлінген. Қарағандының өнеркәсіпті ауданы бұл кезде Ақмола уезіне қарайтын. Ал уезд құрамында 20 болыс болған. XIX ғасырдың 2-ші жартысында «Орынбор және Батыс Сібір генерал-губернаторлығының далалық аймақтарын басқару жөніндегі уақытша ереже» бойынша [[Орталық Қазақстан]] жері [[Ақмола]] және [[Семей]] облыстарына енді. 1860 жылы крепостнойлық құқықты жойған соң Ресейдің орталық губерниялары мен Украинадан қоныс аудару ісі басталды. XX ғасырда біздің облыстың аумағына шетелдік капитал келе бастады. 1-Дүниежүзілік империалистік соғыс кезінде патша өкіметі еңбекші халықты езуді күшейтті. Бұл 1916 ж. ұлт-азаттық көтерілісін туғызды. Оған [[Қарағанды]], [[Жезқазған]], Спасск кеншілері, Өспен руднигінің жұмысшылары, т.б. қатысты. Патша өкіметінің жазалаушы әскерлері бұл өңірдегі көтерілісті аяусыз басып-жанышты, алайда көтерілісшілердің бір бөлігі [[Торғай]] аймағындағы [[Амангелді Иманов]] жасағына барып қосылды, ал кейбір топтар Байқоңыр көмір кені ауданында 1917 жылға дейін дербес қимыл жасады. 1917 жылы қазан айында Ұлы Қазан социалистік революциясының жаңғырығы кешікпей-ақ Қарағандыдағы далалық айқаптарына да жетті. Қарағанды далалық айқаптары екі жылдай қырғын және қан төгілген азамат соғысының алаңы болды. Мұнда, Қарағандыда Анненков, [[Дутов]] және олардың көмекшілері қаһарланды. ===Сарыарқа саяхатшылар жазуларында (17-19 ғғ.) === Шығысын шөлге беріп, төрт құбылысын желге беріп керіле созылып Сарыарқаның жер асты байлығы [[Ресей]] патшасына да, тегін пайда іздеп дүниенің төрт бұрышына бірдей көз тіккен шетел алпауыттарына да, табиғат сырын білуге құмар жиһанкез саяхатшыларға да көп уақыт бойы жұмбақ болып келді. Орталық Қазақстаннің бай археологиялық ескерткіштері ежелден-ақ саяхатшылардың мұқиятын туғызған. Патша өкіметі бұл далаға талай-талай әскери экспедициялар жасақтап жіберіп отырды. Қазақ даласының қойнауында тұнып жатқан байлықтарға орыс елшілері Ф.Скинин мен М.Трошин да кезінде көңіл бөлген. XVII ғасырдың соңында олардың Тобольскіден Түркістанға дейін жүріп өткен жолы картаға түсірілді. Бұдан сөң Сібірді зерттеуші географ-картограф әрі тарихшы С.У.Ремезов та XVII ғасырдағы орыстың географиялық ғылымында жаңалықтар аша түсті. Ол жаңағы картаның белгілерін негізге алып, 1701 жылы «Сібірдің сурет кітабын» жасады. Бұл күрделі еңбегінде ғалым Қазақстан жерінің солтүстік және орталық аудандарын дұрыс көрсетті, әрі табиғат пен кен байлықтарына да баса назар аударды. Қазақстанға аттандырылған алғашқы экспедиция I Петрдің тікелей нұсқауымен ұйымдастырылды. Бұл экспедициялар геологиялық барлауларын Ертіс өзенінің бойымен Зайсан көліне дейін, [[Тарбағатай]] және [[Жоңғар]] таулы сілемдерін шолып өтіп, көптеген геологиялық материалдар жинады. Ресейдің Ғылым академиясы қазақ даласының батысы мен шығысын, сондай-ақ орта бөлігін зерттеуде бірталай тыңғылықты істер атқарды. Түкпір-түкпірге жөнелтілген экспедицияларға белгілі ғалымдар да қатыстырылды. Солардың бірі – Орынбордың губерниялық канцеляриясында ұзақ қызмет істеген, белгілі саяхатшы П.И.Рычков өз еңбегінде [[Кіші жүз]] бен Орта жүздің де мекендерін географиялық жағынан тұңғыш рет таныстырып шықты. Кейін оның баласы әскери топограф, капитан Н.П.Рычков та әкесі жүрген жерлерді шарлап, тіпті кен көздерін тапты. 1771 жылы ол әскери экспедиция құрамына қосылып, Сарыарқа даласына жол шекті. Экспедиция Ұлытау, Жезқазған өңіріне келіп тоқтағанда, көне дәуірдегі кеншілердің іздерін зерттей отырып Н.Рычков «1771 жылы Қырғыз-қайсақ даласына жасаған саяхаттың күнделік жазбалары» деп аталатын еңбегінде: «Ұлытау қойнауынан басталатын әйгілі өзендер: [[Ұлықарағай]], [[Жыланшық]], [[Қаракеңгір]], [[Сарыкеңгір]], [[Жездікеңгір]] бойында ертедегі адамдардың қазған кендерінен алтын мен күмістің белгілері табылды» деп жазды. Н.П.Рычковтан кейін қазақ жерінің кен байлығын зерттеуде [[Ресей Ғылым академиясы]] тарапынан ұйымдастырылған арнаулы экспедицияларға белгілі ғалымдар П.К.Паллас, И.Георги, [[Иоганн Петер Фальк|И.П.Фальк]] жетекшілік етті. Орталық Қазақстанның табиғи байлығын зерттеп, анықтауда 1814 жылғы майор Набоковтың, 1815 жылғы маркшейдер М.Германның, 1816 жылғы маркшейдер И.Шангиннің экспедицияларының маңызы үлкен болды. Жалпы тек XVIII ғ. соңғы ширегі – XIX ғ. басында Қазақстанда онға жуық экспедиция болды. Олардың көпшілігі Жезқазған өңірінің байлығын анықтауда үлкен роль атқарды. Осы кезеңнен бастап мысты өлкені жүйелі жан-жақты зерттеу басталды, ал ол қазақ жеріне алғашқы кәсіпкерлердің сенімімен келуіне негіз болды. Қазақстанның көне қалаларының бірі [[Қарқаралы]] – табиғат мол байлық сыйлаған Сарыарқаның шағын ғана бір бөлігі. Тарихи деректердің мәлімдеуінше Қарқаралының ақ қайың мен жасыл терек зерлеген шұрайлы өлкесі ерте кезден-ақ оқымысты - ғалымдардың, саяхатшы – зерттеушілердің көңіліне ұялап, көзін қызықтырған. Бұл өлкені алғаш ашушылар тізімі едәуір. Көгілдір таулар етегімен капитан И.ГАндрееев (1785 ж.), атаман Телятников (1796 ж.), тау-кен чиновниктері М.Поспелов пен Т.Бурнашов (1800 ж.), Сібір корпусының тілмашы Ф.Назаров (1833 ж.) және басқа қызмет адамдары жүріп өткен. Сондай-ақ бұл өңірге [[Алтай тауы]] аймағының маркшейдері И.П.Шангин де саяхат жасаған. Ол 1816 жылы Көрпетай және Бесшоқы мекендерінен көне қорғасын, мыс орындарын көптеп тапқан. 1826 жылы К.А.Мейердің жетекшілігімен ғылыми экспедиция келді. [[Экспедиция]] [[Қарқаралы]] тауларында бірнеше апта болып, өсімдіктерді жинаумен және зерттеумен айналысты. К.А.Мейер ғалым-географтардың жаңа буынын бастады. Оның ізін баса шыққан А.И.Левшин, Г.С.Карелин (1841), А.И.Шренк (1843), А.К.Гейнс (1865) Қарқаралыда болған. Қазақ халқының тұңғыш ғалымы [[Шоқан Уәлиханов]] Қарқаралы округінде екі рет 1855 және 1863 жылдары болды. Қызмет бабындағы сапарын ол халықтың ауызеке аңыз-әңгімелерін, ән-жырларымен танысуға арнады. Ш.Уәлиханов мал шаруашылығы жөнінде бірсыпыра қызықты материалдар жинады. Оның “Қарқаралының сыртқы округтері болыстарының қысқы көші-қоны” деген еңбегі осы тақырыпқа арналады. Орыс саяхатшысы Семенов – Тянь Шанскийдің жетекшілігемен 1865 жылы жарық көрген “Ресей империясының географиялық – статистикалық сөздігінің” екінші томында Қарқаралының ғажайып табиғаты, алғашқы адамдар мекендеген жұмбақ үңгірлері мен құпиялы қорғандары жайлы кеңінен баяндалып, бұл өлкенің атақ-даңқын әлемге таратады. Соның бірі – атақты “Қалмақ қорғаны” десек, ені мен биіктігі үш метр, ұзындығы бес шақырымға жететін осынау өзгеше бір “Қытай қорғанын” тұрғызуда мыңдаған адам талай жыл бойы тер төгіп, еңбек еткен деседі. Поляк революционері, демократ Адольф Янушкевич Сібірде айдауда жүргенде жиі-жиі әрі ұзақ уақыт қазақ даласында болып халқымыздың өмірін, дәстүрін және мәдениетін зерттеген. Ол 1846 жылы қыркүйегінде [[Қарқаралы]] уезінде болған әсерлері туралы “Күнделіктер мен хаттар” немесе “Қазақ даласына жасалған саяхат туралы жазбалар” атты кітабында былай деп жазған: “Ақтау жолына дейін жолымыз әуелі тастақты еді. Одан Жарлы өзеніне шейін жол қойнауымен өтеді, содан соң қарағай орман жапқан таулы-тасты жерлерден асып, Қарқаралының өзеніне жетеді. Бас аяғы – тоқсан шақырым…Қарқаралы тауының көрінісі ғажап. Қарқаралының өзі де айналасы тау, іргесінде өзен ағып жатқан бір әдемі жерге орналасқан.” Бұл өлкеде 1909 жылы болған орыстың танымал жазушысы М.Пришвин “Русские ведомости” газетінің тілшісі ретінде қоныс аударушылардың тұрмасын зерттеу мақсатында [[Қарқаралы]] қаласында болып қайтқан. Осы сапарында ол [[Кент]], [[Қызылтау]] тауларын аралап жүріп, Қарқаралы уезінің этнографиялық материалдарын, қырғыз (қазақ) аңыздары мен ертегілерінің жазбаларын жинастырды. Жазушы 1909 жылғы Қазақстанға саяхаттың әсері негізінде жазған шығармаларының бәрінде дерлік табиғаттың әртүрлі құбылыстарына тарихи деректер мен түрлі нанымдар негізінде жасалған тұжырымдарға үлкен орын береді. Қазақтың халықтық фольклорын пайдалана отырып, өз кейіпкерлерінің қазақтың ежелгі ертегілерімен өзектес дүниетанымын оқырмандар алдына жайып салады. Ол осында жүріп “[[Қозы Көрпеш – Баян сұлу]]” жырын алғаш тыңдаған. Қарқаралы басына шығып, Шайтанқөлдің көз сұқтандырар сұлулығын өз шығармасына арқау етекен. Қазір М.Пришвиннің Сарыарқа қазақтарының өмірінен бір емес, бірнеше мақалалар мен очерктер жазғаны белгілі болып отыр. Олар “Шайтанкөлде”, “Қара араб”, “Адам және Ева”, “Тұзды көл” және тағы да басқа шығармалар. Ұлы Ш.Уәлихановтың сүйікті досы, белгілі саяхатшы – этнограф Г.Потанин Қарқаралы уезіне, 1913 жылы аңыз-жырлардың алуан нұсқаларын жинап, қазақ фольклорын зерттеуге келеді. Бұл сапарда Г.Потанин баяғыдан танитын Томск университеінің студенті Ә.Ермеков жанында еріп жүрді. Олар Қарқаралы қаласында, Қоянды жәрмеңкесінде, Бүйіртас мекенінде болды. Қарқаралы уезінің халықтың ауыз әдебиетіне бай екендігіне ғалым бұдан бірнеше жыл бұрын білген. 1895 жылы ғалым Ш.Уәлихановтың әкесі Шыңғыстың ауылына барғанда оны Петербург университетінің студенті [[Дінмұхамед Сұлтанғазин|Сұлтанғазин]] бастап жүрген. Сұлтанғазин ғалымның өтінішімен көптеген ертегілер жазып алады. Бұл ертегілердің қолжазбалары «Живая старина» редакциясының қоржынында көп жылдар жатып қалады да, тек 1916 жылы Г.Потанинің алғы сөзімен және редакциялауымен жарық көрді. Г.Потанин қазақ халқының мәдениеті, тұрмысы, фольклоры жөнінде материалдар жинап, соның негізінде «Тоқырау өзенінің сағасында» мақаласы 1914 жылы «Сибирьская жизнь» газетінде жарияланды. Қазақтың мың әнін жинаумен тарихта теңдессіз тәлі қалдырған атақты музыка зерттеушісі А.В.Затаевич Қарқаралы өңіріндегі құйма құлақ, зерделі де зерек жыраулар ауызынан 154 ән жазып алған. Ол даңқты француз жазушысы Р.Ролланға жазған хатында Карқаралы табиғатының қайталанбас сұлу келбетін сүйсіне суреттеп, бұл аймақтың әншілерін әлемдік деңгейдегі өнер жұлдыздарымен қатар қояды. ==Әдебиет== *Қазақстанньң физикалық географиясы, Алматы: Атамұра, 2008. ISBN 9965-34-809-Х *Артықбаев Ж.О., Жакин М.С. Шет өңірінің тарихы.- Қарағанды ҚарМУ баспасы, 1998.-275 б. *Аршабеков Т. Қарқаралы күмбездері.- Қарағанды: «Арко» ЖШС, 1997.- 96 б. *Аршабеков Т. Тасқа жазылған тарих // Сана.- 2000.- 7 желтоқсан (№46).- 5 б. *Аршабеков Т. Туған жер төсіндегі жәдігерлер: /Қазына: тарихқа шолу/ // Орт. Қазақстан.- 1994.- 29 желт. *Әбдәкімұлы Ә. Қазақстан тарихы (ерте дәуірден бүгінге дейін). Оқу құралы.- Алматы: РБК, 1997.- 404 б. *Әзиев Ә. Қазыналы Сарыарқа.- Алматы: «Қазақстан», 1978.- 119 б. *Балташұлы Е. Қазыналы құтты өлке // Орт. Қазақстан.- 2002.- 9 қаңтар *Бекбалақ Қ. Сарыарқаның рухани қазынасы: Этнографтың жолжазбасы // Орт. Қазақстан.- 1998.- 23 желт. *Бұланты шайқасы / Жауп. Ред. Ж.О.Артықбаев.- Қарағанды: РМҚ «Полиграфия» ӨБ, 1998.- 64 б. *Дәулетбектегі С. Теміршедегі таңбалы тас: /Қарқаралы маңындағы ескерткіштер туралы/ // Қарқаралы.- 1995.- 9 қыркүйек *Жанысбай С. Бегазыда көп сыр бар: Ескерткіш – елдігіміздің белгісі // Орт. Қазақстан.- 1999.- 2 қазан *Қадыров М., Нұрмұқамбетов Б. Ертедегі Орталық Қазақстан тайпаларының мәдениеті мен өнері // Ежелгі мәдениет куәлары.- Алматы, 1966.- 68-78 б. *Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия / Бас ред. Р.Н.Нұрғалиев.- Алматы: Қаз. сов. энцикл. Бас ред., 1990.- 632 б. *Қарқаралы округтік приказының ашылуы // Қарқаралы.- 1991.- №3.- 86-91 б. *Марғұлан Ә. Ұлытау төңірегіндегі тас мүсіндер // Ежелгі мәдениет куәлары.- Алматы, 1966.- 8-52 б. *Мұқанов М.С. Қазақ жерінің тарихы.- Алматы: Атамұра – Қазақстан, 1994.- 80 б. *Омарбекова М. Қарқаралының тарихи ескерткіштері және саяхат маршруттары // *Қарқаралы.- 1999.- 10, 17, 24 сәуір // Орт. Қазақстан.- 2000.- 13-31 мамыр, 3 маусым *Попов Ю. Өлкеміздің тарихи беттері: Тастар сыр шертеді // Шұғыла.- 1981.- Наурыздың 28 *Сапарұлы Б. Көне тарих отаны боған өлке немесе Бегазы-Дәндібай мәдениеті туралы // Қазақстан әйелдері.- 1992.- №3.- 8,9 б. *Сейдімбеков А. Күңгір-күңгір күмбездер: Сұлулық туралы сырлар.- Алматы: Жалын, 1981.- 240 б. *Сейдімбеков А. Қарқаралы // Кеніш: Қарағанды облысы туралы кітап.- Алматы, 1978.- 93-109 б. *Смағұл С. Ескерткіштер ел мұрасы: Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясына – 55 жыл // Сарыарқа.- 2001.- 2 қараша *Смайылов Ж., Бейсенов А. Қызылкеніш сарайы // Білім және еңбек.- №6.- 28-31 б. *Сұлтанов К. Шапқан төбенің құпиясы: /Қарқаралы ауданы Қаз. экспедициясының зерттеулері бойынша табылған қола дәуірінің соңғы кезімен көшпелі тұрмысқа ауысудың алғашқы дәуірін көрсететін материалдар жайында/ // Қазақ әдебиеті.- 1969.- 23 авг. *Уәлиханов Ш. Қарқаралы сыртқы округіндегі болыстардың қыстақтары: Қарқаралы құжаттары.- 1991.- №4.- 89 б. *Ісләмұлы І. Шежірелі өлке – Жаңаарқа // Азия Транзит.- 2000.- №6.- 28-37 б. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.britannica.com/eb/article-9044928/Kazak-Uplands Kazakh Uplands] Британника энциклопедиясы ''(ағылшынша)'' * [http://www.worldwildlife.org/wildworld/profiles/terrestrial/pa/pa0811_full.html Kazakh upland] World Wildlife Fund (Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры) * [http://bse.sci-lib.com/article057585.html Казахский мелкосопочник (Kazakh Uplands)] Үлкен кеңес энциклопедиясы ''(орысша)'' [[Санат:Сарыарқа|*]] 54wx2hc1tg9rhworz496olgisy64ukn 0 165367 3319629 2917834 2024-04-25T18:00:37Z O.Makpal08 152255 сылтеме енгыздым wikitext text/x-wiki [[File:City Light employees on coffee break, 1960s.jpg|thumb|right| Жұмыскерлер кофе-брейкте, 1960 ж.]] [[File:HK CWB Excelsior Hotel 香港怡東酒店 tea break a cup of coffee Dec-2011.jpg|thumb| Кофе-брейк]] '''Кофе- брейк''' (ағыл.Coffee break — кофелік үзіліс) - деп ғылыми [[конференция]]ның [[ас]] қабылдау кезіндегі және формалды емес әңгімелесу барысындағы қысқаша кофелік [[үзіліс]]ті(15-40 мин.) айтады. Әдетте үстел үстінде [[кофе]] ішетін шынылармен, кофе салынған ыдыстармен, ыстық су құйылған ыдыстармен, кәмпиттермен, қантпен, қаймақпен және печеньемен осы кофе-брейк елестетіледі. Дегенмен де, алкогольді [[сусындар]] ( коньяк, арақ, шарап) және ыстық [[тағам]]дар да болуы мүмкін. [[Фуршет]]тегідей, кофе-брейк белгілі бір орын ретінде елестетілмейді, яғни қатысушылар өздеріне-өздері кофе құйып, тағамды тұрған күйінде жейді. ==Тарихы== 1936 ж. бастап, панамерикалық [[бюро]] ([[АҚШ]], [[Канада]] және т.б. елдердің кофе өндірушілерін біріктіреді) кофені көбірек қабылдауға бағытталған компанияны бастайды. Осыған байланысты "кофеге үзіліс" сияқты [[дәстүр]]лер де енгізілген болатын. ==Кофе-брейкті жүргізудің нормативтері== * Мұнда бірнеше сан қилы нұсқалар болуы мүмкін. Әдетте кофе-брейк 30-40 мин. созылатын кішігірім іс-шара болып табылады. Кофе-брейктің ұзақтылығы жалпы іс-шараның [[регламент]]іне байланысты белгіленеді. Мұндай үзіліс қатысушыларға өздерінің күш-қуатын қайта жинап, формалды емес үлгідегі әңгімелесуді қарастырады. [[Конференция]] барысындағы кофе-брейк - бұл негізінен кофе ішу кезіндегі таусылмайтын әңгімелесу, яғни оны нон-стоп деп те атайды. Барлығы да [[семинар]] мен іс-шараның ұзақтылығына байланысты. Егер де семинар 3 сағ. уақытты алатын болса және де тәуліктің бірінші жартысына сәйкес келсе, онда үзіліст әдетте кофе-брейк ұсынылады. 30 мин. болатын кофе-брейктің мәзірі әдетте өзіне әр түрлі сэндвичтерді, қандай да бір пісірмені, коктейльдік пирожкиларды, жеміс-жидектерді, кофені, шайды, сусындар мен минералдық суды қосады. Егер де іс-шара бүкіл күнді алатын болса, онда әдетте таңғы үзіліс кезінде кофе-брейк, ал түстен кейінге ланчты ұсынады. Ланчтың мәзірі әдетте суық тағамдардан, ыстық тағамдардан және десерттен тұрады. Мейрамханалық терминмен айтқанда, "үшкурстық" түскі асты қамтиды. Тәуліктің екінші жартысында, қайтадан кофе-брейк. Осындай іс-шаралардың ас-мәзірін құрастыру барысында маусымдылықты ескеру қажет: мысалы, жаз мезгілдерінде, жеміс-жидектер мен көкөністерді, ал қыста калориясы мол тағамдарды көбірек дайындай қажет. Сонымен қатар, қатысушылардың этникалық ерекшеліктерін де ескеру қажет<ref>http://msk.treko.ru</ref>. ==Кофе-брейк күнделікті жұмыс кезіндегі ритуал ретінде== [[File:Coffee break en el hall AB.jpg|thumb| Қызметкерлер кофе-брейкте, 2009 ж.]] Ғалымдардың пайымдауы бойынша, адамдардың жұмыс барысында жасалған қысқы ұзіліс - жұмысқа деген ынтаны оятар түрткі болар табылады. Айтып кету керек, кофе-брейк ұзақ уақытқа созылмауы керек және түскі ас ретінде болмауы керек. ==Кофе-брейктің профессионалды ұйымдастырылуы== Кофе-брейктің профессионалды ұйымдастырылуы барлық [[ереже]]лер мен [[талап]]тарды ескере оытрып, лекторлардың баяндама оқу барысындағы, [[тауар]]лардың презентациясын өткізу кезіндегі, іскерлік мақсаттағы мәселелерді шешу барысындағы және т.б. кез-келген іс-шарадағы қысқа үзілісті толтырады. Бай не болмаса тым кішкентай ас мәзірі, персоналдың келісімді жұмысы мен [[сусын]]дар мен тағамдардың дәмділігі жиналған қауымға біраз тынышталып, демалуға және белгілі бір жайлы атмосферада әңгімелесуге мүмкіндік береді. "Кофе-брейк" атты шетел термині [[Ресей]] мен бұрынғы [[ТМД]] елдерінің аумағында кофелік қысқа үзілісті білдіретін түбірленген сөз болды. Кофе-брейкті өткізудің мақсаттарына, талаптарына, жағдайларына байланысты ол 5 минуттық шай ішуден бінеше күндерге созылатын көрме, семинар, конференция не болмаса тағы басқа іскерлік, танымдық, ойын-сауықтық іс-шараны жүргізу кезінде болатын кішігірім демалыс болып табылады. Оған мысал ретінде, театрдағы спектакльден кейін, қонақтардың залдан сусындар не болмаса жай әңгімелесуін айтуға болады. Кофе-брейктерді белгілі бір регламент бойынша, қатаң түрде ұйымдастырылған іс-шара ретінде ғана емес, қиын да тығырыққа тірелген келісімдер барысында қолданылады. Тағамды ішіп, иісі аңқыған кофенің дәмін татып, біраз демалған кез-келген адам - диалог пен әңгімені жүргізу кезінде жақсы көңіл-күйде болып, шешімдерді тез қабылдайды. Осындай дәмді тек қиын келісімшарттар кезінде ғана қолданылмайды, дегенмен кофе-брейктерден кейні аса маңызды шешімдер қабылданып, жасалады<ref>http://kulinarov-spb.ru</ref>. ==Кофе-брейктің түрлері== [[File:LA2 coffee break 1 Wikipedia Academy 2008.jpg|thumb| Кофе-брейк, 2008 ж.]] * '''[[философия]]лық [[кафе]]''' - семинар мен кофе-брейктің қоспасы ретінде қолданылады. Осындай кафенің атасы ретінде әдебиеттік салондар болды. Онда тыныштық атмосферасында, дәмді шай немесе өзіне жетелейтін кофені ішу барысында философилық жағдайлар талқыланып, жаңадан әдебиеттік шығармалардың бастауы пайда бола бастады. Жаңа әлемде cafe-filo-ның тарихын Марк Соте мен оның Париждегі Бастилия алаңында орналасқан. "Зәкірлердің кафесі" (кафе маяков) атты кафесінен бастау алады. * '''фуршет- [[коктейль]]''' - тағамдарды ұсынатын қысқа үзіліс; оның барысында тек шай мен кофені ұсынып қана қоймай, коктейльдер мен алкогольді сусындарды да ұсынады. Осындай іс-шара кезінде тәттті тағамдарды аз, ал ыстық тағамдарды мүлдем ұсынбайды<ref>http://www.luxemag.ru</ref>. ==Кофе-[[пауза]]да өзіңді қалай ұстау керек?== Кофе-брейктің негізгі мақсаты болып, жеңіл ас ішу болып табылады, қысқа демалыс пен формалды емес әңгімелесу. Мұндай іс-шара барысында әдетте орындықтарды қоймайды, мұндай жағдай фуршетте де орын алады. Яғни келушілер өздеріне-өздері сусындар құйып, тағамдарды салады. Кофе-паузалардағы тәртіп жалпы нормалар мен тағамдарды тұтыну мәдениетін мойынсұнады. Тым қысқа үзіліс көптеген қатысушылардың кешігіп келуін тудыруы мүмкін, ал ұзақ үзіліс біраз тынышталдырып, тек жайлы сезім тудырады. Сондықтан, тәртіпті сақтаудың негізгі ерекшеліктерінің бірі ретінде - регламентті қатаң сақтау мен қатысушылардың уақытында келуін талап етеді; кофе-брейктен кейін, кешігусіз семинарда не болмаса конференцияда өз орныңды тауып отыру да өте маңызды болып табылады. ==Дереккөздер== <references/> {{Кофе}} [[Санат:Кофе]] 2nuh9z8rkek1dwv7k08urgmzl3sr2n6 0 192096 3319555 3318859 2024-04-25T14:21:43Z Құрманәлі Абылайхан 54 157145 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{уики}} [[Сурет:IBM Thinkpad R51.jpg|thumb|Ноутбук үлгісі]] '''Ноутбук''' (ағылш. ''notebook'' — блокнот) – дербес компьютердің құрамы, [[пернетақта]], [[монитор]], қалталы [[компьютер]] және қуат көзінің батареясының ықшамдалған кіші түрдегі жиынтығы. Ноутбуктардың басты ерекшеліктері жеңіл салмақтылығында және көлемінің ықшамдылығында. Жұмыс істеу уақыты бір сағат пен он бес сағат аралығына тең. Ноутбуктер әдетте бүктелген форма факторында жасалған. Ноутбук экранды, пернетақтаны және сенсорлық тақтаны тасымалдау кезінде қорғау үшін бүктелген. Бұл сонымен қатар тасымалдаудың ыңғайлылығымен байланысты (көбінесе ноутбук портфельде тасымалданады, бұл оны қолыңызда ұстамай, иыққа іліп қоюға мүмкіндік береді). Көп жағдайларға ноутбуктарға форм – факторы жинама негізді келетін лэптоп түрлері жатады. Ноутбуктың тасымалы жиналған күйде орындалғандықтан, экранды, пернетақтаны және тачпад нысандарын қорғау мүмкіндігін береді. Ноутбуктын тағы мүмкіншіліктерінің бірі – оны қарапайым арнайы дорбада тасымалдауға болатындығында. == Тарихы == 1968 жылы «Xerox» фирмасының зерттеу лабораториясының басшысы [[Алан Кей]] «блокнот» көлемімен тең келетін, желіге сым қолданбай қосылуға болатын, шағын экранмен жабдықталған және тасымалға жеңіл есептеуіш машинасын құру жайлы ұсыныс жасады. 1979 жылы NASA тапсырысымен, Вильям Могридж(Grid Systems компаниясының өкілі) алғашқы Grid Compass есімді ноутбукты жасап шығарды(жедел жадының көлемі 340 кБ, процессоры Intel 8086 жиілігі 8 мГц және экраны люминесцентналы). Аталмыш ноутбук Space Shuttle жобасында қолданылған. Алғашқы азаматтық қолданысқа 1981 жылы Адам Осборнның 1795 АҚШ доллары тұратын ноутбугі қолданысқа еңді (салмағы 11 кг, жедел жады 64 кБ, 4 мГц жиілігі бар Zilog Z80A процессоры, 5,25 дюйімды екі [[диск]] салу құрылғысы бар, үш портты, 52 таңбадан 24 жол еңгізуге мүмкіндік беретін 8,75х6,6 см көлемді монохромды экран және 69 пернемен жабдықталған болатын). Алайда Osborne Vixen ноутбуктарының шығарылымы жайлы хабар оның құрастырылуына дейін айтылғандықтан (ал бұл хабар Osborne 1 ноутбуктарының сатылымына теріс әсерін тигізді), компания кедейленді. 1982 жылы Compaq фирмасы процессоры Intel 8080 IBM PC есімді ноутбукты қолданысқа еңгізді. 1983 жылы компьютерді өндіретін көптеген фирмаларда өздерінің ноутбуктарын жасауға тәжірибелері болған. 1984 жылы Apple фирмасы LCD дисплейді ноутбуктарын шығарды. 1986 жылы IBM процессоры Intel (салмағы 5,4 кг, диск салу кеңістіні 3,5 дюйм) болған ноутбугын 3500 АҚШ доллары бағасының көлемінде шығарды. 1990 жылы Intel дүниежүзінде алғашқы мобильді дербес компьютерлерге арналған процессорын Intel 386 SL есімімен шығарды, сондай ақ қуат көзінің батареясының ұзақ мерзімділігі арттырылды. == Атқаратын қызметтері == Тасымалға жеңіл компьютерлердің бағасы қарапайым дербес компьютерлермен тең келгенімен бірге, бір деңдейде жұмыс істеу қабілеттілігі бар. Бірақ ноутбуктың нарықтағы сатылымы дербес компьютерге қарағанда күрт төмен. Ноутбуктық құрамы дербес компьютердің құрамына ұқсас, бірақ өлшемдері мен құрамындағы бөлшектер оңтайландырылған және кішірейтілген. Сондай – ақ, ноутбукты [[теледидар]]<nowiki/>ға немесе үнтаспаға қосып, қарапайым мультимедиалық сауықтыру орталығына айналдыруға болады. == Функциялар == Ноутбуктер жұмыс үстелдерінің компьютерлерімен бірдей міндеттерді орындай алады, дегенмен бірдей бағамен ноутбуктың өнімділігі айтарлықтай төмен болады. Ноутбуктерде жұмыс үстелі компьютерлеріне ұқсас компоненттер бар және олар бірдей функцияларды орындайды, бірақ миниатюраланған және мобильді пайдалану және энергия тиімділігі үшін оңтайландырылған. Сондай-ақ, ноутбукті (теледидардан шығатын немесе HDMI қосқышы бар) теледидарға және / немесе аудио жүйеге қосу арқылы сіз оны мультимедиялық үйдегі ойын-сауық орталығы (мультимедиялық станция) ретінде пайдалана аласыз. Бұл үшін олардың кейбіреулері қашықтан басқару құралдарымен жабдықталған (мысалы, HP Pavillion сериясы). == Ноутбуктар мен дербес компьютерлерді салыстыру == === Ноутбуктардың дербес компьютерлерден артықшылықтары === '''Салмағының жеңілдігі және көлемінің шағын болуы.''' Ноутбуктын орнын еш қиындықсыз ауыстыруға болады. Ноутбукты сапарға, демалыс орнына, алыс аймаққа алуға болады. Ал дербес компьютерді бөлмелер арасында ауыстыру қиындыққа соғады. '''Жұмыс істеу үшін сыртқы құрылғыларды міндетті түрде қосуды талап етпейді.''' Ноутбуктың құрамында пернетақта, монитор және тінтуір орнатылғандықтан, артық құрылғыларды қосуды талап етпейді. Ал дербес компьютерге міндетті түрде шеткері құрылғыларды қосу қажет. '''Автономиялы жұмыстың мүмкіндігі.''' Тоқ көзінің жоқтығында ноутбук өзінің аккумуляторы арқылы ұзақ уақыт жұмыс істеу мүмкіншілігіне ие (көлікте, ұшақта, ойын сауық орталықтарында және т.б). Дербес компьютермен ұзақ уақыт жұмыс істеу тек қосымша тоқ көзін сақтау құрылғысының көмегімен қана жүреді. '''Сымсыз интернет жүйесіне қосылуға мүмкіншілік бар.''' Қазіргі замаңғы ноутбуктардың көбісі Wi-Fi құрылғысымен қамталғаны бар. Wi-Fi – ға қосылу мүмкіншілігі көптеген ойын сауық орталықтарында, кафелерде, мейрамханаларда бар. Сондай – ақ қаланың кейбір аудандарында Wi-Fi желісіне қосылуға мүмкіншілік бар. Ал дербес компьютерлердің көбісі аталмыш жүйемен қамтамасыздырылған. === Ноутбуктардың дербес компьютерлерден кемшіліктері === '''Бағасының қымбаттылығы.''' Қымбат баға барлық ноутбуктардың ең басты міні. Толықтай жасақталған дербес компьютер (пернетақта, монитор, тіңтуір) орташа жұмыс күші бар ноутбуктың бағасымен тең келеді. Алайда компьютер өндеу саласының қарқынды дамуымен, ноутбуктардың бағалық көрсеткіші қатты айырмашылықпен ерекшеленбейді. '''Өндіруші күштерінің аздығында.''' Ноутбуктың шағын көлемі суыту талаптарына айрықша мән береді. Сондықтан ноутбуктың әр –бір құрамдас бөлігі жылу бөлу мәселесінде шектеулі, бұл оның өндірушілігіне де әсер етеді. Тіпті ең мықты ойынға арналған ноутбуктар үш өлшемді сызбаға арналған және ойын ойнауға арналған дербес компьютерлермен бәсәкелесе алмайды. '''Ішкі құрамын өзгертуде шектеулердің болуы.''' Дербес компьютерлерге қарағанда ноутбуктардың құрамдық бөліктерін өзгертуде шектеу бар. Тек жедел жад пен қатқыл диск дискіні ауысыру мүмкіншілігі бар. Сондай – ақ бейнекартаны ауыстыруға ноутбуктардың кейбір модельдері мүмкіншілік береді. Кез –келген шағымдар болған жағдайда тек кәсіби тәжірибесі бар маманға сауал сұрауға баруға болады. Бейнекарталар немесе процессорлар жеке сатылымда сирек кездеседі. '''Түрлі операциялық жүйелермен үйлесімділігінің аздығында.''' Ноутбуктардың кейбір модельдерінде түрлі операциялық жүйелермен байланыстың орнатуында кедергілер шығып жатады. Сондықтан аталмыш кедергілер дербес компьютерлерге қарағанда ноутбукка операциялық жүйені орнатуды қиындатады. == Ноутбук құрамы == '''Ноутбуктың сыртқы қабаты.''' Ноутбук сыртқы қабаты көп жағдайларда қаттылығы жоғары сапалы болатын пластмас материалынан жасалынады. Ноутбуктың іші арнайы қаптамамен оратылған. Бұл қаптама қолданушыға зақым алып келу ықтималдылығы бар электромагнитті әсерлерден қорғайды. Ноутбуктың мықтылығын арттыру үшін, сыртқы қабатына темір корд орнатылады. Сыртқы қаптаманың ішінде экранның құрамдас бөлшектері, шлейфтер, сәуле беретін шамдар орналасқан. Сонымен қатар шеткері құрылғылар орнатылған (вэб – камера, Wi-Fi желісін қосу батырмасы және т.б ). '''Салқындату жүйесі.''' Ноутбуктық салқындатушы құрылғысының негізгісі кулер болып табылады. Ол ноутбукта жиналған ауаны өзіне тартып, оны арнайы радиатор көмегімен сыртқа шығарып отырады. '''Қуаттандыру көзі.''' Ноутбук өзінің аккумуляторларымен, сондай – ақ тоқ көзін беру желісіне қосылған құрылғымен жұмыс істеу мүмкіншілігіне ие. Көптеген ноутбуктарда литий-ионды аккумуляторлар қолданылады. '''Процессор.''' Ноутбуктың процессоры пішіні жағынан дербес компьютердің көлемімен ұқсас келеді. Бірақ – та Centrino технологиясының көмегімен ноутбуктың процессоры қуат көзін аз алап етеді және жылу бөлу мөлшері едәуір төмен. ==Ноутбуктардың топтастырылуы == Бірін – бірі толықтыратын ноутбуктардың екі топтастырылуы бар: ''Дисплейінің диагоналі жағынан:'' 17 дюймды және одан үлкен — «дербес компьютерді ауыстырушы» *14 — 16 дюймды — кең ауқымда қолданылатын ноутбук түрлері *11 — 13,3 дюймды — субноутбуктар *9 — 11 дюймды — ультраықшамды ноутбуктар *7 — 12,1 дюймды (DVD приводы жоқ) — нетбуктар. *Жеті дюймді және одан көлемі кішкентай болып келетін ноутбуктар «қолды ұстауға арналған ноутбуктар» деген есім алған. ''Техникалық мүмкіншіліктеріне қарай:'' *Бюджетті ноутбуктар *Орта топтағы ноутбуктар *Бизнес – ноутбуктар *Мультимедиалық ноутбуктар *Ойынға арналған ноутбуктар *Мобильді жұмыс орталығы *Имиджді ноутбуктар *Паналы ноутбуктар *Сенсорлы дисплейді ноутбуктар == Ноутбуктардың негізгі ақаулары == Бөлшектердің сапасы мен ықшамдығы арасындағы айырмашылық ноутбуктарға тән ерекше ақаулардың пайда болуына әкеледі. Олардың көпшілігі айқын «белгілері» бар және маманның араласуын қажет етеді. '''Қызып кетуі''' Ноутбуктердегі желдету тесіктерінің дизайны әдетте төменгі жағында қарастырылған. Егер ауаның еркін айналуы қиын болса (компьютер жұмсақ жерде болса немесе желдеткіш шаң бөлшектерімен бітелген болса), ноутбук зақымдалуы мүмкін. Компьютер шуылдап, өзін өшіре бастайды. Ақаулықтарды болдырмау үшін сіз арнайы салқындатқыш жастықшаларды қолданыңыз немесе ноутбукті қатты жерге қойыңыз. '''Сұйық ену''' Сұйық ену және конденсация. Аяздан әкелінген суық ноутбуктің ішкі бөліктерін кенеттен қыздыру корпустың ішінде конденсацияның пайда болуына, қысқа тұйықталуға және сәйкесінше ақауларға әкеледі. Мұндай жағдайды болдырмау үшін ноутбук жұмыс басталар алдында бөлмеде біраз уақыт (30-40 минут) жылыту керек. Пернетақтаға төгілген сұйықтық та осындай әсерге ие. == Өндірушілер == [[Сурет:Sony vaio subnotebook1.jpg|нобай|оңға|Sony vaio 1 субноутбугы]] Ноутбуктарды көптеген компаниялар өндіреді. Олардын арасында: * * Acer * * Apple * * ASUS * * Dell * * Fujitsu * * Gateway * * HCL * * Hewlett-Packard * * Lenovo * * LG * * MSI * * Panasonic * * Samsung * * Sony * Toshiba және т.б. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Computer sizes}} [[Санат:Ноутбуктер]] jes70teryhsejf3lpu45ekaojsobn56 3319567 3319555 2024-04-25T14:49:43Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Құрманәлі Абылайхан 54|Құрманәлі Абылайхан 54]] ([[User talk:Құрманәлі Абылайхан 54|т]]) өңдемелерінен [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{уики}} [[Сурет:IBM Thinkpad R51.jpg|thumb|Ноутбук үлгісі]] '''Ноутбук''' (ағылш. ''notebook'' — блокнот) – дербес компьютердің құрамы, [[пернетақта]], [[монитор]], қалталы [[компьютер]] және қуат көзінің батареясының ықшамдалған кіші түрдегі жиынтығы. Ноутбуктардың басты ерекшеліктері жеңіл салмақтылығында және көлемінің ықшамдылығында. Жұмыс істеу уақыты бір сағат пен он бес сағат аралығына тең. Ноутбуктер әдетте бүктелген форма факторында жасалған. Ноутбук экранды, пернетақтаны және сенсорлық тақтаны тасымалдау кезінде қорғау үшін бүктелген. Бұл сонымен қатар тасымалдаудың ыңғайлылығымен байланысты (көбінесе ноутбук портфельде тасымалданады, бұл оны қолыңызда ұстамай, иыққа іліп қоюға мүмкіндік береді). Көп жағдайларға ноутбуктарға форм – факторы жинама негізді келетін лэптоп түрлері жатады. Ноутбуктың тасымалы жиналған күйде орындалғандықтан, экранды, пернетақтаны және тачпад нысандарын қорғау мүмкіндігін береді. Ноутбуктын тағы мүмкіншіліктерінің бірі – оны қарапайым арнайы дорбада тасымалдауға болатындығында. == Тарихы == 1968 жылы «Xerox» фирмасының зерттеу лабораториясының басшысы Алан Кей «блокнот» көлемімен тең келетін, желіге сым қолданбай қосылуға болатын, шағын экранмен жабдықталған және тасымалға жеңіл есептеуіш машинасын құру жайлы ұсыныс жасады. 1979 жылы NASA тапсырысымен, Вильям Могридж(Grid Systems компаниясының өкілі) алғашқы Grid Compass есімді ноутбукты жасап шығарды(жедел жадының көлемі 340 кБ, процессоры Intel 8086 жиілігі 8 мГц және экраны люминесцентналы). Аталмыш ноутбук Space Shuttle жобасында қолданылған. Алғашқы азаматтық қолданысқа 1981 жылы Адам Осборнның 1795 АҚШ доллары тұратын ноутбугі қолданысқа еңді (салмағы 11 кг, жедел жады 64 кБ, 4 мГц жиілігі бар Zilog Z80A процессоры, 5,25 дюйімды екі [[диск]] салу құрылғысы бар, үш портты, 52 таңбадан 24 жол еңгізуге мүмкіндік беретін 8,75х6,6 см көлемді монохромды экран және 69 пернемен жабдықталған болатын). Алайда Osborne Vixen ноутбуктарының шығарылымы жайлы хабар оның құрастырылуына дейін айтылғандықтан (ал бұл хабар Osborne 1 ноутбуктарының сатылымына теріс әсерін тигізді), компания кедейленді. 1982 жылы Compaq фирмасы процессоры Intel 8080 IBM PC есімді ноутбукты қолданысқа еңгізді. 1983 жылы компьютерді өндіретін көптеген фирмаларда өздерінің ноутбуктарын жасауға тәжірибелері болған. 1984 жылы Apple фирмасы LCD дисплейді ноутбуктарын шығарды. 1986 жылы IBM процессоры Intel (салмағы 5,4 кг, диск салу кеңістіні 3,5 дюйм) болған ноутбугын 3500 АҚШ доллары бағасының көлемінде шығарды. 1990 жылы Intel дүниежүзінде алғашқы мобильді дербес компьютерлерге арналған процессорын Intel 386 SL есімімен шығарды, сондай ақ қуат көзінің батареясының ұзақ мерзімділігі арттырылды. == Атқаратын қызметтері == Тасымалға жеңіл компьютерлердің бағасы қарапайым дербес компьютерлермен тең келгенімен бірге, бір деңдейде жұмыс істеу қабілеттілігі бар. Бірақ ноутбуктың нарықтағы сатылымы дербес компьютерге қарағанда күрт төмен. Ноутбуктық құрамы дербес компьютердің құрамына ұқсас, бірақ өлшемдері мен құрамындағы бөлшектер оңтайландырылған және кішірейтілген. Сондай – ақ, ноутбукты теледидарға немесе үнтаспаға қосып, қарапайым мультимедиалық сауықтыру орталығына айналдыруға болады. == Функциялар == Ноутбуктер жұмыс үстелдерінің компьютерлерімен бірдей міндеттерді орындай алады, дегенмен бірдей бағамен ноутбуктың өнімділігі айтарлықтай төмен болады. Ноутбуктерде жұмыс үстелі компьютерлеріне ұқсас компоненттер бар және олар бірдей функцияларды орындайды, бірақ миниатюраланған және мобильді пайдалану және энергия тиімділігі үшін оңтайландырылған. Сондай-ақ, ноутбукті (теледидардан шығатын немесе HDMI қосқышы бар) теледидарға және / немесе аудио жүйеге қосу арқылы сіз оны мультимедиялық үйдегі ойын-сауық орталығы (мультимедиялық станция) ретінде пайдалана аласыз. Бұл үшін олардың кейбіреулері қашықтан басқару құралдарымен жабдықталған (мысалы, HP Pavillion сериясы). == Ноутбуктар мен дербес компьютерлерді салыстыру == === Ноутбуктардың дербес компьютерлерден артықшылықтары === '''Салмағының жеңілдігі және көлемінің шағын болуы.''' Ноутбуктын орнын еш қиындықсыз ауыстыруға болады. Ноутбукты сапарға, демалыс орнына, алыс аймаққа алуға болады. Ал дербес компьютерді бөлмелер арасында ауыстыру қиындыққа соғады. '''Жұмыс істеу үшін сыртқы құрылғыларды міндетті түрде қосуды талап етпейді.''' Ноутбуктың құрамында пернетақта, монитор және тінтуір орнатылғандықтан, артық құрылғыларды қосуды талап етпейді. Ал дербес компьютерге міндетті түрде шеткері құрылғыларды қосу қажет. '''Автономиялы жұмыстың мүмкіндігі.''' Тоқ көзінің жоқтығында ноутбук өзінің аккумуляторы арқылы ұзақ уақыт жұмыс істеу мүмкіншілігіне ие (көлікте, ұшақта, ойын сауық орталықтарында және т.б). Дербес компьютермен ұзақ уақыт жұмыс істеу тек қосымша тоқ көзін сақтау құрылғысының көмегімен қана жүреді. '''Сымсыз интернет жүйесіне қосылуға мүмкіншілік бар.''' Қазіргі замаңғы ноутбуктардың көбісі Wi-Fi құрылғысымен қамталғаны бар. Wi-Fi – ға қосылу мүмкіншілігі көптеген ойын сауық орталықтарында, кафелерде, мейрамханаларда бар. Сондай – ақ қаланың кейбір аудандарында Wi-Fi желісіне қосылуға мүмкіншілік бар. Ал дербес компьютерлердің көбісі аталмыш жүйемен қамтамасыздырылған. === Ноутбуктардың дербес компьютерлерден кемшіліктері === '''Бағасының қымбаттылығы.''' Қымбат баға барлық ноутбуктардың ең басты міні. Толықтай жасақталған дербес компьютер (пернетақта, монитор, тіңтуір) орташа жұмыс күші бар ноутбуктың бағасымен тең келеді. Алайда компьютер өндеу саласының қарқынды дамуымен, ноутбуктардың бағалық көрсеткіші қатты айырмашылықпен ерекшеленбейді. '''Өндіруші күштерінің аздығында.''' Ноутбуктың шағын көлемі суыту талаптарына айрықша мән береді. Сондықтан ноутбуктың әр –бір құрамдас бөлігі жылу бөлу мәселесінде шектеулі, бұл оның өндірушілігіне де әсер етеді. Тіпті ең мықты ойынға арналған ноутбуктар үш өлшемді сызбаға арналған және ойын ойнауға арналған дербес компьютерлермен бәсәкелесе алмайды. '''Ішкі құрамын өзгертуде шектеулердің болуы.''' Дербес компьютерлерге қарағанда ноутбуктардың құрамдық бөліктерін өзгертуде шектеу бар. Тек жедел жад пен қатқыл диск дискіні ауысыру мүмкіншілігі бар. Сондай – ақ бейнекартаны ауыстыруға ноутбуктардың кейбір модельдері мүмкіншілік береді. Кез –келген шағымдар болған жағдайда тек кәсіби тәжірибесі бар маманға сауал сұрауға баруға болады. Бейнекарталар немесе процессорлар жеке сатылымда сирек кездеседі. '''Түрлі операциялық жүйелермен үйлесімділігінің аздығында.''' Ноутбуктардың кейбір модельдерінде түрлі операциялық жүйелермен байланыстың орнатуында кедергілер шығып жатады. Сондықтан аталмыш кедергілер дербес компьютерлерге қарағанда ноутбукка операциялық жүйені орнатуды қиындатады. == Ноутбук құрамы == '''Ноутбуктың сыртқы қабаты.''' Ноутбук сыртқы қабаты көп жағдайларда қаттылығы жоғары сапалы болатын пластмас материалынан жасалынады. Ноутбуктың іші арнайы қаптамамен оратылған. Бұл қаптама қолданушыға зақым алып келу ықтималдылығы бар электромагнитті әсерлерден қорғайды. Ноутбуктың мықтылығын арттыру үшін, сыртқы қабатына темір корд орнатылады. Сыртқы қаптаманың ішінде экранның құрамдас бөлшектері, шлейфтер, сәуле беретін шамдар орналасқан. Сонымен қатар шеткері құрылғылар орнатылған (вэб – камера, Wi-Fi желісін қосу батырмасы және т.б ). '''Салқындату жүйесі.''' Ноутбуктық салқындатушы құрылғысының негізгісі кулер болып табылады. Ол ноутбукта жиналған ауаны өзіне тартып, оны арнайы радиатор көмегімен сыртқа шығарып отырады. '''Қуаттандыру көзі.''' Ноутбук өзінің аккумуляторларымен, сондай – ақ тоқ көзін беру желісіне қосылған құрылғымен жұмыс істеу мүмкіншілігіне ие. Көптеген ноутбуктарда литий-ионды аккумуляторлар қолданылады. '''Процессор.''' Ноутбуктың процессоры пішіні жағынан дербес компьютердің көлемімен ұқсас келеді. Бірақ – та Centrino технологиясының көмегімен ноутбуктың процессоры қуат көзін аз алап етеді және жылу бөлу мөлшері едәуір төмен. ==Ноутбуктардың топтастырылуы == Бірін – бірі толықтыратын ноутбуктардың екі топтастырылуы бар: ''Дисплейінің диагоналі жағынан:'' 17 дюймды және одан үлкен — «дербес компьютерді ауыстырушы» *14 — 16 дюймды — кең ауқымда қолданылатын ноутбук түрлері *11 — 13,3 дюймды — субноутбуктар *9 — 11 дюймды — ультраықшамды ноутбуктар *7 — 12,1 дюймды (DVD приводы жоқ) — нетбуктар. *Жеті дюймді және одан көлемі кішкентай болып келетін ноутбуктар «қолды ұстауға арналған ноутбуктар» деген есім алған. ''Техникалық мүмкіншіліктеріне қарай:'' *Бюджетті ноутбуктар *Орта топтағы ноутбуктар *Бизнес – ноутбуктар *Мультимедиалық ноутбуктар *Ойынға арналған ноутбуктар *Мобильді жұмыс орталығы *Имиджді ноутбуктар *Паналы ноутбуктар *Сенсорлы дисплейді ноутбуктар == Ноутбуктардың негізгі ақаулары == Бөлшектердің сапасы мен ықшамдығы арасындағы айырмашылық ноутбуктарға тән ерекше ақаулардың пайда болуына әкеледі. Олардың көпшілігі айқын «белгілері» бар және маманның араласуын қажет етеді. '''Қызып кетуі''' Ноутбуктердегі желдету тесіктерінің дизайны әдетте төменгі жағында қарастырылған. Егер ауаның еркін айналуы қиын болса (компьютер жұмсақ жерде болса немесе желдеткіш шаң бөлшектерімен бітелген болса), ноутбук зақымдалуы мүмкін. Компьютер шуылдап, өзін өшіре бастайды. Ақаулықтарды болдырмау үшін сіз арнайы салқындатқыш жастықшаларды қолданыңыз немесе ноутбукті қатты жерге қойыңыз. '''Сұйық ену''' Сұйық ену және конденсация. Аяздан әкелінген суық ноутбуктің ішкі бөліктерін кенеттен қыздыру корпустың ішінде конденсацияның пайда болуына, қысқа тұйықталуға және сәйкесінше ақауларға әкеледі. Мұндай жағдайды болдырмау үшін ноутбук жұмыс басталар алдында бөлмеде біраз уақыт (30-40 минут) жылыту керек. Пернетақтаға төгілген сұйықтық та осындай әсерге ие. == Өндірушілер == [[Сурет:Sony vaio subnotebook1.jpg|нобай|оңға|Sony vaio 1 субноутбугы]] Ноутбуктарды көптеген компаниялар өндіреді. Олардын арасында: * * Acer * * Apple * * ASUS * * Dell * * Fujitsu * * Gateway * * HCL * * Hewlett-Packard * * Lenovo * * LG * * MSI * * Panasonic * * Samsung * * Sony * Toshiba және т.б. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Computer sizes}} [[Санат:Ноутбуктер]] 21u4l4gifr46itlgt9eg4n6x2qt7reg 0 202621 3319438 3175198 2024-04-25T12:20:21Z DanaRys 158242 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki ==Ерте заман== Қазақстан жерінде, әсіресе, оның отырықшы аудандарында орта ғасырлардың ерте кезеңінде-ақ (7 – 8 ғ.) көптеген мектептер (мұсылманша бастауыш оқу орны) мен медреселер, діни білім беретін ортадан жоғары оқу орындары жұмыс істей бастаған. Ертедегі Исфиджаб, [[Тараз]], Сайрам, Түркістан, Отырар, т.б. қалалардағы медреселер саны 84-ке жеткен. Оларда 5 мыңға жуық шәкірт білім алған. Ауылдық мектептер кең-байтақ өлкенің түкпір-түкпірінде орналасқан. Ол жерлерде молдалар (татар, башқұрт, т.б.) ұстаздық еткен. Оқыту ақысы халықтан жиналды. Балалар қыс, күз айларында ғана (жылына 4, не 6 ай) оқыған. Оқу мерзімі 4 жыл, оқуға жеті жастан бастап қабылданған, кейбір ауылдық жерлерде 7 – 9 жастағы балалар бірге оқи берген. Оқу ақысы заттай төленген, жыл аяғында емтихан тапсыру, мектеп бітіргені үшін балаға ресми куәлік беру тәртібі сақталмаған. Сауат ашу жолы араб әріптері мен сөздерін жаттауды, әсіресе құранның араб тіліндегі мәтінін жатқа білуді мақсат етті. Қалалардағы медреселерде ислам дінін уағыздайтын бастауыш мұсылман мектептерінің молдаларын, казиларды, діндар сопылар мен шариғат заңдарын түсіндіретін жоғары лауазымды дін қызметшілерін даярлаған. Ол мұсылманшылық рәсімдерін таратушы оқу орны ғана емес, ірі мәдениет орталығы ретінде де қызмет атқарды. Белгілі ақындар, тіпті ағартушы-демократ ретінде танылған қазақ зиялыларының біразы осындай медреселерді тамамдаған. Мысалы, орта ғасырдағы Отырар медресесінде қазақ жерінің ұлы перзенті, Шығыс Аристотелі, екінші ұстаз атанған Әбу Насыр әл-Фараби білім алды. Беріректе Уфадағы “Ғалия” медресесінде Т.Жомартбаев, М.Сералин, Б.Майлин, М.Жұмабаев, Семейдегі Ахмет Риза медресесінде Абай Құнанбаев оқыды. Бұл оқу орындарында дін жолын уағыздайтын пәндерден басқа заңтану, тарих, логика, риторика, [[география]], философия, математика, астрономия, медицина, т.б. зайырлы пәндер оқытылған. Медреселердің жанында кітапханалар болды. Оқу мерзімі шәкірттің алғырлығына, үлгерім қабілетіне байланысты болған. Оқуды тамамдаған шәкірттерге ресми құжат табыс етілді. Киіз үйлерде оқытатын мұсылман мектептері ауылдармен бірге көшіп-қонып жүрген. Бай саудагерлердің қаржыларына салынған қала медреселері ғана арнаулы үйлерге орналасты. Бұл мектептерде оқу жоспары, бағдарламалары және тұрақты сабақ кестелері болған жоқ. ==Ресей Империясы кезеңі== Қазақстанның Ресейге қарап, оған империяның Орталық аудандарындағыдай әкімшілік жүйе енгізіле бастауына байланысты, жергілікті басқару буындарында істейтін шенеуніктер мен тілмаштар даярлайтын орыс-қазақ және орыс-тузем мектептерін ашу қажеттігі туды. Осы мақсатта Омбыда 1789 ж. “Азиялық училище” ашылды. Бұл оқу орнына қазақ балалары да қабылданды. 1841 ж. Бөкей Ордасында Жәңгір хан қазақ балалары үшін орыс мектеп-пансионатын ашты. 1825 ж. Орынбордағы татар мектебі негізінде Неплюев кадет училищесі (ол 1844 ж. кадет корпусы болып аталды), 1846 ж. Сібір қазақалаорыс әскери училищесі негізінде Омбы кадет корпусы ірге көтерді. Бұл оқу орындарын қазақтың тұңғыш зиялылары: Шоқан Уәлиханов, Садық Бабажанов, Халиолла Өскенбаев, т.б. оқып бітірді. 1850 ж. Орынбордың Шекара комиссиясы жанынан қазақ балалары үшін жеті жылдық мектеп ашылды. Осы мектептің түлегі қазақтың демократ-ағартушы педагогі Ы.Алтынсариннің басшылығымен 1864 ж. 8 қаңтарда Торғайда тұңғыш қазақ мектебі және оның жанынан интернат ашылды. Ол педагогика классиктерінің (Я.А. Коменский, К.Д. Ушинский, Л.Н. Толстой, т.б.) гуманистік идеяларын басшылыққа алып, өзі ашқан мектептердің оқу жүйесіне енгізді. Оның “Қазақ хрестоматиясы” (1879) мен “Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш құралы” (1880) атты оқулықтары осы идеяға негізделген шынайы демокр. бағыттағы еңбектер еді. Ы.Алтынсарин жаттамалы, мағынасыз діни оқуға қарсы болды. Өзі ашқан қазақалаорыс мектептерінде басқа ғылымдармен бірге дін тарихын да оқыта отырып, “Мұсылмандық шарттары” атты оқулығын жазды. Онда діннің имандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу шарттарын оқушыларға түсіндіру мақсатын көздеді. 1879 – 89 ж. Торғай облысы халық ағарту уч-щелерінің инспекторы қызметінде жүріп, Елек, Қостанай, Торғай, Ырғыз уездерінде екі сыныптық орыс-қазақ мектептерін, 1888 ж. Орскіде мұғалімдер мектебін ашты. Ол “балаларды жазалап оқыту” әдісіне қарсы күресті. Мектептерде ана тіліне қоса орыс тілін, арифметика, табиғаттану сабақтарын өткізуді қуаттады. Алтынсарин патша үкіметі жүргізіп келген бұратана халықтарды орыстандыру – шоқындырып, тілінен, дінінен бездіру сияқты миссионерлік саясатқа қарсылық білдіріп бақты. 19 ғ-дың 2-жартысында қазақ мектептері қандай болуы керек деген мәселе күн тәртібіне қойыла бастады. Ол жөнінде бір-біріне қарама-қарсы екі көзқарастағы топтар пайда болды. Бірі – бұратана халықты шала сауатты күйде қалдырып, төл мәдениетінен қол үздіріп, бірте-бірте орыстандыру саясатын көздеген Н.И. Ильминский бастаған миссионерлер болса, екіншісі – орыс халқының прогресшіл озық мәдениет үлгілерін игеру арқылы өз елін өркениетті елдердің деңгейіне көтеруді көздеген Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев сияқты демократ-ағартушылар еді. Абай “Дүниенің кілті өнер-білімде”, “Дүние де өзі, мал да өзі, ғылымға көңіл бөлсеңіз”, – деп жастарға жар салды. А.Байтұрсынов қазақ балаларының ана тілінде сауат ашуына көп күш жұмсады. Ол бастаған бір топ қазақ зиялысы 1905 ж. 26 маусымда Қарқаралы қазақтары атынан Мин. Кеңесінің төрағасына петиция жолдап, “Қазақ даласында оқу-ағарту ісі дұрыс жолға қойылсын, ол үшін ауыл мектептерінде балалар қазақша сауат ашатын болсын. Оқу ана тілінде жүргізілсін” деген талап қойды. Байтұрсынов қазақ тілінде тұңғыш әліппе құралын жазды (1912). Оның 1892 ж. Қазанда басылған “Букварь для киргизов” деген оқу құралы жеті рет қайта басылып, 1925 жылға дейін қазақ мектептерінің негізгі оқу құралы ретінде пайдаланылып келген. ==ХХ ғасыр== 1920 ж. қазанда Қазақ АКСР-нің ХАК-ы құрылып, А.Байтұрсынов халық комиссары болды. 1921 ж. ақпанның 18-інде Бүкілқазақстандық оқу-ағарту конференциясы шақырылды. Онда балаларды қорғау, бірыңғай мектеп жүйесін құру, кәсіптік-техникалық білім беру, саяси тәрбие ісі, оқу-тәрбие жұмысына байланысты, т.б. мәселелер қаралды. 1922 – 23 ж. ұлт мектептерін төл оқулықпен, бағдарламамен қамтамасыз етуде біраз шаралар іске асырылды, қазақ тілінде 14 оқулық шығарылды. Олардың ішінде “[[Физика]]”, “Грамматика”, “Педагогика”, “Алгебра”, “Мектеп гигиенасы”, т.б. бар. Бұл оқулықтарды жазуға [[Ахмет Байтұрсынұлы|Байтұрсынов]], [[Мағжан Жұмабай|Жұмабаев]], [[Жүсіпбек Аймауытов|Ж.Аймауытов]], [[М.Әуезов]], С.Асфендияров, Жомартбаев, [[Қ.Сәтбаев]], [[Ә.Ермеков]], Т.Жолдыбаев, т.б. қатысты. 1920 – 30 ж. республика мектептерінің оқу базасын күшейтуге мемлекеттікекет тарапынан орасан мол қаржы жұмсалды. 367 мектеп жаңадан салынып, 361-і күрделі жөндеуден өткізілді. Осы жылдары бастауыш мектептер саны 333-тен (1926) 1864-ке (1930) жетті (оның 1231-і қазақ мектебі), оқушылар саны 215,1 мыңнан 320,1 мыңға жетті (оның 124,9 мыңы қазақ). Алайда қазақ қыздарын оқуға тарту әлі де өз дәрежесінде болмады. Бастауыш мектепте оқитындардың 11%-ы ғана қазақ қыздары еді. 1928 ж. ҚазОАК-нің 3-сессиясы бұл мәселеге ерекше тоқталып, қазақ қыздарын оқуға көптеп тарту туралы арнайы қаулы қабылдады. Бұл жылдары қазақ орта мектептерінің саны аз еді. 1927 – 28 ж. республикада үш-ақ орта мектеп (Ташкент, Орынбор, Қызылорда) болды. Оқушылардың көбі 7 жылдық мектепті бітірісімен техникумдар мен ФЗО-ларға кетіп жатты. 1929 ж. республиканың ежелден ғылым, әдебиет, мәдениет тілі болып келген араб әліпбиінен латыншаға көшуі оқу-ағарту ісінің дамуына үлкен соққы болып тиді. Араб әліпбиімен шыққан мәдени бай мұралардың көбі отқа өртелді. 1940 ж. латын әліпбиінен кириллицаға көшу елдегі ағарту ісін тағы көп жылға шегеріп тастады. 1937 ж. қазақ бастауыш мектептерінің саны 537-ден 1190-ға, орта мектептер 11-ден 48-ге, орталау мектептер 143-тен 237-ге жетті. 1940 – 41 оқу жылында жалпы білім беретін мектептерге 1 млн. 145 мың 993 оқушы тартылды. Оның 441 мыңы қазақ балалары еді. Бұл 1925 жылмен салыстырғанда 6 есе көп. Оқуға тартылған қазақ қыздарының саны 20 мыңға артты, мұғалім кадрларының сапасы жақсарды. Мысалы, 1940 ж. жалпы білім беретін мектептерде 44597 мұғалім қызмет етті, оның 17,5 мыңы қазақ әйелдері еді. 1945 – 60 ж. мектептердің, оларда оқитындардың саны күрт өсе бастады. 1960 ж. жалпы білім беретін 10363 мектеп жұмыс істеді, онда 1 млн. 814 мыңнан астам оқушы білім алды. 1954 ж. тың игеру науқаны кезінде елде 1960 жаңа кеңшар орнап, жүздеген жаңа мектеп салынды. 1960 ж. республика бюджетінен оқу-ағарту ісіне 2 миллиард сомға таяу қаржы жұмсалды. Қазақстанда төл оқулықтар жасау мәселесі мықтап қолға алынды. Бұл іспен Е.Бекмаханов, Н.Сауранбаев, С.Аманжолов, І.Кеңесбаев, А.Ысқақов, Т.Қордабаев, Ә.Маманов, М.Балақаев, Қ.Жұмалиев, М.Ғабдуллин, т.б. республикаға белгілі ғалымдар айналысты. Алайда бұл жылдары оқу-ағарту саласында жаңа мәселелер де туындады. Орталық Қазақстанға Ресей, Украина, Молдова, Беларусь республикаларынан тың көтеру науқанымен мыңдаған отбасылардың қоныс аударуына байланысты көптеген қазақ мектептері жабылып, аралас орыс-қазақ немесе таза орыс мектептеріне айналдырылды. Соның салдарынан Қазақстанда 700-ден астам қазақ мектебі жабылды, қазақ тіліндегі газет, журнал, кітап таралымы құлдырап кетті. 600 мыңнан астам қазақ баласы орыс мектептерінде оқуға мәжбүр болды. Мың жарымнан астам аралас орыс-қазақ мектептері пайда болды. Осыған байланысты Қазақстан үкіметі орыс тілін 1-сыныптан бастап оқыту жөнінде қаулы алды. Бұл қазақ тілінің рөлін төмендетіп жіберді. 1960 – 70 ж. арасында оқу мазмұнына ірі өзгерістер енгізілді. Мектептерді 7 жылдықтан 8 жылдыққа көшіру ісі 1962 – 63 оқу жылында аяқталды. Жаппай 8 жылдық білім беруді іске асыру заңы оқудың сапасына кері әсер етті, талап төмендеп кетті. Оқушылардың білімге ынтасы кеміді. Орыс тілін оқытуға ерекше көңіл бөлініп, арнаулы орта және жоғары оқу орындарында сабақ түгелдей орыс тілінде жүргізілгендіктен қазақ мектептеріндегі оқушылардың саны кеми түсті. 1980 – 90 ж. елімізде халыққа жаппай орта білім беру саласында біраз жұмыс жүргізілді. Соның бірі 6 жастан бастап оқыту болды. Сондай-ақ ауылдық жерлердегі шағын мектептер мәселесін шешу, бастауыш мектепке алдын ала даярлау, жаппай орта білім беруге көшу, мектепаралық оқу шеберханаларын ашу мәселелеріне ерекше көңіл бөлінді. Мектептегі оқу ісі мемлекеттік білім стандартынан туындайтын жаңа талаптарға сай келетіндей етіп ұйымдастыруды, көп қаржы жұмсауды және ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізуді қажет етеді. Оның бірінші кезеңі 1994 – 97 ж., жалпы білім беретін мектептерді толық білім стандартына көшіру ісін аяқтау 2001 – 02 жылдарды қамтыды. Жалпы білім беретін базалық мектептердегі оқу жүйесі – 11 жылдық. Белгілі бір білім салаларына икемі бар балаларға арналған лицей, гимназия, колледж, медреселер ашу, оқуды тегін оқытумен қатар жекелеген ақылы мектептер ашу ісі де жүргізілді. Қазақстанда тұңғыш мұғалімдер семинариясы 1883 ж. Ы.Алтынсариннің басшылығымен Орск қаласында ашылды. Ыбырай енгізген оқу-ағарту ісіндегі бір жаңалық – қазақ жастарына арналған тұңғыш кәсіптік мамандық беретін училищилердің ашылуы болды. 1886 ж. Торғайда қолөнер училищесі, 1888 ж. Торғай мен Ырғызда қыздар пансионаттары, ал 1889 ж. Қостанайда ауыл шаруашығы училищесі ашылды. Бұдан кейін 1890 ж. Қарабұлақта, 1893 ж. Қостанайда, 1896 ж. Ақтөбеде қыздар училищесі іске қосылды. Бұл оқу орындарында қолөнері мен ауыл шаруашығы шеберханалары жұмыс істеді. Алтынсариннің кәсіптік білім беру жөніндегі ой-пікірі кеңінен қолдау тауып, 1902 ж. Семейде мұғалімдер семинариясы ашылып, Орталық Қазақстан өлкесіндегі (Семей, Өскемен, Қарағанды, Ақмола) мектептерге мұғалімдер даярлау ісі қолға алынды. Онда қазақтың аса көрнекті қоғам және ғылым қайраткерлері Қ.Сәтбаев, М.Әуезов, Ә.Марғұлан, Ж.Аймауытов, М.Ақынжанов, О.Жәутіков, Ә.Сембаев, тұңғыш генерал Ш.Қабылбаев, Қазақстанның халық жазушысы Ә.Нұршайықов, Кеңес Одағының Батырлары: Ізғұтты Айтықов, В.А. Шулятников, Б.Бунтовских, Социалистік Еңбек Ерлері: Ж.Шәйжүнісов, М.А. Носова, Д.М. Парлей, т.б. оқыды. Кейін мұғалімдер семинариясы Ташкент, Омбы, Орал, Ақтөбе, Алматы, Ақмола қалаларында ашылды. 1883 – 1920 ж. аралығында оны 300-дей қазақ балалары бітіріп шықты. 1941 ж. КСРО-да 1 млн-ға жуық оқушысы бар арнаулы орта білім беретін 3773 оқу орны жұмыс істеді. Ал 1957 – 58 оқу жылдарында техникумдар мен уч-щелерде, арнаулы мектептерде 2 млн. оқушы болды. 1940 – 41 оқу жылында арнаулы орта білім беретін 118 мектепте 30 мың оқушы оқыды. 1969 – 70 оқу жылында бұл мектептердің саны 186-ға жетіп, 43610 оқушысы болды. 2-дүниежүз. соғыстан кейінгі жылдары арнайы орта білімді мамандарды неғұрлым қысқа мерзімде даярлау қажеттігіне байланысты бұл оқу орындарына 9 сыныпты бітіргендер ғана емес, орта мектепті бітірген жастар да қабылданатын болды. Олар 1,5 – 2 жыл ішінде арнайы мамандықты игеріп, өндіріске жолдама алды. Арнаулы орта білім беру саласында оқушыларды еңбекке баулу және кәсіптік бағдар беру жүйесі негізінен орнығып, тиімді түрлері мен әдістері белгіленді. Жоғары сынып оқушыларын еңбекке баулудың және кәсіптік бағдарлаудың ұйымдық нысандары мен мазмұнында елеулі өзгерістер болды. КОКП ОК мен КСРО Мин. Кеңесінің “Жалпы білім беретін мектептерде оқушыларға білім беру, тәрбиелеу мен оларды еңбекке баулуды одан әрі жетілдіру туралы” қаулысы жастарды материалдық өндіріс саласында еңбек етуге даярлау және болашақ мамандықты дұрыс таңдау ісіндегі жаңа бір маңызды кезең болып, еңбекке баулуды ғылыми негізде жүйелі жүргізу және оқушыларға кәсіптік бағдар беру негізінен орындалды. Мектептер кәсіптік-техникалық уч-щелермен тығыз байланыс жасап тұрды. Мектеп реформасын жүзеге асыру бағытында бірлескен кешенді шаралар белгіленді. Жоғары сынып оқушыларына кәсіптік бағдар берумен қатар электронды-есептеуіш микропроцессорлы техникамен қоса металлургия өндірісін, автоматика, телемеханика негіздерін оқыту қолға алынды. Ауыл мектептеріндегі оқушылар мал ш-нда жұмыс істеуге үйренді. Оқушылардың өндірістік бригадалары, дала қостары өмірге келді. Олар экон. жағынан тиімді болып, кезінде елдің азықалатүлік бағдарламасына елеулі үлес қосты. 1991 ж. жаңа үлгідегі мектептер мен арнаулы орта білім беретін оқу орындары: лицей, гимназия, кәсіптік-техникалық мектептер, колледждер өмірге келді. 2003 ж. республикада – 108 гимназия, 63 лицей, 289 лицейлік және гимназиялық сыныптары бар мектептер, дарынды балаларға арналған 30 мектеп жұмыс істеді. Сондай-ақ, 312 кәсіптік-техникалық мектепте 89 мыңнан астам оқушы, 382 колледжде 207 мыңнан астам студент оқыды. 1995 ж. Қазақстанда жаңа Конституция қабылданып, онда жалпыға бірдей міндетті әрі тегін орта білім беру бағыты жарияланды. ҚР “Білім беру туралы” жаңа Заңында да (1999 ж. 7 маусымда қабылданған) бұрынғыдай жалпы білім беретін мектептің бастауыш (1 – 4-сыныптар), негізгі (5 – 9-сыныптар) және жоғары (10 – 12-сыныптар) деп аталатын үш сатысы бекітілді. Орта (толық) білім алудың түрлі жолдары айқындалды. Орта білім жалпы білім беретін (күндізгі, кешкі) және кәсіптік мектептер (лицейлер) мен колледждерде берілетін болды. Мұнда оқушы кәсіби мамандық алумен қатар оқуын мектеп бағдарламасы бойынша аяқтайды. “Білім беру туралы” Заңға сәйкес бұрынғы нормативтік құқықтық негіз жаңартылып, мемлекеттік “Білім” бағдарламасы жасалуда. Бұл бағдарлама білім беру жүйесін реформалауды қазіргі экон., әлеум. және саяси жағдайға сәйкестендіреді. 1990 – 99 ж. ҚР білім саласына қатысты оннан астам мемлекеттік бағдарламалар қабылданды. Олар: “Дарын” мемлекеттікекеттік бағдарламасы. Дарынды балалардың шығарм. дамуын қолдау мақсатын көздейді. Осы бағдарлама шеңберінде 1997 ж. республиканың сегіз облысында дарынды балалар үшін арнаулы мектептер мен мектеп-интернаттары бар республикалық “Дарын” ғылыми-практикалық Орталық құрылды. 1996 жылдың соңында шет елдерде тұратын отандастарды қолдау мемлекеттік бағдарламасы қабылданды. Оның шеңберіне тарихи отанына оралған оралмандарды оқыту мен қайта оқыту кіреді. 1997 ж. Орта білім жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттікекеттік бағдарламасы қабылданды. Оның мақсаты – республика мектептерін мультимедиялық компьютерлік сыныптармен қамтамасыз ету, компьютерлік оқу бағдарламаларын, электрондық оқулықтар жасау, білім беруді басқару жүйесін ақпараттандыру. “Жалпы білім беретін мектептер үшін оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерді дайындау және басып шығару туралы” кешенді бағдарлама жалпы білім беретін мектептер үшін жаңа үлгідегі оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар жасауды мақсат етеді. Тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы тілдерді оқытудың түпнұсқа бағдарламалары мен жаңа технологиясын дайындауды, қазақ тілін оқытуды тиімді жүргізуге байланысты оқулықтар, аудиокөру, компьютерлік бағдарламалар шығаруды көздейді. Экологиялық білім беру бағдарламасы республикалық білім беру және басқа құрылымдарында үздіксіз экол. білім беруді дамыту мен үйлестіруді мақсат еткен. ҚР-да 1998 – 2000 ж. кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың алдын алу жөніндегі кешенді бағдарлама, т.б. бағдарламалар бар. 1919 – 20 ж. Орынборда, Ордада, Семейде ағарту институттары, 1920 ж. қарашада Түркістан мемлекеттік университеті (кейіннен Орта Азия университеті) ашылды. Бұл университет Орта Азия мен Қазақстан үшін кадр даярлаудың негізгі орталығына айналды. Оның жанында қазақ жастарын оқытатын арнаулы бөлімдер болды. 1920 ж. Ордада, Бөкей халық ағарту ісі бөлімшесінде Бөкей ағарту институты ашылды. 1921 ж. Орынборда (кейін Қызылордаға көшірілді) және Верныйда Қазақ халық ағарту институттары ашылды. Бұл жылдары Ресей мен Өзбекстанның жоғары оқу орындарындағы қазақстандық студенттер саны жыл сайын өсіп отырды. 1926 ж. 2 шілдеде Ташкенттегі Қазақ ағарту институты педагогикалық ин-т деп аталды. Қазақстандағы алғашқы жоғары оқу орны – Қазақ педагогикалық институты 1928 ж. Алматы қаласында ашылды. 1929 ж. Алматы малдәрігерлік институты, 1930 ж. Қазақ ауыл шаруашығы институты, 1931 ж. Қазақ медициналық институты, 1932 ж. Орал педагогикалық институты ашылды. 1932 ж. республиканың 6 жоғары оқу орынында 2 мың студент оқыды, олардың 40,5%-ы қазақ жастары еді. 1934 ж. Қазақ мемлекеттік университеті және Тау-кен-металлургия институты ашылды. 1941 ж. республиканың халық ш-нда жұмыс істейтін кәсіби мамандардың (52,3 мың адам) жоғары білімдісі 16,8 мың адам, яғни 32,2% болды. 1940/41 оқу жылы республиканың 20 оқу орнында 10419 студент оқыды. 1950 – 60 ж. Ақтөбе, Ақтау, Тараз, Қостанай, Көкшетау, Өскемен, Павлодар, Петропавл, Ақмола (қазіргі Астана) қалаларында педагогика, Орал мен Ақмолада ауыл шаруашығы, Ақтөбе, Қарағанды, Семей, Ақмолада медицина институттары, Алматыда – Алматы халық ш. институты (қазіргі Қазақ экономика университеті), Қарағандыда политехникалық және кооп., Павлодарда индустр., Өскеменде құрылыс-жол, Ақмолада инж.жол-құрылыс, Таразда гидромелиоративтік-құрылыс және технол. ин-ттар ашылды. 1972 ж. Қарағанды мемлекеттік университеті, Арқалық, Талдықорған педагогикалық институттары ашылды. 1986/87 оқу жылында Қазақстанның 55 жоғары оқу орынында 274 мың студент оқыды. 2000/2001 оқу жылында елдегі 47 мемлекеттік жоғары оқу орыдарындағы студенттер саны 267 447 болды. ==Жоғарғы білім берудің дамуы== Жоғары деңгейдегі мамандар даярлау, білім беру, ғылым мен мәдениетті дамытуда үлкен жұмыстар атқарып отырған сегіз мемлекеттік жоғары оқу орнына 2001 ж. 5 шілдеде ҚР Президентінің Жарлығымен ерекше мәртебе берілді. Олар: Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті; Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті; Қазақ ұлттық аграрлық университеті; Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті; С.Ж. Аспандияров атындағы Қазақ ұлттық медициналық университеті; Т.Қ. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы; Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы; Қазақ ұлттық музыка академиясы. Бұлармен қатар республикада 35 мемлекеттік жоғары оқу орны бар. Олар: Ақмола мемлекеттік медициналық академиясы, Ақмола аграрлық университеті, Ақтау мемлекеттік университеті, Ақтөбе мемлекеттік университеті, Алматы технол. университеті, Атырау мұнай және газ институты, Атырау университеті, Арқалық мемлекеттік педагогикалық институты, Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті, Жезқазған университеті, Жетісу мемлекеттік университеті, Батыс Қазақстан мемлекеттік медициналық академиясы, Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Қазақ көлік және коммуникация академиясы, Қазақ мемлекеттік спорт және туризм академиясы, Қазақ мемлекеттік заң академиясы, Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық институты, Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті, Қарағанды мемлекеттік медициналық академиясы, Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті, Қарағанды мемлекеттік университеті, Қарағанды металлургия институты, Көкшетау мемлекеттік университеті, Қостанай мемлекеттік университеті, Қызылорда мемлекеттік университеті, халықаралық қазақалатүрік университеті, Павлодар мемлекеттік университеті, Рудный индустр иялық институты, Солт. Қазақстан мемлекеттік университеті, Семей мемлекеттік медицина академиясы, Семей мемлекеттік университеті, Тараз мемлекеттік университеті, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік медициналық академиясы, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті. ҚР Қорғаныс мин-нің әскери оқу орындары Қазақстанның Қарулы Күштері үшін командалық, инж.-техникалық және арнаулы мамандықтар бойынша кадрлар даярлау және олардың біліктілігін арттыру мақсатын көздейді. ҚР әскери оқу орындарына: ҚР Қарулы Күштерінің Әскери академиясы, Ақтөбе жоғары әскери авиац. училищесі, Азаматтық авиация академиясы жанындағы әскери ф-т, ҚР Қорғаныс мин-нің кадет корпусы, “Жас ұлан” республикалық мектебі, жоғары оқу орындары жанындағы әскери кафедралардағы офицерлер құрамын даярлау және қайта даярлау курстары жатады. Алғашқы мемлекеттік емес жоғары оқу орындары Қазақстанның тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін ғана пайда болды. Өзінің он жылдық дамуы барысында жоғары кәсіби білім берудің мемлекеттік емес секторы жалпы білім беру жүйесінде елеулі рөл атқара бастады. 2001 жылдың басында елде жоғары кәсіби білімді мамандар даярлауға мемлекеттік лицензия алған 121 мемлекеттік емес жоғары оқу орны болды. ==Сілтемелер== * [http://edu.gov.kz Қазақстан Республикасының білім және ғылыми министрлігі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170927003440/http://www.edu.gov.kz/ |date=2017-09-27 }} * [http://nao.kz Ы.Алтынсарин атындағы ұлттық білім академиясы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210612175700/https://nao.kz/ |date=2021-06-12 }} * [http://nis.edu.kz "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210506210534/https://nis.edu.kz/ |date=2021-05-06 }} * [http://conferences.nis.edu.kz Назарбаев Зияткерлік мектептері конференциялары мен семинарлары] {{Қазақстан тақырыптарда}} [[Санат:Қазақстанның білім беру жүйесі]] 1i0uvaw4v334se0fk1vwcbg1z669dvu 3319472 3319438 2024-04-25T13:20:53Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/DanaRys|DanaRys]] ([[User talk:DanaRys|т]]) өңдемелерінен [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki ==Ерте заман== Қазақстан жерінде, әсіресе, оның отырықшы аудандарында орта ғасырлардың ерте кезеңінде-ақ (7 – 8 ғ.) көптеген мектептер (мұсылманша бастауыш оқу орны) мен медреселер, діни білім беретін ортадан жоғары оқу орындары жұмыс істей бастаған. Ертедегі Исфиджаб, Тараз, Сайрам, Түркістан, Отырар, т.б. қалалардағы медреселер саны 84-ке жеткен. Оларда 5 мыңға жуық шәкірт білім алған. Ауылдық мектептер кең-байтақ өлкенің түкпір-түкпірінде орналасқан. Ол жерлерде молдалар (татар, башқұрт, т.б.) ұстаздық еткен. Оқыту ақысы халықтан жиналды. Балалар қыс, күз айларында ғана (жылына 4, не 6 ай) оқыған. Оқу мерзімі 4 жыл, оқуға жеті жастан бастап қабылданған, кейбір ауылдық жерлерде 7 – 9 жастағы балалар бірге оқи берген. Оқу ақысы заттай төленген, жыл аяғында емтихан тапсыру, мектеп бітіргені үшін балаға ресми куәлік беру тәртібі сақталмаған. Сауат ашу жолы араб әріптері мен сөздерін жаттауды, әсіресе құранның араб тіліндегі мәтінін жатқа білуді мақсат етті. Қалалардағы медреселерде ислам дінін уағыздайтын бастауыш мұсылман мектептерінің молдаларын, казиларды, діндар сопылар мен шариғат заңдарын түсіндіретін жоғары лауазымды дін қызметшілерін даярлаған. Ол мұсылманшылық рәсімдерін таратушы оқу орны ғана емес, ірі мәдениет орталығы ретінде де қызмет атқарды. Белгілі ақындар, тіпті ағартушы-демократ ретінде танылған қазақ зиялыларының біразы осындай медреселерді тамамдаған. Мысалы, орта ғасырдағы Отырар медресесінде қазақ жерінің ұлы перзенті, Шығыс Аристотелі, екінші ұстаз атанған Әбу Насыр әл-Фараби білім алды. Беріректе Уфадағы “Ғалия” медресесінде Т.Жомартбаев, М.Сералин, Б.Майлин, М.Жұмабаев, Семейдегі Ахмет Риза медресесінде Абай Құнанбаев оқыды. Бұл оқу орындарында дін жолын уағыздайтын пәндерден басқа заңтану, тарих, логика, риторика, география, философия, математика, астрономия, медицина, т.б. зайырлы пәндер оқытылған. Медреселердің жанында кітапханалар болды. Оқу мерзімі шәкірттің алғырлығына, үлгерім қабілетіне байланысты болған. Оқуды тамамдаған шәкірттерге ресми құжат табыс етілді. Киіз үйлерде оқытатын мұсылман мектептері ауылдармен бірге көшіп-қонып жүрген. Бай саудагерлердің қаржыларына салынған қала медреселері ғана арнаулы үйлерге орналасты. Бұл мектептерде оқу жоспары, бағдарламалары және тұрақты сабақ кестелері болған жоқ. ==Ресей Империясы кезеңі== Қазақстанның Ресейге қарап, оған империяның Орталық аудандарындағыдай әкімшілік жүйе енгізіле бастауына байланысты, жергілікті басқару буындарында істейтін шенеуніктер мен тілмаштар даярлайтын орыс-қазақ және орыс-тузем мектептерін ашу қажеттігі туды. Осы мақсатта Омбыда 1789 ж. “Азиялық училище” ашылды. Бұл оқу орнына қазақ балалары да қабылданды. 1841 ж. Бөкей Ордасында Жәңгір хан қазақ балалары үшін орыс мектеп-пансионатын ашты. 1825 ж. Орынбордағы татар мектебі негізінде Неплюев кадет училищесі (ол 1844 ж. кадет корпусы болып аталды), 1846 ж. Сібір қазақалаорыс әскери училищесі негізінде Омбы кадет корпусы ірге көтерді. Бұл оқу орындарын қазақтың тұңғыш зиялылары: Шоқан Уәлиханов, Садық Бабажанов, Халиолла Өскенбаев, т.б. оқып бітірді. 1850 ж. Орынбордың Шекара комиссиясы жанынан қазақ балалары үшін жеті жылдық мектеп ашылды. Осы мектептің түлегі қазақтың демократ-ағартушы педагогі Ы.Алтынсариннің басшылығымен 1864 ж. 8 қаңтарда Торғайда тұңғыш қазақ мектебі және оның жанынан интернат ашылды. Ол педагогика классиктерінің (Я.А. Коменский, К.Д. Ушинский, Л.Н. Толстой, т.б.) гуманистік идеяларын басшылыққа алып, өзі ашқан мектептердің оқу жүйесіне енгізді. Оның “Қазақ хрестоматиясы” (1879) мен “Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш құралы” (1880) атты оқулықтары осы идеяға негізделген шынайы демокр. бағыттағы еңбектер еді. Ы.Алтынсарин жаттамалы, мағынасыз діни оқуға қарсы болды. Өзі ашқан қазақалаорыс мектептерінде басқа ғылымдармен бірге дін тарихын да оқыта отырып, “Мұсылмандық шарттары” атты оқулығын жазды. Онда діннің имандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу шарттарын оқушыларға түсіндіру мақсатын көздеді. 1879 – 89 ж. Торғай облысы халық ағарту уч-щелерінің инспекторы қызметінде жүріп, Елек, Қостанай, Торғай, Ырғыз уездерінде екі сыныптық орыс-қазақ мектептерін, 1888 ж. Орскіде мұғалімдер мектебін ашты. Ол “балаларды жазалап оқыту” әдісіне қарсы күресті. Мектептерде ана тіліне қоса орыс тілін, арифметика, табиғаттану сабақтарын өткізуді қуаттады. Алтынсарин патша үкіметі жүргізіп келген бұратана халықтарды орыстандыру – шоқындырып, тілінен, дінінен бездіру сияқты миссионерлік саясатқа қарсылық білдіріп бақты. 19 ғ-дың 2-жартысында қазақ мектептері қандай болуы керек деген мәселе күн тәртібіне қойыла бастады. Ол жөнінде бір-біріне қарама-қарсы екі көзқарастағы топтар пайда болды. Бірі – бұратана халықты шала сауатты күйде қалдырып, төл мәдениетінен қол үздіріп, бірте-бірте орыстандыру саясатын көздеген Н.И. Ильминский бастаған миссионерлер болса, екіншісі – орыс халқының прогресшіл озық мәдениет үлгілерін игеру арқылы өз елін өркениетті елдердің деңгейіне көтеруді көздеген Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев сияқты демократ-ағартушылар еді. Абай “Дүниенің кілті өнер-білімде”, “Дүние де өзі, мал да өзі, ғылымға көңіл бөлсеңіз”, – деп жастарға жар салды. А.Байтұрсынов қазақ балаларының ана тілінде сауат ашуына көп күш жұмсады. Ол бастаған бір топ қазақ зиялысы 1905 ж. 26 маусымда Қарқаралы қазақтары атынан Мин. Кеңесінің төрағасына петиция жолдап, “Қазақ даласында оқу-ағарту ісі дұрыс жолға қойылсын, ол үшін ауыл мектептерінде балалар қазақша сауат ашатын болсын. Оқу ана тілінде жүргізілсін” деген талап қойды. Байтұрсынов қазақ тілінде тұңғыш әліппе құралын жазды (1912). Оның 1892 ж. Қазанда басылған “Букварь для киргизов” деген оқу құралы жеті рет қайта басылып, 1925 жылға дейін қазақ мектептерінің негізгі оқу құралы ретінде пайдаланылып келген. ==ХХ ғасыр== 1920 ж. қазанда Қазақ АКСР-нің ХАК-ы құрылып, А.Байтұрсынов халық комиссары болды. 1921 ж. ақпанның 18-інде Бүкілқазақстандық оқу-ағарту конференциясы шақырылды. Онда балаларды қорғау, бірыңғай мектеп жүйесін құру, кәсіптік-техникалық білім беру, саяси тәрбие ісі, оқу-тәрбие жұмысына байланысты, т.б. мәселелер қаралды. 1922 – 23 ж. ұлт мектептерін төл оқулықпен, бағдарламамен қамтамасыз етуде біраз шаралар іске асырылды, қазақ тілінде 14 оқулық шығарылды. Олардың ішінде “Физика”, “Грамматика”, “Педагогика”, “Алгебра”, “Мектеп гигиенасы”, т.б. бар. Бұл оқулықтарды жазуға [[Ахмет Байтұрсынұлы|Байтұрсынов]], [[Мағжан Жұмабай|Жұмабаев]], [[Жүсіпбек Аймауытов|Ж.Аймауытов]], [[М.Әуезов]], С.Асфендияров, Жомартбаев, [[Қ.Сәтбаев]], [[Ә.Ермеков]], Т.Жолдыбаев, т.б. қатысты. 1920 – 30 ж. республика мектептерінің оқу базасын күшейтуге мемлекеттікекет тарапынан орасан мол қаржы жұмсалды. 367 мектеп жаңадан салынып, 361-і күрделі жөндеуден өткізілді. Осы жылдары бастауыш мектептер саны 333-тен (1926) 1864-ке (1930) жетті (оның 1231-і қазақ мектебі), оқушылар саны 215,1 мыңнан 320,1 мыңға жетті (оның 124,9 мыңы қазақ). Алайда қазақ қыздарын оқуға тарту әлі де өз дәрежесінде болмады. Бастауыш мектепте оқитындардың 11%-ы ғана қазақ қыздары еді. 1928 ж. ҚазОАК-нің 3-сессиясы бұл мәселеге ерекше тоқталып, қазақ қыздарын оқуға көптеп тарту туралы арнайы қаулы қабылдады. Бұл жылдары қазақ орта мектептерінің саны аз еді. 1927 – 28 ж. республикада үш-ақ орта мектеп (Ташкент, Орынбор, Қызылорда) болды. Оқушылардың көбі 7 жылдық мектепті бітірісімен техникумдар мен ФЗО-ларға кетіп жатты. 1929 ж. республиканың ежелден ғылым, әдебиет, мәдениет тілі болып келген араб әліпбиінен латыншаға көшуі оқу-ағарту ісінің дамуына үлкен соққы болып тиді. Араб әліпбиімен шыққан мәдени бай мұралардың көбі отқа өртелді. 1940 ж. латын әліпбиінен кириллицаға көшу елдегі ағарту ісін тағы көп жылға шегеріп тастады. 1937 ж. қазақ бастауыш мектептерінің саны 537-ден 1190-ға, орта мектептер 11-ден 48-ге, орталау мектептер 143-тен 237-ге жетті. 1940 – 41 оқу жылында жалпы білім беретін мектептерге 1 млн. 145 мың 993 оқушы тартылды. Оның 441 мыңы қазақ балалары еді. Бұл 1925 жылмен салыстырғанда 6 есе көп. Оқуға тартылған қазақ қыздарының саны 20 мыңға артты, мұғалім кадрларының сапасы жақсарды. Мысалы, 1940 ж. жалпы білім беретін мектептерде 44597 мұғалім қызмет етті, оның 17,5 мыңы қазақ әйелдері еді. 1945 – 60 ж. мектептердің, оларда оқитындардың саны күрт өсе бастады. 1960 ж. жалпы білім беретін 10363 мектеп жұмыс істеді, онда 1 млн. 814 мыңнан астам оқушы білім алды. 1954 ж. тың игеру науқаны кезінде елде 1960 жаңа кеңшар орнап, жүздеген жаңа мектеп салынды. 1960 ж. республика бюджетінен оқу-ағарту ісіне 2 миллиард сомға таяу қаржы жұмсалды. Қазақстанда төл оқулықтар жасау мәселесі мықтап қолға алынды. Бұл іспен Е.Бекмаханов, Н.Сауранбаев, С.Аманжолов, І.Кеңесбаев, А.Ысқақов, Т.Қордабаев, Ә.Маманов, М.Балақаев, Қ.Жұмалиев, М.Ғабдуллин, т.б. республикаға белгілі ғалымдар айналысты. Алайда бұл жылдары оқу-ағарту саласында жаңа мәселелер де туындады. Орталық Қазақстанға Ресей, Украина, Молдова, Беларусь республикаларынан тың көтеру науқанымен мыңдаған отбасылардың қоныс аударуына байланысты көптеген қазақ мектептері жабылып, аралас орыс-қазақ немесе таза орыс мектептеріне айналдырылды. Соның салдарынан Қазақстанда 700-ден астам қазақ мектебі жабылды, қазақ тіліндегі газет, журнал, кітап таралымы құлдырап кетті. 600 мыңнан астам қазақ баласы орыс мектептерінде оқуға мәжбүр болды. Мың жарымнан астам аралас орыс-қазақ мектептері пайда болды. Осыған байланысты Қазақстан үкіметі орыс тілін 1-сыныптан бастап оқыту жөнінде қаулы алды. Бұл қазақ тілінің рөлін төмендетіп жіберді. 1960 – 70 ж. арасында оқу мазмұнына ірі өзгерістер енгізілді. Мектептерді 7 жылдықтан 8 жылдыққа көшіру ісі 1962 – 63 оқу жылында аяқталды. Жаппай 8 жылдық білім беруді іске асыру заңы оқудың сапасына кері әсер етті, талап төмендеп кетті. Оқушылардың білімге ынтасы кеміді. Орыс тілін оқытуға ерекше көңіл бөлініп, арнаулы орта және жоғары оқу орындарында сабақ түгелдей орыс тілінде жүргізілгендіктен қазақ мектептеріндегі оқушылардың саны кеми түсті. 1980 – 90 ж. елімізде халыққа жаппай орта білім беру саласында біраз жұмыс жүргізілді. Соның бірі 6 жастан бастап оқыту болды. Сондай-ақ ауылдық жерлердегі шағын мектептер мәселесін шешу, бастауыш мектепке алдын ала даярлау, жаппай орта білім беруге көшу, мектепаралық оқу шеберханаларын ашу мәселелеріне ерекше көңіл бөлінді. Мектептегі оқу ісі мемлекеттік білім стандартынан туындайтын жаңа талаптарға сай келетіндей етіп ұйымдастыруды, көп қаржы жұмсауды және ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізуді қажет етеді. Оның бірінші кезеңі 1994 – 97 ж., жалпы білім беретін мектептерді толық білім стандартына көшіру ісін аяқтау 2001 – 02 жылдарды қамтыды. Жалпы білім беретін базалық мектептердегі оқу жүйесі – 11 жылдық. Белгілі бір білім салаларына икемі бар балаларға арналған лицей, гимназия, колледж, медреселер ашу, оқуды тегін оқытумен қатар жекелеген ақылы мектептер ашу ісі де жүргізілді. Қазақстанда тұңғыш мұғалімдер семинариясы 1883 ж. Ы.Алтынсариннің басшылығымен Орск қаласында ашылды. Ыбырай енгізген оқу-ағарту ісіндегі бір жаңалық – қазақ жастарына арналған тұңғыш кәсіптік мамандық беретін училищилердің ашылуы болды. 1886 ж. Торғайда қолөнер училищесі, 1888 ж. Торғай мен Ырғызда қыздар пансионаттары, ал 1889 ж. Қостанайда ауыл шаруашығы училищесі ашылды. Бұдан кейін 1890 ж. Қарабұлақта, 1893 ж. Қостанайда, 1896 ж. Ақтөбеде қыздар училищесі іске қосылды. Бұл оқу орындарында қолөнері мен ауыл шаруашығы шеберханалары жұмыс істеді. Алтынсариннің кәсіптік білім беру жөніндегі ой-пікірі кеңінен қолдау тауып, 1902 ж. Семейде мұғалімдер семинариясы ашылып, Орталық Қазақстан өлкесіндегі (Семей, Өскемен, Қарағанды, Ақмола) мектептерге мұғалімдер даярлау ісі қолға алынды. Онда қазақтың аса көрнекті қоғам және ғылым қайраткерлері Қ.Сәтбаев, М.Әуезов, Ә.Марғұлан, Ж.Аймауытов, М.Ақынжанов, О.Жәутіков, Ә.Сембаев, тұңғыш генерал Ш.Қабылбаев, Қазақстанның халық жазушысы Ә.Нұршайықов, Кеңес Одағының Батырлары: Ізғұтты Айтықов, В.А. Шулятников, Б.Бунтовских, Социалистік Еңбек Ерлері: Ж.Шәйжүнісов, М.А. Носова, Д.М. Парлей, т.б. оқыды. Кейін мұғалімдер семинариясы Ташкент, Омбы, Орал, Ақтөбе, Алматы, Ақмола қалаларында ашылды. 1883 – 1920 ж. аралығында оны 300-дей қазақ балалары бітіріп шықты. 1941 ж. КСРО-да 1 млн-ға жуық оқушысы бар арнаулы орта білім беретін 3773 оқу орны жұмыс істеді. Ал 1957 – 58 оқу жылдарында техникумдар мен уч-щелерде, арнаулы мектептерде 2 млн. оқушы болды. 1940 – 41 оқу жылында арнаулы орта білім беретін 118 мектепте 30 мың оқушы оқыды. 1969 – 70 оқу жылында бұл мектептердің саны 186-ға жетіп, 43610 оқушысы болды. 2-дүниежүз. соғыстан кейінгі жылдары арнайы орта білімді мамандарды неғұрлым қысқа мерзімде даярлау қажеттігіне байланысты бұл оқу орындарына 9 сыныпты бітіргендер ғана емес, орта мектепті бітірген жастар да қабылданатын болды. Олар 1,5 – 2 жыл ішінде арнайы мамандықты игеріп, өндіріске жолдама алды. Арнаулы орта білім беру саласында оқушыларды еңбекке баулу және кәсіптік бағдар беру жүйесі негізінен орнығып, тиімді түрлері мен әдістері белгіленді. Жоғары сынып оқушыларын еңбекке баулудың және кәсіптік бағдарлаудың ұйымдық нысандары мен мазмұнында елеулі өзгерістер болды. КОКП ОК мен КСРО Мин. Кеңесінің “Жалпы білім беретін мектептерде оқушыларға білім беру, тәрбиелеу мен оларды еңбекке баулуды одан әрі жетілдіру туралы” қаулысы жастарды материалдық өндіріс саласында еңбек етуге даярлау және болашақ мамандықты дұрыс таңдау ісіндегі жаңа бір маңызды кезең болып, еңбекке баулуды ғылыми негізде жүйелі жүргізу және оқушыларға кәсіптік бағдар беру негізінен орындалды. Мектептер кәсіптік-техникалық уч-щелермен тығыз байланыс жасап тұрды. Мектеп реформасын жүзеге асыру бағытында бірлескен кешенді шаралар белгіленді. Жоғары сынып оқушыларына кәсіптік бағдар берумен қатар электронды-есептеуіш микропроцессорлы техникамен қоса металлургия өндірісін, автоматика, телемеханика негіздерін оқыту қолға алынды. Ауыл мектептеріндегі оқушылар мал ш-нда жұмыс істеуге үйренді. Оқушылардың өндірістік бригадалары, дала қостары өмірге келді. Олар экон. жағынан тиімді болып, кезінде елдің азықалатүлік бағдарламасына елеулі үлес қосты. 1991 ж. жаңа үлгідегі мектептер мен арнаулы орта білім беретін оқу орындары: лицей, гимназия, кәсіптік-техникалық мектептер, колледждер өмірге келді. 2003 ж. республикада – 108 гимназия, 63 лицей, 289 лицейлік және гимназиялық сыныптары бар мектептер, дарынды балаларға арналған 30 мектеп жұмыс істеді. Сондай-ақ, 312 кәсіптік-техникалық мектепте 89 мыңнан астам оқушы, 382 колледжде 207 мыңнан астам студент оқыды. 1995 ж. Қазақстанда жаңа Конституция қабылданып, онда жалпыға бірдей міндетті әрі тегін орта білім беру бағыты жарияланды. ҚР “Білім беру туралы” жаңа Заңында да (1999 ж. 7 маусымда қабылданған) бұрынғыдай жалпы білім беретін мектептің бастауыш (1 – 4-сыныптар), негізгі (5 – 9-сыныптар) және жоғары (10 – 12-сыныптар) деп аталатын үш сатысы бекітілді. Орта (толық) білім алудың түрлі жолдары айқындалды. Орта білім жалпы білім беретін (күндізгі, кешкі) және кәсіптік мектептер (лицейлер) мен колледждерде берілетін болды. Мұнда оқушы кәсіби мамандық алумен қатар оқуын мектеп бағдарламасы бойынша аяқтайды. “Білім беру туралы” Заңға сәйкес бұрынғы нормативтік құқықтық негіз жаңартылып, мемлекеттік “Білім” бағдарламасы жасалуда. Бұл бағдарлама білім беру жүйесін реформалауды қазіргі экон., әлеум. және саяси жағдайға сәйкестендіреді. 1990 – 99 ж. ҚР білім саласына қатысты оннан астам мемлекеттік бағдарламалар қабылданды. Олар: “Дарын” мемлекеттікекеттік бағдарламасы. Дарынды балалардың шығарм. дамуын қолдау мақсатын көздейді. Осы бағдарлама шеңберінде 1997 ж. республиканың сегіз облысында дарынды балалар үшін арнаулы мектептер мен мектеп-интернаттары бар республикалық “Дарын” ғылыми-практикалық Орталық құрылды. 1996 жылдың соңында шет елдерде тұратын отандастарды қолдау мемлекеттік бағдарламасы қабылданды. Оның шеңберіне тарихи отанына оралған оралмандарды оқыту мен қайта оқыту кіреді. 1997 ж. Орта білім жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттікекеттік бағдарламасы қабылданды. Оның мақсаты – республика мектептерін мультимедиялық компьютерлік сыныптармен қамтамасыз ету, компьютерлік оқу бағдарламаларын, электрондық оқулықтар жасау, білім беруді басқару жүйесін ақпараттандыру. “Жалпы білім беретін мектептер үшін оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерді дайындау және басып шығару туралы” кешенді бағдарлама жалпы білім беретін мектептер үшін жаңа үлгідегі оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар жасауды мақсат етеді. Тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы тілдерді оқытудың түпнұсқа бағдарламалары мен жаңа технологиясын дайындауды, қазақ тілін оқытуды тиімді жүргізуге байланысты оқулықтар, аудиокөру, компьютерлік бағдарламалар шығаруды көздейді. Экологиялық білім беру бағдарламасы республикалық білім беру және басқа құрылымдарында үздіксіз экол. білім беруді дамыту мен үйлестіруді мақсат еткен. ҚР-да 1998 – 2000 ж. кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың алдын алу жөніндегі кешенді бағдарлама, т.б. бағдарламалар бар. 1919 – 20 ж. Орынборда, Ордада, Семейде ағарту институттары, 1920 ж. қарашада Түркістан мемлекеттік университеті (кейіннен Орта Азия университеті) ашылды. Бұл университет Орта Азия мен Қазақстан үшін кадр даярлаудың негізгі орталығына айналды. Оның жанында қазақ жастарын оқытатын арнаулы бөлімдер болды. 1920 ж. Ордада, Бөкей халық ағарту ісі бөлімшесінде Бөкей ағарту институты ашылды. 1921 ж. Орынборда (кейін Қызылордаға көшірілді) және Верныйда Қазақ халық ағарту институттары ашылды. Бұл жылдары Ресей мен Өзбекстанның жоғары оқу орындарындағы қазақстандық студенттер саны жыл сайын өсіп отырды. 1926 ж. 2 шілдеде Ташкенттегі Қазақ ағарту институты педагогикалық ин-т деп аталды. Қазақстандағы алғашқы жоғары оқу орны – Қазақ педагогикалық институты 1928 ж. Алматы қаласында ашылды. 1929 ж. Алматы малдәрігерлік институты, 1930 ж. Қазақ ауыл шаруашығы институты, 1931 ж. Қазақ медициналық институты, 1932 ж. Орал педагогикалық институты ашылды. 1932 ж. республиканың 6 жоғары оқу орынында 2 мың студент оқыды, олардың 40,5%-ы қазақ жастары еді. 1934 ж. Қазақ мемлекеттік университеті және Тау-кен-металлургия институты ашылды. 1941 ж. республиканың халық ш-нда жұмыс істейтін кәсіби мамандардың (52,3 мың адам) жоғары білімдісі 16,8 мың адам, яғни 32,2% болды. 1940/41 оқу жылы республиканың 20 оқу орнында 10419 студент оқыды. 1950 – 60 ж. Ақтөбе, Ақтау, Тараз, Қостанай, Көкшетау, Өскемен, Павлодар, Петропавл, Ақмола (қазіргі Астана) қалаларында педагогика, Орал мен Ақмолада ауыл шаруашығы, Ақтөбе, Қарағанды, Семей, Ақмолада медицина институттары, Алматыда – Алматы халық ш. институты (қазіргі Қазақ экономика университеті), Қарағандыда политехникалық және кооп., Павлодарда индустр., Өскеменде құрылыс-жол, Ақмолада инж.жол-құрылыс, Таразда гидромелиоративтік-құрылыс және технол. ин-ттар ашылды. 1972 ж. Қарағанды мемлекеттік университеті, Арқалық, Талдықорған педагогикалық институттары ашылды. 1986/87 оқу жылында Қазақстанның 55 жоғары оқу орынында 274 мың студент оқыды. 2000/2001 оқу жылында елдегі 47 мемлекеттік жоғары оқу орыдарындағы студенттер саны 267 447 болды. ==Жоғарғы білім берудің дамуы== Жоғары деңгейдегі мамандар даярлау, білім беру, ғылым мен мәдениетті дамытуда үлкен жұмыстар атқарып отырған сегіз мемлекеттік жоғары оқу орнына 2001 ж. 5 шілдеде ҚР Президентінің Жарлығымен ерекше мәртебе берілді. Олар: Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті; Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті; Қазақ ұлттық аграрлық университеті; Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті; С.Ж. Аспандияров атындағы Қазақ ұлттық медициналық университеті; Т.Қ. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы; Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы; Қазақ ұлттық музыка академиясы. Бұлармен қатар республикада 35 мемлекеттік жоғары оқу орны бар. Олар: Ақмола мемлекеттік медициналық академиясы, Ақмола аграрлық университеті, Ақтау мемлекеттік университеті, Ақтөбе мемлекеттік университеті, Алматы технол. университеті, Атырау мұнай және газ институты, Атырау университеті, Арқалық мемлекеттік педагогикалық институты, Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті, Жезқазған университеті, Жетісу мемлекеттік университеті, Батыс Қазақстан мемлекеттік медициналық академиясы, Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Қазақ көлік және коммуникация академиясы, Қазақ мемлекеттік спорт және туризм академиясы, Қазақ мемлекеттік заң академиясы, Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық институты, Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті, Қарағанды мемлекеттік медициналық академиясы, Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті, Қарағанды мемлекеттік университеті, Қарағанды металлургия институты, Көкшетау мемлекеттік университеті, Қостанай мемлекеттік университеті, Қызылорда мемлекеттік университеті, халықаралық қазақалатүрік университеті, Павлодар мемлекеттік университеті, Рудный индустр иялық институты, Солт. Қазақстан мемлекеттік университеті, Семей мемлекеттік медицина академиясы, Семей мемлекеттік университеті, Тараз мемлекеттік университеті, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік медициналық академиясы, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті. ҚР Қорғаныс мин-нің әскери оқу орындары Қазақстанның Қарулы Күштері үшін командалық, инж.-техникалық және арнаулы мамандықтар бойынша кадрлар даярлау және олардың біліктілігін арттыру мақсатын көздейді. ҚР әскери оқу орындарына: ҚР Қарулы Күштерінің Әскери академиясы, Ақтөбе жоғары әскери авиац. училищесі, Азаматтық авиация академиясы жанындағы әскери ф-т, ҚР Қорғаныс мин-нің кадет корпусы, “Жас ұлан” республикалық мектебі, жоғары оқу орындары жанындағы әскери кафедралардағы офицерлер құрамын даярлау және қайта даярлау курстары жатады. Алғашқы мемлекеттік емес жоғары оқу орындары Қазақстанның тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін ғана пайда болды. Өзінің он жылдық дамуы барысында жоғары кәсіби білім берудің мемлекеттік емес секторы жалпы білім беру жүйесінде елеулі рөл атқара бастады. 2001 жылдың басында елде жоғары кәсіби білімді мамандар даярлауға мемлекеттік лицензия алған 121 мемлекеттік емес жоғары оқу орны болды. ==Сілтемелер== * [http://edu.gov.kz Қазақстан Республикасының білім және ғылыми министрлігі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170927003440/http://www.edu.gov.kz/ |date=2017-09-27 }} * [http://nao.kz Ы.Алтынсарин атындағы ұлттық білім академиясы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210612175700/https://nao.kz/ |date=2021-06-12 }} * [http://nis.edu.kz "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210506210534/https://nis.edu.kz/ |date=2021-05-06 }} * [http://conferences.nis.edu.kz Назарбаев Зияткерлік мектептері конференциялары мен семинарлары] {{Қазақстан тақырыптарда}} [[Санат:Қазақстанның білім беру жүйесі]] kpcsuz0evydyed7pw2e1bs4evscoxiy 0 206764 3319727 1823121 2024-04-26T04:33:17Z Gliwi 67438 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen von Regen.png]] → [[File:DEU Regen COA.svg]] PNG → SVG wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = қала |қазақша атауы = Реген |шынайы атауы = Regen |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Regen COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=48 |lat_min=58 |lat_sec=12 |lon_dir=E |lon_deg=17 |lon_min=7 |lon_sec=35 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Бавария |кестедегі аймақ = Бавария |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Реген |кестедегі аудан = Реген (аудан){{!}}Реген |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = 59 ішкі аудан |басшының түрi = |басшысы = Ильзе Освальд |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 65,15 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 530 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 11749 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 09921 |пошта индексі = 94209 |пошта индекстері = |автомобиль коды = REG |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 09 2 76 138 |ортаққордағы санаты = Regen |сайты = http://www.regen.de/ |сайт тілі = de }} '''Реген''' ({{lang-de|Regen}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[қала]]. [[Реген (аудан)|Реген]] ауданының құрамына енеді. Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 11749 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&sequenz=tabelleErgebnis&selectionname=12411-009r&sachmerkmal=QUASTI&sachschluessel=SQUART04&startjahr=2010&endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]</ref> Алып жатқан жер аумағы 65,15 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 2 76 138''. Қаланың басшысы — Ильзе Освальд. Қаланың өзі әкімшілік құрылымы бойынша 59 қалалық ауданға бөлінеді. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.regen.de/ Ресми сайты] {{Бавария аудандары}} {{Германия:Реген ауданы:Қалалар}} {{Bavaria-geo-stub}} [[Санат:Бавария елді мекендері]] jgvz093f04y7srwys8ijnd377z3j57e 0 211684 3319570 3134335 2024-04-25T14:55:23Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Ринталь |шынайы атауы = Rinnthal |сурет = Rinnthal-evangelische Kirche-14-gje.jpg |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Rinnthal COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=13 |lat_sec=9 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=55 |lon_sec=30 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Рейнланд-Пфальц |кестедегі аймақ = Рейнланд-Пфальц |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Оңтүстік Вайнштрассе |кестедегі аудан = Оңтүстік Вайнштрассе (аудан){{!}}Оңтүстік Вайнштрассе |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = Хайнц Хертель |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 13,81 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 190 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 654 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 06346 |пошта индексі = 76857 |пошта индекстері = |автомобиль коды = SÜW |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 07 3 37 067 |ортаққордағы санаты = Rinnthal |сайты = http://www.rinnthal.de/ |сайт тілі = de }} '''Ринталь''' ({{lang-de|Rinnthal}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Оңтүстік Вайнштрассе (аудан)|Оңтүстік Вайнштрассе]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 654 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл). Алып жатқан жер аумағы 13,81 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''07 3 37 067''. Муниципалитеттің басшысы — Хайнц Хертель. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.rinnthal.de/ Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150810173134/http://www.rinnthal.de/ |date=2015-08-10 }} {{Германия:Оңтүстік Вайнштрассе ауданы:Қалалар}} {{RhinelandPalatinate-geo-stub}} [[Санат:Рейнланд-Пфальц елді мекендері]] hkzrdkuzadpyxxoksubbdhx9kxux1oc 0 211705 3319649 2905129 2024-04-25T20:22:06Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Рошайд |шынайы атауы = Roscheid |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=50 |lat_min=7 |lat_sec=24 |lon_dir=E |lon_deg=6 |lon_min=11 |lon_sec=20 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Рейнланд-Пфальц |кестедегі аймақ = Рейнланд-Пфальц |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Айфель-Битбург-Прюм |кестедегі аудан = Айфель-Битбург-Прюм (аудан){{!}}Айфель-Битбург-Прюм |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = Гюнтер Никкельс |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 5,13 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 510 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 58 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 06559 |пошта индексі = 54619 |пошта индекстері = |автомобиль коды = BIT |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 07 2 32 301 |ортаққордағы санаты = Roscheid |сайты = http://www.roscheid.com/ |сайт тілі = de }} '''Рошайд''' ({{lang-de|Roscheid}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Айфель-Битбург-Прюм (аудан)|Айфель-Битбург-Прюм]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 58 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf Statistisches Landesamt Rheinland-Pfalz – Bevölkerung der Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131082852/http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf |date=2012-01-31 }} (PDF; 727 KB)</ref> Алып жатқан жер аумағы 5,13 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''07 2 32 301''. Муниципалитеттің басшысы — Гюнтер Никкельс. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.roscheid.com/ Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151011011559/http://roscheid.com/ |date=2015-10-11 }} {{Рейнланд-Пфальц аудандары}} {{Германия:Айфель-Битбург-Прюм ауданы:Қалалар}} {{RhinelandPalatinate-geo-stub}} [[Санат:Рейнланд-Пфальц елді мекендері]] oaobibq4qrxg8snpme8ba3v6pisr65l 0 212870 3319725 2912272 2024-04-26T04:31:50Z Gliwi 67438 ([[c:GR|GR]]) [[File:Belgweiler.png]] → [[File:DEU Belgweiler COA.svg]] PNG → SVG wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Бельгвайлер |шынайы атауы = Belgweiler |сурет = [[Сурет:Belgweiler01.jpg|330px]] |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Belgweiler COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=56 |lat_sec=21 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=29 |lon_sec=11 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Рейнланд-Пфальц |кестедегі аймақ = Рейнланд-Пфальц |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Рейн-Хунсрюк |кестедегі аудан = Рейн-Хунсрюк (аудан){{!}}Рейн-Хунсрюк |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = 2 ішкі аудан |басшының түрi = |басшысы = Герхард Мор |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 3,39 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 340 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 206 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 06761 |пошта индексі = 55469 |пошта индекстері = |автомобиль коды = SIM |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 07 1 40 008 |ортаққордағы санаты = Belgweiler |сайты = http://www.belgweiler.net/ |сайт тілі = de }} '''Бельгвайлер''' ({{lang-de|Belgweiler}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Рейн-Хунсрюк (аудан)|Рейн-Хунсрюк]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 206 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf Statistisches Landesamt Rheinland-Pfalz – Bevölkerung der Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131082852/http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf |date=2012-01-31 }} (PDF; 727 KB)</ref> Алып жатқан жер аумағы 3,39 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''07 1 40 008''. Муниципалитеттің басшысы — Герхард Мор. Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 2 қалалық ауданға бөлінеді. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.belgweiler.net/ Ресми сайты] {{Рейнланд-Пфальц аудандары}} {{Германия:Рейн-Хунсрюк ауданы:Қалалар}} {{RhinelandPalatinate-geo-stub}} [[Санат:Рейнланд-Пфальц елді мекендері]] 1o8btbn4zks38uusf2hrume4vgrprab 0 214526 3319646 2367848 2024-04-25T19:53:32Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = қала |қазақша атауы = Рослебен |шынайы атауы = Roßleben |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = Wappen Roßleben.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=51 |lat_min=17 |lat_sec=52 |lon_dir=E |lon_deg=11 |lon_min=26 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Тюрингия |кестедегі аймақ = Тюрингия |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Кифхойзер |кестедегі аудан = Кифхойзер (аудан){{!}}Кифхойзер |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = 3 ішкі аудан |басшының түрi = |басшысы = Райнер Хойхель |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 33,42 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 119 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 5540 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 034672 |пошта индексі = 6571 |пошта индекстері = |автомобиль коды = KYF (бұрын: ART) |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 16 0 65 061 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.stadt-rossleben.de |сайт тілі = de }} '''Рослебен''' ({{lang-de|Roßleben}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Тюрингия]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[қала]]. [[Кифхойзер (аудан)|Кифхойзер]] ауданының құрамына енеді. Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 5540 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik.thueringen.de/datenbank/TabAnzeige.asp?tabelle=gg000102%7C%7C Thüringer Landesamt für Statistik – Bevölkerung nach Gemeinden, erfüllenden Gemeinden und Verwaltungsgemeinschaften]</ref> Алып жатқан жер аумағы 33,42 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''16 0 65 061''. Қаланың басшысы — Райнер Хойхель. Қаланың өзі әкімшілік құрылымы бойынша 3 қалалық ауданға бөлінеді. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.stadt-rossleben.de Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150907014325/http://www.stadt-rossleben.de/ |date=2015-09-07 }} {{Тюрингия аудандары}} {{Германия:Кифхойзер ауданы:Қалалар}} {{Thuringia-geo-stub}} [[Санат:Тюрингия елді мекендері]] co5524a8i3rkq2yxswul9cl2sjlj9l0 0 220699 3319471 3318160 2024-04-25T13:17:23Z Qanattan 153055 /* Қызмет жолы */ wikitext text/x-wiki {{уики}} {{Тұлға |Есімі = Қанат Әуесбайұлы Әуесбай |Шынайы есімі = |Сурет = Kanat Awesbay.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 14.01.1982 |Туған жері = {{туғанжері|Тараз|Таразда}}, [[Жамбыл облысы]], {{KAZ}} <br/> (Жамбыл қаласы, Жамбыл облысы, [[ҚазКСР]]) |Мансабы = Журналист, педагог-ғалым |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Әуесбай Бақбергенұлы<ref name="gibratTV">{{cite web|title=«Ғибрат» хабары|url=https://www.youtube.com/watch?v=W9UIdCwx33Q&t=755s|publisher=[[JAMBYL (телеарна)|«Jambyl» телеарнасы]]|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2021-05-20}}</ref> |Анасы = Рабиға Сақыпқызы |Жұбайы = Баян Жалғасбекқызы, әлеуметтанушы |Балалары = Ералы, Иманәлі, Ажарлым |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі», [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]], [[Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін медалі|«Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін»]] төсбелгілері. |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Қанат Әуесбайұлы Әуесбай''' ({{lang-en|Kanat Auyesbay}}, журналистикадағы имидждiк есiмi ''Әуесбайдың Қанаты''<ref>{{cite web|url=https://e-history.kz/kz/news/show/1772 |title= Әуесбайдың Қанаты: Бабасының табаны тимеген жерге, баласының қаламы тиді |author=ДӘУЛЕТ ІЗТІЛЕУ}}</ref>; 14 қаңтар 1982 жылы, Жамбыл қаласы, (қазіргі [[Тараз|Тараз қаласы]], [[Жамбыл облысы]]) — халықаралық журналист, педагог-ғалым, филология ғылымдарының кандидаты, [[Болашақ стипендиясы|«Болашақ» стипендиясы]] стипендиаты, «Ақпарат саласының үздігі», [[Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін медалі|«Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін»]], [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]] [https://zhambylnews.kz/oblys/77403-zherlesimiz-anat-uesbaj-m-deniet-salasyny-zdigi-t-sbelgisimen-marapattaldy.html?fbclid=IwAR2a21PA3QIQWGk3oN9Hs-ah8lvwNX-9DTGFQDCjHxApSJmKS4Bxx7Mrap0 төсбелгілерімен марапатталған.] [https://astanatimes.com/2017/01/book-by-bolashak-alumnus-presented-at-cambridge/ «Батыс көрген. Ұлыбритания қазақтың көзімен - Looking west. A Kazakh’s view of Great Britain»] кітабының авторы<ref name=":0">{{cite web|url=https://www.inform.kz/ru/pervyy-zhurnalist-bolashakovec-o-zhizni-v-velikobritanii_a2982811 |title= Первый журналист-болашаковец - о жизни в Великобритании |author=КАЗИНФОРМ|authorlink=|publisher=КАЗИНФОРМ|accessdate=2016-12-24|date=2016-12-24}}</ref>. Қазақ, орыс, ағылшын тiлдерiне жетік. == Өмірбаяны == [[1982 жыл]]ы [[14 қаңтар]]да [[Жамбыл облысы]], Жамбыл қаласында ([[Тараз|қазіргі Тараз қ-сы]]) ұстаздар отбасында дүниеге келді. [[1988 жыл]]ы Жамбыл қаласындағы №46 орта мектепке бірінші сыныпқа барып, онда 1991 жылға дейін оқыды. 1991-1997 жж. Жамбылдағы [[Ыбырай Алтынсарин]] атындағы №49 орта мектебінде білім алды. 1999 жылы №45 [[Бауыржан Момышұлы]] мектеп-гимназиясын бітірді<ref>[http://adiletgazeti.kz/ob/129-mr-bai-tek-astanalarda-mr-srp-kelem.html "Әділет" газеті - «ӨМІР БАҚИ ТЕК АСТАНАЛАРДА ӨМІР СҮРІП КЕЛЕМ...»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304221059/http://adiletgazeti.kz/ob/129-mr-bai-tek-astanalarda-mr-srp-kelem.html |date=2016-03-04 }}</ref>. Журналист болуына өзінің айтуынша нағашы атасы Сақыпкерей түрткі болған. Көз жанары көруден қалған атасы ауылға келген немерелеріне газет оқытып, хат жаздырған. Атасының басылымдарды жиі оқытқаны арқасында Қ.Әуесбай қолына қалам алған. 1996 жылы республикалық [[Ұлан (газет)|«Ұлан» балалар газетінде]] [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбылдың]] 150 жылдығына орай мектебінде өткен кеш туралы «''Ғасырдың қарт бұлбұлы''» атты тұңғыш мақаласы басылды. «Ұлан» балалар газетінің тұрақты авторы болып, кейінірек «жас тілшісі» атанды<ref name="BAQ.kz"/>. Қанат кәсіби музыкант, баянда ойнайды. 1992 ж. Жамбылдағы [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] ат. балалар саз мектебіне «баян» сыныбы бойынша оқуға түсіп, 1997 ж. [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] ат. өнер мектебін бітірген. 1998-1999 жж. [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] ат. Жамбыл гуманитарлық колледжінің «халық аспаптары» бөлімінің «баян» сыныбында оқыды. Колледжде оқып жүріп, құрамында баян мен екі домбырасы бар «Серілер» триосын құрған. Кейін әл-Фараби ат. ҚазҰУ қабырғасында «Бейбарыс» тобы құрамында ән айтқан. Әндері CD-табаққа енді. Университетте «Жігіт сұлтаны» байқауының I-орын иегері атанды<ref name="BAQ.kz"/>. Қ.Әуесбай ұзақ жылдар бойы журналистік кәсібін ғылыми-педагогикалық қызметпен ұштастырып келеді. [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби ат. ҚазҰУ]], [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Гумилев ат. ЕҰУ]], [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Х. Досмұхамедұлы ат. Атырау университетінде]] оқытушылық қызмет атқарды. Қ.Әуесбай БАҚ саласы мамандары үшін түрлі [https://www.youtube.com/watch?v=rUOvDUd-fiU&t=7s шеберлік дәрісі, семинар-тренингті] тұрақты өткізіп келеді. Тележурналист ретінде [[Франция]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]], [[Швейцария]], [[Грекия]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|Біріккен Араб Әмірлігі]], [[Сауд Арабиясы]], [[Қытай]], [[Түркия]], [[Марокко]], [[Моңғолия]], [[Ауғанстан]], [[Иран]], [[Пәкістан]], [[Тәжікстан]], [[Қырғызстан]], [[Өзбекстан]] және [[Малайзия]] сияқты елдерге барып, қоғамдық-саяси маңызы бар репортаждар дайындады. 2011 жылы 14 наурыздан бастап, 14 күн бойы [[Қазақстан]]ның 14 облысының тәуелсіздік тұсындағы жетістігін қамтыған «Қазақстан. Менің елім»'' ''телекөрсетілімін'' ''жүргізді''<ref name="aykin"/>. ''Сол кездегі [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясы]] төрағасының бірінші орынбасары [[Ләззат Мұратқызы Танысбай|Ләззат Мұратқызының]] ұсынуымен [[Астана]]ға ауысып, [https://www.youtube.com/watch?v=FS9HPb73050 «Апта.KZ» сараптама хабарын жүргізді]. Актерлікке талпыныс жасап, тұңғыш қазақстандық «SitCom» форматындағы [https://www.youtube.com/watch?v=BPe_xXFyMT0&t=276s «Айналайын» сериалында тележурналисттің эпизодтық рөлін ойнаған.] 2012 жыл қорытындысы бойынша «Айқын» газеті ұйғарымымен «үздік тележүргізуші» атанды. 2011 жылдың желтоқсанында [[SDU University|Сүлеймен Демирель университетінің]] Алматы қаласы жоғары оқу орындарының студенттері арасында өткен «Тәуелсздік ұрпағы - тәуелсіздік көзімен» шығармашылық байқауында үздік шыққан білімгер Гүлбақыт Асылбек «''Қанат Әуесбай''» атындағы Дипломмен марапатталды<ref name="BAQ.kz2"/>.'' Қанат Әуесбай ілік септігінің жалғауымен айтылатын «Әуесбайдың Қанаты» имидждік есімін қазақ тележурналистикасында тұңғыш қолданды. Сонымен қатар, ол ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясымен оқыған тұңғыш журналист<ref name=":0" />. «Болашақ» бағдарламасының түлектері арасында алғаш болып  қазақ және ағылшын тілдерінде [https://www.youtube.com/watch?v=ma1BPkS0zUE «Батыс көрген. Ұлыбритания қазақтың көзімен - Looking west. A Kazakh'''’'''s view of Great Britain»]  кітабын Ұлыбританияда шығарды. Кітаптың тұсаукесері 2016 жылдың 15-желтоқсанында [[Кембридж университеті|Кэмбридж университетінде]] өтті. Тұсаукесер рәсіміне Кэмбридж университетінің профессор ғалымдары, Британиядағы қазақ студенттері қауымдастығы мен Қазақстан елшілігінің өкілі қатысты. Осыған байланысты ҚР Ұлттық Академиялық кітапханасында тұсаукесердің онлайн көрсетілімі ұйымдастырылды. [https://www.youtube.com/watch?v=qSDvU98u9NE Кітаптың Қазақстандағы таныстырылымы 2016 жылдың 24-желтоқсанында Тұңғыш Президент кітапханасында өтті.] Кітапта автор шетелдегі түрлі өмір саласына өзінің публицистикалық көзқарасын суреттейді және Қазақстанмен салыстырады. Кітапта сонымен қатар тұрмыс ерекшелігі, өмірлік қағидалар, жаһандану кезінде ағылшын тілін білудің маңызы, білім саласы мен БАҚ, жастар мәселесі және т.б. сипатталады. Қанат Әуесбайдың есімі Жамбыл облысы әкімдігінің жастар саясаты мәселелері басқармасы бастамасымен шыққан «Әулиеата жастары» энциклопедиясына енген (2020 ж.). Қ.Әуесбай медиа сарапшы ретінде орта мектептің 5-9 сыныбына арналған «Жаһандық құзыреттілік» оқулығындағы «медиасауаттылық және қаржылық сауаттылық» аталған 3-бөліміне кеңесші болды («Арман-ПВ» баспасы, Алматы, 2024 ж.) === Білімі === *1999-2004 жж. [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]нің [[Журналистика факультеті (ҚазҰУ)|журналистика факультетін «халықаралық журналистика» мамандығы бойынша бітірді.]] 2004-2008 жылдары білімін осы университеттің аспирантурасында (күндізгі бөлім) жалғастырды. 2010 жылы «Қазақ телеарналарындағы қазіргі ақпараттық бағдарламалар табиғаты» тақырыбында (шифр: 10.01.10 - журналистика) [[диссертация]] қорғады, Ғылыми жетекшісі: филол. ғыл. докторы, профессор [[Намазалы Омашев|Намазалы Омашұлы]]<ref>{{cite web|url=https://nauka.kz/page.php?page_id=955&lang=1&day_from=1&day_to=1&month_from=1&month_to=12&year_to=2016&page=2345 |title=Природа современных информационных программ на казахских телеканалах}}</ref>; *2013-2014 жж. [https://liter.kz/pervyj-zhurnalist-proshedshij-obuchenie-po-programme-bolashak-vydvinul-svoyu-kandidaturu-na-prajmeriz/ «Болашақ» бағдарламасымен Ұлыбританияның Норвич қаласындағы Шығыс Англия университетінде ғылыми-педагогикалық тағылымдама] ([https://en.wikipedia.org/wiki/University%20of%20East%20Anglia University of East Anglia,Norwich]); *2014-2016 жж. [https://en.wikipedia.org/wiki/Kazakh%20University%20of%20Economics,%20Finance%20and%20International%20Trade Қазақ экономика, қаржы және халықаралық сауда университеті], «экономика және бизнес» бакалавры; *2018-2020 жж. [[Тұран (университет)|«Тұран-Астана» университеті]], «құқық» магистры; *2004 ж. [[Алматы|Алматы қаласында]] өткен «Телерепортажға жаңаша көзқарас» семинары, «''Internews network''» халықаралық ұйымының сертификаты; *2007 ж. [[Иран|Иран Ислам Республикасында]] өткен «Телевизиялық бағдарламаларды жасаудағы заманауи технологиялар» семинарында «''ISESCO''» халықаралық ұйымының сертификаты; *2008 ж. Алматы қаласында өткен «''Internews network''» халықаралық ұйымының «Жаңалықтар қызметінің жұмысын ұйымдастыру» атты дистанционды семинары; *2012 ж. 28-31 мамыр аралығындағы [[Беларусь]] мемлекетінде болған ''«Болашақ үшін серіктестік: жаңа дәуір моделі» ([https://kazakhstan.mfa.gov.by/ru/embassy/news/f0dbbae2f92fefab.html Партнерство во имя будущего: модели новой эпохи])'' халықаралық медиа-форумның қатысушысы<ref name="docs.google">[https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=gmail&attid=0.1&thid=1389df26757a0c35 docs.google.com - Қанат Әуесбайдың түйіндемесі]</ref>; *2012 ж. 2-3 желтоқсанда Астанада өткен «Ақпараттық тарату және жаңалық командасын жасақтау» тренингіне қатысып, «Автограф» продюсерлік орталығының ([[Екатеринбург]], [[Ресей]]) сертификаты. *2022 ж. «Жоғары білім берудегі топ менеджмент» біліктілікті арттыру курсы, 28 қараша 2022 ж. «Qazaq profi» оқу орталығы, Астана қ-сы. === Қызмет жолы=== [[Сурет:Kanat Awesbay Eurasian Academy.JPG|thumb|270px|Еуразия телевизия және радио Академиясының мүшелік сертификатын Академия президенті Валерий Рузиннің тапсыру сәті]] *2002-2003 жылдары – [[Түркістан газеті|«Түркістан» халықаралық газеті]] тілшісі; *2003-2009 жылдары – «[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0_%D0%9F%D0%BB%D1%8E%D1%81 Европа плюс] Казахстан» радиосында сазды жүргізуші; *2003-2004 жылдары – «Информбюро» ақпарат бағдарламасында тілші, [[31 (телеарна)|(«31 арна»)]]<ref name="BAQ.kz2">{{cite web|url=http://baq.kz/kaz/blogs/cat/98/about_blog/ |title=Әуесбайдың Қанаты - Өмірбаян |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=BAQ.kz|accessdate=2012-07-20|date=2008-06-11}}</ref>; *2004-2013 жж. – [[Qazaqstan (телеарна)|«Қазақстан» телеарнасының]] ақпараттық-сараптамалық бағдарламалар дирекциясында (АСБД) тілші, аға тілші, редактор-сарапшы, «Апта.kz» ақпараттық-сараптамалық бағдарламасы жүргізушісі, шеф-редакторы; *2009-2010 жж. – [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті|әл-Фараби ат. ҚазҰУ]] [[Журналистика факультеті (ҚазҰУ)|журналистика факультеті]] оқытушысы; *2011 жылдың наурыз-сәуір аралығында [https://www.youtube.com/watch?v=m3UM8BPEIvg&t=367s Тәуелсіздіктің 20 жылдығына арналған «Қазақстан. Менің елім» бағдарламасы авторы, жүргізушісі,] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]; *2011 ж. желтоқсанынан 2013 ж. ақпанына дейін — [https://www.youtube.com/watch?v=Diq0IDkSt1E «Өзекжарды» телесұхбатының авторы, жүргізушісі,] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]. *2012 жылдың 2 қарашадан 2013 жылдың ақпанына дейін Нұрмұхамед Байғарамен бірге [https://www.youtube.com/watch?v=6Rz_S9l7Qyo «Алаң» қоғамдық-саяси ток-шоуын жүргізді] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]; *2013-2014 жж. – [https://kazpravda.kz/n/poslanniki-strany/?ysclid=ltmqnmot9s189079347 Шығыс Англия университетіндегі қазақстандық студенттер қоғамдастығы вице-президенті] (University of  East Anglia, Norwich, UK); *2014-2016 жж. – [https://forbes.kz//process/economy/pomogla_li_proizvoditelyam_aktsiya_sdelano_v_kazahstane/? «kz-2050» Жалпыұлттық қозғалысы» ҚБ медиа-директоры]; *2014-2015 жж. – [https://www.youtube.com/watch?v=KAXlSSu25RE «Сіз не дейсіз?» хабары жүргізушісі] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]; *2016 ж. – [[Білгірлер бәйгесі|«Білгірлер бәйгесі» танымдық-интеллектуалдық хабары]] жүргізушісі [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]];   *2016-2017  жж. – [[BNews.kz|«BNews»]] ақпарат порталының сарапшысы; *2011-2019 жж. – [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Гумилев ат. ЕҰУ]] журналистика және саясаттану факультетінің телерадиожурналистика және бұқарамен байланыс кафедрасы доценті; *2018-2019 жж. – [https://www.youtube.com/watch?v=ESAPcwcXOro «Ruh.kz» ток-шоуының сценаристі, жүргізушісі,] [[Astana TV|(«Astana» телеарнасы)]]; *2018-2019 жж. – [[Назарбаев орталығы|Президент орталығының]] баспасөз қызметі аға сарапшысы;     *2019 жылдан – [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Халел Досмұхамедұлы ат. Атырау университеті]] журналистика кафедрасының аға оқытушысы;<ref name="pricom.kz">{{cite web|title=От преподования до наград|url=https://pricom.kz/novosti/ot-obucheniya-do-nagrad.html|publisher=сайт pricom.kz|lang=ru|accessdate=2024-04-25|date=2024-04-25}}</ref> *2019-2021 жж. – [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[ATYRAÝ (телеарна)|Атырау облыстық филиалы]] [https://kaz.nur.kz/showbiz/1795179-kanat-uesbaj-oblystyk-telearnany-direktory-bolyp-tagajyndaldy/?ysclid=lteg1hj1zf874839496 директоры]; *2021-2022 жж. – [https://www.kaznu.kz/ru/3/news/one/27900/ «Elorda aqparat» медиахолдингі директорының орынбасары] (Астана қ-сы); *2022-2023 жж. – [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82_%D0%BD%D0%B5%D1%84%D1%82%D0%B8_%D0%B8_%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B0 С. Өтебаев ат. Атырау мұнай және газ университетінің] [https://atr.kz/bilim/qanat-auesbaj-zhana-qyzmetke-tagajyndaldy/?ysclid=ltejp2u8zm211527072 жастар саясаты және әлеуметтік мәселелер жөніндегі проректоры]; *2023 жылдың қазанынан [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] Digital департаменті директоры; == '''Қоғамдық қызметі''' == [[Сурет:Qanat-awesbay.jpg|thumb|270px|«Батыс көрген. Ұлыбритания қазақтың көзімен» кітабының Қазақстандағы таныстырылымы (24 желтоқсан, 2016 жыл)]] *2013-2014 жж. Ұлыбританияның [https://www.youtube.com/watch?v=3PyBXAxTobo Норвич қаласында Шығыс Англия университетiнің қазақстандық студенттер қауымдастығының вице-президентi]<ref>[http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=15278&Itemid=2 ӘУЕСБАЙДЫҢ Қанаты, «Қазақстан» Ұлттық арнасындағы «Өзекжарды» бағдарламасының жүргізушісі: Телеөнерде жаңадан бір нәрсе ойлап табу қиын]</ref>. *2014 ж. Сочидегі қысқы олимпиадаға қатысып жатқан қазақстандық спортшыларды қолдау мақсатында әлеуметтік желіде #LikeKazakhstanInSochi халықаралық фотоакциясын ұйымдастырды<ref>{{cite web|url=https://www.kazpravda.kz/news/sport/atletam-ot-kazneta |title= Атлетам от Казнета |author=Савелий КРИВОКРАСОВ|authorlink=|publisher= АО «Республиканская газета «Казахстанская правда»|accessdate=2020-04-14|date=2014-02-15}}</ref>. *[[Қазақстан журналистер одағы]] мүшесі (2011 жылдан); *[http://law.gov.kz/client/#!/doc/115487/rus/01.01.2020 ҚР Президенті жанындағы жастар саясаты жөніндегі Кеңес мүшесі] (2017 ж.); *Қазақстан бас редакторлары клубы мүшесі (2017 жылдан); *[https://www.elana.kz/auesbajdyng-qanaty-qazaqstan-pedagog/ Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының корреспондент-мүшесі] (2018 жылдан); *[https://bolashak.kz/kz/struktura-associacii/kanat-auesbaj-auesbajuly ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясы стипендиаттары қауымдастығының Кеңес мүшесі] (2021 жылдан); *2018 ж. [https://www.youtube.com/watch?v=uINEEEMQM0E&t=244s «Тараз түлегі – online bell»] халықаралық шеберлік дәрісінің авторы, ұйымдастырушысы<ref>{{cite web|url=https://taraztv.kz/kz/news/society/taraz-tulegi-online-bell |title= [https://www.youtube.com/watch?v=uINEEEMQM0E&t=244s «ТАРАЗ ТҮЛЕГІ - ONLINE BELL»] |author=Е.Әбуғали|authorlink=|publisher= «Қазақстан» РТРК» АҚ|accessdate=2020-04-14|date=2018-05-25}}</ref>. Оның аясында әлемнің әйгілі университеттері – Massachusets Institute of Technology (қысқарт. MIT, АҚШ), Cambridge University, Bristol University (Ұлыбритания)  бітірген Жамбыл облысы түлектерімен әлемнің әр түкпірінен онлайн байланыс орнатылды;  *2018 ж. 4-11 наурызда Оңтүстік Кореяда өткен дүниежүзілік журналистер конференциясында Қазақстан атынан делегат ([https://en.kabar.kg/news/journalists-of-the-world-hope-for-rapprochement-and-peace-on-korean-peninsula-1/ World Journalists Conference 2018, South Korea]); [[Сурет:Kanat Awesbay Apta.kz.jpg|thumb|270px|«Апта.KZ» хабарының жүргізушісі, 2011 ж.]] *2019-2021 жж. Республикалық оқу-әдістемелік кеңесінің оқу-әдістемелік бірлестігі мүшесі (РОӘК ОӘБ - 032 журналистика және ақпарат); *2023 ж. Л. Гумилев ат. ЕҰУ журналистика және саясаттану факультетінің магистрлік диссертация қорғау бойынша мемлекеттік аттестациялау комиссиясы төрағасы; *2022-2023 жж. [http://ru.zhambylnews.kz/oblast/84779-kanat-auesbaj-poluchil-novuyu-dolzhnost.html?ysclid=ltel4rauez832268604ы Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының астаналық филиал төрағасы]. === ''Арнайы репортажы'' === * [[2005 жыл]]дың қазанның 8-де болған [[Пәкістан]]дағы жойқын зілзала туралы репортаждар; * 2005 жылғы Қырғызстандағы [[Қызғалдақ төңкерісі|«Қызғалдақ» төңкерісі]] туралы репортаж; * [[2007 жыл]]ы қазанның 16-20 аралығында [[Ауғанстан]]ның мәдени орталығы - Герат қаласында өткен экономикалық ынтымақтастық Ұйымының сыртқы істер министрлері Кеңесінің 17-ші отырысынан репортаж; * [[2008 жыл]]дың наурызында [[Франция]] астанасы [[Париж]]де өткен «Қазақстан» телеарнасының 50 жылдық мерейтойына орай ұйымдастырылған тұңғыш ақындар айтысы туралы «[[Эйфель мұнарасы|Эйфель»]] мұнарасы жанынан репортаж; * [[2009 жыл]]ы, маусымның 27-і күні [[Моңғолия]] астанасы [[Ұланбатыр]] қаласында өткен Моңғолия қазақтарының I құрылтайы қарсаңындағы Моңғолиядағы түркі тарихы мен Моңғолия қазақтарының тыныс-тіршілігі жайындағы репортаждар; * 2010 жылғы Қырғызстанның Ош қаласындағы текетірестен кейін Қазақстан үкіметінің Қырғыз Республикасына көмегі туралы репортаждар<ref>{{cite web|url= http://old.kaztrk.kz/news/news.php?ELEMENT_ID=37582&sphrase_id=95570 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қырғыз халқына көмек |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-07-30}}</ref>; * [[2010 жыл]]дың маусымның 27-де өткен [[Қырғызстан|Қырғыз Республикасындағы]] Жалпыхалықтық [[референдум]] туралы репортаждар<ref>{{cite web|url= http://old.kaztrk.kz/news/news.php?ELEMENT_ID=34727&sphrase_id=95570 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қырғыз елінің референдумға дайындығы |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-06-15}}</ref><ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/week/section_detial.php?ELEMENT_ID=35617&sphrase_id=95575 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қырғыз елінде жалпыхалықтық референдум өтті |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-06-27}}</ref>; * 2010 жылғы [[Қырғызстан]]ның [[Ош]] қаласындағы текетірестен кейін Қазақстан үкіметінің Қырғыз Республикасына көмегі туралы репортаждар<ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/news.php?ELEMENT_ID=37582&sphrase_id=95570 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қазақстан үкіметінің Қырғыз Республикасына көмегі |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010}}</ref>; * 2010 жылдың сәуірінде болған [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] астанасы [[Вашингтон]]да өткен ядролық қауіпсіздік саммиті қарсаңындағы [[Лас-Вегас]] пен Вашингтон қалаларынан репортаждар<ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/newsdetial.php?ELEMENT_ID=24037 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қазақстанның ядролық қарудан бас тартуы әлем мемлекеттеріне үлгі |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-04-12}}</ref>; * 2010 жылы сәуірінде [[Біріккен Араб Әмірліктері|Біріккен Араб Әмірлігі]] және [[Марокко]]да қолдан өсірілетін дуадақ шаруашылығы туралы репортаж<ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/week/section_detial.php?ELEMENT_ID=22144 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қазақстанның ядролық қарудан бас тартуы әлем мемлекеттеріне үлгі |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-04-12}}</ref>; * [[Тәжікстан]] астанасы [[Душанбе]]де тәжік-ауған шегарасында қаза болған Қазақстан жауынгерлеріне ашылған ескерткіш туралы репортаж; * [[2012 жыл]]ы ақпанның 28-де [[Швейцария]]ның [[Женева]] қаласынан [[Қазақстан]]ның [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]]-на мүше болғанына 20 жыл толуына орай Қазақстанның БҰҰ-дағы орны туралы репортаж<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/politicy/BUU_Kazakstannin_bastamalarimen_sanasadi___toligirak_.html |title=Әуесбайдың Қанаты - БҰҰ Қазақстанның бастамаларымен санасады |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012-02-28}}</ref>; * 2012 жылы сәуірдің 16-інде ҚР Президентінің [[Малайзия]]ға мемлекеттік сапары қарсаңындағы Малайзияның әлеуметтік-экономикалық ахуалы туралы репортаждар<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/official/Erten_Elbasinin_Malajzijaga_memlekettik_sapari_bastaladi.html |title=Әуесбайдың Қанаты - Ертең Елбасының Малайзияға мемлекеттік сапары басталады |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012-04-16}}</ref>; * 2012 жылы сәуірдің 17-де «Азия ғажайыбының» авторы, Малайзияның төртінші Премьер-министрі [[Махатхир Мұхамед|Махатхир Мохамадпен]] сұхбат<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/politicy/Mahathir_Mohamad_Ulttik_arnaga_suhbat_berdi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Махатхир Мохамад Ұлттық арнаға сұхбат берді|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012-04-17}}</ref>; * 2012 жылдың наурызда [[Грекия]]дағы дағдарыс туралы [[Афина]]дан репортаждар сериясы<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/apta-kz/Dagdargan_Europa.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Дағдарған Еуропа|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Grek_futbolshilari_tugan_zherge_oralgisi_keledi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Грек футболшылары туған жерге оралғысы келеді|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Udere_koshken_grekter_eldi_saginadi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Үдере көшкен гректер елді сағынады|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Grekijaga_tagi_50_mlrd__evro_nesie_kazhet.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Грекияға тағы 50 млрд. еуро несие қажет|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/apta-kz/Dagdargan_Grekija.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Дағдарған Грекия |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Europa_orkenietinin__talbesigi_shajkaldi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Еуропа өркениетінің талбесігі шайқалды|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Grekijaga_koshse_de_Kazakstandi_umitpapti.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Грекияға көшсе де Қазақстанды ұмытпапты |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref>; *Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына мүше елдердің отырысы өтті<ref>http://kaztrk.kz/kaz/politicy/Islam_Intimaktastigi_Ujimina_mushe_elderdin_otirisi_otti.html{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>; *Ағайындылар<ref>http://www.egemen.kz/2012/10/02/347287/{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>; *Шерхан Мұртаза 80 жаста<ref>http://www.youtube.com/watch?v=b8YkOr9wRVY</ref>; *Қасірет қаруының залалы<ref>http://www.youtube.com/watch?v=ymS5P8WZ_9A</ref>. === Имидждік есімі === [[Сурет:Kanat-Auesbay-World-Conference.jpg|нобай|544x544 нүкте|Дүниежүзілік журналистер конференциясының Қазақстан атынан қатысушысы, 2018 ж.]] Қанат Әуесбай имидждік есімі ретінде «Әуесбайдың Қанаты» нұсқасын қолданады, бұл туралы республикалық қоғамдық-саяси «''Айқын''» газетіне сұхбатында айтады: {{quotation|— Бұл көп журналистің ара­сынан әдейі ерекшеленіп, әлдебір атақ шығару үшін ойлап табылған амал емес. Халқымыз жетпіс жыл бойы - «ов», - «ев», - «вич» сияқты орыс тіліндегі «кімнің»? деген сұраққа жауап беретін ілік септігінің жалғауын өз тегіне «жегіп» келді. Оның заманы өтіп, тәуелсіз елдің тек атауын қалып­тастыру үрдісі басталды. Бірақ ол үрдіс өкінішке қарай, әлі бірізді­ленген жоқ. Ұлтымызға қазақты­ғымызды фамилиясының жал­ғауы­нан-ақ білдіріп тұратын жал­ғау керектігі көптен бері айтылып жүр. Мәселен, - «дзэ» десең адам­ның грузин екендігі, «ян» деп аяқ­талса армян екені, «оғлы» десе әзірбайжан немесе түрік екені бірден аңғарылады. Біздің халықта әзірге тек атауларының ел арасына сіңісе қоймаған нұсқалары ғана бар. Менің «Әуесбайдың Қанаты» болуым сол көп нұсқаның бірі ғана. Бұдан бөлек, бізде «Қанат Әуесбай» деп еш жалғаусыз айта салатын нұсқа бар. Жалғауының жоқтығынан, бұл нұсқада аты қай­сы, тегі қайсы екенін шатастырып алып жатамыз. Сондықтан өз ба­сым жалғаумен айтқанды құп көр­дім. - «Дың» нұсқасын өзім ойлап таптым деуден аулақпын. Менен бұрын бұл жалғауды алаш­тың зиялылары қолданған. Мә­селен, қазақтың айтөбел ақыны Қасым Аманжол «Өзім туралы» атты өлеңінде: «Аманжол Ра­қым­жанның Қасымымын, Мен қалған бір атаның ғасырымын» деп тебі­ренеді. Кейінгілерден Әбдіраштың Жарасқаны да аты-жөнін атаудың осы формасын қо­­лай көрген. Ен­деше мен сол дайын нұсқаны пай­даланушы ға­на­мын. Алғашында «Әуесбай­дан Қанат» деп айтып көрсем деп ой­лағанмын. Бірақ «Әуесбайдың Қанаты» болу мағы­насы жағы­нан әдемі үйлесім тап­қасын осы нұсқаға тоқтадым. Те­ле­журналистің қаруы эфир ғой. Ендеше, бұқаралық ақпарат құ­ралдарында бұл нұсқалар неғұрлым көп айтылған сайын, ерте ме, кеш пе, оның біреуі болмаса, біреуі ха­лық құлағына сіңісуі тиіс деген ойға келдім. Өз басым халқы­мыз­дың өз тегін қалауына қарай айта да, жаза да алуын да тәуелсіздіктің тағы бір тарту-таралғысындай көремін.| Қанат Әуесбайдың республикалық қоғамдық-саяси «''Айқын''» газетіне берген сұхбатында<ref name="aykin">{{cite web|url=http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=6974&Itemid=62|title=Әуесбайдың Қанаты, «Қазақстан. Менің елім» бағдарламасының жүргізушісі: Біреуге үйрету үшін ең алдымен өзің білуің керек|author=Берік БЕЙСЕНҰЛЫ|date=31 наурыз 2011|lang=kk|accessdate=2012-07-19}}</ref>}} == '''Отбасы''' == *'''Әкесі''' — Әуесбай Бақбергенұлы, [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] атындағы [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] [[колледж|колледжінің]] (бұрынғы педагогикалық училище) оқытушысы, [[кафедра]] меңгерушісі, [[Красногор ауданы|Красногор аудандық]] ([[Қордай ауданы|қазіргі Қордай ауд.]]) [[мәдениет]] бөлімінің бастығы, [[Луговой ауданы|Луговой аудандық]] ([[Тұрар Рысқұлов ауданы|қазіргі Т.Рысқұлов ауд.]]) мәдениет үйі директоры болды.<ref name="ztgzt.kz">{{cite web|title=Жизнь как кнопочки баяна|url=https://ztgzt.kz/zhizn-kak-knopochki-bayana-kogda-rabochij-kollektiv-stanovitsya-odnoj-semej/|publisher=[[Знамя Труда|газета «Знамя труда»]]|lang=ru|accessdate=2024-04-09|date=2023-08-22}}</ref> ҚР Білім және ғылым министрлігінің [[Ы. Алтынсарин төсбелгісі|«Ыбырай Алтынсарин»]], [[Қазақстан Республикасы Білім беру ісінің құрметті қызметкері|«Білім беру ісінің құрметті қызметкері»]], ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]], ҚР Білім және ғылым министрінің Құрмет грамотасымен, ҚР Оқу-ағарту министрлігінің «Еңбек ардагері» төсбелгілерімен марапатталған.<ref name="auesbajdyn-adebi">{{cite web|title=Әуесбайдың әдебі|url=https://aqjolgazet.kz/124759/auesbajdyn-adebi/zhanalyqtar/?ysclid=lur51ip6gr790972391|publisher=[[Ақ жол (газет)|«Aq jol» газеті]]|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2021-04-23}}</ref> [[Тараз қаласының құрметті азаматтары|Тараз қаласының құрметті азаматы]],<ref name="qurmettyazamat">{{cite web|title=[[Тараз қаласының құрметті азаматтары|«Тараз қаласының құрметті азаматы»]] атағы берілді|url=https://www.youtube.com/watch?v=MZxKoR1-gEg&t=14s|publisher=[[JAMBYL (телеарна)|«Jambyl» телеарнасы]]|lang=kk|accessdate=2024-04-08|date=2023-10-26}}</ref> Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының мүшесі;<ref name="ulagattyustaz">{{cite web|title=Ұлағатты ұстазға құрмет|url=https://z-taraz.kz/la-atty-staz-a-rmet-2/|publisher=«Jambyl-Taraz» газеті|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2023-11-01}}</ref>   *'''Анасы''' — Рабиға Сақыпқызы, мектеп мұғалімі, ҚР Білім және ғылым министрлігінің «Білім беру ісінің құрметті қызметкері», «Ыбырай Алтынсарин», ҚР Оқу-ағарту министрлігінің «Еңбек ардагері» төсбелгілерімен  марапатталған, Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясы мүшесі; *'''Жұбайы''' — Баян Жалғасбекқызы, «Болашақ» стипендиясы стипендиаты, әлеуметтанушы, PhD;<ref name="kazatu">{{cite web|title=Баян Жалғасбекқызы|url=https://kazatu.edu.kz/kz/pps/tursynbaeva-baan-zalgasbekkyzy_20231006110234|publisher=kazatu.edu.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2023-10-06}}</ref>  *'''Балалары''' — Ералы, Иманәли (ұлдары), Ажарлым (қызы). == '''Марапаты''' == *2011 ж. 1 желтоқсан – ҚР Байланыс және ақпарат министрлігінің Дипломы, «Тәуелсіз Қазақстанның гүлденуіне арналған ең үздік тележоба» аталымы жеңімпазы<ref>{{cite web|url=https://www.inform.kz/ru/nagrazhdeny-pobediteli-konkursa-sredi-zhurnalistov-i-fotokorrespondentov-na-luchshiy-material-o-nezavisimosti-kazahstana_a2423181 |title=Награждены победители конкурса среди журналистов и фотокорреспондентов на лучший материал о независимости Казахстана|author=КАЗИНФОРМ|authorlink=|publisher=КАЗИНФОРМ|accessdate=2020-04-14|date=2011-12-01}}</ref>; *2012 ж. – Алматы қалалық тіл, мұрағат және құжаттама басқармасы ұйымдастырған «Мемлекеттік тіл және БАҚ» байқауының «Үздік тележурналист» аталымы жеңімпазы; *2012 ж. – «Телевизиялық жұмыс» аталымында үздік танылып, [[Қазақстан журналистер одағы]] сыйлығы лауреаты атанды <ref>{{cite web|url=https://forbes.kz/news/2012/06/27/newsid_4990 |title=Лауреатами премии Союза журналистов Казахстана 2012 года стали 20 представителей СМИ|author=Forbes Kazakhstan|authorlink=|publisher=Журнал печатается и распространяется / The journal is printed and distributed ТОО / LLC «United Media Group» c разрешения / with permission Forbes Media LLC, 60 Fifth Avenue, Nеw York, NY, 10011 USA|accessdate=2020-04-14|date=2012-06-27}}</ref>; *2013 ж. – Бас редакторлар клубы ұйымдастырған «Асыл сөз құдыреті» республикалық журналистер байқауының «экономика мәселесі бойынша үздік материал» аталымында [https://www.inform.kz/ru/v-astane-sostoyalos-nagrazhdenie-pobediteley-respublikanskogo-konkursa-zhurnalistov-sila-velikogo-slova_a2523868?ysclid=lteggijjz1479100186 жеңімпаз]; *2013 ж. – «Серпер» жастар сыйлығы лауреаты;<ref>{{cite web|url=https://massaget.kz/layfstayl/madeniet/persona/14680 |title="Серпер" кімдерді серпілтті?|author=Ақерке Әбілхан|authorlink=|publisher=Massaget.kz|accessdate=2020-04-14|date=2013-11-14}}</ref> *2015 ж. – Университет дамуына қосқан үлесі үшін «[[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне]] 80 жыл» медалі; *2016 ж. – БАҚ өкілдері арасындағы «Нұр Сұңқар» республикалық байқауының  «Көзқарас» аталымындағы жеңімпазы<ref>{{cite web|url=http://old.aikyn.kz/ru/articles/show/25695-_n_r_s_ar_zhe_mpazdary_any_taldy |title=«Нұр Сұңқар» жеңімпаздары анықталды|author="Aikyn.kz" Қазақстанның басты жаңалықтары|authorlink=|publisher=Aikyn.kz|accessdate=2020-04-14|date=2016-06-25}}</ref>; *2017 ж. – «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі, ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі;<ref>{{cite web|url=http://www.enu.kz/info/zhanalyktar/49549/?sphrase_id=2028145 |title=ЕҰУ доценті Қанат Әуесбай «Ақпарат саласының үздігі» атанды|author=Баспасөз қызметі|authorlink=|publisher=Л.Н.ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ|accessdate=2020-04-14|date=2017-07-28}}</ref>; *2018 ж. – «[[Тұрар Рысқұлов ауданы|Тұрар Рысқұлов ауданына]] - 80 жыл» мерекелік медалі; *2019 ж. – «Қазақстан Республикасы құқық қорғау әскеріне - 25 жыл» кеуде белгісі; *2019 ж. – [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]] төсбелгісі, ҚР Мәдениет және спорт министрлігі;<ref>{{cite web|url=http://zhambylnews.kz/oblys/77403-zherlesimiz-anat-uesbaj-m-deniet-salasyny-zdigi-t-sbelgisimen-marapattaldy.html |title=Жерлесіміз Қанат Әуесбай «Мәдениет саласының үздігі» төсбелгісімен марапатталды|author=ZhambylNews|authorlink=|publisher=«ZhambylNews» ақпарат агенттігі|accessdate=2020-04-14|date=2019-12-23}}</ref>; *2019 ж. – ҚР Білім және ғылым министрінің Құрмет грамотасы; *2020 ж. – Атырау облысының әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан елеулі үлесі үшін «Атырау облысы мәслихаттарына 25 жыл» мерекелік медалі; *2022 ж. – ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрінің Құрмет грамотасы; *2023 ж. – [[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы]] президентінің Алғыс хаты; *2024 ж. - [[Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін медалі|«Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісі]], ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі.<ref>{{cite web|url=https://asu.edu.kz/media/news/18876/|title=Қанат Әуесбай «Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен марапатталды|authorlink=|publisher=asu.edu.kz|accessdate=2024-04-15|date=2024-04-15}}</ref> == Мақалалары == * Медиа-орталыққа мағыналы атау керек; (9 қараша 2011)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=10826&Itemid=37</ref> * Ұлттық арнаның тартулары; (1 қыркүйек 2011)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=9674&Itemid=62</ref> * Ұлттық арнада - «Сыр-Сұхбат»; (26 мамыр 2011)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=8032&Itemid=62</ref> * Ұлттық арнада «Пай-пай шоу»; (4 қараша 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=4568&Itemid=62</ref> * Ұлттық арнада «Балапан» қанат қақты; (30 қыркүйек 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=3971&Itemid=62</ref> * «Қазақстан» телеарнасы қырық екі сериялы туынды түсіріп жатыр; (12 тамыз 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=3286&Itemid=62</ref> * Ақылы қызметке аң-таңмын... (10 ақпан 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=1170&Itemid=44</ref> * Бес бақыт; (5 мамыр 2012)<ref>http://www.egemen.kz/?p=334249</ref> * Елордада «Ұлттық арна» көшесі ашылса; ("Халық сөзі" газеті)<ref>http://www.halyksozi.kz/news/view/id/931{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> *Сүлейман Демирель, Түркия Республикасының экс-президенті: Түркі дүниесінде ешкім ешкімнен де жоғары емес, ешкім ешкімнің ағасы да емес<ref>http://www.alashainasy.kz/person/6638/{{Deadlink|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> *Қазақ қаржыгерінің формуласы әке-көке, руластық емес, жан-жақты білім болуы керек<ref>http://www.alashainasy.kz/person/3270/{{Deadlink|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * Book by Bolashak Alumnus Presented at Cambridge; (Astana times)<ref>https://astanatimes.com/2017/01/book-by-bolashak-alumnus-presented-at-cambridge/|date=January 2017|bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.facebook.com/profile.php?id=100003007310117 Қанат Әуесбайдың] [[Facebook]] әлеуметтік желісіндегі жеке беті * [http://kaztrk.kz/kaz/blogs/blogger/1071.html KazTRK.kz сайтындағы Қанат Әуесбайдың блогы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120620222556/http://kaztrk.kz/kaz/blogs/blogger/1071.html |date=2012-06-20 }} * [http://www.kaztrk.kz/kaz/telekanal/program_archive/#go '''"Өзекжарды"''' бағдарламасының мұрағаты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120720224156/http://kaztrk.kz/kaz/telekanal/program_archive/#go |date=2012-07-20 }} * [http://dmk.kz/ozekzhardyi "Өзекжарды" бағдарламасының газеттік нұсқасы, "Қазақстан" Ұлттық арнасы мен "Дала мен қала" газетінің бірлескен жобасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120701231106/http://dmk.kz/ozekzhardyi |date=2012-07-01 }} {{Қазақстан Телерадиокорпорациясы}} [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан музыканттары]] [[Санат:Қазақстан филологтары]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] dw5h1nv5ez3vgd82zxyjcb568pq8h2t 3319473 3319471 2024-04-25T13:23:00Z Qanattan 153055 /* Қызмет жолы */ wikitext text/x-wiki {{уики}} {{Тұлға |Есімі = Қанат Әуесбайұлы Әуесбай |Шынайы есімі = |Сурет = Kanat Awesbay.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 14.01.1982 |Туған жері = {{туғанжері|Тараз|Таразда}}, [[Жамбыл облысы]], {{KAZ}} <br/> (Жамбыл қаласы, Жамбыл облысы, [[ҚазКСР]]) |Мансабы = Журналист, педагог-ғалым |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Әуесбай Бақбергенұлы<ref name="gibratTV">{{cite web|title=«Ғибрат» хабары|url=https://www.youtube.com/watch?v=W9UIdCwx33Q&t=755s|publisher=[[JAMBYL (телеарна)|«Jambyl» телеарнасы]]|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2021-05-20}}</ref> |Анасы = Рабиға Сақыпқызы |Жұбайы = Баян Жалғасбекқызы, әлеуметтанушы |Балалары = Ералы, Иманәлі, Ажарлым |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі», [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]], [[Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін медалі|«Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін»]] төсбелгілері. |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Қанат Әуесбайұлы Әуесбай''' ({{lang-en|Kanat Auyesbay}}, журналистикадағы имидждiк есiмi ''Әуесбайдың Қанаты''<ref>{{cite web|url=https://e-history.kz/kz/news/show/1772 |title= Әуесбайдың Қанаты: Бабасының табаны тимеген жерге, баласының қаламы тиді |author=ДӘУЛЕТ ІЗТІЛЕУ}}</ref>; 14 қаңтар 1982 жылы, Жамбыл қаласы, (қазіргі [[Тараз|Тараз қаласы]], [[Жамбыл облысы]]) — халықаралық журналист, педагог-ғалым, филология ғылымдарының кандидаты, [[Болашақ стипендиясы|«Болашақ» стипендиясы]] стипендиаты, «Ақпарат саласының үздігі», [[Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін медалі|«Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін»]], [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]] [https://zhambylnews.kz/oblys/77403-zherlesimiz-anat-uesbaj-m-deniet-salasyny-zdigi-t-sbelgisimen-marapattaldy.html?fbclid=IwAR2a21PA3QIQWGk3oN9Hs-ah8lvwNX-9DTGFQDCjHxApSJmKS4Bxx7Mrap0 төсбелгілерімен марапатталған.] [https://astanatimes.com/2017/01/book-by-bolashak-alumnus-presented-at-cambridge/ «Батыс көрген. Ұлыбритания қазақтың көзімен - Looking west. A Kazakh’s view of Great Britain»] кітабының авторы<ref name=":0">{{cite web|url=https://www.inform.kz/ru/pervyy-zhurnalist-bolashakovec-o-zhizni-v-velikobritanii_a2982811 |title= Первый журналист-болашаковец - о жизни в Великобритании |author=КАЗИНФОРМ|authorlink=|publisher=КАЗИНФОРМ|accessdate=2016-12-24|date=2016-12-24}}</ref>. Қазақ, орыс, ағылшын тiлдерiне жетік. == Өмірбаяны == [[1982 жыл]]ы [[14 қаңтар]]да [[Жамбыл облысы]], Жамбыл қаласында ([[Тараз|қазіргі Тараз қ-сы]]) ұстаздар отбасында дүниеге келді. [[1988 жыл]]ы Жамбыл қаласындағы №46 орта мектепке бірінші сыныпқа барып, онда 1991 жылға дейін оқыды. 1991-1997 жж. Жамбылдағы [[Ыбырай Алтынсарин]] атындағы №49 орта мектебінде білім алды. 1999 жылы №45 [[Бауыржан Момышұлы]] мектеп-гимназиясын бітірді<ref>[http://adiletgazeti.kz/ob/129-mr-bai-tek-astanalarda-mr-srp-kelem.html "Әділет" газеті - «ӨМІР БАҚИ ТЕК АСТАНАЛАРДА ӨМІР СҮРІП КЕЛЕМ...»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304221059/http://adiletgazeti.kz/ob/129-mr-bai-tek-astanalarda-mr-srp-kelem.html |date=2016-03-04 }}</ref>. Журналист болуына өзінің айтуынша нағашы атасы Сақыпкерей түрткі болған. Көз жанары көруден қалған атасы ауылға келген немерелеріне газет оқытып, хат жаздырған. Атасының басылымдарды жиі оқытқаны арқасында Қ.Әуесбай қолына қалам алған. 1996 жылы республикалық [[Ұлан (газет)|«Ұлан» балалар газетінде]] [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбылдың]] 150 жылдығына орай мектебінде өткен кеш туралы «''Ғасырдың қарт бұлбұлы''» атты тұңғыш мақаласы басылды. «Ұлан» балалар газетінің тұрақты авторы болып, кейінірек «жас тілшісі» атанды<ref name="BAQ.kz"/>. Қанат кәсіби музыкант, баянда ойнайды. 1992 ж. Жамбылдағы [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] ат. балалар саз мектебіне «баян» сыныбы бойынша оқуға түсіп, 1997 ж. [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] ат. өнер мектебін бітірген. 1998-1999 жж. [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] ат. Жамбыл гуманитарлық колледжінің «халық аспаптары» бөлімінің «баян» сыныбында оқыды. Колледжде оқып жүріп, құрамында баян мен екі домбырасы бар «Серілер» триосын құрған. Кейін әл-Фараби ат. ҚазҰУ қабырғасында «Бейбарыс» тобы құрамында ән айтқан. Әндері CD-табаққа енді. Университетте «Жігіт сұлтаны» байқауының I-орын иегері атанды<ref name="BAQ.kz"/>. Қ.Әуесбай ұзақ жылдар бойы журналистік кәсібін ғылыми-педагогикалық қызметпен ұштастырып келеді. [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби ат. ҚазҰУ]], [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Гумилев ат. ЕҰУ]], [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Х. Досмұхамедұлы ат. Атырау университетінде]] оқытушылық қызмет атқарды. Қ.Әуесбай БАҚ саласы мамандары үшін түрлі [https://www.youtube.com/watch?v=rUOvDUd-fiU&t=7s шеберлік дәрісі, семинар-тренингті] тұрақты өткізіп келеді. Тележурналист ретінде [[Франция]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]], [[Швейцария]], [[Грекия]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|Біріккен Араб Әмірлігі]], [[Сауд Арабиясы]], [[Қытай]], [[Түркия]], [[Марокко]], [[Моңғолия]], [[Ауғанстан]], [[Иран]], [[Пәкістан]], [[Тәжікстан]], [[Қырғызстан]], [[Өзбекстан]] және [[Малайзия]] сияқты елдерге барып, қоғамдық-саяси маңызы бар репортаждар дайындады. 2011 жылы 14 наурыздан бастап, 14 күн бойы [[Қазақстан]]ның 14 облысының тәуелсіздік тұсындағы жетістігін қамтыған «Қазақстан. Менің елім»'' ''телекөрсетілімін'' ''жүргізді''<ref name="aykin"/>. ''Сол кездегі [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясы]] төрағасының бірінші орынбасары [[Ләззат Мұратқызы Танысбай|Ләззат Мұратқызының]] ұсынуымен [[Астана]]ға ауысып, [https://www.youtube.com/watch?v=FS9HPb73050 «Апта.KZ» сараптама хабарын жүргізді]. Актерлікке талпыныс жасап, тұңғыш қазақстандық «SitCom» форматындағы [https://www.youtube.com/watch?v=BPe_xXFyMT0&t=276s «Айналайын» сериалында тележурналисттің эпизодтық рөлін ойнаған.] 2012 жыл қорытындысы бойынша «Айқын» газеті ұйғарымымен «үздік тележүргізуші» атанды. 2011 жылдың желтоқсанында [[SDU University|Сүлеймен Демирель университетінің]] Алматы қаласы жоғары оқу орындарының студенттері арасында өткен «Тәуелсздік ұрпағы - тәуелсіздік көзімен» шығармашылық байқауында үздік шыққан білімгер Гүлбақыт Асылбек «''Қанат Әуесбай''» атындағы Дипломмен марапатталды<ref name="BAQ.kz2"/>.'' Қанат Әуесбай ілік септігінің жалғауымен айтылатын «Әуесбайдың Қанаты» имидждік есімін қазақ тележурналистикасында тұңғыш қолданды. Сонымен қатар, ол ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясымен оқыған тұңғыш журналист<ref name=":0" />. «Болашақ» бағдарламасының түлектері арасында алғаш болып  қазақ және ағылшын тілдерінде [https://www.youtube.com/watch?v=ma1BPkS0zUE «Батыс көрген. Ұлыбритания қазақтың көзімен - Looking west. A Kazakh'''’'''s view of Great Britain»]  кітабын Ұлыбританияда шығарды. Кітаптың тұсаукесері 2016 жылдың 15-желтоқсанында [[Кембридж университеті|Кэмбридж университетінде]] өтті. Тұсаукесер рәсіміне Кэмбридж университетінің профессор ғалымдары, Британиядағы қазақ студенттері қауымдастығы мен Қазақстан елшілігінің өкілі қатысты. Осыған байланысты ҚР Ұлттық Академиялық кітапханасында тұсаукесердің онлайн көрсетілімі ұйымдастырылды. [https://www.youtube.com/watch?v=qSDvU98u9NE Кітаптың Қазақстандағы таныстырылымы 2016 жылдың 24-желтоқсанында Тұңғыш Президент кітапханасында өтті.] Кітапта автор шетелдегі түрлі өмір саласына өзінің публицистикалық көзқарасын суреттейді және Қазақстанмен салыстырады. Кітапта сонымен қатар тұрмыс ерекшелігі, өмірлік қағидалар, жаһандану кезінде ағылшын тілін білудің маңызы, білім саласы мен БАҚ, жастар мәселесі және т.б. сипатталады. Қанат Әуесбайдың есімі Жамбыл облысы әкімдігінің жастар саясаты мәселелері басқармасы бастамасымен шыққан «Әулиеата жастары» энциклопедиясына енген (2020 ж.). Қ.Әуесбай медиа сарапшы ретінде орта мектептің 5-9 сыныбына арналған «Жаһандық құзыреттілік» оқулығындағы «медиасауаттылық және қаржылық сауаттылық» аталған 3-бөліміне кеңесші болды («Арман-ПВ» баспасы, Алматы, 2024 ж.) === Білімі === *1999-2004 жж. [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]нің [[Журналистика факультеті (ҚазҰУ)|журналистика факультетін «халықаралық журналистика» мамандығы бойынша бітірді.]] 2004-2008 жылдары білімін осы университеттің аспирантурасында (күндізгі бөлім) жалғастырды. 2010 жылы «Қазақ телеарналарындағы қазіргі ақпараттық бағдарламалар табиғаты» тақырыбында (шифр: 10.01.10 - журналистика) [[диссертация]] қорғады, Ғылыми жетекшісі: филол. ғыл. докторы, профессор [[Намазалы Омашев|Намазалы Омашұлы]]<ref>{{cite web|url=https://nauka.kz/page.php?page_id=955&lang=1&day_from=1&day_to=1&month_from=1&month_to=12&year_to=2016&page=2345 |title=Природа современных информационных программ на казахских телеканалах}}</ref>; *2013-2014 жж. [https://liter.kz/pervyj-zhurnalist-proshedshij-obuchenie-po-programme-bolashak-vydvinul-svoyu-kandidaturu-na-prajmeriz/ «Болашақ» бағдарламасымен Ұлыбританияның Норвич қаласындағы Шығыс Англия университетінде ғылыми-педагогикалық тағылымдама] ([https://en.wikipedia.org/wiki/University%20of%20East%20Anglia University of East Anglia,Norwich]); *2014-2016 жж. [https://en.wikipedia.org/wiki/Kazakh%20University%20of%20Economics,%20Finance%20and%20International%20Trade Қазақ экономика, қаржы және халықаралық сауда университеті], «экономика және бизнес» бакалавры; *2018-2020 жж. [[Тұран (университет)|«Тұран-Астана» университеті]], «құқық» магистры; *2004 ж. [[Алматы|Алматы қаласында]] өткен «Телерепортажға жаңаша көзқарас» семинары, «''Internews network''» халықаралық ұйымының сертификаты; *2007 ж. [[Иран|Иран Ислам Республикасында]] өткен «Телевизиялық бағдарламаларды жасаудағы заманауи технологиялар» семинарында «''ISESCO''» халықаралық ұйымының сертификаты; *2008 ж. Алматы қаласында өткен «''Internews network''» халықаралық ұйымының «Жаңалықтар қызметінің жұмысын ұйымдастыру» атты дистанционды семинары; *2012 ж. 28-31 мамыр аралығындағы [[Беларусь]] мемлекетінде болған ''«Болашақ үшін серіктестік: жаңа дәуір моделі» ([https://kazakhstan.mfa.gov.by/ru/embassy/news/f0dbbae2f92fefab.html Партнерство во имя будущего: модели новой эпохи])'' халықаралық медиа-форумның қатысушысы<ref name="docs.google">[https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=gmail&attid=0.1&thid=1389df26757a0c35 docs.google.com - Қанат Әуесбайдың түйіндемесі]</ref>; *2012 ж. 2-3 желтоқсанда Астанада өткен «Ақпараттық тарату және жаңалық командасын жасақтау» тренингіне қатысып, «Автограф» продюсерлік орталығының ([[Екатеринбург]], [[Ресей]]) сертификаты. *2022 ж. «Жоғары білім берудегі топ менеджмент» біліктілікті арттыру курсы, 28 қараша 2022 ж. «Qazaq profi» оқу орталығы, Астана қ-сы. === Қызмет жолы=== [[Сурет:Kanat Awesbay Eurasian Academy.JPG|thumb|270px|Еуразия телевизия және радио Академиясының мүшелік сертификатын Академия президенті Валерий Рузиннің тапсыру сәті]] *2002-2003 жылдары – [[Түркістан газеті|«Түркістан» халықаралық газеті]] тілшісі; *2003-2009 жылдары – «[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0_%D0%9F%D0%BB%D1%8E%D1%81 Европа плюс] Казахстан» радиосында сазды жүргізуші; *2003-2004 жылдары – «Информбюро» ақпарат бағдарламасында тілші, [[31 (телеарна)|(«31 арна»)]]<ref name="BAQ.kz2">{{cite web|url=http://baq.kz/kaz/blogs/cat/98/about_blog/ |title=Әуесбайдың Қанаты - Өмірбаян |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=BAQ.kz|accessdate=2012-07-20|date=2008-06-11}}</ref>; *2004-2013 жж. – [[Qazaqstan (телеарна)|«Қазақстан» телеарнасының]] ақпараттық-сараптамалық бағдарламалар дирекциясында (АСБД) тілші, аға тілші, редактор-сарапшы, «Апта.kz» ақпараттық-сараптамалық бағдарламасы жүргізушісі, шеф-редакторы; *2009-2010 жж. – [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті|әл-Фараби ат. ҚазҰУ]] [[Журналистика факультеті (ҚазҰУ)|журналистика факультеті]] оқытушысы; *2011 жылдың наурыз-сәуір аралығында [https://www.youtube.com/watch?v=m3UM8BPEIvg&t=367s Тәуелсіздіктің 20 жылдығына арналған «Қазақстан. Менің елім» бағдарламасы авторы, жүргізушісі,] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]; *2011 ж. желтоқсанынан 2013 ж. ақпанына дейін — [https://www.youtube.com/watch?v=Diq0IDkSt1E «Өзекжарды» телесұхбатының авторы, жүргізушісі,] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]. *2012 жылдың 2 қарашадан 2013 жылдың ақпанына дейін Нұрмұхамед Байғарамен бірге [https://www.youtube.com/watch?v=6Rz_S9l7Qyo «Алаң» қоғамдық-саяси ток-шоуын жүргізді] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]; *2013-2014 жж. – [https://kazpravda.kz/n/poslanniki-strany/?ysclid=ltmqnmot9s189079347 Шығыс Англия университетіндегі қазақстандық студенттер қоғамдастығы вице-президенті] (University of  East Anglia, Norwich, UK); *2014-2016 жж. – [https://forbes.kz//process/economy/pomogla_li_proizvoditelyam_aktsiya_sdelano_v_kazahstane/? «kz-2050» Жалпыұлттық қозғалысы» ҚБ медиа-директоры]; *2014-2015 жж. – [https://www.youtube.com/watch?v=KAXlSSu25RE «Сіз не дейсіз?» хабары жүргізушісі] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]; *2016 ж. – [[Білгірлер бәйгесі|«Білгірлер бәйгесі» танымдық-интеллектуалдық хабары]] жүргізушісі [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]];   *2016-2017  жж. – [[BNews.kz|«BNews»]] ақпарат порталының сарапшысы; *2011-2019 жж. – [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Гумилев ат. ЕҰУ]] журналистика және саясаттану факультетінің телерадиожурналистика және бұқарамен байланыс кафедрасы доценті; *2018-2019 жж. – [https://www.youtube.com/watch?v=ESAPcwcXOro сRuh.kz» ток-шоуының сценаристі, жүргізушісі,] [[Astana TV|(«Astana» телеарнасы)]]; *2018-2019 жж. – [[Назарбаев орталығы|Президент орталығының]] баспасөз қызметі аға сарапшысы;     *2019 жылдан – [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Халел Досмұхамедұлы ат. Атырау университеті]] журналистика кафедрасының аға оқытушысы;<ref name="pricom.kz">{{cite web|title=От преподования до наград|url=https://pricom.kz/novosti/ot-obucheniya-do-nagrad.html|publisher=сайт газеты «Прикаспийская коммуна»|lang=ru|accessdate=2024-04-25|date=2024-04-25}}</ref> *2019-2021 жж. – [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[ATYRAÝ (телеарна)|Атырау облыстық филиалы]] [https://kaz.nur.kz/showbiz/1795179-kanat-uesbaj-oblystyk-telearnany-direktory-bolyp-tagajyndaldy/?ysclid=lteg1hj1zf874839496 директоры]; *2021-2022 жж. – [https://www.kaznu.kz/ru/3/news/one/27900/ «Elorda aqparat» медиахолдингі директорының орынбасары] (Астана қ-сы); *2022-2023 жж. – [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82_%D0%BD%D0%B5%D1%84%D1%82%D0%B8_%D0%B8_%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B0 С. Өтебаев ат. Атырау мұнай және газ университетінің] [https://atr.kz/bilim/qanat-auesbaj-zhana-qyzmetke-tagajyndaldy/?ysclid=ltejp2u8zm211527072 жастар саясаты және әлеуметтік мәселелер жөніндегі проректоры]; *2023 жылдың қазанынан [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] Digital департаменті директоры; == '''Қоғамдық қызметі''' == [[Сурет:Qanat-awesbay.jpg|thumb|270px|«Батыс көрген. Ұлыбритания қазақтың көзімен» кітабының Қазақстандағы таныстырылымы (24 желтоқсан, 2016 жыл)]] *2013-2014 жж. Ұлыбританияның [https://www.youtube.com/watch?v=3PyBXAxTobo Норвич қаласында Шығыс Англия университетiнің қазақстандық студенттер қауымдастығының вице-президентi]<ref>[http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=15278&Itemid=2 ӘУЕСБАЙДЫҢ Қанаты, «Қазақстан» Ұлттық арнасындағы «Өзекжарды» бағдарламасының жүргізушісі: Телеөнерде жаңадан бір нәрсе ойлап табу қиын]</ref>. *2014 ж. Сочидегі қысқы олимпиадаға қатысып жатқан қазақстандық спортшыларды қолдау мақсатында әлеуметтік желіде #LikeKazakhstanInSochi халықаралық фотоакциясын ұйымдастырды<ref>{{cite web|url=https://www.kazpravda.kz/news/sport/atletam-ot-kazneta |title= Атлетам от Казнета |author=Савелий КРИВОКРАСОВ|authorlink=|publisher= АО «Республиканская газета «Казахстанская правда»|accessdate=2020-04-14|date=2014-02-15}}</ref>. *[[Қазақстан журналистер одағы]] мүшесі (2011 жылдан); *[http://law.gov.kz/client/#!/doc/115487/rus/01.01.2020 ҚР Президенті жанындағы жастар саясаты жөніндегі Кеңес мүшесі] (2017 ж.); *Қазақстан бас редакторлары клубы мүшесі (2017 жылдан); *[https://www.elana.kz/auesbajdyng-qanaty-qazaqstan-pedagog/ Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының корреспондент-мүшесі] (2018 жылдан); *[https://bolashak.kz/kz/struktura-associacii/kanat-auesbaj-auesbajuly ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясы стипендиаттары қауымдастығының Кеңес мүшесі] (2021 жылдан); *2018 ж. [https://www.youtube.com/watch?v=uINEEEMQM0E&t=244s «Тараз түлегі – online bell»] халықаралық шеберлік дәрісінің авторы, ұйымдастырушысы<ref>{{cite web|url=https://taraztv.kz/kz/news/society/taraz-tulegi-online-bell |title= [https://www.youtube.com/watch?v=uINEEEMQM0E&t=244s «ТАРАЗ ТҮЛЕГІ - ONLINE BELL»] |author=Е.Әбуғали|authorlink=|publisher= «Қазақстан» РТРК» АҚ|accessdate=2020-04-14|date=2018-05-25}}</ref>. Оның аясында әлемнің әйгілі университеттері – Massachusets Institute of Technology (қысқарт. MIT, АҚШ), Cambridge University, Bristol University (Ұлыбритания)  бітірген Жамбыл облысы түлектерімен әлемнің әр түкпірінен онлайн байланыс орнатылды;  *2018 ж. 4-11 наурызда Оңтүстік Кореяда өткен дүниежүзілік журналистер конференциясында Қазақстан атынан делегат ([https://en.kabar.kg/news/journalists-of-the-world-hope-for-rapprochement-and-peace-on-korean-peninsula-1/ World Journalists Conference 2018, South Korea]); [[Сурет:Kanat Awesbay Apta.kz.jpg|thumb|270px|«Апта.KZ» хабарының жүргізушісі, 2011 ж.]] *2019-2021 жж. Республикалық оқу-әдістемелік кеңесінің оқу-әдістемелік бірлестігі мүшесі (РОӘК ОӘБ - 032 журналистика және ақпарат); *2023 ж. Л. Гумилев ат. ЕҰУ журналистика және саясаттану факультетінің магистрлік диссертация қорғау бойынша мемлекеттік аттестациялау комиссиясы төрағасы; *2022-2023 жж. [http://ru.zhambylnews.kz/oblast/84779-kanat-auesbaj-poluchil-novuyu-dolzhnost.html?ysclid=ltel4rauez832268604ы Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының астаналық филиал төрағасы]. === ''Арнайы репортажы'' === * [[2005 жыл]]дың қазанның 8-де болған [[Пәкістан]]дағы жойқын зілзала туралы репортаждар; * 2005 жылғы Қырғызстандағы [[Қызғалдақ төңкерісі|«Қызғалдақ» төңкерісі]] туралы репортаж; * [[2007 жыл]]ы қазанның 16-20 аралығында [[Ауғанстан]]ның мәдени орталығы - Герат қаласында өткен экономикалық ынтымақтастық Ұйымының сыртқы істер министрлері Кеңесінің 17-ші отырысынан репортаж; * [[2008 жыл]]дың наурызында [[Франция]] астанасы [[Париж]]де өткен «Қазақстан» телеарнасының 50 жылдық мерейтойына орай ұйымдастырылған тұңғыш ақындар айтысы туралы «[[Эйфель мұнарасы|Эйфель»]] мұнарасы жанынан репортаж; * [[2009 жыл]]ы, маусымның 27-і күні [[Моңғолия]] астанасы [[Ұланбатыр]] қаласында өткен Моңғолия қазақтарының I құрылтайы қарсаңындағы Моңғолиядағы түркі тарихы мен Моңғолия қазақтарының тыныс-тіршілігі жайындағы репортаждар; * 2010 жылғы Қырғызстанның Ош қаласындағы текетірестен кейін Қазақстан үкіметінің Қырғыз Республикасына көмегі туралы репортаждар<ref>{{cite web|url= http://old.kaztrk.kz/news/news.php?ELEMENT_ID=37582&sphrase_id=95570 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қырғыз халқына көмек |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-07-30}}</ref>; * [[2010 жыл]]дың маусымның 27-де өткен [[Қырғызстан|Қырғыз Республикасындағы]] Жалпыхалықтық [[референдум]] туралы репортаждар<ref>{{cite web|url= http://old.kaztrk.kz/news/news.php?ELEMENT_ID=34727&sphrase_id=95570 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қырғыз елінің референдумға дайындығы |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-06-15}}</ref><ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/week/section_detial.php?ELEMENT_ID=35617&sphrase_id=95575 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қырғыз елінде жалпыхалықтық референдум өтті |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-06-27}}</ref>; * 2010 жылғы [[Қырғызстан]]ның [[Ош]] қаласындағы текетірестен кейін Қазақстан үкіметінің Қырғыз Республикасына көмегі туралы репортаждар<ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/news.php?ELEMENT_ID=37582&sphrase_id=95570 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қазақстан үкіметінің Қырғыз Республикасына көмегі |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010}}</ref>; * 2010 жылдың сәуірінде болған [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] астанасы [[Вашингтон]]да өткен ядролық қауіпсіздік саммиті қарсаңындағы [[Лас-Вегас]] пен Вашингтон қалаларынан репортаждар<ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/newsdetial.php?ELEMENT_ID=24037 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қазақстанның ядролық қарудан бас тартуы әлем мемлекеттеріне үлгі |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-04-12}}</ref>; * 2010 жылы сәуірінде [[Біріккен Араб Әмірліктері|Біріккен Араб Әмірлігі]] және [[Марокко]]да қолдан өсірілетін дуадақ шаруашылығы туралы репортаж<ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/week/section_detial.php?ELEMENT_ID=22144 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қазақстанның ядролық қарудан бас тартуы әлем мемлекеттеріне үлгі |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-04-12}}</ref>; * [[Тәжікстан]] астанасы [[Душанбе]]де тәжік-ауған шегарасында қаза болған Қазақстан жауынгерлеріне ашылған ескерткіш туралы репортаж; * [[2012 жыл]]ы ақпанның 28-де [[Швейцария]]ның [[Женева]] қаласынан [[Қазақстан]]ның [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]]-на мүше болғанына 20 жыл толуына орай Қазақстанның БҰҰ-дағы орны туралы репортаж<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/politicy/BUU_Kazakstannin_bastamalarimen_sanasadi___toligirak_.html |title=Әуесбайдың Қанаты - БҰҰ Қазақстанның бастамаларымен санасады |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012-02-28}}</ref>; * 2012 жылы сәуірдің 16-інде ҚР Президентінің [[Малайзия]]ға мемлекеттік сапары қарсаңындағы Малайзияның әлеуметтік-экономикалық ахуалы туралы репортаждар<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/official/Erten_Elbasinin_Malajzijaga_memlekettik_sapari_bastaladi.html |title=Әуесбайдың Қанаты - Ертең Елбасының Малайзияға мемлекеттік сапары басталады |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012-04-16}}</ref>; * 2012 жылы сәуірдің 17-де «Азия ғажайыбының» авторы, Малайзияның төртінші Премьер-министрі [[Махатхир Мұхамед|Махатхир Мохамадпен]] сұхбат<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/politicy/Mahathir_Mohamad_Ulttik_arnaga_suhbat_berdi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Махатхир Мохамад Ұлттық арнаға сұхбат берді|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012-04-17}}</ref>; * 2012 жылдың наурызда [[Грекия]]дағы дағдарыс туралы [[Афина]]дан репортаждар сериясы<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/apta-kz/Dagdargan_Europa.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Дағдарған Еуропа|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Grek_futbolshilari_tugan_zherge_oralgisi_keledi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Грек футболшылары туған жерге оралғысы келеді|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Udere_koshken_grekter_eldi_saginadi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Үдере көшкен гректер елді сағынады|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Grekijaga_tagi_50_mlrd__evro_nesie_kazhet.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Грекияға тағы 50 млрд. еуро несие қажет|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/apta-kz/Dagdargan_Grekija.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Дағдарған Грекия |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Europa_orkenietinin__talbesigi_shajkaldi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Еуропа өркениетінің талбесігі шайқалды|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Grekijaga_koshse_de_Kazakstandi_umitpapti.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Грекияға көшсе де Қазақстанды ұмытпапты |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref>; *Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына мүше елдердің отырысы өтті<ref>http://kaztrk.kz/kaz/politicy/Islam_Intimaktastigi_Ujimina_mushe_elderdin_otirisi_otti.html{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>; *Ағайындылар<ref>http://www.egemen.kz/2012/10/02/347287/{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>; *Шерхан Мұртаза 80 жаста<ref>http://www.youtube.com/watch?v=b8YkOr9wRVY</ref>; *Қасірет қаруының залалы<ref>http://www.youtube.com/watch?v=ymS5P8WZ_9A</ref>. === Имидждік есімі === [[Сурет:Kanat-Auesbay-World-Conference.jpg|нобай|544x544 нүкте|Дүниежүзілік журналистер конференциясының Қазақстан атынан қатысушысы, 2018 ж.]] Қанат Әуесбай имидждік есімі ретінде «Әуесбайдың Қанаты» нұсқасын қолданады, бұл туралы республикалық қоғамдық-саяси «''Айқын''» газетіне сұхбатында айтады: {{quotation|— Бұл көп журналистің ара­сынан әдейі ерекшеленіп, әлдебір атақ шығару үшін ойлап табылған амал емес. Халқымыз жетпіс жыл бойы - «ов», - «ев», - «вич» сияқты орыс тіліндегі «кімнің»? деген сұраққа жауап беретін ілік септігінің жалғауын өз тегіне «жегіп» келді. Оның заманы өтіп, тәуелсіз елдің тек атауын қалып­тастыру үрдісі басталды. Бірақ ол үрдіс өкінішке қарай, әлі бірізді­ленген жоқ. Ұлтымызға қазақты­ғымызды фамилиясының жал­ғауы­нан-ақ білдіріп тұратын жал­ғау керектігі көптен бері айтылып жүр. Мәселен, - «дзэ» десең адам­ның грузин екендігі, «ян» деп аяқ­талса армян екені, «оғлы» десе әзірбайжан немесе түрік екені бірден аңғарылады. Біздің халықта әзірге тек атауларының ел арасына сіңісе қоймаған нұсқалары ғана бар. Менің «Әуесбайдың Қанаты» болуым сол көп нұсқаның бірі ғана. Бұдан бөлек, бізде «Қанат Әуесбай» деп еш жалғаусыз айта салатын нұсқа бар. Жалғауының жоқтығынан, бұл нұсқада аты қай­сы, тегі қайсы екенін шатастырып алып жатамыз. Сондықтан өз ба­сым жалғаумен айтқанды құп көр­дім. - «Дың» нұсқасын өзім ойлап таптым деуден аулақпын. Менен бұрын бұл жалғауды алаш­тың зиялылары қолданған. Мә­селен, қазақтың айтөбел ақыны Қасым Аманжол «Өзім туралы» атты өлеңінде: «Аманжол Ра­қым­жанның Қасымымын, Мен қалған бір атаның ғасырымын» деп тебі­ренеді. Кейінгілерден Әбдіраштың Жарасқаны да аты-жөнін атаудың осы формасын қо­­лай көрген. Ен­деше мен сол дайын нұсқаны пай­даланушы ға­на­мын. Алғашында «Әуесбай­дан Қанат» деп айтып көрсем деп ой­лағанмын. Бірақ «Әуесбайдың Қанаты» болу мағы­насы жағы­нан әдемі үйлесім тап­қасын осы нұсқаға тоқтадым. Те­ле­журналистің қаруы эфир ғой. Ендеше, бұқаралық ақпарат құ­ралдарында бұл нұсқалар неғұрлым көп айтылған сайын, ерте ме, кеш пе, оның біреуі болмаса, біреуі ха­лық құлағына сіңісуі тиіс деген ойға келдім. Өз басым халқы­мыз­дың өз тегін қалауына қарай айта да, жаза да алуын да тәуелсіздіктің тағы бір тарту-таралғысындай көремін.| Қанат Әуесбайдың республикалық қоғамдық-саяси «''Айқын''» газетіне берген сұхбатында<ref name="aykin">{{cite web|url=http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=6974&Itemid=62|title=Әуесбайдың Қанаты, «Қазақстан. Менің елім» бағдарламасының жүргізушісі: Біреуге үйрету үшін ең алдымен өзің білуің керек|author=Берік БЕЙСЕНҰЛЫ|date=31 наурыз 2011|lang=kk|accessdate=2012-07-19}}</ref>}} == '''Отбасы''' == *'''Әкесі''' — Әуесбай Бақбергенұлы, [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] атындағы [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] [[колледж|колледжінің]] (бұрынғы педагогикалық училище) оқытушысы, [[кафедра]] меңгерушісі, [[Красногор ауданы|Красногор аудандық]] ([[Қордай ауданы|қазіргі Қордай ауд.]]) [[мәдениет]] бөлімінің бастығы, [[Луговой ауданы|Луговой аудандық]] ([[Тұрар Рысқұлов ауданы|қазіргі Т.Рысқұлов ауд.]]) мәдениет үйі директоры болды.<ref name="ztgzt.kz">{{cite web|title=Жизнь как кнопочки баяна|url=https://ztgzt.kz/zhizn-kak-knopochki-bayana-kogda-rabochij-kollektiv-stanovitsya-odnoj-semej/|publisher=[[Знамя Труда|газета «Знамя труда»]]|lang=ru|accessdate=2024-04-09|date=2023-08-22}}</ref> ҚР Білім және ғылым министрлігінің [[Ы. Алтынсарин төсбелгісі|«Ыбырай Алтынсарин»]], [[Қазақстан Республикасы Білім беру ісінің құрметті қызметкері|«Білім беру ісінің құрметті қызметкері»]], ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]], ҚР Білім және ғылым министрінің Құрмет грамотасымен, ҚР Оқу-ағарту министрлігінің «Еңбек ардагері» төсбелгілерімен марапатталған.<ref name="auesbajdyn-adebi">{{cite web|title=Әуесбайдың әдебі|url=https://aqjolgazet.kz/124759/auesbajdyn-adebi/zhanalyqtar/?ysclid=lur51ip6gr790972391|publisher=[[Ақ жол (газет)|«Aq jol» газеті]]|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2021-04-23}}</ref> [[Тараз қаласының құрметті азаматтары|Тараз қаласының құрметті азаматы]],<ref name="qurmettyazamat">{{cite web|title=[[Тараз қаласының құрметті азаматтары|«Тараз қаласының құрметті азаматы»]] атағы берілді|url=https://www.youtube.com/watch?v=MZxKoR1-gEg&t=14s|publisher=[[JAMBYL (телеарна)|«Jambyl» телеарнасы]]|lang=kk|accessdate=2024-04-08|date=2023-10-26}}</ref> Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының мүшесі;<ref name="ulagattyustaz">{{cite web|title=Ұлағатты ұстазға құрмет|url=https://z-taraz.kz/la-atty-staz-a-rmet-2/|publisher=«Jambyl-Taraz» газеті|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2023-11-01}}</ref>   *'''Анасы''' — Рабиға Сақыпқызы, мектеп мұғалімі, ҚР Білім және ғылым министрлігінің «Білім беру ісінің құрметті қызметкері», «Ыбырай Алтынсарин», ҚР Оқу-ағарту министрлігінің «Еңбек ардагері» төсбелгілерімен  марапатталған, Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясы мүшесі; *'''Жұбайы''' — Баян Жалғасбекқызы, «Болашақ» стипендиясы стипендиаты, әлеуметтанушы, PhD;<ref name="kazatu">{{cite web|title=Баян Жалғасбекқызы|url=https://kazatu.edu.kz/kz/pps/tursynbaeva-baan-zalgasbekkyzy_20231006110234|publisher=kazatu.edu.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2023-10-06}}</ref>  *'''Балалары''' — Ералы, Иманәли (ұлдары), Ажарлым (қызы). == '''Марапаты''' == *2011 ж. 1 желтоқсан – ҚР Байланыс және ақпарат министрлігінің Дипломы, «Тәуелсіз Қазақстанның гүлденуіне арналған ең үздік тележоба» аталымы жеңімпазы<ref>{{cite web|url=https://www.inform.kz/ru/nagrazhdeny-pobediteli-konkursa-sredi-zhurnalistov-i-fotokorrespondentov-na-luchshiy-material-o-nezavisimosti-kazahstana_a2423181 |title=Награждены победители конкурса среди журналистов и фотокорреспондентов на лучший материал о независимости Казахстана|author=КАЗИНФОРМ|authorlink=|publisher=КАЗИНФОРМ|accessdate=2020-04-14|date=2011-12-01}}</ref>; *2012 ж. – Алматы қалалық тіл, мұрағат және құжаттама басқармасы ұйымдастырған «Мемлекеттік тіл және БАҚ» байқауының «Үздік тележурналист» аталымы жеңімпазы; *2012 ж. – «Телевизиялық жұмыс» аталымында үздік танылып, [[Қазақстан журналистер одағы]] сыйлығы лауреаты атанды <ref>{{cite web|url=https://forbes.kz/news/2012/06/27/newsid_4990 |title=Лауреатами премии Союза журналистов Казахстана 2012 года стали 20 представителей СМИ|author=Forbes Kazakhstan|authorlink=|publisher=Журнал печатается и распространяется / The journal is printed and distributed ТОО / LLC «United Media Group» c разрешения / with permission Forbes Media LLC, 60 Fifth Avenue, Nеw York, NY, 10011 USA|accessdate=2020-04-14|date=2012-06-27}}</ref>; *2013 ж. – Бас редакторлар клубы ұйымдастырған «Асыл сөз құдыреті» республикалық журналистер байқауының «экономика мәселесі бойынша үздік материал» аталымында [https://www.inform.kz/ru/v-astane-sostoyalos-nagrazhdenie-pobediteley-respublikanskogo-konkursa-zhurnalistov-sila-velikogo-slova_a2523868?ysclid=lteggijjz1479100186 жеңімпаз]; *2013 ж. – «Серпер» жастар сыйлығы лауреаты;<ref>{{cite web|url=https://massaget.kz/layfstayl/madeniet/persona/14680 |title="Серпер" кімдерді серпілтті?|author=Ақерке Әбілхан|authorlink=|publisher=Massaget.kz|accessdate=2020-04-14|date=2013-11-14}}</ref> *2015 ж. – Университет дамуына қосқан үлесі үшін «[[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне]] 80 жыл» медалі; *2016 ж. – БАҚ өкілдері арасындағы «Нұр Сұңқар» республикалық байқауының  «Көзқарас» аталымындағы жеңімпазы<ref>{{cite web|url=http://old.aikyn.kz/ru/articles/show/25695-_n_r_s_ar_zhe_mpazdary_any_taldy |title=«Нұр Сұңқар» жеңімпаздары анықталды|author="Aikyn.kz" Қазақстанның басты жаңалықтары|authorlink=|publisher=Aikyn.kz|accessdate=2020-04-14|date=2016-06-25}}</ref>; *2017 ж. – «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі, ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі;<ref>{{cite web|url=http://www.enu.kz/info/zhanalyktar/49549/?sphrase_id=2028145 |title=ЕҰУ доценті Қанат Әуесбай «Ақпарат саласының үздігі» атанды|author=Баспасөз қызметі|authorlink=|publisher=Л.Н.ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ|accessdate=2020-04-14|date=2017-07-28}}</ref>; *2018 ж. – «[[Тұрар Рысқұлов ауданы|Тұрар Рысқұлов ауданына]] - 80 жыл» мерекелік медалі; *2019 ж. – «Қазақстан Республикасы құқық қорғау әскеріне - 25 жыл» кеуде белгісі; *2019 ж. – [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]] төсбелгісі, ҚР Мәдениет және спорт министрлігі;<ref>{{cite web|url=http://zhambylnews.kz/oblys/77403-zherlesimiz-anat-uesbaj-m-deniet-salasyny-zdigi-t-sbelgisimen-marapattaldy.html |title=Жерлесіміз Қанат Әуесбай «Мәдениет саласының үздігі» төсбелгісімен марапатталды|author=ZhambylNews|authorlink=|publisher=«ZhambylNews» ақпарат агенттігі|accessdate=2020-04-14|date=2019-12-23}}</ref>; *2019 ж. – ҚР Білім және ғылым министрінің Құрмет грамотасы; *2020 ж. – Атырау облысының әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан елеулі үлесі үшін «Атырау облысы мәслихаттарына 25 жыл» мерекелік медалі; *2022 ж. – ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрінің Құрмет грамотасы; *2023 ж. – [[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы]] президентінің Алғыс хаты; *2024 ж. - [[Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін медалі|«Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісі]], ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі.<ref>{{cite web|url=https://asu.edu.kz/media/news/18876/|title=Қанат Әуесбай «Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен марапатталды|authorlink=|publisher=asu.edu.kz|accessdate=2024-04-15|date=2024-04-15}}</ref> == Мақалалары == * Медиа-орталыққа мағыналы атау керек; (9 қараша 2011)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=10826&Itemid=37</ref> * Ұлттық арнаның тартулары; (1 қыркүйек 2011)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=9674&Itemid=62</ref> * Ұлттық арнада - «Сыр-Сұхбат»; (26 мамыр 2011)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=8032&Itemid=62</ref> * Ұлттық арнада «Пай-пай шоу»; (4 қараша 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=4568&Itemid=62</ref> * Ұлттық арнада «Балапан» қанат қақты; (30 қыркүйек 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=3971&Itemid=62</ref> * «Қазақстан» телеарнасы қырық екі сериялы туынды түсіріп жатыр; (12 тамыз 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=3286&Itemid=62</ref> * Ақылы қызметке аң-таңмын... (10 ақпан 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=1170&Itemid=44</ref> * Бес бақыт; (5 мамыр 2012)<ref>http://www.egemen.kz/?p=334249</ref> * Елордада «Ұлттық арна» көшесі ашылса; ("Халық сөзі" газеті)<ref>http://www.halyksozi.kz/news/view/id/931{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> *Сүлейман Демирель, Түркия Республикасының экс-президенті: Түркі дүниесінде ешкім ешкімнен де жоғары емес, ешкім ешкімнің ағасы да емес<ref>http://www.alashainasy.kz/person/6638/{{Deadlink|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> *Қазақ қаржыгерінің формуласы әке-көке, руластық емес, жан-жақты білім болуы керек<ref>http://www.alashainasy.kz/person/3270/{{Deadlink|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * Book by Bolashak Alumnus Presented at Cambridge; (Astana times)<ref>https://astanatimes.com/2017/01/book-by-bolashak-alumnus-presented-at-cambridge/|date=January 2017|bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.facebook.com/profile.php?id=100003007310117 Қанат Әуесбайдың] [[Facebook]] әлеуметтік желісіндегі жеке беті * [http://kaztrk.kz/kaz/blogs/blogger/1071.html KazTRK.kz сайтындағы Қанат Әуесбайдың блогы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120620222556/http://kaztrk.kz/kaz/blogs/blogger/1071.html |date=2012-06-20 }} * [http://www.kaztrk.kz/kaz/telekanal/program_archive/#go '''"Өзекжарды"''' бағдарламасының мұрағаты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120720224156/http://kaztrk.kz/kaz/telekanal/program_archive/#go |date=2012-07-20 }} * [http://dmk.kz/ozekzhardyi "Өзекжарды" бағдарламасының газеттік нұсқасы, "Қазақстан" Ұлттық арнасы мен "Дала мен қала" газетінің бірлескен жобасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120701231106/http://dmk.kz/ozekzhardyi |date=2012-07-01 }} {{Қазақстан Телерадиокорпорациясы}} [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан музыканттары]] [[Санат:Қазақстан филологтары]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] p0csqdu1h0zd0bufoga82q1t44oe775 3319474 3319473 2024-04-25T13:23:19Z Qanattan 153055 /* Қызмет жолы */ wikitext text/x-wiki {{уики}} {{Тұлға |Есімі = Қанат Әуесбайұлы Әуесбай |Шынайы есімі = |Сурет = Kanat Awesbay.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 14.01.1982 |Туған жері = {{туғанжері|Тараз|Таразда}}, [[Жамбыл облысы]], {{KAZ}} <br/> (Жамбыл қаласы, Жамбыл облысы, [[ҚазКСР]]) |Мансабы = Журналист, педагог-ғалым |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Әуесбай Бақбергенұлы<ref name="gibratTV">{{cite web|title=«Ғибрат» хабары|url=https://www.youtube.com/watch?v=W9UIdCwx33Q&t=755s|publisher=[[JAMBYL (телеарна)|«Jambyl» телеарнасы]]|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2021-05-20}}</ref> |Анасы = Рабиға Сақыпқызы |Жұбайы = Баян Жалғасбекқызы, әлеуметтанушы |Балалары = Ералы, Иманәлі, Ажарлым |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі», [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]], [[Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін медалі|«Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін»]] төсбелгілері. |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Қанат Әуесбайұлы Әуесбай''' ({{lang-en|Kanat Auyesbay}}, журналистикадағы имидждiк есiмi ''Әуесбайдың Қанаты''<ref>{{cite web|url=https://e-history.kz/kz/news/show/1772 |title= Әуесбайдың Қанаты: Бабасының табаны тимеген жерге, баласының қаламы тиді |author=ДӘУЛЕТ ІЗТІЛЕУ}}</ref>; 14 қаңтар 1982 жылы, Жамбыл қаласы, (қазіргі [[Тараз|Тараз қаласы]], [[Жамбыл облысы]]) — халықаралық журналист, педагог-ғалым, филология ғылымдарының кандидаты, [[Болашақ стипендиясы|«Болашақ» стипендиясы]] стипендиаты, «Ақпарат саласының үздігі», [[Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін медалі|«Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін»]], [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]] [https://zhambylnews.kz/oblys/77403-zherlesimiz-anat-uesbaj-m-deniet-salasyny-zdigi-t-sbelgisimen-marapattaldy.html?fbclid=IwAR2a21PA3QIQWGk3oN9Hs-ah8lvwNX-9DTGFQDCjHxApSJmKS4Bxx7Mrap0 төсбелгілерімен марапатталған.] [https://astanatimes.com/2017/01/book-by-bolashak-alumnus-presented-at-cambridge/ «Батыс көрген. Ұлыбритания қазақтың көзімен - Looking west. A Kazakh’s view of Great Britain»] кітабының авторы<ref name=":0">{{cite web|url=https://www.inform.kz/ru/pervyy-zhurnalist-bolashakovec-o-zhizni-v-velikobritanii_a2982811 |title= Первый журналист-болашаковец - о жизни в Великобритании |author=КАЗИНФОРМ|authorlink=|publisher=КАЗИНФОРМ|accessdate=2016-12-24|date=2016-12-24}}</ref>. Қазақ, орыс, ағылшын тiлдерiне жетік. == Өмірбаяны == [[1982 жыл]]ы [[14 қаңтар]]да [[Жамбыл облысы]], Жамбыл қаласында ([[Тараз|қазіргі Тараз қ-сы]]) ұстаздар отбасында дүниеге келді. [[1988 жыл]]ы Жамбыл қаласындағы №46 орта мектепке бірінші сыныпқа барып, онда 1991 жылға дейін оқыды. 1991-1997 жж. Жамбылдағы [[Ыбырай Алтынсарин]] атындағы №49 орта мектебінде білім алды. 1999 жылы №45 [[Бауыржан Момышұлы]] мектеп-гимназиясын бітірді<ref>[http://adiletgazeti.kz/ob/129-mr-bai-tek-astanalarda-mr-srp-kelem.html "Әділет" газеті - «ӨМІР БАҚИ ТЕК АСТАНАЛАРДА ӨМІР СҮРІП КЕЛЕМ...»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304221059/http://adiletgazeti.kz/ob/129-mr-bai-tek-astanalarda-mr-srp-kelem.html |date=2016-03-04 }}</ref>. Журналист болуына өзінің айтуынша нағашы атасы Сақыпкерей түрткі болған. Көз жанары көруден қалған атасы ауылға келген немерелеріне газет оқытып, хат жаздырған. Атасының басылымдарды жиі оқытқаны арқасында Қ.Әуесбай қолына қалам алған. 1996 жылы республикалық [[Ұлан (газет)|«Ұлан» балалар газетінде]] [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбылдың]] 150 жылдығына орай мектебінде өткен кеш туралы «''Ғасырдың қарт бұлбұлы''» атты тұңғыш мақаласы басылды. «Ұлан» балалар газетінің тұрақты авторы болып, кейінірек «жас тілшісі» атанды<ref name="BAQ.kz"/>. Қанат кәсіби музыкант, баянда ойнайды. 1992 ж. Жамбылдағы [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейісова]] ат. балалар саз мектебіне «баян» сыныбы бойынша оқуға түсіп, 1997 ж. [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] ат. өнер мектебін бітірген. 1998-1999 жж. [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] ат. Жамбыл гуманитарлық колледжінің «халық аспаптары» бөлімінің «баян» сыныбында оқыды. Колледжде оқып жүріп, құрамында баян мен екі домбырасы бар «Серілер» триосын құрған. Кейін әл-Фараби ат. ҚазҰУ қабырғасында «Бейбарыс» тобы құрамында ән айтқан. Әндері CD-табаққа енді. Университетте «Жігіт сұлтаны» байқауының I-орын иегері атанды<ref name="BAQ.kz"/>. Қ.Әуесбай ұзақ жылдар бойы журналистік кәсібін ғылыми-педагогикалық қызметпен ұштастырып келеді. [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби ат. ҚазҰУ]], [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Гумилев ат. ЕҰУ]], [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Х. Досмұхамедұлы ат. Атырау университетінде]] оқытушылық қызмет атқарды. Қ.Әуесбай БАҚ саласы мамандары үшін түрлі [https://www.youtube.com/watch?v=rUOvDUd-fiU&t=7s шеберлік дәрісі, семинар-тренингті] тұрақты өткізіп келеді. Тележурналист ретінде [[Франция]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]], [[Швейцария]], [[Грекия]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|Біріккен Араб Әмірлігі]], [[Сауд Арабиясы]], [[Қытай]], [[Түркия]], [[Марокко]], [[Моңғолия]], [[Ауғанстан]], [[Иран]], [[Пәкістан]], [[Тәжікстан]], [[Қырғызстан]], [[Өзбекстан]] және [[Малайзия]] сияқты елдерге барып, қоғамдық-саяси маңызы бар репортаждар дайындады. 2011 жылы 14 наурыздан бастап, 14 күн бойы [[Қазақстан]]ның 14 облысының тәуелсіздік тұсындағы жетістігін қамтыған «Қазақстан. Менің елім»'' ''телекөрсетілімін'' ''жүргізді''<ref name="aykin"/>. ''Сол кездегі [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясы]] төрағасының бірінші орынбасары [[Ләззат Мұратқызы Танысбай|Ләззат Мұратқызының]] ұсынуымен [[Астана]]ға ауысып, [https://www.youtube.com/watch?v=FS9HPb73050 «Апта.KZ» сараптама хабарын жүргізді]. Актерлікке талпыныс жасап, тұңғыш қазақстандық «SitCom» форматындағы [https://www.youtube.com/watch?v=BPe_xXFyMT0&t=276s «Айналайын» сериалында тележурналисттің эпизодтық рөлін ойнаған.] 2012 жыл қорытындысы бойынша «Айқын» газеті ұйғарымымен «үздік тележүргізуші» атанды. 2011 жылдың желтоқсанында [[SDU University|Сүлеймен Демирель университетінің]] Алматы қаласы жоғары оқу орындарының студенттері арасында өткен «Тәуелсздік ұрпағы - тәуелсіздік көзімен» шығармашылық байқауында үздік шыққан білімгер Гүлбақыт Асылбек «''Қанат Әуесбай''» атындағы Дипломмен марапатталды<ref name="BAQ.kz2"/>.'' Қанат Әуесбай ілік септігінің жалғауымен айтылатын «Әуесбайдың Қанаты» имидждік есімін қазақ тележурналистикасында тұңғыш қолданды. Сонымен қатар, ол ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясымен оқыған тұңғыш журналист<ref name=":0" />. «Болашақ» бағдарламасының түлектері арасында алғаш болып  қазақ және ағылшын тілдерінде [https://www.youtube.com/watch?v=ma1BPkS0zUE «Батыс көрген. Ұлыбритания қазақтың көзімен - Looking west. A Kazakh'''’'''s view of Great Britain»]  кітабын Ұлыбританияда шығарды. Кітаптың тұсаукесері 2016 жылдың 15-желтоқсанында [[Кембридж университеті|Кэмбридж университетінде]] өтті. Тұсаукесер рәсіміне Кэмбридж университетінің профессор ғалымдары, Британиядағы қазақ студенттері қауымдастығы мен Қазақстан елшілігінің өкілі қатысты. Осыған байланысты ҚР Ұлттық Академиялық кітапханасында тұсаукесердің онлайн көрсетілімі ұйымдастырылды. [https://www.youtube.com/watch?v=qSDvU98u9NE Кітаптың Қазақстандағы таныстырылымы 2016 жылдың 24-желтоқсанында Тұңғыш Президент кітапханасында өтті.] Кітапта автор шетелдегі түрлі өмір саласына өзінің публицистикалық көзқарасын суреттейді және Қазақстанмен салыстырады. Кітапта сонымен қатар тұрмыс ерекшелігі, өмірлік қағидалар, жаһандану кезінде ағылшын тілін білудің маңызы, білім саласы мен БАҚ, жастар мәселесі және т.б. сипатталады. Қанат Әуесбайдың есімі Жамбыл облысы әкімдігінің жастар саясаты мәселелері басқармасы бастамасымен шыққан «Әулиеата жастары» энциклопедиясына енген (2020 ж.). Қ.Әуесбай медиа сарапшы ретінде орта мектептің 5-9 сыныбына арналған «Жаһандық құзыреттілік» оқулығындағы «медиасауаттылық және қаржылық сауаттылық» аталған 3-бөліміне кеңесші болды («Арман-ПВ» баспасы, Алматы, 2024 ж.) === Білімі === *1999-2004 жж. [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]нің [[Журналистика факультеті (ҚазҰУ)|журналистика факультетін «халықаралық журналистика» мамандығы бойынша бітірді.]] 2004-2008 жылдары білімін осы университеттің аспирантурасында (күндізгі бөлім) жалғастырды. 2010 жылы «Қазақ телеарналарындағы қазіргі ақпараттық бағдарламалар табиғаты» тақырыбында (шифр: 10.01.10 - журналистика) [[диссертация]] қорғады, Ғылыми жетекшісі: филол. ғыл. докторы, профессор [[Намазалы Омашев|Намазалы Омашұлы]]<ref>{{cite web|url=https://nauka.kz/page.php?page_id=955&lang=1&day_from=1&day_to=1&month_from=1&month_to=12&year_to=2016&page=2345 |title=Природа современных информационных программ на казахских телеканалах}}</ref>; *2013-2014 жж. [https://liter.kz/pervyj-zhurnalist-proshedshij-obuchenie-po-programme-bolashak-vydvinul-svoyu-kandidaturu-na-prajmeriz/ «Болашақ» бағдарламасымен Ұлыбританияның Норвич қаласындағы Шығыс Англия университетінде ғылыми-педагогикалық тағылымдама] ([https://en.wikipedia.org/wiki/University%20of%20East%20Anglia University of East Anglia,Norwich]); *2014-2016 жж. [https://en.wikipedia.org/wiki/Kazakh%20University%20of%20Economics,%20Finance%20and%20International%20Trade Қазақ экономика, қаржы және халықаралық сауда университеті], «экономика және бизнес» бакалавры; *2018-2020 жж. [[Тұран (университет)|«Тұран-Астана» университеті]], «құқық» магистры; *2004 ж. [[Алматы|Алматы қаласында]] өткен «Телерепортажға жаңаша көзқарас» семинары, «''Internews network''» халықаралық ұйымының сертификаты; *2007 ж. [[Иран|Иран Ислам Республикасында]] өткен «Телевизиялық бағдарламаларды жасаудағы заманауи технологиялар» семинарында «''ISESCO''» халықаралық ұйымының сертификаты; *2008 ж. Алматы қаласында өткен «''Internews network''» халықаралық ұйымының «Жаңалықтар қызметінің жұмысын ұйымдастыру» атты дистанционды семинары; *2012 ж. 28-31 мамыр аралығындағы [[Беларусь]] мемлекетінде болған ''«Болашақ үшін серіктестік: жаңа дәуір моделі» ([https://kazakhstan.mfa.gov.by/ru/embassy/news/f0dbbae2f92fefab.html Партнерство во имя будущего: модели новой эпохи])'' халықаралық медиа-форумның қатысушысы<ref name="docs.google">[https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=gmail&attid=0.1&thid=1389df26757a0c35 docs.google.com - Қанат Әуесбайдың түйіндемесі]</ref>; *2012 ж. 2-3 желтоқсанда Астанада өткен «Ақпараттық тарату және жаңалық командасын жасақтау» тренингіне қатысып, «Автограф» продюсерлік орталығының ([[Екатеринбург]], [[Ресей]]) сертификаты. *2022 ж. «Жоғары білім берудегі топ менеджмент» біліктілікті арттыру курсы, 28 қараша 2022 ж. «Qazaq profi» оқу орталығы, Астана қ-сы. === Қызмет жолы=== [[Сурет:Kanat Awesbay Eurasian Academy.JPG|thumb|270px|Еуразия телевизия және радио Академиясының мүшелік сертификатын Академия президенті Валерий Рузиннің тапсыру сәті]] *2002-2003 жылдары – [[Түркістан газеті|«Түркістан» халықаралық газеті]] тілшісі; *2003-2009 жылдары – «[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0_%D0%9F%D0%BB%D1%8E%D1%81 Европа плюс] Казахстан» радиосында сазды жүргізуші; *2003-2004 жылдары – «Информбюро» ақпарат бағдарламасында тілші, [[31 (телеарна)|(«31 арна»)]]<ref name="BAQ.kz2">{{cite web|url=http://baq.kz/kaz/blogs/cat/98/about_blog/ |title=Әуесбайдың Қанаты - Өмірбаян |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=BAQ.kz|accessdate=2012-07-20|date=2008-06-11}}</ref>; *2004-2013 жж. – [[Qazaqstan (телеарна)|«Қазақстан» телеарнасының]] ақпараттық-сараптамалық бағдарламалар дирекциясында (АСБД) тілші, аға тілші, редактор-сарапшы, «Апта.kz» ақпараттық-сараптамалық бағдарламасы жүргізушісі, шеф-редакторы; *2009-2010 жж. – [[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті|әл-Фараби ат. ҚазҰУ]] [[Журналистика факультеті (ҚазҰУ)|журналистика факультеті]] оқытушысы; *2011 жылдың наурыз-сәуір аралығында [https://www.youtube.com/watch?v=m3UM8BPEIvg&t=367s Тәуелсіздіктің 20 жылдығына арналған «Қазақстан. Менің елім» бағдарламасы авторы, жүргізушісі,] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]; *2011 ж. желтоқсанынан 2013 ж. ақпанына дейін — [https://www.youtube.com/watch?v=Diq0IDkSt1E «Өзекжарды» телесұхбатының авторы, жүргізушісі,] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]. *2012 жылдың 2 қарашадан 2013 жылдың ақпанына дейін Нұрмұхамед Байғарамен бірге [https://www.youtube.com/watch?v=6Rz_S9l7Qyo «Алаң» қоғамдық-саяси ток-шоуын жүргізді] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]; *2013-2014 жж. – [https://kazpravda.kz/n/poslanniki-strany/?ysclid=ltmqnmot9s189079347 Шығыс Англия университетіндегі қазақстандық студенттер қоғамдастығы вице-президенті] (University of  East Anglia, Norwich, UK); *2014-2016 жж. – [https://forbes.kz//process/economy/pomogla_li_proizvoditelyam_aktsiya_sdelano_v_kazahstane/? «kz-2050» Жалпыұлттық қозғалысы» ҚБ медиа-директоры]; *2014-2015 жж. – [https://www.youtube.com/watch?v=KAXlSSu25RE «Сіз не дейсіз?» хабары жүргізушісі] [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]]; *2016 ж. – [[Білгірлер бәйгесі|«Білгірлер бәйгесі» танымдық-интеллектуалдық хабары]] жүргізушісі [[Qazaqstan (телеарна)|(«Қазақстан» телеарнасы)]];   *2016-2017  жж. – [[BNews.kz|«BNews»]] ақпарат порталының сарапшысы; *2011-2019 жж. – [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Гумилев ат. ЕҰУ]] журналистика және саясаттану факультетінің телерадиожурналистика және бұқарамен байланыс кафедрасы доценті; *2018-2019 жж. – [https://www.youtube.com/watch?v=ESAPcwcXOro Ruh.kz» ток-шоуының сценаристі, жүргізушісі,] [[Astana TV|(«Astana» телеарнасы)]]; *2018-2019 жж. – [[Назарбаев орталығы|Президент орталығының]] баспасөз қызметі аға сарапшысы;     *2019 жылдан – [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Халел Досмұхамедұлы ат. Атырау университеті]] журналистика кафедрасының аға оқытушысы;<ref name="pricom.kz">{{cite web|title=От преподования до наград|url=https://pricom.kz/novosti/ot-obucheniya-do-nagrad.html|publisher=сайт газеты «Прикаспийская коммуна»|lang=ru|accessdate=2024-04-25|date=2024-04-25}}</ref> *2019-2021 жж. – [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[ATYRAÝ (телеарна)|Атырау облыстық филиалы]] [https://kaz.nur.kz/showbiz/1795179-kanat-uesbaj-oblystyk-telearnany-direktory-bolyp-tagajyndaldy/?ysclid=lteg1hj1zf874839496 директоры]; *2021-2022 жж. – [https://www.kaznu.kz/ru/3/news/one/27900/ «Elorda aqparat» медиахолдингі директорының орынбасары] (Астана қ-сы); *2022-2023 жж. – [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82_%D0%BD%D0%B5%D1%84%D1%82%D0%B8_%D0%B8_%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D0%B0 С. Өтебаев ат. Атырау мұнай және газ университетінің] [https://atr.kz/bilim/qanat-auesbaj-zhana-qyzmetke-tagajyndaldy/?ysclid=ltejp2u8zm211527072 жастар саясаты және әлеуметтік мәселелер жөніндегі проректоры]; *2023 жылдың қазанынан [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] Digital департаменті директоры; == '''Қоғамдық қызметі''' == [[Сурет:Qanat-awesbay.jpg|thumb|270px|«Батыс көрген. Ұлыбритания қазақтың көзімен» кітабының Қазақстандағы таныстырылымы (24 желтоқсан, 2016 жыл)]] *2013-2014 жж. Ұлыбританияның [https://www.youtube.com/watch?v=3PyBXAxTobo Норвич қаласында Шығыс Англия университетiнің қазақстандық студенттер қауымдастығының вице-президентi]<ref>[http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=15278&Itemid=2 ӘУЕСБАЙДЫҢ Қанаты, «Қазақстан» Ұлттық арнасындағы «Өзекжарды» бағдарламасының жүргізушісі: Телеөнерде жаңадан бір нәрсе ойлап табу қиын]</ref>. *2014 ж. Сочидегі қысқы олимпиадаға қатысып жатқан қазақстандық спортшыларды қолдау мақсатында әлеуметтік желіде #LikeKazakhstanInSochi халықаралық фотоакциясын ұйымдастырды<ref>{{cite web|url=https://www.kazpravda.kz/news/sport/atletam-ot-kazneta |title= Атлетам от Казнета |author=Савелий КРИВОКРАСОВ|authorlink=|publisher= АО «Республиканская газета «Казахстанская правда»|accessdate=2020-04-14|date=2014-02-15}}</ref>. *[[Қазақстан журналистер одағы]] мүшесі (2011 жылдан); *[http://law.gov.kz/client/#!/doc/115487/rus/01.01.2020 ҚР Президенті жанындағы жастар саясаты жөніндегі Кеңес мүшесі] (2017 ж.); *Қазақстан бас редакторлары клубы мүшесі (2017 жылдан); *[https://www.elana.kz/auesbajdyng-qanaty-qazaqstan-pedagog/ Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының корреспондент-мүшесі] (2018 жылдан); *[https://bolashak.kz/kz/struktura-associacii/kanat-auesbaj-auesbajuly ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясы стипендиаттары қауымдастығының Кеңес мүшесі] (2021 жылдан); *2018 ж. [https://www.youtube.com/watch?v=uINEEEMQM0E&t=244s «Тараз түлегі – online bell»] халықаралық шеберлік дәрісінің авторы, ұйымдастырушысы<ref>{{cite web|url=https://taraztv.kz/kz/news/society/taraz-tulegi-online-bell |title= [https://www.youtube.com/watch?v=uINEEEMQM0E&t=244s «ТАРАЗ ТҮЛЕГІ - ONLINE BELL»] |author=Е.Әбуғали|authorlink=|publisher= «Қазақстан» РТРК» АҚ|accessdate=2020-04-14|date=2018-05-25}}</ref>. Оның аясында әлемнің әйгілі университеттері – Massachusets Institute of Technology (қысқарт. MIT, АҚШ), Cambridge University, Bristol University (Ұлыбритания)  бітірген Жамбыл облысы түлектерімен әлемнің әр түкпірінен онлайн байланыс орнатылды;  *2018 ж. 4-11 наурызда Оңтүстік Кореяда өткен дүниежүзілік журналистер конференциясында Қазақстан атынан делегат ([https://en.kabar.kg/news/journalists-of-the-world-hope-for-rapprochement-and-peace-on-korean-peninsula-1/ World Journalists Conference 2018, South Korea]); [[Сурет:Kanat Awesbay Apta.kz.jpg|thumb|270px|«Апта.KZ» хабарының жүргізушісі, 2011 ж.]] *2019-2021 жж. Республикалық оқу-әдістемелік кеңесінің оқу-әдістемелік бірлестігі мүшесі (РОӘК ОӘБ - 032 журналистика және ақпарат); *2023 ж. Л. Гумилев ат. ЕҰУ журналистика және саясаттану факультетінің магистрлік диссертация қорғау бойынша мемлекеттік аттестациялау комиссиясы төрағасы; *2022-2023 жж. [http://ru.zhambylnews.kz/oblast/84779-kanat-auesbaj-poluchil-novuyu-dolzhnost.html?ysclid=ltel4rauez832268604ы Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының астаналық филиал төрағасы]. === ''Арнайы репортажы'' === * [[2005 жыл]]дың қазанның 8-де болған [[Пәкістан]]дағы жойқын зілзала туралы репортаждар; * 2005 жылғы Қырғызстандағы [[Қызғалдақ төңкерісі|«Қызғалдақ» төңкерісі]] туралы репортаж; * [[2007 жыл]]ы қазанның 16-20 аралығында [[Ауғанстан]]ның мәдени орталығы - Герат қаласында өткен экономикалық ынтымақтастық Ұйымының сыртқы істер министрлері Кеңесінің 17-ші отырысынан репортаж; * [[2008 жыл]]дың наурызында [[Франция]] астанасы [[Париж]]де өткен «Қазақстан» телеарнасының 50 жылдық мерейтойына орай ұйымдастырылған тұңғыш ақындар айтысы туралы «[[Эйфель мұнарасы|Эйфель»]] мұнарасы жанынан репортаж; * [[2009 жыл]]ы, маусымның 27-і күні [[Моңғолия]] астанасы [[Ұланбатыр]] қаласында өткен Моңғолия қазақтарының I құрылтайы қарсаңындағы Моңғолиядағы түркі тарихы мен Моңғолия қазақтарының тыныс-тіршілігі жайындағы репортаждар; * 2010 жылғы Қырғызстанның Ош қаласындағы текетірестен кейін Қазақстан үкіметінің Қырғыз Республикасына көмегі туралы репортаждар<ref>{{cite web|url= http://old.kaztrk.kz/news/news.php?ELEMENT_ID=37582&sphrase_id=95570 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қырғыз халқына көмек |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-07-30}}</ref>; * [[2010 жыл]]дың маусымның 27-де өткен [[Қырғызстан|Қырғыз Республикасындағы]] Жалпыхалықтық [[референдум]] туралы репортаждар<ref>{{cite web|url= http://old.kaztrk.kz/news/news.php?ELEMENT_ID=34727&sphrase_id=95570 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қырғыз елінің референдумға дайындығы |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-06-15}}</ref><ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/week/section_detial.php?ELEMENT_ID=35617&sphrase_id=95575 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қырғыз елінде жалпыхалықтық референдум өтті |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-06-27}}</ref>; * 2010 жылғы [[Қырғызстан]]ның [[Ош]] қаласындағы текетірестен кейін Қазақстан үкіметінің Қырғыз Республикасына көмегі туралы репортаждар<ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/news.php?ELEMENT_ID=37582&sphrase_id=95570 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қазақстан үкіметінің Қырғыз Республикасына көмегі |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010}}</ref>; * 2010 жылдың сәуірінде болған [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] астанасы [[Вашингтон]]да өткен ядролық қауіпсіздік саммиті қарсаңындағы [[Лас-Вегас]] пен Вашингтон қалаларынан репортаждар<ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/newsdetial.php?ELEMENT_ID=24037 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қазақстанның ядролық қарудан бас тартуы әлем мемлекеттеріне үлгі |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-04-12}}</ref>; * 2010 жылы сәуірінде [[Біріккен Араб Әмірліктері|Біріккен Араб Әмірлігі]] және [[Марокко]]да қолдан өсірілетін дуадақ шаруашылығы туралы репортаж<ref>{{cite web|url=http://old.kaztrk.kz/news/week/section_detial.php?ELEMENT_ID=22144 |title=Әуесбайдың Қанаты - Қазақстанның ядролық қарудан бас тартуы әлем мемлекеттеріне үлгі |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2010-04-12}}</ref>; * [[Тәжікстан]] астанасы [[Душанбе]]де тәжік-ауған шегарасында қаза болған Қазақстан жауынгерлеріне ашылған ескерткіш туралы репортаж; * [[2012 жыл]]ы ақпанның 28-де [[Швейцария]]ның [[Женева]] қаласынан [[Қазақстан]]ның [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]]-на мүше болғанына 20 жыл толуына орай Қазақстанның БҰҰ-дағы орны туралы репортаж<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/politicy/BUU_Kazakstannin_bastamalarimen_sanasadi___toligirak_.html |title=Әуесбайдың Қанаты - БҰҰ Қазақстанның бастамаларымен санасады |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012-02-28}}</ref>; * 2012 жылы сәуірдің 16-інде ҚР Президентінің [[Малайзия]]ға мемлекеттік сапары қарсаңындағы Малайзияның әлеуметтік-экономикалық ахуалы туралы репортаждар<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/official/Erten_Elbasinin_Malajzijaga_memlekettik_sapari_bastaladi.html |title=Әуесбайдың Қанаты - Ертең Елбасының Малайзияға мемлекеттік сапары басталады |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012-04-16}}</ref>; * 2012 жылы сәуірдің 17-де «Азия ғажайыбының» авторы, Малайзияның төртінші Премьер-министрі [[Махатхир Мұхамед|Махатхир Мохамадпен]] сұхбат<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/politicy/Mahathir_Mohamad_Ulttik_arnaga_suhbat_berdi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Махатхир Мохамад Ұлттық арнаға сұхбат берді|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012-04-17}}</ref>; * 2012 жылдың наурызда [[Грекия]]дағы дағдарыс туралы [[Афина]]дан репортаждар сериясы<ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/apta-kz/Dagdargan_Europa.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Дағдарған Еуропа|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Grek_futbolshilari_tugan_zherge_oralgisi_keledi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Грек футболшылары туған жерге оралғысы келеді|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Udere_koshken_grekter_eldi_saginadi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Үдере көшкен гректер елді сағынады|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Grekijaga_tagi_50_mlrd__evro_nesie_kazhet.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Грекияға тағы 50 млрд. еуро несие қажет|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/apta-kz/Dagdargan_Grekija.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Дағдарған Грекия |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Europa_orkenietinin__talbesigi_shajkaldi.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Еуропа өркениетінің талбесігі шайқалды|author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kaztrk.kz/kaz/world/Grekijaga_koshse_de_Kazakstandi_umitpapti.html|title=Әуесбайдың Қанаты - Грекияға көшсе де Қазақстанды ұмытпапты |author=Әуесбайдың Қанаты|authorlink=|publisher=KazTRK.kz|accessdate=2012-07-20|date=2012}}</ref>; *Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына мүше елдердің отырысы өтті<ref>http://kaztrk.kz/kaz/politicy/Islam_Intimaktastigi_Ujimina_mushe_elderdin_otirisi_otti.html{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>; *Ағайындылар<ref>http://www.egemen.kz/2012/10/02/347287/{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>; *Шерхан Мұртаза 80 жаста<ref>http://www.youtube.com/watch?v=b8YkOr9wRVY</ref>; *Қасірет қаруының залалы<ref>http://www.youtube.com/watch?v=ymS5P8WZ_9A</ref>. === Имидждік есімі === [[Сурет:Kanat-Auesbay-World-Conference.jpg|нобай|544x544 нүкте|Дүниежүзілік журналистер конференциясының Қазақстан атынан қатысушысы, 2018 ж.]] Қанат Әуесбай имидждік есімі ретінде «Әуесбайдың Қанаты» нұсқасын қолданады, бұл туралы республикалық қоғамдық-саяси «''Айқын''» газетіне сұхбатында айтады: {{quotation|— Бұл көп журналистің ара­сынан әдейі ерекшеленіп, әлдебір атақ шығару үшін ойлап табылған амал емес. Халқымыз жетпіс жыл бойы - «ов», - «ев», - «вич» сияқты орыс тіліндегі «кімнің»? деген сұраққа жауап беретін ілік септігінің жалғауын өз тегіне «жегіп» келді. Оның заманы өтіп, тәуелсіз елдің тек атауын қалып­тастыру үрдісі басталды. Бірақ ол үрдіс өкінішке қарай, әлі бірізді­ленген жоқ. Ұлтымызға қазақты­ғымызды фамилиясының жал­ғауы­нан-ақ білдіріп тұратын жал­ғау керектігі көптен бері айтылып жүр. Мәселен, - «дзэ» десең адам­ның грузин екендігі, «ян» деп аяқ­талса армян екені, «оғлы» десе әзірбайжан немесе түрік екені бірден аңғарылады. Біздің халықта әзірге тек атауларының ел арасына сіңісе қоймаған нұсқалары ғана бар. Менің «Әуесбайдың Қанаты» болуым сол көп нұсқаның бірі ғана. Бұдан бөлек, бізде «Қанат Әуесбай» деп еш жалғаусыз айта салатын нұсқа бар. Жалғауының жоқтығынан, бұл нұсқада аты қай­сы, тегі қайсы екенін шатастырып алып жатамыз. Сондықтан өз ба­сым жалғаумен айтқанды құп көр­дім. - «Дың» нұсқасын өзім ойлап таптым деуден аулақпын. Менен бұрын бұл жалғауды алаш­тың зиялылары қолданған. Мә­селен, қазақтың айтөбел ақыны Қасым Аманжол «Өзім туралы» атты өлеңінде: «Аманжол Ра­қым­жанның Қасымымын, Мен қалған бір атаның ғасырымын» деп тебі­ренеді. Кейінгілерден Әбдіраштың Жарасқаны да аты-жөнін атаудың осы формасын қо­­лай көрген. Ен­деше мен сол дайын нұсқаны пай­даланушы ға­на­мын. Алғашында «Әуесбай­дан Қанат» деп айтып көрсем деп ой­лағанмын. Бірақ «Әуесбайдың Қанаты» болу мағы­насы жағы­нан әдемі үйлесім тап­қасын осы нұсқаға тоқтадым. Те­ле­журналистің қаруы эфир ғой. Ендеше, бұқаралық ақпарат құ­ралдарында бұл нұсқалар неғұрлым көп айтылған сайын, ерте ме, кеш пе, оның біреуі болмаса, біреуі ха­лық құлағына сіңісуі тиіс деген ойға келдім. Өз басым халқы­мыз­дың өз тегін қалауына қарай айта да, жаза да алуын да тәуелсіздіктің тағы бір тарту-таралғысындай көремін.| Қанат Әуесбайдың республикалық қоғамдық-саяси «''Айқын''» газетіне берген сұхбатында<ref name="aykin">{{cite web|url=http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=6974&Itemid=62|title=Әуесбайдың Қанаты, «Қазақстан. Менің елім» бағдарламасының жүргізушісі: Біреуге үйрету үшін ең алдымен өзің білуің керек|author=Берік БЕЙСЕНҰЛЫ|date=31 наурыз 2011|lang=kk|accessdate=2012-07-19}}</ref>}} == '''Отбасы''' == *'''Әкесі''' — Әуесбай Бақбергенұлы, [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] атындағы [[Жамбыл Жабайұлы|Жамбыл]] [[колледж|колледжінің]] (бұрынғы педагогикалық училище) оқытушысы, [[кафедра]] меңгерушісі, [[Красногор ауданы|Красногор аудандық]] ([[Қордай ауданы|қазіргі Қордай ауд.]]) [[мәдениет]] бөлімінің бастығы, [[Луговой ауданы|Луговой аудандық]] ([[Тұрар Рысқұлов ауданы|қазіргі Т.Рысқұлов ауд.]]) мәдениет үйі директоры болды.<ref name="ztgzt.kz">{{cite web|title=Жизнь как кнопочки баяна|url=https://ztgzt.kz/zhizn-kak-knopochki-bayana-kogda-rabochij-kollektiv-stanovitsya-odnoj-semej/|publisher=[[Знамя Труда|газета «Знамя труда»]]|lang=ru|accessdate=2024-04-09|date=2023-08-22}}</ref> ҚР Білім және ғылым министрлігінің [[Ы. Алтынсарин төсбелгісі|«Ыбырай Алтынсарин»]], [[Қазақстан Республикасы Білім беру ісінің құрметті қызметкері|«Білім беру ісінің құрметті қызметкері»]], ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]], ҚР Білім және ғылым министрінің Құрмет грамотасымен, ҚР Оқу-ағарту министрлігінің «Еңбек ардагері» төсбелгілерімен марапатталған.<ref name="auesbajdyn-adebi">{{cite web|title=Әуесбайдың әдебі|url=https://aqjolgazet.kz/124759/auesbajdyn-adebi/zhanalyqtar/?ysclid=lur51ip6gr790972391|publisher=[[Ақ жол (газет)|«Aq jol» газеті]]|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2021-04-23}}</ref> [[Тараз қаласының құрметті азаматтары|Тараз қаласының құрметті азаматы]],<ref name="qurmettyazamat">{{cite web|title=[[Тараз қаласының құрметті азаматтары|«Тараз қаласының құрметті азаматы»]] атағы берілді|url=https://www.youtube.com/watch?v=MZxKoR1-gEg&t=14s|publisher=[[JAMBYL (телеарна)|«Jambyl» телеарнасы]]|lang=kk|accessdate=2024-04-08|date=2023-10-26}}</ref> Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының мүшесі;<ref name="ulagattyustaz">{{cite web|title=Ұлағатты ұстазға құрмет|url=https://z-taraz.kz/la-atty-staz-a-rmet-2/|publisher=«Jambyl-Taraz» газеті|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2023-11-01}}</ref>   *'''Анасы''' — Рабиға Сақыпқызы, мектеп мұғалімі, ҚР Білім және ғылым министрлігінің «Білім беру ісінің құрметті қызметкері», «Ыбырай Алтынсарин», ҚР Оқу-ағарту министрлігінің «Еңбек ардагері» төсбелгілерімен  марапатталған, Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясы мүшесі; *'''Жұбайы''' — Баян Жалғасбекқызы, «Болашақ» стипендиясы стипендиаты, әлеуметтанушы, PhD;<ref name="kazatu">{{cite web|title=Баян Жалғасбекқызы|url=https://kazatu.edu.kz/kz/pps/tursynbaeva-baan-zalgasbekkyzy_20231006110234|publisher=kazatu.edu.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-09|date=2023-10-06}}</ref>  *'''Балалары''' — Ералы, Иманәли (ұлдары), Ажарлым (қызы). == '''Марапаты''' == *2011 ж. 1 желтоқсан – ҚР Байланыс және ақпарат министрлігінің Дипломы, «Тәуелсіз Қазақстанның гүлденуіне арналған ең үздік тележоба» аталымы жеңімпазы<ref>{{cite web|url=https://www.inform.kz/ru/nagrazhdeny-pobediteli-konkursa-sredi-zhurnalistov-i-fotokorrespondentov-na-luchshiy-material-o-nezavisimosti-kazahstana_a2423181 |title=Награждены победители конкурса среди журналистов и фотокорреспондентов на лучший материал о независимости Казахстана|author=КАЗИНФОРМ|authorlink=|publisher=КАЗИНФОРМ|accessdate=2020-04-14|date=2011-12-01}}</ref>; *2012 ж. – Алматы қалалық тіл, мұрағат және құжаттама басқармасы ұйымдастырған «Мемлекеттік тіл және БАҚ» байқауының «Үздік тележурналист» аталымы жеңімпазы; *2012 ж. – «Телевизиялық жұмыс» аталымында үздік танылып, [[Қазақстан журналистер одағы]] сыйлығы лауреаты атанды <ref>{{cite web|url=https://forbes.kz/news/2012/06/27/newsid_4990 |title=Лауреатами премии Союза журналистов Казахстана 2012 года стали 20 представителей СМИ|author=Forbes Kazakhstan|authorlink=|publisher=Журнал печатается и распространяется / The journal is printed and distributed ТОО / LLC «United Media Group» c разрешения / with permission Forbes Media LLC, 60 Fifth Avenue, Nеw York, NY, 10011 USA|accessdate=2020-04-14|date=2012-06-27}}</ref>; *2013 ж. – Бас редакторлар клубы ұйымдастырған «Асыл сөз құдыреті» республикалық журналистер байқауының «экономика мәселесі бойынша үздік материал» аталымында [https://www.inform.kz/ru/v-astane-sostoyalos-nagrazhdenie-pobediteley-respublikanskogo-konkursa-zhurnalistov-sila-velikogo-slova_a2523868?ysclid=lteggijjz1479100186 жеңімпаз]; *2013 ж. – «Серпер» жастар сыйлығы лауреаты;<ref>{{cite web|url=https://massaget.kz/layfstayl/madeniet/persona/14680 |title="Серпер" кімдерді серпілтті?|author=Ақерке Әбілхан|authorlink=|publisher=Massaget.kz|accessdate=2020-04-14|date=2013-11-14}}</ref> *2015 ж. – Университет дамуына қосқан үлесі үшін «[[Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне]] 80 жыл» медалі; *2016 ж. – БАҚ өкілдері арасындағы «Нұр Сұңқар» республикалық байқауының  «Көзқарас» аталымындағы жеңімпазы<ref>{{cite web|url=http://old.aikyn.kz/ru/articles/show/25695-_n_r_s_ar_zhe_mpazdary_any_taldy |title=«Нұр Сұңқар» жеңімпаздары анықталды|author="Aikyn.kz" Қазақстанның басты жаңалықтары|authorlink=|publisher=Aikyn.kz|accessdate=2020-04-14|date=2016-06-25}}</ref>; *2017 ж. – «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі, ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі;<ref>{{cite web|url=http://www.enu.kz/info/zhanalyktar/49549/?sphrase_id=2028145 |title=ЕҰУ доценті Қанат Әуесбай «Ақпарат саласының үздігі» атанды|author=Баспасөз қызметі|authorlink=|publisher=Л.Н.ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ|accessdate=2020-04-14|date=2017-07-28}}</ref>; *2018 ж. – «[[Тұрар Рысқұлов ауданы|Тұрар Рысқұлов ауданына]] - 80 жыл» мерекелік медалі; *2019 ж. – «Қазақстан Республикасы құқық қорғау әскеріне - 25 жыл» кеуде белгісі; *2019 ж. – [[Мәдениет саласының үздігі|«Мәдениет саласының үздігі»]] төсбелгісі, ҚР Мәдениет және спорт министрлігі;<ref>{{cite web|url=http://zhambylnews.kz/oblys/77403-zherlesimiz-anat-uesbaj-m-deniet-salasyny-zdigi-t-sbelgisimen-marapattaldy.html |title=Жерлесіміз Қанат Әуесбай «Мәдениет саласының үздігі» төсбелгісімен марапатталды|author=ZhambylNews|authorlink=|publisher=«ZhambylNews» ақпарат агенттігі|accessdate=2020-04-14|date=2019-12-23}}</ref>; *2019 ж. – ҚР Білім және ғылым министрінің Құрмет грамотасы; *2020 ж. – Атырау облысының әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан елеулі үлесі үшін «Атырау облысы мәслихаттарына 25 жыл» мерекелік медалі; *2022 ж. – ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрінің Құрмет грамотасы; *2023 ж. – [[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы]] президентінің Алғыс хаты; *2024 ж. - [[Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін медалі|«Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісі]], ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі.<ref>{{cite web|url=https://asu.edu.kz/media/news/18876/|title=Қанат Әуесбай «Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен марапатталды|authorlink=|publisher=asu.edu.kz|accessdate=2024-04-15|date=2024-04-15}}</ref> == Мақалалары == * Медиа-орталыққа мағыналы атау керек; (9 қараша 2011)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=10826&Itemid=37</ref> * Ұлттық арнаның тартулары; (1 қыркүйек 2011)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=9674&Itemid=62</ref> * Ұлттық арнада - «Сыр-Сұхбат»; (26 мамыр 2011)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=8032&Itemid=62</ref> * Ұлттық арнада «Пай-пай шоу»; (4 қараша 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=4568&Itemid=62</ref> * Ұлттық арнада «Балапан» қанат қақты; (30 қыркүйек 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=3971&Itemid=62</ref> * «Қазақстан» телеарнасы қырық екі сериялы туынды түсіріп жатыр; (12 тамыз 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=3286&Itemid=62</ref> * Ақылы қызметке аң-таңмын... (10 ақпан 2010)<ref>http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=1170&Itemid=44</ref> * Бес бақыт; (5 мамыр 2012)<ref>http://www.egemen.kz/?p=334249</ref> * Елордада «Ұлттық арна» көшесі ашылса; ("Халық сөзі" газеті)<ref>http://www.halyksozi.kz/news/view/id/931{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> *Сүлейман Демирель, Түркия Республикасының экс-президенті: Түркі дүниесінде ешкім ешкімнен де жоғары емес, ешкім ешкімнің ағасы да емес<ref>http://www.alashainasy.kz/person/6638/{{Deadlink|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> *Қазақ қаржыгерінің формуласы әке-көке, руластық емес, жан-жақты білім болуы керек<ref>http://www.alashainasy.kz/person/3270/{{Deadlink|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * Book by Bolashak Alumnus Presented at Cambridge; (Astana times)<ref>https://astanatimes.com/2017/01/book-by-bolashak-alumnus-presented-at-cambridge/|date=January 2017|bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.facebook.com/profile.php?id=100003007310117 Қанат Әуесбайдың] [[Facebook]] әлеуметтік желісіндегі жеке беті * [http://kaztrk.kz/kaz/blogs/blogger/1071.html KazTRK.kz сайтындағы Қанат Әуесбайдың блогы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120620222556/http://kaztrk.kz/kaz/blogs/blogger/1071.html |date=2012-06-20 }} * [http://www.kaztrk.kz/kaz/telekanal/program_archive/#go '''"Өзекжарды"''' бағдарламасының мұрағаты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120720224156/http://kaztrk.kz/kaz/telekanal/program_archive/#go |date=2012-07-20 }} * [http://dmk.kz/ozekzhardyi "Өзекжарды" бағдарламасының газеттік нұсқасы, "Қазақстан" Ұлттық арнасы мен "Дала мен қала" газетінің бірлескен жобасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120701231106/http://dmk.kz/ozekzhardyi |date=2012-07-01 }} {{Қазақстан Телерадиокорпорациясы}} [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан музыканттары]] [[Санат:Қазақстан филологтары]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] mgj2f8pqd02j18cb9lxobldho69i6xa 0 229348 3319700 3043497 2024-04-26T00:13:44Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki '''Ай''' сөзі мынадай мағыналарға жатуы мүмкін: *[[Ай (уақыт аралығы)|Ай]] – айдың аспан сферасындағы белгілі бір нүктесіне қайтып оралуына кететін уақыт аралығы. *[[Ай (серік)|Ай]] – Жердің табиғи серігі, өзінен жарық шығармайтын Жерге ең жақын аспан денесі. '''Елді мекендер:''' * [[Ай (Мыңбұлақ ауылдық округі)|Ай]] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Мыңбұлақ ауылдық округі (Абай облысы)|Мыңбұлақ ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Ай (Нарын ауылдық округі)|''Ай'']] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Нарын ауылдық округі (Абай облысы)|Нарын ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. {{айрық}} oy2rc7377kjs2vtigjsqerv698mil5g 3319701 3319700 2024-04-26T00:14:01Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki '''Ай''' сөзі мынадай мағыналарға жатуы мүмкін: *[[Ай (уақыт аралығы)|Ай]] – айдың аспан сферасындағы белгілі бір нүктесіне қайтып оралуына кететін уақыт аралығы. *[[Ай (серік)|Ай]] – Жердің табиғи серігі, өзінен жарық шығармайтын Жерге ең жақын аспан денесі. '''Елді мекендер:''' * [[Ай (Мыңбұлақ ауылдық округі)|Ай]] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Мыңбұлақ ауылдық округі (Абай облысы)|Мыңбұлақ ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Ай (Нарын ауылдық округі)|''Ай'']] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Нарын ауылдық округі (Абай облысы)|Нарын ауылдық округі]] құрамындағы таратылған ауыл. {{айрық}} bfvnoot8o4jfklsklcv7zn6gemtwkp1 0 326516 3319683 3306540 2024-04-25T23:29:43Z Casserium 68287 /* Екінші деңгейлі банктер */ wikitext text/x-wiki Мұнда [[Қазақстан]]дағы бірінші және екінші дәрежелі банктердің тізімі келтірілген. == Бірінші деңгейлі банк == [[Қазақстан Ұлттық банкі]] Қазақстан Республикасының [[орталық банк]]i болып табылады. == Екінші деңгейлі банктер == 2023 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының банк секторында 21 екінші деңгейдегі банк бар, оның 12-сі шетел қатысатын банк, оның ішінде 8 еншілес банк.<ref>[https://www.gov.kz/memleket/entities/ardfm/press/news/details/498424?lang=kk Қазақстан банк секторының 2023 жылғы 1 қаңтардағы жай-күйі туралы]</ref> Төмендегі тізім банк [[актив]]тері мөлшерінің кему реті бойынша құрастырылған.<ref>[https://bankchart.kz/spravochniki/reytingi_cbr/2/2023/12 Активы банков Казахстана за декабрь 2023 года]</ref> {| align="center" class="wikitable sortable" |- ! |№ ! | Банк атауы ! | Иелік ететін акционер ! | Активтері (млрд теңге) |- | 1 || [[Қазақстан Халық банкі|Halyk Bank]] || {{ту|Қазақстан}} [[АЛМЭКС|«АЛМЭКС» Холдингтік тобы]] || 14,3 |- | 2 || [[Kaspi Bank]] || {{ту|Қазақстан}} «Kaspi Group» АҚ || 6,2 |- | 3 || [[Банк ЦентрКредит|Bank CenterCredit]] || {{ту|Қазақстан}} [[Бақытбек Рымбекұлы Байсейітов|Бақытбек Байсейітов]] || 5 |- | 4 || [[Отбасы банкі]] || {{ту|Қазақстан}} [[Бәйтерек (холдинг)|«Бәйтерек» ҰБХ]] || 3,9 |- | 5 || [[ForteBank]] || {{ту|Қазақстан}} [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]] || 3,2 |- | 6 || [[Еуразиялық банк|Eurasian Bank]] || {{ту|Қазақстан}} [[Eurasian Resources Group|«Еуразиялық қаржы компаниясы» АҚ]] || 2,8 |- | 7 || [[Jusan Bank]] || {{ту|Қазақстан}} «First Heartland Securities» АҚ || 2,7 |- | 8 || [[Банк Фридом Финанс Қазақстан|Freedom Bank]] || {{ту|Қазақстан}} [[Фридом Финанс|«Фридом Финанс» АҚ]] || 2,2 |- | 9 || [[Bereke Bank]] || {{ту|Қазақстан}} [[Бәйтерек (холдинг)|«Бәйтерек» ҰБХ]] || 2,1 |- | 10 || [[Bank RBK]] || {{ту|Қазақстан}} «КСС ФИНАНС» ЖШС || 1,8 |- | 11 || [[Ситибанк Қазақстан|Citibank]] || {{ту|АҚШ}} [[Citibank|Citibank, N.A.]] || 1,1 |- | 12 || [[Алтын банк|Altyn Bank]] || {{ту|Қытай}} [[China CITIC Bank]] || 0,8 |- | 13 || [[Home Credit Bank Kazakhstan|Home Credit Bank]] || {{ту|Чехия}} [[Иржи Шмейц]] || 0,8 |- | 14 || [[Шинхан Банк Қазақстан|Shinhan Bank]] || {{ту|Оңтүстік Корея}} [[Shinhan Bank]] || 0,5 |- | 15 || [[Нұрбанк|Nurbank]] || {{ту|Қазақстан}} «JP Finance Group» ЖШС || 0,4 |- | 16 || [[Қазақстандағы Қытай Банкі]] || {{ту|Қытай}} [[Bank of China|Bank of China Limited]] || 0,4 |- | 17 || [[Алматыдағы Қытай сауда-өнеркәсіп Банкі|ICBC Almaty]] || {{ту|Қытай}} [[Industrial and Commercial Bank of China]] || 0,4 |- | 18 || [[Қазақстан-Зираат халықаралық банкі|KZİ Bank]] || {{ту|Түркия}} Т. С. Зираат Банкасы А. Ш. || 0,2 |- | 19 || [[Банк ВТБ Қазақстан|VTB Bank]] || {{ту|Ресей}} [[Банк ВТБ]] || 0,2 |- | 20 || [[Al Hilal Ислам банкі|Al Hilal Bank]] || {{ту|БАӘ}} Al Hilal Bank PJSC || 0,08 |- | 21 || [[Заман-Банк|Zaman Bank]] || {{ту|Қазақстан}} Тасболат Әбғожинов || 0,03 |} == Қазақстан даму банкі == Арнайы құқықтық статусы бар банк - [[Қазақстан Даму Банкі]]. Банктің миссиясы — елдің шикізаттық емес секторын қаржыландыру арқылы ұлттық экономиканың тұрақты дамуына қолдау көрсету. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан банктері]] [[Санат:Елдер бойынша банктер]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] fzjb37p5oavr0y1fuqd745czabjmjcs 0 435172 3319653 2949978 2024-04-25T20:55:43Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Blason_brévillers.svg]]» деген «[[:File:Blason_ville_fr_Brévillers_62.svg]]» дегенмен алмастырылды. wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]] |қазақша атауы = Бревилье |шынайы атауы = Brévillers |сурет = |жағдайы = |ел = Франция |елтаңба = Blason ville fr Brévillers 62.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir= |lat_deg=50.347222222 |lat_min= |lat_sec= |lon_dir= |lon_deg=2.0275 |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = type:city(145)_region:FR |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 270 |аймақ картасының өлшемi = 270 |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Франция аймақтары{{!}}Аймағы |аймағы = Нор-Па-де-Кале |кестедегі аймақ = Нор-Па-де-Кале |аудан түрі = Франция департаменттері{{!}}Департаменті |ауданы = Па-де-Кале |кестедегі аудан = Па-де-Кале (департамент){{!}}Па-де-Кале |қауым түрі = Франция округтері{{!}}Округі |қауым = Монтрей (округ){{!}}Монтрей |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = <!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:<br /> [[Еден (кантон)|Еден]] --> |басшының түрi = Мэр{{!}}Мэрі |басшысы = Georgette Houwelyks ([[2008]]-[[2014]]) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 3,03 |биiктiктiң түрi = Биіктігі |орталығының биiктігі = 60—130 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 145 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = 47,85 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 62140 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = INSEE коды |сандық идентификаторы = 62175 |ортаққордағы санаты = Brévillers (Pas-de-Calais) |сайты = |сайт тілі = }} '''Бревилье''' ({{lang-fr|Brévillers}}) — [[Франция]]дағы коммуна. [[Нор-Па-де-Кале]] аймағына қарасты [[Па-де-Кале (департамент)|Па-де-Кале]] департаментінде орналасқан. [[Монтрей (округ)|Монтрей]] округінің құрамына енеді. Алып жатқан жер аумағы 3,03 км² шамасында. Коммунаның [[INSEE коды]] — ''62175'', [[пошта индексі]] — ''62140''. == Демографиясы == [[2009 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 145 адамды құрады<ref>{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp |title = 2009 жылғы тұрғындар саны |publisher=[[INSEE]] |accessdate=25.11.2012}}{{ref-fr}}</ref>. Халық тығыздығы — 47,85 адам/км². {{Демография/FRA/Brévillers (Pas-de-Calais)}} Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}</ref>: {{ЖЖ-Кесте | макс=12 | барлығы=124 | е0=4 | ә0=8 | е5=8 | ә5=8 | е10=8 | ә10=0 | е15=0 | ә15=0 | е20=0 | ә20=0 | е25=8 | ә25=0 | е30=4 | ә30=12 | е35=8 | ә35=0 | е40=0 | ә40=4 | е45=0 | ә45=0 | е50=8 | ә50=12 | е55=4 | ә55=4 | е60=8 | ә60=4 | е65=4 | ә65=4 | е70=0 | ә70=4 | е75=0 | ә75=0 | е80=0 | ә80=0 | е85=0 | ә85=0 }} == Тағы қараңыз == * [[Па-де-Кале департаментінің коммуналары]] == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Brévillers (Pas-de-Calais)|Бревилье}} * [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=62175-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121020235156/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=62175-COM |date=2012-10-20 }} * [http://www.mapquest.com/?q=50.347222222,2.0275&zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы] {{France-geo-stub}} {{Па-де-Кале департаментінің коммуналары}} [[Санат:Па-де-Кале департаментінің коммуналары]] [[pms:Brévillers]] j4ubyc4onse5s8gtwa0l3ucx3ga9ey0 0 478712 3319600 3311142 2024-04-25T16:45:55Z O.Makpal08 152255 сілтеме қостым wikitext text/x-wiki [[Сурет:Global Temperature Anomaly.svg|320px|оңға]] '''Жаһандық жылыну''' — [[жер]]дің бетіндегі орташа температураның артуы. Соңғы жүз жылда температурасы шамамен 1 ºС-қа артты. Ауаны ластау, өнеркәсіп санының артуы, ормандарды кесу, адамның әр түрлі әрекеттері жаһандық жылынудың басты себептері болып тұр. [[Парниктік газдар]]<nowiki/>дың басты алты түрі бар, олар: су буы, көмірқышқыл газы, метан, азот тотығы, озон және хлорфторкөмірсутектер. == Жаһандық жылынулардың әсерлері == Жаһандық жылынудың басты әсерлері мыналар: климаттың өзгеруі, жылу толқындарының жиі болуы, теңіз деңгейінің көтерілуі, мұздықтардың еруі, тасқындар, құрғақшылықтар мен дақылдардың шықпай қалуы секілді табиғи зардаптар. === Мұз қабаттарының еруі === Жаһандық жылынудың нәтижесінде мұз қабаттары еруде. ''Мұз қабаттары'' дегеніміз — жердің қар мен мұз қаптап жатқан бөліктері. Мұздықтар мұзының қалыңдығы 1000 м-ден жоғары, аумағы 51 800 км² болады. Мұз қабаттарының еруі нәтижесінде теңіз деңгейлері артуда. [[Арктика]]<nowiki/>лық теңіздердің мұздықтары да жаһандық жылынудың әсерінен төмен тұсуде. Төмен түсудің қазіргі деңгейі әр онжылдықта 8%-ға тең болып тұр. Бұл 2060 жылға қарай жер бетінде Арктикалық теңіздердің жойылатынын білдіреді. Климаттың өзгеруін зерттейтін [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]]-ның мемлекетаралық эксперттер тобының пайымдауынша (және [[Үлкен сегіздік|Үлкен Сегіздік]] елдерінің ұлттық академияларының келісімімен) XVIII ғасырдың екінші жартысынан бастап жердің орташа температурасы 1&nbsp;°C көтерілді және соңғы 50 жылдағы жылыну процесінің адамзаттың кесірінен орын алған, бірінші кезекте газдардың [[атмосфера]]ға шығарылуынан туындаған [[көмірқышқыл газ]]ы (CO²) мен [[метан]]ның (CH⁴) «[[көшетхана эффектісі]]» (Greenhouse effect). IPCC ұйымының климаттық модельдерге байланысты алынған мәліметтері бойынша: XXI ғасырда Жер бетінің орташа температурасы 1°C-тан 5°C-қа көтеріледі-мыс. Дүниежүзілік мұхит деңгейінің өсуімен қатар жаһандық температураның да өсуі [[атмосфералық жауын-шашын]] мөлшерінің өзгеруіне алып келеді. Нәтижесінде табиғи катаклизмдер жиілеуі мүмкін, мысалы: су тасқындары, қуаңшылықтар, дауылдар және басқалары, жапа шеккен аймақтарда ауылшаруашылық өнімдерінің мөлшері төмендейді және басқа аймақтарда жоғарлайды (көмірқышқыл газы концентрациясының көтерілу есебінен). Жылыну процесі — мұндай құбылыстардың масштабы мен жиілігін жоғарлатуы ықтимал. [[Климат]]тың жылынуынан келесі қауіп туындауы мүмкін: кейбір жануар немесе өсімдік түрлерінің таралу аймағының полярлық зоналарға ығысуы; жаға зоналары мен аралдарда мекендейтін саны аз түрлердің жойылуы.<ref>[https://www.ipcc.ch/ar6-syr/ Synthesis Report of the Sixth Assessment Report — сәуір 2022]</ref> == Тағы қараңыз == * [[Көшетхана эффектісі]] * [[Климаттың өзгеруі]] * [[Орнықты даму]] * [[Киото хаттамасы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Жаһандық жылыну]] kgjm1wtst15qp9ubtdspuwb1dnspihu 3319601 3319600 2024-04-25T16:47:40Z O.Makpal08 152255 пунктуациялық өателерді түзедім wikitext text/x-wiki [[Сурет:Global Temperature Anomaly.svg|320px|оңға]] '''Жаһандық жылыну''' — [[жер]]дің бетіндегі орташа температураның артуы. Соңғы жүз жылда температурасы шамамен 1 ºС-қа артты. Ауаны ластау, өнеркәсіп санының артуы, ормандарды кесу, адамның әр түрлі әрекеттері жаһандық жылынудың басты себептері болып тұр. [[Парниктік газдар]]<nowiki/>дың басты алты түрі бар, олар: су буы, көмірқышқыл газы, метан, азот тотығы, озон және хлорфторкөмірсутектер. == Жаһандық жылынулардың әсерлері == Жаһандық жылынудың басты әсерлері мыналар: климаттың өзгеруі, жылу толқындарының жиі болуы, теңіз деңгейінің көтерілуі, мұздықтардың еруі, тасқындар, құрғақшылықтар мен дақылдардың шықпай қалуы секілді табиғи зардаптар. === Мұз қабаттарының еруі === Жаһандық жылынудың нәтижесінде мұз қабаттары еруде. ''Мұз қабаттары'' дегеніміз — жердің қар мен мұз қаптап жатқан бөліктері. Мұздықтар мұзының қалыңдығы 1000 м-ден жоғары, аумағы 51 800 км² болады. Мұз қабаттарының еруі нәтижесінде теңіз деңгейлері артуда. [[Арктика]]<nowiki/>лық теңіздердің мұздықтары да жаһандық жылынудың әсерінен төмен тұсуде. Төмен түсудің қазіргі деңгейі әр онжылдықта 8%-ға тең болып тұр. Бұл 2060 жылға қарай жер бетінде Арктикалық теңіздердің жойылатынын білдіреді. Климаттың өзгеруін зерттейтін [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]]-ның мемлекетаралық эксперттер тобының пайымдауынша (және [[Үлкен сегіздік|Үлкен Сегіздік]] елдерінің ұлттық академияларының келісімімен) XVIII ғасырдың екінші жартысынан бастап жердің орташа температурасы 1&nbsp;°C көтерілді және соңғы 50 жылдағы жылыну процесінің адамзаттың кесірінен орын алған, бірінші кезекте газдардың [[атмосфера]]ға шығарылуынан туындаған [[көмірқышқыл газ]]ы (CO²) мен [[метан]]ның (CH⁴) «[[көшетхана эффектісі]]» (Greenhouse effect). IPCC ұйымының климаттық модельдерге байланысты алынған мәліметтері бойынша: XXI ғасырда Жер бетінің орташа температурасы 1°C-тан 5°C-қа көтеріледі-мыс. Дүниежүзілік мұхит деңгейінің өсуімен қатар жаһандық температураның да өсуі [[атмосфералық жауын-шашын]] мөлшерінің өзгеруіне алып келеді. Нәтижесінде табиғи катаклизмдер жиілеуі мүмкін, мысалы: су тасқындары, қуаңшылықтар, дауылдар және басқалары, жапа шеккен аймақтарда ауылшаруашылық өнімдерінің мөлшері төмендейді және басқа аймақтарда жоғарылайды (көмірқышқыл газы концентрациясының көтерілу есебінен). Жылыну процесі — мұндай құбылыстардың масштабы мен жиілігін жоғарлатуы ықтимал. [[Климат]]тың жылынуынан келесі қауіп туындауы мүмкін: кейбір жануар немесе өсімдік түрлерінің таралу аймағының полярлық зоналарға ығысуы; жаға зоналары мен аралдарда мекендейтін саны аз түрлердің жойылуы.<ref>[https://www.ipcc.ch/ar6-syr/ Synthesis Report of the Sixth Assessment Report — сәуір 2022]</ref> == Тағы қараңыз == * [[Көшетхана эффектісі]] * [[Климаттың өзгеруі]] * [[Орнықты даму]] * [[Киото хаттамасы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Жаһандық жылыну]] i6foydbyzzslp4ia0nvww8i7gpgj1de 0 478722 3319531 3206077 2024-04-25T14:10:10Z MukhanKirgizbay7 151828 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Ислам}} Мұсылман әлемінің [[Мұхаммед пайғамбар]]дың <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> кезеңінен бастап қазіргі күнге шейін тарихы. == Ислам тарихы == [[Сурет:Rashidun654wVassal.png|thumb|left|Әділетті Халифтер кезеңіндегі халифаттың шарықтау шегі]] [[Сурет:Umayyad750ADloc.png|thumb|right|Умауи халифтерінің кезеңіндегі халифаттың шарықтау шегі]] [[Ислам]] тарихы әдеттегіде сол заманда билік құрған [[халифа]]лардың шыққан тегіне байланысты аталады. Мысалы: Аббаси халифтері Пайғамбардың <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> көкесі Аббастан тараған. [[Аллаһ]]<nowiki/>тың елшісі Мұхаммедтің заманын '''пайғамбарлық ғасыры''' атайды. Осы заманда Ислам діні араб тайпаларының арасында тарап, олар мұсылмандықты қабылдай бастады. Пайғамбардың өлімінен кейін Ислам үмметін кезекпен 4 ұлы [[сахаба]] — [[Әбу Бәкір]], [[Омар ибн әл-Хаттаб]], [[Осман ибн Аффан]] және [[Әли ибн Әбу Талиб]] басқарып, халифтер болды. Бұл кезді «[[Әділетті төрт халифа|Әділетті халифтер]]» ({{lang-ar|خلفاء الراشدون}}) заманы деп атайды. Бұл заманда Ислам халифаты [[Арабия түбегі]]нің сыртына тарала бастады. Әділетті Халифтерден кейін билік басына Умәйя әулетінің халифтері келіп, олардың кезеңі [[Умәйя әулеті|«Умәуи заманы»]] ({{lang-ar|العهد الأموي}}) аталды. Умәуилер заманында халифат Иберия түбегіне (қазіргі [[Испания]]) шейін жетіп, сол жақта халифат билігі орнады. Халифаттағы билікке Пайғамбардың көкесі Аббас ибн Абдуль-Мутталибтың әулеті таласып, Умәуи халифтерінен билікті тартып алды. [[Аббас әулеті|Аббасилер]] кезеңі ({{lang-ar|العهد العبّاسي}}) сонымен қатар «[[Исламның алтын ғасыры]]» деп аталады, себебі осы халифтердің кезінде ғылымдар мен әдебиет бұрынғы арабтардың жетістіктерінен асып түсіп, үлкен даму алды. Аббасилердің билігі көптеген себебтермен әлсіреп, бұрынғы халифат жерлерінде дербес Тулунилер, [[Фатима әулеті|Фатимилер]], [[Селжұқ әулеті|Селжұқилер]] және т.б. мемлекеттер пайда болды. Осы кезде кресшілердің [[Иерусалим]] қаласын басып алуды мақсат еткен жорығы басталып, 194 жылға созылған [[крест жорықтары]] басталды. [[Сурет:Abbasids850.png|thumb|left|Аббаси халифтерінің кезеңіндегі халифаттың шарықтау шегі]] [[Сурет:Ottoman Empire 16-17th century.jpg|thumb|right|Осман империясы кезеңіндегі халифаттың шарықтау шегі]] Кейбір мұсылман мемлекеттері кресшілерге қарсы соғысқа шығып, олардан басып алынған қалаларды қайтарды. Бұл жағдай Мысырда [[мәмлүктер]]дің билігі келіп, кресшілерді Шам қалаларынан қуып шыққанға шейін жалғасты. Осы кезде шығыста Шыңғыс ханның немересі [[Хұлағу]] халифаттың астанасы болған Бағдадты басып алды. Аббасилер халифат атанасын [[Әл-Қаһира]]ға (Каир) көшірді, бірақ осы уақыттан бастап аббасилердің билігі тек формальды түрде сақталып, нағыз билік мәмлүк сұлтандарының қолында шоғырланды. Осыдан кейін Аббасилер заманындағыдай мұсылмандарды біріктіретін мемлекет [[Осман империясы]] құрылғанға шейін болған жоқ. Осман сұлтандары мұсылмандардың қол астына бұған дейін жауланбаған көптеген жерлерді қосты. Оның ішінде Европадағы [[Балқан түбегі]]н жаулау мен сол жақта Ислам дінін тарату болды. Жетінші Осман сұлтаны [[Мұхаммед I]] кезінде [[Ыстамбұл|Константинополь]] қаласы мұсылмандардың қол астына өтті. [[1516]]-шы жылы сұлтан [[Селим І]] [[Шам]] мен [[Мысыр]] жерлерін басып алып, ақырғы аббаси халифінен халиф атағын алды. Осыдан кейін 408 жыл бойы Осман әулеті халифтер ретінде билік құрды. Және бұл кезең «Османилер заманы» ({{lang-ar|العهد العثماني}}) аталып кетті. Бұл кезде [[Осман империясы]]нан бөлек Ирандағы [[Сефеви әулеті|Сефевилер]] мемлекеті, [[әмір Темір]] мемлекеті сияқты бірнеше мемлекеттер құрылды. Осман империясы құлағаннан кейін мұсылмандар бір-бірін ортақ дін, тіл мен мәдениет біріктіретін дербес мемлекеттерге бөлініп кетті<ref name="tarih">[http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 إسلام — من ويكيبيديا، الموسوعة الحرة]</ref>. === Мұхаммед пайғамбар заманы (610-632) === [[Сурет:Cave Hira.jpg|thumb|left|Алғашқы аян түскен Хира үңгірі]] Ислам дінінің негізін салушы [[Һашим әулеті]]нен шыққан [[Мұхаммед пайғамбар|Мұхаммед ибн Абдуллаһ ибн Абдуль-Мутталиб]] <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small>. Һашим әулеті өз кезегінде арабтың [[Құрайш]] тайпасының бір бөлігі. Ол Ислам уағыздауын бастамай тұрып та пұттарға табынбай, бірқұдайшылық жолын ұстанған. Ол Аллаһқа құлшылық қылып, дұға ету үшін Рамазан айында керек-жарақтарын алып Меккенің қасындағы [[Нұр тауы]]ндағы [[Хира үңгірі]]не баратын болған. Міне, бір күні Хира үңгірінде отырған сәтінде оған Аллаһ жіберген Жәбірейіл періште ең бірінші рет аян етеді. Бұл «Ғаләқ» сүресінің алғашқы аяттары болатын. Мұхаммед пайғамбар <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> Аллаһтың [[уахи]]ын адамдар арасында жасырын уағыздай бастайды. Оған ең бірінші боп оның әйелі [[Хадиша|Хадиджа бинт Хууәйлид]], көкесінің ұлы [[Әли ибн Әбу Талиб]], ең жақын досы [[Әбу Бәкір]] сеніп, иман келтіреді. Ол құрайштардың арасында пұттарға табынбай, тек бір Аллаһқа ғана құлшылық қылуға шақырады. Осыны білген олар Мұхаммедке ерушілерді азаптап, діннен қайтуға мәжбүрлей бастайды. Бұны көрген Мұхаммед пайғамбар <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> ізбасарларына [[һижра]] жасауға рұқсат береді. Ең бірінші дін үшін көшу [[Эфиопия]] еліне болып, 80 адамнан тұратын топтың ішінде [[Осман ибн Аффан]] мен [[Джафар ибн Әбу Талиб]] болады. Көмекшілері мен тірегі болған көкесі [[Әбу Талиб]] пен әйелі Хадиджа қайтыс болғаннан кейін көпқұдайшылардың мұсылмандарға деген қысымы күшейе түседі. Ясриб ([[Медине]]) қаласының бір топ адамы Ислам дінін қабылдап, Мұхаммедке <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> көмектесуге уәде етеді. Дінді аман сақтау үшін мұсылмандар жасырын түрде Медине қаласына көше бастайды. Ең соңғылардың қатарында һижраны Мұхаммед пайғамбар мен Әбу Бәкір жасап, Медине қаласына келеді. Осы кезден бастап Ясриб қаласы Медине (яғни «мәдинә ән-нәбәуийә» — пайғамбардың қаласы) атана бастайды. Һижраның екінші жылы меккелік көпқұдайшылармен Бадр құдықтарының қасында [[Бадр шайқасы|шайқас]] болып, мұсылмандар Ислам тарихында алғашқы рет жеңіске жетеді. Бұған жауап ретінде келесі жылы меккеліктер [[Ухуд]] тауының қасында мұсылмандарды жеңіп, олар шегінуге мәжбүр болады. Келесі жылы мұсылмандар мен меккеліктер арасында «Худәйбия келісімі» аталған он жыл бойы соғыспауға келісім жасалады. Меккеліктер жағынан қауіп сейілгеннен кейін мұсылмандар осыған дейін жауласып келген яһудилерге шабуыл жасап, оларды жеңеді. Меккеліктермен болған келісімнен кейін сегіз жыл өткеннен кейін, Мұхаммед пайғамбар еш шайқассыз Меккені басып алады. Исламға қарсы өлең жазған 10 адамнан басқасының барлығы кешіріліп, оларға амандық беріледі. Меккені мұсылмандар басып алғаннан кейін Қасиетті [[Қағба]]ның ішіндегі барлық пұттар сындырылып, көпқұдайшылық белгілірінен тазартылады. Меккені алғаннан кейін Мұхаммед пайғамбар <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> екі жыл өмір сүріп, өмірінің соңғы жылы жүздеген мың мұсылманмен бірге қажылық жасайды. [[Арафат]]та отырған кезінде оған Аллаһ тарапынан ең соңғы аят түседі: {{quotation|Бүгін сендерге діндеріңды толық қылдым, нығметімді тәмамдап, сендерге дін ретінде Исламға разы болдым|Мәида сүресі, 5-ші аят}} Мұхаммед пайғамбар <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> [[632]]-ші жылдың 8-ші маусым күні қайтыс болып, Медине қаласында өзінің сүйіктк жары [[Айша]]ның бөлмесінде көміледі<ref name="tarih"/>. === Әділетті халифалар заманы (632-661) === {{main|Әділетті төрт халифа}} [[Сурет:Petra Jordan BW 21.JPG|thumb|left|Мұсылмандардың Шам өлкесіндегі ең алғашқы жаулап алған қалаларының бірі — [[Петра]] қаласы]] Пайғамбардың өлімінен кейін мұсылмандардың халифасы болып оның ең жақын досы '''[[Әбу Бәкір]]''' болады. Әбу Бәкір билік құрған кезеңде бұған дейін мұсылмандықты қабылдаған кейбір тайпалар Исламнан бас тартады. Бұлар мен болған соғыстарды «Ридда (діннен қайту» соғыстары деп атайды. Сонымен қатар араб жазирасында өздерін пайғамбармын деген бірнеше адам пайда болып, бүлік жасай бастайды. Әбу Бәкір заманында мұсылмандар алғашқы рет арабия түбегінің сыртындағы аймақтарды жаулай бастайды. [[Халид ибн Уәлид]] бастаған мұсылман әскері [[Персия]] мен [[Византия]]ға сәтті жорықтар жасайды. Әбу Бәкір қайтыс болғаннан кейін оның өсиеті бойынша халифатты '''[[Омар ибн әл-Хаттаб]]''' басқаратын болды. Омар билік құрған кезде мұсылмандар [[Византия]] әскерлерін жеңіп, Шам өлкесін басып алады. Парсы еліне болған жорықта [[Басра]], [[Куфа]] және т.б, қалалар қолға түседі. Мұсылман әскерлері [[Хорасан]] жерлеріне, [[Әзірбайжан]] мен [[Армения]]ға шейін жетеді. [[Амр ибн әл-Ас]] басқарған әскер [[Мысыр]] жерін толығымен жаулап алып, жергілікті копттарға амандықты уәде етеді. [[644]]-ші жылдың 1-ші қарашасында Омарды намаз оқып тұрған сәтінде парсылық Әбу Лу-лу қатты жарақаттайды. Көп ұзамай Омар жан тапсырады. Омардан кейін халифатты Мұхаммед пайғамбардың күйеу баласы '''[[Осман ибн Аффан]]''' басқарады. Оның кезінде мұсылмандар Солтүстік Африкада жеңіске жетеді. Османның заманында Әбу Бакр кезінде жиналған [[Құран]] нұсқасы бекітіліп, барлық қалаларға таратылады. Осман ибн Аффанды Һашим әулеті мен өзі шыққан Умәйя әулетінің қақтығысы себебінен көтерілісшілер өлтіреді. Османнан кейін Медине қаласындағы сахабалар халифа қылып '''[[Әли ибн Әбу Талиб]]ті''' таңдайды. Әли ибн Әбу Талибтің әскері бұл шешімге келіспеген Шам өлкесінің әмірі [[Мағауия]] ибн Әбу Суфйанмен «Сыффин шайқасы» аталып кеткен шайқаста шайқасады. Ал Айшамен болған шайқас «Түйелер шайқасы» аталып кетеді. Әли мен Мағауия келісімге келу үшін келіссөз жүргізуге Әлидің жағынан [[Әбу Мұса әл-Ашғари]], Мағауия жағынан Амр ибн әл-Ас тағайындалады. Ұзақ келіссөзден кейін, олар Әли мен Мағауияның билікті тастап, халифаны қайта таңдауға келіседі. [[661]]-ші жылдың 24-қаңтар күні Әли ибн Әбу Талибты Куфа қаласында таңғы намазға бара жатқан кезінде Әбдуррахман ибн Мульджим уланған қылышпен басына жарақат салады. Үш күннен кейін Әли қайтыс болады. Оның нақты қай жерде көмілгені белгісіз<ref name="tarih"/>. === Умәуилер заманы (661-750) === {{main|Умәйя әулеті}} [[Сурет:First Umayyad gold dinar, Caliph Abd al-Malik, 695 CE.jpg|thumb|right|Умәуи заманындағы алтын теңге]] '''Умәйя әулеті''' — Араб халифатын билеген әулет ([[661]]-[[750]]). Негізін [[Мекке]]дегі құрайыш тайпасының умәйя руынан шыққан Мұғауия I (т.ж.б.-[[680]]) қалаған. Умәйя әулетінен шыққан халифтар мемлекет құрамына [[Солтүстік Африка]], [[Пиреней түбегі]]нің көп бөлігін, [[Орталық Азия]]ны, [[Иран]], [[Ауғанстан]], [[Ирак]], [[Кавказ]]дың біраз жерлерін қосып алды. VIII-ші ғасырдың ортасына таман мемлекеттегі бірлік әлсірей бастады. [[Әбу Муслим]] бастаған шииттік қозғалыс ([[747]]-[[750]]) Умәйя әулетін тақтан тайдырған соң, билікке Аббас әулеті келді<ref name="tarih2">Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref>. === Аббасилер заманы (750-1258) === {{main|Аббас әулеті}} '''Аббас әулеті''' — Араб халифатын билеген әулет ([[749]]-[[1258]]). Мұхаммед Пайғамбардың <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> немере ағасы Аббас ибн Абдуль-Мутталиб ибн Һашимнен тараған. Мұхаммед ибн Әлидің ұлы Ибраһим жіберген өкіл Әбу Муслим бастаған шииттік қозғалыс Умәйя әулетін тақтай тайдырған соң, Аббас әулеті үкімет басына келген. Аббас әулетінің алғашқы халифасы Әбу әл-Аббас әс-Саффах ([[750]]-[[754]]) болды. [[762]] жылы Аббас әулетінің астанасы Шамнан Бағдадқа ауыстырылды. Аббас әулетінің мемлекеті әдебиеттерде кейде «Бағдадия халифаты» деп те аталады. Ол «Мұсылман ренессансы» дәуірінде мәдениеті, ғылымы, әдебиеті, философиясы, математикасы, географиясы, саудасы, т.б. әлемдік дамудың алдыңғы қатарындағы мемлекет болды. Бұл халифат төңірегіндегі көптеген халық өкілдері оған өзіндік үлестерін қосып отырды. Ежелгі Шығыс, Грек, Рим өркениетінің жетістіктеріне сүйенген араб мәдениеті Еуропа елдерінің дамуына көмектесті. Аббас әулеті арасынан [[Һарун әр-Рашид]] ([[786]]-[[809]]), Мамун ([[813]]-[[833]]), әл-Мутасим ([[833]]-[[842]]) қызметтері айрықша аталды. Кейін VIII ғасырдың ортасында мемлекет бірлігі әлсіреді. Әр аймақта Аббас тұқымдары немесе жергілікті билеуші топтар билік жүргізе бастады. X ғасырда буидтер, одан [[Селжұқ әулеті|селжұқтар]] Аббас әулетін ығыстырып шығарды да, олар тек діни тістерге ғана араласатын болды. [[1258]] жылы [[Хұлағу]] хан бастаған моңғолдар Бағдадты басып алып, Аббас әулетін жойды. Тірі қалған әл-Мустансирге Мысыр сұлтаны [[Бейбарыс]] [[1261]] жылы [[әл-Қаһира]]да халифа атағын берген. [[1517]] жылы түрік сұлтаны [[Селим I]] халифа әл-Мутәуәккилді [[Ыстамбұл]]ға көшіріп, кейін халифа атағы түрік сұлтандарына өтті<ref name="tarih2"/>. === Осман империясы заманы (1517-1923) === {{main|Осман империясы}} [[Сурет:Zonaro GatesofConst.jpg|thumb|right|Мұхаммед II-ші Константинопольді жаулап алған сәті]] '''Осман империясы''' — [[1299]]-[[1922]] жылдар арлығында өмір сүрген Осман сұлтандары басқарған көпұлтты мемлекет. [[1517]]-ші жылдан бастап бұл мемлекеттің басшылары [[халифа]] аталады. Осман халифтері бұрын-соңды мұсылман иелігінде болып көрмеген көптеген елдерді басып алды. Оның ішінде [[Грекия]], [[Албания]], [[Болгария]], [[Сербия]], [[Македония]] жерлері болды. Өзінің шарықтау шегінде Осман империясы [[Вена]] қаласынан [[Парсы шығанағы]]на шейін, [[Қрым]]нан [[Марокко]]ға шейін созылып жатты. [[1453]]-ші жылы жетінші Осман сұлтаны Мұхаммед II-ші [[Византия]] мемлектінің астанасы болған Константинополь қаласына басып кіреді. Бұл қала енді [[Ыстамбұл]] аталады. Осы кезде шығыста мұсылмандардың бірнеші мемлекті пайда болды. Оның ішінде [[әмір Темір]]дің мемлекетң мен [[Сефеви әулеті|Сефевилердің]] Иран, Әзірбайжан мен Ирактың шығысында құрған мемлекеті боды. Сефеви мемлекетінің негізінқалаушы Шаһ Исмаил I-ші ибн Хайдар әс-Сефеви болды. Ол қол астындағыларға [[шиизм]]ді ұстануды парыз қылып, [[Анадолы түбегі]]ндегі шииттерді Осман сұлтандарына қарсы қойып отырған. [[Шииттер]]дің көтерілісін басқан [[Селим І]]-ші сұлтан, ендігі назарын Сефевилермен келісімге отырған [[Мәмлүк сұлтандығы]]на аударды. [[1517]]-ші жылы Селим сұлтан мәмлүктерге қарсы жорыққа аттанып, мәмлүк иелігінде болған Мысыр мен Шам өлкесін басып алады. Селимнен кейін таққа отырған оның ұлы Сүлеймен империяны кеңейтуді тоқтатпай, көптеген жерлерді, оның ішінде [[Белград]] қаласын жаулап алады. Вена қаласын екі мәрте қоршағанмен, оны ала алмайды. Сүлеймен сұлтаннан кейін Осман империясы әлсіреп, тек [[Мұхаммед IV]]-шінің кезінде ғана жандана бастады. Одан кейін Осман сүлтандары біртіндеп бұрынғы ұлылығынан айырыла бастады. Арабия түбегінде [[Мұхаммед ибн Абдуль-Уәһһаб]] бастаған Исламды өткен ғасырлар бойы қосылған заттардан тазарту қозғалысы басталды. Осман сұлтандары бұндай қозғалыстарды жою үшін күрескенмен, толығымен өшіре алған жоқ. Оған қоса Балқан түбегінде ұлт-азаттық қозғалыс өрши түсті. Осман империясы [[Бірінші Дүниежүзілік Соғыс]]тан кейін Түркия Республикасының президенті [[Мұстафа Кемал Ататүрік]]тің шешімімен өмір сүруін тоқтатты<ref name="tarih"/>. === Осман империясынан кейін === Осман империясы құлағаннан кейін, [[Ұлыбритания]], [[Франция]] сияқты Дүниежүзілік соғыста жеңіске жеткен елдер бұрынғы империяның иеліктерін өз қарамағына алды. Соңынан бұл елдер бір-бірімен дін, мәдениет пен тілден басқа еш қатысы жоқ дербес мемлекеттерге айналды. Мысыр президенті [[Абдель Насер Гамаль|Гамаль Абдель Насер]] [[Сирия]] мен Мысырды біріктіруге әрекет жасап, онысы сәтсіздікке ұшырады. [[Израиль]]дік экстремисттердің [[Әл-Ақса мешіті]]н өртеу инцидентінен кейін [[1969]]-шы жылы [[Ислам ынтымақтастық ұйымы]] құрылып, оған барлық дерлік мұсылман мемлекеттері кірді. XX ғасырдың соңында [[Иран]]да Ислам революциясы болып, ондағы билікке шииттер келді. Сонымен қатар Ливандағы [[Хезболла]], Ауғанстандағы [[Әл-Қаида]] сияқты бірнеше топтар құрылды. XXI ғасырдың басында Әл-Қаида тобы [[Нью-Йорк]] қаласындағы [[Дүниежүзілік сауда орталығы]]не шабуыл жасап, көптеген адамдардың қазасына әкеп соқтырды. Бұл оқиға Ислам дінінің Әлемдегі беделіне үлкен нұқсан келтірді<ref name="tarih"/>. == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Ислам]] [[Санат:Дін]] [[Санат:Тарих]] [[es:Islam clásico]] [[pl:Islam#Historia]] ro3ygyxz4ftosq0kz3gr068fojce21e 3319539 3319531 2024-04-25T14:13:25Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/MukhanKirgizbay7|MukhanKirgizbay7]] ([[User talk:MukhanKirgizbay7|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymbot|Kasymbot]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Ислам}} Мұсылман әлемінің [[Мұхаммед пайғамбар]]дың <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> кезеңінен бастап қазіргі күнге шейін тарихы. == Ислам тарихы == [[Сурет:Rashidun654wVassal.png|thumb|left|Әділетті Халифтер кезеңіндегі халифаттың шарықтау шегі]] [[Сурет:Umayyad750ADloc.png|thumb|right|Умауи халифтерінің кезеңіндегі халифаттың шарықтау шегі]] [[Ислам]] тарихы әдеттегіде сол заманда билік құрған [[халифа]]лардың шыққан тегіне байланысты аталады. Мысалы: Аббаси халифтері Пайғамбардың <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> көкесі Аббастан тараған. Аллаһтың елшісі Мұхаммедтің заманын '''пайғамбарлық ғасыры''' атайды. Осы заманда Ислам діні араб тайпаларының арасында тарап, олар мұсылмандықты қабылдай бастады. Пайғамбардың өлімінен кейін Ислам үмметін кезекпен 4 ұлы [[сахаба]] — [[Әбу Бәкір]], [[Омар ибн әл-Хаттаб]], [[Осман ибн Аффан]] және [[Әли ибн Әбу Талиб]] басқарып, халифтер болды. Бұл кезді «[[Әділетті төрт халифа|Әділетті халифтер]]» ({{lang-ar|خلفاء الراشدون}}) заманы деп атайды. Бұл заманда Ислам халифаты [[Арабия түбегі]]нің сыртына тарала бастады. Әділетті Халифтерден кейін билік басына Умәйя әулетінің халифтері келіп, олардың кезеңі [[Умәйя әулеті|«Умәуи заманы»]] ({{lang-ar|العهد الأموي}}) аталды. Умәуилер заманында халифат Иберия түбегіне (қазіргі [[Испания]]) шейін жетіп, сол жақта халифат билігі орнады. Халифаттағы билікке Пайғамбардың көкесі Аббас ибн Абдуль-Мутталибтың әулеті таласып, Умәуи халифтерінен билікті тартып алды. [[Аббас әулеті|Аббасилер]] кезеңі ({{lang-ar|العهد العبّاسي}}) сонымен қатар «[[Исламның алтын ғасыры]]» деп аталады, себебі осы халифтердің кезінде ғылымдар мен әдебиет бұрынғы арабтардың жетістіктерінен асып түсіп, үлкен даму алды. Аббасилердің билігі көптеген себебтермен әлсіреп, бұрынғы халифат жерлерінде дербес Тулунилер, [[Фатима әулеті|Фатимилер]], [[Селжұқ әулеті|Селжұқилер]] және т.б. мемлекеттер пайда болды. Осы кезде кресшілердің [[Иерусалим]] қаласын басып алуды мақсат еткен жорығы басталып, 194 жылға созылған [[крест жорықтары]] басталды. [[Сурет:Abbasids850.png|thumb|left|Аббаси халифтерінің кезеңіндегі халифаттың шарықтау шегі]] [[Сурет:Ottoman Empire 16-17th century.jpg|thumb|right|Осман империясы кезеңіндегі халифаттың шарықтау шегі]] Кейбір мұсылман мемлекеттері кресшілерге қарсы соғысқа шығып, олардан басып алынған қалаларды қайтарды. Бұл жағдай Мысырда [[мәмлүктер]]дің билігі келіп, кресшілерді Шам қалаларынан қуып шыққанға шейін жалғасты. Осы кезде шығыста Шыңғыс ханның немересі [[Хұлағу]] халифаттың астанасы болған Бағдадты басып алды. Аббасилер халифат атанасын [[Әл-Қаһира]]ға (Каир) көшірді, бірақ осы уақыттан бастап аббасилердің билігі тек формальды түрде сақталып, нағыз билік мәмлүк сұлтандарының қолында шоғырланды. Осыдан кейін Аббасилер заманындағыдай мұсылмандарды біріктіретін мемлекет [[Осман империясы]] құрылғанға шейін болған жоқ. Осман сұлтандары мұсылмандардың қол астына бұған дейін жауланбаған көптеген жерлерді қосты. Оның ішінде Европадағы [[Балқан түбегі]]н жаулау мен сол жақта Ислам дінін тарату болды. Жетінші Осман сұлтаны [[Мұхаммед I]] кезінде [[Ыстамбұл|Константинополь]] қаласы мұсылмандардың қол астына өтті. [[1516]]-шы жылы сұлтан [[Селим І]] [[Шам]] мен [[Мысыр]] жерлерін басып алып, ақырғы аббаси халифінен халиф атағын алды. Осыдан кейін 408 жыл бойы Осман әулеті халифтер ретінде билік құрды. Және бұл кезең «Османилер заманы» ({{lang-ar|العهد العثماني}}) аталып кетті. Бұл кезде [[Осман империясы]]нан бөлек Ирандағы [[Сефеви әулеті|Сефевилер]] мемлекеті, [[әмір Темір]] мемлекеті сияқты бірнеше мемлекеттер құрылды. Осман империясы құлағаннан кейін мұсылмандар бір-бірін ортақ дін, тіл мен мәдениет біріктіретін дербес мемлекеттерге бөлініп кетті<ref name="tarih">[http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 إسلام — من ويكيبيديا، الموسوعة الحرة]</ref>. === Мұхаммед пайғамбар заманы (610-632) === [[Сурет:Cave Hira.jpg|thumb|left|Алғашқы аян түскен Хира үңгірі]] Ислам дінінің негізін салушы [[Һашим әулеті]]нен шыққан [[Мұхаммед пайғамбар|Мұхаммед ибн Абдуллаһ ибн Абдуль-Мутталиб]] <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small>. Һашим әулеті өз кезегінде арабтың [[Құрайш]] тайпасының бір бөлігі. Ол Ислам уағыздауын бастамай тұрып та пұттарға табынбай, бірқұдайшылық жолын ұстанған. Ол Аллаһқа құлшылық қылып, дұға ету үшін Рамазан айында керек-жарақтарын алып Меккенің қасындағы [[Нұр тауы]]ндағы [[Хира үңгірі]]не баратын болған. Міне, бір күні Хира үңгірінде отырған сәтінде оған Аллаһ жіберген Жәбірейіл періште ең бірінші рет аян етеді. Бұл «Ғаләқ» сүресінің алғашқы аяттары болатын. Мұхаммед пайғамбар <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> Аллаһтың [[уахи]]ын адамдар арасында жасырын уағыздай бастайды. Оған ең бірінші боп оның әйелі [[Хадиша|Хадиджа бинт Хууәйлид]], көкесінің ұлы [[Әли ибн Әбу Талиб]], ең жақын досы [[Әбу Бәкір]] сеніп, иман келтіреді. Ол құрайштардың арасында пұттарға табынбай, тек бір Аллаһқа ғана құлшылық қылуға шақырады. Осыны білген олар Мұхаммедке ерушілерді азаптап, діннен қайтуға мәжбүрлей бастайды. Бұны көрген Мұхаммед пайғамбар <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> ізбасарларына [[һижра]] жасауға рұқсат береді. Ең бірінші дін үшін көшу [[Эфиопия]] еліне болып, 80 адамнан тұратын топтың ішінде [[Осман ибн Аффан]] мен [[Джафар ибн Әбу Талиб]] болады. Көмекшілері мен тірегі болған көкесі [[Әбу Талиб]] пен әйелі Хадиджа қайтыс болғаннан кейін көпқұдайшылардың мұсылмандарға деген қысымы күшейе түседі. Ясриб ([[Медине]]) қаласының бір топ адамы Ислам дінін қабылдап, Мұхаммедке <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> көмектесуге уәде етеді. Дінді аман сақтау үшін мұсылмандар жасырын түрде Медине қаласына көше бастайды. Ең соңғылардың қатарында һижраны Мұхаммед пайғамбар мен Әбу Бәкір жасап, Медине қаласына келеді. Осы кезден бастап Ясриб қаласы Медине (яғни «мәдинә ән-нәбәуийә» — пайғамбардың қаласы) атана бастайды. Һижраның екінші жылы меккелік көпқұдайшылармен Бадр құдықтарының қасында [[Бадр шайқасы|шайқас]] болып, мұсылмандар Ислам тарихында алғашқы рет жеңіске жетеді. Бұған жауап ретінде келесі жылы меккеліктер [[Ухуд]] тауының қасында мұсылмандарды жеңіп, олар шегінуге мәжбүр болады. Келесі жылы мұсылмандар мен меккеліктер арасында «Худәйбия келісімі» аталған он жыл бойы соғыспауға келісім жасалады. Меккеліктер жағынан қауіп сейілгеннен кейін мұсылмандар осыған дейін жауласып келген яһудилерге шабуыл жасап, оларды жеңеді. Меккеліктермен болған келісімнен кейін сегіз жыл өткеннен кейін, Мұхаммед пайғамбар еш шайқассыз Меккені басып алады. Исламға қарсы өлең жазған 10 адамнан басқасының барлығы кешіріліп, оларға амандық беріледі. Меккені мұсылмандар басып алғаннан кейін Қасиетті [[Қағба]]ның ішіндегі барлық пұттар сындырылып, көпқұдайшылық белгілірінен тазартылады. Меккені алғаннан кейін Мұхаммед пайғамбар <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> екі жыл өмір сүріп, өмірінің соңғы жылы жүздеген мың мұсылманмен бірге қажылық жасайды. [[Арафат]]та отырған кезінде оған Аллаһ тарапынан ең соңғы аят түседі: {{quotation|Бүгін сендерге діндеріңды толық қылдым, нығметімді тәмамдап, сендерге дін ретінде Исламға разы болдым|Мәида сүресі, 5-ші аят}} Мұхаммед пайғамбар <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> [[632]]-ші жылдың 8-ші маусым күні қайтыс болып, Медине қаласында өзінің сүйіктк жары [[Айша]]ның бөлмесінде көміледі<ref name="tarih"/>. === Әділетті халифалар заманы (632-661) === {{main|Әділетті төрт халифа}} [[Сурет:Petra Jordan BW 21.JPG|thumb|left|Мұсылмандардың Шам өлкесіндегі ең алғашқы жаулап алған қалаларының бірі — [[Петра]] қаласы]] Пайғамбардың өлімінен кейін мұсылмандардың халифасы болып оның ең жақын досы '''[[Әбу Бәкір]]''' болады. Әбу Бәкір билік құрған кезеңде бұған дейін мұсылмандықты қабылдаған кейбір тайпалар Исламнан бас тартады. Бұлар мен болған соғыстарды «Ридда (діннен қайту» соғыстары деп атайды. Сонымен қатар араб жазирасында өздерін пайғамбармын деген бірнеше адам пайда болып, бүлік жасай бастайды. Әбу Бәкір заманында мұсылмандар алғашқы рет арабия түбегінің сыртындағы аймақтарды жаулай бастайды. [[Халид ибн Уәлид]] бастаған мұсылман әскері [[Персия]] мен [[Византия]]ға сәтті жорықтар жасайды. Әбу Бәкір қайтыс болғаннан кейін оның өсиеті бойынша халифатты '''[[Омар ибн әл-Хаттаб]]''' басқаратын болды. Омар билік құрған кезде мұсылмандар [[Византия]] әскерлерін жеңіп, Шам өлкесін басып алады. Парсы еліне болған жорықта [[Басра]], [[Куфа]] және т.б, қалалар қолға түседі. Мұсылман әскерлері [[Хорасан]] жерлеріне, [[Әзірбайжан]] мен [[Армения]]ға шейін жетеді. [[Амр ибн әл-Ас]] басқарған әскер [[Мысыр]] жерін толығымен жаулап алып, жергілікті копттарға амандықты уәде етеді. [[644]]-ші жылдың 1-ші қарашасында Омарды намаз оқып тұрған сәтінде парсылық Әбу Лу-лу қатты жарақаттайды. Көп ұзамай Омар жан тапсырады. Омардан кейін халифатты Мұхаммед пайғамбардың күйеу баласы '''[[Осман ибн Аффан]]''' басқарады. Оның кезінде мұсылмандар Солтүстік Африкада жеңіске жетеді. Османның заманында Әбу Бакр кезінде жиналған [[Құран]] нұсқасы бекітіліп, барлық қалаларға таратылады. Осман ибн Аффанды Һашим әулеті мен өзі шыққан Умәйя әулетінің қақтығысы себебінен көтерілісшілер өлтіреді. Османнан кейін Медине қаласындағы сахабалар халифа қылып '''[[Әли ибн Әбу Талиб]]ті''' таңдайды. Әли ибн Әбу Талибтің әскері бұл шешімге келіспеген Шам өлкесінің әмірі [[Мағауия]] ибн Әбу Суфйанмен «Сыффин шайқасы» аталып кеткен шайқаста шайқасады. Ал Айшамен болған шайқас «Түйелер шайқасы» аталып кетеді. Әли мен Мағауия келісімге келу үшін келіссөз жүргізуге Әлидің жағынан [[Әбу Мұса әл-Ашғари]], Мағауия жағынан Амр ибн әл-Ас тағайындалады. Ұзақ келіссөзден кейін, олар Әли мен Мағауияның билікті тастап, халифаны қайта таңдауға келіседі. [[661]]-ші жылдың 24-қаңтар күні Әли ибн Әбу Талибты Куфа қаласында таңғы намазға бара жатқан кезінде Әбдуррахман ибн Мульджим уланған қылышпен басына жарақат салады. Үш күннен кейін Әли қайтыс болады. Оның нақты қай жерде көмілгені белгісіз<ref name="tarih"/>. === Умәуилер заманы (661-750) === {{main|Умәйя әулеті}} [[Сурет:First Umayyad gold dinar, Caliph Abd al-Malik, 695 CE.jpg|thumb|right|Умәуи заманындағы алтын теңге]] '''Умәйя әулеті''' — Араб халифатын билеген әулет ([[661]]-[[750]]). Негізін [[Мекке]]дегі құрайыш тайпасының умәйя руынан шыққан Мұғауия I (т.ж.б.-[[680]]) қалаған. Умәйя әулетінен шыққан халифтар мемлекет құрамына Солтүстік Африка, [[Пиреней түбегі]]нің көп бөлігін, [[Орталық Азия]]ны, [[Иран]], [[Ауғанстан]], [[Ирак]], [[Кавказ]]дың біраз жерлерін қосып алды. VIII-ші ғасырдың ортасына таман мемлекеттегі бірлік әлсірей бастады. [[Әбу Муслим]] бастаған шииттік қозғалыс ([[747]]-[[750]]) Умәйя әулетін тақтан тайдырған соң, билікке Аббас әулеті келді<ref name="tarih2">Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref>. === Аббасилер заманы (750-1258) === {{main|Аббас әулеті}} '''Аббас әулеті''' — Араб халифатын билеген әулет ([[749]]-[[1258]]). Мұхаммед Пайғамбардың <small>(Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын)</small> немере ағасы Аббас ибн Абдуль-Мутталиб ибн Һашимнен тараған. Мұхаммед ибн Әлидің ұлы Ибраһим жіберген өкіл Әбу Муслим бастаған шииттік қозғалыс Умәйя әулетін тақтай тайдырған соң, Аббас әулеті үкімет басына келген. Аббас әулетінің алғашқы халифасы Әбу әл-Аббас әс-Саффах ([[750]]-[[754]]) болды. [[762]] жылы Аббас әулетінің астанасы Шамнан Бағдадқа ауыстырылды. Аббас әулетінің мемлекеті әдебиеттерде кейде «Бағдадия халифаты» деп те аталады. Ол «Мұсылман ренессансы» дәуірінде мәдениеті, ғылымы, әдебиеті, философиясы, математикасы, географиясы, саудасы, т.б. әлемдік дамудың алдыңғы қатарындағы мемлекет болды. Бұл халифат төңірегіндегі көптеген халық өкілдері оған өзіндік үлестерін қосып отырды. Ежелгі Шығыс, Грек, Рим өркениетінің жетістіктеріне сүйенген араб мәдениеті Еуропа елдерінің дамуына көмектесті. Аббас әулеті арасынан [[Һарун әр-Рашид]] ([[786]]-[[809]]), Мамун ([[813]]-[[833]]), әл-Мутасим ([[833]]-[[842]]) қызметтері айрықша аталды. Кейін VIII ғасырдың ортасында мемлекет бірлігі әлсіреді. Әр аймақта Аббас тұқымдары немесе жергілікті билеуші топтар билік жүргізе бастады. X ғасырда буидтер, одан [[Селжұқ әулеті|селжұқтар]] Аббас әулетін ығыстырып шығарды да, олар тек діни тістерге ғана араласатын болды. [[1258]] жылы [[Хұлағу]] хан бастаған моңғолдар Бағдадты басып алып, Аббас әулетін жойды. Тірі қалған әл-Мустансирге Мысыр сұлтаны [[Бейбарыс]] [[1261]] жылы [[әл-Қаһира]]да халифа атағын берген. [[1517]] жылы түрік сұлтаны [[Селим I]] халифа әл-Мутәуәккилді [[Ыстамбұл]]ға көшіріп, кейін халифа атағы түрік сұлтандарына өтті<ref name="tarih2"/>. === Осман империясы заманы (1517-1923) === {{main|Осман империясы}} [[Сурет:Zonaro GatesofConst.jpg|thumb|right|Мұхаммед II-ші Константинопольді жаулап алған сәті]] '''Осман империясы''' — [[1299]]-[[1922]] жылдар арлығында өмір сүрген Осман сұлтандары басқарған көпұлтты мемлекет. [[1517]]-ші жылдан бастап бұл мемлекеттің басшылары [[халифа]] аталады. Осман халифтері бұрын-соңды мұсылман иелігінде болып көрмеген көптеген елдерді басып алды. Оның ішінде [[Грекия]], [[Албания]], [[Болгария]], [[Сербия]], [[Македония]] жерлері болды. Өзінің шарықтау шегінде Осман империясы [[Вена]] қаласынан [[Парсы шығанағы]]на шейін, [[Қрым]]нан [[Марокко]]ға шейін созылып жатты. [[1453]]-ші жылы жетінші Осман сұлтаны Мұхаммед II-ші [[Византия]] мемлектінің астанасы болған Константинополь қаласына басып кіреді. Бұл қала енді [[Ыстамбұл]] аталады. Осы кезде шығыста мұсылмандардың бірнеші мемлекті пайда болды. Оның ішінде [[әмір Темір]]дің мемлекетң мен [[Сефеви әулеті|Сефевилердің]] Иран, Әзірбайжан мен Ирактың шығысында құрған мемлекеті боды. Сефеви мемлекетінің негізінқалаушы Шаһ Исмаил I-ші ибн Хайдар әс-Сефеви болды. Ол қол астындағыларға [[шиизм]]ді ұстануды парыз қылып, [[Анадолы түбегі]]ндегі шииттерді Осман сұлтандарына қарсы қойып отырған. [[Шииттер]]дің көтерілісін басқан [[Селим І]]-ші сұлтан, ендігі назарын Сефевилермен келісімге отырған [[Мәмлүк сұлтандығы]]на аударды. [[1517]]-ші жылы Селим сұлтан мәмлүктерге қарсы жорыққа аттанып, мәмлүк иелігінде болған Мысыр мен Шам өлкесін басып алады. Селимнен кейін таққа отырған оның ұлы Сүлеймен империяны кеңейтуді тоқтатпай, көптеген жерлерді, оның ішінде [[Белград]] қаласын жаулап алады. Вена қаласын екі мәрте қоршағанмен, оны ала алмайды. Сүлеймен сұлтаннан кейін Осман империясы әлсіреп, тек [[Мұхаммед IV]]-шінің кезінде ғана жандана бастады. Одан кейін Осман сүлтандары біртіндеп бұрынғы ұлылығынан айырыла бастады. Арабия түбегінде [[Мұхаммед ибн Абдуль-Уәһһаб]] бастаған Исламды өткен ғасырлар бойы қосылған заттардан тазарту қозғалысы басталды. Осман сұлтандары бұндай қозғалыстарды жою үшін күрескенмен, толығымен өшіре алған жоқ. Оған қоса Балқан түбегінде ұлт-азаттық қозғалыс өрши түсті. Осман империясы [[Бірінші Дүниежүзілік Соғыс]]тан кейін Түркия Республикасының президенті [[Мұстафа Кемал Ататүрік]]тің шешімімен өмір сүруін тоқтатты<ref name="tarih"/>. === Осман империясынан кейін === Осман империясы құлағаннан кейін, [[Ұлыбритания]], [[Франция]] сияқты Дүниежүзілік соғыста жеңіске жеткен елдер бұрынғы империяның иеліктерін өз қарамағына алды. Соңынан бұл елдер бір-бірімен дін, мәдениет пен тілден басқа еш қатысы жоқ дербес мемлекеттерге айналды. Мысыр президенті [[Абдель Насер Гамаль|Гамаль Абдель Насер]] Сирия мен Мысырды біріктіруге әрекет жасап, онысы сәтсіздікке ұшырады. [[Израиль]]дік экстремисттердің [[Әл-Ақса мешіті]]н өртеу инцидентінен кейін [[1969]]-шы жылы [[Ислам ынтымақтастық ұйымы]] құрылып, оған барлық дерлік мұсылман мемлекеттері кірді. XX ғасырдың соңында [[Иран]]да Ислам революциясы болып, ондағы билікке шииттер келді. Сонымен қатар Ливандағы [[Хезболла]], Ауғанстандағы [[Әл-Қаида]] сияқты бірнеше топтар құрылды. XXI ғасырдың басында Әл-Қаида тобы [[Нью-Йорк]] қаласындағы [[Дүниежүзілік сауда орталығы]]не шабуыл жасап, көптеген адамдардың қазасына әкеп соқтырды. Бұл оқиға Ислам дінінің Әлемдегі беделіне үлкен нұқсан келтірді<ref name="tarih"/>. == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Ислам]] [[Санат:Дін]] [[Санат:Тарих]] [[es:Islam clásico]] [[pl:Islam#Historia]] rje1j9hbn2gf0lay4gctg9ikrgym083 0 480300 3319746 3319241 2024-04-26T05:21:44Z Рахметова Улбосын 157368 атынд. сөзі атындағы болып өңделді wikitext text/x-wiki {{уики}} '''Ежелгі Тараз қаласы''' І-ХІХ ғғ. [[Жамбыл облысы]], [[Тараз|Тараз қаласының]] орталық базары аумағында орналасқан. Қалашық қазіргі Тараз қаласының орталық бөлігінде орналасқан. Оның аумағында (қамал, шахристан) Орталық рынок орналасқан. Оның маңайын қала үйлері алып жатыр. 20 ғ-дың бас кезінде ұзын дуалдар төңірегінде отыздан астам төмпешіктер-қорғандар, қоныстар, некропольдер қалдығы бар еді. Қазіргі кезде олардың бәрі тегістеліп, үйлер салынған. Сүлейманов көшесінің батыс бөлігіндегі төрткүл және телеорталық ауданындағы қоныс, сондай-ақ қаланың солтүстік шетіндегі ұзын дуалдардың жекелеген бөліктері сақталынып қалды. 1867 ж. қалашықты [[Петр Иванович Лерх|П.И. Лерх]] зерттеді. 1893-94 жылдары Талас даласындағы ескерткіштермен бірге Әулиеата аумағындағы қалалар ескі орнын [[Василий Владимирович Бартольд|В.В. Бартольд]] қарап шықты. Алғаш рет қазба жұмысы 1927 ж. [[Михаил Евгеньевич Массон|(М.Е. Массон)]] жүргізілді. 1938 ж. қалашық Шахристан қамалына КСРО ҒА Қазақ бөлімшесі экспедициялары (А.Н. Бернштам) алты жерден қазу жүргізді. 1940 ж. қазуды Жамбыл археологиялық пункті [[Героним Иосифович Пацевич|(Г.И. Пацевич)]], 1958 ж. - Қазақ КСР-нің АЭҒЗИ-нің Тараз археол. экспедициясы (Т.Н. Сенигова) жүргізді. 1960-65 жж. Қазақ КСР ғылым академиясының АЭҒЗИ ([[Евгения Ивановна Агеева|Е.И. Агеева]], Т.Н. Сенигова, М.С. Мерщиев) орта азиялық экспедициясы қайта қазу жұмыстарын жүргізді, 1983-85 жж. Қазақ КСР ғылым академиясының Тараз археологиялық экспедициясы, одан кейін [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]-нің тарихи және мәдени ескерткіштер жиынтығы археол. экспедициясы жалғастырды. Ескерткіштердің түгелдей жойылғанына қарамастан көп жылғы археологиялық жұмыстардың, сондай-ақ қазіргі қала аумағына құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде табылған заттар нәтижесінде көне және орта ғасырдағы Тараз өмірінің әртүрлі кезеңдерін сипаттайтын елеулі материалдары жинақталды. Тараз орнына құрылыс орындары салынды, сондықтан қалашықтың бейнесін 19 ғ.: және 20 ғ-дың 30 жылдарындағы жиналған мәліметтер негізінде көз алдымызға елестетуге болады. [[Сурет:Aulie-ata Razvaliny citadeli.jpg|нобай|Әулиеата бекінісі 1871-1872 жылғы фото]] Қазба жұмыстары орта ғасырдағы Тараздың [[қамал]]дан, [[шахристан]]нан, рабаттан (қорған) және аумақтардан тұрғанын айғақтайды. Қазіргі кезде шахристанның солтүстік дуалының 370 м-ге дейін, батысы 160 м-ге дейін созылғандығын аңғаруға болады. Оңтүстігінде қалашық қалдықтары 200 м қашықтың көлемінде байқалады. Шахристанның солтүстік дуалына қамал жалғасқан. Жоба бойынша ол тік бұрышты төбе, жақтауларының ұзындығы 175 м (солт.), 117 м (батысы), 115 м (шығысы) және 125 м (оңтүстігі). Тік қазу жұмыстары шахристан мен қамалдың өмірі кезеңдерін қалыптастыруға мүмкіндік берді. Жаңа дәуірдің алғашқы ғасырына тән қабаттар қамал мен шахристанның оңтүстік-батыс бөлігін қазу кезінде табылған шикі балшықтан жасалған кірпіштер сынықтарынан, қыш ыдыстардан, күлді қабаттардан анықталды. Қатпар қалыңдығы - 0,5 м. Қамалды қазу барысында 4-6 ғғ-дағы қабаттар ашылды, оның қалыңдығы 1,5 м-ге дейін барды. Одан тік бұрышты шикі кірпіштен - 50 х 29,5 х 9,5 см - қаланған бөлмелер қалдығы аршылды. Ғимарат қабырғасы 1 м биіктікке дейін сақталған, ені - 1-1,5 м. Қабаттар астынан өзіндік пішіні бар қыш заттар - жұқа жақтаулы шөшкелер, құмыралар, хумдар, темір пештер табылды. 6-8 ғғ. қабаттары барлық қазу кездерінде кездесті. Олардың мьіқтылығы 1,5 х 2,5 м. Қамалға баратын кеулеме қазба орнында осы кезеңге жататын екі дәліз бен бөлме табылды. Олар шикі кірпіштен көлемі. 26-28 х 50-60 х 8-9 см етіп қаланыпты. Қыш заттары түрлерінің әрқилылығымен және сән ерекшелігімен дараланады. Осы жерден формасы металл ыдыстарға жақын алмұрт формалы құмыралар, шыныаяқтар табылды. Ойып салынған оюлары бар қақпақтар, қыш мүсіндерді құюға арналған үлгілер, сирия жазуы бар ыдыстар шықты. 8-10 ғғ-дағы қатпарлар осы кезеңдегі қала өмірінің аса қауырт болғанын айғақтайды. Табылған темір ақшалар 7-8 ғғ.-ды көрсетеді. Күйдірген кірпіштен салынған (0,22 х 0,22 х 0,05 м), едені төселген бөлмелер, төселген тастар құрылыс техникасының өзгергенін дәлелдейді. Толық пісірмей жасаған қыш заттары ішінде қызғылт ойып салынған өрнектері бар жылтыр шыныаяқтар мен құмыралар көп кездеседі. Әбден суарылған ыдыстар ақ, ашық, көк және қоңыр түспен жылтыратылған және өсімдік өрнектері салынған. 11-12 ғғ. металл ақшалармен ерекшеленеді. Қабаттар астынан темір пышақ, қалайы бұйымдар сынықтары, шыны мен тастан жасалған алқалар, шыны ыдыстар табылды. Көп мөлшерде суарылған ыдыстар шәшкелер, тәрелкелер, шырақ сауыттары шықты. Сіңірілген бояу түстері ашық және ақ. Өрнектер қоңыр, көк, қызыл бояулармен, кейде олар оюлармен үйлестіріле боялған. Өрнектері өсімдік суреттері, геометриялық, эпиграфиялық болып келеді. Суарылмаған қыштар тар мойынды құмыралар, шыныаяқтар, шәшкелер, хумдар. Қалашықтың әртүрлі бөлігінде жүргізілген қазба жұмыстары Тараздың әркездегі кезеңдерін аңғартатын құрылыс кешендері мен тұрақтарын айғақтайды. Шахристанның шығыс бұрышы жағынан қазылған 200 шаршы м алаңнан монша қалдықтары табылды. Жобасында ғимарат шаршы формалы (13,5 х 12,5 м), сыртқы қабырғасының қалыңдығы - 1 м. Барлығы 7 бөлме аршылды орташа көлемі 3,05 х 3,15, 2,52 х 3,92. 1-бөлменің қабырғаларында қызғылт бетке салынған таңбалар және қатарластыра қара түспен сыза жүргізілген сегіз бұрышты сары жұлдыздар сақталыпты. Еден сары, қызыл түсті, мөлшері 0,5 х 0,5 х 0,08 м тегіс тастармен төселген. Биіктігі 0,4 м, ені 0,28 м орындық бөліктері сақталған. 2-бөлмеде (3,05 х 2,52 м) кірпіш ванналар мен кір жуғыш ыдыстар болған. Ванна батыс қабырғаға жақын еденде тұрған. Оның ұзындығы 1,75, ені 0,47, биікт. 0,6 м. Оның іші мен сырты цемент сылақпен қапталған. Бөлменің оңтүстік қабырғасы қызғылт түспен сырланған. Қабырғаның жоғарғы жағы екі бөлікке бөлінген, асты үшкіл (биікт. 0,5 м, тереңдігі 0,3 м) қуыстармен әрленген. Шығыс жақ қабырғасы шахмат тәртібімен орналастырылған сары түсті жұлдыздармен әшекейленген. 2-бөлме ені 0,79 м есік арқылы үшіншісімен жалғасқан. Бұл жерде ені 0,34 м, тереңдігі 0,26 м астау тұрған. Ашық қызғылт түсті бөлме қабырғаларының іргесіне сары және қызыл түсті сегіз және алты бұрышты деталдар салынған. Көрші 4-бөлменің (2,44 х 2,46 м) қабырғаларында өрнектер жоқ. 5-бөлме нашар сақталған. 6-бөлменің (3,15 х 3,11 м) қабырғалары жақсы сақталған. Қабырға бойына орындықтар қойылған. Батыс қабырғасы сегіз қырлы өрнектермен жабылған, түсі, қара түспен контур жүргізілген, алты қырлы өрнектер сары және қызыл түспен боялған, ал оңтүстігіне жапырақшалы өрнектер жүргізілген. Ең үлкені 7-бөлме (6,71 х З,93 м). Сары және қызыл түсті тегіс плиталы еден жақсы сақталған. Қабырғаларына қуыстар жасалған. Монша бөлмесі құлаған төбесіне қарағанда күмбезбен жабылған сияқты. Моншаға су арнайы орыннан қазылған құдықтан келеді. Бөлмелер монша едені астынан салынған ыстық өткізгіш каналдар көмегімен жылытылған. Тараз моншасының салыну техникасы, қабырғаларының өрнектері мен безендірілуі сондай-ақ 11 ғ. мерзімімен белгіленген бұхар темір ақшаларының табылуы моншаның 11-12 ғғ.-да, қаланың экономикалық гүлденуі кезеңінде болғанын дәлелдейді. Орта Азияда монша 8 ғ-дан бұрын пайда болған жоқ, содан кейін таяу және Орта Шығысқа, ақырында Орта Азияға Жерорта теңізі аумағынан ауысқан секілді. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуда салынған моншалар (Отырар, Баласағұн) жобасы крест үлгісінде. Көптеген моншалардың іргелері Тараз моншасы сияқты өрнектелуінің жиілігімен ерекшеленді. Тараз моншасы Таяу Шығыстағы Қайыр әл Хайыр әл Гарби моншасын еске салады. Қалалық су құбырларының қалдықтары да моншалар мерзіміне сәйкес келеді. Оның 12,8 м белігі зерттелді. Су құбырлары тастан, малта тастан, топырақтан төселген «жастықтар» үстіне қойылған үсті тегіс таспен жабылған. Құбыр үзіктерінің кигізілетін тұстары қыштан жасалған. Олардың ұзындығы 0,25-0,8 м, диаметрі 0,21-0,22 м. Су құбырына су Талас бөгенінен су айдағыш бассейн арқылы жіберіліп тұрған. Су қоймасынан су қыш құбырлармен қаланың барлық бөлігіне жеткізілген. Су құбыры жұмысы 13 ғ-да тоқтады. Тараз қалашығының қазба материалдары Ресей Мемлекеттік Эрмитажы, Қазақстан Мемлекеттік Орталық мұражайы қорларында, Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының және [[Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайы|Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайларында]] сақтаулы. [[Санат:Тараз]] [[Санат:Қазақстан тарихы]] 4121xljr0fjff1tt26ox2k11bnl06ri 3319927 3319746 2024-04-26T11:35:01Z Каипов Бекжан 127828 археол. сөзі археологиялық деп өңделді wikitext text/x-wiki {{уики}} '''Ежелгі Тараз қаласы''' І-ХІХ ғғ. [[Жамбыл облысы]], [[Тараз|Тараз қаласының]] орталық базары аумағында орналасқан. Қалашық қазіргі Тараз қаласының орталық бөлігінде орналасқан. Оның аумағында (қамал, шахристан) Орталық рынок орналасқан. Оның маңайын қала үйлері алып жатыр. 20 ғ-дың бас кезінде ұзын дуалдар төңірегінде отыздан астам төмпешіктер-қорғандар, қоныстар, некропольдер қалдығы бар еді. Қазіргі кезде олардың бәрі тегістеліп, үйлер салынған. Сүлейманов көшесінің батыс бөлігіндегі төрткүл және телеорталық ауданындағы қоныс, сондай-ақ қаланың солтүстік шетіндегі ұзын дуалдардың жекелеген бөліктері сақталынып қалды. 1867 ж. қалашықты [[Петр Иванович Лерх|П.И. Лерх]] зерттеді. 1893-94 жылдары Талас даласындағы ескерткіштермен бірге Әулиеата аумағындағы қалалар ескі орнын [[Василий Владимирович Бартольд|В.В. Бартольд]] қарап шықты. Алғаш рет қазба жұмысы 1927 ж. [[Михаил Евгеньевич Массон|(М.Е. Массон)]] жүргізілді. 1938 ж. қалашық Шахристан қамалына КСРО ҒА Қазақ бөлімшесі экспедициялары (А.Н. Бернштам) алты жерден қазу жүргізді. 1940 ж. қазуды Жамбыл археологиялық пункті [[Героним Иосифович Пацевич|(Г.И. Пацевич)]], 1958 ж. - Қазақ КСР-нің АЭҒЗИ-нің Тараз археол. экспедициясы (Т.Н. Сенигова) жүргізді. 1960-65 жж. Қазақ КСР ғылым академиясының АЭҒЗИ ([[Евгения Ивановна Агеева|Е.И. Агеева]], Т.Н. Сенигова, М.С. Мерщиев) орта азиялық экспедициясы қайта қазу жұмыстарын жүргізді, 1983-85 жж. Қазақ КСР ғылым академиясының Тараз археологиялық экспедициясы, одан кейін [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]-нің тарихи және мәдени ескерткіштер жиынтығы археологиялық экспедициясы жалғастырды. Ескерткіштердің түгелдей жойылғанына қарамастан көп жылғы археологиялық жұмыстардың, сондай-ақ қазіргі қала аумағына құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде табылған заттар нәтижесінде көне және орта ғасырдағы Тараз өмірінің әртүрлі кезеңдерін сипаттайтын елеулі материалдары жинақталды. Тараз орнына құрылыс орындары салынды, сондықтан қалашықтың бейнесін 19 ғ.: және 20 ғ-дың 30 жылдарындағы жиналған мәліметтер негізінде көз алдымызға елестетуге болады. [[Сурет:Aulie-ata Razvaliny citadeli.jpg|нобай|Әулиеата бекінісі 1871-1872 жылғы фото]] Қазба жұмыстары орта ғасырдағы Тараздың [[қамал]]дан, [[шахристан]]нан, рабаттан (қорған) және аумақтардан тұрғанын айғақтайды. Қазіргі кезде шахристанның солтүстік дуалының 370 м-ге дейін, батысы 160 м-ге дейін созылғандығын аңғаруға болады. Оңтүстігінде қалашық қалдықтары 200 м қашықтың көлемінде байқалады. Шахристанның солтүстік дуалына қамал жалғасқан. Жоба бойынша ол тік бұрышты төбе, жақтауларының ұзындығы 175 м (солт.), 117 м (батысы), 115 м (шығысы) және 125 м (оңтүстігі). Тік қазу жұмыстары шахристан мен қамалдың өмірі кезеңдерін қалыптастыруға мүмкіндік берді. Жаңа дәуірдің алғашқы ғасырына тән қабаттар қамал мен шахристанның оңтүстік-батыс бөлігін қазу кезінде табылған шикі балшықтан жасалған кірпіштер сынықтарынан, қыш ыдыстардан, күлді қабаттардан анықталды. Қатпар қалыңдығы - 0,5 м. Қамалды қазу барысында 4-6 ғғ-дағы қабаттар ашылды, оның қалыңдығы 1,5 м-ге дейін барды. Одан тік бұрышты шикі кірпіштен - 50 х 29,5 х 9,5 см - қаланған бөлмелер қалдығы аршылды. Ғимарат қабырғасы 1 м биіктікке дейін сақталған, ені - 1-1,5 м. Қабаттар астынан өзіндік пішіні бар қыш заттар - жұқа жақтаулы шөшкелер, құмыралар, хумдар, темір пештер табылды. 6-8 ғғ. қабаттары барлық қазу кездерінде кездесті. Олардың мьіқтылығы 1,5 х 2,5 м. Қамалға баратын кеулеме қазба орнында осы кезеңге жататын екі дәліз бен бөлме табылды. Олар шикі кірпіштен көлемі. 26-28 х 50-60 х 8-9 см етіп қаланыпты. Қыш заттары түрлерінің әрқилылығымен және сән ерекшелігімен дараланады. Осы жерден формасы металл ыдыстарға жақын алмұрт формалы құмыралар, шыныаяқтар табылды. Ойып салынған оюлары бар қақпақтар, қыш мүсіндерді құюға арналған үлгілер, сирия жазуы бар ыдыстар шықты. 8-10 ғғ-дағы қатпарлар осы кезеңдегі қала өмірінің аса қауырт болғанын айғақтайды. Табылған темір ақшалар 7-8 ғғ.-ды көрсетеді. Күйдірген кірпіштен салынған (0,22 х 0,22 х 0,05 м), едені төселген бөлмелер, төселген тастар құрылыс техникасының өзгергенін дәлелдейді. Толық пісірмей жасаған қыш заттары ішінде қызғылт ойып салынған өрнектері бар жылтыр шыныаяқтар мен құмыралар көп кездеседі. Әбден суарылған ыдыстар ақ, ашық, көк және қоңыр түспен жылтыратылған және өсімдік өрнектері салынған. 11-12 ғғ. металл ақшалармен ерекшеленеді. Қабаттар астынан темір пышақ, қалайы бұйымдар сынықтары, шыны мен тастан жасалған алқалар, шыны ыдыстар табылды. Көп мөлшерде суарылған ыдыстар шәшкелер, тәрелкелер, шырақ сауыттары шықты. Сіңірілген бояу түстері ашық және ақ. Өрнектер қоңыр, көк, қызыл бояулармен, кейде олар оюлармен үйлестіріле боялған. Өрнектері өсімдік суреттері, геометриялық, эпиграфиялық болып келеді. Суарылмаған қыштар тар мойынды құмыралар, шыныаяқтар, шәшкелер, хумдар. Қалашықтың әртүрлі бөлігінде жүргізілген қазба жұмыстары Тараздың әркездегі кезеңдерін аңғартатын құрылыс кешендері мен тұрақтарын айғақтайды. Шахристанның шығыс бұрышы жағынан қазылған 200 шаршы м алаңнан монша қалдықтары табылды. Жобасында ғимарат шаршы формалы (13,5 х 12,5 м), сыртқы қабырғасының қалыңдығы - 1 м. Барлығы 7 бөлме аршылды орташа көлемі 3,05 х 3,15, 2,52 х 3,92. 1-бөлменің қабырғаларында қызғылт бетке салынған таңбалар және қатарластыра қара түспен сыза жүргізілген сегіз бұрышты сары жұлдыздар сақталыпты. Еден сары, қызыл түсті, мөлшері 0,5 х 0,5 х 0,08 м тегіс тастармен төселген. Биіктігі 0,4 м, ені 0,28 м орындық бөліктері сақталған. 2-бөлмеде (3,05 х 2,52 м) кірпіш ванналар мен кір жуғыш ыдыстар болған. Ванна батыс қабырғаға жақын еденде тұрған. Оның ұзындығы 1,75, ені 0,47, биікт. 0,6 м. Оның іші мен сырты цемент сылақпен қапталған. Бөлменің оңтүстік қабырғасы қызғылт түспен сырланған. Қабырғаның жоғарғы жағы екі бөлікке бөлінген, асты үшкіл (биікт. 0,5 м, тереңдігі 0,3 м) қуыстармен әрленген. Шығыс жақ қабырғасы шахмат тәртібімен орналастырылған сары түсті жұлдыздармен әшекейленген. 2-бөлме ені 0,79 м есік арқылы үшіншісімен жалғасқан. Бұл жерде ені 0,34 м, тереңдігі 0,26 м астау тұрған. Ашық қызғылт түсті бөлме қабырғаларының іргесіне сары және қызыл түсті сегіз және алты бұрышты деталдар салынған. Көрші 4-бөлменің (2,44 х 2,46 м) қабырғаларында өрнектер жоқ. 5-бөлме нашар сақталған. 6-бөлменің (3,15 х 3,11 м) қабырғалары жақсы сақталған. Қабырға бойына орындықтар қойылған. Батыс қабырғасы сегіз қырлы өрнектермен жабылған, түсі, қара түспен контур жүргізілген, алты қырлы өрнектер сары және қызыл түспен боялған, ал оңтүстігіне жапырақшалы өрнектер жүргізілген. Ең үлкені 7-бөлме (6,71 х З,93 м). Сары және қызыл түсті тегіс плиталы еден жақсы сақталған. Қабырғаларына қуыстар жасалған. Монша бөлмесі құлаған төбесіне қарағанда күмбезбен жабылған сияқты. Моншаға су арнайы орыннан қазылған құдықтан келеді. Бөлмелер монша едені астынан салынған ыстық өткізгіш каналдар көмегімен жылытылған. Тараз моншасының салыну техникасы, қабырғаларының өрнектері мен безендірілуі сондай-ақ 11 ғ. мерзімімен белгіленген бұхар темір ақшаларының табылуы моншаның 11-12 ғғ.-да, қаланың экономикалық гүлденуі кезеңінде болғанын дәлелдейді. Орта Азияда монша 8 ғ-дан бұрын пайда болған жоқ, содан кейін таяу және Орта Шығысқа, ақырында Орта Азияға Жерорта теңізі аумағынан ауысқан секілді. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуда салынған моншалар (Отырар, Баласағұн) жобасы крест үлгісінде. Көптеген моншалардың іргелері Тараз моншасы сияқты өрнектелуінің жиілігімен ерекшеленді. Тараз моншасы Таяу Шығыстағы Қайыр әл Хайыр әл Гарби моншасын еске салады. Қалалық су құбырларының қалдықтары да моншалар мерзіміне сәйкес келеді. Оның 12,8 м белігі зерттелді. Су құбырлары тастан, малта тастан, топырақтан төселген «жастықтар» үстіне қойылған үсті тегіс таспен жабылған. Құбыр үзіктерінің кигізілетін тұстары қыштан жасалған. Олардың ұзындығы 0,25-0,8 м, диаметрі 0,21-0,22 м. Су құбырына су Талас бөгенінен су айдағыш бассейн арқылы жіберіліп тұрған. Су қоймасынан су қыш құбырлармен қаланың барлық бөлігіне жеткізілген. Су құбыры жұмысы 13 ғ-да тоқтады. Тараз қалашығының қазба материалдары Ресей Мемлекеттік Эрмитажы, Қазақстан Мемлекеттік Орталық мұражайы қорларында, Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының және [[Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайы|Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайларында]] сақтаулы. [[Санат:Тараз]] [[Санат:Қазақстан тарихы]] 1xlwvs0xvdb76bpkgfescoyhso32dsy 3319932 3319927 2024-04-26T11:38:03Z Каипов Бекжан 127828 Күйдірген сөзі Күйдірілген деп өңделді wikitext text/x-wiki {{уики}} '''Ежелгі Тараз қаласы''' І-ХІХ ғғ. [[Жамбыл облысы]], [[Тараз|Тараз қаласының]] орталық базары аумағында орналасқан. Қалашық қазіргі Тараз қаласының орталық бөлігінде орналасқан. Оның аумағында (қамал, шахристан) Орталық рынок орналасқан. Оның маңайын қала үйлері алып жатыр. 20 ғ-дың бас кезінде ұзын дуалдар төңірегінде отыздан астам төмпешіктер-қорғандар, қоныстар, некропольдер қалдығы бар еді. Қазіргі кезде олардың бәрі тегістеліп, үйлер салынған. Сүлейманов көшесінің батыс бөлігіндегі төрткүл және телеорталық ауданындағы қоныс, сондай-ақ қаланың солтүстік шетіндегі ұзын дуалдардың жекелеген бөліктері сақталынып қалды. 1867 ж. қалашықты [[Петр Иванович Лерх|П.И. Лерх]] зерттеді. 1893-94 жылдары Талас даласындағы ескерткіштермен бірге Әулиеата аумағындағы қалалар ескі орнын [[Василий Владимирович Бартольд|В.В. Бартольд]] қарап шықты. Алғаш рет қазба жұмысы 1927 ж. [[Михаил Евгеньевич Массон|(М.Е. Массон)]] жүргізілді. 1938 ж. қалашық Шахристан қамалына КСРО ҒА Қазақ бөлімшесі экспедициялары (А.Н. Бернштам) алты жерден қазу жүргізді. 1940 ж. қазуды Жамбыл археологиялық пункті [[Героним Иосифович Пацевич|(Г.И. Пацевич)]], 1958 ж. - Қазақ КСР-нің АЭҒЗИ-нің Тараз археол. экспедициясы (Т.Н. Сенигова) жүргізді. 1960-65 жж. Қазақ КСР ғылым академиясының АЭҒЗИ ([[Евгения Ивановна Агеева|Е.И. Агеева]], Т.Н. Сенигова, М.С. Мерщиев) орта азиялық экспедициясы қайта қазу жұмыстарын жүргізді, 1983-85 жж. Қазақ КСР ғылым академиясының Тараз археологиялық экспедициясы, одан кейін [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]-нің тарихи және мәдени ескерткіштер жиынтығы археологиялық экспедициясы жалғастырды. Ескерткіштердің түгелдей жойылғанына қарамастан көп жылғы археологиялық жұмыстардың, сондай-ақ қазіргі қала аумағына құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде табылған заттар нәтижесінде көне және орта ғасырдағы Тараз өмірінің әртүрлі кезеңдерін сипаттайтын елеулі материалдары жинақталды. Тараз орнына құрылыс орындары салынды, сондықтан қалашықтың бейнесін 19 ғ.: және 20 ғ-дың 30 жылдарындағы жиналған мәліметтер негізінде көз алдымызға елестетуге болады. [[Сурет:Aulie-ata Razvaliny citadeli.jpg|нобай|Әулиеата бекінісі 1871-1872 жылғы фото]] Қазба жұмыстары орта ғасырдағы Тараздың [[қамал]]дан, [[шахристан]]нан, рабаттан (қорған) және аумақтардан тұрғанын айғақтайды. Қазіргі кезде шахристанның солтүстік дуалының 370 м-ге дейін, батысы 160 м-ге дейін созылғандығын аңғаруға болады. Оңтүстігінде қалашық қалдықтары 200 м қашықтың көлемінде байқалады. Шахристанның солтүстік дуалына қамал жалғасқан. Жоба бойынша ол тік бұрышты төбе, жақтауларының ұзындығы 175 м (солт.), 117 м (батысы), 115 м (шығысы) және 125 м (оңтүстігі). Тік қазу жұмыстары шахристан мен қамалдың өмірі кезеңдерін қалыптастыруға мүмкіндік берді. Жаңа дәуірдің алғашқы ғасырына тән қабаттар қамал мен шахристанның оңтүстік-батыс бөлігін қазу кезінде табылған шикі балшықтан жасалған кірпіштер сынықтарынан, қыш ыдыстардан, күлді қабаттардан анықталды. Қатпар қалыңдығы - 0,5 м. Қамалды қазу барысында 4-6 ғғ-дағы қабаттар ашылды, оның қалыңдығы 1,5 м-ге дейін барды. Одан тік бұрышты шикі кірпіштен - 50 х 29,5 х 9,5 см - қаланған бөлмелер қалдығы аршылды. Ғимарат қабырғасы 1 м биіктікке дейін сақталған, ені - 1-1,5 м. Қабаттар астынан өзіндік пішіні бар қыш заттар - жұқа жақтаулы шөшкелер, құмыралар, хумдар, темір пештер табылды. 6-8 ғғ. қабаттары барлық қазу кездерінде кездесті. Олардың мьіқтылығы 1,5 х 2,5 м. Қамалға баратын кеулеме қазба орнында осы кезеңге жататын екі дәліз бен бөлме табылды. Олар шикі кірпіштен көлемі. 26-28 х 50-60 х 8-9 см етіп қаланыпты. Қыш заттары түрлерінің әрқилылығымен және сән ерекшелігімен дараланады. Осы жерден формасы металл ыдыстарға жақын алмұрт формалы құмыралар, шыныаяқтар табылды. Ойып салынған оюлары бар қақпақтар, қыш мүсіндерді құюға арналған үлгілер, сирия жазуы бар ыдыстар шықты. 8-10 ғғ-дағы қатпарлар осы кезеңдегі қала өмірінің аса қауырт болғанын айғақтайды. Табылған темір ақшалар 7-8 ғғ.-ды көрсетеді. Күйдірілген кірпіштен салынған (0,22 х 0,22 х 0,05 м), едені төселген бөлмелер, төселген тастар құрылыс техникасының өзгергенін дәлелдейді. Толық пісірмей жасаған қыш заттары ішінде қызғылт ойып салынған өрнектері бар жылтыр шыныаяқтар мен құмыралар көп кездеседі. Әбден суарылған ыдыстар ақ, ашық, көк және қоңыр түспен жылтыратылған және өсімдік өрнектері салынған. 11-12 ғғ. металл ақшалармен ерекшеленеді. Қабаттар астынан темір пышақ, қалайы бұйымдар сынықтары, шыны мен тастан жасалған алқалар, шыны ыдыстар табылды. Көп мөлшерде суарылған ыдыстар шәшкелер, тәрелкелер, шырақ сауыттары шықты. Сіңірілген бояу түстері ашық және ақ. Өрнектер қоңыр, көк, қызыл бояулармен, кейде олар оюлармен үйлестіріле боялған. Өрнектері өсімдік суреттері, геометриялық, эпиграфиялық болып келеді. Суарылмаған қыштар тар мойынды құмыралар, шыныаяқтар, шәшкелер, хумдар. Қалашықтың әртүрлі бөлігінде жүргізілген қазба жұмыстары Тараздың әркездегі кезеңдерін аңғартатын құрылыс кешендері мен тұрақтарын айғақтайды. Шахристанның шығыс бұрышы жағынан қазылған 200 шаршы м алаңнан монша қалдықтары табылды. Жобасында ғимарат шаршы формалы (13,5 х 12,5 м), сыртқы қабырғасының қалыңдығы - 1 м. Барлығы 7 бөлме аршылды орташа көлемі 3,05 х 3,15, 2,52 х 3,92. 1-бөлменің қабырғаларында қызғылт бетке салынған таңбалар және қатарластыра қара түспен сыза жүргізілген сегіз бұрышты сары жұлдыздар сақталыпты. Еден сары, қызыл түсті, мөлшері 0,5 х 0,5 х 0,08 м тегіс тастармен төселген. Биіктігі 0,4 м, ені 0,28 м орындық бөліктері сақталған. 2-бөлмеде (3,05 х 2,52 м) кірпіш ванналар мен кір жуғыш ыдыстар болған. Ванна батыс қабырғаға жақын еденде тұрған. Оның ұзындығы 1,75, ені 0,47, биікт. 0,6 м. Оның іші мен сырты цемент сылақпен қапталған. Бөлменің оңтүстік қабырғасы қызғылт түспен сырланған. Қабырғаның жоғарғы жағы екі бөлікке бөлінген, асты үшкіл (биікт. 0,5 м, тереңдігі 0,3 м) қуыстармен әрленген. Шығыс жақ қабырғасы шахмат тәртібімен орналастырылған сары түсті жұлдыздармен әшекейленген. 2-бөлме ені 0,79 м есік арқылы үшіншісімен жалғасқан. Бұл жерде ені 0,34 м, тереңдігі 0,26 м астау тұрған. Ашық қызғылт түсті бөлме қабырғаларының іргесіне сары және қызыл түсті сегіз және алты бұрышты деталдар салынған. Көрші 4-бөлменің (2,44 х 2,46 м) қабырғаларында өрнектер жоқ. 5-бөлме нашар сақталған. 6-бөлменің (3,15 х 3,11 м) қабырғалары жақсы сақталған. Қабырға бойына орындықтар қойылған. Батыс қабырғасы сегіз қырлы өрнектермен жабылған, түсі, қара түспен контур жүргізілген, алты қырлы өрнектер сары және қызыл түспен боялған, ал оңтүстігіне жапырақшалы өрнектер жүргізілген. Ең үлкені 7-бөлме (6,71 х З,93 м). Сары және қызыл түсті тегіс плиталы еден жақсы сақталған. Қабырғаларына қуыстар жасалған. Монша бөлмесі құлаған төбесіне қарағанда күмбезбен жабылған сияқты. Моншаға су арнайы орыннан қазылған құдықтан келеді. Бөлмелер монша едені астынан салынған ыстық өткізгіш каналдар көмегімен жылытылған. Тараз моншасының салыну техникасы, қабырғаларының өрнектері мен безендірілуі сондай-ақ 11 ғ. мерзімімен белгіленген бұхар темір ақшаларының табылуы моншаның 11-12 ғғ.-да, қаланың экономикалық гүлденуі кезеңінде болғанын дәлелдейді. Орта Азияда монша 8 ғ-дан бұрын пайда болған жоқ, содан кейін таяу және Орта Шығысқа, ақырында Орта Азияға Жерорта теңізі аумағынан ауысқан секілді. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуда салынған моншалар (Отырар, Баласағұн) жобасы крест үлгісінде. Көптеген моншалардың іргелері Тараз моншасы сияқты өрнектелуінің жиілігімен ерекшеленді. Тараз моншасы Таяу Шығыстағы Қайыр әл Хайыр әл Гарби моншасын еске салады. Қалалық су құбырларының қалдықтары да моншалар мерзіміне сәйкес келеді. Оның 12,8 м белігі зерттелді. Су құбырлары тастан, малта тастан, топырақтан төселген «жастықтар» үстіне қойылған үсті тегіс таспен жабылған. Құбыр үзіктерінің кигізілетін тұстары қыштан жасалған. Олардың ұзындығы 0,25-0,8 м, диаметрі 0,21-0,22 м. Су құбырына су Талас бөгенінен су айдағыш бассейн арқылы жіберіліп тұрған. Су қоймасынан су қыш құбырлармен қаланың барлық бөлігіне жеткізілген. Су құбыры жұмысы 13 ғ-да тоқтады. Тараз қалашығының қазба материалдары Ресей Мемлекеттік Эрмитажы, Қазақстан Мемлекеттік Орталық мұражайы қорларында, Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының және [[Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайы|Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайларында]] сақтаулы. [[Санат:Тараз]] [[Санат:Қазақстан тарихы]] e6pcc3q2x9kyib0ezujfkjh753vtxs3 3319937 3319932 2024-04-26T11:48:34Z Каипов Бекжан 127828 м сөзі метр болып өңделді. Қос нүкте қосылды. wikitext text/x-wiki {{уики}} '''Ежелгі Тараз қаласы''' І-ХІХ ғғ. [[Жамбыл облысы]], [[Тараз|Тараз қаласының]] орталық базары аумағында орналасқан. Қалашық қазіргі Тараз қаласының орталық бөлігінде орналасқан. Оның аумағында (қамал, шахристан) Орталық рынок орналасқан. Оның маңайын қала үйлері алып жатыр. 20 ғ-дың бас кезінде ұзын дуалдар төңірегінде отыздан астам төмпешіктер-қорғандар, қоныстар, некропольдер қалдығы бар еді. Қазіргі кезде олардың бәрі тегістеліп, үйлер салынған. Сүлейманов көшесінің батыс бөлігіндегі төрткүл және телеорталық ауданындағы қоныс, сондай-ақ қаланың солтүстік шетіндегі ұзын дуалдардың жекелеген бөліктері сақталынып қалды. 1867 ж. қалашықты [[Петр Иванович Лерх|П.И. Лерх]] зерттеді. 1893-94 жылдары Талас даласындағы ескерткіштермен бірге Әулиеата аумағындағы қалалар ескі орнын [[Василий Владимирович Бартольд|В.В. Бартольд]] қарап шықты. Алғаш рет қазба жұмысы 1927 ж. [[Михаил Евгеньевич Массон|(М.Е. Массон)]] жүргізілді. 1938 ж. қалашық Шахристан қамалына КСРО ҒА Қазақ бөлімшесі экспедициялары (А.Н. Бернштам) алты жерден қазу жүргізді. 1940 ж. қазуды Жамбыл археологиялық пункті [[Героним Иосифович Пацевич|(Г.И. Пацевич)]], 1958 ж. - Қазақ КСР-нің АЭҒЗИ-нің Тараз археол. экспедициясы (Т.Н. Сенигова) жүргізді. 1960-65 жж. Қазақ КСР ғылым академиясының АЭҒЗИ ([[Евгения Ивановна Агеева|Е.И. Агеева]], Т.Н. Сенигова, М.С. Мерщиев) орта азиялық экспедициясы қайта қазу жұмыстарын жүргізді, 1983-85 жж. Қазақ КСР ғылым академиясының Тараз археологиялық экспедициясы, одан кейін [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]-нің тарихи және мәдени ескерткіштер жиынтығы археологиялық экспедициясы жалғастырды. Ескерткіштердің түгелдей жойылғанына қарамастан көп жылғы археологиялық жұмыстардың, сондай-ақ қазіргі қала аумағына құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде табылған заттар нәтижесінде көне және орта ғасырдағы Тараз өмірінің әртүрлі кезеңдерін сипаттайтын елеулі материалдары жинақталды. Тараз орнына құрылыс орындары салынды, сондықтан қалашықтың бейнесін 19 ғ.: және 20 ғ-дың 30 жылдарындағы жиналған мәліметтер негізінде көз алдымызға елестетуге болады. [[Сурет:Aulie-ata Razvaliny citadeli.jpg|нобай|Әулиеата бекінісі 1871-1872 жылғы фото]] Қазба жұмыстары орта ғасырдағы Тараздың [[қамал]]дан, [[шахристан]]нан, рабаттан (қорған) және аумақтардан тұрғанын айғақтайды. Қазіргі кезде шахристанның солтүстік дуалының 370 м-ге дейін, батысы 160 м-ге дейін созылғандығын аңғаруға болады. Оңтүстігінде қалашық қалдықтары 200 м қашықтың көлемінде байқалады. Шахристанның солтүстік дуалына қамал жалғасқан. Жоба бойынша ол тік бұрышты төбе, жақтауларының ұзындығы 175 м (солт.), 117 м (батысы), 115 м (шығысы) және 125 м (оңтүстігі). Тік қазу жұмыстары шахристан мен қамалдың өмірі кезеңдерін қалыптастыруға мүмкіндік берді. Жаңа дәуірдің алғашқы ғасырына тән қабаттар қамал мен шахристанның оңтүстік-батыс бөлігін қазу кезінде табылған шикі балшықтан жасалған кірпіштер сынықтарынан, қыш ыдыстардан, күлді қабаттардан анықталды. Қатпар қалыңдығы - 0,5 м. Қамалды қазу барысында 4-6 ғғ-дағы қабаттар ашылды, оның қалыңдығы 1,5 м-ге дейін барды. Одан тік бұрышты шикі кірпіштен - 50 х 29,5 х 9,5 см - қаланған бөлмелер қалдығы аршылды. Ғимарат қабырғасы 1 м биіктікке дейін сақталған, ені - 1-1,5 м. Қабаттар астынан өзіндік пішіні бар қыш заттар - жұқа жақтаулы шөшкелер, құмыралар, хумдар, темір пештер табылды. 6-8 ғғ. қабаттары барлық қазу кездерінде кездесті. Олардың мьіқтылығы 1,5 х 2,5 м. Қамалға баратын кеулеме қазба орнында осы кезеңге жататын екі дәліз бен бөлме табылды. Олар шикі кірпіштен көлемі. 26-28 х 50-60 х 8-9 см етіп қаланыпты. Қыш заттары түрлерінің әрқилылығымен және сән ерекшелігімен дараланады. Осы жерден формасы металл ыдыстарға жақын алмұрт формалы құмыралар, шыныаяқтар табылды. Ойып салынған оюлары бар қақпақтар, қыш мүсіндерді құюға арналған үлгілер, сирия жазуы бар ыдыстар шықты. 8-10 ғғ-дағы қатпарлар осы кезеңдегі қала өмірінің аса қауырт болғанын айғақтайды. Табылған темір ақшалар 7-8 ғғ.-ды көрсетеді. Күйдірілген кірпіштен салынған (0,22 х 0,22 х 0,05 м), едені төселген бөлмелер, төселген тастар құрылыс техникасының өзгергенін дәлелдейді. Толық пісірмей жасаған қыш заттары ішінде қызғылт ойып салынған өрнектері бар жылтыр шыныаяқтар мен құмыралар көп кездеседі. Әбден суарылған ыдыстар ақ, ашық, көк және қоңыр түспен жылтыратылған және өсімдік өрнектері салынған. 11-12 ғғ. металл ақшалармен ерекшеленеді. Қабаттар астынан темір пышақ, қалайы бұйымдар сынықтары, шыны мен тастан жасалған алқалар, шыны ыдыстар табылды. Көп мөлшерде суарылған ыдыстар шәшкелер, тәрелкелер, шырақ сауыттары шықты. Сіңірілген бояу түстері ашық және ақ. Өрнектер қоңыр, көк, қызыл бояулармен, кейде олар оюлармен үйлестіріле боялған. Өрнектері өсімдік суреттері, геометриялық, эпиграфиялық болып келеді. Суарылмаған қыштар тар мойынды құмыралар, шыныаяқтар, шәшкелер, хумдар. Қалашықтың әртүрлі бөлігінде жүргізілген қазба жұмыстары Тараздың әркездегі кезеңдерін аңғартатын құрылыс кешендері мен тұрақтарын айғақтайды. Шахристанның шығыс бұрышы жағынан қазылған 200 шаршы метр алаңнан монша қалдықтары табылды. Жобасында ғимарат шаршы формалы (13,5 х 12,5 м), сыртқы қабырғасының қалыңдығы - 1 м. Барлығы 7 бөлме аршылды: орташа көлемі 3,05 х 3,15, 2,52 х 3,92. 1-бөлменің қабырғаларында қызғылт бетке салынған таңбалар және қатарластыра қара түспен сыза жүргізілген сегіз бұрышты сары жұлдыздар сақталыпты. Еден сары, қызыл түсті, мөлшері 0,5 х 0,5 х 0,08 м тегіс тастармен төселген. Биіктігі 0,4 м, ені 0,28 м орындық бөліктері сақталған. 2-бөлмеде (3,05 х 2,52 м) кірпіш ванналар мен кір жуғыш ыдыстар болған. Ванна батыс қабырғаға жақын еденде тұрған. Оның ұзындығы 1,75, ені 0,47, биікт. 0,6 м. Оның іші мен сырты цемент сылақпен қапталған. Бөлменің оңтүстік қабырғасы қызғылт түспен сырланған. Қабырғаның жоғарғы жағы екі бөлікке бөлінген, асты үшкіл (биікт. 0,5 м, тереңдігі 0,3 м) қуыстармен әрленген. Шығыс жақ қабырғасы шахмат тәртібімен орналастырылған сары түсті жұлдыздармен әшекейленген. 2-бөлме ені 0,79 м есік арқылы үшіншісімен жалғасқан. Бұл жерде ені 0,34 м, тереңдігі 0,26 м астау тұрған. Ашық қызғылт түсті бөлме қабырғаларының іргесіне сары және қызыл түсті сегіз және алты бұрышты деталдар салынған. Көрші 4-бөлменің (2,44 х 2,46 м) қабырғаларында өрнектер жоқ. 5-бөлме нашар сақталған. 6-бөлменің (3,15 х 3,11 м) қабырғалары жақсы сақталған. Қабырға бойына орындықтар қойылған. Батыс қабырғасы сегіз қырлы өрнектермен жабылған, түсі, қара түспен контур жүргізілген, алты қырлы өрнектер сары және қызыл түспен боялған, ал оңтүстігіне жапырақшалы өрнектер жүргізілген. Ең үлкені 7-бөлме (6,71 х З,93 м). Сары және қызыл түсті тегіс плиталы еден жақсы сақталған. Қабырғаларына қуыстар жасалған. Монша бөлмесі құлаған төбесіне қарағанда күмбезбен жабылған сияқты. Моншаға су арнайы орыннан қазылған құдықтан келеді. Бөлмелер монша едені астынан салынған ыстық өткізгіш каналдар көмегімен жылытылған. Тараз моншасының салыну техникасы, қабырғаларының өрнектері мен безендірілуі сондай-ақ 11 ғ. мерзімімен белгіленген бұхар темір ақшаларының табылуы моншаның 11-12 ғғ.-да, қаланың экономикалық гүлденуі кезеңінде болғанын дәлелдейді. Орта Азияда монша 8 ғ-дан бұрын пайда болған жоқ, содан кейін таяу және Орта Шығысқа, ақырында Орта Азияға Жерорта теңізі аумағынан ауысқан секілді. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуда салынған моншалар (Отырар, Баласағұн) жобасы крест үлгісінде. Көптеген моншалардың іргелері Тараз моншасы сияқты өрнектелуінің жиілігімен ерекшеленді. Тараз моншасы Таяу Шығыстағы Қайыр әл Хайыр әл Гарби моншасын еске салады. Қалалық су құбырларының қалдықтары да моншалар мерзіміне сәйкес келеді. Оның 12,8 м белігі зерттелді. Су құбырлары тастан, малта тастан, топырақтан төселген «жастықтар» үстіне қойылған үсті тегіс таспен жабылған. Құбыр үзіктерінің кигізілетін тұстары қыштан жасалған. Олардың ұзындығы 0,25-0,8 м, диаметрі 0,21-0,22 м. Су құбырына су Талас бөгенінен су айдағыш бассейн арқылы жіберіліп тұрған. Су қоймасынан су қыш құбырлармен қаланың барлық бөлігіне жеткізілген. Су құбыры жұмысы 13 ғ-да тоқтады. Тараз қалашығының қазба материалдары Ресей Мемлекеттік Эрмитажы, Қазақстан Мемлекеттік Орталық мұражайы қорларында, Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының және [[Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайы|Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайларында]] сақтаулы. [[Санат:Тараз]] [[Санат:Қазақстан тарихы]] jyiamde14lzciximb7y5xvdcfi47jy1 0 487442 3319950 3256321 2024-04-26T11:58:44Z Casserium 68287 /* Елді мекендер */ wikitext text/x-wiki '''Қарабұлақ:''' == Елді мекендер == === Абай облысы === * [[Қарабұлақ (Ақшәулі ауылдық округі)|Қарабұлақ]] – [[Аягөз ауданы]], [[Ақшәулі ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Қарабұлақ (Қосағаш ауылдық округі)|''Қарабұлақ'']] – [[Аягөз ауданы]], [[Қосағаш ауылдық округі (Абай облысы)|Қосағаш ауылдық округі]] құрамындағы таратылған ауыл. * [[Қарабұлақ (Майлин ауылдық округі)|''Қарабұлақ'']] – [[Аягөз ауданы]], [[Майлин ауылдық округі]] құрамындағы таратылған ауыл. * [[Қарабұлақ (Мақаншы ауданы)|Қарабұлақ]] – [[Мақаншы ауданы]]ндағы ауыл. === Ақмола облысы === * [[Қарабұлақ (Алға ауданы)|Қарабұлақ]] – [[Алға ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарабұлақ (Бурабай ауданы)|Қарабұлақ]] – [[Бурабай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарабұлақ (Степногорск қалалық әкімдігі)|Қарабұлақ]] – [[Степногорск қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. === Ақтөбе облысы === * [[Қарабұлақ (Мәртөк ауданы)|Қарабұлақ]] – [[Мәртөк ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарабұлақ (Шалқар ауданы)|''Қарабұлақ'']] – [[Шалқар ауданы]]ндағы таратылған ауыл. === Алматы облысы === * [[Қарабұлақ (Кеген ауданы)|Қарабұлақ]] – [[Кеген ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарабұлақ (Талғар ауданы)|Қарабұлақ]] – [[Талғар ауданы]]ндағы ауыл. === Жетісу облысы === * [[Қарабұлақ (Алакөл ауданы)|Қарабұлақ]] – [[Алакөл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]] – [[Ескелді ауданы]]ндағы ауыл. === Қарағанды облысы === * [[Қарабұлақ (Қарағанды облысы)|Қарабұлақ]] – [[Қарқаралы ауданы]]ндағы ауыл. === Түркістан облысы === * [[Қарабұлақ (Сайрам ауданы)|Қарабұлақ]] – [[Сайрам ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарабұлақ (Созақ ауданы)|Қарабұлақ]] – [[Созақ ауданы]]ндағы ауыл. === Шығыс Қазақстан облысы === * [[Қарабұлақ (Зайсан ауданы)|Қарабұлақ]] – [[Зайсан ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарабұлақ (Күршім ауданы)|''Қарабұлақ'']] – [[Күршім ауданы]]ндағы таратылған ауыл. {{айрық}} pyojbcf3g4u4zr0dig2ab210bbr900b 2 488527 3319740 3318582 2024-04-26T04:49:59Z Almagul Ibragimova 23718 wikitext text/x-wiki [[File:Animated-Flag-Kazakhstan.gif|160px]] {{Уикидеңгей|Almagul Ibragimova}} <div class="scrollingtext"> <p> Жақсы бастама – істің жартысы. (с) Халық мақалы</p> </div> <span id="coordinates">'''ҚОШ КЕЛДІҢІЗ!'''</span> <div style="width:100%; background:#;"> <div style="padding:10px; position:relative; z-index:1"> <!---- Уақыт ----> {{User:Box/Уақыт}} {{clear}} {{clear}} <table style="float: right; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; width: 242px; border: #99B3FF solid 1px"> <tr><td><center>'''[[Уикипедия:Вавилон]]'''</center></td></tr> <tr><td>{{User:Box/Мақала санын көбейту үшін}} {{User:Box/Қызығушылық:Жылқы}} {{Userbox | border-c = #808080 | id = [[Сурет:НЗМ.png|48px|none|НЗМ]] | id-c = #00FF00 | info = <center>Бұл қатысушы '''[[Семей қаласындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі|<font color=Green>Семей қаласындағы ФМБ НЗМ</font>]]-нің мұғалімі.</center> | info-c = white |info-fc = #00FF00 }} <noinclude> {{User:Box/Уикипедиялық мақтанышы}} {{User:Box/Мұсылман}} {{User:Box/Зодиак:Тауешкі}} {{User:Box/SUL қолданушы|kk}} {{User kk}}</td></tr> {{User time zone|UTC+5|clock}}</td></tr> {{User:Box/Қатысушы - ВЛКСМ мүшесі}} {{User:Box/Қызығушылық:Қазақ әдебиеті}} {{Қатысушы:Box/Терминдерді аударуға қарсы}} {{User:Box/Темір жолмен саяхаттау}} {{User Wikipedian For |аты = Almagul Ibragimova |жыл = 2013 |ай = 4 |күн = 12}} {{User:Box/Статистика:Мақала саны|28}} <tr><td>{{User kk}}</td></tr> <tr><td>{{User en-1}}</td></tr> <tr><td>{{User ru-4}}</td></tr> <tr><td>{{User:Box/Қатысушы Қазақстаннан}}</td> <tr><td>{{User:Box/Қатысушы Семейден}}</td> <tr><td>{{User:Box/Google Chrome қолданушы}}</td></tr> <tr><td>{{userbox|id =almagul_ispp@mail.ru |id-s = 10 |id-c = lightgreen|info = '''' |info-c = yellow |info-s = 10 |border-c = green}}</td></tr> </table> ==Мақалаларым== *[[Уикипедия:Белсенді қатысушылар]] *[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B%3AActiveUsers&limit=3000&username=&hidebots=1 Белсенді қатысушылар] Мектептегі «Wikipedia» және «TEDx NIS» клубы» жобалары 12-13 сәуірде Семей қаласындағы Назарбаев Зияткерлік мектебінде «Wikipedia» және «TEDx NIS» клубы» жобаларын ұйымдастыру мақсатымен семинар болып өтті. Семинар оқушылардың ақпараттық технологияларды қолданып жұмыс істеу дағдыларын жетілдіру, интернеттегі қазақ тіліндегі ресурстарды көбейтуге өз үлестерін қосуға шақыру, жаңа жобаларды, ойларды, мәселелердің шешімдерін дамыту, оны түсінікті, ықшам, қызықты формада аудиторияға жеткізу, көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын қалыптастырумен қатар, ғаламтордағы қазақ мақалаларының аясын кеңейтуді мақсат етті. Педагогика ғылымдарының кандидаты, филолог, Қазақстандық «Wikibilim» қоғамдық қорының Уикипедия және ТЕД клубын ұйымдастырушы Салыхова Бақытгүл Орынбасарқызының ұйымдастыруымен өткізілген семинардың алғашқы күні Уикипедия ашық энциклопедиясының мазмұны мен құрылымын, мақаланы өңдеу жұмыстарымен таныстыру бағытында басталды. Оқушылар Уикипедияны дұрыс пайдалану, энциклопедиялық мақаланы өңдеу, мақалаларын дайындау, дереккөздер қою, сілтемелер орналастыру, сурет жүктеу, сөздікпен жұмыс істеу, аударма қосу, сөздің түсіндірмесін жазу, уикипедияда бар мақалалардан кітап жасау жолдары мен медиафайлдармен жұмыс істеуді үйренді. Топқа бөлініп «Назарбаев Зиякерлік мектебі», «Семейдегі аспалы көпір», «Менің атым Қожа» романы туралы т.б. тақырыптар бойынша мақалалар жазып, электронды кітапшалар жасады. Шағын зерттеу жұмысын ұйымдастырды. «TEDx»- «қызықты идеяларды тарату немесе жақсартуға арналған ойлар» мағынасын береді. Сөйлеу шеберлігін дамытуға арналған клубта оқушылар шешендік өнерді дәріптейтін бейнефильм арқылы халықты назар аударту, жаңа ақпаратты дұрыс қолдануды үйренді. «Сиқырлы дүкен» ойынында оқушылар сөз сөйлеу дағдыларын дамытып, тапқыр жауаптар айтуға тырысты. Ал «Жазушы шеберханасы» тренингінде жазушылық өнердің бір қырымен танысып, аудиоматериал жасады, әңгіме құрады. Курсқа қатысқан мұғалімдер Асанбаева С.М, Ибрагимова А.М, Оразбаева А.Қ, Құрманғалиев Б.А қазақ тілі сабағында ғаламторды қолданудың жаңа технологиясымен танысты. Болашақта бұл жоба жалғасын табу үшін, клуб құру жоспарланды. Семинарға қатысқан қатысқан Уики және ТЕД клубының мүшелері ақпараттық технологияны қолданып ғаламтордағы қазақ тіліндегі энциклопедиялық қорды дамыта түсері анық. Ибрагимова Алмагүл Мерғазықызы Педагог- ұйымдастырушы- куратор Семей қаласындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі {| class="wikitable" |+Қазақ укипедиясына үлесім ![https://tools.wmflabs.org/sigma/created.py?name=Almagul+Ibragimova&server=kkwiki&ns=,,&redirects=none ''Жазған мақалаларым''] # [[Жау тылындағы бала|''Жау тылындағы бала'']] # ''[[Ұшқан ұя]] (повесть)'' # [[Жабайы алма (повесть)|''Жабайы алма (повесть)'']] # [[Сайлаубек Қалиұлы|''Сайлаубек Қалиұлы'']] # [[ Қажытай Шалабаев| ''Қажытай Шалабаев'']] # [[Шәкен Күмісбаев|''Шәкен Күмісбаев'']] # [[Ғаниев Абукерим|''Ғаниев Абукерим'']] # [[Қарсақбаев Қабділ Сұлтанұлы|''Қарсақбаев Қабділ Сұлтанұлы'']] # [[Қожағұл Байсеркеұлы|''Қожағұл Байсеркеұлы'']] # [[Саймасай Әлімбайұлы Тәтібеков|''Саймасай Әлімбайұлы Тәтібеков'']] # [[Сатыбеков Нұқа|''Сатыбеков Нұқа'']] # [[Темірхан Сұлтанбайұлы Сәтпаев|''Темірхан Сұлтанбайұлы Сәтпаев'']] # [[Ғалым Көпесбайұлы Сүлейменов|''Ғалым Көпесбайұлы Сүлейменов'']] # [[Төкен Жұмабайұлы Мұртазин|''Төкен Жұмабайұлы Мұртазин'']] # [[Соңғы көш (роман)|''Соңғы көш (роман) — Уикипедия (wikipedia.org)'']] # [[Y ұрпағы|''Y ұрпағы'']] # [[Минамата ауруы|''Минамата ауруы'']] # [[Жәкула Күшікұлы|''Жәкула Күшікұлы'']] # ''[[Бізбілдік]]'' # ''[[Күмісжағлан]]'' # [[Жыланбас білезік|''Жыланбас білезік'']] # [[Эмбер Хёрд|''Эмбер Хёрд'']] # [[Литл Ричард|''Литл Ричард'']] # [[Ғайникен Айдарханқызы Бибатырова|''Ғайникен Айдарханқызы Бибатырова'']] # [[Халил Бейсеев|''Халил Бейсеев'']] # [[Әлмен Байқалмаққызы|''Әлмен Байқалмаққызы'']] # [[Аманат хат|''Аманат хат'']] # [[Есмағамбет Ақылбаев|''Есмағамбет Ақылбаев'']] # [[Руслан Қаһарманұлы Жұмабеков|''Руслан Қаһарманұлы Жұмабеков'']] # [[Жәпек Түктіқұртұлы,Тоқтығұрұлы|''Жәпек Түктіқұртұлы,Тоқтығұрұлы'']] # [[Нәзікен Алпамысова|''Нәзікен Алпамысова'']] # [[Мәжит Сабаншиев|''Мәжит Сабаншиев'']] # [[Төкен Жұмабайұлы Мұртазин|''Төкен Жұмабайұлы Мұртазин'']] # [[Ғалым Көпесбайұлы Сүлейменов|''Ғалым Көпесбайұлы Сүлейменов'']] # [[Оразалы Қожамжаров|''Оразалы Қожамжаров'']] # ''[[Қасаболат]]'' # [[Зинат Ақбарова|''Зинат Ақбарова'']] | '''''<u>Жүктеген суреттерім</u>''''' {| class="wikitable" |- |''[[:Сурет:Асадал.jpeg|Асадал.jpeg]] (файл)'' |- |''[[:Сурет:Жидебайдағы экспонат.jpeg|Жидебайдағы экспонат.jpeg]] (файл)'' |- |''[[:Сурет:От ошақ.jpeg|От ошақ.jpeg]] (файл)'' |- |''[[:Сурет:Ет сақтайтын шошала.jpeg|Ет сақтайтын шошала.jpeg]] (файл)'' |- |''[[:Сурет:Rev.jpeg|Rev.jpeg]] (файл)'' |- |''[[:Сурет:Жау тылындағы бала.jpg|Жау тылындағы бала.jpg]] (файл)'' |- |} '''''Ғаламдық үлесім /commons.wikimedia.org''''' ''1. File:Ave Maria Icons in Rome.jpg ‎'' ''2. File:Рим көшесі.jpg ‎ ‎'' ''3. File:Витториано, Рим.jpg ‎ ‎'' ''4. File:В Генуя улица Via delle Grazie.jpg ‎'' ''5. File:Пиратский корабль (Neptune galeone).jpg ‎'' ''6.  File:Ла -Скала опера театры.jpg'' ''7. File:Каюта.jpg'' ''8. File:Лайнер.jpg'' ''9. File:Шоколод рекламасы.jpg .'' ''10. File:Дуамо.jpg'' |} # sr29hgxf76nbvlekfivmwhle9sg4o66 3319803 3319740 2024-04-26T08:45:42Z Almagul Ibragimova 23718 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki [[File:Animated-Flag-Kazakhstan.gif|160px]] {{Уикидеңгей|Almagul Ibragimova}} <div class="scrollingtext"> <p> Жақсы бастама – істің жартысы. (с) Халық мақалы</p> </div> <span id="coordinates">'''ҚОШ КЕЛДІҢІЗ!'''</span> <div style="width:100%; background:#;"> <div style="padding:10px; position:relative; z-index:1"> <!---- Уақыт ----> {{User:Box/Уақыт}} {{clear}} {{clear}} <table style="float: right; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; width: 242px; border: #99B3FF solid 1px"> <tr><td><center>'''[[Уикипедия:Вавилон]]'''</center></td></tr> <tr><td>{{User:Box/Мақала санын көбейту үшін}} {{User:Box/Қызығушылық:Жылқы}} {{Userbox | border-c = #808080 | id = [[Сурет:НЗМ.png|48px|none|НЗМ]] | id-c = #00FF00 | info = <center>Бұл қатысушы '''[[Семей қаласындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі|<font color=Green>Семей қаласындағы ФМБ НЗМ</font>]]-нің мұғалімі.</center> | info-c = white |info-fc = #00FF00 }} <noinclude> {{User:Box/Уикипедиялық мақтанышы}} {{User:Box/Мұсылман}} {{User:Box/Зодиак:Тауешкі}} {{User:Box/SUL қолданушы|kk}} {{User kk}}</td></tr> {{User time zone|UTC+5|clock}}</td></tr> {{User:Box/Қатысушы - ВЛКСМ мүшесі}} {{User:Box/Қызығушылық:Қазақ әдебиеті}} {{Қатысушы:Box/Терминдерді аударуға қарсы}} {{User:Box/Темір жолмен саяхаттау}} {{User Wikipedian For |аты = Almagul Ibragimova |жыл = 2013 |ай = 4 |күн = 12}} {{User:Box/Статистика:Мақала саны|28}} <tr><td>{{User kk}}</td></tr> <tr><td>{{User en-1}}</td></tr> <tr><td>{{User ru-4}}</td></tr> <tr><td>{{User:Box/Қатысушы Қазақстаннан}}</td> <tr><td>{{User:Box/Қатысушы Семейден}}</td> <tr><td>{{User:Box/Google Chrome қолданушы}}</td></tr> <tr><td>{{userbox|id =almagul_ispp@mail.ru |id-s = 10 |id-c = lightgreen|info = '''' |info-c = yellow |info-s = 10 |border-c = green}}</td></tr> </table> ==Мақалаларым== *[[Уикипедия:Белсенді қатысушылар]] *[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B%3AActiveUsers&limit=3000&username=&hidebots=1 Белсенді қатысушылар] Мектептегі «Wikipedia» және «TEDx NIS» клубы» жобалары 12-13 сәуірде Семей қаласындағы Назарбаев Зияткерлік мектебінде «Wikipedia» және «TEDx NIS» клубы» жобаларын ұйымдастыру мақсатымен семинар болып өтті. Семинар оқушылардың ақпараттық технологияларды қолданып жұмыс істеу дағдыларын жетілдіру, интернеттегі қазақ тіліндегі ресурстарды көбейтуге өз үлестерін қосуға шақыру, жаңа жобаларды, ойларды, мәселелердің шешімдерін дамыту, оны түсінікті, ықшам, қызықты формада аудиторияға жеткізу, көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын қалыптастырумен қатар, ғаламтордағы қазақ мақалаларының аясын кеңейтуді мақсат етті. Педагогика ғылымдарының кандидаты, филолог, Қазақстандық «Wikibilim» қоғамдық қорының Уикипедия және ТЕД клубын ұйымдастырушы Салыхова Бақытгүл Орынбасарқызының ұйымдастыруымен өткізілген семинардың алғашқы күні Уикипедия ашық энциклопедиясының мазмұны мен құрылымын, мақаланы өңдеу жұмыстарымен таныстыру бағытында басталды. Оқушылар Уикипедияны дұрыс пайдалану, энциклопедиялық мақаланы өңдеу, мақалаларын дайындау, дереккөздер қою, сілтемелер орналастыру, сурет жүктеу, сөздікпен жұмыс істеу, аударма қосу, сөздің түсіндірмесін жазу, уикипедияда бар мақалалардан кітап жасау жолдары мен медиафайлдармен жұмыс істеуді үйренді. Топқа бөлініп «Назарбаев Зиякерлік мектебі», «Семейдегі аспалы көпір», «Менің атым Қожа» романы туралы т.б. тақырыптар бойынша мақалалар жазып, электронды кітапшалар жасады. Шағын зерттеу жұмысын ұйымдастырды. «TEDx»- «қызықты идеяларды тарату немесе жақсартуға арналған ойлар» мағынасын береді. Сөйлеу шеберлігін дамытуға арналған клубта оқушылар шешендік өнерді дәріптейтін бейнефильм арқылы халықты назар аударту, жаңа ақпаратты дұрыс қолдануды үйренді. «Сиқырлы дүкен» ойынында оқушылар сөз сөйлеу дағдыларын дамытып, тапқыр жауаптар айтуға тырысты. Ал «Жазушы шеберханасы» тренингінде жазушылық өнердің бір қырымен танысып, аудиоматериал жасады, әңгіме құрады. Курсқа қатысқан мұғалімдер Асанбаева С.М, Ибрагимова А.М, Оразбаева А.Қ, Құрманғалиев Б.А қазақ тілі сабағында ғаламторды қолданудың жаңа технологиясымен танысты. Болашақта бұл жоба жалғасын табу үшін, клуб құру жоспарланды. Семинарға қатысқан қатысқан Уики және ТЕД клубының мүшелері ақпараттық технологияны қолданып ғаламтордағы қазақ тіліндегі энциклопедиялық қорды дамыта түсері анық. Ибрагимова Алмагүл Мерғазықызы Педагог- ұйымдастырушы- куратор Семей қаласындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі {| class="wikitable" |+Қазақ укипедиясына үлесім ![https://tools.wmflabs.org/sigma/created.py?name=Almagul+Ibragimova&server=kkwiki&ns=,,&redirects=none ''Жазған мақалаларым''] # [[Жау тылындағы бала|''Жау тылындағы бала'']] # ''[[Ұшқан ұя]] (повесть)'' # [[Жабайы алма (повесть)|''Жабайы алма (повесть)'']] # [[Сайлаубек Қалиұлы|''Сайлаубек Қалиұлы'']] # [[ Қажытай Шалабаев| ''Қажытай Шалабаев'']] # [[Шәкен Күмісбаев|''Шәкен Күмісбаев'']] # [[Ғаниев Абукерим|''Ғаниев Абукерим'']] # [[Қарсақбаев Қабділ Сұлтанұлы|''Қарсақбаев Қабділ Сұлтанұлы'']] # [[Қожағұл Байсеркеұлы|''Қожағұл Байсеркеұлы'']] # [[Саймасай Әлімбайұлы Тәтібеков|''Саймасай Әлімбайұлы Тәтібеков'']] # [[Сатыбеков Нұқа|''Сатыбеков Нұқа'']] # [[Темірхан Сұлтанбайұлы Сәтпаев|''Темірхан Сұлтанбайұлы Сәтпаев'']] # [[Ғалым Көпесбайұлы Сүлейменов|''Ғалым Көпесбайұлы Сүлейменов'']] # [[Төкен Жұмабайұлы Мұртазин|''Төкен Жұмабайұлы Мұртазин'']] # [[Соңғы көш (роман)|''Соңғы көш (роман) — Уикипедия (wikipedia.org)'']] # [[Y ұрпағы|''Y ұрпағы'']] # [[Минамата ауруы|''Минамата ауруы'']] # [[Жәкула Күшікұлы|''Жәкула Күшікұлы'']] # ''[[Бізбілдік]]'' # ''[[Күмісжағлан]]'' # [[Жыланбас білезік|''Жыланбас білезік'']] # [[Эмбер Хёрд|''Эмбер Хёрд'']] # [[Литл Ричард|''Литл Ричард'']] # [[Ғайникен Айдарханқызы Бибатырова|''Ғайникен Айдарханқызы Бибатырова'']] # [[Халил Бейсеев|''Халил Бейсеев'']] # [[Әлмен Байқалмаққызы|''Әлмен Байқалмаққызы'']] # [[Аманат хат|''Аманат хат'']] # [[Есмағамбет Ақылбаев|''Есмағамбет Ақылбаев'']] # [[Руслан Қаһарманұлы Жұмабеков|''Руслан Қаһарманұлы Жұмабеков'']] # [[Жәпек Түктіқұртұлы,Тоқтығұрұлы|''Жәпек Түктіқұртұлы,Тоқтығұрұлы'']] # [[Нәзікен Алпамысова|''Нәзікен Алпамысова'']] # [[Мәжит Сабаншиев|''Мәжит Сабаншиев'']] # ''[[Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында]]'' # [[Ғалым Көпесбайұлы Сүлейменов|''Ғалым Көпесбайұлы Сүлейменов'']] # [[Оразалы Қожамжаров|''Оразалы Қожамжаров'']] # ''[[Қасаболат]]'' # [[Зинат Ақбарова|''Зинат Ақбарова'']] | '''''<u>Жүктеген суреттерім</u>''''' {| class="wikitable" |- |''[[:Сурет:Асадал.jpeg|Асадал.jpeg]] (файл)'' |- |''[[:Сурет:Жидебайдағы экспонат.jpeg|Жидебайдағы экспонат.jpeg]] (файл)'' |- |''[[:Сурет:От ошақ.jpeg|От ошақ.jpeg]] (файл)'' |- |''[[:Сурет:Ет сақтайтын шошала.jpeg|Ет сақтайтын шошала.jpeg]] (файл)'' |- |''[[:Сурет:Rev.jpeg|Rev.jpeg]] (файл)'' |- |''[[:Сурет:Жау тылындағы бала.jpg|Жау тылындағы бала.jpg]] (файл)'' |- |} '''''Ғаламдық үлесім /commons.wikimedia.org''''' ''1. File:Ave Maria Icons in Rome.jpg ‎'' ''2. File:Рим көшесі.jpg ‎ ‎'' ''3. File:Витториано, Рим.jpg ‎ ‎'' ''4. File:В Генуя улица Via delle Grazie.jpg ‎'' ''5. File:Пиратский корабль (Neptune galeone).jpg ‎'' ''6.  File:Ла -Скала опера театры.jpg'' ''7. File:Каюта.jpg'' ''8. File:Лайнер.jpg'' ''9. File:Шоколод рекламасы.jpg .'' ''10. File:Дуамо.jpg'' |} # 23forbiwh942yrsm5si0d0amj4xfet2 4 492279 3319424 3318726 2024-04-25T12:01:04Z Jembot 36112 Bot: Рейтингті жаңарту wikitext text/x-wiki {{/begin|200}} |- | 1 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:2416}}]] || {{Permissions|Мағыпар}} |- | 2 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:1863}}]] || {{Permissions|Kasymov}} |- | 3 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:1035}}]] || {{Permissions|Салиха}} |- | 4 || [[User:Qanattan|Qanattan]] || [[Special:Contributions/Qanattan|{{formatnum:770}}]] || {{Permissions|Qanattan}} |- | 5 || [[User:Casserium|Casserium]] || [[Special:Contributions/Casserium|{{formatnum:694}}]] || {{Permissions|Casserium}} |- | 6 || [[User:Тұран|Тұран]] || [[Special:Contributions/Тұран|{{formatnum:457}}]] || {{Permissions|Тұран}} |- | 7 || [[User:Nurtenge|Nurtenge]] || [[Special:Contributions/Nurtenge|{{formatnum:351}}]] || {{Permissions|Nurtenge}} |- | 8 || [[User:BekzatAydinuly|BekzatAydinuly]] || [[Special:Contributions/BekzatAydinuly|{{formatnum:344}}]] || {{Permissions|BekzatAydinuly}} |- | 9 || [[User:Маржан АК|Маржан АК]] || [[Special:Contributions/Маржан АК|{{formatnum:229}}]] || {{Permissions|Маржан АК}} |- | 10 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:195}}]] || {{Permissions|Орел Карл}} |- | 11 || [[User:KoishymanovaG|KoishymanovaG]] || [[Special:Contributions/KoishymanovaG|{{formatnum:191}}]] || {{Permissions|KoishymanovaG}} |- | 12 || [[User:TalgatSnow|TalgatSnow]] || [[Special:Contributions/TalgatSnow|{{formatnum:170}}]] || {{Permissions|TalgatSnow}} |- | 13 || [[User:Fornax|Fornax]] || [[Special:Contributions/Fornax|{{formatnum:152}}]] || {{Permissions|Fornax}} |- | 14 || [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] || [[Special:Contributions/Malik Nursultan B|{{formatnum:147}}]] || {{Permissions|Malik Nursultan B}} |- | 15 || [[User:Жарқынбаева|Жарқынбаева]] || [[Special:Contributions/Жарқынбаева|{{formatnum:131}}]] || {{Permissions|Жарқынбаева}} |- | 16 || [[User:Coffee86|Coffee86]] || [[Special:Contributions/Coffee86|{{formatnum:118}}]] || {{Permissions|Coffee86}} |- | 17 || [[User:OmarovKA|OmarovKA]] || [[Special:Contributions/OmarovKA|{{formatnum:116}}]] || {{Permissions|OmarovKA}} |- | 18 || [[User:Нурасылл|Нурасылл]] || [[Special:Contributions/Нурасылл|{{formatnum:113}}]] || {{Permissions|Нурасылл}} |- | 19 || [[User:Жанар Таласпаева|Жанар Таласпаева]] || [[Special:Contributions/Жанар Таласпаева|{{formatnum:110}}]] || {{Permissions|Жанар Таласпаева}} |- | 20 || [[User:Unknown Alash|Unknown Alash]] || [[Special:Contributions/Unknown Alash|{{formatnum:110}}]] || {{Permissions|Unknown Alash}} |- | 21 || [[User:Omarova. ayagul|Omarova. ayagul]] || [[Special:Contributions/Omarova. ayagul|{{formatnum:101}}]] || {{Permissions|Omarova. ayagul}} |- | 22 || [[User:Кемеңгер адам|Кемеңгер адам]] || [[Special:Contributions/Кемеңгер адам|{{formatnum:100}}]] || {{Permissions|Кемеңгер адам}} |- | 23 || [[User:Almagul Ibragimova|Almagul Ibragimova]] || [[Special:Contributions/Almagul Ibragimova|{{formatnum:99}}]] || {{Permissions|Almagul Ibragimova}} |- | 24 || [[User:Касенова Әсел|Касенова Әсел]] || [[Special:Contributions/Касенова Әсел|{{formatnum:98}}]] || {{Permissions|Касенова Әсел}} |- | 25 || [[User:Kiklasova|Kiklasova]] || [[Special:Contributions/Kiklasova|{{formatnum:98}}]] || {{Permissions|Kiklasova}} |- | 26 || [[User:Акимбай Айымторы|Акимбай Айымторы]] || [[Special:Contributions/Акимбай Айымторы|{{formatnum:95}}]] || {{Permissions|Акимбай Айымторы}} |- | 27 || [[User:Wiki Auezov|Wiki Auezov]] || [[Special:Contributions/Wiki Auezov|{{formatnum:93}}]] || {{Permissions|Wiki Auezov}} |- | 28 || [[User:Керей қызы|Керей қызы]] || [[Special:Contributions/Керей қызы|{{formatnum:93}}]] || {{Permissions|Керей қызы}} |- | 29 || [[User:Doc Taxon|Doc Taxon]] || [[Special:Contributions/Doc Taxon|{{formatnum:90}}]] || {{Permissions|Doc Taxon}} |- | 30 || [[User:Aq.Sholpan|Aq.Sholpan]] || [[Special:Contributions/Aq.Sholpan|{{formatnum:86}}]] || {{Permissions|Aq.Sholpan}} |- | 31 || [[User:Kaiyr|Kaiyr]] || [[Special:Contributions/Kaiyr|{{formatnum:76}}]] || {{Permissions|Kaiyr}} |- | 32 || [[User:Рахметова Улбосын|Рахметова Улбосын]] || [[Special:Contributions/Рахметова Улбосын|{{formatnum:73}}]] || {{Permissions|Рахметова Улбосын}} |- | 33 || [[User:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] || [[Special:Contributions/Muzaffar Turgunov|{{formatnum:72}}]] || {{Permissions|Muzaffar Turgunov}} |- | 34 || [[User:Султан каусар|Султан каусар]] || [[Special:Contributions/Султан каусар|{{formatnum:72}}]] || {{Permissions|Султан каусар}} |- | 35 || [[User:1nter pares|1nter pares]] || [[Special:Contributions/1nter pares|{{formatnum:72}}]] || {{Permissions|1nter pares}} |- | 36 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:67}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}} |- | 37 || [[User:Botagoz Tagudretova|Botagoz Tagudretova]] || [[Special:Contributions/Botagoz Tagudretova|{{formatnum:64}}]] || {{Permissions|Botagoz Tagudretova}} |- | 38 || [[User:Wikibabaejdj|Wikibabaejdj]] || [[Special:Contributions/Wikibabaejdj|{{formatnum:60}}]] || {{Permissions|Wikibabaejdj}} |- | 39 || [[User:Ғұмарқызы Асия|Ғұмарқызы Асия]] || [[Special:Contributions/Ғұмарқызы Асия|{{formatnum:54}}]] || {{Permissions|Ғұмарқызы Асия}} |- | 40 || [[User:Сабитқызы Аяулым|Сабитқызы Аяулым]] || [[Special:Contributions/Сабитқызы Аяулым|{{formatnum:49}}]] || {{Permissions|Сабитқызы Аяулым}} |- | 41 || [[User:Aisancho22|Aisancho22]] || [[Special:Contributions/Aisancho22|{{formatnum:47}}]] || {{Permissions|Aisancho22}} |- | 42 || [[User:AbukozaNurasyl|AbukozaNurasyl]] || [[Special:Contributions/AbukozaNurasyl|{{formatnum:46}}]] || {{Permissions|AbukozaNurasyl}} |- | 43 || [[User:Almasbek Absadyk|Almasbek Absadyk]] || [[Special:Contributions/Almasbek Absadyk|{{formatnum:40}}]] || {{Permissions|Almasbek Absadyk}} |- | 44 || [[User:A Erzat|A Erzat]] || [[Special:Contributions/A Erzat|{{formatnum:39}}]] || {{Permissions|A Erzat}} |- | 45 || [[User:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] || [[Special:Contributions/Еститін Азамат|{{formatnum:39}}]] || {{Permissions|Еститін Азамат}} |- | 46 || [[User:KuanGulZhek|KuanGulZhek]] || [[Special:Contributions/KuanGulZhek|{{formatnum:35}}]] || {{Permissions|KuanGulZhek}} |- | 47 || [[User:Sagzhan|Sagzhan]] || [[Special:Contributions/Sagzhan|{{formatnum:34}}]] || {{Permissions|Sagzhan}} |- | 48 || [[User:Tleukhan Altynai|Tleukhan Altynai]] || [[Special:Contributions/Tleukhan Altynai|{{formatnum:33}}]] || {{Permissions|Tleukhan Altynai}} |- | 49 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:32}}]] || {{Permissions|Gliwi}} |- | 50 || [[User:Джонатан Мур|Джонатан Мур]] || [[Special:Contributions/Джонатан Мур|{{formatnum:31}}]] || {{Permissions|Джонатан Мур}} |- | 51 || [[User:Есил Саулетов|Есил Саулетов]] || [[Special:Contributions/Есил Саулетов|{{formatnum:30}}]] || {{Permissions|Есил Саулетов}} |- | 52 || [[User:M.Nuradinov|M.Nuradinov]] || [[Special:Contributions/M.Nuradinov|{{formatnum:27}}]] || {{Permissions|M.Nuradinov}} |- | 53 || [[User:Madi Dos|Madi Dos]] || [[Special:Contributions/Madi Dos|{{formatnum:26}}]] || {{Permissions|Madi Dos}} |- | 54 || [[User:Калкабаева Маржан Маратовна|Калкабаева Маржан Маратовна]] || [[Special:Contributions/Калкабаева Маржан Маратовна|{{formatnum:26}}]] || {{Permissions|Калкабаева Маржан Маратовна}} |- | 55 || [[User:Yelllll|Yelllll]] || [[Special:Contributions/Yelllll|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Yelllll}} |- | 56 || [[User:Yeldannnaaa|Yeldannnaaa]] || [[Special:Contributions/Yeldannnaaa|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Yeldannnaaa}} |- | 57 || [[User:Жүнісбек Дінмұхамед|Жүнісбек Дінмұхамед]] || [[Special:Contributions/Жүнісбек Дінмұхамед|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Жүнісбек Дінмұхамед}} |- | 58 || [[User:Yel9uwegf|Yel9uwegf]] || [[Special:Contributions/Yel9uwegf|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Yel9uwegf}} |- | 59 || [[User:Yellllll|Yellllll]] || [[Special:Contributions/Yellllll|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Yellllll}} |- | 60 || [[User:Yeldana0627|Yeldana0627]] || [[Special:Contributions/Yeldana0627|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Yeldana0627}} |- | 61 || [[User:Fffssa|Fffssa]] || [[Special:Contributions/Fffssa|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Fffssa}} |- | 62 || [[User:Karboz Ásem|Karboz Ásem]] || [[Special:Contributions/Karboz Ásem|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Karboz Ásem}} |- | 63 || [[User:MaddieNovembre|MaddieNovembre]] || [[Special:Contributions/MaddieNovembre|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|MaddieNovembre}} |- | 64 || [[User:Shattyykk|Shattyykk]] || [[Special:Contributions/Shattyykk|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Shattyykk}} |- | 65 || [[User:Tursatayevasamal|Tursatayevasamal]] || [[Special:Contributions/Tursatayevasamal|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Tursatayevasamal}} |- | 66 || [[User:Roseissopretty|Roseissopretty]] || [[Special:Contributions/Roseissopretty|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Roseissopretty}} |- | 67 || [[User:Yeldanaaa09|Yeldanaaa09]] || [[Special:Contributions/Yeldanaaa09|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Yeldanaaa09}} |- | 68 || [[User:Maoyeldana|Maoyeldana]] || [[Special:Contributions/Maoyeldana|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Maoyeldana}} |- | 69 || [[User:Jjlolkd|Jjlolkd]] || [[Special:Contributions/Jjlolkd|{{formatnum:24}}]] || {{Permissions|Jjlolkd}} |- | 70 || [[User:Kulbarshin71|Kulbarshin71]] || [[Special:Contributions/Kulbarshin71|{{formatnum:24}}]] || {{Permissions|Kulbarshin71}} |- | 71 || [[User:Ppplose|Ppplose]] || [[Special:Contributions/Ppplose|{{formatnum:24}}]] || {{Permissions|Ppplose}} |- | 72 || [[User:Askergali Said|Askergali Said]] || [[Special:Contributions/Askergali Said|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|Askergali Said}} |- | 73 || [[User:Джамбульский|Джамбульский]] || [[Special:Contributions/Джамбульский|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|Джамбульский}} |- | 74 || [[User:ТМИТ|ТМИТ]] || [[Special:Contributions/ТМИТ|{{formatnum:22}}]] || {{Permissions|ТМИТ}} |- | 75 || [[User:Zhumanqyzy.altyn|Zhumanqyzy.altyn]] || [[Special:Contributions/Zhumanqyzy.altyn|{{formatnum:20}}]] || {{Permissions|Zhumanqyzy.altyn}} |- | 76 || [[User:Timurkuan|Timurkuan]] || [[Special:Contributions/Timurkuan|{{formatnum:20}}]] || {{Permissions|Timurkuan}} |- | 77 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:20}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}} |- | 78 || [[User:Нұрмахан Мадина|Нұрмахан Мадина]] || [[Special:Contributions/Нұрмахан Мадина|{{formatnum:20}}]] || {{Permissions|Нұрмахан Мадина}} |- | 79 || [[User:Ulytau muzei|Ulytau muzei]] || [[Special:Contributions/Ulytau muzei|{{formatnum:18}}]] || {{Permissions|Ulytau muzei}} |- | 80 || [[User:Aidanamakhambet|Aidanamakhambet]] || [[Special:Contributions/Aidanamakhambet|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Aidanamakhambet}} |- | 81 || [[User:Anna Korovina|Anna Korovina]] || [[Special:Contributions/Anna Korovina|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Anna Korovina}} |- | 82 || [[User:ФМБ НЗМ Астана Назым|ФМБ НЗМ Астана Назым]] || [[Special:Contributions/ФМБ НЗМ Астана Назым|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|ФМБ НЗМ Астана Назым}} |- | 83 || [[User:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] || [[Special:Contributions/Амантаева Дарига|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Амантаева Дарига}} |- | 84 || [[User:Saltanat.ansambl|Saltanat.ansambl]] || [[Special:Contributions/Saltanat.ansambl|{{formatnum:15}}]] || {{Permissions|Saltanat.ansambl}} |- | 85 || [[User:Кусманов Альтаир|Кусманов Альтаир]] || [[Special:Contributions/Кусманов Альтаир|{{formatnum:15}}]] || {{Permissions|Кусманов Альтаир}} |- | 86 || [[User:QApDaqtar|QApDaqtar]] || [[Special:Contributions/QApDaqtar|{{formatnum:15}}]] || {{Permissions|QApDaqtar}} |- | 87 || [[User:Omysheva.M|Omysheva.M]] || [[Special:Contributions/Omysheva.M|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Omysheva.M}} |- | 88 || [[User:Bektenbai Bekzhan|Bektenbai Bekzhan]] || [[Special:Contributions/Bektenbai Bekzhan|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Bektenbai Bekzhan}} |- | 89 || [[User:Mykola2019|Mykola2019]] || [[Special:Contributions/Mykola2019|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Mykola2019}} |- | 90 || [[User:Tursinbay T|Tursinbay T]] || [[Special:Contributions/Tursinbay T|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Tursinbay T}} |- | 91 || [[User:Альжанова Э|Альжанова Э]] || [[Special:Contributions/Альжанова Э|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Альжанова Э}} |- | 92 || [[User:Xufanc|Xufanc]] || [[Special:Contributions/Xufanc|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Xufanc}} |- | 93 || [[User:Смайл Арайлым Асылханқызы|Смайл Арайлым Асылханқызы]] || [[Special:Contributions/Смайл Арайлым Асылханқызы|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Смайл Арайлым Асылханқызы}} |- | 94 || [[User:HOMIEZAVR|HOMIEZAVR]] || [[Special:Contributions/HOMIEZAVR|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|HOMIEZAVR}} |- | 95 || [[User:NebulaDreamer|NebulaDreamer]] || [[Special:Contributions/NebulaDreamer|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|NebulaDreamer}} |- | 96 || [[User:Wgwusjsb|Wgwusjsb]] || [[Special:Contributions/Wgwusjsb|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Wgwusjsb}} |- | 97 || [[User:Лёха Вырвиглаз|Лёха Вырвиглаз]] || [[Special:Contributions/Лёха Вырвиглаз|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Лёха Вырвиглаз}} |- | 98 || [[User:Нұстаева Ардана|Нұстаева Ардана]] || [[Special:Contributions/Нұстаева Ардана|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Нұстаева Ардана}} |- | 99 || [[User:Ashina|Ashina]] || [[Special:Contributions/Ashina|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Ashina}} |- | 100 || [[User:Жанна Ж|Жанна Ж]] || [[Special:Contributions/Жанна Ж|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Жанна Ж}} |- | 101 || [[User:Jazuwi|Jazuwi]] || [[Special:Contributions/Jazuwi|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Jazuwi}} |- | 102 || [[User:Әмина Ибраева|Әмина Ибраева]] || [[Special:Contributions/Әмина Ибраева|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|Әмина Ибраева}} |- | 103 || [[User:Aisford|Aisford]] || [[Special:Contributions/Aisford|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|Aisford}} |- | 104 || [[User:Gaklaa|Gaklaa]] || [[Special:Contributions/Gaklaa|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Gaklaa}} |- | 105 || [[User:Marat Bektas|Marat Bektas]] || [[Special:Contributions/Marat Bektas|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Marat Bektas}} |- | 106 || [[User:Qqqlol|Qqqlol]] || [[Special:Contributions/Qqqlol|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Qqqlol}} |- | 107 || [[User:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] || [[Special:Contributions/Mirzoulugʻbek|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Mirzoulugʻbek}} |- | 108 || [[User:Mukhash|Mukhash]] || [[Special:Contributions/Mukhash|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Mukhash}} |- | 109 || [[User:AlmanAisha|AlmanAisha]] || [[Special:Contributions/AlmanAisha|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|AlmanAisha}} |- | 110 || [[User:Абдрахманов Р|Абдрахманов Р]] || [[Special:Contributions/Абдрахманов Р|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Абдрахманов Р}} {{/end}} hknnfhpmv05biv4i7vqle7grcxi0w9m 2 498117 3319664 3318363 2024-04-25T21:56:54Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki {{Infobox Biography | subject_name = Кенжигалиев Асхат | image_name = Askhatekb.jpg | image_size = 150px | image_caption = | date_of_birth = [[1986 жыл]], [[22 тамыз]] | place_of_birth = [[Павлодар облысы]], [[Екібастұз]] | date_of_death = | place_of_death = | occupation = [[мүгедек]] | spouse = }} {{Babel|ru|kk-2|en-2|uz-1|uk-1|az-1|tr-1|tt-1|tg-1}} {{Қатысушы:Box/Қатысушы Қазақстаннан}} <small><span style="color:Red">Менің өмірлік психологиясы:</span> 1) Дене жоқ — іс жоқ. 2) Өткен және ұмытылған нәрсе әрқашан қате емес. 3) Өмірде бір нәрсені өзгерту керек сияқты көрінсе, олай емес сияқты. 4) Десе де, уақыт емдейтініне сенімдімін. 5) Рахаттануда ұят жоқ — бұл аман қалу. 6) Кейбіреулер мені бақылап, біраз қорытынды жасады. 7) Оны бөлісетін нәрсеге толы адам. 8) Мен адамдарды «оятпауға» тырысамын. 9) Барлығына күшті жүйке қажет. 10) Сіз бұл дүниені түсініп, ақымақ болмайсыз. 11) Менің өмірім көтерілу мен құлдырауға толы. 12) Маған «проблемадан проблема болған кезде» ұнамайды. 13) Қайта емес, қайта. 14) Жаңалық та жақсы — жаңалық емес. 15) Өз көзіңіздегі бөренені көрмеңіз. 16) Өмір әрқашан үйдегідей жайлы бола бермейді. 17) Менде орташа IQ бар, сондықтан сұхбаттасымның мотивтерін, ниеттерін және эмоцияларын болжау қиын. 18) Табыс — күнделікті жұмыс. 19) Өткенге есік қабырғамен қоршалу керек. 20) 90-шы жылдар мен 2000-шы жылдардың басы жаман түс сияқты болды. 21) Мен өзім болғанды ​​қалаймын. 22) Мен өз тәжірибемнен кейбір нәрселерді орындау қиын екенін білемін, мысалы, оқу. 23) Асықсаң жұртты күлдіріп жібересің. 24) Тозаққа апаратын жол ізгі ниетпен төселген. 25) Мен өшпенді сыншыларға атап өткім келеді: мен мүлдем жеңілген емеспін, мен жай қайыршымын. Сондықтан әрбір тиын үшін мен өз әрекетімді сілкіп, мұқият ойластыруым керек. 26) Мен қарқынды бақылауға, яғни уағыз айтуға шыдай алмаймын. 27) Менің сіз туралы пікірімді және сізге деген көзқарасымды шатастырмаңыз. Саған деген көзқарас мінез-құлқыңа байланысты қалыптасады, сен туралы пікірім тек өзіме байланысты. 28) Адамдармен келіссөздер жүргізіп, ымыраға келу керек. 29) Адамдар жанжалдасып, татуласады. 30) Жылтырағанның бәрі алтын емес. 31) Біреуге шұңқыр қазба — оған өзің түсесің. 32) Мен саудагерлердің жұмысын құрметтеймін. Сауда жалғасуы керек. 33) Тек шыбынның өзі ұша алмайды. 34) Нәжіске қол тигізбеңіз — ол иіс шығармайды. 35) Мен өзім үшін өмір сүргім келеді: жалғыздықта өмірден ләззат ал. 36) Сараң екі рет төлейді. 37) Мен 2 орындыққа отыра алмадым. 38) Саясатпен айналысу үшін мүйізтұмсық терісі болуы керек. 39) Кез келген түсініксіз жағдайда ұйықтаңыз. 40) Егер мәселені ақшамен шешуге болатын болса, онда бұл шығын. 41) Мені тек мемлекет соттай алады. 42) Таң кештен дана. 43) Жаңа нәрсе әрқашан кепілдік берілген мәселелермен бірге келеді. 44) Мен өмірімде мәмбетті көп кездестірдім. Енді мен тек өркениет үшінмін. 45) Дүние жақсы адамдарсыз емес. 46) Үкім шығармаңдар, әйтпесе сотталмайсыңдар. 47) Мен кеше туылған жоқпын. 48) Адамдар әдетте өз бетінше үкім шығарады. 49) Мен өзімнің жауларыма және қаскөйлерге қуат алғым келмейді. 50) Мен мүлде сәнқой емеспін: менің өз стилім бар. 51) Кәрі мен жоқ, мен тым қартайдым. 52) Үміт соңғы болып өледі. 53) Мен тамақ пен киімге ұқыпты қараумен ерекшеленемін. 54) Бақыт тыныштықты жақсы көреді. 55) Адамның өзіндік мені бірден қалыптаспайды. Тұлға 25 жаста қалыптасады. 56) Сән циклдік. 57) Адамның адамға қасқыр екеніне көзіміз жетті. 58) Сандарда қауіпсіздік бар. 59) Өткен реніштерімді кешір. Мен ренжіткен барлық адамдардан кешірім сұраймын. 60) Қазақстан – менің отаным. Мен өз елімді жақсы көремін, ол қандай болса да. 61) Мені ұнатпайтын болсам, жай ғана қалдыр. 62) Біреудің жаны — қараңғылық. 63) Екі қол, екі аяқ, естідім, көремін, тірі ана — өмірге шағымданудың қажеті жоқ. 64) Бұл өмірде сіз нақты нәрсені, белгілі бір нәрсені қаламайсыз. 65) Уақытында кету керек. 66) Өмір сүргің келсе, иіруді біл. 67) Жаман татулық жақсы ұрыстан артық. 68) Адамда жол сілтейтін ішкі өзегі, мінезі болуы керек. Сіз өз бойыңызда мінезді тәрбиелеуіңіз керек. 69) Мен ақылды, ғылымды, технологияны, инновацияны және айқын ойлауды құптаймын. 70) Мен өзіме оңай жау табатыным анық. 71) Өмір сізге екінші мүмкіндік бергенде, сіз оған барынша жабысып, әр минутты бағалай бастайсыз. 72) Үйрену ешқашан кеш емес. 73) Мен өзімді ыңғайлы және жайлы сезіну үшін бірдей киімді кигенді жөн көремін. Көпшіліктен ерекшеленбегені дұрыс. 74) Қазақстанда тұратын адам циркке күлмейді. 75) Менің жылдарым — менің байлығым. 76) Бұл өмір тыйымдарға толы. 77) Менің мейірімділігімді әлсіздік деп қабылдамаңыз. 78) Барлық адамдар әртүрлі. 79) Құлағына кеспе іліп қою. 80) Мен өзім билемеймін, бірақ басқалардың мұны істегенін көргенді ұнатамын. 81) «Онда бірдеңе бар» деп айта алатын қыздар мен әйелдер бар. 82) Мен әйелдердің назарынан тыс қалмаған сияқтымын. 83) Тітіркену теңізі және нәтижесі бар. 84) Өз аймағыңызда жүргеніңіз дұрыс. 85) Өмірде өзіңді қарапайым ұстау керек. 86) Сөз — бұл қуаты. Сіз нарықты бақылап отыруыңыз керек. 87) Тазалық — бұл олардың қоқыс тастамайтын жері емес, тазаламайтын жері. 88) Табиғи нәрсе шіркін емес. 89) Сабыр — барлық есіктерді ашатын соңғы кілт. 90) Жауды жақсы білу керек. 91) Қасқырдың аяқтары оны тамақтандырады. 92) Кім таңертең тұрса, оған Алла береді. 93) Жан біраз уақыттан кейін трендте болатын нәрсені таңдағанда. 94) Мен бөтен адамдар арасында өзімдікі және өзімнің арасында жат адам сияқтымын. 95) Ыңғайсыз шындықты айтуым керек еді. 96) Тегін ірімшік тек тышқан қақпанында келеді. 97) Қазақ әйелі жүйрік атты тоқтатып, жанып тұрған лашықтың ішіне кіреді. 98) Соғыстағыдай алдау еш жерде жоқ. 99) Айла — зеректіктің белгісі. 100) Өмір — бұл азап. Өмір сүру – кесіп өтетін өріс емес. 101) Әр қалжыңның өз үлесі бар. 102) Алыстан дос болу керек. 103) Еш қиналмай, тоғаннан балықты да шығара алмайсың. 104) Бүйректеріңіз істен шыққан кезде Боржомиді ішуге тым кеш. 105) Кейбіреулер мені керемет деп санайтыны бос сөз. 106) Туған жерім сол жерде көмектесті. 107) Мен сезімтал емеспін, бірақ олар менің миыма тамшылағанда, ол маған қатты әсер етеді. 108) Тіпті миллион шыбынның өзі дәреттің дәмді екеніне сендірмейді. 109) Ойлар материалды болып табылады. 110) Ата-ана оқытпаса, халық оқытады. 111) Мен солтүстікші деп ренжудің қажеті жоқ. Мен өзімді екібастұздықпын деп есептеймін, бірақ «солтүстікші» жартысы ғанамын. «Солтүстікші» клеймо сияқты естіледі. 112) Тыныш суларда шайтандар бар. 113) Менің көз алдымда адамдардың дөрекі сөздерді (яғни, балағат сөздер айтқанын) ұнатпаймын. Бұл жақсы естілмейді. 114) Өткенді түзетуге тырыспаңыз. Болашаққа нұқсан келтірмеу үшін бар күш-жігерді жұмсаған дұрыс /Венера Нығматулина/. 115) Бастама жазаланады. 116) Тыныш жүрсең, ары қарай жүресің. 117) Әркім сенің жауың емес: кіммен соғысып жүрсің. 118) Сәтсіздіктер мен қателіктер сізді өмірде шыңдайды. 119) Біреу үшін бәрі, біреу үшін ештеңе. 120) Анаңның артына тығылатын уақытты бағала, сонда сен сызбаларда өмір сүресің, бұл қорқынышты және азапты… 121) Егер мен қысты жақсы көрсем, уақыт өте келе мен жазды бағалай бастадым (табиғаттың гүлдену кезеңі). 122) Барлығына ұнауға тырыспау керек. Адамдар әлі де сенің жаныңнан өтіп, тегіс емес екеніңді айтып күңіренеді. 123) Мені және менің мінезімді түсінуге тырысқандар аз. 124) Әзіл мен сарказмды түсіне білу керек. 125) Олар ренжігендерге су тасиды. 126) Маған жиі қатал жауап беруге және мінезді көрсетуге тура келді. 127) Менің ар-ұжданымда жүздеген өлтірілген өрмекшілер бар… 128) Мен бір нәрсенің «бұтақтары» бола алмаймын. 129) Екібастұз, ғажайыптар қаласы, бұрыштан айналып ғайып болды. ---- <span style="color:Red">Өзім туралы:</span> Мен принципшіл, ескі мектептің, турашыл адаммын, бетіме шындықты айтудан қорықпаймын; чайлдфри. Мен жақсы көремін: 1) моноблоктар; 2) мұздатылған кептірілген кофе, капучино; 3) макадамия жаңғағы, фундук, кешью, бадам; 4) кептірілген өрік; 5) манго; 6) манты, тұшпара; 7) монеталар; 8) қыс; 9) жеке өмірге қол сұғылмаушылық; 10) пицца; 11) маркетплейстер (Flip.kz, Ozon.kz, Wildberries, Aliexpress); 12) түйелер (бір өркешті және екі өркешті); 13) боран; 14) автобустың артқы жағына отыруға; 15) құймақ, ет және сүзбе қосылған құймақ; 16) еркіндік; 17) лимон қосылған шай; 18) өмір; 19) толтырылған бұрыш, қырыққабат орамдары; 20) халва (самарқан, зығыр және пісте); 21) қамырдағы барабан таяқшалары; 22) самса; 23) жағымды тосын сый; 24) инновациялар; 25) сауда орталықтары және сауда үйлері; 26) нан пісіру; 27) бризоль; 28) мандариндер; 29) шынайылық. Маған ұнамайды: 1) жылу; 2) көше жаргоны; 3) түйе синдромы; 4) таныс қарым-қатынастар; 5) кешкі; 6) адамдардың маған деген көңілі қалуы; 7) сәлемдесу; 8) Сіздің атыңызға айтылған сын; 9) мені тәрбиелеп жатқанда немесе оқытқанда; 10) адамдар маған ашуланғанда.</small> ---- <small>Егер сіз қаржылай көмектесе алғыңыз келсе, міне менің реквизиттерім<ref>Ақшаны аударатындарға үлкен рақмет ғой…</ref>:<br> 1) [[Қазақстан Халық банкі|Халық Банкі]]ның карта нөмірі: 4405 6397 1583 2901<br> 2) [[Kaspi Bank|Kaspi]] Gold карта нөмірі: 4400 4302 8311 1976<br> Уикипедияны қолдауды жалғастыра алуыма қолдау бер.</small> ---- <center><small>'''[[:Санат:Қазақ жазушылары|Қазақ жазушылары]]''' • '''[[Уикипедия:Жедел жою өлшемшарттары]]''' • '''[[Үлгі:Тағам]]''' • '''[[Үлгі:Тұлға]]''' • '''[[Үлгі:Кітап]]''' • '''[[Үлгі:Үңгір]]''' • '''[[Үлгі:Ғимарат]]''' • '''[[Үлгі:Фотоқатар]]''' • '''[[Үлгі:Multiple image]]''' • '''[[Үлгі:Мемлекеттік қайраткер]]''' • '''[[Үлгі:Өнер туындысы]]''' • '''[[Үлгі:Елді мекен]]''' • '''[[Үлгі:Компания]]''' • '''[[Үлгі:Монумент]]''' • '''[[Үлгі:Мереке]]'''</small></center> ---- <div class="plainlinks" style="float: center; width: 260px; height: 300px; overflow: auto; text-align: center;"> <small style="line-height:1.5em"> <div style="text-align:center; font-weight:bold; background:#e8f5ff; line-height:1.3em; padding:0.4em">[http://toolserver.org/~soxred93/pages/index.php?name=+Coffee86&lang=kk&wiki=wikipedia&namespace=0&redirects=noredirects&getall=1 Бастаған мақалалары:]</div> <div style="text-align:left"> #'''[[Ибн Рушд]]''' #'''[[Сәбит ибн Курра]]''' #'''[[Рұстақ]]''' #'''[[Соғдылық айналғыш биі]]''' #'''[[Хутэн]]''' #'''[[Куста ибн Лукка]]''' #'''[[Гурек]]''' #'''[[Мурабба (тағам)]]''' #'''[[Мухаллеби]]''' #'''[[Майсор зымырандары]]''' #'''[[Абдаса]]''' #'''[[Гандхара өнері]]''' #'''[[Тумшук]]''' #'''[[Наан (тағам)]]''' #'''[[Кулфи]]''' #'''[[Бастани]]''' #'''[[Фалуде]]''' #'''[[Қуыршақтар алқабы]]''' #'''[[Бұлайық]]''' #'''[[Библияның соғды тіліндегі аудармалары]]''' #'''[[Вешпаркар]]''' #'''[[Фалуда]]''' #'''[[Ах-ай гроты]]''' #'''[[Иверск-Серафим соборы]]''' #'''[[Қызылғаха үңгірлері]]''' #'''[[Безеклик]]''' #'''[[Миран (шұрат)]]''' #'''[[Гирлянда тасушылар]]''' #'''[[Базилика цистернасы]]''' #'''[[I Хұсрау патшаның көктемгі кілемі]]''' #'''[[Рахандж]]''' #'''[[Гандхара]]''' #'''[[Самарқан қағазы]]''' #'''[[Занданачи]]''' #'''[[Кэсы]]''' #'''[[Инпань адамы]]''' #'''[[Черчен адамы]]''' #'''[[Серика]]''' #'''[[Виша Самбхава]]''' #'''[[Музаки кінәздігі]]''' #'''[[Канун (Албания)]]''' #'''[[Нана (Бактрия құдайы)]]''' #'''[[Мафраш]]''' #'''[[Виша Шура]]''' #'''[[Виша Кирти]]''' #'''[[Пісте балмұздақ]]''' #'''[[Хаварнак]]''' #'''[[Мивнай]]''' #'''[[Мабхара]]''' #'''[[Мизан]]''' #'''[[Мастан-Навиан]]''' #'''[[Тукаспадак]]''' #'''[[Шишпир]]''' #'''[[Агоналия]]''' #'''[[Тұрғар]]''' #'''[[Тархун (ихшид)]]''' #'''[[Меликават]]''' #'''[[Гипорхема]]''' #'''[[Гивех]]''' #'''[[Лейпциг бозторғайлары]]''' #'''[[Сериндия өнері]]''' #'''[[Манбидждік Агапий]]''' #'''[[Кафыр-қала (Самарқан)]]''' #'''[[Зергер-Тепе]]''' #'''[[Бетика]]''' #'''[[Реккесвинт тәжі]]''' #'''[[Джулиан (вестготтық граф)]]''' #'''[[Нағиса]]''' #'''[[Хотандық сақ тілі]]''' #'''[[Алмихан Сейіті]]''' #'''[[Духцов сарайы]]''' #'''[[Брагадан Фруктуоз]]''' #'''[[Узуфрукт]]''' #'''[[Гварразардан қазына]]''' #'''[[Вестготтық шындық]]''' #'''[[Вигилан кодексі]]''' #'''[[Соғды жауынгерлері]]''' #'''[[Вестгот патшалығының флоты]]''' #'''[[Юйчи Исэн]]''' #'''[[Түйе жүні]]''' #'''[[Свина (өзен)]]''' #'''[[Цедыня]]''' #'''[[Кельтибериялықтар]]''' #'''[[Севильялық Исидор]]''' #'''[[Ифтехар]]''' #'''[[Әулие Антоний Падуан шіркеуі (Ыстанбұл)]]''' #'''[[Танның батыс базарының мұражайы]]''' #'''[[Музелес]]''' #'''[[Ливиядағы болгар дәрігерлерінің соты]]''' #'''[[Lundbeck]]''' #'''[[Той түйе (табақ)]]''' #'''[[Қытай қағазы]]''' #'''[[Нимруд линзасы]]''' #'''[[Албания-Болгария қатынастары]]''' #'''[[Қытайдағы жер сілкінісі (2023)]]''' #'''[[Жеті кітаптағы медициналық жинақ]]''' #'''[[Византиялық ғибадатханасы (Судак)]]''' #'''[[Симон Илеуші]]''' #'''[[Әулие Павел шіркеуі (Константинополь)]]''' #'''[[Мирелейон]]''' #'''[[Әулие Ирина шіркеуі]]''' #'''[[Әулие Сергий бен Вакх шіркеуі]]''' #'''[[Әулие Анна шіркеуі (Трабзон)]]''' #'''[[Жаккард матасы]]''' #'''[[Яздтағы дахма]]''' #'''[[Кристегі Әулие Андрей шіркеуі]]''' #'''[[Софа]]''' #'''[[Үндістан (Бируни)]]''' #'''[[Вандалдар мен аландар мемлекетінің флоты]]''' #'''[[Лузитания]]''' #'''[[Бұхара тарихы (қолжазба)]]''' #'''[[Таксиладан келген белгісіз меридарх]]''' #'''[[Гуанчжоудағы қырғын]]''' #'''[[Аниково табағы]]''' #'''[[Диолк]]''' #'''[[Кузхайя (монастырь)]]''' #'''[[Кливанион]]''' #'''[[Каббадион]]''' #'''[[Цангион]]''' #'''[[Дивитисий]]''' #'''[[Сериндия]]''' #'''[[Севильялық Иоанн]]''' #'''[[Шеду]]''' #'''[[Сабао (лауазым)]]''' #'''[[Шалимар бақтары]]''' #'''[[Бахур]]''' #'''[[Сенмар]]''' #'''[[Хвадай-намак]]''' #'''[[Мехреган]]''' #'''[[Тирган]]''' #'''[[Петрона Каматир]]''' #'''[[Халчаян]]''' #'''[[Анар сорпасы]]''' #'''[[Шолезард]]''' #'''[[Зарда (тағам)]]''' #'''[[Локакшема]]''' #'''[[Шатьял]]''' #'''[[Византия асханасы]]''' #'''[[Хотан жібек фабрикасы]]''' #'''[[Мұқанна]]''' #'''[[Дендера шамы]]''' #'''[[Бағдат батареясы]]''' #'''[[Ludus duodecim scriptorum]]''' #'''[[Баджаур қорабы]]''' #'''[[Табула]]''' #'''[[Екібастұз политехникалық колледжі]]''' #'''[[Павлодар машина жасау колледжі]]''' </div></div> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[en:User:Coffee86]] [[meta:User:Coffee86]] [[ru:Участник:Coffee86]] [[uz:Foydalanuvchi:Coffee86]] [[tr:Kullanıcı:Coffee86]] d9srffmsgvz8qpqhxnkpihervqhlm1l 0 502706 3319476 3319319 2024-04-25T13:27:31Z Nurtenge 93712 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|Энциклопедиялық маңызы жоқ мақала, Қазақша Уикипедияда басқа қалалық, облыстық немесе аудандық ескерткіштері жайлы тізім-мақалалар жоқ, авторлық құқықпен қорғалған, еркін емес суреттерді қолданады, суреттердің қайнары мен авторлары көрсетілмеген}} {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" width="100%" ! № ! class="unsortable"| Суреті ! Ескерткіш ! class="unsortable"| Сипаттамасы |- | '''1''' | | '''1941-45 ж.ж. Ұлы Отан соғысында қаза болған жауынгерлерге арналған ескерткіш 1985 ж.''' | [[Жамбыл облысы]], [[Байзақ ауданы]], [[Сарыкемер ауылы]], [[Мәдениет үйі]]нің алдындағы алаңда орналасқан. Жеңістің 50 жылдығына арналып салынған. Авторлары: мүсіншілер Лоташ, Сирота, сәулетшісі М. Қаржасов. Мүсінді-сәулеттік кешені екі туындыдан және оларды біріктіретін дөңгелек мінберден тұрады. Композициялық басымдылық - ашылған екі гүл күлтелерінің фонындағы қайғырып отырған әйел-ана тұғырынан тұрады. [[Ескерткіш]] бетоннан салынып, мүсін ақ түске боялған. Күлтелердің бірінің жоғары жағында Отан соғысының ордені салынса, екіншісінде «1941-45» деген жазу бар. Күлтелердің биіктігі 9,0 м, мүсіндікі 2,5 м. Мінбердің диаметірі 6,0 м. Тұғыр алдында - мәңгілік алау. |- | '''2''' | | '''Байзақ батыр Мәмбетұлының жерленген жері 1789-1864 жж.''' | Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Сарыкемер ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 5 км, Талас өзенінің оң жағасында орналасқан Байзақ батыр-би - қазақ халқының қоқанд әміршілігімен күресінің белсенді мүшесіне. 1789 ж. Тараз маңында Абылай ханның көрнекті серігі, аты аңызға айналған Мәмбет Құндасұлы батырдың отбасында дүниеге келген. Байзақ датқаның сүйегі «Сүре Байзақ» елді мекеніндегі ежелгі қорғанда жерленген. Бейітінде 20 ғ. басында толығымен қираған күйдірілмеген кірпіштен ескерткіш орнатылған. Мавзолей монолитті бетоннан жергілікті дәстүрдің табынушылық сәулет өнері қолданылып соғылған. Біркүмбезді, көлемі алтықырлы, орталықтанған композиция, жоғары барабаны сферикалық күмбезбен жабылған. Күмбездің ұшы шағын күмбезшемен және жарты аймен айқындалған. Басты фасады кең емес аршалық кіру тамбурлы порталмен бөлінген. Ішкі қабырғалары ашық хорезм кірпіштерімен қаланған. Мавзолейде ескі жерлеудің кірпіштері қолданылған биіктігі 0,9 м. Күмбез бен мәрмәр тасты қабір бар. Ескерткіштің территориясы сәнді металл қоршаулармен қоршалған. Қыр етегінен мавзолейге кең бетон баспалдақтар апарады. |- | '''3''' | | '''Ақтөбе мазары (Құлан-Бұлан, Ақ күмбез), ХIX ғ. басы''' | Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Абай ауылынан солтүстік-батысқа қарай 5-6 шақырым жерде орналасқан. Ескерткіш 1936 ж. КАЭ (А.Н. Бернштам, 1978 ж. Жамбыл облысы тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясымен, 1985-2001 ж. НИПИ ПМК мамандарымен зерттелген. 1970 ж. аяғына қарай порталдық қабырғалары мен күмбездері айтарлықтай бұзылып, 1980 ж. аяғында жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді. 1970 ж. аяғына қарай порталдық қабырғалары мен күмбездері айтарлықтай бұзылған. 1980 ж. аяғында жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді. Сазды қоспамен күйдірілген төртбұрышты кірпіштен жасалған. Бір камералы квадратты (6,2 х 6,2) текше көлемді биік барабанды салаланып біткен күмбезбен жабылған. Ішкі жиынтық төрт бұрышты күмбез асты желкенмен сүйемелденген. Портал-пештак биіктігі 8 м, негізгі аумағына айтарлықтай жақындай түскен және П-тәріздес рельефті жиектеулермен безендірілген. Қабырға интерьері сыланып, әк қоспасымен әктелген. Бастапқыда алебастрланып, аңшылық көрініс, түрмыс пен қару-жарақ құралдары салынған-фрескалық қолтаңбалар жұмсалған. Күмбезі жоқ, құйылған жер еден. |- | '''4''' | | '''Ақмола мазары XIX ғ. басы''' | Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Байзақ ауылынан 20-25 шақырым, жерде орналасқан. N 43° 28′ 926″; E 71° 23′ 555″ 1985, 2001 жж. НИПИ ПМК экспедициясымен зерттелген. Уақыт өте күмбезі, кейбір жерлерінде кірпіштері құлаған. Күйдірілмеген кірпіштен соғылған күмбездері жұмсалған, жертөле мен кіре беріс ойықта бұзылулар бар, ішкі қабырғалар шұңқырланып, саз сылақтар түскен. Талас-Шу алқабына біркүмбезді күйдірілмеген кірпішті мавзолей түрі дәстүрлі орталықтанған композиция тән жұмырланып келген мавзолей бастапқыда көлемді әлсіз кескінделген үш бөлімді құрылымдар - төменгі қабаты сәл шығыңқы, орташа, кішкене қысылған жайма біртіндеп сфероконикалық күмбезге өткен. Іргетасы жоқ, бір жолды, тікбұрышты жұқа иілгіш кірпішті саз қабатпен қаланған. Жертөле негізіндегі қабырғаның ені 1 м шамасында, мавзолейдің сақталған бөлігінің биіктігі 5,7 м, диаметрі 8,5 м. |- | '''5''' | | '''КЕҢЕС ОДАҒЫНЫҢ БАТЫРЫ А.СУХАМБАЕВҚА ЕСКЕРТКІШ 1964 ж.''' | Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Жақаш ауылы орталығында орналасқан.Ескерткіш 1964 ж. фашистік Германиямен болған Жеңістің 30 жылдығына орай тұрғызылған. А. Сухамбаев (1920-1944) Байзақ ауданы Қарасу а. туып-өскен. Ұлы Отан соғ. майданында 1941 ж. қазан айынан Гродненск атқыштар полкінің 628 Қызылтулы 1-батальонының Борисовск атқыштар дивизиясы 174 Қызылтулы 31 армиясы 3 Белорус майданының командирі. Белорусияны, Литва мен Польшаны азат ету ұрыстарына қатысқан. 1944 ж. Пруссиямен шекарадағы Стшельцовизка дер. (Польша) жанында білдіртпестен жау жағының алдыңғы жағына өтіп, кеудесінен жаудың амбразурасын жапқан, өз өмірін сарп ете отырып, бөлімнің ұрыс тапсырмаларын ойдағыдай орындады. Батыр аты өз туған ұжымшарға, оқыған мектебіне берілді. Бетон ескерткіш пирамида тектес тұғырда тұрған бюсттен тұрады. Туынды түсінді, мүсіннің пластикасы батырдың төрт реттік кескінін бере отырып ұстамдылықпен шешілген. Бюсттің биіктігі 0,8 м, тұғыры - 1,8 м. Түғырдың үстіңгі жағында екі мемориалды мәрмәр тақтайлар монтаждалған. Бірінде аты мен өмір сүрген күні, айы, жылы қашалған, екіншісінде қаз. тіл. КСРО жоғарғы кеңесі Презид. А. Сухамбаевқа қаза болғаннан кейін (1945) Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы шешімнің тексті жазылған. |- | '''6''' | | '''Ұлы Отан соғысы құрбандарына арналған ескерткіш 1967 ж.''' | Жамбыл облысы, Байзақ ауданы. Түймекент (бұр.Трудовой пахарь) ауылының орталығында орналасқан. Ескерткіш 1967 жылы «Трудовой пахарь» колхоз мүшелерінің қаржылырына орнатылған. Авторы – Иванов Н.В. Биіктігі 6 метрлік обелиск биікемес тұғырғы орналастырылған. Үстінгі жағында Ұлы Отан соғысының орденімен безендірілген. Тұғыр өлшемдері 10 х 6м. Обелисктің екі жанында мәрмәрдан жасалған плиталар бетіне соғыста қаза болған жерлестер есімдері жазылған. |- | '''7''' | | '''Зауырбектөбе қонысы VII – IX ғғ. ''' | Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Абай ауылының шетінде, Кеңес су қоймасының оң жағалауында орналасқан. 1978 ж. Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы ашып зерттеген. Бұл қоныс жобасында үшбұрышты алаң тұрпатты. Жақтарының өлшемдері 110 х 120 м болып келген оның биіктігі 2,5 м-ге жуық. Ол табанындағы ені 10-15 м, биіктігі 2 м-ге жуық, бұрыштарында мұнаралардың қалдықтары байқалатын үйінді жалмен қоршалған. Қоныс территориясында кездесетін қыш ыдыстар негізінен сырланбаған. |- | '''8''' | | '''Ақтөбе қонысы VI – VIII ғғ.''' | Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Абай ауылынан солтүстік-батысқа қарай 5 шақырым жерде орналасқан. Қонысты 1936 ж. КСРО ғылым академиясының Қазақ бөлімшесі мен ММТИ-ның экспедициясы ашты (А.Н. Бернштам). 1978 ж. оны Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы зерттеді. Жобасында табанынан есептегендегі өлшемдері 60 х 90 м, биіктігі 5 м-ге жуық тік бұрыштылау болып келген төбеге жақтарының ұзындығы: оңтүстік-батысқа - 50 м, солтүстік-шығысқа - 40 м, батысқа - 50 м алаң жанасқан. Барлық жағынан үйінді жалмен қоршаган оның батыс жағында ені 12-16 м, тереңдігі 0,7 м-лік ордың қалдығы бар. |- | '''9''' | | '''Бекіністі қоныс VII – IX ғғ.''' | Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Аймантөбе ауылынан батысқа қарай 5-6 шақырым жерде орналасқан. Ескерткішті 1978 ж. Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы ашып зерттеді. Дөңгеленген төбе тұрпатты оның диаметрі 92 м, биіктігі 4,2 м-ге жуық. Ол айнала биіктігі 1,2 м-ге, табанынан есептегендегі ені 9 м-ге жуық үйінді жалмен қоршалған. Қоныстың сыртында, қабырғалардың түбінен ені 10-12 м, тереңдігі 0,8 м-ге жуық ор өтеді. Қабір шұңқырларынан шыққан топырақтардың арасынан кездесетін қыш ыдыстардың дені сырланбаған қыш-құмыралардың сынықтары. |- | '''10''' | | '''ЖЕТІТӨБЕ ОБАЛЫ ҚОРЫМЫ ерте темір дәуірі ''' | Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Аймантөбе ауылынан солтүстікке қарай 1,5 шақырым жерде орналасқан. Қорымды 1978 ж. Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы тауып зерттеді. Қорым үйіндісі топырақ 7 обадан тұрады. Диаметрлері 18-ден 40 м-ге, биіктіктері 1,5-2 м-ге жететін обалар солтүстіктен оңтүстікке қарай бір-бірінен 10-15 м алшақтықта тізбектеліп орналасқан. |- | '''11''' | | '''ҚОНЫС VII – XIII ғғ.''' | Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Аймантөбе ауылынан солтүстікке қарай 2 шақырым жерде, Талас өзенінің сол жағалауында орналасқан. Қонысты 1978 ж. Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы ашып зерттеді. Жобасында дөңгеленіп келген төбенің диаметрі 90-92 м, биіктігі 7 м-ге жуық. Дөңнің үстіңгі алаңы жазық, беткейі құламалы. Үстінен хумша, хум және құмыра тәрізді қыш ыдыстардың сынықтары көптеп кездеседі. |- | '''12''' | | '''АЙМАНТӨБЕ ҚОНЫСЫ VII – IX ғғ.''' | Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Аймантөбе ауылынан батысқа қарай 3 шақырым жерде орналасқан. 1978 ж. Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайының экспедициясы тіркеп зерттеген. Ескерткіш қоныс жобасында дөңгеленіп келген төбе тұрпатты. Диаметрі 110 м, биіктігі 5 м-ге жуық оны табанындағы ені 12 м-ге, биіктігі 2 м-ге жақын келетін үстінде мұнаралардың қалдықтары сақталған үйінді жал қоршап жатыр. Үстінен жиналынып алынған материалдардың дені - сырланбаған қыш ыдыстардың сынықтары. [[Санат:Жамбыл облысының ескерткіштері]] 7uwh8mpp15u1zuktx5bn1ucr1ox9e0j 0 502841 3319475 3319321 2024-04-25T13:26:45Z Nurtenge 93712 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|Энциклопедиялық маңызы жоқ мақала, Қазақша Уикипедияда басқа қалалық, облыстық немесе аудандық ескерткіштері жайлы тізім-мақалалар жоқ, авторлық құқықпен қорғалған, еркін емес суреттерді қолданады, суреттердің қайнары мен авторлары көрсетілмеген}} {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" width="100%" ! № ! class="unsortable"| Суреті ! Ескерткіш ! class="unsortable"| Сипаттамасы |- | '''1''' | | '''ЖАМБЫЛ ЖАБАЕВТЫҢ ЕСКЕРТКІШІ 2001 ж.''' | Жамбыл облысы, Жамбыл ауданы, Аса ауылы, аудан әкімшілігі алдындағы алаңда орналасқан. 2001 ж. тұрғызылған ескерткіштің авторлары: мүсіншілер Н. Рустемов, Д. Альдеков, сәулетші С. Дембай. Ұзын бойыны сомдалған Жамбыл мүсіні қола түске боялған бетоннан жасалынып, бұрын Ленин ескерткіші тұрған биіктігі (4,7 м) тұғырға орнатылған. Мүсіннің биіктігі 3,6 м. Қызғылт түсті қордай гранитінің ірі кесектерінен жасалған тұғыры көлемді әрі биік стилобат іспетті. Ақын дана қарт түрінде бейнеленген. Ірі көлем мен монолитті қалып ескерткішке тұтастық пен монументальдылық беріп тұр. |- | '''2''' | | '''Жерлес-жауынгерлер мемориалы 1978 ж.''' | Жамбыл облысы, Жамбыл ауданы, Айша бибі ауылының ортасында алаңда орналасқан. Мемориал 1975 ж. фашизмді жеңгеніміздің 30 жылдығына тұрғызылған. Мүсінді-архитектуралық кешен түрінде болып келген ол екі композициядан - обелиск және оларды біріктіріп тұрған дөңгелек подиумнан тұрады. Композициялық акцент 10 метрлік конус іспетті Жеңіс обелискісіне түскен. Оның екі жағына ескерткіш тақырыбын өрбіте түскен - Отан-ана мен жазылған тудың фонындағы Жеңімпаз-жауынгердің мүсіндері қойылған. Обелискінің үшар басын металдан жасалған жұлдыз, негізін - қаза болған жерлес-жауынгерлердің аты-жөні жазылған мрамор тақталары көмкеріп тұр. Туда - соғыс эпизодтарының көрінісі бедерленіп берілген. Ескерткіш бетоннан сомдалған, мүсіндердің биіктігі 3 м. |- | '''3''' | | '''Ұлы Отан соғысы жылдары қаза болған жерлес-жауынгерлер арналған меморалдық комплекс 1976 ж.''' | Жамбыл облысы, Жамбыл ауданы, Гродикова ауылының (б.ХХІІ партсъезд) орталығында орналасқан. Ескерткіш 1967 жылы Ұлы Отан соғысында қаз болған жерлестеріміздің есімдер есте қалдыру мақсатында салынған. Тұтас бойымен мүсінделген жауынгер әскери киімде бейнеленген, биіктігі 5 м. Скульптуралық композицияның артқы жағында Қаза болған жауынгерлердің тізімі жазылған сұр мәрмәрдан жасалған ескерткіш тақта орнатылған. |} [[Санат:Жамбыл облысының ескерткіштері]] o5cgjnrtxqwl4rgi185f3kajatxkp9h 0 505323 3319676 3316995 2024-04-25T22:20:12Z Coffee86 27186 /* Галерея */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Hérosmaîtrisantunlion.jpg|thumb|right|250px|Гильгамеш]] '''Гильгамеш ''' (Аккадша: 𒄑𒂅𒈦 — Гілгамеш, Gilgameš; Шумерше: 𒄑𒉈𒂵𒈩 — Білгамеш, Bilgamesh<ref>{{Cite book |last=George |first=Andrew R. |title=The Babylonian Gilgamesh Epic&nbsp;– Introduction, Critical Edition and Cuneiform Texts |date=2010 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0198149224 |edition=reprint |volume=vol. 1 and 2 |location=Oxford |page=163 |language=English, Akkadian |oclc=819941336 |orig-year=2003}}</ref><ref>http://www.dictionary.com/browse/gilgamesh "Gilgamesh". ''Random House Webster's Unabridged Dictionary''</ref>) – біздің дәуірімізге дейінгі XXVII ғ. аяғы мен XXVI ғ. басында өмір сүрген [[шумер]]<nowiki/>дегі Урук қаласы билеушісі. Оны өлгеннен кейін ғана құдай деп санай бастаған. Үштен екісі құдай, үштен бірі ғана – адам деп есептелген Гильгамеш 126 жылға жуық уақыт билік құрған. Бастапқыда оның есімі басқаша аталған. Оның есімінің шумерлік нұсқасы, тарихшы ғалымдардың пікірнше, «батыр баба» деген мағына беретін «Бильга-мес» сөзіне келеді. == Гильгамеш туралы хикая == Күшті,батыл,өткір мінезді Гильгамештің бойы да еңгезердей екен, өзі жауынгерлік өнерді жақсы көріпті. Урук тұрғындары құдайлардан тілеп, соғысқұмар Гильгамешті ақылға келтіруді өтінеді. Сол кезде құдайлар алыптың арынын басар деген үмітпен Энкиду деген жабайы адамды жаратады. Энкиду Гильгамешпен жекпе – жекке шығады, бірақ батырлар күштерінің тек екенін бірден байқайды. Олар достасып, көптеген ерен ерліктерді бірге жасайды. Бір күні олар самырсын еліне аттанады. Алыстағы бұл елде бір таудың шыңында Хувава дейтін зұлым дәу тұрыпты. Ол адамдарға көп зардап шектіріпті. Батырлар дәуді жеңіп, басын кесіп алады. Бірақ құдайлар олардың бұл қылықтарына ашуланып, Инаннаның ақылымен Урукке құбыжық бұқаны жібереді. Инанна әрдайым көңіл білдіріп жүрсе де, назар аудармай қойған Гильгамешке бұрыннан ызалы еді. Алайда Гильгамеш Энкидумен бірге бұқаны өлтіріп тастайды да, бұл іс құдайларды одан әрмен күйіндіреді. Батырдан кек алу үшін, құдайлар оның досы Энкидуды өлтіреді. Гильгамеш үшін бұл ең сұдық қасірет болды. Досының өлімінен кейін Гильгамеш Ут – Напишти деген ажалсыз адамнан мәңгі өмірдің құпиясын білуге аттанады. Ол қонағына бүкіләлемдік су тасқынынан қалай тірі қалғанын айтып береді. Қиындықтарды жеңудегі дәл осы табандылығы үшін, құдайлар оған мәңгілік өмірді сылағанын баяндайды. Ажалсыз адам Гильгамешке ақыл беруді құдайлар қолдамайтынын білді. Бірақ, бақытсыз батырға көмектескісі келіп, оған мәңгі жастық гүлінің құпиясын ашты. Гильгамеш құпия гүлді тауып алады. Оны енді жұлып алайын дей берген сәтінде, гүлді жылан қақшып алып, дереу жап – жас жыланға айналып кетеді. Салы суға кеткен Гильгамеш Урукке қайтып оралады. Бірақ қаланың жақсы бекінгендігі мен гүлденіп жатқандығы көңіліне медеу болады. Урук тұрғындары оның келгеніне қуанады. Гильгамеш туралы хикая адамның мәңгі өмірге ие болуға ұмтылуы бос әурешілік деген ойды аңғартады. Адамның игілікті істері мен ерліктері туралы жұртшылық балалары мен немерелеріне айтып отырғанда ғана, ол тек халықтың жадында мәңгі өмір сүре алмақ. == Гильгамеш эпосы == {{main|Гильгамеш жайлы эпос}} Гильгамеш туралы эпос (грекше «сөз, хикая, әңгіме») біздің дәуірімізден 2500 жыл бұрын қыш тақташаларға жазылған. Гильгамештің жасаған ерліктері туралы баяндайтын бес эпостық жыр сақталып қалған. Гильгамеш туралы аңыз табиғаттың қаһарлы күштері кейпіндегі зұлым құдайлар жіберген барлық сындардан өтіп, өз мақсатына ұмтылған батырдың ерлігін, өмірге құштарлығын жыр етеді. == Галерея == <gallery class="center"> Gilgamesh statue.jpg|Гильгамешке арналған мұнара Mace Gilgamesh Louvre AO3761.jpg|Гильгамештің сойылы, Лувр Statue of Gilgamesh, U.Sydney.jpg|Сиднейдегі Гильгамешке арналған мұнара </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиеттер == * Әпсамалар, Балалар энциклопедиясы РОСМЭН. Мәскеу, Росмэн, 2012. [[Санат:Шумер хандары]] ojaitxkxuva3hllemalsgrif0fbrvvx 0 505668 3319668 3308527 2024-04-25T22:03:19Z Coffee86 27186 /* Өмірбаяны */ wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Есімі = Брукнер, Антон |Атауы = |Сурет = Брукнер.jpg |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Фон = |Туылған кездегі есімі = |Толық аты = |Туылған күні = 04.09.1824 |Туылған жері ={{AUT}}, Ансфельден |Қайтыс болған күні = 11.10.1896 |Қайтыс болған жері = {{AUT}}, Вена |Белсенділік жылдары = |Мемлекет = [[Австрия]] |Мамандықтары = [[музыкант]], австриялық [[сазгер]] |Дауыс түрі = |Аспаптары = [[рояль]], [[фортепиано]], [[орган]] |Жанрлары = [[симфония]] |Лақап аты = |Ұжымдары = |Қызметтес болған = |Лейблдері = |Марапаттары = |Сайты = }} '''Антон Брукнер''' ([[1824]]-[[1896]])<ref>Л.Раппопорт. Антон Брукнер. Государственное музыкальное издательство. Москва - 1963</ref> - әйгілі [[австрия]]лық [[сазгер]], органшы және [[педагог]]. == Өмірбаяны == * [[1824]] жылы [[4 қыркүйек]]те Ансфельден ([[Австрия]]дағы [[Дунай]] өзенінің жанындағы Линц қаласының жанында) [[деревня]]сында туған. [[Әке]]сі ауылдық [[мұғалім]] болған, негізгі жұмысымен қатар [[орган]]шы және жергілікті [[шіркеу]]де [[хор]] жетекшісі қызметтерін қоса атқараған. Антон отбасындағы он бір [[бала]]ның біріншісі болғандықтан үй шаруашылығына ерте аралсады. Оның музыкалық дарындығы да ерте оянады, шіркеу хорында ән айтады. Әкесі оны [[рояль]]да және [[сыбызғы]]да, ал немере ағасы Иоганн Баптист Вейс органнан және сырнайда ойнауды үйретеді. Сол немере ағасы оны [[Моцарт]]пен таныстырады. Антон 10 жасында органшы ретінде Вейстің орнын басады. Осы жылы оның алғашқы шағын шығармасы — органдық музыкаға арналған кіріспесі шығады. * [[1837]] жылы әкесі қайтыс болып Антон үшін бағынышсыз тұрмыс — бейнеткеш өмір басталады. Линц және Энс қалаларының аралығында орналасқан әулие Флориан монастырына хор әншісі болып кіреді. Сан-Флорианада беталысы екі жылдық мұғалімдікті бітіруге дайындалған ол, жүйелі түрде қатынамаса да белгілі органшы Антон Каттингер және сыбызғышы Франц Груберден (Бетховен квартетін алғашқы орындаған әйгілі ансамбльді ұйымдастырған Шуппациганың оқушысы) музыкадан сабақ алады, көп дауысты литургиялық оқуды және григорандық діни әнді түпкілікті оқып біледі. * [[1840]]-[[1841]] жылдары халық мұғалімі дайындығын оқып бітіреді. Оқумен бірге Антон Иоганн Август Дюррибергердің музыка бойынша оқыған лекциясына қатысады. Кейінірек өзінің алған музыкалық білімі үшін Дюррибергерге міндетті екенін білдіреді. == Қызметтік жолдары == * Мұғалімдік дайындықты бітіріп, 17 жасында Фрейштадқа жақын Виндхааг деревнясында ауылдық мұғалімнің көмекшісі қызметін алады. Ол жерде негізгі жұмысынан тыс уақыттарда [[Йоганн Себастиан Бах]]тың шығармаларын оқып, көрші қалаларда органда ойнайды. Әсіресе каникул кездерінде музыкаға көп көңіл бөліп, рояльда он, органда үш сағаттан отырып күнделікті музыкамен айналысады. Үйлену тойларында оркестрді басқарады. * [[1845]] жылы кезекті [[емтихан]]ды өте жақсы тапсырған ол өзі оқыған Сан-Флорианадағы монастырда мұғалімдік қызметті алады. Онда органшының көмекшісі қызметін атқарады. Бұл оның жоғарлауы болды. * Сан-Флорианада өзінің алғашқы шығармалары: 4 қолға арналған фортепианалық пьесалары, әйелдер хорын, [[кантата]]лар (діни мәнді мақтау өлең), псалмалар (діни жыр) және салтанатты мессаларды (Missa solemnis) жазады. == Кәсіпқой музыкант атануы және шығармашылық жолдары == * * [[1856]] жылы Линц қаласында органшы қызметінің орнына болған байқауда Брукнер жеңіп шығады, оның ойнауы соншалықты таңқаларлық әсер қалдырады. Сөйтіп 32 жасында Линц қаласында органшы қызметін алып, ақырында кәсіпқой [[музыкант]] болады. * * [[1858]] жылы [[Вена]] қаласының кешкілік газетінде ("Wiener Zeitung") Рудольф Вейнвурмның Брукнер туралы атақты органшы және суырып салма ақын екендігі жазылған мақала шығып, оның атағы Вена қаласына белгілі болады. * * Линц шіркеуіндегі қызметімен қоса хор басқарушылыққа да көп көңіл бөледі. [[1868]] жылы Линцте әншілердің бірінші Жоғарыавстриялық мерекесінде оның хор қоғамы "Frohsinn" брукнерлік "Germanenzug" әнін орындап, екінші сыйлықты жеңіп алады. Осыдан кейін абыройы арта түскен Брукнерге хор өнерін оқуға [[Швеция]]дан және [[Норвегия]]дан балалар әкелінеді. * Бірнеше жылдар бойы Венаға жылына екі рет барып белгілі теорияшыл Симон Зехтерден сабақ алады. [[1861]] жылы композиция мұғалімі Отто Китцлерден оқып, теориялық білімін тәжірибелік тұрғыда жетілдіреді. * [[1868]] жылы Венаға қоныс аударған Брукнер Вена [[консерватория]]сында сабақ береді. * [[1871]] жылы [[профессор]] атағын алады; оқушыларының арасында - кейіннен атақтары шыққан [[Малер, Густав]], [[Артур Никиш]] және [[Фридрих Клозе]] сынды композиторлар болды. Сонымен қатар әулие Анна Мұғалімдер университетінің оқытушысы болып істейді.. * [[1896]] жылы [[11 қазан]]да қайтыс болады, Сан-Флорианға әкелініп жерленеді == Шығармалары == * [[1863]] жылы Линцте "Тангейзер", [[1864]] - "Лоэнгрин", ал [[1865]] жылы [[Мюнхен]]де - "Тристан и Изольда" шығармалары қойылады. * Алғашқы үлкен шығармалары Линцте пайда болады: ** [[1864]] жылы аралас хор мен оркестрдің солисіне арналған - d-moll - бірінші месса; ** [[1866]] жылы (екінші шығарылымы [[1882]] жылы) сегіз дауысты аралас хорға және үрлемелі оркестрге арналған - e-moll - екінші месса; ** [[1867]]-[[1868]] жылдары аралас хор мен оркестрдің жеке солисіне арналған f-moll - үлкен үшінші месса. * [[Симфония]]лық музыка саласында увертюра жазудан бастайды: [[1863]] жылы g-moll [[увертюра]]сы, содан кейін f-moll симфониясы. * [[1863]]-[[1864]] жылдары № 0 (Die Nullte) атымен белгілі екінші d-moll симфониясы. * [[1865]]-[[1866]] жылдары алғашқы c-moll симфониясы. * Екінші симфония - [[1893]] жылы * Үшінші симфония (ре-минор): ** алғашқысы - [[1873]] жылы; ** екінші [[редакция]]сы -[[1876]]-[[1877]] жылдары; ** үшінші редакциясы - [[1889]] жылы. * Төртінші симфония (ми-мажор): ** алғашқысы - [[1874]] жылы; ** екінші редакциясы - [[1878]]-[[1880]] жылдары; ** алғашқы орындалуы - Вена, [[1881]] жылы [[20 ақпан]]. * Жетінші симфония: ** шығуы - [[1881]]-[[1883]] жылдары; ** алғашқы орындалуы - [[1884]] жылы - Лейпцигте, [[1885]] жылы - [[Мюнхен]]де. * Сегізінші симфония (до-минор): ** жобасы - [[1885]] жылы; ** партитурасы -[[1886]]-[[1887]] жылдары; ** екінші редакциясы - [[1889]]-[[1890]] жылдары; ** алғашқы орындалуы - Вена - [[1892]] жылы. * Тоғызыншы симфония (де-минор): ** бірінші бөлімі - [[1891]]-[[1892]] жылдары; ** "Скерцо" - [[1893]]-[[1894]] жылдары; ** "Аdagio" - [[1894]] жылдың [[қазан]]ы мен [[1894]] жылдың [[қараша]]сы аралығы; ** алғашқы орындалуы - Вена, [[1903]] жылы [[11 ақпан]]. ==Дереккөздер== {{дереккөздер}} [[Санат:Сазгерлер]] ozfo5ua0bd775470yq8mr9rna4rckk8 3319669 3319668 2024-04-25T22:04:03Z Coffee86 27186 /* Кәсіпқой музыкант атануы және шығармашылық жолдары */ wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Есімі = Брукнер, Антон |Атауы = |Сурет = Брукнер.jpg |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Фон = |Туылған кездегі есімі = |Толық аты = |Туылған күні = 04.09.1824 |Туылған жері ={{AUT}}, Ансфельден |Қайтыс болған күні = 11.10.1896 |Қайтыс болған жері = {{AUT}}, Вена |Белсенділік жылдары = |Мемлекет = [[Австрия]] |Мамандықтары = [[музыкант]], австриялық [[сазгер]] |Дауыс түрі = |Аспаптары = [[рояль]], [[фортепиано]], [[орган]] |Жанрлары = [[симфония]] |Лақап аты = |Ұжымдары = |Қызметтес болған = |Лейблдері = |Марапаттары = |Сайты = }} '''Антон Брукнер''' ([[1824]]-[[1896]])<ref>Л.Раппопорт. Антон Брукнер. Государственное музыкальное издательство. Москва - 1963</ref> - әйгілі [[австрия]]лық [[сазгер]], органшы және [[педагог]]. == Өмірбаяны == * [[1824]] жылы [[4 қыркүйек]]те Ансфельден ([[Австрия]]дағы [[Дунай]] өзенінің жанындағы Линц қаласының жанында) [[деревня]]сында туған. [[Әке]]сі ауылдық [[мұғалім]] болған, негізгі жұмысымен қатар [[орган]]шы және жергілікті [[шіркеу]]де [[хор]] жетекшісі қызметтерін қоса атқараған. Антон отбасындағы он бір [[бала]]ның біріншісі болғандықтан үй шаруашылығына ерте аралсады. Оның музыкалық дарындығы да ерте оянады, шіркеу хорында ән айтады. Әкесі оны [[рояль]]да және [[сыбызғы]]да, ал немере ағасы Иоганн Баптист Вейс органнан және сырнайда ойнауды үйретеді. Сол немере ағасы оны [[Моцарт]]пен таныстырады. Антон 10 жасында органшы ретінде Вейстің орнын басады. Осы жылы оның алғашқы шағын шығармасы — органдық музыкаға арналған кіріспесі шығады. * [[1837]] жылы әкесі қайтыс болып Антон үшін бағынышсыз тұрмыс — бейнеткеш өмір басталады. Линц және Энс қалаларының аралығында орналасқан әулие Флориан монастырына хор әншісі болып кіреді. Сан-Флорианада беталысы екі жылдық мұғалімдікті бітіруге дайындалған ол, жүйелі түрде қатынамаса да белгілі органшы Антон Каттингер және сыбызғышы Франц Груберден (Бетховен квартетін алғашқы орындаған әйгілі ансамбльді ұйымдастырған Шуппациганың оқушысы) музыкадан сабақ алады, көп дауысты литургиялық оқуды және григорандық діни әнді түпкілікті оқып біледі. * [[1840]]-[[1841]] жылдары халық мұғалімі дайындығын оқып бітіреді. Оқумен бірге Антон Иоганн Август Дюррибергердің музыка бойынша оқыған лекциясына қатысады. Кейінірек өзінің алған музыкалық білімі үшін Дюррибергерге міндетті екенін білдіреді. == Қызметтік жолдары == * Мұғалімдік дайындықты бітіріп, 17 жасында Фрейштадқа жақын Виндхааг деревнясында ауылдық мұғалімнің көмекшісі қызметін алады. Ол жерде негізгі жұмысынан тыс уақыттарда [[Йоганн Себастиан Бах]]тың шығармаларын оқып, көрші қалаларда органда ойнайды. Әсіресе каникул кездерінде музыкаға көп көңіл бөліп, рояльда он, органда үш сағаттан отырып күнделікті музыкамен айналысады. Үйлену тойларында оркестрді басқарады. * [[1845]] жылы кезекті [[емтихан]]ды өте жақсы тапсырған ол өзі оқыған Сан-Флорианадағы монастырда мұғалімдік қызметті алады. Онда органшының көмекшісі қызметін атқарады. Бұл оның жоғарлауы болды. * Сан-Флорианада өзінің алғашқы шығармалары: 4 қолға арналған фортепианалық пьесалары, әйелдер хорын, [[кантата]]лар (діни мәнді мақтау өлең), псалмалар (діни жыр) және салтанатты мессаларды (Missa solemnis) жазады. == Кәсіпқой музыкант атануы және шығармашылық жолдары == * [[1856]] жылы Линц қаласында органшы қызметінің орнына болған байқауда Брукнер жеңіп шығады, оның ойнауы соншалықты таңқаларлық әсер қалдырады. Сөйтіп 32 жасында Линц қаласында органшы қызметін алып, ақырында кәсіпқой [[музыкант]] болады. * [[1858]] жылы [[Вена]] қаласының кешкілік газетінде ("Wiener Zeitung") Рудольф Вейнвурмның Брукнер туралы атақты органшы және суырып салма ақын екендігі жазылған мақала шығып, оның атағы Вена қаласына белгілі болады. * Линц шіркеуіндегі қызметімен қоса хор басқарушылыққа да көп көңіл бөледі. [[1868]] жылы Линцте әншілердің бірінші Жоғарыавстриялық мерекесінде оның хор қоғамы «Frohsinn» брукнерлік «Germanenzug» әнін орындап, екінші сыйлықты жеңіп алады. Осыдан кейін абыройы арта түскен Брукнерге хор өнерін оқуға [[Швеция]]дан және [[Норвегия]]дан балалар әкелінеді. * Бірнеше жылдар бойы Венаға жылына екі рет барып белгілі теорияшыл Симон Зехтерден сабақ алады. [[1861]] жылы композиция мұғалімі Отто Китцлерден оқып, теориялық білімін тәжірибелік тұрғыда жетілдіреді. * [[1868]] жылы Венаға қоныс аударған Брукнер Вена [[консерватория]]сында сабақ береді. * [[1871]] жылы [[профессор]] атағын алады; оқушыларының арасында — кейіннен атақтары шыққан [[Малер, Густав]], [[Артур Никиш]] және [[Фридрих Клозе]] сынды композиторлар болды. Сонымен қатар әулие Анна Мұғалімдер университетінің оқытушысы болып істейді. * [[1896]] жылы [[11 қазан]]да қайтыс болады, Сан-Флорианға әкелініп жерленеді == Шығармалары == * [[1863]] жылы Линцте "Тангейзер", [[1864]] - "Лоэнгрин", ал [[1865]] жылы [[Мюнхен]]де - "Тристан и Изольда" шығармалары қойылады. * Алғашқы үлкен шығармалары Линцте пайда болады: ** [[1864]] жылы аралас хор мен оркестрдің солисіне арналған - d-moll - бірінші месса; ** [[1866]] жылы (екінші шығарылымы [[1882]] жылы) сегіз дауысты аралас хорға және үрлемелі оркестрге арналған - e-moll - екінші месса; ** [[1867]]-[[1868]] жылдары аралас хор мен оркестрдің жеке солисіне арналған f-moll - үлкен үшінші месса. * [[Симфония]]лық музыка саласында увертюра жазудан бастайды: [[1863]] жылы g-moll [[увертюра]]сы, содан кейін f-moll симфониясы. * [[1863]]-[[1864]] жылдары № 0 (Die Nullte) атымен белгілі екінші d-moll симфониясы. * [[1865]]-[[1866]] жылдары алғашқы c-moll симфониясы. * Екінші симфония - [[1893]] жылы * Үшінші симфония (ре-минор): ** алғашқысы - [[1873]] жылы; ** екінші [[редакция]]сы -[[1876]]-[[1877]] жылдары; ** үшінші редакциясы - [[1889]] жылы. * Төртінші симфония (ми-мажор): ** алғашқысы - [[1874]] жылы; ** екінші редакциясы - [[1878]]-[[1880]] жылдары; ** алғашқы орындалуы - Вена, [[1881]] жылы [[20 ақпан]]. * Жетінші симфония: ** шығуы - [[1881]]-[[1883]] жылдары; ** алғашқы орындалуы - [[1884]] жылы - Лейпцигте, [[1885]] жылы - [[Мюнхен]]де. * Сегізінші симфония (до-минор): ** жобасы - [[1885]] жылы; ** партитурасы -[[1886]]-[[1887]] жылдары; ** екінші редакциясы - [[1889]]-[[1890]] жылдары; ** алғашқы орындалуы - Вена - [[1892]] жылы. * Тоғызыншы симфония (де-минор): ** бірінші бөлімі - [[1891]]-[[1892]] жылдары; ** "Скерцо" - [[1893]]-[[1894]] жылдары; ** "Аdagio" - [[1894]] жылдың [[қазан]]ы мен [[1894]] жылдың [[қараша]]сы аралығы; ** алғашқы орындалуы - Вена, [[1903]] жылы [[11 ақпан]]. ==Дереккөздер== {{дереккөздер}} [[Санат:Сазгерлер]] iyh49vam83bv0z69fni29po357qdqrp 3319670 3319669 2024-04-25T22:07:18Z Coffee86 27186 /* Шығармалары */ wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Есімі = Брукнер, Антон |Атауы = |Сурет = Брукнер.jpg |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Фон = |Туылған кездегі есімі = |Толық аты = |Туылған күні = 04.09.1824 |Туылған жері ={{AUT}}, Ансфельден |Қайтыс болған күні = 11.10.1896 |Қайтыс болған жері = {{AUT}}, Вена |Белсенділік жылдары = |Мемлекет = [[Австрия]] |Мамандықтары = [[музыкант]], австриялық [[сазгер]] |Дауыс түрі = |Аспаптары = [[рояль]], [[фортепиано]], [[орган]] |Жанрлары = [[симфония]] |Лақап аты = |Ұжымдары = |Қызметтес болған = |Лейблдері = |Марапаттары = |Сайты = }} '''Антон Брукнер''' ([[1824]]-[[1896]])<ref>Л.Раппопорт. Антон Брукнер. Государственное музыкальное издательство. Москва - 1963</ref> - әйгілі [[австрия]]лық [[сазгер]], органшы және [[педагог]]. == Өмірбаяны == * [[1824]] жылы [[4 қыркүйек]]те Ансфельден ([[Австрия]]дағы [[Дунай]] өзенінің жанындағы Линц қаласының жанында) [[деревня]]сында туған. [[Әке]]сі ауылдық [[мұғалім]] болған, негізгі жұмысымен қатар [[орган]]шы және жергілікті [[шіркеу]]де [[хор]] жетекшісі қызметтерін қоса атқараған. Антон отбасындағы он бір [[бала]]ның біріншісі болғандықтан үй шаруашылығына ерте аралсады. Оның музыкалық дарындығы да ерте оянады, шіркеу хорында ән айтады. Әкесі оны [[рояль]]да және [[сыбызғы]]да, ал немере ағасы Иоганн Баптист Вейс органнан және сырнайда ойнауды үйретеді. Сол немере ағасы оны [[Моцарт]]пен таныстырады. Антон 10 жасында органшы ретінде Вейстің орнын басады. Осы жылы оның алғашқы шағын шығармасы — органдық музыкаға арналған кіріспесі шығады. * [[1837]] жылы әкесі қайтыс болып Антон үшін бағынышсыз тұрмыс — бейнеткеш өмір басталады. Линц және Энс қалаларының аралығында орналасқан әулие Флориан монастырына хор әншісі болып кіреді. Сан-Флорианада беталысы екі жылдық мұғалімдікті бітіруге дайындалған ол, жүйелі түрде қатынамаса да белгілі органшы Антон Каттингер және сыбызғышы Франц Груберден (Бетховен квартетін алғашқы орындаған әйгілі ансамбльді ұйымдастырған Шуппациганың оқушысы) музыкадан сабақ алады, көп дауысты литургиялық оқуды және григорандық діни әнді түпкілікті оқып біледі. * [[1840]]-[[1841]] жылдары халық мұғалімі дайындығын оқып бітіреді. Оқумен бірге Антон Иоганн Август Дюррибергердің музыка бойынша оқыған лекциясына қатысады. Кейінірек өзінің алған музыкалық білімі үшін Дюррибергерге міндетті екенін білдіреді. == Қызметтік жолдары == * Мұғалімдік дайындықты бітіріп, 17 жасында Фрейштадқа жақын Виндхааг деревнясында ауылдық мұғалімнің көмекшісі қызметін алады. Ол жерде негізгі жұмысынан тыс уақыттарда [[Йоганн Себастиан Бах]]тың шығармаларын оқып, көрші қалаларда органда ойнайды. Әсіресе каникул кездерінде музыкаға көп көңіл бөліп, рояльда он, органда үш сағаттан отырып күнделікті музыкамен айналысады. Үйлену тойларында оркестрді басқарады. * [[1845]] жылы кезекті [[емтихан]]ды өте жақсы тапсырған ол өзі оқыған Сан-Флорианадағы монастырда мұғалімдік қызметті алады. Онда органшының көмекшісі қызметін атқарады. Бұл оның жоғарлауы болды. * Сан-Флорианада өзінің алғашқы шығармалары: 4 қолға арналған фортепианалық пьесалары, әйелдер хорын, [[кантата]]лар (діни мәнді мақтау өлең), псалмалар (діни жыр) және салтанатты мессаларды (Missa solemnis) жазады. == Кәсіпқой музыкант атануы және шығармашылық жолдары == * [[1856]] жылы Линц қаласында органшы қызметінің орнына болған байқауда Брукнер жеңіп шығады, оның ойнауы соншалықты таңқаларлық әсер қалдырады. Сөйтіп 32 жасында Линц қаласында органшы қызметін алып, ақырында кәсіпқой [[музыкант]] болады. * [[1858]] жылы [[Вена]] қаласының кешкілік газетінде ("Wiener Zeitung") Рудольф Вейнвурмның Брукнер туралы атақты органшы және суырып салма ақын екендігі жазылған мақала шығып, оның атағы Вена қаласына белгілі болады. * Линц шіркеуіндегі қызметімен қоса хор басқарушылыққа да көп көңіл бөледі. [[1868]] жылы Линцте әншілердің бірінші Жоғарыавстриялық мерекесінде оның хор қоғамы «Frohsinn» брукнерлік «Germanenzug» әнін орындап, екінші сыйлықты жеңіп алады. Осыдан кейін абыройы арта түскен Брукнерге хор өнерін оқуға [[Швеция]]дан және [[Норвегия]]дан балалар әкелінеді. * Бірнеше жылдар бойы Венаға жылына екі рет барып белгілі теорияшыл Симон Зехтерден сабақ алады. [[1861]] жылы композиция мұғалімі Отто Китцлерден оқып, теориялық білімін тәжірибелік тұрғыда жетілдіреді. * [[1868]] жылы Венаға қоныс аударған Брукнер Вена [[консерватория]]сында сабақ береді. * [[1871]] жылы [[профессор]] атағын алады; оқушыларының арасында — кейіннен атақтары шыққан [[Малер, Густав]], [[Артур Никиш]] және [[Фридрих Клозе]] сынды композиторлар болды. Сонымен қатар әулие Анна Мұғалімдер университетінің оқытушысы болып істейді. * [[1896]] жылы [[11 қазан]]да қайтыс болады, Сан-Флорианға әкелініп жерленеді == Шығармалары == * [[1863]] жылы Линцте «Тангейзер», [[1864]] — «Лоэнгрин», ал [[1865]] жылы [[Мюнхен]]де — «Тристан и Изольда» шығармалары қойылады. * Алғашқы үлкен шығармалары Линцте пайда болады: ** [[1864]] жылы аралас хор мен оркестрдің солисіне арналған — d-moll — бірінші месса; ** [[1866]] жылы (екінші шығарылымы [[1882]] жылы) сегіз дауысты аралас хорға және үрлемелі оркестрге арналған — e-moll — екінші месса; ** [[1867]]-[[1868]] жылдары аралас хор мен оркестрдің жеке солисіне арналған f-moll — үлкен үшінші месса. * [[Симфония]]лық музыка саласында увертюра жазудан бастайды: [[1863]] жылы g-moll [[увертюра]]сы, содан кейін f-moll симфониясы. * [[1863]]-[[1864]] жылдары № 0 (Die Nullte) атымен белгілі екінші d-moll симфониясы. * [[1865]]-[[1866]] жылдары алғашқы c-moll симфониясы. * Екінші симфония — [[1893]] жылы * Үшінші симфония (ре-минор): ** алғашқысы — [[1873]] жылы; ** екінші [[редакция]]сы — [[1876]]-[[1877]] жылдары; ** үшінші редакциясы — [[1889]] жылы. * Төртінші симфония (ми-мажор): ** алғашқысы — [[1874]] жылы; ** екінші редакциясы — [[1878]]-[[1880]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — Вена, [[1881]] жылы [[20 ақпан]]. * Жетінші симфония: ** шығуы — [[1881]]-[[1883]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — [[1884]] жылы - Лейпцигте, [[1885]] жылы — [[Мюнхен]]де. * Сегізінші симфония (до-минор): ** жобасы — [[1885]] жылы; ** партитурасы — [[1886]]-[[1887]] жылдары; ** екінші редакциясы — [[1889]]-[[1890]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — Вена — [[1892]] жылы. * Тоғызыншы симфония (де-минор): ** бірінші бөлімі — [[1891]]-[[1892]] жылдары; ** «Скерцо» — [[1893]]-[[1894]] жылдары; ** «Аdagio» — [[1894]] жылдың [[қазан]]ы мен [[1894]] жылдың [[қараша]]сы аралығы; ** алғашқы орындалуы — Вена, [[1903]] жылы [[11 ақпан]]. ==Дереккөздер== {{дереккөздер}} [[Санат:Сазгерлер]] nw0hckc4wmv5nvc44vw3rj6kdwv63gu 3319671 3319670 2024-04-25T22:07:37Z Coffee86 27186 /* Шығармалары */ wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Есімі = Брукнер, Антон |Атауы = |Сурет = Брукнер.jpg |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Фон = |Туылған кездегі есімі = |Толық аты = |Туылған күні = 04.09.1824 |Туылған жері ={{AUT}}, Ансфельден |Қайтыс болған күні = 11.10.1896 |Қайтыс болған жері = {{AUT}}, Вена |Белсенділік жылдары = |Мемлекет = [[Австрия]] |Мамандықтары = [[музыкант]], австриялық [[сазгер]] |Дауыс түрі = |Аспаптары = [[рояль]], [[фортепиано]], [[орган]] |Жанрлары = [[симфония]] |Лақап аты = |Ұжымдары = |Қызметтес болған = |Лейблдері = |Марапаттары = |Сайты = }} '''Антон Брукнер''' ([[1824]]-[[1896]])<ref>Л.Раппопорт. Антон Брукнер. Государственное музыкальное издательство. Москва - 1963</ref> - әйгілі [[австрия]]лық [[сазгер]], органшы және [[педагог]]. == Өмірбаяны == * [[1824]] жылы [[4 қыркүйек]]те Ансфельден ([[Австрия]]дағы [[Дунай]] өзенінің жанындағы Линц қаласының жанында) [[деревня]]сында туған. [[Әке]]сі ауылдық [[мұғалім]] болған, негізгі жұмысымен қатар [[орган]]шы және жергілікті [[шіркеу]]де [[хор]] жетекшісі қызметтерін қоса атқараған. Антон отбасындағы он бір [[бала]]ның біріншісі болғандықтан үй шаруашылығына ерте аралсады. Оның музыкалық дарындығы да ерте оянады, шіркеу хорында ән айтады. Әкесі оны [[рояль]]да және [[сыбызғы]]да, ал немере ағасы Иоганн Баптист Вейс органнан және сырнайда ойнауды үйретеді. Сол немере ағасы оны [[Моцарт]]пен таныстырады. Антон 10 жасында органшы ретінде Вейстің орнын басады. Осы жылы оның алғашқы шағын шығармасы — органдық музыкаға арналған кіріспесі шығады. * [[1837]] жылы әкесі қайтыс болып Антон үшін бағынышсыз тұрмыс — бейнеткеш өмір басталады. Линц және Энс қалаларының аралығында орналасқан әулие Флориан монастырына хор әншісі болып кіреді. Сан-Флорианада беталысы екі жылдық мұғалімдікті бітіруге дайындалған ол, жүйелі түрде қатынамаса да белгілі органшы Антон Каттингер және сыбызғышы Франц Груберден (Бетховен квартетін алғашқы орындаған әйгілі ансамбльді ұйымдастырған Шуппациганың оқушысы) музыкадан сабақ алады, көп дауысты литургиялық оқуды және григорандық діни әнді түпкілікті оқып біледі. * [[1840]]-[[1841]] жылдары халық мұғалімі дайындығын оқып бітіреді. Оқумен бірге Антон Иоганн Август Дюррибергердің музыка бойынша оқыған лекциясына қатысады. Кейінірек өзінің алған музыкалық білімі үшін Дюррибергерге міндетті екенін білдіреді. == Қызметтік жолдары == * Мұғалімдік дайындықты бітіріп, 17 жасында Фрейштадқа жақын Виндхааг деревнясында ауылдық мұғалімнің көмекшісі қызметін алады. Ол жерде негізгі жұмысынан тыс уақыттарда [[Йоганн Себастиан Бах]]тың шығармаларын оқып, көрші қалаларда органда ойнайды. Әсіресе каникул кездерінде музыкаға көп көңіл бөліп, рояльда он, органда үш сағаттан отырып күнделікті музыкамен айналысады. Үйлену тойларында оркестрді басқарады. * [[1845]] жылы кезекті [[емтихан]]ды өте жақсы тапсырған ол өзі оқыған Сан-Флорианадағы монастырда мұғалімдік қызметті алады. Онда органшының көмекшісі қызметін атқарады. Бұл оның жоғарлауы болды. * Сан-Флорианада өзінің алғашқы шығармалары: 4 қолға арналған фортепианалық пьесалары, әйелдер хорын, [[кантата]]лар (діни мәнді мақтау өлең), псалмалар (діни жыр) және салтанатты мессаларды (Missa solemnis) жазады. == Кәсіпқой музыкант атануы және шығармашылық жолдары == * [[1856]] жылы Линц қаласында органшы қызметінің орнына болған байқауда Брукнер жеңіп шығады, оның ойнауы соншалықты таңқаларлық әсер қалдырады. Сөйтіп 32 жасында Линц қаласында органшы қызметін алып, ақырында кәсіпқой [[музыкант]] болады. * [[1858]] жылы [[Вена]] қаласының кешкілік газетінде ("Wiener Zeitung") Рудольф Вейнвурмның Брукнер туралы атақты органшы және суырып салма ақын екендігі жазылған мақала шығып, оның атағы Вена қаласына белгілі болады. * Линц шіркеуіндегі қызметімен қоса хор басқарушылыққа да көп көңіл бөледі. [[1868]] жылы Линцте әншілердің бірінші Жоғарыавстриялық мерекесінде оның хор қоғамы «Frohsinn» брукнерлік «Germanenzug» әнін орындап, екінші сыйлықты жеңіп алады. Осыдан кейін абыройы арта түскен Брукнерге хор өнерін оқуға [[Швеция]]дан және [[Норвегия]]дан балалар әкелінеді. * Бірнеше жылдар бойы Венаға жылына екі рет барып белгілі теорияшыл Симон Зехтерден сабақ алады. [[1861]] жылы композиция мұғалімі Отто Китцлерден оқып, теориялық білімін тәжірибелік тұрғыда жетілдіреді. * [[1868]] жылы Венаға қоныс аударған Брукнер Вена [[консерватория]]сында сабақ береді. * [[1871]] жылы [[профессор]] атағын алады; оқушыларының арасында — кейіннен атақтары шыққан [[Малер, Густав]], [[Артур Никиш]] және [[Фридрих Клозе]] сынды композиторлар болды. Сонымен қатар әулие Анна Мұғалімдер университетінің оқытушысы болып істейді. * [[1896]] жылы [[11 қазан]]да қайтыс болады, Сан-Флорианға әкелініп жерленеді == Шығармалары == * [[1863]] жылы Линцте «Тангейзер», [[1864]] — «Лоэнгрин», ал [[1865]] жылы [[Мюнхен]]де — «Тристан и Изольда» шығармалары қойылады. * Алғашқы үлкен шығармалары Линцте пайда болады: ** [[1864]] жылы аралас хор мен оркестрдің солисіне арналған — d-moll — бірінші месса; ** [[1866]] жылы (екінші шығарылымы [[1882]] жылы) сегіз дауысты аралас хорға және үрлемелі оркестрге арналған — e-moll — екінші месса; ** [[1867]]-[[1868]] жылдары аралас хор мен оркестрдің жеке солисіне арналған f-moll — үлкен үшінші месса. * [[Симфония]]лық музыка саласында увертюра жазудан бастайды: [[1863]] жылы g-moll [[увертюра]]сы, содан кейін f-moll симфониясы. * [[1863]]-[[1864]] жылдары № 0 (Die Nullte) атымен белгілі екінші d-moll симфониясы. * [[1865]]-[[1866]] жылдары алғашқы c-moll симфониясы. * Екінші симфония — [[1893]] жылы * Үшінші симфония (ре-минор): ** алғашқысы — [[1873]] жылы; ** екінші [[редакция]]сы — [[1876]]-[[1877]] жылдары; ** үшінші редакциясы — [[1889]] жылы. * Төртінші симфония (ми-мажор): ** алғашқысы — [[1874]] жылы; ** екінші редакциясы — [[1878]]-[[1880]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — Вена, [[1881]] жылы [[20 ақпан]]. * Жетінші симфония: ** шығуы — [[1881]]-[[1883]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — [[1884]] жылы — Лейпцигте, [[1885]] жылы — [[Мюнхен]]де. * Сегізінші симфония (до-минор): ** жобасы — [[1885]] жылы; ** партитурасы — [[1886]]-[[1887]] жылдары; ** екінші редакциясы — [[1889]]-[[1890]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — Вена — [[1892]] жылы. * Тоғызыншы симфония (де-минор): ** бірінші бөлімі — [[1891]]-[[1892]] жылдары; ** «Скерцо» — [[1893]]-[[1894]] жылдары; ** «Аdagio» — [[1894]] жылдың [[қазан]]ы мен [[1894]] жылдың [[қараша]]сы аралығы; ** алғашқы орындалуы — Вена, [[1903]] жылы [[11 ақпан]]. ==Дереккөздер== {{дереккөздер}} [[Санат:Сазгерлер]] ffs9obkuqrye6w0s3ir9pvkplbyv6wv 3319672 3319671 2024-04-25T22:08:37Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Есімі = Брукнер, Антон |Атауы = |Сурет = Брукнер.jpg |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Фон = |Туылған кездегі есімі = |Толық аты = |Туылған күні = 04.09.1824 |Туылған жері = {{AUT}}, Ансфельден |Қайтыс болған күні = 11.10.1896 |Қайтыс болған жері = {{AUT}}, Вена |Белсенділік жылдары = |Мемлекет = [[Австрия]] |Мамандықтары = [[музыкант]], австриялық [[сазгер]] |Дауыс түрі = |Аспаптары = [[рояль]], [[фортепиано]], [[орган]] |Жанрлары = [[симфония]] |Лақап аты = |Ұжымдары = |Қызметтес болған = |Лейблдері = |Марапаттары = |Сайты = }} '''Антон Брукнер''' ([[1824]]-[[1896]])<ref>Л. Раппопорт. Антон Брукнер. Государственное музыкальное издательство. Москва, 1963</ref> — әйгілі [[австрия]]лық [[сазгер]], органшы және [[педагог]]. == Өмірбаяны == * [[1824]] жылы [[4 қыркүйек]]те Ансфельден ([[Австрия]]дағы [[Дунай]] өзенінің жанындағы Линц қаласының жанында) [[деревня]]сында туған. [[Әке]]сі ауылдық [[мұғалім]] болған, негізгі жұмысымен қатар [[орган]]шы және жергілікті [[шіркеу]]де [[хор]] жетекшісі қызметтерін қоса атқараған. Антон отбасындағы он бір [[бала]]ның біріншісі болғандықтан үй шаруашылығына ерте аралсады. Оның музыкалық дарындығы да ерте оянады, шіркеу хорында ән айтады. Әкесі оны [[рояль]]да және [[сыбызғы]]да, ал немере ағасы Иоганн Баптист Вейс органнан және сырнайда ойнауды үйретеді. Сол немере ағасы оны [[Моцарт]]пен таныстырады. Антон 10 жасында органшы ретінде Вейстің орнын басады. Осы жылы оның алғашқы шағын шығармасы — органдық музыкаға арналған кіріспесі шығады. * [[1837]] жылы әкесі қайтыс болып Антон үшін бағынышсыз тұрмыс — бейнеткеш өмір басталады. Линц және Энс қалаларының аралығында орналасқан әулие Флориан монастырына хор әншісі болып кіреді. Сан-Флорианада беталысы екі жылдық мұғалімдікті бітіруге дайындалған ол, жүйелі түрде қатынамаса да белгілі органшы Антон Каттингер және сыбызғышы Франц Груберден (Бетховен квартетін алғашқы орындаған әйгілі ансамбльді ұйымдастырған Шуппациганың оқушысы) музыкадан сабақ алады, көп дауысты литургиялық оқуды және григорандық діни әнді түпкілікті оқып біледі. * [[1840]]-[[1841]] жылдары халық мұғалімі дайындығын оқып бітіреді. Оқумен бірге Антон Иоганн Август Дюррибергердің музыка бойынша оқыған лекциясына қатысады. Кейінірек өзінің алған музыкалық білімі үшін Дюррибергерге міндетті екенін білдіреді. == Қызметтік жолдары == * Мұғалімдік дайындықты бітіріп, 17 жасында Фрейштадқа жақын Виндхааг деревнясында ауылдық мұғалімнің көмекшісі қызметін алады. Ол жерде негізгі жұмысынан тыс уақыттарда [[Йоганн Себастиан Бах]]тың шығармаларын оқып, көрші қалаларда органда ойнайды. Әсіресе каникул кездерінде музыкаға көп көңіл бөліп, рояльда он, органда үш сағаттан отырып күнделікті музыкамен айналысады. Үйлену тойларында оркестрді басқарады. * [[1845]] жылы кезекті [[емтихан]]ды өте жақсы тапсырған ол өзі оқыған Сан-Флорианадағы монастырда мұғалімдік қызметті алады. Онда органшының көмекшісі қызметін атқарады. Бұл оның жоғарлауы болды. * Сан-Флорианада өзінің алғашқы шығармалары: 4 қолға арналған фортепианалық пьесалары, әйелдер хорын, [[кантата]]лар (діни мәнді мақтау өлең), псалмалар (діни жыр) және салтанатты мессаларды (Missa solemnis) жазады. == Кәсіпқой музыкант атануы және шығармашылық жолдары == * [[1856]] жылы Линц қаласында органшы қызметінің орнына болған байқауда Брукнер жеңіп шығады, оның ойнауы соншалықты таңқаларлық әсер қалдырады. Сөйтіп 32 жасында Линц қаласында органшы қызметін алып, ақырында кәсіпқой [[музыкант]] болады. * [[1858]] жылы [[Вена]] қаласының кешкілік газетінде ("Wiener Zeitung") Рудольф Вейнвурмның Брукнер туралы атақты органшы және суырып салма ақын екендігі жазылған мақала шығып, оның атағы Вена қаласына белгілі болады. * Линц шіркеуіндегі қызметімен қоса хор басқарушылыққа да көп көңіл бөледі. [[1868]] жылы Линцте әншілердің бірінші Жоғарыавстриялық мерекесінде оның хор қоғамы «Frohsinn» брукнерлік «Germanenzug» әнін орындап, екінші сыйлықты жеңіп алады. Осыдан кейін абыройы арта түскен Брукнерге хор өнерін оқуға [[Швеция]]дан және [[Норвегия]]дан балалар әкелінеді. * Бірнеше жылдар бойы Венаға жылына екі рет барып белгілі теорияшыл Симон Зехтерден сабақ алады. [[1861]] жылы композиция мұғалімі Отто Китцлерден оқып, теориялық білімін тәжірибелік тұрғыда жетілдіреді. * [[1868]] жылы Венаға қоныс аударған Брукнер Вена [[консерватория]]сында сабақ береді. * [[1871]] жылы [[профессор]] атағын алады; оқушыларының арасында — кейіннен атақтары шыққан [[Малер, Густав]], [[Артур Никиш]] және [[Фридрих Клозе]] сынды композиторлар болды. Сонымен қатар әулие Анна Мұғалімдер университетінің оқытушысы болып істейді. * [[1896]] жылы [[11 қазан]]да қайтыс болады, Сан-Флорианға әкелініп жерленеді == Шығармалары == * [[1863]] жылы Линцте «Тангейзер», [[1864]] — «Лоэнгрин», ал [[1865]] жылы [[Мюнхен]]де — «Тристан и Изольда» шығармалары қойылады. * Алғашқы үлкен шығармалары Линцте пайда болады: ** [[1864]] жылы аралас хор мен оркестрдің солисіне арналған — d-moll — бірінші месса; ** [[1866]] жылы (екінші шығарылымы [[1882]] жылы) сегіз дауысты аралас хорға және үрлемелі оркестрге арналған — e-moll — екінші месса; ** [[1867]]-[[1868]] жылдары аралас хор мен оркестрдің жеке солисіне арналған f-moll — үлкен үшінші месса. * [[Симфония]]лық музыка саласында увертюра жазудан бастайды: [[1863]] жылы g-moll [[увертюра]]сы, содан кейін f-moll симфониясы. * [[1863]]-[[1864]] жылдары № 0 (Die Nullte) атымен белгілі екінші d-moll симфониясы. * [[1865]]-[[1866]] жылдары алғашқы c-moll симфониясы. * Екінші симфония — [[1893]] жылы * Үшінші симфония (ре-минор): ** алғашқысы — [[1873]] жылы; ** екінші [[редакция]]сы — [[1876]]-[[1877]] жылдары; ** үшінші редакциясы — [[1889]] жылы. * Төртінші симфония (ми-мажор): ** алғашқысы — [[1874]] жылы; ** екінші редакциясы — [[1878]]-[[1880]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — Вена, [[1881]] жылы [[20 ақпан]]. * Жетінші симфония: ** шығуы — [[1881]]-[[1883]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — [[1884]] жылы — Лейпцигте, [[1885]] жылы — [[Мюнхен]]де. * Сегізінші симфония (до-минор): ** жобасы — [[1885]] жылы; ** партитурасы — [[1886]]-[[1887]] жылдары; ** екінші редакциясы — [[1889]]-[[1890]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — Вена — [[1892]] жылы. * Тоғызыншы симфония (де-минор): ** бірінші бөлімі — [[1891]]-[[1892]] жылдары; ** «Скерцо» — [[1893]]-[[1894]] жылдары; ** «Аdagio» — [[1894]] жылдың [[қазан]]ы мен [[1894]] жылдың [[қараша]]сы аралығы; ** алғашқы орындалуы — Вена, [[1903]] жылы [[11 ақпан]]. ==Дереккөздер== {{дереккөздер}} [[Санат:Сазгерлер]] nsurxmtdbwgk3wx82pj17d5u8671ohk 3319673 3319672 2024-04-25T22:09:07Z Coffee86 27186 /* Өмірбаяны */ wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Есімі = Брукнер, Антон |Атауы = |Сурет = Брукнер.jpg |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Фон = |Туылған кездегі есімі = |Толық аты = |Туылған күні = 04.09.1824 |Туылған жері = {{AUT}}, Ансфельден |Қайтыс болған күні = 11.10.1896 |Қайтыс болған жері = {{AUT}}, Вена |Белсенділік жылдары = |Мемлекет = [[Австрия]] |Мамандықтары = [[музыкант]], австриялық [[сазгер]] |Дауыс түрі = |Аспаптары = [[рояль]], [[фортепиано]], [[орган]] |Жанрлары = [[симфония]] |Лақап аты = |Ұжымдары = |Қызметтес болған = |Лейблдері = |Марапаттары = |Сайты = }} '''Антон Брукнер''' ([[1824]]-[[1896]])<ref>Л. Раппопорт. Антон Брукнер. Государственное музыкальное издательство. Москва, 1963</ref> — әйгілі [[австрия]]лық [[сазгер]], органшы және [[педагог]]. == Өмірбаяны == * [[1824]] жылы [[4 қыркүйек]]те Ансфельден ([[Австрия]]дағы [[Дунай]] өзенінің жанындағы Линц қаласының жанында) [[аул]]ында туған. [[Әке]]сі ауылдық [[мұғалім]] болған, негізгі жұмысымен қатар [[орган]]шы және жергілікті [[шіркеу]]де [[хор]] жетекшісі қызметтерін қоса атқараған. Антон отбасындағы он бір [[бала]]ның біріншісі болғандықтан үй шаруашылығына ерте аралсады. Оның музыкалық дарындығы да ерте оянады, шіркеу хорында ән айтады. Әкесі оны [[рояль]]да және [[сыбызғы]]да, ал немере ағасы Иоганн Баптист Вейс органнан және сырнайда ойнауды үйретеді. Сол немере ағасы оны [[Моцарт]]пен таныстырады. Антон 10 жасында органшы ретінде Вейстің орнын басады. Осы жылы оның алғашқы шағын шығармасы — органдық музыкаға арналған кіріспесі шығады. * [[1837]] жылы әкесі қайтыс болып Антон үшін бағынышсыз тұрмыс — бейнеткеш өмір басталады. Линц және Энс қалаларының аралығында орналасқан әулие Флориан монастырына хор әншісі болып кіреді. Сан-Флорианада беталысы екі жылдық мұғалімдікті бітіруге дайындалған ол, жүйелі түрде қатынамаса да белгілі органшы Антон Каттингер және сыбызғышы Франц Груберден (Бетховен квартетін алғашқы орындаған әйгілі ансамбльді ұйымдастырған Шуппациганың оқушысы) музыкадан сабақ алады, көп дауысты литургиялық оқуды және григорандық діни әнді түпкілікті оқып біледі. * [[1840]]-[[1841]] жылдары халық мұғалімі дайындығын оқып бітіреді. Оқумен бірге Антон Иоганн Август Дюррибергердің музыка бойынша оқыған лекциясына қатысады. Кейінірек өзінің алған музыкалық білімі үшін Дюррибергерге міндетті екенін білдіреді. == Қызметтік жолдары == * Мұғалімдік дайындықты бітіріп, 17 жасында Фрейштадқа жақын Виндхааг деревнясында ауылдық мұғалімнің көмекшісі қызметін алады. Ол жерде негізгі жұмысынан тыс уақыттарда [[Йоганн Себастиан Бах]]тың шығармаларын оқып, көрші қалаларда органда ойнайды. Әсіресе каникул кездерінде музыкаға көп көңіл бөліп, рояльда он, органда үш сағаттан отырып күнделікті музыкамен айналысады. Үйлену тойларында оркестрді басқарады. * [[1845]] жылы кезекті [[емтихан]]ды өте жақсы тапсырған ол өзі оқыған Сан-Флорианадағы монастырда мұғалімдік қызметті алады. Онда органшының көмекшісі қызметін атқарады. Бұл оның жоғарлауы болды. * Сан-Флорианада өзінің алғашқы шығармалары: 4 қолға арналған фортепианалық пьесалары, әйелдер хорын, [[кантата]]лар (діни мәнді мақтау өлең), псалмалар (діни жыр) және салтанатты мессаларды (Missa solemnis) жазады. == Кәсіпқой музыкант атануы және шығармашылық жолдары == * [[1856]] жылы Линц қаласында органшы қызметінің орнына болған байқауда Брукнер жеңіп шығады, оның ойнауы соншалықты таңқаларлық әсер қалдырады. Сөйтіп 32 жасында Линц қаласында органшы қызметін алып, ақырында кәсіпқой [[музыкант]] болады. * [[1858]] жылы [[Вена]] қаласының кешкілік газетінде ("Wiener Zeitung") Рудольф Вейнвурмның Брукнер туралы атақты органшы және суырып салма ақын екендігі жазылған мақала шығып, оның атағы Вена қаласына белгілі болады. * Линц шіркеуіндегі қызметімен қоса хор басқарушылыққа да көп көңіл бөледі. [[1868]] жылы Линцте әншілердің бірінші Жоғарыавстриялық мерекесінде оның хор қоғамы «Frohsinn» брукнерлік «Germanenzug» әнін орындап, екінші сыйлықты жеңіп алады. Осыдан кейін абыройы арта түскен Брукнерге хор өнерін оқуға [[Швеция]]дан және [[Норвегия]]дан балалар әкелінеді. * Бірнеше жылдар бойы Венаға жылына екі рет барып белгілі теорияшыл Симон Зехтерден сабақ алады. [[1861]] жылы композиция мұғалімі Отто Китцлерден оқып, теориялық білімін тәжірибелік тұрғыда жетілдіреді. * [[1868]] жылы Венаға қоныс аударған Брукнер Вена [[консерватория]]сында сабақ береді. * [[1871]] жылы [[профессор]] атағын алады; оқушыларының арасында — кейіннен атақтары шыққан [[Малер, Густав]], [[Артур Никиш]] және [[Фридрих Клозе]] сынды композиторлар болды. Сонымен қатар әулие Анна Мұғалімдер университетінің оқытушысы болып істейді. * [[1896]] жылы [[11 қазан]]да қайтыс болады, Сан-Флорианға әкелініп жерленеді == Шығармалары == * [[1863]] жылы Линцте «Тангейзер», [[1864]] — «Лоэнгрин», ал [[1865]] жылы [[Мюнхен]]де — «Тристан и Изольда» шығармалары қойылады. * Алғашқы үлкен шығармалары Линцте пайда болады: ** [[1864]] жылы аралас хор мен оркестрдің солисіне арналған — d-moll — бірінші месса; ** [[1866]] жылы (екінші шығарылымы [[1882]] жылы) сегіз дауысты аралас хорға және үрлемелі оркестрге арналған — e-moll — екінші месса; ** [[1867]]-[[1868]] жылдары аралас хор мен оркестрдің жеке солисіне арналған f-moll — үлкен үшінші месса. * [[Симфония]]лық музыка саласында увертюра жазудан бастайды: [[1863]] жылы g-moll [[увертюра]]сы, содан кейін f-moll симфониясы. * [[1863]]-[[1864]] жылдары № 0 (Die Nullte) атымен белгілі екінші d-moll симфониясы. * [[1865]]-[[1866]] жылдары алғашқы c-moll симфониясы. * Екінші симфония — [[1893]] жылы * Үшінші симфония (ре-минор): ** алғашқысы — [[1873]] жылы; ** екінші [[редакция]]сы — [[1876]]-[[1877]] жылдары; ** үшінші редакциясы — [[1889]] жылы. * Төртінші симфония (ми-мажор): ** алғашқысы — [[1874]] жылы; ** екінші редакциясы — [[1878]]-[[1880]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — Вена, [[1881]] жылы [[20 ақпан]]. * Жетінші симфония: ** шығуы — [[1881]]-[[1883]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — [[1884]] жылы — Лейпцигте, [[1885]] жылы — [[Мюнхен]]де. * Сегізінші симфония (до-минор): ** жобасы — [[1885]] жылы; ** партитурасы — [[1886]]-[[1887]] жылдары; ** екінші редакциясы — [[1889]]-[[1890]] жылдары; ** алғашқы орындалуы — Вена — [[1892]] жылы. * Тоғызыншы симфония (де-минор): ** бірінші бөлімі — [[1891]]-[[1892]] жылдары; ** «Скерцо» — [[1893]]-[[1894]] жылдары; ** «Аdagio» — [[1894]] жылдың [[қазан]]ы мен [[1894]] жылдың [[қараша]]сы аралығы; ** алғашқы орындалуы — Вена, [[1903]] жылы [[11 ақпан]]. ==Дереккөздер== {{дереккөздер}} [[Санат:Сазгерлер]] 7oby7wy2tma4baw7yr7om27frsk3ci1 0 525782 3319430 3319403 2024-04-25T12:07:44Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' |} == [[Ақсүйек]] == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төре]]'' !''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Абылай хан әулеті]]'' # ''[[Әбілқайыр әулеті]]'' # ''[[Бөкей әулеті]]'' # ''[[Жәдік әулеті]]'' # ''[[Қаратай әулеті]]'' | # ''[[Аққорған руы|Аққорған]]'' # ''[[Қорасан]]'' # ''[[Дуана руы|Дуана]]'' # ''[[Қарахан]]'' # ''[[Бақсайыс қожа]]'' # ''[[Қылышты қожа]]'' # ''[[Сейт]]'' |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref>http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # ''[[қос таңбалы]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[үйсін-ноғай]]'' | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- ! Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] | |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ | |- | [[Ноғай-Қазақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] 6kyhhipoikul986sijv3h7g6gnvdn9p 3319442 3319430 2024-04-25T12:32:45Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] ! rowspan="2" |''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0" /> |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' | *''[[қос таңбалы]]'' * ''[[қояс]]'' * ''[[қазан құлақ]]'' * ''[[үйсін-ноғай]]'' |} == [[Ақсүйек]] == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төре]]'' !''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Абылай хан әулеті]]'' # ''[[Әбілқайыр әулеті]]'' # ''[[Бөкей әулеті]]'' # ''[[Жәдік әулеті]]'' # ''[[Қаратай әулеті]]'' | # ''[[Аққорған руы|Аққорған]]'' # ''[[Қорасан]]'' # ''[[Дуана руы|Дуана]]'' # ''[[Қарахан]]'' # ''[[Бақсайыс қожа]]'' # ''[[Қылышты қожа]]'' # ''[[Сейт]]'' |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0">http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # ''[[қос таңбалы]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[үйсін-ноғай]]'' | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # ''[[Барлас]]'' # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- ! Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] | |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ | |- | [[Ноғай-Қазақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] dpx0mm5i7emh86cgqacoyur2ikrpwja 3319710 3319442 2024-04-26T03:29:32Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] ! rowspan="2" |''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0" /> |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' | *''[[қос таңбалы]]'' * ''[[қояс]]'' * ''[[қазан құлақ]]'' * ''[[үйсін-ноғай]]'' |} == [[Ақсүйек]] == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төре]]'' !''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Абылай хан әулеті]]'' # ''[[Әбілқайыр әулеті]]'' # ''[[Бөкей әулеті]]'' # ''[[Жәдік әулеті]]'' # ''[[Қаратай әулеті]]'' | # ''[[Аққорған руы|Аққорған]]'' # ''[[Қорасан]]'' # ''[[Дуана руы|Дуана]]'' # ''[[Қарахан]]'' # ''[[Бақсайыс қожа]]'' # ''[[Қылышты қожа]]'' # ''[[Сейт]]'' |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0">http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # ''[[қос таңбалы]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[үйсін-ноғай]]'' | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # ''[[Барлас]]'' # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- |[[Ноғай-Қазақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта | |- ! Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] | |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] 8hw0t088oqdhmtseyg2ziqhyqky7mp9 3319711 3319710 2024-04-26T03:34:15Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] ! rowspan="2" |''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0" /> |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' | *''[[қос таңбалы]]'' * ''[[қояс]]'' * ''[[қазан құлақ]]'' * ''[[үйсін-ноғай]]'' |} == [[Ақсүйек]] == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төре]]'' !''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Абылай хан әулеті]]'' # ''[[Әбілқайыр әулеті]]'' # ''[[Бөкей әулеті]]'' # ''[[Жәдік әулеті]]'' # ''[[Қаратай әулеті]]'' | # ''[[Аққорған руы|Аққорған]]'' # ''[[Қорасан]]'' # ''[[Дуана руы|Дуана]]'' # ''[[Қарахан]]'' # ''[[Бақсайыс қожа]]'' # ''[[Қылышты қожа]]'' # ''[[Сейт]]'' |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0">http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # ''[[қос таңбалы]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[үйсін-ноғай]]'' | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # ''[[Барлас]]'' # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- |[[Ноғай-Қазақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта | |- |Үйсін-ноғай | | | |- |Қояс | | | |- |Қазанқулақ | | | |- |Қостаңбалы | | | |- ! Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] | |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] bziiuwrg3evsczeg6pk5l3bk2b9o1tm 3319724 3319711 2024-04-26T04:31:11Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] ! rowspan="2" |''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0" /> |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' | *''[[қос таңбалы]]'' * ''[[қояс]]'' * ''[[қазан құлақ]]'' * ''[[үйсін-ноғай]]'' |} == [[Ақсүйек]] == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төре]]'' !''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Абылай хан әулеті]]'' # ''[[Әбілқайыр әулеті]]'' # ''[[Бөкей әулеті]]'' # ''[[Жәдік әулеті]]'' # ''[[Қаратай әулеті]]'' | # ''[[Аққорған руы|Аққорған]]'' # ''[[Қорасан]]'' # ''[[Дуана руы|Дуана]]'' # ''[[Қарахан]]'' # ''[[Бақсайыс қожа]]'' # ''[[Қылышты қожа]]'' # ''[[Сейт]]'' |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0">http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # ''[[қос таңбалы]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[үйсін-ноғай]]'' | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # ''[[Барлас]]'' # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- |[[Ноғай-Қазақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] балта |Айдархан |- | |Үйсін-ноғай |[[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] Қос-таңба | |- | |Қояс |[[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]]Кірес, <big>f</big> | |- | |Қазанқулақ |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі қабырға | |- | |Қостаңбалы |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі таяқ | |- ! '''Аксуйек''' ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа|Қожа (Ходжа)]] | Алла| [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] | |- !Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ | |- |[[Сунақ]] | | | |- |[[Қырғыз руы]] | | | |- |[[Кураминцы|Құрама руы]] | | | |- |''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' | | | |- |Қарағаш руы | |[[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] tbvwpy6vyzdo7sjpluz2whemmuo4k4n 3319737 3319724 2024-04-26T04:48:00Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] ! rowspan="2" |''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0" /> |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' | *''[[қос таңбалы]]'' * ''[[қояс]]'' * ''[[қазан құлақ]]'' * ''[[үйсін-ноғай]]'' |} == [[Ақсүйек]] == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төре]]'' !''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Абылай хан әулеті]]'' # ''[[Әбілқайыр әулеті]]'' # ''[[Бөкей әулеті]]'' # ''[[Жәдік әулеті]]'' # ''[[Қаратай әулеті]]'' | # ''[[Аққорған руы|Аққорған]]'' # ''[[Қорасан]]'' # ''[[Дуана руы|Дуана]]'' # ''[[Қарахан]]'' # ''[[Бақсайыс қожа]]'' # ''[[Қылышты қожа]]'' # ''[[Сейт]]'' |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0">http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # ''[[қос таңбалы]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[үйсін-ноғай]]'' | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # ''[[Барлас]]'' # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- |[[Ноғай-Қазақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] балта |Айдархан |- | |Үйсін-ноғай |[[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] Қос-таңба | |- | |Қояс |[[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]]Кірес, <big>f</big> | |- | |Қазанқулақ |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі қабырға | |- | |Қостаңбалы |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі таяқ | |- ! '''Ақсүйек''' ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа|Қожа (Ходжа)]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] |Аллах |- | |Сейіт қожа руы (тобы) | |Аллах |- | |Қорасан тобы (Шайбанидтер) | |Аллах |- | |Бақсайыс немесе төре тобы | |Аллах |- | |Жүсіп қожа руы | |Аллах |- | |Турікпен қожа руы | |Аллах |- !Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ | |- |[[Сунақ]] | | | |- |[[Қырғыз руы]] | | | |- |[[Кураминцы|Құрама руы]] | | | |- |''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' | | | |- |Қарағаш руы | |[[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] 4iyidbgzfkscpld7bz1u56wdrwpih1h 3319759 3319737 2024-04-26T07:20:57Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] ! rowspan="2" |''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0" /> |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' | *''[[қос таңбалы]]'' * ''[[қояс]]'' * ''[[қазан құлақ]]'' * ''[[үйсін-ноғай]]'' |} == [[Ақсүйек]] == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төре]]'' !''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Абылай хан әулеті]]'' # ''[[Әбілқайыр әулеті]]'' # ''[[Бөкей әулеті]]'' # ''[[Жәдік әулеті]]'' # ''[[Қаратай әулеті]]'' | # ''[[Аққорған руы|Аққорған]]'' # ''[[Қорасан]]'' # ''[[Дуана руы|Дуана]]'' # ''[[Қарахан]]'' # ''[[Бақсайыс қожа]]'' # ''[[Қылышты қожа]]'' # ''[[Сейт]]'' |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0">http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # ''[[қос таңбалы]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[үйсін-ноғай]]'' | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # ''[[Барлас]]'' # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- |[[Ноғай-Қазақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] балта |Оразақай |- | |Үйсін-ноғай |[[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] Қос-таңба | |- | |Қояс |[[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]]Кірес, <big>f</big> | |- | |Қазанқулақ |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі қабырға | |- | |Қостаңбалы |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі таяқ | |- ! '''Ақсүйек''' ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] Арқар | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа|Қожа (Ходжа)]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] Әліп |Қожа Ахмет |- | |Сейіт қожа руы (тобы) | |Аллах |- | |Қорасан тобы (Шайбанидтер) |'''<big>(←</big>''' Садқ |Шайбани |- | |Бақсайыс немесе төре тобы |[[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] Босаға |Абылай |- | |Жүсіп қожа руы | |Аллах |- | |Турікпен қожа руы | |Аллах |- !Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ, [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] көсеу | Орақ |- |[[Сунақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Қаламсап |Әбілғазы (Сунақ Ата) |- |Кәлеген |Кәлеген |<big>'''↑''' Найза</big> |Үршатай |- |[[Қырғыз руы]] | | | |- |Қараша |Қараша |'''<big>О І О</big>''' Көз |Қарашық |- |[[Кураминцы|Құрама руы]] | | |Алаша |- | |Қатаған |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Домбыра |Қатаған |- | |Дүрмен-Барлас |'''<big>(←</big>''' <big>Садақ</big> |Темір |- | |Баршылық |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]Найза |Бахадүр |- | |Маңғытай |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қобыз |Қаратау |- | |Моғалтай |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Таяқ |Қайрақты |- | |Қоңырат |'''<big>Ҁ</big>''' <big>Орақ</big> |Алпамыс |- | |Қыпшақ |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]'''<big>ᛙ</big>''' Найза, Шоқпар |Қобыланды |- | |Тарақты |'''<big>О І О</big>''' Көз |Ақжол |- | |Ноғайлы |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] Балға |Айдархан |- | |''[[Алтай-Қарпық]]'' |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] '''<big>١</big>'''Домбыра, Сырнай |Алтай |- |''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' | |'''<big>ʘ</big>''' <big>Табақ</big> |Қарақат |- |Қырғызәлі |Қырғызәлі |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қомұз |Шолпан Ата |- |Қарағаш руы | |[[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] hvfdw2hl0hg0icvct24atmpwcdksrs6 3319761 3319759 2024-04-26T07:22:58Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] ! rowspan="2" |''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0" /> |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' | *''[[қос таңбалы]]'' * ''[[қояс]]'' * ''[[қазан құлақ]]'' * ''[[үйсін-ноғай]]'' |} == [[Ақсүйек]] == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төре]]'' !''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Абылай хан әулеті]]'' # ''[[Әбілқайыр әулеті]]'' # ''[[Бөкей әулеті]]'' # ''[[Жәдік әулеті]]'' # ''[[Қаратай әулеті]]'' | # ''[[Аққорған руы|Аққорған]]'' # ''[[Қорасан]]'' # ''[[Дуана руы|Дуана]]'' # ''[[Қарахан]]'' # ''[[Бақсайыс қожа]]'' # ''[[Қылышты қожа]]'' # ''[[Сейт]]'' |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0">http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # ''[[қос таңбалы]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[үйсін-ноғай]]'' | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # ''[[Барлас]]'' # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- |[[Ноғай-Қазақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] балта |Оразақай |- | |Үйсін-ноғай |[[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] Қос-таңба | |- | |Қояс |[[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]]Кірес, <big>f</big> | |- | |Қазанқулақ |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі қабырға | |- | |Қостаңбалы |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі таяқ | |- ! '''Ақсүйек''' ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] Арқар | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа|Қожа (Ходжа)]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]'''<big>Ị</big>''' [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] Әліп |Қожа Ахмет |- | |Сейіт қожа руы (тобы) | |Аллах |- | |Қорасан тобы (Шайбанидтер) |'''<big>(←</big>''' Садқ |Шайбани |- | |Бақсайыс немесе төре тобы |[[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] Босаға |Абылай |- | |Жүсіп қожа руы | |Аллах |- | |Турікпен қожа руы | |Аллах |- !Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ, [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] көсеу | Орақ |- |[[Сунақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Қаламсап |Әбілғазы (Сунақ Ата) |- |Кәлеген |Кәлеген |<big>'''↑''' Найза</big> |Үршатай |- |[[Қырғыз руы]] | | | |- |Қараша |Қараша |'''<big>О І О</big>''' Көз |Қарашық |- |[[Кураминцы|Құрама руы]] | | |Алаша |- | |Қатаған |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Домбыра |Қатаған |- | |Дүрмен-Барлас |'''<big>(←</big>''' <big>Садақ</big> |Темір |- | |Баршылық |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]Найза |Бахадүр |- | |Маңғытай |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қобыз |Қаратау |- | |Моғалтай |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Таяқ |Қайрақты |- | |Қоңырат |'''<big>Ҁ</big>''' <big>Орақ</big> |Алпамыс |- | |Қыпшақ |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]'''<big>ᛙ</big>''' Найза, Шоқпар |Қобыланды |- | |Тарақты |'''<big>О І О</big>''' Көз |Ақжол |- | |Ноғайлы |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] Балға |Айдархан |- | |''[[Алтай-Қарпық]]'' |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] '''<big>١</big>'''Домбыра, Сырнай |Алтай |- |''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' | |'''<big>ʘ</big>''' <big>Табақ</big> |Қарақат |- |Қырғызәлі |Қырғызәлі |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қомұз |Шолпан Ата |- |Қарағаш руы | |[[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] 0b6cbdz7qicedujbrpx3m0mfzz0rz58 3319892 3319761 2024-04-26T09:59:57Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] ! rowspan="2" |''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0" /> |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' | #''[[қос таңбалы|үйсін-ноғай]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[қос таңбалы|қостаңбалы]]'' |} == [[Ақсүйек]] == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төре]]'' !''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Абылай хан әулеті]]'' # ''[[Әбілқайыр әулеті]]'' # ''[[Бөкей әулеті]]'' # ''[[Жәдік әулеті]]'' # ''[[Қаратай әулеті]]'' | # ''[[Аққорған руы|Аққорған]]'' # ''[[Қорасан]]'' # ''[[Дуана руы|Дуана]]'' # ''[[Қарахан]]'' # ''[[Бақсайыс қожа]]'' # ''[[Қылышты қожа]]'' # ''[[Сейт]]'' |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0">http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # ''[[қос таңбалы]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[үйсін-ноғай]]'' | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # ''[[Барлас]]'' # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- |[[Ноғай-Қазақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] балта |Оразақай |- | |Үйсін-ноғай |[[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] Қос-таңба | |- | |Қояс |[[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]]Кірес, <big>f</big> | |- | |Қазанқулақ |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі қабырға | |- | |Қостаңбалы |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі таяқ | |- ! '''Ақсүйек''' ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] Арқар | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа|Қожа (Ходжа)]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]'''<big>Ị</big>''' [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] Әліп |Қожа Ахмет |- | |Сейіт қожа руы (тобы) | |Аллах |- | |Қорасан тобы (Шайбанидтер) |'''<big>(←</big>''' Садқ |Шайбани |- | |Бақсайыс немесе төре тобы |[[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] Босаға |Абылай |- | |Жүсіп қожа руы | |Аллах |- | |Турікпен қожа руы | |Аллах |- !Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ, [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] көсеу | Орақ |- |[[Сунақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Қаламсап |Әбілғазы (Сунақ Ата) |- |Кәлеген |Кәлеген |<big>'''↑''' Найза</big> |Үршатай |- |[[Қырғыз руы]] | | | |- |Қараша |Қараша |'''<big>О І О</big>''' Көз |Қарашық |- |[[Кураминцы|Құрама руы]] | | |Алаша |- | |Қатаған |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Домбыра |Қатаған |- | |Дүрмен-Барлас |'''<big>(←</big>''' <big>Садақ</big> |Темір |- | |Баршылық |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]Найза |Бахадүр |- | |Маңғытай |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қобыз |Қаратау |- | |Моғалтай |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Таяқ |Қайрақты |- | |Қоңырат |'''<big>Ҁ</big>''' <big>Орақ</big> |Алпамыс |- | |Қыпшақ |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]'''<big>ᛙ</big>''' Найза, Шоқпар |Қобыланды |- | |Тарақты |'''<big>О І О</big>''' Көз |Ақжол |- | |Ноғайлы |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] Балға |Айдархан |- | |''[[Алтай-Қарпық]]'' |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] '''<big>١</big>'''Домбыра, Сырнай |Алтай |- |''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' | |'''<big>ʘ</big>''' <big>Табақ</big> |Қарақат |- |Қырғызәлі |Қырғызәлі |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қомұз |Шолпан Ата |- |Қарағаш руы | |[[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] kpzc82ttxie7j38wx8tbm8m8bx7cgq6 3319925 3319892 2024-04-26T11:30:32Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] ! rowspan="2" |''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0" /> |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' | #''[[қос таңбалы|үйсін-ноғай]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ|қазанқұлақ]]'' # ''[[қос таңбалы|қостаңбалы]]'' |} == '''[[Ақсүйек]]''' == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа бірлестігі <ref name="autogenerated1" /> ! colspan="5" |''[[Төре]]'' |- !Тайпа !''[[Абылай хан әулеті]]'' !''[[Әбілқайыр әулеті]]'' !''[[Бөкей әулеті]]'' !''[[Жәдік әулеті]]'' !''[[Қаратай әулеті]]'' |- ! class="bright" |Рулар |'''30 ұлы болған:''' # Уәли # Қасым # Әділ | # [[Нұралы хан]] # [[Ералы хан|Ералы]] # Қожахмет # Айшуақ # Әділ # Шыңғыс | | | |} {| class="wide" ! class="bright" |Тайпа бірлестігі <ref name="autogenerated1" /> ! colspan="5" |''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !Тайпа !''Сейіт қожа руы (тобы)'' !Қорасан (Шайбанидтер) руы (тобы) !Бақсайыс немесе төре руы !Жүсіп қожа руы (тобы) !Турікпен қожа руы |- ! class="bright" |Рулар | # ''Сейітқожа'' # [[Аққорған руы|''Аққожа'']] # [[Дуана руы|''Дуанақожа'']] # ''Кылыштыкожа'' # ''Қырықсадақ'' | # Құрбан # Жақып # Қызылауыз # Шайбанид # Әзиз Махмұт # ''[[Қылышты қожа|Қылышты]]'' | # ''[[Бақсайыс қожа|Бақсайыс-Төре]]'' | # Ұлан қожа # Касым қожа # Құлтай кожа # ''[[Қарахан|Қарахан қожа]]'' # Көдей қожа | # Турікпен |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0">http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # ''[[қос таңбалы]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[үйсін-ноғай]]'' | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # ''[[Барлас]]'' # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- |[[Ноғай-Қазақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] балта |Оразақай |- | |Үйсін-ноғай |[[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] Қос-таңба | |- | |Қояс |[[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]]Кірес, <big>f</big> | |- | |Қазанқулақ |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі қабырға | |- | |Қостаңбалы |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі таяқ | |- ! '''Ақсүйек''' ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] Арқар | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа|Қожа (Ходжа)]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]'''<big>Ị</big>''' [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] Әліп |Қожа Ахмет |- | |Сейіт қожа руы (тобы) | |Аллах |- | |Қорасан тобы (Шайбанидтер) |'''<big>(←</big>''' Садқ |Шайбани |- | |Бақсайыс немесе төре тобы |[[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] Босаға |Абылай |- | |Жүсіп қожа руы | |Аллах |- | |Турікпен қожа руы | |Аллах |- !Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ, [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] көсеу | Орақ |- |[[Сунақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Қаламсап |Әбілғазы (Сунақ Ата) |- |Кәлеген |Кәлеген |<big>'''↑''' Найза</big> |Үршатай |- |[[Қырғыз руы]] | | | |- |Қараша |Қараша |'''<big>О І О</big>''' Көз |Қарашық |- |[[Кураминцы|Құрама руы]] | | |Алаша |- | |Қатаған |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Домбыра |Қатаған |- | |Дүрмен-Барлас |'''<big>(←</big>''' <big>Садақ</big> |Темір |- | |Баршылық |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]Найза |Бахадүр |- | |Маңғытай |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қобыз |Қаратау |- | |Моғалтай |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Таяқ |Қайрақты |- | |Қоңырат |'''<big>Ҁ</big>''' <big>Орақ</big> |Алпамыс |- | |Қыпшақ |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]'''<big>ᛙ</big>''' Найза, Шоқпар |Қобыланды |- | |Тарақты |'''<big>О І О</big>''' Көз |Ақжол |- | |Ноғайлы |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] Балға |Айдархан |- | |''[[Алтай-Қарпық]]'' |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] '''<big>١</big>'''Домбыра, Сырнай |Алтай |- |''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' | |'''<big>ʘ</big>''' <big>Табақ</big> |Қарақат |- |Қырғызәлі |Қырғызәлі |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қомұз |Шолпан Ата |- |Қарағаш руы | |[[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] 5e4ly5vtcz6cnwf9lqhmlsx853jjs76 3319935 3319925 2024-04-26T11:45:11Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] ! rowspan="2" |''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0" /> |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' | #''[[қос таңбалы|үйсін-ноғай]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ|қазанқұлақ]]'' # ''[[қос таңбалы|қостаңбалы]]'' |} == '''[[Ақсүйек]]''' == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа бірлестігі <ref name="autogenerated1" /> ! colspan="5" |''[[Төре]]'' |- !Тайпа !''[[Абылай хан әулеті]]'' !''[[Әбілқайыр әулеті]]'' !''[[Бөкей әулеті]]'' !''[[Жәдік әулеті]]'' !''[[Қаратай әулеті]]'' |- ! class="bright" |Рулар |'''30 ұлы болған:''' # Уәли # Қасым # Әділ | # [[Нұралы хан]] # [[Ералы хан|Ералы]] # Қожахмет # Айшуақ # Әділ # Шыңғыс | # [[Тәуке]] # [[Әділ]] # [[Жәңгір-Керей хан|Жәңгір]] # [[Меңдікерей]] | # [[Тоғым хан]] # Бөкей сұлтан # [[Шығай хан]] # Мәлік сұлтан |[[Бақытжан Қаратаев]] [[Мағзұм Қаратаев]] |} {| class="wide" ! class="bright" |Тайпа бірлестігі <ref name="autogenerated1" /> ! colspan="5" |''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !Тайпа !''Сейіт қожа руы (тобы)'' !Қорасан (Шайбанидтер) руы (тобы) !Бақсайыс немесе төре руы !Жүсіп қожа руы (тобы) !Турікпен қожа руы |- ! class="bright" |Рулар | # ''Сейітқожа'' # [[Аққорған руы|''Аққожа'']] # [[Дуана руы|''Дуанақожа'']] # ''Кылыштыкожа'' # ''Қырықсадақ'' | # Құрбан # Жақып # Қызылауыз # Шайбанид # Әзиз Махмұт # ''[[Қылышты қожа|Қылышты]]'' | # ''[[Бақсайыс қожа|Бақсайыс-Төре]]'' | # Ұлан қожа # Касым қожа # Құлтай кожа # ''[[Қарахан|Қарахан қожа]]'' # Көдей қожа | # Турікпен |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0">http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # ''[[қос таңбалы]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ]]'' # ''[[үйсін-ноғай]]'' | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # ''[[Барлас]]'' # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- |[[Ноғай-Қазақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] балта |Оразақай |- | |Үйсін-ноғай |[[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] Қос-таңба | |- | |Қояс |[[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]]Кірес, <big>f</big> | |- | |Қазанқулақ |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі қабырға | |- | |Қостаңбалы |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі таяқ | |- ! '''Ақсүйек''' ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] Арқар | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа|Қожа (Ходжа)]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]'''<big>Ị</big>''' [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] Әліп |Қожа Ахмет |- | |Сейіт қожа руы (тобы) | |Аллах |- | |Қорасан тобы (Шайбанидтер) |'''<big>(←</big>''' Садқ |Шайбани |- | |Бақсайыс немесе төре тобы |[[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] Босаға |Абылай |- | |Жүсіп қожа руы | |Аллах |- | |Турікпен қожа руы | |Аллах |- !Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ, [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] көсеу | Орақ |- |[[Сунақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Қаламсап |Әбілғазы (Сунақ Ата) |- |Кәлеген |Кәлеген |<big>'''↑''' Найза</big> |Үршатай |- |[[Қырғыз руы]] | | | |- |Қараша |Қараша |'''<big>О І О</big>''' Көз |Қарашық |- |[[Кураминцы|Құрама руы]] | | |Алаша |- | |Қатаған |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Домбыра |Қатаған |- | |Дүрмен-Барлас |'''<big>(←</big>''' <big>Садақ</big> |Темір |- | |Баршылық |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]Найза |Бахадүр |- | |Маңғытай |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қобыз |Қаратау |- | |Моғалтай |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Таяқ |Қайрақты |- | |Қоңырат |'''<big>Ҁ</big>''' <big>Орақ</big> |Алпамыс |- | |Қыпшақ |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]'''<big>ᛙ</big>''' Найза, Шоқпар |Қобыланды |- | |Тарақты |'''<big>О І О</big>''' Көз |Ақжол |- | |Ноғайлы |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] Балға |Айдархан |- | |''[[Алтай-Қарпық]]'' |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] '''<big>١</big>'''Домбыра, Сырнай |Алтай |- |''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' | |'''<big>ʘ</big>''' <big>Табақ</big> |Қарақат |- |Қырғызәлі |Қырғызәлі |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қомұз |Шолпан Ата |- |Қарағаш руы | |[[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] n3sgukqx6qtgf7gbsdxe894vzpbdwq1 3319936 3319935 2024-04-26T11:46:51Z Aladin S1 135822 wikitext text/x-wiki [[File:Жуз.svg|thumb|right|20-шы ғасырдың басындағы Қазақстандағы үш жүздің таралуы: қызылмен Ұлы жүз, қызғылт сарымен Орта жүз, жасылмен Кіші жүз көрсетілген]] '''Қазақ рулары''' — қазақ халқының негізін құраушы ру-тайпалар. Бір атадан өрбіген туыстас адамдардың жиынтығы. '''''[[Ұлы жүз]]''''': [[Жалайыр|Жалайырлар]] (110 мың), [[Ошақты]] (20 мың), [[Дулат|Дулаттар]] (250 мың), [[Суан|Суандар]] (30 мың), [[Албан руы|Албандар]] (81 мың), [[Қаңлы руы|Қаңлылар]] (әдетте шанышқылымен қосып есептеледі) (50 мың), [[Сарыүйсін|Сары үйсіндер]] (10 мың), [[Шапырашты]] (60 мың), [[Сіргелі]] (40 мың) және [[Ысты]] (45 мың). Шамамен XIX ғасырдың аяғында ұлы жүз халқы 700 мыңдай болса, 1989 – 2 милиондай болған. Дулат, Жалайыр және Суандарды ұлы жүздің саны көп рулары деп атауға болады. '''''[[Орта жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 300 мың болған, ал 1989 – 3.1 милион. Соның ішінде: [[Арғын|Арғындар]] 510 мың, [[Найман|Наймандар]] 430 мың, [[Қыпшақ]]тар 150 мың, [[Керей]]лер 110 мың, [[Уақ]]тар 60 мың, [[Тарақты]] 10 мың және [[Қоңырат|Қоңыраттар]] 45 мың. Орта жүздің ірі рулары деп Арғындар, Наймандар, Қыпшақтар және Керейлерді айтуға болады. '''''[[Кіші жүз]]''''': XIX ғасырдың аяғында 1 милион 100 мың адам болды. Кіші жүз үш бірлестіктен тұрады: Әлімұлы, Байұлы және Жетіру. Соның ішінде Әлімұлы жалпы 350 мың, Әлімнің рулары [[Шекті]]лер 80 мың, [[Шөмекей]]лер 100 мың, [[Төртқара]] 60 мың, [[Кете]] 60 мың, [[Қаракесек (Әлімұлы)|Қаракесек]] 25 мың және [[Қарасақал]] 15 мың құрайды. Байұлының жалпы саны 550 мың. Байұлының ішінде: [[Адай|Адайлар]] 100 мың, [[Байбақты]]лар 40 мың, [[Беріш]]тер 40 мың, [[Таз|Таздар]] 20 мың, [[Шеркеш]]тер 45 мың, [[Масқар]] 20 мың, Тана 25 мың, [[Қызылқұрт]] – 40 мың, Алтын – 30 мың, [[Жаппас]] – 50 мың, [[Ысық]] – 20 мың, Есентемір 20 мың, Алаша – 40 мың. Жетірудің жалпы саны 300 мың. Соның ішінде: Табын 80 мың, [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]] 70 мың, [[Керейт]] 33 мың, [[Тама]] – 45 мың, [[Телеу]] - 20 мың, [[Кердері]] 20 мың және [[Рамадан]] 5 мыңға жуық. 1989 жылы кіші жүз шамамен 1,4 милион адам болды. <ref>{{cite web | url=http://www.zakon.kz/4595527-v-socsetjakh-podschitali-chislennost.html | title=В соцсетях подсчитали численность казахских родов: самый многочисленный - это Аргын}}</ref> Кіші жүздің ірі рулары деп Шөмекейлер мен Адайларды айтуға болады. Саны 200 мыңнан асатын руларды қарасақ, жалпы қазақ халқындағы ең ірі рулар деп Арғын, Найман, Дулаттарды айтуға болады. {{rodovid|937577}} == Деңгейлері == Қазақ руларының 4 деңгейі бар: # Бірінші деңгей (Ел) - [[Арғын]], [[Найман]] және т.б. Барлығы 20 шақты ру. # Екінші деңгей (Тайпа, округтік, уездік деңгей) - [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]], [[Қуандық]] және т.б. Барлығы 200 шақты ру. Жарты немесе бір округ, уезді құрады. Сыртқы округті [[аға сұлтан]]дар, ал уезді орыс уезд бастықтары басқарды. # Үшінші деңгей (Ру, болыстық деңгей) - [[Ақшатау болысы (Семей облысы)|Керней]], [[Қызылтау болысы (Қарқаралы уезі)|Қояншы тағай]], [[Нұра болысы (Семей облысы)|Сарым]], [[Шерубай-Нұра болысы|Қареке]] және т.б. Жарты, бір, екі болысты құрады. Болыс басқармасы басқарды. # Төртінші деңгей (Ата, ауылық деңгей) - Жарты, бір, екі административты ауылды құрады. Ауыл старшындарымен, 1868 жылдан сон билермен басқарылды. == Ұлы жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="7" |[[Үйсін руы]] |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref> !''[[Албан руы|Албан]]'' ? !''[[Дулат]]'' + !''[[Ошақты]]'' + !''[[Суан]]'' + !''[[Шапырашты]]'' !''[[Ысты]]'' !''[[Сарыүйсін]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[Сары (Албан)|Сары]]'': ## ''[[Шоған]]'' ## ''[[Досалы]]'' ## ''[[Қожбанбет]]'' ## ''[[Жарты]]'' ## ''[[Алжан]]'' ## ''[[Құрман]]'' ## ''[[Айт руы|Айт]]'' ## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]'' ## ''[[Қыстық]]'' # ''[[Шыбыл]]'': ## ''[[Қоңырбөрік]]'' ## ''[[Қызылбөрік]]'' | # ''[[Ботбай]]'' # ''[[жаныс]]'' # ''[[сиқым]]'' # ''[[шымыр]]'' | # ''[[аталық руы|аталық]]'' # ''[[Байыл]]'' # ''[[қоңыр руы|қоңыр]]'' # ''[[тасжүрек]]'' | # ''[[байтүгей]]'' # ''[[тоқарыстан]]'' # ''[[бағыс]]'' # ''[[сартай]]'' # ''[[нартай]]'' | # ''[[айқым]]'' # ''[[асыл]]'' # ''[[екей]]'' # ''[[еміл]]'' # ''[[кебенек руы|кебенек]]'' # ''[[шыбыл]]'' | # ''[[ойық руы|ойық]]'' # ''[[тiлiк]]'' | # ''[[Қалша]]'' # ''[[Жақып руы|Жақып]]'' |} {| class="wide" !Тайпа ! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]'' ! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' + ! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''? ! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' + ! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ? |- !class="bright"|Рулар | # ''[[қара қаңлы]]'' # ''[[қызыл қаңлы]]'' # ''[[қапсан қаңлы]]'' # ''[[сары қаңлы]]'' | # ''[[Сырманақ]]'': ## ''[[Ақбұйым]]'' ## ''[[арықтыным]]'' ## ''[[Байшегір]]'' ## ''[[балғалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[күшік руы|күшік]]'' # ''[[Шуманақ]]'': ## ''[[андас]]'' ## ''[[қалпе руы|қалпе]]'' ## ''[[қарашапан]]'' ## ''[[мырза руы|мырза]]'' ## ''[[орақты]]'' ## ''[[сыпатай]]'' # ''[[Бірманақ]]'': ## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]'' | # ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]'' ## ''[[айтбозым]]'' ## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]'' ## ''[[елібай]]'' ## ''[[Батыр руы|батыр]]'' ## ''[[қарабатыр]]'' ## ''[[шалдар руы|шалдар]]'' ## ''[[жайдақ]]'' ## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]'' # ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'') ## ''[[тутаңбалы]]'' ## ''[[қайшылы]]'' ## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек) | # ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]'' ## ''[[Балық руы|Балық]]'' ## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]'' ## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]'' # ''[[Дархан (ру)|Дархан]]'' # ''[[Қырықсадақ]]'' # ''[[Бектау руы|Бектау]]'' ## ''[[Қырпық]]'' ## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]'' ## ''[[Сырдым]]'' # ''[[Жойсын]]'' # ''[[Бағыс]]'' | # |} == Орта жүз рулары == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Арғын]]''+ !''[[Қыпшақ]]'' !''[[Найман]]''+ !''[[Қоңырат]]'' !''[[Керей (тайпа)|Керей]] '' !'' [[Уақ]]'' |- !class="bright"|Рулар | #''[[Мейрам]]'' ## ''[[Қуандық]]'' ## ''[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]'' ## ''[[Бегендік]]'' ## ''[[Шегендік]]'' ## ''[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]'' #''[[Момын]]'' ## ''[[Атығай]]'' ## ''[[Бәсентиін]]'' ## ''[[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]'' ## ''[[Қарауыл руы|Қарауыл]]'' ## ''[[Тобықты]]'' ## ''[[Саржетім]]'' ## ''[[Шақшақ]]'' # ''[[Тарақты]]'' (жиен) # ''[[Жоғары шекті]]'' # ''[[Төмен шекті]]'' | # ''[[құлан қыпшақ]]'' # ''[[сарықыпшақ]]'' # ''[[қытай қыпшақ]]'' # ''[[қарақыпшақ]]'' ## ''[[қарабалық руы|қарабалық]]'' ## ''[[көлденең руы|көлденең]]'' ## ''[[бұлтың]]'' ## ''[[ұзын]]'' ## ''[[торы (ру)|торы]]'' | # ''[[Саржомарт]] ([[Ергенекті]])'' ## ''[[Бура (найман)|Бура]]'' ## ''[[Қаратай (ру)|Қаратай]]'' ## ''[[Көкжарлы]]'' # ''[[Төлегатай]]'' (Төлетай) ## ''[[Қаракерей]]'' ## ''[[Матай (ру бірлестігі)|Матай]]'' ## ''[[Садыр]]'' ## ''[[Төртуыл]]'' # ''[[Терістаңбалы (ру)|Терістаңбалы]]'' ## ''[[Бағаналы (ру)|Бағаналы]]'' ## ''[[Балталы]]'' | [[Көтенші]]ден: # ''[[Саңғыл]] '' # ''[[Божбан]] '' # ''[[Жетімдер руы|Жетімдер]] '' # ''[[Маңғытай]] '' # ''[[Аманбай]] '' # ''[[Жаманбай]] '' [[Көктіңұлы]]нан: # ''[[Алғи руы|Алғи]] '' # ''[[Байлар-жандар|Байлар]] '' # ''[[Байлар-жандар|Жандар]] '' # ''[[Қаракөсе]] '' # ''[[Құлшығаш]] '' # ''[[Оразкелді (Қоңырат)|Оразкелді]] '' # ''[[Тоқболат]] '' | [[Тұрғақ]]<ref>{{Cite web|url=https://qamshy.kz/article/55320-turghaq-kereydinh-bir-butaghy|title=ТҰРҒАҚ КЕРЕЙДІҢ БІР БҰТАҒЫ|website=qamshy.kz|access-date=2021-07-06}}</ref><ref>Тұрғақ шежіресі. Зерттеулер және шежірелік деректер - Нұр-Сұлтан қаласы, Өрнек баспасы, 2020 ISBN 978-601-73-79-46-1</ref>: # Баба # Тайшыбек # Ораз # Төртқара # Бесқара # Күбі # Жолдыбай # Жәпек [[Абақ]]<ref name="http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/">{{cite web | url=http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---abak-kerey-57326/}}</ref>: # ''[[Жәнтекей]]'' # ''[[Жәдік]]'' # ''[[Шимойын]]'' # ''[[Шұбарайғыр (Шыбарайғыр)]]'' # ''[[Меркіт]]'' # ''[[Шеруші]]'' # ''[[Сарбас руы|Сарбас]]'' # ''[[Молқы]]'' # ''[[Ителі]]'' # ''[[Қарақас]] (сидалы)'' # ''[[Көнсадақ]]'' # ''[[Жастабан]]'' # ''[[Итемген руы|Итемген]]'' [[Ашамайлы]]<ref>{{cite web | url=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1 | title=http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1}}</ref>: # ''[[Балта руы|Балта]]'' # ''[[Тарышы]]'' # ''[[Көшебе]]'' # ''[[Сибан]]'' | # ''[[Сарман]]'' # ''[[Шоға]]'' # ''[[Еренші]]'' # ''[[Байназар (ру)|Байназар]]'' # ''[[Баржақы]]'' # ''[[Жансары]]'' # ''[[Шәйкөз]]'' # ''[[Бидалы]]'' |} == Кіші жүз рулары == {| class="wide" !Тайпа бірлестігі ! colspan="2" |[[Алшын]] ! rowspan="2" |[[Жетіру]] ! rowspan="2" |''[[Ноғай-Қазақ]]''<ref name=":0">http://alashainasy.kz/shezhire/shejre---nogay-kazak-57448/</ref> |- ! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1" /> !''[[Әлімұлы]]'' !''[[Байұлы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[шекті]]'' # ''[[қаракесек (Әлімұлы)| қаракесек]]'' # ''[[қарасақал]]'' # ''[[кете]]'' # ''[[төртқара]]'' # ''[[шөмекей]]'' | # ''[[шеркеш]]'' # ''[[адай]]'' # ''[[Алаша (ру)|алаша]]'' # ''[[алтын руы|алтын]]'' # ''[[байбақты]]'' # ''[[беріш]]'' # ''[[есентемір]]'' # ''[[жаппас]]'' # ''[[қызылқұрт]]'' # ''[[масқар]]'' # ''[[таз руы|таз]]'' # ''[[тана]]'' # ''[[ысық]]'' | # ''[[тама]]'' # ''[[Табын]]'' # ''[[кердері]]'' # ''[[керейіт]]'' # ''[[телеу]]'' # ''[[рамадан (ру)|рамадан]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]]'' | #''[[қос таңбалы|үйсін-ноғай]]'' # ''[[қояс]]'' # ''[[қазан құлақ|қазанқұлақ]]'' # ''[[қос таңбалы|қостаңбалы]]'' |} == '''[[Ақсүйек]]''' == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа бірлестігі <ref name="autogenerated1" /> ! colspan="5" |''[[Төре]]'' |- !Тайпа !''[[Абылай хан әулеті]]'' !''[[Әбілқайыр әулеті]]'' !''[[Бөкей әулеті]]'' !''[[Жәдік әулеті]]'' !''[[Қаратай әулеті]]'' |- ! class="bright" |Рулар |'''30 ұлы болған:''' # Уәли # Қасым # Әділ | # [[Нұралы хан]] # [[Ералы хан|Ералы]] # Қожахмет # Айшуақ # Әділ # Шыңғыс | # [[Тәуке]] # [[Әділ]] # [[Жәңгір-Керей хан|Жәңгір]] # [[Меңдікерей]] | # [[Тоғым хан]] # Бөкей сұлтан # [[Шығай хан]] # Мәлік сұлтан |[[Бақытжан Қаратаев]] [[Мағзұм Қаратаев]] |} {| class="wide" ! class="bright" |Тайпа бірлестігі <ref name="autogenerated1" /> ! colspan="5" |''[[Қожа]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> |- !Тайпа !''Сейіт қожа руы (тобы)'' !Қорасан (Шайбанидтер) руы (тобы) !Бақсайыс немесе төре руы !Жүсіп қожа руы (тобы) !Турікпен қожа руы |- ! class="bright" |Рулар | # ''Сейітқожа'' # [[Аққорған руы|''Аққожа'']] # [[Дуана руы|''Дуанақожа'']] # ''Кылыштыкожа'' # ''Қырықсадақ'' | # Құрбан # Жақып # Қызылауыз # Шайбанид # Әзиз Махмұт # ''[[Қылышты қожа|Қылышты]]'' | # ''[[Бақсайыс қожа|Бақсайыс-Төре]]'' | # Ұлан қожа # Касым қожа # Құлтай кожа # ''[[Қарахан|Қарахан қожа]]'' # Көдей қожа | # Турікпен |} == Жүздерден тыс == {| class="wide" !class="bright"|Тайпа<ref name=autogenerated1 /> !''[[Төлеңгіт]]''<ref name="М.М. Шибутов Казахское шежире">{{cite web | url=http://www.kazakh.ru/about/clan/zhuzy.jpg | title=М.М. Шибутов Казахское шежире}}</ref> !Қарағаш !''[[Қияттар]]'' !''[[Қырғыз руы]]'' !''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' !''[[Сунақ]]'' !''[[Кураминцы|Құрама руы]]'' |- !class="bright"|Рулар | # ''[[төре төлеңгіт]]''<ref>http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704180513/http://e-history.kz/kz/contents/view/2001 |date=2015-07-04 }}</ref> # ''[[қалмақ төлеңгіт]]'' # ''[[моңғол төлеңгіт]]'' # ''[[сіргелі төлеңгіт]]'' | # Қарағаш | | | | # ''[[Қайғақтық ]]'' # ''[[Сыйық ]]'' # ''[[Аташ ]]'' # ''[[Бессары]]'' # ''[[Қалмырза-Тоқпан]]'' | # ''[[Телеу]]'' # ''[[Жалайыр]]'' # ''[[Қатаған]]'' # [[Баршылық]] # [[Қоңырат]] # [[Маңғытай]] # ''[[Барлас]]'' # Бока # ''[[Керейіт]]'' # ''[[Тама]]'' # ''[[Сиқым]]'' # ''[[Қаңлы руы|Қанлы]]'' # ''[[Жағалбайлы (ру)|Жағабайлы]]'' # ''[[Тарақты]]'' # ''[[Байжігіт руы|Байжігіт]]'' (Бажигы) # Баяут, # ''[[Жаныс|Оймауыт]] (''Аймаут) # ''[[Ноғай-Қазақ|Ноғайлы]]'' # ''[[Алтай-Қарпық]]'' # Аккурган # ''[[Қара қойлы]] (''Каракойлы) # ''[[Сіргелі|Қарасирақ]]'' # ''[[Қыпшақ]] (''Кышлык) # ''[[Дүрмен]] (''Дурманча) # [[Моғолтай]] |} == [[Таңба]] және [[ұран]] == {| class="wide" ! Ру ! Кіші ру ! Таңба ! Ұран |- ! [[Ұлы жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] !Нел |- | [[Қаңлы]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Байтерек |- | [[Жалайыр]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | Бақтияр, Қабылан |- | [[Дулат]] | | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]] дөңгелек, [[File:Kazakh Tamga 74.svg|30px]] абақ | Бақтияр |- | | [[Сиқым]] | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 63.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Сиқым, Рысбек |- | | Жаныс | [[File:Kazakh Tamga 65.svg|30px]] | Жаныс, Төле |- | | Ботбай | [[File:Kazakh Tamga 64.svg|30px]] | Ботбай, Сәмен |- | | Шымыр | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Шымыр, Қойгелді |- | [[Албан]] | | [[File:Kazakh Tamga 01.svg|30px]] | Райымбек |- | [[Суан]] | | [[File:Kazakh Tamga 09.svg|30px]] | |- | [[Сарыүйсін]] | | [[File:Kazakh Tamga 08.svg|30px]] | |- | [[Шапырашты]] | | [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] ай, [[File:Kazakh Tamga 14.svg|30px]] тумар, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]] | Қарасай |- | [[Ошақты]] | | [[File:Kazakh Tamga 07.svg|30px]] тұмар | Бақтияр |- | [[Ысты]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] шылбыр | Жауатар |- | | Ойық | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | |- | | Тілік | [[File:Kazakh Tamga 66.svg|30px]] көсеу | |- | [[Сіргелі]] | | [[File:Kazakh Tamga 10.svg|30px]] сірге, [[File:Kazakh Tamga 11.svg|30px]] қурай, [[File:Kazakh Tamga 12.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] | Туғаназ |- | [[Шанышқылы]] | | [[File:Kazakh Tamga 15.svg|30px]] қол-таңба, [[File:Kazakh Tamga 16.svg|30px]] | Айырылмас |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қара қожа |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- | [[Найман]] | | [[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] шөміш, [[File:Kazakh Tamga 23.svg|30px]] | Қаптағай |- | | Балталы | [[File:Kazakh Tamga 71.svg|30px]] балта | |- | | Бағаналы | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]] бағана, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 73.svg|30px]] | |- | | Бура | [[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] | |- | | Қаракерей | [[File:Kazakh Tamga 78.svg|30px]] | Қабанбай |- | | Матай | [[File:Kazakh Tamga 79.svg|30px]] | Бөрібай |- | | Садыр | [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Алдияр |- | [[Қыпшақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] қос әліп | Айбас |- | [[Қоңырат]] | | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Алатау |- | | Санғыл | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға | Мулкамал |- | [[Уақ]] | | [[File:Kazakh Tamga 25.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 26.svg|30px]] | Жаубасар, Бармақ |- | | Ергенекті Уақ | [[File:Kazakh Tamga 75.svg|30px]] ергенек, [[File:Kazakh Tamga 80.svg|30px]] ай | Алға |- | [[Керей]] | | [[File:Kazakh Tamga Tortkara.svg|30px]] | Қара Қожа |- | | Ашамайлы | [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] ашамай | Ошыбай |- | | Абақ | [[File:Kazakh Tamga 21.svg|30px]] абақ | Ошыбай |- ! [[Кіші жүз]] ! ! ! |- | [[Байұлы]] | | | |- | | Адай | [[File:Kazakh Tamga 27.svg|30px]] садақ, [[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]] оқ | Бекет |- | | Беріш | [[File:Kazakh Tamga 36.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 37.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 06.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 38.svg|30px]] | Ағатай |- | | Алтын | [[File:Kazakh Tamga 32.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 33.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Жаппас | [[File:Kazakh Tamga 41.svg|30px]] түйе мойын, [[File:Kazakh Tamga 42.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 43.svg|30px]] | Баймұрат |- | | Есентемір | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Алдонғар |- | | Таз | [[File:Kazakh Tamga 55.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 56.svg|30px]] | Бақай |- | | Байбақты | [[File:Kazakh Tamga 72.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 02.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 34.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 35.svg|30px]] | Дауқара |- | | Тана | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]] әліп, көсеу | Тана |- | | Масқар | | Қаратай |- | | Алтыбас (Алаша) | [[File:Kazakh Tamga 29.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 31.svg|30px]] | Байбарақ |- | | Қызылқұрт | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 49.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 50.svg|30px]] | Жиембай |- | | Шеркеш | [[File:Kazakh Tamga 30.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]] | Шағырай |- | | [[Ысық]] | [[File:Kazakh Tamga 44.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 45.svg|30px]] | Байтерек |- | [[Әлімұлы]] | | | |- | | Қарасақал | [[File:Kazakh Tamga 47.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 48.svg|30px]] | Алдажар |- | | Қаракесек | [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 46.svg|30px]] | Ақбан |- | | Төртқара | | Айыртау |- | | Шекті | [[File:Kazakh Tamga 61.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 62.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 13.svg|30px]] | Бақтыбай, Жанқожа |- | | Шөмекей (Шөмен) | | Дөйт |- | [[Жетіру]] | | | |- | | Табын | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] тостаған, [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 58.svg|30px]] алып | Тостаған |- | | Тама | [[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]] көсеу, [[File:Kazakh Tamga 59.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 05.svg|30px]] | Қарабура |- | | Жағалбайлы | [[File:Kazakh Tamga 39.svg|30px]] балта, [[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] шеккіш | Малатау |- | | Телеу | [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]] | Тұлпар, Арғымак |- | | Кердері | [[File:Kazakh Tamga 53.svg|30px]] тостаған | Қожахмет |- | | Керейіт | [[File:Kazakh Tamga 51.svg|30px]] шылбыр, [[File:Kazakh Tamga 52.svg|30px]] | Ақсақал, Ойтым |- | | Рамадан | [[File:Kazakh Tamga 54.svg|30px]] шөміш | Дулат, Қайғұлым |- |[[Ноғай-Қазақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] балта |Оразақай |- | |Үйсін-ноғай |[[File:Kazakh Tamga 81.svg|30px]] Қос-таңба | |- | |Қояс |[[File:Kazakh Tamga 20.svg|30px]]Кірес, <big>f</big> | |- | |Қазанқулақ |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі қабырға | |- | |Қостаңбалы |[[File:Kazakh Tamga 19.svg|30px]]Екі таяқ | |- ! '''Ақсүйек''' ! ! ! |- | [[Төре]] | | [[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]], [[File:Kazakh Tamga 70.svg|30px]] Арқар | Арқар, Абылай, Санқай |- | [[Қожа|Қожа (Ходжа)]] | | [[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]'''<big>Ị</big>''' [[File:Kazakh Tamga 69.svg|30px]] Әліп |Қожа Ахмет |- | |Сейіт қожа руы (тобы) | |Аллах |- | |Қорасан тобы (Шайбанидтер) |'''<big>(←</big>''' Садқ |Шайбани |- | |Бақсайыс немесе төре тобы |[[File:Kazakh Tamga 57.svg|30px]] Босаға |Абылай |- | |Жүсіп қожа руы | |Аллах |- | |Турікпен қожа руы | |Аллах |- !Жүзге кірмейді ! ! ! |- | [[Төлеңгіт]] | | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]]Тарақ, [[File:Kazakh Tamga 60.svg|30px]] көсеу | Орақ |- |[[Сунақ]] | |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Қаламсап |Әбілғазы (Сунақ Ата) |- |Кәлеген |Кәлеген |<big>'''↑''' Найза</big> |Үршатай |- |[[Қырғыз руы]] | | | |- |Қараша |Қараша |'''<big>О І О</big>''' Көз |Қарашық |- |[[Кураминцы|Құрама руы]] | | |Алаша |- | |Қатаған |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Домбыра |Қатаған |- | |Дүрмен-Барлас |'''<big>(←</big>''' <big>Садақ</big> |Темір |- | |Баршылық |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]Найза |Бахадүр |- | |Маңғытай |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қобыз |Қаратау |- | |Моғалтай |[[File:Kazakh Tamga 04.svg|30px]]Таяқ |Қайрақты |- | |Қоңырат |'''<big>Ҁ</big>''' <big>Орақ</big> |Алпамыс |- | |Қыпшақ |[[File:Kazakh Tamga 28.svg|30px]]'''<big>ᛙ</big>''' Найза, Шоқпар |Қобыланды |- | |Тарақты |'''<big>О І О</big>''' Көз |Ақжол |- | |Ноғайлы |[[File:Kazakh Tamga 40.svg|30px]] Балға |Айдархан |- | |''[[Алтай-Қарпық]]'' |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] '''<big>١</big>'''Домбыра, Сырнай |Алтай |- |''[[Қарақалпақ руы|Қарақалпақ]]'' ''[[Қарақалпақ руы|(Қалпақ) руы]]'' | |'''<big>ʘ</big>''' <big>Табақ</big> |Қарақат |- |Қырғызәлі |Қырғызәлі |[[File:Kazakh Tamga 22.svg|30px]] Қомұз |Шолпан Ата |- |Қарағаш руы | |[[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақ шежірелерінің тізімі]] * [[Қазақстан жерінде болған болыстар тізімі]] == Сыртқы сілтемелер == * [https://zhety-ata.kz/ Қазақ руларының шежіресі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201023025744/https://zhety-ata.kz/ |date=2020-10-23 }} * [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі] * [http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150706030203/http://www.nlrk.kz/data11/result/ebook_323/#ps |date=2015-07-06 }} * [http://www.brif.kz/blog/?p=1122 Подробная карта казахских родов] * [http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg Дерево казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220108232823/http://www.kazakh.ru/about/clan/kaztree.jpg |date=2022-01-08 }} * http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131110095136/http://www.senkazakh.com/kz/forum.php?mod=viewthread&tid=17417 |date=2013-11-10 }} * [http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html Структура казахских родов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150816041439/http://kazahskieroda.kz/struktura-rodov.html |date=2015-08-16 }} * [http://s50.radikal.ru/i127/1104/17/1a4ea8f5c713.jpg Количественный состав родов по данным М.Тынышбаева.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.facebook.com/groups/alashorda/permalink/2683448501940554/ Қазақтың рулық құрамы туралы сұрақнама] {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] aj6w6vnwot1riyj8bxx0nogquy52fsb 0 525845 3319945 3210515 2024-04-26T11:53:28Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki '''Елді мекендер:''' * [[Қопа (Қопа ауылдық округі)|Қопа]] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]]ндағы ауыл, Қопа ауылдық округінің орталығы. * [[Қопа (Тарлаулы ауылдық округі)|''Қопа'']] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Тарлаулы ауылдық округі]]ндегі таратылған ауыл. * [[Қопа (Байғанин ауданы)|Қопа]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қопа (Кеңесту ауылдық округі)|Қопа]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қопа (Сарыкөл ауылдық округі)|Қопа]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қопа (Хромтау ауданы)|Қопа]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Хромтау ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қопа (Алматы облысы)|Қопа]] – [[Алматы облысы]] [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қопа (Жетісу облысы)|Қопа]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қопа (Солтүстік Қазақстан облысы)|''Қопа'']] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Айыртау ауданы]]ндағы таратылған ауыл. '''Өзен-көлдер:''' * [[Қопа (Іле алабындағы өзен)|Қопа]] – [[Іле]] алабындағы өзен. * [[Қопа (Тайшық алабындағы өзен)|Қопа]] – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ндағы өзен. * [[Қопа (көл)|Қопа]] – [[Ертіс]] алабындағы көл. * [[Қопа жазығы]] {{айрық}} oh9l74pbmc9neoe1joe42gav7gwgdds 0 527217 3319844 3251858 2024-04-26T09:21:14Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Моңғол әдебиеті''' - XIX ғасырдағы моңғол жазбалары ертеректе қалыптасқан [[дәстүр]] бойынша бізге жеткен. Ерте дәуірдегі шығармалар үзінділері кездесетін тарихи [[хроника]]лар жасалды, түрлі әдеби [[фрагмент]]тер мен [[аңыз]]дар, өлең түріндегі нақыл сөздер жинақталған. Ондай шығармалардың қатарына: XVIII-XIX ғасырға жататын, дүниенің пайда болуынан бастап, моңғол хандары мен ұрпақтарының билік жүргізген уақытына дейінгі оқиғаны суреттейтін «көк кітәп» («Хохе дэбтэр»); халхастық Арья – пандита Гамбоның «Алтын таспиғы» («Алтан эрихэ», 1817) және Ишибалданның «Бағалы таспиқтары» («Эрдэни-ийн эрихэ»), осындай атпен Галданның (1842/1860) жылы жарық көрген шығармасы да бар. Осы туындылардың барлығы [[тибет]] және [[қытай]] әдебиетінің қайнар көзіне айналғандығын білдіріп, [[Азия]] мен Моңғолияда будда дінінің таралуына көп көңіл бөлінгенді турасында айтылады. === Қытай мәдениетінің ықпалы === XIII-XIX ғасырда Моңғол империясы қытай жерін орталық етіп тағайындап, Юань мемлекеті аталған тұста Құбылай [[хан]]ның жанында болған Агай, Баян сынды ақындар өлеңдерін қытай тілінде жазған. Бүгінде қытай әдебиетінің классикалық [[ескерткіш]]і саналатын «Бұрынғы мен қазіргінің таңғажайып оқиғалары» атты романның авторы Пу Сун Лин (1640-1715) моңғол ұлтының өкілі болғандағы дәлелденіп отыр. Қытайдағы көшпелілер билігі құлағаннан кейін Моңғол хандығы [[буддизм]] дінін қабылдады да, кешікпей Манж-Чин мемлекетінің боданына айналды. Сол тұстағы отарлаушылардың қитұрқы саясатының салдарынан моңғол еркектерінің басым бөлігі лама болып, оқымыстылары жаппай тибет тілінде жазып-сызуға көшкен. Мұның тиімді жағы қытай мәдениетінің ықпалында қалудан моңғолдарды сақтап қалды. Ал салдарына келсек, XIX-XX ғасырдағы моңғол әдебиеті Үнді-Тибет мәдениетінің құрамдас бөлігіне айналғандығы еді. Дегенмен, будда дінінің моңғол рухани өмірінде алатын рөлі зор. Қытай [[менталитет]]інің кең етек жаюы, моңғол елін діл, мәдениет, әдебиет жағынан тибет және [[Индия]]ға еліктеуінен алыстатып, өзінің ұлттық бет-әлпетін сақтауға септігін тигізді. === Тибет тілінің ықпалы === Сөз өнерінде тибет тілінің ықпалы басым болған.Тіпті, моңғол тілінде жазылған шығармалар тибет әліпбиі арқылы жазылған. Зая-пандита Лубсан Принлэ, Сумба-хамбо Ишибалджира, Джанджахутухта Ролби Дордж бастаған тибет тілді моңғол жазушыларының шығармаларының дәстүрі XVII-XVIII ғасырда бастау алған болатын. Алашандық Дандар-лхарамбудың (1759-1842) діни-философиялық өлеңдері мен моралдық ақыл-кеңестері халхастық оқымысты лама және әдебиетші, бірнеше діни-философиялық, көркем шығармалардың авторы, XX ғасырдың ірі ақыны Агван Хайдубаның (1799-1838) еңбектері негізінде жазылған. XIII-XIV ғасырға жататын [[дидактика]]лық сарында дамуын тоқтатпады. Ол келе-келе тибет және қытай әдебиетінің ықпалымен толыға түседі. Дидактикалық сарынның негізінде жаңа жанр түрі – уг болған. Моңғол халқында халық ауыз әдебиетінің жазбаша нұсқасы дамуын тоқтатпайды эпикалық шығармалар (Гесериаданың жеке бөлімі мен жинағы), о дүниеге саяхат (Молонтойн, Наран Гэрэл, Чойджид-дагини жайлы), түрлі дәстүрмен таныстыратын «қоршалған прозаның» жинағы соған дәлел. Тибет және индо-тибет әдебитіндегі әңгімелердің аударылуына, қайта өңделіп шығуына көп көңіл бөлінді, поэзия теориясында қатысты [[трактат]]тар пайда болып, моңғол классикалық тілінің [[грамматика]]сы қалыпқа келтірілген [[сөздік]]тер (Агвандандар құрастырған сөздік өте танымал болған) дүниеге келді. === Үнді шығармалардың ықпалы === XVII-XVIII ғасырларда буддизмнің таралуымен байланысты, моңғол әдебиетінде көбінесе тибет тіліндегі буддалық шығармалар пайда болды, уақыт өте келе үнді шығармалары қосылды. Панчатантра ертегілері, «Сиқырлы өлген адам», Калидастың [[поэма]]сы, Нагарджун тәлімдерә т.б. дәлел болады. == Моңғол мемлекетіннің әдебиетінің жанрлары == XII ғасырда біріккен моңғол мемлекеті құрылғанға дейін киіз туырлықты көшпелілер әдебиеті әдеттегідей халық [[ауыз әдебиеті]] формасында дамып келді. Ауыз әдебиетінің негізгі түрлері [[жыр]], [[аңыз]], [[ертегі]]лер, бақсылық жырлар, өсиет-қағидалар, соғыс кезінде айтылатын ұрандар сипатында болды. === Жырлар === Тарихи деректер бойынша көшпелілердің ең алғашқы жыры – б.з.б. I ғасырда [[Ғұн]] (Хүннү) елінде ән болып айтылған төрт жолдық жоқтау өлең болып табылады. Кейін мұндай өлеңдер моңғолдар арасына кең таралып, бүгінге дейін '''«уртын дуу»''' (ұзақ, созылаңқы ән деген мағынада) деген жеке жанр ретінде сақталған. «Гэсэр», «Жаңғыр», «Хан Харанхуй» атты үш жыр – моңғол ауыз әдебиетінің шыңы немесе ошақтың үш тағаны саналады. Үшеуі де ұлы батырларының ерлігін, жасаған игілікті істерін, соғыс тарихын баяндайтындықтан батырлық жырларға жатқызылады. Әдебиетшілер көп зерттеген «Гэсэр жыры» X ғасырдағы тарихи оқиғаларды бейнелейтіндігі ғылыми түрде дәлелденген. Аталмыш жыр [[1716]] жылы тұңғыш рет Моңғолияда басылып шыққанға дейін тибет, [[бурят]] сынды халықтар арасында ауызша тараған. «Жаңғыр» жыры – [[қалмақ]]тар арасында кең тараумен қатар, олардың Моңғол, Алтай өңірінен ауып, Жайық өзенін мекендеуінен бұрын шығарылғандығы анықталғандықтан 1940 жылы 500 жылдығы аталып өткен. === Поэзия === Орта ғасырдағы моңғол әдебиетіндегі лирикалық поэзияның көрнекті өкілі ретінде зерттеушілер Цогт тәйжінің (1581-1637) Төв аймағының Дэлгэрхан елді мекеніндегі Дуыт тауында тасқа қашаған өлеңдерін келтіреді. <br /> "Алыстан айдап, жақыннан жымқырған пенде, <br /> Қорадағы қойға тасадан тиген қасқыр <br /> Екеуінің сырт бейнесі басқа демесең, <br /> Ашылған араны мен арам ниеті бірдей" <br /> деп, көшпелі халықтарға тән философиялық ойды толғаған өлең жолдары қазақ оқырманына жат көрінбесі аян. Сондай-ақ, моңғол әдебиетінде '''намтары, сургаалы''' сияқты эпикалық жинақтар болды, көбінесе [[салт-дәстүр]] поэзиясына қатысты, қолмен жазылған '''ероолов, магтаалов''' сиқяты шығармалар келе-келе жеке жанр еңбектердің нәтижесінде қалыптасты. === Уг === Уг (сөз және тіл) - будда арқылы тараған адам, жануар не болмаса басқа бір жансыз заттың [[диалог]] пен [[монолог]] түрінде келетін ой-толғауы. Бұл бір жағынан ежелгі моңғол әдебиетімен ұқсастық тапса ([[Шыңғыс хан]] жылқыларының сөзі), бір жағынан халықтық [[фольклор]]да кездесетін (жануарлар туралы ертегі, аңыз т.б.) құбылыс іспеттес. Уг жанрының негізін Агван Хайдуба салған. Оның «Қой, [[ешкі]] мен бұқаның әңгімесі» шығармасында құрбандыққа шалынғалы жатқан жануарлардың өзінің иесі ламаға жалбарынуы туралы айтылады. Ал «Сабалақ жүнді Циринпалэның өзінің итімен әңгімесінде» сөз талас нәтижесінде ит өзінің иесі ламадан басым түсіп, сөзбен жеңгедігі турасында айтылған. === Бэнсэк Улигэр=== Сонымен қатар, қытай тілінен тапсырыс бойынша роман, новелла, пьессалар аударылған, бірақ, тек қағаз бетінде қалып, көп таралмаған. Әдеби шығармалардың тағы бір ерекшелігі – ауызша мазмұндалуында болды. Бұл жанр түрі – '''бэнсэк улигэр''' деп аталады. Оның ерекшелігі қытай тіліндегі шығармаларды моңғол халықтық [[эпос]] стилінде жеткізу. Бір қызығы, оны әдебиетшілер емес, хурчилар жеткізіп отырған [3,687]. == Моңғол тіліндегі көркем шығармалар == Моңғол мәдениетін тек қана археологилық жазбалар мен архитектуралық ескерткіштер құрмайды, оған әдебиетті жатқызуға да болады. Моңғол әдебитінің тарихы тереңде жатыр және жанр түрлері де аз емес. Моңғол тіліндегі көркем шығармалар ортағасырлық және одан кейінгі кезеңдерге жатады. 1240 жылы жазылған «[[Моңғолдың құпия шежіресі]]» «Моңғолдың Нууц Товчоо» - көшпелілер әдебиетінің ең атақты ескерткіші. Бүгінгі моңғол поэзиясында С.Анудардың «Төрт емес төрт», Г.Аюузуранның «Уақыт тынығып жатқанда», «Философиялық жырлар», Л.Өлзийтөгстің «Аспанда өскен ағаштар», «Еркіндік өнері немесе Жаңа кітап» секілді кітаптары бұрын социалистік реализм қалыптастырған дәстүрдің тас-талқанын шығарып, оқырмандарды мүлдем өзге бағытқа жібергенін ерекше атап айтуға тиіспіз. [[Проза]]лық шығармалардан бұрыннан халықтың ықыласында бөленген жазушылар: Ц.Доржготов, Ч.Галсандармен қатар Д.Батбаярдың «Мементо» (2011) анти-романы, Г.Аюурзанның «Төсек тартқан адам» (2002) мини [[роман]]ы жарыққа шығып, әлемдік аренаға батыл қадам басқандықтарын паш етті. === «Моңғолдың құпия шежіресі» === 1240 жылы жазылған «Моңғолдың құпия шежіресі» «Моңғолдың Нууц Товчоо» - көшпелілер әдебиетінің ең атақты ескерткіші. Сондықтан да әлемдік деңгейдегі көп зерттелген және көптеген шетел тілдеріне аударылған шығарма. Бұл жазбада Шыңғыс баяндалады. «Моңғолдың құпия шежіресі» - шындық оқиғаға құрылған эпикалық шығарма. Авторы күні бүгінге дейін ғылыми түрде нақтыланбаған. Туындыда Шыңғыс ханның шығу тегі мен өмірбаяны, дала көшпелілерінің біріккен мемлекет барлық оқиға мен үрдістер көркемдіктің жоғары деңгейінде тартымды баяндалады. Онда поэзия, проза, [[шежіре]], тарихи дерекпен бірге бақсы домы мен жын шақыру, аңыз, ертегі сынды барлық жанрлар бойынша жазбалар кездеседі. «Моңғолдың Құпия Шежіресі» - Баян-Өлгийдегі қазақ жазушысы Мағауия Сұлтанияұлының атсалысумен қазақ тіліне аударылса, ал түрлі елдердің атақты моңғолтанушы ғалымдардың ерен еңбектерінің арқасында қытай, орыс, неміс, француз, ағылшын, мажар, поляк, чех, болгар, жапон, испан, корей сынды әлем тілдеріне аударылдых[4]. «Құпия Шежіренің» ықпалымен кейін XIII-XVIII ғасырдар аралығында бірнеше тарихи шығармалар жазылып, жарыққа шыққан. Атап айтқанда, «Топтастырылған алтын топшы» («Хураангуй алтан товч»), Лувсаyданзанның «Алтын топшы» («Алтан товч»), Жамбының «Асыраушы есімдінің тарихы» («Асрагч нэртийн түүч»), Раашпунцагтың « Орталық мемлекеттің інжу маржаны» («Дай Юань улсын болор эрих») секілді шығармалар болды. === «Солия» === Моңғол әдебиетінде прозалық үлгіде жазылған шығармалар аз емес және олар түрлі тақырыптарды қамтыған. Соның ішінде әңгіме жанрында Цэндийн Дандинсурэннің «Солия» әңгімесінде (аударған Әнес Сараев) әйел адамның күйеуіне деген құрметі мен сабырлылығы суреттелген. Әскери борышын өтеуге аттанып кеткен күйеуі Баттың бөтен біреулердің азғыруына еріп, Солияға деген құрметі кеміп, орнына сенбеушілік, тіпті жиіркеніш сезімі пайда болады. Оны сауатсыз,қараңғы деп айыптап, әйелі Солиядан әскерде жүргенде бас тартады. Өзі қайта оралғанша шаңырағы мен мал ұмытып, басқа жер іздеуге кіріседі. Бірақ, Баттың соншалықты өзгеріп кеткенін білген Солия, есімін өзгертіп, оқу оқып, ауылындағы мал санын өсіріп, газет беттерінде есімі аян болады. Әңгіме сонында Бат өзінің қателігін түсініп, ал Солия күйеуіне кешірім беріп, кеңдік танытады. Жалпы, әңгіменің идеясы еркек адамның «көзі ашық, көкірегі ояу» әйел адамдарды өзіне жар, балаларына ана ретінде болуын қалайтыны айтылады. Сондай образ Солия арқылы сомдалып, отбасы бақыты сақталады. === «Қос қайың туралы аңыз» === Жазушы Лувсандашийн Содовтың «Қос қайың туралы аңыз» әңгімесінде Даши атайдың басынан кешкен оқиғасы баяндалған. Анасы қайтыс болған Норжма атты кішкентай қызды өзінің туған қызындай жақсы көріп, бауырына басқандығы үшін ел-жұрттың бұл екеуінен қорқып, маңдарына жолатпай, тас лақтырып қуады. Даши атай кішкетай жетім қызды амалсыздан орыс отбасының асырауына беріп, өмірінің соңына дейін Норжманы бір көруді армандап өтеді. Әңгімеде өмірде болмасын, тіпті заманның ауыртпалығына қарамастан жаныңа жақын ең қымбат жаннан айырылмау керектігі айтылады. Әңгіменің негізгі идеясы жақын адамның қымбат екенін түсініп, оған қамқор болу керкетігі деп түсінемін. == Әдебиеттің ірі өкілдері == XX ғасырдың алғашқы жартыжылдығындағы моңғол әдебиетінің ірі өкілі ретінде Хуульчи Сандаг пен Рабджаа (1803-1856) танылды. === Рабджаа === Рабджаа лирик ақын болды. Әкесі шығыс гоби аймағында өмір сүрген, кедей қойшы болған. Сегіз жасынан IV гобиялық хутухтаның (иерархияняң ең жоғарғы саны) мұрагері саналды. Бұл жас баланың өміріне үлкен өзгеріс алып келді. Оған діндар адам болуға бұйырды. Рабджаа санға қажет білім алып, қасиетті жер Амдоны, таулар Утайшань, Алашань, [[Пекин]]ді аралаған және бірнеше діни орындар ашқан. Замандастарынаң жазып кеткен естеліктері бойынша, өте жоғары дәрежелі сан болғанымен, адамгершілік келбетін сақтап қалып, адамдармен қарым-қатынаста қарапайымдылық байқалып тұратын делінген. Ол айтқанынан қайтпайтын, әділдік жолында феодалдарға да қарсы тұра алатын адам болған. Д.Рабджааның шығармалары оның [[демократия]]шыл, өте ақылды, білімді адам болғандығын көрсетеді. Бүгінге дейін Рабджааның ғибратты, философиялық ойға құрылған моңғол тілінде 170, ал тибет тілінде 180 өлеңі жеткен. Ақын өлеңдерінде өзі өмір сүрген заман келбетін көрсете білген. Оның шығармаларында фольклормен байланыс, моңғол әдебиетінің дәстүрі мен тибет поэзиясының жүйелі қолданылуы тән. Рабджааның өлеңдері дәстүрлі үрдіске сай: туған жер, ана, махаббат тақырыптарына арналған. Оның көбісі халықтық әндер ретінде сақталған. Әйел жанының сұлулығын дәріптелетін, моңғол халқы сүйіп орындайтын атақты «Намысқа толы» әні Рабджааның авторлығымен жазылған. Рабджааның мұрасын көбіне үгіт, насихат өлеңдері - '''сургаалы''' құрайды. Сонымен қатар, ол ең бірінші моңғол драмасының («Айлы көкетің ғұмырнамасы») авторы. 1832 жылы қойылған бұл спектакльдің әуенін жазған да Рабджаа. Рабджаа – ірі тұлға, майталман ақын ретінде халық есінде сақталып, әдебиет тарихында қалған адам [4]. === Хуульчи Сандаг === Уг жанрының толықтай дамыған түрін туырып салма ақын Хуульчи Сандагтың (1825-1860) еңбектерінен көре аламыз. Сандаг – жеке есім, Хуульчи – әңгімеші дегенді білдіреді. Моңғолияның Дорноговь аймағында дүниеге келген. Сандагтың өкпе, наз, ой-әдебиетінде сыни көзқарасты білдіретін бағыт байқалды. Табиғат құбылыстарын, өсімдік, жануарларды сөйлете отырып, Сандаг жетімдердің қасіреті туралы («Анасынан айрылыған бота»-"Эхээсээ салсан ботгоны хэлсэн нь"), айрылысудың қиын екені туралы («Жел айдаған алқаптың сөзі», «Көктемде еріп бара жатқан қардың сөзі»-"Хаврын хайлаад урсаж байгаа цасны хэлсэн" ) адамдарға жеткізгісі келді. Аллегорияны пайдалана отырып, ауыр еңбек туралы («Күзетші иттің мұңы»-"Тэжээсэн нохойн үг"), жалқаулық, атқамінерлердің рақымсыз әрекеттері, олардың адмадарға деген мейірімсіздігі жайлы («Жақсы және жаман шенеулік пен хатшы туралы сөз») әңгімелейді. Шығармаларында қарапайым адамадардың тіршілігі ауызекі сөйлеу тілімен жазылғандықтан, ол халық арасына тез таралды. == Пайдалынған әдебиеттер == # История всемирной литературы. Академия Наук СССР. Институ мировой литературы им. А.М.Горького. Москва: «Наука», Т.З.1985 # Қуандық Шамахайұлы. Моңғол әдебиеті: Дәстүрі бай, бағыты жаңа. Түркістан, 2012, 2 ақпан. # [[Бек Сүйіндік]]. Ұлт рухын іздеу. Қазақ әдебиеті, 2011, 22 шілде, (№ 28/29). == Сыртқы сілтемелер == * http://www.alemadebiety.kz/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141214151303/http://alemadebiety.kz/ |date=2014-12-14 }} * http://www.legendtour.ru/ [[Санат:Моңғолия әдебиеті]] [[Санат:Моңғол тілі]] [[Санат:Моңғол мәдениеті]] 61t16t8kz993845wx4pkvpk7zkkj6ex 3319855 3319844 2024-04-26T09:24:58Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Моңғол әдебиеті''' - XIX ғасырдағы моңғол жазбалары ертеректе қалыптасқан [[дәстүр]] бойынша бізге жеткен. Ерте дәуірдегі шығармалар үзінділері кездесетін тарихи [[хроника]]лар жасалды, түрлі әдеби [[фрагмент]]тер мен [[аңыз]]дар, өлең түріндегі нақыл сөздер жинақталған. Ондай шығармалардың қатарына: XVIII-XIX ғасырға жататын, дүниенің пайда болуынан бастап, моңғол хандары мен ұрпақтарының билік жүргізген уақытына дейінгі оқиғаны суреттейтін «көк кітәп» («Хохе дэбтэр»); халхастық Арья – пандита Гамбоның «Алтын таспиғы» («Алтан эрихэ», 1817) және Ишибалданның «Бағалы таспиқтары» («Эрдэни-ийн эрихэ»), осындай атпен Галданның (1842/1860) жылы жарық көрген шығармасы да бар. Осы туындылардың барлығы [[тибет]] және [[қытай]] әдебиетінің қайнар көзіне айналғандығын білдіріп, [[Азия]] мен Моңғолияда будда дінінің таралуына көп көңіл бөлінгенді турасында айтылады. === Қытай мәдениетінің ықпалы === XIII-XIX ғасырда Моңғол империясы қытай жерін орталық етіп тағайындап, Юань мемлекеті аталған тұста Құбылай [[хан]]ның жанында болған Агай, Баян сынды ақындар өлеңдерін қытай тілінде жазған. Бүгінде қытай әдебиетінің классикалық [[ескерткіш]]і саналатын «Бұрынғы мен қазіргінің таңғажайып оқиғалары» атты романның авторы Пу Сун Лин (1640-1715) моңғол ұлтының өкілі болғандағы дәлелденіп отыр. Қытайдағы көшпелілер билігі құлағаннан кейін Моңғол хандығы [[буддизм]] дінін қабылдады да, кешікпей Манж-Чин мемлекетінің боданына айналды. Сол тұстағы отарлаушылардың қитұрқы саясатының салдарынан моңғол еркектерінің басым бөлігі лама болып, оқымыстылары жаппай тибет тілінде жазып-сызуға көшкен. Мұның тиімді жағы қытай мәдениетінің ықпалында қалудан моңғолдарды сақтап қалды. Ал салдарына келсек, XIX-XX ғасырдағы моңғол әдебиеті Үнді-Тибет мәдениетінің құрамдас бөлігіне айналғандығы еді. Дегенмен, будда дінінің моңғол рухани өмірінде алатын рөлі зор. Қытай [[менталитет]]інің кең етек жаюы, моңғол елін діл, мәдениет, әдебиет жағынан тибет және [[Индия]]ға еліктеуінен алыстатып, өзінің ұлттық бет-әлпетін сақтауға септігін тигізді. === Тибет тілінің ықпалы === Сөз өнерінде тибет тілінің ықпалы басым болған.Тіпті, моңғол тілінде жазылған шығармалар тибет әліпбиі арқылы жазылған. Зая-пандита Лубсан Принлэ, Сумба-хамбо Ишибалджира, Джанджахутухта Ролби Дордж бастаған тибет тілді моңғол жазушыларының шығармаларының дәстүрі XVII-XVIII ғасырда бастау алған болатын. Алашандық Дандар-лхарамбудың (1759-1842) діни-философиялық өлеңдері мен моралдық ақыл-кеңестері халхастық оқымысты лама және әдебиетші, бірнеше діни-философиялық, көркем шығармалардың авторы, XX ғасырдың ірі ақыны Агван Хайдубаның (1799-1838) еңбектері негізінде жазылған. XIII-XIV ғасырға жататын [[дидактика]]лық сарында дамуын тоқтатпады. Ол келе-келе тибет және қытай әдебиетінің ықпалымен толыға түседі. Дидактикалық сарынның негізінде жаңа жанр түрі – уг болған. Моңғол халқында халық ауыз әдебиетінің жазбаша нұсқасы дамуын тоқтатпайды эпикалық шығармалар (Гесериаданың жеке бөлімі мен жинағы), о дүниеге саяхат (Молонтойн, Наран Гэрэл, Чойджид-дагини жайлы), түрлі дәстүрмен таныстыратын «қоршалған прозаның» жинағы соған дәлел. Тибет және индо-тибет әдебитіндегі әңгімелердің аударылуына, қайта өңделіп шығуына көп көңіл бөлінді, поэзия теориясында қатысты [[трактат]]тар пайда болып, моңғол классикалық тілінің [[грамматика]]сы қалыпқа келтірілген [[сөздік]]тер (Агвандандар құрастырған сөздік өте танымал болған) дүниеге келді. === Үнді шығармалардың ықпалы === XVII-XVIII ғасырларда буддизмнің таралуымен байланысты, моңғол әдебиетінде көбінесе тибет тіліндегі буддалық шығармалар пайда болды, уақыт өте келе үнді шығармалары қосылды. Панчатантра ертегілері, «Сиқырлы өлген адам», Калидастың [[поэма]]сы, Нагарджун тәлімдерә т.б. дәлел болады. == Моңғол мемлекетіннің әдебиетінің жанрлары == XII ғасырда біріккен моңғол мемлекеті құрылғанға дейін киіз туырлықты көшпелілер әдебиеті әдеттегідей халық ауыз әдебиеті формасында дамып келді. Ауыз әдебиетінің негізгі түрлері [[жыр]], [[аңыз]], [[ертегі]]лер, бақсылық жырлар, өсиет-қағидалар, соғыс кезінде айтылатын ұрандар сипатында болды. === Жырлар === Тарихи деректер бойынша көшпелілердің ең алғашқы жыры – б.з.б. I ғасырда [[Ғұн]] (Хүннү) елінде ән болып айтылған төрт жолдық жоқтау өлең болып табылады. Кейін мұндай өлеңдер моңғолдар арасына кең таралып, бүгінге дейін '''«уртын дуу»''' (ұзақ, созылаңқы ән деген мағынада) деген жеке жанр ретінде сақталған. «Гэсэр», «Жаңғыр», «Хан Харанхуй» атты үш жыр – моңғол ауыз әдебиетінің шыңы немесе ошақтың үш тағаны саналады. Үшеуі де ұлы батырларының ерлігін, жасаған игілікті істерін, соғыс тарихын баяндайтындықтан батырлық жырларға жатқызылады. Әдебиетшілер көп зерттеген «Гэсэр жыры» X ғасырдағы тарихи оқиғаларды бейнелейтіндігі ғылыми түрде дәлелденген. Аталмыш жыр [[1716]] жылы тұңғыш рет Моңғолияда басылып шыққанға дейін тибет, [[бурят]] сынды халықтар арасында ауызша тараған. «Жаңғыр» жыры – [[қалмақ]]тар арасында кең тараумен қатар, олардың Моңғол, Алтай өңірінен ауып, Жайық өзенін мекендеуінен бұрын шығарылғандығы анықталғандықтан 1940 жылы 500 жылдығы аталып өткен. === Поэзия === Орта ғасырдағы моңғол әдебиетіндегі лирикалық поэзияның көрнекті өкілі ретінде зерттеушілер Цогт тәйжінің (1581-1637) Төв аймағының Дэлгэрхан елді мекеніндегі Дуыт тауында тасқа қашаған өлеңдерін келтіреді. <br /> "Алыстан айдап, жақыннан жымқырған пенде, <br /> Қорадағы қойға тасадан тиген қасқыр <br /> Екеуінің сырт бейнесі басқа демесең, <br /> Ашылған араны мен арам ниеті бірдей" <br /> деп, көшпелі халықтарға тән философиялық ойды толғаған өлең жолдары қазақ оқырманына жат көрінбесі аян. Сондай-ақ, моңғол әдебиетінде '''намтары, сургаалы''' сияқты эпикалық жинақтар болды, көбінесе [[салт-дәстүр]] поэзиясына қатысты, қолмен жазылған '''ероолов, магтаалов''' сиқяты шығармалар келе-келе жеке жанр еңбектердің нәтижесінде қалыптасты. === Уг === Уг (сөз және тіл) - будда арқылы тараған адам, жануар не болмаса басқа бір жансыз заттың [[диалог]] пен [[монолог]] түрінде келетін ой-толғауы. Бұл бір жағынан ежелгі моңғол әдебиетімен ұқсастық тапса (Шыңғыс хан жылқыларының сөзі), бір жағынан халықтық [[фольклор]]да кездесетін (жануарлар туралы ертегі, аңыз т.б.) құбылыс іспеттес. Уг жанрының негізін Агван Хайдуба салған. Оның «Қой, ешкі мен бұқаның әңгімесі» шығармасында құрбандыққа шалынғалы жатқан жануарлардың өзінің иесі ламаға жалбарынуы туралы айтылады. Ал «Сабалақ жүнді Циринпалэның өзінің итімен әңгімесінде» сөз талас нәтижесінде ит өзінің иесі ламадан басым түсіп, сөзбен жеңгедігі турасында айтылған. === Бэнсэк Улигэр=== Сонымен қатар, қытай тілінен тапсырыс бойынша роман, новелла, пьессалар аударылған, бірақ, тек қағаз бетінде қалып, көп таралмаған. Әдеби шығармалардың тағы бір ерекшелігі – ауызша мазмұндалуында болды. Бұл жанр түрі – '''бэнсэк улигэр''' деп аталады. Оның ерекшелігі қытай тіліндегі шығармаларды моңғол халықтық [[эпос]] стилінде жеткізу. Бір қызығы, оны әдебиетшілер емес, хурчилар жеткізіп отырған [3,687]. == Моңғол тіліндегі көркем шығармалар == Моңғол мәдениетін тек қана археологилық жазбалар мен архитектуралық ескерткіштер құрмайды, оған әдебиетті жатқызуға да болады. Моңғол әдебитінің тарихы тереңде жатыр және жанр түрлері де аз емес. Моңғол тіліндегі көркем шығармалар ортағасырлық және одан кейінгі кезеңдерге жатады. 1240 жылы жазылған «[[Моңғолдың құпия шежіресі]]» «Моңғолдың Нууц Товчоо» - көшпелілер әдебиетінің ең атақты ескерткіші. Бүгінгі моңғол поэзиясында С.Анудардың «Төрт емес төрт», Г.Аюузуранның «Уақыт тынығып жатқанда», «Философиялық жырлар», Л.Өлзийтөгстің «Аспанда өскен ағаштар», «Еркіндік өнері немесе Жаңа кітап» секілді кітаптары бұрын социалистік реализм қалыптастырған дәстүрдің тас-талқанын шығарып, оқырмандарды мүлдем өзге бағытқа жібергенін ерекше атап айтуға тиіспіз. [[Проза]]лық шығармалардан бұрыннан халықтың ықыласында бөленген жазушылар: Ц.Доржготов, Ч.Галсандармен қатар Д.Батбаярдың «Мементо» (2011) анти-романы, Г.Аюурзанның «Төсек тартқан адам» (2002) мини [[роман]]ы жарыққа шығып, әлемдік аренаға батыл қадам басқандықтарын паш етті. === «Моңғолдың құпия шежіресі» === 1240 жылы жазылған «Моңғолдың құпия шежіресі» «Моңғолдың Нууц Товчоо» - көшпелілер әдебиетінің ең атақты ескерткіші. Сондықтан да әлемдік деңгейдегі көп зерттелген және көптеген шетел тілдеріне аударылған шығарма. Бұл жазбада Шыңғыс баяндалады. «Моңғолдың құпия шежіресі» - шындық оқиғаға құрылған эпикалық шығарма. Авторы күні бүгінге дейін ғылыми түрде нақтыланбаған. Туындыда Шыңғыс ханның шығу тегі мен өмірбаяны, дала көшпелілерінің біріккен мемлекет барлық оқиға мен үрдістер көркемдіктің жоғары деңгейінде тартымды баяндалады. Онда поэзия, проза, [[шежіре]], тарихи дерекпен бірге бақсы домы мен жын шақыру, аңыз, ертегі сынды барлық жанрлар бойынша жазбалар кездеседі. «Моңғолдың Құпия Шежіресі» - Баян-Өлгийдегі қазақ жазушысы Мағауия Сұлтанияұлының атсалысумен қазақ тіліне аударылса, ал түрлі елдердің атақты моңғолтанушы ғалымдардың ерен еңбектерінің арқасында қытай, орыс, неміс, француз, ағылшын, мажар, поляк, чех, болгар, жапон, испан, корей сынды әлем тілдеріне аударылдых[4]. «Құпия Шежіренің» ықпалымен кейін XIII-XVIII ғасырдар аралығында бірнеше тарихи шығармалар жазылып, жарыққа шыққан. Атап айтқанда, «Топтастырылған алтын топшы» («Хураангуй алтан товч»), Лувсаyданзанның «Алтын топшы» («Алтан товч»), Жамбының «Асыраушы есімдінің тарихы» («Асрагч нэртийн түүч»), Раашпунцагтың « Орталық мемлекеттің інжу маржаны» («Дай Юань улсын болор эрих») секілді шығармалар болды. === «Солия» === Моңғол әдебиетінде прозалық үлгіде жазылған шығармалар аз емес және олар түрлі тақырыптарды қамтыған. Соның ішінде әңгіме жанрында Цэндийн Дандинсурэннің «Солия» әңгімесінде (аударған Әнес Сараев) әйел адамның күйеуіне деген құрметі мен сабырлылығы суреттелген. Әскери борышын өтеуге аттанып кеткен күйеуі Баттың бөтен біреулердің азғыруына еріп, Солияға деген құрметі кеміп, орнына сенбеушілік, тіпті жиіркеніш сезімі пайда болады. Оны сауатсыз,қараңғы деп айыптап, әйелі Солиядан әскерде жүргенде бас тартады. Өзі қайта оралғанша шаңырағы мен мал ұмытып, басқа жер іздеуге кіріседі. Бірақ, Баттың соншалықты өзгеріп кеткенін білген Солия, есімін өзгертіп, оқу оқып, ауылындағы мал санын өсіріп, газет беттерінде есімі аян болады. Әңгіме сонында Бат өзінің қателігін түсініп, ал Солия күйеуіне кешірім беріп, кеңдік танытады. Жалпы, әңгіменің идеясы еркек адамның «көзі ашық, көкірегі ояу» әйел адамдарды өзіне жар, балаларына ана ретінде болуын қалайтыны айтылады. Сондай образ Солия арқылы сомдалып, отбасы бақыты сақталады. === «Қос қайың туралы аңыз» === Жазушы Лувсандашийн Содовтың «Қос қайың туралы аңыз» әңгімесінде Даши атайдың басынан кешкен оқиғасы баяндалған. Анасы қайтыс болған Норжма атты кішкентай қызды өзінің туған қызындай жақсы көріп, бауырына басқандығы үшін ел-жұрттың бұл екеуінен қорқып, маңдарына жолатпай, тас лақтырып қуады. Даши атай кішкетай жетім қызды амалсыздан орыс отбасының асырауына беріп, өмірінің соңына дейін Норжманы бір көруді армандап өтеді. Әңгімеде өмірде болмасын, тіпті заманның ауыртпалығына қарамастан жаныңа жақын ең қымбат жаннан айырылмау керектігі айтылады. Әңгіменің негізгі идеясы жақын адамның қымбат екенін түсініп, оған қамқор болу керкетігі деп түсінемін. == Әдебиеттің ірі өкілдері == XX ғасырдың алғашқы жартыжылдығындағы моңғол әдебиетінің ірі өкілі ретінде Хуульчи Сандаг пен Рабджаа (1803-1856) танылды. === Рабджаа === Рабджаа лирик ақын болды. Әкесі шығыс гоби аймағында өмір сүрген, кедей қойшы болған. Сегіз жасынан IV гобиялық хутухтаның (иерархияняң ең жоғарғы саны) мұрагері саналды. Бұл жас баланың өміріне үлкен өзгеріс алып келді. Оған діндар адам болуға бұйырды. Рабджаа санға қажет білім алып, қасиетті жер Амдоны, таулар Утайшань, Алашань, [[Пекин]]ді аралаған және бірнеше діни орындар ашқан. Замандастарынаң жазып кеткен естеліктері бойынша, өте жоғары дәрежелі сан болғанымен, адамгершілік келбетін сақтап қалып, адамдармен қарым-қатынаста қарапайымдылық байқалып тұратын делінген. Ол айтқанынан қайтпайтын, әділдік жолында феодалдарға да қарсы тұра алатын адам болған. Д.Рабджааның шығармалары оның [[демократия]]шыл, өте ақылды, білімді адам болғандығын көрсетеді. Бүгінге дейін Рабджааның ғибратты, философиялық ойға құрылған моңғол тілінде 170, ал тибет тілінде 180 өлеңі жеткен. Ақын өлеңдерінде өзі өмір сүрген заман келбетін көрсете білген. Оның шығармаларында фольклормен байланыс, моңғол әдебиетінің дәстүрі мен тибет поэзиясының жүйелі қолданылуы тән. Рабджааның өлеңдері дәстүрлі үрдіске сай: туған жер, ана, махаббат тақырыптарына арналған. Оның көбісі халықтық әндер ретінде сақталған. Әйел жанының сұлулығын дәріптелетін, моңғол халқы сүйіп орындайтын атақты «Намысқа толы» әні Рабджааның авторлығымен жазылған. Рабджааның мұрасын көбіне үгіт, насихат өлеңдері - '''сургаалы''' құрайды. Сонымен қатар, ол ең бірінші моңғол драмасының («Айлы көкетің ғұмырнамасы») авторы. 1832 жылы қойылған бұл спектакльдің әуенін жазған да Рабджаа. Рабджаа – ірі тұлға, майталман ақын ретінде халық есінде сақталып, әдебиет тарихында қалған адам [4]. === Хуульчи Сандаг === Уг жанрының толықтай дамыған түрін туырып салма ақын Хуульчи Сандагтың (1825-1860) еңбектерінен көре аламыз. Сандаг – жеке есім, Хуульчи – әңгімеші дегенді білдіреді. Моңғолияның Дорноговь аймағында дүниеге келген. Сандагтың өкпе, наз, ой-әдебиетінде сыни көзқарасты білдіретін бағыт байқалды. Табиғат құбылыстарын, өсімдік, жануарларды сөйлете отырып, Сандаг жетімдердің қасіреті туралы («Анасынан айрылыған бота»-"Эхээсээ салсан ботгоны хэлсэн нь"), айрылысудың қиын екені туралы («Жел айдаған алқаптың сөзі», «Көктемде еріп бара жатқан қардың сөзі»-"Хаврын хайлаад урсаж байгаа цасны хэлсэн" ) адамдарға жеткізгісі келді. Аллегорияны пайдалана отырып, ауыр еңбек туралы («Күзетші иттің мұңы»-"Тэжээсэн нохойн үг"), жалқаулық, атқамінерлердің рақымсыз әрекеттері, олардың адмадарға деген мейірімсіздігі жайлы («Жақсы және жаман шенеулік пен хатшы туралы сөз») әңгімелейді. Шығармаларында қарапайым адамадардың тіршілігі ауызекі сөйлеу тілімен жазылғандықтан, ол халық арасына тез таралды. == Пайдалынған әдебиеттер == # История всемирной литературы. Академия Наук СССР. Институ мировой литературы им. А.М.Горького. Москва: «Наука», Т.З.1985 # Қуандық Шамахайұлы. Моңғол әдебиеті: Дәстүрі бай, бағыты жаңа. Түркістан, 2012, 2 ақпан. # [[Бек Сүйіндік]]. Ұлт рухын іздеу. Қазақ әдебиеті, 2011, 22 шілде, (№ 28/29). == Сыртқы сілтемелер == * http://www.alemadebiety.kz/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141214151303/http://alemadebiety.kz/ |date=2014-12-14 }} * http://www.legendtour.ru/ [[Санат:Моңғолия әдебиеті]] [[Санат:Моңғол тілі]] [[Санат:Моңғол мәдениеті]] 913y7pul5m0lvfrjlzbbrnglt7x1971 0 528339 3319858 2527648 2024-04-26T09:25:14Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Николай Павлович Хмелев''' ([[1901 жыл]] [[10 тамыз]], [[Гижний Новгород]] - [[1945 жыл]] [[1 қараша]], [[Мәскеу]]) – орыс кеңес актері, [[Режиссёр|режиссер]], педагог, [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] халық әртісі (1937). ==Өмірбаяны== Зауыт шеберінің отбасында туған. 1919 жылдан Мәскеу Көркем театрының 2 – Студиясында оқыды. 1922 жылдан осы студияда актер болды, ал 1924 жылы МХАТ-тың негізгі құрамына қабылданды. Көпшілік алдында ойнаған алғашқы рөлі – Ф. Шиллердің «Қарақшылар» трагедиясындағы Шпигельберг. Дәуір тынысын тап басу, идеялық ой айқындығы мен жинақтылық, поэтикалық шындық пен көркем театрлық формаға ден қоюшылық оның шығармашылығына тән қасиет. Әр алуан рөлдерде ойнаған Хмелев өз шығармашылығымен түрлену өнерінің үздік шебері екенін танытты. Әсіресе Алексей Турбин рөлі (Булгаковтың «Турбиндер күнінде», 1926) – актер шығармашылығының зор жетістігіне айналды. Хмелев өз ойынымен халыққа қарсы күрестің қылмыс екенін түсінетін аса айлалы да ақылды қаскүнемнің идеялық жеңілісі мен мінез-күйін, ең соңында ақ гвардияшылықтың күйреу процесін көрермендерге өте нанымды түрде жеткізе білді. 1927 жылы кеңес театрының кезеңдік қойылымына айналған В.В. Ивановтың «Бронепоезд 14 – 69-нда» Ревком төрағасы Пеклеванов рөлінде ойнады. Ол революционер-большевиктің табанды күрес жолын, таптық көзқарасы мен рухани күш жігерін терең де шынайы бейнеледі. 1929 жылы князь К. рөлін (Достаевскийдің «Ағайдың түсі» бойынша) орындады. Осы рөл арқылы актер өз өнерінде жарқын комедиялық пен трагедиялық бояуды өзара шебер шендестіре білетін нағыз сахна суреткері екенін байқатты. Патша Федор Иоаннович рөлін (А. Толстойдың осы аттас трагедиясында, 1935) орындауда Хмелевтің трагедиялық таланты жан-жақты ашылды. Бұдан басқа Силан (А. Островскийдің «Ыстық жүрегінде»), Николай Скроботов «Горькийдің «Дұшпандарында»), Сторожев (Витраның «Жерінде»), Забелин (Погодиннің «Кремль куранттарында»), Каренин (Л. Толстойдың «Анна Каренина» романы бойынша), Фирс, Тузенбах (Чеховтың «Шиелі бақ» пен «Апалы-сіңілі үшеуінде»), Иван Грозный (А. Толстойдың «Азапты жылдарында», қайтыс болуымен байланысты бұл рөлі толық аяқталмады) тағы басқа рөлдерді орындап, совет театрының дамуына елеулі үлес қосты.<ref>Ежегодник МХТ, 1945 год, т. 2 (том посв. Памяти Н. П. Хмелева), М.-Л., 1948;</ref> <ref>Марков П. А., Хмелев, в его кинофильм: Театральные портреты.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО актерлері]] [[Санат:Ресей актерлері]] [[Санат:КСРО режиссёрлері]] [[Санат:Ресей режиссёрлері]] [[Санат:КСРО халық әртістері]] [[Санат:1901 жылы туғандар]] [[Санат:1945 жылы қайтыс болғандар]] 21s6jr3fsa15izhzlozti2okf3e71j1 3319875 3319858 2024-04-26T09:31:28Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Николай Павлович Хмелев''' ([[1901 жыл]] [[10 тамыз]], [[Гижний Новгород]] - [[1945 жыл]] [[1 қараша]], [[Мәскеу]]) – орыс кеңес актері, режиссер, педагог, КСРО халық әртісі (1937). ==Өмірбаяны== Зауыт шеберінің отбасында туған. 1919 жылдан Мәскеу Көркем театрының 2 – Студиясында оқыды. 1922 жылдан осы студияда актер болды, ал 1924 жылы МХАТ-тың негізгі құрамына қабылданды. Көпшілік алдында ойнаған алғашқы рөлі – Ф. Шиллердің «Қарақшылар» трагедиясындағы Шпигельберг. Дәуір тынысын тап басу, идеялық ой айқындығы мен жинақтылық, поэтикалық шындық пен көркем театрлық формаға ден қоюшылық оның шығармашылығына тән қасиет. Әр алуан рөлдерде ойнаған Хмелев өз шығармашылығымен түрлену өнерінің үздік шебері екенін танытты. Әсіресе Алексей Турбин рөлі (Булгаковтың «Турбиндер күнінде», 1926) – актер шығармашылығының зор жетістігіне айналды. Хмелев өз ойынымен халыққа қарсы күрестің қылмыс екенін түсінетін аса айлалы да ақылды қаскүнемнің идеялық жеңілісі мен мінез-күйін, ең соңында ақ гвардияшылықтың күйреу процесін көрермендерге өте нанымды түрде жеткізе білді. 1927 жылы кеңес театрының кезеңдік қойылымына айналған В.В. Ивановтың «Бронепоезд 14 – 69-нда» Ревком төрағасы Пеклеванов рөлінде ойнады. Ол революционер-большевиктің табанды күрес жолын, таптық көзқарасы мен рухани күш жігерін терең де шынайы бейнеледі. 1929 жылы князь К. рөлін (Достаевскийдің «Ағайдың түсі» бойынша) орындады. Осы рөл арқылы актер өз өнерінде жарқын комедиялық пен трагедиялық бояуды өзара шебер шендестіре білетін нағыз сахна суреткері екенін байқатты. Патша Федор Иоаннович рөлін (А. Толстойдың осы аттас трагедиясында, 1935) орындауда Хмелевтің трагедиялық таланты жан-жақты ашылды. Бұдан басқа Силан (А. Островскийдің «Ыстық жүрегінде»), Николай Скроботов «Горькийдің «Дұшпандарында»), Сторожев (Витраның «Жерінде»), Забелин (Погодиннің «Кремль куранттарында»), Каренин (Л. Толстойдың «Анна Каренина» романы бойынша), Фирс, Тузенбах (Чеховтың «Шиелі бақ» пен «Апалы-сіңілі үшеуінде»), Иван Грозный (А. Толстойдың «Азапты жылдарында», қайтыс болуымен байланысты бұл рөлі толық аяқталмады) тағы басқа рөлдерді орындап, совет театрының дамуына елеулі үлес қосты.<ref>Ежегодник МХТ, 1945 год, т. 2 (том посв. Памяти Н. П. Хмелева), М.-Л., 1948;</ref> <ref>Марков П. А., Хмелев, в его кинофильм: Театральные портреты.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО актерлері]] [[Санат:Ресей актерлері]] [[Санат:КСРО режиссёрлері]] [[Санат:Ресей режиссёрлері]] [[Санат:КСРО халық әртістері]] [[Санат:1901 жылы туғандар]] [[Санат:1945 жылы қайтыс болғандар]] 3uywslrzvzit5usee5z5rq6w0uj3lru 0 529248 3319777 3314644 2024-04-26T07:45:01Z Нурасылл 125788 Черногория wikitext text/x-wiki {{toc-right}}'''Қазақстан азаматтарына қойылатын визалық талаптар''' — бұл басқа мемлекеттердің билігі [[Қазақстан]] азаматтарына қоятын кіруге әкімшілік шектеулер. Қозғалыс еркіндігі жағынан [[Орталық Азия|Орталық Азияда]] бірінші орын алады. {| class="wikitable" |+Төлқұжат статистикасы !Ел !Визасыз елдер саны !Қозғалыс еркіндігі !Дереккөз |- |{{Байрақ|Қазақстан}} |78 |[[Henley паспорт индексі|68-орын]] |<ref>{{cite web|title=The Henley Passport Index 2023 Global Ranking|url=https://cdn.henleyglobal.com/storage/app/media/HPI/Henley%20Passport%20Index%202023%20November%20Global%20Ranking.pdf|publisher=Henley & Partners|accessdate=2023-11-15}}</ref> |} == Виза талаптарының картасы == [[Сурет:Visa_requirements_for_Kazakhstani_citizens.svg|ортаға|нобай|800x800 нүкте|Қазақстан азаматтарына визасыз кіру немесе келе салып виза алуға мүмкіндік беретін елдер мен территориялар картасы{{legend|#002377|{{Байрақ|Қазақстан}}}} {{legend|#1191E5|Қозғалыс еркіндігі}} {{legend|#22B14C|Визасыз кіру}} {{legend|#B5E61D|Келген кездегі виза}} {{legend|#61C7A1|Электронды виза}} {{legend|#79D343|Виза келген кезде де, онлайн да қол жетімді}} {{legend|#ABABAB|Виза қажет}}]] == Қазақстан азаматтарының жол жүру құжаттары == <gallery mode="nolines"> Сурет:KZepassport.jpg|Биометриялық [[Қазақстан Республикасы азаматының төлқұжаты|қазақстандық төлқұжаттың]] мұқабасы Сурет:KZ-ID-card-new.jpg|[[Қазақстан азаматының жеке куәлігі]] Сурет:Service_passport_of_Kazakhstan.jpg|Қазақстан азаматының қызметтік төлқұжатының мұқабасы Сурет:DippassportKaz.jpg|Қазақстан азаматының дипломатиялық төлқұжатының мұқабасы </gallery> == Өзгерістер == '''Визалық талаптарды алып тастады:''' [[Түркия]] (1992 жылғы 2 сәуір), [[Моңғолия]] (1995 жылғы 2 қаңтар), [[Барбадос]] (1995 жылғы 21 қыркүйек), [[Албания]] (1998 жылғы 29 маусым), [[Самоа]] (1998 жылғы 15 желтоқсан), [[Эквадор]] (1999 жылғы 15 шілде), [[Кук аралдары]] (4 ақпан 2002 ж.), [[Антигуа және Барбуда]] (17 ақпан 2002 ж.), [[Гаити]] (14 ақпан 2004 ж.), [[Филиппин|Филиппиндер]] (15 Сәуір 2014 ж.), [[Доминика]] (13 мамыр 2004 ж.), [[Намибия]] (2 тамыз 2005 ж.), [[Ниуэ]] (11 Ақпан 2007 ж.), [[Сент-Винсент және Гренадиндер]] (5 наурыз 2007 ж.), [[Сербия]] (28 мамыр 2012 ж.), [[Гонконг]] (26 шілде 2012 ж.), [[Колумбия]] (2014 ж.), [[Аргентина]] (1 қараша 2014 ж.), [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] (29 қараша 2014 ж.), [[Индонезия]] (қыркүйек 2015 ж.), [[Бразилия]] (6 қыркүйек 2016 ж.), [[Коста-Рика]] (желтоқсан 2016 ж.), [[Біріккен Араб Әмірліктері]] (10 наурыз 2018 ж.), [[Черногория]] (15 сәуір 2019 ж.), [[Оман]] (1 сәуір 2022 ж.), [[Мальдив Республикасы|Мальдив аралдары]] (9 мамыр 2022 ж.), [[Андорра]] (5 тамыз 2022), [[Иран]] (11 Қараша 2022), [[Қытай]] (18 мамыр 2023), [[Тайланд]] (19 сәуір 2024 ж.) '''Келу визаларын енгізді:''' [[Камбоджа]] (1995 ж. 15 қараша), [[Палау Республикасы|Палау]] (1996 ж. 2 шілде), [[Кабо-Верде]] (1998 ж. 27 наурыз), [[Лаос]] (1998 ж. 1 шілде), [[Ливан]] (1999 ж. 4 наурыз), [[Кения]] (1999 ж. 15 наурыз), [[Боливия]] (1999 ж. 30 маусым (2000 ж. 19 шілде), [[Никарагуа]] (2000 ж. 23 тамыз), [[Бангладеш]] (2001 ж. 19 наурыз), [[Комор аралдары]] (2001 ж. 1 шілде), [[Ямайка]] (2002 ж. 14 наурыз), [[Макао]] (2002 ж. 11 мамыр), [[Уганда]] (2002 ж. 9 қараша), [[Замбия]] (2003 ж. 15 қаңтар), [[Непал]] (2003 ж. 16 ақпан), [[Мадагаскар]] (2003 ж. 28 қыркүйек), [[Маврикий]] (2004 ж. 19 қаңтар), [[Тувалу]] (2006 ж. 15 қазан), [[Мозамбик]] (2008 ж. 1 қыркүйек), [[Қатар]] (2017 ж. 22 маусым), [[Руанда]] (2018 жылғы 1 қаңтар) және [[Сауд Арабиясы]] (2019 жылғы 27 қыркүйек). '''Электрондық визалар енгізілді:''' [[Аустралия]] (2013 жылғы қарашадан бастап электрондық қонақ визасы), [[Лесото]] (2017 жылғы 1 мамыр), [[Джибути]] (2018 жылғы 18 ақпан), [[Үндістан]] (2018 жылғы 5 наурыз), [[Эфиопия]] (2018 жылғы 1 маусым) және [[Сауд Арабиясы]] (2019 жылғы 27 қыркүйек). '''Визалық талаптарды қалпына келтірді:''' [[Эстония]] (1 шілде 1992 ж.), [[Латвия]] (1993 ж.), [[Литва]] (1 қараша 1993 ж.), [[Словакия]] (6 мамыр 1994 ж.), [[Мажарстан]] (6 қараша 1996 ж.), [[Болгария]] (1 қаңтар 1999 ж.), [[Түрікменстан]] (19 маусым 1999 ж.) [[Румыния]] (2000 ж.1 шілде), [[Чехия]] (2000 ж. 22 қазан) және [[Польша]] (2001 ж. 12 қаңтар). == Визалық талаптар == Туристік мақсатта саяхаттайтын қарапайым төлқұжат иелеріне арналған визалық талаптар: <ref>{{Cite web|title=Қазақстан Республикасының азамматары үшін визалық режимі|url=https://egov.kz/cms/kk/articles/visa_free_regime|accessdate=12.08.2023|lang=kk|author=egov.kz}}</ref> {| class="wikitable sortable" !Мемлекет !Азаматтық төлқұжат (N) !Рұқсат етілген уақыт !Дипломатиялық төлқұжат (D) !Қызметтік төлқұжат (S) !<big>Ескертпелер</big> !Өзара қарым-қатынас |- |{{байрақ|Ауғанстан}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Визаға сұраныс [http://astana.mfa.af/ Астанадағы елшілік] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220808191157/https://astana.mfa.af/ |date=2022-08-08 }} пен Алматыдағы консульдік арқылы қаралады |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Албания}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |365 күн ішінде 90 күн |{{no|X}} |- |{{байрақ|Алжир}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | Алжирге виза Астанадағы [https://embastana.mfa.gov.dz/services-for-foreigners/entry-visa-to-algeria-1 елшілікте] қаралады |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Андорра}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |365 күн ішінде 90 күн, елдің әуежайы жоқ, Испания немесе Франция арқылы Шенген визасымен кіру керек |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Ангола}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |[[Ресей|Ресейдегі]] [https://angolarussia.ru/en/consular/samples-of-documents.html Ангола Елшілігінің консулдық бөлімі] [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы]] елдеріндегі консулдық қамтамасыз етуге жауапты. |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Антигуа және Барбуда}} | {{yes|Виза қажет емес}} |180 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Аргентина}} | {{yes|Виза қажет емес}} | 30 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Армения}} | {{yes|Виза қажет емес}} |180 күн | {{yes|180 күн виза қажет емес}} | {{yes|180 күн виза қажет емес}} |365 күн ішінде 180 күн |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Аустралия}} | style="background-color:#EEE685" | Онлайн виза қажет | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Онлайн визалық өтініштер Аустралияның Сербиядағы елшілігінде қаралады. Онлайн виза сайты: https://immi.homeaffairs.gov.au/help-support/applying-online-or-on-paper/online |{{no|X}} |- |{{байрақ|Аустрия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]]Визаға сұраныстар [https://almati.mfa.gov.hu/rus Алматыдағы Мажарстанның Бас Консульдігінде], [https://www.bmeia.gv.at/kk/oeb-astana/ Аустрияның Астанадағы елшілігінде], [https://visa.vfsglobal.com/kaz/ru/aut VFS визалық орталығында] қабылданады |{{no|X}} |- |{{байрақ|Әзірбайжан}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} |180 күн ішінде 90 күн 30 күннен соң жергілікті полицияға тіркелуі керек. <ref>{{Cite web|title=Әзірбайжан Республикасы Мемлекеттік Көші-Қон Қызметі|url=https://migration.gov.az/ru/oyq|accessdate=12.08.2023|lang=kk|author=migration.gov.az}}</ref> Каспий теңізіндегі порт арқылы шекарадан өту үшін Әзірбайжан Республикасының Ақтау қаласындағы Бас консульдігіне хабарласуы керек <ref>{{Cite web|title=Әзірбайжан Республикасының Ақтау қаласындағы Бас консулдығы|url=https://aktau.mfa.gov.az/ru|accessdate=12.08.2023|author=mfa.gov.az|lang=ru}}</ref> |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Багам аралдары}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Виза [https://mofa.gov.bs/evisa-online-services/ Багам аралдарының Сыртқы істер министрлігінің ресми сайтында] сұралады |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Бахрейн}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза / Келген кездегі Виза |14 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Виза [https://www.evisa.gov.bh/list-of-onarrival-visa-country.html Бахрейн Корольдігінің Сыртқы істер министрлігінің ресми сайтында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201026083302/https://www.evisa.gov.bh/list-of-onarrival-visa-country.html |date=2020-10-26 }} сұралады |{{no|X}} |- |{{байрақ|Бангладеш}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза |30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Келушілер елде болу мерзімін ұзарту туралы өтініш бере алады. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Барбадос}} | {{yes|Виза қажет емес}} |28 күн | {{no|Виза қажет}} | {{yes|виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Беларусь}} | {{yes|Виза қажет емес}} |шексіз | {{yes|Виза қажет емес}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күннен соң полицияға тіркелу кеорек |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Бельгия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]]Шенген визаларын [https://www.bmeia.gv.at/kk/oeb-astana/ Аустрияның Астана қаласындағы Бас консулдығы] немесе [https://almati.mfa.gov.hu/rus Алматы қаласындағы Мажарстанның Бас консулдығы] береді. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Белиз}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Кез келген Белиз елшілігінде виза алуға болады<ref>{{Cite web|title=Белиз дипломатиялық өкілдіктерінің тізімі|url=https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_diplomatic_missions_of_Belize|accessdate=12.08.2023|author=Ағылшынша Уикипедия|lang=en}}</ref> |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Бенин}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Мемлекеттің [https://www.visit-benin.org/visas-and-requirements/ ресми сайтынан] алуға болады |{{no|X}} |- |{{байрақ|Бутан}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | 30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Мемлекеттің [https://visit.doi.gov.bt/ ресми сайтынан] алуға болады |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Боливия}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза / Келген кездегі Виза |90 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Босния және Герцеговина}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Ботсвана}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Бразилия}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Бруней}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Болгария}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |Кипр, Румыния, Шенген визалары арқылы кіруге болады |{{no|X}} |- |{{байрақ|Буркина-Фасо}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Бурунди}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза |1 ай | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Камбоджа}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза / Келген кездегі Виза |30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Камерун}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Канада}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Кабо-Верде}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Орталық Африка Республикасы}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Чад}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Чили}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Қытай}} | {{yes|Виза қажет емес}} | 30 күн | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} |180 күн ішінде 90 күннен аспауы қажет.<ref>{{Cite web|title=Қазақстан мен Қытай арасындағы визасыз режим туралы келісімнің күшіне енуі туралы|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa/press/news/details/639900?lang=kk|accessdate=23.10.2023|lang=kk|author=ҚР СІМ}}</ref> |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Колумбия}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |365 күн ішінде 180 күн |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Коморлар}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Конго Республикасы}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Конго Демократиялық Республикасы}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |7 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Коста-Рика}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Кот-д’Ивуар}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |3 ай | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Электронды визаның иелері Порт-Буэ әуежайы арқылы келуі керек. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Хорватия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Куба}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Кипр}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |Болгария, Румыния, Шенген визалары арқылы кіруге болады |{{no|X}} |- |{{байрақ|Чехия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Дания}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Джибути}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |31 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Доминика}} | {{yes|Виза қажет емес}} |21 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Доминикан Республикасы}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Эквадор}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күн | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Мысыр}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза / Келген кездегі Виза | | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Сальвадор}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Экваторлық Гвинея}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Эритрея}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Эстония}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Эсватини}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Эфиопия}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |90 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | * Электрондық виза иелері Аддис-Абеба Боле халықаралық әуежайы арқылы келуі керек * Электрондық визалар 30 немесе 90 күнге беріледі. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Фиджи}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Финляндия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Франция}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Габон}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Электрондық виза иелері Либревиль халықаралық әуежайы арқылы келуі керек. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Гамбия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Грузия}} | {{yes|Виза қажет емес}} |365 күн | {{yes|365 күн виза қажет емес}} | {{yes|365 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Германия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Гана}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Грекия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Гренада}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Гватемала}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Гвинея}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |90 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Гвинея-Бисау}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза | 90 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Гайана}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Гаити}} | {{yes|Виза қажет емес}} |3 ай | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Гондурас}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Мажарстан}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Исландия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Үндістан}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Индонезия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Иран}} | {{yes|Виза қажет емес}} |14 күн |{{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Ирак}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Ирландия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Британдық "С" санатындағы виза иелері үшін визасыз режим 2021 жылдың 31 қазанына дейін жарамды. Жалпы туристік аймаққа бірінші кіру нүктесі Ұлыбританияда болған жағдайда ғана кіруге рұқсат етіледі. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Израиль}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Италия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Ямайка}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Виза Канада, Америка Құрама Штаттары, Ұлыбритания немесе Шенген аймағына мүше мемлекеттер берген жарамды виза иелері үшін жойылады және олардың қызылшаға, қызамыққа және полиомиелитке қарсы егілгені туралы дәлелдері бар. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Жапония}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Иордания}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза / Келген кездегі Виза |3 ай | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Кения}} | {{yes|Электрондық саяхатқа рұқсат}} |3 ай | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Өтініштер сапардан 90 күн бұрын жіберілуі мүмкін және кем дегенде 3 күн бұрын жіберілуі керек. Бұл төлем 34,09 АҚШ долларын құрайды. Сары безгекке қарсы вакцинация сертификаты эндемиялық елдерден келген жағдайда қажет. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Кирибати}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|КХДР}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Корея Республикасы}} | {{yes|K-ETA}} |30 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |180 күн ішінде 60 күн K-ETA формасы [https://www.k-eta.go.kr/portal/apply/index.do Корея Республикасының Үкіметінің сайтында] толтырылады |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Кувейт}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Қырғызстан}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{yes|виза қажет емес}} | {{yes|виза қажет емес}} |Жеке куәлікпен Қазақстаннан кіруге болады. Қазақстан азаматтары елге соңғы шыққан күнінен 90 күн өткен соң қайта кіре алады. |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Лаос}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза / Келген кездегі Виза |30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Латвия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Ливан}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі тегін виза | 30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Лесото}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Либерия}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Ливия}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} |Электронды виза мемлекеттің [https://evisa.gov.ly/ ресми сайтында] рәсімделеді. |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Лихтенштейн}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Литва}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|90 күн виза қажет емес}} |{{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Люксембург}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|90 күн виза қажет емес}} |{{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Мадагаскар}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза |60 күн |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Малави}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Малайзия}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күн | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Мальдив Республикасы}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күн |{{yes|30 күн виза қажет емес}} |{{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Мали}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Мальта}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Маршалл аралдары}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза |90 күн |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Мавритания}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} |Нуакшот-Умтунси халықаралық әуежайында қол жетімді. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Маврикий}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза |60 күн | {{yes|Келген кездегі виза}} | {{yes|Келген кездегі виза}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Мексика}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Микронезия}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Молдова}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |180 күнде 90 күн |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Монако}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Де-факто Шенген визасы қажет |{{no|X}} |- |{{байрақ|Моңғолия}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Черногория}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |Визасыз режим 1 мамырдан 31 қазанға дейін, болу мерзімі 30 күнге дейін. |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Марокко}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Мозамбик}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза / Келген кездегі Виза |30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Бейра, Нампула, Мапуту, Пемба, Тете және Виланкуло әуежайларында қол жетімді. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Мьянма}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |28 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Электрондық виза иелері Янгон, Нейпидо, Мандалай әуежайлары арқылы немесе Таиланд — Тачилейк, Мявади және Кавтаунг немесе Үндістан — Рих Хав Дар және Таму шекарасынан өтетін жер учаскелері арқылы келуі керек. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Намибия}} | {{yes|Виза қажет емес}} |3 ай | {{yes|Виза қажет емес}} | {{yes|Виза қажет емес}} |180 күн ішінде 90 күн |{{no|X}} |- |{{байрақ|Науру}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Непал}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза / Келген кездегі Виза |90 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Нидерланд}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Жаңа Зеландия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Никарагуа}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Нигер}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Нигерия}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |90 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Македония}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Норвегия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Оман}} | {{yes|Виза қажет емес}} |14 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |АҚШ, Канада, Австралия, Ұлыбритания немесе Шенген елдерінің резиденттеріне немесе виза иелеріне арналған электрондық виза. Қайту билеттері мен расталған қонақүй брондауы болуы керек. |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Пәкістан}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |3 ай | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} |Онлайн виза құқығы. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Палау Республикасы}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі тегін виза |30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Панама}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Папуа — Жаңа Гвинея}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | 60 күн |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} |"Туристік - Жеке Маршрут" санаты бойынша онлайн режимінде виза алуға өтініш бере алады. |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Парагвай}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Перу}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Филиппин}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күн |{{yes|30 күн виза қажет емес}} |{{yes|30 күн виза қажет емес}} |Виза келгеннен кейін 59 күннен аспайтын мерзімге беріледі. |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Польша}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|90 күн виза қажет емес}} |{{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Португалия}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|90 күн виза қажет емес}} |{{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Катар}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күн | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Румыния}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |Болгария, Кипр, Шенген визалары арқылы кіруге болады |{{no|X}} |- |{{байрақ|Ресей}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | * Жеке куәлікпен тікелей Қазақстаннан кіруге болады * 180 күн ішінде 90 күн |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Руанда}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза / Келген кездегі Виза |30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | Кения немесе Уганда берген Шығыс Африкаға туристік визамен кіруге болады. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Сент-Китс және Невис}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Сент-Люсия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Бір күнге келетін круиздік кеме жолаушылары виза алудан босатылады. |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Сент-Винсент және Гренадиндер}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{yes|180 күн виза қажет емес}} | {{yes|180 күн виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Самоа}} | {{yes|Виза қажет емес}} |60 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Сан-Марино}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Де-факто Шенген визасы қажет |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Сан-Томе және Принсипи}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Сауд Арабиясы}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза / Келген кездегі Виза |90 күн | {{yes|Виза қажет емес}} | {{yes|Виза қажет емес}} |Қызметтік/дипломатиялық паспорттарға визалық талаптар алынып тасталды.<ref>{{Cite web|title=Қазақстан мен Сауд Арабиясы дипломатиялық және қызметтік/арнайы паспорттардың иелерін визалық талаптардан босату туралы келісімге қол қойды|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa/press/news/details/674342?lang=kk|accessdate=21.12.2023}}</ref> |{{no|X}} |- |{{байрақ|Сенегал}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Сербия}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күн | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} |24 сағаттан соң полицияға тіркелу керек |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Сейшель аралдары}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күн | {{yes|Виза қажет емес}} | {{yes|Виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Сьерра-Леоне}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |3 ай | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Сингапур}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} |Үшінші елге/елден транзит жағдайында 96 сағатқа визасыз режим. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Словакия}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Словения}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Соломон аралдары}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Сомали}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза |30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Босасо, Галкайо және Могадишо әуежайларында қол жетімді. |{{no|X}} |- |{{байрақ|ОАР}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Оңтүстік Судан}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Испания}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Шри-Ланка}} | style="background-color:#EEE685" |ETA / Келген кездегі Виза |30 күн/60 күн | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | * Стандартты визалық виза кез-келген 6 ай ішінде 60 күн тұруға мүмкіндік береді. * Визалық алымдар (стандартты визалық виза үшін): ** SAARC - 35 АҚШ доллары ** SAARC емес - 75 АҚШ доллары * Электрондық виза санаттары үшін 18,50 АҚШ доллары көлемінде қосымша қызмет ақысы алынады. * 2 күндік әуежайлық тегін транзиттік кезең |{{no|X}} |- |{{байрақ|Судан}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Суринам}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |25 АҚШ доллары кіру жарнасы келген кезде төленуі керек. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Швеция}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Швейцария}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына мүше ел]] |{{no|X}} |- |{{байрақ|Сирия}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Тәжікстан}} | {{yes|Виза қажет емес}} |Шектелмеген | {{yes|Виза қажет емес}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күннен соң полицияға тіркелу керек |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Танзания}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|Виза қажет емес}} | {{yes|Виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Тайланд}} | {{yes|Виза қажет емес}} | 30 күн | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Шығыс Тимор}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза |30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Виза тек Президент Николау Лобато атындағы халықаралық әуежайда немесе Дили теңіз портында беріледі. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Того}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |15 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Тонга}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Тринидад және Тобаго}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Тунис}} |{{yes|Виза қажет емес}} | 90 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Түркия}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} |180 күн ішінде 90 күн |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Түрікменстан}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|30 күн виза қажет емес}} | {{yes|30 күн виза қажет емес}} |Атырау және Маңғыстау облыстарының тұрғындары Балқан өңіріне 5 күнге дейінгі мерзімге визасыз кіре алады. |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Тувалу}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза |1 ай | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Уганда}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |3 ай | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Кения немесе Руанда берген Шығыс Африкаға туристік визамен кіруге болады. |{{no|X}} |- |{{байрақ|Украина}} | {{yes|Виза қажет емес}} |90 күн | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | * 180 күн ішінде 90 күн * Украинаның Қырым Автономиялық Республикасы мен Севастополь аумағына кіру туралы Заңына сәйкес арнайы рұқсат қажет. Егер арнайы рұқсатсыз кіру-шығу болса, Украинаға кіруге тыйым салынады. |{{yes|√}} |- |{{байрақ|БАӘ}} | {{yes|Виза қажет емес}} |30 күн |{{yes|90 күн виза қажет емес}} |{{yes|90 күн виза қажет емес}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Ұлыбритания}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|АҚШ}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{no|X}} |- |{{байрақ|Уругвай}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Өзбекстан}} | {{yes|Виза қажет емес}} |Шексіз |{{yes|Виза қажет емес}} |{{yes|Виза қажет емес}} |30 күннен соң құзырлы органдарға тіркелу қажет <ref>{{Cite web|title=Қазақстандықтар Өзбекстанда 30 күнге дейін тіркеусіз жүре алады|url=https://elorda.info/ar-turli/26450-kazakstandyktar-ozbekstanda-30-kunge-deiin-tirkeusiz-zhure-alady|accessdate=12.08.2023|lang=kk|author=elorda.info}}</ref> |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Вануату}} | {{no|Виза қажет}} | | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Ватикан}} | {{no|Виза қажет}} | | {{yes|90 күн виза қажет емес}} | {{no|Виза қажет}} |Де-факто Шенген визасы қажет |{{no|X}} |- |{{байрақ|Венесуэла}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Вьетнам}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |30 күн |{{yes|30 күн виза қажет емес}} |{{yes|30 күн виза қажет емес}} |2023 жылдың 21 тамызында Қазақстан президентінің Вьетнамға сапары елдер арасында визасыз режимге қол қойды. Ратификация күтілуде.<ref>{{Cite web|title=Қазақстан мен Вьетнам Үкіметі визасыз режимге қол қойды|url=https://informburo.kz/kaz/newskaz/qazaqstan-men-vetnam-ukimeti-vizasyz-rezimge-qol-qoidy|accessdate=21.08.2023|author=informburo.kz}}</ref> |{{no|X}} |- |{{байрақ|Йемен}} | {{no|Виза қажет}} | |{{no|Виза қажет}} |{{no|Виза қажет}} | |{{yes|√}} |- |{{байрақ|Замбия}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза / Келген кездегі Виза |90 күн | {{yes|Келген кездегі Виза}} | {{yes|Келген кездегі Виза}} |Зимбабвенің әмбебап визасы арқылы кіруге болады |{{no|X}} |- |{{байрақ|Зимбабве}} | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі виза |30 күн | {{no|Виза қажет}} | {{no|Виза қажет}} |Замбияның әмбебап визасы арқылы кіруге болады |{{no|X}} |} == Тәуелді, даулы немесе шектеулі аумақтар == ; Мойындалмаған немесе ішінара танылған елдер {| class="wikitable" !Мемлекеттер !Виза талбы !Ескертпелер |- |{{байрақ|Абхазия}} |{{yes|Виза қажет емес}} |30 күн |- |{{байрақ|Косово}} |{{no|Виза қажет}} |[[Шенген аймағы|Шенген аймағына]] мүше мемлекеттердің бірі берген жарамды биометриялық тұруға ықтиярхат иесіне, [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] жүйесі ұйымдары, [[НАТО]], [[Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы|ЕҚЫҰ]], [[Еуропа кеңесі|Еуропа Кеңесі]] немесе [[Еуропа одағы|Еуропалық Одақ]] берген жарамды рұқсатнаманың иесіне, жарамды жол жүру құжатының иесіне виза талап етілмейді. <ref>{{cite web|url=http://www.mfa-ks.net/?page=2,20|title=Visas For Foreign Citizens - For Kosovo Citizens - Consular Services - Ministry of Foreign Affairs - Republic of Kosovo|work=Ministry of Foreign Affairs - Republic of Kosovo|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130310115928/http://www.mfa-ks.net/?page=2,20|archive-date=2013-03-10}}</ref> |- |{{байрақ|Солтүстік Кипр}} |{{yes|Виза қажет емес}} | |- |{{байрақ|Палестина}} |{{yes|Виза қажет емес}} |Газа секторына теңіз арқылы келуге тыйым салынады. |- |[[Сурет:Flag_of_Somaliland.svg|20x20 нүкте]] [[Сомалиленд]] | style="background-color:#EEE685" |Келген кездегі Виза |30 күн үшін 30 АҚШ доллары, келген кезде төленеді. |- |{{байрақ|Оңтүстік Осетия}} |{{yes|Виза қажет емес}} |Ресейге визасыз кіретңн азаматтар, Оңтүстік Осетияға да визасыз кіре алады <ref>{{Cite web|title=Ресей Федерациясындағы Оңтүстік Осетия Республикасының Елшілігі|url=https://www.osembassy.org/consul/%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%8F%D0%B4%D0%BE%D0%BA-%D0%B2%D1%8A%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B0-%D0%BD%D0%B0-%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB/|accessdate=12.08.2023|author=osembassy.org|lang=ru}}</ref> |- |{{байрақ|Қытай Республикасы}} |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Транснистрия}} |{{yes|Виза қажет емес}} |24 сағаттан соң тіркелу қажет. |} ; Тәуелді және аутономды аумақтар {| class="wikitable" !Мемлекеттер !Виза талабы !Ескертпелер |- ! colspan="3" |{{Байрақ|Қытай}} |- |{{байрақ|Гонконг}} |{{yes|Виза қажет емес}} |14 күн |- |{{байрақ|Макао}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |14 күнге дейінгі мерзіммен визалық талаптардан өзара босату туралы келісімге қол қойылды. Құжат мемлекетішілік рәсімдер аяқталғаннан кейін күшіне енеді.<ref>{{Cite web|title=Қазақстан мен Макао АӘА визасыз режим туралы келісімге қол қойды|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa/press/news/details/746169?lang=kk|accessdate=10.04.2024|author=ҚР СІМ|lang=kk}}</ref> |- ! colspan="3" |{{Байрақ|Дания}} |- |{{байрақ|Фарер аралдары}} |{{no|Виза қажет}} |Фарер аралдары, Гренландия және Шенген аймағы арасында саяхаттаушылар шекара бақылауынан өтпейді |- |{{байрақ|Гренландия}} |{{no|Виза қажет}} |Фарер аралдары, Гренландия және Шенген аймағы арасында саяхаттаушылар шекара бақылауынан өтпейді |- ! colspan="3" |{{Байрақ|Франция}} |- |{{байрақ|Француз Гвианасы}} |{{no|Виза қажет}} |Франция немесе [[Шенген келісімі|Шенген келісімінің басқа елдері]] берген жарамды ұзақ мерзімді визасы (D түрі) немесе тұруға рұқсаты бар барлық азаматтар Француз Гвианасына жаңа визасыз кіре алады және 6 ай ішінде 90 күнге дейін сонда болады. |- |{{байрақ|Француз Полинезиясы}} |{{no|Виза қажет}} |Франция немесе [[Шенген келісімі|Шенген келісімінің басқа елдері]] берген жарамды ұзақ мерзімді визасы (D түрі) немесе тұруға рұқсаты бар барлық азаматтар Француз Полинезиясына жаңа визасыз кіре алады және 6 ай ішінде 90 күнге дейін сонда болады. |- |{{Ту|Франция}} [[Француз Вест-Индия]] |{{no|Виза қажет}} |Қазақстан азаматтары Францияның Шетелдегі иеліктерінің аумағына арнайы визасыз, қолданылу мерзімі 6 ай немесе одан да көп болатын Француз көп мәрте визасы болған кезде кіре алады. |- |{{байрақ|Майотта}} |{{no|Виза қажет}} |Қазақстан азаматтары Францияның Шетелдегі иеліктерінің аумағына арнайы визасыз, қолданылу мерзімі 6 ай немесе одан да көп болатын Француз көп мәрте визасы болған кезде кіре алады. |- |{{байрақ|Жаңа Каледония}} |{{no|Виза қажет}} |Қазақстан азаматтары Францияның Шетелдегі иеліктерінің аумағына арнайы визасыз, қолданылу мерзімі 6 ай немесе одан да көп болатын Француз көп мәрте визасы болған кезде кіре алады. |- |{{байрақ|Реюньон}} |{{no|Виза қажет}} |Қазақстан азаматтары Францияның Шетелдегі иеліктерінің аумағына арнайы визасыз, қолданылу мерзімі 6 ай немесе одан да көп болатын Француз көп мәрте визасы болған кезде кіре алады. |- |{{байрақ|Сен-Пьер және Микелон}} |{{no|Виза қажет}} |Қазақстан азаматтары Францияның Шетелдегі иеліктерінің аумағына арнайы визасыз, қолданылу мерзімі 6 ай немесе одан да көп болатын Француз көп мәрте визасы болған кезде кіре алады. |- |[[Сурет:Flag of Wallis and Futuna.svg|20x20 нүкте]] Уоллис және Футуна |{{no|Виза қажет}} |Қазақстан азаматтары Францияның Шетелдегі иеліктерінің аумағына арнайы визасыз, қолданылу мерзімі 6 ай немесе одан да көп болатын Француз көп мәрте визасы болған кезде кіре алады. |- ! colspan="3" |{{Байрақ|Нидерланд}} |- |{{байрақ|Аруба}} |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Бонэйр, Синт-Эстатиус және Саба}} |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Кюрасао}} |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Сен-Мартен}} |{{no|Виза қажет}} | |- ! colspan="3" |{{Байрақ|Жаңа Зеландия}} |- |{{байрақ|Кук аралдары}} |{{yes|Виза қажет емес}} |31 күн |- |{{байрақ|Ниуэ}} |{{yes|Виза қажет емес}} |30 күн |- |{{байрақ|Токелау}} |{{no|Виза қажет}} | |- ! colspan="3" |{{Байрақ|Ұлыбритания}} |- |{{байрақ|Ангилья}} |{{no|Виза қажет}} |Ұлыбритания берген жарамды виза иелеріне виза қажет емес. |- |{{байрақ|Бермудалар}} |{{no|Виза қажет}} |Ұлыбритания арқылы транзитпен өту кезінде 3 айдан аспайтын мерзімге визасыз кіру. |- |{{байрақ|Үнді мұхитындағы Британия аймағы}} |{{no|Арнайы рұқсат қажет.}} | |- |{{байрақ|Британдық Вирджин аралдары}} |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Кайман аралдары}} |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Фолкленд аралдары}} |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Гибралтар}} |{{no|Виза қажет}} | |- |[[Сурет:Flag of Jersey.svg|20x20 нүкте]] [[Гернси]] |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Мэн}} |{{no|Виза қажет}} | |- |[[Сурет:Flag of Guernsey.svg|20x20 нүкте]] [[Джерси (арал)]] |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Монтсеррат}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | |- |{{байрақ|Питкэрн аралдары}} |{{yes|Виза қажет емес}} |Егер сіз жағаға шықпасаңыз, 14 күндік визасыз режим және 35 АҚШ доллары көлеміндегі отырғызу алымы немесе 5 АҚШ доллары мөлшеріндегі салық. |- |[[Сурет:Flag_of_Ascension_Island.svg|20x20 нүкте]] [[Асенсьон аралы]] | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза |Кез келген жылдық кезең ішінде 3 ай |- |{{байрақ|Әулие Елена аралы}} | style="background-color:#EEE685" |Электронды виза | |- |[[Сурет:Flag of Tristan da Cunha.svg|20x20 нүкте]] [[Тристан-да-Кунья]] |{{no|Рұқсат қажет}} |Тристан да Кунья аралы үшін 15/30 фунт стерлингке (яхта/кеме жолаушысы) немесе Гоф аралдары, қол жетімсіз арал немесе Найтингейл үшін 20 фунт стерлингке рұқсат қажет. |- |{{байрақ|Оңтүстік Георгия және Оңтүстік Сэндвич аралдары}} |{{no|Рұқсат қажет}} |Комиссардың кіруге алдын-ала рұқсаты қажет (110/160 фунт стерлингке 72 сағат/1 ай). |- |{{байрақ|Туркс пен Кайкос}} |{{no|Виза қажет}} |Канада, Ұлыбритания немесе АҚШ берген жарамды виза иелеріне виза 90 күннен аспайтын мерзімге талап етілмейді. |- ! colspan="3" |{{Байрақ|АҚШ}} |- |{{байрақ|Америка Самоасы}} |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Гуам}} |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Солтүстік Мариана аралдары}} |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Америкалық Вирджин аралдары}} |{{no|Виза қажет}} | |- |{{байрақ|Пуэрто-Рико}} |{{no|Виза қажет}} | |- ! colspan="3" |{{Байрақ|Антарктика}} |- |{{Ту|Норвегия}} [[Буве аралы]], [[Сурет:Flag of the British Antarctic Territory.svg|20x20 нүкте]] [[Антарктикадағы Британия аймағы]] <br>[[Сурет:Flag of the French Southern and Antarctic Lands.svg|20x20 нүкте]] [[Францияның оңтүстік және Антарктикалық аймақтары]]<br>[[Сурет:Bandera de la Provincia de Tierra del Fuego.svg|20x20 нүкте]] Аргентина Антарктидасы<br>{{Ту|Аустралия}} [[Антарктикадағы Аустралияның аймағы|Аустралия антарктикалық аймағы]]<br>[[Сурет:Flag of Magallanes, Chile.svg|20x20 нүкте]] Чили антарктикалық аймағы<br>{{Ту|Аустралия}} [[Херд аралы және Макдональд аралдары|Херд және Макдональд аралдары]]<br>{{Ту|Норвегия}} [[І Петр аралы|Петр I аралы]]<br>{{Ту|Норвегия}} [[Мод патшайымының жері]]<br> | style="background-color:#EEE685" |Арнайы рұқсат қажет |Антарктикаға бару үшін виза қажет болмаса да, саяхатшылар өз елінде және зерттеу станциясына немесе баруды жоспарлап отырған туристік бағдарлама жұмыс істейтін елде қажетті рұқсаттар алуы керек. Сондай-ақ, келушілер нәзік экожүйені сақтау үшін қатаң экологиялық ережелерді сақтауы керек. |} == Төлқұжатты пайдалануға шектеулер == * [[Араб мемлекеттері Лигасы|Араб лигасы]]: Араб лигасының Израильді бойкоттауы нәтижесінде Араб лигасының көптеген елдері паспортында Израильге кіру туралы куәлігі бар немесе пайдаланылмаған Израиль визасы бар саяхатшыларға кіруден бас тартады. * Иран: соңғы 12 айда Израиль визасы/мөрі бар төлқұжат иелеріне кіруден бас тартылды * Әзірбайжан: Әзірбайжан мен Армения арасындағы бірінші Таулы-Қарабақ соғысы нәтижесінде Әзірбайжан қазақстандық немесе басқа паспорттары бар армян тектес адамдарға кіруден бас тартады. Ол сондай-ақ төлқұжатында өзін Таулы Қарабақ Республикасына кіру туралы куәлігі бар шетелдіктерге кіруден қатаң бас тартады, оларды [[персона нон грата]] деп атайды. == Болашақ өзгерістер == Қазіргі уақытта Қазақстан [[Сан-Марино|Сан-Мариномен]]<ref>{{Cite web|title=Қазақстанның көгілдір паспортының әлемдегі құндылығы екі еседей артады|url=https://inbusiness.kz/kz/news/kazakstannyn-kogildir-pasportynyn-alemdegi-kundylygy-eki-esedej-artady|accessdate=12.08.2023|lang=kk|author=inbusiness.kz}}</ref>, [[Вьетнам|Вьетнаммен]]<ref>{{Cite web|title=Қазақстан мен Вьетнам арасында 30 күндік визасыз режим енгізілуі мүмкін|url=https://inbusiness.kz/kz/last/kazakstan-men-vetnam-arasynda-30-kundik-vizasyz-rezhim-engizilui-mumkin|accessdate=12.08.2023|lang=kk|author=inbusiness.kz}}</ref>, [[Солтүстік Македония|Солтүстік Македониямен]]<ref>{{Cite web|title=Солтүстік Македония Қазақстанға визасыз режим енгізуді жоспарлап отыр|url=https://baq.kz/soltustik-makedoniya-qazaqstanga-vizasyz-rezhim-engizudi-zhosparlap-otyr-310971/|accessdate=12.08.2023|lang=kk|author=baq.kz}}</ref> өзара визасыз режим талқылауда. Қазіргі кезде Қазақстан тағы 26 елмен өзара визасыз режим енгізу туралы келіссөз жүргізіп жатыр. Олардың қатарында [[Аустрия]], [[Сауд Арабиясы|Сауд Арабиясы,]] [[Бахрейн]] және тағы басқа мемлекеттер бар.<ref>{{Cite web|title=Қазақстандықтар қандай елдерге визасыз бара алады|url=https://sputnik.kz/20230515/qazaqstandyqtar-qanday-elderge-vizasyz-bara-alady-34908349.html|accessdate=12.08.2023|lang=kk|author=sputnik.kz}}</ref> 2023 жылдың 21 тамызында Қазақстан президентінің Вьетнамға сапары елдер арасында визасыз режимге қол қойды<ref>{{Cite web|title=Қазақстан мен Вьетнам Үкіметі визасыз режимге қол қойды|url=https://informburo.kz/kaz/newskaz/qazaqstan-men-vetnam-ukimeti-vizasyz-rezimge-qol-qoidy|accessdate=21.08.2023|author=informburo.kz}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Henley паспорт индексі]] * [[Қазақстанның сыртқы саясаты]] * [[Қазақстан Республикасы азаматының төлқұжаты]] * [[Қазақстанның визалық саясаты]] * [[Қазақстан азаматының жеке куәлігі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азаматтығына байланысты визалық талаптар}} [[Санат:Қазақстан сыртқы саясаты]] [[Санат:Азаматтығына байланысты визалық талаптар]] 0k7xogi6afkr4vukptljbdpg844b6rg 0 532583 3319551 2803800 2024-04-25T14:20:36Z Аскар Альмактум 158246 Қайтыс болған жылымен мекенін қостым. wikitext text/x-wiki [[File:Jenny Lind retouched.jpg|thumb|Йенни Линд]] '''Йоханна Мария Линд''' (Йенни Линд атымен танымал; [[1820 жыл|1820]] ж. [[6 қазан]] — [[1887]] ж. [[2 қараша]]) — «швед [[Бұлбұлдар|бұлбұлы]]» атанған [[Швеция|швециялық]] опера əншісі. XIX ғасырдың ең танымал əншілерінің бірі болған Линд Швециямен қатар [[Еуропа]] елдерінде операдағы [[сопрано]] партияларын орындау арқылы танылып, [[Америка Құрама Штаттары|Америкада]] 1850 жылдардағы концерттік турнелерден кейін аса танымал болды. [[1840 жыл|1840 жылы]] Йенни Линд Патшалық Швеция Музыка Академиясының мүшесі атанды. [[File:NMA.0052136 1840s portrait of a woman.jpg|left|thumb|[[1940 жыл |1940 жылдардағы]] Йенни Линд ]] Линд [[1838 жыл|1838 жылы]] «Вольный стрелок» [[Опера (музыка)|операсында]] ойнағаннан кейін атақты болды. Осыдан кейін ол бірнеше жыл бойы дауысын зақымдап алуынан зардап шекті, бірақ оның əн мұғалімі Мануэль Гарсия дауысын құтқарып қалды. [[1840 жыл|1840 жылдары]] [[Феликс Мендельсон|Феликс Мендельсонның]] қол астында болған əнші Швеция мен Солтүстік Еуропадағы опера партияларының үлкен сұранысына ие болды. [[Лондон]]дағы екі табысты маусымнан кейін 29 жастағы Линд өзінің операдан кететінін жариялады. [[1850 жыл|1850 жылы]] Линд көрмесімен Барнумның шақыруымен [[Америка Құрама Штаттары|Америкаға]] кетеді. Осы көрме көмегімен 93 ірі концерт өткізіп, содан кейін өз бетімен гастрольдік сапарға шықты. Осы концерттерден түскен 350 000 доллар қаржыны қайырымдылыққа жұмсап, Швециядағы ерікті мектептер қорын құрды. Өзінің жаңа жұбайы Отто Гольдшмидтпен [[1852 жыл |1852 жылы]] [[Еуропа |Еуропаға]] көшіп келеді. [[1855 жыл|1855 жылы]] Англияға көшіп, осында келесі екі онжылдық бойы кездейсоқ концерттер беріп жүрді. Сонымен қатар, үй шаруасымен айналысып, үш баласын тəрбиелеумен айналысты. [[1882 жыл|1882 жылдан]] бастап бірнеше жыл бойы [[Лондон |Лондондағы]] Корольдық музыка колледжінде əн айту пəнінің профессоры болып жұмыс атқарды. Ал 1887 жылы өмірден кеткен; [[Great Malvern]] атты жерде жерленген болатын. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{бастама}} [[Санат:1820 жылы туғандар]] [[Санат:1887 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Швеция әншілері]] [[Санат:Профессорлар]] [[Санат:XIX ғасыр әншілері]] hv7si8ld14oxz6biatfiy11zfv0nyr5 3319565 3319551 2024-04-25T14:45:34Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Аскар Альмактум|Аскар Альмактум]] ([[User talk:Аскар Альмактум|т]]) өңдемелерінен [[User:Fridolin freudenfett|Fridolin freudenfett]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki [[File:Jenny Lind retouched.jpg|thumb|Йенни Линд]] '''Йоханна Мария Линд''' (Йенни Линд атымен танымал; [[1820 жыл|1820]] ж. [[6 қазан]] — [[1887]] ж. [[2 қараша]]) — «швед [[Бұлбұлдар|бұлбұлы]]» атанған [[Швеция|швециялық]] опера əншісі. XIX ғасырдың ең танымал əншілерінің бірі болған Линд Швециямен қатар [[Еуропа]] елдерінде операдағы [[сопрано]] партияларын орындау арқылы танылып, [[Америка Құрама Штаттары|Америкада]] 1850 жылдардағы концерттік турнелерден кейін аса танымал болды. [[1840 жыл|1840 жылы]] Йенни Линд Патшалық Швеция Музыка Академиясының мүшесі атанды. [[File:NMA.0052136 1840s portrait of a woman.jpg|left|thumb|[[1940 жыл |1940 жылдардағы]] Йенни Линд ]] Линд [[1838 жыл|1838 жылы]] «Вольный стрелок» [[Опера (музыка)|операсында]] ойнағаннан кейін атақты болды. Осыдан кейін ол бірнеше жыл бойы дауысын зақымдап алуынан зардап шекті, бірақ оның əн мұғалімі Мануэль Гарсия дауысын құтқарып қалды. [[1840 жыл|1840 жылдары]] [[Феликс Мендельсон|Феликс Мендельсонның]] қол астында болған əнші Швеция мен Солтүстік Еуропадағы опера партияларының үлкен сұранысына ие болды. [[Лондон]]дағы екі табысты маусымнан кейін 29 жастағы Линд өзінің операдан кететінін жариялады. [[1850 жыл|1850 жылы]] Линд шоумен Барнумның шақыруымен [[Америка Құрама Штаттары|Америкаға]] кетеді. Осы шоуменнің көмегімен 93 ірі концерт өткізіп, содан кейін өз бетімен гастрольдік сапарға шықты. Осы концерттерден түскен 350 000 доллар қаржыны қайырымдылыққа жұмсап, Швециядағы ерікті мектептер қорын құрды. Өзінің жаңа жұбайы Отто Гольдшмидтпен [[1852 жыл |1852 жылы]] [[Еуропа |Еуропаға]] көшіп келеді. [[1855 жыл|1855 жылы]] Англияға көшіп, осында келесі екі онжылдық бойы кездейсоқ концерттер беріп жүрді. Сонымен қатар, үй шаруасымен айналысып, үш баласын тəрбиелеумен айналысты. [[1882 жыл|1882 жылдан]] бастап бірнеше жыл бойы [[Лондон |Лондондағы]] Корольдық музыка колледжінде əн айту пəнінің профессоры болып жұмыс атқарды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{бастама}} [[Санат:1820 жылы туғандар]] [[Санат:1887 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Швеция әншілері]] [[Санат:Профессорлар]] [[Санат:XIX ғасыр әншілері]] osya4fo51j6ohkftq604sbcooxoyii5 0 534954 3319877 3273171 2024-04-26T09:31:59Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Жан Лерон Д’Аламбер''' (1717–1783) — XVIII ғасырдағы француз ағартушылары өкілдерінің бірі, философ, энциклопедик, астроном және математик. Ол адам танымының пайда болуы мен дамуының тарихын суреттеп беруге, сондай-ақ Ф. Бэконның принциптерін негізге ала отырып, ғылымның топқа бөлінуін баяндауға тырысты. Философияда ''Жан Лорен'' [[сенсуализм]]ді жақтады және [[Рене Декарт|Декарттың]] туа бітетін идеялар теориясына қарсы болды. Алайда оның сенсуализмі дәйекті материалистік сенсуализм болған жоқ. ''Жан Лорен'' бойынша, ойлау [[материя]]ның қасиеті емес, жан материяға тәуелсіз тіршілік етеді. Демек, ''Жан Лорен'' дуалистік позицияда болды. Басқа француз ағартушыларына қарағанда ол адамгершілікті қоғамдық ортаға байланысты емес деп пайымдады. ''Жан Лорен'' Құдайды жаратушы субстанция ретінде таныды. ''Жан Лореннің'' дәйексіз сенсуализміне Дидроның еңбектерінде сын айтылған. 1743-ші жылы жарияланған "Динамика туралы трактат" атты еңбегінде Д'аламбер кез келген материалдық жүйе қозғалысының ''' '''диференциалдық теңдеулерін құрудың жалпы ережесін тұжырымдаған. Осы принципті ол 1744-ші жылы сұйықтың қозғалысы мен тепе - теңдігін сипаттау, сонымен бірге 1747-ші жылы Жер атмосферасындағы желдердің пайда болу себептерін зерттеу үшін қолданған. Д'аламбердің дифференциалдық теңдеулер теориясы туралы зерттеулері математикалық физиканың негізіне жатқан. 1747-ші жылы ол алғаш рет физикада толқындық теңдеулерді және оны шешудің тәсілін тұжырымдаған. Д'аламбердің [[аспан механикасы]] туралы еңбектері және оның замандастары француз математигі әрі астрономы Алекси Клеро (1713–1765) мен швейцар математигі Леонард Эйлердің (1707–1783) еңбектерімен бірге аспан денелерінің тартылыс күштері әсерінен қозғалуы жайлы ғылым - аспан механикасының іргетасын қалады. Д'аламбер планеталар қозғалысынң ұйытқу теориясын қалыптастыруда алғашқы қадам жасаушы. 1747–1756 жылдары Айдың қозғалыс теориясымен шұғылданған. 1749-шы жылы Жердің айналу кезіндегі Жер осінің теңселуінің алғашқы дәл теориясын тұжырымдаған. Алгебралық теңдеулердің түбірлерінің болуы жайындағы негізгі теореманы алғаш болып дәлелдеген. Ол 1751-ші жылы француз философы , жазушысы Дени Дидромен (1713–1784) бірге "Ғылымдардың, өнер мен кәсіптердің энциклопедиясы немесе түсіндірме сөздігі" редакциясын құрауға қатысқан.<ref>"Қазақ энциклопедиясы" - Философиялық сөздік</ref> == Негізгі шығармашылығы: == * "[[Философия]] элементтері" (1759) ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:1717 жылы туғандар]] [[Санат:1783 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Француз математиктері]] 69oc4c8g9u4e2l5ryggjpzrka3260ig 3319888 3319877 2024-04-26T09:35:07Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Жан Лерон Д’Аламбер''' (1717–1783) — XVIII ғасырдағы француз ағартушылары өкілдерінің бірі, философ, энциклопедик, астроном және математик. Ол адам танымының пайда болуы мен дамуының тарихын суреттеп беруге, сондай-ақ Ф. Бэконның принциптерін негізге ала отырып, ғылымның топқа бөлінуін баяндауға тырысты. Философияда ''Жан Лорен'' [[сенсуализм]]ді жақтады және [[Рене Декарт|Декарттың]] туа бітетін идеялар теориясына қарсы болды. Алайда оның сенсуализмі дәйекті материалистік сенсуализм болған жоқ. ''Жан Лорен'' бойынша, ойлау [[материя]]ның қасиеті емес, жан материяға тәуелсіз тіршілік етеді. Демек, ''Жан Лорен'' дуалистік позицияда болды. Басқа француз ағартушыларына қарағанда ол адамгершілікті қоғамдық ортаға байланысты емес деп пайымдады. ''Жан Лорен'' Құдайды жаратушы субстанция ретінде таныды. ''Жан Лореннің'' дәйексіз сенсуализміне Дидроның еңбектерінде сын айтылған. 1743-ші жылы жарияланған "Динамика туралы трактат" атты еңбегінде Д'аламбер кез келген материалдық жүйе қозғалысының ''' '''диференциалдық теңдеулерін құрудың жалпы ережесін тұжырымдаған. Осы принципті ол 1744-ші жылы сұйықтың қозғалысы мен тепе - теңдігін сипаттау, сонымен бірге 1747-ші жылы Жер атмосферасындағы желдердің пайда болу себептерін зерттеу үшін қолданған. Д'аламбердің дифференциалдық теңдеулер теориясы туралы зерттеулері математикалық физиканың негізіне жатқан. 1747-ші жылы ол алғаш рет физикада толқындық теңдеулерді және оны шешудің тәсілін тұжырымдаған. Д'аламбердің аспан механикасы туралы еңбектері және оның замандастары француз математигі әрі астрономы Алекси Клеро (1713–1765) мен швейцар математигі Леонард Эйлердің (1707–1783) еңбектерімен бірге аспан денелерінің тартылыс күштері әсерінен қозғалуы жайлы ғылым - аспан механикасының іргетасын қалады. Д'аламбер планеталар қозғалысынң ұйытқу теориясын қалыптастыруда алғашқы қадам жасаушы. 1747–1756 жылдары Айдың қозғалыс теориясымен шұғылданған. 1749-шы жылы Жердің айналу кезіндегі Жер осінің теңселуінің алғашқы дәл теориясын тұжырымдаған. Алгебралық теңдеулердің түбірлерінің болуы жайындағы негізгі теореманы алғаш болып дәлелдеген. Ол 1751-ші жылы француз философы , жазушысы Дени Дидромен (1713–1784) бірге "Ғылымдардың, өнер мен кәсіптердің энциклопедиясы немесе түсіндірме сөздігі" редакциясын құрауға қатысқан.<ref>"Қазақ энциклопедиясы" - Философиялық сөздік</ref> == Негізгі шығармашылығы: == * "Философия элементтері" (1759) ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:1717 жылы туғандар]] [[Санат:1783 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Француз математиктері]] e8m6p8q42qidlf1mphnoj9gjeapyk07 0 535573 3319835 2258663 2024-04-26T09:13:24Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Ambox |type = style |image = [[Сурет:Doska ikonnaya.jpg|50x40px|link=|alt=]] |text = '''Бұл {{{1|мақаланы}}} Уикипедия [[УП:УиСи|сапа талаптарына]] лайықты болуы үшін [[Үлгі:Музыкалық топ|инфобокс]] енгізу қажет.''' }} [[File:I kveld med Ylvis.jpg|thumb|Ylvis дуеті.]] '''Ylvis''' — Бергеннен шыққан норвегиялық комедиялық дует, Борд (Bård) және Вегард Илвисокердан (Vegard Ylvisåker) тұрады. Кәсіби әртістер ретінде 2000 жылы көптеген юмаристикалық бағдарламаларда және комедиялық концерттерде, музыкалық бейне клиптерде атағын тапты. Бірақ әлемдік әйгілікті 2013 жылы күзде «What Does the Fox Say?» ([[Ағылшын тілі|ағыл]]. тілінде «[[Түлкі]] не дейді?») өлеңі арқылы тапты. Осы өлең бейне клипі [[YouTube]]-та үлкен атаққа ие болды (барлығы жарты миллиардтай қарау)<ref>{{cite web|last=Ylvis|title=Ylvis - The Fox (What Does The Fox Say?) [Official music video HD]|url=https://www.youtube.com/watch?v=jofNR_WkoCE|publisher=YouTube}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://marquee.blogs.cnn.com/2013/09/06/latest-viral-sensation-ylvis-the-fox/|title=Latest viral sensation: Ylvis' 'The Fox'|date=September 6, 2013|accessdate=September 8, 2013|publisher=CNN|author=Topher Gauk-Roger}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.elvisduran.com/articles/elvisduran-most-popular-articles-240173/the-fox-is-weirdest-dance-song-11630598/|title="The Fox" is Weirdest Dance Song Ever [VIRAL VIDEO]|publisher=Elvis Duran and the morning show|date=September 6, 2013|accessdate=September 8, 2013}}</ref>. [[Норвегия]]да белгілілікті сатиралық өлеңдерден тапты, оларда ағылшын тілдік бейне клиптерде бар және бір орыс тілінде Қырғызтанда түсірілген «Жаным» атты бейне клип бар. Ағалы-інілер бейне клип басылымымен [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-та]] атақты болмағанымен, 2013 жылы [[Billboard Hot 100]] чартында олардың бейне клипі 10-ыншы орынға ие болды<ref>{{Cite news|url=http://www.billboard.com/articles/news/5687397/ylvis-viral-hit-the-fox-debuts-on-hot-100|title=Ylvis' Viral Hit 'The Fox' Debuts On Hot 100|publisher=Billboard|date=September 11, 2013|accessdate=September 14, 2013|author=William Gruger}}</ref>. == Шығармашылық == === Радио бағдарламалар === •2006: O-fag •2008: O-fag (second series) === Теле бағдарламалар === •2007—2008: Norges herligste •2008: Ylvis møter veggen •2009: Hvem kan slå Ylvis •2010: Nordens herligste •2011: I Kveld med Ylvis •2012: I Kveld med Ylvis (second series) •2013: I Kveld med Ylvis (third series) === Музыкалық бағдарламалар === •2001: Ylvis Goes Philharmonic •2002: Ylvis Goes Philharmonic — episode II •2003: Ylvis — en konsert == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Норвегия тұлғалары]] [[Санат:Норвегия музыкалық топтары]] otsvxntjw66ytjhaamzgjuj5lxd7fo8 0 546297 3319512 2878056 2024-04-25T14:01:41Z MukhanKirgizbay7 151828 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:1|1|0 */ wikitext text/x-wiki {{Автокөлік | атауы= Toyota Camry | фото = [[Сурет:2016 Toyota Camry (XV50) 2.0G D-4S sedan (2017-11-28) 01.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= | өндіріc жылдары = 1982 | ізбасар = | зауыттар= | класс = Бизнес<ref>[http://www.drive.ru/toyota/models/2011/camry/25_elegance_plus Toyota Camry 2.5 Elegance Plus<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> <br /> Орта<ref>[http://www.5koleso.ru/articles/Likbez/Nissan_Teana_obzor_avtomobilya Nissan Teana, обзор автомобиля<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | сегмент = Е/D | шанақ типі = [[седан]] | ұқсас = [[Hyundai Sonata]], [[Ford Mondeo]], [[Volkswagen Passat]], [[Nissan Teana]] | ортаққор = Toyota Camry | модификациялар = }} <table class="vertical-navbox nowraplinks hlist" cellpadding="0" cellspacing="0" style="float: right; clear: right; margin: 0 0 1em 1em; text-align: center; line-height: 1.4em; font-size: 88%; width:320px; padding:2px; border-spacing:0.2em 0.8em"> <td class="" style="padding-top: 0.4em; line-height: 1.2em; background: #B4B9C3; color:black">Буындары<br /></td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;"><font style="color:#555555">V10</font></div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= V10 | фото = [[Сурет:1st Toyota Camry.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Toyota Vista]] | өндіріc жылдары = 1982-1986 | зауыттар= [[Тойота (қала)|Тойота]], [[Жапония]] | платформа = | шанақ типі = 4-ес. [[седан]] <br />5-ес. [[хэтчбек]] | қозғалтқыш = 1,8 л (74 а.к.) <br / >2,0 л (92 а.к.) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты fберілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2601 мм | ұзындығы = 4460 мм | ені= 1689 мм | биіктігі = 1369 мм | клиренс = | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = | байланысты модельдер = | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (V10) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">V20</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= V20 | фото = [[Сурет:Toyota Camry 4.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Toyota Vista]] <br />[[Holden Apollo]] | өндіріc жылдары = 1986-1991 | зауыттар= [[Тойота (қала)|Тойота]], [[Жапония]] <br /> {{нп5|Джорджтаун (Кентукки)|Джорджтаун|en|Georgetown, Kentucky}}, [[Кентукки]], [[АҚШ]] <br /> [[Альтона]], [[Виктория (Австралия)|Виктория]], [[Австралия]] | платформа = | шанақ типі = 4-ес. [[седан]] <br /> 4-ес. [[хардтоп]] <br /> 5-ес. [[Универсал (шанақ)|универсал]] | қозғалтқыш = 1,8 л (86 а.к.) <br /> 2,0 л (121 а.к.) <br /> 2,5 л (156 а.к.) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2601 мм | ұзындығы = Седан: 4625 мм <br /> Универсал: 4651 мм | ені= | биіктігі = Седан: 1374 мм <br /> Универсал: 1384 мм | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = | байланысты модельдер = [[Lexus ES]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (V20) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">V30</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= V30 | фото = [[Сурет:Toyota Camry SV30 west of Cambridge.JPG|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Toyota Vista]] <br />[[Holden Apollo]] | өндіріc жылдары = 1990-1996 | зауыттар= Tsutsumi, [[Жапония]] <br /> [[Джорджтаун]], [[Кентукки]], [[АҚШ]] <br /> [[Альтона]], [[Виктория (Австралия)|Виктория]], [[Австралия]] | платформа = | шанақ типі = 2-ес. [[Купе (шанақ)|купе]] <br />4-ес. [[седан]] <br />5-ес. [[Универсал (шанақ)|универсал]] | қозғалтқыш = 2,2 л 5S-FE I4 (130 а.к.) <br /> 3,0 л 1MZ-FE V6 (194 а.к.) <br /> 3,0 л 3VZ-FE V6 (185 а.к.) <br /> для внутреннего японского рынка 3S-FE 2,0 л 135 л. с.(кузов SV-32) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2619 мм | ұзындығы = Седан: 4770 мм <br />Универсал: 4811 мм | ені= 1770 мм | биіктігі = Купе: 1395 мм <br />Седан: 1400 мм <br />Универсал: 1430 мм | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = | байланысты модельдер = [[Toyota Scepter]] <br /> [[Lexus ES]]/[[Toyota Windom]] <br /> [[Toyota Avalon]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (V30) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">V40</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= V40 | фото = [[Сурет:1994-1998 Toyota Camry V40.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Toyota Vista]] | өндіріc жылдары = 1994-1998 | зауыттар= | платформа = | шанақ типі = 4-ес. [[седан]] | қозғалтқыш = 1,8 л 4S-FE(125 а.к.) <br /> 2,0 л 3S-FE(135 а.к.) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2619 мм | ұзындығы = 4770 мм | ені= 1780 мм | биіктігі = 1400 мм | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = 1210 | полная салмағы = 1510 | жүккөтергіштігі = 300 кг | бак көлемі = 60 л | байланысты модельдер = [[Toyota Vista]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (V40) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">XV10</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= XV10 | фото = [[Сурет:2g Camry.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= Toyota Scepter | өндіріc жылдары = 1991-1996 | зауыттар= | платформа = | шанақ типі = 2-ес. [[Купе (шанақ)|купе]] <br />4-ес. [[седан]] <br />5-ес. [[Универсал (шанақ)|универсал]] | қозғалтқыш = | берілістер қорабы = | дөңгелек базасы= | ұзындығы = | ені= | биіктігі = | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = 70 л | байланысты модельдер = | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (XV10) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">XV20</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= XV20 | фото = [[Сурет:Camry1.JPG|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= Toyota Camry Gracia | өндіріc жылдары = 1997-2001 | зауыттар= | платформа = | шанақ типі = 4-ес. [[седан]] <br /> 5-ес. [[Универсал (шанақ)|универсал]] | қозғалтқыш = 2,2 л 5S-FE I4 (133 а.к.) <br / >3,0 л 1MZ-FE V6 (194 а.к.) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2670 мм | ұзындығы = 4820 мм | ені= 1780 мм | биіктігі = 1400 мм | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = 70 л | байланысты модельдер = | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (XV20) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">XV30</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= XV30 | фото = [[Сурет:Toyota Camry TH 2.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Daihatsu Altis]] | өндіріc жылдары = 2002-2006 | зауыттар= Tsutumi, [[Жапония]] <br /> [[Джорджтаун]], [[Кентукки]], [[АҚШ]] <br /> [[Альтона]], [[Виктория (Австралия)|Виктория]], [[Австралия]] <br /> [[Чонбури (провинция)|Чачоенгсао]], [[Таиланд]] <br /> [[Санта-Роса (провинция Лагуна)]], [[Филиппиндер]] <br /> [[Шах-Алам]], [[Малайзия]] <br /> [[Тайбэй]], [[Тайвань]] | платформа = | қозғалтқыш = 2,0 л 1AZ-FE I4 150 а.к. <br /> 2,4 л 2AZ-FE I4 152 а.к. <br /> 3,0 л 1MZ-FE V6 186 а.к. <br /> 3,0 л 1MZ-FE VVT-i V6 210 а.к. <br / >3,3 л 3MZ-FE VVT-i V6 SE 225 а.к. (2004-2006) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] <br /> 5-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2720 мм | ұзындығы = 4805 мм | ені= 1795 мм | биіктігі = | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = ? | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = 70 л. | байланысты модельдер = [[Lexus ES]]/[[Toyota Windom]] <br /> [[Toyota Sienna]] <br /> [[Lexus RX]] <br /> [[Toyota Highlander]] <br /> [[Toyota Camry Solara]] <br /> [[Toyota Aurion]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (XV30) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">XV40</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= XV40 | фото = [[Сурет:ACTFB-car.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Daihatsu Altis]] | өндіріc жылдары = 2007-2011 | зауыттар= [[Альтона (Австралия)|Альтона]], [[Виктория (Австралия)|Виктория]], [[Австралия]] <br /> [[Гуанчжоу]], [[Китай]] <br /> [[Джорджтаун]], [[Кентукки]], [[АҚШ]] <br /> [[Лафайетт]], [[Индиана]], [[АҚШ]] <br /> [[Тахара]], [[Айти (префектура)|Айти]], [[Жапония]] <br /> [[Санкт-Петербург]], [[Ресей]] <br /> [[Чонбури (провинция)|Чачоенгсао]], [[Таиланд]] <br /> [[Санта-Роза (Филиппиндер)|Санта-Роза]], [[Лагуна (провинция)|Лагуна]], [[Филиппиндер]] <br /> [[Шах-Алам]], [[Малайзия]] <br /> [[Тайбэй]], [[Тайвань]] | платформа = | қозғалтқыш = 2,4 л 2AZ-FE I4 (167 а.к.) <br /> 2,4 л 2AZ-FXE I4 (гибридтер үшін) (167 а.к.) <br /> 3,5 л 2GR-FE V6 (277 а.к.) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 6-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 5-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] <br /> 5-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] <br /> [[CVT]] (гибрид) | дөңгелек базасы= 2775 мм | ұзындығы = 4815 мм | ені= 1820 мм | биіктігі = 1480 мм | алдыңғы сорап = 1575 мм | артқы сорап = 1565 мм | клиренс = 160 мм | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = | байланысты модельдер = [[Lexus ES]]/[[Toyota Windom]] <br /> [[Toyota Sienna]] <br /> [[Lexus RX]] <br /> [[Toyota Highlander]] <br /> [[Toyota Camry Solara]] <br /> [[Toyota Aurion]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (XV40) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">XV50</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= XV50 | фото = [[Сурет:TOYOTA CAMRY AVV50 01.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы = [[Daihatsu Altis]] | өндіріc жылдары = 2011 | зауыттар = [[Альтона (Аустралия)|Альтона]], [[Виктория (Аустралия)|Виктория]], [[Аустралия]] <br /> [[Гуанчжоу]], [[Қытай]] <br /> [[Джорджтаун]], [[Кентукки]], [[АҚШ]] <br /> [[Лафайетт]], [[Индиана]], [[АҚШ]] <br /> [[Тахара]], [[Айти (префектура)|Айти]], [[Жапония]] <br /> [[Санкт-Петербург]], [[Ресей]] <br /> [[Чонбури (провинция)|Чачоенгсао]], [[Тайланд]] <br /> [[Санта-Роза (Филиппиндер)|Санта-Роза]], [[Лагуна (провинция)|Лагуна]], [[Филиппиндер]] <br /> [[Шах-Алам]], [[Малайзия]] <br /> [[Тайбэй]], [[Тайуан|Тайвань]] | платформа = | қозғалтқыш = 2.0 L 1AZ-FE I4 (145 а. к.) <br /> 2.5 L 2AR-FE I4 (178-181 а. к.) <br /> 2.5 L 2AR-FE I4 (гибрид үшін) (154 а. к.) <br /> 3.5 L 2GR-FE V6 (268 а. к.) | берілістер қорабы = 4-ст. [[АБҚ]] <br /> 6-ст. [[АБҚ]] <br /> [[CVT]] (гибрид) | дөңгелек базасы= 2775 мм | ұзындығы = 4820 мм <br /> 4850 мм (АҚШ және Азия) | ені= 1820 мм | биіктігі = 1470 мм | алдыңғы сорап = 1575 мм | артқы сорап = 1565 мм | клиренс = 160 мм | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = | байланысты модельдер = [[Lexus ES]] <br /> [[Toyota Sienna]] <br /> [[Lexus RX]] <br /> [[Toyota Highlander]] <br /> [[Toyota Aurion]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (XV50) }} </div></div> </td> </tr> </table> '''Toyota Camry''' ({{lang-jp|トヨタ・カムリ}}, {{lang-kk|Тойота Камри}}) — [[Toyota Motor Corporation|Toyota]] компаниясының жеңіл автокөлігі. [[Жапония]], [[АҚШ]], [[Аустралия]], [[Ресей]] және [[Қытай]]да өндіріледі. Кейбір мемлекеттерде бұл марка эксклюзивті орындалған «премиум» классына жатқызылады. 2014 жыл бойынша автокөліктің жетінші буыны шығарылуда. Қайнарына және буынына байланысты автокөлік модельдері орта немесе бизнес-классқа жатқызылады. Еуропада Camry айтарлықтай сұранысқа ие бола алмады, сондықтан 2004 жылы сұраныстың аз болуынан және [[Toyota Avensis]]<ref name="AutoNewsEurope2006">{{cite web | last = Ciferri | first = Luca | authorlink = | coauthors = | datepublished = 6 ақпан 2006 | url = http://www.autonews.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20060206/ANE/60203021 | title = Toyota says ‘No’ to Camry for Europe | format = | work = | publisher = Automotive News Europe | accessdate = 13 қараша 2007 | lang = en | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/6DnrZPsbD | archivedate = 2013-01-20 }}</ref> моделін көп шығару ниетімен осы нарыққа бұл модельді шығару тоқтатылды. «Camry» атауы 冠 (каммури) қытай иероглифінің жапонша фонетикалық айтылуы бойынша жазылған, ол «тәж» деген мағына береді, сол себепті, дұрыс айтылуы — «камри». Қазақстанда бұл модель, фирманың басқа автокөліктерімен қатар жоғары тұрақты тұтынушы сұранысына ие<ref name="AutoNewsEurope2006"/>, сол себепті 2005 жылы Ресейде [[Шушары (Санкт-Петербург)|Шушары]] селосында құрастыру зауыты іске қосылды<ref name="RossGazeta">{{cite web | last = | first = | authorlink = | coauthors = | datepublished = 14 маусым 2005 | url = http://www.rg.ru/2005/06/14/kamen-anons.html | title = Владимир Путин встретился в Санкт-Петербурге с экс-премьером Японии Иосиро Мори | format = | work = | publisher = Российская газета | accessdate = 13 қараша 2007 | lang = | description = }}</ref>, 2007 жылы 21 желтоқсанда зауыт бірінші автокөлікті іске қосты<ref name="ROSBALT">{{cite web | last = | first = | authorlink = | coauthors = | datepublished = 20 қазан 2007 | url = http://www.rosbalt.ru/piter/2007/10/20/424175.html | title = Матвиенко: Завод «Тойота» выпустит первый автомобиль 21 желтоқсан | format = | work = | publisher = Росбалт Петербург | accessdate = 13 қараша 2007 | lang = | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/686MOUuvO | archivedate = 2012-06-01 }}</ref>). == XV50 == Toyota Camry XV50 шанағында 2011-2019 жылдары арасында шығарылды. Жапонияның ішкі нарығында тек қана гибридті нұсқасы ұсынылды. Дизайн жағынан Жапония мен Ресейде шығарылған Camry Азия нарығына арналған "престиж" моделіне және XV50 шанағындағы Toyota Aurion-ға үқсаса, АҚШ нарығында үсынылған Camry-дің дизайны өзгешелеу болып келеді. 2014 жылы рестайлингтан өткен Camry жарыққа шықты. === Қауіпсіздік === [[Автомобиль]] австралиялық тәуелсіз қауымдастығының ANCAP тест сынағынан өткен және барлық өлшемдер бойынша 5 жұлдыз алды(тестілеуден Toyota Camry XV50 өзінің дəлме-дəл үлгіде жасалған Toyota Aurion атауымен өткен). 2012 жылы американдық қауіпсіздікті сақтандыру институты IIHS (Insurance Institute for Highway Safety) көлікті тестілеуден өткізген және 64 км/сағ жылдамдықпен деформацияланатын тосқауылдан, бүйірлік әсер етуде, және шатырын қаттылыққа тексеру кезінде аса жоғары қауіпсіздік көрсеткіштеріне ие болған. Бірақ машина бірінші краш тестте, 25% жабыны бар деформацияланатын тосқауылды 64 км / сағ жылдамдықпен соғу кезінде, өте төмен қауіпсіздік нәтижесін көрсетті: себебі алдыңғы сол жақ дөңгелегі ішке дерлік еніп, манекен аяғы тіпті зардап шеге жазжады, тіпті тізеге қауіпсіздік жастығының өзі көмектеспеді. Жүргізуші маңдай қауіпсіздік жастығына әсер ете алған да жоқ, руль жолаушы орындығына қарай көшті, және алдыңғы сол жақ төбесі деформацияға ұшырады, өз кезегінде бұл жүргізуші қауіпсіздігіне қатер төндірді. Сондай-ақ, қауіпсіздік белдіктері дұрыс жұмыс істемеді. 2014 жылы, сол институт жаңартылған Camry және Prius 2014 моделдік жылының моделін сынақтан өткізді. Екеуі де «Acceptable» («қолайлы») деген жақсы баға алды. Инженерлермен кейбір әлсіз жақтары жойылды, атап айтқанда, соңғы сынақта дөңгелек Camry кабинасы басып кірген жоқ, ал бағандар неғұрлым берік болды. === Жабдықталуы === Ресей Федерациясында шығарылатын көліктерде, конфигурациясына байланысты, көлік ксенон фараларымен, артқы камера, паркингке арналған датчиктермен, 9 қауіпсіздік жастығымен SRS (екі алдыңғы, төрт жақтаулық, «қоршау» және жаңа екеуі - жүргізуші үшін тізе қауіпсіздік жастықтары), былғары қаптаумен, және т.б. жабдықталған. 2013 жылдан бастап, «Стандарт» конфигурациясында карбонға арналған әрлеу бар. === Қозғалтқыштар=== Бастапқыдағы 3,5-литрлік V6 қозғалтқыштың 277 а.к. қуаты бар, бірақ 2013 жылы Ресей нарығына 249 а.к бар қозғалтқыш жіберілді. Көлік қуатын төмендетудің себебі - көліктің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жасалды. Орнына 148 литр бұрынғы екі литрлік 1AZ-FE қозғалтқыш қуаты бар. 2014 жылғы рестайлинг кейін Ресей нарығына арналған седанды сыйымдылығы 2.0 литр 150 а.к. бар қозғалтқышпен жабдықтау басталды, және автоматты төрт кезеңді беріліс қорабы алты кезеңді беріліс қорабына ауыстырылады келді<ref>{{cite web |url=http://wroom.ru/news/2844 |title=Toyota Camry жаңартылған седанына тапсырыстар түсе бастады |author= |date=2014-10-30 |work= |publisher=Wroom.ru |accessdate=2014-11-07 |lang=ru}}</ref>. {| class="wikitable" |- ! Қозғалтқыш !! Қуаты !! Максималды айналу моменті!! Аралас циклдегі жанармай шығыны |- | 1,8 литрлік || 125 а.к. || 120 Н·м || 8 л/100км |- | 2 литрлік || 148 а.к. || 190 Н·м || 8.3 л/100км |- | 2,5 литрлік || 181 а.к. || 231 Н·м || 7.8 л/100км |- | 3,5 литрлік || 249 а.к. || 346 Н·м || 9,3 л/100км |} Динамикалық көрсетікіштері: {| class="wikitable" |- ! Қозғалтқыш көлемі !! максималды жылдамдығы !! 0-100 км/с үдеткіші !! Қуаты !! Беріліс қорабы |- | 1,8 литрлік || 180 км/с || 13 сек || 125 а.к || автомат 4 сатылы |- | 2 литрлік || 190 км/с || 12,5 сек || 148 а.к || автомат 4 сатылы |- | 2,5 литрлік || 218 км/с || 9 сек || 181 а.к || автомат 6 сатылы |- | 3,5 литрлік || 218 км/с|| 7,0 сек || 249 а.к (бастапқыда 277) || автомат 6 сатылы |} == Қайнары == <references></references> == Сілтемелер == * [http://www.toyota.ru Қазақстандағы Toyota диллерінің ресми сайты] {{Toyota}} [[Санат:Toyota автокөліктері|Camry]] [[Санат:Гибридті автокөліктер]] [[Санат:Седандар]] 6xo0h4b2klnwbr5zc9mjmj9v0ba89f0 3319515 3319512 2024-04-25T14:02:57Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/MukhanKirgizbay7|MukhanKirgizbay7]] ([[User talk:MukhanKirgizbay7|т]]) өңдемелерінен [[User:909ARA09|909ARA09]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Автокөлік | атауы= Toyota Camry | фото = [[Сурет:2016 Toyota Camry (XV50) 2.0G D-4S sedan (2017-11-28) 01.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= | өндіріc жылдары = 1982 | ізбасар = | зауыттар= | класс = Бизнес<ref>[http://www.drive.ru/toyota/models/2011/camry/25_elegance_plus Toyota Camry 2.5 Elegance Plus<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> <br /> Орта<ref>[http://www.5koleso.ru/articles/Likbez/Nissan_Teana_obzor_avtomobilya Nissan Teana, обзор автомобиля<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | сегмент = Е/D | шанақ типі = [[седан]] | ұқсас = [[Hyundai Sonata]], [[Ford Mondeo]], [[Volkswagen Passat]], [[Nissan Teana]] | ортаққор = Toyota Camry | модификациялар = }} <table class="vertical-navbox nowraplinks hlist" cellpadding="0" cellspacing="0" style="float: right; clear: right; margin: 0 0 1em 1em; text-align: center; line-height: 1.4em; font-size: 88%; width:320px; padding:2px; border-spacing:0.2em 0.8em"> <td class="" style="padding-top: 0.4em; line-height: 1.2em; background: #B4B9C3; color:black">Буындары<br /></td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;"><font style="color:#555555">V10</font></div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= V10 | фото = [[Сурет:1st Toyota Camry.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Toyota Vista]] | өндіріc жылдары = 1982-1986 | зауыттар= [[Тойота (қала)|Тойота]], [[Жапония]] | платформа = | шанақ типі = 4-ес. [[седан]] <br />5-ес. [[хэтчбек]] | қозғалтқыш = 1,8 л (74 а.к.) <br / >2,0 л (92 а.к.) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты fберілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2601 мм | ұзындығы = 4460 мм | ені= 1689 мм | биіктігі = 1369 мм | клиренс = | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = | байланысты модельдер = | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (V10) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">V20</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= V20 | фото = [[Сурет:Toyota Camry 4.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Toyota Vista]] <br />[[Holden Apollo]] | өндіріc жылдары = 1986-1991 | зауыттар= [[Тойота (қала)|Тойота]], [[Жапония]] <br /> {{нп5|Джорджтаун (Кентукки)|Джорджтаун|en|Georgetown, Kentucky}}, [[Кентукки]], [[АҚШ]] <br /> [[Альтона]], [[Виктория (Австралия)|Виктория]], [[Австралия]] | платформа = | шанақ типі = 4-ес. [[седан]] <br /> 4-ес. [[хардтоп]] <br /> 5-ес. [[Универсал (шанақ)|универсал]] | қозғалтқыш = 1,8 л (86 а.к.) <br /> 2,0 л (121 а.к.) <br /> 2,5 л (156 а.к.) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2601 мм | ұзындығы = Седан: 4625 мм <br /> Универсал: 4651 мм | ені= | биіктігі = Седан: 1374 мм <br /> Универсал: 1384 мм | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = | байланысты модельдер = [[Lexus ES]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (V20) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">V30</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= V30 | фото = [[Сурет:Toyota Camry SV30 west of Cambridge.JPG|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Toyota Vista]] <br />[[Holden Apollo]] | өндіріc жылдары = 1990-1996 | зауыттар= Tsutsumi, [[Жапония]] <br /> [[Джорджтаун]], [[Кентукки]], [[АҚШ]] <br /> [[Альтона]], [[Виктория (Австралия)|Виктория]], [[Австралия]] | платформа = | шанақ типі = 2-ес. [[Купе (шанақ)|купе]] <br />4-ес. [[седан]] <br />5-ес. [[Универсал (шанақ)|универсал]] | қозғалтқыш = 2,2 л 5S-FE I4 (130 а.к.) <br /> 3,0 л 1MZ-FE V6 (194 а.к.) <br /> 3,0 л 3VZ-FE V6 (185 а.к.) <br /> для внутреннего японского рынка 3S-FE 2,0 л 135 л. с.(кузов SV-32) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2619 мм | ұзындығы = Седан: 4770 мм <br />Универсал: 4811 мм | ені= 1770 мм | биіктігі = Купе: 1395 мм <br />Седан: 1400 мм <br />Универсал: 1430 мм | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = | байланысты модельдер = [[Toyota Scepter]] <br /> [[Lexus ES]]/[[Toyota Windom]] <br /> [[Toyota Avalon]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (V30) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">V40</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= V40 | фото = [[Сурет:1994-1998 Toyota Camry V40.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Toyota Vista]] | өндіріc жылдары = 1994-1998 | зауыттар= | платформа = | шанақ типі = 4-ес. [[седан]] | қозғалтқыш = 1,8 л 4S-FE(125 а.к.) <br /> 2,0 л 3S-FE(135 а.к.) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2619 мм | ұзындығы = 4770 мм | ені= 1780 мм | биіктігі = 1400 мм | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = 1210 | полная салмағы = 1510 | жүккөтергіштігі = 300 кг | бак көлемі = 60 л | байланысты модельдер = [[Toyota Vista]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (V40) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">XV10</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= XV10 | фото = [[Сурет:2g Camry.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= Toyota Scepter | өндіріc жылдары = 1991-1996 | зауыттар= | платформа = | шанақ типі = 2-ес. [[Купе (шанақ)|купе]] <br />4-ес. [[седан]] <br />5-ес. [[Универсал (шанақ)|универсал]] | қозғалтқыш = | берілістер қорабы = | дөңгелек базасы= | ұзындығы = | ені= | биіктігі = | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = 70 л | байланысты модельдер = | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (XV10) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">XV20</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= XV20 | фото = [[Сурет:Camry1.JPG|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= Toyota Camry Gracia | өндіріc жылдары = 1997-2001 | зауыттар= | платформа = | шанақ типі = 4-ес. [[седан]] <br /> 5-ес. [[Универсал (шанақ)|универсал]] | қозғалтқыш = 2,2 л 5S-FE I4 (133 а.к.) <br / >3,0 л 1MZ-FE V6 (194 а.к.) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2670 мм | ұзындығы = 4820 мм | ені= 1780 мм | биіктігі = 1400 мм | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = 70 л | байланысты модельдер = | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (XV20) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">XV30</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= XV30 | фото = [[Сурет:Toyota Camry TH 2.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Daihatsu Altis]] | өндіріc жылдары = 2002-2006 | зауыттар= Tsutumi, [[Жапония]] <br /> [[Джорджтаун]], [[Кентукки]], [[АҚШ]] <br /> [[Альтона]], [[Виктория (Австралия)|Виктория]], [[Австралия]] <br /> [[Чонбури (провинция)|Чачоенгсао]], [[Таиланд]] <br /> [[Санта-Роса (провинция Лагуна)]], [[Филиппиндер]] <br /> [[Шах-Алам]], [[Малайзия]] <br /> [[Тайбэй]], [[Тайвань]] | платформа = | қозғалтқыш = 2,0 л 1AZ-FE I4 150 а.к. <br /> 2,4 л 2AZ-FE I4 152 а.к. <br /> 3,0 л 1MZ-FE V6 186 а.к. <br /> 3,0 л 1MZ-FE VVT-i V6 210 а.к. <br / >3,3 л 3MZ-FE VVT-i V6 SE 225 а.к. (2004-2006) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 4-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] <br /> 5-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] | дөңгелек базасы= 2720 мм | ұзындығы = 4805 мм | ені= 1795 мм | биіктігі = | алдыңғы сорап = | артқы сорап = | клиренс = | салмағы = ? | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = 70 л. | байланысты модельдер = [[Lexus ES]]/[[Toyota Windom]] <br /> [[Toyota Sienna]] <br /> [[Lexus RX]] <br /> [[Toyota Highlander]] <br /> [[Toyota Camry Solara]] <br /> [[Toyota Aurion]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (XV30) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">XV40</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= XV40 | фото = [[Сурет:ACTFB-car.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы= [[Daihatsu Altis]] | өндіріc жылдары = 2007-2011 | зауыттар= [[Альтона (Австралия)|Альтона]], [[Виктория (Австралия)|Виктория]], [[Австралия]] <br /> [[Гуанчжоу]], [[Китай]] <br /> [[Джорджтаун]], [[Кентукки]], [[АҚШ]] <br /> [[Лафайетт]], [[Индиана]], [[АҚШ]] <br /> [[Тахара]], [[Айти (префектура)|Айти]], [[Жапония]] <br /> [[Санкт-Петербург]], [[Ресей]] <br /> [[Чонбури (провинция)|Чачоенгсао]], [[Таиланд]] <br /> [[Санта-Роза (Филиппиндер)|Санта-Роза]], [[Лагуна (провинция)|Лагуна]], [[Филиппиндер]] <br /> [[Шах-Алам]], [[Малайзия]] <br /> [[Тайбэй]], [[Тайвань]] | платформа = | қозғалтқыш = 2,4 л 2AZ-FE I4 (167 а.к.) <br /> 2,4 л 2AZ-FXE I4 (гибридтер үшін) (167 а.к.) <br /> 3,5 л 2GR-FE V6 (277 а.к.) | берілістер қорабы = 5-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 6-сат. [[Механикалық берілістер қорабы]] <br /> 5-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] <br /> 5-сат. [[Автоматты берілістер қорабы]] <br /> [[CVT]] (гибрид) | дөңгелек базасы= 2775 мм | ұзындығы = 4815 мм | ені= 1820 мм | биіктігі = 1480 мм | алдыңғы сорап = 1575 мм | артқы сорап = 1565 мм | клиренс = 160 мм | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = | байланысты модельдер = [[Lexus ES]]/[[Toyota Windom]] <br /> [[Toyota Sienna]] <br /> [[Lexus RX]] <br /> [[Toyota Highlander]] <br /> [[Toyota Camry Solara]] <br /> [[Toyota Aurion]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (XV40) }} </div></div> </td> </tr><tr> <td class="" style="padding:0 0.1em 0.4em; padding:0.4em 0; background:#B4B9C3; border-top:3px solid #cccccc; border-bottom:3px solid #cccccc; border-left:2px solid #cccccc; border-right:2px solid #cccccc;"> <div class="NavFrame collapsed" style="border: none; padding: 0; "> <div class="NavHead " style="font-size: 105%; background:white; text-align:left; padding-left:5px;">[[: Санат: Қаржы|<span style="color:#555555">XV50</span>]]</div> <div class="NavContent " style="font-size: 105%; padding: 0.2em 0 0.4em; text-align:center; {{#ifeq:{{{1|}}}|all||display:none;}}"> {{Автокөлік | атауы= XV50 | фото = [[Сурет:TOYOTA CAMRY AVV50 01.jpg|290px]] | өндіруші = [[Toyota Motor Corporation]] | басқа атауы = [[Daihatsu Altis]] | өндіріc жылдары = 2011 | зауыттар = [[Альтона (Аустралия)|Альтона]], [[Виктория (Аустралия)|Виктория]], [[Аустралия]] <br /> [[Гуанчжоу]], [[Қытай]] <br /> [[Джорджтаун]], [[Кентукки]], [[АҚШ]] <br /> [[Лафайетт]], [[Индиана]], [[АҚШ]] <br /> [[Тахара]], [[Айти (префектура)|Айти]], [[Жапония]] <br /> [[Санкт-Петербург]], [[Ресей]] <br /> [[Чонбури (провинция)|Чачоенгсао]], [[Тайланд]] <br /> [[Санта-Роза (Филиппиндер)|Санта-Роза]], [[Лагуна (провинция)|Лагуна]], [[Филиппиндер]] <br /> [[Шах-Алам]], [[Малайзия]] <br /> [[Тайбэй]], [[Тайуан|Тайвань]] | платформа = | қозғалтқыш = 2.0 L 1AZ-FE I4 (145 а. к.) <br /> 2.5 L 2AR-FE I4 (178-181 а. к.) <br /> 2.5 L 2AR-FE I4 (гибрид үшін) (154 а. к.) <br /> 3.5 L 2GR-FE V6 (268 а. к.) | берілістер қорабы = 4-ст. [[АБҚ]] <br /> 6-ст. [[АБҚ]] <br /> [[CVT]] (гибрид) | дөңгелек базасы= 2775 мм | ұзындығы = 4820 мм <br /> 4850 мм (АҚШ және Азия) | ені= 1820 мм | биіктігі = 1470 мм | алдыңғы сорап = 1575 мм | артқы сорап = 1565 мм | клиренс = 160 мм | салмағы = | жүккөтергіштігі = | бак көлемі = | байланысты модельдер = [[Lexus ES]] <br /> [[Toyota Sienna]] <br /> [[Lexus RX]] <br /> [[Toyota Highlander]] <br /> [[Toyota Aurion]] | дизайнер = | ортаққор = Toyota Camry (XV50) }} </div></div> </td> </tr> </table> '''Toyota Camry''' ({{lang-jp|トヨタ・カムリ}}, {{lang-kk|Тойота Камри}}) — [[Toyota Motor Corporation|Toyota]] компаниясының жеңіл автокөлігі. [[Жапония]], [[АҚШ]], [[Аустралия]], [[Ресей]] және [[Қытай]]да өндіріледі. Кейбір мемлекеттерде бұл марка эксклюзивті орындалған «премиум» классына жатқызылады. 2014 жыл бойынша автокөліктің жетінші буыны шығарылуда. Қайнарына және буынына байланысты автокөлік модельдері орта немесе бизнес-классқа жатқызылады. Еуропада Camry айтарлықтай сұранысқа ие бола алмады, сондықтан 2004 жылы сұраныстың аз болуынан және [[Toyota Avensis]]<ref name="AutoNewsEurope2006">{{cite web | last = Ciferri | first = Luca | authorlink = | coauthors = | datepublished = 6 ақпан 2006 | url = http://www.autonews.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20060206/ANE/60203021 | title = Toyota says ‘No’ to Camry for Europe | format = | work = | publisher = Automotive News Europe | accessdate = 13 қараша 2007 | lang = en | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/6DnrZPsbD | archivedate = 2013-01-20 }}</ref> моделін көп шығару ниетімен осы нарыққа бұл модельді шығару тоқтатылды. «Camry» атауы 冠 (каммури) қытай иероглифінің жапонша фонетикалық айтылуы бойынша жазылған, ол «тәж» деген мағына береді, сол себепті, дұрыс айтылуы — «камри». Қазақстанда бұл модель, фирманың басқа автокөліктерімен қатар жоғары тұрақты тұтынушы сұранысына ие<ref name="AutoNewsEurope2006"/>, сол себепті 2005 жылы Ресейде [[Шушары (Санкт-Петербург)|Шушары]] селосында құрастыру зауыты іске қосылды<ref name="RossGazeta">{{cite web | last = | first = | authorlink = | coauthors = | datepublished = 14 маусым 2005 | url = http://www.rg.ru/2005/06/14/kamen-anons.html | title = Владимир Путин встретился в Санкт-Петербурге с экс-премьером Японии Иосиро Мори | format = | work = | publisher = Российская газета | accessdate = 13 қараша 2007 | lang = | description = }}</ref>, 2007 жылы 21 желтоқсанда зауыт бірінші автокөлікті іске қосты<ref name="ROSBALT">{{cite web | last = | first = | authorlink = | coauthors = | datepublished = 20 қазан 2007 | url = http://www.rosbalt.ru/piter/2007/10/20/424175.html | title = Матвиенко: Завод «Тойота» выпустит первый автомобиль 21 желтоқсан | format = | work = | publisher = Росбалт Петербург | accessdate = 13 қараша 2007 | lang = | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/686MOUuvO | archivedate = 2012-06-01 }}</ref>). == XV50 == Toyota Camry XV50 шанағында 2011-2019 жылдары арасында шығарылды. Жапонияның ішкі нарығында тек қана гибридті нұсқасы ұсынылды. Дизайн жағынан Жапония мен Ресейде шығарылған Camry Азия нарығына арналған "престиж" моделіне және XV50 шанағындағы Toyota Aurion-ға үқсаса, АҚШ нарығында үсынылған Camry-дің дизайны өзгешелеу болып келеді. 2014 жылы рестайлингтан өткен Camry жарыққа шықты. === Қауіпсіздік === Автомобиль австралиялық тәуелсіз қауымдастығының ANCAP тест сынағынан өткен және барлық өлшемдер бойынша 5 жұлдыз алды(тестілеуден Toyota Camry XV50 өзінің дəлме-дəл үлгіде жасалған Toyota Aurion атауымен өткен). 2012 жылы американдық қауіпсіздікті сақтандыру институты IIHS (Insurance Institute for Highway Safety) көлікті тестілеуден өткізген және 64 км/сағ жылдамдықпен деформацияланатын тосқауылдан, бүйірлік әсер етуде, және шатырын қаттылыққа тексеру кезінде аса жоғары қауіпсіздік көрсеткіштеріне ие болған. Бірақ машина бірінші краш тестте, 25% жабыны бар деформацияланатын тосқауылды 64 км / сағ жылдамдықпен соғу кезінде, өте төмен қауіпсіздік нәтижесін көрсетті: себебі алдыңғы сол жақ дөңгелегі ішке дерлік еніп, манекен аяғы тіпті зардап шеге жазжады, тіпті тізеге қауіпсіздік жастығының өзі көмектеспеді. Жүргізуші маңдай қауіпсіздік жастығына әсер ете алған да жоқ, руль жолаушы орындығына қарай көшті, және алдыңғы сол жақ төбесі деформацияға ұшырады, өз кезегінде бұл жүргізуші қауіпсіздігіне қатер төндірді. Сондай-ақ, қауіпсіздік белдіктері дұрыс жұмыс істемеді. 2014 жылы, сол институт жаңартылған Camry және Prius 2014 моделдік жылының моделін сынақтан өткізді. Екеуі де «Acceptable» («қолайлы») деген жақсы баға алды. Инженерлермен кейбір әлсіз жақтары жойылды, атап айтқанда, соңғы сынақта дөңгелек Camry кабинасы басып кірген жоқ, ал бағандар неғұрлым берік болды. === Жабдықталуы === Ресей Федерациясында шығарылатын көліктерде, конфигурациясына байланысты, көлік ксенон фараларымен, артқы камера, паркингке арналған датчиктермен, 9 қауіпсіздік жастығымен SRS (екі алдыңғы, төрт жақтаулық, «қоршау» және жаңа екеуі - жүргізуші үшін тізе қауіпсіздік жастықтары), былғары қаптаумен, және т.б. жабдықталған. 2013 жылдан бастап, «Стандарт» конфигурациясында карбонға арналған әрлеу бар. === Қозғалтқыштар=== Бастапқыдағы 3,5-литрлік V6 қозғалтқыштың 277 а.к. қуаты бар, бірақ 2013 жылы Ресей нарығына 249 а.к бар қозғалтқыш жіберілді. Көлік қуатын төмендетудің себебі - көліктің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жасалды. Орнына 148 литр бұрынғы екі литрлік 1AZ-FE қозғалтқыш қуаты бар. 2014 жылғы рестайлинг кейін Ресей нарығына арналған седанды сыйымдылығы 2.0 литр 150 а.к. бар қозғалтқышпен жабдықтау басталды, және автоматты төрт кезеңді беріліс қорабы алты кезеңді беріліс қорабына ауыстырылады келді<ref>{{cite web |url=http://wroom.ru/news/2844 |title=Toyota Camry жаңартылған седанына тапсырыстар түсе бастады |author= |date=2014-10-30 |work= |publisher=Wroom.ru |accessdate=2014-11-07 |lang=ru}}</ref>. {| class="wikitable" |- ! Қозғалтқыш !! Қуаты !! Максималды айналу моменті!! Аралас циклдегі жанармай шығыны |- | 1,8 литрлік || 125 а.к. || 120 Н·м || 8 л/100км |- | 2 литрлік || 148 а.к. || 190 Н·м || 8.3 л/100км |- | 2,5 литрлік || 181 а.к. || 231 Н·м || 7.8 л/100км |- | 3,5 литрлік || 249 а.к. || 346 Н·м || 9,3 л/100км |} Динамикалық көрсетікіштері: {| class="wikitable" |- ! Қозғалтқыш көлемі !! максималды жылдамдығы !! 0-100 км/с үдеткіші !! Қуаты !! Беріліс қорабы |- | 1,8 литрлік || 180 км/с || 13 сек || 125 а.к || автомат 4 сатылы |- | 2 литрлік || 190 км/с || 12,5 сек || 148 а.к || автомат 4 сатылы |- | 2,5 литрлік || 218 км/с || 9 сек || 181 а.к || автомат 6 сатылы |- | 3,5 литрлік || 218 км/с|| 7,0 сек || 249 а.к (бастапқыда 277) || автомат 6 сатылы |} == Қайнары == <references></references> == Сілтемелер == * [http://www.toyota.ru Қазақстандағы Toyota диллерінің ресми сайты] {{Toyota}} [[Санат:Toyota автокөліктері|Camry]] [[Санат:Гибридті автокөліктер]] [[Санат:Седандар]] enhbrux0xoa5wwptyb5ozuzg6i3aung 0 546460 3319432 3297000 2024-04-25T12:09:10Z Бошан Даниал 3005 152939 Түсініктірек болу үшін өзгерістерді енгіздім wikitext text/x-wiki '''[[Физика саласындағы Нобель сыйлығы]]''' ({{lang-sv|Nobelpriset i fysik}}) — беделді [[марапат]] жыл сайын [[физика]] саласындағы жетістіктері үшін [[Нобель қоры]]мен ұсынылады. Бес [[Нобель сыйлығы]]ның бірі. {{toc-right}} == Тарихы == Физика саласында Нобель сыйлығы [[Альфред Нобель|Альфред Нобелдің]] Парижде, 1895 жылы 27 қарашада жазылған өсиетінде ең бірінші болып аталады: {| |''Аталған кірістер бес тең бөлікке бөлінеді, олар төмендегідей бөлінуі тиіс: бірінші бөлігін Физика саласындағы ең маңызды жаңалық ашқан немесе өнертабыс жасағанға берілуі тиіс. {{-1|<ref name="ZavRu">{{cite web|url=http://www.nobeliat.ru/index6.php|title=Альфред Нобельдің өсиеті|publisher=nobeliat.ru|accessdate=2012-07-06|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/69f85Tfzp|archivedate=2012-08-04}}</ref>}} {{oq|sv|Räntan delas i fem lika delar som tillfalla: en del den som inom fysikens område har gjort den vigtigaste upptäckt eller uppfinning<ref name="ZavSv">{{cite web|url=http://www.nobelprize.org/alfred_nobel/will/testamente.html|title=Alfred Nobels testamente|publisher=[[Нобелевский фонд]]|accessdate=2012-07-06|lang=sv|archiveurl=http://www.webcitation.org/69f86Ofjq|archivedate=2012-08-04}}</ref>}}'' |} Физика бойынша Нобель сыйлығымен 1901 жылдан бастап жыл сайын марапатталды және тек алты рет бұлай болған жоқ: тиісінше, 1916, 1931, 1934, 1940, 1941 және 1942 жылдары.{{-1|<ref name="NobelPhysFacts" />}} 1901 жылы алғашқы лауреат [[Вильгельм Конрад Рентген|Вильгельм Рентген]] болды. Содан бері, 191 адам 192 марапатқа ие болды.{{-1|<ref name="NobelPhysFacts" />}} == Үміткерлерді іріктеу == Нобель қорының жарғысына сәйкес, кандидаттарды ұсынуы мүмкін тұлғалар төмендегідей :<ref name="selectionProcess">{{cite web|title=Nomination of the Laureates in Economics|publisher=[[The Nobel Foundation]]|url=http://nobelprize.org/nomination/economics/process.html|accessdate=14 October 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716200421/http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/nomination/|archivedate=16 July 2011}}</ref><ref name="statutes-econ">{{cite web|title=Statutes for The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel approved by the Crown on the 19th day of желтоқсан 1968|publisher=[[The Nobel Foundation]]|url=http://nobelprize.org/nobelfoundation/statutes-eco.html|accessdate=18 October 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071020211408/http://nobelprize.org/nobelfoundation/statutes-eco.html|archivedate=20 October 2007}}</ref><ref name=autogenerated1>{{cite web|title=Nomination and Selection of the Laureates in Economics|publisher=[[The Nobel Foundation]]|url=http://nobelprize.org/nomination/economics/process.html|accessdate=18 October 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071013012028/http://nobelprize.org/nomination/economics/process.html |archivedate=13 October 2007}}</ref> # [[Корольдік Швед ғылым академиясы]]ның мүшелері; # физика саласындағы А. Нобель еске алу сыйлығының комитетінің мүшелері ; # физика саласы бойынша Нобельді еске алу сыйлығының лауреаттары; # Швеция, Дания, Финляндия, Исландия және Норвегия жоғары оқу орындары мен колледждердің тиісті пәндер профессорлары болып тұрақты жұмыс істейтіндер; # Ғылым академиясы арқылы таңдалған кем дегенде алты жоғары оқу орны немесе орындарында тиісті кафедралардың басшылары; # Академия ұсыныстары қабылдануға тұрарлық деп есептейтiн басқа ғалымдар. 5 және 6-тармақтарында аталған оқытушылар мен ғалымдардың таңдауға қатысты шешімдер, қыркүйек айының соңына дейін жыл сайын қабылданады. == Лауреаттар тізімі (онжылдықтармен) == {| class="wide" style="text-align:center;" ![[#1900-шы|1900-шы]] ![[#1910-шы|1910-шы]] ![[#1920-шы|1920-шы]] ![[#1930-шы|1930-шы]] ![[#1940-шы|1940-шы]] ![[#1950-ші|1950-ші]] ![[#1960-ші|1960-ші]] ![[#1970-ші|1970-ші]] ![[#1980-ші|1980-ші]] ![[#1990-шы|1990-шы]] ![[#2000-шы|2000-шы]] ![[#2010-шы|2010-шы]] ![[#2020-шы|2020-шы]] |} === 1900-шы онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- | [[1901 жыл|1901]] | [[Сурет:WilhelmRöntgen.JPG|90px|Вильгельм Конрад Рентген]] | {{flagicon|Германия|1871}} [[Вильгельм Конрад Рентген]] (1845—1923) | ''Оның ғылымға, кейіннен оның құрметіне аталған, тамаша [[Рентген сәулелері|сәулелерді]] ашу арқылы көрсеткен айрықша қызметтерін тану белгісі ретінде'' {{oq|en|in recognition of the extraordinary services he has rendered by the discovery of the remarkable rays subsequently named after him}} |<ref name="Physics1901">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1901/|title=The Nobel Prize in Physics 1901|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm08jk0|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1902 жыл|1902]] | [[Сурет:H A Lorentz (Nobel).jpg|90px|Хендрик Антон Лоренц]] | {{flagicon|Нидерланд}} [[Хендрик Антон Лоренц]] (1853—1928) |rowspan="2"| ''Олардың [[магнетизм]]нің сәуле әсері туралы өз зерттеулері арқылы ғылымға тигізген ерекше қызметтерін тану ретінде ([[Зееман эффектісі]]н қараңыз)'' {{oq|en|in recognition of the extraordinary service they rendered by their researches into the influence of magnetism upon radiation phenomena}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1902">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1902/|title=The Nobel Prize in Physics 1902|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm0tHLc|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Pieter Zeeman 1902.jpg|90px|Питер Зееман]] | {{flagicon|Нидерланд}} [[Питер Зееман]] (1865—1943) |- |rowspan="3"| [[1903 жыл|1903]] | [[Сурет:Henri Becquerel 1903.jpg|90px|Антуан Анри Беккерель]] | {{flagicon|Франция}} [[Антуан Анри Беккерель]]<br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> (1852—1908) | ''Олардың риясыз [[радиоактивтілік]] туралы өз зерттеулері арқылы ғылымға тигізген ерекше қызметтерін тану ретінде'' {{oq|en|in recognition of the extraordinary services he has rendered by his discovery of spontaneous radioactivity}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1903">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1903/|title=The Nobel Prize in Physics 1903|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm1Z6T1|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:PierreCurie.jpg|90px|Пьер Кюри]] | {{flagicon|Франция}} [[Пьер Кюри]]<br>(1859—1906)<br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2"| ''Профессор Анри Беккерельмен бірге бірлескен сәулелену құбылыстарына зерттеулері арқылы ғылымға әсер еткен олардың ерекше қызметтерін тану ретінде'' {{oq|en|in recognition of the extraordinary services they have rendered by their joint researches on the radiation phenomena discovered by Professor Henri Becquerel}} |- | [[Сурет:Marie Curie 1903.jpg|90px|Мария Кюри]] | {{flagicon|Франция}} [[Мария Склодовская-Кюри|Мария Кюри]]<br> (1867—1934)<br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- | [[1904 жыл|1904]] | [[Сурет:Strutt.jpg|90px|Джон Уильям Стретт]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Джон Уильям Стретт]] (1842—1919) | ''Тығыздығы ең көп таралған газдардың зерттеу және осы тергеу барысында [[аргон]]ды ашқаны үшін'' {{oq|en|for his investigations of the densities of the most important gases and for his discovery of argon in connection with these studies}} |<ref name="Physics1904">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1904/|title=The Nobel Prize in Physics 1904|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm2eeLu|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1905 жыл|1905]] | [[Сурет:Lenard.jpg|90px|Филипп Ленард]] | {{flagicon|Германия|1871}} [[Филипп Эдуард Антон фон Ленард]] (1862—1947) | ''[[Катодты сәуле]]лер жөніндегі жүргізген ғылыми-зерттеу жұмыстары үшін '' {{oq|en|for his work on cathode rays}} |<ref name="Physics1905">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1905/|title=The Nobel Prize in Physics 1905|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm3JXkn|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1906 жыл|1906]] | [[Сурет:JJ Thomson (Nobel).jpg|90px|Джозеф Джон Томсон]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Джозеф Джон Томсон]] (1856—1940) | ''Газдардың электр өткізгіштігіне арналған теориялық және эксперименттік зерттеулерін тану ретінде'' {{oq|en|in recognition of his theoretical and experimental investigations on the conduction of electricity by gases}} |<ref name="Physics1906">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1906/|title=The Nobel Prize in Physics 1906|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm3ymDL|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1907 жыл|1907]] | [[Сурет:Albert Abraham Michelson.JPG|90px|Альберт Абрахам Майкельсон]] | {{flagicon|АҚШ|1896}} [[Альберт Абрахам Майкельсон]] (1852—1931) | ''Дәл оптикалық аспаптарды құру және олардың көмегімен жүзеге асырылатын спектроскопиялық және метрологиялық зерттеулері үшін ([[Майкельсон тәжірибесі]])'' {{oq|en|for his optical precision instruments and the spectroscopic and metrological investigations carried out with their aid}} |<ref name="Physics1907">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1907/|title=The Nobel Prize in Physics 1907|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm4fBDG|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1908 жыл|1908]] | [[Сурет:Gabriel Lippmann2.jpg|90px|Габриэль Липпман]] | {{flagicon|Франция}} [[Габриэль Липпман]] (1845—1921) | ''[[Интерференция (физика)|Интерференция]] құбылыстарының негізінде [[фотографиялық]] түсті молайту әдісін құрғаны үшін'' {{oq|en|for his method of reproducing colours photographically based on the phenomenon of interference}} |<ref name="Physics1908">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1908/|title=The Nobel Prize in Physics 1908|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm5K1ET|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1909 жыл|1909]] | [[Сурет:Marconi 1909.jpg|90px|Гульельмо Маркони]] | {{flagicon|Италия|1861}} [[Гульельмо Маркони]] (1874—1937) |rowspan="2"| ''[[Радио|Сымсыз телеграф]]ты дамытуға қосқан үлестерін тану ретінде'' {{oq|en|in recognition of their contributions to the development of wireless telegraphy}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1909">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1909/|title=The Nobel Prize in Physics 1909|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm5yfoi|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Braun 1909.jpg|90px|Карл Фердинанд Браун]] | {{flagicon|Германия|империя}} [[Карл Фердинанд Браун]] (1850—1918) |} === 1910-шы онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- | [[1910 жыл|1910]] | [[Сурет:Van der Waals.jpg|90px|Ян Дидерик Ван-Дер-Ваальс]] | {{flagicon|Нидерланд}} [[Йоханнес Дидерик ван дер Ваальс|Ян Дидерик Ван-Дер-Ваальс]] | ''Газдар және сұйықтардың [[Ван-дер-Вальс теңдеуі|күй теңдеуі]] арналған жұмысы үшін'' {{oq|en|for his work on the equation of state for gases and liquids}} |<ref name="Physics1910">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1910/|title=The Nobel Prize in Physics 1910|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm6eR2v|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1911 жыл|1911]] | [[Сурет:Wilhelm Wien 1911.jpg|90px|Вильгельм Вин]] | {{flagicon|Германия|империя}} [[Вильгельм Вин]] | ''Жылулық сәуле реттейтін заңдарға қатысты жаңалықтары үшін ([[Виннің ығыстыру заңы]]н қараңыз)'' {{oq|en|for his discoveries regarding the laws governing the radiation of heat}} | <ref name="Physics1911">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1911/|title=The Nobel Prize in Physics 1911|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm7Ix2T|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1912 жыл|1912]] | [[Сурет:Gustaf Dalén.jpg|90px|Нильс Густав Дален]] | {{flagicon|Швеция}} [[Нильс Густав Дален]] | ''Маяктағы [[буя (қалтқы)|буялар]] және жарық көздері үшін газ аккумуляторларымен бірге пайдаланылады автоматты реттегіштердегі өнертабысы үшін'' {{oq|en|for his invention of automatic valves designed to be used in combination with gas accumulators in lighthouses and buoys}} |<ref name="Physics1912">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1912/|title=The Nobel Prize in Physics 1912|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm7yaCQ|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1913 жыл|1913]] | [[Сурет:Kamerlingh portret.jpg|90px|Хейке Камерлинг-Оннес]] | {{flagicon|Нидерланд}} [[Хейке Камерлинг-Оннес]] | ''Төмен температурадағы заттардың қасиеттерін, атап айтқанда, нәтижесінде [[сұйық гелий]] алуға мүмкіндік берген зерттеулері үшін'' {{oq|en|for his investigations on the properties of matter at low temperatures which led, inter alia, to the production of liquid helium}} |<ref name="Physics1913">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1913/|title=The Nobel Prize in Physics 1913|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm8dxEr|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1914 жыл|1914]] | [[Сурет:Max von Laue 1914.jpg|90px|Макс фон Лауэ]] | {{flagicon|Германия|империя}} [[Макс фон Лауэ]] <br /><small>(1915 ж. берілді)</small> | ''Кристаллдардағы [[Рентген сәулесі|рентген сәлелерінің]] [[дифракция]]сын ашқаны үшін'' {{oq|en|For his discovery of the diffraction of X-rays by crystals}} |<ref name="Physics1914">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1914/|title=The Nobel Prize in Physics 1914|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm9Izk0|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1915 жыл|1915]] | [[Сурет:Wh-bragg.jpg|90px|Уильям Генри Брэгг]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Уильям Генри Брэгг]] |rowspan="2"| ''[[Кристалдық құрылым]]дарды рентген сәулелері арқылы зерттеу еңбегі үшін'' {{oq|en|For their services in the analysis of crystal structure by means of X-rays}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1915">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1915/|title=The Nobel Prize in Physics 1915|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bm9xVag|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Wl-bragg.jpg|90px|Уильям Лоренс Брэгг]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Уильям Лоренс Брэгг]] |- | [[1916 жыл|1916]] | | ''Сыйлық берілмеді'' | ''Қолма-қол ақша қаражаттар арнайы қор бөліміне енгізілген'' |<ref name="«Physics1916">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1916/|title=The Nobel Prize in Physics 1916|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmAckSl|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1917 жыл|1917]] | [[Сурет:Charles Glover Barkla.jpg|90px|Чарлз Гловер Баркла]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Чарлз Гловер Баркла]] | ''Элементтерге тән рентгендік сәулені ашқаны үшін'' {{oq|en|For his discovery of the characteristic Röntgen radiation of the elements, another important step in the development of X-ray spectroscopy}} |<ref name="Physics1917">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1917/|title=The Nobel Prize in Physics 1917|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmBGtaS|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1918 жыл|1918]] | [[Сурет:Max Planck (Nobel 1918).jpg|90px|Макс Планк]] | {{flagicon|Германия|империя}} [[Макс Планк|Макс Карл Эрнст Людвиг Планк]] | ''Оның [[квант]]тық энергияны ашу арқылы физиканы дамытуға сіңірген еңбегін тану ретінде'' {{oq|en|in recognition of the services he rendered to the advancement of Physics by his discovery of energy quanta}} |<ref name="Physics1918">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1918/|title=The Nobel Prize in Physics 1918|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmBv40i|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1919 жыл|1919]] | [[Сурет:Johannes Stark.jpg|90px|Йоханнес Штарк]] | {{flagicon|Германия}} [[Йоханнес Штарк]] | ''Канал сәулелерінің [[Доплер әсері|Допплер әсерін]] және [[электр өрісі]]ндегі [[спектрлік сызық]]тардың бөлшектелуін ашқаны үшін ([[Старк әсері]]н қараңыз)'' {{oq|en|for his discovery of the Doppler effect in canal rays and the splitting of spectral lines in electric fields}} |<ref name="Physics1919">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1919/|title=The Nobel Prize in Physics 1919|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmCaUgp|archivedate=2012-06-22}}</ref> |} === 1920-шы онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- | [[1920 жыл|1920]] | [[Сурет:Guillaume 1920.jpg|90px|Шарль Эдуард Гийом]] | {{flagicon|Швейцария}} [[Шарль Эдуар Гийом|Шарль Эдуард Гийом]] | ''Оның дәлдіктегі өлшеу арқылы [[никель]] және [[болат]] қорытпалардағы ауытқушылықтарды ашып, физикаға көрсеткен қызметтерін тану ретінде'' {{oq|en|in recognition of the service he has rendered to precision measurements in physics by his discovery of anomalies in nickel-steel alloys}} |<ref name="Physics1920">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1920/|title=The Nobel Prize in Physics 1920|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmDFTYN|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1921 жыл|1921]] | [[Сурет:Albert Einstein (Nobel).jpg|90px|Альберт Эйнштейн]] | {{flagicon|Германия}} {{flagicon|Швейцария}} [[Альберт Эйнштейн]] | ''[[Теориялық физика]] алдындағы қызметі үшін және әсіресе, [[Фотоэффект|фотоэлектрлік құбылыстарды]] ашқаны үшін'' {{oq|en|for his services to Theoretical Physics, and especially for his discovery of the law of the photoelectric effect}} |<ref name="Physics1921">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1921/|title=The Nobel Prize in Physics 1921|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmDvQTL|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1922 жыл|1922]] | [[Сурет:Niels Bohr.jpg|90px|Нильс Бор]] | {{flagicon|Дания}} [[Нильс Бор]] | ''[[Атом]]дар құрылымы мен олардан шығатын сәулеленуді зерттеген еңбегі үшін'' {{oq|en|for his services in the investigation of the structure of atoms and of the radiation emanating from them}} |<ref name="Physics1922">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1922/|title=The Nobel Prize in Physics 1922|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmEZtsM|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1923 жыл|1923]] | [[Сурет:Millikan.jpg|90px|Роберт Эндрюс Милликен]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Роберт Эндрюс Милликен]] | ''[[Қарапайым электр заряды]]н және фотоэлектрлік эффектілерді анықтаудағы жұмысы үшін'' {{oq|en|for his work on the elementary charge of electricity and on the photoelectric effect}} |<ref name="Physics1923">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1923/|title=The Nobel Prize in Physics 1923|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmFFLr9|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1924 жыл|1924]] | [[Сурет:1924 Karl Manne Siegbahn.jpg|90px|Манне Сигбан]] | {{flagicon|Швеция}} [[Карл Манне Георг Сигбан|Манне Сигбан]] | ''[[Рентген-спектлік талдау|Рентгендік спектроскопия]] саласындағы ашулары және барлаулары үшін'' {{oq|en|for his discoveries and research in the field of X-ray spectroscopy}} |<ref name="Physics1924">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1924/|title=The Nobel Prize in Physics 1924|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmFuJPq|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1925 жыл|1925]] | [[Сурет:James Franck 1925.jpg|90px|Джеймс Франк]] | {{flagicon|Германия}} [[Джеймс Франк]] |rowspan="2"| ''Атомы бар [[электрон]]дардың соқтығысу заңдарын ашқаны үшін'' {{oq|en|for their discovery of the laws governing the impact of an electron upon an atom}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1925">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1925/|title=The Nobel Prize in Physics 1925|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmGYdSX|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Gustav Hertz.jpg|90px|Густав Герц]] | {{flagicon|Германия}} [[Густав Людвиг Герц]] <br /><small>(1926 ж. берілді)</small> |- | [[1926 жыл|1926]] | [[Сурет:Jean Perrin 1926.jpg|118x118 нүкте]] | {{flagicon|Франция}} [[Жан Батист Перрен]] | ''Материяның дискретті құрылымын зерттегені үшін, әсіресе [[Седиментациялық тепе-теңдік|седиментациялық тепе-теңдігін]] ашқаны үшін '' {{oq|en|for his work on the discontinuous structure of matter, and especially for his discovery of sedimentation equilibrium}} |<ref name="Physics1926">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1926/|title=The Nobel Prize in Physics 1926|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmHEO9v|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1927 жыл|1927]] | [[Сурет:Arthur Compton.jpg|90px|Артур Холли Комптон]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Артур Холли Комптон]] | ''Өзінің атымен аталатын [[Комптон эффектісін|эффектіні]] ашқаны үшін'' {{oq|en|for his discovery of the effect named after him}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1927">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1927/|title=The Nobel Prize in Physics 1927|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmHsqGN|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:CTR Wilson.jpg|90px|Чарлз Томсон Риз Вильсон]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Чарлз Томсон Риз Вильсон]] | ''Бу конденсациясы арқылы электрмен зарядталған бөлшектердің траекториясын [[Вильсон камерасы|көрнекі анықтау әдісі]] үшін'' {{oq|en|for his method of making the paths of electrically charged particles visible by condensation of vapour}} |- | [[1928 жыл|1928]] | [[Сурет:Owen Richardson.jpg|90px|Оуэн Уилланс Ричардсон]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Оуэн Уилланс Ричардсон]] <br /><small>(1929 ж. берілді)</small> | ''[[Термоэлектрондық эмиссия|Термиондық құбылыстар]]ға арналған жұмыстары, әсіресе, [[Ричардсон заңы|өзінің атымен аталатын заңды]] ашқаны үшін'' {{oq|en|for his work on the thermionic phenomenon and especially for the discovery of the law named after him}} |<ref name="Physics1928">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1928/|title=The Nobel Prize in Physics 1928|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmIYbTr|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1929 жыл|1929]] | [[Сурет:Louis de Broglie.jpg|90px|Луи де Бройль]] | {{flagicon|Франция}} [[Луи Де Бройль|Луи де Бройль]] | ''Электрондардың толқындық табиғатын ашқаны үшін ([[Корпускулярлық-толқындық дуализм]] қараңыз)'' {{oq|en|for his discovery of the wave nature of electrons}} | <ref name="Physics1929">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1929/|title=The Nobel Prize in Physics 1929|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmJD8GQ|archivedate=2012-06-22}}</ref> |} === 1930-шы жылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- | [[1930 жыл|1930]] | [[Сурет:Sir CV Raman.JPG|90px|Чандрасекара Раман]] | {{flagicon|Үндістан|1880}} [[Чандрасекхара Венката Раман]] | ''[[жарықтың комбинациялық шаышырауы|Оның құрметіне аталған әсер]]ді ашқаны үшін және шашырау туралы жұмысы үшін'' {{oq|en|for his work on the scattering of light and for the discovery of the effect named after him}} |<ref name="Physics1930">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1930/|title=The Nobel Prize in Physics 1930|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmJuKep|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1931 жыл|1931]] | | ''Сыйлық берілмеді'' | ''Қолма-қол қаражаттар арнайы қор бөліміне енгізілген.'' |<ref name="«Physics1931">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1931/|title=The Nobel Prize in Physics 1931|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmKaA2S|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1932 жыл|1932]] | [[Сурет:Bundesarchiv Bild183-R57262, Werner Heisenberg.jpg|90px|Вернер Карл Гейзенберг]] | {{flagicon|Германия|1919}} [[Вернер Гейзенберг|Вернер Карл Гейзенберг]] | ''Оны басқалардың арасында қолдану, [[сутегі]]нің [[аллотропия]]лық пішіндерінің ашылуына алып келген [[кванттық механика]]ны ашқаны үшін'' {{oq|en|for the creation of quantum mechanics, the application of which has, inter alia, led to the discovery of the allotropic forms of hydrogen}} |<ref name="Physics1932">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1932/|title=The Nobel Prize in Physics 1932|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmLE5dq|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1933 жыл|1933]] | [[Сурет:Erwin Schrödinger (1933).jpg|90px|Эрвин Шредингер]] | {{flagicon|Аустрия}} [[Эрвин Шредингер]] |rowspan="2"| ''Атом теориясының жаңа өнімді формаларын ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of new productive forms of atomic theory}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1933">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1933/|title=The Nobel Prize in Physics 1933|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmLt4FZ|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Dirac 4.jpg|90px|Поль Дирак]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Поль Дирак]] |- | [[1934 жыл|1934]] | | ''Сыйлық берілмеді'' | ''Қолма-қол ақша қаражаттар арнайы қор бөліміне'' ''(2/3) және Нобель қорына (1/3) енгізілген'' |<ref name="«Physics1934">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1934/|title=The Nobel Prize in Physics 1934|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmMZ07h|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1935 жыл|1935]] |[[Сурет:James Chadwick.jpg|112x112 нүкте|Поль Дирак]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Джеймс Чедвик]] | ''[[Нейтрон]]ды ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of the neutron}} |<ref name="Physics1935">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1935/|title=The Nobel Prize in Physics 1935|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmNCA9R|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1936 жыл|1936]] | [[Сурет:Hess.jpg|90px|Виктор Франц Гесс]] | {{flagicon|Аустрия}} [[Виктор Франц Гесс]] | ''[[Ғарыштық сәулелену|Ғарыштық сәулелерді]] ашқаны үшін'' {{oq|en|for his discovery of cosmic radiation}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1936">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1936/|title=The Nobel Prize in Physics 1936|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmNqwnI|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |[[Сурет:Carl anderson.1937.jpg|149x149 нүкте|Виктор Франц Гесс]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Карл Дейвид Андерсон]] | ''[[Позитрон]]ды ашқаны үшін'' {{oq|en|for his discovery of the positron}} |- |rowspan="2"| [[1937 жыл|1937]] | [[Сурет:Clinton Davisson.jpg|90px|Клинтон Джозеф Дэвиссон]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Клинтон Джозеф Дэвиссон]] |rowspan="2"| ''Кристаллдардағы [[Электрондар дифракциясы|электрондардың дифракциясын]] ашқаны үшін ([[Корпускулалық-толқындық дуализм]]ді қараңыз) {{oq|en|for their experimental discovery of the diffraction of electrons by crystals}} '' |rowspan="2"|<ref name="Physics1937">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1937/|title=The Nobel Prize in Physics 1937|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmOW04h|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:George Paget Thomson.jpg|90px|Джордж Паджет Томсон]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Джордж Паджет Томсон]] |- | [[1938 жыл|1938]] | [[Сурет:Enrico Fermi.jpg|90px|Энрико Ферми]] | {{flagicon|Италия|1861}} [[Энрико Ферми]] | ''Нейтрондарды сәулелендіру кезінде жаңа радиоактивті элементтердің бар екендігі дәлелдешені үшін және осымен байланысты баяу нейтрондар туындататын ядролық реакцияларды ашқаны үшін'' {{oq|en|for his demonstrations of the existence of new radioactive elements produced by neutron irradiation, and for his related discovery of nuclear reactions brought about by slow neutrons}} |<ref name="Physics1938">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1938/|title=The Nobel Prize in Physics 1938|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmPBiBM|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1939 жыл|1939]] | [[Сурет:Ernest Lawrence.jpg|90px|Эрнест Орландо Лоуренс]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Эрнест Орландо Лоуренс]] | ''[[Циклотрон]]ды ойлап тапқаны үшін және оны жетілдіргені үшін және пайдалану арқылы, әсіресе жасанды радиоактивті элементтерге қатысты жеткен нәтижелері үшін'' {{oq|en|for the invention and development of the cyclotron and for results obtained with it, especially with regard to artificial radioactive elements}} |<ref name="Physics1939">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1939/|title=The Nobel Prize in Physics 1939|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmPqnnO|archivedate=2012-06-22}}</ref> |} === 1940-шы онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- | [[1940 жыл|1940]] |rowspan="3"| |rowspan="3"| ''Сыйлық берілмеді'' |rowspan="3"| ''Қолма-қол ақша қаражаттар арнайы қор бөліміне'' ''(2/3) және Нобель қорына (1/3) енгізілген'' |<ref name="«Physics1940">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1940/|title=The Nobel Prize in Physics 1940|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmQVGAH|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1941 жыл|1941]] |<ref name="«Physics1941">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1941/|title=The Nobel Prize in Physics 1941|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmR9Txe|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1942 жыл|1942]] |<ref name="«Physics1942">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1942/|title=The Nobel Prize in Physics 1942|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmRoCBV|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1943 жыл|1943]] | [[Сурет:Otto Stern.jpg|90px|Отто Штерн]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Отто Штерн]] | ''Молекулярлық шоқтық әдісін дамытуға қосқан үлесі үшін және [[протон]]дардың [[магнит моменті|магниттік моментін]] ашқаны үшін'' {{oq|en|for his contribution to the development of the molecular ray method and his discovery of the magnetic moment of the proton}} |<ref name="Physics1943">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1943/|title=The Nobel Prize in Physics 1943|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmSSufk|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1944 жыл|1944]] | [[Сурет:II Rabi.jpg|90px|Исидор Айзек Раби]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Исидор Айзек Раби]] | ''[[Атомдық ядро]]лардың магниттік қасиеттерін өлшеу кезінде [[ядролық магниттік резонанс|резонантық әдісі]] үшін'' {{oq|en|for his resonance method for recording the magnetic properties of atomic nuclei}} |<ref name="Physics1944">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1944/|title=The Nobel Prize in Physics 1944|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmT7t0W|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1945 жыл|1945]] | [[Сурет:Pauli.jpg|90px|Вольфганг Паули]] | {{flagicon|Аустрия}} [[Вольфганг Паули]] | ''Оның атындағы, [[Паули принципі|тыйым салу қағидатын]] ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of the Exclusion Principle, also called the Pauli principle}} |<ref name="Physics1945">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1945/|title=The Nobel Prize in Physics 1945|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmTmX4V|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1946 жыл|1946]] | [[Сурет:Bridgman.jpg|90px|Перси Уильямс Бриджмен]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Перси Уильямс Бриджмен]] | ''Өте жоғары қысым жасауға мүмкіндік беретін аппаратты ойлап тапқаны үшін және жоғары қысымға байланысты физикада жасалған жаңалықтары үшін'' {{oq|en|for the invention of an apparatus to produce extremely high pressures, and for the discoveries he made there within the field of high pressure physics}} |<ref name="Physics1946">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1946/|title=The Nobel Prize in Physics 1946|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmUS2Ae|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1947 жыл|1947]] | [[Сурет:Appleton.jpg|90px|Эдуард Виктор Эплтон]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Эдуард Виктор Эплтон]] | ''Атмосфераның жоғары қабаттар физикасын зерттегені, әсіресе [[Эплтон қабаты|Эплтон]] деп аталатын қабатты ашқаны үшін'' {{oq|en|for his investigations of the physics of the upper atmosphere especially for the discovery of the so-called Appleton layer}} |<ref name="Physics1947">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1947/|title=The Nobel Prize in Physics 1947|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmV6tkg|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1948 жыл|1948]] | [[Сурет:Blackett.jpg|90px|Патрик Мейнард Стюарт Блэкетт]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Патрик Мейнард Стюарт Блэкетт]] | ''Вильсон камералық әдісін жақсартуға, сондай-ақ ядролық физика және ғарыштық сәулелену физика байланысты жасалған ашулары үшін'' {{oq|en|for his development of the Wilson cloud chamber method, and his discoveries therewith in the fields of nuclear physics and cosmic radiation}} |<ref name="Physics1948">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1948/|title=The Nobel Prize in Physics 1948|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmVlPkt|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1949 жыл|1949]] | [[Сурет:Yukawa.jpg|90px|Хидэки Юкава]] | {{flagicon|Жапония}} [[Хидэки Юкава]] | ''Ядролық күштер бойынша теориялық жұмыстарының негізінде [[мезон]]дардың бар екендігіне болжам жасағаны үшін ([[Юкавы әлеуеті]]н қараңыз)'' {{oq|en|for his prediction of the existence of mesons on the basis of theoretical work on nuclear forces}} | <ref name="Physics1949">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1949/|title=The Nobel Prize in Physics 1949|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmWQ7zD|archivedate=2012-06-22}}</ref> |} === 1950-ші онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- | [[1950 жыл|1950]] | [[Сурет:Cecil Powell.jpg|90px|Сесил Фрэнк Пауэлл]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Сесил Фрэнк Пауэлл]] | ''Ядролық процестерді мен ашылуы зерттеудің фотографиялық әдісін дамытқаны үшін және бұл әдістің көмегімен жүзеге асырылатын [[мезон]]дарды ашқаны үшін'' {{oq|en|for his development of the photographic method of studying nuclear processes and his discoveries regarding mesons made with this method}} |<ref name="Physics1950">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1950/|title=The Nobel Prize in Physics 1950|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmX5QrK|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1951 жыл|1951]] | [[Сурет:Cockcroft.jpg|90px|Джон Дуглас Кокрофт]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Джон Кокрофт|Джон Дуглас Кокрофт]] |rowspan="2"| ''[[Атом ядросы|Ядроларды]] жасанды үдетілген атом бөлшектермен айналдыру бойынша ғылыми-зерттеу жұмысы үшін'' {{oq|en|for their pioneer work on the transmutation of atomic nuclei by artificially accelerated atomic particles}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1951">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1951/|title=The Nobel Prize in Physics 1951|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmXlWcV|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Ernest Walton.jpg|90px|Эрнест Уолтон]] | {{flagicon|Ирландия}} [[Эрнест Томас Синтон Уолтон]] |- |rowspan="2"| [[1952 жыл|1952]] | [[Сурет:Bloch.jpg|90px|Феликс Блох]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Феликс Блох]] |rowspan="2"| ''Қуатты ядролық магниттік өлшеудің жаңа әдістерін дамытқаны үшін мен осымен байланысты ашылулар үшін'' {{oq|en|for their development of new methods for nuclear magnetic precision measurements and discoveries in connection therewith}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1952">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1952/|title=The Nobel Prize in Physics 1952|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmYQoyg|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Edward_Mills_Purcell.jpg|90px|Эдвард Миллс Перселл]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Эдуард Миллс Парселл]] |- | [[1953 жыл|1953]] | [[Сурет:Zernike.jpg|90px|Фриц Цернике]] | {{flagicon|Нидерланд}} [[Фриц Цернике]] | ''Фазалық контраст әдісін негізін қалағаны үшін, әсіресе [[Фазалық контрасттық микроскоп[фазалық контрасттық микроскоп]]ты ойлап тапқаны үшін'' {{oq|en|for his demonstration of the phase contrast method, especially for his invention of the phase contrast microscope}} |<ref name="Physics1953">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1953/|title=The Nobel Prize in Physics 1953|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmZ6ty0|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1954]] | [[Сурет:Max Born 1954.jpg|90px|Макс Борн]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Макс Борн]] | ''[[Ықтималдық амплитудасы]], әсіресе кванттық механикадағы іргелі зерттеулер үшін'' {{oq|en|for his fundamental research in quantum mechanics, especially for his statistical interpretation of the wavefunction}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1954">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1954/|title=The Nobel Prize in Physics 1954|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmZll1J|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Bothe.jpg|90px|Вальтер Боте]] | {{flagicon|Германия}} [[Вальтер Боте]] | ''Ғарыштық сәулелерді анықтаудағы [[кездейсоқтық әдісі]] және байланысты ашылулар үшін {{oq|en|for the coincidence method and his discoveries made therewith}} '' |- |rowspan="2"| [[1955 жыл|1955]] | [[Сурет:Willis Lamb 1955.jpg|90px|Уиллис Юджин Лэмб]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Уиллис Юджин Лэмб]] | ''Сутегі спектрінің жұқа құрылымына байланысты ашылулар үшін (Қар. [[Лэмбов ауысуы]]) {{oq|en|for his discoveries concerning the fine structure of the hydrogen spectrum}} '' |rowspan="2"| <ref name="Physics1955">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1955/|title=The Nobel Prize in Physics 1955|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmaQvKn|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Polykarp Kusch.jpg|90px|Поликарп Куш]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Поликарп Куш]] | ''Электронның магнит моментін дәл анықтағаны үшін'' {{oq|en|for his precision determination of the magnetic moment of the electron}} |- |rowspan="3"| [[1956 жыл|1956]] | [[Сурет:Shockley.jpg|90px|Уильям Брэдфорд Шокли]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Уильям Брэдфорд Шокли]] |rowspan="3"| ''[[Жартылай өткізгіш]]терді зерттегені және [[транзистордың өнертабысы|транзисторлық әсердің ашылуы]] үшін {{oq|en|for their researches on semiconductors and their discovery of the transistor effect}} '' |rowspan="3"|<ref name="Physics1956">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1956/|title=The Nobel Prize in Physics 1956|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmb6UZG|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Bardeen.jpg|90px|Джон Бардин]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Джон Бардин]] |- | [[Сурет:Brattain.jpg|90px|Уолтер Хаузер Браттейн]] | {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Уолтер Хаузер Браттейн]] |- |rowspan="2"| [[1957 жыл|1957]] | [[Сурет:Yang.jpg|90px|Янг Чжэньнин]] | {{flagicon|Қытай}} {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Янг Чжэньнин]] |rowspan="2"| ''Бөлшектер физикасында маңызды ашылуларға әкелген [[паритет (физика)|паритет]] заңдарын терең зерделегені үшін {{oq|en|for their penetrating investigation of the so-called parity laws which has led to important discoveries regarding the elementary particles}} '' |rowspan="2"|<ref name="Physics1957">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1957/|title=The Nobel Prize in Physics 1957|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmbmVvV|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:TD Lee.jpg|90px|Ли Чжэндао]] | {{flagicon|Қытай}} {{flagicon|АҚШ|1912}} [[Ли Чжэндао]] |- |rowspan="3"| [[1958 жыл|1958]] | [[Сурет:Cerenkov.jpg|90px|Павел Алексеевич Черенков]] | {{flagicon|КСРО}} [[Павел Алексеевич Черенков]] |rowspan="3"| ''[[Вавилов — Черенков әсері]]н ашқаны және жарықтандырғаны үшін {{oq|en|for the discovery and the interpretation of the Cherenkov effect}} '' |rowspan="3"|<ref name="Physics1958">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1958/|title=The Nobel Prize in Physics 1958|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmcYYrB|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Ilya Frank.jpg|90px|Илья Михайлович Франк]] | {{flagicon|КСРО}} [[Илья Михайлович Франк]] |- | [[Сурет:Igor Tamm.jpg|90px|Игорь Евгеньевич Тамм]] | {{flagicon|КСРО}} [[Игорь Евгеньевич Тамм]] |- |rowspan="2"| [[1959 жыл|1959]] | [[Сурет:Segre.jpg|90px|Эмилио Джино Сегре]] | {{flagicon|АҚШ|1959}} [[Эмилио Джино Сегре]] |rowspan="2"| ''[[Антипротон]]ды ашқаны үшін'' {{oq|en|for their discovery of the antiproton}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1959">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1959/|title=The Nobel Prize in Physics 1959|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmdESer|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Owen Chamberlain.jpg|90px|Оуэн Чемберлен]] | {{flagicon|АҚШ|1959}} [[Оуэн Чемберлен]] |} === 1960-ші онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- | [[1960 жыл|1960]] |[[Сурет:Donald Glaser.jpg|border|frameless|106x106px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Дональд Артур Глазер]] | ''[[Көпіршікті камера]]ны ойлап тапқаны үшін'' {{oq|en|for the invention of the bubble chamber}} |<ref name="Physics1960">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1960/|title=The Nobel Prize in Physics 1960|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmdtt4w|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1961 жыл|1961]] | [[Сурет:Robert Hofstadter.jpg|90px|Роберт Хофштадтер]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Роберт Хофштадтер]] | ''Атом ядроларындағы электрондардың шашырауына арналған іргелі зерттеулері және онымен байланысты, [[нуклон]]дардың құрылымына қатысты жаңалықтары үшін'' {{oq|en|for his pioneering studies of electron scattering in atomic nuclei and for his thereby achieved discoveries concerning the structure of the nucleons}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1961">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1961/|title=The Nobel Prize in Physics 1961|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmeZXHK|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Mossbauer.jpg|90px|Рудольф Мессбауэр]] | {{flagicon|Германия}} [[Рудольф Людвиг Мессбауэр]] | ''[[Гамма сәулелену]]дің резонанстық жұтылуын зерттегені үшін және осыған байланысты ашылулары, [[Мессбауэр эффектісі|өз атымен аталатын эффектіні]] тапқаны үшін'' {{oq|en|for his researches concerning the resonance absorption of gamma radiation and his discovery in this connection of the effect which bears his name}} |- | [[1962 жыл|1962]] | [[Сурет:Landau.jpg|90px|Лев Давидович Ландау]] | {{flagicon|КСРО}} [[Лев Давыдович Ландау|Лев Ландау]] | ''[[Конденсацияланған күйлер физикасы|Конденсацияланған күйлер]] бойынша инновациялық теориясы үшін, әсіресе [[сұйық гелий]] бойынша'' {{oq|en|for his pioneering theories for condensed matter, especially liquid helium}} |<ref name="Physics1962">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1962/|title=The Nobel Prize in Physics 1962|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmfF6XM|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="3"| [[1963 жыл|1963]] | [[Сурет:Wigner.jpg|90px|Юджин Вигнер]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Юджин Вигнер]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> | ''Атом ядросының теориясына және [[элементар бөлшектер]] қосқан үлесі үшін, әсіресе [[симметрия]]ның іргелі қағидаттарын ашқаны және қолданғаны үшін'' {{oq|en|for his contributions to the theory of the atomic nucleus and the elementary particles, particularly through the discovery and application of fundamental symmetry principles}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1963">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1963/|title=The Nobel Prize in Physics 1963|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmftsvT|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Mayer.jpg|90px|Мария Гепперт-Майер]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Мария Гепперт-Майер]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2"| ''[[Ядро қабығы құрылымының теориясы]]на қатысты ашылулары үшін'' {{oq|en|for their discoveries concerning nuclear shell structure}} |- | [[Сурет:Jensen.jpg|90px|Ханс Йенсен]] | {{flagicon|Германия}} [[Йоханнес Ханс Даниель Йенсен|Ханс Йенсен]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- |rowspan="3"| [[1964 жыл|1964]] | [[Сурет:Charles Townes.jpg|90px|Чарлз Хард Таунс]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Чарлз Хард Таунс]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> |rowspan="3"| ''[[Лазер]]-[[мазер]]лік принципінде [[Кванттық генератор|генераторлар]] мен [[кванттық күшейткіш|күшейткіштердің]] құрылуына алып келген кванттық электроникадағы іргелі жұмыстары үшін'' {{oq|en|for fundamental work in the field of quantum electronics, which has led to the construction of oscillators and amplifiers based on the maser-laser principle}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1964">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1964/|title=The Nobel Prize in Physics 1964|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmgaUuy|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Basov.jpg|90px|Николай Геннадиевич Басов]] | {{flagicon|КСРО}} [[Николай Геннадиевич Басов|Николай Басов]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- | [[Сурет:Aleksandr Prokhorov.jpg|90px|Александр Михайлович Прохоров]] | {{flagicon|КСРО}} [[Александр Михайлович Прохоров|Александр Прохоров]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- |rowspan="3"| [[1965 жыл|1965]] | [[Сурет:Tomonaga.jpg|90px|Синъитиро Томонага]] | {{flagicon|Жапония}} [[Синъитиро Томонага]] |rowspan="3"| ''Бөлшектер физикасындағы терең салдарға ие болған [[кванттық электродинамика]]дағы іргелі жұмыстары үшін'' {{oq|en|for their fundamental work in quantum electrodynamics, with deep-ploughing consequences for the physics of elementary particles}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1965">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1965/|title=The Nobel Prize in Physics 1965|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmhHgX2|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Schwinger.jpg|90px|Джулиан Швингер]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джулиан Швингер]] |- | [[Сурет:Feynman at Los Alamos.jpg|90px|Ричард Филлипс Фейнман]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Ричард Фейнман]] |- | [[1966 жыл|1966]] | [[Сурет:Kastler.jpg|90px|Альфред Кастлер]] | {{flagicon|Франция}} [[Альфред Кастлер]] | ''Атомдардағы [[Герц резонансы|Герц резонанстарының]] оптикалық зерттеу әдістерін ашқаны және дамытқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery and development of optical methods for studying Hertzian resonances in atoms}} |<ref name="Physics1966">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1966/|title=The Nobel Prize in Physics 1966|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmhxsWv|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1967 жыл|1967]] | [[Сурет:Hans Bethe.jpg|90px|Ханс Альбрехт Бете]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Ханс Альбрехт Бете]] | ''Ядролық реакциялар теориясына қосқан үлесі үшін, әсіресе [[жұлдыз]]дардың энергия көздері туралы жаңалықтары үшін'' {{oq|en|for his contributions to the theory of nuclear reactions, especially his discoveries concerning the energy production in stars}} |<ref name="Physics1967">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1967/|title=The Nobel Prize in Physics 1967|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmioyLQ|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1968 жыл|1968]] | [[Сурет:LWA Picture Final.jpg|90px|Луис Уолтер Альварес]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Луис Альварес]] | ''Элементар бөлшектер физикасына қосқан шешуші үлесі үшін, жекелей алғанда [[резонанс]]тардың үлкен санының, сутегі көпіршік камерасы және деректерді өңдеудің дамытылған әдіснамасын қолдану арқылы мүмкін болған, ашылуы үшін'' {{oq|en|for his decisive contributions to elementary particle physics, in particular the discovery of a large number of resonance states, made possible through his development of the technique of using hydrogen bubble chamber and data analysis }} |<ref name="Physics1968">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1968/|title=The Nobel Prize in Physics 1968|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmjU4NU|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1969 жыл|1969]] | [[Сурет:MurrayGellMannJI1.jpg|90px|Мюррей Гелл-Манн]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Марри Гелл-Ман]] | ''Элементар бөлшектердің өзара жіктелуі және олардың әрекеттесуіне қатысты ашылулары үшін ([[Сегіздік жолы (физика)]] қараңыз)'' {{oq|en|for his contributions and discoveries concerning the classification of elementary particles and their interactions}} |<ref name="Physics1969">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1969/|title=The Nobel Prize in Physics 1969|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmk8adh|archivedate=2012-06-22}}</ref> |} === 1970-ші онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- |rowspan="2"| [[1970 жыл|1970]] | [[Сурет:YoungAlfven.jpg|90px|Ханнес Альфвен]] | {{flagicon|Швеция}} [[Ханнес Альфвен]] | ''[[Гидродинамика#Магнитті гидродинамика|Магниттік гидродинамика]]дағы Іргелі жұмыстары мен ашылулары үшін, және олардың [[плазма физикасы]]ның әр түрлі салаларындағы жемісті үлесі үшін'' {{oq|en|for fundamental work and discoveries in magneto-hydrodynamics with fruitful applications in different parts of plasma physics}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1970">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1970/|title=The Nobel Prize in Physics 1970|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmkntGI|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Louis Neel 1970.jpg|90px]] | {{flagicon|Франция}} [[Луи Неель|Луи Эжен Феликс Неель]] | ''[[Антиферромагнеттік|Антиферромагнетизм]] және [[Ферромагнетизм]] қатысты іргелі еңбектері және соңына [|Қатты дене физикасы|қатты дене физикасы]] саласында маңызды қосымшалар алып келгені үшін'' {{oq|en|for fundamental work and discoveries concerning antiferromagnetism and ferrimagnetism which have led to important applications in solid state physics}} |- | [[1971 жыл|1971]] | [[Сурет:Dennis Gabor 1971b.jpg|119x119 нүкте]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Денеш Габор]] | ''[[Голография|Голографиялық әдісті]] ойлап тапқаны және жетілдіргені үшін'' {{oq|en|for his invention and development of the holographic method}} |<ref name="Physics1971">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1971/|title=The Nobel Prize in Physics 1971|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmlkPue|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="3"| [[1972 жыл|1972]] | [[Сурет:Bardeen.jpg|90px|Джон Бардин]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джон Бардин]] |rowspan="3"| ''Әдетте [[БКШ теориясы]] деп аталатын [[асқын өткішгіштік]] теориясын құрғаны үшін'' {{oq|en|for their jointly developed theory of superconductivity, usually called the BCS-theory}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1972">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1972/|title=The Nobel Prize in Physics 1972|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmmPOFv|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Nobel Laureate Leon Cooper in 2007.jpg|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Леон Купер|Леон Нил Купер]] |- | [[Сурет:John Robert Schrieffer.jpg|90px|Джон Роберт Шриффер]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джон Роберт Шриффер]] |- |rowspan="3"| [[1973 жыл|1973]] | [[Сурет:Brian_Josephson,_March_2004.jpg|90px|Брайан Дэвид Джозефсон]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Брайан Дэвид Джозефсон]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> | ''[[Тоннель әсері|Тоннель кедергі]] арқылы өтетін асқын өткізгіштердің қасиеттерін теориялық болжағаны үшін, Атап айтқанда Әдетте [[Джозефсон әсері]] деп аталатын құбылыстарды'' {{oq|en|for his theoretical predictions of the properties of a supercurrent through a tunnel barrier, in particular those phenomena which are generally known as the Josephson effect}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1973">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1973/|title=The Nobel Prize in Physics 1973|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmn6f4L|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Leo_Esaki_1959.jpg|90px|Лео Эсаки]] | {{flagicon|Жапония}} [[Лео Эсаки]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2"| ''Тиісінше эксперимент барысында [[жартылай өткізгіштер]] мен [[асқын өткізгіштер]]дегі [[тоннель әсері|туннелдік құбылыстар]]ды ашқаны үшін'' {{oq|en|for their experimental discoveries regarding tunneling phenomena in semiconductors and superconductors, respectively}} |- | [[Сурет:Ivar Giaever.jpg|90px|Айвор Джайевер]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Айвор Джайевер]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- |rowspan="2"| [[1974 жыл|1974]] | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Мартин Райл]] | ''Ғылыми бақылаулар мен өнертабыстарының нәтижелері үшін, атап айтқанда, [[апертуралы синтез]] әдісі үшін'' {{oq|en|for his observations and inventions, in particular of the aperture synthesis technique}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1974">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1974/|title=The Nobel Prize in Physics 1974|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmnnzml|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:26. Tagung 1976 Physiker; Gruppen beim Bayrischen Frühstück Antony Hewish - W134Nr.106841b - Willy Pragher.jpg|90px]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Энтони Хьюиш]] |''Пульсарларды ашудағы оның шешуші рөлі үшін'' {{oq|en|for his decisive role in the discovery of pulsars}} |- |rowspan="3"| [[1975 жыл|1975]] | [[Сурет:Aage Bohr.jpg|90px|Оге Нильс Бор]] | {{flagicon|Дания}} [[Оге Нильс Бор]] |rowspan="3"| ''Атом ядросындағы жеке бөлшектердің ұжымдық қозғалысы мен жеке қозғалысының арасындағы өзара байланысты ашқаны және бұл қарым-қатынас негізінде атом ядросы теориясының дамытқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of the connection between collective motion and particle motion in atomic nuclei and the development of the theory of the structure of the atomic nucleus based on this connection}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1975">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1975/|title=The Nobel Prize in Physics 1975|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmoTs1a|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Mottelson,Ben 1963 Kopenhagen.jpg|90px|Бен Рой Моттельсон]] | {{flagicon|Дания}} [[Бен Рой Моттельсон]] |- | [[Сурет:James Rainwater 2.jpg|119x119 нүкте|Бен Рой Моттельсон]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Лео Джеймс Рейнуотер]] |- |rowspan="2"| [[1976 жыл|1976]] | [[Сурет:Burton Richter - charm quark.jpg|90px|Бертон Рихтер]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Бертон Рихтер]] |rowspan="2" | ''Жаңа типті ауыр элементар бөлшектердің ашылуына қосқан іргелі үлесі үшін ([[J/ψ-мезон]]ды қараңыз)'' {{oq|en|for their pioneering work in the discovery of a heavy elementary particle of a new kind}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1976">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1976/|title=The Nobel Prize in Physics 1976|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmpAx8f|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Samuel ting 10-19-10.jpg|90px|Сэмюэл Тинг]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Сэмюэл Тинг]] |- |rowspan="3"| [[1977 жыл|1977]] | [[Сурет:Andersonphoto.jpg|90px|Филип Уоррен Андерсон]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Филип Уоррен Андерсон]] |rowspan="3"| ''Магниттік және реттелмеген жүйелердің электрондық құрылымын іргелі теориялық зерттеулері үшін'' {{oq|en|for their fundamental theoretical investigations of the electronic structure of magnetic and disordered systems}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1977">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1977/|title=The Nobel Prize in Physics 1977|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmpq3HT|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Mott,Nevill Francis Heisenberg 1952 London.jpg|90px|Невилл Франсис Мотт]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Невилл Франсис Мотт]] |- | [[Сурет:JH van Vleck 1974.jpg|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джон Хазбрук Ван Флек|Джон Ван Флек]] |- |rowspan="3"| [[1978 жыл|1978]] | [[Сурет:Pyotr L Kapitsa Russian physicist 1964.jpg|90px|Петр Леонидович Капица]] | {{flagicon|КСРО}} [[Пётр Леонидович Капица|Пётр Капица]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> | ''[[Төмен температуралар физикасы]] саласындағы іргелі өнертабысы және жаңалықтары үшін'' {{oq|en|for his basic inventions and discoveries in the area of low-temperature physics}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1978">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/|title=The Nobel Prize in Physics 1978|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bmqVwot|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Arno Penzias.jpg|90px|Арно Аллан Пензиас]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Арно Аллан Пензиас]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2"| ''[[Реликтік сәулелену|Реликті сәулеленуді]] ашқаны үшін'' {{oq|en|for their discovery of cosmic microwave background radiation}} |- | [[Сурет:Robert Wilson (28215880301) (cropped) (cropped).jpg|113x113 нүкте|Петр Леонидович Капица]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Роберт Вудро Вильсон]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- |rowspan="3"| [[1979 жыл|1979]] | [[Сурет:Sheldon Glashow at Harvard cropped.jpg|90px|Шелдон Ли Глэшоу]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Шелдон Ли Глэшоу]] |rowspan="3"| ''Элементар бөлшектер арасындағы [[Электр әлсіз әрекеттесу|бірыңғай әлсіз және электромагниттік өзара әрекеттесу теориясы]]на қосқан үлесі үшін, оның ішінде [[бейтарап ток|бейтарап әлсіз токтарды]] болжағаны үшін'' {{oq|en|for their contributions to the theory of the unified weak and electromagnetic interaction between elementary particles, including, inter alia, the prediction of the weak neutral current}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1979">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1979/|title=The Nobel Prize in Physics 1979|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brRSL6O|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Abdus_Salam_1987.jpg|90px]] | {{flagicon|Пәкістан}} [[Әбдус Салам]] |- | [[Сурет:Steven weinberg 2010.jpg|90px|Стивен Вайнберг]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Стивен Вайнберг]] |} === 1980-ші онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- |rowspan="2"| [[1980 жыл|1980]] | [[Сурет:James-cronin.jpg|90px|Джеймс Кронин]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джеймс Уотсон Кронин]] |rowspan="2"| ''Бейтарап [[K-мезон]]дардің ыдырауындағы симметрияның негізгі принциптерінің бұзушылықтарын ашқаны үшін ([[CP-симметриясының бұзылуы]] қараңыз)'' {{oq|en|for the discovery of violations of fundamental symmetry principles in the decay of neutral K-mesons}} |rowspan="2"| <ref name="Physics1980">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1980/|title=The Nobel Prize in Physics 1980|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brSBlHv|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Val Fitch.jpg|126x126 нүкте|Джеймс Кронин]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Вал Логсден Фитч]] |- |rowspan="3"| [[1981 жыл|1981]] | [[Сурет:Nicolaas Bloembergen 1981.jpg|90px|Николас Бломберген]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Николас Бломберген]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2"| ''Лазерлік спектроскопияның дамуына үлес қосқаны үшін'' {{oq|en|for their contribution to the development of laser spectroscopy}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1981">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1981/|title=The Nobel Prize in Physics 1981|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brSsBKG|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Artur Schawlow, Stanford University.jpg|90px|Артур Шавлов]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Артур Леонард Шавлов]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- | [[Сурет:Kai Manne Börje Siegbahn 2.jpg|90px]] | {{flagicon|Швеция}} [[Кай Манне Бёрье Сигбан|Кай Сигбан]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small><br /> | ''Жоғары айқын [[электрондық спектроскопия]] дамытуға қосқан үлесі үшін'' {{oq|en|for his contribution to the development of high-resolution electron spectroscopy}} |- | [[1982 жыл|1982]] | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Кеннет Вильсон]] | ''Фазалық ауысуларға байланысты сыни құбылыстар теориясы үшін'' {{oq|en|for his theory for critical phenomena in connection with phase transitions}} |<ref name="Physics1982">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1982/|title=The Nobel Prize in Physics 1982|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brTY6gX|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1983]] | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|Үндістан|1880}}{{flagicon|АҚШ}} [[Субраманьян Чандрасекар]] | ''Жұлдызды эволюция және құрылымдағы маңызды рөл атқаратын физикалық процестерге жасаған теориялық зерттеулері үшін ([[Чандрасекара шегін]] қараңыз)'' {{oq|en|for his theoretical studies of the physical processes of importance to the structure and evolution of the stars}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1983">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1983/|title=The Nobel Prize in Physics 1983|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brUCi99|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Уильям Альфред Фаулер]] | ''Әлемдік [[нуклеосинтез|химиялық элементтердің қалыптасуы]] үшін маңызы бар ядролық реакцияларды теориялық және эксперименттік зерттегені үшін'' {{oq|en|for his theoretical and experimental studies of the nuclear reactions of importance in the formation of the chemical elements in the universe}} |- |rowspan="2"| [[1984 жыл|1984]] | [[Сурет:Carlo Rubbia W and Z bosons.jpg|90px|Карло Руббиа]] | {{flagicon|Италия}} [[Карло Руббиа]] |rowspan="2"| ''[[W- және Z-бозондар|W- және Z-өрістерінің кванттары]] - [[өзара әлсіз әрекеттесу|әлсіз өзара әрекеттесуінің]] ашылуына әкелген ірі жобада шешуші үлес қосқаны үшін'' {{oq|en|for their decisive contributions to the large project, which led to the discovery of the field particles W and Z, communicators of weak interaction}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1984">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1984/|title=The Nobel Prize in Physics 1984|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brUtuXe|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Simon Van der Meer.png|124x124 нүкте]] | {{flagicon|Нидерланд}} [[Симон ван дер Мер]] |- | [[1985 жыл|1985]] | [[Сурет:Klaus von Klitzing 2015.jpg|90px|Клаус фон Клитцинг]] | {{flagicon|Германия}} [[Клаус фон Клитцинг]] | ''[[Кванттық Холл әсері]]н ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of the quantized Hall effect}} | <ref name="Physics1985">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1985/|title=The Nobel Prize in Physics 1985|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brVZRiq|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="3"| [[1986 жыл|1986]] | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|Германия}} [[Эрнст Август Руска|Эрнст Руска]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> | ''[[Электрондық оптика]] бойынша Іргелі еңбегі үшін және бірінші [[электронды микроскоп|электрондық микроскопты]] жасағаны үшін'' {{oq|en|for his fundamental work in electron optics, and for the design of the first electron microscope}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1986">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1986/|title=The Nobel Prize in Physics 1986|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brWFs1C|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Gerd Binnig sw.jpg|90px|Герд Бинниг]] | {{flagicon|Германия}} [[Герд Карл Бинниг|Герд Бинниг]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2"| ''[[Сканерлеуші туннельдік микроскоп|Сканерленген туннельдік микроскопты]] ойлап тапқаны үшін'' {{oq|en|for their design of the scanning tunneling microscope}} |- | [[Сурет:Rohrer.jpg|90px|Генрих Рорер]] | {{flagicon|Швейцария}} [[Генрих Рорер]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- |rowspan="2"| [[1987 жыл|1987]] | [[Сурет:Ibmgb.jpg|90px|Георг Беднорц]] | {{flagicon|Германия}} [[Йоханнес Георг Беднорц|Георг Беднорц]] |rowspan="2"| ''[[Жоғары-температуралық асқын өткізгіштік|Керамикалық материалдардағы асқын өткізгіштік]] ашу арқылы физикада маңызды серпінді ашылуы жасағаны үшін'' {{oq|en|for their important break-through in the discovery of superconductivity in ceramic materials}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1987">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1987/|title=The Nobel Prize in Physics 1987|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brWwKOj|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Karl Alexander Mueller.jpg|90px|Карл Мюллер]] | {{flagicon|Швейцария}} [[Карл Александр Мюллер|Карл Мюллер]] |- |rowspan="3"| [[1988 жыл|1988]] | [[Сурет:Leon M. Lederman (cropped).jpg|90px|Леон Ледерман]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Леон Макс Ледерман|Леон Ледерман]] |rowspan="3"| ''[[Нейтрино|Нейтриндық]] сәуле әдісін ашқаны үшін және мюонды нейтрино әдісін ашу арқылы [[лептон]]дардың дублетті құрылымын дәлелдегені үшін'' {{oq|en|for the neutrino beam method and the demonstration of the doublet structure of the leptons through the discovery of the muon neutrino}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1988">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1988/|title=The Nobel Prize in Physics 1988|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brXcor6|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Мелвин Шварц]] |- | [[Сурет:Jack-Steinberger-2008.JPG|90px|Джек Стейнбергер]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джек Стейнбергер]] |- |rowspan="3"| [[1989 жыл|1989]] | [[Сурет:HD.4G.049 (10537741015) crop (cropped).jpg|90px|Норман Рамзей (слева)]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Норман Фостер Рамзей|Норман Рамзей]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> | ''Бөлінген тербелмелі өрістер әдісін дамытқаны үшін және оны сутегі мазерінде және басқа да [[атомдық сағат]]тардан пайдалануғаны үшін'' {{oq|en|for the invention of the separated oscillatory fields method and its use in the hydrogen maser and other atomic clocks}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1989">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1989/|title=The Nobel Prize in Physics 1989|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brYJUkd|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Ханс Георг Демельт|Ханс Демельт]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2"| ''Бірыңғай иондарды сақтау әдісін дамытқаны үшін'' {{oq|en|for the development of the ion trap technique}} |- | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|Германия}} [[Вольфганг Пауль]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |} === 1990-шы онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- |rowspan="3"| [[1990 жыл|1990]] | [[Сурет:Jerry Friedman in Valencia, Rey Jaime event, June 2016.jpg|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джером Айзек Фридман|Джером Фридман]] |rowspan="3"| ''Бөлшектер физикасыдағы [[кварк]]тік дамыту моделін үшін маңызы зор болған протондар мен байланыстырылған нейтрондардың электрондардың терең икемсіз шашырауындағы жаңашыл зерттеулері үшін'' {{oq|en|for their pioneering investigations concerning deep inelastic scattering of electrons on protons and bound neutrons, which have been of essential importance for the development of the quark model in particle physics}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1990">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1990/|title=The Nobel Prize in Physics 1990|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brYzWs7|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Henry Kendall by Tom Frost crop.jpg|90px|Генри Кендалл]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Генри Уэй Кендалл|Генри Кендалл]] |- | [[Сурет:Richard E. Taylor HD.3F.009 (11086446546) (cropped).jpg|90px]] | {{flagicon|Канада}} [[Ричард Эдвард Тейлор|Ричард Тейлор]] |- | [[1991 жыл|1991]] | [[Сурет:Pierre-Gilles crop.jpg|90px|Пьер Жиль де Жен]] | {{flagicon|Франция}} [[Пьер Жиль де Жен]] | ''Қарапайым жүйелердегі құбылыстарды зерттеу үшін әзірленген әдістері, мысалы, [[сұйық кристалл]]дар мен полимерлер сияқты материяның неғұрлым күрделі нысандарында қорытылуы мүмкін екенін тапқаны үшін'' {{oq|en|for discovering that methods developed for studying order phenomena in simple systems can be generalized to more complex forms of matter, in particular to liquid crystals and polymers}} |<ref name="Physics1991">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1991/|title=The Nobel Prize in Physics 1991|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brZgbj6|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[1992 жыл|1992]] | [[Сурет:CHARPAK Georges-24x50-2005 cropped.JPG|90px|Жорж Шарпак]] | {{flagicon|Франция}} [[Жорж Шарпак]] | ''Детекторларды ойлап тапқаны және жетілдіргені, атап айтқанда, тізбекті [[пропорционалды камера]]лар үшін'' {{oq|en|for his invention and development of particle detectors, in particular the multiwire proportional chamber}} |<ref name="Physics1992">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1992/|title=The Nobel Prize in Physics 1992|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68braSQMs|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- |rowspan="2"| [[1993 жыл|1993]] | [[Сурет:Russell Alan Hulse.jpg|114x114 нүкте]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Рассел Алан Халс|Рассел Халс]] |rowspan="2"| ''[[Гравитация]]ны зерделеуде жаңа мүмкіндіктер берген [[пульсар]]лардың жаңа типін ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of a new type of pulsar, a discovery that has opened up new possibilities for the study of gravitation}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1993">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1993/|title=The Nobel Prize in Physics 1993|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brb7Hwy|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:2008JosephTaylor.jpg|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джозеф Хотон Тейлор|Джозеф Тейлор кіш.]] |- |rowspan="2"| [[1994 жыл|1994]] | [[Сурет:Bertram Brockhouse.jpg|90px|Бертрам Брокхауз]] | {{flagicon|Канада}} [[Бертрам Брокхауз]] | ''[[Нейтрон]]ды спектроскопияны құрғаны үшін'' {{oq|en|for the development of neutron spectroscopy}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1994">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1994/|title=The Nobel Prize in Physics 1994|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brbmobt|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Клиффорд Шалл]] | ''Нейтронды дифракция әдісін құрғаны үшін'' {{oq|en|for the development of the neutron diffraction technique}} |- |rowspan="2"| [[1995 жыл|1995]] | [[Сурет:Martin Perl - tau.jpg|90px|Мартин Перл]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Мартин Льюис Перл|Мартин Перл]] | ''[[Тау-лептон]]ды ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of the tau lepton}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1995">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1995/|title=The Nobel Prize in Physics 1995|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brcRzgv|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Frederick Reines.jpg|90px|Фредерик Райнес]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Фредерик Райнес]] | ''Тәжірибе кезінде [[нейтрино]] ашқаны үшін'' {{oq|en|for the detection of the neutrino}} |- |rowspan="3"| [[1996 жыл|1996]] | [[Сурет:Nobel Laureate David Morris Lee in 2007.jpg|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Дэвид Моррис Ли|Дэвид Ли]] |rowspan="3"| ''[[Гелий-3]]-тің [[асқын ағын]]ын ашқаны үшін'' {{oq|en|for their discovery of superfluidity in helium-3}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1996">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1996/|title=The Nobel Prize in Physics 1996|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brd740n|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Douglas Osheroff NSF.jpg|90px|Дуглас Ошеров]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Дуглас Ошеров]] |- | [[Сурет:Robert Coleman Richardson.jpg|90px|Роберт Ричардсон]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Роберт Колман Ричардсон|Роберт Ричардсон]] |- |rowspan="3"| [[1997 жыл|1997]] | [[Сурет:Steven Chu official portrait headshot.jpg|90px|Стивен Чу]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Стивен Чу]] |rowspan="3"| ''[[Лазер]]лік жарық арқылы атомдарды салқындату және тұзақтау әдісін құрғаны үшін'' {{oq|en|for development of methods to cool and trap atoms with laser light}} |rowspan="3"|<ref name="Physics1997">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1997/|title=The Nobel Prize in Physics 1997|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brdo0Xw|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Claude Cohen-Tannoudji.JPG|90px|Клод Коэн-Таннуджи]] | {{flagicon|Франция}} [[Клод Коэн-Таннуджи]] |- | [[Сурет:William Phillips-physicist photo.jpg|90px|Уильям Филлипс]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Уильям Филлипс]] |- |rowspan="3"| [[1998 жыл|1998]] | [[Сурет:Robert Laughlin, Stanford University.jpg|90px|Роберт Лафлин]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Роберт Лафлин]] |rowspan="3"| ''Бөлшек электр заряды бар қозушы қозғалған кванттық сұйықтың жаңа пішінін ашқаны үшін ([[Холлдың кванттық тиімділігі]]н қараңыз)'' {{oq|en|for their discovery of a new form of quantum fluid with fractionally charged excitations}} |rowspan="3"| <ref name="Physics1998">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1998/|title=The Nobel Prize in Physics 1998|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68breWzRJ|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Horst Störmer cropped.jpg|90px|Хорст Штермер]] | {{flagicon|Германия}} [[Хорст Штермер]] |- | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Дэниел Цуи]] |- |rowspan="2"| [[1999 жыл|1999]] | [[Сурет:GerardtHooft.jpg|90px|Герард ’т Хоофт]] | {{flagicon|Нидерланд}} [[Герард’т Хоофт]] |rowspan="2"| ''[[Электрлік әлсіз өзара әрекеттесу]]дің кванттық құрылымын түсіндіргені үшін'' {{oq|en|for elucidating the quantum structure of electroweak interactions in physics}} |rowspan="2"|<ref name="Physics1999">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1999/|title=The Nobel Prize in Physics 1999|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brfCzzp|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Martinus Veltman.jpg|90px|Мартинус Велтман]] | {{flagicon|Нидерланд}} [[Мартинус Велтман]] |} === 2000-шы онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- |rowspan="3"| [[2000 жыл|2000]] | [[Сурет:Zhores Alferov.jpg|90px|Жорес Иванович Алферов]] | {{flagicon|Ресей}} [[Жорес Иванович Алферов|Жорес Алферов]]<br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2"| ''Жоғары жиілікті тізбектерде және [[оптоэлектроника]]да пайдаланылатын [[Шалаөткізгіштер|жартылай өткізгіш]] [[гетероқұрылым]]дарды дамытқаны үшін'' {{oq|en|for developing semiconductor heterostructures used in high-speed- and optoelectronics}} |rowspan="3"|<ref name="Physics2000">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2000/|title=The Nobel Prize in Physics 2000|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brfsfl5|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Herbert Kroemer (cropped).jpg|90px]] | {{flagicon|Германия}} [[Герберт Кремер]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джек Килби]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> | ''[[Интегралдық схеманы ойлап табу|Интегралдық схема өнертабысына]] қатысқаны үшін'' {{oq|en|for his part in the invention of the integrated circuit}} |- |rowspan="3"| [[2001 жыл|2001]] | [[Сурет:Physics Nobel Laureate Eric Allin Cornell, in June of 2015.jpg|90px|Эрик Корнелл]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Эрик Аллин Корнелл|Эрик Корнелл]] |rowspan="3"| ''Сілтілік металдардың сұйылту газдарындағы [[Бозе-Эйнштейн конденсаты|Бозе-Эйнштейн конденсациясына]] қол жеткізкені мен конденсаттардың қасиеттеріне жасаған қарапайым іргелі зерттеулері үшін'' {{oq|en|for the achievement of Bose-Einstein condensation in dilute gases of alkali atoms, and for early fundamental studies of the properties of the condensates}} |rowspan="3"|<ref name="Physics2001">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2001/|title=The Nobel Prize in Physics 2001|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brgZDqx|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Ketterle.jpg|90px|Вольфганг Кеттерле]] | {{flagicon|Германия}} [[Вольфганг Кеттерле]] |- |[[Сурет:Carl Wieman.jpg|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Карл Виман]] |- |rowspan="3"| [[2002 жыл|2002]] | [[Сурет:Raymond Davis, Jr 2001.jpg|90px|Раймонд Дэвис мл.]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Раймонд Дэвис|Раймонд Дэвис кіші]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2" | ''[[Астрофизика]]ға жасаған жаңашыл үлесі үшін, атап айтқанда, ғарыштық [[нейтрино]]ларды анықтағаны үшін'' {{oq|en|for pioneering contributions to astrophysics, in particular for the detection of cosmic neutrinos}} |rowspan="3"|<ref name="Physics2002">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2002/|title=The Nobel Prize in Physics 2002|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brhFZTO|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Masatoshi Koshiba 2002.jpg|90px]] | {{flagicon|Жапония}} [[Масатоси Косиба]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- | [[Сурет:RiccardoGiacconi.jpg|90px|Риккардо Джаккони]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Риккардо Джаккони]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> | ''[[Рентгендік астрономия|Ғарыштық рентген сәулелерінің көздерінің]] ашылуына әкелген [[астрофизика]] саласындағы зерттеулері үшін'' {{oq|en|for pioneering contributions to astrophysics, which have led to the discovery of cosmic X-ray sources}} |- |rowspan="3"| [[2003 жыл|2003]] | [[Сурет:AA Abrikosov ANL3.jpg|90px|Алексей Алексеевич Абрикосов]] | {{flagicon|КСРО}} {{flagicon|АҚШ}} [[Алексей Алексеевич Абрикосов|Алексей Абрикосов]] |rowspan="3"| ''[[Асқын өткізгіштік|Сұйықтардың өткішгіштігі]] және [[Артықағын|сұйықтықтардың артық ағыны]] теориясына қосқан жаңашыл үлесі үшін'' {{oq|en|for pioneering contributions to the theory of superconductors and superfluids}} |rowspan="3"|<ref name="Physics2003">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2003/|title=The Nobel Prize in Physics 2003|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brhwhiH|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Виталий Лазаревич Гинзбург.jpg|90px|Виталий Лазаревич Гинзбург]] | {{flagicon|Ресей}} [[Виталий Лазаревич Гинзбург|Виталий Гинзбург]] |- | [[Сурет:Nobel Laureate Sir Anthony James Leggett in 2007.jpg|90px]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} {{flagicon|АҚШ}} [[Энтони Джеймс Леггетт|Энтони Леггетт]] |- |rowspan="3"| [[2004 жыл|2004]] | [[Сурет:David Gross cropped.JPG|90px|Дэвид Гросс]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Дэвид Гросс]] |rowspan="3"| ''[[Өзара күшті іс-қимыл|Күшті өзара іс-қимыл]] теориясындағы [[асимптотикалық бостандық]]ты ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of asymptotic freedom in the theory of the strong interaction}} |rowspan="3"|<ref name="Physics2004">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2004/|title=The Nobel Prize in Physics 2004|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68bridQSr|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Хью Дэвид Политцер|Дэвид Политцер]] |- | [[Сурет:FrankStockholm2004.jpg|90px|Фрэнк Вилчек]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Фрэнк Вильчек]] |- |rowspan="3"| [[2005 жыл|2005]] | [[Сурет:Roy Glauber Dec 10 2005.jpg|90px|Рой Глаубер]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Рой Глаубер]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> | ''Оптикалық [[когеренттілік]]тің кванттық теориясына қосқан үлесі үшін'' {{oq|en|for his contribution to the quantum theory of optical coherence}} |rowspan="3"|<ref name="Physics2005">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2005/|title=The Nobel Prize in Physics 2005|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brjJs3v|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:John L. Hall.jpg|90px|Джон Холл]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джон Холл]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2"| ''Лазерлік дәл [[спектроскопия]]ны, соның ішінде оптикалық [[Стандартты жиілік|стандарттар жиілігіндегі]] (оптикалық тарақтар) жарық жылжуын дәл есептеу техникасын дамытуға қосқан үлесі үшін'' {{oq|en|for their contributions to the development of laser-based precision spectroscopy, including the optical frequency comb technique}} |- | [[Сурет:Theodor Haensch.jpg|90px|Теодор Хенш]] | {{flagicon|Германия}} [[Теодор Хенш]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- |rowspan="2"| [[2006 жыл|2006]] | [[Сурет:John-C-Mather crop.jpg|90px|Джон Мазер]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джон Кромвелл Мазер|Джон Мазер]] |rowspan="2"| ''Спектрдің қараденелік пішінін және [[реликті сәулелену|ғарыштық микротолқынды фондық сәулелену]] анизотропиясын ашқаннан үшін '' {{oq|en|for their discovery of the blackbody form and anisotropy of the cosmic microwave background radiation}} |rowspan="2"|<ref name="Physics2006">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2006/|title=The Nobel Prize in Physics 2006|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brk05cV|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:George Smoot crop.jpg|90px|Джордж Смут]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джордж Смут]] |- |rowspan="2"| [[2007 жыл|2007]] | [[Сурет:Fert-002 (cropped).jpg|90px|Альбер Ферт]] | {{flagicon|Франция}} [[Альбер Ферт]] |rowspan="2"| ''[[Алып магнит кедергісі|Алып магнит кедергісінің әсерін]] ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of giant magnetoresistance}} |rowspan="2"|<ref name="Physics2007">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2007/|title=The Nobel Prize in Physics 2007|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brkfhDj|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Peter Gruenberg 01.jpg|90px|Петер Грюнберг]] | {{flagicon|Германия}} [[Петер Грюнберг]] |- |rowspan="3"| [[2008 жыл|2008]] | [[Сурет:YoichiroNambu.jpg|90px|еитиро Намбу]] | {{flagicon|Жапония}} {{flagicon|АҚШ}} [[Еитиро Намбу]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> | ''[[Субатомдық бөлшек|Субатомдық физикадағы]] [[Симметрияның риясыз бұзылуы|симметрияның риясыз бұзылу]] механизмін ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of the mechanism of spontaneous broken symmetry in subatomic physics}} |rowspan="3"|<ref name="Physics2008">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2008/|title=The Nobel Prize in Physics 2008|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brlO4fd|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Makoto Kobayashi-press conference Dec 07th, 2008-2b.jpg|90px|Макото Кобаяси]] | {{flagicon|Жапония}} [[Макото Кобаяси]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2"| ''Табиғатта [[кварк]]тердің кем дегенде үш [[Буын (бөлшектер физика)|буыны]] болатынын болжауға мүмкіндік берген бұзылу симметриясының көзін ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of the origin of the broken symmetry which predicts the existence of at least three families of quarks in nature}} |- | [[Сурет:Toshihide Masukawa-press conference Dec 07th, 2008-4.jpg|90px|Тосихидэ Маскава]] | {{flagicon|Жапония}} [[Тосихидэ Маскава]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- |rowspan="3"| [[2009 жыл|2009]] | [[Сурет:Charles K. Kao cropped 2.jpg|90px|Чарльз Куэн Као]] | {{flagicon|Қытай}} {{flagicon|АҚШ}} [[Чарльз Као|Чарльз Куэн Као]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> | ''Оптикалық байланыс қажеттіліктері үшін [[оптикалық талшықтар|талшықтардағы]] жарықтың берілуі туралы революциялық жетістіктері үшін'' {{oq|en|for groundbreaking achievements concerning the transmission of light in fibers for optical communication}} |rowspan="3"|<ref name="Physics2009">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2009/|title=The Nobel Prize in Physics 2009|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brm5cuD|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Nobel Prize 2009-Press Conference KVA-23.jpg|90px|Уиллард Бойл]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Уиллард Бойл]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |rowspan="2"| ''Суретті тіркеу үшін жартылай өткізгіш тізбегі - [[CCD матрица|CCD сенсор]]ды ашқаны'' {{oq|en|for the invention of an imaging semiconductor circuit – the CCD sensor}} |- | [[Сурет:Nobel Prize 2009-Press Conference KVA-27.jpg|90px|Джордж Смит]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Джордж Элвуд Смит|Джордж Смит]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |} === 2010-шы онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- |rowspan="2"|[[2010 жыл|2010]] | [[Сурет:Andre Geim 2010-1.jpg|90px|Андрей Гейм]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Андрей Константинович Гейм|Андрей Гейм]] |rowspan="2"| ''Екі өлшемді материал [[графен]]ді зерттеудегі жаңашыл тәжірибелері үшін'' {{oq|en|for groundbreaking experiments regarding the two-dimensional material graphene}} |rowspan="2"|<ref>[http://www.rg.ru/2010/10/05/nobel-premia-anons.html Нобелевская премия по физике присуждена выходцам из России за создание графена] — «[[Российская газета|Российская газета»]], 5 қазан 2010</ref><br /><ref name="Physics2010">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2010/|title=The Nobel Prize in Physics 2010|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brmn4tu|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Nobel Prize 2010-Press Conference KVA-DSC 7381.jpg|90px|Константин Новоселов]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Константин Сергеевич Новоселов|Константин Новоселов]] |- |rowspan="3"|[[2011 жыл|2011]] | [[Сурет:Nobel Prize 2011-Press Conference KVA-DSC 7744.jpg|90px|Сол Перлмуттер]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Сол Перлмуттер]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|2}}-і)</small> |rowspan="3"| ''[[Жоғарғы жаңа жұлдыз]]дарды алыс бақылау арқылы [[ғалам]] жедел кеңейюін ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of the accelerating expansion of the Universe through observations of distant supernovae}} |rowspan="3"|<ref name="Physics2011">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2011/|title=The Nobel Prize in Physics 2011|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-17|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brnVSLv|archivedate=2012-06-22}}</ref> |- | [[Сурет:Brian Schmidt.jpg|90px|Брайан Шмидт]] | {{flagicon|АҚШ}} {{flagicon|Аустралия}} [[Брайан Шмидт]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- | [[Сурет:Nobel Prize 2011-Press Conference KVA-DSC 7764.jpg|90px|Адам Рисс]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Адам Рисс]] <br /><small>(сыйлықтың {{бөлшек|1|4}}-і)</small> |- |rowspan="2"|[[2012 жыл|2012]] | [[Сурет:Serge Haroche - Théâtre de la Commune d'Aubervilliers - 4 mai 2009.jpg|90px|Серж Арош]] | {{flagicon|Франция}} [[Серж Арош]] |rowspan="2"| ''Жеке кванттық жүйелерді өлшеуге мүмкін берген және [[кванттық механика|кванттық жүйелерді]] басқаруды дамытқан серпінді технологиялары үшін'' {{oq|en|for ground-breaking experimental methods that enable measuring and manipulation of individual quantum systems}} |rowspan="2"|<ref name="Physics2012">{{cite web|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2012/|title=The Nobel Prize in Physics 2012|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-10-09|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/6BOqTFlfp|archivedate=2012-10-14}}</ref> |- | [[Сурет:David Wineland 2008crop.jpg|90px|Дэвид Вайнленд]] | {{flagicon|АҚШ}} [[Дэвид Вайнленд]] |- |rowspan="2"|[[2013 жыл|2013]] | [[Сурет:Francois Englert.jpg|90px|Франсуа Энглер]] | {{flagicon|Бельгия}} [[Франсуа Энглер]] |rowspan=2| ''Бізге [[элементар бөлшектер]]дің массасының шығу тегін түсінуге көмектесетін, [[CERN]]-дегі [[Үлкен адрондық коллайдер]]дегі [[ATLAS]] және [[Жинақы мюонды соленоид|CMS]] эксперименттерінде [[Хиггс бозоны]]ның жақында ашылуы растаған [[Электроәлсіз симметрияның риясыз бұзылуы|механизмді]] теориялық ашқаны үшін'' {{oq|en|for the theoretical discovery of a mechanism that contributes to our understanding of the origin of mass of subatomic particles, and which recently was confirmed through the discovery of the predicted fundamental particle, by the ATLAS and CMS experiments at CERN's Large Hadron Collider}} |rowspan="2"|<ref name="Physics2013">{{cite web|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2013/|title=The Nobel Prize in Physics 2013|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2013-10-08|lang=en}}</ref> |- | [[Сурет:Higgs, Peter (1929)3.jpg|90px|Питер Хиггс]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Питер Хиггс]] |- |rowspan="3"|[[2014 жыл|2014]] |[[Сурет:Isamu Akasaki 201111.jpg|90px]] | {{flagicon|Жапония}} [[Исаму Акасаки]] |rowspan=3| ''Жарқын және энерготиімді ақ жарық көздерін пайда болуына алып келген тиімді көк [[жарық диоды]]н ойлап тапқан өнертабысы үшін'' {{oq|en|for the invention of efficient blue light-emitting diodes which has enabled bright and energy-saving white light sources}} |rowspan="3"|<ref name="Physics2014">{{cite web|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2014/|title=The Nobel Prize in Physics 2014|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2014-10-07|lang=en}}</ref> |- |[[Сурет:Hiroshi Amano 20141007.jpg|90px]] | {{flagicon|Жапония}} [[Хироси Амано]] |- |[[Сурет:Shuji Nakamura Nobel (cropped).jpg|90px]] | {{flagicon|Жапония}} {{flagicon|АҚШ}} [[Сюдзи Накамура]] |- |rowspan="2"|[[2015 жыл|2015]] ||[[Сурет:Takaaki Kajita cropped 1 Takaaki Kajita 202010 (cropped).jpg|90px]] | {{flagicon|Жапония}} [[Такааки Кадзита]] |rowspan="2"|''Нейтрино массасын бар екенін көрсететін, [[нейтрино осцилляциялары]]н ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of neutrino oscillations, which shows that neutrinos have mass}} |rowspan="2"|<ref name=N15>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 2015 | publisher = Nobel Foundation | url = http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2015/press.html|accessdate=2015-10-05}}</ref> |- |[[Сурет:D810 5139 Arthur B. McDonald, physics (22960078224).jpg|90px]] | {{flagicon|Canada}} [[Артур Макдональд]] |- |rowspan="3"|[[2016 жыл|2016]] |[[Сурет:DavidThouless 1995 UW.jpg|90px]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Дэйвид Таулесс]] <br><small>({{бөлшек|1|2}} жүлде)</small> |rowspan="3"| ''[[Топологиялық фазалық ауысу]]ды және материяның топологиялық фазаларын теориялық ашқаны үшін {{oq|en|for theoretical discoveries of topological phase transitions and topological phases of matter}}'' |rowspan="3"|<ref name="Physics2016">{{cite web|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2016/|title=The Nobel Prize in Physics 2016|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2016-10-04|lang=en}}</ref> |- |[[Сурет:Duncan Haldane.jpg|90px]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Данкан Холдейн]] <br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> |- |[[Сурет:Congreso Futuro - 2019-01-14 - 05 (cropped).jpg|90px]] | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Джон Костерлиц]] <br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> |- |rowspan="3"| [[2017 жыл|2017]] | [[File:Rainer Weiss - December 2006 (cropped).jpg|90px]] | {{flagicon|United States}} [[Райнер Вайс]]<br><small>({{бөлшек|1|2}} жүлде)</small> |rowspan="3"| "[[LIGO]] детекторына шешуші үлес қосқаны үшін және [[гравитациялық толқын]]дағы бақылаулары үшін" {{oq|en|for decisive contributions to the LIGO detector and the observation of gravitational waves}} |rowspan="3"| <ref name=N17>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 2017 | publisher = Nobel Foundation | url = https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2017/press.html | accessdate = 3 October 2017 | archive-url = https://web.archive.org/web/20171005013308/https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2017/press.html | archive-date = 5 October 2017 | url-status = live }}</ref> |- | [[File:Kip Thorne at Caltech.jpg|90px]] | {{flagicon|United States}} [[Кип Торн]] <br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> |- | [[File:05-0367-92D.hr.jpg|90px]] | {{flagicon|United States}} [[Барри Бариш]] <br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> |- |rowspan="3"| [[2018 жыл|2018]] | [[File:Arthur Ashkin EM1B5678 (44417135450) (adjusted).jpg|90px]] |{{flagicon|United States}} [[Артур Ашкин]]<br><small>({{бөлшек|1|2}} жүлде)</small> | "[[Лазерлік физика]] саласындағы жаңашыл өнертабыстары үшін, атап айтқанда, [[оптикалық пинцет]]і үшін және оларды биологиялық жүйелерге қолданғаны үшін" {{oq|en|for the optical tweezers and their application to biological systems}} |rowspan="3"| <ref name=N18>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 2018 | publisher = Nobel Foundation | url = https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2018/press-release/ | accessdate = 2 October 2018 | archive-url = https://web.archive.org/web/20181002141926/https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2018/press-release/ | archive-date = 2 October 2018 | url-status = live }}</ref> |- | [[File:Gérard Mourou, 2014.jpg|90px]] |{{flagicon|France}} [[Жерар Муру]]<br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> | rowspan="2" |"[[лазерлік физика]] саласындағы жаңашыл өнертабыстары үшін, атап айтқанда, «жоғары интенсивті, ультра қысқа оптикалық импульстарды генерациялау әдісі» үшін" {{oq|en|for their method of generating high-intensity, ultra-short optical pulses}} |- | [[File:Donna Strickland, OSA Holiday Party 2012.jpg|90px]] |{{flagicon|Canada}} [[Донна Стрикленд]]<br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> |- |rowspan="3"| [[2019 жыл|2019]] | [[File:Jim Peebles (cropped 2).jpg|90px]] | {{flagicon|Canada}} {{flagicon|United States}} [[Джим Пиблз]]<br><small>({{бөлшек|1|2}} жүлде)</small> | "[[физикалық космология]]дағы теориялық жаңалықтар үшін" {{oq|en|for theoretical discoveries in physical cosmology}} | rowspan=3 | <ref name=N19>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 2019 | publisher = Nobel Foundation | url = https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2019/press-release/ | accessdate = 8 October 2019 | archive-url = https://web.archive.org/web/20191008102353/https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2019/press-release/| archive-date = 8 October 2019 | url-status = live }}</ref> |- | [[File:Michel Mayor, 2012 (cropped).jpg|90px]] |{{flagicon|Switzerland}} [[Мишель Майор]]<br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> | rowspan=2 |"Күн түріндегі жұлдыз айналасында [[экзопланета]]лық ашылуы үшін" {{oq|en|for the discovery of an exoplanet orbiting a solar-type star}} |- | [[File:Didier Queloz, 2012 (cropped).jpg|90px]] |{{flagicon|Switzerland}} [[Дидье Кело]]<br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> |} === 2020-шы онжылдық === {| class="wide" !Жыл !width=90px|Суреті !width=30%|Ел, лауреат !width=55%|Марапаттау негіздемесі !width=20px|Ақпарат қайнары |- |rowspan="3"|[[2020 жыл|2020]] |[[Сурет:Roger Penrose IMG 0059 (cropped).jpg|90px]] | {{Ту|Ұлыбритания}} [[Роджер Пенроуз]]<br>(1931)<br><small>({{бөлшек|1|2}} жүлде)</small> | ''[[Қара құрдым]] пайда болуы [[жалпы салыстырмалылық теориясы]]ның сенімді болжамы екенін анықтау үшін'' {{oq|en|for the discovery that black hole formation is a robust prediction of the general theory of relativity}} | rowspan=3 |<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 2020 | publisher = [[Нобелевский фонд]] | url = https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2020/press-release/ | accessdate = 2020-10-06 | lang = en | archive-date = 2020-10-06 | archive-url = https://web.archive.org/web/20201006101115/https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2020/press-release/ | deadlink = no }}</ref> |- |[[Сурет:Reinhard Genzel.jpg|90px]] | {{Ту|Германия}} [[Райнхард Генцель]]<br>(1952)<br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> | rowspan=2 | ''Біздің галактиканың орталығында супермассивті актам нысанды ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of a supermassive compact object at the centre of our galaxy}} |- |[[Сурет:Andrea Ghez (cropped).jpg|90px]] | {{Ту|АҚШ}} [[Андреа Гез]] <br>(1965)<br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> |- |rowspan="3"|[[2021 жыл|2021]] |[[Сурет:Parisi giorgio (cropped).jpg|90px]] | {{Ту|Италия}} [[Джорджо Паризи]]<br>(1948)<br><small>({{бөлшек|1|2}} жүлде)</small> | ''Физикалық жүйелердегі атомнан планетарлық масштабқа дейінгі бұзылулар мен ауытқулардың өзара әрекеттесуін ашқаны үшін'' {{oq|en|for the discovery of the interplay of disorder and fluctuations in physical systems from atomic to planetary scales.}} | rowspan=3 |<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 2021 | publisher = [[Нобелевский фонд]] | url = https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2021/summary/ | accessdate = 2022-10-04 | lang = en | archive-date = 2022-07-20 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220720010610/https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2021/prize-announcement/ | deadlink = no }}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.currenttime.tv/a/nobelevskaya-premiya-po-fizike-2021/31494629.html|title=За 50 лет до Греты: Нобелевскую премию по физике присудили за моделирование климата Земли|author=Александра Борисова-Сале|website=[[Настоящее время (телеканал)]]|date=2021-10-05|access-date=2023-04-29|archive-date=2023-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20230429151452/https://www.currenttime.tv/a/nobelevskaya-premiya-po-fizike-2021/31494629.html|deadlink=no}}</ref> |- |[[Сурет:Crafoord Prize EM1B0732 (42329290061).jpg|90px]] | {{Ту|АҚШ}} [[Сюкуро Манабэ]]<br>(1931)<br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> | rowspan=2 | ''Жер климатын физикалық модельдеу, өзгергіштікті сандық бағалау және жаһандық жылынуды сенімді болжау үшін'' {{oq|en|for the physical modelling of Earth's climate, quantifying variability and reliably predicting global warming.}} |- |[[Сурет:Nobel prize medal grey.png|90px]] | {{Ту|Германия}} [[Клаус Хассельман]]<br>(1931)<br><small>({{бөлшек|1|4}} жүлде)</small> |- |rowspan="3"|[[2022 жыл|2022]] |[[Сурет:Alain Aspect (26341660894) (cropped).jpg|90px]] | {{Ту|Франция}} [[Ален Аспе]]<br>(1947)<br><small>({{бөлшек|1|3}} жүлде)</small> | rowspan=3 |''Шатастырылған фотондармен эксперименттер жүргізу, Белл теңсіздігінің бұзылуын принципін анықтау және кванттық информатикадағы жаңашылдығы үшін'' {{oq|en|for experiments with entangled photons, establishing the violation of Bell inequalities and pioneering quantum information science}} | rowspan=3 |<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rfi.fr/ru/%D0%B2-%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B5/20221004-%D0%BD%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E-%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8E-%D0%BF%D0%BE-%D1%84%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B5-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B8-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B8-%D1%83%D1%87%D0%B5%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D0%B7-%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%B8-%D1%81%D1%88%D0%B0-%D0%B8-%D0%B0%D0%B2%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B8-%D0%B7%D0%B0-%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B2-%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8-%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9-%D0%BC%D0%B5%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8|title=Нобелевскую премию по физике присудили ученым из Франции, США и Австрии за исследования в области квантовой механики|website=[[Международное французское радио]]|date=2022-10-04|access-date=2023-04-28|archive-date=2023-04-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20230428111140/https://www.rfi.fr/ru/%D0%B2-%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B5/20221004-%D0%BD%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E-%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%8E-%D0%BF%D0%BE-%D1%84%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B5-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B8-%D0%BF%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B8-%D1%83%D1%87%D0%B5%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D0%B7-%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%B8-%D1%81%D1%88%D0%B0-%D0%B8-%D0%B0%D0%B2%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B8-%D0%B7%D0%B0-%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B2-%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8-%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9-%D0%BC%D0%B5%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 2022 | publisher = [[Нобель қоры]] | url = https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2022/summary/ | accessdate = 2022-10-04 | lang = en | archive-date = 2022-10-05 | archive-url = https://web.archive.org/web/20221005192611/https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2022/summary/ | deadlink = no }}</ref> |- |[[Сурет:JohnClauser.jpg|90px]] | {{Ту|АҚШ}} [[Джон Клаузер]]<br>(1942)<br><small>({{бөлшек|1|3}} жүлде)</small> |- |[[Сурет:A. Zeilinger (cropped).jpg|90px]] | {{Ту|Аустрия}} [[Антон Цайлингер]]<br>(1945)<br><small>({{бөлшек|1|3}} жүлде)</small> |- |rowspan="3"|[[2023 жыл|2023]] |[[Сурет:Anne LHuiller 01.JPG|90px]] | {{Ту|Франция}} {{Ту|Швеция}} [[Анн Л’Юилье]]<br>(1958)<br><small>({{бөлшек|1|3}} жүлде)</small> | rowspan=3 | ''Заттағы [[электрон]]дардың динамикасын зерттеу үшін жарықтың аттосекундтық импульстарын тудыратын эксперименттік әдістер үшін'' {{oq|en|for experimental methods that generate attosecond pulses of light for the study of electron dynamics in matter}} | rowspan=3 |<ref>{{cite web|url=https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2023/summary/|title=The Nobel Prize in Physics 2023|publisher=Nobel Foundation|date=2023-10-03|access-date=2023-10-03|archive-date=2023-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20231004040851/https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2023/summary/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite journal |date=1970 |title=Contributors [Back cover] |url=https://ieeexplore.ieee.org/xpl/tocresult.jsp?isnumber=23203 |journal=IEEE Journal of Quantum Electronics |volume=6 |issue=12 |access-date=2023-10-03 |archive-date=2023-10-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231003151102/https://ieeexplore.ieee.org/xpl/tocresult.jsp?isnumber=23203 |url-status=live }}</ref><ref>[https://hightech.fm/2023/10/04/nobel-mrna-attolaser Вакцины, «фото» электронов и квантовые точки: за что вручили Нобелевские премии] // 4 октября 2023 </ref> |- |[[Сурет:Ferenc Krausz (cropped).jpg|90px]] | {{Ту|Мажарстан}} {{Ту|Германия}} [[Ференц Краус]]<br>(1962)<br><small>({{бөлшек|1|3}} жүлде)</small> |- |[[Сурет:US Embassy Sweden 2023 Nobel Reception (53397591873) (cropped).jpg|90px]] | {{Ту|Франция}} [[Пьер Агостини]]<br>(1941)<br><small>({{бөлшек|1|3}} жүлде)</small> |} == Ел бойынша статистика == {| class="simple" align="center" cellspacing="4" |- align="center" valign="bottom" |{{Баған|созылу=3|83|8|жазба=83+8}} |{{Баған|созылу=3|22|1|жазба=22+1}} |{{Баған|созылу=3|21|2|жазба=21+2}} |{{Баған|созылу=3|13|жазба=13}} |{{Баған|созылу=3|10|3|жазба=10+3}} |{{Баған|созылу=3|8|1|жазба=8+1}} |{{Баған|созылу=3|6|1|жазба=6+1}} |{{Баған|созылу=3|4|жазба=4}} |{{Баған|созылу=3|3|1|жазба=3+1}} |{{Баған|созылу=3|0|3|жазба=3}} |{{Баған|созылу=3|0|3|жазба=3}} |{{Баған|созылу=3|0|3|жазба=3}} |{{Баған|созылу=3|0|3|жазба=0+3}} |{{Баған|созылу=3|2|жазба=2}} |{{Баған|созылу=3|1|1|жазба=1+1}} |{{Баған|созылу=3|1|жазба=1}} |{{Баған|созылу=3|1|жазба=1}} |{{Баған|созылу=3|1|жазба=1}} |{{Баған|созылу=3|0|1|жазба=0+1}} |- align="center" | {{flagicon|АҚШ}} | {{flagicon|Германия}} | {{flagicon|Ұлыбритания}} | {{flagicon|Франция}} | {{flagicon|Ресей}}<br />{{flagicon|КСРО}} | {{flagicon|Нидерланд}} | {{flagicon|Жапония}} | {{flagicon|Швеция}} | {{flagicon|Швейцария}} | {{flagicon|Аустрия}} | {{flagicon|Дания}} | {{flagicon|Италия}} | {{flagicon|Қытай}} | {{flagicon|Канада}} | {{flagicon|Үндістан}} | {{flagicon|Ирландия}} | {{flagicon|Пәкістан}} | {{flagicon|Бельгия}} | {{flagicon|Аустралия}} |- | colspan="19" |{{Баған|15}} бір азаматтығы ғана бар лауреаттар |- | colspan="19" |{{Баған|0|15}} бір мемлекетке ғана тиесілі емес лауреаттар |} == Қызықты фактілер == * Физика саласында Нобель сыйлығының тарихында лауреаттар арасында екі әйел бар — [[1903 жыл]]ы [[Мария Склодовская-Кюри|Мария Кюри]], ол тіпті бірінші Нобель сыйлығын алған әйел-лауреат, және [[Мария Гепперт-Майер]] [[1963 жыл]]ы алған.{{-1|<ref name="NobelPhysFacts">{{cite web|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/shortfacts.html|title=Facts on the Nobel Prize in Physics|publisher=[[Нобель қоры]]|accessdate=2012-06-18|archiveurl=http://www.webcitation.org/65ArI8GDC|archivedate=2012-02-03}}</ref>}} * Физика саласында Нобель сыйлығын екі рет алған тек [[Джон Бардин]] — [[1956 жыл|1956]] және [[1972 жыл]]дары алған.{{-1|<ref name="NobelPhysFacts" />}} * Физика саласында Нобель сыйлығының марапаттау кезіндегі ең жас лауреаты және тіпті бар лауреаттар арасында [[Уильям Лоренс Брэгг]], ол сыйлықты [[1915 жыл]]ы өзінің әкесі [[Уильям Генри Брэгг|Уильямом Генри Брэгпен]] небәрі 25 жасында алған.{{-1|<ref name="NobelPhysFacts" />}} * Марапаттау кезіндегі ең егде лауреат [[Раймонд Дэвис]] атанды, оған сыйлық [[2002 жыл]]ы 88 жасында берілді.{{-1|<ref name="NobelPhysFacts" />}} * Лауреаттар ішінде ең ұзақ өмір сүрген, сыйлықты [[1964 жыл]]ы алған [[Чарлз Хард Таунс|Чарлз Таунс]], ол 2014 жылы 99 жасқа толды. Ең аз өмір сүрген [[1903 жыл]]ғы лауреат [[Пьер Кюри]], [[1906 жыл]]ы қайғылы жағдайда 46 жасында жол апатынан қаза тапты. * Физика және барлық Нобель сыйлығының лауреатының ішінде ең ұзақ өмір сүрген [[1929 жыл]]ы Нобель сыйлығының алған [[Луи Де Бройль|Луи де Бройль]], ол [[1987 жыл]]ы қайтыс болды. == Дереккөздер == {{дереккөздер|3}} == Әдебиет == * {{кітап |авторы = Чолаков В. |тақырыбы = Нобель сыйлықтары: Ғалымдар және ашылулар |ссылка = |жауапты = Валерий Чолаков; [[Болгар тілі|болг.]] т., А. С. Никольскийден ауд.; Ред. және алғысөзі. хим. ғыл. д-ры [[Алексей Николаевич Шамин|А. Н. Шаминдікі]] |орын = М. |баспа = [[Мир (издательство)|Мир]] |Жыл = 1987 |страницы = |беттер = 270 |сериясы = Кітапханалық серия |таралымы = Доп. тир. 100&nbsp;000 }} (ауд.) == Сілтемелер == * [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/ Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090116180111/http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/ |date=2009-01-16 }} {{ref-en}} * [http://n-t.ru/nl/fz/ Ғылым және техника: Нобель лауреаттары: Физика саласында сыйлық] {{Нобель сыйлығы}} {{Физика саласындағы Нобель сыйлығы}} [[Санат:Ғалымдар тізімдері]] [[Санат:Нобель сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Физика саласындағы сыйлықтар]] aof4f6lxdro0kcjmntzj979d51gr14e 0 549005 3319919 2426046 2024-04-26T11:22:16Z Дани86 158285 wikitext text/x-wiki '''Қақан батыр''' (1938 т.ж.) — Қазақстан батыры. [[1938 жыл]]ы [[Семей облысы]] [[Абай ауданы]]ның [[Қарауыл]] селосында туған. 1962 жылы ҚазМУ-дің филология факультетін, 1970 жылы Алматы Жоғары партия мектебін бітірген. 1962 жылдан бастап партия қызметте, Абай аудандық газетінде істейді. Бүгінгі таңда Абай аудандық "Совхоз" туы газетінің қызметкері. Ол "Жүрек бір, тілек бір", "Кең дала", "Сағындым Сарыарқаны" және т.б. әндердің авторы. {{Ambox |type = style |image = [[Сурет:Question book-4.svg|50x40px|link=|alt=]] |text = {{{1|Бұл мақалада}}} [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|дереккөздер]] жетіспейді. Ақпарат [[Уикипедия:Тексерілмелдігі|тексерілмелі]] болу керек, немесе мақала жойылуыға ұсынылады.<br />Сіз бұл мақаланы [[Уикипедия:Мақаланы қалай өңдеу керек|өндеп]] үлес қосуыңыз мүмкін: ол үшін [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|сенімді дереккөздерге]] сілтеме жасауыңыз қажет. }} [[Санат:Қазақстан сазгерлері]] [[Санат:Шығыс Қазақстан облысы тұлғалары]] [[Санат:1938 жылы туғандар]] der0sbot9f3a9wbao1al4wbdvjdgg3c 3319921 3319919 2024-04-26T11:25:26Z Дани86 158285 wikitext text/x-wiki '''Қақан батыр''' (1938 т.ж.) — Қазақстан батыры. [[1938 жыл|1985 жыл]]ы [[Семей облысы|Найман облысы]] [[Абай ауданы]]ның [[Қарауыл]] селосында туған. 2003 жылы ҚазМУ-дің география факультетін, 2021 жылы Міржақып Дулатұлы орта мектебіне жұмысқа кіреді. 2013 жылы Найманнның Саягул деген батыр қызын үйленеді. {{Ambox |type = style |image = [[Сурет:Question book-4.svg|50x40px|link=|alt=]] |text = {{{1|Бұл мақалада}}} [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|дереккөздер]] жетіспейді. Ақпарат [[Уикипедия:Тексерілмелдігі|тексерілмелі]] болу керек, немесе мақала жойылуыға ұсынылады.<br />Сіз бұл мақаланы [[Уикипедия:Мақаланы қалай өңдеу керек|өндеп]] үлес қосуыңыз мүмкін: ол үшін [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|сенімді дереккөздерге]] сілтеме жасауыңыз қажет. }} [[Санат:Қазақстан сазгерлері]] [[Санат:Шығыс Қазақстан облысы тұлғалары]] [[Санат:1938 жылы туғандар]] bmf7h99tulfh3oqbkjgi8pn3177oi2t 3319922 3319921 2024-04-26T11:27:05Z Дани86 158285 wikitext text/x-wiki '''Қақан батыр''' (1938 т.ж.) — Қазақстан батыры. [[1938 жыл|1985 жыл]]ы [[Семей облысы|Найман облысы]] [[Абай ауданы]]ның [[Қарауыл]] селосында туған. 2003 жылы ҚазМУ-дің география факультетін, 2021 жылы Міржақып Дулатұлы орта мектебіне жұмысқа кіреді. 2013 жылы Найманнның Саягул деген батыр қызын үйленеді. {{Ambox |type = style |image = [[Сурет:Question book-4.svg|50x40px|link=|alt=]] |text = {{{1|Бұл мақалада}}} [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|дереккөздер]] жетіспейді. Ақпарат [[Уикипедия:Тексерілмелдігі|тексерілмелі]] болу керек, немесе мақала жойылуыға ұсынылады.<br />Сіз бұл мақаланы [[Уикипедия:Мақаланы қалай өңдеу керек|өндеп]] үлес қосуыңыз мүмкін: ол үшін [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|сенімді дереккөздерге]] сілтеме жасауыңыз қажет. }}{{ӘДЕПКІСҰРЫПТАУ:Қақан батыр}} [[Санат:Қазақстан сазгерлері]] [[Санат:Шығыс Қазақстан облысы тұлғалары]] [[Санат:1938 жылы туғандар]] ljxetl36sy5slch0p4a45pkumjxvhoj 3319923 3319922 2024-04-26T11:27:51Z Дани86 158285 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Қақан батыр}} '''Қақан батыр''' (1938 т.ж.) — Қазақстан батыры. [[1938 жыл|1985 жыл]]ы [[Семей облысы|Найман облысы]] [[Абай ауданы]]ның [[Қарауыл]] селосында туған. 2003 жылы ҚазМУ-дің география факультетін, 2021 жылы Міржақып Дулатұлы орта мектебіне жұмысқа кіреді. 2013 жылы Найманнның Саягул деген батыр қызын үйленеді. {{Ambox |type = style |image = [[Сурет:Question book-4.svg|50x40px|link=|alt=]] |text = {{{1|Бұл мақалада}}} [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|дереккөздер]] жетіспейді. Ақпарат [[Уикипедия:Тексерілмелдігі|тексерілмелі]] болу керек, немесе мақала жойылуыға ұсынылады.<br />Сіз бұл мақаланы [[Уикипедия:Мақаланы қалай өңдеу керек|өндеп]] үлес қосуыңыз мүмкін: ол үшін [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|сенімді дереккөздерге]] сілтеме жасауыңыз қажет. }}{{ӘДЕПКІСҰРЫПТАУ:Қақан батыр}} [[Санат:Қазақстан сазгерлері]] [[Санат:Шығыс Қазақстан облысы тұлғалары]] [[Санат:1938 жылы туғандар]] nguibq8ufjs8x3vzjizc2zrda24gb5z 3319924 3319923 2024-04-26T11:28:12Z Дани86 158285 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:Қақан батыр}} '''Қақан батыр''' (1985 т.ж.) — Қазақстан батыры. [[1938 жыл|1985 жыл]]ы [[Семей облысы|Найман облысы]] [[Абай ауданы]]ның [[Қарауыл]] селосында туған. 2003 жылы ҚазМУ-дің география факультетін, 2021 жылы Міржақып Дулатұлы орта мектебіне жұмысқа кіреді. 2013 жылы Найманнның Саягул деген батыр қызын үйленеді. {{Ambox |type = style |image = [[Сурет:Question book-4.svg|50x40px|link=|alt=]] |text = {{{1|Бұл мақалада}}} [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|дереккөздер]] жетіспейді. Ақпарат [[Уикипедия:Тексерілмелдігі|тексерілмелі]] болу керек, немесе мақала жойылуыға ұсынылады.<br />Сіз бұл мақаланы [[Уикипедия:Мақаланы қалай өңдеу керек|өндеп]] үлес қосуыңыз мүмкін: ол үшін [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|сенімді дереккөздерге]] сілтеме жасауыңыз қажет. }}{{ӘДЕПКІСҰРЫПТАУ:Қақан батыр}} [[Санат:Қазақстан сазгерлері]] [[Санат:Шығыс Қазақстан облысы тұлғалары]] [[Санат:1938 жылы туғандар]] 7teke9lxfs0canvfruuf222kqzvvw74 0 549598 3319820 3309896 2024-04-26T08:58:01Z Kulbarshin71 156094 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki '''Диалект сөздер''' – тілде жалпы халықтық сипат алмаған, белгілі бір жерде ғана қолданылатын ерекшеліктердің жиынтығын айтамыз. Мысалы, сіріңке-кеуірт, күкірт,шырпы, ши, оттық, шақпақ; шылапшын-леген,жам, кірлен, шылаушын,тас. Жергілікті диалектілердің шағын аймағын қамтитын бөлігі '''говор''' деп аталады. Мәселен, Қазақстан жағдайында диалект екі-үш облыс көлеміндей жерді қамтыса, говор бір облыс немесе екі-үш аудан көлеміндей жерді қамтиды. Мысалы, қазақ тілінде Шығыс говоры, Батыс говоры деген ұғым бар.<ref>Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис: Оқуға түсуші талапкерлерге, студенттерге және оқытушы мұғалімдерге арналған..-Алматы: Атамұра, 2006.-336 бет.</ref> Оның қанша аймаққа таралуы говорлардың қалыптасу тарихына, ондағы нақты жағдайларға байланысты. Негізгі тілдік белгілері бірыңғай говорлар ғана диалект ұғымын тудырады. Бір диалектінің ішіне оның басқа диалектілерден айырмасын көрсететін негізгі ерекшеліктерін және өздеріне ғана тән неғұрлым ұсақ ерекшеліктерін сақтай отырып, бірнеше говор енуі мүмкін. Жергілікті ерекшеліктердің таралу шегіне қарай кейбір тілдерде говорлар подговорға бөлінеді. Диалект – аумақтық немесе әлеуметтік бірлестіктегі ұжымның қатынас құралы болып табылатын тілдің бір түрі. Аумақтық диалект – бұл тілдің аумақтық шектелген және әдеби тілмен қатар қолданылатын түрі; тек ауызша формада ғана өмір сүреді және қатаң нормалары жоқ, стильдік тарамдарға бөлінбейтін тіл. Әлеуметтік диалект – бұл әлеуметтік немесе кәсіби бірлескен ұжымның қарым-қатынас құралы; негізінен лексика, семантикалық, фразеологиялық тұрғыдан ерекшеленеді, алайда фонетикалық және құрылысы бойынша әдеби тілден онша алыс кетпейді.<ref>Әлеуметтік лингвистика сөздігі / Абасилов А. – Алматы, 2016.-168 бет.</ref> Сөз диалектизм болу үшін екі түрлі шарт болу керек: 1. Әдеби тілде қолданылмайтын, тек белгілі бір говорға, диалектіге тән сөз болу керек. Әдеби тілде баламасы болу керек. 2. Диалектизмнің өзінің таралу шегі, аймағы (тілдік изоглоссасы) болу керек. Яғни сөздің жалпыхалықтық тіл нормасынан өзгеше ерекшеліктері болса ғана диалектіге жатады. Мысалы: шалбар – сым, құман – құмған, үй – там, шаңырақ – шаңғарақ, шаңқобыз – шаңғауыз, берешек – бережақ, алашақ – алажақ, мұғалімнен оқу – мұғалімге оқу, ағасыз ба? – ағасыңыз ба? т.б. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Диалект]] [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Лексикология]] 0wymkflgo8su1jbsv9wclwj8phk7eso 3319829 3319820 2024-04-26T09:03:42Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Kulbarshin71|Kulbarshin71]] ([[User talk:Kulbarshin71|т]]) өңдемелерінен [[User:Botagoz Tagudretova|Botagoz Tagudretova]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Диалект сөздер''' – тілде жалпы халықтық сипат алмаған, белгілі бір жерде ғана қолданылатын ерекшеліктердің жиынтығын айтамыз. Мысалы, сіріңке-кеуірт, күкірт,шырпы, ши, оттық, шақпақ; шылапшын-леген,жам, кірлен, шылаушын,тас. Жергілікті диалектілердің шағын аймағын қамтитын бөлігі '''говор''' деп аталады. Мәселен, Қазақстан жағдайында диалект екі-үш облыс көлеміндей жерді қамтыса, говор бір облыс немесе екі-үш аудан көлеміндей жерді қамтиды. Мысалы, қазақ тілінде Шығыс говоры, Батыс говоры деген ұғым бар.<ref>Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис: Оқуға түсуші талапкерлерге, студенттерге және оқытушы мұғалімдерге арналған..-Алматы: Атамұра, 2006.-336 бет.</ref> Оның қанша аймаққа таралуы говорлардың қалыптасу тарихына, ондағы нақты жағдайларға байланысты. Негізгі тілдік белгілері бірыңғай говорлар ғана диалект ұғымын тудырады. Бір диалектінің ішіне оның басқа диалектілерден айырмасын көрсететін негізгі ерекшеліктерін және өздеріне ғана тән неғұрлым ұсақ ерекшеліктерін сақтай отырып, бірнеше говор енуі мүмкін. Жергілікті ерекшеліктердің таралу шегіне қарай кейбір тілдерде говорлар подговорға бөлінеді. Диалект – аумақтық немесе әлеуметтік бірлестіктегі ұжымның қатынас құралы болып табылатын тілдің бір түрі. Аумақтық диалект – бұл тілдің аумақтық шектелген және әдеби тілмен қатар қолданылатын түрі; тек ауызша формада ғана өмір сүреді және қатаң нормалары жоқ, стильдік тарамдарға бөлінбейтін тіл. Әлеуметтік диалект – бұл әлеуметтік немесе кәсіби бірлескен ұжымның қарым-қатынас құралы; негізінен лексика, семантикалық, фразеологиялық тұрғыдан ерекшеленеді, алайда фонетикалық және құрылысы бойынша әдеби тілден онша алыс кетпейді.<ref>Әлеуметтік лингвистика сөздігі / Абасилов А. – Алматы, 2016.-168 бет.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Диалект]] [[Санат:Лингвистика]] [[Санат:Лексикология]] ep14ys7c8av1ga3dw42ksv82rxj30mt 0 555457 3319947 3040997 2024-04-26T11:54:52Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қарауыл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =49|lat_sec =52 |lon_deg =80|lon_min =29|lon_sec =13 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Аягөз ауданы |кестедегі аудан = Аягөз ауданы{{!}}Аягөз |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Нарын ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Нарын |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =101 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қарауыл (айрық)}} '''Қарауыл''' — [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Нарын ауылдық округі (Абай облысы)|Нарын ауылдық округі]] құрамында болған ауыл, [[2017 жыл]]ы таратылған. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Аягөз]] қаласынан оңтүстікке қарай 14 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 124 адам (65 ер адам және 59 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 101 адамды (59 ер адам және 42 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Аягөз ауданы елді мекендері}} [[Санат:Аягөз ауданының таратылған елді мекендері]] n3dd3709nxusa1gw1mbvk0m9aq7rjr6 0 556925 3319702 3274447 2024-04-26T00:16:10Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Нарын ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Аягөз ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Шынқожа]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = {{құлдырау}} 1109 |Санақ жылы = [[2021 жыл|2021]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Нарын ауылдық округі}} '''Нарын ауылдық округі''' — [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамындағы жалғыз елді мекен әрі әкімшілік орталығы – [[Шынқожа]] ауылы. Округ құрамында болған [[Қарауыл (Аягөз ауданы)|''Қарауыл'']], [[Төленді|''Төленді'']] ауылдары [[2017 жыл]]ы,<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V17V0005166 Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> [[Ай (Нарын ауылдық округі)|''Ай'']] ауылы [[2024 жыл]]ы таратылған.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V24F0023618 Абай облысы Аягөз ауданының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- !Елді мекен!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- | [[Ай (Нарын ауылдық округі)|''Ай'']] ауылы||99 ||{{құлдырау}} 32 || 32,3 ||50||{{құлдырау}} 15 ||30||49 ||{{құлдырау}} 17|| 34,7 |- | [[Шынқожа]] ауылы||1578 ||{{құлдырау}} 1077 || 68,3 ||804||{{құлдырау}} 575 ||71,5||774 ||{{құлдырау}} 502|| 64,9 |- | '''Жалпы саны'''||1677 ||{{құлдырау}} 1109 || 66,1 ||854||{{құлдырау}} 590 ||69,1||823 ||{{құлдырау}} 519|| 63,1 |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Аягөз ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Аягөз ауданы ауылдық округтері]] nbrhvw3y88405we7pfjj8x5hrmqdtv0 0 557665 3319850 3287953 2024-04-26T09:23:05Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''[[Алаш партиясы]]ның бағдарламасы''' - [[1917 жыл]]ы "Қазақ" газетінде пайда болған бағдарлама. Жоба жасаушылар: [[Әлихан Бөкейханов]], [[Ахмет Байтұрсынов]], [[Міржақып Дулатов]], Елдес Ғұмаров, Есенғали Тұрмағанбетов, Ғабдулхамит Жүндібаев, Ғазымбек Бірімжанов. == Бағдарлама мазмұны == === І. Мемлекет қалпы === [[Ресей]] демократиялық, федеративтік республика болу (Демократия мағынасы- мемлекетті жұрт билеу. Федерация мағынасы - құрдас мемлекеттер бірлесуі. Федеративтік республикада әр мемлекеттің іргесі бөлек, ынтымағы бір болады. Әрқайсысы өз тізгінін өзі алып жүреді.) Үкімет басында Учредительное собрание мен Г.Дума қалауынша кесімді жылға сайланатын президент болу. Президент халықты министрлер арқылы бағу, ол министрлер Учредительное собрание мен Г.Дума алдында жауапты болу. Депутаттар тегіс, тең, төте һәм құпия сайлаумен болады. Сайлау хұқында қан, дін, еркек-әйел талғаусыз болу. Законды жалғыз ғана Г.Дума шығару һәм Г.Дума үкімет үстінен қарап, ісін тексеру, запрос (сұрау) жасау хұқы да Г.Думада болу. Мемлекет салығы Г.Думасыз салынбау. === ІІ. Жергілікті бостандық === Қазақ жүрген облыстардың бәрі бір байланып, өз тізгіні өзінде болып, Россия Республикасының Федерациялық бір ағзасы болу. Реті келсе, қазақ автономиясы сыбайлас жұрттармен әзірге бірлесе болу, реті келмесе, бірден-ақ өз алдына жеке болу. Қайткенде де осы күнгі земстволықты қабыл алу. "Алаш" партиясы қазақтың би, болыс, аулнайлары сияқты орындарында қызмет ететін адамдар жұртқа пайдалы, жұрт үшін қызмет етерге көңілді адамдар болуына жаһид қылады (тырысады). Земстволардың управаларында, милицияларында таза қызметші боларлық адамдардың атын халық қалауына салады. "Алаш" партиясы әділдікке жақ, нашарларға жолдас, жәбірлерге жау болады. Күш-қуатын игілік жолына жұмсап, жұрт тарақи ету жағына бастайды (дамыта бастайды). === ІІІ. Негізгі құқық === Ресей республикасында дінге, қанға қарамай, еркек-әйел демей адам баласы тең болу. Жиылыс жасауға, қауым ашуға, жария сөйлеуге, газет шығаруға, кітап бастыруға – еркіншілік; үкімет қызметшілері иесінен рұқсатсыз ешкім табалдырығын аттамаушылық; заңсыз жолмен ешкімді үкімет адамдары ұстамаушылық; сот сұрамай, билік айтылмай тұтқын қылмаушылық; қылмысты болған адам сот бар жерде 24 сағат ішінде, сот жоқ жерде бір жетіден қалмай сотқа тапсырылып, жабылса, судья үкімімен жабылу. Кісі хатын ашқанда – айып, оқығанға жаза болу. === IV. Дін ісі === Дін ісі мемлекет ісінен айырулы болу. Дін біткенге тең хұқық. Дін сжаюға ерік. Кіру – шығу жағынан бостандық. Муфтилік қазақта өз алдында болу. Неке, талақ, жаназа, балаға ат қою сияқты істер молдада болу, жесір дауы сотта қаралу. === V. Сот және билігі === Әр жұрттың билік пен соты тұрмыс ыңғайына қарай болу. Би һәм судья жергілікті жұрттың тілін білу. Аралас жерде соттың тергеу- тексеруі һәм үкімі жергілікті жұрттың қай көбінің тілінде айтылу. Би һәм судья орнынан тергеусіз түспеу. Билік һәм сот жүзінде жұрт біткен тең болу; Құдайдан соңғы күшті би һәм судья болып, кім де болса, олардың үкіміне мойынсұну. Айтылған үкім тез орнына келу. Зор жазалы қылмыстар присяжный сотпен қаралу. Қазақ көп жерде сот тілі [[қазақ тілі]] болу. Присяжныйлар қазақтан алыну. Қырдағы ауыл, болыс ішіндегі билік пен сот жұрт ұйғарған ереже жолымен атқарылу. === VI. Ел қорғау === Ел қорғау үшін әскер осы күнгі түрде ұсталмау. Әскерлік жасқа жеткен жастар жерінде үйретіліп, жерінде қызмет ету: әскер табына бөлгенде туысқан табына қарай бөлу. Әскерлік міндетін қазақ атты милиция түрінде атқару. === VII. Салық === Салық әл-ақуаты, табысқа қарай байға – байша, кедейге кедейше әділ жолмен таратылу. === VIII. Жұмысшылар === Жұмысшылар закон панасында болу. (Қазақ жерінде завод- фабрика аз, сондықтан қазақтың жұмысшылары да аз. "Алаш" партиясы жұмысшылар турасында социал-демократтардың меньшевик табының программасын жақтайды.) === IX. Ғылым – білім үйрету === Оқу ордаларының есігі кімге де болса ашық һәм ақысыз болу; жұртқа жалпы оқу жайылу. Бастауыш мектептерінде ана тілінде оқу; қазақ өз тілінде орта мектеп, университет ашу; оқу жолы өз алды автономия түрінде болу; үкімет оқу ісіне кіріспеу; мұғалімдер-профессорлар өзара сайлаумен қойылу; ел ішінде кітапханалар ашылу. === Х. Жер мәселесі === Учредительное собрание негізгі закон жасағанда жер сыбағасы алдымен жергілікті жұртқа берілсін деу; қазақ жер сыбағасын отырған жерлерден алып орнасқанша, қазақ жеріне ауған мұжық келмеу: бұрын алынған жерлердің мұжық отырмағандары қазаққа қайту; қазаққа тиетін жер сыбағасын жергілікті комитетер кесу; сыбаға өлшеу- норма жердің топырағы мен шаруашылық түріне қарай жасалу; сыбағадан артылған жер земство қолында болу; артық тұрған жерден ел өскенде ауық-ауық сыбаға кесіліп берілу; Түркістанда жермен бірге су сыбағасы да кесілу; жерді қазақ үй басына иеленбей, ауыл-аймақ, туысқан табына меншіктеп алу; өзара әділ жолмен пайдалану. Жер законінде жер сату деген болмау, әркім өзі пайдалану. Пайдасынан артық жер сатылмай, земствоға алыну. Жердің кені, астыңғы байлығы қазынанікі болып, билігі земство қолында болу.Аса зор ағаш, зор өзендер мемлекеттікі болып, аз ағаш һәм көп байлықтары земство мүлкіне саналу.<ref>ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ (энциклопедиялық басылым) -Алматы/2008, [[Жамбыл Омарұлы Артықбаев|Артықбаев Ж.О.]], Пірманов Ә.Б.</ref> == Тағы қараңыз == *[[Алаш партиясы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан саяси партиялары]] paen96xyhlv0ydm1wpf0nvzhtqw4by9 10 564400 3319703 3274445 2024-04-26T00:17:27Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |тақырыбы = [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ай (Мыңбұлақ ауылдық округі)|Ай]] •}} {{nobr| [[Айғыз (ауыл)|Айғыз]] •}} {{nobr| [[Айғыржал (Абай облысы)|Айғыржал]] •}} {{nobr| [[Ақбұлақ (Аягөз ауданы)|Ақбұлақ]] •}} {{nobr| [[Ақкілет]] •}} {{nobr| [[Ақтас (Аягөз ауданы)|Ақтас]] •}} {{nobr| [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] •}} {{nobr| [[Ақтүбек (Абай облысы)|Ақтүбек]] •}} {{nobr| [[Ақшәулі]] •}} {{nobr| [[Ақши (Ақши ауылдық округі)|Ақши]] •}} {{nobr| '''[[Аягөз]]''' •}} {{nobr| [[Байқошқар]] •}} {{nobr| [[Баршатас]] •}} {{nobr| [[Батпақ (ауыл)|Батпақ]] •}} {{nobr| [[Бидайық (Абай облысы)|Бидайық]] •}} {{nobr| [[Биесимас]] •}} {{nobr| [[Бозай (Абай облысы)|Бозай]] •}} {{nobr| [[Дөненбай]] •}} {{nobr| [[Егізқызыл]] •}} {{nobr| [[Емелтау]] •}} {{nobr| [[Ескенебұлағы]] •}} {{nobr| [[Ескі Майлин]] •}} {{nobr| [[Желдіқара (Абай облысы)|Желдіқара]] •}} {{nobr| [[Жүзағаш]] •}} {{nobr| [[Жыланды (Аягөз ауданы)|Жыланды]] •}} {{nobr| [[Кеңқолат]] •}} {{nobr| [[Көксала]] •}} {{nobr| [[Көшкентал (Абай облысы)|Көшкентал]] •}} {{nobr| [[Қараағаш (Абай облысы)|Қараағаш]] •}} {{nobr| [[Қарабұлақ (Ақшәулі ауылдық округі)|Қарабұлақ]] •}} {{nobr| [[Қаражал (Аягөз ауданы)|Қаражал]] •}} {{nobr| [[Қарақұм (Абай облысы)|Қарақұм]] •}} {{nobr| [[Қопа (Қопа ауылдық округі)|Қопа]] •}} {{nobr| [[Қорық (ауыл)|Қорық]] •}} {{nobr| [[Қосағаш (Абай облысы)|Қосағаш]] •}} {{nobr| [[Майлин (Абай облысы)|Майлин]] •}} {{nobr| [[Малтүгел]] •}} {{nobr| [[Мамырсу]] •}} {{nobr| [[Мәдениет (Абай облысы)|Мәдениет]] •}} {{nobr| [[Өркен (Абай облысы)|Өркен]] •}} {{nobr| [[Сарыарқа (Аягөз ауданы)|Сарыарқа]] •}} {{nobr| [[Таңсық (станция)|Таңсық]] •}} {{nobr| [[Тарбағатай (ауыл)|Тарбағатай]] •}} {{nobr| [[Тарлаулы]] •}} {{nobr| [[Шынқожа]] •}} {{nobr| [[№18-темір жол айрығы (Абай облысы)|№18-темір жол айрығы]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Абай облысы|Аягөз ауданы]] </noinclude> 3magcgzei6eb1h5yzy6ga9acapp4b4t 0 564449 3319699 3230121 2024-04-26T00:13:07Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ай |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =29|lat_sec = 17 |lon_deg =80|lon_min = 36|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Аягөз ауданы |кестедегі аудан = Аягөз ауданы{{!}}Аягөз |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Нарын ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Нарын |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 32 |санақ жылы = [[2021 жыл|2021]] |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ай (айрық)}} '''Ай''' — [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Нарын ауылдық округі (Абай облысы)|Нарын ауылдық округі]] құрамында болған ауыл, [[2024 жыл]]ы таратылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V24F0023618 Абай облысы Аягөз ауданының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> ==Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Аягөз]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 61 км-дей жерде, [[Ай (өзен)|Ай]] өзенінің оң жақ аңғарында орналасқан. {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- ||99 ||{{құлдырау}} 32 || 32,3 ||50||{{құлдырау}} 15 ||30||49 ||{{құлдырау}} 17|| 34,7 |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Аягөз ауданы елді мекендері}} [[Санат:Аягөз ауданының таратылған елді мекендері]] tcdpwsjuwqby03bmyztshby8dhgvw6y 0 564510 3319694 3230133 2024-04-26T00:08:32Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ақшоқы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =33|lat_sec = 32 |lon_deg =81|lon_min = 27|lon_sec =35 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Аягөз ауданы |кестедегі аудан = Аягөз ауданы{{!}}Аягөз |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тарбағатай ауылдық округі{{!}}Тарбағатай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 46 |санақ жылы = [[2021 жыл|2021]] |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақшоқы}} '''Ақшоқы''' — [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Тарбағатай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл, [[2024 жыл]]ы таратылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V24F0023618 Абай облысы Аягөз ауданының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> ==Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Аягөз]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 112 км-дей жерде. {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- ||265 ||{{құлдырау}} 46 || 17,4 ||146||{{құлдырау}} 25 ||17,1||119 ||{{құлдырау}} 21|| 17,6 |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Аягөз ауданы елді мекендері}} [[Санат:Аягөз ауданы елді мекендері]] 33xhw2nv5d16hyjl46eioit032o918x 3319695 3319694 2024-04-26T00:08:49Z Casserium 68287 «[[Санат:Аягөз ауданы елді мекендері|Аягөз ауданы елді мекендері]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Аягөз ауданының таратылған елді мекендері|Аягөз ауданының таратылған елді мекендері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ақшоқы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =33|lat_sec = 32 |lon_deg =81|lon_min = 27|lon_sec =35 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Аягөз ауданы |кестедегі аудан = Аягөз ауданы{{!}}Аягөз |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тарбағатай ауылдық округі{{!}}Тарбағатай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 46 |санақ жылы = [[2021 жыл|2021]] |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақшоқы}} '''Ақшоқы''' — [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Тарбағатай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл, [[2024 жыл]]ы таратылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V24F0023618 Абай облысы Аягөз ауданының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> ==Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Аягөз]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 112 км-дей жерде. {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- ||265 ||{{құлдырау}} 46 || 17,4 ||146||{{құлдырау}} 25 ||17,1||119 ||{{құлдырау}} 21|| 17,6 |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Аягөз ауданы елді мекендері}} [[Санат:Аягөз ауданының таратылған елді мекендері]] sbnl4t69021d2ckzcvw1nz4nojy4s54 0 564512 3319691 3230135 2024-04-26T00:07:12Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ортаарал |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =40|lat_sec = 42 |lon_deg =81|lon_min = 22|lon_sec =23 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Аягөз ауданы |кестедегі аудан = Аягөз ауданы{{!}}Аягөз |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тарбағатай ауылдық округі{{!}}Тарбағатай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 47 |санақ жылы = [[2021 жыл|2021]] |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ортаарал''' — [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Тарбағатай ауылдық округі]] құрамында болған ауыл, [[2024 жыл]]ы таратылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V24F0023618 Абай облысы Аягөз ауданының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> ==Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Аягөз]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 108 км-дей жерде. {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- ||151 ||{{құлдырау}} 47 || 31,1 ||77||{{құлдырау}} 21 ||27,3||74 ||{{құлдырау}} 26|| 35,1 |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Аягөз ауданы елді мекендері}} [[Санат:Аягөз ауданы елді мекендері]] 5n1udg51b8ez9846rhrwinfg3ampkbr 3319692 3319691 2024-04-26T00:07:43Z Casserium 68287 «[[Санат:Аягөз ауданы елді мекендері|Аягөз ауданы елді мекендері]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Аягөз ауданының таратылған елді мекендері|Аягөз ауданының таратылған елді мекендері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ортаарал |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =40|lat_sec = 42 |lon_deg =81|lon_min = 22|lon_sec =23 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Аягөз ауданы |кестедегі аудан = Аягөз ауданы{{!}}Аягөз |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тарбағатай ауылдық округі{{!}}Тарбағатай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 47 |санақ жылы = [[2021 жыл|2021]] |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ортаарал''' — [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Тарбағатай ауылдық округі]] құрамында болған ауыл, [[2024 жыл]]ы таратылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V24F0023618 Абай облысы Аягөз ауданының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> ==Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Аягөз]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 108 км-дей жерде. {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- ||151 ||{{құлдырау}} 47 || 31,1 ||77||{{құлдырау}} 21 ||27,3||74 ||{{құлдырау}} 26|| 35,1 |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Аягөз ауданы елді мекендері}} [[Санат:Аягөз ауданының таратылған елді мекендері]] 9azsstl1sxa798ad81u302t1pf2x5x0 0 564715 3319658 3280258 2024-04-25T21:52:17Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki {{Университет |Аты = Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті |Қысқартылған аты = |Эмблемасы = |Сурет = |Шынайы аты = |Халықаралық атауы = Margulan University |Бұрынғы атауы = Павлодар педагогикалық институты (ППИ) |Ұраны = |Құрылған жылы = [[1 желтоқсан]] [[1962 жыл]] |Жабылған жылы = |Қайта құрылған = |Қайта құрылған жылы = |Түрі = Мемлекеттік университет |Президенті = |Ғылыми жетекшісі = |Ректоры = Жилбаев Жанбол Октябрұлы |Студенттер = 5 175 (2008) |Шетел студенттері = |Мамандар = |Бакалавриат = |Магистратура = |Аспирантура = |Докторантура = |Ғылым доктары = |Профессоры = |Оқытушылар = 296 (2008) |Орналасқан жері = {{Байрақ|Қазақстан}} |Метро бекеті = |Кампус = |Мекенжайы = [[Павлодар]] қаласы, Мир көшесі, 60 |Сайты = https://ppu.edu.kz/kz/ |Марапаттары = }} '''Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті (ППУ)''' — [[Павлодар]] қаласындағы [[мұғалім]]дерді дайындайтын [[Жоғары оқу орындары|жоғары оқу орны]]. ==Тарихы== Павлодар педагогикалық институты (ППИ) [[1962 жыл]]дың [[1 желтоқсан]]ында ашылды. Қарамағында төрт [[аудитория]]сы болды, бір жылдай №3 [[мектеп]]тің төртінші қабатында сабақ жүргізді. [[Тарих]]-[[филология]] және [[физика]]-[[математика]] [[факультет]]терінде 150 адам оқыды. Сабақты 14 оқытушы жүргізді. Қабылданған [[студент]]тердің 50 пайызында екі жылдан астам еңбек өтілі болды. Басқа жерлерден келген студенттер жеке пәтерлерде, №3 мектептің ескі ғимаратында тұрды. 1964 жылдың жазында алғашқы [[жатақхана]] салынды. [[1964 жыл|1964]]-[[1965 жыл|1965]] оқу жылында «[[Орыс тілі]] мен [[Орыс әдебиеті|әдебиеті]]», «[[Математика]]» және «[[Жаратылыстану]]» [[мамандық]]тары бойынша студенттер қабылданды. Сол жылы студенттердің саны 284 адамға дейін өсті, 23 оқытушы оқытты. Бос лауазымдарға өткізілген бірінші конкурстан 6 [[ғылым кандидаты]] өтті, оның бесеуі [[доцент]] еді. Атап айтсақ, олар: ф.ғ.к., доцент И.П.Белоусов, вет.ғ.к., доцент А.Т.Шиянов, фил.ғ.к., доцент А.Г.Митрошкина, т.ғ.к., доцент М.И.Блох. [[1963 жыл]]ы физика-математика факультетінің [[биология]] және [[химия]] бөлімінің базасында (студенттер контингентінің көбеюіне байланысты) [[дене тәрбиесі]] бөлімі бар химия-биология факультеті ашылды. Даярланған жастарды тарту мақсатында ППИ жанында дайындық курстары ашылып, оған 137 тыңдаушы жиналды. Олардың көбі машина жасау зауытының, ҚБ-2, ҚБ-2 жұмысшы жастары, [[балабақша]]лардың, [[мәдениет]] [[мекеме]]лерінің [[қызметкер]]лері мен [[бастауыш білім|бастауыш сынып]] мұғалімдері болатын. Оқу үдерісінің маңызды бөлігі студенттердің [[педагогика]]лық және далалық тәжірибе жұмыстары болды. Педагогикалық тәжірибе қаланың № 3, 7, 11, 18, 23 мектептерінде өткізілді. Әр оқытушыға кеңес беру, бақылау және басшылық жасау үшін бірнеше академиялық топ бекітілді. Сондай-ақ студенттер мектептерде пионер вожатыйлары, [[Сынып тәрбиешісі|сынып жетекшілерінің]] көмекшілері, әртүрлі үйірмелердің жетекшілері болып практикадан өтті. Сонымен қатар, студенттер практикадан [[Павлодар облысы]]ның пионер [[лагерь|лагерлерінде]] де өтті. Химия-биология факультеті студенттерінің оқу-далалық практикадан облыс кеңшарларындағы [[егіншілік]] жұмыстарымен және еңбек сауықтыру лагеріндегі жұмыстар ұйымдастырылды. Дала практикасы [[Алтай таулары|Алтай]], [[Баянауыл]] секілді әртүрлі [[климаттық аймақ|климатты зоналарда]] 42 күнге дейін жалғасты. ППИ қызметінің басты басымдылығы студенттер мен оқытушылардың [[ғылыми-зерттеу жұмыстары]] болды. Мәселен, ҒЗЖ және СҒЗЖ жаңа нысандары белсенді түрде енгізілді, бірқатар кешендік және шартты-шарушылық жұмыстары жүргізілді, [[институт]]тың [[профессор]]-оқытушылар құрамы ғылым докторы және ғылым кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін [[Докторлық диссертация|диссертациялық жұмыстарын]] жоспарға сай қорғады. (О.З.Зикрин, З.П.Щербинко, А.М.Даткаев және т.б.). ППИ ғылыми-зерттеу жұмысының жандануы [[Ертіс]] өңірінің өзекті проблемаларымен айналысқан химия-биология факультетінде ғалымдардың паразитология мектебінің қалыптасуымен байланысты болды. Олар: «Гельминты домашних животных Павлодарской области», «Циркуляция возбудителей описторхоза, трихинеллеза и многокамерного эхинококкоза в Среднем Прииртышье» (И. И. Гуславский, З. И. Обухова, С. П. Хавкин, А. И. Батькаев және т.б.) мектептері болатын. Сондай-ақ мектеп мұғалімдері, [[эпидемиология|эпидемиологтар]], [[паразитология|медик-паразитологтар]] үшін [[гельминтоздар]]ды [[сақтандыру]] бойынша [[практика]]лық ұсынымдар жасалды. Математика кафедрасындағы ғылыми жұмыс «Единство обучения и воспитания в процессе преподавания математики» тақырыбы бойынша жұмыс жасаған Г.М.Мұқанов, Т.Қ.Шаяхметов, Л.И.Турчинский, М.И.Шаталина сияқты аға оқытушылардың қызметтерімен тығыз байланысты болды. Элементарлық математика кафедрасының аға оқытушысы М.И.Шаталина «О математическом активе класса» мәселесін зерттеумен айналысты. Осы мақсатпен №3 орта мектептің 9 сыныбында математикалық топ құрылды. Жұмыс математика пәні бойынша сабақта және сабақтан тыс дайындықтың байланысын айқындады. Сонымен, 1968 жылы М.И.Шаталинаның «Развитие интереса, самостоятельного творческого мышления и инициативы при обучении математике в средней школе» атты [[Оқу әдістемелік құрал|оқу-әдістемелік құралы]] жарық көрді. Орыс және шетел әдебиеті кафедрасы оқытушыларының ғылыми-зерттеу жұмыстары салыстырмалы талдаудың, көркем шеберліктің, [[әдеби шығарма]]лардың тарихи маңыздылығының, оларды зерттеу әдістемесінің проблемаларын зерттеумен тікелей байланыста өріс алды. Павлодар облысы мен Павлодар қаласының мектептерінде бағдарламалық оқытуды енгізу ППИ кафедралары мен аймақ мұғалімдерінің кәсіби ынтымақтастығын нығайтты. Ғылыми қалыптасу өз жалғасын тапты. Зерттеу ғылыми-педагогикалық, ғылыми-қолданбалы және әдістемелік сипаттағы тақырыптарда дайындалды. Оның 40-қа жуық пайызын оқытушылар құрамы еңбек еткен топ 41 ғылыми тақырыпты зерттеді. Кафедралар жанында ғылыми зерттеу үйірмелері ұйымдастырылды, отырыстарда баяндамалар, таңдаулы тақырыптар бойынша рефераттар тыңдалды, проблемалық мәселелер бойынша әдебиеттер жаңалықтары зерттелді. Ғылыми-зерттеу жұмысының 42% дейін студент жастар қамтылды. Жоғары оқу орнында ішкі ғылыми конференциялар өткізілді. Ең алғашқы ғылыми конференция «Социализмнен коммунизмге өту жағдайындағы ұлттық қарым-қатынастың дамуына» арналды. Конференцияда т.ғ.к. Г.И.Боранқұлов, аға оқытушы А.Н.Грицков, оқытушы В.И. Лобанов және Р.М. Гейгер баяндамалар жасап, сөз сөйледі. Сонымен қатар, кадр мәселелері де уақытында шешімін тауып отырды. Ғылыми жұмыстың нәтижесінде ППИ-де алғашқы даярлықтан өткен жас мамандармен оқытушылар қатары толықтырыла бастады. Осы үдеріске республикалық және одақтық министрліктермен біріге отырып өткізілген жоғары оқу орнының оқытушыларын арнаулы аспирантураға оқытуға басым бағыт беру саясаты көмектесті. «Мектеп пен өмірдің байланысын нығайту және КСРО-да халыққа білім беру жүйесінің бұдан әрі қарай дамуы» Заңының жүзеге асуы ППИ ұжымын «Педагогикалық білім университетін» ұйымдастыруға көмектесті, бұл арқылы педагогиалық білім таратылды, оқу пәндерін оқыту әдістемесі бойынша өзара тәжірибемен алмасу қамтамасыз етілді. Жоғары оқу орнының қалыптасуы кезінде студенттерді тәрбиелеу жұмысының әдістері мен тиімді нысандарын белсенді іздестіру жүргізілді, тәрбие үдерісін басқарудың негізі қаланды. Ректораттың, деканаттардың, кафедралардың, сонымен қатар [[партия]], [[кәсіподақ]], [[комсомол]] [[ұйым]]дарының жұмыстары негізінен ұйымдастыру мәселелерін шешуге және оқу мен тәрбие үдерістерін жүзеге асыруға бағытталды. [[Тәрбиежұмысы|Тәрбие жұмысы]] институттың партия бюросымен бекітілген жоспар негізінде жүргізілді. Әсіресе тәрбиенің негізгі бағыттары [[Марксизм-ленинизм|маркстік-лениндік]] теорияны зерттеу, саяси-тәрбие мен мәдени-көпшілік жұмысы, әскери-патриоттық тәрбие беру, студенттерге арнап өткізілген [[спорт]]тық-[[бұқаралық]] ғылыми жұмыстар жатақханалардағы ұйымдастырылған әртүрлі жұмыстар институттың облыспен және қала ұйымдарымен байланысын қалыптастыруға әсерін тигізді. Жалпы институттық жоспардың негізінде факультеттердегі, кафедралардағы, академиялық топтардағы тәрбие жұмысы жүргізілді. Оған оқытушылар мен институт қызметкерлерінің саяси оқулары енгізілді. [[Дәріс]]тік-[[насихат]] жұмысы, мәдени-бұқаралық шаралар, [[баспасөз|баспа]] және [[радио]] жұмысы, бұқаралық-саяси және спорттық-бұқаралық жұмыстар, қала тұрғындары мен оқушыларының арасындағы үгіт-бұқаралық іс-шаралар қолға алынды. Оқытушыларды, қызметкерлер мен студенттерді тәрбиелеудің маңызды бөлігі саяси ағарту жұмысы болып есептелді. Студенттік топтардың саяси хабарламашылары үшін марксизм-ленинизм кафедрасының оқытушылары (Г.И.Боранқұлов, Е.П.Дерягин, К.Р.Рахымбердинов, М.В.Вальянов) жүргізген консультациялар өз нәтижесін берді. Оған [[Еуропа]], [[Латын Америкасы]], [[Қытай Халық Республикасы]]ның саяси жағдайының проблемалары жөніндегі тақырыптар енгізілді. Оқытушылардың саяси білімін жетілдіру үшін теориялық семинарлар өткізілді. Марксизм-ленинизмді зерттеу бойынша семинарды марксизм-ленинизм кафедрасының оқытушысы В.И.Грошев, [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы]]ның (КОКП) тарихын зерттеу жұмысын А.А.Рояк басқарды. Сондай-ақ ППИ-дің комсомол комитетімен Бүкілодақтық Лениндік Коммунистік Жастар Одағының (БЛКЖО) тарихын зерттеу ұйымдастырылды. Құрамы 17 оқытушы мен 21 студенттен тұратын лекторлық топ қала кәсіпорындары мен облыс аудандарында жұмыс істеді. Халықаралық жағдай, КСРО және коммунистік партияның тарихы, сөйлеу мәдениеті туралы, жас кеңес адамының бейнесі, Олимпиадалық ойындардың тарихы жөнінде дәрістер оқылды. Сондай-ақ «Мәдениет университеті» жұмыс істеді. (жетекшісі Ю. А. Адаменко), оның негізгі мақсаты студентердің тереңдету, болашақ мұғалімдердің ой-өрісін кеңейту, эстетикалық дағдыларын қалыптастыру болды. Бүкілодақтық радионың радиокоментаторы М. Горбулинмен, Павлодар ақындары О.Афанасьевпен, В. Семерьяновпен, С. Музалевскиймен, М. Динерштейнмен, композитор В. Ширинкинмен кездесулер ұйымдастырылды. Университеттің тұрақты тыңдаушыларының саны жыл сайын 300-ден астам адамды құрады. Өз күштерімен ұйымдастырылған [[көркемөнерпаздық|көркемөнерпаздар]] үйірмесі таныла бастады. Студенттердің көпшілігінің қатысуымен [[хор]], [[драма]], [[вокализм|вокал]] үйірмелері жұмыс істеді. Үйірменің дамуына көркемдік жетекшісі ретінде педагогика және психология кафедрасының аға оқытушысы Р. Н. Сафонов сүбелі үлес қосты. Институттың өз күшімен ұйымдастырылған көркемөнерінің қалыптасып дамуына оқытушылар Ю. А. Адаменко, О. Қ. Жармакин, Г. И. Кирш, Э. Н. Неверова, Е. Е. Солтан, С. М. Хавкин, студенттер Н. Маркин, М. Барац және т.б. көмек қолын созды. Көркемөнерпаздар үйірмесінің мүшелері факультеттерде конкурстарды, кештерді өткізді, үгіт-мәдени бригадаларын жинақтады, үйірмелердің жұмысын бақылады. Олар облыстық және қалалық кәсіпорындарға, кеңшарлар мен ұжымшарларға барып, [[концерт]] ұйымдастырды. Институттың [[эстрада]]лық [[квартет]]і Павлодар телестудиясының жастар бағдарламасында ән шырқады, филология факультетінің деканы Г.И.Кирштің жетекшілігімен қойылған «Юность отцов» пьесасы С.М.Киров атындағы ұжымшарда өзеншілер клубында қойылды. Үгіт-мәдени бригадасы «Педагог бол!» ұраны аясында [[Павлодар]]-[[Тереңкөл ауданы|Қашыр]] аралығында үш күндік веломарафонын өткізді. Ол егін егі науқаны кезінде «Для тех, кто в поле» атты концерттік бағдарламамен [[Краснокутск ауданы]] тұрғындарының алдында концерт қойды. ППИ-дің көркемөнерпаздар үйірмесінің шеберлігі күн санап арта түсті. Ұжымдардың қалалық байқауында институт 1- орынға және «Нам 48, будет 50, затем исполнится нам 200 лет и 300, но, как маяк, останется в веках великая Держава коммунистов!» ([[1966 жыл|1966]]) монтажы үшін ауыспалы кубокқа ие болды. Келесі жылында да «Широка страна моя родная» монтажы үшін кубок институтта қалды, би және эстрада ұжымдары конкурс лауреаттары атанды, басқа жанрларда орындалған 10 нөмір жеке орындарға ие болды. Қалаған мамандығына деген сүйіспеншілігін арттыру, оған деген оң көзқарасын қалыптастыру және озат педагогикалық тәжірибені тарату мақсатында студенттер мен елімізге еңбегі сіңген ұстаздар Е.М.Кассацкая, А.А.Овсянникова, О.Ф.Семенова, Т.И.Васильева және тағы басқалармен кездесулер өткізілді. Студенттер үлгерімі нашар балалармен, пионер вожатыйларымен, сынып жетекшілерімен, көмекшілерімен, сондай-ақ милицияның балалар бөлмелерінде, мектептердегі пионер және комсомол ұйымының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі қалалық комсомол комитетінің штаттан тыс нұсқаушыларымен, аула клубтарындағы, спорт нұсқаушыларымен жұмыс жасады. Қоғамдық жұмысты атқару дағдысы мен тиімділігіне ие болуға қоғамдық мамандықтар факультеті көмектесті (ҚМФ), әр жылдарда ҚМФ декандары болып С. Я. Улицкий, А. Г. Гайнанов, Ю. А. Адаменко қызмет етті. ҚМФ-да қоғамдық мамандықты 1226 студент ([[1970 жыл|1970]]) алды. Сонымен қатар «Педагогикалық білім университеті» жұмыс істеді (жетекшісі педагогика кафедрасының меңгерушісі В. П. Харитонов), ал тыңдаушылары — қала мектептерінің ата-аналары. Дәстүрлі шараларды өткізу бір арнаға түсе бастады. Мысалы, «Бірінші курс студенттеріне» арналған факультет кештері, мерейтойларға және еске алу күндеріне орай тақырыптық кештер өткізілді. Жазушылар мен композиторлардың (В.Шекспир, Т.Шевченко, М.Лермонтов, П.Васильев, Вс.Иванов, С.Есенин, композитор Л.Ван Бетховен) өмірі мен шығармашылықтарына, Павлодар қаласы ақындарына арналған кештер де жиі ұйымдастырылды. Топтарда мұғалімдердің кәсіби шеберлігінің проблемалары және жеке тұлғаның адамгершілік қасиеттері бойынша пікірталастар, әңгімелер жүргізілді. Институт өмірі қабырға газеттерінің беттерінде көрсетілді. «Педагог» атты жалпы институттық, факультеттік – «Филолог», «РИЛЛОТ», «Крылатая юность» атты қабырға газеттері шықты. Факультеттерде, жатақханада «найзағайлар», «әскери парақтар» шығарылды. Жоғары оқу орны туралы хабарлар радиогазетте тұрақты шықты, радиоклуб жұмыс істеді (жетекшілері оқытушы — А. В. Михеев, студент Ю. Куготенко). Сол кездегі факультеттердің өмірін баяндайтын фотовитриналар, фотомонтаждар, «бір сағаттық фоторепортаждар» танымал хабарларға айналды. Жатақхана төрағалары А.Прокопенко, Д.Альтергот студенттердің өзін-өзі басқару органы - студенттер кеңесін құрды. Студенттер кеңесі үздік жатақхананы анықтау мақсатында байқау жариялады, жатақханада тұру ережелерін дайындады. Апта сайын сұрақ-жауап ретіндегі тақырыптық кештер, пікірталастар, дәрістер, атақты адамдармен кездесулер, «кафедралар апталары», әңгімелер, адамгершілік-этикалық тақырыптарға арналған баяндамалар мен музыкалық, поэзиялық және КТК кештері өткізілді. Павлодар облысы студенттер жатақханаларының байқауы қорытындысы бойынша №2 жатақхана жеңімпаз атанып, Қазақстан ЛКЖО облыстық комитетінің «Құрмет» грамотасымен марапатталды. Студенттердің дене шынықтыруын жетілдіру үшін спорт секциялары құрылды, спорт клубтары ұйымдастырылды, олимпиадалар, спартакиадалар өткізілді. Бір жылда 45 спортшы-разрядшы даярланды. Институт командалары «Молодой целинник» газетінің жүлдесіне арналған қалалық эстафетада, қалалық шаңғы жарысынжа жүлделі орындарға ие болды. Студенттердің 25 пайызы спорт секцияларында шұғылданды. Агробиологиялық станса жанында (Черноярка аулы) еңбек спорт-сауықтыру лагері құрылды. Мұнда дене тәрбиесі факультетінің студенттері оқу-жаттықтыру жиындарына тартылды, дала практикасына химия-биология және басқа факультеттердің студенттері қатысты. Негізгі жұмысты дене тәрбиесі кафедрасының оқытушылары А.С.Куц, В.А.Бородихин, В.А.Лыткин, И.З.Калугин жүргізді. Олар спорт секцияларының жұмысын ұйымдастырды, жүзуге үйрету бойынша сабақтарын өткізді, спартакиадаларды басқарды, бір күндік және көп күндік туристік саяхаттарға қатысты. Қамқорлық көмек көрсету шегінде студенттер мен оқытушылар «Чернояр» совхоздағы мектеп үшін [[футбол]] алаңы, [[Жеңіл атлетика|жеңілатлетикалық секторлары]], [[баскетбол]] және [[волейбол]] алаңдары бар спорт кешенін салды. Спорттық-бұқаралық жұмыстың спорттық, [[Туризм|туристік]] секцияларына [[балық аулау]] және [[аңшылық]], денсаулық топтарына институт оқытушылары да қатысты. Институт біріншілігіне тұрақты қатысу мақсатында волейбол, баскетбол, [[шахмат]], [[бадминтон]] бойынша оқытушылар командалары құрылды. Қысқы спорт ойындары түрлері бойынша қалалық, облыстық және республикалық жарыстарда көрсеткен жоғары нәтижелері үшін ППИ спортклубы Павлодар аткомының және қала дене тәрбиесі және спорт комитетінің ауыспалы Қызыл туымен марапатталды. ППИ-дің шаңғышылар командасы жоғары оқу орындарының арасында Қазақстанның 3 жүлдегері атанды. «Буревестник» республикалық жарыстарында ППИ спортұжымы волейболдан 1-ші орынды, шаңғыдан 3-ші орынды, жеңіл атлетикадан 5-ші орынды, қол добы бойынша 6-ші орынды иеленді. Студенттік жастар арасындағы республикалық ойындарда Чекмарева (шаңғы), А.Ни (гимнастика), Барабаш, В.Барганников (коньки), В.Пономарев В., В.Попов В (жеңіл атлетика), Ю.Яковлев, К.Түйлықбеков (классикалық күрес) жүлделі орындардан көрінді. Студент В.Барганников юниорлар арасындағы КСРО біріншілігінде жүлдегер атанды және халықаралық жарыстарға Қазақстан атынан қатысты. Еңбек тәрбиесі студенттік құрылыс отрядтары (СҚО), пионер вожатыйы жұмыстары арқылы, пионер лагерлеріндегі спорт нұсқаушыларымен, оқу-жаттықтыру жиындарында жүзеге асырылды. ППИ студенттері Павлодар облысының совхоздарында мал қораларын, тұрғын үйлерді, жатақханаларды, [[жылыжай]]ларды, кірпіш зауыттарын, [[механика]]лық токтарды, [[монша]]ларды, балабақшаларын салуда жұмыс жасады. Жұмыстағы жақсы көрсеткіштері үшін көптеген студенттер [[сыйлықақы]]лар, мақтау қағаздарын, аудандық комсомол комитеттерінің алғысхаттарын алды. «Қоскөл» совхозында орналасқан ППИ отряды әртүрлі оқу орындарының 14 отряды арасындағы жарысда 1-ші орынға ие болып, ауданның ауыспалы туын жеңіп алды. Ауыл мектебіне көмек көрсету айлықтарында барлық совхоздарда мектеп шеберханалары салынды, мектептерді жөндеу жұмыстары жүргізілді, [[спорт алаңы|спорт алаңдары]] жаңадан жабдықталды. СҚО-ның жұмыс істеген кезеңінде барлық совхоздарда демалыс кештері, футбол, волейбол бойынша жолдастық кездесулер өткізілді, жергілікті жерлерде тұрғындарға дәрістер оқылды. СҚО отрядтарына «тәрбиеленуі қиын» оқушылар мен жасөспірімдер қатысты<ref>[http://www.ppi.kz/index.php?option=com_k2&view=item&id=142:istoriya-vuza&Itemid=667&lang=kz ПМПИ тарихы]{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. ==Әнұраны== Сөзін жазған: Мұхит Жақсылықұлы<br />Әнін жазған: Қайырбек Сәтиев {{Дәйексөз|Сарқылмайтын білімнің бастауысың,<br />Самғап ұшар қыранның аспанысың.<br />Арман қуған елімнің ұл-қыздарын<br />Биіктерге бастайтын асқарысың.<br /><br />Қайырмасы:<br />Ұстаздардың ұстасы, панасы Сен!<br />Жалындаған жастарға санасың Сен!<br />Мектептердің мектебі — Алтын ұям!<br />Институтым, бәрінен дарасың Сен.<br /><br />Ұлағатты ұстаздар жолбасысың,<br />Өнер-ғылым, тәрбие ордасысың!<br />Ұрпақтарға өнеге, жол көрсетіп,<br />Болашаққа жетелер жолдасысың.<br /><br />Қайырмасы:<br />Ұстаздардың ұстасы, панасы Сен!<br />Жалындаған жастарға санасың Сен!<br />Мектептердің мектебі — Алтын ұям!<br />Институтым, бәрінен дарасың Сен<ref>[http://www.ppi.kz/index.php?option=com_k2&view=item&id=139:gimn-instituta&Itemid=678&lang=kz Институт әнұраны]</ref>.}} ==Факультеттері== * Филология факультеті ** Қазақстан және шетелдер тарихы кафедрасы ** Экономика, құқық және философия кафедрасы ** Орыс тілі және әдебиеті кафедрасы ** Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасы ** Шет тілдері кафедрасы * Жаратылыстану және математика факультеті ** Жалпы биология кафедрасы ** Анатомия, физиология және дефектология кафедрасы ** География және химия кафедрасы ** Информатика кафедрасы ** Математика және физика кафедрасы ** Кәсіптік оқытудың теориясы мен әдістемесі кафедрасы ** Дене тәрбиесі кафедрасы * Педагогика және спорт факультеті ** Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру кафедрасы ** Педагогика кафедрасы ** Психология кафедрасы ** Музыкалық білім берудің теориясы мен әдістемесі кафедрасы ** Алғашқы әскери дайындық және дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі кафедрасы ==Дереккөздер== {{дереккөздер}} ==Сілтемелер== * [[Павлодар]] * [[Педагогика]] * [[Институт]] [[Санат:Қазақстан университеттері]] 8gbr9yfmg336hmiqyxg8mdqpo88ifdt 3319659 3319658 2024-04-25T21:53:00Z Coffee86 27186 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Университет |Аты = Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті |Қысқартылған аты = |Эмблемасы = |Сурет = |Шынайы аты = |Халықаралық атауы = Margulan University |Бұрынғы атауы = Павлодар педагогикалық институты (ППИ) |Ұраны = |Құрылған жылы = [[1 желтоқсан]] [[1962 жыл]] |Жабылған жылы = |Қайта құрылған = |Қайта құрылған жылы = |Түрі = Мемлекеттік университет |Президенті = |Ғылыми жетекшісі = |Ректоры = Жилбаев Жанбол Октябрұлы |Студенттер = 5 175 (2008) |Шетел студенттері = |Мамандар = |Бакалавриат = |Магистратура = |Аспирантура = |Докторантура = |Ғылым доктары = |Профессоры = |Оқытушылар = 296 (2008) |Орналасқан жері = {{Байрақ|Қазақстан}} |Метро бекеті = |Кампус = |Мекенжайы = [[Павлодар]] қаласы, Мир көшесі, 60 |Сайты = https://ppu.edu.kz/kz/ |Марапаттары = }} '''Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті (ППУ)''' — [[Павлодар]] қаласындағы [[мұғалім]]дерді дайындайтын [[Жоғары оқу орындары|жоғары оқу орны]]. ==Тарихы== Павлодар педагогикалық институты (ППИ) [[1962 жыл]]дың [[1 желтоқсан]]ында ашылды. Қарамағында төрт [[аудитория]]сы болды, бір жылдай №3 [[мектеп]]тің төртінші қабатында сабақ жүргізді. [[Тарих]]-[[филология]] және [[физика]]-[[математика]] [[факультет]]терінде 150 адам оқыды. Сабақты 14 оқытушы жүргізді. Қабылданған [[студент]]тердің 50 пайызында екі жылдан астам еңбек өтілі болды. Басқа жерлерден келген студенттер жеке пәтерлерде, №3 мектептің ескі ғимаратында тұрды. 1964 жылдың жазында алғашқы [[жатақхана]] салынды. [[1964 жыл|1964]]-[[1965 жыл|1965]] оқу жылында «[[Орыс тілі]] мен [[Орыс әдебиеті|әдебиеті]]», «[[Математика]]» және «[[Жаратылыстану]]» [[мамандық]]тары бойынша студенттер қабылданды. Сол жылы студенттердің саны 284 адамға дейін өсті, 23 оқытушы оқытты. Бос лауазымдарға өткізілген бірінші конкурстан 6 [[ғылым кандидаты]] өтті, оның бесеуі [[доцент]] еді. Атап айтсақ, олар: ф.ғ.к., доцент И.П.Белоусов, вет.ғ.к., доцент А.Т.Шиянов, фил.ғ.к., доцент А.Г.Митрошкина, т.ғ.к., доцент М.И.Блох. [[1963 жыл]]ы физика-математика факультетінің [[биология]] және [[химия]] бөлімінің базасында (студенттер контингентінің көбеюіне байланысты) [[дене тәрбиесі]] бөлімі бар химия-биология факультеті ашылды. Даярланған жастарды тарту мақсатында ППИ жанында дайындық курстары ашылып, оған 137 тыңдаушы жиналды. Олардың көбі машина жасау зауытының, ҚБ-2, ҚБ-2 жұмысшы жастары, [[балабақша]]лардың, [[мәдениет]] [[мекеме]]лерінің [[қызметкер]]лері мен [[бастауыш білім|бастауыш сынып]] мұғалімдері болатын. Оқу үдерісінің маңызды бөлігі студенттердің [[педагогика]]лық және далалық тәжірибе жұмыстары болды. Педагогикалық тәжірибе қаланың № 3, 7, 11, 18, 23 мектептерінде өткізілді. Әр оқытушыға кеңес беру, бақылау және басшылық жасау үшін бірнеше академиялық топ бекітілді. Сондай-ақ студенттер мектептерде пионер вожатыйлары, [[Сынып тәрбиешісі|сынып жетекшілерінің]] көмекшілері, әртүрлі үйірмелердің жетекшілері болып практикадан өтті. Сонымен қатар, студенттер практикадан [[Павлодар облысы]]ның пионер [[лагерь|лагерлерінде]] де өтті. Химия-биология факультеті студенттерінің оқу-далалық практикадан облыс кеңшарларындағы [[егіншілік]] жұмыстарымен және еңбек сауықтыру лагеріндегі жұмыстар ұйымдастырылды. Дала практикасы [[Алтай таулары|Алтай]], [[Баянауыл]] секілді әртүрлі [[климаттық аймақ|климатты зоналарда]] 42 күнге дейін жалғасты. ППИ қызметінің басты басымдылығы студенттер мен оқытушылардың [[ғылыми-зерттеу жұмыстары]] болды. Мәселен, ҒЗЖ және СҒЗЖ жаңа нысандары белсенді түрде енгізілді, бірқатар кешендік және шартты-шарушылық жұмыстары жүргізілді, [[институт]]тың [[профессор]]-оқытушылар құрамы ғылым докторы және ғылым кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін [[Докторлық диссертация|диссертациялық жұмыстарын]] жоспарға сай қорғады. (О.З.Зикрин, З.П.Щербинко, А.М.Даткаев және т.б.). ППИ ғылыми-зерттеу жұмысының жандануы [[Ертіс]] өңірінің өзекті проблемаларымен айналысқан химия-биология факультетінде ғалымдардың паразитология мектебінің қалыптасуымен байланысты болды. Олар: «Гельминты домашних животных Павлодарской области», «Циркуляция возбудителей описторхоза, трихинеллеза и многокамерного эхинококкоза в Среднем Прииртышье» (И. И. Гуславский, З. И. Обухова, С. П. Хавкин, А. И. Батькаев және т.б.) мектептері болатын. Сондай-ақ мектеп мұғалімдері, [[эпидемиология|эпидемиологтар]], [[паразитология|медик-паразитологтар]] үшін [[гельминтоздар]]ды [[сақтандыру]] бойынша [[практика]]лық ұсынымдар жасалды. Математика кафедрасындағы ғылыми жұмыс «Единство обучения и воспитания в процессе преподавания математики» тақырыбы бойынша жұмыс жасаған Г.М.Мұқанов, Т.Қ.Шаяхметов, Л.И.Турчинский, М.И.Шаталина сияқты аға оқытушылардың қызметтерімен тығыз байланысты болды. Элементарлық математика кафедрасының аға оқытушысы М.И.Шаталина «О математическом активе класса» мәселесін зерттеумен айналысты. Осы мақсатпен №3 орта мектептің 9 сыныбында математикалық топ құрылды. Жұмыс математика пәні бойынша сабақта және сабақтан тыс дайындықтың байланысын айқындады. Сонымен, 1968 жылы М.И.Шаталинаның «Развитие интереса, самостоятельного творческого мышления и инициативы при обучении математике в средней школе» атты [[Оқу әдістемелік құрал|оқу-әдістемелік құралы]] жарық көрді. Орыс және шетел әдебиеті кафедрасы оқытушыларының ғылыми-зерттеу жұмыстары салыстырмалы талдаудың, көркем шеберліктің, [[әдеби шығарма]]лардың тарихи маңыздылығының, оларды зерттеу әдістемесінің проблемаларын зерттеумен тікелей байланыста өріс алды. Павлодар облысы мен Павлодар қаласының мектептерінде бағдарламалық оқытуды енгізу ППИ кафедралары мен аймақ мұғалімдерінің кәсіби ынтымақтастығын нығайтты. Ғылыми қалыптасу өз жалғасын тапты. Зерттеу ғылыми-педагогикалық, ғылыми-қолданбалы және әдістемелік сипаттағы тақырыптарда дайындалды. Оның 40-қа жуық пайызын оқытушылар құрамы еңбек еткен топ 41 ғылыми тақырыпты зерттеді. Кафедралар жанында ғылыми зерттеу үйірмелері ұйымдастырылды, отырыстарда баяндамалар, таңдаулы тақырыптар бойынша рефераттар тыңдалды, проблемалық мәселелер бойынша әдебиеттер жаңалықтары зерттелді. Ғылыми-зерттеу жұмысының 42% дейін студент жастар қамтылды. Жоғары оқу орнында ішкі ғылыми конференциялар өткізілді. Ең алғашқы ғылыми конференция «Социализмнен коммунизмге өту жағдайындағы ұлттық қарым-қатынастың дамуына» арналды. Конференцияда т.ғ.к. Г.И.Боранқұлов, аға оқытушы А.Н.Грицков, оқытушы В.И. Лобанов және Р.М. Гейгер баяндамалар жасап, сөз сөйледі. Сонымен қатар, кадр мәселелері де уақытында шешімін тауып отырды. Ғылыми жұмыстың нәтижесінде ППИ-де алғашқы даярлықтан өткен жас мамандармен оқытушылар қатары толықтырыла бастады. Осы үдеріске республикалық және одақтық министрліктермен біріге отырып өткізілген жоғары оқу орнының оқытушыларын арнаулы аспирантураға оқытуға басым бағыт беру саясаты көмектесті. «Мектеп пен өмірдің байланысын нығайту және КСРО-да халыққа білім беру жүйесінің бұдан әрі қарай дамуы» Заңының жүзеге асуы ППИ ұжымын «Педагогикалық білім университетін» ұйымдастыруға көмектесті, бұл арқылы педагогиалық білім таратылды, оқу пәндерін оқыту әдістемесі бойынша өзара тәжірибемен алмасу қамтамасыз етілді. Жоғары оқу орнының қалыптасуы кезінде студенттерді тәрбиелеу жұмысының әдістері мен тиімді нысандарын белсенді іздестіру жүргізілді, тәрбие үдерісін басқарудың негізі қаланды. Ректораттың, деканаттардың, кафедралардың, сонымен қатар [[партия]], [[кәсіподақ]], [[комсомол]] [[ұйым]]дарының жұмыстары негізінен ұйымдастыру мәселелерін шешуге және оқу мен тәрбие үдерістерін жүзеге асыруға бағытталды. [[Тәрбиежұмысы|Тәрбие жұмысы]] институттың партия бюросымен бекітілген жоспар негізінде жүргізілді. Әсіресе тәрбиенің негізгі бағыттары [[Марксизм-ленинизм|маркстік-лениндік]] теорияны зерттеу, саяси-тәрбие мен мәдени-көпшілік жұмысы, әскери-патриоттық тәрбие беру, студенттерге арнап өткізілген [[спорт]]тық-[[бұқаралық]] ғылыми жұмыстар жатақханалардағы ұйымдастырылған әртүрлі жұмыстар институттың облыспен және қала ұйымдарымен байланысын қалыптастыруға әсерін тигізді. Жалпы институттық жоспардың негізінде факультеттердегі, кафедралардағы, академиялық топтардағы тәрбие жұмысы жүргізілді. Оған оқытушылар мен институт қызметкерлерінің саяси оқулары енгізілді. [[Дәріс]]тік-[[насихат]] жұмысы, мәдени-бұқаралық шаралар, [[баспасөз|баспа]] және [[радио]] жұмысы, бұқаралық-саяси және спорттық-бұқаралық жұмыстар, қала тұрғындары мен оқушыларының арасындағы үгіт-бұқаралық іс-шаралар қолға алынды. Оқытушыларды, қызметкерлер мен студенттерді тәрбиелеудің маңызды бөлігі саяси ағарту жұмысы болып есептелді. Студенттік топтардың саяси хабарламашылары үшін марксизм-ленинизм кафедрасының оқытушылары (Г.И.Боранқұлов, Е.П.Дерягин, К.Р.Рахымбердинов, М.В.Вальянов) жүргізген консультациялар өз нәтижесін берді. Оған [[Еуропа]], [[Латын Америкасы]], [[Қытай Халық Республикасы]]ның саяси жағдайының проблемалары жөніндегі тақырыптар енгізілді. Оқытушылардың саяси білімін жетілдіру үшін теориялық семинарлар өткізілді. Марксизм-ленинизмді зерттеу бойынша семинарды марксизм-ленинизм кафедрасының оқытушысы В.И.Грошев, [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы]]ның (КОКП) тарихын зерттеу жұмысын А.А.Рояк басқарды. Сондай-ақ ППИ-дің комсомол комитетімен Бүкілодақтық Лениндік Коммунистік Жастар Одағының (БЛКЖО) тарихын зерттеу ұйымдастырылды. Құрамы 17 оқытушы мен 21 студенттен тұратын лекторлық топ қала кәсіпорындары мен облыс аудандарында жұмыс істеді. Халықаралық жағдай, КСРО және коммунистік партияның тарихы, сөйлеу мәдениеті туралы, жас кеңес адамының бейнесі, Олимпиадалық ойындардың тарихы жөнінде дәрістер оқылды. Сондай-ақ «Мәдениет университеті» жұмыс істеді. (жетекшісі Ю. А. Адаменко), оның негізгі мақсаты студентердің тереңдету, болашақ мұғалімдердің ой-өрісін кеңейту, эстетикалық дағдыларын қалыптастыру болды. Бүкілодақтық радионың радиокоментаторы М. Горбулинмен, Павлодар ақындары О.Афанасьевпен, В. Семерьяновпен, С. Музалевскиймен, М. Динерштейнмен, композитор В. Ширинкинмен кездесулер ұйымдастырылды. Университеттің тұрақты тыңдаушыларының саны жыл сайын 300-ден астам адамды құрады. Өз күштерімен ұйымдастырылған [[көркемөнерпаздық|көркемөнерпаздар]] үйірмесі таныла бастады. Студенттердің көпшілігінің қатысуымен [[хор]], [[драма]], [[вокализм|вокал]] үйірмелері жұмыс істеді. Үйірменің дамуына көркемдік жетекшісі ретінде педагогика және психология кафедрасының аға оқытушысы Р. Н. Сафонов сүбелі үлес қосты. Институттың өз күшімен ұйымдастырылған көркемөнерінің қалыптасып дамуына оқытушылар Ю. А. Адаменко, О. Қ. Жармакин, Г. И. Кирш, Э. Н. Неверова, Е. Е. Солтан, С. М. Хавкин, студенттер Н. Маркин, М. Барац және т.б. көмек қолын созды. Көркемөнерпаздар үйірмесінің мүшелері факультеттерде конкурстарды, кештерді өткізді, үгіт-мәдени бригадаларын жинақтады, үйірмелердің жұмысын бақылады. Олар облыстық және қалалық кәсіпорындарға, кеңшарлар мен ұжымшарларға барып, [[концерт]] ұйымдастырды. Институттың [[эстрада]]лық [[квартет]]і Павлодар телестудиясының жастар бағдарламасында ән шырқады, филология факультетінің деканы Г.И.Кирштің жетекшілігімен қойылған «Юность отцов» пьесасы С.М.Киров атындағы ұжымшарда өзеншілер клубында қойылды. Үгіт-мәдени бригадасы «Педагог бол!» ұраны аясында [[Павлодар]]-[[Тереңкөл ауданы|Қашыр]] аралығында үш күндік веломарафонын өткізді. Ол егін егі науқаны кезінде «Для тех, кто в поле» атты концерттік бағдарламамен [[Краснокутск ауданы]] тұрғындарының алдында концерт қойды. ППИ-дің көркемөнерпаздар үйірмесінің шеберлігі күн санап арта түсті. Ұжымдардың қалалық байқауында институт 1- орынға және «Нам 48, будет 50, затем исполнится нам 200 лет и 300, но, как маяк, останется в веках великая Держава коммунистов!» ([[1966 жыл|1966]]) монтажы үшін ауыспалы кубокқа ие болды. Келесі жылында да «Широка страна моя родная» монтажы үшін кубок институтта қалды, би және эстрада ұжымдары конкурс лауреаттары атанды, басқа жанрларда орындалған 10 нөмір жеке орындарға ие болды. Қалаған мамандығына деген сүйіспеншілігін арттыру, оған деген оң көзқарасын қалыптастыру және озат педагогикалық тәжірибені тарату мақсатында студенттер мен елімізге еңбегі сіңген ұстаздар Е.М.Кассацкая, А.А.Овсянникова, О.Ф.Семенова, Т.И.Васильева және тағы басқалармен кездесулер өткізілді. Студенттер үлгерімі нашар балалармен, пионер вожатыйларымен, сынып жетекшілерімен, көмекшілерімен, сондай-ақ милицияның балалар бөлмелерінде, мектептердегі пионер және комсомол ұйымының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі қалалық комсомол комитетінің штаттан тыс нұсқаушыларымен, аула клубтарындағы, спорт нұсқаушыларымен жұмыс жасады. Қоғамдық жұмысты атқару дағдысы мен тиімділігіне ие болуға қоғамдық мамандықтар факультеті көмектесті (ҚМФ), әр жылдарда ҚМФ декандары болып С. Я. Улицкий, А. Г. Гайнанов, Ю. А. Адаменко қызмет етті. ҚМФ-да қоғамдық мамандықты 1226 студент ([[1970 жыл|1970]]) алды. Сонымен қатар «Педагогикалық білім университеті» жұмыс істеді (жетекшісі педагогика кафедрасының меңгерушісі В. П. Харитонов), ал тыңдаушылары — қала мектептерінің ата-аналары. Дәстүрлі шараларды өткізу бір арнаға түсе бастады. Мысалы, «Бірінші курс студенттеріне» арналған факультет кештері, мерейтойларға және еске алу күндеріне орай тақырыптық кештер өткізілді. Жазушылар мен композиторлардың (В.Шекспир, Т.Шевченко, М.Лермонтов, П.Васильев, Вс.Иванов, С.Есенин, композитор Л.Ван Бетховен) өмірі мен шығармашылықтарына, Павлодар қаласы ақындарына арналған кештер де жиі ұйымдастырылды. Топтарда мұғалімдердің кәсіби шеберлігінің проблемалары және жеке тұлғаның адамгершілік қасиеттері бойынша пікірталастар, әңгімелер жүргізілді. Институт өмірі қабырға газеттерінің беттерінде көрсетілді. «Педагог» атты жалпы институттық, факультеттік – «Филолог», «РИЛЛОТ», «Крылатая юность» атты қабырға газеттері шықты. Факультеттерде, жатақханада «найзағайлар», «әскери парақтар» шығарылды. Жоғары оқу орны туралы хабарлар радиогазетте тұрақты шықты, радиоклуб жұмыс істеді (жетекшілері оқытушы — А. В. Михеев, студент Ю. Куготенко). Сол кездегі факультеттердің өмірін баяндайтын фотовитриналар, фотомонтаждар, «бір сағаттық фоторепортаждар» танымал хабарларға айналды. Жатақхана төрағалары А.Прокопенко, Д.Альтергот студенттердің өзін-өзі басқару органы - студенттер кеңесін құрды. Студенттер кеңесі үздік жатақхананы анықтау мақсатында байқау жариялады, жатақханада тұру ережелерін дайындады. Апта сайын сұрақ-жауап ретіндегі тақырыптық кештер, пікірталастар, дәрістер, атақты адамдармен кездесулер, «кафедралар апталары», әңгімелер, адамгершілік-этикалық тақырыптарға арналған баяндамалар мен музыкалық, поэзиялық және КТК кештері өткізілді. Павлодар облысы студенттер жатақханаларының байқауы қорытындысы бойынша №2 жатақхана жеңімпаз атанып, Қазақстан ЛКЖО облыстық комитетінің «Құрмет» грамотасымен марапатталды. Студенттердің дене шынықтыруын жетілдіру үшін спорт секциялары құрылды, спорт клубтары ұйымдастырылды, олимпиадалар, спартакиадалар өткізілді. Бір жылда 45 спортшы-разрядшы даярланды. Институт командалары «Молодой целинник» газетінің жүлдесіне арналған қалалық эстафетада, қалалық шаңғы жарысынжа жүлделі орындарға ие болды. Студенттердің 25 пайызы спорт секцияларында шұғылданды. Агробиологиялық станса жанында (Черноярка аулы) еңбек спорт-сауықтыру лагері құрылды. Мұнда дене тәрбиесі факультетінің студенттері оқу-жаттықтыру жиындарына тартылды, дала практикасына химия-биология және басқа факультеттердің студенттері қатысты. Негізгі жұмысты дене тәрбиесі кафедрасының оқытушылары А.С.Куц, В.А.Бородихин, В.А.Лыткин, И.З.Калугин жүргізді. Олар спорт секцияларының жұмысын ұйымдастырды, жүзуге үйрету бойынша сабақтарын өткізді, спартакиадаларды басқарды, бір күндік және көп күндік туристік саяхаттарға қатысты. Қамқорлық көмек көрсету шегінде студенттер мен оқытушылар «Чернояр» совхоздағы мектеп үшін [[футбол]] алаңы, [[Жеңіл атлетика|жеңілатлетикалық секторлары]], [[баскетбол]] және [[волейбол]] алаңдары бар спорт кешенін салды. Спорттық-бұқаралық жұмыстың спорттық, [[Туризм|туристік]] секцияларына [[балық аулау]] және [[аңшылық]], денсаулық топтарына институт оқытушылары да қатысты. Институт біріншілігіне тұрақты қатысу мақсатында волейбол, баскетбол, [[шахмат]], [[бадминтон]] бойынша оқытушылар командалары құрылды. Қысқы спорт ойындары түрлері бойынша қалалық, облыстық және республикалық жарыстарда көрсеткен жоғары нәтижелері үшін ППИ спортклубы Павлодар аткомының және қала дене тәрбиесі және спорт комитетінің ауыспалы Қызыл туымен марапатталды. ППИ-дің шаңғышылар командасы жоғары оқу орындарының арасында Қазақстанның 3 жүлдегері атанды. «Буревестник» республикалық жарыстарында ППИ спортұжымы волейболдан 1-ші орынды, шаңғыдан 3-ші орынды, жеңіл атлетикадан 5-ші орынды, қол добы бойынша 6-ші орынды иеленді. Студенттік жастар арасындағы республикалық ойындарда Чекмарева (шаңғы), А.Ни (гимнастика), Барабаш, В.Барганников (коньки), В.Пономарев В., В.Попов В (жеңіл атлетика), Ю.Яковлев, К.Түйлықбеков (классикалық күрес) жүлделі орындардан көрінді. Студент В.Барганников юниорлар арасындағы КСРО біріншілігінде жүлдегер атанды және халықаралық жарыстарға Қазақстан атынан қатысты. Еңбек тәрбиесі студенттік құрылыс отрядтары (СҚО), пионер вожатыйы жұмыстары арқылы, пионер лагерлеріндегі спорт нұсқаушыларымен, оқу-жаттықтыру жиындарында жүзеге асырылды. ППИ студенттері Павлодар облысының совхоздарында мал қораларын, тұрғын үйлерді, жатақханаларды, [[жылыжай]]ларды, кірпіш зауыттарын, [[механика]]лық токтарды, [[монша]]ларды, балабақшаларын салуда жұмыс жасады. Жұмыстағы жақсы көрсеткіштері үшін көптеген студенттер [[сыйлықақы]]лар, мақтау қағаздарын, аудандық комсомол комитеттерінің алғысхаттарын алды. «Қоскөл» совхозында орналасқан ППИ отряды әртүрлі оқу орындарының 14 отряды арасындағы жарысда 1-ші орынға ие болып, ауданның ауыспалы туын жеңіп алды. Ауыл мектебіне көмек көрсету айлықтарында барлық совхоздарда мектеп шеберханалары салынды, мектептерді жөндеу жұмыстары жүргізілді, [[спорт алаңы|спорт алаңдары]] жаңадан жабдықталды. СҚО-ның жұмыс істеген кезеңінде барлық совхоздарда демалыс кештері, футбол, волейбол бойынша жолдастық кездесулер өткізілді, жергілікті жерлерде тұрғындарға дәрістер оқылды. СҚО отрядтарына «тәрбиеленуі қиын» оқушылар мен жасөспірімдер қатысты<ref>[http://www.ppi.kz/index.php?option=com_k2&view=item&id=142:istoriya-vuza&Itemid=667&lang=kz ПМПИ тарихы]{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. ==Әнұраны== Сөзін жазған: Мұхит Жақсылықұлы<br />Әнін жазған: Қайырбек Сәтиев {{Дәйексөз|Сарқылмайтын білімнің бастауысың,<br />Самғап ұшар қыранның аспанысың.<br />Арман қуған елімнің ұл-қыздарын<br />Биіктерге бастайтын асқарысың.<br /><br />Қайырмасы:<br />Ұстаздардың ұстасы, панасы Сен!<br />Жалындаған жастарға санасың Сен!<br />Мектептердің мектебі — Алтын ұям!<br />Институтым, бәрінен дарасың Сен.<br /><br />Ұлағатты ұстаздар жолбасысың,<br />Өнер-ғылым, тәрбие ордасысың!<br />Ұрпақтарға өнеге, жол көрсетіп,<br />Болашаққа жетелер жолдасысың.<br /><br />Қайырмасы:<br />Ұстаздардың ұстасы, панасы Сен!<br />Жалындаған жастарға санасың Сен!<br />Мектептердің мектебі — Алтын ұям!<br />Институтым, бәрінен дарасың Сен<ref>[http://www.ppi.kz/index.php?option=com_k2&view=item&id=139:gimn-instituta&Itemid=678&lang=kz Институт әнұраны]</ref>.}} ==Факультеттері== * Филология факультеті ** Қазақстан және шетелдер тарихы кафедрасы ** Экономика, құқық және философия кафедрасы ** Орыс тілі және әдебиеті кафедрасы ** Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасы ** Шет тілдері кафедрасы * Жаратылыстану және математика факультеті ** Жалпы биология кафедрасы ** Анатомия, физиология және дефектология кафедрасы ** География және химия кафедрасы ** Информатика кафедрасы ** Математика және физика кафедрасы ** Кәсіптік оқытудың теориясы мен әдістемесі кафедрасы ** Дене тәрбиесі кафедрасы * Педагогика және спорт факультеті ** Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру кафедрасы ** Педагогика кафедрасы ** Психология кафедрасы ** Музыкалық білім берудің теориясы мен әдістемесі кафедрасы ** Алғашқы әскери дайындық және дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі кафедрасы ==Дереккөздер== {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Павлодар]] * [[Педагогика]] * [[Институт]] [[Санат:Қазақстан университеттері]] 32w2fdrxaj0v6io3vp65kw1k2hqose1 3319660 3319659 2024-04-25T21:53:43Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki {{Университет |Аты = Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті |Қысқартылған аты = |Эмблемасы = |Сурет = |Шынайы аты = |Халықаралық атауы = Margulan University |Бұрынғы атауы = Павлодар педагогикалық институты (ППИ) |Ұраны = |Құрылған жылы = [[1 желтоқсан]] [[1962 жыл]] |Жабылған жылы = |Қайта құрылған = |Қайта құрылған жылы = |Түрі = Мемлекеттік университет |Президенті = |Ғылыми жетекшісі = |Ректоры = Жилбаев Жанбол Октябрұлы |Студенттер = 5 175 (2008) |Шетел студенттері = |Мамандар = |Бакалавриат = |Магистратура = |Аспирантура = |Докторантура = |Ғылым доктары = |Профессоры = |Оқытушылар = 296 (2008) |Орналасқан жері = {{Байрақ|Қазақстан}} |Метро бекеті = |Кампус = |Мекенжайы = [[Павлодар]] қаласы, Мир көшесі, 60 |Сайты = https://ppu.edu.kz/kz/ |Марапаттары = }} '''Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті (ППУ)''' — [[Павлодар]] қаласындағы [[мұғалім]]дерді дайындайтын [[Жоғары оқу орындары|жоғары оқу орны]]. ==Тарихы== Павлодар педагогикалық институты (ППИ) [[1962 жыл]]дың [[1 желтоқсан]]ында ашылды. Қарамағында төрт [[аудитория]]сы болды, бір жылдай №3 [[мектеп]]тің төртінші қабатында сабақ жүргізді. [[Тарих]]-[[филология]] және [[физика]]-[[математика]] [[факультет]]терінде 150 адам оқыды. Сабақты 14 оқытушы жүргізді. Қабылданған [[студент]]тердің 50 пайызында екі жылдан астам еңбек өтілі болды. Басқа жерлерден келген студенттер жеке пәтерлерде, №3 мектептің ескі ғимаратында тұрды. 1964 жылдың жазында алғашқы [[жатақхана]] салынды. [[1964 жыл|1964]]-[[1965 жыл|1965]] оқу жылында «[[Орыс тілі]] мен [[Орыс әдебиеті|әдебиеті]]», «[[Математика]]» және «[[Жаратылыстану]]» [[мамандық]]тары бойынша студенттер қабылданды. Сол жылы студенттердің саны 284 адамға дейін өсті, 23 оқытушы оқытты. Бос лауазымдарға өткізілген бірінші конкурстан 6 [[ғылым кандидаты]] өтті, оның бесеуі [[доцент]] еді. Атап айтсақ, олар: ф.ғ.к., доцент И.П.Белоусов, вет.ғ.к., доцент А.Т.Шиянов, фил.ғ.к., доцент А.Г.Митрошкина, т.ғ.к., доцент М.И.Блох. [[1963 жыл]]ы физика-математика факультетінің [[биология]] және [[химия]] бөлімінің базасында (студенттер контингентінің көбеюіне байланысты) [[дене тәрбиесі]] бөлімі бар химия-биология факультеті ашылды. Даярланған жастарды тарту мақсатында ППИ жанында дайындық курстары ашылып, оған 137 тыңдаушы жиналды. Олардың көбі машина жасау зауытының, ҚБ-2, ҚБ-2 жұмысшы жастары, [[балабақша]]лардың, [[мәдениет]] [[мекеме]]лерінің [[қызметкер]]лері мен [[бастауыш білім|бастауыш сынып]] мұғалімдері болатын. Оқу үдерісінің маңызды бөлігі студенттердің [[педагогика]]лық және далалық тәжірибе жұмыстары болды. Педагогикалық тәжірибе қаланың № 3, 7, 11, 18, 23 мектептерінде өткізілді. Әр оқытушыға кеңес беру, бақылау және басшылық жасау үшін бірнеше академиялық топ бекітілді. Сондай-ақ студенттер мектептерде пионер вожатыйлары, [[Сынып тәрбиешісі|сынып жетекшілерінің]] көмекшілері, әртүрлі үйірмелердің жетекшілері болып практикадан өтті. Сонымен қатар, студенттер практикадан [[Павлодар облысы]]ның пионер [[лагерь|лагерлерінде]] де өтті. Химия-биология факультеті студенттерінің оқу-далалық практикадан облыс кеңшарларындағы [[егіншілік]] жұмыстарымен және еңбек сауықтыру лагеріндегі жұмыстар ұйымдастырылды. Дала практикасы [[Алтай таулары|Алтай]], [[Баянауыл]] секілді әртүрлі [[климаттық аймақ|климатты зоналарда]] 42 күнге дейін жалғасты. ППИ қызметінің басты басымдылығы студенттер мен оқытушылардың [[ғылыми-зерттеу жұмыстары]] болды. Мәселен, ҒЗЖ және СҒЗЖ жаңа нысандары белсенді түрде енгізілді, бірқатар кешендік және шартты-шарушылық жұмыстары жүргізілді, [[институт]]тың [[профессор]]-оқытушылар құрамы ғылым докторы және ғылым кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін [[Докторлық диссертация|диссертациялық жұмыстарын]] жоспарға сай қорғады. (О.З.Зикрин, З.П.Щербинко, А.М.Даткаев және т.б.). ППИ ғылыми-зерттеу жұмысының жандануы [[Ертіс]] өңірінің өзекті проблемаларымен айналысқан химия-биология факультетінде ғалымдардың паразитология мектебінің қалыптасуымен байланысты болды. Олар: «Гельминты домашних животных Павлодарской области», «Циркуляция возбудителей описторхоза, трихинеллеза и многокамерного эхинококкоза в Среднем Прииртышье» (И. И. Гуславский, З. И. Обухова, С. П. Хавкин, А. И. Батькаев және т.б.) мектептері болатын. Сондай-ақ мектеп мұғалімдері, [[эпидемиология|эпидемиологтар]], [[паразитология|медик-паразитологтар]] үшін [[гельминтоздар]]ды [[сақтандыру]] бойынша [[практика]]лық ұсынымдар жасалды. Математика кафедрасындағы ғылыми жұмыс «Единство обучения и воспитания в процессе преподавания математики» тақырыбы бойынша жұмыс жасаған Г.М.Мұқанов, Т.Қ.Шаяхметов, Л.И.Турчинский, М.И.Шаталина сияқты аға оқытушылардың қызметтерімен тығыз байланысты болды. Элементарлық математика кафедрасының аға оқытушысы М.И.Шаталина «О математическом активе класса» мәселесін зерттеумен айналысты. Осы мақсатпен №3 орта мектептің 9 сыныбында математикалық топ құрылды. Жұмыс математика пәні бойынша сабақта және сабақтан тыс дайындықтың байланысын айқындады. Сонымен, 1968 жылы М.И.Шаталинаның «Развитие интереса, самостоятельного творческого мышления и инициативы при обучении математике в средней школе» атты [[Оқу әдістемелік құрал|оқу-әдістемелік құралы]] жарық көрді. Орыс және шетел әдебиеті кафедрасы оқытушыларының ғылыми-зерттеу жұмыстары салыстырмалы талдаудың, көркем шеберліктің, [[әдеби шығарма]]лардың тарихи маңыздылығының, оларды зерттеу әдістемесінің проблемаларын зерттеумен тікелей байланыста өріс алды. Павлодар облысы мен Павлодар қаласының мектептерінде бағдарламалық оқытуды енгізу ППИ кафедралары мен аймақ мұғалімдерінің кәсіби ынтымақтастығын нығайтты. Ғылыми қалыптасу өз жалғасын тапты. Зерттеу ғылыми-педагогикалық, ғылыми-қолданбалы және әдістемелік сипаттағы тақырыптарда дайындалды. Оның 40-қа жуық пайызын оқытушылар құрамы еңбек еткен топ 41 ғылыми тақырыпты зерттеді. Кафедралар жанында ғылыми зерттеу үйірмелері ұйымдастырылды, отырыстарда баяндамалар, таңдаулы тақырыптар бойынша рефераттар тыңдалды, проблемалық мәселелер бойынша әдебиеттер жаңалықтары зерттелді. Ғылыми-зерттеу жұмысының 42% дейін студент жастар қамтылды. Жоғары оқу орнында ішкі ғылыми конференциялар өткізілді. Ең алғашқы ғылыми конференция «Социализмнен коммунизмге өту жағдайындағы ұлттық қарым-қатынастың дамуына» арналды. Конференцияда т.ғ.к. Г.И.Боранқұлов, аға оқытушы А.Н.Грицков, оқытушы В.И. Лобанов және Р.М. Гейгер баяндамалар жасап, сөз сөйледі. Сонымен қатар, кадр мәселелері де уақытында шешімін тауып отырды. Ғылыми жұмыстың нәтижесінде ППИ-де алғашқы даярлықтан өткен жас мамандармен оқытушылар қатары толықтырыла бастады. Осы үдеріске республикалық және одақтық министрліктермен біріге отырып өткізілген жоғары оқу орнының оқытушыларын арнаулы аспирантураға оқытуға басым бағыт беру саясаты көмектесті. «Мектеп пен өмірдің байланысын нығайту және КСРО-да халыққа білім беру жүйесінің бұдан әрі қарай дамуы» Заңының жүзеге асуы ППИ ұжымын «Педагогикалық білім университетін» ұйымдастыруға көмектесті, бұл арқылы педагогиалық білім таратылды, оқу пәндерін оқыту әдістемесі бойынша өзара тәжірибемен алмасу қамтамасыз етілді. Жоғары оқу орнының қалыптасуы кезінде студенттерді тәрбиелеу жұмысының әдістері мен тиімді нысандарын белсенді іздестіру жүргізілді, тәрбие үдерісін басқарудың негізі қаланды. Ректораттың, деканаттардың, кафедралардың, сонымен қатар [[партия]], [[кәсіподақ]], [[комсомол]] [[ұйым]]дарының жұмыстары негізінен ұйымдастыру мәселелерін шешуге және оқу мен тәрбие үдерістерін жүзеге асыруға бағытталды. [[Тәрбиежұмысы|Тәрбие жұмысы]] институттың партия бюросымен бекітілген жоспар негізінде жүргізілді. Әсіресе тәрбиенің негізгі бағыттары [[Марксизм-ленинизм|маркстік-лениндік]] теорияны зерттеу, саяси-тәрбие мен мәдени-көпшілік жұмысы, әскери-патриоттық тәрбие беру, студенттерге арнап өткізілген [[спорт]]тық-[[бұқаралық]] ғылыми жұмыстар жатақханалардағы ұйымдастырылған әртүрлі жұмыстар институттың облыспен және қала ұйымдарымен байланысын қалыптастыруға әсерін тигізді. Жалпы институттық жоспардың негізінде факультеттердегі, кафедралардағы, академиялық топтардағы тәрбие жұмысы жүргізілді. Оған оқытушылар мен институт қызметкерлерінің саяси оқулары енгізілді. [[Дәріс]]тік-[[насихат]] жұмысы, мәдени-бұқаралық шаралар, [[баспасөз|баспа]] және [[радио]] жұмысы, бұқаралық-саяси және спорттық-бұқаралық жұмыстар, қала тұрғындары мен оқушыларының арасындағы үгіт-бұқаралық іс-шаралар қолға алынды. Оқытушыларды, қызметкерлер мен студенттерді тәрбиелеудің маңызды бөлігі саяси ағарту жұмысы болып есептелді. Студенттік топтардың саяси хабарламашылары үшін марксизм-ленинизм кафедрасының оқытушылары (Г.И.Боранқұлов, Е.П.Дерягин, К.Р.Рахымбердинов, М.В.Вальянов) жүргізген консультациялар өз нәтижесін берді. Оған [[Еуропа]], [[Латын Америкасы]], [[Қытай Халық Республикасы]]ның саяси жағдайының проблемалары жөніндегі тақырыптар енгізілді. Оқытушылардың саяси білімін жетілдіру үшін теориялық семинарлар өткізілді. Марксизм-ленинизмді зерттеу бойынша семинарды марксизм-ленинизм кафедрасының оқытушысы В.И.Грошев, [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы]]ның (КОКП) тарихын зерттеу жұмысын А.А.Рояк басқарды. Сондай-ақ ППИ-дің комсомол комитетімен Бүкілодақтық Лениндік Коммунистік Жастар Одағының (БЛКЖО) тарихын зерттеу ұйымдастырылды. Құрамы 17 оқытушы мен 21 студенттен тұратын лекторлық топ қала кәсіпорындары мен облыс аудандарында жұмыс істеді. Халықаралық жағдай, КСРО және коммунистік партияның тарихы, сөйлеу мәдениеті туралы, жас кеңес адамының бейнесі, Олимпиадалық ойындардың тарихы жөнінде дәрістер оқылды. Сондай-ақ «Мәдениет университеті» жұмыс істеді. (жетекшісі Ю. А. Адаменко), оның негізгі мақсаты студентердің тереңдету, болашақ мұғалімдердің ой-өрісін кеңейту, эстетикалық дағдыларын қалыптастыру болды. Бүкілодақтық радионың радиокоментаторы М. Горбулинмен, Павлодар ақындары О.Афанасьевпен, В. Семерьяновпен, С. Музалевскиймен, М. Динерштейнмен, композитор В. Ширинкинмен кездесулер ұйымдастырылды. Университеттің тұрақты тыңдаушыларының саны жыл сайын 300-ден астам адамды құрады. Өз күштерімен ұйымдастырылған [[көркемөнерпаздық|көркемөнерпаздар]] үйірмесі таныла бастады. Студенттердің көпшілігінің қатысуымен [[хор]], [[драма]], [[вокализм|вокал]] үйірмелері жұмыс істеді. Үйірменің дамуына көркемдік жетекшісі ретінде педагогика және психология кафедрасының аға оқытушысы Р. Н. Сафонов сүбелі үлес қосты. Институттың өз күшімен ұйымдастырылған көркемөнерінің қалыптасып дамуына оқытушылар Ю. А. Адаменко, О. Қ. Жармакин, Г. И. Кирш, Э. Н. Неверова, Е. Е. Солтан, С. М. Хавкин, студенттер Н. Маркин, М. Барац және т.б. көмек қолын созды. Көркемөнерпаздар үйірмесінің мүшелері факультеттерде конкурстарды, кештерді өткізді, үгіт-мәдени бригадаларын жинақтады, үйірмелердің жұмысын бақылады. Олар облыстық және қалалық кәсіпорындарға, кеңшарлар мен ұжымшарларға барып, [[концерт]] ұйымдастырды. Институттың [[эстрада]]лық [[квартет]]і Павлодар телестудиясының жастар бағдарламасында ән шырқады, филология факультетінің деканы Г.И.Кирштің жетекшілігімен қойылған «Юность отцов» пьесасы С.М.Киров атындағы ұжымшарда өзеншілер клубында қойылды. Үгіт-мәдени бригадасы «Педагог бол!» ұраны аясында [[Павлодар]]-[[Тереңкөл ауданы|Қашыр]] аралығында үш күндік веломарафонын өткізді. Ол егін егі науқаны кезінде «Для тех, кто в поле» атты концерттік бағдарламамен [[Краснокутск ауданы]] тұрғындарының алдында концерт қойды. ППИ-дің көркемөнерпаздар үйірмесінің шеберлігі күн санап арта түсті. Ұжымдардың қалалық байқауында институт 1- орынға және «Нам 48, будет 50, затем исполнится нам 200 лет и 300, но, как маяк, останется в веках великая Держава коммунистов!» ([[1966 жыл|1966]]) монтажы үшін ауыспалы кубокқа ие болды. Келесі жылында да «Широка страна моя родная» монтажы үшін кубок институтта қалды, би және эстрада ұжымдары конкурс лауреаттары атанды, басқа жанрларда орындалған 10 нөмір жеке орындарға ие болды. Қалаған мамандығына деген сүйіспеншілігін арттыру, оған деген оң көзқарасын қалыптастыру және озат педагогикалық тәжірибені тарату мақсатында студенттер мен елімізге еңбегі сіңген ұстаздар Е.М.Кассацкая, А.А.Овсянникова, О.Ф.Семенова, Т.И.Васильева және тағы басқалармен кездесулер өткізілді. Студенттер үлгерімі нашар балалармен, пионер вожатыйларымен, сынып жетекшілерімен, көмекшілерімен, сондай-ақ милицияның балалар бөлмелерінде, мектептердегі пионер және комсомол ұйымының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі қалалық комсомол комитетінің штаттан тыс нұсқаушыларымен, аула клубтарындағы, спорт нұсқаушыларымен жұмыс жасады. Қоғамдық жұмысты атқару дағдысы мен тиімділігіне ие болуға қоғамдық мамандықтар факультеті көмектесті (ҚМФ), әр жылдарда ҚМФ декандары болып С. Я. Улицкий, А. Г. Гайнанов, Ю. А. Адаменко қызмет етті. ҚМФ-да қоғамдық мамандықты 1226 студент ([[1970 жыл|1970]]) алды. Сонымен қатар «Педагогикалық білім университеті» жұмыс істеді (жетекшісі педагогика кафедрасының меңгерушісі В. П. Харитонов), ал тыңдаушылары — қала мектептерінің ата-аналары. Дәстүрлі шараларды өткізу бір арнаға түсе бастады. Мысалы, «Бірінші курс студенттеріне» арналған факультет кештері, мерейтойларға және еске алу күндеріне орай тақырыптық кештер өткізілді. Жазушылар мен композиторлардың (В.Шекспир, Т.Шевченко, М.Лермонтов, П.Васильев, Вс.Иванов, С.Есенин, композитор Л.Ван Бетховен) өмірі мен шығармашылықтарына, Павлодар қаласы ақындарына арналған кештер де жиі ұйымдастырылды. Топтарда мұғалімдердің кәсіби шеберлігінің проблемалары және жеке тұлғаның адамгершілік қасиеттері бойынша пікірталастар, әңгімелер жүргізілді. Институт өмірі қабырға газеттерінің беттерінде көрсетілді. «Педагог» атты жалпы институттық, факультеттік – «Филолог», «РИЛЛОТ», «Крылатая юность» атты қабырға газеттері шықты. Факультеттерде, жатақханада «найзағайлар», «әскери парақтар» шығарылды. Жоғары оқу орны туралы хабарлар радиогазетте тұрақты шықты, радиоклуб жұмыс істеді (жетекшілері оқытушы — А. В. Михеев, студент Ю. Куготенко). Сол кездегі факультеттердің өмірін баяндайтын фотовитриналар, фотомонтаждар, «бір сағаттық фоторепортаждар» танымал хабарларға айналды. Жатақхана төрағалары А.Прокопенко, Д.Альтергот студенттердің өзін-өзі басқару органы - студенттер кеңесін құрды. Студенттер кеңесі үздік жатақхананы анықтау мақсатында байқау жариялады, жатақханада тұру ережелерін дайындады. Апта сайын сұрақ-жауап ретіндегі тақырыптық кештер, пікірталастар, дәрістер, атақты адамдармен кездесулер, «кафедралар апталары», әңгімелер, адамгершілік-этикалық тақырыптарға арналған баяндамалар мен музыкалық, поэзиялық және КТК кештері өткізілді. Павлодар облысы студенттер жатақханаларының байқауы қорытындысы бойынша №2 жатақхана жеңімпаз атанып, Қазақстан ЛКЖО облыстық комитетінің «Құрмет» грамотасымен марапатталды. Студенттердің дене шынықтыруын жетілдіру үшін спорт секциялары құрылды, спорт клубтары ұйымдастырылды, олимпиадалар, спартакиадалар өткізілді. Бір жылда 45 спортшы-разрядшы даярланды. Институт командалары «Молодой целинник» газетінің жүлдесіне арналған қалалық эстафетада, қалалық шаңғы жарысынжа жүлделі орындарға ие болды. Студенттердің 25 пайызы спорт секцияларында шұғылданды. Агробиологиялық станса жанында (Черноярка аулы) еңбек спорт-сауықтыру лагері құрылды. Мұнда дене тәрбиесі факультетінің студенттері оқу-жаттықтыру жиындарына тартылды, дала практикасына химия-биология және басқа факультеттердің студенттері қатысты. Негізгі жұмысты дене тәрбиесі кафедрасының оқытушылары А.С.Куц, В.А.Бородихин, В.А.Лыткин, И.З.Калугин жүргізді. Олар спорт секцияларының жұмысын ұйымдастырды, жүзуге үйрету бойынша сабақтарын өткізді, спартакиадаларды басқарды, бір күндік және көп күндік туристік саяхаттарға қатысты. Қамқорлық көмек көрсету шегінде студенттер мен оқытушылар «Чернояр» совхоздағы мектеп үшін [[футбол]] алаңы, [[Жеңіл атлетика|жеңілатлетикалық секторлары]], [[баскетбол]] және [[волейбол]] алаңдары бар спорт кешенін салды. Спорттық-бұқаралық жұмыстың спорттық, [[Туризм|туристік]] секцияларына [[балық аулау]] және [[аңшылық]], денсаулық топтарына институт оқытушылары да қатысты. Институт біріншілігіне тұрақты қатысу мақсатында волейбол, баскетбол, [[шахмат]], [[бадминтон]] бойынша оқытушылар командалары құрылды. Қысқы спорт ойындары түрлері бойынша қалалық, облыстық және республикалық жарыстарда көрсеткен жоғары нәтижелері үшін ППИ спортклубы Павлодар аткомының және қала дене тәрбиесі және спорт комитетінің ауыспалы Қызыл туымен марапатталды. ППИ-дің шаңғышылар командасы жоғары оқу орындарының арасында Қазақстанның 3 жүлдегері атанды. «Буревестник» республикалық жарыстарында ППИ спортұжымы волейболдан 1-ші орынды, шаңғыдан 3-ші орынды, жеңіл атлетикадан 5-ші орынды, қол добы бойынша 6-ші орынды иеленді. Студенттік жастар арасындағы республикалық ойындарда Чекмарева (шаңғы), А.Ни (гимнастика), Барабаш, В.Барганников (коньки), В.Пономарев В., В.Попов В (жеңіл атлетика), Ю.Яковлев, К.Түйлықбеков (классикалық күрес) жүлделі орындардан көрінді. Студент В.Барганников юниорлар арасындағы КСРО біріншілігінде жүлдегер атанды және халықаралық жарыстарға Қазақстан атынан қатысты. Еңбек тәрбиесі студенттік құрылыс отрядтары (СҚО), пионер вожатыйы жұмыстары арқылы, пионер лагерлеріндегі спорт нұсқаушыларымен, оқу-жаттықтыру жиындарында жүзеге асырылды. ППИ студенттері Павлодар облысының совхоздарында мал қораларын, тұрғын үйлерді, жатақханаларды, [[жылыжай]]ларды, кірпіш зауыттарын, [[механика]]лық токтарды, [[монша]]ларды, балабақшаларын салуда жұмыс жасады. Жұмыстағы жақсы көрсеткіштері үшін көптеген студенттер [[сыйлықақы]]лар, мақтау қағаздарын, аудандық комсомол комитеттерінің алғысхаттарын алды. «Қоскөл» совхозында орналасқан ППИ отряды әртүрлі оқу орындарының 14 отряды арасындағы жарысда 1-ші орынға ие болып, ауданның ауыспалы туын жеңіп алды. Ауыл мектебіне көмек көрсету айлықтарында барлық совхоздарда мектеп шеберханалары салынды, мектептерді жөндеу жұмыстары жүргізілді, [[спорт алаңы|спорт алаңдары]] жаңадан жабдықталды. СҚО-ның жұмыс істеген кезеңінде барлық совхоздарда демалыс кештері, футбол, волейбол бойынша жолдастық кездесулер өткізілді, жергілікті жерлерде тұрғындарға дәрістер оқылды. СҚО отрядтарына «тәрбиеленуі қиын» оқушылар мен жасөспірімдер қатысты<ref>[http://www.ppi.kz/index.php?option=com_k2&view=item&id=142:istoriya-vuza&Itemid=667&lang=kz ПМПИ тарихы]{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. ==Әнұраны== Сөзін жазған: Мұхит Жақсылықұлы<br />Әнін жазған: Қайырбек Сәтиев {{Дәйексөз|Сарқылмайтын білімнің бастауысың,<br />Самғап ұшар қыранның аспанысың.<br />Арман қуған елімнің ұл-қыздарын<br />Биіктерге бастайтын асқарысың.<br /><br />Қайырмасы:<br />Ұстаздардың ұстасы, панасы Сен!<br />Жалындаған жастарға санасың Сен!<br />Мектептердің мектебі — Алтын ұям!<br />Институтым, бәрінен дарасың Сен.<br /><br />Ұлағатты ұстаздар жолбасысың,<br />Өнер-ғылым, тәрбие ордасысың!<br />Ұрпақтарға өнеге, жол көрсетіп,<br />Болашаққа жетелер жолдасысың.<br /><br />Қайырмасы:<br />Ұстаздардың ұстасы, панасы Сен!<br />Жалындаған жастарға санасың Сен!<br />Мектептердің мектебі — Алтын ұям!<br />Институтым, бәрінен дарасың Сен<ref>[http://www.ppi.kz/index.php?option=com_k2&view=item&id=139:gimn-instituta&Itemid=678&lang=kz Институт әнұраны]</ref>.}} ==Факультеттері== * Филология факультеті ** Қазақстан және шетелдер тарихы кафедрасы ** Экономика, құқық және философия кафедрасы ** Орыс тілі және әдебиеті кафедрасы ** Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасы ** Шет тілдері кафедрасы * Жаратылыстану және математика факультеті ** Жалпы биология кафедрасы ** Анатомия, физиология және дефектология кафедрасы ** География және химия кафедрасы ** Информатика кафедрасы ** Математика және физика кафедрасы ** Кәсіптік оқытудың теориясы мен әдістемесі кафедрасы ** Дене тәрбиесі кафедрасы * Педагогика және спорт факультеті ** Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру кафедрасы ** Педагогика кафедрасы ** Психология кафедрасы ** Музыкалық білім берудің теориясы мен әдістемесі кафедрасы ** Алғашқы әскери дайындық және дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі кафедрасы == Тағы қараңыз == * [[Павлодар]] * [[Педагогика]] * [[Институт]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан университеттері]] 38aud5d6buid6shyndxb1m4d40jajxy 3319661 3319660 2024-04-25T21:54:19Z Coffee86 27186 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Университет |Аты = Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті |Қысқартылған аты = |Эмблемасы = |Сурет = |Шынайы аты = |Халықаралық атауы = Margulan University |Бұрынғы атауы = Павлодар педагогикалық институты (ППИ) |Ұраны = |Құрылған жылы = [[1 желтоқсан]] [[1962 жыл]] |Жабылған жылы = |Қайта құрылған = |Қайта құрылған жылы = |Түрі = Мемлекеттік университет |Президенті = |Ғылыми жетекшісі = |Ректоры = Жилбаев Жанбол Октябрұлы |Студенттер = 5 175 (2008) |Шетел студенттері = |Мамандар = |Бакалавриат = |Магистратура = |Аспирантура = |Докторантура = |Ғылым доктары = |Профессоры = |Оқытушылар = 296 (2008) |Орналасқан жері = {{Байрақ|Қазақстан}} |Метро бекеті = |Кампус = |Мекенжайы = [[Павлодар]] қаласы, Мир көшесі, 60 |Сайты = https://ppu.edu.kz/kz/ |Марапаттары = }} '''Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті (ППУ)''' — [[Павлодар]] қаласындағы [[мұғалім]]дерді дайындайтын [[Жоғары оқу орындары|жоғары оқу орны]]. ==Тарихы== Павлодар педагогикалық институты (ППИ) [[1962 жыл]]дың [[1 желтоқсан]]ында ашылды. Қарамағында төрт [[аудитория]]сы болды, бір жылдай №3 [[мектеп]]тің төртінші қабатында сабақ жүргізді. [[Тарих]]-[[филология]] және [[физика]]-[[математика]] [[факультет]]терінде 150 адам оқыды. Сабақты 14 оқытушы жүргізді. Қабылданған [[студент]]тердің 50 пайызында екі жылдан астам еңбек өтілі болды. Басқа жерлерден келген студенттер жеке пәтерлерде, №3 мектептің ескі ғимаратында тұрды. 1964 жылдың жазында алғашқы [[жатақхана]] салынды. [[1964 жыл|1964]]-[[1965 жыл|1965]] оқу жылында «[[Орыс тілі]] мен [[Орыс әдебиеті|әдебиеті]]», «[[Математика]]» және «[[Жаратылыстану]]» [[мамандық]]тары бойынша студенттер қабылданды. Сол жылы студенттердің саны 284 адамға дейін өсті, 23 оқытушы оқытты. Бос лауазымдарға өткізілген бірінші конкурстан 6 [[ғылым кандидаты]] өтті, оның бесеуі [[доцент]] еді. Атап айтсақ, олар: ф.ғ.к., доцент И. П. Белоусов, вет. ғ.к., доцент А. Т. Шиянов, фил. ғ.к., доцент А. Г. Митрошкина, т.ғ.к., доцент М. И. Блох. [[1963 жыл]]ы физика-математика факультетінің [[биология]] және [[химия]] бөлімінің базасында (студенттер контингентінің көбеюіне байланысты) [[дене тәрбиесі]] бөлімі бар химия-биология факультеті ашылды. Даярланған жастарды тарту мақсатында ППИ жанында дайындық курстары ашылып, оған 137 тыңдаушы жиналды. Олардың көбі машина жасау зауытының, ҚБ-2, ҚБ-2 жұмысшы жастары, [[балабақша]]лардың, [[мәдениет]] [[мекеме]]лерінің [[қызметкер]]лері мен [[бастауыш білім|бастауыш сынып]] мұғалімдері болатын. Оқу үдерісінің маңызды бөлігі студенттердің [[педагогика]]лық және далалық тәжірибе жұмыстары болды. Педагогикалық тәжірибе қаланың № 3, 7, 11, 18, 23 мектептерінде өткізілді. Әр оқытушыға кеңес беру, бақылау және басшылық жасау үшін бірнеше академиялық топ бекітілді. Сондай-ақ студенттер мектептерде пионер вожатыйлары, [[Сынып тәрбиешісі|сынып жетекшілерінің]] көмекшілері, әртүрлі үйірмелердің жетекшілері болып практикадан өтті. Сонымен қатар, студенттер практикадан [[Павлодар облысы]]ның пионер [[лагерь|лагерлерінде]] де өтті. Химия-биология факультеті студенттерінің оқу-далалық практикадан облыс кеңшарларындағы [[егіншілік]] жұмыстарымен және еңбек сауықтыру лагеріндегі жұмыстар ұйымдастырылды. Дала практикасы [[Алтай таулары|Алтай]], [[Баянауыл]] секілді әртүрлі [[климаттық аймақ|климатты зоналарда]] 42 күнге дейін жалғасты. ППИ қызметінің басты басымдылығы студенттер мен оқытушылардың [[ғылыми-зерттеу жұмыстары]] болды. Мәселен, ҒЗЖ және СҒЗЖ жаңа нысандары белсенді түрде енгізілді, бірқатар кешендік және шартты-шарушылық жұмыстары жүргізілді, [[институт]]тың [[профессор]]-оқытушылар құрамы ғылым докторы және ғылым кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін [[Докторлық диссертация|диссертациялық жұмыстарын]] жоспарға сай қорғады. (О.З.Зикрин, З.П.Щербинко, А.М.Даткаев және т.б.). ППИ ғылыми-зерттеу жұмысының жандануы [[Ертіс]] өңірінің өзекті проблемаларымен айналысқан химия-биология факультетінде ғалымдардың паразитология мектебінің қалыптасуымен байланысты болды. Олар: «Гельминты домашних животных Павлодарской области», «Циркуляция возбудителей описторхоза, трихинеллеза и многокамерного эхинококкоза в Среднем Прииртышье» (И. И. Гуславский, З. И. Обухова, С. П. Хавкин, А. И. Батькаев және т.б.) мектептері болатын. Сондай-ақ мектеп мұғалімдері, [[эпидемиология|эпидемиологтар]], [[паразитология|медик-паразитологтар]] үшін [[гельминтоздар]]ды [[сақтандыру]] бойынша [[практика]]лық ұсынымдар жасалды. Математика кафедрасындағы ғылыми жұмыс «Единство обучения и воспитания в процессе преподавания математики» тақырыбы бойынша жұмыс жасаған Г.М.Мұқанов, Т.Қ.Шаяхметов, Л.И.Турчинский, М.И.Шаталина сияқты аға оқытушылардың қызметтерімен тығыз байланысты болды. Элементарлық математика кафедрасының аға оқытушысы М.И.Шаталина «О математическом активе класса» мәселесін зерттеумен айналысты. Осы мақсатпен №3 орта мектептің 9 сыныбында математикалық топ құрылды. Жұмыс математика пәні бойынша сабақта және сабақтан тыс дайындықтың байланысын айқындады. Сонымен, 1968 жылы М.И.Шаталинаның «Развитие интереса, самостоятельного творческого мышления и инициативы при обучении математике в средней школе» атты [[Оқу әдістемелік құрал|оқу-әдістемелік құралы]] жарық көрді. Орыс және шетел әдебиеті кафедрасы оқытушыларының ғылыми-зерттеу жұмыстары салыстырмалы талдаудың, көркем шеберліктің, [[әдеби шығарма]]лардың тарихи маңыздылығының, оларды зерттеу әдістемесінің проблемаларын зерттеумен тікелей байланыста өріс алды. Павлодар облысы мен Павлодар қаласының мектептерінде бағдарламалық оқытуды енгізу ППИ кафедралары мен аймақ мұғалімдерінің кәсіби ынтымақтастығын нығайтты. Ғылыми қалыптасу өз жалғасын тапты. Зерттеу ғылыми-педагогикалық, ғылыми-қолданбалы және әдістемелік сипаттағы тақырыптарда дайындалды. Оның 40-қа жуық пайызын оқытушылар құрамы еңбек еткен топ 41 ғылыми тақырыпты зерттеді. Кафедралар жанында ғылыми зерттеу үйірмелері ұйымдастырылды, отырыстарда баяндамалар, таңдаулы тақырыптар бойынша рефераттар тыңдалды, проблемалық мәселелер бойынша әдебиеттер жаңалықтары зерттелді. Ғылыми-зерттеу жұмысының 42% дейін студент жастар қамтылды. Жоғары оқу орнында ішкі ғылыми конференциялар өткізілді. Ең алғашқы ғылыми конференция «Социализмнен коммунизмге өту жағдайындағы ұлттық қарым-қатынастың дамуына» арналды. Конференцияда т.ғ.к. Г.И.Боранқұлов, аға оқытушы А.Н.Грицков, оқытушы В.И. Лобанов және Р.М. Гейгер баяндамалар жасап, сөз сөйледі. Сонымен қатар, кадр мәселелері де уақытында шешімін тауып отырды. Ғылыми жұмыстың нәтижесінде ППИ-де алғашқы даярлықтан өткен жас мамандармен оқытушылар қатары толықтырыла бастады. Осы үдеріске республикалық және одақтық министрліктермен біріге отырып өткізілген жоғары оқу орнының оқытушыларын арнаулы аспирантураға оқытуға басым бағыт беру саясаты көмектесті. «Мектеп пен өмірдің байланысын нығайту және КСРО-да халыққа білім беру жүйесінің бұдан әрі қарай дамуы» Заңының жүзеге асуы ППИ ұжымын «Педагогикалық білім университетін» ұйымдастыруға көмектесті, бұл арқылы педагогиалық білім таратылды, оқу пәндерін оқыту әдістемесі бойынша өзара тәжірибемен алмасу қамтамасыз етілді. Жоғары оқу орнының қалыптасуы кезінде студенттерді тәрбиелеу жұмысының әдістері мен тиімді нысандарын белсенді іздестіру жүргізілді, тәрбие үдерісін басқарудың негізі қаланды. Ректораттың, деканаттардың, кафедралардың, сонымен қатар [[партия]], [[кәсіподақ]], [[комсомол]] [[ұйым]]дарының жұмыстары негізінен ұйымдастыру мәселелерін шешуге және оқу мен тәрбие үдерістерін жүзеге асыруға бағытталды. [[Тәрбиежұмысы|Тәрбие жұмысы]] институттың партия бюросымен бекітілген жоспар негізінде жүргізілді. Әсіресе тәрбиенің негізгі бағыттары [[Марксизм-ленинизм|маркстік-лениндік]] теорияны зерттеу, саяси-тәрбие мен мәдени-көпшілік жұмысы, әскери-патриоттық тәрбие беру, студенттерге арнап өткізілген [[спорт]]тық-[[бұқаралық]] ғылыми жұмыстар жатақханалардағы ұйымдастырылған әртүрлі жұмыстар институттың облыспен және қала ұйымдарымен байланысын қалыптастыруға әсерін тигізді. Жалпы институттық жоспардың негізінде факультеттердегі, кафедралардағы, академиялық топтардағы тәрбие жұмысы жүргізілді. Оған оқытушылар мен институт қызметкерлерінің саяси оқулары енгізілді. [[Дәріс]]тік-[[насихат]] жұмысы, мәдени-бұқаралық шаралар, [[баспасөз|баспа]] және [[радио]] жұмысы, бұқаралық-саяси және спорттық-бұқаралық жұмыстар, қала тұрғындары мен оқушыларының арасындағы үгіт-бұқаралық іс-шаралар қолға алынды. Оқытушыларды, қызметкерлер мен студенттерді тәрбиелеудің маңызды бөлігі саяси ағарту жұмысы болып есептелді. Студенттік топтардың саяси хабарламашылары үшін марксизм-ленинизм кафедрасының оқытушылары (Г.И.Боранқұлов, Е.П.Дерягин, К.Р.Рахымбердинов, М.В.Вальянов) жүргізген консультациялар өз нәтижесін берді. Оған [[Еуропа]], [[Латын Америкасы]], [[Қытай Халық Республикасы]]ның саяси жағдайының проблемалары жөніндегі тақырыптар енгізілді. Оқытушылардың саяси білімін жетілдіру үшін теориялық семинарлар өткізілді. Марксизм-ленинизмді зерттеу бойынша семинарды марксизм-ленинизм кафедрасының оқытушысы В.И.Грошев, [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы]]ның (КОКП) тарихын зерттеу жұмысын А.А.Рояк басқарды. Сондай-ақ ППИ-дің комсомол комитетімен Бүкілодақтық Лениндік Коммунистік Жастар Одағының (БЛКЖО) тарихын зерттеу ұйымдастырылды. Құрамы 17 оқытушы мен 21 студенттен тұратын лекторлық топ қала кәсіпорындары мен облыс аудандарында жұмыс істеді. Халықаралық жағдай, КСРО және коммунистік партияның тарихы, сөйлеу мәдениеті туралы, жас кеңес адамының бейнесі, Олимпиадалық ойындардың тарихы жөнінде дәрістер оқылды. Сондай-ақ «Мәдениет университеті» жұмыс істеді. (жетекшісі Ю. А. Адаменко), оның негізгі мақсаты студентердің тереңдету, болашақ мұғалімдердің ой-өрісін кеңейту, эстетикалық дағдыларын қалыптастыру болды. Бүкілодақтық радионың радиокоментаторы М. Горбулинмен, Павлодар ақындары О.Афанасьевпен, В. Семерьяновпен, С. Музалевскиймен, М. Динерштейнмен, композитор В. Ширинкинмен кездесулер ұйымдастырылды. Университеттің тұрақты тыңдаушыларының саны жыл сайын 300-ден астам адамды құрады. Өз күштерімен ұйымдастырылған [[көркемөнерпаздық|көркемөнерпаздар]] үйірмесі таныла бастады. Студенттердің көпшілігінің қатысуымен [[хор]], [[драма]], [[вокализм|вокал]] үйірмелері жұмыс істеді. Үйірменің дамуына көркемдік жетекшісі ретінде педагогика және психология кафедрасының аға оқытушысы Р. Н. Сафонов сүбелі үлес қосты. Институттың өз күшімен ұйымдастырылған көркемөнерінің қалыптасып дамуына оқытушылар Ю. А. Адаменко, О. Қ. Жармакин, Г. И. Кирш, Э. Н. Неверова, Е. Е. Солтан, С. М. Хавкин, студенттер Н. Маркин, М. Барац және т.б. көмек қолын созды. Көркемөнерпаздар үйірмесінің мүшелері факультеттерде конкурстарды, кештерді өткізді, үгіт-мәдени бригадаларын жинақтады, үйірмелердің жұмысын бақылады. Олар облыстық және қалалық кәсіпорындарға, кеңшарлар мен ұжымшарларға барып, [[концерт]] ұйымдастырды. Институттың [[эстрада]]лық [[квартет]]і Павлодар телестудиясының жастар бағдарламасында ән шырқады, филология факультетінің деканы Г.И.Кирштің жетекшілігімен қойылған «Юность отцов» пьесасы С.М.Киров атындағы ұжымшарда өзеншілер клубында қойылды. Үгіт-мәдени бригадасы «Педагог бол!» ұраны аясында [[Павлодар]]-[[Тереңкөл ауданы|Қашыр]] аралығында үш күндік веломарафонын өткізді. Ол егін егі науқаны кезінде «Для тех, кто в поле» атты концерттік бағдарламамен [[Краснокутск ауданы]] тұрғындарының алдында концерт қойды. ППИ-дің көркемөнерпаздар үйірмесінің шеберлігі күн санап арта түсті. Ұжымдардың қалалық байқауында институт 1- орынға және «Нам 48, будет 50, затем исполнится нам 200 лет и 300, но, как маяк, останется в веках великая Держава коммунистов!» ([[1966 жыл|1966]]) монтажы үшін ауыспалы кубокқа ие болды. Келесі жылында да «Широка страна моя родная» монтажы үшін кубок институтта қалды, би және эстрада ұжымдары конкурс лауреаттары атанды, басқа жанрларда орындалған 10 нөмір жеке орындарға ие болды. Қалаған мамандығына деген сүйіспеншілігін арттыру, оған деген оң көзқарасын қалыптастыру және озат педагогикалық тәжірибені тарату мақсатында студенттер мен елімізге еңбегі сіңген ұстаздар Е.М.Кассацкая, А.А.Овсянникова, О.Ф.Семенова, Т.И.Васильева және тағы басқалармен кездесулер өткізілді. Студенттер үлгерімі нашар балалармен, пионер вожатыйларымен, сынып жетекшілерімен, көмекшілерімен, сондай-ақ милицияның балалар бөлмелерінде, мектептердегі пионер және комсомол ұйымының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі қалалық комсомол комитетінің штаттан тыс нұсқаушыларымен, аула клубтарындағы, спорт нұсқаушыларымен жұмыс жасады. Қоғамдық жұмысты атқару дағдысы мен тиімділігіне ие болуға қоғамдық мамандықтар факультеті көмектесті (ҚМФ), әр жылдарда ҚМФ декандары болып С. Я. Улицкий, А. Г. Гайнанов, Ю. А. Адаменко қызмет етті. ҚМФ-да қоғамдық мамандықты 1226 студент ([[1970 жыл|1970]]) алды. Сонымен қатар «Педагогикалық білім университеті» жұмыс істеді (жетекшісі педагогика кафедрасының меңгерушісі В. П. Харитонов), ал тыңдаушылары — қала мектептерінің ата-аналары. Дәстүрлі шараларды өткізу бір арнаға түсе бастады. Мысалы, «Бірінші курс студенттеріне» арналған факультет кештері, мерейтойларға және еске алу күндеріне орай тақырыптық кештер өткізілді. Жазушылар мен композиторлардың (В.Шекспир, Т.Шевченко, М.Лермонтов, П.Васильев, Вс.Иванов, С.Есенин, композитор Л.Ван Бетховен) өмірі мен шығармашылықтарына, Павлодар қаласы ақындарына арналған кештер де жиі ұйымдастырылды. Топтарда мұғалімдердің кәсіби шеберлігінің проблемалары және жеке тұлғаның адамгершілік қасиеттері бойынша пікірталастар, әңгімелер жүргізілді. Институт өмірі қабырға газеттерінің беттерінде көрсетілді. «Педагог» атты жалпы институттық, факультеттік – «Филолог», «РИЛЛОТ», «Крылатая юность» атты қабырға газеттері шықты. Факультеттерде, жатақханада «найзағайлар», «әскери парақтар» шығарылды. Жоғары оқу орны туралы хабарлар радиогазетте тұрақты шықты, радиоклуб жұмыс істеді (жетекшілері оқытушы — А. В. Михеев, студент Ю. Куготенко). Сол кездегі факультеттердің өмірін баяндайтын фотовитриналар, фотомонтаждар, «бір сағаттық фоторепортаждар» танымал хабарларға айналды. Жатақхана төрағалары А.Прокопенко, Д.Альтергот студенттердің өзін-өзі басқару органы - студенттер кеңесін құрды. Студенттер кеңесі үздік жатақхананы анықтау мақсатында байқау жариялады, жатақханада тұру ережелерін дайындады. Апта сайын сұрақ-жауап ретіндегі тақырыптық кештер, пікірталастар, дәрістер, атақты адамдармен кездесулер, «кафедралар апталары», әңгімелер, адамгершілік-этикалық тақырыптарға арналған баяндамалар мен музыкалық, поэзиялық және КТК кештері өткізілді. Павлодар облысы студенттер жатақханаларының байқауы қорытындысы бойынша №2 жатақхана жеңімпаз атанып, Қазақстан ЛКЖО облыстық комитетінің «Құрмет» грамотасымен марапатталды. Студенттердің дене шынықтыруын жетілдіру үшін спорт секциялары құрылды, спорт клубтары ұйымдастырылды, олимпиадалар, спартакиадалар өткізілді. Бір жылда 45 спортшы-разрядшы даярланды. Институт командалары «Молодой целинник» газетінің жүлдесіне арналған қалалық эстафетада, қалалық шаңғы жарысынжа жүлделі орындарға ие болды. Студенттердің 25 пайызы спорт секцияларында шұғылданды. Агробиологиялық станса жанында (Черноярка аулы) еңбек спорт-сауықтыру лагері құрылды. Мұнда дене тәрбиесі факультетінің студенттері оқу-жаттықтыру жиындарына тартылды, дала практикасына химия-биология және басқа факультеттердің студенттері қатысты. Негізгі жұмысты дене тәрбиесі кафедрасының оқытушылары А.С.Куц, В.А.Бородихин, В.А.Лыткин, И.З.Калугин жүргізді. Олар спорт секцияларының жұмысын ұйымдастырды, жүзуге үйрету бойынша сабақтарын өткізді, спартакиадаларды басқарды, бір күндік және көп күндік туристік саяхаттарға қатысты. Қамқорлық көмек көрсету шегінде студенттер мен оқытушылар «Чернояр» совхоздағы мектеп үшін [[футбол]] алаңы, [[Жеңіл атлетика|жеңілатлетикалық секторлары]], [[баскетбол]] және [[волейбол]] алаңдары бар спорт кешенін салды. Спорттық-бұқаралық жұмыстың спорттық, [[Туризм|туристік]] секцияларына [[балық аулау]] және [[аңшылық]], денсаулық топтарына институт оқытушылары да қатысты. Институт біріншілігіне тұрақты қатысу мақсатында волейбол, баскетбол, [[шахмат]], [[бадминтон]] бойынша оқытушылар командалары құрылды. Қысқы спорт ойындары түрлері бойынша қалалық, облыстық және республикалық жарыстарда көрсеткен жоғары нәтижелері үшін ППИ спортклубы Павлодар аткомының және қала дене тәрбиесі және спорт комитетінің ауыспалы Қызыл туымен марапатталды. ППИ-дің шаңғышылар командасы жоғары оқу орындарының арасында Қазақстанның 3 жүлдегері атанды. «Буревестник» республикалық жарыстарында ППИ спортұжымы волейболдан 1-ші орынды, шаңғыдан 3-ші орынды, жеңіл атлетикадан 5-ші орынды, қол добы бойынша 6-ші орынды иеленді. Студенттік жастар арасындағы республикалық ойындарда Чекмарева (шаңғы), А.Ни (гимнастика), Барабаш, В.Барганников (коньки), В.Пономарев В., В.Попов В (жеңіл атлетика), Ю.Яковлев, К.Түйлықбеков (классикалық күрес) жүлделі орындардан көрінді. Студент В.Барганников юниорлар арасындағы КСРО біріншілігінде жүлдегер атанды және халықаралық жарыстарға Қазақстан атынан қатысты. Еңбек тәрбиесі студенттік құрылыс отрядтары (СҚО), пионер вожатыйы жұмыстары арқылы, пионер лагерлеріндегі спорт нұсқаушыларымен, оқу-жаттықтыру жиындарында жүзеге асырылды. ППИ студенттері Павлодар облысының совхоздарында мал қораларын, тұрғын үйлерді, жатақханаларды, [[жылыжай]]ларды, кірпіш зауыттарын, [[механика]]лық токтарды, [[монша]]ларды, балабақшаларын салуда жұмыс жасады. Жұмыстағы жақсы көрсеткіштері үшін көптеген студенттер [[сыйлықақы]]лар, мақтау қағаздарын, аудандық комсомол комитеттерінің алғысхаттарын алды. «Қоскөл» совхозында орналасқан ППИ отряды әртүрлі оқу орындарының 14 отряды арасындағы жарысда 1-ші орынға ие болып, ауданның ауыспалы туын жеңіп алды. Ауыл мектебіне көмек көрсету айлықтарында барлық совхоздарда мектеп шеберханалары салынды, мектептерді жөндеу жұмыстары жүргізілді, [[спорт алаңы|спорт алаңдары]] жаңадан жабдықталды. СҚО-ның жұмыс істеген кезеңінде барлық совхоздарда демалыс кештері, футбол, волейбол бойынша жолдастық кездесулер өткізілді, жергілікті жерлерде тұрғындарға дәрістер оқылды. СҚО отрядтарына «тәрбиеленуі қиын» оқушылар мен жасөспірімдер қатысты<ref>[http://www.ppi.kz/index.php?option=com_k2&view=item&id=142:istoriya-vuza&Itemid=667&lang=kz ПМПИ тарихы]{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. ==Әнұраны== Сөзін жазған: Мұхит Жақсылықұлы<br />Әнін жазған: Қайырбек Сәтиев {{Дәйексөз|Сарқылмайтын білімнің бастауысың,<br />Самғап ұшар қыранның аспанысың.<br />Арман қуған елімнің ұл-қыздарын<br />Биіктерге бастайтын асқарысың.<br /><br />Қайырмасы:<br />Ұстаздардың ұстасы, панасы Сен!<br />Жалындаған жастарға санасың Сен!<br />Мектептердің мектебі — Алтын ұям!<br />Институтым, бәрінен дарасың Сен.<br /><br />Ұлағатты ұстаздар жолбасысың,<br />Өнер-ғылым, тәрбие ордасысың!<br />Ұрпақтарға өнеге, жол көрсетіп,<br />Болашаққа жетелер жолдасысың.<br /><br />Қайырмасы:<br />Ұстаздардың ұстасы, панасы Сен!<br />Жалындаған жастарға санасың Сен!<br />Мектептердің мектебі — Алтын ұям!<br />Институтым, бәрінен дарасың Сен<ref>[http://www.ppi.kz/index.php?option=com_k2&view=item&id=139:gimn-instituta&Itemid=678&lang=kz Институт әнұраны]</ref>.}} ==Факультеттері== * Филология факультеті ** Қазақстан және шетелдер тарихы кафедрасы ** Экономика, құқық және философия кафедрасы ** Орыс тілі және әдебиеті кафедрасы ** Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасы ** Шет тілдері кафедрасы * Жаратылыстану және математика факультеті ** Жалпы биология кафедрасы ** Анатомия, физиология және дефектология кафедрасы ** География және химия кафедрасы ** Информатика кафедрасы ** Математика және физика кафедрасы ** Кәсіптік оқытудың теориясы мен әдістемесі кафедрасы ** Дене тәрбиесі кафедрасы * Педагогика және спорт факультеті ** Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру кафедрасы ** Педагогика кафедрасы ** Психология кафедрасы ** Музыкалық білім берудің теориясы мен әдістемесі кафедрасы ** Алғашқы әскери дайындық және дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі кафедрасы == Тағы қараңыз == * [[Павлодар]] * [[Педагогика]] * [[Институт]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан университеттері]] 7v0uczwjls923jpqzfiwdbidfb42qje 3319663 3319661 2024-04-25T21:55:20Z Coffee86 27186 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Университет |Аты = Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті |Қысқартылған аты = |Эмблемасы = |Сурет = |Шынайы аты = |Халықаралық атауы = Margulan University |Бұрынғы атауы = Павлодар педагогикалық институты (ППИ) |Ұраны = |Құрылған жылы = [[1 желтоқсан]] [[1962 жыл]] |Жабылған жылы = |Қайта құрылған = |Қайта құрылған жылы = |Түрі = Мемлекеттік университет |Президенті = |Ғылыми жетекшісі = |Ректоры = Жилбаев Жанбол Октябрұлы |Студенттер = 5 175 (2008) |Шетел студенттері = |Мамандар = |Бакалавриат = |Магистратура = |Аспирантура = |Докторантура = |Ғылым доктары = |Профессоры = |Оқытушылар = 296 (2008) |Орналасқан жері = {{Байрақ|Қазақстан}} |Метро бекеті = |Кампус = |Мекенжайы = [[Павлодар]] қаласы, Мир көшесі, 60 |Сайты = https://ppu.edu.kz/kz/ |Марапаттары = }} '''Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті (ППУ)''' — [[Павлодар]] қаласындағы [[мұғалім]]дерді дайындайтын [[Жоғары оқу орындары|жоғары оқу орны]]. ==Тарихы== Павлодар педагогикалық институты (ППИ) [[1962 жыл]]дың [[1 желтоқсан]]ында ашылды. Қарамағында төрт [[аудитория]]сы болды, бір жылдай №3 [[мектеп]]тің төртінші қабатында сабақ жүргізді. [[Тарих]]-[[филология]] және [[физика]]-[[математика]] [[факультет]]терінде 150 адам оқыды. Сабақты 14 оқытушы жүргізді. Қабылданған [[студент]]тердің 50 пайызында екі жылдан астам еңбек өтілі болды. Басқа жерлерден келген студенттер жеке пәтерлерде, №3 мектептің ескі ғимаратында тұрды. 1964 жылдың жазында алғашқы [[жатақхана]] салынды. [[1964 жыл|1964]]-[[1965 жыл|1965]] оқу жылында «[[Орыс тілі]] мен [[Орыс әдебиеті|әдебиеті]]», «[[Математика]]» және «[[Жаратылыстану]]» [[мамандық]]тары бойынша студенттер қабылданды. Сол жылы студенттердің саны 284 адамға дейін өсті, 23 оқытушы оқытты. Бос лауазымдарға өткізілген бірінші конкурстан 6 [[ғылым кандидаты]] өтті, оның бесеуі [[доцент]] еді. Атап айтсақ, олар: ф.ғ.к., доцент И. П. Белоусов, вет. ғ.к., доцент А. Т. Шиянов, фил. ғ.к., доцент А. Г. Митрошкина, т.ғ.к., доцент М. И. Блох. [[1963 жыл]]ы физика-математика факультетінің [[биология]] және [[химия]] бөлімінің базасында (студенттер контингентінің көбеюіне байланысты) [[дене тәрбиесі]] бөлімі бар химия-биология факультеті ашылды. Даярланған жастарды тарту мақсатында ППИ жанында дайындық курстары ашылып, оған 137 тыңдаушы жиналды. Олардың көбі машина жасау зауытының, ҚБ-2, ҚБ-2 жұмысшы жастары, [[балабақша]]лардың, [[мәдениет]] [[мекеме]]лерінің [[қызметкер]]лері мен [[бастауыш білім|бастауыш сынып]] мұғалімдері болатын. Оқу үдерісінің маңызды бөлігі студенттердің [[педагогика]]лық және далалық тәжірибе жұмыстары болды. Педагогикалық тәжірибе қаланың № 3, 7, 11, 18, 23 мектептерінде өткізілді. Әр оқытушыға кеңес беру, бақылау және басшылық жасау үшін бірнеше академиялық топ бекітілді. Сондай-ақ студенттер мектептерде пионер вожатыйлары, [[Сынып тәрбиешісі|сынып жетекшілерінің]] көмекшілері, әртүрлі үйірмелердің жетекшілері болып практикадан өтті. Сонымен қатар, студенттер практикадан [[Павлодар облысы]]ның пионер [[лагерь|лагерлерінде]] де өтті. Химия-биология факультеті студенттерінің оқу-далалық практикадан облыс кеңшарларындағы [[егіншілік]] жұмыстарымен және еңбек сауықтыру лагеріндегі жұмыстар ұйымдастырылды. Дала практикасы [[Алтай таулары|Алтай]], [[Баянауыл]] секілді әртүрлі [[климаттық аймақ|климатты зоналарда]] 42 күнге дейін жалғасты. ППИ қызметінің басты басымдылығы студенттер мен оқытушылардың [[ғылыми-зерттеу жұмыстары]] болды. Мәселен, ҒЗЖ және СҒЗЖ жаңа нысандары белсенді түрде енгізілді, бірқатар кешендік және шартты-шарушылық жұмыстары жүргізілді, [[институт]]тың [[профессор]]-оқытушылар құрамы ғылым докторы және ғылым кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін [[Докторлық диссертация|диссертациялық жұмыстарын]] жоспарға сай қорғады. (О.З.Зикрин, З.П.Щербинко, А.М.Даткаев және т.б.). ППИ ғылыми-зерттеу жұмысының жандануы [[Ертіс]] өңірінің өзекті проблемаларымен айналысқан химия-биология факультетінде ғалымдардың паразитология мектебінің қалыптасуымен байланысты болды. Олар: «Гельминты домашних животных Павлодарской области», «Циркуляция возбудителей описторхоза, трихинеллеза и многокамерного эхинококкоза в Среднем Прииртышье» (И. И. Гуславский, З. И. Обухова, С. П. Хавкин, А. И. Батькаев және т.б.) мектептері болатын. Сондай-ақ мектеп мұғалімдері, [[эпидемиология|эпидемиологтар]], [[паразитология|медик-паразитологтар]] үшін [[гельминтоздар]]ды [[сақтандыру]] бойынша [[практика]]лық ұсынымдар жасалды. Математика кафедрасындағы ғылыми жұмыс «Единство обучения и воспитания в процессе преподавания математики» тақырыбы бойынша жұмыс жасаған Г. М. Мұқанов, Т. Қ. Шаяхметов, Л. И. Турчинский, М. И. Шаталина сияқты аға оқытушылардың қызметтерімен тығыз байланысты болды. Элементарлық математика кафедрасының аға оқытушысы М. И. Шаталина «О математическом активе класса» мәселесін зерттеумен айналысты. Осы мақсатпен №3 орта мектептің 9 сыныбында математикалық топ құрылды. Жұмыс математика пәні бойынша сабақта және сабақтан тыс дайындықтың байланысын айқындады. Сонымен, 1968 жылы М. И. Шаталинаның «Развитие интереса, самостоятельного творческого мышления и инициативы при обучении математике в средней школе» атты [[Оқу әдістемелік құрал|оқу-әдістемелік құралы]] жарық көрді. Орыс және шетел әдебиеті кафедрасы оқытушыларының ғылыми-зерттеу жұмыстары салыстырмалы талдаудың, көркем шеберліктің, [[әдеби шығарма]]лардың тарихи маңыздылығының, оларды зерттеу әдістемесінің проблемаларын зерттеумен тікелей байланыста өріс алды. Павлодар облысы мен Павлодар қаласының мектептерінде бағдарламалық оқытуды енгізу ППИ кафедралары мен аймақ мұғалімдерінің кәсіби ынтымақтастығын нығайтты. Ғылыми қалыптасу өз жалғасын тапты. Зерттеу ғылыми-педагогикалық, ғылыми-қолданбалы және әдістемелік сипаттағы тақырыптарда дайындалды. Оның 40-қа жуық пайызын оқытушылар құрамы еңбек еткен топ 41 ғылыми тақырыпты зерттеді. Кафедралар жанында ғылыми зерттеу үйірмелері ұйымдастырылды, отырыстарда баяндамалар, таңдаулы тақырыптар бойынша рефераттар тыңдалды, проблемалық мәселелер бойынша әдебиеттер жаңалықтары зерттелді. Ғылыми-зерттеу жұмысының 42% дейін студент жастар қамтылды. Жоғары оқу орнында ішкі ғылыми конференциялар өткізілді. Ең алғашқы ғылыми конференция «Социализмнен коммунизмге өту жағдайындағы ұлттық қарым-қатынастың дамуына» арналды. Конференцияда т.ғ.к. Г. И. Боранқұлов, аға оқытушы А. Н. Грицков, оқытушы В. И. Лобанов және Р. М. Гейгер баяндамалар жасап, сөз сөйледі. Сонымен қатар, кадр мәселелері де уақытында шешімін тауып отырды. Ғылыми жұмыстың нәтижесінде ППИ-де алғашқы даярлықтан өткен жас мамандармен оқытушылар қатары толықтырыла бастады. Осы үдеріске республикалық және одақтық министрліктермен біріге отырып өткізілген жоғары оқу орнының оқытушыларын арнаулы аспирантураға оқытуға басым бағыт беру саясаты көмектесті. «Мектеп пен өмірдің байланысын нығайту және КСРО-да халыққа білім беру жүйесінің бұдан әрі қарай дамуы» Заңының жүзеге асуы ППИ ұжымын «Педагогикалық білім университетін» ұйымдастыруға көмектесті, бұл арқылы педагогиалық білім таратылды, оқу пәндерін оқыту әдістемесі бойынша өзара тәжірибемен алмасу қамтамасыз етілді. Жоғары оқу орнының қалыптасуы кезінде студенттерді тәрбиелеу жұмысының әдістері мен тиімді нысандарын белсенді іздестіру жүргізілді, тәрбие үдерісін басқарудың негізі қаланды. Ректораттың, деканаттардың, кафедралардың, сонымен қатар [[партия]], [[кәсіподақ]], [[комсомол]] [[ұйым]]дарының жұмыстары негізінен ұйымдастыру мәселелерін шешуге және оқу мен тәрбие үдерістерін жүзеге асыруға бағытталды. [[Тәрбиежұмысы|Тәрбие жұмысы]] институттың партия бюросымен бекітілген жоспар негізінде жүргізілді. Әсіресе тәрбиенің негізгі бағыттары [[Марксизм-ленинизм|маркстік-лениндік]] теорияны зерттеу, саяси-тәрбие мен мәдени-көпшілік жұмысы, әскери-патриоттық тәрбие беру, студенттерге арнап өткізілген [[спорт]]тық-[[бұқаралық]] ғылыми жұмыстар жатақханалардағы ұйымдастырылған әртүрлі жұмыстар институттың облыспен және қала ұйымдарымен байланысын қалыптастыруға әсерін тигізді. Жалпы институттық жоспардың негізінде факультеттердегі, кафедралардағы, академиялық топтардағы тәрбие жұмысы жүргізілді. Оған оқытушылар мен институт қызметкерлерінің саяси оқулары енгізілді. [[Дәріс]]тік-[[насихат]] жұмысы, мәдени-бұқаралық шаралар, [[баспасөз|баспа]] және [[радио]] жұмысы, бұқаралық-саяси және спорттық-бұқаралық жұмыстар, қала тұрғындары мен оқушыларының арасындағы үгіт-бұқаралық іс-шаралар қолға алынды. Оқытушыларды, қызметкерлер мен студенттерді тәрбиелеудің маңызды бөлігі саяси ағарту жұмысы болып есептелді. Студенттік топтардың саяси хабарламашылары үшін марксизм-ленинизм кафедрасының оқытушылары (Г.И.Боранқұлов, Е.П.Дерягин, К.Р.Рахымбердинов, М.В.Вальянов) жүргізген консультациялар өз нәтижесін берді. Оған [[Еуропа]], [[Латын Америкасы]], [[Қытай Халық Республикасы]]ның саяси жағдайының проблемалары жөніндегі тақырыптар енгізілді. Оқытушылардың саяси білімін жетілдіру үшін теориялық семинарлар өткізілді. Марксизм-ленинизмді зерттеу бойынша семинарды марксизм-ленинизм кафедрасының оқытушысы В.И.Грошев, [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы]]ның (КОКП) тарихын зерттеу жұмысын А.А.Рояк басқарды. Сондай-ақ ППИ-дің комсомол комитетімен Бүкілодақтық Лениндік Коммунистік Жастар Одағының (БЛКЖО) тарихын зерттеу ұйымдастырылды. Құрамы 17 оқытушы мен 21 студенттен тұратын лекторлық топ қала кәсіпорындары мен облыс аудандарында жұмыс істеді. Халықаралық жағдай, КСРО және коммунистік партияның тарихы, сөйлеу мәдениеті туралы, жас кеңес адамының бейнесі, Олимпиадалық ойындардың тарихы жөнінде дәрістер оқылды. Сондай-ақ «Мәдениет университеті» жұмыс істеді. (жетекшісі Ю. А. Адаменко), оның негізгі мақсаты студентердің тереңдету, болашақ мұғалімдердің ой-өрісін кеңейту, эстетикалық дағдыларын қалыптастыру болды. Бүкілодақтық радионың радиокоментаторы М. Горбулинмен, Павлодар ақындары О.Афанасьевпен, В. Семерьяновпен, С. Музалевскиймен, М. Динерштейнмен, композитор В. Ширинкинмен кездесулер ұйымдастырылды. Университеттің тұрақты тыңдаушыларының саны жыл сайын 300-ден астам адамды құрады. Өз күштерімен ұйымдастырылған [[көркемөнерпаздық|көркемөнерпаздар]] үйірмесі таныла бастады. Студенттердің көпшілігінің қатысуымен [[хор]], [[драма]], [[вокализм|вокал]] үйірмелері жұмыс істеді. Үйірменің дамуына көркемдік жетекшісі ретінде педагогика және психология кафедрасының аға оқытушысы Р. Н. Сафонов сүбелі үлес қосты. Институттың өз күшімен ұйымдастырылған көркемөнерінің қалыптасып дамуына оқытушылар Ю. А. Адаменко, О. Қ. Жармакин, Г. И. Кирш, Э. Н. Неверова, Е. Е. Солтан, С. М. Хавкин, студенттер Н. Маркин, М. Барац және т.б. көмек қолын созды. Көркемөнерпаздар үйірмесінің мүшелері факультеттерде конкурстарды, кештерді өткізді, үгіт-мәдени бригадаларын жинақтады, үйірмелердің жұмысын бақылады. Олар облыстық және қалалық кәсіпорындарға, кеңшарлар мен ұжымшарларға барып, [[концерт]] ұйымдастырды. Институттың [[эстрада]]лық [[квартет]]і Павлодар телестудиясының жастар бағдарламасында ән шырқады, филология факультетінің деканы Г.И.Кирштің жетекшілігімен қойылған «Юность отцов» пьесасы С.М.Киров атындағы ұжымшарда өзеншілер клубында қойылды. Үгіт-мәдени бригадасы «Педагог бол!» ұраны аясында [[Павлодар]]-[[Тереңкөл ауданы|Қашыр]] аралығында үш күндік веломарафонын өткізді. Ол егін егі науқаны кезінде «Для тех, кто в поле» атты концерттік бағдарламамен [[Краснокутск ауданы]] тұрғындарының алдында концерт қойды. ППИ-дің көркемөнерпаздар үйірмесінің шеберлігі күн санап арта түсті. Ұжымдардың қалалық байқауында институт 1- орынға және «Нам 48, будет 50, затем исполнится нам 200 лет и 300, но, как маяк, останется в веках великая Держава коммунистов!» ([[1966 жыл|1966]]) монтажы үшін ауыспалы кубокқа ие болды. Келесі жылында да «Широка страна моя родная» монтажы үшін кубок институтта қалды, би және эстрада ұжымдары конкурс лауреаттары атанды, басқа жанрларда орындалған 10 нөмір жеке орындарға ие болды. Қалаған мамандығына деген сүйіспеншілігін арттыру, оған деген оң көзқарасын қалыптастыру және озат педагогикалық тәжірибені тарату мақсатында студенттер мен елімізге еңбегі сіңген ұстаздар Е.М.Кассацкая, А.А.Овсянникова, О.Ф.Семенова, Т.И.Васильева және тағы басқалармен кездесулер өткізілді. Студенттер үлгерімі нашар балалармен, пионер вожатыйларымен, сынып жетекшілерімен, көмекшілерімен, сондай-ақ милицияның балалар бөлмелерінде, мектептердегі пионер және комсомол ұйымының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі қалалық комсомол комитетінің штаттан тыс нұсқаушыларымен, аула клубтарындағы, спорт нұсқаушыларымен жұмыс жасады. Қоғамдық жұмысты атқару дағдысы мен тиімділігіне ие болуға қоғамдық мамандықтар факультеті көмектесті (ҚМФ), әр жылдарда ҚМФ декандары болып С. Я. Улицкий, А. Г. Гайнанов, Ю. А. Адаменко қызмет етті. ҚМФ-да қоғамдық мамандықты 1226 студент ([[1970 жыл|1970]]) алды. Сонымен қатар «Педагогикалық білім университеті» жұмыс істеді (жетекшісі педагогика кафедрасының меңгерушісі В. П. Харитонов), ал тыңдаушылары — қала мектептерінің ата-аналары. Дәстүрлі шараларды өткізу бір арнаға түсе бастады. Мысалы, «Бірінші курс студенттеріне» арналған факультет кештері, мерейтойларға және еске алу күндеріне орай тақырыптық кештер өткізілді. Жазушылар мен композиторлардың (В.Шекспир, Т.Шевченко, М.Лермонтов, П.Васильев, Вс.Иванов, С.Есенин, композитор Л.Ван Бетховен) өмірі мен шығармашылықтарына, Павлодар қаласы ақындарына арналған кештер де жиі ұйымдастырылды. Топтарда мұғалімдердің кәсіби шеберлігінің проблемалары және жеке тұлғаның адамгершілік қасиеттері бойынша пікірталастар, әңгімелер жүргізілді. Институт өмірі қабырға газеттерінің беттерінде көрсетілді. «Педагог» атты жалпы институттық, факультеттік – «Филолог», «РИЛЛОТ», «Крылатая юность» атты қабырға газеттері шықты. Факультеттерде, жатақханада «найзағайлар», «әскери парақтар» шығарылды. Жоғары оқу орны туралы хабарлар радиогазетте тұрақты шықты, радиоклуб жұмыс істеді (жетекшілері оқытушы — А. В. Михеев, студент Ю. Куготенко). Сол кездегі факультеттердің өмірін баяндайтын фотовитриналар, фотомонтаждар, «бір сағаттық фоторепортаждар» танымал хабарларға айналды. Жатақхана төрағалары А.Прокопенко, Д.Альтергот студенттердің өзін-өзі басқару органы - студенттер кеңесін құрды. Студенттер кеңесі үздік жатақхананы анықтау мақсатында байқау жариялады, жатақханада тұру ережелерін дайындады. Апта сайын сұрақ-жауап ретіндегі тақырыптық кештер, пікірталастар, дәрістер, атақты адамдармен кездесулер, «кафедралар апталары», әңгімелер, адамгершілік-этикалық тақырыптарға арналған баяндамалар мен музыкалық, поэзиялық және КТК кештері өткізілді. Павлодар облысы студенттер жатақханаларының байқауы қорытындысы бойынша №2 жатақхана жеңімпаз атанып, Қазақстан ЛКЖО облыстық комитетінің «Құрмет» грамотасымен марапатталды. Студенттердің дене шынықтыруын жетілдіру үшін спорт секциялары құрылды, спорт клубтары ұйымдастырылды, олимпиадалар, спартакиадалар өткізілді. Бір жылда 45 спортшы-разрядшы даярланды. Институт командалары «Молодой целинник» газетінің жүлдесіне арналған қалалық эстафетада, қалалық шаңғы жарысынжа жүлделі орындарға ие болды. Студенттердің 25 пайызы спорт секцияларында шұғылданды. Агробиологиялық станса жанында (Черноярка аулы) еңбек спорт-сауықтыру лагері құрылды. Мұнда дене тәрбиесі факультетінің студенттері оқу-жаттықтыру жиындарына тартылды, дала практикасына химия-биология және басқа факультеттердің студенттері қатысты. Негізгі жұмысты дене тәрбиесі кафедрасының оқытушылары А.С.Куц, В.А.Бородихин, В.А.Лыткин, И.З.Калугин жүргізді. Олар спорт секцияларының жұмысын ұйымдастырды, жүзуге үйрету бойынша сабақтарын өткізді, спартакиадаларды басқарды, бір күндік және көп күндік туристік саяхаттарға қатысты. Қамқорлық көмек көрсету шегінде студенттер мен оқытушылар «Чернояр» совхоздағы мектеп үшін [[футбол]] алаңы, [[Жеңіл атлетика|жеңілатлетикалық секторлары]], [[баскетбол]] және [[волейбол]] алаңдары бар спорт кешенін салды. Спорттық-бұқаралық жұмыстың спорттық, [[Туризм|туристік]] секцияларына [[балық аулау]] және [[аңшылық]], денсаулық топтарына институт оқытушылары да қатысты. Институт біріншілігіне тұрақты қатысу мақсатында волейбол, баскетбол, [[шахмат]], [[бадминтон]] бойынша оқытушылар командалары құрылды. Қысқы спорт ойындары түрлері бойынша қалалық, облыстық және республикалық жарыстарда көрсеткен жоғары нәтижелері үшін ППИ спортклубы Павлодар аткомының және қала дене тәрбиесі және спорт комитетінің ауыспалы Қызыл туымен марапатталды. ППИ-дің шаңғышылар командасы жоғары оқу орындарының арасында Қазақстанның 3 жүлдегері атанды. «Буревестник» республикалық жарыстарында ППИ спортұжымы волейболдан 1-ші орынды, шаңғыдан 3-ші орынды, жеңіл атлетикадан 5-ші орынды, қол добы бойынша 6-ші орынды иеленді. Студенттік жастар арасындағы республикалық ойындарда Чекмарева (шаңғы), А.Ни (гимнастика), Барабаш, В.Барганников (коньки), В.Пономарев В., В.Попов В (жеңіл атлетика), Ю.Яковлев, К.Түйлықбеков (классикалық күрес) жүлделі орындардан көрінді. Студент В.Барганников юниорлар арасындағы КСРО біріншілігінде жүлдегер атанды және халықаралық жарыстарға Қазақстан атынан қатысты. Еңбек тәрбиесі студенттік құрылыс отрядтары (СҚО), пионер вожатыйы жұмыстары арқылы, пионер лагерлеріндегі спорт нұсқаушыларымен, оқу-жаттықтыру жиындарында жүзеге асырылды. ППИ студенттері Павлодар облысының совхоздарында мал қораларын, тұрғын үйлерді, жатақханаларды, [[жылыжай]]ларды, кірпіш зауыттарын, [[механика]]лық токтарды, [[монша]]ларды, балабақшаларын салуда жұмыс жасады. Жұмыстағы жақсы көрсеткіштері үшін көптеген студенттер [[сыйлықақы]]лар, мақтау қағаздарын, аудандық комсомол комитеттерінің алғысхаттарын алды. «Қоскөл» совхозында орналасқан ППИ отряды әртүрлі оқу орындарының 14 отряды арасындағы жарысда 1-ші орынға ие болып, ауданның ауыспалы туын жеңіп алды. Ауыл мектебіне көмек көрсету айлықтарында барлық совхоздарда мектеп шеберханалары салынды, мектептерді жөндеу жұмыстары жүргізілді, [[спорт алаңы|спорт алаңдары]] жаңадан жабдықталды. СҚО-ның жұмыс істеген кезеңінде барлық совхоздарда демалыс кештері, футбол, волейбол бойынша жолдастық кездесулер өткізілді, жергілікті жерлерде тұрғындарға дәрістер оқылды. СҚО отрядтарына «тәрбиеленуі қиын» оқушылар мен жасөспірімдер қатысты<ref>[http://www.ppi.kz/index.php?option=com_k2&view=item&id=142:istoriya-vuza&Itemid=667&lang=kz ПМПИ тарихы]{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. ==Әнұраны== Сөзін жазған: Мұхит Жақсылықұлы<br />Әнін жазған: Қайырбек Сәтиев {{Дәйексөз|Сарқылмайтын білімнің бастауысың,<br />Самғап ұшар қыранның аспанысың.<br />Арман қуған елімнің ұл-қыздарын<br />Биіктерге бастайтын асқарысың.<br /><br />Қайырмасы:<br />Ұстаздардың ұстасы, панасы Сен!<br />Жалындаған жастарға санасың Сен!<br />Мектептердің мектебі — Алтын ұям!<br />Институтым, бәрінен дарасың Сен.<br /><br />Ұлағатты ұстаздар жолбасысың,<br />Өнер-ғылым, тәрбие ордасысың!<br />Ұрпақтарға өнеге, жол көрсетіп,<br />Болашаққа жетелер жолдасысың.<br /><br />Қайырмасы:<br />Ұстаздардың ұстасы, панасы Сен!<br />Жалындаған жастарға санасың Сен!<br />Мектептердің мектебі — Алтын ұям!<br />Институтым, бәрінен дарасың Сен<ref>[http://www.ppi.kz/index.php?option=com_k2&view=item&id=139:gimn-instituta&Itemid=678&lang=kz Институт әнұраны]</ref>.}} ==Факультеттері== * Филология факультеті ** Қазақстан және шетелдер тарихы кафедрасы ** Экономика, құқық және философия кафедрасы ** Орыс тілі және әдебиеті кафедрасы ** Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасы ** Шет тілдері кафедрасы * Жаратылыстану және математика факультеті ** Жалпы биология кафедрасы ** Анатомия, физиология және дефектология кафедрасы ** География және химия кафедрасы ** Информатика кафедрасы ** Математика және физика кафедрасы ** Кәсіптік оқытудың теориясы мен әдістемесі кафедрасы ** Дене тәрбиесі кафедрасы * Педагогика және спорт факультеті ** Мектепке дейінгі және бастауыш білім беру кафедрасы ** Педагогика кафедрасы ** Психология кафедрасы ** Музыкалық білім берудің теориясы мен әдістемесі кафедрасы ** Алғашқы әскери дайындық және дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі кафедрасы == Тағы қараңыз == * [[Павлодар]] * [[Педагогика]] * [[Институт]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан университеттері]] l7r9m7h6p8fw3i5rg8lx1r3wgba518h 0 565542 3319706 2799201 2024-04-26T00:47:59Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki {{Мешіт | мешіт атауы = Екібастұз мешіті | шынайы аты = | суреті = | сурет атауы = Сыртқы көрінісінде «Алла» ({{lang-ar|الله‎}}) деген сөз шығады | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N |lat_deg = 51 |lat_min = 42 |lat_sec = 47 |lon_dir = E |lon_deg = 75 |lon_min = 18 |lon_sec = 33 | карта атауы = | карта ені = | мемлекет = {{KAZ}} | қала = [[Екібастұз]] | статусы = Қалалық мешіт | ағымы = [[Ханафи мазһабы]] | мұсылмандардың діни басқармасы = [[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы|ҚМДБ]] | иесі = | мешіт түрі = [[Жұма мешіті]] | сәулет стилі = Күмбезді араб стилі | жобаның авторы = | сәулетшісі = Жеңіс Хайдаров | құрылысшысы = | құрылыстың бастамашысы = | құрылыс құны = | қайырымгері = | алғашқы деректер = | құрылысы = | құрылысы басталды = | құрылысы аяқталды = | жәдігерлер = | имамы = Бауыржан Отарбаев | қазіргі жағдайы = | жалпы ауданы = 2,8 га | көлемі = | ішкі ауданы = | сыйымдылығы = 1000 | биіктігі = | күмбездердің саны = 1 | күмбездің биіктігі = | күмбездің диаметрі = 6 м | мұнаралар саны = 2 | мұнаралардың биіктігі = 53 м | материал = | таравих = | ифтар және сухур = | кітапхана = | мектеп = | медресе = | сайты = | Commons = }} '''Екібастұз мешіті''' — [[Екібастұз]] қаласының [[жұма мешіті]]. Мекенжайы: Естай Беркімбаев көшесі, 165/56 үй. == Тарихы == Бұл мешіт [[Павлодар облысы]]ндағы аса ірі энергетикалық кешен болып табылатын Екібастұз қаласында бой көтерген. Мешіт жергілікті дін жанашырлары мен іскер топ өкілдерінің бірлесе күш салуымен іргетасы қаланып, [[1998 жыл]]ы біткен. Мешіт [[1998 жыл]]дың [[11 қыркүйек|11 қыркүйегінде]] ашылған. Ашылу рәсімінде мүфти Ратбек қажы қатысқан<ref>[http://wikimapia.org/5581762/ru/%D0%9C%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%82%D1%8C Мешіт — Екібастұз]</ref>. Құрылысына және қаржыландыруына Екібастұз қаласының бұрынғы әкімдері Р.Жұматаев, Е.Оразалинов, кәсіпкер Е.Арбиев, ғимарат жобасын жасаған қаланың бас сәулетшісі Ж.Хайдаров, көмір өндіруші АҚ президенттері Р.Гайнуллин мен А.Өтегенов еңбек сіңірді. Сонымен қатар Қ.Ақанов, ағайынды Әбғожиновтар және т.б. азаматтар өз қаржылай үлестерін қосты. ==Ғимарат сипаттамасы== Мешіттің ауданы — 2,8 га. Бір үлкен [[күмбез]]і бар. Оның шеңберінің диаметрі — 6 м. === Сыртқы көрінісі === Үлкен [[мұнара]] биіктігінің 53 метрге жеткізілуінің өзіндік мағынасы бар. [[Мұхаммед|Мұхаммед пайғамбарға]] пайғамбарлық 40 жасында келді. Содан кейін 13 жыл өтіп, Мұхаммед пайғамбар 53 жасында [[Мекке]]ден [[Медине]]ге қоныс аударды. Осы оқиғадан бастап ислами жыл санауы басталды ([[Һижра]]). Үлкен мұнара осыны аңғартады. Мешіттің [[жылыжай]]ында қыста да, жазда да гүл өсіріледі. Төбесі шынымен жабылған. === Ішкі көрінісі === Жоғары қабаттағы [[ауыз үй]]інің ауданы — 324 м². Неке қиюға арналған бөлме бірінші қабатта орналасқан. Сондай-ақ қызметкерлер үшін 8 бөлме бар. Ішкі және сыртқы қабырғалары ұлттық ою-өрнектермен (сарыарқалық қошқар мүйіз үлгісі) өрнектелген. Үлкен залдың ұзындығы — 24 м, ені — 18 м. Сол залда салмағы 390 кг хрустальды аспашам ілінген. Сонымен қатар үлкен залда [[Құран]]ның [[Әл-Фатиха сүресі|Фатиха сүресі]] және [[Әл-Бақара сүресі|Бақара сүресінің]] алғашқы 10 аяты жазылған. Әйелдер залының ұзындығы — 18 м, ені — 6 м. == Қызықты деректер == * Ғимараттың сыртқы көрінісіндегі басты ерекшелігі — он жақтан сол жаққа қарай үлкен мұнарасына, кіші мұнарасына, күмбезіне және батыс жақтағы шатырға қолмен жүргізсе «Алла» ({{lang-ar|الله‎}}) деген сөз шығады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан мешіттері}} [[Санат:Ислам сәулет өнері]] [[Санат:Қазақстан мешіттері]] a7k3dyaf49fqghpmk9rvoua8hw4u0u1 3319707 3319706 2024-04-26T00:49:09Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki {{Мешіт | мешіт атауы = Екібастұз мешіті | шынайы аты = | суреті = | сурет атауы = Сыртқы көрінісінде «Алла» ({{lang-ar|الله‎}}) деген сөз шығады | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N |lat_deg = 51 |lat_min = 42 |lat_sec = 47 |lon_dir = E |lon_deg = 75 |lon_min = 18 |lon_sec = 33 | карта атауы = | карта ені = | мемлекет = {{KAZ}} | қала = [[Екібастұз]] | статусы = Қалалық мешіт | ағымы = [[Ханафи мазһабы]] | мұсылмандардың діни басқармасы = [[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы|ҚМДБ]] | иесі = | мешіт түрі = [[Жұма мешіті]] | сәулет стилі = Күмбезді араб стилі | жобаның авторы = | сәулетшісі = Жеңіс Хайдаров | құрылысшысы = | құрылыстың бастамашысы = | құрылыс құны = | қайырымгері = | алғашқы деректер = | құрылысы = | құрылысы басталды = | құрылысы аяқталды = | жәдігерлер = | имамы = Бауыржан Отарбаев | қазіргі жағдайы = | жалпы ауданы = 2,8 га | көлемі = | ішкі ауданы = | сыйымдылығы = 1000 | биіктігі = | күмбездердің саны = 1 | күмбездің биіктігі = | күмбездің диаметрі = 6 м | мұнаралар саны = 2 | мұнаралардың биіктігі = 53 м | материал = | таравих = | ифтар және сухур = | кітапхана = | мектеп = | медресе = | сайты = | Commons = }} '''Екібастұз мешіті''' — [[Екібастұз]] қаласының [[жұма мешіті]]. Мекенжайы: Естай Беркімбаев көшесі, 165/56 үй. == Тарихы == Бұл мешіт [[Павлодар облысы]]ндағы аса ірі энергетикалық кешен болып табылатын Екібастұз қаласында бой көтерген. Мешіт жергілікті дін жанашырлары мен іскер топ өкілдерінің бірлесе күш салуымен іргетасы қаланып, [[1998 жыл]]ы біткен. Мешіт [[1998 жыл]]дың [[11 қыркүйек|11 қыркүйегінде]] ашылған. Ашылу рәсімінде мүфти Ратбек қажы қатысқан<ref>[http://wikimapia.org/5581762/ru/%D0%9C%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%82%D1%8C Мешіт — Екібастұз]</ref>. Құрылысына және қаржыландыруына Екібастұз қаласының бұрынғы әкімдері Р.Жұматаев, Е.Оразалинов, кәсіпкер Е.Арбиев, ғимарат жобасын жасаған қаланың бас сәулетшісі Ж.Хайдаров, көмір өндіруші АҚ президенттері Р.Гайнуллин мен А.Өтегенов еңбек сіңірді. Сонымен қатар Қ.Ақанов, ағайынды Әбғожиновтар және т.б. азаматтар өз қаржылай үлестерін қосты. ==Ғимарат сипаттамасы== Мешіттің ауданы — 2,8 га. Бір үлкен [[күмбез]]і бар. Оның шеңберінің диаметрі — 6 м. === Сыртқы көрінісі === Үлкен [[мұнара]] биіктігінің 53 метрге жеткізілуінің өзіндік мағынасы бар. [[Мұхаммед|Мұхаммед пайғамбарға]] пайғамбарлық 40 жасында келді. Содан кейін 13 жыл өтіп, Мұхаммед пайғамбар 53 жасында [[Мекке]]ден [[Медине]]ге қоныс аударды. Осы оқиғадан бастап ислами жыл санауы басталды ([[Һижра]]). Үлкен мұнара осыны аңғартады. Мешіттің [[жылыжай]]ында қыста да, жазда да гүл өсіріледі. Төбесі шынымен жабылған. === Ішкі көрінісі === Жоғары қабаттағы [[ауыз үй]]інің ауданы — 324 м². Неке қиюға арналған бөлме бірінші қабатта орналасқан. Сондай-ақ қызметкерлер үшін 8 бөлме бар. Ішкі және сыртқы қабырғалары ұлттық ою-өрнектермен (сарыарқалық қошқар мүйіз үлгісі) өрнектелген. Үлкен залдың ұзындығы — 24 м, ені — 18 м. Сол залда салмағы 390 кг хрустальды аспашам ілінген. Сонымен қатар үлкен залда [[Құран]]ның [[Әл-Фатиха сүресі|Фатиха сүресі]] және [[Әл-Бақара сүресі|Бақара сүресінің]] алғашқы 10 аяты жазылған. Әйелдер залының ұзындығы — 18 м, ені — 6 м. == Қызықты деректер == * Ғимараттың сыртқы көрінісіндегі басты ерекшелігі — он жақтан сол жаққа қарай үлкен мұнарасына, кіші мұнарасына, күмбезіне және батыс жақтағы шатырға қолмен жүргізсе «Алла» ({{lang-ar|الله‎}}) деген сөз шығады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ислам сәулет өнері]] [[Санат:Қазақстан мешіттері]] m712ibcwaqwzyd13xcvvp33z5w8w4wy 0 596490 3319460 3319111 2024-04-25T12:57:27Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Компания | атауы = «Қазақ радиолары» ЖШС | бұрынғы атауы = "Республикалық радио" ЖШС | түрі = [[жауапкершілігі шектеулі серіктестік]] | құрылды = [[Астана]], [[Қазақстан]] ([[14 наурыз]] [[2017]] жыл) | басты адамдары = [[Нұртас Солтанұлы]] (Бас директор) |басшы компания = [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» РТРК» АҚ]] | орналасуы = {{KAZ|Қазақстан}}, [[Астана]], [[Алматы]] | статус = Белсенді | сайты = [http://qazradio.fm/ qazradio.fm] }} {{мағына|Қазақстан (айрық)}} '''«Қазақ радиолары» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі''' — [[Қазақ радиосы]], [[Шалқар (радио)|«Шалқар» радиосы]], [[Астана (радио)|«Астана» радиосын]] және [[Classic (радио)|«Classic» радиосы]]н біріктіретін компания. Бастауы [[1921 жыл]]ы негізі қаланған [[Қазақ радиосы]] мен [[1958 жыл]]ы құрылған [[республика]]лық бірінші телеарнадан басталды. == Тарихы == 2016 жылы 14 желтоқсанда [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|Қазақстан» РТРК» АҚ]]-нан өз алдына «Республикалық радио» ЖШС болып бөлек шығып, серіктестік директоры ретінде [[Досымбек Қонысбекұлы|Досымбек Қонысбекұлы Өтеғалиев]] тағайындалды. 2017 жылы 30 қазанда «Республикалық радио» ЖШС атауы «ҚАЗАҚ РАДИОЛАРЫ» ЖШС болып өзгертілді. Өзгертуде төмендегідей негіздемелер басшылыққа алынды: * Атау бір ғасырға жуық тарихы бар Қазақ радиосына негізделді. * 1921 жылдан бері халықтан өзінің лайықты бағасын алған Қазақ радиосының атауы бүгінде брендке айналды. * Серіктестік құрамындағы «Шалқар», «Астана» және «Классик» радиосы осы Қазақ радиосынан тарады. * Атау серіктестіктің «Қазақстан» РТРК» АҚ-мен бағытының, ұстанған саясатының бір екенін көрсетеді. Қазір Серіктестіктегі радиолар негізінен тікелей эфирде хабар таратуға көшті. Бұл – тыңдаушымен тығыз байланыста болуға соны серпін берді. «TNS CA, 6+ Казахстан» компаниясының дерегіне сүйенсек, радио тыңдаушылар былтырғымен салыстырғанда 36%-ға, жарнама берушілер 6%-ға, тыңдаушыны айлық қамту көрсеткіші 12 %-ға, радио тыңдаудың минуттық орташа уақыты 22%-ға өскен. Мемлекеттік мекемелердің (министрліктер, әкімдіктер) ресми сайтында да радиоларды онлайн тыңдауға мүмкіндіктер жасалып жатыр. «Қазақ радиолары» ЖШС биыл эфирдегі әлеуметтік, қоғамдық-саяси, рухани-мәдени, сауықтық-көңілашар бағдарламалар үлесін арттырды. * Әлеуметтік: [http://qazradio.fm/projects/81/ «Жан жылуы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180211181453/http://qazradio.fm/projects/81/ |date=2018-02-11 }}, [http://qazradio.fm/projects/84/ «Ақ отау»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180207062830/http://qazradio.fm/projects/84/ |date=2018-02-07 }}, [http://qazradio.fm/projects/80/ «Бармысың, бауырым?»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180207062827/http://qazradio.fm/projects/80/ |date=2018-02-07 }}, [http://qazradio.fm/projects/15/ «Әлеумет»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021611/http://qazradio.fm/projects/15/ |date=2018-02-13 }}; * Қоғамдық-саяси: [http://qazradio.fm/projects/233/ «Өз сөзім»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021606/http://qazradio.fm/projects/233/ |date=2018-02-13 }}, [http://qazradio.fm/projects/82/ «Алаң»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021609/http://qazradio.fm/projects/82/ |date=2018-02-13 }}, [http://qazradio.fm/projects/105/ «Алашнама»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021616/http://qazradio.fm/projects/105/ |date=2018-02-13 }}, [http://qazradio.fm/projects/111/ «Бәйтерек»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021543/http://qazradio.fm/projects/111/ |date=2018-02-13 }} (қазақ және орыс тілдерінде); * Рухани-мәдени: [http://qazradio.fm/projects/263/ «Інжу-маржан»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180207062834/http://qazradio.fm/projects/263/ |date=2018-02-07 }}, [http://qazradio.fm/projects/28/ «Дәуір үні»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180212142207/http://qazradio.fm/projects/28/ |date=2018-02-12 }}, [http://qazradio.fm/projects/113/ «Терме»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180212142217/http://qazradio.fm/projects/113/ |date=2018-02-12 }}, [http://qazradio.fm/projects/102/ «Қауырсын ғалам»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021614/http://qazradio.fm/projects/102/ |date=2018-02-13 }}, [http://qazradio.fm/projects/112/ «Бұл – менің жүрегім»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021541/http://qazradio.fm/projects/112/ |date=2018-02-13 }}; * Сауықтық-көңілашар: [http://qazradio.fm/projects/26/ «Қайырлы таң, Қазақ елі!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180207062818/http://qazradio.fm/projects/26/ |date=2018-02-07 }}», [http://qazradio.fm/projects/108/ «Армандастар»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180212142211/http://qazradio.fm/projects/108/ |date=2018-02-12 }}, [http://qazradio.fm/projects/27/ «Ән салайық»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021538/http://qazradio.fm/projects/27/ |date=2018-02-13 }}. == Басшылар == * [[Досымбек Қонысбекұлы Өтеғалиев|Досымбек Қонысбекұлы]] (14 желтоқсан, 2016 жыл - 23 ақпан, 2017) * [[Мәди Манатбекұлы Манатбек|Мәди Манатбек]] (2017-2018)<ref>http://qazradio.kz/{{Deadlink|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * [[Нұртас Солтанұлы]] (2023 жылдан бастап) ==Серіктестікке қарасты радиолар== «Қазақ радиолары» ЖШС өзіне қарасты радиолардың бағыт-бағдарын толық айқындады: :[[Қазақ радиосы]] – әмбебап, әр түрлі бағытта хабар тарататын - Еліміздің Бас Радиосы; :[[Шалқар (радио)|«Шалқар» радиосы]] – рухани-мәдени; :[[Астана (радио)|«Астана» радиосы]] – жастар тақырыбы мен Елорданың тыныс-тіршілігін хабардар ету бағытында тыңдаушыға қызмет етеді. :[[Classic (радио)|«Classic» радиосы]] – Отандық және шет ел композиторларының классикалық шығармаларын насихаттаушы. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан радиостанциялары]] 7vz1rypbo2up3p70otm2opz5ofvxbcw 3319576 3319460 2024-04-25T15:19:49Z Qanattan 153055 /* Басшылар */ wikitext text/x-wiki {{Компания | атауы = «Қазақ радиолары» ЖШС | бұрынғы атауы = "Республикалық радио" ЖШС | түрі = [[жауапкершілігі шектеулі серіктестік]] | құрылды = [[Астана]], [[Қазақстан]] ([[14 наурыз]] [[2017]] жыл) | басты адамдары = [[Нұртас Солтанұлы]] (Бас директор) |басшы компания = [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» РТРК» АҚ]] | орналасуы = {{KAZ|Қазақстан}}, [[Астана]], [[Алматы]] | статус = Белсенді | сайты = [http://qazradio.fm/ qazradio.fm] }} {{мағына|Қазақстан (айрық)}} '''«Қазақ радиолары» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі''' — [[Қазақ радиосы]], [[Шалқар (радио)|«Шалқар» радиосы]], [[Астана (радио)|«Астана» радиосын]] және [[Classic (радио)|«Classic» радиосы]]н біріктіретін компания. Бастауы [[1921 жыл]]ы негізі қаланған [[Қазақ радиосы]] мен [[1958 жыл]]ы құрылған [[республика]]лық бірінші телеарнадан басталды. == Тарихы == 2016 жылы 14 желтоқсанда [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|Қазақстан» РТРК» АҚ]]-нан өз алдына «Республикалық радио» ЖШС болып бөлек шығып, серіктестік директоры ретінде [[Досымбек Қонысбекұлы|Досымбек Қонысбекұлы Өтеғалиев]] тағайындалды. 2017 жылы 30 қазанда «Республикалық радио» ЖШС атауы «ҚАЗАҚ РАДИОЛАРЫ» ЖШС болып өзгертілді. Өзгертуде төмендегідей негіздемелер басшылыққа алынды: * Атау бір ғасырға жуық тарихы бар Қазақ радиосына негізделді. * 1921 жылдан бері халықтан өзінің лайықты бағасын алған Қазақ радиосының атауы бүгінде брендке айналды. * Серіктестік құрамындағы «Шалқар», «Астана» және «Классик» радиосы осы Қазақ радиосынан тарады. * Атау серіктестіктің «Қазақстан» РТРК» АҚ-мен бағытының, ұстанған саясатының бір екенін көрсетеді. Қазір Серіктестіктегі радиолар негізінен тікелей эфирде хабар таратуға көшті. Бұл – тыңдаушымен тығыз байланыста болуға соны серпін берді. «TNS CA, 6+ Казахстан» компаниясының дерегіне сүйенсек, радио тыңдаушылар былтырғымен салыстырғанда 36%-ға, жарнама берушілер 6%-ға, тыңдаушыны айлық қамту көрсеткіші 12 %-ға, радио тыңдаудың минуттық орташа уақыты 22%-ға өскен. Мемлекеттік мекемелердің (министрліктер, әкімдіктер) ресми сайтында да радиоларды онлайн тыңдауға мүмкіндіктер жасалып жатыр. «Қазақ радиолары» ЖШС биыл эфирдегі әлеуметтік, қоғамдық-саяси, рухани-мәдени, сауықтық-көңілашар бағдарламалар үлесін арттырды. * Әлеуметтік: [http://qazradio.fm/projects/81/ «Жан жылуы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180211181453/http://qazradio.fm/projects/81/ |date=2018-02-11 }}, [http://qazradio.fm/projects/84/ «Ақ отау»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180207062830/http://qazradio.fm/projects/84/ |date=2018-02-07 }}, [http://qazradio.fm/projects/80/ «Бармысың, бауырым?»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180207062827/http://qazradio.fm/projects/80/ |date=2018-02-07 }}, [http://qazradio.fm/projects/15/ «Әлеумет»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021611/http://qazradio.fm/projects/15/ |date=2018-02-13 }}; * Қоғамдық-саяси: [http://qazradio.fm/projects/233/ «Өз сөзім»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021606/http://qazradio.fm/projects/233/ |date=2018-02-13 }}, [http://qazradio.fm/projects/82/ «Алаң»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021609/http://qazradio.fm/projects/82/ |date=2018-02-13 }}, [http://qazradio.fm/projects/105/ «Алашнама»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021616/http://qazradio.fm/projects/105/ |date=2018-02-13 }}, [http://qazradio.fm/projects/111/ «Бәйтерек»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021543/http://qazradio.fm/projects/111/ |date=2018-02-13 }} (қазақ және орыс тілдерінде); * Рухани-мәдени: [http://qazradio.fm/projects/263/ «Інжу-маржан»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180207062834/http://qazradio.fm/projects/263/ |date=2018-02-07 }}, [http://qazradio.fm/projects/28/ «Дәуір үні»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180212142207/http://qazradio.fm/projects/28/ |date=2018-02-12 }}, [http://qazradio.fm/projects/113/ «Терме»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180212142217/http://qazradio.fm/projects/113/ |date=2018-02-12 }}, [http://qazradio.fm/projects/102/ «Қауырсын ғалам»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021614/http://qazradio.fm/projects/102/ |date=2018-02-13 }}, [http://qazradio.fm/projects/112/ «Бұл – менің жүрегім»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021541/http://qazradio.fm/projects/112/ |date=2018-02-13 }}; * Сауықтық-көңілашар: [http://qazradio.fm/projects/26/ «Қайырлы таң, Қазақ елі!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180207062818/http://qazradio.fm/projects/26/ |date=2018-02-07 }}», [http://qazradio.fm/projects/108/ «Армандастар»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180212142211/http://qazradio.fm/projects/108/ |date=2018-02-12 }}, [http://qazradio.fm/projects/27/ «Ән салайық»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180213021538/http://qazradio.fm/projects/27/ |date=2018-02-13 }}. == Басшылар == * [[Досымбек Қонысбекұлы Өтеғалиев|Досымбек Қонысбекұлы]] (14 желтоқсан, 2016 жыл - 23 ақпан, 2017) * [[Мәди Манатбекұлы Манатбек|Мәди Манатбек]] (2017-2018)<ref>http://qazradio.kz/{{Deadlink|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * [[Нұртас Солтанұлы]] (2023 жылдың қарашасынан) ==Серіктестікке қарасты радиолар== «Қазақ радиолары» ЖШС өзіне қарасты радиолардың бағыт-бағдарын толық айқындады: :[[Қазақ радиосы]] – әмбебап, әр түрлі бағытта хабар тарататын - Еліміздің Бас Радиосы; :[[Шалқар (радио)|«Шалқар» радиосы]] – рухани-мәдени; :[[Астана (радио)|«Астана» радиосы]] – жастар тақырыбы мен Елорданың тыныс-тіршілігін хабардар ету бағытында тыңдаушыға қызмет етеді. :[[Classic (радио)|«Classic» радиосы]] – Отандық және шет ел композиторларының классикалық шығармаларын насихаттаушы. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан радиостанциялары]] obdr4aoa0c5yee3tx1imuc68sxfwg2g 0 599482 3319939 3060193 2024-04-26T11:50:03Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki * [[Ақши (Тарлаулы ауылдық округі)|''Ақши'']] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Тарлаулы ауылдық округі]]ндегі таратылған ауыл. * [[Ақши (Ақши ауылдық округі)|Ақши]] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Ақши ауылдық округі (Абай облысы)|Ақши ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Ақши (Бородулиха ауданы)|Ақши]] – [[Абай облысы]] [[Бородулиха ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ақши]] – [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Іле ауданы)|Ақши]] – [[Алматы облысы]] [[Іле ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Ақтөбе облысы)|Ақши]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Ырғыз ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Жетісу облысы)|Ақши]] – [[Жетісу облысы]] [[Алакөл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Қарағанды облысы)|Ақши]] – [[Қарағанды облысы]] [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Екібастұз қалалық әкімдігі)|Ақши]] – [[Павлодар облысы]] [[Екібастұз қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Ақши (Қызылтау ауылдық округі)|Ақши]] – [[Павлодар облысы]] [[Баянауыл ауданы]], [[Қызылтау ауылдық округі (Павлодар облысы)|Қызылтау ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Ақши (Ұзынбұлақ ауылдық округі)|Ақши]] – [[Павлодар облысы]] [[Баянауыл ауданы]], [[Ұзынбұлақ ауылдық округі (Павлодар облысы)|Ұзынбұлақ ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Ақши (Күршім ауданы)|Ақши]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Күршім ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} 82xg2r8kv0hyurinpbb3j0bjtpmexx3 3319940 3319939 2024-04-26T11:50:25Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki * [[Ақши (Ақши ауылдық округі)|Ақши]] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Ақши ауылдық округі (Абай облысы)|Ақши ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Ақши (Тарлаулы ауылдық округі)|''Ақши'']] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]], [[Тарлаулы ауылдық округі]]ндегі таратылған ауыл. * [[Ақши (Бородулиха ауданы)|Ақши]] – [[Абай облысы]] [[Бородулиха ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ақши]] – [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Іле ауданы)|Ақши]] – [[Алматы облысы]] [[Іле ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Ақтөбе облысы)|Ақши]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Ырғыз ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Жетісу облысы)|Ақши]] – [[Жетісу облысы]] [[Алакөл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Қарағанды облысы)|Ақши]] – [[Қарағанды облысы]] [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақши (Екібастұз қалалық әкімдігі)|Ақши]] – [[Павлодар облысы]] [[Екібастұз қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Ақши (Қызылтау ауылдық округі)|Ақши]] – [[Павлодар облысы]] [[Баянауыл ауданы]], [[Қызылтау ауылдық округі (Павлодар облысы)|Қызылтау ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Ақши (Ұзынбұлақ ауылдық округі)|Ақши]] – [[Павлодар облысы]] [[Баянауыл ауданы]], [[Ұзынбұлақ ауылдық округі (Павлодар облысы)|Ұзынбұлақ ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Ақши (Күршім ауданы)|Ақши]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Күршім ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} sy5ds7ibeoct1p1tub9uy7h8sy92zr7 0 599650 3319944 3044214 2024-04-26T11:52:16Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki * [[Егіндібұлақ (Аягөз ауданы)|''Егіндібұлақ'']] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]]ндағы таратылған ауыл. * [[Егіндібұлақ (Ақсуат ауданы)|Егіндібұлақ]] – [[Абай облысы]] [[Ақсуат ауданы]]ндағы ауыл. * [[Егіндібұлақ (Ақтөбе облысы)|Егіндібұлақ]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Қобда ауданы]]ндағы ауыл. * [[Егіндібұлақ (Батыс Қазақстан облысы)|Егіндібұлақ]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы ауыл. * [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Егіндібұлақ (Павлодар облысы)|Егіндібұлақ]] – [[Павлодар облысы]] [[Баянауыл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Егіндібұлақ (Шығыс Қазақстан облысы)|Егіндібұлақ]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Күршім ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} gs3lqny2v4b7wxv32f2kvuxdjm7zssw 0 600676 3319622 3165825 2024-04-25T17:38:12Z O.Makpal08 152255 өңделген ақпаратпен толықтырдым wikitext text/x-wiki '''Мәңгілік бала бейне''' — жазушы [[Роза Мұқанова]] шығармасы. Көркем әдебиет стиліндегі әңгіме. ==Қысқаша мазмұны== Шығарма меңіреу қалған мүгедек 16-17 жастағы Ләйләнің өміріндегі қиындықтары жайлы баяндайды. Ләйләнің мешелдігіне сол бір саңырауқұлақ іспеттес жарылыс кінәлі болған. [[Семей полигоны]] кезінде мүгедек болып өмірге келген. Қыз бұл оқиғадан соң түрі 8 жас шамасындағы бүлдіршін күйінде қалып, өспей қалған. Ата-анасынан айырылған байғұс Ләйлә әпкесі жүрексіз Қатираның қолында өседі. Қатира оны кемсітумен болады. Ләйлә әр түн сайын аймен сырласады. Бір тойда өзінің бала кездегі досы Құмарды, би алаңындағы өзін елестетеді. Бұдан соң бірде төсек тартып қалады. Оқиға соңында Ай да, Ләйлә да бір-бірін қимай мәңгілікке қоштасады. Әңгіме Ләйләнің өлімімен, Қатираның жалғызының жүзеге аспаған тойымен аяқталады. = Негізгі идеясы = Шығарма бір ғана Ләйләнің өмірін мысалға ала отырып, Семей полигонының елге тигізген зардабын, өмір қиындықтарын, барға қанағат ету керектігін көрсетеді. Сол кездегі халық өмірі де баяндалған. Адам мінезінің әртүрлі болатындығын түсіндіреді, өзгенің өміріне күле қарамай, түсіністік танытуға шақыратын шығарма.Қайғы-қасіретке толы шығарма күллі қазақ жұртын жылатып қана қоймай, жүректерінде мәңгі із қалдырған пьеса. ==Кейіпкерлері== * ''Ләйлә'' — шығарманың басты кейіпкері. Мүгедек, әрі мәңгілік бала бейнесі сақталған жан. Өмірінің тәттісінен көрген қиындығы басым болған. Тағдырдың тәлкегіне ұшырағанынан бөлек, Қатираның үйінің құлына, елдің мазағы мен аяушылығына айналған десек болады. * ''Қатира'' — Ләйләнің әпкесі. Ләйләнің қайғысымен бөлісу орнына оны жерден алып, жерге салған аяусыз жан. Өзінің жалғыз ұлының қамын жеген ана. * ''Құмар'' — Ләйләнің бала күнгі жақын досы. Ол бала кезінде Ләйләні «[[Дегелектер|ләйлек]]<nowiki/>» деп атаған, оның нәзіктігімен түсіндірген.Тойдағы Ләйләнің елестеткен жаны. * ''Әжесі'' — Ләйләнің балалық шағында тек жылы сөздермен жұбатып, қуантқан тұлға. Ләйләнің олмен тек жақсы естеліктері сақталған. [[Санат:Қазақ әдебиеті]] [[Санат:Көркем әдебиет]] lb00kyehhz75yvkmnp0gdb6hr0l8hpe 0 614445 3319583 3260299 2024-04-25T15:59:44Z Аскар Альмактум 158246 Аудардым ағылшыннан қазақшаға wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Есімі = Рахат-Би Әбдісағин |Толық аты = Рахат-Би Төлегенұлы Әбдісағин |Сурет = Abdisagyn.jpg |Фон = |Туған күні = 02.02.1999 |Туған жері = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}} |Мемлекет = {{KAZ}} |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Мамандығы = [[пианист]], [[музыкант]], [[композитор]] |Аспаптары = [[Фортепиано]] |Жанрлары = [[классикалық музыка]] }} '''Рахат-Би Төлегенұлы Әбдісағин''' ([[1999 жыл]]ы [[2 ақпан]]да [[Алматы]]да туған) — [[пианист]], [[музыкант]], [[композитор]], өнертану ғылымдарының магистрі<ref>[https://tengrinews.kz/music/18-letniy-kazahstanskiy-geniy-zaschitil-magisterskuyu-318126/ 18-летний казахстанский гений защитил магистерскую диссертацию]</ref><ref>[https://astanatimes.com/2017/05/18-year-old-kazakh-genius-defends-masters-thesis/ 18-year-old Kazakh genius defends master’s thesis]</ref>. [[Дарын мемлекеттік сыйлығы|"Дарын" мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаты]], «Ең дарынды өнерпазға» Қазақстан Республикасы Президенті кубогының иегері, ТМД Парламентаралық Ассамблеясының «Мәдениет пен өнерді дамытудағы еңбегі үшін» белгісімен марапатталған, «Қазақстанның 100 жаңа есімі» ұлттық жобасының жеңімпазы (2017)<ref>[http://100esim.el.kz/ru/bio/abdisagin_rahat_bi/ Моя история:Рахат-Би Абдысагин] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190123010154/http://100esim.el.kz/ru/bio/abdisagin_rahat_bi |date=2019-01-23 }}</ref><ref>Казахстанская книга рекордов. Казахский Информационно-Энциклопедический Справочник (КИнЭС) — 2014—2018. — Алматы: Университет «Туран», 2018. — С. 121.</ref>. == Өмірбаяны == 10 жасында музыка жаза бастады. Көптеген халықаралық байқаулардың лауреаты, П.И.Чайковский атындағы халықаралық байқау лауреаттары қауымдастығының мүшесі [5] [6]. 14 жасынан бастап Грац қаласындағы (Австрия) Impuls заманауи музыканың композиторлары мен орындаушылары халықаралық академиясының тұрақты қатысушысы. International Summer Academy 2015 стипендиаты (Австрия). == Білімі == Рахат-Би Юрий Каспаров (РФ), Иван Феделе (Италия), Тристан Мюрай (Франция), Беат Фуррер (Швейцария), Пьерлуиджи Биллоне (Италия-Австрия), Клеменс Гаденштаттер (Австрия), Клаус Ланг (Австрия), Марк Андре (Франция-Германия), Саймон Стин-Андерсен (Нидерланд), Клод Леду (Франция), Курт Швертсик (Австрия), Джузеппе Джулиано (Италия), Алессандро Сольбиати (Италия), Ребекка Саундерс (Ұлыбритания), Владимир Тарнопольский (РФ), Кеңес Дүйсекеев (Қазақстан), Бақтияр Аманжол (Қазақстан), Ақтоты Райымқұлова (Қазақстан), Серік Еркімбеков (Қазақстан) және т.б. өнер иелеренінен дәрістер алған. Фортепианода ойнау өнерін Ирина Вихновская (Қазақстан), Гүлнар Құрамбаева (Қазақстан), Светлана Массовер (Қазақстан), Константина Богино (Италия), Нины Игудесман (Австрия), Елена Иванова (АҚШ), Владимир Овчинников (РФ) сияқты белгілі педагогтардан оқып үйренді. Музыка теориясы бойынша ол музыкатану шеберлері Александр Соколовтың (РФ), Константин Зенкиннің (РФ), Георг Фридрих Хаастың (Австрия-АҚШ), Хая Черновиннің (Израиль-АҚШ), Маттиас Кранебиттердің (Австрия), Агостино Ди Шипионың (Италия), Гүлнар Әлпейісованың (Қазақстан), Үмітжан Жұмақованың (Қазақстан) лекциялары мен семинарларына қатысты. 2017 жылдың күзінде Рахат-Би Италияның екі бірдей жоғары оқу орнының докторантурасына түсті. Халықаралық іріктеу қорытындысы бойынша, ол композициядан Санта-Сесилия ұлттық академиясының (Рим, Италия) жоғары оқыту бағдарламасына<ref>[http://www.santacecilia.it/concerti_e_biglietti/schedaEvento.html?stampa=true&d=20180518&o=17.00&i=1000011751/ Note Contemporanee]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, аты аңызға айналған заманауи композитор Иван Феделенің сыныбына қабылданды. Сонымен бірге, оқуға қабылдану емтиханын үздік тапсырып, Чезаре Поллини консерваториясының (Падуя, Италия) post-graduate студенті (Master di II Livello) болды. Мұнда ол белгілі маэстро Константин Богиноның фортепиано сыныбына қабылданды. 2018 жылы ол Джузеппе Верди консерваториясының (Милан, Италия) докторантурасына (Master di II Livello) композициядан жаңа музыка маэстросы Алессандро Сольбиатидің сыныбына қабылданды. Рахат-Би қазақ, орыс, ағылшын, итальян, испан тілдерін меңгерген. == Қызығушылығы == Музыкамен қатар, Рахат-Би математикаға, физикаға, тарихқа, кітап оқуға, көркемсуретке қызығады. Сонымен қатар, ол ғылыммен айналыса жүріп 14 жасында Мәскеуде өткен VII халықаралық ғылыми жобалар байқауында 1 орын алған «Mathematics and Contemporary Music» («Математика және заманауи музыка») еңбегін жариялады<ref>Abdyssagin R.-B. — «Mathematics and Contemporary Music». «Kazak Universiteti» press. — Almaty 2013. −23 p-s.</ref>. Сондай-ақ «Жарасым қырлары» (2011), «Күмбірлеген ғарышқа он рет қол тигізу» (2017) шығармалар жинағы, «Құдіретті жол» кітабы және университеттердің және ҚР ҰҒА журналдарында ғылыми мақалалары жарық көрді. 13 жасынан бастап Алматыдағы Оқушылар сарайында, Қазақ ұлттық өнер университетінде, Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясында, Назарбаев Университетінде, Санта-Сесилия музыка академиясында (Бергамо қаласы, Италия) және т.б. жерлерде «Музыка жолдары», «Математика және музыка» лекция-концерттерін өткізіп келеді. == Шығармашылығы == Рахат-Бидің музыкасы Еуропа елдерінде, сондай-ақ Азия мен Американың бірқатар елдерінде де тұрақты орындалып келеді. Оның шығармаларының әлемдік премьералары Прагада, Парижде, Лондонда, Венада, Грацта, Мюрццушлагта, Берлинде, Байройтта, Майндағы Франкфуртта, Мюнстерде, Детмольдта, Сибиуда, Лос-Анжелесте, Бейжіңде, Сеулде, Анкарада, Ыстамбұлда, Мәскеуде, Томскіде, Рогашке-Слатинде, Бергамода, Аркёйеде, Аликантеде, Теуладе-Морайрада, Каирде, Александрияда, Амманда, Астанада, Алматыда өтті. Көп жағдайда симфониялық шығармаларында негізгі фортепиано партияларын оның өзі ойнайды. Шетелдік сыншылар Рахат-Биді «нағыз қазақ ғажайыбы, қолының күші ерекше, мінезі өр шебер пианиношы» деп атады<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=hHTNhRbnRWk/ В Лондоне прошел концерт «Kazakh Eli Classic» в рамках гастрольного тура КазНУИ]</ref>. Ол – Клин қаласындағы (Ресей) жұмыс кабинетінде П.И.Чайковскийдің жеке роялінде ойнау құрметіне ие болған<ref>[https://mir24.tv/news/16327239/kazahstanskii-mocart-sygral-na-royale-petra-chaikovskogo/ Казахстанский Моцарт сыграл на рояле Петра Чайковского]</ref>. Оның шығармалары Бах, Гайдн, Моцарттан бастап қазіргі авторларға дейінгі әлемдік классика шедеврлері жинастырылған Оңтүстік Иллинойс университеті (АҚШ) «Discography» оркестрінің фортепианоға арналған орындалған шығармалардың бүкіләлемдік қорына енген. Рахат-Бидің партитуралары Ресейдің алдыңғы қатарлы музыкалық баспа «Композитор» мен «Verlag für Neue Musik Berlin» (Германия) танымал баспасында партитуралары басылып шыққан<ref>[http://www.verlag-neue-musik.de/verlag/index.php?manu=m666_Abdyssagin--Rakhat-Bi.html]</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=w7YQc-y8Q_U/ FAMOUS GERMAN PUBLISHING HOUSE ISSUES KAZAKH COMPOSER'S NOTES]</ref>. 2018 жылдың 9 сәуірінде Парижде оның 24 флейтадан тұратын Франция флейталар оркестріне арнап жазған «Des pensées de loin» («Қияндағы ойлар») шығармасының әлемдік премьерасы өтті<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=psGxkaQ4A8U/ Paris hosted the world premiere of Kazakh composer and pianist Rakhat-Bi Abdysagin]</ref>. == Туындылары == *2008-2010 Балалық шақ пьесалары мен эскиздері (30-ға жуық шығармалары, олардың бірнешеуі автордың «Грани гармонии» шығармалар жинағында жарияланған, - «Edges of Harmony», Almaty 2011). *2011 «Fantasia» 1 адамға фортепианода ойнауға арналған(соло); «Starlight variations» 1 адамға фортепианода ойнауға арналған(соло); «Winter-Qys» атты сьюитасы 1 адамға фортепианода ойнауға арналған(соло); «Petrogliff» 2 фортепианода ойнауға арнлаған. * 2012 «Tabulatura Nova» клавирда ойнауға арналған; «Landscape» 1 адамға скрипкада ойнауға арналған(соло) «Klavierstück»; «Snowflakes on the starry sky» 1 адамға фортепианода ойнауға арналған(соло); «Messenetique» 1 адамға тромбонда ойнауға арналған(соло); «Multiphonarium» флейтамен, "B" кларнетпен, я фортепианода ойнауға арнлаған; «Brightness» ішекті аспаптар оркестріне ойнауға арналған; «Fantasia Murakami»1 адамға фортепианода ойнауға арналған(соло); «Light through fog» 1 адамға флейтада ойнауға арналған(соло) «Aqqu» 1 адамға флейтада ойнауға арналған(соло); «Light at the end of tunnel» виолончельмен фортепианода ойнауға арналған. *2013 «Tunneling of Quantum» 1 адамға виолончельде ойнауға арналған(соло); «Plateau at night» 1 адамға фортепианода ойнауға арналған(соло); «Bulbul» 1 адамға гобойда ойнауға арналған(соло); «Aurora Polaris» 1 адамға "B" кларнетпен ойнауға арналған(соло); «Nostalgya (White Nights)» сопрано дауыстарымен гобойға арналған; «Óleń-Poem» сопрано дауыстарымен гобойға арналған; Suite «Aport pour Satie» жеке фортепианоға арналған; «Rondine Piangente» фортепиано үшін жеке. *2014 «Отзвуки вечности» («Aftersounds of Eternity») "B" кларнетпен, қыл-қобызмен альтта ойнауға арналған; «Tau samaly» скрипкамен фортепианоға арналған *2015 «Thunderbolt» (Гранд операдан эпизод) 1 адамға фортепианода ойнауға арналған(соло) транскрипция; Aria «Stargazer» - «Незнакомка» атты камера операсынан; «Games of not parallel lines» "B" кларнетпен фортепианоға арналған,«Verlag für Neue Musik Berlin»-мен жарияланған (Berlin, Germany); «Feeling of Autumn» 1 адамға флейтада ойнауға арналған(соло) , «Verlag für Neue Musik Berlin»-мен жарияланған (Berlin, Germany); «Fantasia quasi una sonata» фортепиано үшін жеке, «Verlag für Neue Musik Berlin»-мен жарияланған (Berlin, Germany); «Painting in sounds» флейтаға, я вибрафонмен гитарада ойнауға арналған, «Verlag für Neue Musik Berlin»-мен жарияланған (Berlin, Germany). *2016 «Ancient scroll» 1 адамға гобойда ойнауға арналған(соло); «Internal thoughts» 1 адамға фаготпен ойнауға арналған(соло); «Mirror effect of Ghosts» гобой мен имитаторларға арналған; «Reverberations of Metric (Gμν)» 1 адамға трубамен ойнауға арналған(соло). *2017 «La canzone isoritmica del Trovatore» кларнетто "B"-ға жеке арналған; «Noise of Time» 1 адамға флейтада ойнауға арналған(соло); «Reflection of Essence» скрипкаға, виолончельмен фортепианода ойнауға арналған; «Over the vault of depth»8 орындаушыларға арналған, «Kompozitor» атты баспа үйінде Мәскеуде жарияланған; «The Shadow of Alhambra» 1 адамға гитарамен ойнауға арналған(соло), «Verlag für Neue Musik Berlin»-мен жарияланған (Berlin, Germany); «Lo Sguardo Limpido» скрипка, виолончель және фортепианоға арналған; «The Way of a Scarab Beetle» кларнет, скрипка, виолончель және фортепиано үшін, «Verlag für Neue Musik Berlin»-мен жарияланған (Berlin, Germany); «Chant lunaire du vent» С тональностінде үлкен флейта, Bb тональностінде кларнет, скрипка, виолончель және фортепиано үшін, «Verlag für Neue Musik Berlin»-мен жарияланған (Berlin, Germany); «L’Aura Sonante» кларнет пен виолончельге арналған; «Celesti collisioni» ішекті аспаптар квартетіне арналған. *2018 «A fleeting glance away» жеке кларнет үшін; «Fleeting sketches I, II, III» 1 адамға фортепианода ойнауға арналған(соло); «Con tempo» жеке фортепианоға арналған; «Alta tensione» жеке альт үшін; «The Space of Resonance» гобой үшін, Еs-nе альто-саксофон, F-де мүйіз, тромбон, виброфон, фортепиано, скрипка; «Omaggio a Ivan Fedele» жеке флейтаға арналған. *2019 «Ombre del Vuoto»11 орындаушыларға арналған«Тени пустоты» для 11 исполнителей; '''''Симфониялық оркестрдің негізгі музыкасы:''''' *2013 «Kazakh rhapsody» симфониялық оркестрмен фортепианоға арналған. *2014 «Forward into the Sunlight»скрипка мен симфониялық оркестрге арналған. *2015 «The Will to Live» симфониялық оркестрмен фортепианоға арналған, «Kompozitor» атты баспа үйінде Мәскеуде жарияланған *2016 «God’s dwelling» симфониялық оркестрлерге арналған, «Kompozitor» атты баспа үйінде Мәскеуде жарияланған *2017 «Aftersounds of Romanticism» симфониялық оркестрлерге арналған; «Beyond the Darkness» тенорлар хоры мен лорд Байронның поэзиясы бойынша симфониялық оркестрге арналған. * 2018 «Time Run» симфониялық оркестрлерге арналған; «Des pensées de loin» 24 флейтаға ойнауға арналған, Пьер-Ив Арто мен оркестр де Флютес Франсестің комиссиясы; «Tears of Silence», концерт симфониялық оркестрмен фортепианоға арналған.; «A drop of Eternity», концерт скрипка мен симфониялық оркестрге арналған; «The Sacred Universe of Particles» симфониялық оркестрлерге арналған; «Phantom reflections», концерт симфониялық оркестрмен виолончельге арналған. * 2024 «The Bruce» қойылымы 14 ғасырда билік құрған Шотландия короліне арналған. Оның премьерасы 17 ақпанда Глазго соборында 2024 жылында өткен. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == *«100 новых лиц Казахстана» встретились с президентом Нурсултаном Назарбаевым<ref>https://www.youtube.com/watch?v=ZVUxI0gD6LY</ref> *Рахат-Би Абдысагин выступил в Кремле<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=YRjXNvtgQFQ]</ref> *Rakhat-Bi Abdyssagin "The Will to Live" for piano and symphony orchestra (2015)<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Isvmts7fXok]</ref> *Рахат-Би Абдысагин. Отражение в музыке<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=SpflnboLEn8]</ref> *Казахский Моцарт сыграл на личном рояле Чайковского<ref>[https://express- k.kz/news/muzyka/kazakhskiy_motsart_sygral_na_lichnom_royale_chaykovskogo-129155]</ref> *Kazakh orchestra triumphs in Spain with concert featuring a Stradivarius<ref>[https://www.efe.com/efe/english/life/kazakh-orchestra-triumphs-in-spain-with-concert-featuring-a-stradivarius/50000263-2677347/]</ref> *Казахстанский музыкант посетил музей Чайковского<ref>[https://tchaikovsky.house/musician-from-kazakhstan-rakhat-bi-abdysagin-in-tchaikovskys-museum/]{{Deadlink|date=May 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> *The unifying power of music. SCO Headquarters hosts the seventh of the Nine Magic Notes<ref>http://eng.sectsco.org/news/20180423/413707.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190124203258/http://eng.sectsco.org/news/20180423/413707.html |date=2019-01-24 }}</ref> [[Санат:Қазақстан сазгерлері]] k1nciuptfkaztvvvfjjuvna7jrqdian 0 620998 3319946 3040998 2024-04-26T11:54:06Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki '''Негізгі ұғым:''' * [[Қарауыл]] '''Елді мекендер:''' * [[Қарауыл (Абай ауданы)|Қарауыл]] – [[Абай облысы]] [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарауыл (Аягөз ауданы)|''Қарауыл'']] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]]ндағы таратылған ауыл. {{айрық}} iq6gawi0xj713u20vsel0skwg2k8dti 0 634098 3319836 3281916 2024-04-26T09:13:59Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Уикилендірілсін}} {{Тұлға|Есімі=Алтынай Абдуахимқызы Асылмұратова|Мансабы=Балет әртісі, балет педагогы. 1978 — қазіргі уақытқа дейін|Туған күні=1 қаңтар 1961 (58 жаста)|Туған жері=Алматы, Қазақ КСР, КСРО|Азаматтығы=КСРО → Ресей|Марапаттары=}} {{Тексерілмеген мақала|date=қаңтар 2020}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Алтына́й Абдуахи́мқызы Асылмұра́това''' (1961 жылы 1 қаңтарда [[Алматы]] қаласында туған) — балет әртісі және [[педагог]], 1982-1999 жылдары Ленинградттың С.М. Киров атындағы [[опера]] және [[балет]] театры – Маринский театрының солисі, ағылшын Королдік балетінің (1989—1993) және Марсель балетінің [[прима-балеринасы]] (1995—1997); [[Ресей]] халық әртісі, РФ Мемлекеттік жүлдесінің лауреаты (2001). 2000-2013 жылдары А.Я. Ваганова атындағы Академиялық орыс балет театрының көркем жетекшісі, 2015 жылы — [[«Астана-опера»]] театрының балеттік труппасының көркем [[жетекшісі,|жетекші]] 2016 жылы — Қазақ хореография академиясының ректоры. Күйеуі – Константин Заклинский, балет әртісі және педагог.<ref>Асылмуратова Алтынай Абдуахимовна Архивировано 31 мая 2015 года.</ref> == Өмірбаяны == Алтынай Асылмұратова өнерлі отбасында дүниеге келген: оның ата-анасы және әжесі мен атасының өмірі балет өнерімен байланысты болған[1]. Ата-анасы Ленинград [[хореография]] училищесінің түлектері. Әкесі – Абдуахим Асылмұратов Қазақ КСР-ң еңбек сіңірген әртісі, Абай атындағы Қазақ мемлекеттік опера және балет театрының солисі болған, кейіннен – Алматы хореография училищесінің көркем жетекшісі болды. Атасы Алматы мемлекеттік консерваториясының бас [[балетмейстрі|балетмейстр]] болған, әкесі жағынан үлкен атасы Ресей империясының Мемлекеттік Думасының бірінші шақырылымының депутаты болған. Анасы, Галина Сидорова, Ленинград тумасы, оның ата-анасы 1920-30 жылдары [[эстрада]] бишілері. Ол училищені бітіргеннен кейін әскери адамға тұрмысқа шықты. Ұлы Отан соғысы кезінде ата-анасымен Алматы қаласына эвакуацияланады. Сол кезден бастап Абай атындағы опера және балет театрының балет группасының бишісі болды. Бірінші күйеуінен ажырасып, Абдуахим Асылмұратқа тұрмысқа шықты. Соғыстан кейін Алматыда қалды, бұл жерде қызы Алтынай дүниеге келді. Алтынайдың балалық шағы театр сахнасында өтті. Ол билегенді жақсы көретін, бірақ анасы мамандықтың қиындығын түсініп, қызын балет мектебіне бергісі келмеді. Алтынай Ленинградтағы хореография училищесіне әжесі мен атасының табандылығының арқасында түсті. Алтынай 1978 жылы Инна Зубковскийдің класы бойынша училищені бітіріп С.М. Киров атындағы Ленинград опера және балет театрының кардебалетіне қабылданады. 1980 жылдан 1990 жылға дейін осы театрдың солисі болды. (1987 жылы прима-балерина). Ол педагог-репетитор Ольга Моисеевамен жұмыс істеді. Сонымен қатар, 1989-1993 жылдары ағылшын Корольдік балетінің солисі, 1995-1997 жылдары Марсель ұлттық балетінің труппасында Ролан Петидің репертуарында биледі. 1994 жылы Париж Операсына шақырылып, онда [[Рудольф Нуреевтің|Рудольф Нуреев]] «Баядерка» және «Лебединое озеро» балеттерінің бас партияларын сомдаған, белгілі бір уақыттан кейін осы труппамен өнер көрсетіп,атақты орыс балериналарының бірі болды [* 1].Асылмұратованың балеттегі жұптарының бірі Константин Заклинский, Фарух Рузиматов, Евгений Нефф, Игорь Зеленский, Махар Вазиев (Петербург), Ирек Мухамедов (Лондон), Ян Брекс (Марсель).<ref>Асылмуратова Алтынай Абдуахимовна Архивировано 31 мая 2015 года.</ref> *1999 жылы Мариинский театрында қойылған Ролан Петидің балетінің Кармен партиясын орындаған үшін Петербург театрының «Алтын софит» [[премиясын|премия]] алды. Сол жылы мансабының шарықтап тұрған шағында сахнаны тастап, өзі білім алған мектебі – А.Я. Ваганованың Орыс балет академиясында педагогикалық қызметпен айналысады. 2000 жылы Ваганова Академиясының педагогика факультетін бітіреді. 2000 жылдан бастап сол академияның бірінші [[проректоры|проректор]] және көркем жетекшілік қызметтерді атқарады. Кейінрек профессор атағын алды. *Екі мәрте (2002 және 2012 жылдары) «Бенуа танца» премиясының әділқазы алқасының мүшесі болды. 2003 жылы халықаралық «Приз Лозанны» (Швейцария) конкурсының қазылар алқасының мүшесі болды, бірнеше рет Dance Open (Санкт-Петербург) балет фестивалінің қазылар алқасының мүшесі болған. 2013 жылы желтоқсан айында Мәдениет Министрлігінің бұйрығымен А.Я. Ваганова атындағы Академиясының ректор міндетін атқарушы Николай Цискридзені тағайындауына байланысты Асылмұратова өз орнынан кетті: 4 қараша 2013 жылы Академияның басшылығына Николая Цискаридзе келіуіне байланысты [[академиядағы|академия]] көркемдік жетекшілік балерина Ульяна Лопаткинаның басшылығына өтетіні туралы ақпарат тараған. Осыған байланысты академияның педагог ұжымы мен Маринский театрының балет әртістері Мәдениет Министрлігіне Николай Цискридзе мен Ульяна Лопаткинаны тағайындау туралы бұйрықты қайта қарап, мектептің көркем жетекшілігіне Алтынай Асылмұратованың қайта тағайындауын талап етті. Мәдениет Министрлігі талап хатқа байланысты Алтынаймен келісім-шартты ары қарай созатындықтарын жариялады, бірақ желтоқсан айының басында Алтынай өз еркімен жұмыстан шыққан, шығу себептерін ашық жарияламаған.[5]. *Одан кейні Алтынай бірден Михайловский театрына шақырту алады, ол жерде 2013 жылдың 13 желтоқсанынан 2014 жылдың наурыз айына дейін балет бойынша бас директордың кеңесшісі болды. 2015 жылы Қазақстандағы «Опера Астана» мемлекеттік опера және балет театрына шақырту алады – басында педагог дайындаушы және хореограф-қойылымшы, одан кейін – балеттік труппаның көркем жетекшісі (16 наурыздан бастап)[9].29 тамыз 2016 жылы Қазақ Ұлттық хореография академиясының (Астана) ректоры болып тағайындалды.[10].<ref>Дешкова И. Алтынай Асылмуратова: Я «лебедем» выпорхнула из кордебалета (рус.) // Труд. — Молодая гвардия, 2001, 21 августа. — Вып. 152.</ref> == Отбасы == Алтынайдың күйеуі Константин Заклинский [[С.М. Киров атындағы опера және балет театры]]ның солисі, Алтынайдың бүкіл шығармашылық қызметінің барлық кезеңінде оның сахналық серіктесі болды. Олардың қызы Анастасия 2013 жылы [[А.Я. Ваганова атындағы Орыс балет академиясы]]н бітіріп Мариинский театрының труппасына қабылданды. 2016 жылдан бастап Опера Астана (Қазақстан) балет труппасының солисі.<ref>4. ↑ Представители Вагановки требуют пересмотреть назначение Цискаридзе // «РИА Новости», 4 ноября 2013 5. ↑ Худрук Алтынай Асылмуратова покидает Академию русского балета // «Известия», 9 декабря 2013 </ref> == Шығармашылығы == Алтынай Асылмұратқызы — лирикалық-драмалық ролдерді сомдайтын балерина, оның би қимылдары өте әдемі және мәнерлі актерлық ойындарға толы. Асылмұратова ескі балеттің таза стилі мен қазіргі кездегі хореографияның еркіндігін көрсетуге қабілетті [[балерина]]. Ол ескі гравюрадан шыққан бейненіде және сән журналы мұқабаларындағы қыздардың да бейнесінде кейіпкері бола алады. Асылмұратова өте нәзік, оның әлемі мейірімге толы әрі ашық және жарқын.<ref>6. ↑ Официальный сайт Михайловского театра Архивировано 2 июля 2014 года. 7. ↑ Вечер классического балета «Из века в век» состоится в Астане. // 28 января 2015. </ref> == Репертуарлары == '''С.М. Киров атындағы опера және балет театрының / Мариинский театры ''' *Сирения феясы, Батылдық феясы, Аврора ханшайымы, Мариус Петиптің «Ұйқыдағы ару» Константин Сергеевтің редакциялығымен *1984 — Асият*, «Асият» Олег Виноградов *1988 — Мария Магдалина*, «Проба» А. Фодор, музыкасын жазған Г. Прессер *Джордж Баланчин «Тема с вариациями» солисі *18 наурыз 1992 — 1-ші дуэт*, Джером Роббинс «В ночи» (партнёры — Константин Заклинский) *28 қаңтар 1992 — «Увядающие листья» Энтони Тюдор *Манон*, «Манон» Кеннет Макмиллан *1998 — Кармен*, «Кармен» Ролан Пети (дон Хосе — Ислом Баймурадов) *Одетта и Одиллия, «Лебединое озеро» Мариус Петип және Лев Иванов, Константин Сергеевтің редакциялығы *Шырын, Мехмене Бану, «Махабат туралы аңыз» Юрий Григорович *Китри, «Дон Кихот» Мариус Петип Александр Горский редакциясы (Базиль — Марат Даукаев) *Никия, «Баядерка» Мариус Петип Владимир Пономарёв и Вахтанг Чабукиани редакциясы *Эгина, «Спартак» Юрий Григорович *Мариус Петип Медора, «Корсар» Петр Гусевтің редакциясы *Зарема, «Бахчисарайский фонтан» Ростислав Захаров *Джульетта, «Ромео и Джульетта» Леонид Лавровский *Сильфида, «Сильфида» Август Бурнонвил, Эльза-Мариана фон Розеннің редакциясы *Маша, «Щелкунчик» Василий Вайнонен *Терпсихора, «Аполлон Мусагет» Джордж Баланчин *Зобеида, «Шехеразада» Михаила Фокина *Клеманс (Генриетта?), Раймонда, «Раймонда» Мариус Петип Константин Сергеевтің редакциясы *Мазурка, 7-і вальс, «Шопениана» Михаил Фокин *Нестан-Дареджан, «Витязь в тигровой шкуре» Олег Виноградов *па де де I акта, Жизель, Жана Коралли және Жюля Перро «Жизель» Мариус Петип редакциясы *«Хованщина» парсылық, операдағы парсылардың биі *«Па-де-катр» Антон Долин *«Лебедь» Михаил Фокин *«Призрачный бал» Дмитрий Брянцев (*) —Мариинский театрының сахнасындағы спектакль премерасы '''Королдік балет, Лондон''' *Жизель, «Жизель» *Одетта и Одиллия, «Лебединое озеро» *Никия, «Баядерка» Наталия Макарова редакциясы *Раймонда, «Раймонда» Рудольф Нуреев редакциясы *Наталья Петровна, «Месяц в деревне[en]» Фредерика Аштона *Манон, «Манон» Кеннет Макмиллан *Джульетта, «Ромео и Джульетта[en]» Кеннет Макмиллан '''Париж халықаралық операсы ''' *Никия, «Баядерка» Рудольф Нуреев редакциясы *Одетта және Одиллия, «Лебединое озеро» Рудольф Нуреев редакциясы '''Марсель балеті''' *Сванильда, «Коппелия» *Кармен, «Кармен» *«Шери» (Франсис Пуленка музыкасына) *«Арлезианка» *«Чаплин танцует с нами» *«Гепард» *«Моя Павлова» == Фильмография == *1982 — Backstage at the Kirov («За кулисами Кировского театра»), деректі фильм *«Чёрный снег» *1988 — Клеопатра, «[[Мысыр|Египет]] түндері» *1988 — Ева, «Гран па в белую ночь» (Морис Бежардың балетіндегі дуэт «Гелиогабал», Адам – Фарух Рузиматов)<ref>9. ↑ Алтынай Асылмуратова и Алан Бурибаев в «Астана Опера» Архивная копия от 31 мая 2015 на Wayback Machine // Marie Claire Kazakhstan 10. ↑ Назарбаев назначил ректора Казахской национальной академии хореографии </ref> == Танымалдылығы == *1983 — РСФСР еңбек сіңірген әртісі *1998 — «Балтика» театр сыйлығының лауреаты *1999 — «Алтын софит» театр премиясының лауреаты (Ролан Петидің балетіндегі Кармен партиясын орындағаны үшін). *2001 — Ресей Федерациясының халық әртісі *2001 — Ресей Федерациясының әдебиет және өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты *2013 — [[Достық ордені|Достық Ордені]] (15 қараша 2013 жыл) — отандық мәдениет пен өнерді дамытуға қосқан үлкен үлесі және көпжылдық қажырлы қызметі үшін [12] *2016 — [[Парасат ордені|Парасат Ордені]] (Қазахстан)[13]<ref>12. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 15 ноября 2013 года № 843 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»Архивировано 2 декабря 2013 года. 13. ↑ Нурсултан Назарбаев вручил казахстанцам государственные награды </ref> == Дереккөздері == [[Санат:Ресей қазақтары]] 0de8idx6biuxkzkmxtn094oa4832tf0 3319848 3319836 2024-04-26T09:22:12Z Nurtenge 93712 /* Фильмография */ wikitext text/x-wiki {{Уикилендірілсін}} {{Тұлға|Есімі=Алтынай Абдуахимқызы Асылмұратова|Мансабы=Балет әртісі, балет педагогы. 1978 — қазіргі уақытқа дейін|Туған күні=1 қаңтар 1961 (58 жаста)|Туған жері=Алматы, Қазақ КСР, КСРО|Азаматтығы=КСРО → Ресей|Марапаттары=}} {{Тексерілмеген мақала|date=қаңтар 2020}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Алтына́й Абдуахи́мқызы Асылмұра́това''' (1961 жылы 1 қаңтарда [[Алматы]] қаласында туған) — балет әртісі және [[педагог]], 1982-1999 жылдары Ленинградттың С.М. Киров атындағы [[опера]] және [[балет]] театры – Маринский театрының солисі, ағылшын Королдік балетінің (1989—1993) және Марсель балетінің [[прима-балеринасы]] (1995—1997); [[Ресей]] халық әртісі, РФ Мемлекеттік жүлдесінің лауреаты (2001). 2000-2013 жылдары А.Я. Ваганова атындағы Академиялық орыс балет театрының көркем жетекшісі, 2015 жылы — [[«Астана-опера»]] театрының балеттік труппасының көркем [[жетекшісі,|жетекші]] 2016 жылы — Қазақ хореография академиясының ректоры. Күйеуі – Константин Заклинский, балет әртісі және педагог.<ref>Асылмуратова Алтынай Абдуахимовна Архивировано 31 мая 2015 года.</ref> == Өмірбаяны == Алтынай Асылмұратова өнерлі отбасында дүниеге келген: оның ата-анасы және әжесі мен атасының өмірі балет өнерімен байланысты болған[1]. Ата-анасы Ленинград [[хореография]] училищесінің түлектері. Әкесі – Абдуахим Асылмұратов Қазақ КСР-ң еңбек сіңірген әртісі, Абай атындағы Қазақ мемлекеттік опера және балет театрының солисі болған, кейіннен – Алматы хореография училищесінің көркем жетекшісі болды. Атасы Алматы мемлекеттік консерваториясының бас [[балетмейстрі|балетмейстр]] болған, әкесі жағынан үлкен атасы Ресей империясының Мемлекеттік Думасының бірінші шақырылымының депутаты болған. Анасы, Галина Сидорова, Ленинград тумасы, оның ата-анасы 1920-30 жылдары [[эстрада]] бишілері. Ол училищені бітіргеннен кейін әскери адамға тұрмысқа шықты. Ұлы Отан соғысы кезінде ата-анасымен Алматы қаласына эвакуацияланады. Сол кезден бастап Абай атындағы опера және балет театрының балет группасының бишісі болды. Бірінші күйеуінен ажырасып, Абдуахим Асылмұратқа тұрмысқа шықты. Соғыстан кейін Алматыда қалды, бұл жерде қызы Алтынай дүниеге келді. Алтынайдың балалық шағы театр сахнасында өтті. Ол билегенді жақсы көретін, бірақ анасы мамандықтың қиындығын түсініп, қызын балет мектебіне бергісі келмеді. Алтынай Ленинградтағы хореография училищесіне әжесі мен атасының табандылығының арқасында түсті. Алтынай 1978 жылы Инна Зубковскийдің класы бойынша училищені бітіріп С.М. Киров атындағы Ленинград опера және балет театрының кардебалетіне қабылданады. 1980 жылдан 1990 жылға дейін осы театрдың солисі болды. (1987 жылы прима-балерина). Ол педагог-репетитор Ольга Моисеевамен жұмыс істеді. Сонымен қатар, 1989-1993 жылдары ағылшын Корольдік балетінің солисі, 1995-1997 жылдары Марсель ұлттық балетінің труппасында Ролан Петидің репертуарында биледі. 1994 жылы Париж Операсына шақырылып, онда [[Рудольф Нуреевтің|Рудольф Нуреев]] «Баядерка» және «Лебединое озеро» балеттерінің бас партияларын сомдаған, белгілі бір уақыттан кейін осы труппамен өнер көрсетіп,атақты орыс балериналарының бірі болды [* 1].Асылмұратованың балеттегі жұптарының бірі Константин Заклинский, Фарух Рузиматов, Евгений Нефф, Игорь Зеленский, Махар Вазиев (Петербург), Ирек Мухамедов (Лондон), Ян Брекс (Марсель).<ref>Асылмуратова Алтынай Абдуахимовна Архивировано 31 мая 2015 года.</ref> *1999 жылы Мариинский театрында қойылған Ролан Петидің балетінің Кармен партиясын орындаған үшін Петербург театрының «Алтын софит» [[премиясын|премия]] алды. Сол жылы мансабының шарықтап тұрған шағында сахнаны тастап, өзі білім алған мектебі – А.Я. Ваганованың Орыс балет академиясында педагогикалық қызметпен айналысады. 2000 жылы Ваганова Академиясының педагогика факультетін бітіреді. 2000 жылдан бастап сол академияның бірінші [[проректоры|проректор]] және көркем жетекшілік қызметтерді атқарады. Кейінрек профессор атағын алды. *Екі мәрте (2002 және 2012 жылдары) «Бенуа танца» премиясының әділқазы алқасының мүшесі болды. 2003 жылы халықаралық «Приз Лозанны» (Швейцария) конкурсының қазылар алқасының мүшесі болды, бірнеше рет Dance Open (Санкт-Петербург) балет фестивалінің қазылар алқасының мүшесі болған. 2013 жылы желтоқсан айында Мәдениет Министрлігінің бұйрығымен А.Я. Ваганова атындағы Академиясының ректор міндетін атқарушы Николай Цискридзені тағайындауына байланысты Асылмұратова өз орнынан кетті: 4 қараша 2013 жылы Академияның басшылығына Николая Цискаридзе келіуіне байланысты [[академиядағы|академия]] көркемдік жетекшілік балерина Ульяна Лопаткинаның басшылығына өтетіні туралы ақпарат тараған. Осыған байланысты академияның педагог ұжымы мен Маринский театрының балет әртістері Мәдениет Министрлігіне Николай Цискридзе мен Ульяна Лопаткинаны тағайындау туралы бұйрықты қайта қарап, мектептің көркем жетекшілігіне Алтынай Асылмұратованың қайта тағайындауын талап етті. Мәдениет Министрлігі талап хатқа байланысты Алтынаймен келісім-шартты ары қарай созатындықтарын жариялады, бірақ желтоқсан айының басында Алтынай өз еркімен жұмыстан шыққан, шығу себептерін ашық жарияламаған.[5]. *Одан кейні Алтынай бірден Михайловский театрына шақырту алады, ол жерде 2013 жылдың 13 желтоқсанынан 2014 жылдың наурыз айына дейін балет бойынша бас директордың кеңесшісі болды. 2015 жылы Қазақстандағы «Опера Астана» мемлекеттік опера және балет театрына шақырту алады – басында педагог дайындаушы және хореограф-қойылымшы, одан кейін – балеттік труппаның көркем жетекшісі (16 наурыздан бастап)[9].29 тамыз 2016 жылы Қазақ Ұлттық хореография академиясының (Астана) ректоры болып тағайындалды.[10].<ref>Дешкова И. Алтынай Асылмуратова: Я «лебедем» выпорхнула из кордебалета (рус.) // Труд. — Молодая гвардия, 2001, 21 августа. — Вып. 152.</ref> == Отбасы == Алтынайдың күйеуі Константин Заклинский [[С.М. Киров атындағы опера және балет театры]]ның солисі, Алтынайдың бүкіл шығармашылық қызметінің барлық кезеңінде оның сахналық серіктесі болды. Олардың қызы Анастасия 2013 жылы [[А.Я. Ваганова атындағы Орыс балет академиясы]]н бітіріп Мариинский театрының труппасына қабылданды. 2016 жылдан бастап Опера Астана (Қазақстан) балет труппасының солисі.<ref>4. ↑ Представители Вагановки требуют пересмотреть назначение Цискаридзе // «РИА Новости», 4 ноября 2013 5. ↑ Худрук Алтынай Асылмуратова покидает Академию русского балета // «Известия», 9 декабря 2013 </ref> == Шығармашылығы == Алтынай Асылмұратқызы — лирикалық-драмалық ролдерді сомдайтын балерина, оның би қимылдары өте әдемі және мәнерлі актерлық ойындарға толы. Асылмұратова ескі балеттің таза стилі мен қазіргі кездегі хореографияның еркіндігін көрсетуге қабілетті [[балерина]]. Ол ескі гравюрадан шыққан бейненіде және сән журналы мұқабаларындағы қыздардың да бейнесінде кейіпкері бола алады. Асылмұратова өте нәзік, оның әлемі мейірімге толы әрі ашық және жарқын.<ref>6. ↑ Официальный сайт Михайловского театра Архивировано 2 июля 2014 года. 7. ↑ Вечер классического балета «Из века в век» состоится в Астане. // 28 января 2015. </ref> == Репертуарлары == '''С.М. Киров атындағы опера және балет театрының / Мариинский театры ''' *Сирения феясы, Батылдық феясы, Аврора ханшайымы, Мариус Петиптің «Ұйқыдағы ару» Константин Сергеевтің редакциялығымен *1984 — Асият*, «Асият» Олег Виноградов *1988 — Мария Магдалина*, «Проба» А. Фодор, музыкасын жазған Г. Прессер *Джордж Баланчин «Тема с вариациями» солисі *18 наурыз 1992 — 1-ші дуэт*, Джером Роббинс «В ночи» (партнёры — Константин Заклинский) *28 қаңтар 1992 — «Увядающие листья» Энтони Тюдор *Манон*, «Манон» Кеннет Макмиллан *1998 — Кармен*, «Кармен» Ролан Пети (дон Хосе — Ислом Баймурадов) *Одетта и Одиллия, «Лебединое озеро» Мариус Петип және Лев Иванов, Константин Сергеевтің редакциялығы *Шырын, Мехмене Бану, «Махабат туралы аңыз» Юрий Григорович *Китри, «Дон Кихот» Мариус Петип Александр Горский редакциясы (Базиль — Марат Даукаев) *Никия, «Баядерка» Мариус Петип Владимир Пономарёв и Вахтанг Чабукиани редакциясы *Эгина, «Спартак» Юрий Григорович *Мариус Петип Медора, «Корсар» Петр Гусевтің редакциясы *Зарема, «Бахчисарайский фонтан» Ростислав Захаров *Джульетта, «Ромео и Джульетта» Леонид Лавровский *Сильфида, «Сильфида» Август Бурнонвил, Эльза-Мариана фон Розеннің редакциясы *Маша, «Щелкунчик» Василий Вайнонен *Терпсихора, «Аполлон Мусагет» Джордж Баланчин *Зобеида, «Шехеразада» Михаила Фокина *Клеманс (Генриетта?), Раймонда, «Раймонда» Мариус Петип Константин Сергеевтің редакциясы *Мазурка, 7-і вальс, «Шопениана» Михаил Фокин *Нестан-Дареджан, «Витязь в тигровой шкуре» Олег Виноградов *па де де I акта, Жизель, Жана Коралли және Жюля Перро «Жизель» Мариус Петип редакциясы *«Хованщина» парсылық, операдағы парсылардың биі *«Па-де-катр» Антон Долин *«Лебедь» Михаил Фокин *«Призрачный бал» Дмитрий Брянцев (*) —Мариинский театрының сахнасындағы спектакль премерасы '''Королдік балет, Лондон''' *Жизель, «Жизель» *Одетта и Одиллия, «Лебединое озеро» *Никия, «Баядерка» Наталия Макарова редакциясы *Раймонда, «Раймонда» Рудольф Нуреев редакциясы *Наталья Петровна, «Месяц в деревне[en]» Фредерика Аштона *Манон, «Манон» Кеннет Макмиллан *Джульетта, «Ромео и Джульетта[en]» Кеннет Макмиллан '''Париж халықаралық операсы ''' *Никия, «Баядерка» Рудольф Нуреев редакциясы *Одетта және Одиллия, «Лебединое озеро» Рудольф Нуреев редакциясы '''Марсель балеті''' *Сванильда, «Коппелия» *Кармен, «Кармен» *«Шери» (Франсис Пуленка музыкасына) *«Арлезианка» *«Чаплин танцует с нами» *«Гепард» *«Моя Павлова» == Фильмдер тізімі == *1982 — Backstage at the Kirov («За кулисами Кировского театра»), деректі фильм *«Чёрный снег» *1988 — Клеопатра, «Египет түндері» *1988 — Ева, «Гран па в белую ночь» (Морис Бежардың балетіндегі дуэт «Гелиогабал», Адам – Фарух Рузиматов)<ref>9. ↑ Алтынай Асылмуратова и Алан Бурибаев в «Астана Опера» Архивная копия от 31 мая 2015 на Wayback Machine // Marie Claire Kazakhstan 10. ↑ Назарбаев назначил ректора Казахской национальной академии хореографии </ref> == Танымалдылығы == *1983 — РСФСР еңбек сіңірген әртісі *1998 — «Балтика» театр сыйлығының лауреаты *1999 — «Алтын софит» театр премиясының лауреаты (Ролан Петидің балетіндегі Кармен партиясын орындағаны үшін). *2001 — Ресей Федерациясының халық әртісі *2001 — Ресей Федерациясының әдебиет және өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты *2013 — [[Достық ордені|Достық Ордені]] (15 қараша 2013 жыл) — отандық мәдениет пен өнерді дамытуға қосқан үлкен үлесі және көпжылдық қажырлы қызметі үшін [12] *2016 — [[Парасат ордені|Парасат Ордені]] (Қазахстан)[13]<ref>12. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 15 ноября 2013 года № 843 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»Архивировано 2 декабря 2013 года. 13. ↑ Нурсултан Назарбаев вручил казахстанцам государственные награды </ref> == Дереккөздері == [[Санат:Ресей қазақтары]] kwlv6zkx3fh320es8ms56qeog9cjh7v 0 639504 3319874 3290014 2024-04-26T09:31:01Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Ойконим''' — [[топоним]]нің түрі, кез келген елді мекеннің жалқы есімі. Елді мекендер атаулары жаратылыстану-географиялық сипатта және мәдени-тарихи сипатта болады. Жаратылыстану-географиялық сипаттағы ойконмдерге елді мекеннің физикалық ерекшеліктерін көрсететін су көздері атаулары, ландшафт ерекшеліктері, табиғи жағдайлар, ландшафт ерекшеліктері, табиғи жағдайлар, [[жануарлар]], өсімдіктер атауларынан туындаған елді мекендер жатады. Мәдени-тарихи сипаттағы ойконимдерге белгілі бір елді-мекенге тұрған жеке тұлғаның есіміне, лақап атына, әлеуметтік, мәдени-діни шаруашылық жағдайларына байланысты атаулар жатады. Мысалы ойконим - [[антропоним]]дер (Сәтбаев, Сергеевка), мәдени-діни (Түркістан, Петропавл). Ойконимдер ішінде ерекше орын алатыны советонимдер - кеңестік дәуірде туындаған елді мекендер атауы. == Ойконимдер == # Алматы - алмалы. # Ақтөбе - ақ төбе. # Ақтау - ақ тау. # Атырау - атырау. # Көкшетау - көкшіл тау. # Қостанай - Қостан деген қазақ батырының атына "ай" жалғауы жалғанған. # Қарағанды - қараған өсетін жер. # Өскемен - тасты таудағы өзеннің сағасы. # Қызылорда - қызыл астана. # Тараз - Тара өзенінің ежелгі атауы (тара - суаруға арналған; ас, өзен, су). # [[Шымкент]] - шымды елді мекен. # Түркістан - түркілер елі, түркілер ордасы. # Арқалық - жота. # Екібастұз - тұзды көл. # Жезқазған - мыс өндірген жер. # Байқоңыр - антропоним - адамға тән [[жалқы есім]]. # Қапшағай - тік беткейлі тасты шатқал. [[Санат:Топонимдер]] [[Санат:Лексикология]] ejh905ba51fz1ujcfphe25egmhltr21 3319887 3319874 2024-04-26T09:34:37Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Ойконим''' — [[топоним]]нің түрі, кез келген елді мекеннің жалқы есімі. Елді мекендер атаулары жаратылыстану-географиялық сипатта және мәдени-тарихи сипатта болады. Жаратылыстану-географиялық сипаттағы ойконмдерге елді мекеннің физикалық ерекшеліктерін көрсететін су көздері атаулары, ландшафт ерекшеліктері, табиғи жағдайлар, ландшафт ерекшеліктері, табиғи жағдайлар, жануарлар, өсімдіктер атауларынан туындаған елді мекендер жатады. Мәдени-тарихи сипаттағы ойконимдерге белгілі бір елді-мекенге тұрған жеке тұлғаның есіміне, лақап атына, әлеуметтік, мәдени-діни шаруашылық жағдайларына байланысты атаулар жатады. Мысалы ойконим - [[антропоним]]дер (Сәтбаев, Сергеевка), мәдени-діни (Түркістан, Петропавл). Ойконимдер ішінде ерекше орын алатыны советонимдер - кеңестік дәуірде туындаған елді мекендер атауы. == Ойконимдер == # Алматы - алмалы. # Ақтөбе - ақ төбе. # Ақтау - ақ тау. # Атырау - атырау. # Көкшетау - көкшіл тау. # Қостанай - Қостан деген қазақ батырының атына "ай" жалғауы жалғанған. # Қарағанды - қараған өсетін жер. # Өскемен - тасты таудағы өзеннің сағасы. # Қызылорда - қызыл астана. # Тараз - Тара өзенінің ежелгі атауы (тара - суаруға арналған; ас, өзен, су). # Шымкент - шымды елді мекен. # Түркістан - түркілер елі, түркілер ордасы. # Арқалық - жота. # Екібастұз - тұзды көл. # Жезқазған - мыс өндірген жер. # Байқоңыр - антропоним - адамға тән жалқы есім. # Қапшағай - тік беткейлі тасты шатқал. [[Санат:Топонимдер]] [[Санат:Лексикология]] jutuk65u8qjfkj5ts4acpmr8wkng46e 0 643740 3319478 3038470 2024-04-25T13:29:34Z Nurtenge 93712 /* Ислам пайғамбарлық медицинасының тарихы */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Working_Camel,_Yemen_(11638261504).jpg|нобай|260x260 нүкте| [[Йемен|Йемендегі]] түйе ]] '''Түйе зәрі''' - [[Түйелер|түйелердегі]] зат алмасу кезінде шығарылатын сұйық өнімі. Түйелерден алынған зәр [[Араб түбегі|Арабия түбегінде]] ғасырлар бойы пайғамбарлық медицинаның бөлігі бола отырып, дәрілік мақсаттарда қолданылған. <ref name="JB2013">{{Cite web|author=JB|title=Drinking Camel Urine in Yemen|url=https://www.vice.com/en_us/article/4w7gvn/drinking-camel-urine-in-yemen-fob-000300-v20n8|work=[[VICE News]]|date=9 August 2013}}</ref> == Ислам пайғамбарлық медицинасының тарихы == Исламдағы пайғамбарлық медицина дәстүрінде [[Мұхаммед]] ауруларды «денелері сау болғанша» қолдануға шақырған. <ref name="bukhari">{{Cite web|url=https://sunnah.com/bukhari/4/100|title=Sahih al-Bukhari - Ablutions (Wudu ')|author=[[Muhammad al-Bukhari]]|work=Sunnah.com|accessdate=3 April 2020}}</ref> <ref name="JB2013">{{Cite web|author=JB|title=Drinking Camel Urine in Yemen|url=https://www.vice.com/en_us/article/4w7gvn/drinking-camel-urine-in-yemen-fob-000300-v20n8|work=[[VICE News]]|date=9 August 2013}}</ref> Сондай-ақ, [[Хадис|хадисте]] «Укл немесе Урена тайпасының кейбір адамдары Мединеге келді және оның климаты оларға сәйкес келмеді. . . Мұхаммед оларға (сүтті) түйелер табынына барып, олардың сүті мен зәрін (дәрі ретінде) ішуді бұйырды. . . . Сондықтан олар сауыққаннан кейін сол бағытқа қарай жүрді ».<ref name="Sahih al-Bukhari">{{Cite web|url=https://sunnah.com/bukhari:5686|title= Sahih al-Bukhari » Medicine - كتاب الطب » Hadith 5686|author=[[Muhammad al-Bukhari]]|work=Sunnah.com|accessdate=2 May 2022}}</ref> <ref name="Boyer2015">{{Cite web|author=Boyer|first=Lauren|url=https://www.usnews.com/news/articles/2015/06/10/stop-drinking-camel-urine-world-health-organization-says|work=[[U.S. News & World Report]]|title=Stop Drinking Camel Urine, World Health Organization Says|accessdate=28 September 2019|date=10 June 2015}}</ref> . Дәл сол уақытта Урена халқына әсер еткен аурудың басқа емі болмады. Сондықтан бұл уақытша ем болды. оған қоса, егер біреудің ауруында, егер оларды емдейтін дәрі-дәрмектің құрамында харам заты болса және басқа алмастырғыш (халал) болмаса, онда бұл дәрі-дәрмекке рұқсат етіледі. Бахтияр Насир, ислам діни қызметкері, хадиске сүйене отырып, түйе зәрін тұтынуды жақтап, қорғаған. <ref name="Persio2018">{{Cite web|author=Persio|first=Sofia Lotto|title=An Islamist leader encouraged his Instagram followers to drink camel urine, sparking debate in Indonesia|url=https://www.newsweek.com/islamist-leader-drinks-camel-urine-video-saudi-arabia-sparking-debate-775698|work=[[Newsweek]]|accessdate=28 September 2019|date=9 January 2018}}</ref> [[Әбу Юсуф|Абу]] [[Әбу Ханифа|Ханифаның]] шәкірті [[Әбу Юсуф|Абу Юсуф]] медициналық емдеу үшін түйе зәрін қолданудың зияны жоқ екенін айтқан<ref name="alden">{{cite book|last=Williams|first=John Alden|title=The Word of Islam|url=https://books.google.com/books?id=rAj-DAAAQBAJ&pg=PA98|accessdate=25 October 2016|year=1994|publisher=University of Texas Press|isbn=978-0-292-79076-6|page=98|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170408182755/https://books.google.com/books?id=rAj-DAAAQBAJ&pg=PA98|archivedate=8 April 2017}}</ref>. Алайда, [[Әбу Ханифа|Абу Ханифаның]] айтуынша, түйе зәрін ішуге болмайды<ref name="alden"/>. == Қолданылуы және әсерлері == [[Йемен|Йеменде]] Түйе сідігі ішімдік болып саналады және ауруларды емдеуде қолданылады, дегенмен, бұған кеңінен тыйым салынған. <ref name="JB2013">{{Cite web|author=JB|title=Drinking Camel Urine in Yemen|url=https://www.vice.com/en_us/article/4w7gvn/drinking-camel-urine-in-yemen-fob-000300-v20n8|work=[[VICE News]]|date=9 August 2013}}</ref> Кейбір салондарда оны шаш түсуді емдеу үшін пайдаланады делінген. Үрғашы түйеден алынған түйе зәрінің бағасы литріне жиырма доллардан тұрады, малшылар оның емдік күші бар дейді. Ол дәстүр бойынша сүтпен араластырылады. [[Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы]] түйелер Таяу Шығыстағы респираторлық синдроммен байланысты коронавирустың көзі екенін және «шикі түйе сүтін немесе түйе зәрін ішу немесе дұрыс пісірілмеген етін жеу MERS-CoV инфекциясымен қатты аурумен «қант диабеті, бүйрек жетіспеушілігі, өкпенің созылмалы ауруы және иммунитеті төмен адамдардың ауру қаупі жоғары екенін адамдарға ескетті. <ref name="WHO2">{{Cite web|url=https://www.who.int/csr/don/12-march-2020-mers-qatar/en/|title=Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV) – Qatar|date=12 March 2020|work=[[World Health Organization]]|accessdate=1 May 2020}}</ref> <ref name="WHO">{{Cite web|title=Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV)|url=https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/middle-east-respiratory-syndrome-coronavirus-(mers-cov)|work=www.who.int|date=11 March 2019|lang=en|accessdate=2020-04-30}}</ref> <ref name="Boyer2015">{{Cite web|author=Boyer|first=Lauren|url=https://www.usnews.com/news/articles/2015/06/10/stop-drinking-camel-urine-world-health-organization-says|work=[[U.S. News & World Report]]|title=Stop Drinking Camel Urine, World Health Organization Says|accessdate=28 September 2019|date=10 June 2015}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://en-uk.ecolab.com/expertise-and-innovation/resources/microbial-risks/mers|title=MERS (Middle East Respiratory Syndrome)|work=Eco Lab|accessdate=4 April 2020}}</ref> <ref name="Tom2015">{{Cite web|author=Tom|first=Brooks-Pollock|title=Drinking camel urine could give you potentially deadly virus, warns WHO|url=https://www.independent.co.uk/news/world/asia/mers-outbreak-dont-drink-potentially-fatal-camel-urine-who-warns-10307041.html|work=[[The Independent]]|accessdate=28 September 2019|date=9 June 2015}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.thetimes.co.uk/tto/news/world/asia/article4465150.ece|title=Travel alert after eighth camel flu death|date=10 June 2015|first=Richard Lloyd|last=Parry|work=The Times}}</ref> MERS ‐ CoV бар [[Бір өркешті түйе|дромедариялардың]] эксперименттік инфекциясы зәрде вирус ешқандай дәлел көрсеткен жоқ. Сондықтан, түйе зәрі вирустың адамдарға таралуы көзі болып табылмайды<ref name="transmission">{{Cite journal|last=Hemida|first=M. G.|last2=Elmoslemany|first2=A.|last3=Al‐Hizab|first3=F.|last4=Alnaeem|first4=A.|last5=Almathen|first5=F.|last6=Faye|first6=B.|last7=Chu|first7=D. K. W.|last8=Perera|first8=R. a. P. M.|last9=Peiris|first9=M.|date=2017|title=Dromedary Camels and the Transmission of Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus (MERS-CoV)|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/tbed.12401|journal=Transboundary and Emerging Diseases|language=en|volume=64|issue=2|pages=344–353|doi=10.1111/tbed.12401|issn=1865-1682|pmc=4749478|pmid=26256102}}</ref><ref name="transmission1">{{Cite journal|last=Adney|first=Danielle R.|last2=Doremalen|first2=Neeltje van|last3=Brown|first3=Vienna R.|last4=Bushmaker|first4=Trenton|last5=Scott|first5=Dana|last6=Wit|first6=Emmie de|last7=Bowen|first7=Richard A.|last8=Munster|first8=Vincent J.|title=Replication and Shedding of MERS-CoV in Upper Respiratory Tract of Inoculated Dromedary Camels - Volume 20, Number 12—December 2014 - Emerging Infectious Diseases journal - CDC|url=https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/20/12/14-1280_article|language=en-us|doi=10.3201/eid2012.141280|pmc=4257817|pmid=25418529}}</ref> . == Сондай-ақ қараңыз == * Сиыр зәрі * [[Бір өркешті түйе|Дромедерлер]] * [[Зооноздар|Зооноз]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Жалған ғылым]] [[Санат:Жалған медицина]] [[Санат:Ислам]] fbejqoike7tovmpfc96rnkfsdbo8lz2 0 652047 3319832 3104043 2024-04-26T09:10:02Z AlimkulAigerim32 150049 Қателіктерді түзеу және сілтемелер қосу wikitext text/x-wiki {{ұлттық чемпионат |чемпион = {{ту|Италия}} [[Ювентус]] |қатысушылар саны = 29 |алдыңғы сезон = [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1982/83|1982/83]] |келесі сезон = [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1984/85|1984/85]] }} '''УЕФА Кубок иелері кубогы 1983/84''' — [[УЕФА Кубок иелері кубогы|аталмыш турнирдің]] 24-ші маусымы Италияның "[[Ювентус]]" клубы жеңімпаз атанды. == Бастапқы раунд == {| class="wikitable" ! align="right" width="210" |Клуб ! width="90" |есеп ! align="left" width="210" |Клуб !1 матч !2 матч |- |align=right|[[Суонси Сити]] {{flagicon|Wales}} || align=center|1 — 2 || {{flagicon|ГДР}} '''[[Магдебург (футбол клубы)|Магдебург]]''' || align=center|1 — 1 || align=center|0 — 1 |} == 1 раунд == {| class="wikitable" ! align="right" width="210" |Клуб ! width="90" |есеп ! align="left" width="210" |Клуб !1 матч !2 матч |- |align=right|'''[[НЕК (футбол клубы)|НЕК]]''' {{flagicon|Netherlands}} || align=center|2 — 1 || {{flagicon|Norway}} [[Бранн (футбол клубы)|Бранн]] || align=center|1 — 1 || align=center|1 — 0 |- |align=right|[[Магдебург (футбол клубы)|Магдебург]] {{flagicon|ГДР}} || align=center|1 — 7 || {{flagicon|Spain}} '''[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]''' || align=center|1 — 5 || align=center|0 — 2 |- |align=right|[[Мерсин (футбол клубы)|Мерсин]] {{flagicon|Turkey}} || align=center|0 — 1 || {{ту|Болгария}} '''[[Спартак (футбол клубы, Варна)|Спартак (Варна)]]''' || align=center|0 — 0 || align=center|0 — 1 |- |align=right|'''[[Манчестер Юнайтед]]''' {{flagicon|England}} || align=center|3 — 3 || {{flagicon|Czechoslovakia}} [[Дукла (футбол клубы, Прага)|Дукла (Прага)]] || align=center|1 — 1 || align=center|2 — 2 |- |align=right|'''[[Хаммарбю (футбол клубы)|Хаммарбю]]''' {{flagicon|Sweden}} || align=center|5 — 2 || {{ту|Албания}} [[Тирана (футбол клубы)|Тирана]] || align=center|4 — 0 || align=center|1 — 2 |- |align=right|[[Слайго Роверс]] {{flagicon|Ireland}} || align=center|0 — 4 ||{{flagicon|Finland}} '''[[Хака (футбол клубы)|Хака]]''' || align=center|0 — 1 || align=center|0 — 3 |- |align=right|[[Гленторан]] {{flagicon|Northern Ireland}} || align=center|2 — 4 || {{flagicon|France}} '''[[Пари Сен-Жермен]]''' || align=center|1 — 2 || align=center|1 — 2 |- |align=right|'''[[Ювентус]]''' {{flagicon|Italy}} || align=center|10 — 2 || {{flagicon|Poland}} [[Лехия (футбол клубы, Гданьск)|Лехия]] || align=center|7 — 0 || align=center|3 — 2 |- |align=right|[[Валлетта (футбол клубы)|Валлетта]] {{flagicon|Malta}} || align=center|0 — 18 || {{flagicon|Scotland}} '''[[Рейнджерс (футбол клубы)|Рейнджерс]]''' || align=center|0 — 8 || align=center|0 — 10 |- |align=right|[[Динамо (футбол клубы, Загреб)|Динамо (Загреб)]] {{flagicon|Югославия}} || align=center|2 — 2 || {{flagicon|Portugal}} '''[[Порту (футбол клубы)|Порту]]''' || align=center|2 — 1 || align=center|0 — 1 |- |align=right|[[Б1901]] {{flagicon|Denmark}} || align=center|3 — 9 || {{flagicon|USSR}} '''[[Шахтер (футбол клубы, Донецк)|Шахтёр (Донецк)]]''' || align=center|1 — 5 || align=center|2 — 4 |- |align=right|'''[[Серветт (футбол клубы)|Серветт]]''' {{flagicon|Switzerland}} || align=center|9 — 1 || {{flagicon|Luxembourg}} [[Авенир (футбол клубы)|Авенир]] || align=center|4 — 0 || align=center|5 — 1 |- |align=right|[[АЕК (футбол клубы, Афина)|АЕК (Афина)]] {{flagicon|Greece}} || align=center|3 — 4 || {{flagicon|Hungary}} '''[[Уйпешт (футбол клубы)|Уйпешт]]''' || align=center|2 — 0 || align=center|1 — 4 |- |align=right|[[Ваккер (футбол клубы, Инсбрук, 1915)|Ваккер (Инсбрук)]] {{flagicon|Austria}} || align=center|2 — 7 || {{ту|Германия}} '''[[Кёльн (футбол клубы)|Кёльн]]''' || align=center|1 — 0 || align=center|1 — 7 |- |align=right|[[Эносис (футбол клубы)|Эносис]] {{ту|Кипр}} || align=center|3 — 7 || {{flagicon|Belgium}} '''[[Беверен (футбол клубы)|Беверен]]''' || align=center|2 — 4 || align=center|1 — 3 |- |align=right|[[Акранес (футбол клубы)|Акранес]] {{flagicon|Iceland}} || align=center|2 — 3 || {{flagicon|Scotland}} '''[[Абердин (футбол клубы)|Абердин]]''' || align=center|1 — 2 || align=center|1 — 1 |} == 2 раунд == {| class="wikitable" ! align="right" width="210" |Клуб ! width="90" |есеп ! align="left" width="210" |Клуб !1 матч !2 матч |- |align=right|[[НЕК (футбол клубы)|НЕК]] {{flagicon|Netherlands}} || align=center|2 — 5 || {{flagicon|Spain}} '''[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]''' || align=center|2 — 3 || align=center|0 — 2 |- |align=right|[[Спартак (футбол клубы, Варна)|Спартак (Варна)]] {{ту|Болгария}} || align=center|1 — 4 || {{flagicon|England}} '''[[Манчестер Юнайтед]]''' || align=center|1 — 2 || align=center|0 — 2 |- |align=right|[[Хаммарбю (футбол клубы)|Хаммарбю]] {{flagicon|Sweden}} || align=center|2 — 3 || {{flagicon|Finland}} '''[[Хака (футбол клубы)|Хака]]''' || align=center|1 — 1 || align=center|1 — 2 |- |align=right|[[Пари Сен-Жермен]] {{flagicon|France}} || align=center|2 — 2 || {{flagicon|Italy}} '''[[Ювентус]]''' || align=center|2 — 2 || align=center|0 — 0 |- |align=right|[[Рейнджерс (футбол клубы)|Рейнджерс]] {{flagicon|Scotland}} || align=center|2 — 2 || {{flagicon|Portugal}} '''[[Порту (футбол клубы)|Порту]]''' || align=center|2 — 1 || align=center|0 — 1 |- |align=right|'''[[Шахтер (футбол клубы, Донецк)|Шахтёр (Донецк)]]''' {{flagicon|USSR}} || align=center|3 — 1 || {{flagicon|Switzerland}} [[Серветт (футбол клубы)|Серветт]] || align=center|1 — 0 || align=center|2 — 1 |- |align=right|'''[[Уйпешт (футбол клубы)|Уйпешт]]''' {{flagicon|Hungary}} || align=center|5 — 5 || {{ту|Германия}} [[Кёльн (футбол клубы)|Кёльн]] || align=center|3 — 1 || align=center|2 — 4 |- |align=right|[[Беверен (футбол клубы)|Беверен]] {{flagicon|Belgium}} || align=center|1 — 4 || {{flagicon|Scotland}} '''[[Абердин (футбол клубы)|Абердин]]''' || align=center|0 — 0 || align=center|1 — 4 |} == 1/4 финал == {| class="wikitable" ! align="right" width="210" |Клуб ! width="90" |есеп ! align="left" width="210" |Клуб !1 матч !2 матч |- |align=right|[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]] {{flagicon|Spain}} || align=center|2 — 3 || {{flagicon|England}} '''[[Манчестер Юнайтед]]''' || align=center|2 — 0 || align=center|0 — 3 |- |align=right|[[Хака (футбол клубы)|Хака]] {{flagicon|Finland}} || align=center|0 — 2 || {{flagicon|Italy}} '''[[Ювентус]]''' || align=center|0 — 1 || align=center|0 — 1 |- |align=right|'''[[Порту (футбол клубы)|Порту]]''' {{flagicon|Portugal}} || align=center|4 — 3 || {{flagicon|USSR}} [[Шахтер (футбол клубы, Донецк)|Шахтёр (Донецк)]] || align=center|3 — 2 || align=center|1 — 1 |- |align=right|[[Уйпешт (футбол клубы)|Уйпешт]] {{flagicon|Hungary}} || align=center|2 — 3 || {{flagicon|Scotland}} '''[[Абердин (футбол клубы)|Абердин]]''' || align=center|2 — 0 || align=center|0 — 3 |} == 1/2 финал == {| class="wikitable" ! align="right" width="210" |Клуб ! width="90" |есеп ! align="left" width="210" |Клуб !1 матч !2 матч |- |align=right|[[Манчестер Юнайтед]] {{flagicon|England}} || align=center|2 — 3 || {{flagicon|Italy}} '''[[Ювентус]]''' || align=center|1 — 1 || align=center|1 — 2 |- |align=right|'''[[Порту (футбол клубы)|Порту]]''' {{flagicon|Portugal}} || align=center|2 — 0 || {{flagicon|Scotland}} [[Абердин (футбол клубы)|Абердин]] || align=center|1 — 0 || align=center|1 — 0 |} == Финал == {{see also|УЕФА Кубок иелері кубогының финалы 1984}} {{матч туралы есептеме | мерзімі = [[16 мамыр]] [[1984 жыл]] |команда1 = [[Ювентус]] {{flagicon|Italy}} |есеп= 2:1<ref>http://www.eurocups-uefa.ru/winner_cups/1983-84/protocols/cw1984_032_0.php {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140713140552/http://www.eurocups-uefa.ru/winner_cups/1983-84/protocols/cw1984_032_0.php |date=2014-07-13 }}</ref> |команда2 = {{flagicon|Portugal}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]] |голдар1 = [[Беньямино Виньола]] {{Гол|12}} <br /> [[Збигнев Бонек]] {{Гол|41}} |голдар2 = [[Антонио Соуза]] {{Гол|29}} |стадион = [[Санкт-Якоб Парк]], [[Базель]] |көрермендер = 60&nbsp;000}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|author=|url=http://ru.archive.uefa.com/competitions/ecwc/history/season=1983/intro.html|deadlink=yes|title=UEFA кубогы|lang=|archiveurl=|archivedate=}} * [http://www.rsssf.com/ec/ecomp.html Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation] {{УЕФА Кубок иелерінің кубогы}} [[Санат:УЕФА Кубок иелері кубогының маусымдары]] [[Санат:1983 жылғы футбол]] [[Санат:1984 жылғы футбол]] boylulfyprawp15sbq7ubhv3ammzrgn 3319839 3319832 2024-04-26T09:15:58Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{ұлттық чемпионат |чемпион = {{ту|Италия}} [[Ювентус]] |қатысушылар саны = 29 |алдыңғы сезон = [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1982/83|1982/83]] |келесі сезон = [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1984/85|1984/85]] }} '''УЕФА Кубок иелері кубогы 1983/84''' — [[УЕФА Кубок иелері кубогы|аталмыш турнирдің]] 24-ші маусымы. Италияның "[[Ювентус]]" клубы жеңімпаз атанды. == Бастапқы раунд == {| class="wikitable" ! align="right" width="210" |Клуб ! width="90" |есеп ! align="left" width="210" |Клуб !1 матч !2 матч |- |align=right|[[Суонси Сити]] {{flagicon|Wales}} || align=center|1 — 2 || {{flagicon|ГДР}} '''[[Магдебург (футбол клубы)|Магдебург]]''' || align=center|1 — 1 || align=center|0 — 1 |} == 1 раунд == {| class="wikitable" ! align="right" width="210" |Клуб ! width="90" |есеп ! align="left" width="210" |Клуб !1 матч !2 матч |- |align=right|'''[[НЕК (футбол клубы)|НЕК]]''' {{flagicon|Netherlands}} || align=center|2 — 1 || {{flagicon|Norway}} [[Бранн (футбол клубы)|Бранн]] || align=center|1 — 1 || align=center|1 — 0 |- |align=right|[[Магдебург (футбол клубы)|Магдебург]] {{flagicon|ГДР}} || align=center|1 — 7 || {{flagicon|Spain}} '''[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]''' || align=center|1 — 5 || align=center|0 — 2 |- |align=right|[[Мерсин (футбол клубы)|Мерсин]] {{flagicon|Turkey}} || align=center|0 — 1 || {{ту|Болгария}} '''[[Спартак (футбол клубы, Варна)|Спартак (Варна)]]''' || align=center|0 — 0 || align=center|0 — 1 |- |align=right|'''[[Манчестер Юнайтед]]''' {{flagicon|England}} || align=center|3 — 3 || {{flagicon|Czechoslovakia}} [[Дукла (футбол клубы, Прага)|Дукла (Прага)]] || align=center|1 — 1 || align=center|2 — 2 |- |align=right|'''[[Хаммарбю (футбол клубы)|Хаммарбю]]''' {{flagicon|Sweden}} || align=center|5 — 2 || {{ту|Албания}} [[Тирана (футбол клубы)|Тирана]] || align=center|4 — 0 || align=center|1 — 2 |- |align=right|[[Слайго Роверс]] {{flagicon|Ireland}} || align=center|0 — 4 ||{{flagicon|Finland}} '''[[Хака (футбол клубы)|Хака]]''' || align=center|0 — 1 || align=center|0 — 3 |- |align=right|[[Гленторан]] {{flagicon|Northern Ireland}} || align=center|2 — 4 || {{flagicon|France}} '''[[Пари Сен-Жермен]]''' || align=center|1 — 2 || align=center|1 — 2 |- |align=right|'''[[Ювентус]]''' {{flagicon|Italy}} || align=center|10 — 2 || {{flagicon|Poland}} [[Лехия (футбол клубы, Гданьск)|Лехия]] || align=center|7 — 0 || align=center|3 — 2 |- |align=right|[[Валлетта (футбол клубы)|Валлетта]] {{flagicon|Malta}} || align=center|0 — 18 || {{flagicon|Scotland}} '''[[Рейнджерс (футбол клубы)|Рейнджерс]]''' || align=center|0 — 8 || align=center|0 — 10 |- |align=right|[[Динамо (футбол клубы, Загреб)|Динамо (Загреб)]] {{flagicon|Югославия}} || align=center|2 — 2 || {{flagicon|Portugal}} '''[[Порту (футбол клубы)|Порту]]''' || align=center|2 — 1 || align=center|0 — 1 |- |align=right|[[Б1901]] {{flagicon|Denmark}} || align=center|3 — 9 || {{flagicon|USSR}} '''[[Шахтер (футбол клубы, Донецк)|Шахтёр (Донецк)]]''' || align=center|1 — 5 || align=center|2 — 4 |- |align=right|'''[[Серветт (футбол клубы)|Серветт]]''' {{flagicon|Switzerland}} || align=center|9 — 1 || {{flagicon|Luxembourg}} [[Авенир (футбол клубы)|Авенир]] || align=center|4 — 0 || align=center|5 — 1 |- |align=right|[[АЕК (футбол клубы, Афина)|АЕК (Афина)]] {{flagicon|Greece}} || align=center|3 — 4 || {{flagicon|Hungary}} '''[[Уйпешт (футбол клубы)|Уйпешт]]''' || align=center|2 — 0 || align=center|1 — 4 |- |align=right|[[Ваккер (футбол клубы, Инсбрук, 1915)|Ваккер (Инсбрук)]] {{flagicon|Austria}} || align=center|2 — 7 || {{ту|Германия}} '''[[Кёльн (футбол клубы)|Кёльн]]''' || align=center|1 — 0 || align=center|1 — 7 |- |align=right|[[Эносис (футбол клубы)|Эносис]] {{ту|Кипр}} || align=center|3 — 7 || {{flagicon|Belgium}} '''[[Беверен (футбол клубы)|Беверен]]''' || align=center|2 — 4 || align=center|1 — 3 |- |align=right|[[Акранес (футбол клубы)|Акранес]] {{flagicon|Iceland}} || align=center|2 — 3 || {{flagicon|Scotland}} '''[[Абердин (футбол клубы)|Абердин]]''' || align=center|1 — 2 || align=center|1 — 1 |} == 2 раунд == {| class="wikitable" ! align="right" width="210" |Клуб ! width="90" |есеп ! align="left" width="210" |Клуб !1 матч !2 матч |- |align=right|[[НЕК (футбол клубы)|НЕК]] {{flagicon|Netherlands}} || align=center|2 — 5 || {{flagicon|Spain}} '''[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]''' || align=center|2 — 3 || align=center|0 — 2 |- |align=right|[[Спартак (футбол клубы, Варна)|Спартак (Варна)]] {{ту|Болгария}} || align=center|1 — 4 || {{flagicon|England}} '''[[Манчестер Юнайтед]]''' || align=center|1 — 2 || align=center|0 — 2 |- |align=right|[[Хаммарбю (футбол клубы)|Хаммарбю]] {{flagicon|Sweden}} || align=center|2 — 3 || {{flagicon|Finland}} '''[[Хака (футбол клубы)|Хака]]''' || align=center|1 — 1 || align=center|1 — 2 |- |align=right|[[Пари Сен-Жермен]] {{flagicon|France}} || align=center|2 — 2 || {{flagicon|Italy}} '''[[Ювентус]]''' || align=center|2 — 2 || align=center|0 — 0 |- |align=right|[[Рейнджерс (футбол клубы)|Рейнджерс]] {{flagicon|Scotland}} || align=center|2 — 2 || {{flagicon|Portugal}} '''[[Порту (футбол клубы)|Порту]]''' || align=center|2 — 1 || align=center|0 — 1 |- |align=right|'''[[Шахтер (футбол клубы, Донецк)|Шахтёр (Донецк)]]''' {{flagicon|USSR}} || align=center|3 — 1 || {{flagicon|Switzerland}} [[Серветт (футбол клубы)|Серветт]] || align=center|1 — 0 || align=center|2 — 1 |- |align=right|'''[[Уйпешт (футбол клубы)|Уйпешт]]''' {{flagicon|Hungary}} || align=center|5 — 5 || {{ту|Германия}} [[Кёльн (футбол клубы)|Кёльн]] || align=center|3 — 1 || align=center|2 — 4 |- |align=right|[[Беверен (футбол клубы)|Беверен]] {{flagicon|Belgium}} || align=center|1 — 4 || {{flagicon|Scotland}} '''[[Абердин (футбол клубы)|Абердин]]''' || align=center|0 — 0 || align=center|1 — 4 |} == 1/4 финал == {| class="wikitable" ! align="right" width="210" |Клуб ! width="90" |есеп ! align="left" width="210" |Клуб !1 матч !2 матч |- |align=right|[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]] {{flagicon|Spain}} || align=center|2 — 3 || {{flagicon|England}} '''[[Манчестер Юнайтед]]''' || align=center|2 — 0 || align=center|0 — 3 |- |align=right|[[Хака (футбол клубы)|Хака]] {{flagicon|Finland}} || align=center|0 — 2 || {{flagicon|Italy}} '''[[Ювентус]]''' || align=center|0 — 1 || align=center|0 — 1 |- |align=right|'''[[Порту (футбол клубы)|Порту]]''' {{flagicon|Portugal}} || align=center|4 — 3 || {{flagicon|USSR}} [[Шахтер (футбол клубы, Донецк)|Шахтёр (Донецк)]] || align=center|3 — 2 || align=center|1 — 1 |- |align=right|[[Уйпешт (футбол клубы)|Уйпешт]] {{flagicon|Hungary}} || align=center|2 — 3 || {{flagicon|Scotland}} '''[[Абердин (футбол клубы)|Абердин]]''' || align=center|2 — 0 || align=center|0 — 3 |} == 1/2 финал == {| class="wikitable" ! align="right" width="210" |Клуб ! width="90" |есеп ! align="left" width="210" |Клуб !1 матч !2 матч |- |align=right|[[Манчестер Юнайтед]] {{flagicon|England}} || align=center|2 — 3 || {{flagicon|Italy}} '''[[Ювентус]]''' || align=center|1 — 1 || align=center|1 — 2 |- |align=right|'''[[Порту (футбол клубы)|Порту]]''' {{flagicon|Portugal}} || align=center|2 — 0 || {{flagicon|Scotland}} [[Абердин (футбол клубы)|Абердин]] || align=center|1 — 0 || align=center|1 — 0 |} == Финал == {{see also|УЕФА Кубок иелері кубогының финалы 1984}} {{матч туралы есептеме | мерзімі = [[16 мамыр]] [[1984 жыл]] |команда1 = [[Ювентус]] {{flagicon|Italy}} |есеп= 2:1<ref>http://www.eurocups-uefa.ru/winner_cups/1983-84/protocols/cw1984_032_0.php {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140713140552/http://www.eurocups-uefa.ru/winner_cups/1983-84/protocols/cw1984_032_0.php |date=2014-07-13 }}</ref> |команда2 = {{flagicon|Portugal}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]] |голдар1 = [[Беньямино Виньола]] {{Гол|12}} <br /> [[Збигнев Бонек]] {{Гол|41}} |голдар2 = [[Антонио Соуза]] {{Гол|29}} |стадион = [[Санкт-Якоб Парк]], [[Базель]] |көрермендер = 60&nbsp;000}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|author=|url=http://ru.archive.uefa.com/competitions/ecwc/history/season=1983/intro.html|deadlink=yes|title=UEFA кубогы|lang=|archiveurl=|archivedate=}} * [http://www.rsssf.com/ec/ecomp.html Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation] {{УЕФА Кубок иелерінің кубогы}} [[Санат:УЕФА Кубок иелері кубогының маусымдары]] [[Санат:1983 жылғы футбол]] [[Санат:1984 жылғы футбол]] rivu96ts7qo01tds7f88cxs6zyk7dxg 2 653144 3319910 3294632 2024-04-26T10:57:42Z Nurtenge 93712 wikitext text/x-wiki <includeonly> {{infobox | child = {{{child|{{{embed|}}}}}} | bodystyle = width:24em | headerstyle = background:#efefef; | title = {{#ifeq:{{{child|{{{embed|}}}}}}|yes|{{#if:{{{name|}}}|<div style="background-color:#ddd; font-size:120%; font-weight:bold">{{{name}}}</div>}}|{{{name|{{PAGENAME}}}}}}} | subheader1 = {{#if:{{{flag_image|}}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{flag_image|}}}|size=50px|alt=|link=}}{{If mobile||<hr />}} |{{#if:{{{country|}}} |{{flagdeco|{{{country}}}|variant={{{flag_year|}}}|size=50px|noredlink={{main other||yes}}}}{{If mobile||<hr />}} }} }} | subheader2 = {{#if:{{{date|}}}| {{succession links|leftstyle=width:10%;|centerstyle = width:80%;|rightstyle=width:10%; | left = | center = {{#if:{{{date|}}}|'''{{{date}}}'''}} | right = }}{{If mobile||<hr />}} }} | subheader3 = {{#if:{{{title|{{{question|}}}}}}|{{box|{{{title|{{{question|}}}}}}|color=#FEFEFE|border color=#A2A9B1|border size=2px|width=calc(100% - 16px)|max-width=24em}}}} | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_width|240px}}}|alt={{{image_alt|}}}}} | caption = {{{caption|}}} | imagestyle = border-bottom: 1px solid #A2A9B1 | label1 = Voting system | data1 = {{{voting_system|}}} | label3 = {{#if:{{{votes_counted|}}}|Votes&nbsp;counted|{{#if:{{{reporting|}}}|Reporting|{{#if:{{{declared|}}}|Declared}}}}}} | data3 = {{#if:{{{votes_counted|}}}{{{reporting|}}}{{{declared|}}}|{{center|{{Percentage bar|{{#if:{{{votes_counted|}}}|{{{votes_counted}}}|{{#if:{{{reporting|}}}|{{{reporting}}}|{{#if:{{{declared|}}}|{{{declared}}}}}}}}}|c=#1BCE0E}}}}}} {{#if:{{{last_update|}}}|as of '''{{{last_update}}} {{#if:{{{time_zone|}}}|{{{time_zone}}}}}'''}} |label4 = Outcome |data4 = {{{outcome|}}} |label5 = Website |data5 = {{{website|}}} |header6 = {{#if:{{{yes|}}}{{{no|}}}{{{blank|}}}{{{other|}}}{{{total|}}}|Results}} | data7 = {{#if:{{{yes|}}}{{{no|}}}{{{blank|}}}{{{other|}}}{{{total|}}}|{{Infobox referendum/results| yes_text = {{{yes_text|}}}| yes = {{{yes|}}}| no_text = {{{no_text|}}}| no = {{{no|}}}| blanktype = {{{blanktype|}}} |blank = {{{blank|}}}| othertype = {{{othertype|}}} | other = {{{other|}}} | {{#ifeq:{{{invalid|Ø}}}|Ø|Ø|invalid}} = {{{invalid|}}} | total= {{{total|}}}| totalref= {{{totalref|}}} | turnoutpct = {{{turnoutpct|}}}| electorate = {{{electorate|}}}| voter_registration = {{{voter_registration|}}} }} }} | header8 = {{{part1_subject|{{#if:{{{choice1|}}}{{{part1_choice1|}}}|Results|}}}}} | data9 = {{#if:{{{part1_subject|}}}{{{choice1|}}}{{{part1_choice1|}}}|{{bar box | border_width = 0 | background-color = transparent | width = {{{width|300px}}} | barwidth = {{{barwidth|80px}}} | bars= {{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{choice1|{{{part1_choice1|}}}}}}|{{{choice1_color|{{{part1_choice1_color| #47729E}}}}}}|{{{percentage1|{{{part1_percentage1|}}}}}}}} {{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{choice2|{{{part1_choice2|}}}}}}|{{{choice2_color|{{{part1_choice2_color| #8B8B54}}}}}}|{{{percentage2|{{{part1_percentage2|}}}}}}}} {{#if:{{{choice3|{{{part1_choice3|}}}}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{choice3|{{{part1_choice3|}}}}}}|{{{choice3_color|{{{part1_choice3_color|red}}}}}}|{{{percentage3|{{{part1_percentage3|}}}}}}}}}} {{#if:{{{choice4|{{{part1_choice4|}}}}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{choice4|{{{part1_choice4|}}}}}}|{{{choice4_color|{{{part1_choice4_color|orange}}}}}}|{{{percentage4|{{{part1_percentage4|}}}}}}}}}} {{#if:{{{choice5|{{{part1_choice5|}}}}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{choice5|{{{part1_choice5|}}}}}}|{{{choice5_color|{{{part1_choice5_color|teal}}}}}}|{{{percentage5|{{{part1_percentage5|}}}}}}}}}} | caption = {{{results_caption|{{{results1_caption|{{{part1_caption|}}}}}}}}} }}|}} | header10 = {{{part2_subject|}}} | data11 = {{#if:{{{part2_subject|}}}|{{bar box | border_width = 0 | background-color = transparent | width = {{{width|300px}}} | barwidth = {{{barwidth|80px}}} | bars= {{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part2_choice1|}}}|{{{part2_choice1_color|#47729E}}}|{{{part2_percentage1|}}}}} {{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part2_choice2|}}}|{{{part2_choice2_color| #8B8B54}}}|{{{part2_percentage2|}}}}} {{#if:{{{part2_choice3|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part2_choice3|}}}|{{{part2_choice3_color|red}}}|{{{part2_percentage3|}}}}}}} {{#if:{{{part2_choice4|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part2_choice4|}}}|{{{part2_choice4_color|orange}}}|{{{part2_percentage4|}}}}}}} {{#if:{{{part2_choice5|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part2_choice5|}}}|{{{part2_choice5_color|teal}}}|{{{part2_percentage5|}}}}}}} | caption = {{{results2_caption|{{{part2_caption|}}}}}} }}|}} | header12 = {{{part3_subject|}}} | data13 = {{#if:{{{part3_subject|}}}|{{bar box | border_width = 0 | background-color = transparent | width = {{{width|300px}}} | barwidth = {{{barwidth|80px}}} | bars= {{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part3_choice1|}}}|{{{part3_choice1_color| #47729E}}}|{{{part3_percentage1|}}}}} {{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part3_choice2|}}}|{{{part3_choice2_color|#8B8B54}}}|{{{part3_percentage2|}}}}} {{#if:{{{part3_choice3|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part3_choice3|}}}|{{{part3_choice3_color|red}}}|{{{part3_percentage3|}}}}}}} {{#if:{{{part3_choice4|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part3_choice4|}}}|{{{part3_choice4_color|orange}}}|{{{part3_percentage4|}}}}}}} {{#if:{{{part3_choice5|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part3_choice5|}}}|{{{part3_choice5_color|teal}}}|{{{part3_percentage5|}}}}}}} | caption = {{{results3_caption|{{{part3_caption|}}}}}} }}|}} | header14 = {{{part4_subject|}}} | data15 = {{#if:{{{part4_subject|}}}|{{bar box | border_width = 0 | background-color = transparent | width = {{{width|300px}}} | barwidth = {{{barwidth|80px}}} | bars= {{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part4_choice1|}}}|{{{part4_choice1_color| #47729E}}}|{{{part4_percentage1|}}}}} {{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part4_choice2|}}}|{{{part4_choice2_color| #8B8B54}}}|{{{part4_percentage2|}}}}} {{#if:{{{part4_choice3|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part4_choice3|}}}|{{{part4_choice3_color|red}}}|{{{part4_percentage3|}}}}}}} {{#if:{{{part4_choice4|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part4_choice4|}}}|{{{part4_choice4_color|orange}}}|{{{part4_percentage4|}}}}}}} {{#if:{{{part4_choice5|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part4_choice5|}}}|{{{part4_choice5_color|teal}}}|{{{part4_percentage5|}}}}}}} | caption = {{{results4_caption|{{{part4_caption|}}}}}} }}|}} | header16 = {{{part5_subject|}}} | data17 = {{#if:{{{part5_subject|}}}|{{bar box | border_width = 0 | background-color = transparent | width = {{{width|300px}}} | barwidth = {{{barwidth|80px}}} | bars= {{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part5_choice1|}}}|{{{part5_choice1_color| #47729E}}}|{{{part5_percentage1|}}}}} {{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part5_choice2|}}}|{{{part5_choice2_color| #8B8B54}}}|{{{part5_percentage2|}}}}} {{#if:{{{part5_choice3|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part5_choice3|}}}|{{{part5_choice3_color|red}}}|{{{part5_percentage3|}}}}}}} {{#if:{{{part5_choice4|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part5_choice4|}}}|{{{part5_choice4_color|orange}}}|{{{part5_percentage4|}}}}}}} {{#if:{{{part5_choice5|}}}|{{bar percent|barwidth={{{barwidth|180px}}}|{{{part5_choice5|}}}|{{{part5_choice5_color|teal}}}|{{{part5_percentage5|}}}}}}} | caption = {{{results5_caption|{{{part5_caption|}}}}}} }}|}} | data18 = {{#if:{{{map|}}}|{{If mobile||<hr />}}}} | header19 = {{#if:{{{map_heading|}}}|{{{map_heading|}}}}} | data20 = {{#if:{{{map|}}}|{{#if:{{{map|}}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map|}}}|size={{{map_size|}}}|sizedefault=300px|alt={{{map_alt|}}}}} |{{{map}}} }}<div>{{#if:{{{mapcaption|{{{map_caption|}}}}}}|{{{mapcaption|{{{map_caption|}}}}}}|Results by {{#if:{{{mapdivision|{{{map_division|}}}}}}|{{{mapdivision|{{{map_division|}}}}}}|county}}}}</div> }} | data21 = {{#if:{{{map2|}}}|{{If mobile||<hr />}}}} | header22 = {{#if:{{{map_heading2|}}}|{{{map_heading2|}}}}} | data23 = {{#if:{{{map2|}}}|{{#if:{{{map2|}}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map2|}}}|size={{{map_size2|}}}|sizedefault=260px|alt={{{map_alt2|}}}}} |{{{map2}}} }}<div>{{#if:{{{mapcaption2|{{{map_caption2|}}}}}}|{{{mapcaption2|{{{map_caption2|}}}}}}|Results by {{#if:{{{mapdivision2|{{{map_division2|}}}}}}|{{{mapdivision2|{{{map_division2|}}}}}}|county}}}}</div> }} | data24 = {{{module|}}} | belowstyle = text-align:left; background:#fafafa; border-top: #aaa 1px solid; padding:0.2em; | below = {{#if:{{{notes|}}}|{{{notes}}}}} }}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|}}|preview=Page using [[Template:Infobox referendum]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| name | country | title | flag_year | flag_image | date | previous_year | previous_referendum | next_year | next_referendum | question | image | image_width | image_alt | caption | location | voting_system | votes_counted | last_update | time_zone | outcome | website | yes_text | yes | no_text | no | blanktype | blank | othertype | other | invalid | total | totalref | electorate | voter_registration | turnoutpct | map | map_heading | map_size | map_alt | mapdivision | map_division | map_caption | map2 | map_heading2 | map_size2 | map_alt2 | mapdivision2 | map_division2 | mapcaption2 | width | barwidth | part1_subject | part1_choice1 | part1_percentage1 | part1_color1 | part1_choice2 | part1_percentage2 | part1_color2 | part1_choice3 | part1_percentage3 | part1_color3 | part1_choice4 | part1_percentage4 | part1_color4 | part1_choice5 | part1_percentage5 | part1_color5 | part1_caption | part2_subject | part2_choice1 | part2_percentage1 | part2_color1 | part2_choice2 | part2_percentage2 | part2_color2 | part2_choice3 | part2_percentage3 | part2_color3 | part2_choice4 | part2_percentage4 | part2_color4 | part2_choice5 | part2_percentage5 | part2_color5 | part2_caption | part3_subject | part3_choice1 | part3_percentage1 | part3_color1 | part3_choice2 | part3_percentage2 | part3_color2 | part3_choice3 | part3_percentage3 | part3_color3 | part3_choice4 | part3_prcentage4 | part3_color4 | part3_choice5 | part3_percentage5 | part3_color5 | part3_caption | part4_subject | part4_choice1 | part4_percentage1 | part4_color1 | part4_choice2 | part4_percentage2 | part4_color2 | part4_choice3 | part4_percentage3 | part4_color3 | part4_choice4 | part4_prcentage4 | part4_color4 | part4_choice5 | part4_percentage5 | part4_color5 | part4_caption | part5_subject | part5_choice1 | part5_percentage1 | part5_color1 | part5_choice2 | part5_percentage2 | part5_color2 | part5_choice3 | part5_percentage3 | part5_color3 | part5_choice4 | part5_prcentage4 | part5_color4 | part5_choice5 | part5_percentage5 | part5_color5 | part5_caption | notes | child | embed | module | reporting | mapcaption}}</includeonly><noinclude> {{Documentation}}<!-- PLEASE ADD THIS TEMPLATE'S CATEGORIES AND INTERWIKIS TO THE /doc SUBPAGE, THANKS --> </noinclude> rlv9bh0cxgief76t82vebpwfbspu1dl 0 660943 3319860 3079512 2024-04-26T09:26:12Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=сәуір}} '''Эдинбург герцогы''' ([[Ағылшын тілі|ағылш]]. ''Duke of Edinburgh'') - Шотландияның астанасы Эдинбург қаласындағы Британдық герцог титулы. [[Ұлыбритания]] королі [[Георг I]] 1726 жылы 26 шілдеде немересі [[Фредерик]], Болашақ [[Уэльс ханзадасы]] үшін құрылды. Британдық корольдік отбасының ең жас герцог титулдарының бірі: тек XVIII ғасырдан бастап, Ұлыбританияның заңды бірлестігінен кейін тағайындалады. 1764-1834 жылдары бұл атақ [[Глостер Герцогі]] титулымен біріктірілді. == Эдинбург герцогтары, бірінші креация (1726)== * '''1726-1751: Фредерик, Эдинбург 1 — ші герцогі''' (1707 ж.1 ақпан-1751 ж. 31 наурыз). Британдық Король Георг II мен Ансбах Каролинасының үлкен ұлы. 1728 жылдан — Уэльс ханзадасы. Әкесінің өмір сүрген жылдары қайтыс болды және билік етпеді. Ротсей герцогі және Корнуолл герцогі (1726 жылдан бастап) сондай-ақ титулдарды иеленді. * '''1751-1760: Георг, Эдинбург 2-ші герцогі''' (1738 ж.4 маусым — 1820 ж. 29 қаңтар). Фредериктің үлкен ұлы, Уэльс ханзадасы және Саксен-Готаның Августасы. Әкесі қайтыс болғаннан кейін Эдинбург герцогы атағын алды, содан кейін атасы Уэльс ханзадасы атағын алды. 1760 жылы, атасы қайтыс болғаннан кейін, ол III Георг ретінде таққа отырды және атағы тәжге қосылды. == Глостер және Эдинбург герцогтары, бірінші креация (1764)== * '''1764-1805: Уильям Генри, Глостер мен Эдинбург 1-ші герцогі''' (1743 ж.25 қараша — 1805 ж. 25 тамыз), Фредериктің үшінші ұлы, Уэльс ханзадасы және Саксен-Готаның Августасы. Король Георг III-нің інісі. Бұл атақ жоғарыда қарастырылған "Глостер Герцогі" ("Глостер Герцогі және Эдинбург герцогі") атағымен бірге берілді») * '''1805-1834: Уильям Фредерик, Глостер мен Эдинбург 2-ші герцогі''' (1776 ж.15 қаңтар — 1834 ж. 30 қараша), Уильям Генридің жалғыз ұлы, Глостер мен Эдинбург герцогінің 1-ші герцогы және Мария Уолпол. Әкесі сияқты "Глостер және Эдинбург" атағын алды. Баласыз қайтыс болды, атағы тәжге оралды. == Эдинбург герцогтары, екінші креация (1866)== * '''1866-1900: Альфред Эрнест Альберт, Эдинбург 1-ші герцогі, кент графы және Ольстер графы''' (1844 ж.6 тамыз — 1900 ж. 30 шілде). Ұлыбритания патшайымы Виктория мен Сакс-Кобург-Готаның Ханзада-консорты Альберттің екінші ұлы, 1893 жылдан бастап-Саксен-Кобург-Готаның билеуші герцогі. Оның жалғыз ұлы Альфред (1874-1899) өмірінде өзін-өзі өлтіргендіктен, альфредтен кейін атақ тәжге оралды. == Эдинбург герцогтары, үшінші креация (1947)== *'''1947-2021: Филипп, Эдинбург қаласының 1-ші герцогі''', Мерионеттің 1-ші графы және Гринвичтің 1-ші бароны (1921 ж.10 маусым — 2021 ж. 9 сәуір), [[Грекия]] королі Георг I-нің ұлы ханзада Андрейдің жалғыз ұлы және Элис Баттенберг. Елизавета II-нің жұбайы, Грек және Дат ханзадасы. Бұл атақты оған үйлену қарсаңында болашақ қайын атасы Георгий VI берген. 1957 жылы зайыбы, Патшайым Елизавета ІІ-ден Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігінің ханзадасы атағын алды. * '''2021 жылдан бастап: Чарльз Филип Артур Джордж, Эдинбург 2-ші герцогі''', Мерионеттің 2-ші графы, Гринвичтің 2-ші бароны (род. 1948), Ханзада Филипптің үлкен ұлы, 1-ші герцог. Сондай-ақ, британдық тақтың мұрагері ретінде: Уэльс ханзадасы, Корнуолл герцогі, Ротсей герцогі, Честер графы, Каррик графы, Барон Ренфрю. == Сілтемелер == * [http://www.burkes-peerage.net/articles/peerage/page62-6c.aspxHRH The Duke of Edinburgh]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20080319043748/http://www.ukdukes.co.uk/the_dukes/the_duke_of_edinburgh/ Duke of Edinburgh] [[Санат:Герцоги Эдинбургские]] 18k4h9gkli0rnpb33scoxkynyinnlth 3319879 3319860 2024-04-26T09:32:26Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=сәуір}} '''Эдинбург герцогы''' (ағылш. ''Duke of Edinburgh'') - Шотландияның астанасы Эдинбург қаласындағы Британдық герцог титулы. Ұлыбритания королі [[Георг I]] 1726 жылы 26 шілдеде немересі [[Фредерик]], Болашақ [[Уэльс ханзадасы]] үшін құрылды. Британдық корольдік отбасының ең жас герцог титулдарының бірі: тек XVIII ғасырдан бастап, Ұлыбританияның заңды бірлестігінен кейін тағайындалады. 1764-1834 жылдары бұл атақ [[Глостер Герцогі]] титулымен біріктірілді. == Эдинбург герцогтары, бірінші креация (1726)== * '''1726-1751: Фредерик, Эдинбург 1 — ші герцогі''' (1707 ж.1 ақпан-1751 ж. 31 наурыз). Британдық Король Георг II мен Ансбах Каролинасының үлкен ұлы. 1728 жылдан — Уэльс ханзадасы. Әкесінің өмір сүрген жылдары қайтыс болды және билік етпеді. Ротсей герцогі және Корнуолл герцогі (1726 жылдан бастап) сондай-ақ титулдарды иеленді. * '''1751-1760: Георг, Эдинбург 2-ші герцогі''' (1738 ж.4 маусым — 1820 ж. 29 қаңтар). Фредериктің үлкен ұлы, Уэльс ханзадасы және Саксен-Готаның Августасы. Әкесі қайтыс болғаннан кейін Эдинбург герцогы атағын алды, содан кейін атасы Уэльс ханзадасы атағын алды. 1760 жылы, атасы қайтыс болғаннан кейін, ол III Георг ретінде таққа отырды және атағы тәжге қосылды. == Глостер және Эдинбург герцогтары, бірінші креация (1764)== * '''1764-1805: Уильям Генри, Глостер мен Эдинбург 1-ші герцогі''' (1743 ж.25 қараша — 1805 ж. 25 тамыз), Фредериктің үшінші ұлы, Уэльс ханзадасы және Саксен-Готаның Августасы. Король Георг III-нің інісі. Бұл атақ жоғарыда қарастырылған "Глостер Герцогі" ("Глостер Герцогі және Эдинбург герцогі") атағымен бірге берілді») * '''1805-1834: Уильям Фредерик, Глостер мен Эдинбург 2-ші герцогі''' (1776 ж.15 қаңтар — 1834 ж. 30 қараша), Уильям Генридің жалғыз ұлы, Глостер мен Эдинбург герцогінің 1-ші герцогы және Мария Уолпол. Әкесі сияқты "Глостер және Эдинбург" атағын алды. Баласыз қайтыс болды, атағы тәжге оралды. == Эдинбург герцогтары, екінші креация (1866)== * '''1866-1900: Альфред Эрнест Альберт, Эдинбург 1-ші герцогі, кент графы және Ольстер графы''' (1844 ж.6 тамыз — 1900 ж. 30 шілде). Ұлыбритания патшайымы Виктория мен Сакс-Кобург-Готаның Ханзада-консорты Альберттің екінші ұлы, 1893 жылдан бастап-Саксен-Кобург-Готаның билеуші герцогі. Оның жалғыз ұлы Альфред (1874-1899) өмірінде өзін-өзі өлтіргендіктен, альфредтен кейін атақ тәжге оралды. == Эдинбург герцогтары, үшінші креация (1947)== *'''1947-2021: Филипп, Эдинбург қаласының 1-ші герцогі''', Мерионеттің 1-ші графы және Гринвичтің 1-ші бароны (1921 ж.10 маусым — 2021 ж. 9 сәуір), Грекия королі Георг I-нің ұлы ханзада Андрейдің жалғыз ұлы және Элис Баттенберг. Елизавета II-нің жұбайы, Грек және Дат ханзадасы. Бұл атақты оған үйлену қарсаңында болашақ қайын атасы Георгий VI берген. 1957 жылы зайыбы, Патшайым Елизавета ІІ-ден Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігінің ханзадасы атағын алды. * '''2021 жылдан бастап: Чарльз Филип Артур Джордж, Эдинбург 2-ші герцогі''', Мерионеттің 2-ші графы, Гринвичтің 2-ші бароны (род. 1948), Ханзада Филипптің үлкен ұлы, 1-ші герцог. Сондай-ақ, британдық тақтың мұрагері ретінде: Уэльс ханзадасы, Корнуолл герцогі, Ротсей герцогі, Честер графы, Каррик графы, Барон Ренфрю. == Сілтемелер == * [http://www.burkes-peerage.net/articles/peerage/page62-6c.aspxHRH The Duke of Edinburgh]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20080319043748/http://www.ukdukes.co.uk/the_dukes/the_duke_of_edinburgh/ Duke of Edinburgh] [[Санат:Герцоги Эдинбургские]] mpl85ax0e2dxqk6jbfrxlgwnady9cjk 0 663025 3319859 3269449 2024-04-26T09:25:44Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі=Александр Грэхэм Белл |Шынайы есімі={{lang-en|Alexander Graham Bell}} |Суреті=Alexander Graham Bell.jpeg |Сурет тақырыбы=Александр Белл 1904 жыл |Туған күні= 03.03.1847 |Туған жері=Эдинбург |Қайтыс болған күні=02.08.1922 |Азаматтығы=[[АҚШ]], [[Ұлыбритания]]|Ғылыми аясы=[[Логопедия]], [[Телефония]] |Жұмыс орны=Смитсон институты |Альма-матер=[[Эдинбург университеті]] |Ғылыми дәрежесі=ғылым докторы |Қолтаңбасы= Alexander Graham Bell (signature).svg }} '''Александр Грэхэм Белл''' ({{lang-en|Alexander Graham Bell}}; [[3 наурыз]] [[1847 жыл]], [[Эдинбург]], [[Шотландия]] – [[2 тамыз]] [[1922 жыл]], Баддек, Жаңа Шотландия провинциясы, Канада) — тегі шотландық америка және канада ғалымы, өнертапқыш, ғалым, алғаш рет қолданыстағы телефонды жасап оны патенттеген [[инженер]], телефонның халықаралық деңгейде жалпы қолданыс құралы ретінде қолданылуына ықпал еткен алғашқы адамдардың бірі, сондай-ақ [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тағы телекоммуникация саласының өркендеуіне үлес қосқан [[AT&T Inc.|American Telephone and Telegraph Company (AT&T)]] компаниясының негізін қалаушы. Беллдің әкесі мен ағасының сахнада сөз сөйлеу ісімен айналысқандығы, сондай-ақ анасы мен әйелінің саңырау болуы Беллдің өміріне үлкен әсерін тигізді.<ref name=":0">Bruce, Robert V. (1990). ''Bell: Alexander Bell and the Conquest of Solitude''. Ithaca, New York: Cornell University Press. p. 419. ISBN <bdi>978-0-8014-9691-2</bdi>.</ref> == Өмірбаяны == === Отбасы === Александр Грэхэм Белл Шотландияның [[Эдинбург]] қаласында 1847-ші жылдың 3-ші наурызында туылған. Александр логопедтер отбасынан және сөзге шешен ұстаздар отбасынан шыққан<ref>https://www.wdl.org/ru/item/11375/</ref>. Атасы Александр Белл театрда актер болып еңбек еткен, ал кей кезде суфлер болып жұмыс жасаған. Ол кәсіби түрде дыбысталу мәселесімен айналысқан, 1836-шы жылы «Кекештену және сөйлеудегі бұзылыстар» («''Stammering and Other Impediments of Speech''» ) және кейбір газеттер оны Қызыл тілді Профессор («''Professor of Elocutio''») деп атай бастаған.<ref>https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/aleksandr-greyam-bell/</ref> Оның әкесі [[Мелвилл Белл]] 1849-шы жылы "Сөйлеу және шешендік принциптерді жаңаша түсіндіру" кітабын шығарды (ағылшын тілінде ''a new Elucidation Of the Principles Of Speech And Elocution''). Бұл кітапта ол "әр түрлі дыбыстарды білдірудің барлық мүмкін жолдарын білдіретін ғылыми алфавит" құру керек деген ойды білдірді. 1860-шы жылы ол үлкен жетістікке жеткен "шешендік Стандарт" (the Standard Elocutionist) кітабын шығарды. XIX ғасырдың аяғында Ұлыбританияның өзінде 168 баспа осы кітапты шығарған , ал АҚШ-та осы кітаптың 250 мыңнан астам данасы сатылды.<ref>https://archive.org/details/bellalexandergra0000bruc</ref> Мелвилл бірнеше жылдар бойы адам сөйлеуінің барлық мүмкін дыбыстарын жинады, оларды көбейту тәсілдерін мұқият жазды және оның барлық еңбектері 1867-ші жылы басылған "Көрнекі тіл" (''Visible Speech: The Science Of Universal Alphabetics'') кітабында жинақталған<ref>''Gray, Charlotte.'' Reluctant genius. Alexander Graham Bell and the passion for invention. — New York: Arcade Publishing, 2011. — [[ISBN 978-1-61145-060-6]].</ref>. 1843-ші жылы Мелвилл Белл өзінің болашақ әйелі Элиза Грейс Симондспен (Элиза Грейс Симондс), тапсырыс бойынша сурет салған кеме хирургының қызымен кездесті. Ол болашақ жұбайынан 10 жас үлкен еді, тағы бір айта кетерлігі, есту қабілеті нашар болды, сондықтан ол үнемі арнайы есту түтігін қолдануға мәжбүр болды. 1844-ші жылдың 19-шы шілдесінде олар үйленді<ref>''Bruce, Robert V.'' Alexander Graham Bell and the Conquest of Solitude. — Boston Toronto: Little, Brown and Company, 1973. — С. 15. — 564 б. — <nowiki>ISBN 0-316-11251-8</nowiki>.</ref>. Некеден үш ұл дүниеге келді: 1845-ші жылы олардың ұлы Мелвилл Джеймс (Mellville James), 1847-ші жылы Александр Белл (''Alexander Graham''), 1848-ші жылы үшінші ұлы Эдвард (Edward Charles) дүниеге келді. == Балалық және жасөспірім кезеңі == Барлық үш ағайынды алғашында үйде оқыды, бірақ 10 жасқа толысымен олар мистер Макларен (Maclaren’s Hamilton Place Academy) жеке мектебіне жіберілді. 11 жаста олар оқуын жалғастырды, әкесі өз ұлдарын Шотландияның ең үздік мектебі - Эдинбург Патшайымы Жоғарғы мектебіне (Edinburgh’s Royal High School) жіберді. Осы мектептегі антикалық тілдерден сабақ жақсы өтетіндіктен "Солтүстік Афина" деп аталған, алайда Александр Белл бұл мектепте аса қатты табысты бола қойған жоқ. Үлкен ағасы 1858 жылы өлеңдерді мәнерлеп оқығаны үшін бірінші сыйлығын алды, 1860 жылы тағы да бір сыйлық алды, ал 1862 жылы ол француз тіліндегі жетістігі үшін сыйлықты иеленді. Ал Александр Белл мектепте аса қатты көзге түсе қойған жоқ. Александр Беллдің музыкаға икемі байқалды, сондықтан оны пианист Аугусто Бенуа Бертиниге (''Auguste Benoit Bertini'') оқуға жіберді. Мектеп жылдары ол басқа Эдинбург мектебіндегілердей аса қатты қызығушылықсыз крикет ойнады. Александр Белл әрдайым қызыққұмар әрі ғылымға әуесқой болды , сонау жасөспірім кезінде-ақ "балалар арасындағы ғылымды дамыту қоғамын" құрды. Бұл қоғамда барлық оқушылар "профессор" деп аталды және ғылыми баяндамаларымен шықты. Бір күні осы "қауымдастық" шошқаның тұтас етін соймақшы болады. Александр Белл тіліп кесе бастайды, бір кезде тұтас еттен жануарлардың өкірген дыбысына ұқсас қорқынышты дыбысы бар газ шыға бастайды. Соңында "профессорлар" қорқынышпен қашып тарқасады. Ағасы Эдинбург Жоғарғы Мектебінің алты жылдық курсын аяқтады, ал Ескендір ол жерде 4 жыл ғана оқыды. 15 жасында әкесі Александрды Лондонға атасынан шешендік өнерді үйретуге жіберді.<ref>''Bruce, Robert V.'' Alexander Graham Bell and the Conquest of Solitude. — Boston Toronto: Little, Brown and Company, 1973. — С. 31. — 564 бет — <nowiki>ISBN 0-316-11251-8</nowiki>.</ref><gallery mode="slideshow"> Сурет:Alexander graham bell family.jpg|Александрдің ата-анасы мен қарындас-бауырлары (1852 жыл) Сурет:Actor portraying Alexander Graham Bell in an AT&T promotional film (1926).jpg|1926 жылы AT&T жарнамалық фильміне түскен Беллдің рөлін ойнаған актер Сурет:USPTO Telephone Patent No. 174465.jpg|''Беллдің телефонына берілген патент (1876жылдың наурызы)'' Сурет:Alexander Graham Bell Star on Walk of Fame.jpg|Канада Даңқ Аллеясындағы Александр Беллге арналған естелік жұлдызы Сурет:AG Bell 1.jpg|Беллдің 1910-1920 жылдар аралығындағы кезі </gallery> == Ұлы Британиядағы мұғалімдік мансабы == Александр Белл әкесіне оның тәжірибелерін жасауға көмектесті, өзі де шешендік өнерден ұстаз болып жұмыс жасай бастады. 1863 жылы ол Weston House жергілікті жеке мектепке мұғалім болу үшін Шотландияның солтүстік жағалауындағы шағын [[Элгин]] ''(Elgin)'' қаласына келді. Ол жерде ол жылына 10 фунтқа музыка мен шешендік өнер оқытушысы болып жұмыс істей бастады. Сол кезде Александр Беллдің жасы 16-ға енді толған еді, ал кейбір шәкірттерінің жасы одан үлкен де болатын.<ref>''Bruce, Robert V.'' Alexander Graham Bell and the Conquest of Solitude. — Boston Toronto: Little, Brown and Company, 1973. — С. 37. — 564 бет — <nowiki>ISBN 0-316-11251-8</nowiki>.</ref> 1864 жылы Александр Белл [[Эдинбург университеті|Эдинбург Университеті]]<nowiki/>нде оқи бастады. Келесі жылы ол ''Weston House''-ға қайта сабақ беруге оралды. Отбасында ауыр жағдай болды: 1865 жылы оның атасы қайтыс болды. Мелвилл Белл оның ісін жалғастыру үшін Лондонға аттанды. Мелвиллге өз ұлын ісін жалғастыру үшін көп үгіттеуге тура келді. Александр Белл бір мезетте сабақ беруге және Эдинбург Университетіндегі барлық емтихандарын тапсыра алатынына сенді. Мелвилл ұлының оқу мен сабақ беруді бірге алып жүре алмайды, Лондон Университетінде оқығаны жөн деп санады. 1866 жылы Мелвилл өз ұлын Bath қаласында Сомерсетшир колледжіне ''(Somersetshire College)'' мұғалімдік жұмысқа орналастырды. Бұл мекеме колледж деп аталғанымен, жеке мектеп болатын, онда джентельмендер буыны даярланған еді. Оның бөлмесінде электр батареялары, магниттер мен әртүрлі реактивтері бар түтіктер жиі байқалатын. Терезесінен сымдар шығып тұратын, Александр достарымен Чарльз Уитстон телеграфымен сөйлескенді ұнататын. Александрдың Бэф-те болуы 1866-1867 оқу жылына дейін жалғасты, бірақ 1867 жылы көктемде туберкулезден қайтыс болған інісінің қайтыс болуына байланысты оның оқуы тоқтап қалды. 1867 жазында Александр Белл әкесіне  ғылыми және педагогикалық сабақтарына көмектесу үшін Лондонға көшті. Онда ол Оксфордтың ағылшын сөздігінің ''(Oxford English Dictionary)'' болашақ авторы Мюррей мырзамен ''(Муррей)'' кездесті. 1868 жылы Александр Белл оқуға түсу емтихандарын тапсырып, Лондон университетіне қабылданды. Дәл осы жылы ол алғаш рет саңырау балаларды оқытып сурдопедагог атанды. Мелвиллге Оңтүстік Кенсингтондағы ''(South Kensington)'' саңырау балаларға арналған жеке мектепке оның "Көрнекі сөйлеу" жүйесін қолдануға Сьюзан Халл ''(Susanna E. Hull)'' ұсынысын білдірді. Мелвилл осы тапсырманы орындау үшін Александрды сонда жіберді, ақырында сурдопедагогика оның өміріндегі басты істің біріне айналды. 1870 жылы Александрдың ағасы Мелвилл туберкулезден ауырып қайтыс болады. Александрдің де денсаулығы нашарлай бастайды. Осы жағдайды көріп әкесі Мелвилл кіші ұлын жоғалтып алудан қорықты, сондықтан ол барлығын тастап баласымен бірге Канадаға көшті. === АҚШ-тағы оқытушылық мансабы === [[1870 жыл|1870]] жылы 21 шілдесінде Беллдің отбасы кемеге отырып [[Жаңа Дүние]]<nowiki/>ге аттанды. Александр Белл бұл туралы өзінің достары мен туыстарына әңгімелегенде "Канадаға өлу үшін кеттім" деп айтатын. [[Сурет:Clarkeschoolb2.jpg|солға|нобай|''Саңырауларға арналған Кларк мектебінің кампусы'']] Беллдің жанұясы Онтарио, Брэнтфордқа аялдады. Ол жерде шешендік өнер мұғаліміне қатысты бос жұмыс орыны болмады, сондықтан Мелвилл мен Александр ұзақ уақытқа жұмыссыз қалды. Александр үйден бірнеше миль қашықтықтан тыс үндістердің әртүрлі тайпаларын тапты ''(Mohawk, Tuscarora, Oneida, Onondaga, Cayuga and Seneca)''. Осы тайпалардың үндістері Александр Беллдің сөздік және дыбыстық қорын байытып, оның зерттеу ісіне кең мәлімет берді. Александр Беллдің жеке өмірбаяншысы Шарлотта Грей Могавк тайпасының басшысы Беллді соғыс биіне үйреткені жайлы да айтқан. Осы биді Александр Белл өз жеңіске жеткен сәттерінде билеген деседі, ал айналасындағылар таң қалған көрінеді. Мелвилл Белл өзіне және баласы Александрге айналысатын жұмыс табуға талпынды, бірақ бұл оңай емес еді. Аймақтағы барлық оқу орындарына өтініш жазды, бір күні 1871 жылдың наурызында Бостон мектебінен саңырауларға арналған мұғалім жұмыс орны бар екендігі туралы жауап келді. <ref>''Bruce, Robert V.'' Alexander Graham Bell and the Conquest of Solitude. — Boston Toronto: Little, Brown and Company, 1973. — С. 74. — 564 с. — <nowiki>ISBN 0-316-11251-8</nowiki>.</ref> [[Сурет:Alexander_Graham_Bell_and_his_Scott_Circle_School.jpg|нобай|510x510 нүкте|''Саңыраулар мектебінің оқушылары мен мұғалімдері (1883, Вашингтон, Колумбия округі)'']] "''Көрнекі сөйлеу"'' жүйесі өз жемісін бере бастады, 1871 жылдың қарашасында бостон газеттері Александр Беллдің сурдопедагогикадағы табыстары жайлы жаза бастады. 1872 жылы ол Бостон Университетінің Шешендік Мектебінде "дыбыстық физиология мен қызыл тіл" профессоры атанды (professor of Vocal Physiology and Elocution, Oratory School), бұл 26 жастағы университет дипломы жоқ жас жігіт үшін үлкен дәреже еді. Оның табыстары Нортгэмптондағы Саңырауларға арналған Кларк мектебінің ''(Clarke School for the Deaf, Northampton, Massachusetts)'' президенті мистер Гардинер Хаббард ''(Gardiner Greene Hubbard)'' көзіне түсті. "Көрнекі сөйлеу" жүйесі [[Массачусетс]] Медициналық Қоғамының ''(Massachusetts Medical Society)'' жиынында қошеметке ие болды, ал 1874 жылы Александр Белл өзі жеке 60 делегат жиналған "Көрнекі сөйлеу"-дің оқытушылар конвенциясын жасады. Гардинер Хаббардтың қызы Мэйбел Хаббард ''(Mabel Gardiner Hubbard)'' ең үздік оқытушылардан оқыды, тіпті оған Ескі әлемнің үздік оқытушылары Еуропада дәріс берген. Ол өзінің құлағының мүкістігін жасыра білді және бірнеше тілде сөйлесуді үйренді (көзбен көре отырып). Бірақ сонда да оның сөз сөйлеуімен жұмыс істеу керек еді, сондықтан Гардинер Хаббард Александр Беллді Мэйбелге "Көрнекі сөйлеу" жүйесі бойынша сабақ беруін сұрады. Мэйбел 15 жасында Александрдан сабақ ала бастады. Бірақ Мэйбел өзінің күнделігінде алғашқы кездесуде Александр оған мүлде ұнамағанын мойындап жазды. Ал Александр Белл екеуі оқуға кіріскен кезде мұндай жылдам қағып алатын, ынталы оқушыны кездестірмегенін айтты. === Мультиплексті телеграф жасау жұмысы === 1860 жылдарда-ақ Хаббард Конгрессте [[телеграф]] корпорациясының құрылғысының жобасын өткізуге тырысты. Бұл жоба АҚШ-тағы телеграф хабарламаларын жеңілдетуге әрі арзандатуға мүмкіндік беретін еді. Хаббард Вестерн Юнион ''(Western Union)'' телеграф компаниясының монополиясы телеграфияның дамуын тежейді, оның телеграммалары Ұлы Британияның 1868 жылы ұлттандырған (мемлекет мүлкіне айналдырылған) телеграфынан қымбат деп сендірді.<ref>''Bruce, Robert V.'' Alexander Graham Bell and the Conquest of Solitude. — Boston Toronto: Little, Brown and Company, 1973. — С. 126. — 564 бет — <nowiki>ISBN 0-316-11251-8</nowiki>.</ref> АҚШ үкіметінің пікірінше, "Америка Пошта Телеграф Компаниясын" (United States Postal Telegraph Company) құру керек болған, бұл компания пошта трактілерінде телеграф желісін құрып оны Вестерн Юнионның телеграмына қарағанда екі есе арзан жіберуге болатын еді. Хаббард жаңа технологиялар бұл үрдісті жеңілдетеді және бұл компанияны күш қуаты мол Гардинер Хаббард сияқты адам басқара алады деп сендірді. Вестерн Юнионның президенті мистер Уильям Ортон ''(William Orton)'' бұл жобаны мемлекеттің жеке кәсіпкерліктің еркіндігін бұзатын экономикалық өміріне дөрекі түрде қол сұғу деп атады. Ол мультиплексті телеграф саласындағы ғылыми жұмыстар туралы естіген болатын. Бұл мультиплексті телеграфтың көмегімен бір мезетте бір сым арқылы бірнеше телеграф хабарламаларын жіберуге болатын еді. Гардинер Хаббард егер өзінде осындай құрылғы болса , онда ол өзінің жаңа компаниясына инвесторлар тарта алатынына сенімді еді. Аңыз әңгіме бойынша, оған қызының мұғалімі Александр Белл қонаққа шай ішуге келеді. Александр Белл тамаша пианист болатын, келген қонақтарды пианино тартып көңілін көтереді. Содан кейін ол қонақтарға акустикалық резонанспен трюк көрсетеді. Ол пианиноның корпусының ішінде әртүрлі ноталарды шырқады, ал оның жауабына әртүрлі ішектерден дыбыс шықты. Бұл трюк "Ескендір Беллдің тарихы" фильмінде көрсетілген (''The Story of Alexander Graham Bell'' (''1939'')). Гардинер Хаббард осындай тәсілмен телеграф хабарламаларын жіберуге болады ма деп сұрағанда Александр әртүрлі ноталарды бір ауа кеңістігінде жіберуге болады, сол сияқты әртүрлі хабарламаларды да бір сыммен, өткізгішпен жіберуге болады деп жауап берді. Осыдан кейін ол мультиплексті телеграфпен айналыса бастады.    Бұл жарыста Александр Вестерн Юнион компаниясынан тым қалып қалды, олар 1872 жылы Джозефа Стернстің (''Joseph Stearns'') дуплексті телеграфына құқық алған еді. Бұл телеграф бір сыммен бір мезетте қарсы хабарлама жіберуге болатындай еді. 1874 жылы ол Томаса Эдисоннің (Thomas Edison) квадруплексті телеграфын сатып алды, бұл көрсеткіш екі есе өсті. Александр Белл өзінің тәжірибелері мен сынақтары үшін Бостондағы Чарльза Вильямстің (Charles Williams) шеберханасынан аспаптар мен материалдарға тапсырыс беретін. Телеграфты қайта қалпына келтіру мүмкін болмайтын, әртүрлі бөлшектері сынып қалатын. Шеберхананың ережесі бойынша клиент тапсырысты клеркке қалдырып кетуі керек болатын, ал клерк тапсырыстарды шеберлерге бөліп беретін. Бір күні шеберханада мынандай бір оқиға болды. Шеберхананың бір қызметкері Томас Ватсон (''Thomas Watson'') алты хабарламаны бір мезетте жіберуге есептелген телеграфты қалай жасауға болатынын түсіндіре бастаған бір клиенттің үстелге телеграф аппаратурасын қойғанын көреді. Сөйтіп Томас Ватсон Александр Беллдің жұмысына толық жұмыс күніне ауысып, оның өндірісінде компаньон атанады. == Телефонды ойлап табуы және оны дамытуы == Сапар барысында ол ұлы физик [[Джозеф Генри]]<nowiki/>дің қабылдауында болды. Қызу әңгіме барысында Александр Белл оған электр қуатын пайдаланып дыбысты беру туралы идеялары туралы айтып берді, тіпті тәжірибе жасап көрсетті. Генри мырза оған осы саладағы ғылыми жұмыстар туралы, тіпті неміс Филип Рейстің телефон аппараты туралы айтты. Джозеф Генри одан өзінің жаңалықтарын Смитсон институтының баспасөзінде жариялау керек пе, әлде Александр өзінің эксперименттерін логикалық қорытындыға келтіре ала ма деп сұрады. Александр Белл оның электромагнетизм саласында білімі жоқ екенін және оның сәтті шығатынына күмәнданатынын айтты. Генри мырзаның бұл салада өзінің көңіл түсірерлік тәжірибесі болған еді. Өз уақытында Майкл Фарадей өзінің [[физика]] саласындағы еңбектерін Генриден бұрын жариялады және Джозеф Генри айтқан жаңалықтарымен танымал болды. Тағы бір рет ол электр энергиясын пайдаланып сигнал беру туралы ғылыми зерттеулерін жариялады, бірақ құрылғы жұмыс істемеді, нәтижесінде [[Сэмюэл Морзе]] телеграф әкелген барлық байлық пен даңққа ие болды. Генри Мырза Александр Беллге өз жұмыстарын жарияламауға, тиімді сатуға болатын жұмыс істейтін құрылғыны алғанға дейін жұмыс істеуге кеңес берді. "Осы істі қолыңа ал!"— деп үндеді ол. Белл Генридің бұл сөздері оны басқаларға қарағанда жақсы шабыттандырғанын мойындады.<ref>https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/aleksandr-greyam-bell/</ref> [[Сурет:Опыт 2 июня 1875 года.png|нобай|575x575 нүкте|''Александр Беллдің 1875 жылы 2 маусымда сымдар арқылы дыбысты беру тәжірибесі. Үлгі схемасы.'']] Александр Белл Бостонға келгенде, ол өзінің серіктесімен дыбысты сымдар арқылы тарататын құрылғыны ойлап табу идеясымен бөлісті. Бірақ Беллдің басты демеушілері [[Гардинер Хаббард]] пен [[Томас Сандерс]] оның күмәнді бастамаларына риза болмады. Олар одан мультиплексті телеграфпен жұмыс істеуді талап етті, содан кейін ол басқа жобалармен айналыса алды. Бірақ 1875 жылы 2 маусымда оның тәжірибелері нәтиже берді. Александр мен Томас телеграф аппараттарын орнатқан кезде, олар контактілерді жауып тастады, ал Александр өзінің қабылдағышында әлсіз жаңғырықты естіді. Ол бұл дыбысты естіген бойда, сол кезде телеграф кілтін орнатқан Ватсонға қарай жүгірді және оның барлық параметрлері қабылдағышта жаңғырықпен жауап берді. Мұндай оқиғалар бұрын болған, бірақ оларға ешкім мән бермеген, бірақ Александр Белл бұл растауды өзінің болжамдары бойынша көрді, бұл дыбысты сымдар арқылы беруге болады. Осыдан кейін олар күні бойы дыбыспен тәжірибе жасады. [[Сурет:Gallows-phone. 3rd of June, 1875. Replica.jpg|солға|нобай|400x400 нүкте|''"Дар ағашы" телефоны, 3 маусым 1875 жыл. Реплика. Телефон Тарихы Мұражайының Экспонаты'']] Сол күні Александр Белл Ватсон 1875 жылы 3 маусымда келесі күні жасаған телефон құрылғысының эскизін жасады. Бұл телефон өзінің формасында ілулі тұрған телефонға ұқсады және байланыс тарихшыларының жадында қалды. Бұл жолы олар әр түрлі бөлмелерге таралып, дыбыс әрең естілді, тіпті алдыңғы күндегіден де жаман еді. Уотсонның өзі бұл телефонды "ащы түңілу" деп атады, бірақ тәжірибелер ары қарай жалғасты.<ref>https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/priklyucheniya-tomasa-vatsona/</ref> Телефон Хаббард мырзаны қызықтырмады, сондықтан Белл оған құқықтарының бір бөлігін канадалық көршісі Джордж Браунға (''Джордж Браун)'' 500 долларға беруге шешім қабылдады. Келісім бойынша, ол Лондонға сапары кезінде Британдық патенттік бюроға өтініш беруі керек еді. Күзде Александр Браун мырзадан оның ісін елемеген жаңалықты күтті. Гардинер Хаббард нәтижелерді талап етті, ал оның бәсекелестері де дыбысты беру құрылғысымен айналысып, нәтижелерге жақындады. Кем дегенде бір нәрсе жасау керек еді, бірақ Александр Белл Браунмен келісіммен байланысты болды. Содан кейін Хаббард мырза мәселені өз қолына алуға шешім қабылдады. [[Сурет:Liquid transmitter. 10th of March, 1876. Replica.jpg|нобай|''Сұйық түрдегі таратқыш, 1876 жылы 7 наурызда патенттелген және алғаш рет 1876 жылы 10 наурызда сыналған. Реплика. Телефон Тарихы Мұражайының Экспонаты'']] 1876 жылы 14 ақпанда Хаббардтың әріптестерінің бірі, Бэйли және Поллок (Bailey & Pollok) заң кеңсесінің өкілі Энтони Поллок Ескендір Беллдің атынан телеграфты жетілдіруге патент алуға өтініш берді. Сол күні Вашингтондағы патенттік бюроға Уильям Болдвин (Уильям Д.Балдвин) келіп, Элиш Грейдің атынан сұйық таратқышқа патент алуға өтініш берді. Бұл екі сурет бір-біріне өте ұқсас болды, бұл Александр Беллдің бәсекесіне күмән тудырды. Екі өтінімді зенас Фиск Уилбер мырза қабылдады. 19 ақпанда ол Поллок мырзаға Беллдің өтініші Грей мырзаның дизайнын көшіретінін жазды. Содан кейін Поллок пен Бэйли оның бастығы Эллис Спеарға жүгінуге шешім қабылдады (патенттердің Актинг Кеңесі, Эллис дауысы). 24 ақпанда олар оған сол күні өтінімдерді талдағанын жазды және Беллдің өтініші бірнеше сағат бұрын берілгенін анықтады. Спеар мырза Фиск Уилбердің шешімін жоққа шығарды және 25 ақпанда екі тарапқа да қақтығыс аяқталды деп хабарланды. [[1876 жыл|1876]] жылы 7 наурызда Александр Беллге №174465 патент берілді, ол тарихтағы ең қымбат патент ретінде танылды. [[1876 жыл]]<nowiki/>дың 10 наурызында Александр мен Томас Ватсон сұйық түрдегі таратқышпен тәжірибе өткізіп жатқан еді. Аңыз бойынша, екеуі екі бөлмеге бөлініп жұмыс жасап жатқан кезде, Александр батареядан шалбарына аяқ астынан қышқылды төгіп алады, сосын "Ватсон, бері келіңізші, сіз маған керексіз!" деп айғайлайды. Ватсон оның дауысын естімеді, бірақ қабылдағыштан алғаш рет сол сөзді естіді. Ол сол мезетте Беллдің бөлмесіне жүгіре кіріп "Мен сіздің әр сөзіңізді естідім!" деп айғайлады. Александр басында не болып жатқанын түсінбеді, ол өзінің күйіп қалған жарасын айтып жатыр еді, тәжірибенің табысты болғанын естіп өзінің жарасы туралы ұмытып кетті. Сол уақыттан бастап күні-түні қабылдағыш пен таратқыштың орындарын ауыстырып не бір нәрселерді айтты, соның ішінде "Құдайым, патшайымды сақтай гөр" деген сөзді де ұмытпады.<ref name="автоссылка2">{{Cite web|lang=|url=https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/priklyucheniya-tomasa-vatsona/|title=Приключения Томаса Ватсона|author=|website=Музей Истории Телефона|date=|publisher=telhistory.ru}}</ref> Сосын жұртшылық патентке өтінішті бергеннен кейін бір ай өткеннен кейін ғана неге айлап сөйлескені туралы сауалдар қойды, көпшіліктің сұрақтары кейін бұрынғыдан да көбейе түсті.[[Сурет:Alexander Graham Bell's Telephone Patent Drawing and Oath - NARA - 302052 (page 2).jpg|нобай|Александр Беллдің телефонға алған патенті 07.03.1876 жыл]] == Телефон компаниясын құруы == 1877 жылдың сәуірінде Чарльз Уильямстың үйінен оның шеберханасына дейін ұзақтығы 5 км-ге созылатын телефон желісін орнатты. Бір күні, 1877 жылдың мамырында Эдвин Холмстың ұлы өз жұмыстарымен Уильямстың шеберханасына соға кетеді, олардың телефонды қалай қолданып жатқанын көреді. Эдвин Томас Холмсқа телефон коммутаторын құру туралы идея келіп, оны ол Гардинер Хаббардпен бөліседі. Бостондағы Холмстың кеңсесінде көптеген клиенттердің үйінде күзет құрылғыларына тартылған күзет дабылдамасының пульті болған еді. Эдвин клиенттерге телефон орнатуды және кеңсесінде оларды бір-бірімен жалғауды ұсынды. Бұл ұсыныс мистер Хаббардқа ұнады және осы тәжірибе жасалады. Холмстың көптеген клиенттері жаңалықты қуана қабылдап, өз кеңселеріне осылай қоюды қалады, ал Хаббард оларға жалға телефондар бере бастады. Холмстың кеңсесінде абоненттер бір-бірімен байланысатын ауыстырып қосқыштар жасалып шықты. 1877 жылдың тамызында Беллдің компаниясы 778 телефон орнатты, олардың 700-ден астамы Холмстың кеңсесі арқылы жалғанды<ref>{{Cite web|lang=|url=https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/edvin-kholms-edwin-holmes-/|title=Эдвин Холмс (Edwin Holmes)|author=|website=Музей Истории Телефона|date=|publisher=telhistory.ru|access-date=2020-12-07|archive-date=2021-09-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20210929101429/https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/edvin-kholms-edwin-holmes-/|deadlink=no}}</ref>. 1877 жылдың мамырында телефон аппараттарында "Беллдің тұтқасы" немесе "майлы баспа" деп аталатын ыңғайлы қабылдағышы пайда болды. Бұл құрылғыны Пенсильван Университетінің (University of Pennsylvania) түлегі Александр мен Уильям Ченниң (William Channing) жасап шығарған болатын. Олар бұрын Бостонның өрт дабылдамасы жүйесін орнатқан еді. Ченниңгтің Пенсильван Университетінде телефон тұтқасын ойлап тапқан алғашқы және жалғыз өнертапқыш деп есептейді, бұл университет түлектері жайлы ақпаратта да көрсетілген.<ref>{{Книга|автор=Huurdeman, Anton A.|заглавие=The worldwide history of telecommunications|ссылка=https://archive.org/details/worldwidehistory00huur_668|ответственный=|год=2003|издание=|место=Hoboken, New Jersey|издательство=John Wiley & Sons, Inc.|страницы=[https://archive.org/details/worldwidehistory00huur_668/page/n179 165]|страниц=638|isbn=ISBN 9780471205050}}</ref>{{Толықтыру}} == Фотофон өнертабысы == {{Толықтыру}} == Медицинадағы жетістіктері == {{Толықтыру}} == Гидродром жасауы == {{Толықтыру}} == Өнертабыстары мен патенттелген технологиялары == {{Толықтыру}} == Қайраткерлігі == {{Толықтыру}} == Өлімі == Белл қант диабетімен науқастанып жүрген еді. 1922 жылдың 2 тамызында пернициозды анемиядан Баддек қаласының маңындағы Бейн Брей помещик меншігіндегі өз жер иелігінде қайтыс болды. Оның өлімінен кейін Құрама штаттың (13 миллионнан астам) барлық телефоны аза тұту ретінде бірер минутқа ажыратылды.<ref>http://books.nap.edu/html/biomems/abell.pdf</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ғылым докторлары]] [[Санат:Өнертапқыштар]] [[Санат:Шотландия өнертапқыштары]] [[Санат:Канада өнертапқыштары]] [[Санат:АҚШ өнертапқыштары]] [[Санат:Кәсіпкерлер]] [[Санат:Канада кәсіпкерлері]] [[Санат:АҚШ кәсіпкерлері]] [[Санат:Шотландия ғалымдары]] [[Санат:АҚШ Ұлттық ғылым академиясының мүшелері мен корреспондент мүшелері]] [[Санат:Машина жасаушылар]] ot9cjp76vup7vxoky2ilja3uc3pouzo 3319878 3319859 2024-04-26T09:32:05Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі=Александр Грэхэм Белл |Шынайы есімі={{lang-en|Alexander Graham Bell}} |Суреті=Alexander Graham Bell.jpeg |Сурет тақырыбы=Александр Белл 1904 жыл |Туған күні= 03.03.1847 |Туған жері=Эдинбург |Қайтыс болған күні=02.08.1922 |Азаматтығы=[[АҚШ]], [[Ұлыбритания]]|Ғылыми аясы=[[Логопедия]], [[Телефония]] |Жұмыс орны=Смитсон институты |Альма-матер=[[Эдинбург университеті]] |Ғылыми дәрежесі=ғылым докторы |Қолтаңбасы= Alexander Graham Bell (signature).svg }} '''Александр Грэхэм Белл''' ({{lang-en|Alexander Graham Bell}}; [[3 наурыз]] [[1847 жыл]], [[Эдинбург]], [[Шотландия]] – [[2 тамыз]] [[1922 жыл]], Баддек, Жаңа Шотландия провинциясы, Канада) — тегі шотландық америка және канада ғалымы, өнертапқыш, ғалым, алғаш рет қолданыстағы телефонды жасап оны патенттеген [[инженер]], телефонның халықаралық деңгейде жалпы қолданыс құралы ретінде қолданылуына ықпал еткен алғашқы адамдардың бірі, сондай-ақ [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тағы телекоммуникация саласының өркендеуіне үлес қосқан [[AT&T Inc.|American Telephone and Telegraph Company (AT&T)]] компаниясының негізін қалаушы. Беллдің әкесі мен ағасының сахнада сөз сөйлеу ісімен айналысқандығы, сондай-ақ анасы мен әйелінің саңырау болуы Беллдің өміріне үлкен әсерін тигізді.<ref name=":0">Bruce, Robert V. (1990). ''Bell: Alexander Bell and the Conquest of Solitude''. Ithaca, New York: Cornell University Press. p. 419. ISBN <bdi>978-0-8014-9691-2</bdi>.</ref> == Өмірбаяны == === Отбасы === Александр Грэхэм Белл Шотландияның [[Эдинбург]] қаласында 1847-ші жылдың 3-ші наурызында туылған. Александр логопедтер отбасынан және сөзге шешен ұстаздар отбасынан шыққан<ref>https://www.wdl.org/ru/item/11375/</ref>. Атасы Александр Белл театрда актер болып еңбек еткен, ал кей кезде суфлер болып жұмыс жасаған. Ол кәсіби түрде дыбысталу мәселесімен айналысқан, 1836-шы жылы «Кекештену және сөйлеудегі бұзылыстар» («''Stammering and Other Impediments of Speech''» ) және кейбір газеттер оны Қызыл тілді Профессор («''Professor of Elocutio''») деп атай бастаған.<ref>https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/aleksandr-greyam-bell/</ref> Оның әкесі [[Мелвилл Белл]] 1849-шы жылы "Сөйлеу және шешендік принциптерді жаңаша түсіндіру" кітабын шығарды (ағылшын тілінде ''a new Elucidation Of the Principles Of Speech And Elocution''). Бұл кітапта ол "әр түрлі дыбыстарды білдірудің барлық мүмкін жолдарын білдіретін ғылыми алфавит" құру керек деген ойды білдірді. 1860-шы жылы ол үлкен жетістікке жеткен "шешендік Стандарт" (the Standard Elocutionist) кітабын шығарды. XIX ғасырдың аяғында Ұлыбританияның өзінде 168 баспа осы кітапты шығарған , ал АҚШ-та осы кітаптың 250 мыңнан астам данасы сатылды.<ref>https://archive.org/details/bellalexandergra0000bruc</ref> Мелвилл бірнеше жылдар бойы адам сөйлеуінің барлық мүмкін дыбыстарын жинады, оларды көбейту тәсілдерін мұқият жазды және оның барлық еңбектері 1867-ші жылы басылған "Көрнекі тіл" (''Visible Speech: The Science Of Universal Alphabetics'') кітабында жинақталған<ref>''Gray, Charlotte.'' Reluctant genius. Alexander Graham Bell and the passion for invention. — New York: Arcade Publishing, 2011. — [[ISBN 978-1-61145-060-6]].</ref>. 1843-ші жылы Мелвилл Белл өзінің болашақ әйелі Элиза Грейс Симондспен (Элиза Грейс Симондс), тапсырыс бойынша сурет салған кеме хирургының қызымен кездесті. Ол болашақ жұбайынан 10 жас үлкен еді, тағы бір айта кетерлігі, есту қабілеті нашар болды, сондықтан ол үнемі арнайы есту түтігін қолдануға мәжбүр болды. 1844-ші жылдың 19-шы шілдесінде олар үйленді<ref>''Bruce, Robert V.'' Alexander Graham Bell and the Conquest of Solitude. — Boston Toronto: Little, Brown and Company, 1973. — С. 15. — 564 б. — <nowiki>ISBN 0-316-11251-8</nowiki>.</ref>. Некеден үш ұл дүниеге келді: 1845-ші жылы олардың ұлы Мелвилл Джеймс (Mellville James), 1847-ші жылы Александр Белл (''Alexander Graham''), 1848-ші жылы үшінші ұлы Эдвард (Edward Charles) дүниеге келді. == Балалық және жасөспірім кезеңі == Барлық үш ағайынды алғашында үйде оқыды, бірақ 10 жасқа толысымен олар мистер Макларен (Maclaren’s Hamilton Place Academy) жеке мектебіне жіберілді. 11 жаста олар оқуын жалғастырды, әкесі өз ұлдарын Шотландияның ең үздік мектебі - Эдинбург Патшайымы Жоғарғы мектебіне (Edinburgh’s Royal High School) жіберді. Осы мектептегі антикалық тілдерден сабақ жақсы өтетіндіктен "Солтүстік Афина" деп аталған, алайда Александр Белл бұл мектепте аса қатты табысты бола қойған жоқ. Үлкен ағасы 1858 жылы өлеңдерді мәнерлеп оқығаны үшін бірінші сыйлығын алды, 1860 жылы тағы да бір сыйлық алды, ал 1862 жылы ол француз тіліндегі жетістігі үшін сыйлықты иеленді. Ал Александр Белл мектепте аса қатты көзге түсе қойған жоқ. Александр Беллдің музыкаға икемі байқалды, сондықтан оны пианист Аугусто Бенуа Бертиниге (''Auguste Benoit Bertini'') оқуға жіберді. Мектеп жылдары ол басқа Эдинбург мектебіндегілердей аса қатты қызығушылықсыз крикет ойнады. Александр Белл әрдайым қызыққұмар әрі ғылымға әуесқой болды , сонау жасөспірім кезінде-ақ "балалар арасындағы ғылымды дамыту қоғамын" құрды. Бұл қоғамда барлық оқушылар "профессор" деп аталды және ғылыми баяндамаларымен шықты. Бір күні осы "қауымдастық" шошқаның тұтас етін соймақшы болады. Александр Белл тіліп кесе бастайды, бір кезде тұтас еттен жануарлардың өкірген дыбысына ұқсас қорқынышты дыбысы бар газ шыға бастайды. Соңында "профессорлар" қорқынышпен қашып тарқасады. Ағасы Эдинбург Жоғарғы Мектебінің алты жылдық курсын аяқтады, ал Ескендір ол жерде 4 жыл ғана оқыды. 15 жасында әкесі Александрды Лондонға атасынан шешендік өнерді үйретуге жіберді.<ref>''Bruce, Robert V.'' Alexander Graham Bell and the Conquest of Solitude. — Boston Toronto: Little, Brown and Company, 1973. — С. 31. — 564 бет — <nowiki>ISBN 0-316-11251-8</nowiki>.</ref><gallery mode="slideshow"> Сурет:Alexander graham bell family.jpg|Александрдің ата-анасы мен қарындас-бауырлары (1852 жыл) Сурет:Actor portraying Alexander Graham Bell in an AT&T promotional film (1926).jpg|1926 жылы AT&T жарнамалық фильміне түскен Беллдің рөлін ойнаған актер Сурет:USPTO Telephone Patent No. 174465.jpg|''Беллдің телефонына берілген патент (1876жылдың наурызы)'' Сурет:Alexander Graham Bell Star on Walk of Fame.jpg|Канада Даңқ Аллеясындағы Александр Беллге арналған естелік жұлдызы Сурет:AG Bell 1.jpg|Беллдің 1910-1920 жылдар аралығындағы кезі </gallery> == Ұлы Британиядағы мұғалімдік мансабы == Александр Белл әкесіне оның тәжірибелерін жасауға көмектесті, өзі де шешендік өнерден ұстаз болып жұмыс жасай бастады. 1863 жылы ол Weston House жергілікті жеке мектепке мұғалім болу үшін Шотландияның солтүстік жағалауындағы шағын [[Элгин]] ''(Elgin)'' қаласына келді. Ол жерде ол жылына 10 фунтқа музыка мен шешендік өнер оқытушысы болып жұмыс істей бастады. Сол кезде Александр Беллдің жасы 16-ға енді толған еді, ал кейбір шәкірттерінің жасы одан үлкен де болатын.<ref>''Bruce, Robert V.'' Alexander Graham Bell and the Conquest of Solitude. — Boston Toronto: Little, Brown and Company, 1973. — С. 37. — 564 бет — <nowiki>ISBN 0-316-11251-8</nowiki>.</ref> 1864 жылы Александр Белл [[Эдинбург университеті|Эдинбург Университеті]]<nowiki/>нде оқи бастады. Келесі жылы ол ''Weston House''-ға қайта сабақ беруге оралды. Отбасында ауыр жағдай болды: 1865 жылы оның атасы қайтыс болды. Мелвилл Белл оның ісін жалғастыру үшін Лондонға аттанды. Мелвиллге өз ұлын ісін жалғастыру үшін көп үгіттеуге тура келді. Александр Белл бір мезетте сабақ беруге және Эдинбург Университетіндегі барлық емтихандарын тапсыра алатынына сенді. Мелвилл ұлының оқу мен сабақ беруді бірге алып жүре алмайды, Лондон Университетінде оқығаны жөн деп санады. 1866 жылы Мелвилл өз ұлын Bath қаласында Сомерсетшир колледжіне ''(Somersetshire College)'' мұғалімдік жұмысқа орналастырды. Бұл мекеме колледж деп аталғанымен, жеке мектеп болатын, онда джентельмендер буыны даярланған еді. Оның бөлмесінде электр батареялары, магниттер мен әртүрлі реактивтері бар түтіктер жиі байқалатын. Терезесінен сымдар шығып тұратын, Александр достарымен Чарльз Уитстон телеграфымен сөйлескенді ұнататын. Александрдың Бэф-те болуы 1866-1867 оқу жылына дейін жалғасты, бірақ 1867 жылы көктемде туберкулезден қайтыс болған інісінің қайтыс болуына байланысты оның оқуы тоқтап қалды. 1867 жазында Александр Белл әкесіне  ғылыми және педагогикалық сабақтарына көмектесу үшін Лондонға көшті. Онда ол Оксфордтың ағылшын сөздігінің ''(Oxford English Dictionary)'' болашақ авторы Мюррей мырзамен ''(Муррей)'' кездесті. 1868 жылы Александр Белл оқуға түсу емтихандарын тапсырып, Лондон университетіне қабылданды. Дәл осы жылы ол алғаш рет саңырау балаларды оқытып сурдопедагог атанды. Мелвиллге Оңтүстік Кенсингтондағы ''(South Kensington)'' саңырау балаларға арналған жеке мектепке оның "Көрнекі сөйлеу" жүйесін қолдануға Сьюзан Халл ''(Susanna E. Hull)'' ұсынысын білдірді. Мелвилл осы тапсырманы орындау үшін Александрды сонда жіберді, ақырында сурдопедагогика оның өміріндегі басты істің біріне айналды. 1870 жылы Александрдың ағасы Мелвилл туберкулезден ауырып қайтыс болады. Александрдің де денсаулығы нашарлай бастайды. Осы жағдайды көріп әкесі Мелвилл кіші ұлын жоғалтып алудан қорықты, сондықтан ол барлығын тастап баласымен бірге Канадаға көшті. === АҚШ-тағы оқытушылық мансабы === [[1870 жыл|1870]] жылы 21 шілдесінде Беллдің отбасы кемеге отырып [[Жаңа Дүние]]<nowiki/>ге аттанды. Александр Белл бұл туралы өзінің достары мен туыстарына әңгімелегенде "Канадаға өлу үшін кеттім" деп айтатын. [[Сурет:Clarkeschoolb2.jpg|солға|нобай|''Саңырауларға арналған Кларк мектебінің кампусы'']] Беллдің жанұясы Онтарио, Брэнтфордқа аялдады. Ол жерде шешендік өнер мұғаліміне қатысты бос жұмыс орыны болмады, сондықтан Мелвилл мен Александр ұзақ уақытқа жұмыссыз қалды. Александр үйден бірнеше миль қашықтықтан тыс үндістердің әртүрлі тайпаларын тапты ''(Mohawk, Tuscarora, Oneida, Onondaga, Cayuga and Seneca)''. Осы тайпалардың үндістері Александр Беллдің сөздік және дыбыстық қорын байытып, оның зерттеу ісіне кең мәлімет берді. Александр Беллдің жеке өмірбаяншысы Шарлотта Грей Могавк тайпасының басшысы Беллді соғыс биіне үйреткені жайлы да айтқан. Осы биді Александр Белл өз жеңіске жеткен сәттерінде билеген деседі, ал айналасындағылар таң қалған көрінеді. Мелвилл Белл өзіне және баласы Александрге айналысатын жұмыс табуға талпынды, бірақ бұл оңай емес еді. Аймақтағы барлық оқу орындарына өтініш жазды, бір күні 1871 жылдың наурызында Бостон мектебінен саңырауларға арналған мұғалім жұмыс орны бар екендігі туралы жауап келді. <ref>''Bruce, Robert V.'' Alexander Graham Bell and the Conquest of Solitude. — Boston Toronto: Little, Brown and Company, 1973. — С. 74. — 564 с. — <nowiki>ISBN 0-316-11251-8</nowiki>.</ref> [[Сурет:Alexander_Graham_Bell_and_his_Scott_Circle_School.jpg|нобай|510x510 нүкте|''Саңыраулар мектебінің оқушылары мен мұғалімдері (1883, Вашингтон, Колумбия округі)'']] "''Көрнекі сөйлеу"'' жүйесі өз жемісін бере бастады, 1871 жылдың қарашасында бостон газеттері Александр Беллдің сурдопедагогикадағы табыстары жайлы жаза бастады. 1872 жылы ол Бостон Университетінің Шешендік Мектебінде "дыбыстық физиология мен қызыл тіл" профессоры атанды (professor of Vocal Physiology and Elocution, Oratory School), бұл 26 жастағы университет дипломы жоқ жас жігіт үшін үлкен дәреже еді. Оның табыстары Нортгэмптондағы Саңырауларға арналған Кларк мектебінің ''(Clarke School for the Deaf, Northampton, Massachusetts)'' президенті мистер Гардинер Хаббард ''(Gardiner Greene Hubbard)'' көзіне түсті. "Көрнекі сөйлеу" жүйесі Массачусетс Медициналық Қоғамының ''(Massachusetts Medical Society)'' жиынында қошеметке ие болды, ал 1874 жылы Александр Белл өзі жеке 60 делегат жиналған "Көрнекі сөйлеу"-дің оқытушылар конвенциясын жасады. Гардинер Хаббардтың қызы Мэйбел Хаббард ''(Mabel Gardiner Hubbard)'' ең үздік оқытушылардан оқыды, тіпті оған Ескі әлемнің үздік оқытушылары Еуропада дәріс берген. Ол өзінің құлағының мүкістігін жасыра білді және бірнеше тілде сөйлесуді үйренді (көзбен көре отырып). Бірақ сонда да оның сөз сөйлеуімен жұмыс істеу керек еді, сондықтан Гардинер Хаббард Александр Беллді Мэйбелге "Көрнекі сөйлеу" жүйесі бойынша сабақ беруін сұрады. Мэйбел 15 жасында Александрдан сабақ ала бастады. Бірақ Мэйбел өзінің күнделігінде алғашқы кездесуде Александр оған мүлде ұнамағанын мойындап жазды. Ал Александр Белл екеуі оқуға кіріскен кезде мұндай жылдам қағып алатын, ынталы оқушыны кездестірмегенін айтты. === Мультиплексті телеграф жасау жұмысы === 1860 жылдарда-ақ Хаббард Конгрессте [[телеграф]] корпорациясының құрылғысының жобасын өткізуге тырысты. Бұл жоба АҚШ-тағы телеграф хабарламаларын жеңілдетуге әрі арзандатуға мүмкіндік беретін еді. Хаббард Вестерн Юнион ''(Western Union)'' телеграф компаниясының монополиясы телеграфияның дамуын тежейді, оның телеграммалары Ұлы Британияның 1868 жылы ұлттандырған (мемлекет мүлкіне айналдырылған) телеграфынан қымбат деп сендірді.<ref>''Bruce, Robert V.'' Alexander Graham Bell and the Conquest of Solitude. — Boston Toronto: Little, Brown and Company, 1973. — С. 126. — 564 бет — <nowiki>ISBN 0-316-11251-8</nowiki>.</ref> АҚШ үкіметінің пікірінше, "Америка Пошта Телеграф Компаниясын" (United States Postal Telegraph Company) құру керек болған, бұл компания пошта трактілерінде телеграф желісін құрып оны Вестерн Юнионның телеграмына қарағанда екі есе арзан жіберуге болатын еді. Хаббард жаңа технологиялар бұл үрдісті жеңілдетеді және бұл компанияны күш қуаты мол Гардинер Хаббард сияқты адам басқара алады деп сендірді. Вестерн Юнионның президенті мистер Уильям Ортон ''(William Orton)'' бұл жобаны мемлекеттің жеке кәсіпкерліктің еркіндігін бұзатын экономикалық өміріне дөрекі түрде қол сұғу деп атады. Ол мультиплексті телеграф саласындағы ғылыми жұмыстар туралы естіген болатын. Бұл мультиплексті телеграфтың көмегімен бір мезетте бір сым арқылы бірнеше телеграф хабарламаларын жіберуге болатын еді. Гардинер Хаббард егер өзінде осындай құрылғы болса , онда ол өзінің жаңа компаниясына инвесторлар тарта алатынына сенімді еді. Аңыз әңгіме бойынша, оған қызының мұғалімі Александр Белл қонаққа шай ішуге келеді. Александр Белл тамаша пианист болатын, келген қонақтарды пианино тартып көңілін көтереді. Содан кейін ол қонақтарға акустикалық резонанспен трюк көрсетеді. Ол пианиноның корпусының ішінде әртүрлі ноталарды шырқады, ал оның жауабына әртүрлі ішектерден дыбыс шықты. Бұл трюк "Ескендір Беллдің тарихы" фильмінде көрсетілген (''The Story of Alexander Graham Bell'' (''1939'')). Гардинер Хаббард осындай тәсілмен телеграф хабарламаларын жіберуге болады ма деп сұрағанда Александр әртүрлі ноталарды бір ауа кеңістігінде жіберуге болады, сол сияқты әртүрлі хабарламаларды да бір сыммен, өткізгішпен жіберуге болады деп жауап берді. Осыдан кейін ол мультиплексті телеграфпен айналыса бастады.    Бұл жарыста Александр Вестерн Юнион компаниясынан тым қалып қалды, олар 1872 жылы Джозефа Стернстің (''Joseph Stearns'') дуплексті телеграфына құқық алған еді. Бұл телеграф бір сыммен бір мезетте қарсы хабарлама жіберуге болатындай еді. 1874 жылы ол Томаса Эдисоннің (Thomas Edison) квадруплексті телеграфын сатып алды, бұл көрсеткіш екі есе өсті. Александр Белл өзінің тәжірибелері мен сынақтары үшін Бостондағы Чарльза Вильямстің (Charles Williams) шеберханасынан аспаптар мен материалдарға тапсырыс беретін. Телеграфты қайта қалпына келтіру мүмкін болмайтын, әртүрлі бөлшектері сынып қалатын. Шеберхананың ережесі бойынша клиент тапсырысты клеркке қалдырып кетуі керек болатын, ал клерк тапсырыстарды шеберлерге бөліп беретін. Бір күні шеберханада мынандай бір оқиға болды. Шеберхананың бір қызметкері Томас Ватсон (''Thomas Watson'') алты хабарламаны бір мезетте жіберуге есептелген телеграфты қалай жасауға болатынын түсіндіре бастаған бір клиенттің үстелге телеграф аппаратурасын қойғанын көреді. Сөйтіп Томас Ватсон Александр Беллдің жұмысына толық жұмыс күніне ауысып, оның өндірісінде компаньон атанады. == Телефонды ойлап табуы және оны дамытуы == Сапар барысында ол ұлы физик [[Джозеф Генри]]<nowiki/>дің қабылдауында болды. Қызу әңгіме барысында Александр Белл оған электр қуатын пайдаланып дыбысты беру туралы идеялары туралы айтып берді, тіпті тәжірибе жасап көрсетті. Генри мырза оған осы саладағы ғылыми жұмыстар туралы, тіпті неміс Филип Рейстің телефон аппараты туралы айтты. Джозеф Генри одан өзінің жаңалықтарын Смитсон институтының баспасөзінде жариялау керек пе, әлде Александр өзінің эксперименттерін логикалық қорытындыға келтіре ала ма деп сұрады. Александр Белл оның электромагнетизм саласында білімі жоқ екенін және оның сәтті шығатынына күмәнданатынын айтты. Генри мырзаның бұл салада өзінің көңіл түсірерлік тәжірибесі болған еді. Өз уақытында Майкл Фарадей өзінің физика саласындағы еңбектерін Генриден бұрын жариялады және Джозеф Генри айтқан жаңалықтарымен танымал болды. Тағы бір рет ол электр энергиясын пайдаланып сигнал беру туралы ғылыми зерттеулерін жариялады, бірақ құрылғы жұмыс істемеді, нәтижесінде [[Сэмюэл Морзе]] телеграф әкелген барлық байлық пен даңққа ие болды. Генри Мырза Александр Беллге өз жұмыстарын жарияламауға, тиімді сатуға болатын жұмыс істейтін құрылғыны алғанға дейін жұмыс істеуге кеңес берді. "Осы істі қолыңа ал!"— деп үндеді ол. Белл Генридің бұл сөздері оны басқаларға қарағанда жақсы шабыттандырғанын мойындады.<ref>https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/aleksandr-greyam-bell/</ref> [[Сурет:Опыт 2 июня 1875 года.png|нобай|575x575 нүкте|''Александр Беллдің 1875 жылы 2 маусымда сымдар арқылы дыбысты беру тәжірибесі. Үлгі схемасы.'']] Александр Белл Бостонға келгенде, ол өзінің серіктесімен дыбысты сымдар арқылы тарататын құрылғыны ойлап табу идеясымен бөлісті. Бірақ Беллдің басты демеушілері [[Гардинер Хаббард]] пен [[Томас Сандерс]] оның күмәнді бастамаларына риза болмады. Олар одан мультиплексті телеграфпен жұмыс істеуді талап етті, содан кейін ол басқа жобалармен айналыса алды. Бірақ 1875 жылы 2 маусымда оның тәжірибелері нәтиже берді. Александр мен Томас телеграф аппараттарын орнатқан кезде, олар контактілерді жауып тастады, ал Александр өзінің қабылдағышында әлсіз жаңғырықты естіді. Ол бұл дыбысты естіген бойда, сол кезде телеграф кілтін орнатқан Ватсонға қарай жүгірді және оның барлық параметрлері қабылдағышта жаңғырықпен жауап берді. Мұндай оқиғалар бұрын болған, бірақ оларға ешкім мән бермеген, бірақ Александр Белл бұл растауды өзінің болжамдары бойынша көрді, бұл дыбысты сымдар арқылы беруге болады. Осыдан кейін олар күні бойы дыбыспен тәжірибе жасады. [[Сурет:Gallows-phone. 3rd of June, 1875. Replica.jpg|солға|нобай|400x400 нүкте|''"Дар ағашы" телефоны, 3 маусым 1875 жыл. Реплика. Телефон Тарихы Мұражайының Экспонаты'']] Сол күні Александр Белл Ватсон 1875 жылы 3 маусымда келесі күні жасаған телефон құрылғысының эскизін жасады. Бұл телефон өзінің формасында ілулі тұрған телефонға ұқсады және байланыс тарихшыларының жадында қалды. Бұл жолы олар әр түрлі бөлмелерге таралып, дыбыс әрең естілді, тіпті алдыңғы күндегіден де жаман еді. Уотсонның өзі бұл телефонды "ащы түңілу" деп атады, бірақ тәжірибелер ары қарай жалғасты.<ref>https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/priklyucheniya-tomasa-vatsona/</ref> Телефон Хаббард мырзаны қызықтырмады, сондықтан Белл оған құқықтарының бір бөлігін канадалық көршісі Джордж Браунға (''Джордж Браун)'' 500 долларға беруге шешім қабылдады. Келісім бойынша, ол Лондонға сапары кезінде Британдық патенттік бюроға өтініш беруі керек еді. Күзде Александр Браун мырзадан оның ісін елемеген жаңалықты күтті. Гардинер Хаббард нәтижелерді талап етті, ал оның бәсекелестері де дыбысты беру құрылғысымен айналысып, нәтижелерге жақындады. Кем дегенде бір нәрсе жасау керек еді, бірақ Александр Белл Браунмен келісіммен байланысты болды. Содан кейін Хаббард мырза мәселені өз қолына алуға шешім қабылдады. [[Сурет:Liquid transmitter. 10th of March, 1876. Replica.jpg|нобай|''Сұйық түрдегі таратқыш, 1876 жылы 7 наурызда патенттелген және алғаш рет 1876 жылы 10 наурызда сыналған. Реплика. Телефон Тарихы Мұражайының Экспонаты'']] 1876 жылы 14 ақпанда Хаббардтың әріптестерінің бірі, Бэйли және Поллок (Bailey & Pollok) заң кеңсесінің өкілі Энтони Поллок Ескендір Беллдің атынан телеграфты жетілдіруге патент алуға өтініш берді. Сол күні Вашингтондағы патенттік бюроға Уильям Болдвин (Уильям Д.Балдвин) келіп, Элиш Грейдің атынан сұйық таратқышқа патент алуға өтініш берді. Бұл екі сурет бір-біріне өте ұқсас болды, бұл Александр Беллдің бәсекесіне күмән тудырды. Екі өтінімді зенас Фиск Уилбер мырза қабылдады. 19 ақпанда ол Поллок мырзаға Беллдің өтініші Грей мырзаның дизайнын көшіретінін жазды. Содан кейін Поллок пен Бэйли оның бастығы Эллис Спеарға жүгінуге шешім қабылдады (патенттердің Актинг Кеңесі, Эллис дауысы). 24 ақпанда олар оған сол күні өтінімдерді талдағанын жазды және Беллдің өтініші бірнеше сағат бұрын берілгенін анықтады. Спеар мырза Фиск Уилбердің шешімін жоққа шығарды және 25 ақпанда екі тарапқа да қақтығыс аяқталды деп хабарланды. [[1876 жыл|1876]] жылы 7 наурызда Александр Беллге №174465 патент берілді, ол тарихтағы ең қымбат патент ретінде танылды. [[1876 жыл]]<nowiki/>дың 10 наурызында Александр мен Томас Ватсон сұйық түрдегі таратқышпен тәжірибе өткізіп жатқан еді. Аңыз бойынша, екеуі екі бөлмеге бөлініп жұмыс жасап жатқан кезде, Александр батареядан шалбарына аяқ астынан қышқылды төгіп алады, сосын "Ватсон, бері келіңізші, сіз маған керексіз!" деп айғайлайды. Ватсон оның дауысын естімеді, бірақ қабылдағыштан алғаш рет сол сөзді естіді. Ол сол мезетте Беллдің бөлмесіне жүгіре кіріп "Мен сіздің әр сөзіңізді естідім!" деп айғайлады. Александр басында не болып жатқанын түсінбеді, ол өзінің күйіп қалған жарасын айтып жатыр еді, тәжірибенің табысты болғанын естіп өзінің жарасы туралы ұмытып кетті. Сол уақыттан бастап күні-түні қабылдағыш пен таратқыштың орындарын ауыстырып не бір нәрселерді айтты, соның ішінде "Құдайым, патшайымды сақтай гөр" деген сөзді де ұмытпады.<ref name="автоссылка2">{{Cite web|lang=|url=https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/priklyucheniya-tomasa-vatsona/|title=Приключения Томаса Ватсона|author=|website=Музей Истории Телефона|date=|publisher=telhistory.ru}}</ref> Сосын жұртшылық патентке өтінішті бергеннен кейін бір ай өткеннен кейін ғана неге айлап сөйлескені туралы сауалдар қойды, көпшіліктің сұрақтары кейін бұрынғыдан да көбейе түсті.[[Сурет:Alexander Graham Bell's Telephone Patent Drawing and Oath - NARA - 302052 (page 2).jpg|нобай|Александр Беллдің телефонға алған патенті 07.03.1876 жыл]] == Телефон компаниясын құруы == 1877 жылдың сәуірінде Чарльз Уильямстың үйінен оның шеберханасына дейін ұзақтығы 5 км-ге созылатын телефон желісін орнатты. Бір күні, 1877 жылдың мамырында Эдвин Холмстың ұлы өз жұмыстарымен Уильямстың шеберханасына соға кетеді, олардың телефонды қалай қолданып жатқанын көреді. Эдвин Томас Холмсқа телефон коммутаторын құру туралы идея келіп, оны ол Гардинер Хаббардпен бөліседі. Бостондағы Холмстың кеңсесінде көптеген клиенттердің үйінде күзет құрылғыларына тартылған күзет дабылдамасының пульті болған еді. Эдвин клиенттерге телефон орнатуды және кеңсесінде оларды бір-бірімен жалғауды ұсынды. Бұл ұсыныс мистер Хаббардқа ұнады және осы тәжірибе жасалады. Холмстың көптеген клиенттері жаңалықты қуана қабылдап, өз кеңселеріне осылай қоюды қалады, ал Хаббард оларға жалға телефондар бере бастады. Холмстың кеңсесінде абоненттер бір-бірімен байланысатын ауыстырып қосқыштар жасалып шықты. 1877 жылдың тамызында Беллдің компаниясы 778 телефон орнатты, олардың 700-ден астамы Холмстың кеңсесі арқылы жалғанды<ref>{{Cite web|lang=|url=https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/edvin-kholms-edwin-holmes-/|title=Эдвин Холмс (Edwin Holmes)|author=|website=Музей Истории Телефона|date=|publisher=telhistory.ru|access-date=2020-12-07|archive-date=2021-09-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20210929101429/https://telhistory.ru/telephone_history/inostrannye-izobretateli/edvin-kholms-edwin-holmes-/|deadlink=no}}</ref>. 1877 жылдың мамырында телефон аппараттарында "Беллдің тұтқасы" немесе "майлы баспа" деп аталатын ыңғайлы қабылдағышы пайда болды. Бұл құрылғыны Пенсильван Университетінің (University of Pennsylvania) түлегі Александр мен Уильям Ченниң (William Channing) жасап шығарған болатын. Олар бұрын Бостонның өрт дабылдамасы жүйесін орнатқан еді. Ченниңгтің Пенсильван Университетінде телефон тұтқасын ойлап тапқан алғашқы және жалғыз өнертапқыш деп есептейді, бұл университет түлектері жайлы ақпаратта да көрсетілген.<ref>{{Книга|автор=Huurdeman, Anton A.|заглавие=The worldwide history of telecommunications|ссылка=https://archive.org/details/worldwidehistory00huur_668|ответственный=|год=2003|издание=|место=Hoboken, New Jersey|издательство=John Wiley & Sons, Inc.|страницы=[https://archive.org/details/worldwidehistory00huur_668/page/n179 165]|страниц=638|isbn=ISBN 9780471205050}}</ref>{{Толықтыру}} == Фотофон өнертабысы == {{Толықтыру}} == Медицинадағы жетістіктері == {{Толықтыру}} == Гидродром жасауы == {{Толықтыру}} == Өнертабыстары мен патенттелген технологиялары == {{Толықтыру}} == Қайраткерлігі == {{Толықтыру}} == Өлімі == Белл қант диабетімен науқастанып жүрген еді. 1922 жылдың 2 тамызында пернициозды анемиядан Баддек қаласының маңындағы Бейн Брей помещик меншігіндегі өз жер иелігінде қайтыс болды. Оның өлімінен кейін Құрама штаттың (13 миллионнан астам) барлық телефоны аза тұту ретінде бірер минутқа ажыратылды.<ref>http://books.nap.edu/html/biomems/abell.pdf</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ғылым докторлары]] [[Санат:Өнертапқыштар]] [[Санат:Шотландия өнертапқыштары]] [[Санат:Канада өнертапқыштары]] [[Санат:АҚШ өнертапқыштары]] [[Санат:Кәсіпкерлер]] [[Санат:Канада кәсіпкерлері]] [[Санат:АҚШ кәсіпкерлері]] [[Санат:Шотландия ғалымдары]] [[Санат:АҚШ Ұлттық ғылым академиясының мүшелері мен корреспондент мүшелері]] [[Санат:Машина жасаушылар]] j91ctz0gxxbt0djqldx6jlcppvbko9y 3 664709 3319425 3319408 2024-04-25T12:01:15Z Тұран 120792 /* Мақалаларды жою #3 */ Жауап беру wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Malik Nursultan B}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 13:51, 2021 ж. шілденің 7 (+06) == Үлгі қою == Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңізге рахмет. Тек бір кішігірім кеңесім: үлгіні мақаланың ортасына емес, ең басына қою керек. Соны ескеруіңізді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:59, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) == Тұлғаларға арналған үлгі == Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгілерде: туған/қайтысболған күні параметрін санмен толтыру керек ('''1.11.1111'''), сосын туған/қайтысболған жері бойынша {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгі бар. Тағы артық, дубликат санаттарды алмастырып, ауыстырып, толықтырып тұрған дұрыс. Уикипедияғы қосып жатқан үлесіңізге размет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:19, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) == Орынсыз сілтемелер == Тағы да саламатсыз, қазуиге жақсы сапалы өңдеме жасағаңызға көп рахмет. Бірақ та бір айтарым бар: мақалаға тікелей қатысты сөздерге сілтеме жасау керек, әрі бір сөзге бірнеше рет сілтеме жасауға болмайды. Мысалы: әншілерге құр ''музыка''ға, актерлерге жай ''кино'' сөздеріне, мемлекет атауларына, даталарға қайта-қайта сілтеме жасаудың керегі жоқ. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:25, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) Саламатсыз, жақсы. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:13, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Санат қою == Құрметті қатысушы жаңадан жазылған мақалаларға санат қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:14, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Кешіріңіз, келесі жолы ұмытпауға тырысамын. Рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 01:23, 2022 ж. маусымның 24 (+06) == Ким Чен Ын == <pre>== Дереккөздер == {{дереккөздер}}</pre> осылай қою керек, санаттар дұрыс қойылмаған, егер үлгіде туған/өлген күні дұрыс толтырса және де туған/өлген жылдары параметріне {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді дұрыстап толтырса: автоматты түрде санаттар пайда болады (сіз дубликат жасап **** туғандар деп жасап жатсыз). Интеруики қойылмаған. Аталған қателіктерді түзетіп шықсаңыз, сәттілік --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:46, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Осы жолы интеруики қойғызбады, бетті "өзгертуге болмайды" деді. Қалғанын дұрыстаймын [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 02:52, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Туғанжері мен қайтыс болғанжері == Саламатсыз, тағы мен) Туған/қайтысболғанжері үлгісі бір рет қолданады: қалаға немесе ауданға кейде ауыл үлкен атақты болса соған пайдаланады, қалғандары жай ғана сілтеме болады, облысы елі, ауылы т.с.с. Ал туған күні параметріне тек сан жазасыз) Сұрақтар болса сұраңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:34, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)}} }} Мен санат қосып жүрген сияқты едім🤔 әлде қате жасап жатырмын ба? Басқа, ұқсас мақалалардағы санаттарды жаңа мақалаға көшіріп саламын, телефонымда көрсетіп тұрады, санаттың бар екендігі. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:52, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) :Кейбір мақалаларда туған күнінен басқа санаттар жоқ болды--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Шуашша Уикипедия == Кеш жарық, Шуаш-Чуваш деп өзгерттіңіз, енді ескі атауға біршама мақалалар сілтеніп тұр. Әсіресе '''Шуашша Уикипедия''' сөзіне, түркі тілдес және уикипедия тізімдері үлгілерін түзетіп шықсаңыз. Сол жақта құралдар бөлімінде [[Арнайы:Мында сілтегендер/Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|Мұнда сілтейтін беттер]] деген параметрге өтіңіз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) Жақсы, өзгертемін, алайда үлгілерді әлі өңдей алмаймын, «бұзақылыққа қарсы қорғалған» дейді. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:18, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) == Тағы да санат жайлы == Кеш жарық! Өзіңіз бастаған мақалаларға мейлінше санаттармен толтыруды өтінемін, егер қазуикиде жоқ болса өзіңіз бастаңыз. [[Шешен-Ингуш Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы]]‎ деген мақалаға мемлекеттер үлгісін қоя салыпсыз, ол санатқа тәуелді емес, толыққанды елдерге қойылатын санат қой. Өз бастаған дүниені толық аяқтауды өтінемін (ешкім супер мақала жасаңыз деп міндеттемейді, тек басы аяғы бар мазмұны жақсы мақала болса жетіп жатыр) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:18, 2022 ж. қыркүйектің 14 (+06) == Таңдаулы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:15, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :[[Қымыз]] мақаласы таңдаулы емес па еді?[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:20, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :: Ол жақсы мақала дәрежесінде болып тұр. Таңдаулы мақала деген жақсы мақаладан жақсырақ екенін білдіретін дәреже. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:31, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::Жақсы, дауыс беремін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:33, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::: Сіздің пікіріңізше, талапқа сай болды ма? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:01, 2022 ж. қазанның 20 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық! Қосып жатқан үлесіңізге үлкен рахмет) Мақала атауын жылжытқанда, асықпай, ойланып жасаған дұрыс. Себебі сіз жылжытқан мақалалардың ескі атауына қаншама мақалалар, үлгілер сілтеніп тұр. Соны ескеріп, ''автоуики'' қосымшасын жүктеп, ескі сілтемелерді түзетіп шығарсыз деген үміттемін. Рахмет. Мынау админ мазамды қайта-қайта алды ғой деп жатқан шығарсыз) Белсенді қатысушы болғандықтан: осындай шағын қателіктерге назар аударсын, жинаған тәжірибемді айтқан кеңес түрім) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. қазанның 11 (+06) :Автоуики дегенді қалай жүктейді екен, ол мобилды телефонда бар ма? Кеңестеріңіз үшін рақмет. Оларды ескеремін. Жоқ, мазамды алған жоқсыз) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:10, 2022 ж. қазанның 11 (+06) ::Мобильді қосымшаса бар ма білмедім. ''AutoWikiBrowser'' гуглдан іздеп, жүктеп алыңыз. Сосын Арыстанбек мырзаға осы қосымшаны пайдалануға рұқсат алыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:22, 2022 ж. қазанның 12 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)}} }} == Тұлға жайындағы мақала атауы == [https://kk.wikipedia.org/wiki/Topic:X7uac9f4bufkyp2k Мында] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 22:43, 2022 ж. қарашаның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Бауыржан Момышұлы == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Бауыржан Момышұлы]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 16:19, 2022 ж. желтоқсанның 3 (+06) : Malik Nursultan B, сіз айтқан ескертулер ескеріліп, мақала едәуір толықтырылды. Оны қайтадан қарап шықсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:13, 2023 ж. қаңтардың 13 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Құрметті Malik Nursaultan B, [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков]] деген бетте өз дауысыңызды әлде ойынызды қалдырынзшы --[[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]]([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылауы]]) 15262, 2022 ж. қарашаның 4 (+06) [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 16:48, 2022 ж. желтоқсанның 4 (+06) == Министрлер кабинеті == Кеш жарық, егер уақыт тауып жатсаңыз {{tl|Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}} үлгісін толықтырып, жаңартып жіберсеңіз және де осы үлгіні жаңадан тағайындалған министрлерге қойып шықсаңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2023 ж. қаңтардың 4 (+06) :Жақсы! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 10:51, 2023 ж. қаңтардың 5 (+06) == Translation request == Hello. Can you create and upload the article [[Әзербайжан географиясы]] in Kazakh Wikipedia, by translating it from the well sourced article [[:ru:География Азербайджана]]? Yours sincerely, [[Қатысушы:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Қатысушы талқылауы:Multituberculata|талқылау]]) 20:12, 2023 ж. ақпанның 8 (+06) :Good evening! Azerbaijan is actually in my to-do countries list. I will do that, later! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) == 2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы == {{WAM |header = [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Central Downtown Astana 2.jpg|right|thumb|300px|2023 Астанадағы конференция|link=meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference]]</div> |subheader = 2023 жылғы 3-4 маусым күндері Астанада болады.<div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Астанада болатын Уикимедиа конференциясына стипендия алуға өтінім қабылданып жатқанын қуана хабарлаймыз. Қазақша сөйлейтін уикимедиашылар қауымдастығының өкілі болсаңыз әрі қазақ тіліндегі Уикимедиа жобаларына үлес қоссаңыз, осы конференцияға қатысу үшін стипендияға өтініш бере аласыз. Стипендияның екі түрі болмақ: жол мен қонақ үйге кететін шығынды толық қамтитыны және тек жолды қамтитын жартылай стипендия. * Конференция жайлы толығырақ білу үшін және стипендияға өтініш беру үшін мына парақшаны оқып көріңіз: [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|Қазақ Уикимедиа конференциясы 2023]] * Конференцияда қандай тақырып қозғалғанын қалайтыныңызды айтқыңыз келса, бұл шарадан не күтетініңізді жеткізгіңіз келсе, мына сауалнаманы толтырыңыз: [https://docs.google.com/forms/d/1QBS6WXkv0dChIHcwhG325Dyu2mu_Hctcev78_f9Yoec/viewform?edit_requested=true сауалнамаға сілтеме] </div> |footer = Ізгі ниетпен, [[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Кісі есімін неге бұрмалайсыз? == Мен жазған [[Кемал Қылышдароғлы]] мақаласын неге ауыстырып жібердіңіз? Ол қазақ емес қой, есімін де өзгертіпсіз. Мысалға, Эрнест Хемингуэйді Эрност Миллерұлы деп айтпайсыз ғой. Қызықсыз. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 20:45, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) :Онда есімі Кемаль Кылычдароғлу болсын. Түрік тілінде Қ жоқ! 😁 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:01, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::Қылышдарұлының есімі телеграм арнасында талқыланған еді. Түркітілдес азаматтардың есімдері мүмкін болғанда қазақшаланады: Рэджэп Тайип Әрдоан Режеп Тайып Ердоған болды, және т.б.. Неге Кылычдароолумен солай істемеске? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:03, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::: А-а, ондай талқылаудың болғанын білмеппін. Бірақ оғлы деп жазғанның өзі қазақшаланғаны болмай ма? Қалай десеңіз де, есімі Кемал(ь) боп қалғаны дұрыс қой!! --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:41, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) Ең көрнекті мысал: [[Мұстафа Кемал Ататүрік]]. Мұнда Кемал ғой! ::::Иә, сол жақты телеграмда айтқан. Кемал дейміз. Ал "оғлы" деген "ұлы" деген сөздің түрікшесі болса, онда неге "ұлы" дей салмасқа? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:49, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Газеттерде түрік есімдері оғлы деп берілгенін көрдім да, солай жаздым. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:59, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Мен мақала атын тағы өзгерттім, себебін мұнда жаздым: [[Талқылау:Кемал Қылышдароғлы]] --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 17:08, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) == Санат == Санаттарға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2023 ж. маусымның 12 (+06) :Жақсы, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:25, 2023 ж. маусымның 12 (+06) == Конференцияға қатысу мүмкіндігі == [[metawiki:Wikimedia_Community_of_Kazakh_language_User_Group/Events/Conference#Interested_in_participating|Мына жерде]] конференцияға қатысуға ниет білдіріпсіз. Қыркүйектің 2-3 күні қатыса аласыз ба, сол туралы 1-2 күнде жауап беруіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:02, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) :Армысыз, иә, қатыса аламын. Еске түсіргеніңіз үшін рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:09, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == Қайырлы кеш! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Эрнест Хемингуэй]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 23:23, 2023 ж. тамыздың 29 (+06) == Партия және награда атаулары туралы == Құрметті @[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] оқырмандарға түсінікті болуы үшін мақала мен санаттарда ресейлік партиялар мен атаулардың түпнұсқаға сәйкес жазылуы дұрыс болар. Біртұтас Ресей деген Единая Россия ғой? Қасында қазақшаға аудармасын беруге болады. Еңбегіңізге көп рахмет. [[Қатысушы:Ashina|Ashina]] ([[Қатысушы талқылауы:Ashina|талқылау]]) 09:40, 2023 ж. қыркүйектің 26 (+06) == Жаңа жақсы мақала == Кеш жарық! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Ұсыну#Биология]] деген бетте дауысыңызды қалдырсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:34, 2023 ж. қазанның 5 (+06) == 2023 Уикиконференциясы үлгісі == Қайырлы күн! Сіз 2023 жылы өткен Уикиконцеренцияның мүшесі болғандықтан сізге осы '''<nowiki>{{1 - Уикиконференция қатысушысы}}</nowiki>''' үлгісін өз қатысушы бетіңізге қоюыңызды ұсынамын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:48, 2023 ж. қазанның 6 (+06) :Қайырлы күн, жақсы, қоямын! I hate to be that guy, бірақ қателеспесем дұрысы "1-Уикиконференция" болу керек? https://emle.kz/articles/76 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:54, 2023 ж. қазанның 6 (+06) ::Ескерткеніңізге рақмет, түзетіп қойдым, енді түзетілген атауға ауыстырсаңыз өз қатысушы бетіңіздегі үлгінің атауын)))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 16:10, 2023 ж. қазанның 6 (+06) == Навигациялық үлгі == Кеш жарық, министрлікке арналған навигацялық үлгі бар. Соны жаңартып барлық мақалаға қойып шығу керек. {{tl|Қазақстан Республикасының министрліктері}} [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2023 ж. қазанның 22 (+06) :Кеш жарық, үлгінің бар екенін білмеппін, жақсы, ескеремін, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:59, 2023 ж. қазанның 22 (+06) == Конвертерді жою == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Форум/Техникалық#Қазақ-латын-төте конвертерің толықтай жою|Мына]] жерде өте маңызды тақырып қозғалып жатыр, қауымдастық мүшесі ретінде ойыңызды қалдырып кетуге шақырамын. Құрметпен, [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:06, 2023 ж. қазанның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі:Комикс == Санат [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:34, 2023 ж. қарашаның 19 (+06) :Санат қосылды, [[:Үлгі:Комикс кейіпкері]] үлгісінің [[:Санат:Үлгілер-инфобокстар:Комикстер]] санатына қосылуы сұралады (маған рұқсат етілмейді екен) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:36, 2023 ж. қарашаның 20 (+06) :Done --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. қарашаның 23 (+06) == III Чарльз == [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=III_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7&redirect=no III Чарлз] осыған сілтенген беттерді түзетіп шықсаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. желтоқсанның 11 (+06) == CEE Youth Game Night barnstar == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:CEE Youth Group Game Night barnstar 3.svg|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''CEE Youth Game Night''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | Congratulations on your score at the [[meta:Wikimedia CEE Hub/Youth Group|CEE Youth Group]] game night held on January 27, 2024. [[Қатысушы:Kurmanbek|Kurmanbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Kurmanbek|талқылау]]) 00:58, 2024 ж. қаңтардың 28 (+06) |} == Бітікші сайлау == Жаңа бітікші сайлап жатырмыз, сол себепті [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|мына жерде]] дауыс беруіңізді сұраймыз. <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Қазақ Уикимедиа конференциясы 2024 == Биылғы кезекті Қазақ Уикимедия конференциясы Қазақ Уикипедиясының туған күніне орай ұйымдастырылмықшы, нақты уақыты мен орны алда белгілі болады, әзірге қауымдастық пікірін білу мақсатында, [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdO1bp-Qvl5XEcv_qkVUNBF6pQrxtTHZ9nkUYT1M2f-f6IkzQ/viewform?usp=sf_link мына бір сауалнаманы] толтыруыңызды сұраймыз. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 22:46, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> :Жауап бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:16, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:44, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Негізгі белдеу]] бетінде де дәреже беру өтіп жатыр. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:45, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Әзірбайжандағы президент сайлауы == Қайырлы күн, уақыт тапсаңыз Әзірбайжандағы президент сайлауы (2024) мақаласын бастауды ұсынамын. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:37, 2024 ж. ақпанның 11 (+06) :Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:20, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) ::👍 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 03:21, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық, мақалалардың атын жылжытқанда, артынан қалған ескі сілтемені жөндеп кету керек. Үлгілерді, санаттарды т.с.с. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:36, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) :Кеш жарық. Ескеретін боламын, рахмет. :[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:37, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) ::Ұмытпаңыз, қайта-қайта артыңыздан түзетіп жүрмін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:50, 2024 ж. наурыздың 18 (+06) == Жедел жоюдан алып тастау == Қайырлы күн! [[Әл-жәбрдің атасы]] журналы туралы мақала жедел жоюға қате ұсынылыпты. Бұны реттеуге көмектесе аласыз ба? [[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 11:07, 2024 ж. наурыздың 23 (+06) == Мақалаларды жою == Қайырлы күн, сізден мына беттерді жоюды сұраймын. * <s>Астана Халықаралық Қаржы Орталығы</s> * <s>Қазақстандық салымдарға кепілдік беру қоры</s> * <s>ҚазЭнергоКабель</s> * <s>Ирвин Джеймс</s> * <s>Жебе компаниясы</s> * Заттыбек Көпбосынұлы * <s>Солтүстік Атлант пакті (ШАРТЫ)</s> * <s>Жоба:Инкубатор/Dynamite (ән)</s> * <s>Отбасы хрестоматиясы</s> * <s>Патшалық (телесериал)</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:35, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) :Қайырлы күн, қарап көремін, рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:56, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) ::Көп рақмет. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 19:23, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) == Мақалаларды жою #2 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Лаванда Браун</s> * <s>Лазурский Алексанр</s> * <s>Линден Эшби</s> * <s>Михаил Семёнович Панин</s> * <s>Агой Раушанов</s> * <s>Астана декларациясы</s> * <s>Генри Келлетт</s> * <s>Жанат Рахметоллаұлы Ерманов</s> * <s>Илья Павлович Сегал</s> * <s>Констанс Ву</s> * <s>Колтрейн Робби</s> * <s>Кишкис Петр Петрович</s> * <s>Ким Мён Су</s> * <s>Алматы облысының әкімшілік бөлінісі</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 00:31, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) :<s>Михаил Семёнович Панин</s> мақаласын жаңа қатысушылар жазған екен және маңыздылығы жетіп тұр сияқты. Уикилендіруге, санат, дереккөз қосуға уақыт бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:57, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) ::Жақсы, көрейік. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:52, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) == Мақалаларды жою #3 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * [[Дәрілік заттарды жасау]] * [[Вечерний Алматы]] * [[Бұрылу бейтараптығы]] * [[Бабала]] * [[Бабалат]] * [[Креймер Стенли]] * [[Қазақстан газеттерінің тізімі]] * [[Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастары мен сыртқы саясаты]] * [[Мова нанова]] * [[Daryn.online]] * [[Қатысушы:DDP DJ DOMINIC PEWEE BIOGRAPHY]] [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:23, 2024 ж. сәуірдің 24 (+05) :Рақмет. [[Мова нанова]] бетін не себеппен жоймадыңыз? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 17:01, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) == Жою сұранысы == Қайырлы күн! Сізден келесі беттер мен суреттерді жоюды сұраймын: # [[Талқылау:Минато]] # [[Талқылау:Қабақ Айтұлы]] # [[Талқылау:Walkman]] # [[Талқылау:Тілеу Айтұлы]] Келесі файлдардың қайнары, қолдану мақсаты, жасалған уақыты көрсетілмеген, еркін емес суреттер, Қазақстанда панорама бостандығы жоқ: # [[:Сурет:МЕМЛЕКЕТТІК ТІЗІМ.pdf]] # [[:Сурет:Мәдени мұра суреті.jpeg]] # [[:Сурет:1) ҰОС ескерткіші.jpeg]] # [[:Сурет:2). Байзақ батыр жерленген жері.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мазары.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС ескерткіші.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мавзолейі.jpg]] # [[:Сурет:А. Суханбаев.jpg]] # [[:Сурет:Әулиеата бекінісі.jpeg]] # [[:Сурет:Б.Устаев.jpeg]] # [[:Сурет:Жамбыл облысының ескерткіштері.jpeg]] # [[:Сурет:Туймакент ҰОС.jpg]] # [[:Сурет:Аймантобе.jpeg]] # [[:Сурет:Памятник Ж. Жабаев.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Айша бибі ауылы.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Гродекова.jpg]] Рақмет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:52, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Қарап шығып, жойдым. Еңбегің үшін рахмет! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 16:43, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) j3r2nco8i4mtv19up6e2u4ffhp60mas 3319427 3319425 2024-04-25T12:04:23Z Джамбульский 136464 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Malik Nursultan B}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 13:51, 2021 ж. шілденің 7 (+06) == Үлгі қою == Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңізге рахмет. Тек бір кішігірім кеңесім: үлгіні мақаланың ортасына емес, ең басына қою керек. Соны ескеруіңізді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:59, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) == Тұлғаларға арналған үлгі == Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгілерде: туған/қайтысболған күні параметрін санмен толтыру керек ('''1.11.1111'''), сосын туған/қайтысболған жері бойынша {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгі бар. Тағы артық, дубликат санаттарды алмастырып, ауыстырып, толықтырып тұрған дұрыс. Уикипедияғы қосып жатқан үлесіңізге размет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:19, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) == Орынсыз сілтемелер == Тағы да саламатсыз, қазуиге жақсы сапалы өңдеме жасағаңызға көп рахмет. Бірақ та бір айтарым бар: мақалаға тікелей қатысты сөздерге сілтеме жасау керек, әрі бір сөзге бірнеше рет сілтеме жасауға болмайды. Мысалы: әншілерге құр ''музыка''ға, актерлерге жай ''кино'' сөздеріне, мемлекет атауларына, даталарға қайта-қайта сілтеме жасаудың керегі жоқ. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:25, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) Саламатсыз, жақсы. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:13, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Санат қою == Құрметті қатысушы жаңадан жазылған мақалаларға санат қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:14, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Кешіріңіз, келесі жолы ұмытпауға тырысамын. Рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 01:23, 2022 ж. маусымның 24 (+06) == Ким Чен Ын == <pre>== Дереккөздер == {{дереккөздер}}</pre> осылай қою керек, санаттар дұрыс қойылмаған, егер үлгіде туған/өлген күні дұрыс толтырса және де туған/өлген жылдары параметріне {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді дұрыстап толтырса: автоматты түрде санаттар пайда болады (сіз дубликат жасап **** туғандар деп жасап жатсыз). Интеруики қойылмаған. Аталған қателіктерді түзетіп шықсаңыз, сәттілік --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:46, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Осы жолы интеруики қойғызбады, бетті "өзгертуге болмайды" деді. Қалғанын дұрыстаймын [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 02:52, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Туғанжері мен қайтыс болғанжері == Саламатсыз, тағы мен) Туған/қайтысболғанжері үлгісі бір рет қолданады: қалаға немесе ауданға кейде ауыл үлкен атақты болса соған пайдаланады, қалғандары жай ғана сілтеме болады, облысы елі, ауылы т.с.с. Ал туған күні параметріне тек сан жазасыз) Сұрақтар болса сұраңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:34, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)}} }} Мен санат қосып жүрген сияқты едім🤔 әлде қате жасап жатырмын ба? Басқа, ұқсас мақалалардағы санаттарды жаңа мақалаға көшіріп саламын, телефонымда көрсетіп тұрады, санаттың бар екендігі. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:52, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) :Кейбір мақалаларда туған күнінен басқа санаттар жоқ болды--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Шуашша Уикипедия == Кеш жарық, Шуаш-Чуваш деп өзгерттіңіз, енді ескі атауға біршама мақалалар сілтеніп тұр. Әсіресе '''Шуашша Уикипедия''' сөзіне, түркі тілдес және уикипедия тізімдері үлгілерін түзетіп шықсаңыз. Сол жақта құралдар бөлімінде [[Арнайы:Мында сілтегендер/Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|Мұнда сілтейтін беттер]] деген параметрге өтіңіз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) Жақсы, өзгертемін, алайда үлгілерді әлі өңдей алмаймын, «бұзақылыққа қарсы қорғалған» дейді. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:18, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) == Тағы да санат жайлы == Кеш жарық! Өзіңіз бастаған мақалаларға мейлінше санаттармен толтыруды өтінемін, егер қазуикиде жоқ болса өзіңіз бастаңыз. [[Шешен-Ингуш Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы]]‎ деген мақалаға мемлекеттер үлгісін қоя салыпсыз, ол санатқа тәуелді емес, толыққанды елдерге қойылатын санат қой. Өз бастаған дүниені толық аяқтауды өтінемін (ешкім супер мақала жасаңыз деп міндеттемейді, тек басы аяғы бар мазмұны жақсы мақала болса жетіп жатыр) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:18, 2022 ж. қыркүйектің 14 (+06) == Таңдаулы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:15, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :[[Қымыз]] мақаласы таңдаулы емес па еді?[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:20, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :: Ол жақсы мақала дәрежесінде болып тұр. Таңдаулы мақала деген жақсы мақаладан жақсырақ екенін білдіретін дәреже. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:31, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::Жақсы, дауыс беремін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:33, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::: Сіздің пікіріңізше, талапқа сай болды ма? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:01, 2022 ж. қазанның 20 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық! Қосып жатқан үлесіңізге үлкен рахмет) Мақала атауын жылжытқанда, асықпай, ойланып жасаған дұрыс. Себебі сіз жылжытқан мақалалардың ескі атауына қаншама мақалалар, үлгілер сілтеніп тұр. Соны ескеріп, ''автоуики'' қосымшасын жүктеп, ескі сілтемелерді түзетіп шығарсыз деген үміттемін. Рахмет. Мынау админ мазамды қайта-қайта алды ғой деп жатқан шығарсыз) Белсенді қатысушы болғандықтан: осындай шағын қателіктерге назар аударсын, жинаған тәжірибемді айтқан кеңес түрім) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. қазанның 11 (+06) :Автоуики дегенді қалай жүктейді екен, ол мобилды телефонда бар ма? Кеңестеріңіз үшін рақмет. Оларды ескеремін. Жоқ, мазамды алған жоқсыз) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:10, 2022 ж. қазанның 11 (+06) ::Мобильді қосымшаса бар ма білмедім. ''AutoWikiBrowser'' гуглдан іздеп, жүктеп алыңыз. Сосын Арыстанбек мырзаға осы қосымшаны пайдалануға рұқсат алыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:22, 2022 ж. қазанның 12 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)}} }} == Тұлға жайындағы мақала атауы == [https://kk.wikipedia.org/wiki/Topic:X7uac9f4bufkyp2k Мында] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 22:43, 2022 ж. қарашаның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Бауыржан Момышұлы == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Бауыржан Момышұлы]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 16:19, 2022 ж. желтоқсанның 3 (+06) : Malik Nursultan B, сіз айтқан ескертулер ескеріліп, мақала едәуір толықтырылды. Оны қайтадан қарап шықсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:13, 2023 ж. қаңтардың 13 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Құрметті Malik Nursaultan B, [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков]] деген бетте өз дауысыңызды әлде ойынызды қалдырынзшы --[[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]]([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылауы]]) 15262, 2022 ж. қарашаның 4 (+06) [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 16:48, 2022 ж. желтоқсанның 4 (+06) == Министрлер кабинеті == Кеш жарық, егер уақыт тауып жатсаңыз {{tl|Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}} үлгісін толықтырып, жаңартып жіберсеңіз және де осы үлгіні жаңадан тағайындалған министрлерге қойып шықсаңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2023 ж. қаңтардың 4 (+06) :Жақсы! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 10:51, 2023 ж. қаңтардың 5 (+06) == Translation request == Hello. Can you create and upload the article [[Әзербайжан географиясы]] in Kazakh Wikipedia, by translating it from the well sourced article [[:ru:География Азербайджана]]? Yours sincerely, [[Қатысушы:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Қатысушы талқылауы:Multituberculata|талқылау]]) 20:12, 2023 ж. ақпанның 8 (+06) :Good evening! Azerbaijan is actually in my to-do countries list. I will do that, later! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) == 2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы == {{WAM |header = [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Central Downtown Astana 2.jpg|right|thumb|300px|2023 Астанадағы конференция|link=meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference]]</div> |subheader = 2023 жылғы 3-4 маусым күндері Астанада болады.<div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Астанада болатын Уикимедиа конференциясына стипендия алуға өтінім қабылданып жатқанын қуана хабарлаймыз. Қазақша сөйлейтін уикимедиашылар қауымдастығының өкілі болсаңыз әрі қазақ тіліндегі Уикимедиа жобаларына үлес қоссаңыз, осы конференцияға қатысу үшін стипендияға өтініш бере аласыз. Стипендияның екі түрі болмақ: жол мен қонақ үйге кететін шығынды толық қамтитыны және тек жолды қамтитын жартылай стипендия. * Конференция жайлы толығырақ білу үшін және стипендияға өтініш беру үшін мына парақшаны оқып көріңіз: [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|Қазақ Уикимедиа конференциясы 2023]] * Конференцияда қандай тақырып қозғалғанын қалайтыныңызды айтқыңыз келса, бұл шарадан не күтетініңізді жеткізгіңіз келсе, мына сауалнаманы толтырыңыз: [https://docs.google.com/forms/d/1QBS6WXkv0dChIHcwhG325Dyu2mu_Hctcev78_f9Yoec/viewform?edit_requested=true сауалнамаға сілтеме] </div> |footer = Ізгі ниетпен, [[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Кісі есімін неге бұрмалайсыз? == Мен жазған [[Кемал Қылышдароғлы]] мақаласын неге ауыстырып жібердіңіз? Ол қазақ емес қой, есімін де өзгертіпсіз. Мысалға, Эрнест Хемингуэйді Эрност Миллерұлы деп айтпайсыз ғой. Қызықсыз. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 20:45, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) :Онда есімі Кемаль Кылычдароғлу болсын. Түрік тілінде Қ жоқ! 😁 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:01, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::Қылышдарұлының есімі телеграм арнасында талқыланған еді. Түркітілдес азаматтардың есімдері мүмкін болғанда қазақшаланады: Рэджэп Тайип Әрдоан Режеп Тайып Ердоған болды, және т.б.. Неге Кылычдароолумен солай істемеске? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:03, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::: А-а, ондай талқылаудың болғанын білмеппін. Бірақ оғлы деп жазғанның өзі қазақшаланғаны болмай ма? Қалай десеңіз де, есімі Кемал(ь) боп қалғаны дұрыс қой!! --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:41, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) Ең көрнекті мысал: [[Мұстафа Кемал Ататүрік]]. Мұнда Кемал ғой! ::::Иә, сол жақты телеграмда айтқан. Кемал дейміз. Ал "оғлы" деген "ұлы" деген сөздің түрікшесі болса, онда неге "ұлы" дей салмасқа? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:49, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Газеттерде түрік есімдері оғлы деп берілгенін көрдім да, солай жаздым. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:59, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Мен мақала атын тағы өзгерттім, себебін мұнда жаздым: [[Талқылау:Кемал Қылышдароғлы]] --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 17:08, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) == Санат == Санаттарға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2023 ж. маусымның 12 (+06) :Жақсы, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:25, 2023 ж. маусымның 12 (+06) == Конференцияға қатысу мүмкіндігі == [[metawiki:Wikimedia_Community_of_Kazakh_language_User_Group/Events/Conference#Interested_in_participating|Мына жерде]] конференцияға қатысуға ниет білдіріпсіз. Қыркүйектің 2-3 күні қатыса аласыз ба, сол туралы 1-2 күнде жауап беруіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:02, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) :Армысыз, иә, қатыса аламын. Еске түсіргеніңіз үшін рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:09, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == Қайырлы кеш! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Эрнест Хемингуэй]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 23:23, 2023 ж. тамыздың 29 (+06) == Партия және награда атаулары туралы == Құрметті @[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] оқырмандарға түсінікті болуы үшін мақала мен санаттарда ресейлік партиялар мен атаулардың түпнұсқаға сәйкес жазылуы дұрыс болар. Біртұтас Ресей деген Единая Россия ғой? Қасында қазақшаға аудармасын беруге болады. Еңбегіңізге көп рахмет. [[Қатысушы:Ashina|Ashina]] ([[Қатысушы талқылауы:Ashina|талқылау]]) 09:40, 2023 ж. қыркүйектің 26 (+06) == Жаңа жақсы мақала == Кеш жарық! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Ұсыну#Биология]] деген бетте дауысыңызды қалдырсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:34, 2023 ж. қазанның 5 (+06) == 2023 Уикиконференциясы үлгісі == Қайырлы күн! Сіз 2023 жылы өткен Уикиконцеренцияның мүшесі болғандықтан сізге осы '''<nowiki>{{1 - Уикиконференция қатысушысы}}</nowiki>''' үлгісін өз қатысушы бетіңізге қоюыңызды ұсынамын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:48, 2023 ж. қазанның 6 (+06) :Қайырлы күн, жақсы, қоямын! I hate to be that guy, бірақ қателеспесем дұрысы "1-Уикиконференция" болу керек? https://emle.kz/articles/76 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:54, 2023 ж. қазанның 6 (+06) ::Ескерткеніңізге рақмет, түзетіп қойдым, енді түзетілген атауға ауыстырсаңыз өз қатысушы бетіңіздегі үлгінің атауын)))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 16:10, 2023 ж. қазанның 6 (+06) == Навигациялық үлгі == Кеш жарық, министрлікке арналған навигацялық үлгі бар. Соны жаңартып барлық мақалаға қойып шығу керек. {{tl|Қазақстан Республикасының министрліктері}} [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2023 ж. қазанның 22 (+06) :Кеш жарық, үлгінің бар екенін білмеппін, жақсы, ескеремін, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:59, 2023 ж. қазанның 22 (+06) == Конвертерді жою == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Форум/Техникалық#Қазақ-латын-төте конвертерің толықтай жою|Мына]] жерде өте маңызды тақырып қозғалып жатыр, қауымдастық мүшесі ретінде ойыңызды қалдырып кетуге шақырамын. Құрметпен, [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:06, 2023 ж. қазанның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі:Комикс == Санат [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:34, 2023 ж. қарашаның 19 (+06) :Санат қосылды, [[:Үлгі:Комикс кейіпкері]] үлгісінің [[:Санат:Үлгілер-инфобокстар:Комикстер]] санатына қосылуы сұралады (маған рұқсат етілмейді екен) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:36, 2023 ж. қарашаның 20 (+06) :Done --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. қарашаның 23 (+06) == III Чарльз == [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=III_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7&redirect=no III Чарлз] осыған сілтенген беттерді түзетіп шықсаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. желтоқсанның 11 (+06) == CEE Youth Game Night barnstar == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:CEE Youth Group Game Night barnstar 3.svg|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''CEE Youth Game Night''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | Congratulations on your score at the [[meta:Wikimedia CEE Hub/Youth Group|CEE Youth Group]] game night held on January 27, 2024. [[Қатысушы:Kurmanbek|Kurmanbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Kurmanbek|талқылау]]) 00:58, 2024 ж. қаңтардың 28 (+06) |} == Бітікші сайлау == Жаңа бітікші сайлап жатырмыз, сол себепті [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|мына жерде]] дауыс беруіңізді сұраймыз. <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Қазақ Уикимедиа конференциясы 2024 == Биылғы кезекті Қазақ Уикимедия конференциясы Қазақ Уикипедиясының туған күніне орай ұйымдастырылмықшы, нақты уақыты мен орны алда белгілі болады, әзірге қауымдастық пікірін білу мақсатында, [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdO1bp-Qvl5XEcv_qkVUNBF6pQrxtTHZ9nkUYT1M2f-f6IkzQ/viewform?usp=sf_link мына бір сауалнаманы] толтыруыңызды сұраймыз. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 22:46, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> :Жауап бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:16, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:44, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Негізгі белдеу]] бетінде де дәреже беру өтіп жатыр. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:45, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Әзірбайжандағы президент сайлауы == Қайырлы күн, уақыт тапсаңыз Әзірбайжандағы президент сайлауы (2024) мақаласын бастауды ұсынамын. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:37, 2024 ж. ақпанның 11 (+06) :Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:20, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) ::👍 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 03:21, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық, мақалалардың атын жылжытқанда, артынан қалған ескі сілтемені жөндеп кету керек. Үлгілерді, санаттарды т.с.с. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:36, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) :Кеш жарық. Ескеретін боламын, рахмет. :[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:37, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) ::Ұмытпаңыз, қайта-қайта артыңыздан түзетіп жүрмін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:50, 2024 ж. наурыздың 18 (+06) == Жедел жоюдан алып тастау == Қайырлы күн! [[Әл-жәбрдің атасы]] журналы туралы мақала жедел жоюға қате ұсынылыпты. Бұны реттеуге көмектесе аласыз ба? [[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 11:07, 2024 ж. наурыздың 23 (+06) == Мақалаларды жою == Қайырлы күн, сізден мына беттерді жоюды сұраймын. * <s>Астана Халықаралық Қаржы Орталығы</s> * <s>Қазақстандық салымдарға кепілдік беру қоры</s> * <s>ҚазЭнергоКабель</s> * <s>Ирвин Джеймс</s> * <s>Жебе компаниясы</s> * Заттыбек Көпбосынұлы * <s>Солтүстік Атлант пакті (ШАРТЫ)</s> * <s>Жоба:Инкубатор/Dynamite (ән)</s> * <s>Отбасы хрестоматиясы</s> * <s>Патшалық (телесериал)</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:35, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) :Қайырлы күн, қарап көремін, рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:56, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) ::Көп рақмет. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 19:23, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) == Мақалаларды жою #2 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Лаванда Браун</s> * <s>Лазурский Алексанр</s> * <s>Линден Эшби</s> * <s>Михаил Семёнович Панин</s> * <s>Агой Раушанов</s> * <s>Астана декларациясы</s> * <s>Генри Келлетт</s> * <s>Жанат Рахметоллаұлы Ерманов</s> * <s>Илья Павлович Сегал</s> * <s>Констанс Ву</s> * <s>Колтрейн Робби</s> * <s>Кишкис Петр Петрович</s> * <s>Ким Мён Су</s> * <s>Алматы облысының әкімшілік бөлінісі</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 00:31, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) :<s>Михаил Семёнович Панин</s> мақаласын жаңа қатысушылар жазған екен және маңыздылығы жетіп тұр сияқты. Уикилендіруге, санат, дереккөз қосуға уақыт бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:57, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) ::Жақсы, көрейік. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:52, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) == Мақалаларды жою #3 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * [[Дәрілік заттарды жасау]] * [[Вечерний Алматы]] * [[Бұрылу бейтараптығы]] * [[Бабала]] * [[Бабалат]] * [[Креймер Стенли]] * [[Қазақстан газеттерінің тізімі]] * [[Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастары мен сыртқы саясаты]] * [[Мова нанова]] * [[Daryn.online]] * [[Қатысушы:DDP DJ DOMINIC PEWEE BIOGRAPHY]] [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:23, 2024 ж. сәуірдің 24 (+05) :Рақмет. [[Мова нанова]] бетін не себеппен жоймадыңыз? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 17:01, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) == Жою сұранысы == Қайырлы күн! Сізден келесі беттер мен суреттерді жоюды сұраймын: # [[Талқылау:Минато]] # [[Талқылау:Қабақ Айтұлы]] # [[Талқылау:Walkman]] # [[Талқылау:Тілеу Айтұлы]] Келесі файлдардың қайнары, қолдану мақсаты, жасалған уақыты көрсетілмеген, еркін емес суреттер, Қазақстанда панорама бостандығы жоқ: # [[:Сурет:МЕМЛЕКЕТТІК ТІЗІМ.pdf]] # [[:Сурет:Мәдени мұра суреті.jpeg]] # [[:Сурет:1) ҰОС ескерткіші.jpeg]] # [[:Сурет:2). Байзақ батыр жерленген жері.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мазары.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС ескерткіші.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мавзолейі.jpg]] # [[:Сурет:А. Суханбаев.jpg]] # [[:Сурет:Әулиеата бекінісі.jpeg]] # [[:Сурет:Б.Устаев.jpeg]] # [[:Сурет:Жамбыл облысының ескерткіштері.jpeg]] # [[:Сурет:Туймакент ҰОС.jpg]] # [[:Сурет:Аймантобе.jpeg]] # [[:Сурет:Памятник Ж. Жабаев.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Айша бибі ауылы.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Гродекова.jpg]] Рақмет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:52, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Қарап шығып, жойдым. Еңбегің үшін рахмет! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 16:43, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) Мыналарды да жою керек: [[Теориялық әлеуметтік лингвистика]] және [[Экспрементті әлеуметтік лингвистика‎]]. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:04, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) bep036zcw8yxphs4do6baom64x9kl67 3319428 3319427 2024-04-25T12:05:12Z Джамбульский 136464 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Malik Nursultan B}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 13:51, 2021 ж. шілденің 7 (+06) == Үлгі қою == Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңізге рахмет. Тек бір кішігірім кеңесім: үлгіні мақаланың ортасына емес, ең басына қою керек. Соны ескеруіңізді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:59, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) == Тұлғаларға арналған үлгі == Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгілерде: туған/қайтысболған күні параметрін санмен толтыру керек ('''1.11.1111'''), сосын туған/қайтысболған жері бойынша {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгі бар. Тағы артық, дубликат санаттарды алмастырып, ауыстырып, толықтырып тұрған дұрыс. Уикипедияғы қосып жатқан үлесіңізге размет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:19, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) == Орынсыз сілтемелер == Тағы да саламатсыз, қазуиге жақсы сапалы өңдеме жасағаңызға көп рахмет. Бірақ та бір айтарым бар: мақалаға тікелей қатысты сөздерге сілтеме жасау керек, әрі бір сөзге бірнеше рет сілтеме жасауға болмайды. Мысалы: әншілерге құр ''музыка''ға, актерлерге жай ''кино'' сөздеріне, мемлекет атауларына, даталарға қайта-қайта сілтеме жасаудың керегі жоқ. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:25, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) Саламатсыз, жақсы. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:13, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Санат қою == Құрметті қатысушы жаңадан жазылған мақалаларға санат қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:14, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Кешіріңіз, келесі жолы ұмытпауға тырысамын. Рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 01:23, 2022 ж. маусымның 24 (+06) == Ким Чен Ын == <pre>== Дереккөздер == {{дереккөздер}}</pre> осылай қою керек, санаттар дұрыс қойылмаған, егер үлгіде туған/өлген күні дұрыс толтырса және де туған/өлген жылдары параметріне {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді дұрыстап толтырса: автоматты түрде санаттар пайда болады (сіз дубликат жасап **** туғандар деп жасап жатсыз). Интеруики қойылмаған. Аталған қателіктерді түзетіп шықсаңыз, сәттілік --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:46, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Осы жолы интеруики қойғызбады, бетті "өзгертуге болмайды" деді. Қалғанын дұрыстаймын [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 02:52, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Туғанжері мен қайтыс болғанжері == Саламатсыз, тағы мен) Туған/қайтысболғанжері үлгісі бір рет қолданады: қалаға немесе ауданға кейде ауыл үлкен атақты болса соған пайдаланады, қалғандары жай ғана сілтеме болады, облысы елі, ауылы т.с.с. Ал туған күні параметріне тек сан жазасыз) Сұрақтар болса сұраңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:34, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)}} }} Мен санат қосып жүрген сияқты едім🤔 әлде қате жасап жатырмын ба? Басқа, ұқсас мақалалардағы санаттарды жаңа мақалаға көшіріп саламын, телефонымда көрсетіп тұрады, санаттың бар екендігі. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:52, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) :Кейбір мақалаларда туған күнінен басқа санаттар жоқ болды--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Шуашша Уикипедия == Кеш жарық, Шуаш-Чуваш деп өзгерттіңіз, енді ескі атауға біршама мақалалар сілтеніп тұр. Әсіресе '''Шуашша Уикипедия''' сөзіне, түркі тілдес және уикипедия тізімдері үлгілерін түзетіп шықсаңыз. Сол жақта құралдар бөлімінде [[Арнайы:Мында сілтегендер/Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|Мұнда сілтейтін беттер]] деген параметрге өтіңіз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) Жақсы, өзгертемін, алайда үлгілерді әлі өңдей алмаймын, «бұзақылыққа қарсы қорғалған» дейді. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:18, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) == Тағы да санат жайлы == Кеш жарық! Өзіңіз бастаған мақалаларға мейлінше санаттармен толтыруды өтінемін, егер қазуикиде жоқ болса өзіңіз бастаңыз. [[Шешен-Ингуш Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы]]‎ деген мақалаға мемлекеттер үлгісін қоя салыпсыз, ол санатқа тәуелді емес, толыққанды елдерге қойылатын санат қой. Өз бастаған дүниені толық аяқтауды өтінемін (ешкім супер мақала жасаңыз деп міндеттемейді, тек басы аяғы бар мазмұны жақсы мақала болса жетіп жатыр) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:18, 2022 ж. қыркүйектің 14 (+06) == Таңдаулы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:15, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :[[Қымыз]] мақаласы таңдаулы емес па еді?[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:20, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :: Ол жақсы мақала дәрежесінде болып тұр. Таңдаулы мақала деген жақсы мақаладан жақсырақ екенін білдіретін дәреже. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:31, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::Жақсы, дауыс беремін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:33, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::: Сіздің пікіріңізше, талапқа сай болды ма? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:01, 2022 ж. қазанның 20 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық! Қосып жатқан үлесіңізге үлкен рахмет) Мақала атауын жылжытқанда, асықпай, ойланып жасаған дұрыс. Себебі сіз жылжытқан мақалалардың ескі атауына қаншама мақалалар, үлгілер сілтеніп тұр. Соны ескеріп, ''автоуики'' қосымшасын жүктеп, ескі сілтемелерді түзетіп шығарсыз деген үміттемін. Рахмет. Мынау админ мазамды қайта-қайта алды ғой деп жатқан шығарсыз) Белсенді қатысушы болғандықтан: осындай шағын қателіктерге назар аударсын, жинаған тәжірибемді айтқан кеңес түрім) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. қазанның 11 (+06) :Автоуики дегенді қалай жүктейді екен, ол мобилды телефонда бар ма? Кеңестеріңіз үшін рақмет. Оларды ескеремін. Жоқ, мазамды алған жоқсыз) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:10, 2022 ж. қазанның 11 (+06) ::Мобильді қосымшаса бар ма білмедім. ''AutoWikiBrowser'' гуглдан іздеп, жүктеп алыңыз. Сосын Арыстанбек мырзаға осы қосымшаны пайдалануға рұқсат алыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:22, 2022 ж. қазанның 12 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)}} }} == Тұлға жайындағы мақала атауы == [https://kk.wikipedia.org/wiki/Topic:X7uac9f4bufkyp2k Мында] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 22:43, 2022 ж. қарашаның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Бауыржан Момышұлы == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Бауыржан Момышұлы]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 16:19, 2022 ж. желтоқсанның 3 (+06) : Malik Nursultan B, сіз айтқан ескертулер ескеріліп, мақала едәуір толықтырылды. Оны қайтадан қарап шықсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:13, 2023 ж. қаңтардың 13 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Құрметті Malik Nursaultan B, [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков]] деген бетте өз дауысыңызды әлде ойынызды қалдырынзшы --[[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]]([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылауы]]) 15262, 2022 ж. қарашаның 4 (+06) [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 16:48, 2022 ж. желтоқсанның 4 (+06) == Министрлер кабинеті == Кеш жарық, егер уақыт тауып жатсаңыз {{tl|Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}} үлгісін толықтырып, жаңартып жіберсеңіз және де осы үлгіні жаңадан тағайындалған министрлерге қойып шықсаңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2023 ж. қаңтардың 4 (+06) :Жақсы! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 10:51, 2023 ж. қаңтардың 5 (+06) == Translation request == Hello. Can you create and upload the article [[Әзербайжан географиясы]] in Kazakh Wikipedia, by translating it from the well sourced article [[:ru:География Азербайджана]]? Yours sincerely, [[Қатысушы:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Қатысушы талқылауы:Multituberculata|талқылау]]) 20:12, 2023 ж. ақпанның 8 (+06) :Good evening! Azerbaijan is actually in my to-do countries list. I will do that, later! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) == 2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы == {{WAM |header = [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Central Downtown Astana 2.jpg|right|thumb|300px|2023 Астанадағы конференция|link=meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference]]</div> |subheader = 2023 жылғы 3-4 маусым күндері Астанада болады.<div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Астанада болатын Уикимедиа конференциясына стипендия алуға өтінім қабылданып жатқанын қуана хабарлаймыз. Қазақша сөйлейтін уикимедиашылар қауымдастығының өкілі болсаңыз әрі қазақ тіліндегі Уикимедиа жобаларына үлес қоссаңыз, осы конференцияға қатысу үшін стипендияға өтініш бере аласыз. Стипендияның екі түрі болмақ: жол мен қонақ үйге кететін шығынды толық қамтитыны және тек жолды қамтитын жартылай стипендия. * Конференция жайлы толығырақ білу үшін және стипендияға өтініш беру үшін мына парақшаны оқып көріңіз: [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|Қазақ Уикимедиа конференциясы 2023]] * Конференцияда қандай тақырып қозғалғанын қалайтыныңызды айтқыңыз келса, бұл шарадан не күтетініңізді жеткізгіңіз келсе, мына сауалнаманы толтырыңыз: [https://docs.google.com/forms/d/1QBS6WXkv0dChIHcwhG325Dyu2mu_Hctcev78_f9Yoec/viewform?edit_requested=true сауалнамаға сілтеме] </div> |footer = Ізгі ниетпен, [[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Кісі есімін неге бұрмалайсыз? == Мен жазған [[Кемал Қылышдароғлы]] мақаласын неге ауыстырып жібердіңіз? Ол қазақ емес қой, есімін де өзгертіпсіз. Мысалға, Эрнест Хемингуэйді Эрност Миллерұлы деп айтпайсыз ғой. Қызықсыз. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 20:45, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) :Онда есімі Кемаль Кылычдароғлу болсын. Түрік тілінде Қ жоқ! 😁 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:01, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::Қылышдарұлының есімі телеграм арнасында талқыланған еді. Түркітілдес азаматтардың есімдері мүмкін болғанда қазақшаланады: Рэджэп Тайип Әрдоан Режеп Тайып Ердоған болды, және т.б.. Неге Кылычдароолумен солай істемеске? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:03, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::: А-а, ондай талқылаудың болғанын білмеппін. Бірақ оғлы деп жазғанның өзі қазақшаланғаны болмай ма? Қалай десеңіз де, есімі Кемал(ь) боп қалғаны дұрыс қой!! --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:41, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) Ең көрнекті мысал: [[Мұстафа Кемал Ататүрік]]. Мұнда Кемал ғой! ::::Иә, сол жақты телеграмда айтқан. Кемал дейміз. Ал "оғлы" деген "ұлы" деген сөздің түрікшесі болса, онда неге "ұлы" дей салмасқа? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:49, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Газеттерде түрік есімдері оғлы деп берілгенін көрдім да, солай жаздым. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:59, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Мен мақала атын тағы өзгерттім, себебін мұнда жаздым: [[Талқылау:Кемал Қылышдароғлы]] --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 17:08, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) == Санат == Санаттарға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2023 ж. маусымның 12 (+06) :Жақсы, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:25, 2023 ж. маусымның 12 (+06) == Конференцияға қатысу мүмкіндігі == [[metawiki:Wikimedia_Community_of_Kazakh_language_User_Group/Events/Conference#Interested_in_participating|Мына жерде]] конференцияға қатысуға ниет білдіріпсіз. Қыркүйектің 2-3 күні қатыса аласыз ба, сол туралы 1-2 күнде жауап беруіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:02, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) :Армысыз, иә, қатыса аламын. Еске түсіргеніңіз үшін рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:09, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == Қайырлы кеш! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Эрнест Хемингуэй]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 23:23, 2023 ж. тамыздың 29 (+06) == Партия және награда атаулары туралы == Құрметті @[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] оқырмандарға түсінікті болуы үшін мақала мен санаттарда ресейлік партиялар мен атаулардың түпнұсқаға сәйкес жазылуы дұрыс болар. Біртұтас Ресей деген Единая Россия ғой? Қасында қазақшаға аудармасын беруге болады. Еңбегіңізге көп рахмет. [[Қатысушы:Ashina|Ashina]] ([[Қатысушы талқылауы:Ashina|талқылау]]) 09:40, 2023 ж. қыркүйектің 26 (+06) == Жаңа жақсы мақала == Кеш жарық! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Ұсыну#Биология]] деген бетте дауысыңызды қалдырсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:34, 2023 ж. қазанның 5 (+06) == 2023 Уикиконференциясы үлгісі == Қайырлы күн! Сіз 2023 жылы өткен Уикиконцеренцияның мүшесі болғандықтан сізге осы '''<nowiki>{{1 - Уикиконференция қатысушысы}}</nowiki>''' үлгісін өз қатысушы бетіңізге қоюыңызды ұсынамын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:48, 2023 ж. қазанның 6 (+06) :Қайырлы күн, жақсы, қоямын! I hate to be that guy, бірақ қателеспесем дұрысы "1-Уикиконференция" болу керек? https://emle.kz/articles/76 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:54, 2023 ж. қазанның 6 (+06) ::Ескерткеніңізге рақмет, түзетіп қойдым, енді түзетілген атауға ауыстырсаңыз өз қатысушы бетіңіздегі үлгінің атауын)))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 16:10, 2023 ж. қазанның 6 (+06) == Навигациялық үлгі == Кеш жарық, министрлікке арналған навигацялық үлгі бар. Соны жаңартып барлық мақалаға қойып шығу керек. {{tl|Қазақстан Республикасының министрліктері}} [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2023 ж. қазанның 22 (+06) :Кеш жарық, үлгінің бар екенін білмеппін, жақсы, ескеремін, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:59, 2023 ж. қазанның 22 (+06) == Конвертерді жою == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Форум/Техникалық#Қазақ-латын-төте конвертерің толықтай жою|Мына]] жерде өте маңызды тақырып қозғалып жатыр, қауымдастық мүшесі ретінде ойыңызды қалдырып кетуге шақырамын. Құрметпен, [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:06, 2023 ж. қазанның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі:Комикс == Санат [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:34, 2023 ж. қарашаның 19 (+06) :Санат қосылды, [[:Үлгі:Комикс кейіпкері]] үлгісінің [[:Санат:Үлгілер-инфобокстар:Комикстер]] санатына қосылуы сұралады (маған рұқсат етілмейді екен) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:36, 2023 ж. қарашаның 20 (+06) :Done --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. қарашаның 23 (+06) == III Чарльз == [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=III_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7&redirect=no III Чарлз] осыған сілтенген беттерді түзетіп шықсаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. желтоқсанның 11 (+06) == CEE Youth Game Night barnstar == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:CEE Youth Group Game Night barnstar 3.svg|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''CEE Youth Game Night''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | Congratulations on your score at the [[meta:Wikimedia CEE Hub/Youth Group|CEE Youth Group]] game night held on January 27, 2024. [[Қатысушы:Kurmanbek|Kurmanbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Kurmanbek|талқылау]]) 00:58, 2024 ж. қаңтардың 28 (+06) |} == Бітікші сайлау == Жаңа бітікші сайлап жатырмыз, сол себепті [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|мына жерде]] дауыс беруіңізді сұраймыз. <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Қазақ Уикимедиа конференциясы 2024 == Биылғы кезекті Қазақ Уикимедия конференциясы Қазақ Уикипедиясының туған күніне орай ұйымдастырылмықшы, нақты уақыты мен орны алда белгілі болады, әзірге қауымдастық пікірін білу мақсатында, [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdO1bp-Qvl5XEcv_qkVUNBF6pQrxtTHZ9nkUYT1M2f-f6IkzQ/viewform?usp=sf_link мына бір сауалнаманы] толтыруыңызды сұраймыз. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 22:46, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> :Жауап бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:16, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:44, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Негізгі белдеу]] бетінде де дәреже беру өтіп жатыр. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:45, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Әзірбайжандағы президент сайлауы == Қайырлы күн, уақыт тапсаңыз Әзірбайжандағы президент сайлауы (2024) мақаласын бастауды ұсынамын. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:37, 2024 ж. ақпанның 11 (+06) :Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:20, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) ::👍 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 03:21, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық, мақалалардың атын жылжытқанда, артынан қалған ескі сілтемені жөндеп кету керек. Үлгілерді, санаттарды т.с.с. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:36, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) :Кеш жарық. Ескеретін боламын, рахмет. :[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:37, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) ::Ұмытпаңыз, қайта-қайта артыңыздан түзетіп жүрмін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:50, 2024 ж. наурыздың 18 (+06) == Жедел жоюдан алып тастау == Қайырлы күн! [[Әл-жәбрдің атасы]] журналы туралы мақала жедел жоюға қате ұсынылыпты. Бұны реттеуге көмектесе аласыз ба? [[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 11:07, 2024 ж. наурыздың 23 (+06) == Мақалаларды жою == Қайырлы күн, сізден мына беттерді жоюды сұраймын. * <s>Астана Халықаралық Қаржы Орталығы</s> * <s>Қазақстандық салымдарға кепілдік беру қоры</s> * <s>ҚазЭнергоКабель</s> * <s>Ирвин Джеймс</s> * <s>Жебе компаниясы</s> * Заттыбек Көпбосынұлы * <s>Солтүстік Атлант пакті (ШАРТЫ)</s> * <s>Жоба:Инкубатор/Dynamite (ән)</s> * <s>Отбасы хрестоматиясы</s> * <s>Патшалық (телесериал)</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:35, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) :Қайырлы күн, қарап көремін, рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:56, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) ::Көп рақмет. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 19:23, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) == Мақалаларды жою #2 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Лаванда Браун</s> * <s>Лазурский Алексанр</s> * <s>Линден Эшби</s> * <s>Михаил Семёнович Панин</s> * <s>Агой Раушанов</s> * <s>Астана декларациясы</s> * <s>Генри Келлетт</s> * <s>Жанат Рахметоллаұлы Ерманов</s> * <s>Илья Павлович Сегал</s> * <s>Констанс Ву</s> * <s>Колтрейн Робби</s> * <s>Кишкис Петр Петрович</s> * <s>Ким Мён Су</s> * <s>Алматы облысының әкімшілік бөлінісі</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 00:31, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) :<s>Михаил Семёнович Панин</s> мақаласын жаңа қатысушылар жазған екен және маңыздылығы жетіп тұр сияқты. Уикилендіруге, санат, дереккөз қосуға уақыт бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:57, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) ::Жақсы, көрейік. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:52, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) == Мақалаларды жою #3 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * [[Дәрілік заттарды жасау]] * [[Вечерний Алматы]] * [[Бұрылу бейтараптығы]] * [[Бабала]] * [[Бабалат]] * [[Креймер Стенли]] * [[Қазақстан газеттерінің тізімі]] * [[Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастары мен сыртқы саясаты]] * [[Мова нанова]] * [[Daryn.online]] * [[Қатысушы:DDP DJ DOMINIC PEWEE BIOGRAPHY]] [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:23, 2024 ж. сәуірдің 24 (+05) :Рақмет. [[Мова нанова]] бетін не себеппен жоймадыңыз? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 17:01, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) == Жою сұранысы == Қайырлы күн! Сізден келесі беттер мен суреттерді жоюды сұраймын: # [[Талқылау:Минато]] # [[Талқылау:Қабақ Айтұлы]] # [[Талқылау:Walkman]] # [[Талқылау:Тілеу Айтұлы]] Келесі файлдардың қайнары, қолдану мақсаты, жасалған уақыты көрсетілмеген, еркін емес суреттер, Қазақстанда панорама бостандығы жоқ: # [[:Сурет:МЕМЛЕКЕТТІК ТІЗІМ.pdf]] # [[:Сурет:Мәдени мұра суреті.jpeg]] # [[:Сурет:1) ҰОС ескерткіші.jpeg]] # [[:Сурет:2). Байзақ батыр жерленген жері.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мазары.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС ескерткіші.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мавзолейі.jpg]] # [[:Сурет:А. Суханбаев.jpg]] # [[:Сурет:Әулиеата бекінісі.jpeg]] # [[:Сурет:Б.Устаев.jpeg]] # [[:Сурет:Жамбыл облысының ескерткіштері.jpeg]] # [[:Сурет:Туймакент ҰОС.jpg]] # [[:Сурет:Аймантобе.jpeg]] # [[:Сурет:Памятник Ж. Жабаев.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Айша бибі ауылы.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Гродекова.jpg]] Рақмет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:52, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Қарап шығып, жойдым. Еңбегің үшін рахмет! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 16:43, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) Мыналарды да жою керек: [[Теориялық әлеуметтік лингвистика]] және [[Экспрементті әлеуметтік лингвистика‎]]. Себебі [[Әлеуметтік лингвистика]] деген бар ғой.--[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:04, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) 98khiosl9fw0v0zu8vvxr3g6ykf6v7n 3319434 3319428 2024-04-25T12:14:26Z Malik Nursultan B 111493 /* Мақалаларды жою #3 */ Жауап беру wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Malik Nursultan B}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 13:51, 2021 ж. шілденің 7 (+06) == Үлгі қою == Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңізге рахмет. Тек бір кішігірім кеңесім: үлгіні мақаланың ортасына емес, ең басына қою керек. Соны ескеруіңізді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:59, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) == Тұлғаларға арналған үлгі == Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгілерде: туған/қайтысболған күні параметрін санмен толтыру керек ('''1.11.1111'''), сосын туған/қайтысболған жері бойынша {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгі бар. Тағы артық, дубликат санаттарды алмастырып, ауыстырып, толықтырып тұрған дұрыс. Уикипедияғы қосып жатқан үлесіңізге размет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:19, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) == Орынсыз сілтемелер == Тағы да саламатсыз, қазуиге жақсы сапалы өңдеме жасағаңызға көп рахмет. Бірақ та бір айтарым бар: мақалаға тікелей қатысты сөздерге сілтеме жасау керек, әрі бір сөзге бірнеше рет сілтеме жасауға болмайды. Мысалы: әншілерге құр ''музыка''ға, актерлерге жай ''кино'' сөздеріне, мемлекет атауларына, даталарға қайта-қайта сілтеме жасаудың керегі жоқ. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:25, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) Саламатсыз, жақсы. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:13, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Санат қою == Құрметті қатысушы жаңадан жазылған мақалаларға санат қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:14, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Кешіріңіз, келесі жолы ұмытпауға тырысамын. Рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 01:23, 2022 ж. маусымның 24 (+06) == Ким Чен Ын == <pre>== Дереккөздер == {{дереккөздер}}</pre> осылай қою керек, санаттар дұрыс қойылмаған, егер үлгіде туған/өлген күні дұрыс толтырса және де туған/өлген жылдары параметріне {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді дұрыстап толтырса: автоматты түрде санаттар пайда болады (сіз дубликат жасап **** туғандар деп жасап жатсыз). Интеруики қойылмаған. Аталған қателіктерді түзетіп шықсаңыз, сәттілік --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:46, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Осы жолы интеруики қойғызбады, бетті "өзгертуге болмайды" деді. Қалғанын дұрыстаймын [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 02:52, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Туғанжері мен қайтыс болғанжері == Саламатсыз, тағы мен) Туған/қайтысболғанжері үлгісі бір рет қолданады: қалаға немесе ауданға кейде ауыл үлкен атақты болса соған пайдаланады, қалғандары жай ғана сілтеме болады, облысы елі, ауылы т.с.с. Ал туған күні параметріне тек сан жазасыз) Сұрақтар болса сұраңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:34, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)}} }} Мен санат қосып жүрген сияқты едім🤔 әлде қате жасап жатырмын ба? Басқа, ұқсас мақалалардағы санаттарды жаңа мақалаға көшіріп саламын, телефонымда көрсетіп тұрады, санаттың бар екендігі. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:52, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) :Кейбір мақалаларда туған күнінен басқа санаттар жоқ болды--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Шуашша Уикипедия == Кеш жарық, Шуаш-Чуваш деп өзгерттіңіз, енді ескі атауға біршама мақалалар сілтеніп тұр. Әсіресе '''Шуашша Уикипедия''' сөзіне, түркі тілдес және уикипедия тізімдері үлгілерін түзетіп шықсаңыз. Сол жақта құралдар бөлімінде [[Арнайы:Мында сілтегендер/Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|Мұнда сілтейтін беттер]] деген параметрге өтіңіз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) Жақсы, өзгертемін, алайда үлгілерді әлі өңдей алмаймын, «бұзақылыққа қарсы қорғалған» дейді. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:18, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) == Тағы да санат жайлы == Кеш жарық! Өзіңіз бастаған мақалаларға мейлінше санаттармен толтыруды өтінемін, егер қазуикиде жоқ болса өзіңіз бастаңыз. [[Шешен-Ингуш Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы]]‎ деген мақалаға мемлекеттер үлгісін қоя салыпсыз, ол санатқа тәуелді емес, толыққанды елдерге қойылатын санат қой. Өз бастаған дүниені толық аяқтауды өтінемін (ешкім супер мақала жасаңыз деп міндеттемейді, тек басы аяғы бар мазмұны жақсы мақала болса жетіп жатыр) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:18, 2022 ж. қыркүйектің 14 (+06) == Таңдаулы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:15, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :[[Қымыз]] мақаласы таңдаулы емес па еді?[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:20, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :: Ол жақсы мақала дәрежесінде болып тұр. Таңдаулы мақала деген жақсы мақаладан жақсырақ екенін білдіретін дәреже. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:31, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::Жақсы, дауыс беремін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:33, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::: Сіздің пікіріңізше, талапқа сай болды ма? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:01, 2022 ж. қазанның 20 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық! Қосып жатқан үлесіңізге үлкен рахмет) Мақала атауын жылжытқанда, асықпай, ойланып жасаған дұрыс. Себебі сіз жылжытқан мақалалардың ескі атауына қаншама мақалалар, үлгілер сілтеніп тұр. Соны ескеріп, ''автоуики'' қосымшасын жүктеп, ескі сілтемелерді түзетіп шығарсыз деген үміттемін. Рахмет. Мынау админ мазамды қайта-қайта алды ғой деп жатқан шығарсыз) Белсенді қатысушы болғандықтан: осындай шағын қателіктерге назар аударсын, жинаған тәжірибемді айтқан кеңес түрім) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. қазанның 11 (+06) :Автоуики дегенді қалай жүктейді екен, ол мобилды телефонда бар ма? Кеңестеріңіз үшін рақмет. Оларды ескеремін. Жоқ, мазамды алған жоқсыз) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:10, 2022 ж. қазанның 11 (+06) ::Мобильді қосымшаса бар ма білмедім. ''AutoWikiBrowser'' гуглдан іздеп, жүктеп алыңыз. Сосын Арыстанбек мырзаға осы қосымшаны пайдалануға рұқсат алыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:22, 2022 ж. қазанның 12 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)}} }} == Тұлға жайындағы мақала атауы == [https://kk.wikipedia.org/wiki/Topic:X7uac9f4bufkyp2k Мында] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 22:43, 2022 ж. қарашаның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Бауыржан Момышұлы == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Бауыржан Момышұлы]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 16:19, 2022 ж. желтоқсанның 3 (+06) : Malik Nursultan B, сіз айтқан ескертулер ескеріліп, мақала едәуір толықтырылды. Оны қайтадан қарап шықсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:13, 2023 ж. қаңтардың 13 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Құрметті Malik Nursaultan B, [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков]] деген бетте өз дауысыңызды әлде ойынызды қалдырынзшы --[[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]]([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылауы]]) 15262, 2022 ж. қарашаның 4 (+06) [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 16:48, 2022 ж. желтоқсанның 4 (+06) == Министрлер кабинеті == Кеш жарық, егер уақыт тауып жатсаңыз {{tl|Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}} үлгісін толықтырып, жаңартып жіберсеңіз және де осы үлгіні жаңадан тағайындалған министрлерге қойып шықсаңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2023 ж. қаңтардың 4 (+06) :Жақсы! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 10:51, 2023 ж. қаңтардың 5 (+06) == Translation request == Hello. Can you create and upload the article [[Әзербайжан географиясы]] in Kazakh Wikipedia, by translating it from the well sourced article [[:ru:География Азербайджана]]? Yours sincerely, [[Қатысушы:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Қатысушы талқылауы:Multituberculata|талқылау]]) 20:12, 2023 ж. ақпанның 8 (+06) :Good evening! Azerbaijan is actually in my to-do countries list. I will do that, later! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) == 2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы == {{WAM |header = [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Central Downtown Astana 2.jpg|right|thumb|300px|2023 Астанадағы конференция|link=meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference]]</div> |subheader = 2023 жылғы 3-4 маусым күндері Астанада болады.<div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Астанада болатын Уикимедиа конференциясына стипендия алуға өтінім қабылданып жатқанын қуана хабарлаймыз. Қазақша сөйлейтін уикимедиашылар қауымдастығының өкілі болсаңыз әрі қазақ тіліндегі Уикимедиа жобаларына үлес қоссаңыз, осы конференцияға қатысу үшін стипендияға өтініш бере аласыз. Стипендияның екі түрі болмақ: жол мен қонақ үйге кететін шығынды толық қамтитыны және тек жолды қамтитын жартылай стипендия. * Конференция жайлы толығырақ білу үшін және стипендияға өтініш беру үшін мына парақшаны оқып көріңіз: [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|Қазақ Уикимедиа конференциясы 2023]] * Конференцияда қандай тақырып қозғалғанын қалайтыныңызды айтқыңыз келса, бұл шарадан не күтетініңізді жеткізгіңіз келсе, мына сауалнаманы толтырыңыз: [https://docs.google.com/forms/d/1QBS6WXkv0dChIHcwhG325Dyu2mu_Hctcev78_f9Yoec/viewform?edit_requested=true сауалнамаға сілтеме] </div> |footer = Ізгі ниетпен, [[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Кісі есімін неге бұрмалайсыз? == Мен жазған [[Кемал Қылышдароғлы]] мақаласын неге ауыстырып жібердіңіз? Ол қазақ емес қой, есімін де өзгертіпсіз. Мысалға, Эрнест Хемингуэйді Эрност Миллерұлы деп айтпайсыз ғой. Қызықсыз. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 20:45, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) :Онда есімі Кемаль Кылычдароғлу болсын. Түрік тілінде Қ жоқ! 😁 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:01, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::Қылышдарұлының есімі телеграм арнасында талқыланған еді. Түркітілдес азаматтардың есімдері мүмкін болғанда қазақшаланады: Рэджэп Тайип Әрдоан Режеп Тайып Ердоған болды, және т.б.. Неге Кылычдароолумен солай істемеске? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:03, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::: А-а, ондай талқылаудың болғанын білмеппін. Бірақ оғлы деп жазғанның өзі қазақшаланғаны болмай ма? Қалай десеңіз де, есімі Кемал(ь) боп қалғаны дұрыс қой!! --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:41, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) Ең көрнекті мысал: [[Мұстафа Кемал Ататүрік]]. Мұнда Кемал ғой! ::::Иә, сол жақты телеграмда айтқан. Кемал дейміз. Ал "оғлы" деген "ұлы" деген сөздің түрікшесі болса, онда неге "ұлы" дей салмасқа? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:49, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Газеттерде түрік есімдері оғлы деп берілгенін көрдім да, солай жаздым. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:59, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Мен мақала атын тағы өзгерттім, себебін мұнда жаздым: [[Талқылау:Кемал Қылышдароғлы]] --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 17:08, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) == Санат == Санаттарға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2023 ж. маусымның 12 (+06) :Жақсы, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:25, 2023 ж. маусымның 12 (+06) == Конференцияға қатысу мүмкіндігі == [[metawiki:Wikimedia_Community_of_Kazakh_language_User_Group/Events/Conference#Interested_in_participating|Мына жерде]] конференцияға қатысуға ниет білдіріпсіз. Қыркүйектің 2-3 күні қатыса аласыз ба, сол туралы 1-2 күнде жауап беруіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:02, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) :Армысыз, иә, қатыса аламын. Еске түсіргеніңіз үшін рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:09, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == Қайырлы кеш! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Эрнест Хемингуэй]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 23:23, 2023 ж. тамыздың 29 (+06) == Партия және награда атаулары туралы == Құрметті @[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] оқырмандарға түсінікті болуы үшін мақала мен санаттарда ресейлік партиялар мен атаулардың түпнұсқаға сәйкес жазылуы дұрыс болар. Біртұтас Ресей деген Единая Россия ғой? Қасында қазақшаға аудармасын беруге болады. Еңбегіңізге көп рахмет. [[Қатысушы:Ashina|Ashina]] ([[Қатысушы талқылауы:Ashina|талқылау]]) 09:40, 2023 ж. қыркүйектің 26 (+06) == Жаңа жақсы мақала == Кеш жарық! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Ұсыну#Биология]] деген бетте дауысыңызды қалдырсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:34, 2023 ж. қазанның 5 (+06) == 2023 Уикиконференциясы үлгісі == Қайырлы күн! Сіз 2023 жылы өткен Уикиконцеренцияның мүшесі болғандықтан сізге осы '''<nowiki>{{1 - Уикиконференция қатысушысы}}</nowiki>''' үлгісін өз қатысушы бетіңізге қоюыңызды ұсынамын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:48, 2023 ж. қазанның 6 (+06) :Қайырлы күн, жақсы, қоямын! I hate to be that guy, бірақ қателеспесем дұрысы "1-Уикиконференция" болу керек? https://emle.kz/articles/76 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:54, 2023 ж. қазанның 6 (+06) ::Ескерткеніңізге рақмет, түзетіп қойдым, енді түзетілген атауға ауыстырсаңыз өз қатысушы бетіңіздегі үлгінің атауын)))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 16:10, 2023 ж. қазанның 6 (+06) == Навигациялық үлгі == Кеш жарық, министрлікке арналған навигацялық үлгі бар. Соны жаңартып барлық мақалаға қойып шығу керек. {{tl|Қазақстан Республикасының министрліктері}} [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2023 ж. қазанның 22 (+06) :Кеш жарық, үлгінің бар екенін білмеппін, жақсы, ескеремін, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:59, 2023 ж. қазанның 22 (+06) == Конвертерді жою == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Форум/Техникалық#Қазақ-латын-төте конвертерің толықтай жою|Мына]] жерде өте маңызды тақырып қозғалып жатыр, қауымдастық мүшесі ретінде ойыңызды қалдырып кетуге шақырамын. Құрметпен, [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:06, 2023 ж. қазанның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі:Комикс == Санат [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:34, 2023 ж. қарашаның 19 (+06) :Санат қосылды, [[:Үлгі:Комикс кейіпкері]] үлгісінің [[:Санат:Үлгілер-инфобокстар:Комикстер]] санатына қосылуы сұралады (маған рұқсат етілмейді екен) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:36, 2023 ж. қарашаның 20 (+06) :Done --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. қарашаның 23 (+06) == III Чарльз == [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=III_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7&redirect=no III Чарлз] осыған сілтенген беттерді түзетіп шықсаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. желтоқсанның 11 (+06) == CEE Youth Game Night barnstar == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:CEE Youth Group Game Night barnstar 3.svg|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''CEE Youth Game Night''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | Congratulations on your score at the [[meta:Wikimedia CEE Hub/Youth Group|CEE Youth Group]] game night held on January 27, 2024. [[Қатысушы:Kurmanbek|Kurmanbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Kurmanbek|талқылау]]) 00:58, 2024 ж. қаңтардың 28 (+06) |} == Бітікші сайлау == Жаңа бітікші сайлап жатырмыз, сол себепті [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|мына жерде]] дауыс беруіңізді сұраймыз. <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Қазақ Уикимедиа конференциясы 2024 == Биылғы кезекті Қазақ Уикимедия конференциясы Қазақ Уикипедиясының туған күніне орай ұйымдастырылмықшы, нақты уақыты мен орны алда белгілі болады, әзірге қауымдастық пікірін білу мақсатында, [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdO1bp-Qvl5XEcv_qkVUNBF6pQrxtTHZ9nkUYT1M2f-f6IkzQ/viewform?usp=sf_link мына бір сауалнаманы] толтыруыңызды сұраймыз. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 22:46, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> :Жауап бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:16, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:44, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Негізгі белдеу]] бетінде де дәреже беру өтіп жатыр. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:45, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Әзірбайжандағы президент сайлауы == Қайырлы күн, уақыт тапсаңыз Әзірбайжандағы президент сайлауы (2024) мақаласын бастауды ұсынамын. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:37, 2024 ж. ақпанның 11 (+06) :Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:20, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) ::👍 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 03:21, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық, мақалалардың атын жылжытқанда, артынан қалған ескі сілтемені жөндеп кету керек. Үлгілерді, санаттарды т.с.с. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:36, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) :Кеш жарық. Ескеретін боламын, рахмет. :[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:37, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) ::Ұмытпаңыз, қайта-қайта артыңыздан түзетіп жүрмін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:50, 2024 ж. наурыздың 18 (+06) == Жедел жоюдан алып тастау == Қайырлы күн! [[Әл-жәбрдің атасы]] журналы туралы мақала жедел жоюға қате ұсынылыпты. Бұны реттеуге көмектесе аласыз ба? [[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 11:07, 2024 ж. наурыздың 23 (+06) == Мақалаларды жою == Қайырлы күн, сізден мына беттерді жоюды сұраймын. * <s>Астана Халықаралық Қаржы Орталығы</s> * <s>Қазақстандық салымдарға кепілдік беру қоры</s> * <s>ҚазЭнергоКабель</s> * <s>Ирвин Джеймс</s> * <s>Жебе компаниясы</s> * Заттыбек Көпбосынұлы * <s>Солтүстік Атлант пакті (ШАРТЫ)</s> * <s>Жоба:Инкубатор/Dynamite (ән)</s> * <s>Отбасы хрестоматиясы</s> * <s>Патшалық (телесериал)</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:35, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) :Қайырлы күн, қарап көремін, рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:56, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) ::Көп рақмет. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 19:23, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) == Мақалаларды жою #2 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Лаванда Браун</s> * <s>Лазурский Алексанр</s> * <s>Линден Эшби</s> * <s>Михаил Семёнович Панин</s> * <s>Агой Раушанов</s> * <s>Астана декларациясы</s> * <s>Генри Келлетт</s> * <s>Жанат Рахметоллаұлы Ерманов</s> * <s>Илья Павлович Сегал</s> * <s>Констанс Ву</s> * <s>Колтрейн Робби</s> * <s>Кишкис Петр Петрович</s> * <s>Ким Мён Су</s> * <s>Алматы облысының әкімшілік бөлінісі</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 00:31, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) :<s>Михаил Семёнович Панин</s> мақаласын жаңа қатысушылар жазған екен және маңыздылығы жетіп тұр сияқты. Уикилендіруге, санат, дереккөз қосуға уақыт бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:57, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) ::Жақсы, көрейік. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:52, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) == Мақалаларды жою #3 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * [[Дәрілік заттарды жасау]] * [[Вечерний Алматы]] * [[Бұрылу бейтараптығы]] * [[Бабала]] * [[Бабалат]] * [[Креймер Стенли]] * [[Қазақстан газеттерінің тізімі]] * [[Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастары мен сыртқы саясаты]] * [[Мова нанова]] * [[Daryn.online]] * [[Қатысушы:DDP DJ DOMINIC PEWEE BIOGRAPHY]] [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:23, 2024 ж. сәуірдің 24 (+05) :Рақмет. [[Мова нанова]] бетін не себеппен жоймадыңыз? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 17:01, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) ::Уики-көктемнің [https://meta.m.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Spring_2023/Structure/Belarus Беларусь тізімінде] тұрғандығынан маңыздылығы бар шығар деймін. Жалпы маңыздылығын кейін қарайын деп едім, бірақ есімнен шығып кетіпті. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:14, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) == Жою сұранысы == Қайырлы күн! Сізден келесі беттер мен суреттерді жоюды сұраймын: # [[Талқылау:Минато]] # [[Талқылау:Қабақ Айтұлы]] # [[Талқылау:Walkman]] # [[Талқылау:Тілеу Айтұлы]] Келесі файлдардың қайнары, қолдану мақсаты, жасалған уақыты көрсетілмеген, еркін емес суреттер, Қазақстанда панорама бостандығы жоқ: # [[:Сурет:МЕМЛЕКЕТТІК ТІЗІМ.pdf]] # [[:Сурет:Мәдени мұра суреті.jpeg]] # [[:Сурет:1) ҰОС ескерткіші.jpeg]] # [[:Сурет:2). Байзақ батыр жерленген жері.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мазары.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС ескерткіші.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мавзолейі.jpg]] # [[:Сурет:А. Суханбаев.jpg]] # [[:Сурет:Әулиеата бекінісі.jpeg]] # [[:Сурет:Б.Устаев.jpeg]] # [[:Сурет:Жамбыл облысының ескерткіштері.jpeg]] # [[:Сурет:Туймакент ҰОС.jpg]] # [[:Сурет:Аймантобе.jpeg]] # [[:Сурет:Памятник Ж. Жабаев.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Айша бибі ауылы.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Гродекова.jpg]] Рақмет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:52, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Қарап шығып, жойдым. Еңбегің үшін рахмет! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 16:43, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) Мыналарды да жою керек: [[Теориялық әлеуметтік лингвистика]] және [[Экспрементті әлеуметтік лингвистика‎]]. Себебі [[Әлеуметтік лингвистика]] деген бар ғой.--[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:04, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) dkyseol997sy2p3mx4u13bgklxmnbe2 3319439 3319434 2024-04-25T12:20:42Z Malik Nursultan B 111493 /* Жою сұранысы */ Жауап беру wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Malik Nursultan B}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 13:51, 2021 ж. шілденің 7 (+06) == Үлгі қою == Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңізге рахмет. Тек бір кішігірім кеңесім: үлгіні мақаланың ортасына емес, ең басына қою керек. Соны ескеруіңізді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:59, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) == Тұлғаларға арналған үлгі == Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгілерде: туған/қайтысболған күні параметрін санмен толтыру керек ('''1.11.1111'''), сосын туған/қайтысболған жері бойынша {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгі бар. Тағы артық, дубликат санаттарды алмастырып, ауыстырып, толықтырып тұрған дұрыс. Уикипедияғы қосып жатқан үлесіңізге размет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:19, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) == Орынсыз сілтемелер == Тағы да саламатсыз, қазуиге жақсы сапалы өңдеме жасағаңызға көп рахмет. Бірақ та бір айтарым бар: мақалаға тікелей қатысты сөздерге сілтеме жасау керек, әрі бір сөзге бірнеше рет сілтеме жасауға болмайды. Мысалы: әншілерге құр ''музыка''ға, актерлерге жай ''кино'' сөздеріне, мемлекет атауларына, даталарға қайта-қайта сілтеме жасаудың керегі жоқ. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:25, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) Саламатсыз, жақсы. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:13, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Санат қою == Құрметті қатысушы жаңадан жазылған мақалаларға санат қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:14, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Кешіріңіз, келесі жолы ұмытпауға тырысамын. Рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 01:23, 2022 ж. маусымның 24 (+06) == Ким Чен Ын == <pre>== Дереккөздер == {{дереккөздер}}</pre> осылай қою керек, санаттар дұрыс қойылмаған, егер үлгіде туған/өлген күні дұрыс толтырса және де туған/өлген жылдары параметріне {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді дұрыстап толтырса: автоматты түрде санаттар пайда болады (сіз дубликат жасап **** туғандар деп жасап жатсыз). Интеруики қойылмаған. Аталған қателіктерді түзетіп шықсаңыз, сәттілік --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:46, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Осы жолы интеруики қойғызбады, бетті "өзгертуге болмайды" деді. Қалғанын дұрыстаймын [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 02:52, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Туғанжері мен қайтыс болғанжері == Саламатсыз, тағы мен) Туған/қайтысболғанжері үлгісі бір рет қолданады: қалаға немесе ауданға кейде ауыл үлкен атақты болса соған пайдаланады, қалғандары жай ғана сілтеме болады, облысы елі, ауылы т.с.с. Ал туған күні параметріне тек сан жазасыз) Сұрақтар болса сұраңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:34, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)}} }} Мен санат қосып жүрген сияқты едім🤔 әлде қате жасап жатырмын ба? Басқа, ұқсас мақалалардағы санаттарды жаңа мақалаға көшіріп саламын, телефонымда көрсетіп тұрады, санаттың бар екендігі. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:52, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) :Кейбір мақалаларда туған күнінен басқа санаттар жоқ болды--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Шуашша Уикипедия == Кеш жарық, Шуаш-Чуваш деп өзгерттіңіз, енді ескі атауға біршама мақалалар сілтеніп тұр. Әсіресе '''Шуашша Уикипедия''' сөзіне, түркі тілдес және уикипедия тізімдері үлгілерін түзетіп шықсаңыз. Сол жақта құралдар бөлімінде [[Арнайы:Мында сілтегендер/Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|Мұнда сілтейтін беттер]] деген параметрге өтіңіз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) Жақсы, өзгертемін, алайда үлгілерді әлі өңдей алмаймын, «бұзақылыққа қарсы қорғалған» дейді. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:18, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) == Тағы да санат жайлы == Кеш жарық! Өзіңіз бастаған мақалаларға мейлінше санаттармен толтыруды өтінемін, егер қазуикиде жоқ болса өзіңіз бастаңыз. [[Шешен-Ингуш Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы]]‎ деген мақалаға мемлекеттер үлгісін қоя салыпсыз, ол санатқа тәуелді емес, толыққанды елдерге қойылатын санат қой. Өз бастаған дүниені толық аяқтауды өтінемін (ешкім супер мақала жасаңыз деп міндеттемейді, тек басы аяғы бар мазмұны жақсы мақала болса жетіп жатыр) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:18, 2022 ж. қыркүйектің 14 (+06) == Таңдаулы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:15, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :[[Қымыз]] мақаласы таңдаулы емес па еді?[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:20, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :: Ол жақсы мақала дәрежесінде болып тұр. Таңдаулы мақала деген жақсы мақаладан жақсырақ екенін білдіретін дәреже. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:31, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::Жақсы, дауыс беремін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:33, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::: Сіздің пікіріңізше, талапқа сай болды ма? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:01, 2022 ж. қазанның 20 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық! Қосып жатқан үлесіңізге үлкен рахмет) Мақала атауын жылжытқанда, асықпай, ойланып жасаған дұрыс. Себебі сіз жылжытқан мақалалардың ескі атауына қаншама мақалалар, үлгілер сілтеніп тұр. Соны ескеріп, ''автоуики'' қосымшасын жүктеп, ескі сілтемелерді түзетіп шығарсыз деген үміттемін. Рахмет. Мынау админ мазамды қайта-қайта алды ғой деп жатқан шығарсыз) Белсенді қатысушы болғандықтан: осындай шағын қателіктерге назар аударсын, жинаған тәжірибемді айтқан кеңес түрім) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. қазанның 11 (+06) :Автоуики дегенді қалай жүктейді екен, ол мобилды телефонда бар ма? Кеңестеріңіз үшін рақмет. Оларды ескеремін. Жоқ, мазамды алған жоқсыз) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:10, 2022 ж. қазанның 11 (+06) ::Мобильді қосымшаса бар ма білмедім. ''AutoWikiBrowser'' гуглдан іздеп, жүктеп алыңыз. Сосын Арыстанбек мырзаға осы қосымшаны пайдалануға рұқсат алыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:22, 2022 ж. қазанның 12 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)}} }} == Тұлға жайындағы мақала атауы == [https://kk.wikipedia.org/wiki/Topic:X7uac9f4bufkyp2k Мында] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 22:43, 2022 ж. қарашаның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Бауыржан Момышұлы == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Бауыржан Момышұлы]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 16:19, 2022 ж. желтоқсанның 3 (+06) : Malik Nursultan B, сіз айтқан ескертулер ескеріліп, мақала едәуір толықтырылды. Оны қайтадан қарап шықсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:13, 2023 ж. қаңтардың 13 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Құрметті Malik Nursaultan B, [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков]] деген бетте өз дауысыңызды әлде ойынызды қалдырынзшы --[[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]]([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылауы]]) 15262, 2022 ж. қарашаның 4 (+06) [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 16:48, 2022 ж. желтоқсанның 4 (+06) == Министрлер кабинеті == Кеш жарық, егер уақыт тауып жатсаңыз {{tl|Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}} үлгісін толықтырып, жаңартып жіберсеңіз және де осы үлгіні жаңадан тағайындалған министрлерге қойып шықсаңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2023 ж. қаңтардың 4 (+06) :Жақсы! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 10:51, 2023 ж. қаңтардың 5 (+06) == Translation request == Hello. Can you create and upload the article [[Әзербайжан географиясы]] in Kazakh Wikipedia, by translating it from the well sourced article [[:ru:География Азербайджана]]? Yours sincerely, [[Қатысушы:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Қатысушы талқылауы:Multituberculata|талқылау]]) 20:12, 2023 ж. ақпанның 8 (+06) :Good evening! Azerbaijan is actually in my to-do countries list. I will do that, later! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) == 2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы == {{WAM |header = [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Central Downtown Astana 2.jpg|right|thumb|300px|2023 Астанадағы конференция|link=meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference]]</div> |subheader = 2023 жылғы 3-4 маусым күндері Астанада болады.<div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Астанада болатын Уикимедиа конференциясына стипендия алуға өтінім қабылданып жатқанын қуана хабарлаймыз. Қазақша сөйлейтін уикимедиашылар қауымдастығының өкілі болсаңыз әрі қазақ тіліндегі Уикимедиа жобаларына үлес қоссаңыз, осы конференцияға қатысу үшін стипендияға өтініш бере аласыз. Стипендияның екі түрі болмақ: жол мен қонақ үйге кететін шығынды толық қамтитыны және тек жолды қамтитын жартылай стипендия. * Конференция жайлы толығырақ білу үшін және стипендияға өтініш беру үшін мына парақшаны оқып көріңіз: [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|Қазақ Уикимедиа конференциясы 2023]] * Конференцияда қандай тақырып қозғалғанын қалайтыныңызды айтқыңыз келса, бұл шарадан не күтетініңізді жеткізгіңіз келсе, мына сауалнаманы толтырыңыз: [https://docs.google.com/forms/d/1QBS6WXkv0dChIHcwhG325Dyu2mu_Hctcev78_f9Yoec/viewform?edit_requested=true сауалнамаға сілтеме] </div> |footer = Ізгі ниетпен, [[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Кісі есімін неге бұрмалайсыз? == Мен жазған [[Кемал Қылышдароғлы]] мақаласын неге ауыстырып жібердіңіз? Ол қазақ емес қой, есімін де өзгертіпсіз. Мысалға, Эрнест Хемингуэйді Эрност Миллерұлы деп айтпайсыз ғой. Қызықсыз. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 20:45, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) :Онда есімі Кемаль Кылычдароғлу болсын. Түрік тілінде Қ жоқ! 😁 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:01, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::Қылышдарұлының есімі телеграм арнасында талқыланған еді. Түркітілдес азаматтардың есімдері мүмкін болғанда қазақшаланады: Рэджэп Тайип Әрдоан Режеп Тайып Ердоған болды, және т.б.. Неге Кылычдароолумен солай істемеске? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:03, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::: А-а, ондай талқылаудың болғанын білмеппін. Бірақ оғлы деп жазғанның өзі қазақшаланғаны болмай ма? Қалай десеңіз де, есімі Кемал(ь) боп қалғаны дұрыс қой!! --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:41, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) Ең көрнекті мысал: [[Мұстафа Кемал Ататүрік]]. Мұнда Кемал ғой! ::::Иә, сол жақты телеграмда айтқан. Кемал дейміз. Ал "оғлы" деген "ұлы" деген сөздің түрікшесі болса, онда неге "ұлы" дей салмасқа? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:49, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Газеттерде түрік есімдері оғлы деп берілгенін көрдім да, солай жаздым. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:59, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Мен мақала атын тағы өзгерттім, себебін мұнда жаздым: [[Талқылау:Кемал Қылышдароғлы]] --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 17:08, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) == Санат == Санаттарға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2023 ж. маусымның 12 (+06) :Жақсы, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:25, 2023 ж. маусымның 12 (+06) == Конференцияға қатысу мүмкіндігі == [[metawiki:Wikimedia_Community_of_Kazakh_language_User_Group/Events/Conference#Interested_in_participating|Мына жерде]] конференцияға қатысуға ниет білдіріпсіз. Қыркүйектің 2-3 күні қатыса аласыз ба, сол туралы 1-2 күнде жауап беруіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:02, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) :Армысыз, иә, қатыса аламын. Еске түсіргеніңіз үшін рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:09, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == Қайырлы кеш! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Эрнест Хемингуэй]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 23:23, 2023 ж. тамыздың 29 (+06) == Партия және награда атаулары туралы == Құрметті @[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] оқырмандарға түсінікті болуы үшін мақала мен санаттарда ресейлік партиялар мен атаулардың түпнұсқаға сәйкес жазылуы дұрыс болар. Біртұтас Ресей деген Единая Россия ғой? Қасында қазақшаға аудармасын беруге болады. Еңбегіңізге көп рахмет. [[Қатысушы:Ashina|Ashina]] ([[Қатысушы талқылауы:Ashina|талқылау]]) 09:40, 2023 ж. қыркүйектің 26 (+06) == Жаңа жақсы мақала == Кеш жарық! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Ұсыну#Биология]] деген бетте дауысыңызды қалдырсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:34, 2023 ж. қазанның 5 (+06) == 2023 Уикиконференциясы үлгісі == Қайырлы күн! Сіз 2023 жылы өткен Уикиконцеренцияның мүшесі болғандықтан сізге осы '''<nowiki>{{1 - Уикиконференция қатысушысы}}</nowiki>''' үлгісін өз қатысушы бетіңізге қоюыңызды ұсынамын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:48, 2023 ж. қазанның 6 (+06) :Қайырлы күн, жақсы, қоямын! I hate to be that guy, бірақ қателеспесем дұрысы "1-Уикиконференция" болу керек? https://emle.kz/articles/76 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:54, 2023 ж. қазанның 6 (+06) ::Ескерткеніңізге рақмет, түзетіп қойдым, енді түзетілген атауға ауыстырсаңыз өз қатысушы бетіңіздегі үлгінің атауын)))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 16:10, 2023 ж. қазанның 6 (+06) == Навигациялық үлгі == Кеш жарық, министрлікке арналған навигацялық үлгі бар. Соны жаңартып барлық мақалаға қойып шығу керек. {{tl|Қазақстан Республикасының министрліктері}} [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2023 ж. қазанның 22 (+06) :Кеш жарық, үлгінің бар екенін білмеппін, жақсы, ескеремін, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:59, 2023 ж. қазанның 22 (+06) == Конвертерді жою == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Форум/Техникалық#Қазақ-латын-төте конвертерің толықтай жою|Мына]] жерде өте маңызды тақырып қозғалып жатыр, қауымдастық мүшесі ретінде ойыңызды қалдырып кетуге шақырамын. Құрметпен, [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:06, 2023 ж. қазанның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі:Комикс == Санат [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:34, 2023 ж. қарашаның 19 (+06) :Санат қосылды, [[:Үлгі:Комикс кейіпкері]] үлгісінің [[:Санат:Үлгілер-инфобокстар:Комикстер]] санатына қосылуы сұралады (маған рұқсат етілмейді екен) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:36, 2023 ж. қарашаның 20 (+06) :Done --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. қарашаның 23 (+06) == III Чарльз == [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=III_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7&redirect=no III Чарлз] осыған сілтенген беттерді түзетіп шықсаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. желтоқсанның 11 (+06) == CEE Youth Game Night barnstar == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:CEE Youth Group Game Night barnstar 3.svg|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''CEE Youth Game Night''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | Congratulations on your score at the [[meta:Wikimedia CEE Hub/Youth Group|CEE Youth Group]] game night held on January 27, 2024. [[Қатысушы:Kurmanbek|Kurmanbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Kurmanbek|талқылау]]) 00:58, 2024 ж. қаңтардың 28 (+06) |} == Бітікші сайлау == Жаңа бітікші сайлап жатырмыз, сол себепті [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|мына жерде]] дауыс беруіңізді сұраймыз. <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Қазақ Уикимедиа конференциясы 2024 == Биылғы кезекті Қазақ Уикимедия конференциясы Қазақ Уикипедиясының туған күніне орай ұйымдастырылмықшы, нақты уақыты мен орны алда белгілі болады, әзірге қауымдастық пікірін білу мақсатында, [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdO1bp-Qvl5XEcv_qkVUNBF6pQrxtTHZ9nkUYT1M2f-f6IkzQ/viewform?usp=sf_link мына бір сауалнаманы] толтыруыңызды сұраймыз. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 22:46, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> :Жауап бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:16, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:44, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Негізгі белдеу]] бетінде де дәреже беру өтіп жатыр. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:45, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Әзірбайжандағы президент сайлауы == Қайырлы күн, уақыт тапсаңыз Әзірбайжандағы президент сайлауы (2024) мақаласын бастауды ұсынамын. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:37, 2024 ж. ақпанның 11 (+06) :Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:20, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) ::👍 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 03:21, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық, мақалалардың атын жылжытқанда, артынан қалған ескі сілтемені жөндеп кету керек. Үлгілерді, санаттарды т.с.с. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:36, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) :Кеш жарық. Ескеретін боламын, рахмет. :[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:37, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) ::Ұмытпаңыз, қайта-қайта артыңыздан түзетіп жүрмін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:50, 2024 ж. наурыздың 18 (+06) == Жедел жоюдан алып тастау == Қайырлы күн! [[Әл-жәбрдің атасы]] журналы туралы мақала жедел жоюға қате ұсынылыпты. Бұны реттеуге көмектесе аласыз ба? [[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 11:07, 2024 ж. наурыздың 23 (+06) == Мақалаларды жою == Қайырлы күн, сізден мына беттерді жоюды сұраймын. * <s>Астана Халықаралық Қаржы Орталығы</s> * <s>Қазақстандық салымдарға кепілдік беру қоры</s> * <s>ҚазЭнергоКабель</s> * <s>Ирвин Джеймс</s> * <s>Жебе компаниясы</s> * Заттыбек Көпбосынұлы * <s>Солтүстік Атлант пакті (ШАРТЫ)</s> * <s>Жоба:Инкубатор/Dynamite (ән)</s> * <s>Отбасы хрестоматиясы</s> * <s>Патшалық (телесериал)</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:35, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) :Қайырлы күн, қарап көремін, рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:56, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) ::Көп рақмет. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 19:23, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) == Мақалаларды жою #2 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Лаванда Браун</s> * <s>Лазурский Алексанр</s> * <s>Линден Эшби</s> * <s>Михаил Семёнович Панин</s> * <s>Агой Раушанов</s> * <s>Астана декларациясы</s> * <s>Генри Келлетт</s> * <s>Жанат Рахметоллаұлы Ерманов</s> * <s>Илья Павлович Сегал</s> * <s>Констанс Ву</s> * <s>Колтрейн Робби</s> * <s>Кишкис Петр Петрович</s> * <s>Ким Мён Су</s> * <s>Алматы облысының әкімшілік бөлінісі</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 00:31, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) :<s>Михаил Семёнович Панин</s> мақаласын жаңа қатысушылар жазған екен және маңыздылығы жетіп тұр сияқты. Уикилендіруге, санат, дереккөз қосуға уақыт бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:57, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) ::Жақсы, көрейік. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:52, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) == Мақалаларды жою #3 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * [[Дәрілік заттарды жасау]] * [[Вечерний Алматы]] * [[Бұрылу бейтараптығы]] * [[Бабала]] * [[Бабалат]] * [[Креймер Стенли]] * [[Қазақстан газеттерінің тізімі]] * [[Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастары мен сыртқы саясаты]] * [[Мова нанова]] * [[Daryn.online]] * [[Қатысушы:DDP DJ DOMINIC PEWEE BIOGRAPHY]] [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:23, 2024 ж. сәуірдің 24 (+05) :Рақмет. [[Мова нанова]] бетін не себеппен жоймадыңыз? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 17:01, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) ::Уики-көктемнің [https://meta.m.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Spring_2023/Structure/Belarus Беларусь тізімінде] тұрғандығынан маңыздылығы бар шығар деймін. Жалпы маңыздылығын кейін қарайын деп едім, бірақ есімнен шығып кетіпті. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:14, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) == Жою сұранысы == Қайырлы күн! Сізден келесі беттер мен суреттерді жоюды сұраймын: # [[Талқылау:Минато]] # [[Талқылау:Қабақ Айтұлы]] # [[Талқылау:Walkman]] # [[Талқылау:Тілеу Айтұлы]] Келесі файлдардың қайнары, қолдану мақсаты, жасалған уақыты көрсетілмеген, еркін емес суреттер, Қазақстанда панорама бостандығы жоқ: # [[:Сурет:МЕМЛЕКЕТТІК ТІЗІМ.pdf]] # [[:Сурет:Мәдени мұра суреті.jpeg]] # [[:Сурет:1) ҰОС ескерткіші.jpeg]] # [[:Сурет:2). Байзақ батыр жерленген жері.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мазары.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС ескерткіші.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мавзолейі.jpg]] # [[:Сурет:А. Суханбаев.jpg]] # [[:Сурет:Әулиеата бекінісі.jpeg]] # [[:Сурет:Б.Устаев.jpeg]] # [[:Сурет:Жамбыл облысының ескерткіштері.jpeg]] # [[:Сурет:Туймакент ҰОС.jpg]] # [[:Сурет:Аймантобе.jpeg]] # [[:Сурет:Памятник Ж. Жабаев.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Айша бибі ауылы.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Гродекова.jpg]] Рақмет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:52, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Қарап шығып, жойдым. Еңбегің үшін рахмет! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 16:43, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) Мыналарды да жою керек: [[Теориялық әлеуметтік лингвистика]] және [[Экспрементті әлеуметтік лингвистика‎]]. Себебі [[Әлеуметтік лингвистика]] деген бар ғой.--[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:04, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Үшіншісі стильге сай емес, бірақ сонда да маңыздылығы жетіп тұр, сондықтан әзірге Жедел жойылсынға қостым. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:20, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) cwooik8njtd02bvx6bj464k0ri87eq7 3319441 3319439 2024-04-25T12:22:13Z Джамбульский 136464 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Malik Nursultan B}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 13:51, 2021 ж. шілденің 7 (+06) == Үлгі қою == Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңізге рахмет. Тек бір кішігірім кеңесім: үлгіні мақаланың ортасына емес, ең басына қою керек. Соны ескеруіңізді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:59, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) == Тұлғаларға арналған үлгі == Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгілерде: туған/қайтысболған күні параметрін санмен толтыру керек ('''1.11.1111'''), сосын туған/қайтысболған жері бойынша {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгі бар. Тағы артық, дубликат санаттарды алмастырып, ауыстырып, толықтырып тұрған дұрыс. Уикипедияғы қосып жатқан үлесіңізге размет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:19, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) == Орынсыз сілтемелер == Тағы да саламатсыз, қазуиге жақсы сапалы өңдеме жасағаңызға көп рахмет. Бірақ та бір айтарым бар: мақалаға тікелей қатысты сөздерге сілтеме жасау керек, әрі бір сөзге бірнеше рет сілтеме жасауға болмайды. Мысалы: әншілерге құр ''музыка''ға, актерлерге жай ''кино'' сөздеріне, мемлекет атауларына, даталарға қайта-қайта сілтеме жасаудың керегі жоқ. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:25, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) Саламатсыз, жақсы. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:13, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Санат қою == Құрметті қатысушы жаңадан жазылған мақалаларға санат қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:14, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Кешіріңіз, келесі жолы ұмытпауға тырысамын. Рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 01:23, 2022 ж. маусымның 24 (+06) == Ким Чен Ын == <pre>== Дереккөздер == {{дереккөздер}}</pre> осылай қою керек, санаттар дұрыс қойылмаған, егер үлгіде туған/өлген күні дұрыс толтырса және де туған/өлген жылдары параметріне {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді дұрыстап толтырса: автоматты түрде санаттар пайда болады (сіз дубликат жасап **** туғандар деп жасап жатсыз). Интеруики қойылмаған. Аталған қателіктерді түзетіп шықсаңыз, сәттілік --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:46, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Осы жолы интеруики қойғызбады, бетті "өзгертуге болмайды" деді. Қалғанын дұрыстаймын [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 02:52, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Туғанжері мен қайтыс болғанжері == Саламатсыз, тағы мен) Туған/қайтысболғанжері үлгісі бір рет қолданады: қалаға немесе ауданға кейде ауыл үлкен атақты болса соған пайдаланады, қалғандары жай ғана сілтеме болады, облысы елі, ауылы т.с.с. Ал туған күні параметріне тек сан жазасыз) Сұрақтар болса сұраңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:34, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)}} }} Мен санат қосып жүрген сияқты едім🤔 әлде қате жасап жатырмын ба? Басқа, ұқсас мақалалардағы санаттарды жаңа мақалаға көшіріп саламын, телефонымда көрсетіп тұрады, санаттың бар екендігі. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:52, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) :Кейбір мақалаларда туған күнінен басқа санаттар жоқ болды--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Шуашша Уикипедия == Кеш жарық, Шуаш-Чуваш деп өзгерттіңіз, енді ескі атауға біршама мақалалар сілтеніп тұр. Әсіресе '''Шуашша Уикипедия''' сөзіне, түркі тілдес және уикипедия тізімдері үлгілерін түзетіп шықсаңыз. Сол жақта құралдар бөлімінде [[Арнайы:Мында сілтегендер/Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|Мұнда сілтейтін беттер]] деген параметрге өтіңіз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) Жақсы, өзгертемін, алайда үлгілерді әлі өңдей алмаймын, «бұзақылыққа қарсы қорғалған» дейді. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:18, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) == Тағы да санат жайлы == Кеш жарық! Өзіңіз бастаған мақалаларға мейлінше санаттармен толтыруды өтінемін, егер қазуикиде жоқ болса өзіңіз бастаңыз. [[Шешен-Ингуш Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы]]‎ деген мақалаға мемлекеттер үлгісін қоя салыпсыз, ол санатқа тәуелді емес, толыққанды елдерге қойылатын санат қой. Өз бастаған дүниені толық аяқтауды өтінемін (ешкім супер мақала жасаңыз деп міндеттемейді, тек басы аяғы бар мазмұны жақсы мақала болса жетіп жатыр) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:18, 2022 ж. қыркүйектің 14 (+06) == Таңдаулы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:15, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :[[Қымыз]] мақаласы таңдаулы емес па еді?[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:20, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :: Ол жақсы мақала дәрежесінде болып тұр. Таңдаулы мақала деген жақсы мақаладан жақсырақ екенін білдіретін дәреже. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:31, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::Жақсы, дауыс беремін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:33, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::: Сіздің пікіріңізше, талапқа сай болды ма? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:01, 2022 ж. қазанның 20 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық! Қосып жатқан үлесіңізге үлкен рахмет) Мақала атауын жылжытқанда, асықпай, ойланып жасаған дұрыс. Себебі сіз жылжытқан мақалалардың ескі атауына қаншама мақалалар, үлгілер сілтеніп тұр. Соны ескеріп, ''автоуики'' қосымшасын жүктеп, ескі сілтемелерді түзетіп шығарсыз деген үміттемін. Рахмет. Мынау админ мазамды қайта-қайта алды ғой деп жатқан шығарсыз) Белсенді қатысушы болғандықтан: осындай шағын қателіктерге назар аударсын, жинаған тәжірибемді айтқан кеңес түрім) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. қазанның 11 (+06) :Автоуики дегенді қалай жүктейді екен, ол мобилды телефонда бар ма? Кеңестеріңіз үшін рақмет. Оларды ескеремін. Жоқ, мазамды алған жоқсыз) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:10, 2022 ж. қазанның 11 (+06) ::Мобильді қосымшаса бар ма білмедім. ''AutoWikiBrowser'' гуглдан іздеп, жүктеп алыңыз. Сосын Арыстанбек мырзаға осы қосымшаны пайдалануға рұқсат алыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:22, 2022 ж. қазанның 12 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)}} }} == Тұлға жайындағы мақала атауы == [https://kk.wikipedia.org/wiki/Topic:X7uac9f4bufkyp2k Мында] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 22:43, 2022 ж. қарашаның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Бауыржан Момышұлы == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Бауыржан Момышұлы]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 16:19, 2022 ж. желтоқсанның 3 (+06) : Malik Nursultan B, сіз айтқан ескертулер ескеріліп, мақала едәуір толықтырылды. Оны қайтадан қарап шықсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:13, 2023 ж. қаңтардың 13 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Құрметті Malik Nursaultan B, [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков]] деген бетте өз дауысыңызды әлде ойынызды қалдырынзшы --[[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]]([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылауы]]) 15262, 2022 ж. қарашаның 4 (+06) [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 16:48, 2022 ж. желтоқсанның 4 (+06) == Министрлер кабинеті == Кеш жарық, егер уақыт тауып жатсаңыз {{tl|Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}} үлгісін толықтырып, жаңартып жіберсеңіз және де осы үлгіні жаңадан тағайындалған министрлерге қойып шықсаңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2023 ж. қаңтардың 4 (+06) :Жақсы! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 10:51, 2023 ж. қаңтардың 5 (+06) == Translation request == Hello. Can you create and upload the article [[Әзербайжан географиясы]] in Kazakh Wikipedia, by translating it from the well sourced article [[:ru:География Азербайджана]]? Yours sincerely, [[Қатысушы:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Қатысушы талқылауы:Multituberculata|талқылау]]) 20:12, 2023 ж. ақпанның 8 (+06) :Good evening! Azerbaijan is actually in my to-do countries list. I will do that, later! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) == 2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы == {{WAM |header = [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Central Downtown Astana 2.jpg|right|thumb|300px|2023 Астанадағы конференция|link=meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference]]</div> |subheader = 2023 жылғы 3-4 маусым күндері Астанада болады.<div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Астанада болатын Уикимедиа конференциясына стипендия алуға өтінім қабылданып жатқанын қуана хабарлаймыз. Қазақша сөйлейтін уикимедиашылар қауымдастығының өкілі болсаңыз әрі қазақ тіліндегі Уикимедиа жобаларына үлес қоссаңыз, осы конференцияға қатысу үшін стипендияға өтініш бере аласыз. Стипендияның екі түрі болмақ: жол мен қонақ үйге кететін шығынды толық қамтитыны және тек жолды қамтитын жартылай стипендия. * Конференция жайлы толығырақ білу үшін және стипендияға өтініш беру үшін мына парақшаны оқып көріңіз: [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|Қазақ Уикимедиа конференциясы 2023]] * Конференцияда қандай тақырып қозғалғанын қалайтыныңызды айтқыңыз келса, бұл шарадан не күтетініңізді жеткізгіңіз келсе, мына сауалнаманы толтырыңыз: [https://docs.google.com/forms/d/1QBS6WXkv0dChIHcwhG325Dyu2mu_Hctcev78_f9Yoec/viewform?edit_requested=true сауалнамаға сілтеме] </div> |footer = Ізгі ниетпен, [[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Кісі есімін неге бұрмалайсыз? == Мен жазған [[Кемал Қылышдароғлы]] мақаласын неге ауыстырып жібердіңіз? Ол қазақ емес қой, есімін де өзгертіпсіз. Мысалға, Эрнест Хемингуэйді Эрност Миллерұлы деп айтпайсыз ғой. Қызықсыз. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 20:45, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) :Онда есімі Кемаль Кылычдароғлу болсын. Түрік тілінде Қ жоқ! 😁 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:01, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::Қылышдарұлының есімі телеграм арнасында талқыланған еді. Түркітілдес азаматтардың есімдері мүмкін болғанда қазақшаланады: Рэджэп Тайип Әрдоан Режеп Тайып Ердоған болды, және т.б.. Неге Кылычдароолумен солай істемеске? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:03, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::: А-а, ондай талқылаудың болғанын білмеппін. Бірақ оғлы деп жазғанның өзі қазақшаланғаны болмай ма? Қалай десеңіз де, есімі Кемал(ь) боп қалғаны дұрыс қой!! --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:41, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) Ең көрнекті мысал: [[Мұстафа Кемал Ататүрік]]. Мұнда Кемал ғой! ::::Иә, сол жақты телеграмда айтқан. Кемал дейміз. Ал "оғлы" деген "ұлы" деген сөздің түрікшесі болса, онда неге "ұлы" дей салмасқа? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:49, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Газеттерде түрік есімдері оғлы деп берілгенін көрдім да, солай жаздым. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:59, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Мен мақала атын тағы өзгерттім, себебін мұнда жаздым: [[Талқылау:Кемал Қылышдароғлы]] --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 17:08, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) == Санат == Санаттарға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2023 ж. маусымның 12 (+06) :Жақсы, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:25, 2023 ж. маусымның 12 (+06) == Конференцияға қатысу мүмкіндігі == [[metawiki:Wikimedia_Community_of_Kazakh_language_User_Group/Events/Conference#Interested_in_participating|Мына жерде]] конференцияға қатысуға ниет білдіріпсіз. Қыркүйектің 2-3 күні қатыса аласыз ба, сол туралы 1-2 күнде жауап беруіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:02, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) :Армысыз, иә, қатыса аламын. Еске түсіргеніңіз үшін рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:09, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == Қайырлы кеш! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Эрнест Хемингуэй]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 23:23, 2023 ж. тамыздың 29 (+06) == Партия және награда атаулары туралы == Құрметті @[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] оқырмандарға түсінікті болуы үшін мақала мен санаттарда ресейлік партиялар мен атаулардың түпнұсқаға сәйкес жазылуы дұрыс болар. Біртұтас Ресей деген Единая Россия ғой? Қасында қазақшаға аудармасын беруге болады. Еңбегіңізге көп рахмет. [[Қатысушы:Ashina|Ashina]] ([[Қатысушы талқылауы:Ashina|талқылау]]) 09:40, 2023 ж. қыркүйектің 26 (+06) == Жаңа жақсы мақала == Кеш жарық! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Ұсыну#Биология]] деген бетте дауысыңызды қалдырсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:34, 2023 ж. қазанның 5 (+06) == 2023 Уикиконференциясы үлгісі == Қайырлы күн! Сіз 2023 жылы өткен Уикиконцеренцияның мүшесі болғандықтан сізге осы '''<nowiki>{{1 - Уикиконференция қатысушысы}}</nowiki>''' үлгісін өз қатысушы бетіңізге қоюыңызды ұсынамын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:48, 2023 ж. қазанның 6 (+06) :Қайырлы күн, жақсы, қоямын! I hate to be that guy, бірақ қателеспесем дұрысы "1-Уикиконференция" болу керек? https://emle.kz/articles/76 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:54, 2023 ж. қазанның 6 (+06) ::Ескерткеніңізге рақмет, түзетіп қойдым, енді түзетілген атауға ауыстырсаңыз өз қатысушы бетіңіздегі үлгінің атауын)))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 16:10, 2023 ж. қазанның 6 (+06) == Навигациялық үлгі == Кеш жарық, министрлікке арналған навигацялық үлгі бар. Соны жаңартып барлық мақалаға қойып шығу керек. {{tl|Қазақстан Республикасының министрліктері}} [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2023 ж. қазанның 22 (+06) :Кеш жарық, үлгінің бар екенін білмеппін, жақсы, ескеремін, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:59, 2023 ж. қазанның 22 (+06) == Конвертерді жою == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Форум/Техникалық#Қазақ-латын-төте конвертерің толықтай жою|Мына]] жерде өте маңызды тақырып қозғалып жатыр, қауымдастық мүшесі ретінде ойыңызды қалдырып кетуге шақырамын. Құрметпен, [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:06, 2023 ж. қазанның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі:Комикс == Санат [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:34, 2023 ж. қарашаның 19 (+06) :Санат қосылды, [[:Үлгі:Комикс кейіпкері]] үлгісінің [[:Санат:Үлгілер-инфобокстар:Комикстер]] санатына қосылуы сұралады (маған рұқсат етілмейді екен) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:36, 2023 ж. қарашаның 20 (+06) :Done --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. қарашаның 23 (+06) == III Чарльз == [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=III_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7&redirect=no III Чарлз] осыған сілтенген беттерді түзетіп шықсаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. желтоқсанның 11 (+06) == CEE Youth Game Night barnstar == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:CEE Youth Group Game Night barnstar 3.svg|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''CEE Youth Game Night''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | Congratulations on your score at the [[meta:Wikimedia CEE Hub/Youth Group|CEE Youth Group]] game night held on January 27, 2024. [[Қатысушы:Kurmanbek|Kurmanbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Kurmanbek|талқылау]]) 00:58, 2024 ж. қаңтардың 28 (+06) |} == Бітікші сайлау == Жаңа бітікші сайлап жатырмыз, сол себепті [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|мына жерде]] дауыс беруіңізді сұраймыз. <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Қазақ Уикимедиа конференциясы 2024 == Биылғы кезекті Қазақ Уикимедия конференциясы Қазақ Уикипедиясының туған күніне орай ұйымдастырылмықшы, нақты уақыты мен орны алда белгілі болады, әзірге қауымдастық пікірін білу мақсатында, [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdO1bp-Qvl5XEcv_qkVUNBF6pQrxtTHZ9nkUYT1M2f-f6IkzQ/viewform?usp=sf_link мына бір сауалнаманы] толтыруыңызды сұраймыз. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 22:46, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> :Жауап бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:16, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:44, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Негізгі белдеу]] бетінде де дәреже беру өтіп жатыр. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:45, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Әзірбайжандағы президент сайлауы == Қайырлы күн, уақыт тапсаңыз Әзірбайжандағы президент сайлауы (2024) мақаласын бастауды ұсынамын. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:37, 2024 ж. ақпанның 11 (+06) :Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:20, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) ::👍 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 03:21, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық, мақалалардың атын жылжытқанда, артынан қалған ескі сілтемені жөндеп кету керек. Үлгілерді, санаттарды т.с.с. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:36, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) :Кеш жарық. Ескеретін боламын, рахмет. :[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:37, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) ::Ұмытпаңыз, қайта-қайта артыңыздан түзетіп жүрмін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:50, 2024 ж. наурыздың 18 (+06) == Жедел жоюдан алып тастау == Қайырлы күн! [[Әл-жәбрдің атасы]] журналы туралы мақала жедел жоюға қате ұсынылыпты. Бұны реттеуге көмектесе аласыз ба? [[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 11:07, 2024 ж. наурыздың 23 (+06) == Мақалаларды жою == Қайырлы күн, сізден мына беттерді жоюды сұраймын. * <s>Астана Халықаралық Қаржы Орталығы</s> * <s>Қазақстандық салымдарға кепілдік беру қоры</s> * <s>ҚазЭнергоКабель</s> * <s>Ирвин Джеймс</s> * <s>Жебе компаниясы</s> * Заттыбек Көпбосынұлы * <s>Солтүстік Атлант пакті (ШАРТЫ)</s> * <s>Жоба:Инкубатор/Dynamite (ән)</s> * <s>Отбасы хрестоматиясы</s> * <s>Патшалық (телесериал)</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:35, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) :Қайырлы күн, қарап көремін, рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:56, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) ::Көп рақмет. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 19:23, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) == Мақалаларды жою #2 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Лаванда Браун</s> * <s>Лазурский Алексанр</s> * <s>Линден Эшби</s> * <s>Михаил Семёнович Панин</s> * <s>Агой Раушанов</s> * <s>Астана декларациясы</s> * <s>Генри Келлетт</s> * <s>Жанат Рахметоллаұлы Ерманов</s> * <s>Илья Павлович Сегал</s> * <s>Констанс Ву</s> * <s>Колтрейн Робби</s> * <s>Кишкис Петр Петрович</s> * <s>Ким Мён Су</s> * <s>Алматы облысының әкімшілік бөлінісі</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 00:31, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) :<s>Михаил Семёнович Панин</s> мақаласын жаңа қатысушылар жазған екен және маңыздылығы жетіп тұр сияқты. Уикилендіруге, санат, дереккөз қосуға уақыт бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:57, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) ::Жақсы, көрейік. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:52, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) == Мақалаларды жою #3 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * [[Дәрілік заттарды жасау]] * [[Вечерний Алматы]] * [[Бұрылу бейтараптығы]] * [[Бабала]] * [[Бабалат]] * [[Креймер Стенли]] * [[Қазақстан газеттерінің тізімі]] * [[Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастары мен сыртқы саясаты]] * [[Мова нанова]] * [[Daryn.online]] * [[Қатысушы:DDP DJ DOMINIC PEWEE BIOGRAPHY]] [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:23, 2024 ж. сәуірдің 24 (+05) :Рақмет. [[Мова нанова]] бетін не себеппен жоймадыңыз? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 17:01, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) ::Уики-көктемнің [https://meta.m.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Spring_2023/Structure/Belarus Беларусь тізімінде] тұрғандығынан маңыздылығы бар шығар деймін. Жалпы маңыздылығын кейін қарайын деп едім, бірақ есімнен шығып кетіпті. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:14, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) == Жою сұранысы == Қайырлы күн! Сізден келесі беттер мен суреттерді жоюды сұраймын: # [[Талқылау:Минато]] # [[Талқылау:Қабақ Айтұлы]] # [[Талқылау:Walkman]] # [[Талқылау:Тілеу Айтұлы]] Келесі файлдардың қайнары, қолдану мақсаты, жасалған уақыты көрсетілмеген, еркін емес суреттер, Қазақстанда панорама бостандығы жоқ: # [[:Сурет:МЕМЛЕКЕТТІК ТІЗІМ.pdf]] # [[:Сурет:Мәдени мұра суреті.jpeg]] # [[:Сурет:1) ҰОС ескерткіші.jpeg]] # [[:Сурет:2). Байзақ батыр жерленген жері.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мазары.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС ескерткіші.jpg]] # [[:Сурет:Ақмола мавзолейі.jpg]] # [[:Сурет:А. Суханбаев.jpg]] # [[:Сурет:Әулиеата бекінісі.jpeg]] # [[:Сурет:Б.Устаев.jpeg]] # [[:Сурет:Жамбыл облысының ескерткіштері.jpeg]] # [[:Сурет:Туймакент ҰОС.jpg]] # [[:Сурет:Аймантобе.jpeg]] # [[:Сурет:Памятник Ж. Жабаев.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Айша бибі ауылы.jpg]] # [[:Сурет:ҰОС Гродекова.jpg]] Рақмет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:52, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Қарап шығып, жойдым. Еңбегің үшін рахмет! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 16:43, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) Мыналарды да жою керек: [[Теориялық әлеуметтік лингвистика]] және [[Экспрементті әлеуметтік лингвистика‎]]. Себебі [[Әлеуметтік лингвистика]] деген бар ғой.--[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:04, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Үшіншісі стильге сай емес, бірақ сонда да маңыздылығы жетіп тұр, сондықтан әзірге Жедел жойылсынға қостым. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:20, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) ::Жарайсың! Kasymov-тан асып түскен әкімші екенсің! --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:22, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) celks3jd1o8ii16yo0oqw20u83tqjwo 3 672242 3319631 2940738 2024-04-25T18:04:06Z TenWhile6 113665 TenWhile6 [[Қатысушы талқылауы:ShukevichArtem]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Фейшт]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/ShukevichArtem|ShukevichArtem]]" to "[[Special:CentralAuth/Фейшт|Фейшт]]" wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=ShukevichArtem}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 13:27, 2021 ж. қарашаның 26 (+06) 73vyky5takjvz1p3sstrqowmp461ep3 2 683584 3319662 3309955 2024-04-25T21:54:47Z Casserium 68287 /* Бақылау тізімі */ wikitext text/x-wiki {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" width="20%" style="float:right; margin-left:1em; margin-bottom:0,5em; background:none;" |{{User Wikipedian For|аты = '''Casserium'''|жыл = 2017|ай = 06|күн = 26}} |- |{{User:Box/Статистика:Мақала саны|332}} |- |{{User kk}} |- |{{User ru-4}} |- |{{User tr-4}} |- |{{User:Box/Туған жері:Атырау облысы}} |- |{{User:Box/Qazaq}} |- |{{User:Box/Қатысушы Байұлы}} |- |{{User:Box/Google-ды пайдаланады}} |- |{{User:Box/Боқтық сөздерге қарсы}} |- |{{User:Box/Көмек көрсету}} |} == Зертханалар == * [[Қатысушы:Casserium/зертхана]] * [[Қатысушы:Casserium/зертхана/1]] * [[Қатысушы:Casserium/Басталған мақалалар]] == Жоспар == * Аудандардың тарихын жазу * Қырғызстан елді мекендерін жазу * Жетіспейтін Түркиядағы илдерді жазу, барларын толықтыру * Шоқжұлдыздарды толықтыру == Бақылау тізімі == Қайта аталатын әкімшілік бірліктер: * Сандықтау ауд. Бірлік а/о: # Красная Поляна а. - Бірлік а. # Арбузинка а. - Ақкент а. # Петриковка а. - Тұмар а.[https://legalacts.egov.kz/npa/view?id=14447872] * Шиелі ауд. 22 разъезд - Ынтымақ а.[https://legalacts.egov.kz/npa/view?id=14315873] * Атбасар ауд. # Мариновка а. — Амантай а. # Сергеев а.о. Самарка а. — Бөріктал а. # Маринов а/о — Амантай а/о[https://legalacts.egov.kz/npa/view?id=14568371] * Бұланды ауд. # Карамышев а/о — Шұбарағаш а/о[https://legalacts.egov.kz/npa/view?id=14568371] # Купчановка а. — Байтас а. # Еркөл а/о — Тоқтамыс а/о * Целиноград ауд. Софиевка а. - Тасбұлақ а. * Біржан сал ауд. Краснофлотское а. — Бұлақты Шілік, Карловка а. – Арал төбе. * Зеренді ауд. Еленовка а. - Самалтау а. * Құрылуы мүмкін аудандар: Атырау қаласында 2 аудан * Құрылатын аудандар: Тараз қаласында 2 аудан (Алатау, Қаратау), Астана қаласында №6 жаңадан аудан<ref>[https://legalacts.egov.kz/npa/view?id=15030524]</ref> * Таратылатын ауылдар: [https://legalacts.egov.kz/npa/view?id=14736706 Бөрлі ауд. Сұлусай] * Қайта аталатын станциялар: [https://kaztag.kz/ru/news/zhd-stantsii-nur-sultan-uzen-i-uralsk-gotovyat-k-pereimenovaniyu] * Казачье а. - Бірлік а.; Гагарино а. - Жартау а.[https://amp.yk-news.kz/news/59133] == Пайдалы сілтемелер == * [https://findhow.org/2210-spravochnik-kato-v-kazahstane.html Қазақстан КАТО кодтары] * [https://adilet.zan.kz/kaz/index/docs "Әділет" АҚЖ] == Марапаттар == {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[Сурет:BoNM - Kazakhstan Hires.png|left|50px|Қазақстан жұлдызы]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Қазақстан жұлдызы|Қазақстан жұлдызы]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | Құрметті '''[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]'''! Қазақстанның жаңа 3 облысына қарасты елді мекендердің атауын өзгертіп, мазмұнды толықтырып, ерінбей уақыт бөліп, Қазақша уикипедияның дамуына үлесіңіз үшін марапат! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:42, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) |} dqstlxxgmmj7nba0ikw5cnyq2uzgb6s 0 697661 3319681 3281778 2024-04-25T23:11:13Z Әруақ 129506 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер|Есімі=Шавкат Рахмонов|Суреті=|Лақап аты=Номад ({{lang-kz|көшпенді}})|Туған күні=23.10.1994|Туған жері=[[Шурчи]], [[Өзбекстан]]|Салмақ дәрежесі=Жартылай орта салмақ|Бойы=187 см|Толық есімі=Шавкат Бахтыбайұлы Рахмонов|Мансабы=[[2014]] жылдан бастап|Команда=DAR TEAM|Стилі=[[Джиу-джитсу]], [[бокс]], [[панкратион]], [[дзюдо]]|Жеңістер саны=18|Ауырту әдісімен=9}} '''Шавкат Бақтыбайұлы Рахмонов''' ([[23 қазан]] [[1994 жыл]] дүниеге келген, Шурчи, [[Өзбекстан]]) — жартылай орта салмақта UFC демеушілігімен өнер көрсететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. Кіші жүздің Алшын руының Шекті руынан шыққан. Бұрынғы жартылай орта салмақтағы [[M-1]] чемпионы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] жартылай орта салмақтағы ресми рейтингінде 3-ші орында тұр. == Өмірбаяны == Өзбекстанда туған Рахмонов Қазақстан азаматтығын алған. Әкесі екеуі үлкен Алшын руының Әлімұлы тармағының [[Шекті]] руының Алтынбай руынан шыққан қазақ, шешесі қоңырат руынан шыққан өзбек. Шавкат – Кіші жүзге жататын Алтынбай руынан.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://total.kz/ru/news/sport/shavkat_rahmonov_rasskazal_pro_svoi_ru_date_2020_11_29_18_46_27|title=Шавкат Рахмонов рассказал про свой ру|website=total.kz|access-date=2023-02-21}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.sports.kz/news/kazah-ili-uzbek-shavkat-rahmonov-postavil-tochku-v-voprose-o-svoey-natsionalnosti-video|title=Казах или узбек? Шавкат Рахмонов поставил точку в вопросе о своей национальности. Видео - Бокс/ММА|website=Sports.kz|access-date=2023-02-21}}</ref>. == Мансабы == Әуесқой бола отырып, Рахмонов WMMAA әлем чемпионы мен Азия чемпионы атағын жеңіп алды<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/2019/04/03/former-wmmaa-world-champion-rakhmonov-wins-m-1-title-kazakh-mma-on-the-rise/|title=IMMAF {{!}} Former WMMAA World Champion Rakhmonov Wins M-1 title; Kazakh MMA on the Rise|author=izzy|website=IMMAF|date=2019-04-03|access-date=2023-02-21}}</ref>. Рахмоновтың кәсіпқой мансабы 2014 жылдың қазан айында басталды, онда Шавхат M-1 Challenge 52 турнирінде Адам Цуровпен бірінші раундта тұншықтыру әдісімен жеңіске жетті. Ол негізінен [[М-1]] туының астында өнер көрсетуді жалғастырды, оның жеті кәсіби жекпе-жегі осы промоушенде өтті, ал қалған бес жеңісі Қазақстан Аралас жекпе-жек Федерациясында (KZMMAF) жеңіске жетті. Ол осы екі ұйымда кезектесе бола отырып, жартылай орта салмақтағы KZMMAF белбеуі үшін Фаридун Одиловқа қарсы күресте өзінің алғашқы кәсіби атағын алды. Ол үшінші раундта техникалық нокаутпен титулды жеңіп алды. 2013 жылы Рахмонов WMMAA<ref name="автоссылка1">{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/about/immaf-alumni/|title=IMMAF {{!}} IMMAF Alumni|website=IMMAF|access-date=2023-02-21}}</ref><ref name="автоссылка2">{{Cite web|lang=en|url=https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2013-World-MMA-Championships-Finals-81875|title=WMMAA - 2013 World MMA Championships - Finals|author=Sherdog.com|website=Sherdog|access-date=2023-02-21}}</ref> нұсқасы бойынша әуесқой MMA-де әлем чемпионы болды. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша спортшылар]] [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Өзбекстан қазақтары]] rb5tuvet7z72zgjlu1zcb8lk4dkxcc6 0 699093 3319677 3279875 2024-04-25T22:33:21Z Casserium 68287 wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі = Күнсұлу Закария |Шынайы есімі = |Суреті = |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Туған күні = 02.07.1967 |Туған жері = [[Қарсақпай]], {{туғанжері|Ұлытау ауданы|Ұлытау ауданында}}, [[Ұлытау облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|КСРО}}<br>{{байрақ|Қазақстан}} |Ғылыми аясы = биология, биотехнология, микробиология |Жұмыс орны = |Ғылыми дәрежесі = [[Академик]], [[профессор]] |Ғылыми атағы = биология ғылымдарының докторы |Альма-матер = [[Ақтөбе мемлекеттік университеті]] |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = |Несімен белгілі = [[QazVac вакцинасы]]ның авторы |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Қолтаңба ені = |Сайты = |Commons = }} '''Күнсұлу Дальтонқызы Закария''' ([[1967 жыл]]ы [[2 шілде]]де туған) — биотехнология саласындағы қазақстандық ғалым, биология ғылымдарының докторы, профессор, академик, Президенттің ғылым және инновация мәселелері жөніндегі кеңесшісі. 2023-2024 жылдары [[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қазақ ұлттық ғылым академиясының]] президенті. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Биология ғылымдарының докторлары]] 3huqtjv9df1i7uflx7avsnozjg4w28c 2 700124 3319682 3319115 2024-04-25T23:25:12Z Casserium 68287 Бетті "== Жабылған банктер == # [[Қазкоммерцбанк]] ()" дегенмен алмастырды wikitext text/x-wiki == Жабылған банктер == # [[Қазкоммерцбанк]] () jb4tflshs7pf73k693skbaeh43gbxn8 3319687 3319682 2024-04-25T23:36:03Z Casserium 68287 /* Жабылған банктер */ wikitext text/x-wiki == Жабылған банктер == # [[Қазкоммерцбанк]] () # [[АТФ Банк]] # [[БТА Банкі]] # [[Темірбанк]] # [[ҚазИнвестБанк]] # [[Бизнесбанк]] # [[Нефтебанк]] lf1t3g588ujtcgwr3mk64ec0bak6068 3319689 3319687 2024-04-26T00:01:12Z Casserium 68287 /* Жабылған банктер */ wikitext text/x-wiki == Жабылған банктер == # [[Қазкоммерцбанк]] () # [[АТФ Банк]] # Тұранбанк (1991) – Банк ТұранӘлем (1997) — [[БТА Банкі]] (2008-2015) # Әлембанк # [[Темірбанк]] # [[ҚазИнвестБанк]] # [[Бизнесбанк]] # [[Нефтебанк]] # Texakabank (1993-2006), кейін Сбербанк Қазақстан (2006-2022), қазіргі Bereke Bank # Метрокомбанк (2007) – ForteBank (2012) – Альянс банк – Темирбанк - ForteBank # Қазинкомбанк (1996-2011), қазіргі Bank RBK # Лариба Банк (1992-2009) - AsiaCredit Bank (2009-) # HSBC Банк (1998-2014) — Altyn Bank (2014) # FTD (1993-) - Международный банк Алма-Ата (1995) – Хоум Кредит Казахстан (2008) 2ij04qm08jr2igowmm7tpmehhftijem 0 701156 3319454 3300640 2024-04-25T12:51:19Z Casserium 68287 /* Депутаттар тізімі */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Kazakhstan Mäjilis 2023.svg|thumb|right|'''VIII сайланымның құрамы:'''<ref>{{Cite web|url= https://egemen.kz/article/338721-madgilistinh-viii-shaqyrylymy-deputattar-tirkeldi |title= Мәжілістің VIII шақырылымы: Депутаттар тіркелді |lang= kk |publisher= [[Егемен Қазақстан]] |accessdate= 2023-05-23}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://baq.kz/mazhilistin-viii-shaqyrylym-deputattarynyn-tolyq-quramy-300725/ |title= Мәжілістің VIII шақырылым депутаттарының толық құрамы |lang= kk |publisher= BAQ.kz |accessdate= 2023-05-23}}</ref> {{legend|#55B4A0|Аманат: 62 депутат}}{{legend|#0A5C2E|Ауыл ХДПП: 8 депутат}}{{legend|#053381|Ақ Жол ДП: 6 депутат}}{{legend|#4A77EC|Respublica: 6 депутат}}{{legend|#EE0D39|ҚХП: 5 депутат}}{{legend|#4A77EC|ЖСДП: 4 депутат}}{{legend|#CCCCCC|Партиясыз: 7 депутат}}]] [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Қазақстан Парламенті Мәжілісі]]нің 8-сайланым депутаттары [[Қазақстандағы парламент сайлауы (2023)|2023 жылғы парламент сайлауы]]нда сайланған еді, Мәжіліске 98 депутат енді.<ref>{{Cite web|url= https://parlam.kz/kk/mazhilis/General/Deputats |title= Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]]тің ресми сайты |accessdate= 2023-05-23}}</ref> Бұл сайлауда [[Қазақстандағы саяси партиялар|ресми тіркелген жеті саяси партия]]ның алтауы Мәжілісте өкілдік алды: [[Аманат (партия)|Аманат]], [[Ауыл (партия)|Ауыл ХДПП]], [[Respublica]], [[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол ДП]], [[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] және [[Жалпыұлттық социал-демократиялық партия|ЖСДП]]. == Депутаттар тізімі == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! colspan="3" |Есімі, суреті ! width="15%" |Депутаттығы ! width="15%" |Фракциясы |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Каракат Абден (2023-02-24) (1).jpg|163x163px]] |{{sort|Абден Қарақат|[[Қарақат Жақсылыққызы Әбден|Қарақат Жақсылыққызы Абден]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл ХДПП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Konstantin Averşin (2023-05-15).jpg|163x163px]] |{{sort|Авершин Константин|[[Константин Викторович Авершин]]}} |2022— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Tilektes Adambekov (2023-04-04).png|163x163px]] |{{sort|Адамбеков Тілектес|[[Тілектес Серікбайұлы Адамбеков]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ashat Aimagambetov (24112) (cropped).jpg|163x163px]] |{{sort|Аймағамбетов Асхат|[[Асхат Қанатұлы Аймағамбетов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Jarqınbek Amantayulı (2023-05-23).jpg|163x163px]] |{{sort|Амантайұлы Жарқынбек|[[Жарқынбек Амантайұлы]]}} |2023– |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Николай Арсютин (2023-09-11).jpg|163x163px]] |{{sort|Арсютин Николай|[[Николай Геннадьевич Арсютин]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл ХДПП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Erlan Abdiev (2023-04-04).png|163x163px]] |{{sort|Әбдиев Ерлан|[[Ерлан Тұрсынбайұлы Әбдиев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Murat Äbenov (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Әбенов Мұрат|[[Мұрат Абдуламитұлы Әбенов]]}} |2007—2012, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Erkin Äbil (2020-05-17).jpg|163x163px]] |{{sort|Әбіл Еркін|[[Еркін Аманжолұлы Әбіл]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Аманжол Әлтай (2023-08-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Әлтай Аманжол|[[Аманжол Дүйсенбайұлы Әлтай]]}} |2022— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Qazıbek Älişev (2023-04-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Әлішев Қазыбек|[[Қазыбек Құрманғалиұлы Әлішев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0045AF" | |[[Сурет:Nurlan Auesbaev.png|163x163px]] |{{sort|Әуесбаев Нұрлан|[[Нұрлан Сатыбалдыұлы Әуесбаев]]}} |2023— |[[Жалпыұлттық социал-демократиялық партия|ЖСДП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Nurjan Äşimbetov (2023-04-20).jpg|163x163px]] |{{sort|Әшімбетов Нұржан|[[Нұржан Кемерұлы Әшімбетов]]}} |2019—2021, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Janarbek Äşimjanov (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Әшімжанов Жанарбек|[[Жанарбек Садықанқұлы Әшімжанов]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Baqıtjan Bazarbek (2023-05-23).jpg|163x163px]] |{{sort|Базарбек Бақытжан|[[Бақытжан Жұмабекұлы Базарбек]]}} |2023— | |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Анас баққожаев.jpg|163x163px]] |{{sort|Баққожаев Анас|[[Анас Ахатұлы Баққожаев]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Qayrat Balabiev (2023-05-23).jpg|163x163px]] |{{sort|Балабиев Қайрат|[[Қайрат Рахымұлы Балабиев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Ermurat Bapi (2023-05-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Бапи Ермұрат|[[Ермұрат Сейтқазыұлы Бапи]]}} |2023— | |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Erlan Barlıbaev (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Барлыбаев Ерлан|[[Ерлан Хайланұлы Барлыбаев]]}} |2016— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Marat Başimov (2023-05-23).jpg|163x163px]] |{{sort|Башимов Марат|[[Марат Советұлы Башимов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Elnur Beisenbaev (2023-04-03, cropped).png|163x163px]] |{{sort|Бейсенбаев Елнұр|[[Елнұр Сабыржанұлы Бейсенбаев]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Erjan Beysenbaev (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Бейсенбаев Ержан|[[Ержан Алмабекұлы Бейсенбаев]]}} |2023— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Berik Beysenğaliev (2023-04-20).jpg|163x163px]] |{{sort|Бейсенғалиев Берік|[[Берік Тұрсынбекұлы Бейсенғалиев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Qudaybergen Beksultanov (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Бексұлтанов Құдайберген|[[Құдайберген Бексұлтанұлы Бексұлтанов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Ruslan Berdenov (2024-01-05).jpg|163x163px]] |{{sort|Берденов Руслан|[[Руслан Арысбекұлы Берденов]]}} |2023— |[[Respublica]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Jiguli Dairabaev (2023-04-04 cropped).jpg|163x163px]] |{{sort|Дайрабаев Жигули|[[Жигули Молдақалықұлы Дайрабаев]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Natalya Dementyeva (2023-05-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Дементьева Наталья|[[Наталья Григорьевна Дементьева]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Serik Egizbaev (2023-04-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Егізбаев Серік|[[Серік Рахметоллаұлы Егізбаев]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ğalımjan Elewov (2023-04-04).png|163x163px]] |{{sort|Елеуов Ғалымжан|[[Ғалымжан Алмасбекұлы Елеуов]]}} |2021—2023<ref>{{Cite web|url=https://inbusiness.kz/kz/last/galymzhan-eleuov-mazhilis-deputaty-kyzmetinen-ketti|title=Ғалымжан Елеуов Мәжіліс депутаты қызметінен кетті|lang=kk|publisher=inbusiness|date=2023-09-01|accessdate=2023-09-01}}</ref> |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Murat Ergeşbaev (2023-10-05).jpg|163x163px]] |{{sort|Ергешбаев Мұрат|[[Мұрат Нәлқожаұлы Ергешбаев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Muqaş Eskendirov (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Ескендіров Мұқаш|[[Мұқаш Зұлқарнайұлы Ескендіров]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Dania Espaeva (cropped, 29-03-2023).jpg|163x163px]] |{{sort|Еспаев Дания|[[Дания Мәдиқызы Еспаева]]}} |2016— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Marhabat Jayımbetov (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Жайымбетов Мархабат|[[Мархабат Жайымбетұлы Жайымбетов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Edil Jañbyrşin (2023-04-27).jpg|163x163px]] |{{sort|Жаңбыршин Еділ|[[Еділ Терекбайұлы Жаңбыршин]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ädil Jubanov (2023-05-17).jpg|163x163px]] |{{sort|Жұбанов Әділ|[[Әділ Орынбасарұлы Жұбанов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Rinat Zayıtov (2023-04-27).jpg|163x163px]] |{{sort|Зайытов Ринат|[[Ринат Рифхатұлы Зайытов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Ayan Zeynullin.jpg|163x163px]] |{{sort|Зейнуллин Аян|[[Аян Талғатұлы Зейнуллин]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Снежанна Имашева (2023-08-25).jpg|163x163px]] |{{sort|Имашева Снежанна|[[Снежанна Валерьевна Имашева]]}} |2016— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Qazıbek İsa (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Иса Қазыбек|[[Қазыбек Жарылқасынұлы Иса]]}} |2021— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Danabek İsabekov (2023-05-23).jpg|163x163px]] |{{sort|Исабеков Данабек|[[Данабек Ержанұлы Исабеков]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Pavel Kazantsev (2016-05-17) (cropped).jpg|163x163px]] |{{sort|Казанцев Павел|[[Павел Олегович Казанцев]]}} |2016— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Bolat Kerimbek (2023-04-20).jpg|163x163px]] |{{sort|Керімбек Болат|[[Болат Бақбергенұлы Керімбек]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Вера Ким (2024-02-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Ким Вера|[[Вера Александровна Ким]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Dmitriy Koloda (2022-12-02).jpg|163x163px]] |{{sort|Колода Дмитрий|[[Дмитрий Владимирович Колода]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Юлия Кучинская (2023-12-01).jpg|163x163px]] |{{sort|Кучинская Юлия|[[Юлия Владимировна Кучинская]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Arman Qalıqov (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Қалықов Арман|[[Арман Қобыландыұлы Қалықов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Daniyar Qasqarawov (2023-04-21).jpg|163x163px]] |{{sort|Қасқарауов Данияр|[[Данияр Алдабергенұлы Қасқарауов]]}} |2023— | |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Majilis meeting with agro-industrial complex (38549, Qojanazarov cropped).jpg|163x163px]] |{{sort|Қожаназаров Айдарбек|[[Айдарбек Асанұлы Қожаназаров]]}} |2023— |[[Respublica]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ruslan Qojasbaev (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Қожасбаев Руслан|[[Руслан Сәдуақасұлы Қожасбаев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Erlan Qoşanov (2022-06-06).jpg|163x163px]] |{{sort|Қошанов Ерлан|[[Ерлан Жақанұлы Қошанов]]}} |2022— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#4A77EC" | | [[Сурет:Айтуар Қошмамбетов.jpg|163x163px]] |{{sort|Қошмамбетов Айтуар|[[Айтуар Асқарұлы Қошмамбетов]]}} |2024— |[[Respublica]] |- | |[[Сурет:Abzal Quspan (2024-03-01).jpg|163x163px]] |{{sort|Құспан Абзал|[[Абзал Темірғалиұлы Құспан]]}} |2023— | |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Aygül Quspan (2023-04-28).jpg|163x163px]] |{{sort|Құспан Айгүл|[[Айгүл Сайфоллақызы Құспан]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Oljas Quspekov (2023-06-15).jpg|163x163px]] |{{sort|Құспеков Олжас|[[Олжас Хайроллаұлы Құспеков]]}} |2023— |[[Respublica]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Temir Qırıqbaev (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Қырықбаев Темір|[[Темір Базарбайұлы Қырықбаев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#EE0D39" | |[[Сурет:Magerram Magerramov (2024-02-14).jpg|163x163px]] |{{sort|Магеррамов Магеррам|[[Магеррам Мамедович Магеррамов]]}} |2016—2021, 2022— |[[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Еркебұлан Мәмбетов (2023-07-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Мәмбетов Еркебұлан|[[Еркебұлан Нұрмағамбетұлы Мәмбетов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Däwlet Muqaev (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Мұқаев Дәулет|[[Дәулет Төлеутайұлы Мұқаев]]}} |2023— | |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Samat Musabaev.jpg|163x163px]] |{{sort|Мұсабаев Самат|[[Самат Базарбайұлы Мұсабаев]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ayna Mısırälimova (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Мысырәлімова Айна|[[Айна Ермекқызы Мысырәлімова]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Bolatbek Najmetdinuly (2023-04-04).png|163x163px]] |{{sort|Нажметдинұлы Болатбек|[[Болатбек Нажметдинұлы]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Ardaq Nazarov (2023-10-24).jpg|163x163px]] |{{sort|Назаров Ардақ|[[Ардақ Құттықожаұлы Назаров]]}} |2023— | |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Dinara Naumova (2023-03-30).jpg|163x163px]] |{{sort|Наумова Динара|[[Динара Рустамқызы Наумова]]}} |2023— |[[Respublica]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Samat Nurtaza (2023-05-30).jpg|163x163px]] |{{sort|Нұртаза Самат|[[Самат Русланұлы Нұртаза]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Güldara Nurımova (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Нұрымова Гүлдара|[[Гүлдара Алданышқызы Нұрымова]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Азат Перуашев (2023-09-06).jpg|163x163px]] |{{sort|Перуашев Азат|[[Азат Тұрлыбекұлы Перуашев]]}} |2012— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Sergey Ponomaryov (2023-10-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Пономарёв Сергей|[[Сергей Михайлович Пономарёв]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0456F7" | |[[Сурет:Асхат Рахымжанов (16762) (cropped).jpg|163x163px]] |{{sort|Рақымжанов Асхат|[[Асхат Нұрмағамбетұлы Рақымжанов]]}} |2023— |[[Жалпыұлттық социал-демократиялық партия|ЖСДП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Albert Rau (2023-09-11).jpg|163x163px]] |{{sort|Рау Альберт|[[Альберт Павлович Рау]]}} |2017— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Maxim Rozhin (2023-07-10).jpg|163x163px]] |{{sort|Рожин Максим|[[Максим Николаевич Рожин]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Nurtay Sabilyanov (2023-04-06).jpg|163x163px]] |{{sort|Сабильянов Нұртай|[[Нұртай Салихұлы Сабильянов]]}} |2004—2021, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Татьяна Савельева (2023-07-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Савельева Татьяна|[[Татьяна Михайловна Савельева]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0456F7" | |[[Сурет:Ajar Sağandıqova (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Сағандықова Ажар|[[Ажар Бақытқызы Сағандықова]]}} |2023— |[[Жалпыұлттық социал-демократиялық партия|ЖСДП]] |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Asqar Sadıqov (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Садықов Асқар|[[Асқар Аманбайұлы Садықов]]}} |2023— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Erlan Sairov (cropped, 2023-04-27).jpg|163x163px]] |{{sort|Саиров Ерлан|[[Ерлан Бияхметұлы Саиров]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0456F7" | |[[Сурет:Наурыз Сайлаубай.jpg|163x163px]] |{{sort|Сайлаубай Наурыз|[[Наурыз Саятұлы Сайлаубай]]}} |2023— |[[Жалпыұлттық социал-демократиялық партия|ЖСДП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Aydos Sarım (2023-05-24).jpg|163x163px]] |{{sort|Сарым Айдос|[[Айдос Әміроллаұлы Сарым]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Erbolat Satıbaldin (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Сатыбалдин Ерболат|[[Ерболат Жалғасбайұлы Сатыбалдин]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Erbolat Sawrıqov (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Саурықов Ерболат|[[Ерболат Байұзақұлы Саурықов]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ulasbek Sadibekov.jpg|163x163px]] |{{sort|Сәдібеков Ұласбек|[[Ұласбек Сәдібекұлы Сәдібеков]]}} |2012—2016, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Nartay Särsenğaliyev (2023-04-21).jpg|163x163px]] |{{sort|Сәрсенғалиев Нартай|[[Нартай Аралбайұлы Сәрсенғалиев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#EE0D39" | |[[Сурет:Kenjeğul Seytjan (2023-05-15).png|163x163px]] |{{sort|Сейтжан Кенжеғұл|[[Кенжеғұл Социалұлы Сейтжан]]}} |2023— |[[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Tansaule Serikov (2023-05-17).jpg|163x163px]] |{{sort|Серіков Таңсауле|[[Таңсауле Ғабдыманапұлы Серіков]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Bawırjan Smağulov (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Смағұлов Бауыржан|[[Бауыржан Әміржанұлы Смағұлов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#EE0D39" | |[[Сурет:Irina Smirnova (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Смирнова Ирина|[[Ирина Владимировна Смирнова]]}} |2016— |[[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Yekaterina Smyshlyayeva (2023-05-24).jpg|163x163px]] |{{sort|Смышляева Екатерина|[[Екатерина Васильевна Смышляева]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Erlan Stambekov (2023-04-06).jpg|163x163px]] |{{sort|Стамбеков Ерлан|[[Ерлан Дәулетұлы Стамбеков]]}} |2023— | |- | style="background-color:#EE0D39" | |[[Сурет:İslam Suñqar (2023-05-10).jpg|163x163px]] |{{sort|Сұңқар Ислам|[[Ислам Еркінұлы Сұңқар]]}} |2023— |[[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Juldız Süleymenova (2023-04-21).jpg|163x163px]] |{{sort|Сүлейменова Жұлдыз|[[Жұлдыз Досбергенқызы Сүлейменова]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Mädi Takiev (2023-10-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Такиев Мәди|[[Мәди Төкешұлы Такиев]]}} |2023—2024 |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#EE0D39" | |[[Сурет:Gauhar Tanaşeva (2023-04-21).jpg|163x163px]] |{{sort|Танашева Гаухар|[[Гаухар Шаймерденқызы Танашева]]}} |2023— |[[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Nurgül Tau (2023-04-20).jpg|163x163px]] |{{sort|Тау Нұргүл|[[Нұргүл Тау]]}} |2023— |[[Respublica]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Maqsat Tolıqbaev (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Толықбаев Мақсат|[[Мақсат Мәлікұлы Толықбаев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ulıqbek Tumaşev (2023-04-04).png|163x163px]] |{{sort|Тұмашинов Ұлықбек|[[Ұлықбек Шабданұлы Тұмашинов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Düysenbay Turğanov (2023-04-04) 2.jpg|163x163px]] |{{sort|Тұрғанов Дүйсенбай|[[Дүйсенбай Нұрбайұлы Тұрғанов]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Дәулет Тұрлыханов (2023-11-02).jpg|163x163px]] |{{sort|Тұрлыханов Дәулет|[[Дәулет Болатұлы Тұрлыханов]]}} |1996—1999, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ünzilä Şapaq (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Шапақ Үнзила|[[Үнзила Шапақ]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Nikita Shatalov (2023-04-06).jpg|163x163px]] |{{sort|Шаталов Никита|[[Никита Сергеевич Шаталов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Dinara Şükijanova (2023-05-24).jpg|163x163px]] |{{sort|Шүкіжанова Динара|[[Динара Аманжелқызы Шүкіжанова]]}} |2023—2024 |[[Respublica]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Baqtıqoja İzmuhambetov (2023).jpg|163x163px]] |{{sort|Ізмұхамбетов Бақтықожа|[[Бақтықожа Салахатдинұлы Ізмұхамбетов]]}} |2012, 2016—2021, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан Парламенті Мәжiлiсінің VIII шақырылымының депутаттары| ]] 33pmm8q68vm66n0a1e5cecenqchh3kp 3319466 3319454 2024-04-25T13:01:23Z Casserium 68287 /* Депутаттар тізімі */жаңа депутат wikitext text/x-wiki [[Сурет:Kazakhstan Mäjilis 2023.svg|thumb|right|'''VIII сайланымның құрамы:'''<ref>{{Cite web|url= https://egemen.kz/article/338721-madgilistinh-viii-shaqyrylymy-deputattar-tirkeldi |title= Мәжілістің VIII шақырылымы: Депутаттар тіркелді |lang= kk |publisher= [[Егемен Қазақстан]] |accessdate= 2023-05-23}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://baq.kz/mazhilistin-viii-shaqyrylym-deputattarynyn-tolyq-quramy-300725/ |title= Мәжілістің VIII шақырылым депутаттарының толық құрамы |lang= kk |publisher= BAQ.kz |accessdate= 2023-05-23}}</ref> {{legend|#55B4A0|Аманат: 62 депутат}}{{legend|#0A5C2E|Ауыл ХДПП: 8 депутат}}{{legend|#053381|Ақ Жол ДП: 6 депутат}}{{legend|#4A77EC|Respublica: 6 депутат}}{{legend|#EE0D39|ҚХП: 5 депутат}}{{legend|#4A77EC|ЖСДП: 4 депутат}}{{legend|#CCCCCC|Партиясыз: 7 депутат}}]] [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Қазақстан Парламенті Мәжілісі]]нің 8-сайланым депутаттары [[Қазақстандағы парламент сайлауы (2023)|2023 жылғы парламент сайлауы]]нда сайланған еді, Мәжіліске 98 депутат енді.<ref>{{Cite web|url= https://parlam.kz/kk/mazhilis/General/Deputats |title= Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]]тің ресми сайты |accessdate= 2023-05-23}}</ref> Бұл сайлауда [[Қазақстандағы саяси партиялар|ресми тіркелген жеті саяси партия]]ның алтауы Мәжілісте өкілдік алды: [[Аманат (партия)|Аманат]], [[Ауыл (партия)|Ауыл ХДПП]], [[Respublica]], [[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол ДП]], [[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] және [[Жалпыұлттық социал-демократиялық партия|ЖСДП]]. == Депутаттар тізімі == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! colspan="3" |Есімі, суреті ! width="15%" |Депутаттығы ! width="15%" |Фракциясы |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Каракат Абден (2023-02-24) (1).jpg|163x163px]] |{{sort|Абден Қарақат|[[Қарақат Жақсылыққызы Әбден|Қарақат Жақсылыққызы Абден]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл ХДПП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Konstantin Averşin (2023-05-15).jpg|163x163px]] |{{sort|Авершин Константин|[[Константин Викторович Авершин]]}} |2022— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Tilektes Adambekov (2023-04-04).png|163x163px]] |{{sort|Адамбеков Тілектес|[[Тілектес Серікбайұлы Адамбеков]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ashat Aimagambetov (24112) (cropped).jpg|163x163px]] |{{sort|Аймағамбетов Асхат|[[Асхат Қанатұлы Аймағамбетов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Jarqınbek Amantayulı (2023-05-23).jpg|163x163px]] |{{sort|Амантайұлы Жарқынбек|[[Жарқынбек Амантайұлы]]}} |2023– |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Николай Арсютин (2023-09-11).jpg|163x163px]] |{{sort|Арсютин Николай|[[Николай Геннадьевич Арсютин]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл ХДПП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Erlan Abdiev (2023-04-04).png|163x163px]] |{{sort|Әбдиев Ерлан|[[Ерлан Тұрсынбайұлы Әбдиев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Murat Äbenov (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Әбенов Мұрат|[[Мұрат Абдуламитұлы Әбенов]]}} |2007—2012, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Erkin Äbil (2020-05-17).jpg|163x163px]] |{{sort|Әбіл Еркін|[[Еркін Аманжолұлы Әбіл]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Аманжол Әлтай (2023-08-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Әлтай Аманжол|[[Аманжол Дүйсенбайұлы Әлтай]]}} |2022— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Qazıbek Älişev (2023-04-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Әлішев Қазыбек|[[Қазыбек Құрманғалиұлы Әлішев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0045AF" | |[[Сурет:Nurlan Auesbaev.png|163x163px]] |{{sort|Әуесбаев Нұрлан|[[Нұрлан Сатыбалдыұлы Әуесбаев]]}} |2023— |[[Жалпыұлттық социал-демократиялық партия|ЖСДП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Nurjan Äşimbetov (2023-04-20).jpg|163x163px]] |{{sort|Әшімбетов Нұржан|[[Нұржан Кемерұлы Әшімбетов]]}} |2019—2021, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Janarbek Äşimjanov (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Әшімжанов Жанарбек|[[Жанарбек Садықанқұлы Әшімжанов]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Baqıtjan Bazarbek (2023-05-23).jpg|163x163px]] |{{sort|Базарбек Бақытжан|[[Бақытжан Жұмабекұлы Базарбек]]}} |2023— | |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|163x163px]] |{{sort|Байтілесов Нұрсұлтан|[[Нұрсұлтан Төленұлы Байтілесов]]}} |2024— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Анас баққожаев.jpg|163x163px]] |{{sort|Баққожаев Анас|[[Анас Ахатұлы Баққожаев]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Qayrat Balabiev (2023-05-23).jpg|163x163px]] |{{sort|Балабиев Қайрат|[[Қайрат Рахымұлы Балабиев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Ermurat Bapi (2023-05-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Бапи Ермұрат|[[Ермұрат Сейтқазыұлы Бапи]]}} |2023— | |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Erlan Barlıbaev (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Барлыбаев Ерлан|[[Ерлан Хайланұлы Барлыбаев]]}} |2016— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Marat Başimov (2023-05-23).jpg|163x163px]] |{{sort|Башимов Марат|[[Марат Советұлы Башимов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Elnur Beisenbaev (2023-04-03, cropped).png|163x163px]] |{{sort|Бейсенбаев Елнұр|[[Елнұр Сабыржанұлы Бейсенбаев]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Erjan Beysenbaev (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Бейсенбаев Ержан|[[Ержан Алмабекұлы Бейсенбаев]]}} |2023— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Berik Beysenğaliev (2023-04-20).jpg|163x163px]] |{{sort|Бейсенғалиев Берік|[[Берік Тұрсынбекұлы Бейсенғалиев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Qudaybergen Beksultanov (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Бексұлтанов Құдайберген|[[Құдайберген Бексұлтанұлы Бексұлтанов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Ruslan Berdenov (2024-01-05).jpg|163x163px]] |{{sort|Берденов Руслан|[[Руслан Арысбекұлы Берденов]]}} |2023— |[[Respublica]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Jiguli Dairabaev (2023-04-04 cropped).jpg|163x163px]] |{{sort|Дайрабаев Жигули|[[Жигули Молдақалықұлы Дайрабаев]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Natalya Dementyeva (2023-05-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Дементьева Наталья|[[Наталья Григорьевна Дементьева]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Serik Egizbaev (2023-04-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Егізбаев Серік|[[Серік Рахметоллаұлы Егізбаев]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ğalımjan Elewov (2023-04-04).png|163x163px]] |{{sort|Елеуов Ғалымжан|[[Ғалымжан Алмасбекұлы Елеуов]]}} |2021—2023<ref>{{Cite web|url=https://inbusiness.kz/kz/last/galymzhan-eleuov-mazhilis-deputaty-kyzmetinen-ketti|title=Ғалымжан Елеуов Мәжіліс депутаты қызметінен кетті|lang=kk|publisher=inbusiness|date=2023-09-01|accessdate=2023-09-01}}</ref> |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Murat Ergeşbaev (2023-10-05).jpg|163x163px]] |{{sort|Ергешбаев Мұрат|[[Мұрат Нәлқожаұлы Ергешбаев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Muqaş Eskendirov (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Ескендіров Мұқаш|[[Мұқаш Зұлқарнайұлы Ескендіров]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Dania Espaeva (cropped, 29-03-2023).jpg|163x163px]] |{{sort|Еспаев Дания|[[Дания Мәдиқызы Еспаева]]}} |2016— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Marhabat Jayımbetov (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Жайымбетов Мархабат|[[Мархабат Жайымбетұлы Жайымбетов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Edil Jañbyrşin (2023-04-27).jpg|163x163px]] |{{sort|Жаңбыршин Еділ|[[Еділ Терекбайұлы Жаңбыршин]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ädil Jubanov (2023-05-17).jpg|163x163px]] |{{sort|Жұбанов Әділ|[[Әділ Орынбасарұлы Жұбанов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Rinat Zayıtov (2023-04-27).jpg|163x163px]] |{{sort|Зайытов Ринат|[[Ринат Рифхатұлы Зайытов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Ayan Zeynullin.jpg|163x163px]] |{{sort|Зейнуллин Аян|[[Аян Талғатұлы Зейнуллин]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Снежанна Имашева (2023-08-25).jpg|163x163px]] |{{sort|Имашева Снежанна|[[Снежанна Валерьевна Имашева]]}} |2016— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Qazıbek İsa (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Иса Қазыбек|[[Қазыбек Жарылқасынұлы Иса]]}} |2021— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Danabek İsabekov (2023-05-23).jpg|163x163px]] |{{sort|Исабеков Данабек|[[Данабек Ержанұлы Исабеков]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Pavel Kazantsev (2016-05-17) (cropped).jpg|163x163px]] |{{sort|Казанцев Павел|[[Павел Олегович Казанцев]]}} |2016— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Bolat Kerimbek (2023-04-20).jpg|163x163px]] |{{sort|Керімбек Болат|[[Болат Бақбергенұлы Керімбек]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Вера Ким (2024-02-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Ким Вера|[[Вера Александровна Ким]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Dmitriy Koloda (2022-12-02).jpg|163x163px]] |{{sort|Колода Дмитрий|[[Дмитрий Владимирович Колода]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Юлия Кучинская (2023-12-01).jpg|163x163px]] |{{sort|Кучинская Юлия|[[Юлия Владимировна Кучинская]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Arman Qalıqov (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Қалықов Арман|[[Арман Қобыландыұлы Қалықов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Daniyar Qasqarawov (2023-04-21).jpg|163x163px]] |{{sort|Қасқарауов Данияр|[[Данияр Алдабергенұлы Қасқарауов]]}} |2023— | |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Majilis meeting with agro-industrial complex (38549, Qojanazarov cropped).jpg|163x163px]] |{{sort|Қожаназаров Айдарбек|[[Айдарбек Асанұлы Қожаназаров]]}} |2023— |[[Respublica]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ruslan Qojasbaev (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Қожасбаев Руслан|[[Руслан Сәдуақасұлы Қожасбаев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Erlan Qoşanov (2022-06-06).jpg|163x163px]] |{{sort|Қошанов Ерлан|[[Ерлан Жақанұлы Қошанов]]}} |2022— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#4A77EC" | | [[Сурет:Айтуар Қошмамбетов.jpg|163x163px]] |{{sort|Қошмамбетов Айтуар|[[Айтуар Асқарұлы Қошмамбетов]]}} |2024— |[[Respublica]] |- | |[[Сурет:Abzal Quspan (2024-03-01).jpg|163x163px]] |{{sort|Құспан Абзал|[[Абзал Темірғалиұлы Құспан]]}} |2023— | |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Aygül Quspan (2023-04-28).jpg|163x163px]] |{{sort|Құспан Айгүл|[[Айгүл Сайфоллақызы Құспан]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Oljas Quspekov (2023-06-15).jpg|163x163px]] |{{sort|Құспеков Олжас|[[Олжас Хайроллаұлы Құспеков]]}} |2023— |[[Respublica]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Temir Qırıqbaev (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Қырықбаев Темір|[[Темір Базарбайұлы Қырықбаев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#EE0D39" | |[[Сурет:Magerram Magerramov (2024-02-14).jpg|163x163px]] |{{sort|Магеррамов Магеррам|[[Магеррам Мамедович Магеррамов]]}} |2016—2021, 2022— |[[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Еркебұлан Мәмбетов (2023-07-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Мәмбетов Еркебұлан|[[Еркебұлан Нұрмағамбетұлы Мәмбетов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Däwlet Muqaev (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Мұқаев Дәулет|[[Дәулет Төлеутайұлы Мұқаев]]}} |2023— | |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Samat Musabaev.jpg|163x163px]] |{{sort|Мұсабаев Самат|[[Самат Базарбайұлы Мұсабаев]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ayna Mısırälimova (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Мысырәлімова Айна|[[Айна Ермекқызы Мысырәлімова]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Bolatbek Najmetdinuly (2023-04-04).png|163x163px]] |{{sort|Нажметдинұлы Болатбек|[[Болатбек Нажметдинұлы]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Ardaq Nazarov (2023-10-24).jpg|163x163px]] |{{sort|Назаров Ардақ|[[Ардақ Құттықожаұлы Назаров]]}} |2023— | |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Dinara Naumova (2023-03-30).jpg|163x163px]] |{{sort|Наумова Динара|[[Динара Рустамқызы Наумова]]}} |2023— |[[Respublica]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Samat Nurtaza (2023-05-30).jpg|163x163px]] |{{sort|Нұртаза Самат|[[Самат Русланұлы Нұртаза]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Güldara Nurımova (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Нұрымова Гүлдара|[[Гүлдара Алданышқызы Нұрымова]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Азат Перуашев (2023-09-06).jpg|163x163px]] |{{sort|Перуашев Азат|[[Азат Тұрлыбекұлы Перуашев]]}} |2012— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Sergey Ponomaryov (2023-10-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Пономарёв Сергей|[[Сергей Михайлович Пономарёв]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0456F7" | |[[Сурет:Асхат Рахымжанов (16762) (cropped).jpg|163x163px]] |{{sort|Рақымжанов Асхат|[[Асхат Нұрмағамбетұлы Рақымжанов]]}} |2023— |[[Жалпыұлттық социал-демократиялық партия|ЖСДП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Albert Rau (2023-09-11).jpg|163x163px]] |{{sort|Рау Альберт|[[Альберт Павлович Рау]]}} |2017— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Maxim Rozhin (2023-07-10).jpg|163x163px]] |{{sort|Рожин Максим|[[Максим Николаевич Рожин]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Nurtay Sabilyanov (2023-04-06).jpg|163x163px]] |{{sort|Сабильянов Нұртай|[[Нұртай Салихұлы Сабильянов]]}} |2004—2021, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Татьяна Савельева (2023-07-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Савельева Татьяна|[[Татьяна Михайловна Савельева]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0456F7" | |[[Сурет:Ajar Sağandıqova (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Сағандықова Ажар|[[Ажар Бақытқызы Сағандықова]]}} |2023— |[[Жалпыұлттық социал-демократиялық партия|ЖСДП]] |- | style="background-color:#053381" | |[[Сурет:Asqar Sadıqov (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Садықов Асқар|[[Асқар Аманбайұлы Садықов]]}} |2023— |[[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Erlan Sairov (cropped, 2023-04-27).jpg|163x163px]] |{{sort|Саиров Ерлан|[[Ерлан Бияхметұлы Саиров]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0456F7" | |[[Сурет:Наурыз Сайлаубай.jpg|163x163px]] |{{sort|Сайлаубай Наурыз|[[Наурыз Саятұлы Сайлаубай]]}} |2023— |[[Жалпыұлттық социал-демократиялық партия|ЖСДП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Aydos Sarım (2023-05-24).jpg|163x163px]] |{{sort|Сарым Айдос|[[Айдос Әміроллаұлы Сарым]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Erbolat Satıbaldin (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Сатыбалдин Ерболат|[[Ерболат Жалғасбайұлы Сатыбалдин]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Erbolat Sawrıqov (2023-04-13).jpg|163x163px]] |{{sort|Саурықов Ерболат|[[Ерболат Байұзақұлы Саурықов]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ulasbek Sadibekov.jpg|163x163px]] |{{sort|Сәдібеков Ұласбек|[[Ұласбек Сәдібекұлы Сәдібеков]]}} |2012—2016, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Nartay Särsenğaliyev (2023-04-21).jpg|163x163px]] |{{sort|Сәрсенғалиев Нартай|[[Нартай Аралбайұлы Сәрсенғалиев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#EE0D39" | |[[Сурет:Kenjeğul Seytjan (2023-05-15).png|163x163px]] |{{sort|Сейтжан Кенжеғұл|[[Кенжеғұл Социалұлы Сейтжан]]}} |2023— |[[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] |- | style="background-color:#0A5C2E" | |[[Сурет:Tansaule Serikov (2023-05-17).jpg|163x163px]] |{{sort|Серіков Таңсауле|[[Таңсауле Ғабдыманапұлы Серіков]]}} |2023— |[[Ауыл (партия)|Ауыл]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Bawırjan Smağulov (2023-04-04).jpg|163x163px]] |{{sort|Смағұлов Бауыржан|[[Бауыржан Әміржанұлы Смағұлов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#EE0D39" | |[[Сурет:Irina Smirnova (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Смирнова Ирина|[[Ирина Владимировна Смирнова]]}} |2016— |[[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Yekaterina Smyshlyayeva (2023-05-24).jpg|163x163px]] |{{sort|Смышляева Екатерина|[[Екатерина Васильевна Смышляева]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | |[[Сурет:Erlan Stambekov (2023-04-06).jpg|163x163px]] |{{sort|Стамбеков Ерлан|[[Ерлан Дәулетұлы Стамбеков]]}} |2023— | |- | style="background-color:#EE0D39" | |[[Сурет:İslam Suñqar (2023-05-10).jpg|163x163px]] |{{sort|Сұңқар Ислам|[[Ислам Еркінұлы Сұңқар]]}} |2023— |[[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Juldız Süleymenova (2023-04-21).jpg|163x163px]] |{{sort|Сүлейменова Жұлдыз|[[Жұлдыз Досбергенқызы Сүлейменова]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Mädi Takiev (2023-10-12).jpg|163x163px]] |{{sort|Такиев Мәди|[[Мәди Төкешұлы Такиев]]}} |2023—2024 |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#EE0D39" | |[[Сурет:Gauhar Tanaşeva (2023-04-21).jpg|163x163px]] |{{sort|Танашева Гаухар|[[Гаухар Шаймерденқызы Танашева]]}} |2023— |[[Қазақстан халық партиясы|ҚХП]] |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Nurgül Tau (2023-04-20).jpg|163x163px]] |{{sort|Тау Нұргүл|[[Нұргүл Тау]]}} |2023— |[[Respublica]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Maqsat Tolıqbaev (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Толықбаев Мақсат|[[Мақсат Мәлікұлы Толықбаев]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ulıqbek Tumaşev (2023-04-04).png|163x163px]] |{{sort|Тұмашинов Ұлықбек|[[Ұлықбек Шабданұлы Тұмашинов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Düysenbay Turğanov (2023-04-04) 2.jpg|163x163px]] |{{sort|Тұрғанов Дүйсенбай|[[Дүйсенбай Нұрбайұлы Тұрғанов]]}} |2021— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Дәулет Тұрлыханов (2023-11-02).jpg|163x163px]] |{{sort|Тұрлыханов Дәулет|[[Дәулет Болатұлы Тұрлыханов]]}} |1996—1999, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Ünzilä Şapaq (2023-04-03).jpg|163x163px]] |{{sort|Шапақ Үнзила|[[Үнзила Шапақ]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Nikita Shatalov (2023-04-06).jpg|163x163px]] |{{sort|Шаталов Никита|[[Никита Сергеевич Шаталов]]}} |2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- | style="background-color:#4A77EC" | |[[Сурет:Dinara Şükijanova (2023-05-24).jpg|163x163px]] |{{sort|Шүкіжанова Динара|[[Динара Аманжелқызы Шүкіжанова]]}} |2023—2024 |[[Respublica]] |- | style="background-color:#55B4A0" | |[[Сурет:Baqtıqoja İzmuhambetov (2023).jpg|163x163px]] |{{sort|Ізмұхамбетов Бақтықожа|[[Бақтықожа Салахатдинұлы Ізмұхамбетов]]}} |2012, 2016—2021, 2023— |[[Аманат (партия)|Аманат]] |- |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан Парламенті Мәжiлiсінің VIII шақырылымының депутаттары| ]] tsfv2dry2cjc1686ylg0d2mggu3ym87 0 705134 3319449 3281537 2024-04-25T12:45:46Z Casserium 68287 /* Депутаттар тізімі */жаңа депутат wikitext text/x-wiki 8-сайланым [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Қазақстан Сенатының]] өкілеттігі 2023 жылғы 29 наурызда оның бірінші сессиясы ашылуымен басталды. Ол 9-сайланым Парламентінің бірінші сессиясына дейін қызметін жалғастырады. == Депутаттар тізімі == {| class="wikitable sortable" width="100%" ! width="30%" |Аты-жөні ! width="20%" |Депутаттығы ! width="50%" |Қосымша ақпарат |- | [[Ернұр Нұрмұханұлы Айткенов]] | 2023— | [[Павлодар облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/6381546-v-tsik-rk-ozvuchili-predvaritelnye-itogi-vyborov-deputatov-senata-parlamenta.html | title = В ЦИК РК озвучили предварительные итоги выборов депутатов Сената Парламента | website = zakon.kz | date = 2023-01-14 | accessdate = 2023-01-14}}</ref> |- | [[Сүйіндік Тасеменұлы Алдашев]] | 2020— | [[Маңғыстау облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2020/> |- | [[Сәкен Қаланұлы Арубаев]] | 2023— | [[Жамбыл облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Айнұр Серікбайқызы Арғынбекова]] | 2022— | [[Абай облысы]]нан сайланған.<ref name=new>{{cite web | url = https://rus.azattyq.org/a/32002271.html | title = ЦИК опубликовала предварительные итоги голосования на выборах в сенат от новых регионов | website = rus.azattyq.org | date = 2022-08-24 | accessdate = 2022-08-25}}}</ref> |- | [[Жақып Қажманұлы Асанов]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында [[Қазақстан президенті|Президент]] жарлығымен тағайындалды<ref name=start2023/> |- | [[Жанна Бейсентайқызы Асанова]] | 2023— | [[Алматы]]дан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ақмарал Шәріпбайқызы Әлназарова]] | 2020—2024 | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> 2024 жылы [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі|Денсаулық сақтау министрі]] болып тағайындалуына байланысты мандаты тоқтатылды. |- | [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев]] | 2020— | 2020 жылдың 4 мамырында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref>{{cite web | url = https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-maulen-sagathanuly-ashimbaev-kazakstan-respublikasy-parlamenti-senatynyn-deputaty-bolyp-tagaiyndaldy | title = Мемлекет Басшысының Жарлығымен Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты болып тағайындалды | lang = kk | publisher = Akorda.kz | date = 2020-05-04 | accessdate = 2020-05-04 | archive-date = 2020-05-06 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200506165019/http://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-maulen-sagathanuly-ashimbaev-kazakstan-respublikasy-parlamenti-senatynyn-deputaty-bolyp-tagaiyndaldy | deadlink = no }}</ref> 2020 жылдың 4 мамырынан бері [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенат төрағалары|Сенат төрағасы]].<ref>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/5020631-maulen-ashimbaev-izbran-predsedatelem.html | title = Маулен Ашимбаев избран председателем Сената РК | publisher = Zakon.kz | date = 2020-05-04 | accessdate = 2020-05-04 | archive-date = 2020-05-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200508233110/https://www.zakon.kz/5020631-maulen-ashimbaev-izbran-predsedatelem.html | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023>{{cite web | url = https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/prezident-tokaev-naznachil-novyih-senatorov-489369/ | title = Президент Токаев назначил новых сенаторов | website = tengrinews.kz| date = 2023-01-24 | accessdate = 2023-01-24}}</ref> |- | [[Наурызбай Сейтқалиұлы Байқадамов]] | 2024— | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған (Денсаулық сақтау министрі қызметіне кеткен [[Ақмарал Шәріпбайқызы Әлназарова]]ның орнына).<ref>[https://egemen.kz/article/363099-senatqa-dganha-deputat-qosyldy Сенатқа жаңа депутат қосылды]</ref> |- | [[Нұрлан Жексембайұлы Бекенов]] | 2020— | [[Ақмола облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Нұрлан Құдиярұлы Бекназаров]] | 2018— | [[Шымкент]] қаласынан сайланған.<ref name=shym2018>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/4940596-kto-izbran-deputatami-senata-ot.html | title = Кто избран депутатами Сената от Шымкента | publisher = Zakon.kz | date = 2018-10-08 | accessdate = 2019-07-31 | archive-date = 2019-07-31 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190731094912/https://www.zakon.kz/4940596-kto-izbran-deputatami-senata-ot.html | deadlink = no }}</ref> |- | [[Әли Әбдікәрімұлы Бектаев]] | 2014— | [[Түркістан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған,<ref name=azattyq17>{{cite web | url = https://rus.azattyq.org/a/26616707.html | title = В ЦИКе подвели итоги выборов депутатов сената | publisher = Радио Азаттык | date = 2014-10-02 | accessdate = 2019-07-18 | archive-date = 2019-07-17 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190717194901/https://rus.azattyq.org/a/26616707.html | deadlink = no }}</ref> 2020 жылдан бері [[Түркістан облысы]]нан.<ref name=sailau2020/> |- | [[Евгений Андреевич Больгерт]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды<ref name=start2023/> |- | [[Шәкәрім Сабырұлы Бұқтұғұтов]] | 2023— | [[Шығыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ольга Александровна Булавкина]] | 2020— | [[Шығыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сұлтан Мырзабекұлы Дүйсембинов]] | 2020— | [[Алматы облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сергей Михайлович Ершов]] | 2014— | [[Қарағанды облысы]]нан сайланған (2014<ref name=azattyq17/> және 2020<ref name=sailau2020/> жылдары) |- | [[Бибігүл Нұрғалиқызы Жексенбай]] | 2023— | [[Астана]] қаласынан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Жанболат Әкебайұлы Жөргенбаев]] | 2022— | [[Алматы облысы]]нан сайланған.<ref>{{cite web | url = https://vlast.kz/novosti/49671-izbran-novyj-senator-ot-almatinskoj-oblasti.html | title = Избран новый сенатор от Алматинской области | publisher = vlast.kz | date = 2022-04-22 | accessdate = 2019-08-13}}</ref><ref name=sailau2023/> |- | [[Талғат Тұрлыбекұлы Жүнісов]] | 2023— | [[Ақмола облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Нұртөре Байтілесұлы Жүніс]] | 2019— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=akorda2019>{{cite web | url = http://www.akorda.kz/ru/legal_acts/ukazami-glavy-gosudarstva-naznacheny-deputatami-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-zhusip-nurtore-baitelesovich-i-shakirov-askar-orazali | title = Указами Главы государства назначены депутатами Сената Парламента Республики Казахстан Жусип Нурторе Байтелесович и Шакиров Аскар Оразалиевич | publisher = Akorda.kz | date = 2019-08-12 | accessdate = 2019-08-13 | archive-date = 2019-08-12 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190812205458/http://www.akorda.kz/ru/legal_acts/ukazami-glavy-gosudarstva-naznacheny-deputatami-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-zhusip-nurtore-baitelesovich-i-shakirov-askar-orazali | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Мұрат Болатұлы Қадырбек]] | 2023— | [[Түркістан облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023/> |- | [[Ләззат Молдабекқызы Қалтаева]] | 2022— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref>{{cite web | url = https://www.akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-kaltaeva-lyazzat-moldabekovna-naznachena-deputatom-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-2805322 | title = Указом Главы государства Калтаева Ляззат Молдабековна назначена депутатом Сената Парламента Республики Казахстан | publisher = akorda.kz | date = 2022-01-28 | accessdate = 2022-01-28 | archive-date = 2022-01-28 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220128035000/https://akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-kaltaeva-lyazzat-moldabekovna-naznachena-deputatom-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-2805322 | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Бауыржан Нұралыұлы Қаниев]] | 2020— | [[Ақтөбе облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Айгүл Жарылқасынқызы Қапбарова]] | 2019— | [[Шымкент]] қаласынан сайланған.<ref>{{cite web | url = https://www.ktk.kz/ru/newsfeed/article/2019/07/04/124627/ | title = Журналист Айгуль Капбарова стала депутатом сената | publisher = КТК | date = 2019-07-04 | accessdate = 2019-07-31 | archive-date = 2019-07-31 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190731094914/https://www.ktk.kz/ru/newsfeed/article/2019/07/04/124627/ | deadlink = no }}</ref><ref name=sailau2020>{{cite web | url = https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/stal-senatorom-predvaritelnyie-itogi-vyiborov-podveli-tsik-411062/ | title = Кто стал сенатором? Предварительные итоги выборов подвели в ЦИК | publisher = Tengri News | date = 2020-08-12 | accessdate = 2020-08-12 | archive-date = 2020-09-23 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200923203822/https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/stal-senatorom-predvaritelnyie-itogi-vyiborov-podveli-tsik-411062/ | deadlink = no }}</ref> |- | [[Дархан Қуандықұлы Қыдырәлі]] | 2023– | [[Қазақстан президенті|Президент]] жарлығымен тағайындалды.<ref name="qidirali">{{Cite web|url=https://stan.kz/eks-ministr-darhan-kidirali-senat-deputati-bolip-tagayi-388747/|title=Экс-министр Дархан Қыдырәлі сенат депутаты болып тағайындалды|lang=kk|publisher=stan.kz|date=2023-09-26|accessdate=2023-09-26}}</ref> |- | [[Сергей Алексеевич Карплюк]] | 2020— | [[Қостанай облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Зәкіржан Пірмұхамедұлы Кузиев]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Андрей Иванович Лукин]] | 2019— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=ukaz2019>{{cite web | url = https://liter.kz/relevant/srelevant/6222-naznacheny-novye-deputaty-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan/ | title = Назначены новые депутаты Сената Парламента Республики Казахстан | publisher = Литер | date = 2018-08-12 | accessdate = 2019-08-13 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20190812203935/https://liter.kz/relevant/srelevant/6222-naznacheny-novye-deputaty-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan/ | archivedate = 2019-08-12 | deadlink = yes }}</ref> 2023 жылдың 13 қаңтарында Президент жарлығымен қызметі тоқтатылды.<ref>{{cite web|url=https://www.akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-prekrashcheny-polnomochiya-deputata-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-lukina-andreya-ivanovicha-1301421|title=Указом Главы государства прекращены полномочия депутата Сената Парламента Республики Казахстан Лукина Андрея Ивановича|website=akorda.kz|date=2023-01-13|accessdate=2023-01-13}}</ref> 2023 жылдың 14 қаңтарында [[Ақылбек Қажығұлұлы Күрішбаев]]тің орнына Астанадан сайланды.<ref>{{cite web |url=https://www.zakon.kz/6381552-andrey-lukin-nabral-naibolshee-chislo-golosov-na-vyborakh-v-senat-vmesto-vybyvshego.html | title = Андрей Лукин набрал наибольшее число голосов на выборах в Сенат вместо выбывшего | website=zakon.kz|date=2023-01-14|accessdate=2023-01-14}}</ref> |- | [[Сағындық Есенғалиұлы Лұқпанов]] | 2020— | [[Атырау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сұлтанбек Алмасбекұлы Мәкежанов]] | 2020— | [[Алматы]] қаласынан сайланған<ref name=sailau2020/> |- | [[Советбек Тұрсынұлы Медебаев]] | 2022— | [[Ұлытау облысы]]нан сайланған (2022 және 2023 жылдары)<ref name=new/><ref name=sailau2023/> |- | [[Әлібек Ибатуллаұлы Нәутиев]] | 2023— | [[Атырау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Нұрия Смағұлқызы Ниязова]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Амангелді Шайхуллаұлы Нұғманов]] | 2023— | [[Ақтөбе облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов]] | 2023— | [[Қостанай облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Алтынбек Нухұлы]] | 2020— | [[Павлодар облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Бекбол Тілеумұратұлы Орынбасаров]] | 2023— | [[Маңғыстау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Бекболат Серікбекұлы Орынбеков]] | 2020— | [[Жамбыл облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Ольга Валентиновна Перепечина]] | 2014— | [[Солтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған (2014<ref name=azattyq17/> және 2020 жылдары)<ref name=sailau2020/> |- | [[Әсем Қалашбайқызы Рахметова]] | 2023— | 2023 жылы [[Солтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған (2023 жылдың қаңтарында сайланған [[Гүлмира Райынбекқызы Кәрімова]]ның қайтыс болуына байланысты)<ref>{{cite web | url = https://www.inform.kz/ru/asem-rahmetovu-izbrali-senatorom-ot-sko-vmesto-gul-miry-karimovoy_a4074234 | title = Асем Рахметову избрали сенатором от СКО вместо Гульмиры Каримовой | website = inform.kz | date = 2023-06-02 | accessdate = 2023-06-08}}</ref> |- | [[Руслан Рүстемұлы Рүстемов]] | 2023— | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ләззат Тұяқбайқызы Рысбекова]] | 2020— | [[Батыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Ғалиасқар Төлендіұлы Сарыбаев]] | 2022— | [[Жетісу облысы]]нан сайланған.<ref name=new/> |- | [[Әлішер Ғапыржанұлы Сатыбалдиев]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Қайрат Құлбайұлы Тастекеев]] | 2023— | [[Абай облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023/> |- | [[Амангелді Ғабдылкәрімұлы Толамисов]] | 2022— | [[Жетісу облысы]]нан сайланған (2022 және 2023 жылдары)<ref name=new/><ref name=sailau2023/> |- | [[Арман Кәрімұлы Өтеғұлов]] | 2023— | [[Батыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Серік Балғатайұлы Өтешов]] | 2023— | [[Қарағанды облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Серік Жаманқұлұлы Шайдаров]] | 2022— | [[Ұлытау облысы]]нан сайланған.<ref name=new/> |- | [[Асқар Оразалыұлы Шәкіров]] | 2019—2023 | 2019 жылы Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=akorda2019/> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> Сол жылдың 26 қыркүйегінде депутаттығы президент жарлығымен аяқталды.<ref name="qidirali" /> |- | [[Геннадий Геннадиевич Шиповских]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан Парламенті Сенатының депутаттары]] bg9ovzwua5u4tvtgrg35e589uxm25ul 3319470 3319449 2024-04-25T13:14:21Z Casserium 68287 /* Депутаттар тізімі */жаңа депутат wikitext text/x-wiki 8-сайланым [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Қазақстан Сенатының]] өкілеттігі 2023 жылғы 29 наурызда оның бірінші сессиясы ашылуымен басталды. Ол 9-сайланым Парламентінің бірінші сессиясына дейін қызметін жалғастырады. == Депутаттар тізімі == {| class="wikitable sortable" width="100%" ! width="30%" |Аты-жөні ! width="20%" |Депутаттығы ! width="50%" |Қосымша ақпарат |- | [[Ернұр Нұрмұханұлы Айткенов]] | 2023— | [[Павлодар облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/6381546-v-tsik-rk-ozvuchili-predvaritelnye-itogi-vyborov-deputatov-senata-parlamenta.html | title = В ЦИК РК озвучили предварительные итоги выборов депутатов Сената Парламента | website = zakon.kz | date = 2023-01-14 | accessdate = 2023-01-14}}</ref> |- | [[Бибігүл Бүркітқызы Аққожина]] | 2023— | [[Қостанай облысы]]нан сайланған<ref>[https://egemen.kz/article/354876-senatqa-dganha-deputat-qosyldy Сенатқа жаңа депутат қосылды]</ref> |- | [[Сүйіндік Тасеменұлы Алдашев]] | 2020— | [[Маңғыстау облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2020/> |- | [[Сәкен Қаланұлы Арубаев]] | 2023— | [[Жамбыл облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Айнұр Серікбайқызы Арғынбекова]] | 2022— | [[Абай облысы]]нан сайланған.<ref name=new>{{cite web | url = https://rus.azattyq.org/a/32002271.html | title = ЦИК опубликовала предварительные итоги голосования на выборах в сенат от новых регионов | website = rus.azattyq.org | date = 2022-08-24 | accessdate = 2022-08-25}}}</ref> |- | [[Жақып Қажманұлы Асанов]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында [[Қазақстан президенті|Президент]] жарлығымен тағайындалды<ref name=start2023/> |- | [[Жанна Бейсентайқызы Асанова]] | 2023— | [[Алматы]] қаласынан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ақмарал Шәріпбайқызы Әлназарова]] | 2020—2024 | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> 2024 жылы [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі|Денсаулық сақтау министрі]] болып тағайындалуына байланысты мандаты тоқтатылды.<ref>[https://azattyq-ruhy.kz/society/66104-akmaral-lnazarova-deputattyk-mandatyn-otkizdi/amp Ақмарал Әлназарова депутаттық мандатын өткізді]</ref> |- | [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев]] | 2020— | 2020 жылдың 4 мамырында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref>{{cite web | url = https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-maulen-sagathanuly-ashimbaev-kazakstan-respublikasy-parlamenti-senatynyn-deputaty-bolyp-tagaiyndaldy | title = Мемлекет Басшысының Жарлығымен Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты болып тағайындалды | lang = kk | publisher = Akorda.kz | date = 2020-05-04 | accessdate = 2020-05-04 | archive-date = 2020-05-06 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200506165019/http://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-maulen-sagathanuly-ashimbaev-kazakstan-respublikasy-parlamenti-senatynyn-deputaty-bolyp-tagaiyndaldy | deadlink = no }}</ref> 2020 жылдың 4 мамырынан бері [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенат төрағалары|Сенат төрағасы]].<ref>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/5020631-maulen-ashimbaev-izbran-predsedatelem.html | title = Маулен Ашимбаев избран председателем Сената РК | publisher = Zakon.kz | date = 2020-05-04 | accessdate = 2020-05-04 | archive-date = 2020-05-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200508233110/https://www.zakon.kz/5020631-maulen-ashimbaev-izbran-predsedatelem.html | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023>{{cite web | url = https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/prezident-tokaev-naznachil-novyih-senatorov-489369/ | title = Президент Токаев назначил новых сенаторов | website = tengrinews.kz| date = 2023-01-24 | accessdate = 2023-01-24}}</ref> |- | [[Наурызбай Сейтқалиұлы Байқадамов]] | 2024— | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған (Денсаулық сақтау министрі қызметіне кеткен [[Ақмарал Шәріпбайқызы Әлназарова]]ның орнына).<ref>[https://egemen.kz/article/363099-senatqa-dganha-deputat-qosyldy Сенатқа жаңа депутат қосылды]</ref> |- | [[Нұрлан Жексембайұлы Бекенов]] | 2020— | [[Ақмола облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Нұрлан Құдиярұлы Бекназаров]] | 2018— | [[Шымкент]] қаласынан сайланған.<ref name=shym2018>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/4940596-kto-izbran-deputatami-senata-ot.html | title = Кто избран депутатами Сената от Шымкента | publisher = Zakon.kz | date = 2018-10-08 | accessdate = 2019-07-31 | archive-date = 2019-07-31 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190731094912/https://www.zakon.kz/4940596-kto-izbran-deputatami-senata-ot.html | deadlink = no }}</ref> |- | [[Әли Әбдікәрімұлы Бектаев]] | 2014— | [[Түркістан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған,<ref name=azattyq17>{{cite web | url = https://rus.azattyq.org/a/26616707.html | title = В ЦИКе подвели итоги выборов депутатов сената | publisher = Радио Азаттык | date = 2014-10-02 | accessdate = 2019-07-18 | archive-date = 2019-07-17 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190717194901/https://rus.azattyq.org/a/26616707.html | deadlink = no }}</ref> 2020 жылдан бері [[Түркістан облысы]]нан.<ref name=sailau2020/> |- | [[Евгений Андреевич Больгерт]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды<ref name=start2023/> |- | [[Шәкәрім Сабырұлы Бұқтұғұтов]] | 2023— | [[Шығыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ольга Александровна Булавкина]] | 2020— | [[Шығыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сұлтан Мырзабекұлы Дүйсембинов]] | 2020— | [[Алматы облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сергей Михайлович Ершов]] | 2014— | [[Қарағанды облысы]]нан сайланған (2014<ref name=azattyq17/> және 2020<ref name=sailau2020/> жылдары) |- | [[Бибігүл Нұрғалиқызы Жексенбай]] | 2023— | [[Астана]] қаласынан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Жанболат Әкебайұлы Жөргенбаев]] | 2022— | [[Алматы облысы]]нан сайланған.<ref>{{cite web | url = https://vlast.kz/novosti/49671-izbran-novyj-senator-ot-almatinskoj-oblasti.html | title = Избран новый сенатор от Алматинской области | publisher = vlast.kz | date = 2022-04-22 | accessdate = 2019-08-13}}</ref><ref name=sailau2023/> |- | [[Талғат Тұрлыбекұлы Жүнісов]] | 2023— | [[Ақмола облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Нұртөре Байтілесұлы Жүніс]] | 2019— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=akorda2019>{{cite web | url = http://www.akorda.kz/ru/legal_acts/ukazami-glavy-gosudarstva-naznacheny-deputatami-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-zhusip-nurtore-baitelesovich-i-shakirov-askar-orazali | title = Указами Главы государства назначены депутатами Сената Парламента Республики Казахстан Жусип Нурторе Байтелесович и Шакиров Аскар Оразалиевич | publisher = Akorda.kz | date = 2019-08-12 | accessdate = 2019-08-13 | archive-date = 2019-08-12 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190812205458/http://www.akorda.kz/ru/legal_acts/ukazami-glavy-gosudarstva-naznacheny-deputatami-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-zhusip-nurtore-baitelesovich-i-shakirov-askar-orazali | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Мұрат Болатұлы Қадырбек]] | 2023— | [[Түркістан облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023/> |- | [[Ләззат Молдабекқызы Қалтаева]] | 2022— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref>{{cite web | url = https://www.akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-kaltaeva-lyazzat-moldabekovna-naznachena-deputatom-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-2805322 | title = Указом Главы государства Калтаева Ляззат Молдабековна назначена депутатом Сената Парламента Республики Казахстан | publisher = akorda.kz | date = 2022-01-28 | accessdate = 2022-01-28 | archive-date = 2022-01-28 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220128035000/https://akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-kaltaeva-lyazzat-moldabekovna-naznachena-deputatom-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-2805322 | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Бауыржан Нұралыұлы Қаниев]] | 2020— | [[Ақтөбе облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Айгүл Жарылқасынқызы Қапбарова]] | 2019— | [[Шымкент]] қаласынан сайланған.<ref>{{cite web | url = https://www.ktk.kz/ru/newsfeed/article/2019/07/04/124627/ | title = Журналист Айгуль Капбарова стала депутатом сената | publisher = КТК | date = 2019-07-04 | accessdate = 2019-07-31 | archive-date = 2019-07-31 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190731094914/https://www.ktk.kz/ru/newsfeed/article/2019/07/04/124627/ | deadlink = no }}</ref><ref name=sailau2020>{{cite web | url = https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/stal-senatorom-predvaritelnyie-itogi-vyiborov-podveli-tsik-411062/ | title = Кто стал сенатором? Предварительные итоги выборов подвели в ЦИК | publisher = Tengri News | date = 2020-08-12 | accessdate = 2020-08-12 | archive-date = 2020-09-23 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200923203822/https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/stal-senatorom-predvaritelnyie-itogi-vyiborov-podveli-tsik-411062/ | deadlink = no }}</ref> |- | [[Дархан Қуандықұлы Қыдырәлі]] | 2023– | [[Қазақстан президенті|Президент]] жарлығымен тағайындалды.<ref name="qidirali">{{Cite web|url=https://stan.kz/eks-ministr-darhan-kidirali-senat-deputati-bolip-tagayi-388747/|title=Экс-министр Дархан Қыдырәлі сенат депутаты болып тағайындалды|lang=kk|publisher=stan.kz|date=2023-09-26|accessdate=2023-09-26}}</ref> |- | [[Сергей Алексеевич Карплюк]] | 2020— | [[Қостанай облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Зәкіржан Пірмұхамедұлы Кузиев]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Андрей Иванович Лукин]] | 2019— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=ukaz2019>{{cite web | url = https://liter.kz/relevant/srelevant/6222-naznacheny-novye-deputaty-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan/ | title = Назначены новые депутаты Сената Парламента Республики Казахстан | publisher = Литер | date = 2018-08-12 | accessdate = 2019-08-13 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20190812203935/https://liter.kz/relevant/srelevant/6222-naznacheny-novye-deputaty-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan/ | archivedate = 2019-08-12 | deadlink = yes }}</ref> 2023 жылдың 13 қаңтарында Президент жарлығымен қызметі тоқтатылды.<ref>{{cite web|url=https://www.akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-prekrashcheny-polnomochiya-deputata-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-lukina-andreya-ivanovicha-1301421|title=Указом Главы государства прекращены полномочия депутата Сената Парламента Республики Казахстан Лукина Андрея Ивановича|website=akorda.kz|date=2023-01-13|accessdate=2023-01-13}}</ref> 2023 жылдың 14 қаңтарында [[Ақылбек Қажығұлұлы Күрішбаев]]тің орнына Астанадан сайланды.<ref>{{cite web |url=https://www.zakon.kz/6381552-andrey-lukin-nabral-naibolshee-chislo-golosov-na-vyborakh-v-senat-vmesto-vybyvshego.html | title = Андрей Лукин набрал наибольшее число голосов на выборах в Сенат вместо выбывшего | website=zakon.kz|date=2023-01-14|accessdate=2023-01-14}}</ref> |- | [[Сағындық Есенғалиұлы Лұқпанов]] | 2020— | [[Атырау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сұлтанбек Алмасбекұлы Мәкежанов]] | 2020— | [[Алматы]] қаласынан сайланған<ref name=sailau2020/> |- | [[Советбек Тұрсынұлы Медебаев]] | 2022— | [[Ұлытау облысы]]нан сайланған (2022 және 2023 жылдары)<ref name=new/><ref name=sailau2023/> |- | [[Әлібек Ибатуллаұлы Нәутиев]] | 2023— | [[Атырау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Нұрия Смағұлқызы Ниязова]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Амангелді Шайхуллаұлы Нұғманов]] | 2023— | [[Ақтөбе облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов]] | 2023— | [[Қостанай облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Алтынбек Нухұлы]] | 2020— | [[Павлодар облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Бекбол Тілеумұратұлы Орынбасаров]] | 2023— | [[Маңғыстау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Бекболат Серікбекұлы Орынбеков]] | 2020— | [[Жамбыл облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Ольга Валентиновна Перепечина]] | 2014— | [[Солтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған (2014<ref name=azattyq17/> және 2020 жылдары)<ref name=sailau2020/> |- | [[Әсем Қалашбайқызы Рахметова]] | 2023— | 2023 жылы [[Солтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған (2023 жылдың қаңтарында сайланған [[Гүлмира Райынбекқызы Кәрімова]]ның қайтыс болуына байланысты)<ref>{{cite web | url = https://www.inform.kz/ru/asem-rahmetovu-izbrali-senatorom-ot-sko-vmesto-gul-miry-karimovoy_a4074234 | title = Асем Рахметову избрали сенатором от СКО вместо Гульмиры Каримовой | website = inform.kz | date = 2023-06-02 | accessdate = 2023-06-08}}</ref> |- | [[Руслан Рүстемұлы Рүстемов]] | 2023— | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ләззат Тұяқбайқызы Рысбекова]] | 2020— | [[Батыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Ғалиасқар Төлендіұлы Сарыбаев]] | 2022— | [[Жетісу облысы]]нан сайланған.<ref name=new/> |- | [[Әлішер Ғапыржанұлы Сатыбалдиев]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Қайрат Құлбайұлы Тастекеев]] | 2023— | [[Абай облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023/> |- | [[Амангелді Ғабдылкәрімұлы Толамисов]] | 2022— | [[Жетісу облысы]]нан сайланған (2022 және 2023 жылдары)<ref name=new/><ref name=sailau2023/> |- | [[Арман Кәрімұлы Өтеғұлов]] | 2023— | [[Батыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Серік Балғатайұлы Өтешов]] | 2023— | [[Қарағанды облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Серік Жаманқұлұлы Шайдаров]] | 2022— | [[Ұлытау облысы]]нан сайланған.<ref name=new/> |- | [[Асқар Оразалыұлы Шәкіров]] | 2019—2023 | 2019 жылы Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=akorda2019/> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> Сол жылдың 26 қыркүйегінде депутаттығы президент жарлығымен аяқталды.<ref name="qidirali" /> |- | [[Геннадий Геннадиевич Шиповских]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан Парламенті Сенатының депутаттары]] rik3fikpjxvwxbmo1jidsgfvv6dwiy3 3319486 3319470 2024-04-25T13:42:28Z Casserium 68287 /* Депутаттар тізімі */ wikitext text/x-wiki 8-сайланым [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Қазақстан Сенатының]] өкілеттігі 2023 жылғы 29 наурызда оның бірінші сессиясы ашылуымен басталды. Ол 9-сайланым Парламентінің бірінші сессиясына дейін қызметін жалғастырады. == Депутаттар тізімі == {| class="wikitable sortable" width="100%" ! width="30%" |Аты-жөні ! width="20%" |Депутаттығы ! width="50%" |Қосымша ақпарат |- | [[Ернұр Нұрмұханұлы Айткенов]] | 2023— | [[Павлодар облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/6381546-v-tsik-rk-ozvuchili-predvaritelnye-itogi-vyborov-deputatov-senata-parlamenta.html | title = В ЦИК РК озвучили предварительные итоги выборов депутатов Сената Парламента | website = zakon.kz | date = 2023-01-14 | accessdate = 2023-01-14}}</ref> |- | [[Бибігүл Бүркітқызы Аққожина]] | 2023— | [[Қостанай облысы]]нан сайланған<ref>[https://egemen.kz/article/354876-senatqa-dganha-deputat-qosyldy Сенатқа жаңа депутат қосылды]</ref> |- | [[Сүйіндік Тасеменұлы Алдашев]] | 2020— | [[Маңғыстау облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2020/> |- | [[Сәкен Қаланұлы Арубаев]] | 2023— | [[Жамбыл облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Айнұр Серікбайқызы Арғынбекова]] | 2022— | [[Абай облысы]]нан сайланған.<ref name=new>{{cite web | url = https://rus.azattyq.org/a/32002271.html | title = ЦИК опубликовала предварительные итоги голосования на выборах в сенат от новых регионов | website = rus.azattyq.org | date = 2022-08-24 | accessdate = 2022-08-25}}}</ref> |- | [[Жақып Қажманұлы Асанов]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында [[Қазақстан президенті|Президент]] жарлығымен тағайындалды<ref name=start2023/> |- | [[Жанна Бейсентайқызы Асанова]] | 2023— | [[Алматы]] қаласынан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ақмарал Шәріпбайқызы Әлназарова]] | 2020—2024 | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> 2024 жылы [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі|Денсаулық сақтау министрі]] болып тағайындалуына байланысты мандаты тоқтатылды.<ref>[https://azattyq-ruhy.kz/society/66104-akmaral-lnazarova-deputattyk-mandatyn-otkizdi/amp Ақмарал Әлназарова депутаттық мандатын өткізді]</ref> |- | [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев]] | 2020— | 2020 жылдың 4 мамырында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref>{{cite web | url = https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-maulen-sagathanuly-ashimbaev-kazakstan-respublikasy-parlamenti-senatynyn-deputaty-bolyp-tagaiyndaldy | title = Мемлекет Басшысының Жарлығымен Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты болып тағайындалды | lang = kk | publisher = Akorda.kz | date = 2020-05-04 | accessdate = 2020-05-04 | archive-date = 2020-05-06 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200506165019/http://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-maulen-sagathanuly-ashimbaev-kazakstan-respublikasy-parlamenti-senatynyn-deputaty-bolyp-tagaiyndaldy | deadlink = no }}</ref> 2020 жылдың 4 мамырынан бері [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенат төрағалары|Сенат төрағасы]].<ref>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/5020631-maulen-ashimbaev-izbran-predsedatelem.html | title = Маулен Ашимбаев избран председателем Сената РК | publisher = Zakon.kz | date = 2020-05-04 | accessdate = 2020-05-04 | archive-date = 2020-05-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200508233110/https://www.zakon.kz/5020631-maulen-ashimbaev-izbran-predsedatelem.html | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023>{{cite web | url = https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/prezident-tokaev-naznachil-novyih-senatorov-489369/ | title = Президент Токаев назначил новых сенаторов | website = tengrinews.kz| date = 2023-01-24 | accessdate = 2023-01-24}}</ref> |- | [[Наурызбай Сейтқалиұлы Байқадамов]] | 2024— | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған (Денсаулық сақтау министрі қызметіне кеткен [[Ақмарал Шәріпбайқызы Әлназарова]]ның орнына).<ref>[https://egemen.kz/article/363099-senatqa-dganha-deputat-qosyldy Сенатқа жаңа депутат қосылды]</ref> |- | [[Нұрлан Жексембайұлы Бекенов]] | 2020— | [[Ақмола облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Нұрлан Құдиярұлы Бекназаров]] | 2018— | [[Шымкент]] қаласынан сайланған.<ref name=shym2018>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/4940596-kto-izbran-deputatami-senata-ot.html | title = Кто избран депутатами Сената от Шымкента | publisher = Zakon.kz | date = 2018-10-08 | accessdate = 2019-07-31 | archive-date = 2019-07-31 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190731094912/https://www.zakon.kz/4940596-kto-izbran-deputatami-senata-ot.html | deadlink = no }}</ref> |- | [[Әли Әбдікәрімұлы Бектаев]] | 2014— | [[Түркістан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған,<ref name=azattyq17>{{cite web | url = https://rus.azattyq.org/a/26616707.html | title = В ЦИКе подвели итоги выборов депутатов сената | publisher = Радио Азаттык | date = 2014-10-02 | accessdate = 2019-07-18 | archive-date = 2019-07-17 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190717194901/https://rus.azattyq.org/a/26616707.html | deadlink = no }}</ref> 2020 жылдан бері [[Түркістан облысы]]нан.<ref name=sailau2020/> |- | [[Евгений Андреевич Больгерт]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды<ref name=start2023/> |- | [[Шәкәрім Сабырұлы Бұқтұғұтов]] | 2023— | [[Шығыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ольга Александровна Булавкина]] | 2020— | [[Шығыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сұлтан Мырзабекұлы Дүйсембинов]] | 2020— | [[Алматы облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сергей Михайлович Ершов]] | 2014— | [[Қарағанды облысы]]нан сайланған (2014<ref name=azattyq17/> және 2020<ref name=sailau2020/> жылдары) |- | [[Бибігүл Нұрғалиқызы Жексенбай]] | 2023— | [[Астана]] қаласынан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Жанболат Әкебайұлы Жөргенбаев]] | 2022— | [[Алматы облысы]]нан сайланған.<ref>{{cite web | url = https://vlast.kz/novosti/49671-izbran-novyj-senator-ot-almatinskoj-oblasti.html | title = Избран новый сенатор от Алматинской области | publisher = vlast.kz | date = 2022-04-22 | accessdate = 2019-08-13}}</ref><ref name=sailau2023/> |- | [[Талғат Тұрлыбекұлы Жүнісов]] | 2023— | [[Ақмола облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Нұртөре Байтілесұлы Жүніс]] | 2019— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=akorda2019>{{cite web | url = http://www.akorda.kz/ru/legal_acts/ukazami-glavy-gosudarstva-naznacheny-deputatami-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-zhusip-nurtore-baitelesovich-i-shakirov-askar-orazali | title = Указами Главы государства назначены депутатами Сената Парламента Республики Казахстан Жусип Нурторе Байтелесович и Шакиров Аскар Оразалиевич | publisher = Akorda.kz | date = 2019-08-12 | accessdate = 2019-08-13 | archive-date = 2019-08-12 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190812205458/http://www.akorda.kz/ru/legal_acts/ukazami-glavy-gosudarstva-naznacheny-deputatami-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-zhusip-nurtore-baitelesovich-i-shakirov-askar-orazali | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Мұрат Болатұлы Қадырбек]] | 2023— | [[Түркістан облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023/> |- | [[Ләззат Молдабекқызы Қалтаева]] | 2022— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref>{{cite web | url = https://www.akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-kaltaeva-lyazzat-moldabekovna-naznachena-deputatom-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-2805322 | title = Указом Главы государства Калтаева Ляззат Молдабековна назначена депутатом Сената Парламента Республики Казахстан | publisher = akorda.kz | date = 2022-01-28 | accessdate = 2022-01-28 | archive-date = 2022-01-28 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220128035000/https://akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-kaltaeva-lyazzat-moldabekovna-naznachena-deputatom-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-2805322 | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Бауыржан Нұралыұлы Қаниев]] | 2020— | [[Ақтөбе облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Айгүл Жарылқасынқызы Қапбарова]] | 2019— | [[Шымкент]] қаласынан сайланған.<ref>{{cite web | url = https://www.ktk.kz/ru/newsfeed/article/2019/07/04/124627/ | title = Журналист Айгуль Капбарова стала депутатом сената | publisher = КТК | date = 2019-07-04 | accessdate = 2019-07-31 | archive-date = 2019-07-31 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190731094914/https://www.ktk.kz/ru/newsfeed/article/2019/07/04/124627/ | deadlink = no }}</ref><ref name=sailau2020>{{cite web | url = https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/stal-senatorom-predvaritelnyie-itogi-vyiborov-podveli-tsik-411062/ | title = Кто стал сенатором? Предварительные итоги выборов подвели в ЦИК | publisher = Tengri News | date = 2020-08-12 | accessdate = 2020-08-12 | archive-date = 2020-09-23 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200923203822/https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/stal-senatorom-predvaritelnyie-itogi-vyiborov-podveli-tsik-411062/ | deadlink = no }}</ref> |- | [[Дархан Қуандықұлы Қыдырәлі]] | 2023– | [[Қазақстан президенті|Президент]] жарлығымен тағайындалды.<ref name="qidirali">{{Cite web|url=https://stan.kz/eks-ministr-darhan-kidirali-senat-deputati-bolip-tagayi-388747/|title=Экс-министр Дархан Қыдырәлі сенат депутаты болып тағайындалды|lang=kk|publisher=stan.kz|date=2023-09-26|accessdate=2023-09-26}}</ref> |- | [[Сергей Алексеевич Карплюк]] | 2020— | [[Қостанай облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Зәкіржан Пірмұхамедұлы Кузиев]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Андрей Иванович Лукин]] | 2019— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=ukaz2019>{{cite web | url = https://liter.kz/relevant/srelevant/6222-naznacheny-novye-deputaty-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan/ | title = Назначены новые депутаты Сената Парламента Республики Казахстан | publisher = Литер | date = 2018-08-12 | accessdate = 2019-08-13 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20190812203935/https://liter.kz/relevant/srelevant/6222-naznacheny-novye-deputaty-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan/ | archivedate = 2019-08-12 | deadlink = yes }}</ref> 2023 жылдың 13 қаңтарында Президент жарлығымен қызметі тоқтатылды.<ref>{{cite web|url=https://www.akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-prekrashcheny-polnomochiya-deputata-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-lukina-andreya-ivanovicha-1301421|title=Указом Главы государства прекращены полномочия депутата Сената Парламента Республики Казахстан Лукина Андрея Ивановича|website=akorda.kz|date=2023-01-13|accessdate=2023-01-13}}</ref> 2023 жылдың 14 қаңтарында [[Ақылбек Қажығұлұлы Күрішбаев]]тің орнына Астанадан сайланды.<ref>{{cite web |url=https://www.zakon.kz/6381552-andrey-lukin-nabral-naibolshee-chislo-golosov-na-vyborakh-v-senat-vmesto-vybyvshego.html | title = Андрей Лукин набрал наибольшее число голосов на выборах в Сенат вместо выбывшего | website=zakon.kz|date=2023-01-14|accessdate=2023-01-14}}</ref> |- | [[Сағындық Есенғалиұлы Лұқпанов]] | 2020— | [[Атырау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сұлтанбек Алмасбекұлы Мәкежанов]] | 2020— | [[Алматы]] қаласынан сайланған<ref name=sailau2020/> |- | [[Советбек Тұрсынұлы Медебаев]] | 2022— | [[Ұлытау облысы]]нан сайланған (2022 және 2023 жылдары)<ref name=new/><ref name=sailau2023/> |- | [[Әлібек Ибатуллаұлы Нәутиев]] | 2023— | [[Атырау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Нұрия Смағұлқызы Ниязова]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Амангелді Шайхуллаұлы Нұғманов]] | 2023— | [[Ақтөбе облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов]] | 2023 | [[Қостанай облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> 2023 жылы қыркүйекте [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ның әкімі болып тағайындалуына байланысты мандаты тоқтатылды.<ref>[https://kaz.inform.kz/news/sko-akm-bolip-gauez-nurmuhambetov-tagayindaldi-4b6c33/ СҚО әкімі болып Ғауез Нұрмұхамбетов тағайындалды]</ref> |- | [[Алтынбек Нухұлы]] | 2020— | [[Павлодар облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Бекбол Тілеумұратұлы Орынбасаров]] | 2023— | [[Маңғыстау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Бекболат Серікбекұлы Орынбеков]] | 2020— | [[Жамбыл облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Ольга Валентиновна Перепечина]] | 2014— | [[Солтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған (2014<ref name=azattyq17/> және 2020 жылдары)<ref name=sailau2020/> |- | [[Әсем Қалашбайқызы Рахметова]] | 2023— | 2023 жылы [[Солтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған (2023 жылдың қаңтарында сайланған [[Гүлмира Райынбекқызы Кәрімова]]ның қайтыс болуына байланысты)<ref>{{cite web | url = https://www.inform.kz/ru/asem-rahmetovu-izbrali-senatorom-ot-sko-vmesto-gul-miry-karimovoy_a4074234 | title = Асем Рахметову избрали сенатором от СКО вместо Гульмиры Каримовой | website = inform.kz | date = 2023-06-02 | accessdate = 2023-06-08}}</ref> |- | [[Руслан Рүстемұлы Рүстемов]] | 2023— | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ләззат Тұяқбайқызы Рысбекова]] | 2020— | [[Батыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Ғалиасқар Төлендіұлы Сарыбаев]] | 2022— | [[Жетісу облысы]]нан сайланған.<ref name=new/> |- | [[Әлішер Ғапыржанұлы Сатыбалдиев]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Қайрат Құлбайұлы Тастекеев]] | 2023— | [[Абай облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023/> |- | [[Амангелді Ғабдылкәрімұлы Толамисов]] | 2022— | [[Жетісу облысы]]нан сайланған (2022 және 2023 жылдары)<ref name=new/><ref name=sailau2023/> |- | [[Арман Кәрімұлы Өтеғұлов]] | 2023— | [[Батыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Серік Балғатайұлы Өтешов]] | 2023— | [[Қарағанды облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Серік Жаманқұлұлы Шайдаров]] | 2022— | [[Ұлытау облысы]]нан сайланған.<ref name=new/> |- | [[Асқар Оразалыұлы Шәкіров]] | 2019—2023 | 2019 жылы Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=akorda2019/> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> Сол жылдың 26 қыркүйегінде депутаттығы президент жарлығымен аяқталды.<ref name="qidirali" /> |- | [[Геннадий Геннадиевич Шиповских]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан Парламенті Сенатының депутаттары]] 3nl5k0dyvdbfw6obasfot57663wibqc 3319493 3319486 2024-04-25T13:48:15Z Casserium 68287 /* Депутаттар тізімі */ wikitext text/x-wiki 8-сайланым [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Қазақстан Сенатының]] өкілеттігі 2023 жылғы 29 наурызда оның бірінші сессиясы ашылуымен басталды. Ол 9-сайланым Парламентінің бірінші сессиясына дейін қызметін жалғастырады. == Депутаттар тізімі == {| class="wikitable sortable" width="100%" ! width="30%" |Аты-жөні ! width="20%" |Депутаттығы ! width="50%" |Қосымша ақпарат |- | [[Ернұр Нұрмұханұлы Айткенов]] | 2023— | [[Павлодар облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/6381546-v-tsik-rk-ozvuchili-predvaritelnye-itogi-vyborov-deputatov-senata-parlamenta.html | title = В ЦИК РК озвучили предварительные итоги выборов депутатов Сената Парламента | website = zakon.kz | date = 2023-01-14 | accessdate = 2023-01-14}}</ref> |- | [[Бибігүл Бүркітқызы Аққожина]] | 2023— | [[Қостанай облысы]]нан сайланған<ref>[https://egemen.kz/article/354876-senatqa-dganha-deputat-qosyldy Сенатқа жаңа депутат қосылды]</ref> |- | [[Сүйіндік Тасеменұлы Алдашев]] | 2020— | [[Маңғыстау облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2020/> |- | [[Сәкен Қаланұлы Арубаев]] | 2023— | [[Жамбыл облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Айнұр Серікбайқызы Арғынбекова]] | 2022— | [[Абай облысы]]нан сайланған.<ref name=new>{{cite web | url = https://rus.azattyq.org/a/32002271.html | title = ЦИК опубликовала предварительные итоги голосования на выборах в сенат от новых регионов | website = rus.azattyq.org | date = 2022-08-24 | accessdate = 2022-08-25}}}</ref> |- | [[Жақып Қажманұлы Асанов]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында [[Қазақстан президенті|Президент]] жарлығымен тағайындалды<ref name=start2023/> |- | [[Жанна Бейсентайқызы Асанова]] | 2023— | [[Алматы]] қаласынан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ақмарал Шәріпбайқызы Әлназарова]] | 2020—2024 | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> 2024 жылы [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі|Денсаулық сақтау министрі]] болып тағайындалуына байланысты мандаты тоқтатылды.<ref>[https://azattyq-ruhy.kz/society/66104-akmaral-lnazarova-deputattyk-mandatyn-otkizdi/amp Ақмарал Әлназарова депутаттық мандатын өткізді]</ref> |- | [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев]] | 2020— | 2020 жылдың 4 мамырында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref>{{cite web | url = https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-maulen-sagathanuly-ashimbaev-kazakstan-respublikasy-parlamenti-senatynyn-deputaty-bolyp-tagaiyndaldy | title = Мемлекет Басшысының Жарлығымен Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты болып тағайындалды | lang = kk | publisher = Akorda.kz | date = 2020-05-04 | accessdate = 2020-05-04 | archive-date = 2020-05-06 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200506165019/http://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-maulen-sagathanuly-ashimbaev-kazakstan-respublikasy-parlamenti-senatynyn-deputaty-bolyp-tagaiyndaldy | deadlink = no }}</ref> 2020 жылдың 4 мамырынан бері [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенат төрағалары|Сенат төрағасы]].<ref>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/5020631-maulen-ashimbaev-izbran-predsedatelem.html | title = Маулен Ашимбаев избран председателем Сената РК | publisher = Zakon.kz | date = 2020-05-04 | accessdate = 2020-05-04 | archive-date = 2020-05-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200508233110/https://www.zakon.kz/5020631-maulen-ashimbaev-izbran-predsedatelem.html | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023>{{cite web | url = https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/prezident-tokaev-naznachil-novyih-senatorov-489369/ | title = Президент Токаев назначил новых сенаторов | website = tengrinews.kz| date = 2023-01-24 | accessdate = 2023-01-24}}</ref> |- | [[Наурызбай Сейтқалиұлы Байқадамов]] | 2024— | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған (Денсаулық сақтау министрі қызметіне кеткен [[Ақмарал Шәріпбайқызы Әлназарова]]ның орнына).<ref>[https://egemen.kz/article/363099-senatqa-dganha-deputat-qosyldy Сенатқа жаңа депутат қосылды]</ref> |- | [[Нұрлан Жексембайұлы Бекенов]] | 2020— | [[Ақмола облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Нұрлан Құдиярұлы Бекназаров]] | 2018— | [[Шымкент]] қаласынан сайланған.<ref name=shym2018>{{cite web | url = https://www.zakon.kz/4940596-kto-izbran-deputatami-senata-ot.html | title = Кто избран депутатами Сената от Шымкента | publisher = Zakon.kz | date = 2018-10-08 | accessdate = 2019-07-31 | archive-date = 2019-07-31 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190731094912/https://www.zakon.kz/4940596-kto-izbran-deputatami-senata-ot.html | deadlink = no }}</ref> |- | [[Әли Әбдікәрімұлы Бектаев]] | 2014— | [[Түркістан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған,<ref name=azattyq17>{{cite web | url = https://rus.azattyq.org/a/26616707.html | title = В ЦИКе подвели итоги выборов депутатов сената | publisher = Радио Азаттык | date = 2014-10-02 | accessdate = 2019-07-18 | archive-date = 2019-07-17 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190717194901/https://rus.azattyq.org/a/26616707.html | deadlink = no }}</ref> 2020 жылдан бері [[Түркістан облысы]]нан.<ref name=sailau2020/> |- | [[Евгений Андреевич Больгерт]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды<ref name=start2023/> |- | [[Шәкәрім Сабырұлы Бұқтұғұтов]] | 2023— | [[Шығыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ольга Александровна Булавкина]] | 2020— | [[Шығыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сұлтан Мырзабекұлы Дүйсембинов]] | 2020— | [[Алматы облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сергей Михайлович Ершов]] | 2014— | [[Қарағанды облысы]]нан сайланған (2014<ref name=azattyq17/> және 2020<ref name=sailau2020/> жылдары) |- | [[Бибігүл Нұрғалиқызы Жексенбай]] | 2023— | [[Астана]] қаласынан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Жанболат Әкебайұлы Жөргенбаев]] | 2022— | [[Алматы облысы]]нан сайланған.<ref>{{cite web | url = https://vlast.kz/novosti/49671-izbran-novyj-senator-ot-almatinskoj-oblasti.html | title = Избран новый сенатор от Алматинской области | publisher = vlast.kz | date = 2022-04-22 | accessdate = 2019-08-13}}</ref><ref name=sailau2023/> |- | [[Талғат Тұрлыбекұлы Жүнісов]] | 2023— | [[Ақмола облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Нұртөре Байтілесұлы Жүніс]] | 2019— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=akorda2019>{{cite web | url = http://www.akorda.kz/ru/legal_acts/ukazami-glavy-gosudarstva-naznacheny-deputatami-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-zhusip-nurtore-baitelesovich-i-shakirov-askar-orazali | title = Указами Главы государства назначены депутатами Сената Парламента Республики Казахстан Жусип Нурторе Байтелесович и Шакиров Аскар Оразалиевич | publisher = Akorda.kz | date = 2019-08-12 | accessdate = 2019-08-13 | archive-date = 2019-08-12 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190812205458/http://www.akorda.kz/ru/legal_acts/ukazami-glavy-gosudarstva-naznacheny-deputatami-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-zhusip-nurtore-baitelesovich-i-shakirov-askar-orazali | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Мұрат Болатұлы Қадырбек]] | 2023— | [[Түркістан облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023/> |- | [[Ләззат Молдабекқызы Қалтаева]] | 2022— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref>{{cite web | url = https://www.akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-kaltaeva-lyazzat-moldabekovna-naznachena-deputatom-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-2805322 | title = Указом Главы государства Калтаева Ляззат Молдабековна назначена депутатом Сената Парламента Республики Казахстан | publisher = akorda.kz | date = 2022-01-28 | accessdate = 2022-01-28 | archive-date = 2022-01-28 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220128035000/https://akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-kaltaeva-lyazzat-moldabekovna-naznachena-deputatom-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-2805322 | deadlink = no }}</ref> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Бауыржан Нұралыұлы Қаниев]] | 2020— | [[Ақтөбе облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Айгүл Жарылқасынқызы Қапбарова]] | 2019— | [[Шымкент]] қаласынан сайланған.<ref>{{cite web | url = https://www.ktk.kz/ru/newsfeed/article/2019/07/04/124627/ | title = Журналист Айгуль Капбарова стала депутатом сената | publisher = КТК | date = 2019-07-04 | accessdate = 2019-07-31 | archive-date = 2019-07-31 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190731094914/https://www.ktk.kz/ru/newsfeed/article/2019/07/04/124627/ | deadlink = no }}</ref><ref name=sailau2020>{{cite web | url = https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/stal-senatorom-predvaritelnyie-itogi-vyiborov-podveli-tsik-411062/ | title = Кто стал сенатором? Предварительные итоги выборов подвели в ЦИК | publisher = Tengri News | date = 2020-08-12 | accessdate = 2020-08-12 | archive-date = 2020-09-23 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200923203822/https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/stal-senatorom-predvaritelnyie-itogi-vyiborov-podveli-tsik-411062/ | deadlink = no }}</ref> |- | [[Дархан Қуандықұлы Қыдырәлі]] | 2023– | [[Қазақстан президенті|Президент]] жарлығымен тағайындалды.<ref name="qidirali">{{Cite web|url=https://stan.kz/eks-ministr-darhan-kidirali-senat-deputati-bolip-tagayi-388747/|title=Экс-министр Дархан Қыдырәлі сенат депутаты болып тағайындалды|lang=kk|publisher=stan.kz|date=2023-09-26|accessdate=2023-09-26}}</ref> |- | [[Сергей Алексеевич Карплюк]] | 2020— | [[Қостанай облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Зәкіржан Пірмұхамедұлы Кузиев]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Андрей Иванович Лукин]] | 2019— | Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=ukaz2019>{{cite web | url = https://liter.kz/relevant/srelevant/6222-naznacheny-novye-deputaty-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan/ | title = Назначены новые депутаты Сената Парламента Республики Казахстан | publisher = Литер | date = 2018-08-12 | accessdate = 2019-08-13 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20190812203935/https://liter.kz/relevant/srelevant/6222-naznacheny-novye-deputaty-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan/ | archivedate = 2019-08-12 | deadlink = yes }}</ref> 2023 жылдың 13 қаңтарында Президент жарлығымен қызметі тоқтатылды.<ref>{{cite web|url=https://www.akorda.kz/ru/ukazom-glavy-gosudarstva-prekrashcheny-polnomochiya-deputata-senata-parlamenta-respubliki-kazahstan-lukina-andreya-ivanovicha-1301421|title=Указом Главы государства прекращены полномочия депутата Сената Парламента Республики Казахстан Лукина Андрея Ивановича|website=akorda.kz|date=2023-01-13|accessdate=2023-01-13}}</ref> 2023 жылдың 14 қаңтарында [[Ақылбек Қажығұлұлы Күрішбаев]]тің орнына [[Астана]] қаласынан сайланды.<ref>{{cite web |url=https://www.zakon.kz/6381552-andrey-lukin-nabral-naibolshee-chislo-golosov-na-vyborakh-v-senat-vmesto-vybyvshego.html | title = Андрей Лукин набрал наибольшее число голосов на выборах в Сенат вместо выбывшего | website=zakon.kz|date=2023-01-14|accessdate=2023-01-14}}</ref> |- | [[Сағындық Есенғалиұлы Лұқпанов]] | 2020— | [[Атырау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Сұлтанбек Алмасбекұлы Мәкежанов]] | 2020— | [[Алматы]] қаласынан сайланған<ref name=sailau2020/> |- | [[Советбек Тұрсынұлы Медебаев]] | 2022— | [[Ұлытау облысы]]нан сайланған (2022 және 2023 жылдары)<ref name=new/><ref name=sailau2023/> |- | [[Әлібек Ибатуллаұлы Нәутиев]] | 2023— | [[Атырау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Нұрия Смағұлқызы Ниязова]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Амангелді Шайхуллаұлы Нұғманов]] | 2023— | [[Ақтөбе облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов]] | 2023 | [[Қостанай облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> 2023 жылы қыркүйекте [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ның әкімі болып тағайындалуына байланысты мандаты тоқтатылды.<ref>[https://kaz.inform.kz/news/sko-akm-bolip-gauez-nurmuhambetov-tagayindaldi-4b6c33/ СҚО әкімі болып Ғауез Нұрмұхамбетов тағайындалды]</ref> |- | [[Алтынбек Нухұлы]] | 2020— | [[Павлодар облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Бекбол Тілеумұратұлы Орынбасаров]] | 2023— | [[Маңғыстау облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Бекболат Серікбекұлы Орынбеков]] | 2020— | [[Жамбыл облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Ольга Валентиновна Перепечина]] | 2014— | [[Солтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған (2014<ref name=azattyq17/> және 2020 жылдары)<ref name=sailau2020/> |- | [[Әсем Қалашбайқызы Рахметова]] | 2023— | 2023 жылы [[Солтүстік Қазақстан облысы]]нан сайланған (2023 жылдың қаңтарында сайланған [[Гүлмира Райынбекқызы Кәрімова]]ның қайтыс болуына байланысты)<ref>{{cite web | url = https://www.inform.kz/ru/asem-rahmetovu-izbrali-senatorom-ot-sko-vmesto-gul-miry-karimovoy_a4074234 | title = Асем Рахметову избрали сенатором от СКО вместо Гульмиры Каримовой | website = inform.kz | date = 2023-06-02 | accessdate = 2023-06-08}}</ref> |- | [[Руслан Рүстемұлы Рүстемов]] | 2023— | [[Қызылорда облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Ләззат Тұяқбайқызы Рысбекова]] | 2020— | [[Батыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2020/> |- | [[Ғалиасқар Төлендіұлы Сарыбаев]] | 2022— | [[Жетісу облысы]]нан сайланған.<ref name=new/> |- | [[Әлішер Ғапыржанұлы Сатыбалдиев]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- | [[Қайрат Құлбайұлы Тастекеев]] | 2023— | [[Абай облысы]]нан сайланған<ref name=sailau2023/> |- | [[Амангелді Ғабдылкәрімұлы Толамисов]] | 2022— | [[Жетісу облысы]]нан сайланған (2022 және 2023 жылдары)<ref name=new/><ref name=sailau2023/> |- | [[Арман Кәрімұлы Өтеғұлов]] | 2023— | [[Батыс Қазақстан облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Серік Балғатайұлы Өтешов]] | 2023— | [[Қарағанды облысы]]нан сайланған.<ref name=sailau2023/> |- | [[Серік Жаманқұлұлы Шайдаров]] | 2022— | [[Ұлытау облысы]]нан сайланған.<ref name=new/> |- | [[Асқар Оразалыұлы Шәкіров]] | 2019—2023 | 2019 жылы Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=akorda2019/> 2023 жылдың 24 қаңтарында қайта тағайындалды.<ref name=start2023/> Сол жылдың 26 қыркүйегінде депутаттығы президент жарлығымен аяқталды.<ref name="qidirali" /> |- | [[Геннадий Геннадиевич Шиповских]] | 2023— | 2023 жылдың 24 қаңтарында Президент жарлығымен тағайындалды.<ref name=start2023/> |- |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан Парламенті Сенатының депутаттары]] sob1kw567mn829qfmy28plhg57dj83i 0 712000 3319742 3274868 2024-04-26T05:04:47Z Almagul Ibragimova 23718 /* Шығармашылық топ */ wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Міржақып. Оян, Қазақ! |Шынайы атауы = |Суреті = Oyan, Qazaq movie poster.jpeg |Сурет ені = 300px |Сурет атауы = «Міржақып. Оян, Қазақ!» постері |Жанры = Тарихи драма |Режиссёрі = Мұрат Есжан |Продюсері = Айсәуле Әбілда |Сценарист = Мұрат Есжан<br/>Ұларбек Нұрғалымұлы<br/>Ұшқын Сәйдірахман |Актерлер = Бақыт Қажыбаев<br/>Зарина Кәрмен<br/>Байғали Есенәлиев<br/>Бауыржан Қаптағай<br/>Мерей Мұхтарұлы<br/>Жұмағали Маханов<br/>Кәусар Рысқұлбек |Операторы = Жанат Өмірәлі |Композиторы = Нұрболат Қадырбаев |Хореографы = |Компания = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] |Дистрибьютор = |Ұзақтығы =2 сағат 11 минут |Бюджеті = |Түсім =107 миллион теңге |Мемлекет = {{Байрақ|Қазақстан}} |Тілі = [[Қазақ тілі|қазақ]] |Жыл = 2023 |Алдыңғы фильм = |Келесі фильм = |imdb_id = |Сайты = https://qazaqstan.tv/serials/Mirzhakyp-oyan-qazaq/ }} '''«Міржақып. Оян, Қазақ»''' — [[Міржақып Дулатұлы]] туралы түсірілген тарихи, көркем фильм. Фильм [[Qazaqstan (телеарна)|Қазақстан ұлттық телеарнасының]] тапсырысымен түсірілген 6 бөлімнен тұратын сериалдың ықшамдалған нұсқасы ретінде дайындалды. Фильм 2023 жылдың қыркүйегінде қазақстандық прокатқа шықты. Тарихи туындының түсірілім жұмыстары [[Алматы облысы|Алматы облысында]], [[Алматы|Алматы қаласында]], Міржақыптың туған жері [[Қостанай облысы|Қостанай облысында]] өтті.<ref>[https://nege.kz/news/madeniet/mirzhakip_oyan_kazak_filmi_prokatka_shikti_20230921151215 «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмі прокатқа шықты] 21 қыркүйек 2023</ref> [[Алаш Орда|Алаш]] қайраткері Міржақып Дулатұлы өмірінің 1909-1935 жылдардағы кезеңі қамтылады. Міржақыптың «Оян, қазақ!» кітабының жарыққа шығуы, [[Бақытсыз Жамал|«Бақытсыз Жамал»]] романының жазылуы, революциядан кейінгі жылдардағы, ашаршылық кезіндегі қоғамдық -саяси қызметі, [[Қызылорда]], [[Семей]], [[Мәскеу|Мәскеудің]] әйгілі [[Бутырка|«Бутырка» абақтысындағы]] жылдары және жан жары Ғайнижамалмен махаббат хикаясы баяндалады.<ref>[https://qazaqstan.tv/serials/Mirzhakyp-oyan-qazaq/ Міржақып. Оян, қазақ!]</ref> Фильмнің қоюшы режиссері — [[Мұрат Есжан]], продюсері — [[Айсауле Әбілда]], сценариін жазғандар — Мұрат Есжан, [[Ұларбек Нұрғалымұлы]], алаштанушы ғалым [[Ұшқын Сәйдірахман]]. Басты рольді [[Астана|Астана қаласы]] [[Жастар театры (Астана)|Жастар театрының]] актері [[Бақыт Қажыбаев]] сомдайды. == Тарихы == Фильм 2022 жылы [[Qazaqstan (телеарна)|Қазақстан ұлттық телеарнасы]]<nowiki/>ның тапсырысы бойынша 6 сериядан тұратын телехикая ретінде түсірілді және арна эфирінен көрсетілді. Фильмді түсіруге 8 ай уақыт жұмсалды. Деректерді іздеу және [[Сценарий|сценаридің]] алғашқы нұсқасын дайындауға 3 ай, дайындыққа 2 ай, таза түсірілімге 1,5 ай, монтажға 1,5 ай уақыт кетті. Актерлерге қойылған талаптардың ішінде таңдағалы жатқан актердің болмысы ойнағалы жатқан кейіпкердің болмысымен үндесу басты критерий болды. Сонымен қатар қазақы үн. Тарихи кейіпкерлердің жас шамасы пропорциясының сақталуы. Фильмнің негізгі бөлігі Алматы қаласында түсірілді. Сонымен қатар [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай жерінде]], әйгілі Қызбелдің бауыры, Қоңыраулының жағасында түсірілім жасалды. Түсірілім 55 локацияда өткен. Кинода [[Оян, қазақ (кітап)|«Оян, қазақ»]] кітабының оригиналына ұқсатып 1000 данасы жасалды. 2023 жылдың 23 казан күні кәсіпкер Сырымбек Тау фильмнің режиссері Мұрат Есжанға «ел жанашырына алғыс ретінде» деген ұстаныммен көлік сыйлады<ref>{{Cite web|title=Белгілі кәсіпкер «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмінің режиссеріне көлік мінгізді|url=https://newtimes.kz/obshchestvo/177603-belgili-k-sipker-mirzha-yp-oyan-aza-filmini-rezhisserine-k-lik-mingizdi|accessdate=23 қазан 2023 жыл}}</ref><ref>{{Cite web|title=Известный бизнесмен подарил автомашину режиссеру фильма «Мiржакып. Оян, қазақ!»|url=https://ru.qaz365.kz/culture/3801-izvestnyi-biznesmen-podaril-avtomashinu-rezhisseru-filma-mirzhakyp-oian-kazak/|accessdate=23 қазан 2023 жыл}}</ref>. ==== Кинотеатрдағы прокат ==== Фильм 2023 жылғы 21 қыркүйек күні прокатқа шығып, екі апта кинотеатрларда көрсетілді. Прокат негізінен Kinopark пен Kinoplexx желісінде көрсетілді. Компанияның PR-директоры Ерлан Бұхарбаевтың айтуынша, халық тарапынан сұраныс жоғары болғанын, бірақ «Қазақстан» телерадиокорпорациясы аяқ астынан прокатты тоқтатуға шешім қабылдағанын жеткізді. Олар сұраныс жоғары екенін көріп, фильмді телеарнадан көрсетеміз деп шешті. Құқық иесінен келген тиісті хаттың да бар екенін ескертті<ref>{{Cite web|title=«Міржақып. Оян, Қазақ!» фильмінің прокаттан не себепті алынғаны белгілі болды|url=https://aikyn.kz/256753/mirzhak-yp-oyan--k-azak--filminin--prokattan-ne-sebepti-alyng-any-belgili-boldy|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref><ref>{{Cite web|title=Почему фильм «Міржақып. Оян, қазақ!» досрочно сняли с проката|url=https://esquire.kz/pochemu-film-mirzha-yp-ojan-aza-dosrochno-snjali-s-prokata/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Фильм кинотеатрларда көрсетілуі 4 қазаннан бастап күрт аяқталған кезде халық кинотеатрда билет таба алмай, әлеуметтік желіде өз наразылықтарын айтты<ref>{{Cite web|title=«Міржақып. Оян, қазақ!»: что за фильм наделал столько шума?|url=https://orda.kz/mirzhakyp-ojan-kazak-chto-za-film-nadelal-stolko-shuma-377641/|accessdate=19 өазан 2023 жыл}}</ref>. Мұрат Есжан осы жағдайға қатысты берген сұхбатында фильмнің кинопрокаты 2 аптаға ғана жоспарланғанын және басқа себептің жоқ екенін хабарлады<ref>{{Cite web|title=Есжан о прекращении проката фильма «Міржақып. Оян, қазақ!» в кинотеатрах: Тут нет подоплеки|url=https://kaztag.kz/ru/news-of-the-day/eszhan-o-prekrashchenii-prokata-filma-mirzha-yp-oyan-aza-v-kinoteatrakh-tut-net-podopleki|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Кейін Qazaqstan телерадиокомнаиясы фильмнің прокаты қосымша бір аптаға созылатынын хабарлады.<ref>{{Cite web|title=Почему фильм "Міржақып. Оян, Қазақ!" сняли с проката в Казахстане|url=https://tengrinews.kz/curious/pochemu-film-mrjakyip-oyan-kazak-snyali-prokata-kazahstane-512674/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref> Кинокөрсетілімде аншлаг болып, залдар толды<ref>{{Cite web|title=Кинотеатрларда аншлаг: “Міржақып: Оян, Қазақ” фильмінің билеттері толық сатылып кетті|url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/9742-kinoteatrlarda-anshlag-mirzhakyp-oian-kazak-filminin-biletteri-tolyk-satylyp-ketti/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Қазақтан телеарнасының хабарлауынша фильмді 15 күнде 140 000 адам қараған. Прокатқа қатысты жағдайға Қазақстанның Ақпарат және мәдениет министрі [[Аида Ғалымқызы Балаева|Аида Балаева]] да пікір білдірді. Оның хабарлауынша әр фильмнің прокат кестесі болатындығы және онлайн форматта жарияланған сериалдың қаралымын ескере отырып, фильмге мұндай сұраныстың болатынын жоспарламағандарын айтты<ref>{{Cite web|title=Скандал вокруг проката фильма "Міржақып. "Оян, Қазақ" прокомментировала Балаева|url=https://liter.kz/skandal-vokrug-prokata-filma-mirzhakyp-oian-kazak-prokommentirovala-balaeva-1697520913/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Прокатқа шыққан фильмнің танымалдығына ТикТоктағы жарнама әсер еткен деген пікір жиі айтылды. Youtube-ке орналастырылған фильмнің сериал нұсқасы үлкен сұранысқа ие болмады. Бірінші серияны 2,2 млн адам қараса, екінші сериясын 762 мың, ал 6-шы сериясын 265 мың адам қараған. [[Тикетон]] сайтында 2023 жылдың 12-15 қазаны аралығында кинотеатрларда көрсетілген фильмдердің кассалық түсімі туралы деректер жарияланды. «Оян, Қазақ» фильмі 3 күнде 107 067 000 теңге табыс тапқан<ref>{{Cite web|title=Отандық рекорд: «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмі үш күнде 107 млн теңге кассалық кіріс түсірген|url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/10025-otandyk-rekord-mirzhakyp-oian-kazak-filmi-ush-kunde-107-mln-tenge-kassalyk-kiris-tusirgen/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Көрермендер қазақстандық [[Kino.kz]] сайтында фильмге 10 балдан 9,8 балл берген<ref>{{Cite web|title=Почему «Міржақып. Оян, қазақ!» стал суперхитом казахстанского проката, все о спросе на патриотическое кино|url=https://kz.kursiv.media/2023-10-14/glbj-oyan-kazakh/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. TikTok желісінде «Оян, қазақ!» фильміне дейін» атты тренд таралды. Онда жастар кинотеатрға барып, көргенге дейінгі және одан кейінгі реакциясын көрсетеді<ref>{{Cite web|title=Осыдан кейін тек қазақша сөйлеймін. «Оян қазақ» фильмі жастарға қалай әсер етіп жатыр?|url=https://baq.kz/osydan-keyin-tek-qazaqsha-soyleymin-oyan-qazaq-filmi-zhastarga-qalay-aser-etip-zhatyr-315003/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. == Мазмұны == Фильм төрт бөлімнен тұрады. '''''Құпия әдебиет''''' деп аталатын бірінші бөлімнің желісі 1911 жылы Қызылжар мен Омбы қалаларында өтеді. Міржақып өзінің Оян, Қазақ өлеңдер жинағын жариялаған. Өлеңде айтылатын идеялар мен ойлар халық арасында кеңінен қолдау тауып жатады. Міржақып сонымен бірге қоғамдық-саяси тақырыпта жазатын "Қазақ" газетіне қажетті қаржы жинаумен айналысады. Ақынның атын пайдаланып ел арасында алаяқтықпен мал жинап жүрген адамдар да көбейеді. Міржақып осы кезеңде өзінің алғашқы романы "Бақытсыз Жамалды" жазады. Патша полициясы Міржақыпқа күдікпен қарап, шығармаларында революцияға шақырып, патша билігіне қарсылық көрсетуге үндеу бар деп бағалайды. Сондықтан қасына жансыздар мен құпия агенттерін қосады. Осындай агенттің бірі Базарбек образы керемет көрсетілген. Екінші бөлімнің атауы — '''''Ағыбайдық қылышы.''''' Бұл бөлімнің мазмұны 1918 жылы яғни 1917 жылғы революциялар мен азаматтық соғыстан зардап шекеен халықтың жағдайына арналады. Бір жағынан [[Александр Васильевич Колчак|Колчак]] қысса, екінші жағынан [[Кеңес үкіметі|Совет өкіметі]] қыспаққа алған кезең. Алаш-Орда көсемдері [[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейханов|Әлихан Бөкейханов]], [[Ахмет Байтұрсынұлы]] және [[Міржақып Дулатұлы|Міржақып Дулатов]] ақтар мен де, қызылдармен де келеіссөз жүргізіп елдің қауіпсіздігін және мемлекеттігін сақтау амалдарын іздейді. [[Федерация]] құрамында [[автономия]] болуды мақсат етеді. Алайда мұндай шешім екі тараптан да қолдау таппайды. Үшінші білім — '''''"Әке, қарным ашты"''''' деп аталады. Бұл бөлімде 1921 жылғы Қазақ даласының өңтүстігі мен Торғай өңірінде болған аштық кезеңі қамтылады. Міржақып Ахмет Байтұрсынұлымен, [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] және [[Жүсіпбек Аймауытов|Жүсіпбек Аймауытовтармен]] бірге аштық жайлаған аудандарға көмек көрсету комитетін басқарады. Күшіне мінген Совет өкіметімен қазақ даласындағы аштық тимеген өңірлерден аштық қатты тиген өңірге көмектесу үшін мал айдау туралы шешім шығару жолында күреседі. Қорытынды, төртінші бөлім '''''Қара мысық''''' деп аталады. Бұл кезең 1929 жылдан басталып, Міржақып өміріндегі ең ауыр кезеңді қамтиды. Бұл кезеңде Міржақып тұтқындалып, Бутырка түрмесіне қамалып, Соловецк лагеріне айдалған кезеңі баяндалады. Атылуға кесілген және ату жазасы орындалып жатқан жерден тоқтату туралы шешім келіп, 9 ай бойы белгісіздік жағдайында ату жазасын күтеді. ==== Кейіпкерлер ==== * Міржақып * Базарбай * Тілмаш * Ғайнижамал * Мұхтар * Жүсіпбек * Әлихан * Ахмет * Алагөз ==== Цитаталар ==== == Шығармашылық топ == Фильмнің негізгі идеясы мен сценариін Мұрат Есжан, Ұларбек Нұрғалымұлы және алаштанушы Ұшқын Сәйдірахман дайындады. Сценарий жазу барысында Алашты зерттеген ғалымдар да кеңес берді. Оның ішінде [[Тұрсын Құдакелдіұлы Жұртбай|Тұрсын Жұртбай]], [[Айгүл Ісмақова]], [[Дихан Қамзабекұлы]], [[Ербол Тілешов]], [[Марат Әбсемет]], [[Елдос Тоқтарбай]]. Жазушы [[Қайсар Әлім]], Міржақыптың қызы Гүлнәр апайдың ұлы Ерлан мен қызы Жанат құнды мәліметпен қанықтырды. === Түсірілім тобы === * Қоюшы-режиссер: Мұрат Есжан * Бас продюсер: Айсәуле Әбілда * Сценарий авторлары: Мұрат Есжан, Ұларбек Нұрғалымұлы, Ұшқын * Сәйдірахман * Қоюшы-оператор: Жанат Өмірәлі * Қоюшы-суретші: Еламан Айнабеков * Композитор: Нұрболат Қадырбаев * Монтаж: Райымбек Аман === Актерлер === * [[Бақыт Қажыбаев]] — Міржақып ролінде * Зарина Кәрмен — Ғайнижамал ролінде * Байғали Есенәлиев - Ахмет Байтұрсынұлы ролінде * Бауыржан Қаптағай — Әлихан Бөкейханов ролінде * Мерей Мұхтарұлы — Ахметсафа Юсупов ролінде * Жұмағали Маханов — Тұңғаншин ролінде * Кәусар Рысқұлбек — Гүлнар ролінде == Пікірлер == '''''Марат Әбсемет, тарих ғылымының докторы, филология ғылымының кандидаты, профессор, міржақыптанушы:'''''<blockquote>''Фильмді түсірген жігіттер сериалды бастамас бұрын менімен сөйлесті. Жеті сағат тапжылмай тыңдады. Оларға бар жиған кітабымды, тіпті қолжазба еңбегімді де бере салдым. Көздері жанып тұрған жас жігіттерге қолдау көрсеткім келді. Қолжазба ешкімге берілмейді ғой, дегенмен «жұмыс істесін» деген ниетпен еңбегімді бердім. Менің еңбегіме сілтеме жасалмапты, дегенмен оларға тек сәттілік тілеймін. Фильмде ойдан ештеңе құрастырылмаған. Бәрі шынайы. Бар нәрсені көрсеткен. Сол үшін де керемет әсер етті. Өзім көріп отырып, бір жылап алдым. Соның басы-қасында жүрген соң ба, өмірім көз алдымнан өтті. Гүлнәр апайым тірі болғанда, осыны көріп, бір марқайып қалар еді. Рухы шат болған болар. Мен өзім дән ризамын. Алғашқы міржақыптанушы ретінде қуанышым қойныма сыймады''<ref>[https://qazaqadebieti.kz/35515/mirzha-yp-oyan-aza«Міржақып. Оян, қазақ!» Қазақ әдебиеті газеті] 24.12.2022</ref>.</blockquote> '''Алтынбек Нұхұлы, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты:''' <blockquote>''Бұл фильмнің қазақ халқы үшін маңызы зор. Бастапқы бөлімдерін теледидардан, кейін іссапар кезінде интернеттен көрдім. Өзіме қатты ұнады. Мұрат Есжан бастаған жігіттердің еңбегі зор. Бұған дейін мен «Абай жолы» туралы, одан кейін «Ахмет. Ұлт ұстазы» фильмдері туралы да пікірімді жазғанмын. Бұл жігіттердің жұмысы ұнады өзіме. Сценарийін жазған Ұларбек Нұрғалымның да еңбегі көрініп тұр. Бұл жігіттердің басты артықшылығы: қазақы болмысты, қазақы менталитетті, қазақы сөйлеу мәнерін қаз-қалпында қаймағын бұзбай жеткізетінінде. Жасыратыны жоқ, қазіргі фильмдердің көбі тіл қолдану жағынан ақсап тұр. Дүбәра тілмен сөйлейді. Ал мұндай таза қазақы болмысты көретін фильмдер азайып барады. Сондықтан осы фильмдердің маңызы арта түспек''<ref>[https://qazaqadebieti.kz/35515/mirzha-yp-oyan-aza «Міржақып. Оян, қазақ!» Қазақ әдебиеті газеті] 24.12.2022</ref>.</blockquote> '''Галия Байжанова, Курсив басылымының журналисті: ''' <blockquote> ''''Двухчасовой байопик Мурата Есжана получился на редкость удачным, ведь обычно продукт, рассчитанный на телевизионную аудиторию в широком прокате кажется лишь скомканной версией сериала. Даже сама манера съемок у телевизионных режиссеров, и у кинорежиссеров, как правило, разная. Здесь же все наоборот, сериал снят по всем законам кино, а не ТВ, и он хоть не идеальный, но довольно органично смотрится в кинотеатре и этому поспособствовали несколько причин: во-первых, сериал состоит всего из 6 серий и, вероятно, вырезать лишнее было легче, чем из такого же проекта в 10 или 12 серий, во-вторых, к тому располагает сама форма фильма, к примеру, картина разбита на главы, некоторые из них повторяют название серий, другие же названы совсем иначе, более ярко. Например, в эпизоде, касающемся голодомора киноглава называется «Папа, я есть хочу!», есть эпизод озаглавленный как «Черная кошка».'' ''Сдержать эмоции мало кто сможет — на протяжении двух часов нам рассказывают не только о драматичной жизни писателя — с предательствами, постоянной слежкой и тюремными заключениями, но и о наших коллективных травмах: последствиях жесткой политики царской России и бездушности советской власти, в лице Голощекина устроившей нам массовый голодомор. Проект говорит о бесчисленных жертвах режима как среди обывателей, так и казахской интеллигенции, лучших представителей которой репрессировали в 1937 году. Таких фильмов сейчас намного больше, чем раньше, но далеко не каждый из них может в хорошей художественной форме донести главное — рассказать о жизни истинного казахского патриота, радеющего за независимость, сохранение языка, культуры и традиций. При этом это нескучный пересказ, а смотрибельное зрительское кино, тут найдется место и дуэлям, и шикарным балам, и свадьбе, и любви, и творчеству.''''<ref>[https://kz.kursiv.media/2023-10-14/glbj-oyan-kazakh/ Почему «Міржақып. Оян, қазақ!» стал суперхитом казахстанского проката, все о спросе на патриотическое кино] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231019144423/https://kz.kursiv.media/2023-10-14/glbj-oyan-kazakh/ |date=2023-10-19 }}</ref> </blockquote> «'''Qazaqstan» РТРК» АҚ басқарма төрағасы Ләззат Танысбай:''' <blockquote> ''Бұл біз үшін тәжірибе деуге болады. Себебі фильм түсіру корпорацияның міндетіне жатпайды. Өткен жылы «Мір­жақып. Оян, қазақ!» сериалын шығардық. Сұраныс өте көп болды. Түсірген тарихи сериалға бірде-бір сын болған жоқ. Мұны мақтанышпен айта аламыз. Біріншіден, ол – режиссер Мұрат Есжанның жұмысы. Екіншіден, біз осы уақытқа дейін жинаған тәжірибемізді, бар күшімізді соған салдық. Сондықтан да керемет туынды шықты. Халықтың сұрайтыны, әсіресе жастарға керек фильм екенін түсінеміз. Сондықтан сол туындыны қайтадан монтаждадық, керек жерлерін қайта түсіртіп, өңдеп шығардық. Бүкіл қазақ көретін, санамыз үшін, қоғам үшін пайдалы фильм болды деп ойлаймын<ref> [https://egemen.kz/article/350473-mirdgaqyp-oyan-qazaq!-filmininh-korsetilimi-bir-aptagha-uzardy «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмінің көрсетілімі бір аптаға ұзарды] </ref>.'' </blockquote> == Фильмде пайдаланылған әдебиеттер тізімі == * [[Гүлнәр Дулатова]] — «Шындық шырағы» * [[Вирь Галиев]] — «Книга, разбудившая народ» * [[Тұрсын Құдакелдіұлы Жұртбай|Тұрсын Жұртбай]] — «Ұраным — Алашым…» * [[Дүкенбай Досжан]] — «Абақты» * [[Мәмбет Қойгелді]] — «Алаш қозғалысы» == Қосымша қараңыз == # [https://qaz.ulysmedia.kz/suhbat/9414-serial-ondirisinde-bizde-mumkindikter-az-ekenin-ashyp-aitu-kerek-mirzhakyp-oian-kazak-rezhisseri-murat-eszhan/ Режиссер Мұрат Есжанның сұхбаты (UlysMedia)] (25.09.2023) # [https://exclusive.kz/oyan_qazaq_zbudil_vseh_kazahstanczev/ «Оян, қазақ!» разбудил всех казахстанцев] (exclusive.kz) (9.10.2023) # [https://baribar.kz/221105/k-rermen-mirzha-yp-oyan-aza-filmine-ne-shin-zhappaj-baryp-zhatyr-kinotanushy-taldap-berdi/ Көрермен «Міржақып. Оян, қазақ» фильміне не үшін жаппай барып жатыр? Кинотанушы талдап берді] == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} [[Санат:Қазақстан тарихи фильмдері]] mcmayz35cmwedsfwmofrex8a5v4e76p 0 713696 3319517 3211566 2024-04-25T14:03:52Z MukhanKirgizbay7 151828 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Арал әуежайы''' — [[Қызылорда облысы|Қызылорда облысындағы]] жергілікті әуе желілерінің бұрынғы әуежайы, [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 5 км жерде. Кеңестік кезеңде әскери және Азаматтық авиацияның бірлесіп орналасу әуеайлағы болды. == Әскери аэродром == Арал әуеайлағын әскери [[авиация]] 1955 жылдың мамыр айынан бастап Капустин Яр полигонының 41167 — 14-ші жеке сынақ станциясының (14 ИЫҰ) әскери бөлімінің қызметін қамтамасыз ету үшін қолдана бастады. Біраз уақыттан кейін 19-шы бөлек аралас эскадрильяның ЯК-12 ұшақтарының байланысы аэродромға негізделе бастады, олар өлшеу ақпаратын жеткізу және өнімді іздеу міндеттерін орындады.<ref>{{Cite web |url=http://www.proza.ru/2013/11/24/2033 |title=И они ковали ракетный щит Родины |access-date=2018-03-19 |archive-date=2018-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180319213847/http://www.proza.ru/2013/11/24/2033 |deadlink=no }}</ref> Әр уақытта 4 ГЦП ("Капустин Яр" полигоны) құрылымында 41167 ә/б орындалатын міндеттер: * "Арал" жауынгерлік алаңына сынау кезінде ұшырылатын зымырандардың ұшуының соңғы учаскесіндегі траекторлық өлшеулер; * МЖ құлау орнын, атылатын броньды кассеталарды, зымырандардың соңғы сатыларын анықтау, оларды іздестіру және базаға эвакуациялау; * Р-5м зымыранының ядролық жарақтарымен бірінші зымыран кешенінің ұшу сынақтары кезеңінде сынақ жарылыстары кезінде ЖЖЖ параметрлерін бекіту және анықтау; * сынақ-зерттеу базасында ("объект")бас бөліктерінен және про-ны еңсеру құралдарынан шағылысқан радиолокациялық сигналдардың сипаттамаларын өлшеу; * бөлімнің зертханаларында ықтимал жау туралы еңсеру құралдары кешені мен МЖ өлшеу және сынау нәтижелерін бастапқы өңдеу.<ref>{{Cite web |url=https://rvsn.info/test_range/ois_14_41167.html |title=14-я отдельная испытательная станция (14 ОИС) (в/ч 41167) |access-date=2019-04-26 |archive-date=2019-04-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190426170323/https://rvsn.info/test_range/ois_14_41167.html |deadlink=no }}</ref> Аэродром Ренессанс аралындағы "Бархан" полигонын көлікпен қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ Байқоңыр ғарыш айлағынан ғарыштық ұшыруларды іздестіру-құтқару үшін пайдаланылды. Бұл функциялар орындалды: * Әскери-әуе күштерінің 220-шы арнайы мақсаттағы авиациялық сынақ эскадрильясы (220-шы БАӘ): 1960 жылдары Ан-2, Ил-14 ұшақтары, Ми-8Т тікұшақтары; 1970 жылдары Ан-24т, Ан-26 ұшақтары және Ми-26 тікұшақтары пайда болды26, ал 1988 жылы Ан — 72 ұшақтары (олар Ан-24Т ұшақтарының орнына келді). 1991 жылы әуеайлақта 220-шы БАӘ әуе кемелерінің мынадай саны негізделді: 3 Ан-72 ұшағы, 3 Ан-26 ұшағы, 2 Ми-8МТ тікұшағы, 2 Ми-26 тікұшағы, 2 Ан-2 ұшағы. * 82-ші жеке тікұшақ іздеу — құтқару жасағы ГУКОС-Ми-8Т, Ми-6, Ми-14пс тікұшақтары. Эскадрильялардың жеке құрамы отбасыларымен бірге әуеайлақтың жанында орналасқан Арал-8 ("Березка") жабық қаласында тұрды. 1980 жылдардағы топографиялық картада әуеайлақтың құрылыстары МТМ (машина-трактор шеберханалары), ал Арал-8 қалашығы Кирпичный кенті ретінде белгіленген.<ref>{{Cite web |url=http://www.retromap.ru/m/#161985_46.833480,61.611499 |title=Топографическая карта 1985 года |access-date=2019-04-05 |archive-date=2020-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200321150311/http://www.retromap.ru/m/#161985_46.833480,61.611499 |deadlink=no }}</ref> 1993 жылғы қаңтар — ақпанда әскери бөлім (220-шы БАӘ) Саратов облысына ([[Ресей]]) Багай-Барановка әуеайлағына көшірілді (Қазақстанға берілген 1 Ан-72 ұшағын, 2 Ми-26 тікұшағын және 2 Ан-2 ұшағын қоспағанда). Келесі бірнеше жылда аэродром қиратылды ([[бетон]] такси жолдары бөлшектелді, ғимараттар бөлшектелді), Арал-8 қалашығы қараусыз қалып, тоналды. == Әуежай == Әуеайлақта Ан-2 (Қызылорда авиаотряды) ұшақтарының буыны орналасқан, бұл ұшақтарда 1960 жылдардың екінші жартысынан бастап осы жерден өңірдің елді мекендеріне (Қазалы, Райым, Каратерень, Аманоткел, Құланды, Ақбасты) пошта-жолаушылар рейстерінің көп саны орындалған. Рейстерді орындау 1992-1993 жылдары тоқтатылды, байланыс таратылды. 1990 жылдары аэродромды ұшатын тікұшақтар мен шағын ұшақтар 3 класты аэродром ретінде пайдаланды. Қабылданған ұшақтардың негізгі түрі-Ан-2, кейде Як-40 және Ан-24. 2002 жылы аэродром біржола қараусыз қалды және қазір авиациялық жұмыстарды жүргізу кезінде Ан-2 ұшақтары мен тікұшақтарға арналған қону алаңы ретінде пайдаланылуда. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{Қазақстан әуежайлары}} [[Санат:Қазақстан әуежайлары]] k6fl6yspumnjipigpd4zuntt4bu2ho2 3319530 3319517 2024-04-25T14:10:00Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/MukhanKirgizbay7|MukhanKirgizbay7]] ([[User talk:MukhanKirgizbay7|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Арал әуежайы''' — [[Қызылорда облысы|Қызылорда облысындағы]] жергілікті әуе желілерінің бұрынғы әуежайы, [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 5 км жерде. Кеңестік кезеңде әскери және Азаматтық авиацияның бірлесіп орналасу әуеайлағы болды. == Әскери аэродром == Арал әуеайлағын әскери авиация 1955 жылдың мамыр айынан бастап Капустин Яр полигонының 41167 — 14-ші жеке сынақ станциясының (14 ИЫҰ) әскери бөлімінің қызметін қамтамасыз ету үшін қолдана бастады. Біраз уақыттан кейін 19-шы бөлек аралас эскадрильяның ЯК-12 ұшақтарының байланысы аэродромға негізделе бастады, олар өлшеу ақпаратын жеткізу және өнімді іздеу міндеттерін орындады.<ref>{{Cite web |url=http://www.proza.ru/2013/11/24/2033 |title=И они ковали ракетный щит Родины |access-date=2018-03-19 |archive-date=2018-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180319213847/http://www.proza.ru/2013/11/24/2033 |deadlink=no }}</ref> Әр уақытта 4 ГЦП ("Капустин Яр" полигоны) құрылымында 41167 ә/б орындалатын міндеттер: * "Арал" жауынгерлік алаңына сынау кезінде ұшырылатын зымырандардың ұшуының соңғы учаскесіндегі траекторлық өлшеулер; * МЖ құлау орнын, атылатын броньды кассеталарды, зымырандардың соңғы сатыларын анықтау, оларды іздестіру және базаға эвакуациялау; * Р-5м зымыранының ядролық жарақтарымен бірінші зымыран кешенінің ұшу сынақтары кезеңінде сынақ жарылыстары кезінде ЖЖЖ параметрлерін бекіту және анықтау; * сынақ-зерттеу базасында ("объект")бас бөліктерінен және про-ны еңсеру құралдарынан шағылысқан радиолокациялық сигналдардың сипаттамаларын өлшеу; * бөлімнің зертханаларында ықтимал жау туралы еңсеру құралдары кешені мен МЖ өлшеу және сынау нәтижелерін бастапқы өңдеу.<ref>{{Cite web |url=https://rvsn.info/test_range/ois_14_41167.html |title=14-я отдельная испытательная станция (14 ОИС) (в/ч 41167) |access-date=2019-04-26 |archive-date=2019-04-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190426170323/https://rvsn.info/test_range/ois_14_41167.html |deadlink=no }}</ref> Аэродром Ренессанс аралындағы "Бархан" полигонын көлікпен қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ Байқоңыр ғарыш айлағынан ғарыштық ұшыруларды іздестіру-құтқару үшін пайдаланылды. Бұл функциялар орындалды: * Әскери-әуе күштерінің 220-шы арнайы мақсаттағы авиациялық сынақ эскадрильясы (220-шы БАӘ): 1960 жылдары Ан-2, Ил-14 ұшақтары, Ми-8Т тікұшақтары; 1970 жылдары Ан-24т, Ан-26 ұшақтары және Ми-26 тікұшақтары пайда болды26, ал 1988 жылы Ан — 72 ұшақтары (олар Ан-24Т ұшақтарының орнына келді). 1991 жылы әуеайлақта 220-шы БАӘ әуе кемелерінің мынадай саны негізделді: 3 Ан-72 ұшағы, 3 Ан-26 ұшағы, 2 Ми-8МТ тікұшағы, 2 Ми-26 тікұшағы, 2 Ан-2 ұшағы. * 82-ші жеке тікұшақ іздеу — құтқару жасағы ГУКОС-Ми-8Т, Ми-6, Ми-14пс тікұшақтары. Эскадрильялардың жеке құрамы отбасыларымен бірге әуеайлақтың жанында орналасқан Арал-8 ("Березка") жабық қаласында тұрды. 1980 жылдардағы топографиялық картада әуеайлақтың құрылыстары МТМ (машина-трактор шеберханалары), ал Арал-8 қалашығы Кирпичный кенті ретінде белгіленген.<ref>{{Cite web |url=http://www.retromap.ru/m/#161985_46.833480,61.611499 |title=Топографическая карта 1985 года |access-date=2019-04-05 |archive-date=2020-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200321150311/http://www.retromap.ru/m/#161985_46.833480,61.611499 |deadlink=no }}</ref> 1993 жылғы қаңтар — ақпанда әскери бөлім (220-шы БАӘ) Саратов облысына (Ресей) Багай-Барановка әуеайлағына көшірілді (Қазақстанға берілген 1 Ан-72 ұшағын, 2 Ми-26 тікұшағын және 2 Ан-2 ұшағын қоспағанда). Келесі бірнеше жылда аэродром қиратылды (бетон такси жолдары бөлшектелді, ғимараттар бөлшектелді), Арал-8 қалашығы қараусыз қалып, тоналды. == Әуежай == Әуеайлақта Ан-2 (Қызылорда авиаотряды) ұшақтарының буыны орналасқан, бұл ұшақтарда 1960 жылдардың екінші жартысынан бастап осы жерден өңірдің елді мекендеріне (Қазалы, Райым, Каратерень, Аманоткел, Құланды, Ақбасты) пошта-жолаушылар рейстерінің көп саны орындалған. Рейстерді орындау 1992-1993 жылдары тоқтатылды, байланыс таратылды. 1990 жылдары аэродромды ұшатын тікұшақтар мен шағын ұшақтар 3 класты аэродром ретінде пайдаланды. Қабылданған ұшақтардың негізгі түрі-Ан-2, кейде Як-40 және Ан-24. 2002 жылы аэродром біржола қараусыз қалды және қазір авиациялық жұмыстарды жүргізу кезінде Ан-2 ұшақтары мен тікұшақтарға арналған қону алаңы ретінде пайдаланылуда. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{Қазақстан әуежайлары}} [[Санат:Қазақстан әуежайлары]] b9ih3eicakm69hspc61iv3p5sryzmk1 2 721667 3319764 3245760 2024-04-26T07:27:54Z Әмина Ибраева 129249 Артық мәлімет wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 726751 3319451 3305078 2024-04-25T12:50:26Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Сайлау | алдыңғы сайлау = Ресейдегі президент сайлауы (2018) | алдыңғы сайлау жылы = 2018 | ел = Ресей | келесі сайлау = Ресейдегі президент сайлауы (2030) | келесі сайлау жылы = 2030 | сайлау атауы = 2024 жылғы Ресейдің президенттік сайлауы | сайлау күні = [[15 наурыз|15]]–[[17 наурыз]] [[2024 жыл]] | түрі = [[Ресейдегі сайлау жүйесі|Президенттік сайлау]] | жалпы кандидат = 4 | кезең = | жарамды = | жарамсыз = | халық = | тіркелген = | сайлаушылар = | қатысқандар = 77.44 | қатысқандар қатынасы = | алдыңғы қатысқандар = 67.50 | босжәнежарамсыз = | қатысқандар2 = | қатысқандар2 қатынасы = | алдыңғы қатысқандар2 = | жарамды2 = | босжәнежарамсыз2 = | бос2 = | жарамсыз2 = | қосымша2 = | науқан = | дебат = | түс1 = #CDCDCD | сурет1 = Владимир Путин (08-03-2024) (cropped).jpg | кандидат1 = [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] | жыныс1 = ер | партия1 = [[Партиясыз]] | коалация1 = [[Бүкілресейлік халық майданы|Халық майданы]] | дауыс1 = 76,277,708 | пайыз1 = 87.28 | түс2 = #CC1111 | сурет2 = Nikolay Kharitonov (13-02-2024) 2 (cropped).jpg | кандидат2 = [[Николай Михайлович Харитонов|Николай Харитонов]] | жыныс2 = ер | партия2 = [[Ресей Коммунистік партиясы|Коммунистік]] | дауыс2 = 3,768,470 | пайыз2 = 4.31 | түс3 = #47c2c0 | сурет3 = Sholban Kara-ool and Vladislav Davankov (19-12-2023) (cropped).jpg | кандидат3 = [[Владислав Андреевич Даванков|Владислав Даванков]] | жыныс3 = ер | партия3 = [[Жаңа адамдар (партия)|Жаңа адамдар]] | коалация3 = [[Прогрессивті саяси күштер одағы|ПСКО]] | дауыс3 = 3,362,484 | пайыз3 = 3.85 | түс4 = #4488CC | сурет4 = Leonid Slutsky (15-01-2024) (cropped).jpg | кандидат4 = [[Леонид Эдуардович Слуцкий|Леонид Слуцкий]] | жыныс4 = ер | партия4 = [[Ресейдің либералды-демократиялық партиясы|РЛДП]] | дауыс4 = 2,795,629 | пайыз4 = 3.20 | ізашар партия = [[Партиясыз]] | ізашар = [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] | ізбасар = [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] | ізбасар партия = [[Партиясыз]] | қарта = 2024 Russian presidential election map.svg | қарта шарты1 = | қарта атауы = }} [[Сурет:Logo for the 2024 Russian presidential election.svg|нобай|оңға|Сайлау логотипі]] 2024 жылғы 15–17 наурызда [[Ресей]]де [[Ресей президенті|президент]]тік [[Ресейдегі сайлаулар|сайлау]] өтті.<ref>{{Cite web|url= https://www.rbc.ru/politics/10/01/2024/658eb98d9a7947a8de0c3589 |title= Выборы 2024 года, которые могут изменить мировую политику |lang= ru |publisher= [[РБК]] |date= 2024-01-10 |accessdate= 2024-01-25}}</ref> Бұл — елде өткен сегізінші сайлау және 18 наурызда жарияланған Орталық сайлау комиссиясының мәліметінше оның нәтижесінде [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] жалпы дауыстың 87% астамын жинап, жеңіс жетіп, бесінші рет сайланды.<ref>{{Cite web|url= https://www.aljazeera.com/news/2024/3/17/putin-poised-to-win-russian-presidential-election-by-a-landslide |title= Russia’s Putin hails victory in election criticised as illegitimate |lang= en |publisher= [[Әл-Жазира телеарнасы]] |date= 2024-03-17 |accessdate= 2024-03-18}}</ref> Путиннің инаугурациясы 7 мамыр күні жоспарланған.<ref>{{Cite web|url= http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_40445/041abf1209079a3f6e2d0e19bca00375bfed931e/ |title= Статья 82. Вступление в должность Президента Российской Федерации |lang= ru |publisher= [[Ресей Конституциясы]] |accessdate= 2024-01-25}}</ref> 2023 жылғы қарашада [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|соғыс]]қа қарсы пікірлері үшін белгілі [[Мемлекеттік дума]]ның бұрынғы депутаты [[Борис Борисович Надеждин|Борис Надеждин]] тіркелген саяси партиядан қолдау көріп, осы сайлаудағы өз үміткерлігін жариялаған тұңғыш адам болды.<ref>{{Cite web|url= https://m.vk.com/wall-134162128_697395 |title= Экс-депутат Госдумы с антивоенными взглядами планирует стать кандидатом в президенты России |lang= ru |publisher= RTVI [[ВКонтакте]] |date= 2023-10-11 |accessdate= 2024-01-25}}</ref> Одан кейін қатысатынын белгілі қылған адам [[Ресей президенті|президент]] [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] болды. Ол 2020 жылы [[Ресей Конституциясына жасалған түзетулер (2020)|Конституцияға жасалған түзетулер]]дің көмегімен қайта сайлануын заңды қылған еді.<ref>{{Cite web|url= https://www.kommersant.ru/doc/5761328 |title= Выборы не за горами |lang= ru |publisher= [[Коммерсантъ]] |date= 2023-01-13 |accessdate= 2024-01-25}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.kommersant.ru/doc/5783651 |title= Песков: в Кремле пока не готовятся к выборам президента |lang= ru |publisher= [[Коммерсантъ]] |date= 2023-01-23 |accessdate= 2024-01-25}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://sputnik.kz/20231208/putin-2024-zhyly-otetin-prezident-saylauyna-qatysatynyn-aytty-40722739.html |title= Путин 2024 жылғы президент сайлауына қатысатынын айтты |lang= kk |publisher= [[SPUTNIK]] Қазақстан |date= 2023-12-08 |accessdate= 2024-01-25}}</ref> Путиннен кейін [[Ресейдің либералды-демократиялық партиясы|РЛДП]] басшысы [[Леонид Эдуардович Слуцкий|Леонид Слуцкий]], [[Ресей Коммунистік партиясы|Коммунистер]] өкілі [[Николай Михайлович Харитонов|Николай Харитонов]], [[Жаңа адамдар (партия)|Жаңа адамдар]] мүшесі [[Владислав Андреевич Даванков|Владислав Даванков]] пен басқалар өз үміткерлігін жариялады. 8 ақпанда Надеждинның тіркелуден өте алмағаны белгілі болды.<ref>{{Cite web|url= https://meduza.io/amp/feature/2024/02/08/chuda-ne-proizoshlo-nadezhdinu-otkazali-v-registratsii-v-byulletene-ne-budet-antivoennogo-kandidata |title= Чуда не произошло: Надеждину отказали в регистрации. В бюллетене не будет антивоенного кандидата |lang= kk |publisher= [[Meduza]] |date= 2024-02-08 |accessdate= 2024-02-16}}</ref> [[Ресейдегі президент сайлауы (2018)|2018 жылғы президенттік сайлау]]да болғандай, ресейлік оппозицияның ең көрнекті мүшесі [[Алексей Анатольевич Навальный|Алексей Навальный]]ға<ref>{{Cite web|url= https://www.nytimes.com/2021/02/02/world/europe/russia-navalny-putin.html |title= Russian Activist Navalny Sentenced to More Than 2 Years in Prison |lang= en |publisher= [[The New York Times]] |author= Трояновский, Антон |date= 2021-02-02 |accessdate= 2024-01-25}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.themoscowtimes.com/2019/08/27/what-appeared-to-be-a-united-opposition-during-moscows-vote-protests-is-fraying-again-a67028 |title= What Appeared to Be a United Opposition During Moscow’s Vote Protests Is Fraying — Again |lang= en |publisher= [[The Moscow Times]] |author= Gershikovich, Evan |date= 2019-08-27 |accessdate= 2024-01-25}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://apnews.com/article/international-news-vladimir-putin-russia-moscow-dmitry-medvedev-5fafe4cfd90126c249b786ab9354f967 |title= Russian authorities raid opposition leader Navalny’s offices |lang= en |publisher= AP News |date= 2021-04-28 |accessdate= 2024-01-25}}</ref> «қылмыстық істері» себебінен сайлауға қатысуға тыйым салынған және ол сайлау бойы түрмеде қала береді деген болжам көп.<ref>{{Cite web|url= https://www.france24.com/en/20171017-kremlin-foe-navalny-can-run-president-after-2028 |title= Kremlin foe Navalny can run for president 'after 2028' |lang= en |publisher= [[France 24]] |date= 2017-10-17 |accessdate= 2024-01-25}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.theguardian.com/world/2017/dec/26/russia-rejects-concerns-banning-alexei-navalny-elections |title= Russia rejects concerns over banning of Alexei Navalny from elections |lang= en |publisher= [[The Guardian]] |author= Bennetts, Marc |date= 2017-12-26 |accessdate= 2024-01-25}}</ref> Навальныйға қарсы қозғалған қылмыстық істерді көпшілік саяси астары бар деп көрді және соның салдарынан көптеген бақылаушылар, әсіресе [[Батыстық өркениет|Батыс елдері]]ндегі сарапшылар сайлау әділ өтпейді деп санайды. Навальный 2024 жылғы 16 ақпанда, сайлау басталмай тұрғанда түрмеде қайтыс болды.<ref>{{Cite web|url= https://kaz.orda.kz/oppozicioner-aleksej-navalnyj-kajtys-boldy-122352/ |title= Оппозиционер Алексей Навальный қайтыс болды |lang= kk |publisher= Orda.kz |author= Байтас, Бек |date= 2024-02-16 |accessdate= 2024-02-16}}</ref> Сарапшылар сайлау барысында 2022 жылы [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|Украинамен кең ауқымды соғыс]]ты бастағаннан бері саяси қуғын-сүргіндерді күшейтіп жүрген президент Путиннің үстемдік етуін болжаған.<ref>{{Cite web|url= https://www.orfonline.org/expert-speak/putin-2024-political-institutions-and-democracy-in-russia |title= Putin 2024: Political institutions and democracy in Russia |lang= en |publisher= ORF |author= Kapoor, Nivedita |date= 2020-07-14 |accessdate= 2023-01-25}}</ref> Сайлаудың соңғы күнінде ресейлік оппозиция «[[#Путинге қарсы тапа-талтүс|Путинге қарсы тапа-талтүс]]<nowiki></nowiki>» ({{lang-ru|Полдень против Путина}}) наразылық акциясын жариялады. == Сайлау жүйесі == === Үміткерлерге қойылған талаптар === [[Ресей Конституциясы]]ның 81-бабының 3-тармағы бойынша [[Ресей президенті]] қатарынан екі мәрте қайта сайлана алмайды. [[Ресей Конституциясына жасалған түзетулер (2020)|2020 жылғы түзетулер]]ден кейін Путинның бұрынғы екі мерзімі саналмай қалды да, оған тағы екі рет қайта сайлануға рұқсат берілді. Жаңа конституцияға сүйенсек, президентікке үміткерге қойылған шектеулер: * 35 жастан үлкен болғаны жөн; * 25 жыл бойы Ресей тұрғыны болғаны қажет; * сайлау кезінде де, оған дейінгі кез келген уақытта да шетел азаматтығы, не шет елде тұруға ықтиярхаттың болмауы жөн. == Үміткерлері == === Тіркелген үміткерлер === [[Ресей Орталық сайлау комиссиясы|Орталық сайлау комиссиясы]]на үміткер боламын деген мақсатпен құжаттарын тапсырып қойғандар саны бастапқыда 15 адам болса,<ref>{{Cite web|url= https://www.1tv.ru/news/2023-12-28/467950-dokumenty_v_tsik_predstavili_shest_samovydvizhentsev_i_devyat_kandidatov_ot_partiy |title= Документы в ЦИК представили шесть самовыдвиженцев и девять кандидатов от партий |lang= ru |publisher= [[Бірінші арна (Ресей)|Первый канал]] |date= 2023-12-28 |accessdate= 2024-01-25}}</ref> ресми тіркеліп, бюллетеньде қалғандар арасында тек төртеуі болған: {| class=wikitable style=text-align:center ! colspan="3"| Аты-жөні, жасы,<br />саяси партиясы ! Лауазымы ! Туған өлкесі ! Сайлауалды<br>бағдарламасы ! Қосымша ақпарат ! Тіркелген күні |- | style="background:lavender;" |'''[[Владислав Андреевич Даванков|Владислав Даванков]]'''<br />(39)<br />[[Жаңа адамдар (партия)|Жаңа адамдар]] |[[Сурет:Vladislav Davankov (2021-10-14).jpg|100px]] | style="background-color:#47c2c0;" | |'''[[Мемлекеттік дума төрағасы]]ның орынбасары'''<br />{{small|(2021–)}}<br />'''[[Мемлекеттік дума]] депутаты'''<br />{{small|(2021–)}} |[[Сурет:Flag of Moscow, Russia.svg|center|70x70px]][[Мәскеу]] |[[Сурет:Vladislav Davankov 2024 Russian presidential campaign logo.svg|150px]]<br />([https://davankov2024.ru/ Ресми сайты]) |Партия конгресі Даванковты 2023 жылғы желтоқсанда ұсынды. Оған қоса оны [[Өсім партиясы]] қолдады. Даванков өз құжатын 2023 жылғы 25 желтоқсанда және 2024 жылғы 1 қаңтарда тапсырған еді.<ref>{{Cite web |url=https://tass.ru/info/19619651 |title=Что известно о Владиславе Даванкове |publisher= [[TACC]] |accessdate=2023-12-24}}</ref><ref>{{Cite web |url= https://iz.ru/1625993/2023-12-25/davankov-podal-dokumenty-v-tcik-dlia-uchastiia-v-vyborakh-prezidenta-ot-novykh-liudei |title= Даванков подал документы в ЦИК для участия в выборах президента от "Новых людей" |lang= ru |publisher= Известия |author= Колесник, Вероника |date=2023-12-25 |accessdate= 2023-12-25}}</ref> |5 қаңтар 2024 |- | style="background:lavender;" |'''[[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]]'''<br />(71)<br />Партиясыз |[[Сурет:Vladimir Putin 24-06-2023.jpg|100px]] | style="background-color:#CDCDCD;" | | '''Қазіргі [[Ресей президенті]]'''<br>(2000–2008, 2012–)<br>'''[[Ресей Федерациясы Үкіметінің Төрағасы|Ресей премьер-министрі]]'''<br>(1999–2000, 2008–2012)<br>'''[[Ресей Федерациясының Федералды қауіпсіздік қызметі|ФСБ]] директоры'''<br>(1998–1999) |[[Сурет:Flag of Moscow, Russia.svg|center|70x70px]][[Мәскеу]] |[[Сурет:Logo for the Vladimir Putin 2024 presidential campaign.svg|150px]]<br />([https://putin2024.ru/ Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240314164641/https://putin2024.ru/ |date=2024-03-14 }}) |2023 жылғы желтоқсанда сарбаздарды марапаттау рәсімінде Путин сайлауға қатысатынын мәлімдеді. Оны [[Біртұтас Ресей]], [[Әділ Ресей — Ақиқат үшін]] және т.б. партиялар қолдады. Путин сайлауға қатысу үшін құжаттарды 2023 жылғы 18 желтоқсанда тапсырып, 20 желтоқсанда тіркелген.<ref>{{Cite web|url= https://ria.ru/20231220/registratsiya-1916890228.html |title= Путин подал документы для участия в выборах президента |lang= ru |publisher= [[РИА Новости]] |date= 2023-12-18 |accessdate= 2024-02-16 }}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.kommersant.ru/doc/6410950 |title= ЦИК зарегистрировал группу избирателей в поддержку Путина |lang= ru |publisher= [[Коммерсантъ]] |date= 2023-12-20 |accessdate= 2024-02-16}}</ref> |29 қаңтар 2024 |- | style="background:lavender;" |'''[[Леонид Эдуардович Слуцкий|Леонид Слуцкий]]'''<br />(56)<br />[[Ресейдің либералды-демократиялық партиясы|Либералды-демократиялық партия]] |[[Сурет:Leonid_E._Slutsky_(2022-01-26).jpg|100px]] | style="background-color:#4488CC;" | |'''Ресейдің Либералды-Демократиялық партиясының басшысы'''<br />{{small|(2022–)}}<br />'''Мемлекеттік дума депутаты'''<br />{{small|(1999–)}} |[[Сурет:Flag of Moscow, Russia.svg|center|70x70px]][[Мәскеу]] |[[Сурет:Leonid Slutsky 2024 presidential campaign logo.png|150px]]<br />([https://слуцкий2024.рф/ Ресми сайты]) |РЛДП Слуцкийді 2023 жылғы желтоқсанда партияның съезінде ұсынды. Ол өз құжаттарын 2023 жылғы 25 желтоқсанда және 2024 жылғы 1 қаңтарда тапсырды.<ref name="Ведомости">{{Cite web |url= https://www.vedomosti.ru/politics/news/2023/12/19/1011800-ldpr-vidvinula-slutskogo-kandidatom-v-prezidenti-rossii |title= ЛДПР выдвинула Слуцкого кандидатом в президенты России |lang= ru |publisher= Ведомости |author= Майер, Анастасия және Снегова, Дарья |date=2023-12-19 |accessdate= 2023-12-25}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://tass.ru/politika/19622563 |title= Слуцкий подал документы в ЦИК для участия в выборах президента |publisher= [[TACC]] |accessdate= 2023-12-25}}</ref> |5 қаңтар 2024 |- | style="background:lavender;" |'''[[Николай Михайлович Харитонов|Николай Харитонов]]'''<br />(75)<br />[[Ресей Коммунистік партиясы|Коммунистік партия]] |[[Сурет:Nikolay Kharitonov (2023-10-12).jpg|100px]] |style="background-color:#CC1111;" | |'''[[Мемлекеттік дума]] депутаты'''<br /><small>(1993–)</small> |[[Сурет:Flag of Krasnodar Krai.svg|center|70x70px]][[Краснодар өлкесі]] |[[Сурет:Logo for the Nikolay Kharitonov 2024 presidential campaign.svg|150px]]<br>([https://харитоновкпрф.рф/ Ресми сайты]) |Харитоновты партиясы 2023 жылғы желтоқсанда съез барысында ұсынды.Ол бұрын [[Ресейдегі президент сайлауы (2004)|2004 жылғы сайлау]]дағы үміткерлердің бірі болған еді және жалпы дауыстың 13.7% жинаған. Харитонов өз құжаттарын 2023 жылғы 27 желтоқсанда және 2024 жылғы 3 қаңтарда тапсырған. |9 қаңтар 2024 |} === Қабылданбаған үміткерлер === Желтоқсанның соңына қарай ОСК 33 түрлі кандидат сайлауға қатысады дегенін, және сол үміткердің 15 ғана құжаттарын тапсырғанын жариялады. {| class=wikitable style=text-align:center ! colspan="3"| Аты-жөні, жасы,<br />саяси партиясы ! Лауазымы ! Туған өлкесі ! Сайлауалды бағдарламасы ! Қосымша ақпарат ! Дереккөздер ! Жинаған қолтаңба<br>саны |- |style="background:lavender;"|'''[[Сергей Александрович Малинкович|Сергей Малинкович]]'''<br />(48)<br />[[Ресей коммунистері]] |[[Сурет:Только Малинкович.jpg|100px]] | style="background-color:red;" | |'''[[Алтай өлкесі|Алтай өлкелік]] заң шығарушы жиналысының төрағасы'''<br />{{small|(2021–)}}<br />'''Ресей коммунистері Орталық комитетінің төрағасы'''<br />{{small|(2022–)}} |[[Сурет:Flag of Altai Krai.svg|center|70x70px]][[Алтай өлкесі]] |— |2023 жылғы 28 желтоқсанда Малинковичты партиясы үміткер ретінде ұсынды және өз құжаттарын 2024 жылғы 1 қаңтарда тапсырды. 2 ақпанда Орталық сайлау комиссиясы жинаған қолтаңбасында қате тапқанын жариялады. |<ref>{{Cite web |url=https://zhitomir-news.ru/society/2024/01/01/4440.html |title=Лидер партии "Коммунисты России", депутат Алтайского краевого законодательного собрания Сергей Малинкович подал... |lang=ru |publisher= Лента новостей Житомира |date=2024-01-01 |accessdate=2024-01-01}}</ref> |{{center|'''Жинаған қолтаңбасы'''}}{{Партия/Орындар|104998|105000|#ffd5d5}}<ref>{{Cite web |url= https://www.vedomosti.ru/politics/articles/2024/01/24/1016439-tri-kandidata-sobrali-podpisi-dlya-uchastiya-v-prezidentskih-viborah |title= Три кандидата собрали подписи для участия в президентских выборах |publisher= Ведомости |lang= ru |accessdate= 2024-01-24}}</ref>{{center|'''Қабылданған қолтаңбасы'''}}{{Партия/Орындар|96019|105000}}<ref>{{Cite web |url= https://www.kommersant.ru/doc/6495443 |title= ЦИК: действительных подписей Надеждина недостаточно для регистрации кандидатом |lang= ru |publisher= [[Коммерсантъ]] |date= 2024-02-08 |accessdate= 2024-01-24}}</ref> |- | style="background:lavender;"|'''[[Борис Борисович Надеждин|Борис Надеждин]]'''<br />(60)<br />[[Азаматтық бастамалар]] |[[Сурет:Boris Nadezhdin.jpg|100px]] | style="background-color:#1B3E89;" | |'''[[Долгопрудный]] қалалық кеңесінің мүшесі'''<br />{{small|(1990–1997, 2019–)}}<br />'''Аймақтық жобалар және Заң шығару негізі институтының негіздеушісі және президенті'''<br />{{small|(2001–)}}<br />'''[[Мемлекеттік дума]] депутаты'''<br />{{small|(1999–2003)}} |[[Сурет:Flag of Moscow oblast.svg|center|70x70px]][[Мәскеу облысы]] |[[Сурет:Boris Nadezhdin 2024 presidential campaign logo.png|150px]]<br />([https://nadezhdin2024.ru/#main Ресми сайты]) |2023 жылғы 31 қазанда Надеждин Азаматтық бастамалар партиясының атынан президентікке үміткер болатынын мәлімдеді. 26 желтоқсанда ол өз құжаттарын тапсырды да, олар 28 желтоқсанда тіркелген еді. 8 ақпанда ОСК жинаған қолтаңбасының 5% астамында қате тапқанын айтты, |<ref name=":6">{{Cite web |url=https://ura.news/news/1052699428 |title=В РФ появился первый кандидат на пост президента |publisher= ura.news |lang= ru |date= 2023-10-31 |accessdate= 2023-10-31}}</ref><ref>{{Cite web |url= https://ria.ru/20231226/nadezhdin-1918115969.html |title= Надеждин подал документы в ЦИК для участия в выборах президента |publisher= [[РИА Новости]] |lang= ru |date= 2023-12-26 |accessdate= 2023-12-26}}</ref><ref>{{Cite web |url= https://www.kommersant.ru/doc/6495445 |title= ЦИК нашел в подписях за Надеждина больше допустимых 5% брака |publisher= [[Коммерсантъ]] |lang= ru |date= 2024-02-08 |accessdate= 2023-12-26}}</ref><ref>{{Cite web |url= https://t.me/meduzalive/99677 |title= Исправлено: ЦИК рекомендовал не допустить Бориса Надеждина до участия в президентских выборах |publisher= Медуза — [[Telegram]] |lang= ru |accessdate= 2023-12-26}}</ref> |{{center|'''Жинаған қолтаңбасы'''}}{{Партия/Орындар|105000|105000|#ffd5d5}}<ref>{{Cite web |url= https://nadezhdin2024.ru |title= Надеждин 2024 |publisher= nadezhdin2024.ru |accessdate= 2024-01-15 }}</ref> {{center|'''Қабылданған қолтаңбасы'''}}{{Партия/Орындар|95587|105000}} |- |} == Барысы == Мерзімінен бұрын дауыс беру 26 ақпанда басталып, 14 наурызға дейін созылды, бұл [[Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы|Ресейдің 37 аймағында]]ғы шалғай аудандарда, сондай-ақ [[Ресейдің Украинаның Донецк, Херсон, Луганск және Запорожье облыстарын аннексиясы|2022 жылы Украинадан тартып алған өңірлер]]де белгілі бір тұрғындарға дауыс беруге мүмкіндік берген.<ref>{{Cite web|url= https://www.themoscowtimes.com/2024/02/26/russia-kicks-off-early-voting-in-occupied-ukrainian-regions-a84247 |title= Russia Kicks Off Early Voting in Occupied Ukrainian Regions |lang= en |publisher= [[The Moscow Times]] |date= 2024-02-26 |accessdate= 2024-02-27}}</ref> Биліктің студенттер мен жастарға дауыс беруге қысым жасауы туралы хабарлар пайда болды. [[Пермь өлкесі]]ндегі құрылыс колледжінің студенттеріне кампус ішінде дауыс беруге бұйрық берді де, мектеп әкімшілігі бейнебақылау камералары арқылы сайлаушылардың қатысуын бақылаймыз деді. Тула мемлекеттік педагогикалық университетінде студенттер дауыс бергенін дәлелдеу үшін бюллетеньдің суретін тапсыру керек болды. Оның ректоры да Путинді ашық түрде қолдады. [[Воронеж мемлекеттік педагогикалық университеті]]нде студенттер билікке кімге дауыс беріп жатқаны туралы хабарлауға міндетті екенін айтты.<ref>{{Cite web|url= https://www.themoscowtimes.com/2024/03/12/make-the-young-fall-in-love-with-putin-young-russians-pressured-to-vote-as-kremlin-demands-record-turnout-a84434 |title=‘Make the Young Fall in Love With Putin’: Young Russians Pressured to Vote as Kremlin Demands Record Turnout |lang= en |publisher= [[The Moscow Times]] |date= 2024-03-14 |accessdate= 2024-03-15}}</ref> 14 наурыздағы кезекті дауыс берудің бірінші туры қарсаңында Путин азаматтарды оның басшылығын қолдағанын көрсете отыра бірігіп дауыс беруге шақырып, бейне үндеуінде «Біз Ресейдің бостандығын, егемендігі мен қауіпсіздігін қорғай отырып, бірге бола алатынымызды көрсеттік» деп, оларды «дұрыс жолдан адаспауға» шақырды.<ref name="france24">{{Cite web|url= https://www.france24.com/en/europe/20240314-voting-starts-in-russian-presidential-election-as-ukraine-launches-border-attacks |title= ‘Make the Young Fall in Love With Putin’: Young Russians Pressured to Vote as Kremlin Demands Record Turnout |lang= en |publisher= [[France 24]] |date= 2024-03-14 |accessdate= 2024-03-15}}</ref> Кезекті сайлау күндері [[Камчатка өлкесі]]нде 15 наурызда жергілікті уақыт бойынша сағат 08:00-де сайлау учаскелері ашылды және [[Калининград облысы]]нда 17 наурызда жергілікті уақыт бойынша сағат 20:00-де жабылады деп жоспарланған. Сайлау учаскелеріне байқаушыларды жіберуге тек тіркелген кандидаттар мен мемлекет қолдайтын консультативтік-кеңесші органдарға ғана рұқсат етілгендіктен, тәуелсіз бақылаушыларға сайлаудың өту барысын бақылауға тыйым салынды. === Путинге қарсы тапа-талтүс === [[Сурет:Russian voters line up at embassy in Armenia 2.jpg|нобай|оңға|[[Ереван]]дағы Ресей елшілігінің ғимаратындағы сайлау учаскесіне кезек, «Путинге қарсы тапа-талтүс», 17 наурыз 2024 жыл]] Сайлаудың соңғы күні, 17 наурызда Ресейдегі және шетелдегі сайлау учаскелерінде Ресейлік оппозицияның «'''Путинге қарсы тапа-талтүс'''» ({{lang-ru|Полдень против Путина}}) наразылық акциясы өтті.<ref>{{Cite web|url= https://www.svoboda.org/a/tretiy-denj-vyborov-nachalasj-aktsiya-poldenj-protiv-putina-/32864492.html |title= Третий день выборов и акция "Полдень против Путина" |lang= ru |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-03-17 |accessdate= 2024-03-15}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20240317141608/https://www.svoboda.org/a/tretiy-denj-vyborov-nachalasj-aktsiya-poldenj-protiv-putina-/32864492.html |date= 2024-03-17}}</ref> Оның барысында Владимир Путиннің саясатын қолдамайтын Ресей азаматтары президенттік сайлаудың соңғы күні, 2024 жылғы 17 наурызда сағат 12:00-де жаппай сайлау учаскелеріне барды. Акцияның мәні — сайлаушылар өз бюллетеньдерімен бұдан әрі не істейтініне мән бермей, «наразылардың бірлігін көрсету».<ref>{{Cite web|url= https://www.dw.com/ru/ulia-navalnaa-prizvala-rossian-ucastvovat-v-akcii-polden-protiv-putina/a-68452318 |title= Третий день выборов и акция "Полдень против Путина" |lang= ru |publisher= [[Неміс толқыны]] |author= Жуков, Евгений |date= 2024-03-17 |accessdate= 2024-03-15}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20240306134043/https://www.dw.com/ru/ulia-navalnaa-prizvala-rossian-ucastvovat-v-akcii-polden-protiv-putina/a-68452318 |date= 2024-03-06}}</ref><ref name="meduza">{{Cite web|url= https://meduza.io/feature/2024/02/06/navalnyy-prizval-storonnikov-vyyti-na-aktsiyu-polden-protiv-putina-vo-vremya-vyborov-kakoy-v-ney-smysl-eto-chto-to-vrode-fleshmoba-s-fonarikami |title= Навальный призвал сторонников выйти на акцию «Полдень против Путина» во время выборов. Какой в ней смысл? Это что-то вроде флешмоба с фонариками? «Бумага» поговорила с автором этой идеи — бывшим депутатом Максимом Резником |lang= ru |publisher= [[Meduza]] |date= 2024-03-06 |accessdate= 2024-03-15}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20240316185628/https://meduza.io/feature/2024/02/06/navalnyy-prizval-storonnikov-vyyti-na-aktsiyu-polden-protiv-putina-vo-vremya-vyborov-kakoy-v-ney-smysl-eto-chto-to-vrode-fleshmoba-s-fonarikami |date= 2024-03-16}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.svoboda.org/a/rkn-zablokiroval-sayt-proekta-poldenj-protiv-putina-/32845310.html |title= Роскомнадзор заблокировал сайт проекта "Полдень против Путина" |lang= ru |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-03-02 |accessdate= 2024-03-15}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20240303030526/https://www.svoboda.org/a/rkn-zablokiroval-sayt-proekta-poldenj-protiv-putina-/32845310.html |date= 2024-03-03}}</ref> Бұл әрекетке шақыру оппозициялық саясаткер [[Алексей Анатольевич Навальный|Алексей Навальный]]дың қамауда болып, қайтыс болғанға дейінгі соңғы саяси мәлімдемесі болды. Путинге қарсы тапа-талтүсті қолдағандар арасында [[Михаил Борисович Ходорковский|Михаил Ходорковский]], [[Дмитрий Геннадьевич Гудков|Дмитрий Гудков]] және [[Сергей Маратович Гуриев|Сергей Гуриев]] сияқтылар болды.<ref name="meduza" /> Жаппай ұстаулар кем дегенде 16 қалада, соның ішінде [[Мәскеу]], [[Санкт-Петербург]], [[Қазан (қала)|Қазан]], [[Волгоград]], [[Үфі]], [[Иркутск]], [[Барнауыл]] және [[Челябі]]де басталды. 75 астам адам (сағат 16:21 бойынша) ұсталды.<ref>{{Cite web|url= https://ovd.info/2024/03/17/vybory-prezidenta-rossii-spisok-zaderzhannykh-17032024-g |title= Выборы президента России. Список задержанных 17.03.2024 г. |lang= ru |publisher= ОВД-Инфо |date= 2024-03-17 |accessdate= 2024-03-15}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20240317162100/https://ovd.info/2024/03/17/vybory-prezidenta-rossii-spisok-zaderzhannykh-17032024-g |date= 2024-03-18}}</ref> Сонымен, Қазанда 20 астам адамды автозакқа отырғызса, Үфіде Навальныйдың суретін бюллетеньдер жәшігіне тастамақ болған ер адам ұсталды. == Қоғамдық пікір == {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%; line-height:14px" |+'''<big>Тіркеуден кейінгі қоғамның үміткерлер жайлы пікірі</big>''' ! rowspan="3" |Сауалнама<br>күні ! rowspan="3" |Сауалнамаушы ![[Сурет:Владимир Путин (14-12-2023).jpg|75x75px]] ![[Сурет:Boris Nadezhdin.jpg|75x75px]] ![[Сурет:Nikolay Kharitonov (13-02-2024) 2 (cropped).jpg|75x75px]] ![[Сурет:Leonid Slutsky (15-01-2024) (cropped).jpg|75x75px]] ![[Сурет:Sholban Kara-ool and Vladislav Davankov (19-12-2023) (cropped).jpg|74x74px]] ! rowspan="3" |Қалғандары ! rowspan="3" |Таңдамағаны ! rowspan="3" |Жауап беруден<br>бас тартқандар |- ![[Владимир Владимирович Путин|Путин]] ![[Борис Борисович Надеждин|<s>Надеждин</s>]] ![[Николай Михайлович Харитонов|Харитонов]] ![[Леонид Эдуардович Слуцкий|Слуцкий]] ![[Владислав Андреевич Даванков|Даванков]] |- | bgcolor="CDCDCD" | | bgcolor="1B3E89" | | bgcolor="CC1111" | | bgcolor="4488CC" | | bgcolor="47c2c0" | |- |6-10 нау 2024 |[https://t.me/BorisNadezhdin/1131 IRPZ] | style="background:#E2E2E2" |'''55.9%''' |— |5.2% |3.2% | style="background:#9DECE9" |9.1% |3.1% |19.5% |4% |- |6-10 нау 2024 |[https://cipkr.ru/2024/03/11/vybory-2024-ozhidaemye-rezultaty-elektoralnye-raschetnye-dannye-po-itogam-oprosa-tsipkr-6-10-marta/ CIPKR] | style="background:#E2E2E2" |'''55%''' |— | style="background:#F8C1BE" |5% |4% |4% |1% |— |30% |- |4-6 нау 2024 |[https://fom.ru/Politika/14991 FOM] | style="background:#E2E2E2" |'''56%''' |— |4% |4% |3% |3% |— |30% |- |4 нау 2024 |[https://wciom.ru/analytical-reviews/analiticheskii-obzor/vybory-prezidenta-rossii-2024-novyi-reiting VCIOM] | style="background:#E2E2E2" |'''56.2%''' |— |3% |2.25% | style="background:#9DECE9" |4.5% |— |— |25% |- |1-5 нау 2024 |[https://www.extremescan.eu/ru/post/5-predposledniaja-nedelia ExtremeScan] | style="background:#E2E2E2" |'''57%''' |— |3% |1% |3% |2% |22% |12% |- |1-5 нау 2024 |[https://cipkr.ru/2024/03/06/elektoralnye-indikatory-prezidentskoj-kampanii-mart-2024/ CIPKR] | style="background:#E2E2E2" |'''61%''' |— | style="background:#F8C1BE" |6% |3% |5% |6% |4% |15% |- |26 ақп– 5 нау 2024 |[https://t.me/BorisNadezhdin/1125 IRPZ] | style="background:#E2E2E2" |'''56.2%''' |— |3.2% |2% | style="background:#9DECE9" |5.6% |1.5% |31% |0,1% |- |1-4 нау 2024 |[https://t.me/russian_field_soc/1459 Russian Field] | style="background:#E2E2E2" |'''66%''' |— |5% |4% | style="background:#9DECE9" |6% |0.4% |5% |14% |- |2–3 нау 2024 |[https://wciom.ru/analytical-reviews/analiticheskii-obzor/vybory-prezidenta-rossii-2024-novyi-reiting/ VCIOM] | style="background:#E2E2E2" |'''60%''' |— |3% |2% |5% |2% |17% |11% |- |10–18 ақп 2024 |[https://cipkr.ru/2024/02/07/elektoralnye-indikatory-na-starte-prezidentskoj-kampanii-yanvar-2024/ CIPKR] | style="background:#E2E2E2" |'''62%''' |— |6% |3% |4% |7% |5% |13% |- !16 ақп 2024 ! colspan="10" |[[Алексей Анатольевич Навальный|Алексей Навальный]]дың түрмедегі өлімі |- |15 ақп 2024 |[https://wciom.ru/analytical-reviews/analiticheskii-obzor/vybory-prezidenta-rossii-2024-vtoroi-reiting VCIOM] | style="background:#E2E2E2" |'''61%''' |— |3% |2% |3% |2% |17% |13% |- |14 ақп 2024 |[https://wciom.ru/analytical-reviews/analiticheskii-obzor/vybory-2024-reitingi-kandidatov VCIOM] | style="background:#E2E2E2" |'''64%''' |— |4% |3% |5% |2% |2% |2% |- |9–11 ақп 2024 |[https://fom.ru/Politika/14981 FOM] | style="background:#E2E2E2" |'''74%''' |— |3% |3% |2% |1% |10% |5% |- |8 ақп 2024 |[https://wciom.ru/analytical-reviews/analiticheskii-obzor/vybory-2024-reitingi-kandidatov VCIOM] | style="background:#E2E2E2" |'''57%''' |— |3% |3% |4% |2% |18% |14% |- !8 ақп 2024 ! colspan="10" |Орталық сайлау комиссиясы [[Борис Борисович Надеждин|Борис Надеждин]]нің кандидатурасын тіркеуден бас тартты |- |- |1–7 ақп 2024 |[https://www.extremescan.eu/ru/post/2-issledovanie-electoralnyh-namerenij ExtremeScan] | style="background:#E2E2E2" |'''63%''' |6% |— |— |— |8% |12% |11% |- |27–30 қаң 2024 |[https://t.me/grazhdan_in_ru/583 Russian Field] | style="background:#E2E2E2" |'''62.2%''' |7.8% |2.3% |1.9% |1.0% |2.5% |7.8% |12.8% |- |25–30 қаң 2024 |[https://t.me/grazhdan_in_ru/583 ExtremeScan] | style="background:#E2E2E2" |'''61%''' |6% |2% |1% |— |2% |17% |11% |- |11–28 қаң 2024 |[https://cipkr.ru/2024/02/07/elektoralnye-indikatory-na-starte-prezidentskoj-kampanii-yanvar-2024/ CIPKR] | style="background:#E2E2E2" |'''60%''' |7% |4% |3% |0.3% |3% |7% |15% |} == Нәтижелері == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! colspan="2" |Үміткер !Партиясы !Дауыс саны !% |- | bgcolor="CDCDCD"| |[[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] |[[Партиясыз]]{{Efn|Үміткерлігін [[Бүкілресейлік халық майданы]], [[Біртұтас Ресей]], [[Әділ Ресей — Ақиқат үшін]], [[Родина (партия)|Родина]], [[Әлеуметтік әділет үшін Ресей зейнеткерлер партиясы]] және [[Ресей Демократиялық партиясы]] қолдады}} |76,277,708 |88.48 |- | bgcolor="CC1111"| |[[Николай Михайлович Харитонов|Николай Харитонов]] |[[Ресей Коммунистік партиясы|Коммунистік партия]] |3,768,470 |4.37 |- | bgcolor="47c2c0"| |[[Владислав Андреевич Даванков|Владислав Даванков]] |[[Жаңа адамдар (партия)|Жаңа адамдар]] |3,362,484 |3.9 |- | bgcolor="4488CC"| |[[Леонид Эдуардович Слуцкий|Леонид Слуцкий]] |[[Ресейдің либералды-демократиялық партиясы|Либералды-демократиялық партия]] |2,795,629 |3.24 |- | colspan="3" style="text-align:left"|'''Жалпы дауыс саны''' |'''86,204,291''' |'''100.00''' |- | bgcolor="CDCDCD" colspan="5"| |- | colspan="3" style="text-align:left"|Тіркелген сайлаушылар/Дауыс бергендер |114,212,734 |— |- | colspan="5" style="text-align:left"|Дереккөзі: [http://www.cikrf.ru/analog/prezidentskiye-vybory-2024/p_itogi/ Орталық сайлау комиссиясы]{{Deadlink|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} |} === Ресейден тыс нәтижелері === Қазақстан аумағында Путин жеңілді. Мәселен Алматыда оған не бәрі 7-8% дауыс берген. Ал 63-69% дауыспен жеңімпаз Владислав Даванков атанды.<ref>[https://kaz.orda.kz/putin-kazakstandagy-sajlauda-zhenildi-123022/ Путин Қазақстандағы сайлауда жеңілді]</ref> Сондай-ақ Арменияда Путинге 8-21%, ал Даванковқа 48-63% дауыс берілді. Қырғызстанда Путинге 35% болса, Даванковта 44% дауыс болды. == Реакция == [[Ресей президенті]]нің баспасөз хатшысы [[Дмитрий Сергеевич Песков|Дмитрий Песков]] 2023 жылғы 6 тамызда [[New York Times]]қа "біздегі президент сайлауы негізінен аса демократия емес, — қымбат келетін бюрократия" деді де, Путин 90% астам дауыс жинап, қайта сайлана салады деген. Кейін бұл сөзінің жай жеке пікірі болғанын түсіндірді.<ref>{{Cite web|url= https://www.forbes.ru/society/494102-peskov-ob-asnil-slova-o-vyborah-kak-dorogostoasej-burokratii-i-pobede-putina-s-90 |title= Песков объяснил слова о выборах как «дорогостоящей бюрократии» и победе Путина с 90% |lang= ru |publisher= [[Forbes]] |author= Таиров, Ринат |date= 2023-08-06 |accessdate= 2023+4-02-18}}</ref> [[РБК]]ға берген сұхбатында Песков "Ресейде президент сайлауын өткізу теориялық тұрғыдан міндетті емес" деді, бұны "президенттің қайта сайлануы анық қой" деп түсіндірген.<ref>{{Cite web|url= https://www.rferl.org/a/russia-peskov-interview-democracy/32536544.html |title= Kremlin Spokesman Claims Putin Will Easily Win Reelection Next Year |lang= en |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2023-08-07 |accessdate= 2024-02-18}}</ref> 2023 жылғы 6 қарашада журналист [[Екатерина Сергеевна Дунцова|Екатерина Дунцова]] өзінің сайлауға қатысатынын және бағдарламасының [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|соғыс]]қа қарсы болтанын жариялады. Келесі айда ОСК оның кандидатурасын қабылдамай қалды.<ref>{{Cite web|url= https://www.forbes.ru/society/503216-cik-ne-dopustil-ekaterinu-duncovu-do-prezidentskih-vyborov-v-rossii |title= ЦИК не допустил Екатерину Дунцову до президентских выборов в России |lang= ru |publisher= [[Forbes]] |author= Батыров, Тимур |date= 2023-12-23 |accessdate= 2024-02-18}}</ref> 2023 жылғы қарашада бұрын әскери болған ұлтшыл саясаткер [[Игорь Иванович Гиркин|Игорь Гиркин]] сайлауға қатысатынын жариялады, елдегі сайлауларды жалған деді.<ref>{{Cite web|url= https://www.bbc.com/news/world-europe-67467830 |title= Putin critic Girkin wants to stand in Russia presidential election |lang= en |publisher= [[BBC News]] |author= Wong, Vicky |date= 2023-12-19 |accessdate= 2024-02-18}}</ref> 2024 жылғы 1 ақпанда оппозиционер [[Алексей Анатольевич Навальный|Алексей Навальный]] мен оның одақтастары ресейліктерді сайлаудың үшінші күнінде Путинге қарсы дауыс беруге шақырды.<ref>{{Cite web|url= https://www.themoscowtimes.com/2024/02/01/navalny-calls-for-election-day-protest-against-putin-ukraine-invasion-a83946 |title= Navalny Calls for Election Day Protest Against Putin, Ukraine Invasion |lang= en |publisher= [[The Moscow Times]] |date= 2023-02-01 |accessdate= 2024-02-18}}</ref> Навальныйдың өлімінен кейін [[Андрюс Кубилюс]] пен [[Михаил Борисович Ходорковский|Михаил Ходорковский]] Еуропа одағын Ресейдегі сайлауларды заңсыз деп тануға шақырды. 21 ақпанда [[Қазақстан президенті]] [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Тоқаев]] Путинмен [[Қазан (қала)|Қазан]]да кездесті де, Ресей президентін мақтап, сайлау нәтижесінің қандай болатынына күмән келтірмейтінін айтты.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/32830140.html |title= Тоқаев Путинді мақтап, Ресей президентін сайлау нәтижесі қандай болатынына күмән келтірмейтінін айтты |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-02-22 |accessdate= 2024-03-02}}</ref> Путинді жеңісімен құттықтаған мемлекет және үкімет басшылары арасында [[Қазақстан президенті]] [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]],<ref>{{Cite web|url= https://sputnik.kz/20240318/toqaev-putindi-zhenisimen-quttyqtady-42980482.html |title= Тоқаев Путинді жеңісімен құттықтады |lang= kk |publisher= [[Sputnik]] |date= 2024-03-18 |accessdate= 2024-03-18}}</ref> [[Өзбекстан президенті]] [[Шавкат Миромонұлы Мирзиёев|Шавкат Мирзиёев]],<ref>{{Cite web|url= https://kun.uz/en/news/2024/03/18/mirziyoyev-congratulates-putin-on-his-victory-in-presidential-elections |title= Mirziyoyev congratulates Putin on his victory in presidential elections |lang= en |publisher= kun.uz |date= 2024-03-18 |accessdate= 2024-03-18}}</ref> [[Қырғызстан президенті]] [[Садыр Нұрғожаұлы Жапаров|Садыр Жапаров]],<ref>{{Cite web|url= https://sputnik.kg/20240318/sadyr-zhaparov-putindi-kuttuktady-1083528663.html |title= Садыр Жапаров Владимир Путинди шайлоодогу жеңиши менен куттуктады |lang= ky |publisher= [[Sputnik]] |date= 2024-03-18 |accessdate= 2024-03-18}}</ref> [[Әзербайжан президенті]] [[Ильхам Хейдарұлы Әлиев|Ильхам Әлиев]],<ref>{{Cite web|url= https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/20269859 |title= Алиев по телефону поздравил Путина с победой на выборах президента РФ |lang= ru |publisher= [[ТАСС]] |date= 2024-03-18 |accessdate= 2024-03-18}}</ref> [[Тәжікстан президенті]] [[Эмомали Шәріпұлы Рахмон|Эмомали Рахмон]],<ref>{{Cite web|url= https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/politics/20240318/emomali-rahmon-napravil-pozdravitelnuyu-telegrammu-vladimiru-putinu |title= Эмомали Рахмон направил поздравительную телеграмму Владимиру Путину |lang= ru |publisher= asiaplus.tj |date= 2024-03-18 |accessdate= 2024-03-18}}</ref> [[Солтүстік Корея]] басшысы [[Ким Чен Ын]], [[Қытай Халық Республикасының төрағасы|Қытай төрағасы]] [[Си Цзиньпин]], [[Венесуэла президенті]] [[Николас Мадуро]] мен [[Иран президенті]] [[Эбрахим Раиси]]<ref>{{Cite web|url= https://www.svoboda.org/a/maduro-kim-chen-yn-i-ortega-pozdravili-putina-s-pobedoy/32865974.html |title= Мадуро, Ким Чен Ын, Си и Раиси поздравили Путина с победой |lang= ru |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-03-18 |accessdate= 2024-03-18}}</ref> болған. == Қосымша ақпарат == {{Notelist}} == Дереккөздер == {{Дереккөздер|2}} [[Санат:Ресейдегі президент сайлаулары|2024]] [[Санат:Ресейдегі 2024 жылғы сайлаулар]] fy7oxs9zkg4my8s6924gvqau5gnl7nb 3 726825 3319589 3318973 2024-04-25T16:15:38Z Маржан АК 149973 /* сізді бұғаттау */ Жауап беру wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Маржан АК}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 10:15, 2024 ж. қаңтардың 26 (+06) == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 14:25, 2024 ж. ақпанның 11 (+06) == Қателер == Қайырлы кеш. Мақалаларды жарияламас бұрын тексеріп, қарап шығыңыз. Қателер өріп жүр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:41, 2024 ж. сәуірдің 24 (+05) == сізді бұғаттау == Мақалаларда кездесе беретін қателіктер үшін, сізді мүмкін '''1 айға бұғаттауымыз мүмкін''' [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:17, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Телеграм топта барсыз ба? Сіздің еңбектеріңіз жайлы күмән туындап жатыр. Талқыға салып бәрін кері қайтаруымыз мүмкін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:31, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) ::Сәлеметсіз бе? нұсқаулық бойынша жасалды, қандай қателер кетіп жатыр? [[Қатысушы:Маржан АК|Маржан АК]] ([[Қатысушы талқылауы:Маржан АК|талқылау]]) 21:15, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) jx817xdmb8c0idfca9avrq3wwkyrro3 3319591 3319589 2024-04-25T16:19:47Z Маржан АК 149973 /* сізді бұғаттау */ Жауап беру wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Маржан АК}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 10:15, 2024 ж. қаңтардың 26 (+06) == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 14:25, 2024 ж. ақпанның 11 (+06) == Қателер == Қайырлы кеш. Мақалаларды жарияламас бұрын тексеріп, қарап шығыңыз. Қателер өріп жүр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:41, 2024 ж. сәуірдің 24 (+05) == сізді бұғаттау == Мақалаларда кездесе беретін қателіктер үшін, сізді мүмкін '''1 айға бұғаттауымыз мүмкін''' [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:17, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Телеграм топта барсыз ба? Сіздің еңбектеріңіз жайлы күмән туындап жатыр. Талқыға салып бәрін кері қайтаруымыз мүмкін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:31, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) ::Сәлеметсіз бе? нұсқаулық бойынша жасалды, қандай қателер кетіп жатыр? [[Қатысушы:Маржан АК|Маржан АК]] ([[Қатысушы талқылауы:Маржан АК|талқылау]]) 21:15, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :::Лингвистика терминдері ғылыми еңбектерден алынып жатыр. Сонда ғалымдардың еңбектеріне күмән бар ма? Мысалы, лингвистикада шіркеулік славянизмдер деген термин бар, оны жоюдың не қажеттілігі бар? Ол профессор, ғылым докторының еңбегінен алынған. Ал оны жойып отырған Джамбульский тілші ме? басқа ма? Сол жағын да ескеріңіздер. [[Қатысушы:Маржан АК|Маржан АК]] ([[Қатысушы талқылауы:Маржан АК|талқылау]]) 21:19, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) cq8q6a5mz49n3j0mai7ycan4vh2o8a3 3319598 3319591 2024-04-25T16:40:54Z Маржан АК 149973 /* сізді бұғаттау */ Жауап беру wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Маржан АК}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 10:15, 2024 ж. қаңтардың 26 (+06) == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 14:25, 2024 ж. ақпанның 11 (+06) == Қателер == Қайырлы кеш. Мақалаларды жарияламас бұрын тексеріп, қарап шығыңыз. Қателер өріп жүр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:41, 2024 ж. сәуірдің 24 (+05) == сізді бұғаттау == Мақалаларда кездесе беретін қателіктер үшін, сізді мүмкін '''1 айға бұғаттауымыз мүмкін''' [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:17, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Телеграм топта барсыз ба? Сіздің еңбектеріңіз жайлы күмән туындап жатыр. Талқыға салып бәрін кері қайтаруымыз мүмкін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:31, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) ::Сәлеметсіз бе? нұсқаулық бойынша жасалды, қандай қателер кетіп жатыр? [[Қатысушы:Маржан АК|Маржан АК]] ([[Қатысушы талқылауы:Маржан АК|талқылау]]) 21:15, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :::Лингвистика терминдері ғылыми еңбектерден алынып жатыр. Сонда ғалымдардың еңбектеріне күмән бар ма? Мысалы, лингвистикада шіркеулік славянизмдер деген термин бар, оны жоюдың не қажеттілігі бар? Ол профессор, ғылым докторының еңбегінен алынған. Ал оны жойып отырған Джамбульский тілші ме? басқа ма? Сол жағын да ескеріңіздер. [[Қатысушы:Маржан АК|Маржан АК]] ([[Қатысушы талқылауы:Маржан АК|талқылау]]) 21:19, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) ::Лингвистика терминдері ғылыми еңбектерден алынып жатыр. Сонда ғалымдардың еңбектеріне күмән бар ма? Мысалы, лингвистикада шіркеулік славянизмдер деген термин бар, оны жоюдың не қажеттілігі бар? Ол профессор, ғылым докторының еңбегінен алынған. Ал оны жойып отырған Джамбульский тілші ме? басқа ма? Сол жағын да ескеріңіздер. Мысалы: Эмфаза терминін енгіздік, бірақ ешбір өзгеріс жасалмаса да, соңғы рет Касымов өңдеген боп тұр. Біздің де түсінбей отырған жайымыз жетерлік. [[Қатысушы:Маржан АК|Маржан АК]] ([[Қатысушы талқылауы:Маржан АК|талқылау]]) 21:40, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) 3tnduqvncthnj76f80jas07fij2j1rd 3 729811 3319801 3281302 2024-04-26T08:45:22Z Nurtenge 93712 /* <nowiki> */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=O.Makpal08}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 16:04, 2024 ж. ақпанның 14 (+06) == <nowiki><nowiki/><nowiki/> == Қайырлы күн! <nowiki><nowiki/><nowiki/> командасын орынсыз қоюды доғаруыңызды сұраймын! Сіздің қойған жерлерге бұл команда мүлдем келмейді. Бәрін артқа қайтарып жатырмын. Рақмет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 13:45, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 5noe2ve1bruml8y873lo9zm3357av7v 0 730106 3319852 3291944 2024-04-26T09:24:28Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|1|0 */ wikitext text/x-wiki {{Азаматтық кеме |Қазақша атауы = Олимпик |Шынайы атауы = {{Lang-en|Olympic}} |Сурет = Olympic in New York cropped.jpg |Сурет тақырыбы = Олимпик Нью-Йоркта |Кеменің түрі = Олимпик классындағы жолаушылар кемесі |Мемлекет = {{GBR}} |Айлақ = Ливерпуль |Класс = |ИМО нөмірі = |Қысқаша атауы = |Операторы = [[File:White Star flag NEW.svg|20px|]] «White Star Line» |Мекеме = «White Star Line», «Cunard-White Star Line» |Соғушы = «Harland and Wolff» |Суға түсірілді = 20 қазан, 1910 |Қолданысқа берілді = 14 маусым, 1911 |Қолданыстан шықты = 15 қазан, 1935 |Қазіргі уақытта = металлға бөлшектелді |Салмағы = |Ұзындығы = 269 м |Ені = 28,19 м |Биіктігі = 10,54 м |Шөгуі = |Қозғалтқыштар = екіжақты 24, біржақты 5 Скотч бу ошағы |Винттер = |Қуаттылығы = 50 000 |Жылдамдығы = 21 түйін, максимум 23 түйін |Экипаж = |Жолаушылар сыйымдылығы = 2435 |Жүк сыйымдылығы = |Commons = }} «'''Олимпик'''» ({{Lang-en|Olympic}}) — британдық «[[White Star Line]]» компаниясының трансатлантикалық лайнері, ол Олимпик тектес үш лайнер сериясының біріншісі, қалған екі кеме «[[Титаник]]» және «Британник» болды. Барлық үш кеме «Cunard Line»-ға тиесілі «Лузитания» және «Мавритания» кемелерінің бәсекелестері ретінде ойластырылған. Құрылыс кезінде ол 400 санын алды. «Олимпик» - бұл Олимпик класындағы үш егіз лайнердің ішіндегі ұзақ жылдар бойы жұмыс істеген жалғыз кеме, оның інісі «Титаник» алғашқы сапарында айсбергпен соқтығысып суға батып кетті, ал кенжесі «Британник» (Gigantic атауымен салынған) [[бірінші дүниежүзілік соғыс]] кезінде жүзбелі госпитальға айналып, 1916 жылы қарашада неміс U-73 сүңгуір қайығы салған минаға тап болып, жарылып кетті.<ref>[http://uboat.net/wwi/ships_hit/6696.html Hospital ship Britannic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160110155742/http://uboat.net/wwi/ships_hit/6696.html |date=2016-01-10 }}{{ref-en}}</ref> == Салынудың алғышарттары == 1897 жылы [[Германия]] британдық кеме жасау саласына соққы берді. Жылдамдығы 22,5 түйін болатын жаңа Кайзер Вильгельм дер Гроссе лайнері «Атлантиканың Көгілдір лентасын» иемденді. 1901 жылы «White Star Line» әлі күнге дейін әлемдегі ең үлкен 21000 тонналық Селтик кемесін иеленді. Кунард лайнда «White Star Line» кемелерінен үлкен немесе неміс кемелерінен жылдамырақ кемелер болған жоқ. Тағы бір мәселе болды: ол қаржы тапшылығы. «Cunard Line»-да үлкенірек, жылдамырақ кемелер жасау үшін жеткілікті ақша болмады. Олар немістерден де, «White Star Line»-нан да асып түсетін бір емес, екі үлкен лайнерді салуға несие алу үшін [[Ұлыбритания]] үкіметіне жүгінуге мәжбүр болды. Үкімет екі кемені де соғыс жағдайында қосалқы крейсерлерге айналдыру шартымен келісті. Бұл лайнерлер «Лузитания» және «Мавритания» болды. Бұл екі кеме «White Star Line» мен немістерді артта қалдырып, ең жылдам және ең үлкен болды. 1901 жылы «White Star Line»-ды американдық IIM компаниясы сатып алды, оны [[Джон Пирпонт|Пиерпонт Морган]] басқарды. Морганның мақсаты Солтүстік Атлантикалық бағытта монополия құру болды. White Star Line-нан кейін ол Cunard Line-ды да сатып алғысы келді, бірақ бұл мүмкін емес болып шықты, өйткені Cunard Line үкімет тарапынан қаржыландырылатын еді. White Star Line өздерінің «Океаник» кемесін салған кезден бастап, олар [[Белфаст|Белфасттағы]] Ирландияның Harland and Wolff верфінен кемелерге тапсырыс берді. Егерде Harland and Wolff басқа кеме компаниялары үшін кемелер жасамайтын болса, White Star Line өзінің барлық кемелерін Белфастта жасайтыны туралы келісімге келді.<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/uk-northern-ireland-17543632 "Titanic's unsinkable stoker"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181008221541/https://www.bbc.co.uk/news/uk-northern-ireland-17543632|date=2018-10-08}} BBC News 30 March 2012</ref> == Жоба, құрылыс == [[Сурет:RMS_Olympic_Framing.jpg|солға|нобай| Олимпиктің құрылысы.]] 1907 жылы «Харланд пен Вольфтың» төрағасы Уильям Пирри мен White Star Line директоры Брюс Исмей лорд Пирридің сарайында түскі ас ішті. Осы түскі ас кезінде Cunard Line-ді қалай жеңу керектігі шешілді. Бастапқыда Пирри мен Исмай жылдамдығы мен өлшемі бойынша Cunard Line кемелерінен асып түсетін үш шұңқыры бар екі үлкен лайнер салуды жоспарлады. Дегенмен, бәрі өзгерді. Бір-екі лайнер үштікке айналды. Сұлулық үшін және жолаушылардың төрт құбырлы кеме үлкенірек деген сенімі үшін үш құбырды төртке ауыстырды. Әрбір кеме 15000 тонна орын ауыстыратын болады, яғни Мавританиядан бір жарым есе көп, басқаша айтқанда, White Star Line жаңа кемелері әлемдегі ең үлкен кеме болды. 45000 тонна тоннажымен кемелерді Атлантикалық көк таспаны алып тастай алатын қозғалтқыштармен жабдықтау тым қымбат болар еді, сондықтан осы үш лайнердің ерекшелігі бұрын-соңды болмаған сән-салтанат болуы керек еді. Алдымен жаңа кемелердің басты ерекшелігі үш қабатты асхана болады деп жоспарланған болатын, сәл кейінірек ең сәнді орын ретінде бірінші сыныптың негізгі баспалдақтары таңдалды. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Кемелер]] [[Санат:Титаник]] 6qvqqhouad85w2pcb4wozfw2itwbbg8 3319873 3319852 2024-04-26T09:30:52Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/AlimkulAigerim32|AlimkulAigerim32]] ([[User talk:AlimkulAigerim32|т]]) өңдемелерінен [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Азаматтық кеме |Қазақша атауы = Олимпик |Шынайы атауы = {{Lang-en|Olympic}} |Сурет = Olympic in New York cropped.jpg |Сурет тақырыбы = Олимпик Нью-Йоркта |Кеменің түрі = Олимпик классындағы жолаушылар кемесі |Мемлекет = {{GBR}} |Айлақ = Ливерпуль |Класс = |ИМО нөмірі = |Қысқаша атауы = |Операторы = [[File:White Star flag NEW.svg|20px|]] «White Star Line» |Мекеме = «White Star Line», «Cunard-White Star Line» |Соғушы = «Harland and Wolff» |Суға түсірілді = 20 қазан, 1910 |Қолданысқа берілді = 14 маусым, 1911 |Қолданыстан шықты = 15 қазан, 1935 |Қазіргі уақытта = металлға бөлшектелді |Салмағы = |Ұзындығы = 269 м |Ені = 28,19 м |Биіктігі = 10,54 м |Шөгуі = |Қозғалтқыштар = екіжақты 24, біржақты 5 Скотч бу ошағы |Винттер = |Қуаттылығы = 50 000 |Жылдамдығы = 21 түйін, максимум 23 түйін |Экипаж = |Жолаушылар сыйымдылығы = 2435 |Жүк сыйымдылығы = |Commons = }} «'''Олимпик'''» ({{Lang-en|Olympic}}) — британдық «[[White Star Line]]» компаниясының трансатлантикалық лайнері, ол Олимпик тектес үш лайнер сериясының біріншісі, қалған екі кеме «[[Титаник]]» және «Британник» болды. Барлық үш кеме «Cunard Line»-ға тиесілі «Лузитания» және «Мавритания» кемелерінің бәсекелестері ретінде ойластырылған. Құрылыс кезінде ол 400 санын алды. «Олимпик» - бұл Олимпик класындағы үш егіз лайнердің ішіндегі ұзақ жылдар бойы жұмыс істеген жалғыз кеме, оның інісі «Титаник» алғашқы сапарында айсбергпен соқтығысып суға батып кетті, ал кенжесі «Британник» (Gigantic атауымен салынған) [[бірінші дүниежүзілік соғыс]] кезінде жүзбелі госпитальға айналып, 1916 жылы қарашада неміс U-73 сүңгуір қайығы салған минаға тап болып, жарылып кетті.<ref>[http://uboat.net/wwi/ships_hit/6696.html Hospital ship Britannic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160110155742/http://uboat.net/wwi/ships_hit/6696.html |date=2016-01-10 }}{{ref-en}}</ref> == Салынудың алғышарттары == 1897 жылы Германия британдық кеме жасау саласына соққы берді. Жылдамдығы 22,5 түйін болатын жаңа Кайзер Вильгельм дер Гроссе лайнері «Атлантиканың Көгілдір лентасын» иемденді. 1901 жылы «White Star Line» әлі күнге дейін әлемдегі ең үлкен 21000 тонналық Селтик кемесін иеленді. Кунард лайнда «White Star Line» кемелерінен үлкен немесе неміс кемелерінен жылдамырақ кемелер болған жоқ. Тағы бір мәселе болды: ол қаржы тапшылығы. «Cunard Line»-да үлкенірек, жылдамырақ кемелер жасау үшін жеткілікті ақша болмады. Олар немістерден де, «White Star Line»-нан да асып түсетін бір емес, екі үлкен лайнерді салуға несие алу үшін Ұлыбритания үкіметіне жүгінуге мәжбүр болды. Үкімет екі кемені де соғыс жағдайында қосалқы крейсерлерге айналдыру шартымен келісті. Бұл лайнерлер «Лузитания» және «Мавритания» болды. Бұл екі кеме «White Star Line» мен немістерді артта қалдырып, ең жылдам және ең үлкен болды. 1901 жылы «White Star Line»-ды американдық IIM компаниясы сатып алды, оны [[Джон Пирпонт|Пиерпонт Морган]] басқарды. Морганның мақсаты Солтүстік Атлантикалық бағытта монополия құру болды. White Star Line-нан кейін ол Cunard Line-ды да сатып алғысы келді, бірақ бұл мүмкін емес болып шықты, өйткені Cunard Line үкімет тарапынан қаржыландырылатын еді. White Star Line өздерінің «Океаник» кемесін салған кезден бастап, олар [[Белфаст|Белфасттағы]] Ирландияның Harland and Wolff верфінен кемелерге тапсырыс берді. Егерде Harland and Wolff басқа кеме компаниялары үшін кемелер жасамайтын болса, White Star Line өзінің барлық кемелерін Белфастта жасайтыны туралы келісімге келді.<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/uk-northern-ireland-17543632 "Titanic's unsinkable stoker"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181008221541/https://www.bbc.co.uk/news/uk-northern-ireland-17543632|date=2018-10-08}} BBC News 30 March 2012</ref> == Жоба, құрылыс == [[Сурет:RMS_Olympic_Framing.jpg|солға|нобай| Олимпиктің құрылысы.]] 1907 жылы «Харланд пен Вольфтың» төрағасы Уильям Пирри мен White Star Line директоры Брюс Исмей лорд Пирридің сарайында түскі ас ішті. Осы түскі ас кезінде Cunard Line-ді қалай жеңу керектігі шешілді. Бастапқыда Пирри мен Исмай жылдамдығы мен өлшемі бойынша Cunard Line кемелерінен асып түсетін үш шұңқыры бар екі үлкен лайнер салуды жоспарлады. Дегенмен, бәрі өзгерді. Бір-екі лайнер үштікке айналды. Сұлулық үшін және жолаушылардың төрт құбырлы кеме үлкенірек деген сенімі үшін үш құбырды төртке ауыстырды. Әрбір кеме 15000 тонна орын ауыстыратын болады, яғни Мавританиядан бір жарым есе көп, басқаша айтқанда, White Star Line жаңа кемелері әлемдегі ең үлкен кеме болды. 45000 тонна тоннажымен кемелерді Атлантикалық көк таспаны алып тастай алатын қозғалтқыштармен жабдықтау тым қымбат болар еді, сондықтан осы үш лайнердің ерекшелігі бұрын-соңды болмаған сән-салтанат болуы керек еді. Алдымен жаңа кемелердің басты ерекшелігі үш қабатты асхана болады деп жоспарланған болатын, сәл кейінірек ең сәнді орын ретінде бірінші сыныптың негізгі баспалдақтары таңдалды. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Кемелер]] [[Санат:Титаник]] eq5p569v43s0hwjjbetzingdehyxq2l 0 730211 3319652 3290579 2024-04-25T20:55:03Z Himmleq88 157158 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2024}} {{Партия|ұраны=[[Meine Ehre heißt Treue!]]|мүшелер саны=800 000 (1944)|идеологиясы=[[нацизм]]|штаб-пәтері=Мюнхен (1925—1933) Берлин (1933—1945)|басшысы=[[Фюрер]], [[рейхсфюрер СС]]|партия атауы=СС|логотипі=Sig runes (outlined).svg|логотип ені=90px|құрылуы=4 сәуір 1925}} '''СС''' ({{lang-de|Schutzstaffel, SS}} — «күзету жасақтары»; 1933—1946 жылдары екі [[Руналық жазу|руналық]] '''ᛋᛋ''' типографиялық лигатура арқылы белгіленген; {{small|немісше айтылуы:}} {{Audio-IPA|De-Schutzstaffel.ogg|[ˈʃʊtsˌʃtafl̩]}}) — [[Адольф Гитлер]] мен [[Ұлтшыл-социалистік неміс жұмысшы партиясы]]ның қарамағындағы әскери парамилитаристік ұйым. Бастапқыда СС NSDAP көшбасшысы [[Адольф Гитлер]]дің жеке қорғанысына арналған және Sturmabteilung (SA) құрамында болды. <references /> {{stub}} 0xkqy3c2xn3xks5y7266hsvu8018md2 102 732225 3319469 3318965 2024-04-25T13:07:08Z Мағыпар 100137 /* Қатысушылар */ толықтыру wikitext text/x-wiki __NOTOC__ {{WAM |header = [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024|Уики-көктем — 2024]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:CEE Spring Logo CEE-t2.svg|500px]]</div> |subheader = «'''Уики-көктем — 2024'''» — 2024 жылдың 21 наурызы мен 31 мамыры аралығында өтетін '''[[meta:Wikimedia CEE Spring 2024|Wikimedia CEE Spring 2024]]''' Уикипедияға мақала жазу халықаралық жобасының қазақстандық бөлігі. |body = == Ережелері == * Байқауға кез келген тіркелген қатысушы қатыса алады (тіркелу уақыты маңызды емес). * Байқауда келесі талаптарға сай мақалалар ғана қатыстырылады: ** Мақала қазақ тілінде, 2024 жылдың 21 наурызы мен 31 мамыры аралығында жазылуы тиіс. ** Мақала тақырыбы төменде келтірілген мақалалар тізімінен алынуы тиіс (өзге тақырыптағы мақалалар қатыстырылмайды). ** Мақала авторы өзіңіз болуыңыз керек. ** Мақала көлемі кем дегенде 2500 байттан және 200 сөзден тұруы қажет. ** Мақаланың [[Уикипедия:Маңыздылық|маңызы]] жоғары әрі келтірілген мәліметтер [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|сенімді дереккөздермен]] расталуы қажет. ** Мақала машиналық аударма болмауы тиіс. ** Жоғарыда аталған талаптар орындалған жағдайда 1 немесе 3 ұпай беріледі. == Мақалалар тізімі == <small>''{{y}} белгісі тізімде көрсетілген мақалалардың қазақ тілді бөлімде бар екендігін білдіреді''</small> </big>'''</center> {{div col|3}} [[Сурет:Flag of Albania.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Albania| Албания — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Armenia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Armenia|Армения — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Austria.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Austria|Аустрия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Azerbaijan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Azerbaijan|Әзербайжан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Bashkortostan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Bashkortostan|Башқұртстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Belarus.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Belarus|Беларусь — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Bulgaria.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bulgaria|Болгария — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Georgia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Georgia|Грузия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Greece.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Greece|Грекия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Hungary.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Hungary|Мажарстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Kazakhstan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kazakhstan|Қазақстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Kosovo.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kosovo|Косово — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Kyrgyzstan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Kyrgyzstan|Қырғызстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of the Crimean Tatar people.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Crimean Tatar|Қырым татарлары — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Latvia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Latvia|Латвия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag_of_Lithuania.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Lithuania|Литва — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of North Macedonia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Macedonia|Солтүстік Македония — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Uzbekistan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Uzbekistan|Өзбекстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Poland.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Poland|Польша — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Russia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Russian Federation|Ресей — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Romania.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Romanian|Румыния — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of the Republika Srpska.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Republika Srpska|Серб Республикасы — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Serbia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Serbia|Сербия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Slovakia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Slovakia|Словакия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Tajikistan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Tajikistan|Тәжікстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Tatarstan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Tatarstan|Татарстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Turkey.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Turkey|Түркия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Ukraine.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Ukraine|Украина — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Croatia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Croatia|Хорватия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Erzya Flag.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Erzya|Эрзя — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Esperanto.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Esperantujo|Эсперантия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Estonia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Estonia|Эстония — Жазуға арналған мақалалар]] {{div col end}} </center> <noinclude> </noinclude> == Жүлделі сыйлықтар == Жалпы жүлде қоры 400 еуро. |footer = }} == Қатысушылар == {| class="wikitable sortable" |- align="left" ! Қатысушы ! Мақала ! Мақала саны ! Ұпай |- ||[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] |{{ту|Албания}} [[Дайти-Маунтин ұлттық саябағы]], {{ту|Украина}} [[Юрий Анатольевич Сергеев]], [[Будапешт меморандумы]], [[Сергей Иванович Рахманин‎]], [[Михаил Витальевич Забродский]], [[Игорь Рафаилович Юхновский]], [[Алексей Мячеславович Данилов]], [[Иванна Орестовна Климпуш-Цинцадзе]], [[Елена Константиновна Кондратюк]], [[Дмитрий Александрович Разумков]], [[Пилип Орлик Конституциясы]], [[Роман Петрович Бессмертный]], [[Андрей Ярославович Мельник]], [[Николай Алексеевич Скрипник]], [[Дмитрий Борисович Тымчук]], [[Геннадий Иосифович Удовенко]], [[Анатолий Максимович Зленко]], [[Ярослав Иванович Железняк]], [[Валерий Олегович Бобрович]], [[Елена Владимировна Зеркаль]], [[Вадим Владимирович Пристайко]], [[Владимир Васильевич Миколаенко]], [[Сергей Анатольевич Рыженко]], [[Ольга Витальевна Стефанишина]], [[Евгений Владимирович Енин]], [[Роман Васильевич Костенко]], [[Юрий Николаевич Щербак]], [[Николай Иванович Михновский]], [[Анастасия Олеговна Радина]], [[Олесь Доний]], [[Виктор Ющенконың улануы]], [[Евгений Константинович Малолетка]], [[Ольга Павловна Айвазовская]], [[Александр Сергеевич Педан]], [[Вера Гирич]], [[ИнформНапалм (InformNapalm)]], [[Татьяна Владимировна Даниленко]], [[Мирослава Владимировна Гонгадзе]], [[Тарас Николаевич Чмут]], [[Андрей Викторович Куликов]], [[Конка (өзен)]], [[Яблунецкий асуы]], [[Горганы (тау жотасы)]], [[Нарцисс аңғары]], [[Днестр шатқалы]], [[Юлия Александровна Санина]], [[Виктория Юрьевна Амелина]], [[Оксана Швец]], [[Валерий Александрович Шевчук]], [[Игорь Дмитрович Кобрин]], [[Леонид Виленович Кантер]], [[Артем Викторович Дацишин]], [[Владимир Владимирович Вакуленко]] {{ту|Армения}} [[Лариса Асатуровна Алавердян]], {{ту|Аустрия}} [[Вайсензее (көл)]], {{Ту|Әзербайжан}} [[Гюнай Вугар кызы Мамедзаде]], {{ту|Беларусь}} [[Логой кратері]], {{ту|Болгария}} [[Сыева-Дупка]], {{ту|Грузия}} [[К.Марджанишвили атындағы Тбилиси академиялық театры]], {{ту|Грекия}} [[Пластирас көлі]], {{ту|Мажарстан}} [[Миклош Вамош]], {{ту|Косово}} [[Мируша (саябақ)]], {{ту|Қырғызстан}} [[Мира Камилевна Джангарачева]], {{ту|Латвия}} [[Сандра Калниете]], {{ту|Өзбекстан}} [[Тохтасын Джалилович Джалилов]], {{ту|Польша}} [[Сондец Бескиді]], {{ту|Румыния}} [[Ева Тофалви]], {{ту|Сербия}} [[Момчило Настасьевич]], {{ту|Словакия}} [[Йозеф Костка]], {{ту|Тәжікстан}} [[Тәжікстанның Ұлттық мұражайы]], {{ту|Түркия}} [[Дениз Текин]], {{ту|Хорватия}} [[Кузьма Ковачич]], {{ту|Эстония}} [[Йохан Кукк]] |73 | |- ||[[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] |{{ту|Албания}} [[Осман Така биі]], [[Таве коси]], [[Джублета]], [[Ежелгі Иллирия мәдениеті]], [[Орталық таулы аймақ (Албания)]], [[Мали және Лопес]], [[Мали-ме-Гропа-Бизье-Мартанеш табиғи саябағы]], [[Томори (ұлттық саябақ)]], [[Албанияның қорғалатын аймақтары]], [[Боговье табиғи саябағы]], [[Бовилла көлі]], [[Албаниядағы қаржылық пирамида]], [[Албанияның салық жүйесі]], [[Аймақтық роуминг келісімі]], [[Албания банктерінің тізімі]], [[Албандардың қанды қақтығысы]], [[Албан тілінің диалектілері]], [[Албания әйелдері]], [[Албан әйелдерінің одағы]], [[Дуррес — Влёра темір жолы]], [[Подгорица — Шкодер темір жолы]], [[Футболдан әйелдер арасында Албания чемпионаты]], [[Албаниядағы сайлаулар]], [[Албания сыртқы саясаты]], [[Құпия бақылау мұражайы]] {{ту|Өзбекстан}} [[Өзбекстан Республикасы Қаржы министрлігі]], [[Өзбекстан сәулеті]], [[Арк (Бұхара)]] |28 | |- ||[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] |{{ту|Украина}} [[Jerry Heil]], [[Кирилл Алексеевич Буданов]], [[YUNA]] |3 | |- ||[[Қатысушы:KoishymanovaG‬|KoishymanovaG‬]] |{{ту|Қазақстан}} [[Қазақстанда уран өндіру]], [[ҚазИнвестБанк]], [[Заң және әділет]], [[Қазақстандағы украиндар]], [[Қазақстандағы болгарлар]], [[Қазақстандағы беларустар]], [[Қазақстандағы түріктер]], [[Қазақстандағы гректер]], [[Қазақстандағы әзірбайжандар]], [[Бұқтырма мұздықтары]], [[Ерлан Қуанышұлы Айтаханов]], [[Қазақстандағы сыра]], [[Халықаралық медициналық студенттер қауымдастығы]], [[Қазақстан дзюдо федерациясы]], [[Қазақстан допты хоккей федерациясы]], [[Транскаспий мұнай тасымалдау жүйесі]], [[Қазақстандағы әкімшілік-аумақтық реформа (1993)]], [[Қазақтың бала туылғаннан кейінгі дәстүрлері]], [[Қазақстандағы өлім жазасы]], [[Қазақстандағы атеизм]], [[Аралдағы шешек оқиғасы]], [[Арал өңіріндегі қоғамдық денсаулық сақтау мәселелері]], [[Қазақстандағы адам саудасы]], [[Марина Халтурина]], {{ту|Түркия}} [[Түркиядағы құмар ойындар]], [[Түркиядағы сыбайлас жемқорлық]], [[Измир халықаралық жәрмеңкесі]], {{ту|Грузия}} [[Грузия өнер сарайы - Мәдениет тарихы мұражайы]], [[Кеңестік Одақ мұражайы (Тбилиси)]], [[Сандро Ахметели]], [[Вано Сараджишвили]], [[Грузияның бейнелеу өнері мұражайы]], [[Грузиядағы Саймон Джанашия атындағы мұражай]], [[Грузияның Ұлттық сурет галереясы]], [[Тбилиси этнографиялық мұражайы]], [[Прометея үңгірі (Грузия)]], [[Грузияның тау-кен өнеркәсібі]], [[Дарбази]], [[Батуми Арена (Грузия)]], [[Давид Баазов]], [[Нино Хурцидзе]], [[Варвара Давидовна Джорджадзе]], [[Нино Шалвовна Рамишвили]], [[Тамара Сипрашвили]], [[Елена Вахтанговна Дзамашвили]], [[Марина Викторовна Мдивани]], [[Элисо Константиновна Вирсаладзе]], [[Мариям Бацашвили]], [[Хатуна Калмахелидзе]], [[Элеонора Михайловна Тер-Парсегова-Махвиладзе]], [[Анна Ильинична Сологошвили]], [[Елизавета Иосифовна Накашидзе-Больквадзе]], [[Вероника Отаровна Кобалия]], {{ту|Ресей}} [[Анюй ұлттық саябағы (Ресей)]], [[Орда үңгірі (Ресей)]], [[Джек Лондон көлі (Ресей)]] |57 | |- ||[[Қатысушы:Тұран|Тұран]] |{{ту|Қазақстан}} [[Астана халықаралық қаржы орталығы]], [[Қазавиақұтқару]], [[Қазақтеңізкөлікфлоты]], {{ту|Әзербайжан}} [[Физули халықаралық әуежайы]], [[Гәнжә қалалық стадионы]], [[Баку су спорты сарайы]], {{ту|Қырғызстан}} [[Қырғыз Республикасының Ұлттық банкі]], [[Қырғыз ұлттық аграрлық университеті]], [[Ыстықкөл халықаралық әуежайы]], [[Жалалабат мемлекеттік университеті]], {{ту|Украина}} [[Луч (конструкторлық бюро)]] |11 | |- |} == Әділқазылар алқасы == # {{u|Kaiyr}} # {{u|Batyrbek.kz}} == Қорытынды== * [[Санат:Жоба:Уики-көктем]] 6vs6vpcsrosjpjx9qxov78sz0ro4p50 3319890 3319469 2024-04-26T09:35:20Z Мағыпар 100137 /* Қатысушылар */ толықтыру wikitext text/x-wiki __NOTOC__ {{WAM |header = [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024|Уики-көктем — 2024]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:CEE Spring Logo CEE-t2.svg|500px]]</div> |subheader = «'''Уики-көктем — 2024'''» — 2024 жылдың 21 наурызы мен 31 мамыры аралығында өтетін '''[[meta:Wikimedia CEE Spring 2024|Wikimedia CEE Spring 2024]]''' Уикипедияға мақала жазу халықаралық жобасының қазақстандық бөлігі. |body = == Ережелері == * Байқауға кез келген тіркелген қатысушы қатыса алады (тіркелу уақыты маңызды емес). * Байқауда келесі талаптарға сай мақалалар ғана қатыстырылады: ** Мақала қазақ тілінде, 2024 жылдың 21 наурызы мен 31 мамыры аралығында жазылуы тиіс. ** Мақала тақырыбы төменде келтірілген мақалалар тізімінен алынуы тиіс (өзге тақырыптағы мақалалар қатыстырылмайды). ** Мақала авторы өзіңіз болуыңыз керек. ** Мақала көлемі кем дегенде 2500 байттан және 200 сөзден тұруы қажет. ** Мақаланың [[Уикипедия:Маңыздылық|маңызы]] жоғары әрі келтірілген мәліметтер [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|сенімді дереккөздермен]] расталуы қажет. ** Мақала машиналық аударма болмауы тиіс. ** Жоғарыда аталған талаптар орындалған жағдайда 1 немесе 3 ұпай беріледі. == Мақалалар тізімі == <small>''{{y}} белгісі тізімде көрсетілген мақалалардың қазақ тілді бөлімде бар екендігін білдіреді''</small> </big>'''</center> {{div col|3}} [[Сурет:Flag of Albania.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Albania| Албания — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Armenia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Armenia|Армения — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Austria.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Austria|Аустрия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Azerbaijan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Azerbaijan|Әзербайжан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Bashkortostan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Bashkortostan|Башқұртстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Belarus.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Belarus|Беларусь — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Bulgaria.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bulgaria|Болгария — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Georgia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Georgia|Грузия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Greece.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Greece|Грекия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Hungary.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Hungary|Мажарстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Kazakhstan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kazakhstan|Қазақстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Kosovo.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kosovo|Косово — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Kyrgyzstan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Kyrgyzstan|Қырғызстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of the Crimean Tatar people.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Crimean Tatar|Қырым татарлары — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Latvia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Latvia|Латвия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag_of_Lithuania.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Lithuania|Литва — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of North Macedonia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Macedonia|Солтүстік Македония — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Uzbekistan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Uzbekistan|Өзбекстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Poland.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Poland|Польша — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Russia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Russian Federation|Ресей — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Romania.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Romanian|Румыния — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of the Republika Srpska.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Republika Srpska|Серб Республикасы — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Serbia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Serbia|Сербия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Slovakia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Slovakia|Словакия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Tajikistan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Tajikistan|Тәжікстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Tatarstan.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Tatarstan|Татарстан — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Turkey.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Turkey|Түркия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Ukraine.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Ukraine|Украина — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Croatia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Croatia|Хорватия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Erzya Flag.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Erzya|Эрзя — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Esperanto.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Esperantujo|Эсперантия — Жазуға арналған мақалалар]] [[Сурет:Flag of Estonia.svg|40px]] — [[meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Estonia|Эстония — Жазуға арналған мақалалар]] {{div col end}} </center> <noinclude> </noinclude> == Жүлделі сыйлықтар == Жалпы жүлде қоры 400 еуро. |footer = }} == Қатысушылар == {| class="wikitable sortable" |- align="left" ! Қатысушы ! Мақала ! Мақала саны ! Ұпай |- ||[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] |{{ту|Албания}} [[Дайти-Маунтин ұлттық саябағы]], {{ту|Украина}} [[Юрий Анатольевич Сергеев]], [[Будапешт меморандумы]], [[Сергей Иванович Рахманин‎]], [[Михаил Витальевич Забродский]], [[Игорь Рафаилович Юхновский]], [[Алексей Мячеславович Данилов]], [[Иванна Орестовна Климпуш-Цинцадзе]], [[Елена Константиновна Кондратюк]], [[Дмитрий Александрович Разумков]], [[Пилип Орлик Конституциясы]], [[Роман Петрович Бессмертный]], [[Андрей Ярославович Мельник]], [[Николай Алексеевич Скрипник]], [[Дмитрий Борисович Тымчук]], [[Геннадий Иосифович Удовенко]], [[Анатолий Максимович Зленко]], [[Ярослав Иванович Железняк]], [[Валерий Олегович Бобрович]], [[Елена Владимировна Зеркаль]], [[Вадим Владимирович Пристайко]], [[Владимир Васильевич Миколаенко]], [[Сергей Анатольевич Рыженко]], [[Ольга Витальевна Стефанишина]], [[Евгений Владимирович Енин]], [[Роман Васильевич Костенко]], [[Юрий Николаевич Щербак]], [[Николай Иванович Михновский]], [[Анастасия Олеговна Радина]], [[Олесь Доний]], [[Виктор Ющенконың улануы]], [[Евгений Константинович Малолетка]], [[Ольга Павловна Айвазовская]], [[Александр Сергеевич Педан]], [[Вера Гирич]], [[ИнформНапалм (InformNapalm)]], [[Татьяна Владимировна Даниленко]], [[Мирослава Владимировна Гонгадзе]], [[Тарас Николаевич Чмут]], [[Андрей Викторович Куликов]], [[Конка (өзен)]], [[Яблунецкий асуы]], [[Горганы (тау жотасы)]], [[Нарцисс аңғары]], [[Днестр шатқалы]], [[Юлия Александровна Санина]], [[Виктория Юрьевна Амелина]], [[Оксана Швец]], [[Валерий Александрович Шевчук]], [[Игорь Дмитрович Кобрин]], [[Леонид Виленович Кантер]], [[Артем Викторович Дацишин]], [[Владимир Владимирович Вакуленко]], [[Мстислав Андреевич Чернов]] {{ту|Армения}} [[Лариса Асатуровна Алавердян]], {{ту|Аустрия}} [[Вайсензее (көл)]], {{Ту|Әзербайжан}} [[Гюнай Вугар кызы Мамедзаде]], {{ту|Беларусь}} [[Логой кратері]], {{ту|Болгария}} [[Сыева-Дупка]], {{ту|Грузия}} [[К.Марджанишвили атындағы Тбилиси академиялық театры]], {{ту|Грекия}} [[Пластирас көлі]], {{ту|Мажарстан}} [[Миклош Вамош]], {{ту|Косово}} [[Мируша (саябақ)]], {{ту|Қырғызстан}} [[Мира Камилевна Джангарачева]], {{ту|Латвия}} [[Сандра Калниете]], {{ту|Өзбекстан}} [[Тохтасын Джалилович Джалилов]], {{ту|Польша}} [[Сондец Бескиді]], {{ту|Румыния}} [[Ева Тофалви]], {{ту|Сербия}} [[Момчило Настасьевич]], {{ту|Словакия}} [[Йозеф Костка]], {{ту|Тәжікстан}} [[Тәжікстанның Ұлттық мұражайы]], {{ту|Түркия}} [[Дениз Текин]], {{ту|Хорватия}} [[Кузьма Ковачич]], {{ту|Эстония}} [[Йохан Кукк]] |74 | |- ||[[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] |{{ту|Албания}} [[Осман Така биі]], [[Таве коси]], [[Джублета]], [[Ежелгі Иллирия мәдениеті]], [[Орталық таулы аймақ (Албания)]], [[Мали және Лопес]], [[Мали-ме-Гропа-Бизье-Мартанеш табиғи саябағы]], [[Томори (ұлттық саябақ)]], [[Албанияның қорғалатын аймақтары]], [[Боговье табиғи саябағы]], [[Бовилла көлі]], [[Албаниядағы қаржылық пирамида]], [[Албанияның салық жүйесі]], [[Аймақтық роуминг келісімі]], [[Албания банктерінің тізімі]], [[Албандардың қанды қақтығысы]], [[Албан тілінің диалектілері]], [[Албания әйелдері]], [[Албан әйелдерінің одағы]], [[Дуррес — Влёра темір жолы]], [[Подгорица — Шкодер темір жолы]], [[Футболдан әйелдер арасында Албания чемпионаты]], [[Албаниядағы сайлаулар]], [[Албания сыртқы саясаты]], [[Құпия бақылау мұражайы]] {{ту|Өзбекстан}} [[Өзбекстан Республикасы Қаржы министрлігі]], [[Өзбекстан сәулеті]], [[Арк (Бұхара)]] |28 | |- ||[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] |{{ту|Украина}} [[Jerry Heil]], [[Кирилл Алексеевич Буданов]], [[YUNA]] |3 | |- ||[[Қатысушы:KoishymanovaG‬|KoishymanovaG‬]] |{{ту|Қазақстан}} [[Қазақстанда уран өндіру]], [[ҚазИнвестБанк]], [[Заң және әділет]], [[Қазақстандағы украиндар]], [[Қазақстандағы болгарлар]], [[Қазақстандағы беларустар]], [[Қазақстандағы түріктер]], [[Қазақстандағы гректер]], [[Қазақстандағы әзірбайжандар]], [[Бұқтырма мұздықтары]], [[Ерлан Қуанышұлы Айтаханов]], [[Қазақстандағы сыра]], [[Халықаралық медициналық студенттер қауымдастығы]], [[Қазақстан дзюдо федерациясы]], [[Қазақстан допты хоккей федерациясы]], [[Транскаспий мұнай тасымалдау жүйесі]], [[Қазақстандағы әкімшілік-аумақтық реформа (1993)]], [[Қазақтың бала туылғаннан кейінгі дәстүрлері]], [[Қазақстандағы өлім жазасы]], [[Қазақстандағы атеизм]], [[Аралдағы шешек оқиғасы]], [[Арал өңіріндегі қоғамдық денсаулық сақтау мәселелері]], [[Қазақстандағы адам саудасы]], [[Марина Халтурина]], {{ту|Түркия}} [[Түркиядағы құмар ойындар]], [[Түркиядағы сыбайлас жемқорлық]], [[Измир халықаралық жәрмеңкесі]], {{ту|Грузия}} [[Грузия өнер сарайы - Мәдениет тарихы мұражайы]], [[Кеңестік Одақ мұражайы (Тбилиси)]], [[Сандро Ахметели]], [[Вано Сараджишвили]], [[Грузияның бейнелеу өнері мұражайы]], [[Грузиядағы Саймон Джанашия атындағы мұражай]], [[Грузияның Ұлттық сурет галереясы]], [[Тбилиси этнографиялық мұражайы]], [[Прометея үңгірі (Грузия)]], [[Грузияның тау-кен өнеркәсібі]], [[Дарбази]], [[Батуми Арена (Грузия)]], [[Давид Баазов]], [[Нино Хурцидзе]], [[Варвара Давидовна Джорджадзе]], [[Нино Шалвовна Рамишвили]], [[Тамара Сипрашвили]], [[Елена Вахтанговна Дзамашвили]], [[Марина Викторовна Мдивани]], [[Элисо Константиновна Вирсаладзе]], [[Мариям Бацашвили]], [[Хатуна Калмахелидзе]], [[Элеонора Михайловна Тер-Парсегова-Махвиладзе]], [[Анна Ильинична Сологошвили]], [[Елизавета Иосифовна Накашидзе-Больквадзе]], [[Вероника Отаровна Кобалия]], {{ту|Ресей}} [[Анюй ұлттық саябағы (Ресей)]], [[Орда үңгірі (Ресей)]], [[Джек Лондон көлі (Ресей)]] |57 | |- ||[[Қатысушы:Тұран|Тұран]] |{{ту|Қазақстан}} [[Астана халықаралық қаржы орталығы]], [[Қазавиақұтқару]], [[Қазақтеңізкөлікфлоты]], {{ту|Әзербайжан}} [[Физули халықаралық әуежайы]], [[Гәнжә қалалық стадионы]], [[Баку су спорты сарайы]], {{ту|Қырғызстан}} [[Қырғыз Республикасының Ұлттық банкі]], [[Қырғыз ұлттық аграрлық университеті]], [[Ыстықкөл халықаралық әуежайы]], [[Жалалабат мемлекеттік университеті]], {{ту|Украина}} [[Луч (конструкторлық бюро)]] |11 | |- |} == Әділқазылар алқасы == # {{u|Kaiyr}} # {{u|Batyrbek.kz}} == Қорытынды== * [[Санат:Жоба:Уики-көктем]] gze6uo1ykad4nhyot1ybino09kxt09j 10 732247 3319914 3298848 2024-04-26T11:11:00Z Nurtenge 93712 wikitext text/x-wiki {{#if:{{NAMESPACE}}||[[Санат:Алфавит бойынша синглдер]]}}{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Санат:Алфавит бойынша әндер]]}} <includeonly> {{Инфобокс |дене_класс = vevent |үсті = {{{Шынайы атауы|}}} |үсті_класс = summary |үсті_стиль = background-color:#F0E68C; font-size: larger |үсті2 = {{{Қазақша атауы}}} |сурет = {{#if:{{{Мұқабасы|}}} |[[Сурет:{{{Мұқабасы}}}|frameless|alt={{{Alt|}}}|{{ #ifeq:{{{Border|}}}|yes|border}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет атауы|}}} |белгі_класс = description |белгі_стиль = background-color:#F0E68C |белгі1 = Орындаушы |мәтін1 = {{{Орындаушы|}}} |белгі2 = {{{Альбом|}}} |мәтін2 = {{#if:{{{Альбом|}}}{{{альбомынан|}}}{{wikidata|p361}}|''{{wikidata|p361|{{{Альбом}}}{{{альбомынан|}}}}}''}} |белгі3 = Шығарылды |мәтін3 = {{{Шығарылды|}}} |белгі4 = Формат |мәтін4 = {{{Формат|}}} |белгі5 = Жазылды |мәтін5 = {{{Жазылды|}}} |белгі6 = Жанры |мәтін6 = {{{Жанры|}}} |белгі7 = Тілі |мәтін7 = {{{Тілі|}}} |белгі8 = Ұзақтығы |мәтін8 = {{{Ұзақтығы|}}} |белгі9 = Лейблі |мәтін9 = {{{Лейблі|}}} |белгі10 = Сөзі |мәтін10 = {{{Сөзі|}}} |белгі11 = [[Сазгер|Әні]] |мәтін11 = {{{Әні|}}} |белгі12 = Продюсері |мәтін12 = {{{Продюсері|}}} |белгі13 = Сертификация |мәтін13 = {{{Сертификация|}}} |белгі14 = Алдыңғы |мәтін14 = {{{Алдыңғы|}}} |белгі15 = Келесі |мәтін15 = {{{Келесі|}}} |белгі16 = Хронология |мәтін16 = {{{Хронология|}}} |белгі17 = Аудио |мәтін17 = {{#if: {{{Аудио|}}} |''({{Audio|{{{Аудио}}}|тыңдау}})''}} |асты = {{#if:{{{Misc|}}}{{{Басқа|}}}| {{{Misc}}}}}{{#if:{{{YouTube|}}}|{{External music video|1={{YouTube|{{{YouTube}}}|«{{PAGENAMEBASE}}»}}|header=no|type=single}}| {{#if:{{#property:P1651}}|{{External music video|1={{YouTube|{{#property:P1651}}|«{{PAGENAMEBASE}}»}}|header=no|type=single}}}}}} }}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Музыка|{{PAGENAME}}]] </noinclude> dh864derim4jv9n0w6nbhkvbcjg3o4b 3319916 3319914 2024-04-26T11:16:58Z Nurtenge 93712 wikitext text/x-wiki {{#if:{{NAMESPACE}}||[[Санат:Алфавит бойынша синглдер]]}}{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Санат:Алфавит бойынша әндер]]}} {{Инфобокс |дене_класс = vevent |үсті = {{{Шынайы атауы|}}} |үсті_класс = summary |үсті_стиль = background-color:#F0E68C; font-size: larger |үсті2 = {{{Қазақша атауы}}} |сурет = {{#if:{{{Мұқабасы|}}} |[[Сурет:{{{Мұқабасы}}}|frameless|alt={{{Alt|}}}|{{ #ifeq:{{{Border|}}}|yes|border}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет атауы|}}} |белгі_класс = description |белгі_стиль = background-color:#F0E68C |белгі1 = Орындаушы |мәтін1 = {{{Орындаушы|}}} |белгі2 = {{{Альбом|}}} |мәтін2 = {{#if:{{{Альбом|}}}{{{альбомынан|}}}{{wikidata|p361}}|''{{wikidata|p361|{{{Альбом}}}{{{альбомынан|}}}}}''}} |белгі3 = Шығарылды |мәтін3 = {{{Шығарылды|}}} |белгі4 = Формат |мәтін4 = {{{Формат|}}} |белгі5 = Жазылды |мәтін5 = {{{Жазылды|}}} |белгі6 = Жанры |мәтін6 = {{{Жанры|}}} |белгі7 = Тілі |мәтін7 = {{{Тілі|}}} |белгі8 = Ұзақтығы |мәтін8 = {{{Ұзақтығы|}}} |белгі9 = Лейблі |мәтін9 = {{{Лейблі|}}} |белгі10 = Сөзі |мәтін10 = {{{Сөзі|}}} |белгі11 = [[Сазгер|Әні]] |мәтін11 = {{{Әні|}}} |белгі12 = Продюсері |мәтін12 = {{{Продюсері|}}} |белгі13 = Сертификация |мәтін13 = {{{Сертификация|}}} |белгі14 = Алдыңғы |мәтін14 = {{{Алдыңғы|}}} |белгі15 = Келесі |мәтін15 = {{{Келесі|}}} |белгі16 = Хронология |мәтін16 = {{{Хронология|}}} |белгі17 = Аудио |мәтін17 = {{#if: {{{Аудио|}}} |''({{Audio|{{{Аудио}}}|тыңдау}})''}} |асты = {{#if:{{{Misc|}}}{{{Басқа|}}}| {{{Misc}}}}}{{#if:{{{YouTube|}}}|{{External music video|1={{YouTube|{{{YouTube}}}|«{{PAGENAMEBASE}}»}}|header=no|type=single}}| {{#if:{{#property:P1651}}|{{External music video|1={{YouTube|{{#property:P1651}}|«{{PAGENAMEBASE}}»}}|header=no|type=single}}}}}} }}<noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Музыка|{{PAGENAME}}]] </noinclude> j7br4c0m8t8oqu7yqyggne5u0h7wyaq 3 734193 3319642 3301831 2024-04-25T19:26:03Z Nihonjoe 1592 Nihonjoe [[Қатысушы талқылауы:CanSimsek060]] бетін [[Қатысушы талқылауы:CS60]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/CanSimsek060|CanSimsek060]]" to "[[Special:CentralAuth/CS60|CS60]]" wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=CanSimsek060}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 14:07, 2024 ж. наурыздың 28 (+06) 9dw0h7idg5wf406qmhszieuxcsn0f55 0 734521 3319771 3319416 2024-04-26T07:39:12Z Нурасылл 125788 ағымдағы ақпарат wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы}} {{Оқиға | атауы = Қазақстандағы су тасқыны | сурет = Karta_Su_tasqyny.png | сурет атауы = {{legend|red|Төтенше жағдай енгізілген аймақтар}} {{legend|yellow|Су тасқыны қаупі бар аймақ}} | сурет ені = 400 | ана тілі = | қазақша атауы = | дата = 27<ref>Кейбір өңірлерде су тасқыны бұл күннен ерте не кейін болуы мүмкін. Ірі су тасқындар осы күні басталған болатын.</ref> наурыз 2024 ― қазірге дейін | уақыт = | ұзақтық = жалғасуда | орын = [[Сурет:Abai oblysy eltanba.jpg|20 px]] [[Абай облысы]] <small> [[Төтенше жағдай|(ТЖ)]] </small> <br> [[Сурет:Coat of Arms of Aqmola Province (new).png|20 px]] [[Ақмола облысы]] <small> [[Төтенше жағдай|(ТЖ)]] </small> <br> [[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|20 px]] [[Ақтөбе облысы]] <small> [[Төтенше жағдай|(ТЖ)]] </small> <br> [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|20px]] [[Атырау облысы]] <small> [[Төтенше жағдай|(ТЖ)]] </small> <br> [[Сурет:Coat of Arms Batys Oblysy.png|20 px]] [[Батыс Қазақстан облысы]] <small> [[Төтенше жағдай|(ТЖ)]] </small> <br> [[Сурет:Coat of Arms of Karagandy Province.svg|20 px]] [[Қарағанды облысы]] <small> [[Төтенше жағдай|(ТЖ)]] </small> <br> [[Сурет:Logo Kostanay Province.png|20 px]] [[Қостанай облысы]] <small> [[Төтенше жағдай|(ТЖ)]] </small> <br> [[Сурет:Logo Pavlodar region.png|20 px]] [[Павлодар облысы]] <small> [[Төтенше жағдай|(ТЖ)]] </small> <br> [[Сурет:North Kazakhstan province seal.png|20 px]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]] <small> [[Төтенше жағдай|(ТЖ)]] </small> <br> [[Сурет:Coat of arms of Ulytau Region.svg|20 px]] [[Ұлытау облысы]] <small> [[Төтенше жағдай|(ТЖ)]] </small> <br> [[Сурет:Coats of arms of East Kazakhstan Province.svg|20px]] [[Шығыс Қазақстан облысы]] <br> | координат = | сондай-ақ белгілі = Жамбыл, Түркістан облысында жергілікті су жүрулер болуда<br> Су тасқыны Қазақстанмен шекаралас Ресей территориясында да болуда | түрі = [[су]] [[тасқын]]ы | тақырып = | себебі = еріген қар суы, бөгеттердің жарылуы, нөсер жауын | мақсат = | тілші = | қаражат = | басшы = | ұйымдастырған = | түсірген = | қатысушылар = | нәтижесі = 119 095 адам эвакуацияланды<br> Уақытша орналастыру пункттерінде 8 520 адам бар <br> 31 938 адам үйлеріне оралды. 26 елді мекен көлік қатынасынсыз қалды <br><small><i>24 сәуірдегі ҚР ТЖМ ақпараты</i></small> | шығын1 = Төмендегілер су астында қалып отыр: <br> 4 948 жеке тұрғын үйлер<br> 1 054 аула аумақтары<br> 17 900 саяжай үйлері<br> 97 әр түрлі мақсаттағы бір ғимарат<br> | шығын2 = 8 мыңға жуық мал қырылды<ref>Ақтөбе облысының мал шаруашылығының бөлім бастығы мәліметінше</ref><br>5711 мал өлді<ref>ҚР АШМ мәліметінше</ref> | шығын3 = Тасқынның шығыны 200 млрд теңгеден асуы мүмкін<ref>{{Cite web|title=Тасқынның шығыны 200 млрд теңгеден асуы мүмкін – Ерлан Саировтың болжамы|url=https://kaz.inform.kz/news/taskinnin-shigini-200-mlrd-tengeden-asui-mumkn-erlan-sairovtin-bolzhami-3e4563/|date=11 сәуір 2024|publisher=NUR.KZ|accessdate=11.04.2024}}</ref> | өлім = 7<ref>{{Cite web|title=Ақтөбе облысында 10 жастағы бала суға батып кетті|url=https://kz.kursiv.media/kk/2024-04-18/zmts-7-adam-koz-zhumdy/|date=18 сәуір 2024|accessdate=03.04.2024}}</ref> | жарақаттанғандар = | жоғалғандар = 4<ref>{{Cite web|title=Абай облысында су тасқыны кезінде тағы бір адам жоғалып кетті|url=https://kaz.nur.kz/society/2077106-abai-oblysynda-su-tasqyny-kezinde-tagy-bir-adam-zogalyp-ketti/|date=1 сәуір 2024|publisher=NUR.KZ|accessdate=03.04.2024}}</ref> | мүліктік шығын = | жерлеу = | сауал = | тергеу = | коронер = | тұтқындалғандар = | күдіктілер = | айыпталушылар = | сотталғандар = | шығын = | шешім = | айып = Прокуратура Ақтөбе, Алматы және Атырау облыстарында 4 істі тергеп жатыр | үкім = | сот = | марапат = | түсірілім = | сайт = | алдыңғы = | кейінгі = }} '''Қазақстандағы су тасқыны (2024)''' — 2024 жылы [[Қазақстан|Қазақстандағы]] көктемгі [[Тасқын|су тасқыны]]. Қазақстанның су басқан 10 облысында [[төтенше жағдай]] жарияланды. Елдегі су тасқыны көлемі жағынан соңғы 80 жылдағы ең ірі табиғи апат.<ref>{{Cite web|title=Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың су тасқыны салдарынан қалыптасқан ауыр жағдайға байланысты үндеуі|url=https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-su-taskyny-saldarynan-kalyptaskan-auyr-zhagdayga-baylanysty-undeui-634514|date=6 сәуір 2024|publisher=akorda.kz|accessdate=07.04.2024}}</ref> [[Сурет:Su tasqyny.jpg|нобай|250x250 нүкте|Су басқан ауыл]] [[Азаматтық қорғаныс]] мемлекеттік жүйесінің қызметтері су тасқыны салдарын жою, су тасқынына қарсы іс-шараларды, апаттық-құтқару жұмыстарын жүргізуді жалғастыруда. == Хронология == === 27 наурыз === [[Сурет:Evacuate.jpg|нобай|250x250 нүкте|Зардап шеккендерді эвакуациялау пункті]] Елдің бірнеше өңірінен тұрғындар төтенше жағдайлар министрлігіне су тасқынына байланысты хабарласа бастады. '''Статистика:''' ТЖМ және әкімдіктердің күшімен шамамен 60 мың текше метр еріген су сорылды, үш мыңнан астам қап төселді. Апаттық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, жергілікті атқарушы органдардың, ІІМ, тартылған ұйымдардың күштері мен құралдары: жеке құрамынан шамамен 2500 адам, 700-ге жуық бірлік техника, 290-нан астам бірлік су айдау және жүзу құралдары жұмылдырылды. [[Астана|Астана қаласы]], [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]], [[Қызылорда облысы|Қызылорда]] облыстары ТЖД және әскери бөлімдерінен келген күштер мен құралдар Ақтөбе, Қостанай және Ақмола облыстарында су тасқынына қарсы жұмыстарға кірісті. Су басқан тұрғын үйлерден 94 адам, оның ішінде Ақтөбе облысында 83 адам және Қостанай облысында 11 адам алдын ала эвакуацияланды, олар туыстарына және жақын маңдағы қауіпсіз елді мекендерге орналастырылды. '''Эвакуация:''' [[Қостанай облысы]] Екідің, Қызыл Жұлдыз ауылдарының тұрғындарын [[эвакуация]]лау жүргізілуде.<ref name=":2">{{Cite web|title=Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі Баспасөз орталығы|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/emer/press/news/2?lang=kk|accessdate=04.04.2024|lang=kk|author=ҚР ТЖМ|publisher=gov.kz|format=ресми ақпарат}}</ref> === 28 наурыз === '''Статистика:''' ТЖМ және ЖАО-ның күшімен 1,7 миллион. астам текше метр еріген су сорылды, 82 мыңнан астам қап және 20 183 тонна инертті материал төселді. Ауа температурасының күрт көтерілуі, жауын-шашынға байланысты Ақтөбе, Ақмола, Қостанай, Батыс Қазақстан және Абай облыстарында су басу қаупі сақталады. '''Шығын:''' 297 жеке тұрғын үй су астында қалып отыр. 100-ден астам жол төсемі арқылы су жүріп, 18 жол төсемін су шаю фактілері тіркелді, оның ішінде 2 көпір қирады. '''Эвакуация:''' Түркістан, Ақтөбе, Қостанай, Батыс Қазақстан облыстарының су басқан елді мекендерінен 2 054 адам эвакуацияланды. Оның 960-ы Ақтөбе, Қостанай және Батыс Қазақстан облыстарының елді мекендерінің тұрғындары уақытша орналастыру пункттерінде қалды. Сонымен қатар әуе кемелерімен 321 адам эвакуацияланды.<ref name=":2" /> === 29 наурыз === [[Сурет:Barikada.jpg|нобай|250x250 нүкте|Зардап шеккен тұрғындар баррикада тұрғызуда]] '''Статистика:''' ТЖМ және әкімдіктердің күшімен 3,2 миллион м³ астам еріген су сорылды, 188 мыңнан астам қапшық және 37,9 тонна инертті материал төселді. Түркістан, Ақтөбе, Қостанай, Батыс Қазақстан, Ақмола, Ұлытау және Абай облыстарында 5 447 адам құтқарылып, эвакуацияланды. Уақытша орналастыру пункттерінде 3 109 адам. Бұл ретте тартылған әуе кемелерімен 586 адам эвакуацияланды. '''Шығын:''' Қазіргі уақытта 683 жеке тұрғын үй және 75 саяжай үйі, 416 аула аумағы су астында қалып отыр. Батыс Қазақстан, Қостанай, Шығыс Қазақстан, Ақмола, Ақтөбе, Абай және Ұлытау облыстарында көлік қатынасынсыз қалған 45 елді мекен бар. '''Төтенше жағдай:''' Ақтөбе, Қостанай, Батыс Қазақстан, Абай, Ұлытау және Ақмола облыстарының әкімдіктері жергілікті ауқымдағы ТЖ режимдерін жариялады. '''Құтқарушылар құрамы:''' Апаттық-құтқару жұмыстарына 6000-нан астам адам, 2000-ға жуық бірлік техника, 603 бірлік су айдау құралдары және 57 бірлік жүзу құралдары, 10 әуе кемесі ТЖМ, ҚМ, ІІМ, ҰҚК, ҰҰ, жергілікті атқарушы органдар жұмылдырылды. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы]]:''' 21-28 наурыз аралығында облыс бойынша барлығы 729 996м³ су сорылды, 88 535 дана қапшықтар және 10 039 тонна инертті материалдар төселді. Облыс бойынша 244 үй су астында қалды. 2987 адам эвакуацияланды. Эвакуацияланғандар уақытша пункттер және туыстарының үйінде жіберілді. Сондай-ақ 129 бас ірі қара мал қауіпсіз аймаққа эвакуацияланды. 1735 адам, 343 бірлік техника, 62 мотопомпа, 8 жүзу құралы жұмылдырылды. '''[[Сурет:Logo_Kostanay_Province.png|20x20 нүкте]] [[Қостанай облысы|Қостанай облысы:]]''' Қостанай облысы [[Амангелді ауданы|Амангелді ауданының]] [[Амангелді (Амангелді ауданы)|Амангелді ауылында]] еріген қар суын сору жұмыстары жүргізілді. Абай, Палуан және Боданов көшелерінде орналасқан тұрғын үйлердің аулаларында 7482 м³ су бұрылды, су деңгейі 10-15 см-ге төмендеді. Қостанай облысы Амангелді ауданының Амангелді ауылынан 9 шақырым жерде орналасқан Шыңтас фазендасынан қайықты пайдаланып 5 адам құтқарылды. Сонымен қатар, өрт сөндіру сорғы станциясын, мотопомпаны пайдалана отырып, 10 мың текше метр су сорылды.<ref name=":2" /> === 30 наурыз === '''Статистика:''' ТЖМ және әкімдіктердің күшімен 3,5 миллион астам м³ еріген қар суы сорылды, 288 мыңнан астам қапшық және 44,7 тонна инертті материал төселді. '''Құтқарушылар құрамы:''' Апаттық-құтқару жұмыстарына 6000-нан астам адам, 2000-ға жуық бірлік техника, 644 бірлік су айдау құралдары және 61 бірлік жүзу құралдары, 12 әуе кемесі ТЖМ, ҚМ, ІІМ, ҰҚК, ҰҰ, жергілікті атқарушы органдар жұмылдырылды. '''Эвакуация:''' Түркістан, Ақтөбе, Қостанай, Батыс Қазақстан, Ақмола, Ұлытау және Абай облыстарында 10 587 адам құтқарылып, эвакуацияланды. Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Ақмола, Абай облыстарында уақытша орналастыру пункттерінде 5 497 адам орналастырылды. Бұл ретте тартылған әуе кемелерімен 747 адам эвакуацияланды.<ref name=":2" /> === 1 сәуір === '''Статистика:''' Су тасқыны кезеңі басталғаннан бері ТЖМ және әкімдіктердің күшімен 4,6 миллион. астам м³ еріген қар суы сорылды, 370 мыңнан астам қапшық және 728 мың тонна инертті материал төселді. '''Құтқарушылар құрамы:''' Апаттық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, ІІМ, ҚМ, жергілікті атқарушы органдардың, ұйымдардың 8 458 адам, 2 124 техника, 808 су айдау құралы және 65 жүзу құралы, 12 әуе кемесі жұмылдырылды '''Эвакуация:''' Жұмылдырылған күштермен және құралдармен 13 659 адам құтқарылды және эвакуацияланды. Бұл ретте мемлекеттік авиацияның тартылған әуе кемелерімен 1655 адам эвакуацияланды. Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Ақмола, Атырау, Қостанай облыстарында уақытша орналастыру пункттерінде 6 034 адам бар. '''Шығын:''' 309 жеке тұрғын үй мен 759 аула аумағынан су шығарылды. Бұл ретте 1 257 жеке тұрғын үй мен 400 аула аумағы су астында қалып отыр. Су шайған 55 автожол, оның ішінде 1 көпір және 54 жол төсемі бақылауда. 49 елді мекен көлік қатынасынсыз қалды.<ref name=":2" />[[Сурет:Su tasqyny 2.jpg|нобай|Зардап шеккен азаматтар эвакуациялануда|250x250 нүкте]] === 2 cәуір === Батыс Қазақстан облысында төтенше жағдай жарияланды. '''Статистика:''' 1 сәуірде еріген қар суының келуіне байланысты Ақтөбе облысы Әйтеке би ауданы Тереңсай бөгетінің толып кету және Айке ауылының су басу қаупі туындады. Су тасқыны кезеңі басталғаннан бері ТЖМ және әкімдіктердің күшімен 5,3 миллион м³ астам еріген су сорылды, 579 мыңнан астам қапшық және 782 мың тонна инертті материал төселді. '''Эвакуация:''' Ақтөбе облысы Әйтеке би ауданы Жүргенов ауылында халықты алдын ала эвакуациялау жүргізілді, барлығы 461 адам. Су тасқыны басталғаннан бері азаматтық қорғау қызметтері 16 151 адамды құтқарып, эвакуациялады. 11 779 бас ауыл шаруашылығы жануары қауіпсіз жерлерге айдалды. Қазіргі уақытта Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Ақмола, Қостанай облыстарында уақытша орналастыру пункттерінде 3 881 адам бар. Өткен аптада Апаттар медицинасы орталығының қызметкерлері су тасқыны қаупі бар аймақтардан эвакуацияланған 736 адамды қарады. 29 адамға, оның ішінде 2 балаға медициналық көмек көрсетілді. '''Шығын:''' 320 жеке тұрғын үй мен 940 аула аумағынан су бұрылды. Бұл ретте 1 374 жеке тұрғын үй мен 375 аула аумағы су астында қалып отыр. 62 елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''Құтқарушылар құрамы:''' Су тасқынына қарсы іс-шаралар шеңберінде ТЖМ, ҚМ, ҰҚК және ІІМ Ұлттық ұланның 20-дан астам әуе кемесі жұмылдырылды. Ұлытау, Қостанай, Ақтөбе, Атырау, Қарағанды, Павлодар, Ақмола және Абай облыстарында құтқару операциялары белсенді жүргізілуде. Әуе кемелерімен 1 757 адамэвакуацияланды, 30 тоннадан астам гуманитарлық жүк тасымалданды. '''Мониторинг:''' Қауіпті аймақтарды тиімді бақылау және анықтау үшін авиаторлар 27 аэровизуалды ұшуды жүзеге асырды. Басты мақсат осы қиын кезеңде мұқтаж жандарға қауіпсіздік пен көмек көрсету. Су шайған 59 автожол, оның ішінде 4 көпір және 55 жол төсемі, су шайған 93 автожол бақылауда.<ref name=":0">{{Cite web|title=Қазақстандағы су тасқыны: үш облыста жағдай күрделі|url=https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazakstandagyi-su-taskyinyi-ush-oblyista-jagday-kurdel-358849/|accessdate=02.04.2024|author=kaz.tengrinews.kz|lang=kk}}</ref><ref name=":2" /> === 3 сәуір === '''Статистика:''' 3 сәуірдегі жағдай бойынша елдегі су тасқынына қатысты ахуал әлі де күрделі. 6 өңірде 1 364 жеке меншік тұрғын үйді су басқан. Автожолдардың 105 учаскесінде су жайылған. 78 жол учаскесінде бүлінген жерлерді және 4 көпірді қалпына келтіру жұмыстары жүргізіліп жатыр. 64 елді мекенге көлік қатынасы жоқ. '''Эвакуация:''' Соңғы тәулікте құтқарушылар 1 524 адамды эвакуациялады. Қарағанды облысының аумағында қар жамылғысы шамамен 34% құрайды. Барлығы 700-ге жуық адам және 118 бірлік техника жұмылдырылды. Қостанай облысы бойынша қар жамылғысы шамамен 71%. 75 тұрғын үй мен 38 аула аумағын су басқан.<ref name=":2" /> === 4 сәуір === [[Сурет:Muz zhamylgysy.jpg|нобай|300x300 нүкте|2024 жыл 4 сәуірдегі Қазақстандағы ерімеген қар жамылғысы]] Су тасқының алдын алу үшін мұз жару, ұсақтау процесстреі жалғасуда. '''Статистика:''' Су тасқыны басталғаннан бері Ақтөбе, Қостанай, Атырау, Ақмола, Павлодар, Батыс Қазақстан облыстарында 1 043 жеке тұрғын үй және 298 аула аумағы су астында қалуда. 691 үй мен 1 042 аула аумағынан еріген қар суы сорылды''.'' 18 945 адам құтқарылды және эвакуацияланды. 6,2 миллион. м³ еріген қар суы сорылды, 728 мың қап және 942 мың тонна инертті материал төселді''.'' Су шайған 77 автожол, оның ішінде 4 көпір және 73 жол төсемі, су жүрген 114 автожол бақылауда. 63 елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы]]:''' Қардың тез еруіне байланысты Ақтөбе облысы Ырғыз ауданының Қарасай ауылында 1 жеке тұрғын үй мен 2 аула аумағын су басты, бұл ретте үй тұрғындары алдын ала эвакуацияланды. Қардың еруі мен «Тереңсай» бөгетінің суға толуы салдарынан Әйтеке би ауданының Айке ауылындағы 2 жеке тұрғын үйді су басты, ауылдан Жүргенев ауылына алдын ала 297 адам эвакуацияланды. Ойыл ауданының 5 елді мекеніндегі жеке үйлерді су басуына байланысты ҚР ҚМ әуе кемелерінде Ойыл ауылы мен Ақтөбе қаласына қосымша 85 адам эвакуацияланды, 6,2 тонна гуманитарлық жүк жеткізілді, сондай-ақ 2 тонна гуманитарлық жүк жерүсті жолымен тасымалданды.<ref name=":2" /> '''[[Сурет:Coat_of_Arms_Batys_Oblysy.png|20x20 нүкте]] [[Батыс Қазақстан облысы]]:''' Өңірге Президент іс-сапармен барып, су басқан аумақтарын тікұшақпен аралады. Облыс әкімі [[Нариман Төреғалиев]] Президентке бүгінде 6 аудан мен [[Орал|Орал қаласын]] су басқанын баяндады. Қарғын су 552 тұрғын үйге, 427 саяжай теліміне зиян келтірген. Өңір басшысының айтуынша, су тасқынына қарсы шараларға 1911 адам, 332 техника, 101 мотопомпа, 1 тікұшақ жұмылдырылған. Құтқару жұмыстарына Алматы және Маңғыстау облыстарының құтқарушылары атсалысып жатыр. Қарғын су басқан аумақтардан 6505 тұрғын көшірілген, жедел-эвакуациялау пункттері құрылған. Зардап шеккендерге біржолғы материалдық көмек көрсету үшін жергілікті бюджет есебінен 63 миллион теңге қаржы бөлінді. Су айдау, нысандардың жан-жағын топырақпен қоршау және су жүретін құбырларды кеңейту жұмыстары жүргізіліп жатыр.<ref name=":1">{{Cite web|title=Президент Батыс Қазақстан облысының су басқан аумақтарын тікұшақпен аралады|url=https://www.akorda.kz/kz/prezident-batys-kazakstan-oblysynyn-su-baskan-aumaktaryn-tikushakpen-aralady-43644|accessdate=04.04.2024|lang=kk|author=akorda.kz}}</ref> Сонымен қатар мемлекет басшысы БҚО Қаратөбе аудан орталығындағы Қажым Жұмалиев атындағы мектеп-гимназия базасында орналасқан эвакуациялық пунктке барды.<ref name=":1" /> === 5 сәуір === [[Сурет:Su tasqyny 3.jpg|нобай|250x250 нүкте|Су басқан ауыл]] '''Статистика:''' Су тасқыны Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыстарында 596 жеке тұрғын үй және 334 аула аумағы су астында қалуда. 1 143 үй мен 1 013 аула аумағынан еріген қар суы сорылды''.'' 19 459 адам, оның ішінде 8 460 бала құтқарылды және эвакуацияланды, 55 мың ауыл шаруашылығы жануары айдалды. Бұл ретте әуе кемелерімен 2 365 адам, оның ішінде 477 бала эвакуацияланды. Уақытша орналасу пункттерінде 4 037 адам, оның ішінде 1 712 бала бар. 6,6 миллион. м³ еріген қар суы сорылды, 785 мың қап және 946 мың тонна инертті материал төселді''.'' Су шайған 88 автожол, оның ішінде 4 көпір және 84 жол төсемі, су жүрген 123 автожол бақылауда. Жергілікті атқарушы органдар халықпен байланыс орнатып, қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорларын құрған 74 елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' [[Петропавл|Петропавл қаласы]], [[Айыртау ауданы|Айыртау]], [[Тайынша ауданы|Тайынша]], [[Тимирязев ауданы|Тимирязев]], [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл]], [[Уәлиханов ауданы|Уәлиханов]], [[Мағжан Жұмабаев ауданы|М. Жұмабаев]] және [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Ғ. Мүсірепов]] атындағы аудандарда ашық аумақтан еріген қар суын бұру және халыққа көмек көрсету жұмыстары жүргізілді. Сонымен қатар егістіктерден еріген судың көп мөлшерде келуіне байланысты Тайынша ауданының [[Красная Поляна (Солтүстік Қазақстан облысы)|Красная поляна]] ауылында 6 жеке тұрғын үйді су басып, тұрғындарды ішінара эвакуациялау жүргізілді. [[Сурет:Su tasqyny 4.jpg|нобай|250x250 нүкте|Су басқан автожол]] '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' егістіктерден [[Атбасар]] қаласының арық жүйесіне судың көп мөлшерде келуіне байланысты жеке тұрғын үйлердің 7 аула аумағы су астында қалды, еріген суды бұру және халыққа көмек көрсету жұмыстары жүргізілуде. [[Целиноград ауданы|Целиноград]] ауданы [[Талапкер (Ақмола облысы)|Талапкер]] ауылының бойымен өтетін жасанды каналдың бір бөлігінің шеті жырылып, жырылу қалпына келтірілді, 26 жеке тұрғын үйдің ашық учаскелері мен су басқан аула аумақтарынан еріген қар суын айдау жұмыстары жүргізілуде. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облысы:]]''' Мағаджан су қоймасы бұзылды. [[Бесқоспа ауылдық округі|Бесқоспа]], Қызылту ауылдары және Алға ауданының Табантал қыстағы ықтимал су басу аймағында. 215 адам, оның ішінде 96 бала Бесқоспа ауылының орта мектебіне және туыстарының үйлеріне эвакуацияланды, мал қауіпсіз жерге айдалды. [[Табантал (өзен)|Табантал]] өзенінде жағалауды нығайту жұмыстары жүргізілуде, оған су қоймасынан су ағызылады. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_Batys_Oblysy.png|20x20 нүкте]] [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан облысы:]]''' [[Бөрлі ауданы|Бөрлі]] ауданында Қарашығанақ және Димитрово кенттерінен Жарсуа кентіндегі орта мектеп базасындағы эвакуациялау пунктіне мүмкіндігі шектеулі 25 адам алдын ала эвакуацияланды. Бұл елді мекендер [[Жайық|Жайық өзенінің]] бойында орналасқан. '''[[Сурет:Logo_Kostanay_Province.png|20x20 нүкте]] [[Қостанай облысы|Қостанай облысы:]]''' Қарасу өзенінде су деңгейінің көтерілу қаупіне және Қарасу ауданының Қарамырза ауылында су басу қаупіне байланысты Қарасу ауылында 108 адам алдын ала эвакуацияланды. Науырзым ауданының Буревестник ауылындағы егістіктерден еріген судың мол мөлшерде келуіне байланысты 7 жеке тұрғын үйдің аула аумағы су астында қалды, тұрғындар туыстарының үйлеріне орналастырылды. '''[[Сурет:Logo_Pavlodar_region.png|20x20 нүкте]] [[Павлодар облысы]]:''' [[Ертіс]] ауданының [[Ұзынсу (ауыл)|Ұзынсу]] ауылында 18 жеке тұрғын үйді су басқаны анықталды, үйдегі су толықтай сорылды. Ұзынсу ауылынан Ертіс ауылына медициналық көмекке мұқтаж 38 адам, оның ішінде 24 бала жүзу құралдарымен жеткізілді. '''Құтқарушылар құрамы:''' Авариялық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, ҚМ, ІІМ, ҰҚК, жергілікті атқарушы органдардың, ұйымдардың 9 мыңнан астам адам, 2,2 мың техника, 613 су айдау құралы және 96 жүзу құралы, 11 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 6 сәуір === Атырауда төтенше жағдай режимі жарияланады.<ref>{{Cite web|title=Атырауда төтенше жағдай режимі жарияланады|url=https://aikyn.kz/265054/atyrauda-totenshe-zhag-day-rezhimi-zhariyalanady|accessdate=07.04.2024|author=aikyn.kz|lang=kk}}</ref> Ақтөбеде құтқарушылар 2 және 4 метр тереңдіктен '''екі''' адамның денесін алып шықты. Қайғылы оқиғаның бірі қалада, бірі ауылда орын алған.<ref>{{Cite web|title=Ақтөбеде екі адам суға батып кетті|url=https://egemen.kz/article/318023-aqtobede-eki-adam-sugha-batyp-ketti|accessdate=07.04.2024|lang=kk|author=egemen.kz}}</ref> Ақтөбе облысында баспаналарына залал келген тұрғындарға 369 мың теңге шамасында бір реттік төлем беріле бастады.<ref>{{Cite web|title=Су тасқыны: Ақтөбе облысында тұрғындарға бір реттік төлем беріліп жатыр|url=https://qazaqstan.tv/news/191649/|accessdate=08.04.2024|lang=kk|author=qazaqstan.tv}}</ref> '''Статистика:''' Су тасқыны Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыстарында 3 171 жеке тұрғын үй және 179 аула аумағы су астында қалуда. 1 451 үй мен 1 319 аула аумағынан еріген қар суы сорылды''.'' '''46 755 адам''', оның ішінде 14 589 бала құтқарылды және эвакуацияланды, 60 мың ауыл шаруашылығы жануары айдалды. Бұл ретте әуе кемелерімен 2 602 адам, оның ішінде 759 бала эвакуацияланды. Уақытша орналасу пункттерінде 12 541 адам, оның ішінде 6 439 бала бар. 7 миллион. м³ еріген қар суы сорылды, 900 мың қап және 969 мың тонна инертті материал төселді''.'' Су шайған 86 автожол, оның ішінде 4 көпір және 82 жол төсемі, су жүрген 114 автожол бақылауда. Жергілікті атқарушы органдар халықпен байланыс орнатып, қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорларын құрған 70 елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облысы:]]''' Облыс аумағында 1053 үйді су басты. Эвакуацияланған 1518 адам уақытша орналастыру пункттеріне орналастырылды, 5858 адам туыстарында. 10663 бас мал қауіпсіз жерлерге айдалды. Өткен тәулікте, тәуліктің түнгі уақытын қоса алғанда, қауіпті учаскелерде шамамен 100 дана қап және 100 тонна инертті материал төселді, 2630 м³ текше метр су сорылды. '''[[Сурет:Coat_of_arms_of_Atyrau.svg|20x20 нүкте]] [[Атырау облысы]][[Ақтөбе облысы|:]]''' Атырау облысында Жем өзенінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Жылыой ауданының Құлсары қаласында Жадырасын шағын аудан, Әуежай, Вахталық, №2,3,5 су астында қалды. Алдын ала 2500 жеке тұрғын үй мен 5 әлеуметтік нысанды су басу орын алды, 13 915 адам, оның ішінде 4 724 бала эвакуациялау пункттеріне эвакуацияланды, электрмен жабдықтау өшірілді. '''[[Сурет:Logo_Kostanay_Province.png|20x20 нүкте]] [[Қостанай облысы|Қостанай облысы:]]''' 534 адам алдын ала эвакуацияланды және ауыл шаруашылығы жануарлары қауіпсіз жерге айдалды.<ref name=":2" /> === 7 сәуір === '''Статистика''' [[Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі|Ауыл шаруашылығы министрлігінің]] мәліметінше республиканың 7 өңірінде 5711 бас мал өлді, оның ішінде 1137 ірі қара және 4051 ұсақ мал бар.<ref>{{Cite web|title=«Алгоритм әзірленді»: АШМ су тасқынынан қырылған мал өтемақысы туралы мәлімдеді|url=https://qaz.sarbaz.kz/basty-nazarda/3839-algoritm-zirlendi-ashm-su-taskynynan-kyrylgan-mal-otemakysy-turaly-m-limdedi/|accessdate=09.04.2024|author=sarbaz.kz|lang=kk}}</ref> Су тасқыны басталғалы бері 3702 жеке тұрғын үй, 562 аула аумағы, 1822 саяжай үйі және әртүрлі мақсаттағы 73 ғимарат, 155 автожолды су басты. 7,4 миллион м3 астам еріген қар суы сорылды, 969 мыңнан астам қапшық және 976 мың тонна инертті материал төселді. '''72 284''' адам эвакуацияланды, уақытша орналастыру пункттерінде 14 430 адам, оның ішінде 7 216 бала жеткізілді, 68 932 ауыл шаруашылығы жануарлары қауіпсіз қашықтыққа айдалды. 61 елді мекен көлік қатынасынсыз қалып отыр. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_Batys_Oblysy.png|20x20 нүкте]] [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан облысы:]]''' Теректі ауданы Ұзынкөл ауылынан 7 шақырым жерде Ұзынкөл су қоймасындағы су тасқыны жағдайына мониторинг жүргізілуде. Жайық, Шаған және Деркөл өзендерінде су деңгейінің көтерілуі сақталуда. Орал өзеніндегі Ириклин су қоймасынан су ағызу 2170 м³/сек құрайды. Росгидрометпен үнемі гидрологиялық мәліметтер алмасылады. Жазғы коттедждер су астында қалып отыр және Орал қаласының "Утюгный затон" саяжайын су басу қаупі бар. Жайық және Шаған өзендеріндегі су деңгейінің көтерілуіне, су тасқыны қаупінің сақталуына және саяжай алаптарының су басуына байланысты 6, 7 сәуірде теле және радио хабарларын тарату жүйесі қармалды. '''[[Сурет:Logo_Kostanay_Province.png|20x20 нүкте]] [[Қостанай облысы|Қостанай облысы:]]''' қардың көп еруіне және даладан еріген қар суының ағып келуіне байланысты Қарасу ауданы Қарамырза ауылына мониторинг жүргізілуде. Сондай-ақ Тобыл қаласы мен Алтынсарин ауылынан эвакуациялау жүргізілуде. Қостанай, Тобыл, тұрғын алаптары, СОО, демалыс базалары және т. б. аудандарындағы іргелес аумақтар су басуға бейім. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' Целиноград ауданының Тасты ауылына мониторинг жүргізілуде, ауылдың сыртындағы жасанды траншеяны су басу қаупі бар. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Тайынша қаласының мониторингі жүргізілуде, Шағалалы өзеніндегі су деңгейінің көтерілуі салдарынан елді мекенді су басу қаупі бар. Тайынша ауданының Красная Поляна ауылында егістіктерден еріген қар суы мөлшерінің ұлғаюына байланысты аула аумақтарын су басу қаупі бар. Есіл өзеніндегі су деңгейінің көтерілуіне байланысты Ғ. Мүсірепов ауданындағы Достық ауылында ауылды су басу қаупі бар. Сергеев су қоймасында жота арқылы су басу жүріп жатыр. Қазіргі уақытта елді мекендерге қауіп төніп тұрған жоқ. Ұзынжар ауылында Есіл өзененің су деңгейінің көтерілуі нәтижесінде 4 аула аумағын су басты. '''[[Сурет:Coat_of_arms_of_Atyrau.svg|20x20 нүкте]][[Атырау облысы]][[Ақтөбе облысы|:]]''' Ақтөбе облысы Ойыл ауданындағы Жем өзенінің деңгейінің жоғарылауына байланысты Құлсары қаласының 2 810 үйін су басты. Құлсары қаласының тұрғындарын эвакуациялау бойынша іс-шара барысында Төтенше жағдайлар департаменті 6 сәуірде Жылыой ауданында қала тұрғындарын хабардар ету үшін бес рет сиреналық-сөйлеу құрылғысын іске қосты. Сонымен қатар, қала тұрғындарын хабардар ету үшін сигналды-дауыс зорайтқыш құрылғылармен жабдықталған жеті бірлік полиция техникасы жұмылдырылды. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Karagandy_Province.svg|20x20 нүкте]] [[Қарағанды облысы]]:''' Шет ауданының Ақшатау а/о-де "Таңатбай" бөгеті бөгенінің денесінде дренаж фактісі анықталды. Қарасай өзенінің арнасы бойындағы бөгеттен 14 км төмен орналасқан Жарылғап батыр ауылының 65 үйінен 66 адам, оның ішінде 28 бала эвакуацияланды. '''Құтқарушылар құрамы:''' Апаттық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, Қорғанысмині, ІІМ, ҰГ, ҰҚК және жергілікті атқарушы органдар мен ұйымдардан 13620-дан астам адам және 1265 бірлік техника, 386 су айдау құралдары мен 83 жүзу құралдары және 7 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 8 cәуір === Зардап шеккен өңірлерге 126 мыңнан астам кг гуманитарлық көмек жеткізілді. Елде жергілікті ауқымдағы 29 төтенше жағдай болып жатыр. '''Статистика:''' Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Қостанай, Солтүстік Қазақстан Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарында 3 745 жеке тұрғын үй, 421 аула аумағы су астында қалуда. Бірлескен күштермен 7,7 млн. астам текше метр еріген қар суы сорылды, 993 мың қапшық және 982 мың тонна инертті материал төселді. 1 739 тұрғын үй мен 1 743 аула аумағынан су бұрылды. Су тасқыны басталғалы бері шамамен '''76 мыңға''' жуық адам, оның ішінде 18 мыңнан астам бала құтқарылды. Тартылған әуе кемелерімен 2 811 адам, оның ішінде 865 бала құтқарылды. Уақытша орналасу пунктеріне 7 203 адам, оның ішінде 2 794 бала орналастырылды. 69 мыңнан астам ауыл шаруашылық жануар қауіпсіздік жерге айдалды. «Жедел желі» телефонына 1052 қоңырау түсті, психологтар зарджар шеккен адамдарға писхологиялық көмек көрсетуде. Су жүрген 146 автожол, су шайған 105 автожол, оның ішінде 4 көпір және 101 жол төсемі бақылауда. Жергілікті атқарушы органдар халықпен байланыс орнатып, қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорларын құрған '''65 елді мекен''' көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:Coat_of_arms_of_Atyrau.svg|20x20 нүкте]] [[Атырау облысы]][[Ақтөбе облысы|:]]''' Жем өзенінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Жылыой ауданының Жадырасын, Аэропорт, Вахтовый, №2,3,5 шағын аудандары, Кұлсары қаласы нда алдын ала мәліметке сәйкес 2810 жеке тұрғын үй мен 5 әлеуметтік нысанды су басты. 28 551 адам, оның ішінде 6 7191 бала эвакуациялау пункттеріне эвакуацияланды, электр жарығы өшірілді. '''[[Сурет:Coat_of_arms_of_Atyrau.svg|20x20 нүкте]] [[Атырау облысы]][[Ақтөбе облысы|:]]''' Еріген қар суы ағынының ұлғаюына және Есіл өзенінің арнасынан шығуына байланысты Жарқайың ауданы Пригородное ауылының Державинск, Есіл қалаларында 34 жеке тұрғын үй су астында қалды. 103 адам эвакуацияланды, оның ішінде 17 бала туыстарына орналастырылды. Қалған тұрғындар туыстары бойынша өздері эвакуацияланды. Тартылған күштер мен құралдармен жол төсемін ашу бойынша жұмыстар жүргізілді, Есіл өзеніне су бұру жалғасуда, үйіндіні нығайту, қапшықтарды төсеу және еріген суды айдау жұмыстары жүргізілуде. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Есіл өзеніндегі су деңгейінің көтерілуіне байланысты Ғ. Мүсірепов атындағы ауданның Новоишимское ауылында, Шал ақын ауданы Коноваловка және Қаратал ауылдарында, Есіл ауданының Бірлік ауылында су басу қауіп туындап, 10 жеке тұрғын үйді су басты. Алдын ала 70 адам эвакуацияланды, оның ішінде 31 бала туыстары мен эвакуациялау пункттеріне орналастырылды. Қауіпсіз жерге 40 ауыл шаруашылығы жануары айдалды. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облысы:]]''' Қарғалы су қоймасында еріген су ағынының ұлғаюына және Қарғалы өзені су деңгейінің көтерілуіне байланысты Ақтөбе қаласының Ақжар және Садовая тұрғын алаптары ауданында бау-бақша ұжымдарын су басу қаупі туындады. 143 адам, оның ішінде 25 бала эвакуацияланды. '''Құтқарушылар құрамы:''' Тәулік бойы авариялық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, ҚМ, ІІМ, ҰҚК, жергілікті атқарушы органдардың, ұйымдардың 16 375 адам, 1 651 бірлік техника, 377 су сору және 81 жүзу құралы, 15 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 9 сәуір === Зардап шеккен өңірлерге 134 000-ға жуық кг гуманитарлық көмек жеткізілді. '''Статистика:''' Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстарында 3 365 жеке тұрғын үй, 348 аула аумағы су астында қалуда. Бірлескен күштермен 8 млн. астам текше метр еріген қар суы сорылды, 1,2 млн. қапшық және 1 млн.тонна инертті материал төселді. 2 165 тұрғын үй мен 1 753 аула аумағынан су бұрылды. Су тасқыны басталғалы бері '''86 мыңнан''' астам адамқұтқарылды және эвакуацияланды. Тартылған әуе кемелерімен 2 823 адам, оның ішінде 865 бала құтқарылды. Уақытша орналасу пунктеріне 8 472 адам орналастырылды. 81 мыңнан астам ауыл шаруашылық жануар қауіпсіздік жерге айдалды. Су жүрген 141 автожол, су шайған 99 автожол, оның ішінде 8 көпір және 91 жол төсемі бақылауда. Жергілікті атқарушы органдар халықпен байланыс орнатып, қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорларын құрған 65 елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облысы:]]''' Ойыл ауданында Ойыл өзенінде су деңгейінің төмендеуі байқалады. Жағалауды нығайту жұмыстары жалғасуда, халықты және инертті материалды, сондай-ақ азық-түлікті тасымалдау үшін понтон өткелі жұмыс істейді. Қарғалы су қоймасындағы еріген қар суы ағынының ұлғаюына және Қарғалы өзеніндегі су деңгейінің көтерілуіне байланысты Ақтөбе қаласының бау-бақша ұжымдарынан халықты эвакуациялау жұмыстары жалғасуда, 216 адам, оның ішінде 106 бала эвакуацияланды, олар эвакуациялау пункттеріне және туыстарының үйлеріне орналастырылды. Қарғалы өзенінің бойында қапшықтарды төсеу арқылы жағалауды нығайту жұмыстары жалғасуда. '''[[Сурет:Coat_of_arms_of_Atyrau.svg|20x20 нүкте]] [[Атырау облысы]][[Ақтөбе облысы|:]]''' Жылыой ауданында Жем өзенінде су деңгейінің төмендеуі байқалады. Еріген қар суын бұру және халыққа көмек көрсету жұмыстары жалғасуда, 5 184 текше метр су сорылды, 43 000 дана қап, 200 тонна инертті материал төселді, су ағынын Каспий теңізіне қарай өткізу қабілетін арттыру үшін Жем өзенінің атырауын бұзды. Атырау қаласынан Құлсары қаласына тікұшақ техникасы арқылы гуманитарлық көмек жеткізілді. Жылыой ауданында барлығы 9 536 адам эвакуацияланды, оның 7000-ы «Теңіз» кен орнының аумағында, қалғандары эвакуациялау пункттерінде және туыстарының үйлеріне орналастырылды. Құлсары қаласында 2 810 тұрғын үй және әртүрлі мақсаттағы 5 ғимарат су астында қалып отыр, эвакуациялау пункттерінде 33 641 адам бар. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' Қосшы, Жарқайың, Есіл, Целиноград, Шортанды, Ақкөл, Астарахан, Атбасар және Біржан сал аудандарындағы су басқан аумақтардан еріген қар суын бұру жұмыстары жалғасуда. Қардың қарқынды еруіне, Есіл және Қызыл су өзендерінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Есіл ауданының Знаменка, Ленин, Садовое ауылдарында 34 аула аумағы мен 14 жеке тұрғын үйді су басып, 142 адам эвакуацияланды. Ауыл шаруашылығы жануарлары қауіпсіз жерге алдын ала айдалды. Суды бұру және халыққа көмек көрсету бойынша жұмыстар жүргізілуде, өзен деңгейіне мониторинг жүргізілуде. Атбасар қаласындағы Жабай өзенінде су тасқыны мен су деңгейінің көтерілу қаупіне байланысты 77 адам, оның ішінде 21 бала эвакуацияланды. Мониторинг жалғасуда. '''[[Сурет:Logo_Kostanay_Province.png|20x20 нүкте]] [[Қостанай облысы|Қостанай облысы:]]''' Меңдіқара ауданының Буденовка, Алешинка және Введенка елді мекендерінен алдын ала 118 адам, оның ішінде 43 бала эвакуацияланды. Тобыл өзенінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Қостанай қаласы мен Меңдіқара ауданында жағалауды нығайту жұмыстары жалғасуда. Жангелді ауданының Көкалат және Аралбай елді мекендеріне тікұшақ техникасы арқылы гуманитарлық көмек жеткізілді. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Петропавл, Есіл, Қызылжар, Жамбыл және Шал ақын аудандарындағы су басқан аумақтардан еріген қар суын бұру жұмыстары жалғасуда. Есіл өзенінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Шал ақын ауданының Бірлік, Петровка, Городецкое, Коноваловка, Қаратал ауылдарында 98 адам, оның ішінде 22 бала алдын ала эвакуацияланды. Барлығы эвакуациялау пункттеріне және туыстарының үйлеріне орналастырылды. Ауыл шаруашылық жануарлары қауіпсіз жерге айдалады. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_Batys_Oblysy.png|20x20 нүкте]] [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан облысы:]]''' Орал өзенінде жағалауды нығайту жұмыстары жалғасты, 5 250 дана қапшық төселді, бау-бақша қоғамдарынан 22 адам, оның ішінде 6 бала алдын ала эвакуацияланды. '''Құтқарушылар құрамы:''' Тәулік бойы авариялық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, ҚМ, ІІМ, ҰҚК, жергілікті атқарушы органдардың, ұйымдардың 23 мың адам, 2,5 мың бірлік техника, 448 су сору және 131 жүзу құралы, 5 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 10 сәуір === '''Статистика:''' Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстарында 3 444 жеке тұрғын үй, 336 аула аумағы су астында қалуда. Бірлескен күштермен 8,5 млн. астам текше метр еріген қар суы сорылды, 1,3 млн қапшық және 1,1 млн тонна инертті материал төселді. 2 750 тұрғын үй мен 1 816 аула аумағынан су бұрылды. Су тасқыны басталғалы бері '''96 472''' мың адам, оның ішінде 31 640 мың бала құтқарылды және эвакуацияланды. Тартылған әуе кемелерімен 2 823 адам, оның ішінде 865 бала құтқарылды. Уақытша орналасу пунктеріне 7 605 адам, оның ішінде 3 474 бала орналастырылды. 82 559 мың ауыл шаруашылық жануар қауіпсіздік жерге айдалды. «Жедел желі» телефонына 1 214 қоңырау түсті, психологтар зардап шеккен адамдарға писхологиялық көмек көрсетуде. Су жүрген 139 автожол, су шайған 105 автожол, оның ішінде 8 көпір және 97 жол төсемі бақылауда. Жергілікті атқарушы органдар халықпен байланыс орнатып, қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорларын құрған '''69''' елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:Coat_of_arms_of_Atyrau.svg|20x20 нүкте]] [[Атырау облысы]][[Ақтөбе облысы|:]]''' Жем өзенінде су деңгейінің төмендеуі байқалады. Еріген суды бұру және халыққа көмек көрсету жұмыстары жалғасуда, 212 256 текше метр айдалды, 212 911 дана қап, 189 034 тонна инертті материал төселді, су ағынын Каспий теңізіне қарай өткізу қабілетін арттыру үшін Жем өзенінің атырауын бұзды. Жылыой ауданында 1005 адам, оның ішінде 205 бала эвакуацияланды, 624 адам эвакуациялық пункттеріне, қалғандары туыстарының үйлеріне орналастырылды. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' Қосшы, Жарқайың, Есіл, Целиноград, Шортанды, Ақкөл, Астарахан, Атбасар және Біржан сал аудандарындағы су басқан аумақтардан еріген қар суын бұру жұмыстары жалғасуда. Қызыл Су, Қалқұтан, Қайрақты, Жабай өзендерінде су деңгейінің көтерілуі мен төгілуіне байланысты Есіл ауданының Садовое ауылында, Астрахан ауданының Ескi Қалқұтан ауылында, Бұланды ауданының Вознесенка ауылында, Атбасар ауданының Атбасар қаласында, Сандықтау ауданының Максимовка ауылында, сондай-ақ Жарқайың ауданының Пригородное ауылында қардың қарқынды еруіне байланысты 20 аула аумағы мен 29 жеке тұрғын үй су астында қалды, 59 адам алдын ала эвакуацияланды, олар туыстарының үйлеріне орналастырылды. Өзендер деңгейіне мониторинг жүргізіледі. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Петропавл, Есіл, Қызылжар, Жамбыл және Шал ақын аудандарындағы су басқан аумақтардан еріген қар суын бұру жұмыстары жалғасуда. Есіл өзенінің су деңгейінің көтерілуіне байланысты Есіл ауданының Покровка, Николаевка, Петровка ауылдарында 56 жеке тұрғын үй су астында қалды, үйлердің тұрғындары туыстарының үйлеріне өздігінен эвакуацияланды. Еріген қар суының келуіне байланысты Айыртау ауданының Янко ауылында, Қызылжар ауданының Семей ауылында, Петропавл қаласының Заречный кентінде 6 жеке тұрғын үй су астында қалды, 66 адам алдын ала эвакуацияланды, еріген қар суын сору және бұру жұмыстары жүргізілуде. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_Batys_Oblysy.png|20x20 нүкте]] [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан облысы:]]''' Орал өзенінде жағалауды нығайту жұмыстары жалғасуда, 10 мың дана қап төселді, бау-бақша қоғамдарынан алдын ала 3 адам эвакуацияланды. '''Құтқарушылар құрамы:''' Тәулік бойы авариялық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, ҚМ, ІІМ, ҰҚК, жергілікті атқарушы органдардың, ұйымдардың 24 295 адам, 2 655 бірлік техника, 469 су сору және 139 жүзу құралы, 10 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 11 сәуір === '''Статистика:''' Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында 3 524 жеке тұрғын үй, 502 аула аумағы су астында қалуда. Бірлескен күштермен 8,8 млн. астам текше метр еріген қар суы сорылды, 1,4 млн. қапшық және 1,1 млн. тонна инертті материал төселді. 2 750 тұрғын үй мен 1 899 аула аумағынан су бұрылды. Су тасқыны басталғалы бері '''97 852''' адам, оның ішінде 32 856 бала құтқарылды және эвакуацияланды. Тартылған әуе кемелерімен 2 823 адам, оның ішінде 865 бала құтқарылды. Уақытша орналасу пунктеріне 7 173 адам, оның ішінде 3 494 бала орналастырылды. 88 561 мың ауыл шаруашылық жануар қауіпсіздік жерге айдалды. «Жедел желі» телефонына 1 294 қоңырау түсті, психологтар зардап шеккен адамдарға писхологиялық көмек көрсетуде. Су жүрген 107 автожол, су шайған 112 автожол, оның ішінде 9 көпір және 103 жол төсемі бақылауда. Жергілікті атқарушы органдар халықпен байланыс орнатып, қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорларын құрған 68 елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' Қосшы, Жарқайың, Есіл, Целиноград, Шортанды, Ақкөл, Астарахан, Атбасар және Біржан сал аудандарындағы су басқан аумақтардан еріген қар суын бұру жұмыстары жалғасуда. Қардың тез еруі және Жабай, Қалқұтан, Боқсық, Жолболды өзендерінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Сандықтау ауданының Максимовка ауылында, Атбасар ауданының Покровка ауылында, Жарқайың ауданының Державинск қаласында, Пригородное, Костычево ауылдарында, Астрахан ауданының Ескi Қалқұтан ауылында, Бұланды ауданының Журавлевка және Ивановка ауылдарында 100 аула аумағы мен 68 жеке тұрғын үй су астында қалды, 80 адам алдын ала эвакуацияланды, олар туыстарының үйлеріне орналастырылды,74 ауыл шаруашылық жануары қауіпсіз жерге айдалды. Бұланды ауданының Ивановка ауылында адамдар эвавкуациялануда. Өзендер деңгейіне мониторинг жүргізіледі. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Петропавл, Есіл, Қызылжар, Жамбыл және Шал ақын аудандарындағы су басқан аумақтардан еріген қар суын бұру жұмыстары жалғасуда. Қардың тез еруі және еріген қар суының келуіне байланысты Тимирязев ауданының Степное ауылында 2 жеке тұрғын үй мен 4 аула аумағы су астында қалды.14 адам, оның ішінде 6 бала эвакуацияланды, туыстарының үйлеріне орналастырылды. '''[[Сурет:Coats_of_arms_of_East_Kazakhstan_Province.svg|20x20 нүкте]] [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан облысы:]]''' Алтай ауданының Соловьево ауылында жауын-шашынның көп түсуіне және Березовка өзені су деңгейінің көтерілуіне байланысты 2 жеке тұрғын үй мен 24 аула аумағы су астында қалды. 31 адам эвакуациялау пунктіне эвакуацияланды. Суды бұру жұмыстары жүргізілуде. '''Құтқарушылар құрамы:''' Тәулік бойы авариялық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, ҚМ, ІІМ, ҰҚК, жергілікті атқарушы органдардың, ұйымдардың 24 225 адам, 2 881 бірлік техника, 482 су сору және 122 жүзу құралы, 15 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 12 сәуір === '''Статистика:''' 8 облыстағы су тасқынын жою үшін мемлекеттік материалдық резервтен арнайы және инженерлік техникалар, төсек-орын жабдықтары, далалық ас үйлер, наубайханалар, шатырлар броньнан шығарылды. Зардап шеккен өңірлерге 1 мың тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында 3 563 жеке тұрғын үй, 563 аула аумағы су астында қалуда. Бірлескен күштермен 9 млн. астам текше метр еріген қар суы сорылды, 1,6 млн. қапшық және 1,2 млн. тонна инертті материал төселді. 3 052 тұрғын үй мен 1 935 аула аумағынан су бұрылды. Су тасқыны басталғалы бері '''99 869''' адам, оның ішінде 36 591 бала құтқарылды және эвакуацияланды. Тартылған әуе кемелерімен 2 960 адам, оның ішінде 935 бала құтқарылды. 9 343 адам үйлеріне оралды. Уақытша орналасу пунктеріне 6 586 адам, оның ішінде 3 197 бала орналастырылды. 98 106 ауыл шаруашылық жануар қауіпсіздік жерге айдалды. «Жедел желі» телефонына 1 350 қоңырау түсті, психологтар зардап шеккен адамдарға писхологиялық көмек көрсетуде. Су жүрген 107 автожол, су шайған 116 автожол, оның ішінде 9 көпір және 107 жол төсемі бақылауда қалуда. Жергілікті атқарушы органдар халықпен байланыс орнатып, қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорларын құрған '''66''' елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' қардың тез еруі және Жабай, Боқсық, Жолболды, Қалқұтан өзендерінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Атбасар ауданының Атбасар қаласында, А.Құрманов, Шуйское, Борисовка, Тимашевка ауылдарында, Бұланды ауданының Журавлевка, Ивановка, Капитоновка ауылдарында, Астрахан ауданының Қалқұтан станциясы, Ескi Қалқұтан, Жаңатұрмыс ауылдарында 294 жеке тұрғын үй су астында қалды, 475 адам алдын ала эвакуацияланды, олар туыстарының үйлеріне орналастырылды, 756 үй жануары және құстары қауіпсіз жерге айдалды. Су бұру және сору жұмыстары жүргізілуде. Су басқан үйлерді есептеу және адамдарды эвакуациялау жұмыстары жалғастырылуда. Өзендер деңгейіне мониторинг жүргізіледі. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Қызылжар ауданының Боголюбово ауылында жауын-шашынның көп түсуіне және Есіл өзенінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты 18 жеке тұрғын үй мен 4 аула аумағы су астында қалды. 14 адам, оның ішінде 6 бала эвакуацияланды, олар туыстарына орналастырылды. '''[[Сурет:Coat_of_arms_of_Atyrau.svg|20x20 нүкте]] [[Атырау облысы]][[Ақтөбе облысы|:]]''' Құлсары қаласынан эвакуацияланған азаматтарды азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін мемлекеттік материалдық резервтен 264 тонна азық-түлік броньнан шығарылды. '''Құтқарушылар құрамы:''' Тәулік бойы авариялық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, ҚМ, ІІМ, ҰҚК, жергілікті атқарушы органдардың, ұйымдардың 34 272 адам, 3 790 бірлік техника, 762 су сору және 200 жүзу құралы, 17 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 13 cәуір === [[Сурет:Floods in Kazakhstan.png|нобай|250x250 нүкте|{{legend|red|Қауіп жоғары}} {{legend|yellow|Қауіп орташа}}{{Легенда|green|Жағдай тұрақталып келеді}}{{Легенда|blue|Қауіп жоқ}}''<small>13 сәуірдегі ҚР ТЖМ ақпараты</small>'']] '''Статистика:''' Зардап шеккен өңірлерге 1,1 мың тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. Ақмола, Ақтөбе, Қостанай, Атырау, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында 3 957 жеке тұрғын үй, 942 аула аумағы су астында қалуда. Бірлескен күштермен 9,1 млн. астам текше метр еріген қар суы сорылды, 1,7 млн. қапшық және 1,2 млн. тонна инертті материал төселді. 3 129 тұрғын үй мен 2 033 аула аумағынан су бұрылды. Су тасқыны басталғалы бері '''102 328''' адам, оның ішінде 37 537 бала құтқарылды және эвакуацияланды. Тартылған әуе кемелерімен 3 246 адам, оның ішінде 1 068 бала құтқарылды. 10 120 адам үйлеріне оралды. Уақытша орналасу пунктеріне 6 757 адам, оның ішінде 3 148 бала орналастырылды. 102 156 ауыл шаруашылық жануар қауіпсіздік жерге айдалды. «Жедел желі» телефонына 1 532 қоңырау түсті, психологтар зардап шеккен адамдарға писхологиялық көмек көрсетуде. Су жүрген 98 автожол, су шайған 107 автожол, оның ішінде 9 көпір және 100 жол төсемі бақылауда қалуда. Жергілікті атқарушы органдар халықпен байланыс орнатып, қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорларын құрған '''73''' елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' Боқсық, Қалқұтан, Есіл өзендерінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Бұланды ауданының Журавлевка ауылында, Астрахан ауданының Жаңатұрмыс, Қалқұтан, Ескi Қалқұтан, Ягодное ауылдарында 73 жеке тұрғын үй, Жақсы ауданының Қима және Алғабас ауылдарында, Атбасар ауданының Самара ауылында 8 аула аумағы су астында қалды. 136 адам алдын ала эвакуацияланды, олар эвакуациялау пункттері мен туыстарының үйлеріне орналастырылды. Су тасқынына қарсы іс-шаралар және халыққа көмек көрсету жұмыстары жалғастырылуда. Өзендер деңгейіне мониторинг жүргізіледі. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Есіл өзенінде су деңгейінің көтерілуіне және қорғаныш үйіндісінің шайылуына байланысты Қызылжар ауданының Тепличное, Надёжка ауылдарында 61 жеке тұрғын үй су астында қалды. Сонымен қатар Бәйтерек, Бескөл, Кривозёрка елді мекендерінен тұрғындар алдын ала эвакуацияланды. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облысы:]]''' Торғай өзенінде су деңгейінің жоғарылауына байланысты әуе кемесімен Мамыр және Нұра елді мекендерінен Ырғыз ауылына тұрғындарды алдын ала эвакуациялау жүргізілді. Барлығы 233 адам, оның ішінде 131 бала эвакуацияланды. Мамыр ауылының айналасындағы құмнан жасалған қорғаныш үйіндісінің шайылуына байланысты 10 аула аумағы су астында қалды. Нұра, Мамыр, Жайсанбай және Тәуіп елді мекендерінде жағалауды нығайту жұмыстары жалғасуда. '''Құтқарушылар құрамы:''' Тәулік бойы авариялық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, ҚМ, ІІМ, ҰҚК, жергілікті атқарушы органдардың, ұйымдардың 34 272 адам, 3 790 бірлік техника, 762 су сору және 200 жүзу құралы, 17 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 14 сәуір === '''Статистика:''' Зардап шеккен өңірлерге 1 400 тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. Ақмола, Ақтөбе, Қостанай, Атырау, Солтүстік Қазақстан облыстарында 4 870 жеке тұрғын үй, 1 264 аула аумағы су астында қалуда. Бірлескен күштермен 9,3 млн. астам текше метр еріген қар суы сорылды, 1,9 млн. қапшық және 1,2 млн. тонна инертті материал төселді. 3 402 тұрғын үй мен 2 041 аула аумағынан су бұрылды. Су тасқыны басталғалы бері '''107 119''' адам, оның ішінде 38 457 бала құтқарылды және эвакуацияланды. Тартылған әуе кемелерімен 3 458 адам, оның ішінде 1 138 бала құтқарылды. 11 674 адам үйлеріне оралды. Уақытша орналасу пунктеріне 7 414 адам, оның ішінде 3 173 бала орналастырылды. 103 146 ауыл шаруашылық жануар қауіпсіздік жерге айдалды. «Жедел желі» телефонына 1 618 қоңырау түсті, психологтар зардап шеккен адамдарға писхологиялық көмек көрсетуде. Су жүрген 103 автожол, су шайған 109 автожол, оның ішінде 9 көпір және 100 жол төсемі бақылауда қалуда. Жергілікті атқарушы органдар халықпен байланыс орнатып, қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорларын құрған '''84''' елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' Жабай, Қалқұтан, Есіл өзендерінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Сандықтау ауданының Быстрымовка, Сандыктау, Каменка, Балкашино ауылдарында, Астрахан ауданының Еңбек, Қалқұтан, Ягодное ауылдарында, Атбасар ауданының Самара ауылында жеке тұрғын үйлерді су басу қаупі туындады және су астында қалды. 242 адам алдын ала эвакуацияланды, олар эвакуациялау пункттері мен туыстарының үйлеріне орналастырылды. Су тасқынына қарсы іс-шаралар және халыққа көмек көрсету жұмыстары жалғастырылуда. Өзендер деңгейіне мониторинг жүргізіледі. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Есіл өзенінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Петропавл қаласының Подгора және Хромзауыт шағын аудандарында, Қызылжар ауданының Тепличное, Бескөл, Прибрежное ауылдарында 1 068 жеке тұрғын үй су астында қалды. 3 684 адам алдын ала эвакуацияланлды. Су тасқынын жою және эвакуациялау жұмыстары жалғастырылуда. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облысы:]]''' Торғай өзенінде су деңгейінің жоғарылауына байланысты әуе кемесімен Ырғыз ауданының Мамыр, Нұра және Белшер елді мекендерінен тұрғындарды алдын ала эвакуациялау жүргізілді. Барлығы 121 адам эвакуацияланды. Нұра, Мамыр, Жайсанбай және Тәуіп елді мекендерінде жағалауды нығайту жұмыстары жалғасуда. '''Құтқарушылар құрамы:''' Тәулік бойы авариялық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, ҚМ, ІІМ, ҰҚК, жергілікті атқарушы органдардың, ұйымдардың 35 339 адам, 3 450 бірлік техника, 744 су сору және 257 жүзу құралы, 14 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 15 сәуір === '''Статистика:''' Зардап шеккен өңірлерге 1 400 тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. Ақмола, Ақтөбе, Қостанай, Атырау, Солтүстік Қазақстан облыстарында 5 411 жеке тұрғын үй, 1 607 аула аумағы су астында қалуда. Бірлескен күштермен 9,5 млн. астам текше метр еріген қар суы сорылды, 2,2 млн. қапшық және 1,2 млн. тонна инертті материал төселді. 3 503 тұрғын үй мен 2 157 аула аумағынан су бұрылды. Су тасқыны басталғалы бері '''111 194''' адам, оның ішінде 39 222 бала құтқарылды және эвакуацияланды. Тартылған әуе кемелерімен 3 575 адам, оның ішінде 1 157 бала құтқарылды. 11 950 адам үйлеріне оралды. Уақытша орналасу пунктеріне 6 814 адам, оның ішінде 2 995 бала орналастырылды. 106 551 ауыл шаруашылық жануар қауіпсіздік жерге айдалды. «Жедел желі» телефонына 1 716 қоңырау түсті, психологтар зардап шеккен адамдарға писхологиялық көмек көрсетуде. Су жүрген 103 автожол, су шайған 80 автожол, оның ішінде 9 көпір және 71 жол төсемі бақылауда қалуда. Жергілікті атқарушы органдар халықпен байланыс орнатып, қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорларын құрған 82 елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' Есіл, Қоңыр өзендерінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Атбасар ауданының Самара ауылында, Жарқайың ауданының Пригородное, Құмсуат ауылдарында, Бұланды ауданының Новобратск, Никольск ауылдарында 101 жеке тұрғын үй мен 42 аула аумағы су астында қалды. 163 адам алдын ала эвакуацияланды, олар эвакуациялау пункттері мен туыстарының үйлеріне орналастырылды. Су тасқынына қарсы іс-шаралар және халыққа көмек көрсету, эвакуациялау жұмыстары жалғастырылуда. Өзендер деңгейіне мониторинг жүргізіледі. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Есіл өзенінде су деңгейінің көтерілуіне және су басу қаупіне байланысты Петропавл қаласының Борки шағын ауданында, Хромзауыт шағын ауданы жанындағы Карьерная көшесінде, Қызылжар ауданының Соколовка, Большая малышка ауылдарында 85 жеке тұрғын үй су астында қалды. 1 003 адам алдын ала эвакуацияланды, олар эвакуациялау пункттері мен туыстарының үйлеріне орналастырылды. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облысы:]]''' Торғай өзенінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Ырғыз ауданының Нұра ауылында 10 жеке тұрғын үй су астында қалды. 655 адам Ырғыз ауылына алдын ала эвакуацияланды. Сонымен қатар тікұшақ Жайсанбай, Құйылыс ауылдарына 2100 кг азық-түлік және 1600 литр ЖЖМ жеткізілді. Барлығы 121 адам эвакуацияланды. Нұра, Мамыр, Жайсанбай және Тәуіп елді мекендерінде жағалауды нығайту жұмыстары жалғасуда. '''Құтқарушылар құрамы:''' Тәулік бойы авариялық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, ҚМ, ІІМ, МКҚ, жергілікті атқарушы органдардың, ұйымдардың 33 334 адам, 4 066 бірлік техника, 835 су сору және 275 жүзу құралы, 11 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 16 сәуір === '''Статистика:''' Бүгінгі күні 13 543 адам өз үйлеріне оралды. 7 014 адам, оның ішінде 3 144 бала эвакуациялау пункттерінде. Су тасқыны басталғалы бері барлығы '''113 693''' адам, оның ішінде 39 922 бала, оның ішінде тартылған әуе кемелерімен 3 649 адам, оның ішінде 1 168 бала құтқарылып, эвакуацияланды. 107 613 ауыл шаруашылық жануарлары қауіпсіз жерге айдалды. Ақмола, Ақтөбе, Қостанай, Атырау, Солтүстік Қазақстан облыстарында 3 570 тұрғын үй мен 2 195 аула аумағынан су бұрылды. 5 708 жеке тұрғын үй, 1 609 аула аумағы су астында қалуда. 9,7 млн. астам текше метр еріген қар суы сорылды, 2,4 млн. қапшық және 1,2 млн. тонна инертті материал төселді. Зардап шеккен өңірлерге 1 445 тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. Су жүрген 91 автожол, су шайған 64 автожол, оның ішінде 9 көпір және 55 жол төсемі бақылауда қалуда. Жергілікті атқарушы органдар халықпен байланыс орнатып, қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорларын құрған 74 елді мекен көлік қатынасынсыз қалды. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' Есіл, Жабай өзендерінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Жарқайың ауданының Гастелло ауылында, Жақсы ауданының Ишимское ауылында, Сандықтау ауданының Каменка ауылында 28 жеке тұрғын үй су астында қалды. 74 адам алдын ала өздігінен эвакуацияланды, олар туыстарының үйлеріне орналастырылды. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Есіл өзенінде су деңгейінің көтерілуіне және су басу қаупіне байланысты Қызылжар ауданының Соколовка, Большая малышка, Кустовое, Вагулина, Красноярка ауылдарында 22 жеке тұрғын үй су астында қалды. 400-ге жуық адам алдын ала эвакуацияланды, олар эвакуациялау пункттері мен туыстарының үйлеріне орналастырылды. [[Сурет:Zhambyl_province_seal.png|20x20 нүкте]] [[Жамбыл облысы|'''Жамбыл облысы:''']] Жамбыл ауданының Жасөркен ауылында және [[Түркістан облысы|'''Түркістан облысы''']] Кентау қаласында жауын-шашынның көп түсуіне байланысты 6 жеке тұрғын үй мен 41 аула аумағы су астында қалды. Түркістан облысында су айдау жұмыстары толық көлемде аяқталды, 1025 текше метр су сорылды. Жамбыл облысында су айдау жұмыстары жалғасуда. '''Құтқарушылар құрамы:''' Бүгінгі таңда апатты-құтқару жұмыстарына ТЖМ, Қорғаныс министрлігі, ІІМ, ҰҚК, МКҚ, әкімдіктер мен ұйымдардан тәулік бойы 34 мыңнан астам адам, 4 мыңнан астам техника, 890 сорғы және 335 жүзу құралы, 19 әуе кемесі тартылды.<ref name=":2" /> === 17 сәуір === '''Статистика:''' Бүгінгі күні 16 мың адам өз үйлеріне оралды. 6 950 адам, оның ішінде 3 113 бала эвакуациялау пункттерінде. Жедел шаралардың арқасында ТЖ аймақтарынан тұрғындар мен үй жануарларын эвакуациялау алдын ала жүргізілді. Су тасқыны басталғалы бері барлығы '''116 949''' адам, оның ішінде 40 781 бала, оның ішінде тартылған әуе кемелерімен 3 878 адам, оның ішінде 1 501 бала құтқарылып, эвакуацияланды. 112 539 ауыл шаруашылық жануарлары қауіпсіз жерге айдалды. Ақмола, Ақтөбе, Қостанай, Атырау, Солтүстік Қазақстан облыстарында 3 709 тұрғын үй мен 2 475 аула аумағынан су бұрылды. 5 837 жеке тұрғын үй, 1 353 аула аумағы су астында қалуда. 9,8 млн. астам текше метр еріген қар суы сорылды, 2,9 млн. қапшық және 1,4 млн. тонна инертті материал төселді. Су жүрген 81 автожол, су шайған 69 автожол, оның ішінде 10 көпір және 59 жол төсемі бақылауда қалуда. 72 елді мекен көлік қатынасынсыз қалды, оларға қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорлары құрылды. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Есіл өзені су деңгейінің көтерілуіне байланысты Қызылжар ауданының Кустовое, Вагулина, Красноярка, Соколовка, Долматово ауылдарынан алдын ала эвакуациялау жұмыстары жалғасуда, 27 жеке тұрғын үй су астында қалды. Барлығы 2 465 адам эвакуацияланды, олар эвакуациялау пункттеріне және туыстарының үйлеріне орналастырылды. Сонымен қатар Петропавл қаласының Подгора шағын ауданында 211 жеке тұрғын үй мен бір ғимарат су астында қалды. Тұрғындар алдын ала эвакуацияланды. Есіл өзенінің деңгейіне мониторинг жалғасуда. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облысы:]]''' Ырғыз ауданының Құйлыс ауылынан әуе кемесі арқылы алдын ала Ырғыз ауылының уақытша орналастыру пунктіне 96 адам эвакуацияланды және 2 тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. Құйлыс ауылында Торғай өзенінің жағалауын нығайту жұмыстары жалғасуда. Нұра ауылында 24 жеке тұрғын үй су астында қалды. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_Batys_Oblysy.png|20x20 нүкте]] [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан облысы:]]''' Орал қаласының саяжай алаптарынан алдын ала 40 адам эвакуацияланды, олар туыстарының үйлеріне орналастырылды. Қаратөбе және Казталов аудандарының Қаратөбе және Жалпақтал елді мекендерінен Қалдығайты және Қараөзен өзендері арқылы жүзу құралдарының көмегімен 223 адам тасымалданды. Орал өзенінде қорғаныс бөгеттерін салу, нығайту және су деңгейін бақылау жұмыстары жалғасуда. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' Жақсы ауданының Есіл ауылында 6 жеке тұрғын үй су астында қалды. Тұрғындар алдын ала эвакуацияланды. '''[[Сурет:Logo_Kostanay_Province.png|20x20 нүкте]] [[Қостанай облысы|Қостанай облысы:]]''' Жангелдин ауданының Тәуіш ауылынан Торғай ауылына жүзу құралдары мен тікұшақ көмегімен тұрғындар тасымалданды, 2 тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. [[Сурет:South_Kazakhstan_province_seal.png|20x20 нүкте]] [[Түркістан облысы|'''Түркістан облысы:''']] таулы аудандарда жауын-шашынның мол түсуіне және таудың баурайындағы су ағынына байланысты Бәйдібек ауданының Ақбастау ауылында 17 аула аумағы су астында қалды. Қапшықтарды төсеу, арық жүйесін тазарту және суды бұру жұмыстары жүргізілді. Елді мекенге қауіп жоқ. [[Сурет:Zhambyl_province_seal.png|20x20 нүкте]] [[Жамбыл облысы|'''Жамбыл облысы:''']] жауын-шашынның көп түсуіне байланысты Жамбыл ауданының Жасөркен ауылында 30 аула аумағы мен ғимарат су астында қалды. Су басқан аумақтардан су толық көлемде сорылды, барлығы 7138 текше метр. '''Құтқарушылар құрамы:''' Тәулік бойы авариялық-құтқару жұмыстарына ТЖМ, ҚМ, ІІМ, ҰҚК, МКҚ, жергілікті атқарушы органдардың, ұйымдардың 46 417 адам, 4 351 бірлік техника, 873 су сору және 308 жүзу құралы, 16 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 18 сәуір === '''Статистика:''' Жүргізілген су тасқынына қарсы іс-шаралардың арқасында 18 651 адам өз үйлеріне оралды. Жедел шаралардың арқасында ТЖ аймақтарынан тұрғындар мен жануарларды эвакуациялау алдын ала жүргізілді. Су тасқыны басталғалы бері барлығы '''117 694''' адам, оның ішінде 43 931 бала құтқарылып, эвакуацияланды. 113 852 ауыл шаруашылық жануары қауіпсіз жерге айдалды. 6 887 адам, оның ішінде 3 166 бала эвакуациялау пункттерінде. 4 216 тұрғын үй мен 2 698 аула аумағынан судың бағыты бұрылды. 10,1 млн астам текше метр еріген қар суы сорып шығарылды, 3,2 млн қапшық және 1,4 млн астам тонна инертті материал төселді. Ақтөбе, Қостанай, Ақмола, Атырау, Солтүстік Қазақстан облыстарында 5 718 жеке тұрғын үй, 1 130 аула аумағы су астында қалуда. Су жүрген 61 автожол, су шайған 66 автожол, оның ішінде 10 көпір және 56 жол төсемі бақылауда қалуда. '''60''' елді мекен көлік қатынасынсыз қалды, оларға қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорлары құрылды. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' қардың қарқынды еруіне байланысты Тимирязев ауданының Тимирязев ауылдарында, Қызылжар ауданының Соколовка, Барневка, Долматов ауылдарында, Петропавл қаласының Подгора, Кожевенный шағын аудандарында, Заречный кентінде 386 жеке тұрғын үй су астында қалды. Тұрғындар алдын ала эвакуацияланды. Тартылған күштермен және құралдармен су сору жұмыстары жүргізілуде. Қызылжар ауданының Вагулино, Кустовое, Красноярка ауылдарына қауіпті аймақтан 180 ауыл шаруашылығы жануары қауіпсіз жерге айдалды. «Петропавл-Жезқазған» республикалық маңызы бар автожолдар арқылы судың жүруіне байланысты 2000 адам тасымалданды. Медициналық қызметке үш науқасты тасымалдауға көмек көрсетілді. 62 тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. Есіл өзенінің деңгейіне мониторинг жалғасуда. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облысы:]]''' Ырғыз ауданында Кұйлыс және Нұра ауылдарынан Ырғыз ауылына әуе кемелерімен алдын ала 201 адам уақытша орналастыру пункттеріне эвакуацияланды, сондай-ақ Белшер ауылына 1 тонна гуманитарлық көмек және 0,2 тонна жанар-жағармай жеткізілді. Құйлыс ауылында Торғай өзенінде жағалауды нығайту жұмыстары жалғасуда. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_Batys_Oblysy.png|20x20 нүкте]] [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан облысы:]]''' Орал қаласының саяжай алаптарынан алдын ала 22 адам эвакуацияланды, олар туыстарының үйлеріне орналастырылды. Қаратөбе және Казталов аудандарының Қаратөбе және Жалпақтал елді мекендерінен Қалдығайты, Қараөзен өзендері арқылы жүзу құралдарымен 236 адам жөнелтілді. Орал өзенінде қорғаныс бөгеттерін салу, нығайту және су деңгейін бақылау жұмыстары жалғасуда. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' Жарқайың ауданының Львовское ауылында Есіл өзені су деңгейінің көтерілуіне байланысты 4 жеке тұрғын үй су астында қалды. 10 адам эвакуацияланды, олар туыстарының үйлеріне орналастырылды. '''[[Сурет:Logo_Kostanay_Province.png|20x20 нүкте]] [[Қостанай облысы|Қостанай облысы:]]''' Жангелді ауданының Байтұрсынов ауылынан Торғай ауылына 2 тонна гуманитарлық көмек жеткізіліп, 6 тұрғын жөнелтілді. '''Құтқарушылар құрамы:''' Авариялық-құтқару және су тасқынына қарсы жұмыстарға азаматтық қорғау қызметтерінен 44 156 адам, 4 611 техника, 860 су сору құралы, 332 жүзу құралы, 18 әуе кемесі жұмылдырылды, сондай-ақ волонтерлер де белсенді қатысуда.<ref name=":2" /> === 19 сәуір === '''Статистика:''' Жүргізілген су тасқынына қарсы іс-шаралардың арқасында 19 715 адам өз үйлеріне оралды. Жедел шаралармен ТЖ аймақтарынан тұрғындар мен жануарларды эвакуациялау алдын ала жүргізілді. Су тасқыны басталғалы бері барлығы '''118 180''' адам, оның ішінде 44 254 бала құтқарылып, эвакуацияланды. 113 852 ауыл шаруашылық жануары қауіпсіз жерге айдалды. 8 821 адам, оның ішінде 3 885 бала эвакуациялау пункттерінде. 4 370 тұрғын үй мен 2 737 аула аумағынан судың бағыты бұрылды. 10,5 млн астам текше метр еріген қар суы сорып шығарылды, 3,4 млн қапшық және 1,4 млн астам тонна инертті материал төселді. Ақтөбе, Қостанай, Ақмола, Атырау, Солтүстік Қазақстан облыстарында 5 989 жеке тұрғын үй, 1 091 аула аумағы су астында қалуда. Зардап шеккен өңірлерге теміржол, автомобиль көліктерімен және әуе кемелерімен 4 529 тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. Су жүрген 60 автожол, су шайған 63 автожол, оның ішінде 10 көпір және 53 жол төсемі бақылауда қалуда. '''44''' елді мекен көлік қатынасынсыз қалды, оларға қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорлары құрылды. '''[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Aqmola_Province_(new).png|20x20 нүкте]] [[Ақмола облысы]]:''' қардың қарқынды еруіне және Есіл өзені су деңгейінің көтерілуіне байланысты Есіл ауданының Двуречное ауылында 10 жеке тұрғын үй су астында қалды. 47 адам алдын ала эвакуацияланды, олар туыстарының үйлеріне орналастырылды. '''[[Сурет:Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png|23x23 нүкте]] [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облысы:]]''' Ырғыз ауданының Құйлыс ауылынан Ырғыз ауылына әуе кемелерімен алдын ала 25 адам уақытша орналастыру пунктіне эвакуацияланды. Белшер және Мамыр ауылдарына 500 литр жанар-жағармай және 2 тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. Құйлыс ауылында Торғай өзенінде жағалауды нығайту жұмыстары жалғасуда. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' Петропавл қаласының Подгора шағын ауданында, Кожевенный кентінде 348 жеке тұрғын үйді, сондай-ақ 3031 саяжай құрылысы су астында қалды. Тұрғындар алдын ала эвакуацияланды. Есіл өзенінің су деңгейіне мониторинг жүргізілуде. ТЖД және ЖАО қызметтері Петропавл қаласының және облыс аудандарының эвакуациялық пункттерінде орналасқан тұрғындарға психологиялық көмек көрсетуде. '''Құтқарушылар құрамы:''' Авариялық-құтқару және су тасқынына қарсы жұмыстарға азаматтық қорғау қызметтерінен 44 137 адам, 4 642 техника, 858 су сору құралы, 341 жүзу құралы, 12 әуе кемесі жұмылдырылды, сондай-ақ волонтерлер де белсенді қатысуда.<ref name=":2" /> === 20 сәуір === '''Статистика:''' 21 494 адам өз үйлеріне оралды. 8 786 адам, оның ішінде 3 814 бала эвакуациялау пункттерінде. Су тасқыны басталғалы бері барлығы '''118 507''' адам, оның ішінде 44 407 бала құтқарылып, эвакуацияланды. Еліміздің орталық және солтүстік өңірлерінде су тасқыны жағдайы тұрақталуына байланысты су тасқыны қауіпті өңірлерге жұмылдырылған ТЖМ күштері мен құралдарының бір бөлігі тұрақты орналасу орындарына оралуда. Ресей Федерациясы жағынан Жайық және Есіл өзендерінің арналарында судың көтерілу болжамына байланысты Батыс Қазақстан және Солтүстік Қазақстан облыстары ерекше бақылауда. 4 534 тұрғын үй мен 2 763 аула аумағынан судың бағыты бұрылды. 10,9 млн астам текше метр еріген қар суы сорып шығарылды, 3,7 млн қапшық және 1,4 млн астам тонна инертті материал төселді. Ақтөбе, Қостанай, Ақмола, Атырау, Солтүстік Қазақстан облыстарында 5 862 жеке тұрғын үй, 1 065 аула аумағы су астында қалуда. Зардап шеккен өңірлерге теміржол, автомобиль көліктерімен және әуе кемелерімен 5 029 тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. Су жүрген 40 автожол, су шайған 61 автожол, оның ішінде 10 көпір және 51 жол төсемі бақылауда қалуда. '''44''' елді мекен көлік қатынасынсыз қалуда, оларға қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорлары құрылды. '''Құтқарушылар құрамы:''' Авариялық-құтқару және су тасқынына қарсы жұмыстарға азаматтық қорғау қызметтерінен 31 942 адам, 4 593 техника, 797 су сору құралы, 325 жүзу құралы,14 әуе кемесі жұмылдырылды.<ref name=":2" /> === 21 сәуір === '''Статистика:''' Батыс Қазақстан және Атырау облыстарына Жайық өзені арқылы Ресей Федерациясы жағынан туындайтын су тасқынының екінші толқыны ерекше бақылауда қалуда. Өткен тәулікте Батыс Қазақстан облысында 81 523 қапшық және 2 770 тонна инертті материал төселді, бөгеттердің іргесін көтеру және нығайту жұмыстары жалғасуда. Атырау облысында 824 мың қапшық және 2 700 тонна инертті материал төселді, 4 424 км бөгет тұрғызылды, бөгеттердің іргесін нығайту жұмыстары жалғасуда. 22 734 адам өз үйлеріне оралды. 8 809 адам, оның ішінде 3 828 бала эвакуациялау пункттерінде. 4 536 тұрғын үй мен 2 767 аула аумағынан судың бағыты бұрылды. 11,2 млн астам текше метр еріген қар суы сорып шығарылды, 4,6 млн қапшық және 1,4 млн астам тонна инертті материал төселді. Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан облыстарында үйлер мен аумақтардан су сору жұмыстары жалғасуда. '''Құтқарушылар құрамы:''' Авариялық-құтқару және су тасқынына қарсы жұмыстарға 36 484 адам, 5 083 техника, 888 су сору құралы, 381 жүзу құралы, 16 әуе кемесі жұмылдырылды. === 22 сәуір === '''[[Сурет:Coat_of_Arms_Batys_Oblysy.png|20x20 нүкте]] [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан облысы:]]''' Жайық өзенінің су деңгейіне мониторинг жалғасуда, азаматтарды құлақтандыру және телерадио арқылы хабарландыру әр 4 сағат сайын жалғасуда. Өңірлерден ТЖ министрлігінің қосымша күштері мен құралдары тартылуда. Келген күштер мен құралдар учаскелерге бөлініп, жұмысқа кірісті. [[Орал]] қаласының «Стеновик» бау-бақша қоғамынан 4 адам құтқарылып, 61 адам эвакуацияланды. Қалған тұрғындар бұған дейін алдын ала эвакуацияланған болатын. 1497 адам уақытша орналастыру пункттерінде, қалған тұрғындар туыстарының үйлеріне орналастырылды. Саяжай үйлерде қалып қойған тұрғындардың бар-жоғын тексеру мақсатында аралау жалғасуда. 23 085 адам өз үйлеріне оралды. 8 872 адам, оның ішінде 3 852 бала эвакуациялау пункттерінде. 4 554 тұрғын үй мен 2 767 аула аумағынан судың бағыты бұрылып, су сорылды. 11,4 млн астам текше метр еріген қар суы сорып шығарылды, 5,3 млн қапшық және 1,4 млн астам тонна инертті материал төселді. Ақмола, Ақтөбе, Атырау және Солтүстік Қазақстан облысында 5 842 жеке тұрғын үй мен 1 061 аула аумағынан судың бағытын бұру және су сору жұмыстары жалғасуда. Су жүрген 32 автожол, су шайған 56 автожол, оның ішінде 9 көпір және 45 жол төсемі бақылауда қалуда. 32 елді мекен көлік қатынасынсыз қалуда, оларға қажетті азық-түлік және дәрі-дәрмек қорлары құрылды. '''Құтқарушылар құрамы:''' Авариялық-құтқару және су тасқынына қарсы жұмыстарға 33 852 адам, 4 973 техника, 874 су сору құралы, 389 жүзу құралы, 14 әуе кемесі жұмылдырылды. === 23 сәуір === '''[[Сурет:Coat_of_Arms_Batys_Oblysy.png|20x20 нүкте]] [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан облысы:]]''' Жайық өзенінде су деңгейінің көтерілуі сақталуда. Жұмылдырылған күштер мен құралдар қапшықтарды төсеу, қорғау бөгеттерін салу және су басқан аумақтан су сору жұмыстарын жалғастыруда. Барлық кезек күттірмейтін шаралар қабылдануда. '''[[Сурет:Coat_of_arms_of_Atyrau.svg|20x20 нүкте]] [[Атырау облысы]][[Ақтөбе облысы|:]]''' Жылыой ауданының Құлсары қаласында су басқан үйлер мен аумақтардан суды сору және судың бағытын бұру, Жайық өзені бойында жағалауды бекіту жұмыстары жалғастырылуда. '''[[Сурет:North_Kazakhstan_province_seal.png|21x21 нүкте]] [[Солтүстік Қазақстан облысы]]:''' су тасқыны жағдайы тұрақты күрделі. Су басқан үйлер мен аумақтардан суды сору жұмыстары, Есіл өзеніндегі судың деңгейіне мониторинг жалғасуда. Республика бойынша 26 785 адам өз үйлеріне оралды. 8 795 адам, оның ішінде 3 828 бала эвакуациялау пункттерінде. 4 708 тұрғын үй мен 2 774 аула аумағынан судың бағыты бұрылып, су сорылды. === 24 сәуір === Орал қаласында Жайық өзенінің су деңгейі біртіндеп төмендеп жатқаны байқалады, су деңгейіне мониторинг жалғасуда. Қазіргі уақытта үйлерді су басу оқиғасы тіркелген жоқ. Саяжайда қалып қойған тұрғындардың бар-жоғын тексеру үшін аралау жұмысы жалғасуда. '''Құтқарушылар құрамы:''' Авариялық-құтқару және су тасқынына қарсы жұмыстарға 32 мыңнан астам адам, 4 мың техника, 773 су сору құралы, 294 жүзу құралы, 13 әуе кемесі жұмылдырылды. '''Жалпы статистика:''' Су астында қалып отыр: 4 948 жеке тұрғын үйлері, 1 054 аула аумақтары, 17 900 саяжай үйлері, 97 әр түрлі мақсаттағы бір ғимарат 119 095 адам құтқарылды және эвакуацияланды, оның ішінде 344 мүмкіндігі шектеулі адам және 44 731 бала. Уақытша орналастыру пункттерінде 8 527 адам бар, оның 3 704-ы балалар. 78 630 адам туыстарын паналауда, 31 938 адам үйлеріне оралды. 134 163 бас ауыл шаруашылығы жануарлары қауіпсіз қашықтыққа айдалды. Ауыл шаруашылығы жануарларының қырылуы 8 119 басты құрады. 23 автокөлік жолын су алуы тіркелді. Бақылауда 55 автокөлік жолын су алуы бар, оның ішінде 9-ы көпір. Көлік қатынасы жоқ – 26 елді мекен. Әуе, т/ж және автомобиль көлігімен 5 532 тонна гуманитарлық көмек жеткізілді. ТЖМ мен әкімдіктердің күшімен 11 830 мың м³ астам еріген қар суы сорылып, 5 595 мыңнан астам қап пен 1 504 мың тонна инертті материал төселді. === 25 сәуір === '''[[Сурет:Coat_of_Arms_Batys_Oblysy.png|20x20 нүкте]] [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан облысы:]]''' Ақжайық, Бәйтерек, Бөрлі, Теректі аудандарында Жайық өзенінің су деңгейіне мониторинг жалғасуда, су деңгейі біртіндеп төмендеп жатқаны байқалады. Қазіргі уақытта үйлерді су басу оқиғасы тіркелген жоқ. Саяжайда қалып қойған тұрғындардың бар-жоғын тексеру үшін аралау жұмысы жалғасуда. '''[[Сурет:Coat_of_arms_of_Atyrau.svg|20x20 нүкте]] [[Атырау облысы]][[Ақтөбе облысы|:]]''' Жайық өзені бойындағы ықшам аудандарда және Еркінқала, Алмалы, Атырау, Дамбы, Қайыршақты ауылдық округтерінде және Береке ауылында бөгеттерді нығайту жұмыстары үздіксіз жүргізіліп жатыр. Ұзындығы 229,6 км қорғаныс бөгеттерін нығайту жүргізілді. Қызылорда, Маңғыстау облыстарының төтенше жағдайлар департаменттерінің жеке құрамы және ТЖМ Қарағанды қаласы 52859 әскери бөлімінен құрылған жиынтық топтардың көмекке келген күштері мен құралдары су тасқынына қарсы іс-шаралар жүргізу үшін Батыс Қазақстан облысынан Атырау облысына жіберілді. Солтүстік Қазақстан, Атырау және Ақтөбе облыстарында 5 987 тұрғын үй мен 2 584 аула аумағынан судың бағыты бұрылып, су сорылды. Республика бойынша 31 416 адам өз үйлеріне оралды. 8 560 адам, оның ішінде 3 717 бала эвакуациялау пункттерінде. 11,9 млн астам текше метр еріген қар суы сорып шығарылды, 5,6 млн қапшық және 1,5 млн астам тонна инертті материал төселді. '''Құтқарушылар құрамы:''' Авариялық-құтқару және су тасқынына қарсы жұмыстарға 31 мыңнан астам адам, 4 мың техника, 763 су сору құралы, 298 жүзу құралы, 14 әуе кемесі жұмылдырылды. === 26 сәуір === '''[[Сурет:Coat_of_Arms_Batys_Oblysy.png|20x20 нүкте]] [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан облысы:]]''' жағдай тұрақталды. Су басқан саяжай аумақтарына мониторинг жүргізу жалғасуда. Төтенше жағдайлар және полиция департаментінің қызметкерлері бірлесіп, су басқан аумақтарды патрульдеуде. Көмекке келген Ақтөбе, Түркістан облыстары төтенше жағдайлар департаменттерінің жеке құрамынан құрылған жиынтық топтардың күштері мен құралдары Жайық өзенінің бойында орналасқан елді мекендерде су тасқынына қарсы іс-шаралар жүргізу үшін Батыс Қазақстан облысынан Атырау облысына жіберілді. '''[[Сурет:Coat_of_arms_of_Atyrau.svg|20x20 нүкте]] [[Атырау облысы]][[Ақтөбе облысы|:]]''' Жайық өзенінің мониторингі жалғасуда, судың деңгейі көтерілгені байқалады. Су тасқынынан қорғау мақсатында Атырау қаласында бөгеттерді нығайту жұмыстары үздіксіз жүргізіліп жатыр. Бүгінгі таңда ұзындығы 240 км қорғаныс бөгеттерін нығайту жүргізілді. Бұған дейін көмекке келген күштер мен құралдар учаскелерге бөлініп, қажетті жұмыстарды атқаруда. Солтүстік Қазақстан, Атырау және Ақтөбе облыстарында 6 082 тұрғын үй мен 2 584 аула аумағынан судың бағыты бұрылып, су сорылды. Республика бойынша 35 122 адам өз үйлеріне оралды. 8 520 адам эвакуациялау пункттерінде. '''Құтқарушылар құрамы:''' Авариялық-құтқару және су тасқынына қарсы жұмыстарға 25 мыңнан астам адам, 3 мың техника, 634 су сору құралы, 268 жүзу құралы, 14 әуе кемесі жұмылдырылды. == Алғышарттары == «[[Қазгидромет]]<nowiki/>» су тасқыны бойынша алдын ала болжам жасады. Қазақстанның жазықтағы өзендерінде көктемгі су тасқыны ағынының күтілетін көлемі 2023 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша гидрометеорологиялық бақылаулар мен өлшеулердің деректеріне сәйкес жасалды.<ref>{{Cite web|title=«Қазгидромет» су тасқыны|url=https://egemen.kz/article/334564-qazgidromet-su-tasqyny-boyynsha-aldyn-ala-boldgam-dgasady|accessdate=04.04.2024|lang=kk|author=egemen.kz}}</ref> Су тасқыны негізінен келесі себептерден туындаған: * қатты немесе ұзаққа созылған жауын-шашын, қар мен мұз кептелісінің тез еруі; * теңізден жағаға және өзендер сағасына қатты жел немесе толқынмен судың ағуы; * табиғи себептер бойынша да, адамның кінәсінен де дамбалар мен су қоймаларының серпінділігі.<ref name=":2" /> == Салдары == Cу тасқыны жағдайы сақталған өңірлердегі оқушылар қашықтықтан оқуға көшірілді.<ref>{{Cite web|title=Қазақстандағы су тасқыны: көптеген мектеп оқытудың онлайн форматына көшіріледі|url=https://kaz.nur.kz/society/2076243-qazaqstandagy-su-tasqyny-koptegen-mektep-oqytudyn-onlain-formatyna-kosiriledi/|accessdate=01.04.2024|lang=kk|author=nur.kz}}</ref> [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Президент]] су тасқынына қарсы уақытылы шара қабылдамағаны үшін [[Қазақстан премьер-министрі|Премьер-Министрдің]] бірінші орынбасары [[Роман Васильевич Скляр|Роман Склярға]], [[Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігі|Су ресурстары және ирригация]] министрі [[Нұржан Молдиярұлы Нұржігітов|Нұржан Нұржігітовке]] қатаң сөгіс жариялады. Ақтөбе, Қостанай, Батыс Қазақстан, Атырау, Ақмола, Алматы, Павлодар және Абай облыстарының әкімдеріне қатаң сөгіс және қызметтік міндеттеріне толық сай келмеуіне байланысты ескерту берді.<ref>{{Cite web|title=Өңірлерді су басуына орай халықтан кешірім сұраған Тоқаев министрлер мен әкімдерге қатаң сөгіс жариялады|url=https://kz.kursiv.media/kk/2024-03-30/gbvg-toqaev/|accessdate=01.04.2024|lang=kk|author=kursiv.media}}</ref> Төтенше жағдайлар вице-министрі Бауыржан Сыздықов су тасқынынан зардап шеккен тұрғындардың жаңа үйлері қауіпсіз жерге салынатынын мәлімдеді.<ref name=":0" /> 17 сәуірде су тасқынын модельдеу және су қоймаларын толтыруды болжау жүйесінің прототипі әзірленді. Өзендердің бірнеше учаскелерінде пилоттық сынақтар жүргізілді. Жүйе су ағызу есептеулерін жүргізуге, сондай-ақ картада су басу аймақтарын көрсетуге мүмкіндік береді.<ref>{{Cite web|title=​​​​​​​Олжас Бектенов отандық тауар өндірушілерді қолдау және су тасқыны жағдайын болжауға арналған цифрлық құралдармен танысты|url=https://primeminister.kz/news/olzhas-bektenov-otandyk-tauar-ondirushilerdi-koldau-zhane-su-taskyny-zhagdayyn-bolzhauga-arnalgan-tsifrlyk-kuraldarmen-tanysty-27995|accessdate=17.04.2024|lang=kk|author=primeminister.kz}}</ref> == Көмек == === Гуманитарлық көмек: Компаниялар === * [[Kaspi.kz]] Biz Birgemiz Qazaqstan қайырымдылық қорымен бірлесіп 55 мың адам шамамен 80 миллион теңге жинады. Kaspi.kz өз кезегінде қаражатты '''200 миллион''' теңгеге дейін ұлғайтты.<ref>{{Cite web|title=Kaspi.kz мобильді қосымшасы арқылы Biz Birgemiz Qazaqstan қорына қаражат аудару|url=https://www.instagram.com/p/C5N7Iu4tVUa/?hl=ru&img_index=1|accessdate=01.04.2024|author=kaspi.kz|lang=kk}}</ref> 8 сәуірде компания тағы '''500 миллион''' теңге аударғанын хабарлады.<ref>{{Cite web|title=Kaspi.kz су тасқынынан зардап шеккендерге көмек ретінде тағы 500 миллион теңге аударды|url=https://azattyq-ruhy.kz/society/68601-kaspi-kz-su-taskynynan-zardap-shekkenderge-komek-retinde-tagy-500-million-tenge-audardy|accessdate=09.04.2024|lang=kk|author=azattyq-ruhy.k}}</ref> * «Қазақстан халқына» қоры су басқан ауылдарға үй салуға '''5 млрд''' теңге бөледі. Қор су тасқынынан зардап шеккен ауылдық елді мекендерде 200 үй салуға болады деп есептейді.<ref>{{Cite web|title=«Қазақстан халқына» қоры су басқан ауылдарға үй салуға 5 млрд теңге бөледі|url=https://halyq-uni.kz/money/33449-kazakstan-khalkyna-kory-su-baskan-auyldarga-ui-saluga-5-mlrd-tenge-boledi/|accessdate=01.04.2024|author=Еркеғали Болатұлы|lang=kk}}</ref> * Екінші деңгейдегі банктер зардап шеккендердің несиелерінің мерзімін 30 маусымға дейін '''ұзартып''', айыппұл мен өсімпұл есептемейтінін хабарлады.<ref>{{Cite web|title=Қазақстан банктері су тасқынынан зардап шеккендерге көмегі|url=https://ernur.kz/kazakstan/kazakstan-bankteri-su-taskynynan-zardap-shekkenderge-kredit-toleu-merzimin-uzartady|accessdate=02.04.2024|lang=kk|author=ernur.kz}}</ref> * Алматы қаласының тұрғындары бір аптаның ішінде '''10 тонна''' гуманитарлық көмек жинады.<ref>{{Cite web|title=Су тасқыны: Алматылықтар 10 тоннадан астам көмек жинады|url=https://baq.kz/su-tasqyny-almatylyqtar-10-tonnadan-astam-komek-zhinady-327758/|accessdate=04.04.2024|author=baq.kz}}</ref> * Freedom зардап шеккендерге көмек ретінде '''1 млрд''' теңге бөледі.<ref>{{Cite web|title=Қазақстандағы су тасқыны: Freedom зардап шеккендерге көмек ретінде 1 млрд теңге бөледі|url=https://dknews.kz/kz/kazak-tilindegi-makalalar/322230-kazakstandagy-su-taskyny-freedom-zardap-shekkenderge|accessdate=04.04.2024|author=dknews.kz}}</ref> * Шымкентте 130-дан астам волонтер қайырымдылыққа жұмылып '''10 тонна''' зат тиеген жүк көліктері зардап шеккен аймақтарға жіберілді.<ref>{{Cite web|title=Су тасқынына көмек|url=https://qazaqstan.tv/news/191533/|accessdate=04.04.2024|author=qazaqstan.tv}}</ref> * [[Jusan Bank]] су тасқынынан зардап шеккен қазақстандықтарға көмек көрсету үшін '''300 миллион''' теңге бөлді.<ref>{{Cite web|title=Jusan Bank перечислил 300 млн тенге на поддержку пострадавших от паводков|url=https://kapital.kz/gosudarstvo/124563/jusan-bank-perechislil-300-mln-tenge-na-podderzhku-postradavshikh-ot-pavodkov.html|accessdate=05.04.2024|lang=kk|author=kapital.kz}}</ref> * [[Қазақстан Халық банкі|Halyk Bank]] және "Халық" қоры өз қаражатынан '''1 млрд''' теңге бөлу туралы бірлескен шешім қабылдады.<ref>{{Cite web|title=Halyk тобы су тасқынынан зардап шеккен қазақстандықтарға көмек ретінде 1 млрд теңге бөледі|url=https://inbusiness.kz/kz/news/halyk-toby-su-taskynynan-zardap-shekken-kazakstandyktarga-komek-retinde-1-mlrd-tenge-boledi|accessdate=05.04.2024|lang=kk|author=inbusiness.kz}}</ref> 10 сәуірде банк тағы '''450 млн''' аударғанын мәлімдеді. * [[Қазақмыс]] пен [[KAZ Minerals]] су тасқынынан зардап шеккендерге '''800 миллион''' теңге бөлді.<ref>{{Cite web|title=KAZ Minerals Тобы және "Қазақмыс корпорациясы" ЖШС 800 млн теңге|url=https://ernur.kz/kazakstan/kazakmys-pen-kaz-minerals-su-taskynynan-zardap-shekkenderge-800-mln-tenge-boldi|accessdate=05.04.2024|lang=kk|author=ernur.kz}}</ref> * «[[Астана моторс|Астана Моторс]]<nowiki/>» компаниясы зардап шеккендерге '''500 миллион''' теңге көмек берді.<ref>{{Cite web|title=Су тасқыны: «Астана Моторс» компаниясы зардап шеккендерге 500 млн теңге көмек берді|url=https://turkystan.kz/article/241620-su-tas-yny-astana-motors-kompaniyasy-zardap-shekkenderge-500-mln-te-ge-k-mek-berdi|accessdate=05.04.2024|author=turkystan.kz|lang=kk}}</ref> * Болат Өтемұратов қоры тасқыннан зардап шеккендерге '''680 миллион''' теңге бөлді.<ref>{{Cite web|title=Болат Өтемұратов қоры тасқыннан зардап шеккендерге 680 млн теңге бөлді|url=https://qazaqstan.tv/news/191276/|accessdate=05.04.2024|author=qazaqstan.tv|lang=kk}}</ref> * [[BI Group]] су тасқынынан зардап шеккен аймақтарға '''500 миллион''' теңге бөлді.<ref>{{Cite web|title=BI Group су тасқынынан зардап шеккен аймақтарға 500 млн теңге бөлді|url=https://egemen.kz/article/361259-bi-group-su-tasqynynan-zardap-shekken-aymaqtargha-500-mln-tenhge-boldi|accessdate=05.04.2024|author=egemen.kz|lang=kk}}</ref> * PTC Holding су тасқынынан зардап шеккендерге '''150 миллион''' теңге бөлді.<ref>{{Cite web|title=PTC Holding су тасқынынан зардап шеккендерге 150 млн теңге бөлді|url=https://inbusiness.kz/kz/last/ptc-holding-su-taskynynan-zardap-shekkenderge-150-mln-tenge-boldi|accessdate=05.04.2024|lang=kk|author=inbusiness.kz}}</ref> * [[Еуразиялық банк]] Қазақстандағы су тасқынымен қамтылған өңірге '''200 миллион''' теңге жолдады.<ref>{{Cite web|title=Еуразиялық банк Қазақстандағы су тасқынымен қамтылған өңірге 200 млн теңге жолдады|url=https://eubank.kz/yevraziyskiy-bank-napravil-200-mln-tenge-v-region-okhvachennyy-pavodkami-v-kazakhstane-05-04-2024/?lang=kz|accessdate=08.04.2024|author=eubank.kz|lang=kk}}</ref> * «[[Теңізшевройл]]<nowiki/>» '''2 миллиард''' теңге қаражат бөледі.<ref>{{Cite web|title=Су тасқынының салдарын жоюға «Теңізшевройл» 2 миллиард теңге қаражат бөледі|url=https://nege.kz/news/su-taskininin-saldarin-zhoyuga-tenzshevroyl-2-milliard-tenge-karazhat-boled-53bb14|accessdate=04.04.2024|author=nege.kz|lang=kk}}</ref> * «[[ҚазТрансОйл]]<nowiki/>»-дың 5 мыңнан аса қызметкері '''80 миллион''' теңге қаражат жинап берген.<ref name=":3">{{Cite web|title=7 млрд теңге: Кәсіпкерлер су тасқынынан зардап шеккендерге ақша аударды|url=https://qazaqstan.tv/news/191658/|accessdate=08.04.2024|author=qazaqstan.tv|lang=kk}}</ref> * «Қазақстандық коммуналдық жүйелер» мекемесі '''300 миллион''' теңге бөлген.<ref name=":3" /> * [[Қазақстан халқы ассамблеясы|Қазақстан Халық ассамблеясы]] жалпы сомасы '''5 миллион''' теңгеге көмек көрсетті.<ref>{{Cite web|title=Елордалық ҚХА су тасқынынан зардап шеккен қазақстандықтарға 3 “газельмен” гуманитарлық көмек жіберді|url=https://adyrna.kz/post/192820|accessdate=08.04.2024|lang=kk|author=adyrna.kz}}</ref> * Алматыдағы Қырғыз диаспорасы: #БізБіргеміз акциясы аясында Алматыда жұмыс істейтін қырғыздардан қазақ ағайындарға 5 фура гуманитарлық көмек жөнелтілді. * «[[Самұрық-Қазына]]<nowiki/>» қоры су тасқынынан зардап шеккен өңірлерге '''15 млрд''' теңге бөлді. Қордың корпоративтік орталығы, «[[ҚазМұнайГаз|Қазмұнайгаз]]<nowiki/>», «[[Қазатомөнеркәсіп]]<nowiki/>», «[[Қазақстан темір жолы]]<nowiki/>», [[QazaqGaz]], [[KEGOC]], «[[Қазақтелеком]]<nowiki/>», «[[Air Astana|Эйр Астана]]<nowiki/>», «Самұрық-Энерго» көмек көрсетті.<ref>{{Cite web|title=Су тасқыны: «Самұрық-Қазына» қандай көмек көрсетті?|url=https://aikyn.kz/265601/su-task-yny---samu-ryk--k-azyna--k-anday-komek-korsetti|accessdate=17.04.2024|author=aikyn.kz|lang=kk}}</ref> * Kusto Group су <nowiki/>тасқынынан зардап шеккендерге '''400 млн''' теңге бөлді.<ref>{{Cite web|title=Kusto Group су тасқынынан зардап шеккендерге 400 млн теңге бөлді|url=https://egemen.kz/article/362059-kusto-group-su-tasqynynan-zardap-shekkenderge-400-mln-tenhge-boldi|accessdate=17.04.2024|lang=kk|author=egemen.kz}}</ref> * "Банк ЦентрКред<nowiki/>ит" АҚ тобы су тасқынынан зардап шеккендерге көмек көрсету үшін '''5,5 млрд''' теңге аударды.<ref>{{Cite web|title=ЦКБ тобы су тасқынынан зардап шеккендерге көмек көрсету үшін 5,5 млрд теңге аударады|url=https://stan.kz/ckb-tobi-su-taskininan-zardap-shekkenderge-komek-korset-398864/|accessdate=20.04.2024|author=stan.kz|lang=kk}}</ref> * Allur су тасқын<nowiki/>ынан зардап шеккендерге көмектесу үшін '''3 млрд''' теңге бөледі === Гуманитарлық көмек: Кәсіпкерлер === * [[Вячеслав Константинович Ким|Вячеслав Ким]], [[Михаил Ломтадзе]] – 20 млрд теңге<ref>{{Cite web|title=Вячеслав Ким мен Михаил Ломтадзе су тасқынынан зардап шеккендерге көмекке 20 млрд теңге бөледі|url=https://azattyq-ruhy.kz/society/68995-viacheslav-kim-men-mikhail-lomtadze-su-taskynynan-zardap-shekkenderge-komekke-20-mlrd-tenge-boledi|accessdate=17.04.2024|lang=kk|author=azattyq-ruhy.kz}}</ref> * Ғалымжан Есенов – 6,7 млрд теңге аударатынын хабарлады. * Нұрлан Смағұлов – 6,1 млрд теңге * [[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур]] мен [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара]] Құлыбаевтар – 1 млрд теңге жіберді.<ref>{{Cite web|title=Тимур мен Динара Құлыбаевтар су тасқынынан зардап шеккендерге 1 миллиард теңге жіберді|url=https://inbusiness.kz/kz/news/timur-men-dinara-kulybaevtar-su-taskynynan-zardap-shekkenderge-komektesu-ushin-1-milliard-tenge-zhiberdi|accessdate=08.04.2024|lang=kk|author=inbusiness.kz}}</ref> * Бетперде киген жігіт – 450 млн теңге * Арман Тосқанбаев – 150 млн теңге * Ерлан Қожасбаев, Ораз Жандосов, Nan Yi – 100 млн теңге * [[Дінмұхаммед Қанатұлы Құдайбергенов|Димаш Құдайберген]] – 15 млн теңге * Марғұлан Сейсембай – [[Батыс Қазақстан облысы|БҚО]] гуманитарлық көмек пен арнайы техникалар === Еріктілер көмегі === * '''Ақтөбе облысы:''' Өңірде<nowiki/> облыстық волонтерле<nowiki/>р штабы құрылды. Еріктіл<nowiki/>ер заттар мен азық-түліктерді жин<nowiki/>ау пункттеріне<nowiki/>н эвакопункттерге тәулік бойы тасымалдауға көмектесті. Соңғы тәулікте 2000 адамға арналған ыстық тамақ ұйымдастырылды. * '''Ақмола облысы:''' Су тасқынына қарсы іс-шаралар шеңберінде волонтерлер су басқан аумақтардан тұрғындарды эвакуациялап, су бұру және құтқару қызметтерінің қызметкерлері үшін ыстық шай мен тамақ ұйымдастырды. * '''Батыс Қазақстан облысы:''' Аймақта 1000-нан астам волонтер жұмыс істейді. Олар ТЖД қызметкерлерімен бірлесіп, Өскен, Новостройка ауылынан 500-ден астам тұрғынды эвакуациялауға көмек көрсетті. * '''Қостанай облысы:''' Волонтерлік қызмет пен көмек көрсетуді үйлестіру үшін волонтерлік штабтар құрылды. Штабтағы мобильді топтар үйлерден су шығарып, ыстық тамақ ұйымдастырып, гуманитарлық көмек тасымалдап, зардап шеккендерге медициналық және психологиялық қолдау көрсетті. Өңірде 1500-ге жуық волонтер көмек қолын созуда. * '''Абай облысы:''' Көктемгі су тасқыны салдарымен күреске 500-ден астам волонтер тартылды. Олар зардап шеккендерге алғашқы көмек көрсетіп, эвакуациялауға атсалысып, азық-түлік пен қажетті заттарды жеткізумен айналысып жатыр. * '''Түркістан облысы:''' Ақтөбе облысына 30 тонна гуманитарлық көмек жіберілді. Гуманитарлық көмек қабылдау бойынша штабтар жұмыс істейді. 1000-ға жуық волонтер жұмылдырылды. Ақтөбе облысына екі көмек керуені жіберілді. 15 волонтер апаттық қалпына келтіру жұмыстарына қатысып, Ақтөбеде зардап шеккендерге көмек көрсетуде. * '''Астана:''' Тасқын қатты болған аймақтарға 14 газель гуманитарлық көмек, оның ішінде Қостанай облысына 8 газель жіберілді. Елордада көмек жинау және ұйымдастыру үшін 9 қойма жұмыс істейді, жалпы 30 волонтерлік ұйым және 200 волонтер жұмылдырылған. * '''Атырау облысы:''' Ақтөбе облысына азық-түлік, киім-кешек, гигиеналық құралдар мен тұрмыстық заттарды қоса алғанда 8 тонна гуманитарлық көмек жіберілді. * '''Шымкент:''' Су тасқынынан зардап шеккендерге 2 тоннадан астам көмек жиналды. Волонтерлер жергілікті халыққа көмек көрсету үшін, аймақтарға баруды жоспарлап отыр. * '''Павлодар облысы:''' «Күшіміз бірлікте» республикалық акциясы аясында 240 волонтер құтқарушылар мен өз бетінше көмек көрсетіп жүрген адамдарды ыстық тамақпен қамтамасыз етіп, зейнеткерлер аулаларын қардан тазартты. * '''Маңғыстау облысы:''' «Біз біргеміз» акциясы аясында материалдық және гуманитарлық көмек жинау ұйымдастырылуда. Жақын арада 6 газель су тасқыны басқан өңірлерге жіберілетін болады. * '''Солтүстік Қазақстан облысы:''' Волонтерліктің фронт-кеңсесі және «Көмек жаныңда» волонтерлер қозғалысы ТЖД-мен бірлесіп халыққа нұсқаулар жүргізді. Су басу қаупі әлі де бар жерлердегі тұрғындарға түсіндіру жұмыстары жасалып, ақпараттық материалдар таратылды. == Халықаралық реакция == '''{{Байрақ|Әзербайжан}}''' Қазақстандағы су тасқынына байланысты көңіл айтты.<ref>{{Cite web|title=Әзербайжан Қазақстандағы су тасқынына байланысты көңіл айтты|url=https://kaz.nur.kz/world/2080805-azerbaizan-qazaqastandagy-su-tasqynyna-bailanysty-konil-aitty/|accessdate=09.04.2024|lang=kk|author=nur.kz}}</ref> Ақтаулық Әзербайжан этномәдени бірлестігі елдегі су тасқынынан зардап шеккен атыраулықтарға '''7 тонна''' гуманитарлық көмек жіберді.<ref>{{Cite web|title=Ақтаулық Әзірбайжан этномәдени бірлестігі елдегі су тасқынынан зардап шеккен атыраулықтарға 7 тонна гуманитарлық көмек жіберді.|url=https://24.kz/kz/zha-aly-tar/o-am/item/646763-zirbajzhan-etnom-deni-birlestigi-k-mek-zhiberdi|accessdate=09.04.2024|lang=kk|author=24.kz}}</ref> '''{{Байрақ|Германия}}''' Ғылым және білім министрлігінің делегациясы Қазақстанға келіп, тасқынмен күрестегі тәжірибесімен бөлісуге ниетті. Одан бөлек, Қазақстанға неміс кәсіпкерлерлері де қол ұшын созып жатыр. Қаржылай көмектен бөлек олар Қазақстан құтқарушыларына сорғы техникасы мен тракторлар беріп, гуманитарлық жүкті жеткізу жағын ұйымдастыруға әзір екендерін айтады.<ref>{{Cite web|title=Германия Қазақстанға көмектеседі|url=https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/item/649043-germaniya-aza-stan-a-k-mektesedi|date=20 сәуір 2024|lang=kk|author=24.kz}}</ref> '''{{Байрақ|Еуропа одағы}}''' су тасқыннан зардап шеккен қазақстандықтарға '''200 мың еуро''' (95 млн теңге) бөлді.<ref>{{Cite web|title=Еуроодақ су тасқыннан зардап шеккен қазақстандықтарға 200 мың еуро бөледі|url=https://kaz.orda.kz/euroodak-su-taskynnan-zardap-shekken-kazakstandyktarga-200-myn-euro-boledi-123817/|accessdate=21.04.2024|author=kaz.orda.kz|lang=kk}}</ref> '''{{Байрақ|Қырғызстан}}''' Министрлер кабинетінің төрағасы [[Ақылбек Үсенбекұлы Жапаров|Ақылбек Жапаров]] Қазақстанға гуманитарлық көмек көрсетілетінін баяндады.<ref>{{Cite web|title=Қырғызстан Қазақстанға су тасқынына байланысты гуманитарлық көмек жібереді|url=https://kz.kursiv.media/kk/2024-04-04/sbn-kz-kg-komek/|accessdate=04.04.2024|author=kursiv.media|lang=kk}}</ref> 6 сәуірде '''15 фура (300 тонна)''' гуманитарлық көмек [[Жамбыл облысы|Жамбыл облысына]] келіп жетті.<ref>{{Cite web|title=Қырғызстан Қазақстанға гуманитарлық көмек жіберді|url=https://nege.kz/news/kirgizstan-kazakstanga-gumanitarlik-komek-zhberd-d80476|accessdate=07.04.2024|lang=kk|author=nege.kz}}</ref> Қырғызстан Қазақстанға бауырластық көмектің екінші легін жолдап отыр. Бұл '''144 тонна''' сүт өнімдері: биоайран, қаймақ, сары май, ірімшік, құрғақ сүт.<ref>{{Cite web|title=Кыргызстан направляет вторую партию братской помощи для нашей страны.|url=https://t.me/tengrinews/17633|accessdate=15.04.2024|author=tengrinews|lang=ru}}</ref> 18 сәуірде Қырғыз Республикасының Ішкі Істер Министрлігі [[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Қазақстандық ІІМ]] өкілдеріне '''50 тонна''' гуманитарлық көмек жіберді. Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдарына дәрі-дәрмек, резеңке етік, дизельдік және электр генераторлары, үрлемелі қайықтар, шатырлар, матрацтар, азық-түлік, төсек-орын жабдықтары беріледі.<ref>{{Cite web|title=50 тонн гумпомощи получат казахстанские полицейские от кыргызстанских коллег|url=https://orda.kz/50-tonn-gumpomoschi-poluchat-kazahstanskie-policejskie-ot-kyrgyzstanskih-kolleg-385277/|accessdate=18.04.2024|lang=ru|author=orda.kz}}</ref> '''{{Байрақ|Өзбекстан}}''' Қазақстанға '''15 көлік''' гуманитарлық көмек жіберді. Көмек құрамы: азық-түлік, балалар мен ересектерге арналған киім-кешек, матрацтар, көрпелер, жастықтар, гигиеналық құралдар, арнайы құрал-жабдықтары бар шатырлар, резеңке қайықтар жинақтары және басқа да қажетті заттар.<ref>{{Cite web|title=Өзбекстан Қазақстанға гуманитарлық көмек жіберді|url=https://azattyq-ruhy.kz/news/69114-ozbekstan-kazakstanga-gumanitarlyk-komek-zhiberdi|accessdate=21.04.2024|lang=kk|author=azattyq-ruhy.kz}}</ref> '''{{Байрақ|Тәжікстан}}''' этномәдени орталығы жалпы құны 25 млн теңгеге '''35 тонна''' азық түлік, төсек жабдықтары мен өзге де қажетті бұйым жиналып, бүгін елордадан Солтүстік Қазақстан облысына жіберді.<ref>{{Cite web|title=ТӘЖІК ЭТНОМӘДЕНИ ОРТАЛЫҒЫНЫҢ ӨКІЛДЕРІ СҚО-ҒА КӨМЕК ЖІБЕРДІ|url=https://24.kz/kz/zha-aly-tar/o-am/item/647548-t-zhik-etnom-deni-ortaly-yny-kilderi-s-o-a-k-mek-zhiberdi|accessdate=18.04.2024|lang=kk|author=24.kz}}</ref> '''{{Байрақ|Түркия}}''' Қазақстанға көмек қолын созуға дайын екенін мәлімдеді.<ref>{{Cite web|title=Түркия Қазақстанға су тасқынына байланысты көмектесуге дайын|url=https://baq.kz/turkiya-qazaqstanga-su-tasqynyna-baylanysty-komektesuge-dayyn-328084/|accessdate=08.04.2024|lang=kk|author=baq.kz}}</ref> Түркияның Ақтаудағы бас консулдығы Атырау қаласындағы түрік қауымдастығы зардап шеккендерді қолдау бойынша белсенді жұмыс жүргізіп жатқанын хабарлады. Түрік компаниялары халықты эвакуациялауға, оны уақытша орналастыруға, сондай-ақ бөгеттер салуға қатысады. '''{{Байрақ|Ұлыбритания}}''' СІМ басшысының орынбасары Нусрат Гани көмек беруге дайын екенін айтты.<ref>{{Cite web|title=Великобритания готова помочь Казахстану в борьбе с паводками|url=https://kz.kursiv.media/2024-04-16/zmzh-kazakhstan-pavodki/|accessdate=18.04.2024|author=kz.kursiv.media|lang=ru}}</ref> '''[[Сурет:Flag of UNICEF.svg|30 px]] [[ЮНИСЕФ]]''' балалары бар отбасылар арасында бөлу үшін [[Алматы]]дан [[Ақтөбе]]ге 200 отбасылық санитарлық-гигиеналық жиынтықтар мен басқа да керек-жарақтарды жіберді.<ref>{{Cite web|title=4 апреля ЮНИСЕФ в Казахстане|url=https://www.instagram.com/unicefkazakhstan/p/C5YSRVDLmjt/|accessdate=09.04.2024|lang=ru|author=ЮНИСЕФ}}</ref> == Қылмыс == Ақтөбе облысында тасқын кезінде бұзылған бөгетке қатысты мердігердің үстінен іс қозғалды. Әйтеке би ауданының Талдысай ауылында орналасқан бұл нысан ағын судың екпініне шыдас бермеген. ''«СК Гранд каналы» ӨК'' мекемесіне [[қылмыстық кодекс]]тің «салғырттық» бабы бойынша іс қозғалды. Алматыда, Ақтөбе және Қызылорда облыстарында, сондай-ақ Ұлытау облысында 1 млрд теңгеден астам ұрлық белгілері бойынша төрт іс қозғалды, бес адам күдікті.<ref>{{Cite web|title=Агентство по финмониторингу проверит рациональное расходование средств на строительство дамб|url=https://vlast.kz/novosti/59892-agentstvo-po-finmonitoringu-proverit-racionalnoe-rashodovanie-sredstv-na-stroitelstvo-damb.html|accessdate=23.04.2024|lang=ru|author=vlast.kz}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} [[Санат:Қазақстандағы су тасқыны]] [[Санат:2024 жылдағы Қазақстан]] cx57tz96zqlclwzm8b9hhxbjr116fd6 0 734580 3319854 3305413 2024-04-26T09:24:52Z AlimkulAigerim32 150049 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki '''Транскаспий мұнай тасымалдау жүйесі''' — [[Каспий теңізі]] арқылы мұнайды Қазақстандық Каспий мұнай кен орындарынан Әзірбайжандағы Бакуге [[Жерорта теңізі]] немесе [[Қара теңіз|Қара Теңіз]] жағалауына одан әрі тасымалдау үшін тасымалдау бойынша ұсынылған жоба. Қарастырылып отырған негізгі нұсқалар — Қазақстаннан Әзербайжанға теңіз мұнай құбырын салу, сондай-ақ мұнай терминалдары мен мұнай танкерлері паркін салу<ref>http://www.fni.no/russcasp/Kazakh_Azeri_%20oil_transport_RussCasp_Working_Paper.pdf</ref>. Жобаны жүзеге асыруға [[Қашаған кен орны|Қашаған мұнай кен орны]] жобасының серіктестері, атап айтқанда, кен орнында да, BTC құбырында да үлесі бар [[Total]] компаниясы үлкен серпін берді. Олар мұндай жобаның құны шамамен 4 миллиард [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] долларын құрайды деп есептеді. Жоба сонымен қатар Иран мен Ресейдің қарсылығына тап болады, бұл бәсекелес құбырлардың құрылысына қарсылық білдіруі мүмкін Қазақстандық мұнай мен газдың балама көздері болып табылады<ref>http://www.ihsglobalinsight.com/SDA/SDADetail6096.htm</ref>. == Тарихы == 2005 жылы Қазақстан үкіметі мұнай экспорты үшін Транскаспий батыс бағытын құру жоспарларын қабылдады. 2006 жылы 19 маусымда Қазақстанның бірінші президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен Әзербайжан президенті Ильхам Әлиев Транскаспий мұнай тасымалдау жүйесі туралы негіздемелік келісімге қол қойды<ref name=":0">http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=30404</ref>. 2007 жылдың 24 қаңтарында [[Теңізшевройл|Tengiz Chevroil]] ([[Теңіз мұнай кен орны|Теңіз кен орнын]] игеруші) және ККО ([[Қашаған кен орны|Қашаған кен орнын]] игеруші) серіктестері Транскаспий мұнай тасымалдау жүйесін құру туралы өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды<ref>http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=32424</ref>. 2009 жылдың 2 қазанында Қазақстанның «Қазмұнайгаз» ұлттық мұнай компаниясы мен Әзірбайжан Республикасының мемлекеттік мұнай компаниясы Каспий теңізінің мұнай тасымалдау жүйесін Әзірбайжан инфрақұрылымы мен Бакуден Грузиядағы Кулеви мұнай терминалына дейінгі құрлықтағы құбырларды қамту үшін кеңейту туралы өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды<ref>http://en.trend.az/capital/securities/1552005.html</ref>. 2009 жылғы 6 қазанда Франция президенті Николя Саркозидің Қазақстанға сапары кезінде Қашағаннан Бакуге мұнай құбыры туралы келісімге француз компанияларының консорциумы қол қойды<ref name=":1">http://www.ogj.com/articles/2009/10/france--kazakhstan.html</ref>. == Мұнай құбыры == Қашаған кен орнынан немесе Құрықтан Бакуге дейін ұзындығы 700 шақырым (430 миль) мұнай құбыры өтеді. Total мұнай компаниясының өкілінің айтуынша, құбырдағы жұмыстар әлі де техникалық-экономикалық негіздеме сатысында<ref name=":1" />. == Shuttle танкерлер жүйесі == Shuttle танкерлер жүйесі Қазақстандағы Құрық терминалынан Әзірбайжандағы Сангачал терминалына мұнай тасымалдау үшін мұнай танкерлерін пайдалануды көздейді<ref name=":0" />. Бұл жүйенің қуаты бастапқы кезеңде тәулігіне 500,000 баррельді (79000 м) құрайды, кейінірек тәулігіне 1,2 миллион баррельге дейін көтеріледі (190×10³ м³/д)<ref>http://www.ihsglobalinsight.com/SDA/SDADetail17714.htm</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20100628163839/http://cgs.illinois.edu/resources/webvideo/the-globalization-energy-resources-tapping-caspian-oil-and-gas Энергия ресурстарының жаһандануы: Каспий мұнайы мен газын пайдалану] . Дәріс Джонатан Элкинд, энергетика, қоршаған орта және қауіпсіздік бойынша тәуелсіз кеңесші және Ұлттық қауіпсіздік кеңесінің Ресей, Украина және Еуразия істері бойынша бұрынғы директоры (1998-2001). 2006 жылдың 19 қазаны. Урбана-Шампейндегі Иллинойс университеті. [[Санат:Каспий теңізі]] [[Санат:Қазақстан мұнай құбырлары]] [[Санат:Әзербайжан мұнай құбырлары]] [[Санат:Әзербайжан-Қазақстан қатынастары]] t3f6iqc54wwdly52nnl221cbnz11kxs 3319868 3319854 2024-04-26T09:28:53Z Nurtenge 93712 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki '''Транскаспий мұнай тасымалдау жүйесі''' — [[Каспий теңізі]] арқылы мұнайды Қазақстандық Каспий мұнай кен орындарынан Әзірбайжандағы Бакуге [[Жерорта теңізі]] немесе [[Қара теңіз|Қара Теңіз]] жағалауына одан әрі тасымалдау үшін тасымалдау бойынша ұсынылған жоба. Қарастырылып отырған негізгі нұсқалар — Қазақстаннан Әзербайжанға теңіз мұнай құбырын салу, сондай-ақ мұнай терминалдары мен мұнай танкерлері паркін салу<ref>http://www.fni.no/russcasp/Kazakh_Azeri_%20oil_transport_RussCasp_Working_Paper.pdf</ref>. Жобаны жүзеге асыруға [[Қашаған кен орны|Қашаған мұнай кен орны]] жобасының серіктестері, атап айтқанда, кен орнында да, BTC құбырында да үлесі бар [[Total]] компаниясы үлкен серпін берді. Олар мұндай жобаның құны шамамен 4 миллиард [[АҚШ доллары]]н құрайды деп есептеді. Жоба сонымен қатар Иран мен Ресейдің қарсылығына тап болады, бұл бәсекелес құбырлардың құрылысына қарсылық білдіруі мүмкін Қазақстандық мұнай мен газдың балама көздері болып табылады<ref>http://www.ihsglobalinsight.com/SDA/SDADetail6096.htm</ref>. == Тарихы == 2005 жылы Қазақстан үкіметі мұнай экспорты үшін Транскаспий батыс бағытын құру жоспарларын қабылдады. 2006 жылы 19 маусымда Қазақстанның бірінші президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен Әзербайжан президенті Ильхам Әлиев Транскаспий мұнай тасымалдау жүйесі туралы негіздемелік келісімге қол қойды<ref name=":0">http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=30404</ref>. 2007 жылдың 24 қаңтарында [[Теңізшевройл|Tengiz Chevroil]] ([[Теңіз мұнай кен орны|Теңіз кен орнын]] игеруші) және ККО ([[Қашаған кен орны|Қашаған кен орнын]] игеруші) серіктестері Транскаспий мұнай тасымалдау жүйесін құру туралы өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды<ref>http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=32424</ref>. 2009 жылдың 2 қазанында Қазақстанның «Қазмұнайгаз» ұлттық мұнай компаниясы мен Әзірбайжан Республикасының мемлекеттік мұнай компаниясы Каспий теңізінің мұнай тасымалдау жүйесін Әзірбайжан инфрақұрылымы мен Бакуден Грузиядағы Кулеви мұнай терминалына дейінгі құрлықтағы құбырларды қамту үшін кеңейту туралы өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды<ref>http://en.trend.az/capital/securities/1552005.html</ref>. 2009 жылғы 6 қазанда Франция президенті Николя Саркозидің Қазақстанға сапары кезінде Қашағаннан Бакуге мұнай құбыры туралы келісімге француз компанияларының консорциумы қол қойды<ref name=":1">http://www.ogj.com/articles/2009/10/france--kazakhstan.html</ref>. == Мұнай құбыры == Қашаған кен орнынан немесе Құрықтан Бакуге дейін ұзындығы 700 шақырым (430 миль) мұнай құбыры өтеді. Total мұнай компаниясының өкілінің айтуынша, құбырдағы жұмыстар әлі де техникалық-экономикалық негіздеме сатысында<ref name=":1" />. == Shuttle танкерлер жүйесі == Shuttle танкерлер жүйесі Қазақстандағы Құрық терминалынан Әзірбайжандағы Сангачал терминалына мұнай тасымалдау үшін мұнай танкерлерін пайдалануды көздейді<ref name=":0" />. Бұл жүйенің қуаты бастапқы кезеңде тәулігіне 500,000 баррельді (79000 м) құрайды, кейінірек тәулігіне 1,2 миллион баррельге дейін көтеріледі (190×10³ м³/д)<ref>http://www.ihsglobalinsight.com/SDA/SDADetail17714.htm</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20100628163839/http://cgs.illinois.edu/resources/webvideo/the-globalization-energy-resources-tapping-caspian-oil-and-gas Энергия ресурстарының жаһандануы: Каспий мұнайы мен газын пайдалану] . Дәріс Джонатан Элкинд, энергетика, қоршаған орта және қауіпсіздік бойынша тәуелсіз кеңесші және Ұлттық қауіпсіздік кеңесінің Ресей, Украина және Еуразия істері бойынша бұрынғы директоры (1998-2001). 2006 жылдың 19 қазаны. Урбана-Шампейндегі Иллинойс университеті. [[Санат:Каспий теңізі]] [[Санат:Қазақстан мұнай құбырлары]] [[Санат:Әзербайжан мұнай құбырлары]] [[Санат:Әзербайжан-Қазақстан қатынастары]] bijq4186mofpl0itvtdwo77z1i78bht 3 736785 3319638 3314717 2024-04-25T18:31:46Z TenWhile6 113665 TenWhile6 [[Қатысушы талқылауы:بازی 3]] бетін [[Қатысушы талқылауы:بازی ۳]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/بازی 3|بازی 3]]" to "[[Special:CentralAuth/بازی ۳|بازی ۳]]" wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=بازی 3}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 16:55, 2024 ж. сәуірдің 20 (+06) 20csfjzrqxegao7pw3hh2canzz19paw 0 736967 3319722 3319097 2024-04-26T04:04:22Z Ashina 7704 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Болат Мүрсәлім |Шынайы есімі = |Сурет = Болат Мүрсәлім.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 01.10.1979 |Туған жері = Абай облысы, Ақсуат ауданы, [[Қызылкесік]] ауылы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» ҰТА]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Сүлеймен |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Болат Сүлейменұлы Мүрсәлім''' (01 қазан [[1979 жыл|1979 жылы]] туған, [[Абай облысы|Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызылкесік]]) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы АҚ]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» телеарнасы]] директоры. [[Алаш қозғалысының мүшелері|Алаш қайраткерлері]] туралы бірнеше деректі фильмнің сценарий авторы. [[Алаш Орда|«Алашорда»]] және «Алаш автономиясының әскері» фотоальбомдарының құрастырушысы. == Қызмет жолы == *[[Қазақстан – Zаман|«Қазақстан – ZAMAN» газетінде]] (2001 ж.), [[Парасат (журнал)|«Парасат» журналында]] (2002 ж.), [[Қазақ радиосы|«Қазақ радиосында»]] (2004 ж.), «Қазақстан» (2002-2006 ж.ж.), [[КТК (телеарна)|КТК]] (2007 ж.) телеарналарында қызмет атқарған. *2008-2009 жж. [[Қазақфильм|Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ]] Сценарлық алқа мүшесі; *[[2009 жыл|2009 жылдың]] [[қазан|қазанынан]] [[31 (телеарна)|«31 арнаның»]] «Информбюро» бағдарламасының шығарушы редакторы, [[2012 жыл|2012 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «31 арнаның» Ақпараттық бағдарламалар директоры; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «Қазақстан» РТРК АҚ Бас редакторы; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] 26 [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] «Qazaqstan» телеарнасының директоры; *[[2023 жыл|2023 жылдың]] [[шілде|шілдесінен]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] [[Бас редактор (редактор)|Бас редакторы]]; *[[2024 жыл|2024 жылдың]] [[сәуір|сәуірінен]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық арнасы]] директоры. == Білімі == *[[2001 жыл|2001 ж.]] [[Қазақ ұлттық аграрлық университеті|Қазақ ұлттық аграрлық университетін]] «Экономика және менеджмент» мамандығы бойынша тәмамдаған; *2001-2004 жж. ҚР ҰҒА [[М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты|М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының]] [[Аспирантура|аспирантурасында]] оқыды. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|ҚР Ұлттық Ғылым академиясы]] тағайындаған «Алашорданың 100 жылдығы» естелік медалі; *«Қазақ хандығының 550 жылдығы» төсбелгісі. [[Санат:Ақсуат ауданында туғандар]] 0rof3uq74t8ze61chep4khg75s6aw9s 3319747 3319722 2024-04-26T05:27:56Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Болат Мүрсәлім |Шынайы есімі = |Сурет = Болат Мүрсәлім.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 01.10.1979 |Туған жері = Абай облысы, Ақсуат ауданы, [[Қызыл Кесік]] ауылы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» ҰТА]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Сүлеймен |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Болат Сүлейменұлы Мүрсәлім''' (01 қазан [[1979 жыл|1979 жылы]] туған, [[Абай облысы|Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызыл Кесік]]) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы АҚ]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» телеарнасы]] директоры. [[Алаш қозғалысының мүшелері|Алаш қайраткерлері]] туралы бірнеше деректі фильмнің сценарий авторы. [[Алаш Орда|«Алашорда»]] және «Алаш автономиясының әскері» фотоальбомдарының құрастырушысы. == Қызмет жолы == *[[Қазақстан – Zаман|«Қазақстан – ZAMAN» газетінде]] (2001 ж.), [[Парасат (журнал)|«Парасат» журналында]] (2002 ж.), [[Қазақ радиосы|«Қазақ радиосында»]] (2004 ж.), «Қазақстан» (2002-2006 ж.ж.), [[КТК (телеарна)|КТК]] (2007 ж.) телеарналарында қызмет атқарған. *2008-2009 жж. [[Қазақфильм|Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ]] Сценарлық алқа мүшесі; *[[2009 жыл|2009 жылдың]] [[қазан|қазанынан]] [[31 (телеарна)|«31 арнаның»]] «Информбюро» бағдарламасының шығарушы редакторы, [[2012 жыл|2012 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «31 арнаның» Ақпараттық бағдарламалар директоры; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «Қазақстан» РТРК АҚ Бас редакторы; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] 26 [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] «Qazaqstan» телеарнасының директоры; *[[2023 жыл|2023 жылдың]] [[шілде|шілдесінен]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] [[Бас редактор (редактор)|Бас редакторы]]; *[[2024 жыл|2024 жылдың]] [[сәуір|сәуірінен]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық арнасы]] директоры. == Білімі == *[[2001 жыл|2001 ж.]] [[Қазақ ұлттық аграрлық университеті|Қазақ ұлттық аграрлық университетін]] «Экономика және менеджмент» мамандығы бойынша тәмамдаған; *2001-2004 жж. ҚР ҰҒА [[М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты|М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының]] [[Аспирантура|аспирантурасында]] оқыды. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|ҚР Ұлттық Ғылым академиясы]] тағайындаған «Алашорданың 100 жылдығы» естелік медалі; *«Қазақ хандығының 550 жылдығы» төсбелгісі. [[Санат:Ақсуат ауданында туғандар]] 2xzywd86q5w5lkczryjf11bcsg0ysbg 3319748 3319747 2024-04-26T05:28:29Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Болат Мүрсәлім |Шынайы есімі = |Сурет = Болат Мүрсәлім.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 01.10.1979 |Туған жері = Абай облысы, Ақсуат ауданы, [[Қызылкесік|Қызыл Кесік]] ауылы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» ҰТА]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Сүлеймен |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Болат Сүлейменұлы Мүрсәлім''' (01 қазан [[1979 жыл|1979 жылы]] туған, [[Абай облысы|Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызыл Кесік]]) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы АҚ]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» телеарнасы]] директоры. [[Алаш қозғалысының мүшелері|Алаш қайраткерлері]] туралы бірнеше деректі фильмнің сценарий авторы. [[Алаш Орда|«Алашорда»]] және «Алаш автономиясының әскері» фотоальбомдарының құрастырушысы. == Қызмет жолы == *[[Қазақстан – Zаман|«Қазақстан – ZAMAN» газетінде]] (2001 ж.), [[Парасат (журнал)|«Парасат» журналында]] (2002 ж.), [[Қазақ радиосы|«Қазақ радиосында»]] (2004 ж.), «Қазақстан» (2002-2006 ж.ж.), [[КТК (телеарна)|КТК]] (2007 ж.) телеарналарында қызмет атқарған. *2008-2009 жж. [[Қазақфильм|Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ]] Сценарлық алқа мүшесі; *[[2009 жыл|2009 жылдың]] [[қазан|қазанынан]] [[31 (телеарна)|«31 арнаның»]] «Информбюро» бағдарламасының шығарушы редакторы, [[2012 жыл|2012 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «31 арнаның» Ақпараттық бағдарламалар директоры; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «Қазақстан» РТРК АҚ Бас редакторы; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] 26 [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] «Qazaqstan» телеарнасының директоры; *[[2023 жыл|2023 жылдың]] [[шілде|шілдесінен]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] [[Бас редактор (редактор)|Бас редакторы]]; *[[2024 жыл|2024 жылдың]] [[сәуір|сәуірінен]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық арнасы]] директоры. == Білімі == *[[2001 жыл|2001 ж.]] [[Қазақ ұлттық аграрлық университеті|Қазақ ұлттық аграрлық университетін]] «Экономика және менеджмент» мамандығы бойынша тәмамдаған; *2001-2004 жж. ҚР ҰҒА [[М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты|М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының]] [[Аспирантура|аспирантурасында]] оқыды. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|ҚР Ұлттық Ғылым академиясы]] тағайындаған «Алашорданың 100 жылдығы» естелік медалі; *«Қазақ хандығының 550 жылдығы» төсбелгісі. [[Санат:Ақсуат ауданында туғандар]] chxwzcttpzsoh5m9oco3ud49peyhetb 3319749 3319748 2024-04-26T05:30:43Z Qanattan 153055 /* Қызмет жолы */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Болат Мүрсәлім |Шынайы есімі = |Сурет = Болат Мүрсәлім.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 01.10.1979 |Туған жері = Абай облысы, Ақсуат ауданы, [[Қызылкесік|Қызыл Кесік]] ауылы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» ҰТА]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Сүлеймен |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Болат Сүлейменұлы Мүрсәлім''' (01 қазан [[1979 жыл|1979 жылы]] туған, [[Абай облысы|Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызыл Кесік]]) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы АҚ]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» телеарнасы]] директоры. [[Алаш қозғалысының мүшелері|Алаш қайраткерлері]] туралы бірнеше деректі фильмнің сценарий авторы. [[Алаш Орда|«Алашорда»]] және «Алаш автономиясының әскері» фотоальбомдарының құрастырушысы. == Қызмет жолы == *[[Қазақстан – Zаман|«Қазақстан – ZAMAN» газетінде]] (2001 ж.), [[Парасат (журнал)|«Парасат» журналында]] (2002 ж.), [[Қазақ радиосы|«Қазақ радиосында»]] (2004 ж.), «Қазақстан» (2002-2006 ж.ж.), [[КТК (телеарна)|КТК]] (2007 ж.) телеарналарында қызмет атқарған. *2008-2009 жж. [[Қазақфильм|Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ]] Сценарлық алқа мүшесі; *[[2009 жыл|2009 жылдың]] [[қазан|қазанынан]] [[31 (телеарна)|«31 арнаның»]] «Информбюро» бағдарламасының шығарушы редакторы, [[2012 жыл|2012 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «31 арнаның» Ақпараттық бағдарламалар директоры; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] Бас редакторы; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] 26 [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] «Qazaqstan» телеарнасының директоры; *[[2023 жыл|2023 жылдың]] [[шілде|шілдесінен]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] [[Бас редактор (редактор)|Бас редакторы]]; *[[2024 жыл|2024 жылдың]] [[сәуір|сәуірінен]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық арнасы]] директоры. == Білімі == *[[2001 жыл|2001 ж.]] [[Қазақ ұлттық аграрлық университеті|Қазақ ұлттық аграрлық университетін]] «Экономика және менеджмент» мамандығы бойынша тәмамдаған; *2001-2004 жж. ҚР ҰҒА [[М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты|М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының]] [[Аспирантура|аспирантурасында]] оқыды. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|ҚР Ұлттық Ғылым академиясы]] тағайындаған «Алашорданың 100 жылдығы» естелік медалі; *«Қазақ хандығының 550 жылдығы» төсбелгісі. [[Санат:Ақсуат ауданында туғандар]] 18xmauz94qu3dkjwurfft0iuj2wkvk4 3319750 3319749 2024-04-26T05:31:51Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Болат Мүрсәлім |Шынайы есімі = |Сурет = Болат Мүрсәлім.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 01.10.1979 |Туған жері = Абай облысы, Ақсуат ауданы, [[Қызыл Кесік|Қызылкесік]] ауылы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» ҰТА]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Сүлеймен |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Болат Сүлейменұлы Мүрсәлім''' (01 қазан [[1979 жыл|1979 жылы]] туған, [[Абай облысы|Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызыл Кесік]]) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы АҚ]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» телеарнасы]] директоры. [[Алаш қозғалысының мүшелері|Алаш қайраткерлері]] туралы бірнеше деректі фильмнің сценарий авторы. [[Алаш Орда|«Алашорда»]] және «Алаш автономиясының әскері» фотоальбомдарының құрастырушысы. == Қызмет жолы == *[[Қазақстан – Zаман|«Қазақстан – ZAMAN» газетінде]] (2001 ж.), [[Парасат (журнал)|«Парасат» журналында]] (2002 ж.), [[Қазақ радиосы|«Қазақ радиосында»]] (2004 ж.), «Қазақстан» (2002-2006 ж.ж.), [[КТК (телеарна)|КТК]] (2007 ж.) телеарналарында қызмет атқарған. *2008-2009 жж. [[Қазақфильм|Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ]] Сценарлық алқа мүшесі; *[[2009 жыл|2009 жылдың]] [[қазан|қазанынан]] [[31 (телеарна)|«31 арнаның»]] «Информбюро» бағдарламасының шығарушы редакторы, [[2012 жыл|2012 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «31 арнаның» Ақпараттық бағдарламалар директоры; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] Бас редакторы; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] 26 [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] «Qazaqstan» телеарнасының директоры; *[[2023 жыл|2023 жылдың]] [[шілде|шілдесінен]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] [[Бас редактор (редактор)|Бас редакторы]]; *[[2024 жыл|2024 жылдың]] [[сәуір|сәуірінен]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық арнасы]] директоры. == Білімі == *[[2001 жыл|2001 ж.]] [[Қазақ ұлттық аграрлық университеті|Қазақ ұлттық аграрлық университетін]] «Экономика және менеджмент» мамандығы бойынша тәмамдаған; *2001-2004 жж. ҚР ҰҒА [[М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты|М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының]] [[Аспирантура|аспирантурасында]] оқыды. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|ҚР Ұлттық Ғылым академиясы]] тағайындаған «Алашорданың 100 жылдығы» естелік медалі; *«Қазақ хандығының 550 жылдығы» төсбелгісі. [[Санат:Ақсуат ауданында туғандар]] bew1yrvjpqnz7mix2y5qk1281po6oz1 3319751 3319750 2024-04-26T05:32:23Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Болат Мүрсәлім |Шынайы есімі = |Сурет = Болат Мүрсәлім.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 01.10.1979 |Туған жері = Абай облысы, Ақсуат ауданы, [[Қызылкесік|Қызыл Кесік]] ауылы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» ҰТА]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Сүлеймен |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Болат Сүлейменұлы Мүрсәлім''' (01 қазан [[1979 жыл|1979 жылы]] туған, [[Абай облысы|Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызыл Кесік]]) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы АҚ]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» телеарнасы]] директоры. [[Алаш қозғалысының мүшелері|Алаш қайраткерлері]] туралы бірнеше деректі фильмнің сценарий авторы. [[Алаш Орда|«Алашорда»]] және «Алаш автономиясының әскері» фотоальбомдарының құрастырушысы. == Қызмет жолы == *[[Қазақстан – Zаман|«Қазақстан – ZAMAN» газетінде]] (2001 ж.), [[Парасат (журнал)|«Парасат» журналында]] (2002 ж.), [[Қазақ радиосы|«Қазақ радиосында»]] (2004 ж.), «Қазақстан» (2002-2006 ж.ж.), [[КТК (телеарна)|КТК]] (2007 ж.) телеарналарында қызмет атқарған. *2008-2009 жж. [[Қазақфильм|Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ]] Сценарлық алқа мүшесі; *[[2009 жыл|2009 жылдың]] [[қазан|қазанынан]] [[31 (телеарна)|«31 арнаның»]] «Информбюро» бағдарламасының шығарушы редакторы, [[2012 жыл|2012 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «31 арнаның» Ақпараттық бағдарламалар директоры; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] Бас редакторы; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] 26 [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] «Qazaqstan» телеарнасының директоры; *[[2023 жыл|2023 жылдың]] [[шілде|шілдесінен]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] [[Бас редактор (редактор)|Бас редакторы]]; *[[2024 жыл|2024 жылдың]] [[сәуір|сәуірінен]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық арнасы]] директоры. == Білімі == *[[2001 жыл|2001 ж.]] [[Қазақ ұлттық аграрлық университеті|Қазақ ұлттық аграрлық университетін]] «Экономика және менеджмент» мамандығы бойынша тәмамдаған; *2001-2004 жж. ҚР ҰҒА [[М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты|М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының]] [[Аспирантура|аспирантурасында]] оқыды. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|ҚР Ұлттық Ғылым академиясы]] тағайындаған «Алашорданың 100 жылдығы» естелік медалі; *«Қазақ хандығының 550 жылдығы» төсбелгісі. [[Санат:Ақсуат ауданында туғандар]] 18xmauz94qu3dkjwurfft0iuj2wkvk4 3319752 3319751 2024-04-26T05:32:41Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Болат Мүрсәлім |Шынайы есімі = |Сурет = Болат Мүрсәлім.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 01.10.1979 |Туған жері = Абай облысы, [[Ақсуат ауданы]], [[Қызылкесік|Қызыл Кесік]] ауылы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» ҰТА]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Сүлеймен |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Болат Сүлейменұлы Мүрсәлім''' (01 қазан [[1979 жыл|1979 жылы]] туған, [[Абай облысы|Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызыл Кесік]]) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы АҚ]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» телеарнасы]] директоры. [[Алаш қозғалысының мүшелері|Алаш қайраткерлері]] туралы бірнеше деректі фильмнің сценарий авторы. [[Алаш Орда|«Алашорда»]] және «Алаш автономиясының әскері» фотоальбомдарының құрастырушысы. == Қызмет жолы == *[[Қазақстан – Zаман|«Қазақстан – ZAMAN» газетінде]] (2001 ж.), [[Парасат (журнал)|«Парасат» журналында]] (2002 ж.), [[Қазақ радиосы|«Қазақ радиосында»]] (2004 ж.), «Қазақстан» (2002-2006 ж.ж.), [[КТК (телеарна)|КТК]] (2007 ж.) телеарналарында қызмет атқарған. *2008-2009 жж. [[Қазақфильм|Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ]] Сценарлық алқа мүшесі; *[[2009 жыл|2009 жылдың]] [[қазан|қазанынан]] [[31 (телеарна)|«31 арнаның»]] «Информбюро» бағдарламасының шығарушы редакторы, [[2012 жыл|2012 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «31 арнаның» Ақпараттық бағдарламалар директоры; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] Бас редакторы; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] 26 [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] «Qazaqstan» телеарнасының директоры; *[[2023 жыл|2023 жылдың]] [[шілде|шілдесінен]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] [[Бас редактор (редактор)|Бас редакторы]]; *[[2024 жыл|2024 жылдың]] [[сәуір|сәуірінен]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық арнасы]] директоры. == Білімі == *[[2001 жыл|2001 ж.]] [[Қазақ ұлттық аграрлық университеті|Қазақ ұлттық аграрлық университетін]] «Экономика және менеджмент» мамандығы бойынша тәмамдаған; *2001-2004 жж. ҚР ҰҒА [[М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты|М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының]] [[Аспирантура|аспирантурасында]] оқыды. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|ҚР Ұлттық Ғылым академиясы]] тағайындаған «Алашорданың 100 жылдығы» естелік медалі; *«Қазақ хандығының 550 жылдығы» төсбелгісі. [[Санат:Ақсуат ауданында туғандар]] hcsorb452cfciuphidezqk0gg5vo74v 3319753 3319752 2024-04-26T05:34:01Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Болат Мүрсәлім |Шынайы есімі = |Сурет = Болат Мүрсәлім.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 01.10.1979 |Туған жері = [[Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызылкесік|Қызыл Кесік]] ауылы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» ҰТА]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Сүлеймен |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Болат Сүлейменұлы Мүрсәлім''' (01 қазан [[1979 жыл|1979 жылы]] туған, [[Абай облысы|Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызыл Кесік]]) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы АҚ]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» телеарнасы]] директоры. [[Алаш қозғалысының мүшелері|Алаш қайраткерлері]] туралы бірнеше деректі фильмнің сценарий авторы. [[Алаш Орда|«Алашорда»]] және «Алаш автономиясының әскері» фотоальбомдарының құрастырушысы. == Қызмет жолы == *[[Қазақстан – Zаман|«Қазақстан – ZAMAN» газетінде]] (2001 ж.), [[Парасат (журнал)|«Парасат» журналында]] (2002 ж.), [[Қазақ радиосы|«Қазақ радиосында»]] (2004 ж.), «Қазақстан» (2002-2006 ж.ж.), [[КТК (телеарна)|КТК]] (2007 ж.) телеарналарында қызмет атқарған. *2008-2009 жж. [[Қазақфильм|Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ]] Сценарлық алқа мүшесі; *[[2009 жыл|2009 жылдың]] [[қазан|қазанынан]] [[31 (телеарна)|«31 арнаның»]] «Информбюро» бағдарламасының шығарушы редакторы, [[2012 жыл|2012 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «31 арнаның» Ақпараттық бағдарламалар директоры; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] Бас редакторы; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] 26 [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] «Qazaqstan» телеарнасының директоры; *[[2023 жыл|2023 жылдың]] [[шілде|шілдесінен]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] [[Бас редактор (редактор)|Бас редакторы]]; *[[2024 жыл|2024 жылдың]] [[сәуір|сәуірінен]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық арнасы]] директоры. == Білімі == *[[2001 жыл|2001 ж.]] [[Қазақ ұлттық аграрлық университеті|Қазақ ұлттық аграрлық университетін]] «Экономика және менеджмент» мамандығы бойынша тәмамдаған; *2001-2004 жж. ҚР ҰҒА [[М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты|М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының]] [[Аспирантура|аспирантурасында]] оқыды. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|ҚР Ұлттық Ғылым академиясы]] тағайындаған «Алашорданың 100 жылдығы» естелік медалі; *«Қазақ хандығының 550 жылдығы» төсбелгісі. [[Санат:Ақсуат ауданында туғандар]] mn82s704wxszxvlckp31fyr6uuifiuw 3319754 3319753 2024-04-26T05:36:22Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Болат Мүрсәлім |Шынайы есімі = |Сурет = Болат Мүрсәлім.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 01.10.1979 |Туған жері = [[Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызылкесік|Қызыл Кесік ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық арнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Сүлеймен |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Болат Сүлейменұлы Мүрсәлім''' (01 қазан [[1979 жыл|1979 жылы]] туған, [[Абай облысы|Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызыл Кесік]]) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы АҚ]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» телеарнасы]] директоры. [[Алаш қозғалысының мүшелері|Алаш қайраткерлері]] туралы бірнеше деректі фильмнің сценарий авторы. [[Алаш Орда|«Алашорда»]] және «Алаш автономиясының әскері» фотоальбомдарының құрастырушысы. == Қызмет жолы == *[[Қазақстан – Zаман|«Қазақстан – ZAMAN» газетінде]] (2001 ж.), [[Парасат (журнал)|«Парасат» журналында]] (2002 ж.), [[Қазақ радиосы|«Қазақ радиосында»]] (2004 ж.), «Қазақстан» (2002-2006 ж.ж.), [[КТК (телеарна)|КТК]] (2007 ж.) телеарналарында қызмет атқарған. *2008-2009 жж. [[Қазақфильм|Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ]] Сценарлық алқа мүшесі; *[[2009 жыл|2009 жылдың]] [[қазан|қазанынан]] [[31 (телеарна)|«31 арнаның»]] «Информбюро» бағдарламасының шығарушы редакторы, [[2012 жыл|2012 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «31 арнаның» Ақпараттық бағдарламалар директоры; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] Бас редакторы; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] 26 [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] «Qazaqstan» телеарнасының директоры; *[[2023 жыл|2023 жылдың]] [[шілде|шілдесінен]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] [[Бас редактор (редактор)|Бас редакторы]]; *[[2024 жыл|2024 жылдың]] [[сәуір|сәуірінен]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық арнасы]] директоры. == Білімі == *[[2001 жыл|2001 ж.]] [[Қазақ ұлттық аграрлық университеті|Қазақ ұлттық аграрлық университетін]] «Экономика және менеджмент» мамандығы бойынша тәмамдаған; *2001-2004 жж. ҚР ҰҒА [[М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты|М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының]] [[Аспирантура|аспирантурасында]] оқыды. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|ҚР Ұлттық Ғылым академиясы]] тағайындаған «Алашорданың 100 жылдығы» естелік медалі; *«Қазақ хандығының 550 жылдығы» төсбелгісі. [[Санат:Ақсуат ауданында туғандар]] ap5fw1c0ffnd1gpl72uk57kv7txaijc 3319755 3319754 2024-04-26T05:36:52Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Болат Мүрсәлім |Шынайы есімі = |Сурет = Болат Мүрсәлім.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 01.10.1979 |Туған жері = [[Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызылкесік|Қызыл Кесік ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Сүлеймен |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Болат Сүлейменұлы Мүрсәлім''' (01 қазан [[1979 жыл|1979 жылы]] туған, [[Абай облысы|Абай облысы]], [[Ақсуат ауданы]], [[Қызыл Кесік]]) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы АҚ]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» телеарнасы]] директоры. [[Алаш қозғалысының мүшелері|Алаш қайраткерлері]] туралы бірнеше деректі фильмнің сценарий авторы. [[Алаш Орда|«Алашорда»]] және «Алаш автономиясының әскері» фотоальбомдарының құрастырушысы. == Қызмет жолы == *[[Қазақстан – Zаман|«Қазақстан – ZAMAN» газетінде]] (2001 ж.), [[Парасат (журнал)|«Парасат» журналында]] (2002 ж.), [[Қазақ радиосы|«Қазақ радиосында»]] (2004 ж.), «Қазақстан» (2002-2006 ж.ж.), [[КТК (телеарна)|КТК]] (2007 ж.) телеарналарында қызмет атқарған. *2008-2009 жж. [[Қазақфильм|Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ]] Сценарлық алқа мүшесі; *[[2009 жыл|2009 жылдың]] [[қазан|қазанынан]] [[31 (телеарна)|«31 арнаның»]] «Информбюро» бағдарламасының шығарушы редакторы, [[2012 жыл|2012 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] «31 арнаның» Ақпараттық бағдарламалар директоры; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] [[тамыз|тамызынан]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] Бас редакторы; *[[2022 жыл|2022 жылдың]] 26 [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] «Qazaqstan» телеарнасының директоры; *[[2023 жыл|2023 жылдың]] [[шілде|шілдесінен]] [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] [[Бас редактор (редактор)|Бас редакторы]]; *[[2024 жыл|2024 жылдың]] [[сәуір|сәуірінен]] [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық арнасы]] директоры. == Білімі == *[[2001 жыл|2001 ж.]] [[Қазақ ұлттық аграрлық университеті|Қазақ ұлттық аграрлық университетін]] «Экономика және менеджмент» мамандығы бойынша тәмамдаған; *2001-2004 жж. ҚР ҰҒА [[М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты|М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының]] [[Аспирантура|аспирантурасында]] оқыды. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|ҚР Ұлттық Ғылым академиясы]] тағайындаған «Алашорданың 100 жылдығы» естелік медалі; *«Қазақ хандығының 550 жылдығы» төсбелгісі. [[Санат:Ақсуат ауданында туғандар]] mdg9soo7japnomvfknbkp3athmqyzcc 0 737287 3319716 3319420 2024-04-26T03:59:39Z Ashina 7704 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нағи Қалтайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Бақытбеков Нағи.jpg |Сурет ені = 300 px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 27.10.1987 |Туған жері = {{туғанжері|Қызылорда|Қызылордада}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Қалтай Бақытбекұлы |Анасы = Рыскүл Төребекқызы |Жұбайы = Аида Тлеуханқызы Бақытбекова |Балалары = Айсафи Нағиқызы Қалтай |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazsporttv.kz |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нағи Қалтайұлы Бақытбеков''' ([[27 қазан]] [[1987 жыл|1987 жылы]]) [[Қызылорда |Қызылорда қаласында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/4/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-24|date=2020-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2005 - 2006 жж. «Қазақстан студенттерінің Альянсы» Қызылорда филиалының директоры, «Қазақстан КВН Одағы» Қызылорда КВН филиалының директоры; *2006 - 2008 жж. «Қазақстан студенттерінің альянсы» республикалық қозғалысының жетекшісі; *2008 - 2011 жж. «Қазақстан КВН Одағы» РМҰ атқарушы директоры; *2011 - 2015 жж. «Астана Қаласының Көңілді тапқырлар театрлары» ГККП театры әкімшісі, продюсері; *2015 - 2018 жж. «KAZFOOTBALL.KZ» ақпараттық футбол порталы директоры; *2018 - 2020 жж. [[Қазақстан футбол федерациясы|Қазақстан футбол федерациясының]] маркетинг және PR департаменті директоры; *[[2020 жыл|2020 жылдың]] [[8 маусым|8-маусымынан]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="qazrtrk">{{cite web|title=«Qazsport» телеарнасының директоры қызметіне Нағи Бақытбеков тағайындалды |url=https://qazaqstan.tv/news/127832/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-23|date=2020-06-08}}</ref> == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2021 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} aicasq2cwt99xlou3gofpwfsr9b2hwv 3319729 3319716 2024-04-26T04:35:47Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нағи Қалтайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Бақытбеков Нағи.jpg |Сурет ені = 300 px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 27.10.1987 |Туған жері = {{туғанжері|Қызылорда|Қызылордада}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Қалтай Бақытбекұлы |Анасы = Рыскүл Төребекқызы |Жұбайы = Аида Тлеуханқызы Бақытбекова |Балалары = Айсафи Нағиқызы Қалтай |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazsporttv.kz |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нағи Қалтайұлы Бақытбеков''' ([[27 қазан]] [[1987 жыл|1987 жылы]]) [[Сырдария |Сырдария ауданы]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/4/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-24|date=2020-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2005 - 2006 жж. «Қазақстан студенттерінің Альянсы» Қызылорда филиалының директоры, «Қазақстан КВН Одағы» Қызылорда КВН филиалының директоры; *2006 - 2008 жж. «Қазақстан студенттерінің альянсы» республикалық қозғалысының жетекшісі; *2008 - 2011 жж. «Қазақстан КВН Одағы» РМҰ атқарушы директоры; *2011 - 2015 жж. «Астана Қаласының Көңілді тапқырлар театрлары» ГККП театры әкімшісі, продюсері; *2015 - 2018 жж. «KAZFOOTBALL.KZ» ақпараттық футбол порталы директоры; *2018 - 2020 жж. [[Қазақстан футбол федерациясы|Қазақстан футбол федерациясының]] маркетинг және PR департаменті директоры; *[[2020 жыл|2020 жылдың]] [[8 маусым|8-маусымынан]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="qazrtrk">{{cite web|title=«Qazsport» телеарнасының директоры қызметіне Нағи Бақытбеков тағайындалды |url=https://qazaqstan.tv/news/127832/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-23|date=2020-06-08}}</ref> == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2021 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} rgrsq5v0lixnl8om0bc0i0ah6rrn8on 3319730 3319729 2024-04-26T04:36:30Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нағи Қалтайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Бақытбеков Нағи.jpg |Сурет ені = 300 px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 27.10.1987 |Туған жері = {{туғанжері [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Қалтай Бақытбекұлы |Анасы = Рыскүл Төребекқызы |Жұбайы = Аида Тлеуханқызы Бақытбекова |Балалары = Айсафи Нағиқызы Қалтай |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazsporttv.kz |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нағи Қалтайұлы Бақытбеков''' ([[27 қазан]] [[1987 жыл|1987 жылы]]) [[Сырдария |Сырдария ауданы]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/4/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-24|date=2020-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2005 - 2006 жж. «Қазақстан студенттерінің Альянсы» Қызылорда филиалының директоры, «Қазақстан КВН Одағы» Қызылорда КВН филиалының директоры; *2006 - 2008 жж. «Қазақстан студенттерінің альянсы» республикалық қозғалысының жетекшісі; *2008 - 2011 жж. «Қазақстан КВН Одағы» РМҰ атқарушы директоры; *2011 - 2015 жж. «Астана Қаласының Көңілді тапқырлар театрлары» ГККП театры әкімшісі, продюсері; *2015 - 2018 жж. «KAZFOOTBALL.KZ» ақпараттық футбол порталы директоры; *2018 - 2020 жж. [[Қазақстан футбол федерациясы|Қазақстан футбол федерациясының]] маркетинг және PR департаменті директоры; *[[2020 жыл|2020 жылдың]] [[8 маусым|8-маусымынан]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="qazrtrk">{{cite web|title=«Qazsport» телеарнасының директоры қызметіне Нағи Бақытбеков тағайындалды |url=https://qazaqstan.tv/news/127832/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-23|date=2020-06-08}}</ref> == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2021 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} s31ty6tdiqv9pdop9eaddtxxpe1xbsm 3319731 3319730 2024-04-26T04:36:55Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нағи Қалтайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Бақытбеков Нағи.jpg |Сурет ені = 300 px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 27.10.1987 |Туған жері = {{туғанжері}} [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Қалтай Бақытбекұлы |Анасы = Рыскүл Төребекқызы |Жұбайы = Аида Тлеуханқызы Бақытбекова |Балалары = Айсафи Нағиқызы Қалтай |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazsporttv.kz |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нағи Қалтайұлы Бақытбеков''' ([[27 қазан]] [[1987 жыл|1987 жылы]]) [[Сырдария |Сырдария ауданы]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/4/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-24|date=2020-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2005 - 2006 жж. «Қазақстан студенттерінің Альянсы» Қызылорда филиалының директоры, «Қазақстан КВН Одағы» Қызылорда КВН филиалының директоры; *2006 - 2008 жж. «Қазақстан студенттерінің альянсы» республикалық қозғалысының жетекшісі; *2008 - 2011 жж. «Қазақстан КВН Одағы» РМҰ атқарушы директоры; *2011 - 2015 жж. «Астана Қаласының Көңілді тапқырлар театрлары» ГККП театры әкімшісі, продюсері; *2015 - 2018 жж. «KAZFOOTBALL.KZ» ақпараттық футбол порталы директоры; *2018 - 2020 жж. [[Қазақстан футбол федерациясы|Қазақстан футбол федерациясының]] маркетинг және PR департаменті директоры; *[[2020 жыл|2020 жылдың]] [[8 маусым|8-маусымынан]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="qazrtrk">{{cite web|title=«Qazsport» телеарнасының директоры қызметіне Нағи Бақытбеков тағайындалды |url=https://qazaqstan.tv/news/127832/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-23|date=2020-06-08}}</ref> == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2021 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 177p9fxae73968z5e9ah9ucfg9opbax 3319732 3319731 2024-04-26T04:37:29Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нағи Қалтайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Бақытбеков Нағи.jpg |Сурет ені = 300 px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 27.10.1987 |Туған жері = {{туғанжері}} [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Қалтай Бақытбекұлы |Анасы = Рыскүл Төребекқызы |Жұбайы = Аида Тлеуханқызы Бақытбекова |Балалары = Айсафи Нағиқызы Қалтай |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazsporttv.kz |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нағи Қалтайұлы Бақытбеков''' ([[27 қазан]] [[1987 жыл|1987 жылы]]) [[Қызылорда облысы]], [[Сырдария |Сырдария ауданы]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/4/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-24|date=2020-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2005 - 2006 жж. «Қазақстан студенттерінің Альянсы» Қызылорда филиалының директоры, «Қазақстан КВН Одағы» Қызылорда КВН филиалының директоры; *2006 - 2008 жж. «Қазақстан студенттерінің альянсы» республикалық қозғалысының жетекшісі; *2008 - 2011 жж. «Қазақстан КВН Одағы» РМҰ атқарушы директоры; *2011 - 2015 жж. «Астана Қаласының Көңілді тапқырлар театрлары» ГККП театры әкімшісі, продюсері; *2015 - 2018 жж. «KAZFOOTBALL.KZ» ақпараттық футбол порталы директоры; *2018 - 2020 жж. [[Қазақстан футбол федерациясы|Қазақстан футбол федерациясының]] маркетинг және PR департаменті директоры; *[[2020 жыл|2020 жылдың]] [[8 маусым|8-маусымынан]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="qazrtrk">{{cite web|title=«Qazsport» телеарнасының директоры қызметіне Нағи Бақытбеков тағайындалды |url=https://qazaqstan.tv/news/127832/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-23|date=2020-06-08}}</ref> == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2021 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} qazexqkhjmorkk6hp1vziqx8d5r24tb 3319733 3319732 2024-04-26T04:41:31Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нағи Қалтайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Бақытбеков Нағи.jpg |Сурет ені = 300 px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 27.10.1987 |Туған жері = {{туғанжері}} [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Қалтай Бақытбекұлы |Анасы = Рыскүл Төребекқызы |Жұбайы = Аида Тлеуханқызы Бақытбекова |Балалары = Айсафи Нағиқызы Қалтай |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazsporttv.kz |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нағи Қалтайұлы Бақытбеков''' ([[27 қазан]] [[1987 жыл|1987 жылы]]) [[Қызылорда облысы]], [[Сырдария |Сырдария ауданы]], [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереөзек]] қыстағында туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/4/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-24|date=2020-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2005 - 2006 жж. «Қазақстан студенттерінің Альянсы» Қызылорда филиалының директоры, «Қазақстан КВН Одағы» Қызылорда КВН филиалының директоры; *2006 - 2008 жж. «Қазақстан студенттерінің альянсы» республикалық қозғалысының жетекшісі; *2008 - 2011 жж. «Қазақстан КВН Одағы» РМҰ атқарушы директоры; *2011 - 2015 жж. «Астана Қаласының Көңілді тапқырлар театрлары» ГККП театры әкімшісі, продюсері; *2015 - 2018 жж. «KAZFOOTBALL.KZ» ақпараттық футбол порталы директоры; *2018 - 2020 жж. [[Қазақстан футбол федерациясы|Қазақстан футбол федерациясының]] маркетинг және PR департаменті директоры; *[[2020 жыл|2020 жылдың]] [[8 маусым|8-маусымынан]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="qazrtrk">{{cite web|title=«Qazsport» телеарнасының директоры қызметіне Нағи Бақытбеков тағайындалды |url=https://qazaqstan.tv/news/127832/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-23|date=2020-06-08}}</ref> == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2021 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 6qew71ncpb83jirzivqvzu1hg1pgn2g 3319735 3319733 2024-04-26T04:42:24Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нағи Қалтайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Бақытбеков Нағи.jpg |Сурет ені = 300 px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 27.10.1987 |Туған жері = {{туғанжері}} [[Қызылорда облысы]], [[Сырым ауданы]], [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереөзек]] қыстағы [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Қалтай Бақытбекұлы |Анасы = Рыскүл Төребекқызы |Жұбайы = Аида Тлеуханқызы Бақытбекова |Балалары = Айсафи Нағиқызы Қалтай |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazsporttv.kz |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нағи Қалтайұлы Бақытбеков''' ([[27 қазан]] [[1987 жыл|1987 жылы]]) [[Қызылорда облысы]], [[Сырдария |Сырдария ауданы]], [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереөзек]] қыстағында туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/4/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-24|date=2020-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2005 - 2006 жж. «Қазақстан студенттерінің Альянсы» Қызылорда филиалының директоры, «Қазақстан КВН Одағы» Қызылорда КВН филиалының директоры; *2006 - 2008 жж. «Қазақстан студенттерінің альянсы» республикалық қозғалысының жетекшісі; *2008 - 2011 жж. «Қазақстан КВН Одағы» РМҰ атқарушы директоры; *2011 - 2015 жж. «Астана Қаласының Көңілді тапқырлар театрлары» ГККП театры әкімшісі, продюсері; *2015 - 2018 жж. «KAZFOOTBALL.KZ» ақпараттық футбол порталы директоры; *2018 - 2020 жж. [[Қазақстан футбол федерациясы|Қазақстан футбол федерациясының]] маркетинг және PR департаменті директоры; *[[2020 жыл|2020 жылдың]] [[8 маусым|8-маусымынан]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="qazrtrk">{{cite web|title=«Qazsport» телеарнасының директоры қызметіне Нағи Бақытбеков тағайындалды |url=https://qazaqstan.tv/news/127832/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-23|date=2020-06-08}}</ref> == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2021 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 2ao1j6q92ivwf3fssw5rctve8movrs3 3319739 3319735 2024-04-26T04:48:50Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нағи Қалтайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Бақытбеков Нағи.jpg |Сурет ені = 300 px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 27.10.1987 |Туған жері = {{туғанжері}} [[Қызылорда облысы]], [[Сырым ауданы]], [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереөзек]] қыстағы [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Қалтай Бақытбекұлы |Анасы = Рыскүл Төребекқызы |Жұбайы = Аида Тлеуханқызы |Балалары = Айсафи Нағиқызы Қалтай |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazsporttv.kz |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нағи Қалтайұлы Бақытбеков''' ([[27 қазан]] [[1987 жыл|1987 жылы]]) [[Қызылорда облысы]], [[Сырдария |Сырдария ауданы]], [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереөзек]] қыстағында туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/4/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-24|date=2020-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2005 - 2006 жж. «Қазақстан студенттерінің Альянсы» Қызылорда филиалының директоры, «Қазақстан КВН Одағы» Қызылорда КВН филиалының директоры; *2006 - 2008 жж. «Қазақстан студенттерінің альянсы» республикалық қозғалысының жетекшісі; *2008 - 2011 жж. «Қазақстан КВН Одағы» РМҰ атқарушы директоры; *2011 - 2015 жж. «Астана Қаласының Көңілді тапқырлар театрлары» ГККП театры әкімшісі, продюсері; *2015 - 2018 жж. «KAZFOOTBALL.KZ» ақпараттық футбол порталы директоры; *2018 - 2020 жж. [[Қазақстан футбол федерациясы|Қазақстан футбол федерациясының]] маркетинг және PR департаменті директоры; *[[2020 жыл|2020 жылдың]] [[8 маусым|8-маусымынан]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="qazrtrk">{{cite web|title=«Qazsport» телеарнасының директоры қызметіне Нағи Бақытбеков тағайындалды |url=https://qazaqstan.tv/news/127832/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-23|date=2020-06-08}}</ref> == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2021 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} kcipqr12rckuen53aksmf3wb1i13fdn 3319898 3319739 2024-04-26T10:12:34Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нағи Қалтайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Бақытбеков Нағи.jpg |Сурет ені = 300 px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 27.10.1987 |Туған жері = {{туғанжері}} [[Қызылорда облысы]], [[Сырдария ауданы]], [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереөзек]] қыстағы [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Қалтай Бақытбекұлы |Анасы = Рыскүл Төребекқызы |Жұбайы = Аида Тлеуханқызы |Балалары = Айсафи Нағиқызы Қалтай |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazsporttv.kz |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нағи Қалтайұлы Бақытбеков''' ([[27 қазан]] [[1987 жыл|1987 жылы]]) [[Қызылорда облысы]], [[Сырдария |Сырдария ауданы]], [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] қыстағында туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/4/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-24|date=2020-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2005 - 2006 жж. «Қазақстан студенттерінің Альянсы» Қызылорда филиалының директоры, «Қазақстан КВН Одағы» Қызылорда КВН филиалының директоры; *2006 - 2008 жж. «Қазақстан студенттерінің альянсы» республикалық қозғалысының жетекшісі; *2008 - 2011 жж. «Қазақстан КВН Одағы» РМҰ атқарушы директоры; *2011 - 2015 жж. «Астана Қаласының Көңілді тапқырлар театрлары» ГККП театры әкімшісі, продюсері; *2015 - 2018 жж. «KAZFOOTBALL.KZ» ақпараттық футбол порталы директоры; *2018 - 2020 жж. [[Қазақстан футбол федерациясы|Қазақстан футбол федерациясының]] маркетинг және PR департаменті директоры; *[[2020 жыл|2020 жылдың]] [[8 маусым|8-маусымынан]] [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры.<ref name="qazrtrk">{{cite web|title=«Qazsport» телеарнасының директоры қызметіне Нағи Бақытбеков тағайындалды |url=https://qazaqstan.tv/news/127832/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-23|date=2020-06-08}}</ref> == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2021 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 7lttylc868r02cdp3bhwpyx28culw9p 0 737393 3319738 3319362 2024-04-26T04:48:49Z Almagul Ibragimova 23718 wikitext text/x-wiki '''«Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында»''' — [[көркем фильм]]. 2024 ж. [[Қырғызстан]]. == Сюжеті == <ref>https://kaz.nur.kz/showbiz/2071293-peiis-zumaq-ananyn-tabanynyn-astynda-filmi-qazaqstandyq-korermenderge-zol-tartty/?ysclid=lveugnjv24694297249 </ref>Фильмнің желісі психикалық дамуы сегіз жасар баланың деңгейінде қалған 35 жастағы Әділдің таңғажайып оқиғасына негізделген. Әділ шағын ауылда 75 жастағы анасы Райхан апамен тұрады. Райхан апа Әділге Алла тағала оны ерекше жақсы көретінін, сондықтан оның тікелей жұмаққа баратынын айтып отырады. Бірақ Әділ анасынсыз жұмаққа барғысы келмейді. Бір күні оған сегіз жасар досы анасын киелі Меккеге жаяу апарса, анасы жәннатқа барады дейді. Әділ таңғажайып саяхат жасау туралы батыл шешімге келеді. Ол анасын арбамен жаяу Меккеге апаруға бел буады. Райхан апа ұлы Әділге жұрт күле ме деп қорқып, сапарға келіседі. Осы қызық сапарда Әділ мен Райхан апа талай сынақтан өтіп, жол бойында көптеген мейірімді адамдарды кезіктіреді. Фильм ананың ұлына деген махаббаты шексіз екенін және ұлтына қарамастан адамзат атаулы ана үшін қиындықты еңсеруге барын аямайтынынын тағы бір дәлелдейді. == Рөлдерде == * Адиль рөлінде— Эмиль Есеналиев * Райхан апа рөлінде — Анаркүл Назарқұлова *Болот Тентимышов == Кинотеатрдағы прокат== Прокаттауды AsanaFilm дистрибьюторлық компаниясы жүзеге асырады. Кинокомпанияның басты назары тәуелсіз шетелдік және отандық тайтлдарға, Қазақстандағы коммерциялық әлеуеті бар көп жанрлы мейнстрим және өнер мейнстримінің жекелеген өкілдеріне, отбасылық контент пен жоғары сапалы анимацияға бағытталған. Компания тарихында "Пейіш. Жұмақ ананың табаның астында" фильмі – ТМД ауқымындағы бірінші және ерекше жоба. == Пікірлер == '''''Анаркүл Назарқұлова, Қырғыз Республикасының халық әртісі: - Ене мен баланың ортасындағы тығыз байланыс, бір-бірін түсіну, егер де ене мен бала бір-бірін түсінбесе, қандай қиыншылық. Одан өткен тозақ жоқ. Фильмнің Алматыдағы тұсаукесеріне көрермен көп жиналды. Қонақтардың арасында қырғыз бен қазақ елінің танымал өнер адамдары да болды. Тіпті картинаның трейлерін көріп, толық нұсқаны тамашалау үшін шетелден арнайы келгендер бар. '''''Гусейн Гасанов, блогер: - Мен бұл фильмге Дубайдан арнайы ұшып келдім. Киноның айтары бар екенін трейлерінен байқадым. Ең қызығы, кейіпкерлер Меккеге жетті ме, жоқ па? Жолда көптеген қиындықтарға тап болғанын көрдім. Оқиғанын соңы қалай аяқталатынын көру үшін келдім. Фильм Қырғызстан, Қазақстан, Өзбекстан, Түркия, Мысыр және Сауд Арабиясында түсірілген. Кинокартинаны қазақ тілінен бөлек, өзбек, орыс және араб тілдіне аудару жоспарда. '''''Саламат Исабаев, фильмнің Қазақстандағы продюсері: - Киелі Түркістан қаласында жасалды, одан кейін Ақтау қаласында жасалды. Біз екі апталыққа жобаланған съемкамыз 12 күнге созылды. Қазақстаннан Мұхтар Әуезов драма театрынан Дулыға Ақмолда, Ерболат Әлқожа, Марат деген ағамыз түсті. «Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында» фильмі Kinopark және Kinoplexx кинотеатрлар желісінен көрсетілді. == Дереккөздер == [[Санат:Фильмографиялар]] [[Санат:Қырғызстан актерлері]] <references group="https://kaz.nur.kz/showbiz/2071293-peiis-zumaq-ananyn-tabanynyn-astynda-filmi-qazaqstandyq-korermenderge-zol-tartty/?ysclid=lveugnjv24694297249" responsive="" /> fv2zmdevavbvcu8v6kcqs0xg0pcms2v 3319769 3319738 2024-04-26T07:37:45Z Almagul Ibragimova 23718 /* Сюжеті */ wikitext text/x-wiki '''«Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында»''' — [[көркем фильм]]. 2024 ж. [[Қырғызстан]]. == Сюжеті == <ref>https://kaz.nur.kz/showbiz/2071293-peiis-zumaq-ananyn-tabanynyn-astynda-filmi-qazaqstandyq-korermenderge-zol-tartty/?ysclid=lveugnjv24694297249 </ref>Фильмнің желісі психикалық дамуы сегіз жасар баланың деңгейінде қалған 35 жастағы Әділдің таңғажайып оқиғасына негізделген. Әділ шағын ауылда 75 жастағы анасы Райхан апамен тұрады. Райхан апа Әділге Алла тағала оны ерекше жақсы көретінін, сондықтан оның тікелей жұмаққа баратынын айтып отырады. Бірақ Әділ анасынсыз жұмаққа барғысы келмейді. Бір күні оған сегіз жасар досы анасын киелі Меккеге жаяу апарса, анасы жәннатқа барады дейді. Әділ таңғажайып саяхат жасау туралы батыл шешімге келеді. Ол анасын арбамен жаяу Меккеге апаруға бел буады. Райхан апа ұлы Әділге жұрт күле ме деп қорқып, сапарға келіседі. Осы қызық сапарда Әділ мен Райхан апа талай сынақтан өтіп, жол бойында көптеген мейірімді адамдарды кезіктіреді. Фильм ананың ұлына деген махаббаты шексіз екенін және ұлтына қарамастан адамзат атаулы ана үшін қиындықты еңсеруге барын аямайтынынын тағы бір дәлелдейді.<ref name="ab">{{cite web |url=https://sputnik.kg/20240409/kyrgyz-kinosu-rossiyada-prokatka-chygat-1084087519.html| title="Бейиш эненин таманында" тасмасы Россияда кеңири прокатка чыгат| work=Sputnik.kg | accessdate=10.04.2024}}</ref>. == Рөлдерде == * Адиль рөлінде— Эмиль Есеналиев * Райхан апа рөлінде — Анаркүл Назарқұлова *Болот Тентимышов == Кинотеатрдағы прокат== Прокаттауды AsanaFilm дистрибьюторлық компаниясы жүзеге асырады. Кинокомпанияның басты назары тәуелсіз шетелдік және отандық тайтлдарға, Қазақстандағы коммерциялық әлеуеті бар көп жанрлы мейнстрим және өнер мейнстримінің жекелеген өкілдеріне, отбасылық контент пен жоғары сапалы анимацияға бағытталған. Компания тарихында "Пейіш. Жұмақ ананың табаның астында" фильмі – ТМД ауқымындағы бірінші және ерекше жоба. == Пікірлер == '''''Анаркүл Назарқұлова, Қырғыз Республикасының халық әртісі: - Ене мен баланың ортасындағы тығыз байланыс, бір-бірін түсіну, егер де ене мен бала бір-бірін түсінбесе, қандай қиыншылық. Одан өткен тозақ жоқ. Фильмнің Алматыдағы тұсаукесеріне көрермен көп жиналды. Қонақтардың арасында қырғыз бен қазақ елінің танымал өнер адамдары да болды. Тіпті картинаның трейлерін көріп, толық нұсқаны тамашалау үшін шетелден арнайы келгендер бар. '''''Гусейн Гасанов, блогер: - Мен бұл фильмге Дубайдан арнайы ұшып келдім. Киноның айтары бар екенін трейлерінен байқадым. Ең қызығы, кейіпкерлер Меккеге жетті ме, жоқ па? Жолда көптеген қиындықтарға тап болғанын көрдім. Оқиғанын соңы қалай аяқталатынын көру үшін келдім. Фильм Қырғызстан, Қазақстан, Өзбекстан, Түркия, Мысыр және Сауд Арабиясында түсірілген. Кинокартинаны қазақ тілінен бөлек, өзбек, орыс және араб тілдіне аудару жоспарда. '''''Саламат Исабаев, фильмнің Қазақстандағы продюсері: - Киелі Түркістан қаласында жасалды, одан кейін Ақтау қаласында жасалды. Біз екі апталыққа жобаланған съемкамыз 12 күнге созылды. Қазақстаннан Мұхтар Әуезов драма театрынан Дулыға Ақмолда, Ерболат Әлқожа, Марат деген ағамыз түсті. «Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында» фильмі Kinopark және Kinoplexx кинотеатрлар желісінен көрсетілді. == Дереккөздер == [[Санат:Фильмографиялар]] [[Санат:Қырғызстан актерлері]] <references group="https://kaz.nur.kz/showbiz/2071293-peiis-zumaq-ananyn-tabanynyn-astynda-filmi-qazaqstandyq-korermenderge-zol-tartty/?ysclid=lveugnjv24694297249" responsive="" /> 1ygfghtls8no8zmer2gnbbgkwhokcuv 3319797 3319769 2024-04-26T08:38:49Z Almagul Ibragimova 23718 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki '''«Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында»''' — [[көркем фильм]]. 2024 ж. [[Қырғызстан]]. {{Кино |Қазақша атауы = Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Жанры = [[Драма|Социалдык драма]] |Режиссёрі = Руслан Акун |Продюсері = Түгөлбай Койчиев |Сценарист = Руслан Акун <br>Эмил Эсеналиев ||Актерлар = Эмил Эсеналиев <br/>Анаркүл Назаркулова<br/>Болот Тентимишов |Операторы = Каныбек Калматов |Композиторы = Ырысбек Усманов |Мантаждаган = Жаныш Дадабаев |Суретшісі = Элчибек Шаменов |Компания = «AVK`PRO» |Дистрибьютор = |Ұзақтығы =140 минут |Бюджеті = |Түсім = |Мемлекет = {{KGZ}} |Тілі = = [[Қырғыз тілі|Кыргызча]] |Жыл = 2024 |Алдыңғы фильм = * {{байрақ|Қырғызстан}}[[1-март]], [[2024]] * {{байрақ|Қазақстан}} [[21-март]], [[2024]] * {{байрақ|Ресей}} 11-апрель, [[2024]] * {{ту|Өзбекстан}} 11-апрель, [[2024]] |Келесі фильм = |imdb_id = |Сайты = }} == Сюжеті == <ref>https://kaz.nur.kz/showbiz/2071293-peiis-zumaq-ananyn-tabanynyn-astynda-filmi-qazaqstandyq-korermenderge-zol-tartty/?ysclid=lveugnjv24694297249 </ref>Фильмнің желісі психикалық дамуы сегіз жасар баланың деңгейінде қалған 35 жастағы Әділдің таңғажайып оқиғасына негізделген. Әділ шағын ауылда 75 жастағы анасы Райхан апамен тұрады. Райхан апа Әділге Алла тағала оны ерекше жақсы көретінін, сондықтан оның тікелей жұмаққа баратынын айтып отырады. Бірақ Әділ анасынсыз жұмаққа барғысы келмейді. Бір күні оған сегіз жасар досы анасын киелі Меккеге жаяу апарса, анасы жәннатқа барады дейді. Әділ таңғажайып саяхат жасау туралы батыл шешімге келеді. Ол анасын арбамен жаяу Меккеге апаруға бел буады. Райхан апа ұлы Әділге жұрт күле ме деп қорқып, сапарға келіседі. Осы қызық сапарда Әділ мен Райхан апа талай сынақтан өтіп, жол бойында көптеген мейірімді адамдарды кезіктіреді. Фильм ананың ұлына деген махаббаты шексіз екенін және ұлтына қарамастан адамзат атаулы ана үшін қиындықты еңсеруге барын аямайтынынын тағы бір дәлелдейді.<ref name="ab">{{cite web |url=https://sputnik.kg/20240409/kyrgyz-kinosu-rossiyada-prokatka-chygat-1084087519.html| title="Бейиш эненин таманында" тасмасы Россияда кеңири прокатка чыгат| work=Sputnik.kg | accessdate=10.04.2024}}</ref>. == Рөлдерде == * Адиль рөлінде— Эмиль Есеналиев * Райхан апа рөлінде — Анаркүл Назарқұлова *Болот Тентимышов == Кинотеатрдағы прокат== Прокаттауды AsanaFilm дистрибьюторлық компаниясы жүзеге асырады. Кинокомпанияның басты назары тәуелсіз шетелдік және отандық тайтлдарға, Қазақстандағы коммерциялық әлеуеті бар көп жанрлы мейнстрим және өнер мейнстримінің жекелеген өкілдеріне, отбасылық контент пен жоғары сапалы анимацияға бағытталған. Компания тарихында "Пейіш. Жұмақ ананың табаның астында" фильмі – ТМД ауқымындағы бірінші және ерекше жоба. == Пікірлер == '''''Анаркүл Назарқұлова, Қырғыз Республикасының халық әртісі: - Ене мен баланың ортасындағы тығыз байланыс, бір-бірін түсіну, егер де ене мен бала бір-бірін түсінбесе, қандай қиыншылық. Одан өткен тозақ жоқ. Фильмнің Алматыдағы тұсаукесеріне көрермен көп жиналды. Қонақтардың арасында қырғыз бен қазақ елінің танымал өнер адамдары да болды. Тіпті картинаның трейлерін көріп, толық нұсқаны тамашалау үшін шетелден арнайы келгендер бар. '''''Гусейн Гасанов, блогер: - Мен бұл фильмге Дубайдан арнайы ұшып келдім. Киноның айтары бар екенін трейлерінен байқадым. Ең қызығы, кейіпкерлер Меккеге жетті ме, жоқ па? Жолда көптеген қиындықтарға тап болғанын көрдім. Оқиғанын соңы қалай аяқталатынын көру үшін келдім. Фильм Қырғызстан, Қазақстан, Өзбекстан, Түркия, Мысыр және Сауд Арабиясында түсірілген. Кинокартинаны қазақ тілінен бөлек, өзбек, орыс және араб тілдіне аудару жоспарда. '''''Саламат Исабаев, фильмнің Қазақстандағы продюсері: - Киелі Түркістан қаласында жасалды, одан кейін Ақтау қаласында жасалды. Біз екі апталыққа жобаланған съемкамыз 12 күнге созылды. Қазақстаннан Мұхтар Әуезов драма театрынан Дулыға Ақмолда, Ерболат Әлқожа, Марат деген ағамыз түсті. «Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында» фильмі Kinopark және Kinoplexx кинотеатрлар желісінен көрсетілді. == Дереккөздер == [[Санат:Фильмографиялар]] [[Санат:Қырғызстан актерлері]] <references group="https://kaz.nur.kz/showbiz/2071293-peiis-zumaq-ananyn-tabanynyn-astynda-filmi-qazaqstandyq-korermenderge-zol-tartty/?ysclid=lveugnjv24694297249" responsive="" /> 1xjoxuj43qkft3kpeheksbsesj4csja 3319893 3319797 2024-04-26T10:01:55Z Almagul Ibragimova 23718 /* Пікірлер */ wikitext text/x-wiki '''«Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында»''' — [[көркем фильм]]. 2024 ж. [[Қырғызстан]]. {{Кино |Қазақша атауы = Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Жанры = [[Драма|Социалдык драма]] |Режиссёрі = Руслан Акун |Продюсері = Түгөлбай Койчиев |Сценарист = Руслан Акун <br>Эмил Эсеналиев ||Актерлар = Эмил Эсеналиев <br/>Анаркүл Назаркулова<br/>Болот Тентимишов |Операторы = Каныбек Калматов |Композиторы = Ырысбек Усманов |Мантаждаган = Жаныш Дадабаев |Суретшісі = Элчибек Шаменов |Компания = «AVK`PRO» |Дистрибьютор = |Ұзақтығы =140 минут |Бюджеті = |Түсім = |Мемлекет = {{KGZ}} |Тілі = = [[Қырғыз тілі|Кыргызча]] |Жыл = 2024 |Алдыңғы фильм = * {{байрақ|Қырғызстан}}[[1-март]], [[2024]] * {{байрақ|Қазақстан}} [[21-март]], [[2024]] * {{байрақ|Ресей}} 11-апрель, [[2024]] * {{ту|Өзбекстан}} 11-апрель, [[2024]] |Келесі фильм = |imdb_id = |Сайты = }} == Сюжеті == <ref>https://kaz.nur.kz/showbiz/2071293-peiis-zumaq-ananyn-tabanynyn-astynda-filmi-qazaqstandyq-korermenderge-zol-tartty/?ysclid=lveugnjv24694297249 </ref>Фильмнің желісі психикалық дамуы сегіз жасар баланың деңгейінде қалған 35 жастағы Әділдің таңғажайып оқиғасына негізделген. Әділ шағын ауылда 75 жастағы анасы Райхан апамен тұрады. Райхан апа Әділге Алла тағала оны ерекше жақсы көретінін, сондықтан оның тікелей жұмаққа баратынын айтып отырады. Бірақ Әділ анасынсыз жұмаққа барғысы келмейді. Бір күні оған сегіз жасар досы анасын киелі Меккеге жаяу апарса, анасы жәннатқа барады дейді. Әділ таңғажайып саяхат жасау туралы батыл шешімге келеді. Ол анасын арбамен жаяу Меккеге апаруға бел буады. Райхан апа ұлы Әділге жұрт күле ме деп қорқып, сапарға келіседі. Осы қызық сапарда Әділ мен Райхан апа талай сынақтан өтіп, жол бойында көптеген мейірімді адамдарды кезіктіреді. Фильм ананың ұлына деген махаббаты шексіз екенін және ұлтына қарамастан адамзат атаулы ана үшін қиындықты еңсеруге барын аямайтынынын тағы бір дәлелдейді.<ref name="ab">{{cite web |url=https://sputnik.kg/20240409/kyrgyz-kinosu-rossiyada-prokatka-chygat-1084087519.html| title="Бейиш эненин таманында" тасмасы Россияда кеңири прокатка чыгат| work=Sputnik.kg | accessdate=10.04.2024}}</ref>. == Рөлдерде == * Адиль рөлінде— Эмиль Есеналиев * Райхан апа рөлінде — Анаркүл Назарқұлова *Болот Тентимышов == Кинотеатрдағы прокат== Прокаттауды AsanaFilm дистрибьюторлық компаниясы жүзеге асырады. Кинокомпанияның басты назары тәуелсіз шетелдік және отандық тайтлдарға, Қазақстандағы коммерциялық әлеуеті бар көп жанрлы мейнстрим және өнер мейнстримінің жекелеген өкілдеріне, отбасылық контент пен жоғары сапалы анимацияға бағытталған. Компания тарихында "Пейіш. Жұмақ ананың табаның астында" фильмі – ТМД ауқымындағы бірінші және ерекше жоба. == Пікірлер == '''''Анаркүл Назарқұлова, Қырғыз Республикасының халық әртісі: - Ене мен баланың ортасындағы тығыз байланыс, бір-бірін түсіну, егер де ене мен бала бір-бірін түсінбесе, қандай қиыншылық. Одан өткен тозақ жоқ. Фильмнің Алматыдағы тұсаукесеріне көрермен көп жиналды. Қонақтардың арасында қырғыз бен қазақ елінің танымал өнер адамдары да болды. Тіпті картинаның трейлерін көріп, толық нұсқаны тамашалау үшін шетелден арнайы келгендер бар. '''''Гусейн Гасанов, блогер: - Мен бұл фильмге Дубайдан арнайы ұшып келдім. Киноның айтары бар екенін трейлерінен байқадым. Ең қызығы, кейіпкерлер Меккеге жетті ме, жоқ па? Жолда көптеген қиындықтарға тап болғанын көрдім. Оқиғанын соңы қалай аяқталатынын көру үшін келдім. Фильм Қырғызстан, Қазақстан, Өзбекстан, Түркия, Мысыр және Сауд Арабиясында түсірілген. Кинокартинаны қазақ тілінен бөлек, өзбек, орыс және араб тілдіне аудару жоспарда. '''''Саламат Исабаев, фильмнің Қазақстандағы продюсері: - Киелі Түркістан қаласында жасалды, одан кейін Ақтау қаласында жасалды. Біз екі апталыққа жобаланған съемкамыз 12 күнге созылды. Қазақстаннан Мұхтар Әуезов драма театрынан Дулыға Ақмолда, Ерболат Әлқожа, Марат деген ағамыз түсті. «Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында» фильмі Kinopark және Kinoplexx кинотеатрлар желісінен көрсетілді. {| class="wikitable" |+ Руслан Акунның фильмдері |- ! Фильм түрлері!! Фильмдердің атауы |- | Толық метражды фильмдер|| Бішкек, мен сені жақсы көремін (2011) * Сәлем Нью-Йорк (2013) * Сүйікті батыр (2014) * Ананы іздеу (2017) • Көк бөрі (2018) * Ананы іздеу 2 (2019) * Сәлем Еуропа (2020) • Екі батыр (2021) * Жұмақ ананың табанының астында (2024) |- | Қысқа метражды фильмдер ||Рахмет (2010 • * Мал жаю (2014) |- | Деректі фильмдер|| Мен жай ғана өле алатындай әдемімін (2009) * Қайғырмаңыз (2009) |} == Дереккөздер == [[Санат:Фильмографиялар]] [[Санат:Қырғызстан актерлері]] <references group="https://kaz.nur.kz/showbiz/2071293-peiis-zumaq-ananyn-tabanynyn-astynda-filmi-qazaqstandyq-korermenderge-zol-tartty/?ysclid=lveugnjv24694297249" responsive="" /> ap6xzawjyicnrsbd6sbd06rfhnb00mn 0 737394 3319448 3319345 2024-04-25T12:44:31Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Жазушы | Есімі = Владимир Владимирович Вакуленко | Шынайы есімі = {{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко}} | Суреті = | Ені = | Суреттің аты = | Туған кездегі есімі = | Лақап аты = | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Азаматтығы = | Ұлты = | Білімі = | Мансабы = | Шығармашылық жылдары = | Бағыты = | Жанры = | Шығармалардың тілі = | Дебюті = | Марапаттары = | Сыйлықтары = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = }} '''Владимир Владимирович Вакуленко ''' ({{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко;}} [[1 шілде]] [[1972 жыл]], [[Капитоловка]], [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] - [[2022 жыл]]ғы [[24 наурыз]]дан ерте емес және [[2022 жыл]]ғы [[12 мамыр]]дан кеш емес, [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]]) — украина әдебиет қайраткері, прозаик, ақын, аудармашы. Он үш кітаптың авторы, әдеби сыйлықтардың лауреаты. 2010 жылдан бері Википедияның редакторы. Автордың журналдарда, антологияларда, альманахтарда ересектерге де, балаларға да арналған басылымдарда көптеген жарияланымдары бар. Бірнеше баспа жобаларының құрастырушысы және бірлескен құрастырушысы, көптеген әдеби іс-шаралар мен фестивальдердің ұйымдастырушысы және қатысушысы. 2022 жылы туған жері Капитоловка ауылын орыс әскерлері басып алу кезінде қаза тапқан.<ref>{{cite web|url=https://starylev.com.ua/old-lion/author/volodimir-vakulenko|title=Владимир Вакуленко|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == 1972 жылы 1 шілдеде Харьков облысы Изюм ауданы Капитоловка ауылында дүниеге келген. 1979-1987 жылдары Капитолов орта мектебінде, 1987-1989 жылдары Краснооскольская орта мектебінде оқыды. 1989-1990 жылдары Изюмдегі №24 СПТУ-да кондитер-аспаз мамандығын алып шықты. 1991 жылдың қаңтарынан 1992 жылдың тамызына дейін Кеңес Армиясы қатарында әскери борышын өтеп жүргенде мүгедек болып демобилизацияланған. Жазуды жас кезінен, 2001 жылы бастаған. 2003 жылдан 2006 жылға дейін «Кремьянц» Изюм әдеби бірлестігінің мүшесі, 2005 жылы Константиновский атындағы «Прометей» әдеби бірлестігінің мүшесі болды. 2005-2006 жылдары - «Кремянец» әдеби бірлестігі төрағасының орынбасары, Изюм, «Криница» балалар мен жасөспірімдер газетінің бас редакторы болды. 2009 ж. қаңтар-шілде – «DzeRkaLo» аударма журналының бас редакторы. «Өнер жүздері» журналының тілшісі (2009). Бірнеше журналдар мен альманахтардың үйлестірушісі және құрастырушысы. 2006 жылдың күзінен бастап Львов облысында тұрады. Ирина Дементьевамен бірге ол баспаға дайындалып, оның шығармалары жарияланған ««Изюмская гора»» альманахын (2007) шығарды. «Цифрлық романтизм» (1, 2 том) 2006, 2007, «Демалыс-2» (2007), «Каромболь» (2008), «Украинаның 100 жас авторы» антологиясында (2006) және «Ї» №46 (2007), «Уақыт шыны» № 44, 50 (2007, 2009), «Жаңа проза» (10 том) 2008 ж.), «Бейсенбі» №30 (2008), «Часник» №2 (2008 ж.), «Стых» №24 (2008), «ШО» № 1/2 (2009), «Кривбасстың курьері» № 230/231 (2009), «Арт Грани» (№ 2, 3, 4, 5, 6, 2009 ж.), «Отражение» (№2, 2009 ж.), «ДзеркаЛо» (№1, 2009 ж.), «Птахас» (№5, 2009 ж.), « Литера-Н» (No3, 2009 ж.) журналдарында, сондай-ақ «Запад-Восток» интернет-журналында No 5, 7, 8 (2008, 2009 ж.) жарияланған.<ref>{{cite web|url=http://www.bukvoid.com.ua/info/writers/Vakulenko-K._Volodimir.html#google_vignette|title=Вакуленко-К. Владимир|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Соғыс басталған кезде ол кәмелетке толмаған мүгедектігі бар ұлын тәрбиелеу үшін Изюм ауданы Капитолевка селосында тұрған. Владимир Вакуленкоға орыстар наурыз айында тінту жүргізді. Ол кезде әкесі мен Ұлы Виталиймен бірге тұрды. Бір күн бұрын Владимир мен оның аутизммен ауыратын 14 жасар ұлы Виталийді тергеуге алды. Сол күні оны қатты соққыға жығып, үш сағаттық тергеуден кейін үйіне жіберген. Жазушы басқыншылардан өзінің украиншыл позициясын жасырмады. Соғыс жылдарында ол өз еркімен қызмет етті, әскерилерге көмектесті, балаларға арналған кітаптар мен ертегілер жазды.<ref>{{cite web|url=https://war.novyny.live/ru/ubili-iz-za-donosov-v-kharkove-poproshchalis-s-detskim-pisatelem-vladimirom-vakulenko-66945.html|title=Қарсылық салдарынан өлтірілді: Харьковте олар балалар жазушысы Владимир Вакуленкомен қоштасты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Вакуленконың күнделігі == Оккупацияның алғашқы күндерінде жазушы күнделігін енді ғана жүргізе бастағанда қонақ бөлменің терезесінен орыс танкісін көреді. Ол өзінің сезімін, болған оқиғаларды, басқыншылардың наубайхананы тонап кеткенін, ұрланған велосипедтерді т.б. жазды. Ауылда интернет жоқ, электр жарығы үзіліспен берілгендіктен Владимир жай қаламмен тез жаза бастады. Капитоловка ауылының жергілікті тұрғындарының бірі Владимир туралы хабарды ресейліктерге жеткізді. Олардың өзіне келетінін сезген Владимир күнделігін, өзін ұрлау қарсаңында оны толтырып, жасырады. Бақшадағы шие ағашының астынан орын таңдағаннан кейін ол күнделікті көміп тастап, әкесіне күнделік көмілген жерді айтып кетеді.<ref>{{cite web|url=https://www.objectiv.tv/objectively/2022/12/05/takogo-unizheniya-moi-nervy-ne-vyderzhat-dnevnik-ubitogo-pisatelya-vakulenko/|title=«Менің жүйкем мұндай қорлыққа төтеп бере алмайды» - өлтірілген жазушы Вакуленконың күнделігі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Келесі күні оның күнделік беттерінде сипатталған қорқыныштары расталды. Екі орыс солдаты оралып, Владимирді көлікке отырғызып алып кетеді, бұл жолы ол үйге оралмады. 2022 жылдың қыркүйек айының соңында украиналық жазушы және журналист Виктория Амелина Ресейдің әскери қылмыстары туралы айғақтарды жинау үшін Изюм ауданына келді. Ол Владимир Вакуленконың үйіне келгенде, әкесі қонаққа ұлының бөлмесін көрсетіп, күнделік туралы айтады. Виктория олар іздей бастаған жерінің сол жағын сәл қазып, полиэтилен пакетке оралған қатты нәрсеге тап болды. Табылған зат Харьков әдеби мұражайына берілді. 28 тамызда Харьков мұражайында Вакуленконың таңдамалы өлеңдері және оның әріптестері, достары мен куәгерлерінің әңгімелерінен тұратын «Мен әлі ораламын...» атты кітаптың тұсаукесері өтті. Сонымен қатар, осы соғыстың ең қатал жағдайында күнделігін Әдебиет мұражайында сақтаулы тұрған түпнұсқа дәптерді әркім өз көзімен көре алады.<ref>{{cite web|url=https://ikharkovchanin.com/ru/articles-dnevnik-vladimira-vakulenko-k|title=Владимир Вакуленконың күнделігі-К.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Кітапты «Украиналық ПЕН», «Виват» баспасы және Харьков әдеби мұражайы «Возрождение» халықаралық қорының қолдауымен дайындады. Басылымның бастамашысы және алғы сөздің авторы-жазушы [[Виктория Юрьевна Амелина|Виктория Амелина]] (1 шілдеде Ресей армиясының Краматорскіге 27 маусымда соққан жарақатынан қайтыс болды).<ref>{{cite web|url=https://news.online.ua/ru/ves-tirazh-dnevnika-pisatelya-vakulenko-ubitogo-voennymi-rf-raskupili-864963/?ysclid=lveyb30qmh833886189|title=Орыс әскерилері өлтірген жазушы Вакуленконың күнделігінің барлық тиражы сатылып кеткен|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Владимир Вакуленконың күнделігі тек Украинада ғана емес, басқа елдерде де танымал болып, адамдар бұрын білмейтін авторға қызығушылық танытты.<ref>{{cite web|url=https://www.sq.com.ua/rus/lichnost/30.03.2023/vakulenko|title=Өлтірілген Харьков жазушысының күнделігі. Өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Қаза болуы == Владимир 2022 жылдың наурыз айында жоғалып кетті. Оны соңғы рет Изюм маңындағы Капитоловка ауылында көрген. Жазушының ата-анасы 24 наурызда оның үйіне бес ер адам келіп үстіндегі ескі жемпір мен тәпішкесімен алып кеткенін айтты. Қыркүйек айында украин әскері Изюм қаласын азат етіп, қаладан жаппай жерленген бейітті тапты. Жергілікті жерлеу қызметі марқұм туралы деректер жазылған журналдың мәліметі бойынша 319-қабірде жерленген жазушының фамилиясын анықтады. Қазір жазушының қайтыс болғаны туралы мәлімет ДНК сараптамасы арқылы расталды.<ref>{{cite web|url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/11/28/vo-vremia-okkupatsii-iziuma-pogib-detskii-pisatel-vladimir-vakulenko-news|title=Изюмді басып алу кезінде балалар жазушысы Владимир Вакуленко қайтыс болды|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://holod.media/2022/11/29/v-izyume-vo-vremya-rossijskoj-okkupaczii-ubili-detskogo-pisatelya-vladimira-vakulenko/?ysclid=lve50yh59g567370920|title=Балалар жазушысы Владимир Вакуленко Ресей оккупациясында Изюмда қаза тапты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Марапаттары == 3-дәрежелі Құрмет белгісі ордені (22.01.2024 ж.; қайтыс болғаннан кейін)<ref>{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/162024-49517|title=Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина жазушылары]] [[Санат:Украина ақындары]] lqsgsm58ia914w1tykrl1j0enmhpf8z 3319450 3319448 2024-04-25T12:46:01Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Жазушы | Есімі = Владимир Владимирович Вакуленко | Шынайы есімі = {{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко}} | Суреті = | Ені = | Суреттің аты = | Туған кездегі есімі = | Лақап аты = | Туған күні = 1.07.1972 | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 24.03.22 - 12.05.2022 | Қайтыс болған жері = | Азаматтығы = | Ұлты = | Білімі = | Мансабы = | Шығармашылық жылдары = | Бағыты = | Жанры = | Шығармалардың тілі = | Дебюті = | Марапаттары = | Сыйлықтары = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = }} '''Владимир Владимирович Вакуленко ''' ({{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко;}} [[1 шілде]] [[1972 жыл]], [[Капитоловка]], [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] - [[2022 жыл]]ғы [[24 наурыз]]дан ерте емес және [[2022 жыл]]ғы [[12 мамыр]]дан кеш емес, [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]]) — украина әдебиет қайраткері, прозаик, ақын, аудармашы. Он үш кітаптың авторы, әдеби сыйлықтардың лауреаты. 2010 жылдан бері Википедияның редакторы. Автордың журналдарда, антологияларда, альманахтарда ересектерге де, балаларға да арналған басылымдарда көптеген жарияланымдары бар. Бірнеше баспа жобаларының құрастырушысы және бірлескен құрастырушысы, көптеген әдеби іс-шаралар мен фестивальдердің ұйымдастырушысы және қатысушысы. 2022 жылы туған жері Капитоловка ауылын орыс әскерлері басып алу кезінде қаза тапқан.<ref>{{cite web|url=https://starylev.com.ua/old-lion/author/volodimir-vakulenko|title=Владимир Вакуленко|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == 1972 жылы 1 шілдеде Харьков облысы Изюм ауданы Капитоловка ауылында дүниеге келген. 1979-1987 жылдары Капитолов орта мектебінде, 1987-1989 жылдары Краснооскольская орта мектебінде оқыды. 1989-1990 жылдары Изюмдегі №24 СПТУ-да кондитер-аспаз мамандығын алып шықты. 1991 жылдың қаңтарынан 1992 жылдың тамызына дейін Кеңес Армиясы қатарында әскери борышын өтеп жүргенде мүгедек болып демобилизацияланған. Жазуды жас кезінен, 2001 жылы бастаған. 2003 жылдан 2006 жылға дейін «Кремьянц» Изюм әдеби бірлестігінің мүшесі, 2005 жылы Константиновский атындағы «Прометей» әдеби бірлестігінің мүшесі болды. 2005-2006 жылдары - «Кремянец» әдеби бірлестігі төрағасының орынбасары, Изюм, «Криница» балалар мен жасөспірімдер газетінің бас редакторы болды. 2009 ж. қаңтар-шілде – «DzeRkaLo» аударма журналының бас редакторы. «Өнер жүздері» журналының тілшісі (2009). Бірнеше журналдар мен альманахтардың үйлестірушісі және құрастырушысы. 2006 жылдың күзінен бастап Львов облысында тұрады. Ирина Дементьевамен бірге ол баспаға дайындалып, оның шығармалары жарияланған ««Изюмская гора»» альманахын (2007) шығарды. «Цифрлық романтизм» (1, 2 том) 2006, 2007, «Демалыс-2» (2007), «Каромболь» (2008), «Украинаның 100 жас авторы» антологиясында (2006) және «Ї» №46 (2007), «Уақыт шыны» № 44, 50 (2007, 2009), «Жаңа проза» (10 том) 2008 ж.), «Бейсенбі» №30 (2008), «Часник» №2 (2008 ж.), «Стых» №24 (2008), «ШО» № 1/2 (2009), «Кривбасстың курьері» № 230/231 (2009), «Арт Грани» (№ 2, 3, 4, 5, 6, 2009 ж.), «Отражение» (№2, 2009 ж.), «ДзеркаЛо» (№1, 2009 ж.), «Птахас» (№5, 2009 ж.), « Литера-Н» (No3, 2009 ж.) журналдарында, сондай-ақ «Запад-Восток» интернет-журналында No 5, 7, 8 (2008, 2009 ж.) жарияланған.<ref>{{cite web|url=http://www.bukvoid.com.ua/info/writers/Vakulenko-K._Volodimir.html#google_vignette|title=Вакуленко-К. Владимир|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Соғыс басталған кезде ол кәмелетке толмаған мүгедектігі бар ұлын тәрбиелеу үшін Изюм ауданы Капитолевка селосында тұрған. Владимир Вакуленкоға орыстар наурыз айында тінту жүргізді. Ол кезде әкесі мен Ұлы Виталиймен бірге тұрды. Бір күн бұрын Владимир мен оның аутизммен ауыратын 14 жасар ұлы Виталийді тергеуге алды. Сол күні оны қатты соққыға жығып, үш сағаттық тергеуден кейін үйіне жіберген. Жазушы басқыншылардан өзінің украиншыл позициясын жасырмады. Соғыс жылдарында ол өз еркімен қызмет етті, әскерилерге көмектесті, балаларға арналған кітаптар мен ертегілер жазды.<ref>{{cite web|url=https://war.novyny.live/ru/ubili-iz-za-donosov-v-kharkove-poproshchalis-s-detskim-pisatelem-vladimirom-vakulenko-66945.html|title=Қарсылық салдарынан өлтірілді: Харьковте олар балалар жазушысы Владимир Вакуленкомен қоштасты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Вакуленконың күнделігі == Оккупацияның алғашқы күндерінде жазушы күнделігін енді ғана жүргізе бастағанда қонақ бөлменің терезесінен орыс танкісін көреді. Ол өзінің сезімін, болған оқиғаларды, басқыншылардың наубайхананы тонап кеткенін, ұрланған велосипедтерді т.б. жазды. Ауылда интернет жоқ, электр жарығы үзіліспен берілгендіктен Владимир жай қаламмен тез жаза бастады. Капитоловка ауылының жергілікті тұрғындарының бірі Владимир туралы хабарды ресейліктерге жеткізді. Олардың өзіне келетінін сезген Владимир күнделігін, өзін ұрлау қарсаңында оны толтырып, жасырады. Бақшадағы шие ағашының астынан орын таңдағаннан кейін ол күнделікті көміп тастап, әкесіне күнделік көмілген жерді айтып кетеді.<ref>{{cite web|url=https://www.objectiv.tv/objectively/2022/12/05/takogo-unizheniya-moi-nervy-ne-vyderzhat-dnevnik-ubitogo-pisatelya-vakulenko/|title=«Менің жүйкем мұндай қорлыққа төтеп бере алмайды» - өлтірілген жазушы Вакуленконың күнделігі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Келесі күні оның күнделік беттерінде сипатталған қорқыныштары расталды. Екі орыс солдаты оралып, Владимирді көлікке отырғызып алып кетеді, бұл жолы ол үйге оралмады. 2022 жылдың қыркүйек айының соңында украиналық жазушы және журналист Виктория Амелина Ресейдің әскери қылмыстары туралы айғақтарды жинау үшін Изюм ауданына келді. Ол Владимир Вакуленконың үйіне келгенде, әкесі қонаққа ұлының бөлмесін көрсетіп, күнделік туралы айтады. Виктория олар іздей бастаған жерінің сол жағын сәл қазып, полиэтилен пакетке оралған қатты нәрсеге тап болды. Табылған зат Харьков әдеби мұражайына берілді. 28 тамызда Харьков мұражайында Вакуленконың таңдамалы өлеңдері және оның әріптестері, достары мен куәгерлерінің әңгімелерінен тұратын «Мен әлі ораламын...» атты кітаптың тұсаукесері өтті. Сонымен қатар, осы соғыстың ең қатал жағдайында күнделігін Әдебиет мұражайында сақтаулы тұрған түпнұсқа дәптерді әркім өз көзімен көре алады.<ref>{{cite web|url=https://ikharkovchanin.com/ru/articles-dnevnik-vladimira-vakulenko-k|title=Владимир Вакуленконың күнделігі-К.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Кітапты «Украиналық ПЕН», «Виват» баспасы және Харьков әдеби мұражайы «Возрождение» халықаралық қорының қолдауымен дайындады. Басылымның бастамашысы және алғы сөздің авторы-жазушы [[Виктория Юрьевна Амелина|Виктория Амелина]] (1 шілдеде Ресей армиясының Краматорскіге 27 маусымда соққан жарақатынан қайтыс болды).<ref>{{cite web|url=https://news.online.ua/ru/ves-tirazh-dnevnika-pisatelya-vakulenko-ubitogo-voennymi-rf-raskupili-864963/?ysclid=lveyb30qmh833886189|title=Орыс әскерилері өлтірген жазушы Вакуленконың күнделігінің барлық тиражы сатылып кеткен|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Владимир Вакуленконың күнделігі тек Украинада ғана емес, басқа елдерде де танымал болып, адамдар бұрын білмейтін авторға қызығушылық танытты.<ref>{{cite web|url=https://www.sq.com.ua/rus/lichnost/30.03.2023/vakulenko|title=Өлтірілген Харьков жазушысының күнделігі. Өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Қаза болуы == Владимир 2022 жылдың наурыз айында жоғалып кетті. Оны соңғы рет Изюм маңындағы Капитоловка ауылында көрген. Жазушының ата-анасы 24 наурызда оның үйіне бес ер адам келіп үстіндегі ескі жемпір мен тәпішкесімен алып кеткенін айтты. Қыркүйек айында украин әскері Изюм қаласын азат етіп, қаладан жаппай жерленген бейітті тапты. Жергілікті жерлеу қызметі марқұм туралы деректер жазылған журналдың мәліметі бойынша 319-қабірде жерленген жазушының фамилиясын анықтады. Қазір жазушының қайтыс болғаны туралы мәлімет ДНК сараптамасы арқылы расталды.<ref>{{cite web|url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/11/28/vo-vremia-okkupatsii-iziuma-pogib-detskii-pisatel-vladimir-vakulenko-news|title=Изюмді басып алу кезінде балалар жазушысы Владимир Вакуленко қайтыс болды|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://holod.media/2022/11/29/v-izyume-vo-vremya-rossijskoj-okkupaczii-ubili-detskogo-pisatelya-vladimira-vakulenko/?ysclid=lve50yh59g567370920|title=Балалар жазушысы Владимир Вакуленко Ресей оккупациясында Изюмда қаза тапты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Марапаттары == 3-дәрежелі Құрмет белгісі ордені (22.01.2024 ж.; қайтыс болғаннан кейін)<ref>{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/162024-49517|title=Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина жазушылары]] [[Санат:Украина ақындары]] lp60p9hefzys2rt2pgidugtb6foas1j 3319452 3319450 2024-04-25T12:50:33Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Жазушы | Есімі = Владимир Владимирович Вакуленко | Шынайы есімі = {{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко}} | Суреті = | Ені = | Суреттің аты = | Туған кездегі есімі = | Лақап аты = | Туған күні = 1.07.1972 | Туған жері = {{туғанжері|Капитоловка|Капитоловкада}}, [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] | Қайтыс болған күні = 24.03.1922 ерте емес, 12.05.2022 кеш емес | Қайтыс болған жері = [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]], [[Украина]] | Азаматтығы = | Ұлты = | Білімі = | Мансабы = | Шығармашылық жылдары = | Бағыты = | Жанры = | Шығармалардың тілі = | Дебюті = | Марапаттары = | Сыйлықтары = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = }} '''Владимир Владимирович Вакуленко ''' ({{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко;}} [[1 шілде]] [[1972 жыл]], [[Капитоловка]], [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] - [[2022 жыл]]ғы [[24 наурыз]]дан ерте емес және [[2022 жыл]]ғы [[12 мамыр]]дан кеш емес, [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]]) — украина әдебиет қайраткері, прозаик, ақын, аудармашы. Он үш кітаптың авторы, әдеби сыйлықтардың лауреаты. 2010 жылдан бері Википедияның редакторы. Автордың журналдарда, антологияларда, альманахтарда ересектерге де, балаларға да арналған басылымдарда көптеген жарияланымдары бар. Бірнеше баспа жобаларының құрастырушысы және бірлескен құрастырушысы, көптеген әдеби іс-шаралар мен фестивальдердің ұйымдастырушысы және қатысушысы. 2022 жылы туған жері Капитоловка ауылын орыс әскерлері басып алу кезінде қаза тапқан.<ref>{{cite web|url=https://starylev.com.ua/old-lion/author/volodimir-vakulenko|title=Владимир Вакуленко|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == 1972 жылы 1 шілдеде Харьков облысы Изюм ауданы Капитоловка ауылында дүниеге келген. 1979-1987 жылдары Капитолов орта мектебінде, 1987-1989 жылдары Краснооскольская орта мектебінде оқыды. 1989-1990 жылдары Изюмдегі №24 СПТУ-да кондитер-аспаз мамандығын алып шықты. 1991 жылдың қаңтарынан 1992 жылдың тамызына дейін Кеңес Армиясы қатарында әскери борышын өтеп жүргенде мүгедек болып демобилизацияланған. Жазуды жас кезінен, 2001 жылы бастаған. 2003 жылдан 2006 жылға дейін «Кремьянц» Изюм әдеби бірлестігінің мүшесі, 2005 жылы Константиновский атындағы «Прометей» әдеби бірлестігінің мүшесі болды. 2005-2006 жылдары - «Кремянец» әдеби бірлестігі төрағасының орынбасары, Изюм, «Криница» балалар мен жасөспірімдер газетінің бас редакторы болды. 2009 ж. қаңтар-шілде – «DzeRkaLo» аударма журналының бас редакторы. «Өнер жүздері» журналының тілшісі (2009). Бірнеше журналдар мен альманахтардың үйлестірушісі және құрастырушысы. 2006 жылдың күзінен бастап Львов облысында тұрады. Ирина Дементьевамен бірге ол баспаға дайындалып, оның шығармалары жарияланған ««Изюмская гора»» альманахын (2007) шығарды. «Цифрлық романтизм» (1, 2 том) 2006, 2007, «Демалыс-2» (2007), «Каромболь» (2008), «Украинаның 100 жас авторы» антологиясында (2006) және «Ї» №46 (2007), «Уақыт шыны» № 44, 50 (2007, 2009), «Жаңа проза» (10 том) 2008 ж.), «Бейсенбі» №30 (2008), «Часник» №2 (2008 ж.), «Стых» №24 (2008), «ШО» № 1/2 (2009), «Кривбасстың курьері» № 230/231 (2009), «Арт Грани» (№ 2, 3, 4, 5, 6, 2009 ж.), «Отражение» (№2, 2009 ж.), «ДзеркаЛо» (№1, 2009 ж.), «Птахас» (№5, 2009 ж.), « Литера-Н» (No3, 2009 ж.) журналдарында, сондай-ақ «Запад-Восток» интернет-журналында No 5, 7, 8 (2008, 2009 ж.) жарияланған.<ref>{{cite web|url=http://www.bukvoid.com.ua/info/writers/Vakulenko-K._Volodimir.html#google_vignette|title=Вакуленко-К. Владимир|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Соғыс басталған кезде ол кәмелетке толмаған мүгедектігі бар ұлын тәрбиелеу үшін Изюм ауданы Капитолевка селосында тұрған. Владимир Вакуленкоға орыстар наурыз айында тінту жүргізді. Ол кезде әкесі мен Ұлы Виталиймен бірге тұрды. Бір күн бұрын Владимир мен оның аутизммен ауыратын 14 жасар ұлы Виталийді тергеуге алды. Сол күні оны қатты соққыға жығып, үш сағаттық тергеуден кейін үйіне жіберген. Жазушы басқыншылардан өзінің украиншыл позициясын жасырмады. Соғыс жылдарында ол өз еркімен қызмет етті, әскерилерге көмектесті, балаларға арналған кітаптар мен ертегілер жазды.<ref>{{cite web|url=https://war.novyny.live/ru/ubili-iz-za-donosov-v-kharkove-poproshchalis-s-detskim-pisatelem-vladimirom-vakulenko-66945.html|title=Қарсылық салдарынан өлтірілді: Харьковте олар балалар жазушысы Владимир Вакуленкомен қоштасты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Вакуленконың күнделігі == Оккупацияның алғашқы күндерінде жазушы күнделігін енді ғана жүргізе бастағанда қонақ бөлменің терезесінен орыс танкісін көреді. Ол өзінің сезімін, болған оқиғаларды, басқыншылардың наубайхананы тонап кеткенін, ұрланған велосипедтерді т.б. жазды. Ауылда интернет жоқ, электр жарығы үзіліспен берілгендіктен Владимир жай қаламмен тез жаза бастады. Капитоловка ауылының жергілікті тұрғындарының бірі Владимир туралы хабарды ресейліктерге жеткізді. Олардың өзіне келетінін сезген Владимир күнделігін, өзін ұрлау қарсаңында оны толтырып, жасырады. Бақшадағы шие ағашының астынан орын таңдағаннан кейін ол күнделікті көміп тастап, әкесіне күнделік көмілген жерді айтып кетеді.<ref>{{cite web|url=https://www.objectiv.tv/objectively/2022/12/05/takogo-unizheniya-moi-nervy-ne-vyderzhat-dnevnik-ubitogo-pisatelya-vakulenko/|title=«Менің жүйкем мұндай қорлыққа төтеп бере алмайды» - өлтірілген жазушы Вакуленконың күнделігі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Келесі күні оның күнделік беттерінде сипатталған қорқыныштары расталды. Екі орыс солдаты оралып, Владимирді көлікке отырғызып алып кетеді, бұл жолы ол үйге оралмады. 2022 жылдың қыркүйек айының соңында украиналық жазушы және журналист Виктория Амелина Ресейдің әскери қылмыстары туралы айғақтарды жинау үшін Изюм ауданына келді. Ол Владимир Вакуленконың үйіне келгенде, әкесі қонаққа ұлының бөлмесін көрсетіп, күнделік туралы айтады. Виктория олар іздей бастаған жерінің сол жағын сәл қазып, полиэтилен пакетке оралған қатты нәрсеге тап болды. Табылған зат Харьков әдеби мұражайына берілді. 28 тамызда Харьков мұражайында Вакуленконың таңдамалы өлеңдері және оның әріптестері, достары мен куәгерлерінің әңгімелерінен тұратын «Мен әлі ораламын...» атты кітаптың тұсаукесері өтті. Сонымен қатар, осы соғыстың ең қатал жағдайында күнделігін Әдебиет мұражайында сақтаулы тұрған түпнұсқа дәптерді әркім өз көзімен көре алады.<ref>{{cite web|url=https://ikharkovchanin.com/ru/articles-dnevnik-vladimira-vakulenko-k|title=Владимир Вакуленконың күнделігі-К.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Кітапты «Украиналық ПЕН», «Виват» баспасы және Харьков әдеби мұражайы «Возрождение» халықаралық қорының қолдауымен дайындады. Басылымның бастамашысы және алғы сөздің авторы-жазушы [[Виктория Юрьевна Амелина|Виктория Амелина]] (1 шілдеде Ресей армиясының Краматорскіге 27 маусымда соққан жарақатынан қайтыс болды).<ref>{{cite web|url=https://news.online.ua/ru/ves-tirazh-dnevnika-pisatelya-vakulenko-ubitogo-voennymi-rf-raskupili-864963/?ysclid=lveyb30qmh833886189|title=Орыс әскерилері өлтірген жазушы Вакуленконың күнделігінің барлық тиражы сатылып кеткен|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Владимир Вакуленконың күнделігі тек Украинада ғана емес, басқа елдерде де танымал болып, адамдар бұрын білмейтін авторға қызығушылық танытты.<ref>{{cite web|url=https://www.sq.com.ua/rus/lichnost/30.03.2023/vakulenko|title=Өлтірілген Харьков жазушысының күнделігі. Өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Қаза болуы == Владимир 2022 жылдың наурыз айында жоғалып кетті. Оны соңғы рет Изюм маңындағы Капитоловка ауылында көрген. Жазушының ата-анасы 24 наурызда оның үйіне бес ер адам келіп үстіндегі ескі жемпір мен тәпішкесімен алып кеткенін айтты. Қыркүйек айында украин әскері Изюм қаласын азат етіп, қаладан жаппай жерленген бейітті тапты. Жергілікті жерлеу қызметі марқұм туралы деректер жазылған журналдың мәліметі бойынша 319-қабірде жерленген жазушының фамилиясын анықтады. Қазір жазушының қайтыс болғаны туралы мәлімет ДНК сараптамасы арқылы расталды.<ref>{{cite web|url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/11/28/vo-vremia-okkupatsii-iziuma-pogib-detskii-pisatel-vladimir-vakulenko-news|title=Изюмді басып алу кезінде балалар жазушысы Владимир Вакуленко қайтыс болды|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://holod.media/2022/11/29/v-izyume-vo-vremya-rossijskoj-okkupaczii-ubili-detskogo-pisatelya-vladimira-vakulenko/?ysclid=lve50yh59g567370920|title=Балалар жазушысы Владимир Вакуленко Ресей оккупациясында Изюмда қаза тапты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Марапаттары == 3-дәрежелі Құрмет белгісі ордені (22.01.2024 ж.; қайтыс болғаннан кейін)<ref>{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/162024-49517|title=Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина жазушылары]] [[Санат:Украина ақындары]] tkm1up1hz48dn2tndxst89pxmetbzdi 3319453 3319452 2024-04-25T12:51:16Z Мағыпар 100137 үлгі, сурет қою wikitext text/x-wiki {{Жазушы | Есімі = Владимир Владимирович Вакуленко | Шынайы есімі = {{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко}} | Суреті = Вакуленко Володимир Володимирович.jpg | Ені = | Суреттің аты = | Туған кездегі есімі = | Лақап аты = | Туған күні = 1.07.1972 | Туған жері = {{туғанжері|Капитоловка|Капитоловкада}}, [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] | Қайтыс болған күні = 24.03.1922 ерте емес, 12.05.2022 кеш емес | Қайтыс болған жері = [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]], [[Украина]] | Азаматтығы = | Ұлты = | Білімі = | Мансабы = | Шығармашылық жылдары = | Бағыты = | Жанры = | Шығармалардың тілі = | Дебюті = | Марапаттары = | Сыйлықтары = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = }} '''Владимир Владимирович Вакуленко ''' ({{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко;}} [[1 шілде]] [[1972 жыл]], [[Капитоловка]], [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] - [[2022 жыл]]ғы [[24 наурыз]]дан ерте емес және [[2022 жыл]]ғы [[12 мамыр]]дан кеш емес, [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]]) — украина әдебиет қайраткері, прозаик, ақын, аудармашы. Он үш кітаптың авторы, әдеби сыйлықтардың лауреаты. 2010 жылдан бері Википедияның редакторы. Автордың журналдарда, антологияларда, альманахтарда ересектерге де, балаларға да арналған басылымдарда көптеген жарияланымдары бар. Бірнеше баспа жобаларының құрастырушысы және бірлескен құрастырушысы, көптеген әдеби іс-шаралар мен фестивальдердің ұйымдастырушысы және қатысушысы. 2022 жылы туған жері Капитоловка ауылын орыс әскерлері басып алу кезінде қаза тапқан.<ref>{{cite web|url=https://starylev.com.ua/old-lion/author/volodimir-vakulenko|title=Владимир Вакуленко|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == 1972 жылы 1 шілдеде Харьков облысы Изюм ауданы Капитоловка ауылында дүниеге келген. 1979-1987 жылдары Капитолов орта мектебінде, 1987-1989 жылдары Краснооскольская орта мектебінде оқыды. 1989-1990 жылдары Изюмдегі №24 СПТУ-да кондитер-аспаз мамандығын алып шықты. 1991 жылдың қаңтарынан 1992 жылдың тамызына дейін Кеңес Армиясы қатарында әскери борышын өтеп жүргенде мүгедек болып демобилизацияланған. Жазуды жас кезінен, 2001 жылы бастаған. 2003 жылдан 2006 жылға дейін «Кремьянц» Изюм әдеби бірлестігінің мүшесі, 2005 жылы Константиновский атындағы «Прометей» әдеби бірлестігінің мүшесі болды. 2005-2006 жылдары - «Кремянец» әдеби бірлестігі төрағасының орынбасары, Изюм, «Криница» балалар мен жасөспірімдер газетінің бас редакторы болды. 2009 ж. қаңтар-шілде – «DzeRkaLo» аударма журналының бас редакторы. «Өнер жүздері» журналының тілшісі (2009). Бірнеше журналдар мен альманахтардың үйлестірушісі және құрастырушысы. 2006 жылдың күзінен бастап Львов облысында тұрады. Ирина Дементьевамен бірге ол баспаға дайындалып, оның шығармалары жарияланған ««Изюмская гора»» альманахын (2007) шығарды. «Цифрлық романтизм» (1, 2 том) 2006, 2007, «Демалыс-2» (2007), «Каромболь» (2008), «Украинаның 100 жас авторы» антологиясында (2006) және «Ї» №46 (2007), «Уақыт шыны» № 44, 50 (2007, 2009), «Жаңа проза» (10 том) 2008 ж.), «Бейсенбі» №30 (2008), «Часник» №2 (2008 ж.), «Стых» №24 (2008), «ШО» № 1/2 (2009), «Кривбасстың курьері» № 230/231 (2009), «Арт Грани» (№ 2, 3, 4, 5, 6, 2009 ж.), «Отражение» (№2, 2009 ж.), «ДзеркаЛо» (№1, 2009 ж.), «Птахас» (№5, 2009 ж.), « Литера-Н» (No3, 2009 ж.) журналдарында, сондай-ақ «Запад-Восток» интернет-журналында No 5, 7, 8 (2008, 2009 ж.) жарияланған.<ref>{{cite web|url=http://www.bukvoid.com.ua/info/writers/Vakulenko-K._Volodimir.html#google_vignette|title=Вакуленко-К. Владимир|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Соғыс басталған кезде ол кәмелетке толмаған мүгедектігі бар ұлын тәрбиелеу үшін Изюм ауданы Капитолевка селосында тұрған. Владимир Вакуленкоға орыстар наурыз айында тінту жүргізді. Ол кезде әкесі мен Ұлы Виталиймен бірге тұрды. Бір күн бұрын Владимир мен оның аутизммен ауыратын 14 жасар ұлы Виталийді тергеуге алды. Сол күні оны қатты соққыға жығып, үш сағаттық тергеуден кейін үйіне жіберген. Жазушы басқыншылардан өзінің украиншыл позициясын жасырмады. Соғыс жылдарында ол өз еркімен қызмет етті, әскерилерге көмектесті, балаларға арналған кітаптар мен ертегілер жазды.<ref>{{cite web|url=https://war.novyny.live/ru/ubili-iz-za-donosov-v-kharkove-poproshchalis-s-detskim-pisatelem-vladimirom-vakulenko-66945.html|title=Қарсылық салдарынан өлтірілді: Харьковте олар балалар жазушысы Владимир Вакуленкомен қоштасты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Вакуленконың күнделігі == Оккупацияның алғашқы күндерінде жазушы күнделігін енді ғана жүргізе бастағанда қонақ бөлменің терезесінен орыс танкісін көреді. Ол өзінің сезімін, болған оқиғаларды, басқыншылардың наубайхананы тонап кеткенін, ұрланған велосипедтерді т.б. жазды. Ауылда интернет жоқ, электр жарығы үзіліспен берілгендіктен Владимир жай қаламмен тез жаза бастады. Капитоловка ауылының жергілікті тұрғындарының бірі Владимир туралы хабарды ресейліктерге жеткізді. Олардың өзіне келетінін сезген Владимир күнделігін, өзін ұрлау қарсаңында оны толтырып, жасырады. Бақшадағы шие ағашының астынан орын таңдағаннан кейін ол күнделікті көміп тастап, әкесіне күнделік көмілген жерді айтып кетеді.<ref>{{cite web|url=https://www.objectiv.tv/objectively/2022/12/05/takogo-unizheniya-moi-nervy-ne-vyderzhat-dnevnik-ubitogo-pisatelya-vakulenko/|title=«Менің жүйкем мұндай қорлыққа төтеп бере алмайды» - өлтірілген жазушы Вакуленконың күнделігі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Келесі күні оның күнделік беттерінде сипатталған қорқыныштары расталды. Екі орыс солдаты оралып, Владимирді көлікке отырғызып алып кетеді, бұл жолы ол үйге оралмады. 2022 жылдың қыркүйек айының соңында украиналық жазушы және журналист Виктория Амелина Ресейдің әскери қылмыстары туралы айғақтарды жинау үшін Изюм ауданына келді. Ол Владимир Вакуленконың үйіне келгенде, әкесі қонаққа ұлының бөлмесін көрсетіп, күнделік туралы айтады. Виктория олар іздей бастаған жерінің сол жағын сәл қазып, полиэтилен пакетке оралған қатты нәрсеге тап болды. Табылған зат Харьков әдеби мұражайына берілді. 28 тамызда Харьков мұражайында Вакуленконың таңдамалы өлеңдері және оның әріптестері, достары мен куәгерлерінің әңгімелерінен тұратын «Мен әлі ораламын...» атты кітаптың тұсаукесері өтті. Сонымен қатар, осы соғыстың ең қатал жағдайында күнделігін Әдебиет мұражайында сақтаулы тұрған түпнұсқа дәптерді әркім өз көзімен көре алады.<ref>{{cite web|url=https://ikharkovchanin.com/ru/articles-dnevnik-vladimira-vakulenko-k|title=Владимир Вакуленконың күнделігі-К.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Кітапты «Украиналық ПЕН», «Виват» баспасы және Харьков әдеби мұражайы «Возрождение» халықаралық қорының қолдауымен дайындады. Басылымның бастамашысы және алғы сөздің авторы-жазушы [[Виктория Юрьевна Амелина|Виктория Амелина]] (1 шілдеде Ресей армиясының Краматорскіге 27 маусымда соққан жарақатынан қайтыс болды).<ref>{{cite web|url=https://news.online.ua/ru/ves-tirazh-dnevnika-pisatelya-vakulenko-ubitogo-voennymi-rf-raskupili-864963/?ysclid=lveyb30qmh833886189|title=Орыс әскерилері өлтірген жазушы Вакуленконың күнделігінің барлық тиражы сатылып кеткен|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Владимир Вакуленконың күнделігі тек Украинада ғана емес, басқа елдерде де танымал болып, адамдар бұрын білмейтін авторға қызығушылық танытты.<ref>{{cite web|url=https://www.sq.com.ua/rus/lichnost/30.03.2023/vakulenko|title=Өлтірілген Харьков жазушысының күнделігі. Өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Қаза болуы == Владимир 2022 жылдың наурыз айында жоғалып кетті. Оны соңғы рет Изюм маңындағы Капитоловка ауылында көрген. Жазушының ата-анасы 24 наурызда оның үйіне бес ер адам келіп үстіндегі ескі жемпір мен тәпішкесімен алып кеткенін айтты. Қыркүйек айында украин әскері Изюм қаласын азат етіп, қаладан жаппай жерленген бейітті тапты. Жергілікті жерлеу қызметі марқұм туралы деректер жазылған журналдың мәліметі бойынша 319-қабірде жерленген жазушының фамилиясын анықтады. Қазір жазушының қайтыс болғаны туралы мәлімет ДНК сараптамасы арқылы расталды.<ref>{{cite web|url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/11/28/vo-vremia-okkupatsii-iziuma-pogib-detskii-pisatel-vladimir-vakulenko-news|title=Изюмді басып алу кезінде балалар жазушысы Владимир Вакуленко қайтыс болды|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://holod.media/2022/11/29/v-izyume-vo-vremya-rossijskoj-okkupaczii-ubili-detskogo-pisatelya-vladimira-vakulenko/?ysclid=lve50yh59g567370920|title=Балалар жазушысы Владимир Вакуленко Ресей оккупациясында Изюмда қаза тапты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Марапаттары == 3-дәрежелі Құрмет белгісі ордені (22.01.2024 ж.; қайтыс болғаннан кейін)<ref>{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/162024-49517|title=Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина жазушылары]] [[Санат:Украина ақындары]] 74ya4iydfk62pw72lpa4r9hon82e524 3319457 3319453 2024-04-25T12:54:14Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Жазушы | Есімі = Владимир Владимирович Вакуленко | Шынайы есімі = {{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко}} | Суреті = Вакуленко Володимир Володимирович.jpg | Ені = | Суреттің аты = | Туған кездегі есімі = | Лақап аты = Володимир Вакуленко-К. және ВКВ | Туған күні = 1.07.1972 | Туған жері = {{туғанжері|Капитоловка|Капитоловкада}}, [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] | Қайтыс болған күні = 24.03.1922 ерте емес, 12.05.2022 кеш емес | Қайтыс болған жері = [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]], [[Украина]] | Азаматтығы = {{Байрақ|Украина}} | Ұлты = [[Украиндар|Украин]] | Білімі = | Мансабы = | Шығармашылық жылдары = | Бағыты = | Жанры = | Шығармалардың тілі = | Дебюті = | Марапаттары = | Сыйлықтары = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = }} '''Владимир Владимирович Вакуленко ''' ({{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко;}} [[1 шілде]] [[1972 жыл]], [[Капитоловка]], [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] - [[2022 жыл]]ғы [[24 наурыз]]дан ерте емес және [[2022 жыл]]ғы [[12 мамыр]]дан кеш емес, [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]]) — украина әдебиет қайраткері, прозаик, ақын, аудармашы. Он үш кітаптың авторы, әдеби сыйлықтардың лауреаты. 2010 жылдан бері Википедияның редакторы. Автордың журналдарда, антологияларда, альманахтарда ересектерге де, балаларға да арналған басылымдарда көптеген жарияланымдары бар. Бірнеше баспа жобаларының құрастырушысы және бірлескен құрастырушысы, көптеген әдеби іс-шаралар мен фестивальдердің ұйымдастырушысы және қатысушысы. 2022 жылы туған жері Капитоловка ауылын орыс әскерлері басып алу кезінде қаза тапқан.<ref>{{cite web|url=https://starylev.com.ua/old-lion/author/volodimir-vakulenko|title=Владимир Вакуленко|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == 1972 жылы 1 шілдеде Харьков облысы Изюм ауданы Капитоловка ауылында дүниеге келген. 1979-1987 жылдары Капитолов орта мектебінде, 1987-1989 жылдары Краснооскольская орта мектебінде оқыды. 1989-1990 жылдары Изюмдегі №24 СПТУ-да кондитер-аспаз мамандығын алып шықты. 1991 жылдың қаңтарынан 1992 жылдың тамызына дейін Кеңес Армиясы қатарында әскери борышын өтеп жүргенде мүгедек болып демобилизацияланған. Жазуды жас кезінен, 2001 жылы бастаған. 2003 жылдан 2006 жылға дейін «Кремьянц» Изюм әдеби бірлестігінің мүшесі, 2005 жылы Константиновский атындағы «Прометей» әдеби бірлестігінің мүшесі болды. 2005-2006 жылдары - «Кремянец» әдеби бірлестігі төрағасының орынбасары, Изюм, «Криница» балалар мен жасөспірімдер газетінің бас редакторы болды. 2009 ж. қаңтар-шілде – «DzeRkaLo» аударма журналының бас редакторы. «Өнер жүздері» журналының тілшісі (2009). Бірнеше журналдар мен альманахтардың үйлестірушісі және құрастырушысы. 2006 жылдың күзінен бастап Львов облысында тұрады. Ирина Дементьевамен бірге ол баспаға дайындалып, оның шығармалары жарияланған ««Изюмская гора»» альманахын (2007) шығарды. «Цифрлық романтизм» (1, 2 том) 2006, 2007, «Демалыс-2» (2007), «Каромболь» (2008), «Украинаның 100 жас авторы» антологиясында (2006) және «Ї» №46 (2007), «Уақыт шыны» № 44, 50 (2007, 2009), «Жаңа проза» (10 том) 2008 ж.), «Бейсенбі» №30 (2008), «Часник» №2 (2008 ж.), «Стых» №24 (2008), «ШО» № 1/2 (2009), «Кривбасстың курьері» № 230/231 (2009), «Арт Грани» (№ 2, 3, 4, 5, 6, 2009 ж.), «Отражение» (№2, 2009 ж.), «ДзеркаЛо» (№1, 2009 ж.), «Птахас» (№5, 2009 ж.), « Литера-Н» (No3, 2009 ж.) журналдарында, сондай-ақ «Запад-Восток» интернет-журналында No 5, 7, 8 (2008, 2009 ж.) жарияланған.<ref>{{cite web|url=http://www.bukvoid.com.ua/info/writers/Vakulenko-K._Volodimir.html#google_vignette|title=Вакуленко-К. Владимир|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Соғыс басталған кезде ол кәмелетке толмаған мүгедектігі бар ұлын тәрбиелеу үшін Изюм ауданы Капитолевка селосында тұрған. Владимир Вакуленкоға орыстар наурыз айында тінту жүргізді. Ол кезде әкесі мен Ұлы Виталиймен бірге тұрды. Бір күн бұрын Владимир мен оның аутизммен ауыратын 14 жасар ұлы Виталийді тергеуге алды. Сол күні оны қатты соққыға жығып, үш сағаттық тергеуден кейін үйіне жіберген. Жазушы басқыншылардан өзінің украиншыл позициясын жасырмады. Соғыс жылдарында ол өз еркімен қызмет етті, әскерилерге көмектесті, балаларға арналған кітаптар мен ертегілер жазды.<ref>{{cite web|url=https://war.novyny.live/ru/ubili-iz-za-donosov-v-kharkove-poproshchalis-s-detskim-pisatelem-vladimirom-vakulenko-66945.html|title=Қарсылық салдарынан өлтірілді: Харьковте олар балалар жазушысы Владимир Вакуленкомен қоштасты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Вакуленконың күнделігі == Оккупацияның алғашқы күндерінде жазушы күнделігін енді ғана жүргізе бастағанда қонақ бөлменің терезесінен орыс танкісін көреді. Ол өзінің сезімін, болған оқиғаларды, басқыншылардың наубайхананы тонап кеткенін, ұрланған велосипедтерді т.б. жазды. Ауылда интернет жоқ, электр жарығы үзіліспен берілгендіктен Владимир жай қаламмен тез жаза бастады. Капитоловка ауылының жергілікті тұрғындарының бірі Владимир туралы хабарды ресейліктерге жеткізді. Олардың өзіне келетінін сезген Владимир күнделігін, өзін ұрлау қарсаңында оны толтырып, жасырады. Бақшадағы шие ағашының астынан орын таңдағаннан кейін ол күнделікті көміп тастап, әкесіне күнделік көмілген жерді айтып кетеді.<ref>{{cite web|url=https://www.objectiv.tv/objectively/2022/12/05/takogo-unizheniya-moi-nervy-ne-vyderzhat-dnevnik-ubitogo-pisatelya-vakulenko/|title=«Менің жүйкем мұндай қорлыққа төтеп бере алмайды» - өлтірілген жазушы Вакуленконың күнделігі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Келесі күні оның күнделік беттерінде сипатталған қорқыныштары расталды. Екі орыс солдаты оралып, Владимирді көлікке отырғызып алып кетеді, бұл жолы ол үйге оралмады. 2022 жылдың қыркүйек айының соңында украиналық жазушы және журналист Виктория Амелина Ресейдің әскери қылмыстары туралы айғақтарды жинау үшін Изюм ауданына келді. Ол Владимир Вакуленконың үйіне келгенде, әкесі қонаққа ұлының бөлмесін көрсетіп, күнделік туралы айтады. Виктория олар іздей бастаған жерінің сол жағын сәл қазып, полиэтилен пакетке оралған қатты нәрсеге тап болды. Табылған зат Харьков әдеби мұражайына берілді. 28 тамызда Харьков мұражайында Вакуленконың таңдамалы өлеңдері және оның әріптестері, достары мен куәгерлерінің әңгімелерінен тұратын «Мен әлі ораламын...» атты кітаптың тұсаукесері өтті. Сонымен қатар, осы соғыстың ең қатал жағдайында күнделігін Әдебиет мұражайында сақтаулы тұрған түпнұсқа дәптерді әркім өз көзімен көре алады.<ref>{{cite web|url=https://ikharkovchanin.com/ru/articles-dnevnik-vladimira-vakulenko-k|title=Владимир Вакуленконың күнделігі-К.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Кітапты «Украиналық ПЕН», «Виват» баспасы және Харьков әдеби мұражайы «Возрождение» халықаралық қорының қолдауымен дайындады. Басылымның бастамашысы және алғы сөздің авторы-жазушы [[Виктория Юрьевна Амелина|Виктория Амелина]] (1 шілдеде Ресей армиясының Краматорскіге 27 маусымда соққан жарақатынан қайтыс болды).<ref>{{cite web|url=https://news.online.ua/ru/ves-tirazh-dnevnika-pisatelya-vakulenko-ubitogo-voennymi-rf-raskupili-864963/?ysclid=lveyb30qmh833886189|title=Орыс әскерилері өлтірген жазушы Вакуленконың күнделігінің барлық тиражы сатылып кеткен|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Владимир Вакуленконың күнделігі тек Украинада ғана емес, басқа елдерде де танымал болып, адамдар бұрын білмейтін авторға қызығушылық танытты.<ref>{{cite web|url=https://www.sq.com.ua/rus/lichnost/30.03.2023/vakulenko|title=Өлтірілген Харьков жазушысының күнделігі. Өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Қаза болуы == Владимир 2022 жылдың наурыз айында жоғалып кетті. Оны соңғы рет Изюм маңындағы Капитоловка ауылында көрген. Жазушының ата-анасы 24 наурызда оның үйіне бес ер адам келіп үстіндегі ескі жемпір мен тәпішкесімен алып кеткенін айтты. Қыркүйек айында украин әскері Изюм қаласын азат етіп, қаладан жаппай жерленген бейітті тапты. Жергілікті жерлеу қызметі марқұм туралы деректер жазылған журналдың мәліметі бойынша 319-қабірде жерленген жазушының фамилиясын анықтады. Қазір жазушының қайтыс болғаны туралы мәлімет ДНК сараптамасы арқылы расталды.<ref>{{cite web|url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/11/28/vo-vremia-okkupatsii-iziuma-pogib-detskii-pisatel-vladimir-vakulenko-news|title=Изюмді басып алу кезінде балалар жазушысы Владимир Вакуленко қайтыс болды|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://holod.media/2022/11/29/v-izyume-vo-vremya-rossijskoj-okkupaczii-ubili-detskogo-pisatelya-vladimira-vakulenko/?ysclid=lve50yh59g567370920|title=Балалар жазушысы Владимир Вакуленко Ресей оккупациясында Изюмда қаза тапты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Марапаттары == 3-дәрежелі Құрмет белгісі ордені (22.01.2024 ж.; қайтыс болғаннан кейін)<ref>{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/162024-49517|title=Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина жазушылары]] [[Санат:Украина ақындары]] t1akwg3gxsiryd4jlp682kpx5ttxhlw 3319459 3319457 2024-04-25T12:56:35Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Жазушы | Есімі = Владимир Владимирович Вакуленко | Шынайы есімі = {{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко}} | Суреті = Вакуленко Володимир Володимирович.jpg | Ені = | Суреттің аты = | Туған кездегі есімі = | Лақап аты = Володимир Вакуленко-К. және ВКВ | Туған күні = 1.07.1972 | Туған жері = {{туғанжері|Капитоловка|Капитоловкада}}, [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] | Қайтыс болған күні = 24.03.1922 ерте емес, 12.05.2022 кеш емес | Қайтыс болған жері = [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]], [[Украина]] | Азаматтығы = {{Байрақ|Украина}} | Ұлты = [[Украиндар|Украин]] | Білімі = | Мансабы = балалар жазушысы, аудармашы, қоғам қайраткері, Викимедиашы | Шығармашылық жылдары = | Бағыты = | Жанры = | Шығармалардың тілі = | Дебюті = | Марапаттары = | Сыйлықтары = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = }} '''Владимир Владимирович Вакуленко ''' ({{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко;}} [[1 шілде]] [[1972 жыл]], [[Капитоловка]], [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] - [[2022 жыл]]ғы [[24 наурыз]]дан ерте емес және [[2022 жыл]]ғы [[12 мамыр]]дан кеш емес, [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]]) — украина әдебиет қайраткері, прозаик, ақын, аудармашы. Он үш кітаптың авторы, әдеби сыйлықтардың лауреаты. 2010 жылдан бері Википедияның редакторы. Автордың журналдарда, антологияларда, альманахтарда ересектерге де, балаларға да арналған басылымдарда көптеген жарияланымдары бар. Бірнеше баспа жобаларының құрастырушысы және бірлескен құрастырушысы, көптеген әдеби іс-шаралар мен фестивальдердің ұйымдастырушысы және қатысушысы. 2022 жылы туған жері Капитоловка ауылын орыс әскерлері басып алу кезінде қаза тапқан.<ref>{{cite web|url=https://starylev.com.ua/old-lion/author/volodimir-vakulenko|title=Владимир Вакуленко|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == 1972 жылы 1 шілдеде Харьков облысы Изюм ауданы Капитоловка ауылында дүниеге келген. 1979-1987 жылдары Капитолов орта мектебінде, 1987-1989 жылдары Краснооскольская орта мектебінде оқыды. 1989-1990 жылдары Изюмдегі №24 СПТУ-да кондитер-аспаз мамандығын алып шықты. 1991 жылдың қаңтарынан 1992 жылдың тамызына дейін Кеңес Армиясы қатарында әскери борышын өтеп жүргенде мүгедек болып демобилизацияланған. Жазуды жас кезінен, 2001 жылы бастаған. 2003 жылдан 2006 жылға дейін «Кремьянц» Изюм әдеби бірлестігінің мүшесі, 2005 жылы Константиновский атындағы «Прометей» әдеби бірлестігінің мүшесі болды. 2005-2006 жылдары - «Кремянец» әдеби бірлестігі төрағасының орынбасары, Изюм, «Криница» балалар мен жасөспірімдер газетінің бас редакторы болды. 2009 ж. қаңтар-шілде – «DzeRkaLo» аударма журналының бас редакторы. «Өнер жүздері» журналының тілшісі (2009). Бірнеше журналдар мен альманахтардың үйлестірушісі және құрастырушысы. 2006 жылдың күзінен бастап Львов облысында тұрады. Ирина Дементьевамен бірге ол баспаға дайындалып, оның шығармалары жарияланған ««Изюмская гора»» альманахын (2007) шығарды. «Цифрлық романтизм» (1, 2 том) 2006, 2007, «Демалыс-2» (2007), «Каромболь» (2008), «Украинаның 100 жас авторы» антологиясында (2006) және «Ї» №46 (2007), «Уақыт шыны» № 44, 50 (2007, 2009), «Жаңа проза» (10 том) 2008 ж.), «Бейсенбі» №30 (2008), «Часник» №2 (2008 ж.), «Стых» №24 (2008), «ШО» № 1/2 (2009), «Кривбасстың курьері» № 230/231 (2009), «Арт Грани» (№ 2, 3, 4, 5, 6, 2009 ж.), «Отражение» (№2, 2009 ж.), «ДзеркаЛо» (№1, 2009 ж.), «Птахас» (№5, 2009 ж.), « Литера-Н» (No3, 2009 ж.) журналдарында, сондай-ақ «Запад-Восток» интернет-журналында No 5, 7, 8 (2008, 2009 ж.) жарияланған.<ref>{{cite web|url=http://www.bukvoid.com.ua/info/writers/Vakulenko-K._Volodimir.html#google_vignette|title=Вакуленко-К. Владимир|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Соғыс басталған кезде ол кәмелетке толмаған мүгедектігі бар ұлын тәрбиелеу үшін Изюм ауданы Капитолевка селосында тұрған. Владимир Вакуленкоға орыстар наурыз айында тінту жүргізді. Ол кезде әкесі мен Ұлы Виталиймен бірге тұрды. Бір күн бұрын Владимир мен оның аутизммен ауыратын 14 жасар ұлы Виталийді тергеуге алды. Сол күні оны қатты соққыға жығып, үш сағаттық тергеуден кейін үйіне жіберген. Жазушы басқыншылардан өзінің украиншыл позициясын жасырмады. Соғыс жылдарында ол өз еркімен қызмет етті, әскерилерге көмектесті, балаларға арналған кітаптар мен ертегілер жазды.<ref>{{cite web|url=https://war.novyny.live/ru/ubili-iz-za-donosov-v-kharkove-poproshchalis-s-detskim-pisatelem-vladimirom-vakulenko-66945.html|title=Қарсылық салдарынан өлтірілді: Харьковте олар балалар жазушысы Владимир Вакуленкомен қоштасты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Вакуленконың күнделігі == Оккупацияның алғашқы күндерінде жазушы күнделігін енді ғана жүргізе бастағанда қонақ бөлменің терезесінен орыс танкісін көреді. Ол өзінің сезімін, болған оқиғаларды, басқыншылардың наубайхананы тонап кеткенін, ұрланған велосипедтерді т.б. жазды. Ауылда интернет жоқ, электр жарығы үзіліспен берілгендіктен Владимир жай қаламмен тез жаза бастады. Капитоловка ауылының жергілікті тұрғындарының бірі Владимир туралы хабарды ресейліктерге жеткізді. Олардың өзіне келетінін сезген Владимир күнделігін, өзін ұрлау қарсаңында оны толтырып, жасырады. Бақшадағы шие ағашының астынан орын таңдағаннан кейін ол күнделікті көміп тастап, әкесіне күнделік көмілген жерді айтып кетеді.<ref>{{cite web|url=https://www.objectiv.tv/objectively/2022/12/05/takogo-unizheniya-moi-nervy-ne-vyderzhat-dnevnik-ubitogo-pisatelya-vakulenko/|title=«Менің жүйкем мұндай қорлыққа төтеп бере алмайды» - өлтірілген жазушы Вакуленконың күнделігі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Келесі күні оның күнделік беттерінде сипатталған қорқыныштары расталды. Екі орыс солдаты оралып, Владимирді көлікке отырғызып алып кетеді, бұл жолы ол үйге оралмады. 2022 жылдың қыркүйек айының соңында украиналық жазушы және журналист Виктория Амелина Ресейдің әскери қылмыстары туралы айғақтарды жинау үшін Изюм ауданына келді. Ол Владимир Вакуленконың үйіне келгенде, әкесі қонаққа ұлының бөлмесін көрсетіп, күнделік туралы айтады. Виктория олар іздей бастаған жерінің сол жағын сәл қазып, полиэтилен пакетке оралған қатты нәрсеге тап болды. Табылған зат Харьков әдеби мұражайына берілді. 28 тамызда Харьков мұражайында Вакуленконың таңдамалы өлеңдері және оның әріптестері, достары мен куәгерлерінің әңгімелерінен тұратын «Мен әлі ораламын...» атты кітаптың тұсаукесері өтті. Сонымен қатар, осы соғыстың ең қатал жағдайында күнделігін Әдебиет мұражайында сақтаулы тұрған түпнұсқа дәптерді әркім өз көзімен көре алады.<ref>{{cite web|url=https://ikharkovchanin.com/ru/articles-dnevnik-vladimira-vakulenko-k|title=Владимир Вакуленконың күнделігі-К.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Кітапты «Украиналық ПЕН», «Виват» баспасы және Харьков әдеби мұражайы «Возрождение» халықаралық қорының қолдауымен дайындады. Басылымның бастамашысы және алғы сөздің авторы-жазушы [[Виктория Юрьевна Амелина|Виктория Амелина]] (1 шілдеде Ресей армиясының Краматорскіге 27 маусымда соққан жарақатынан қайтыс болды).<ref>{{cite web|url=https://news.online.ua/ru/ves-tirazh-dnevnika-pisatelya-vakulenko-ubitogo-voennymi-rf-raskupili-864963/?ysclid=lveyb30qmh833886189|title=Орыс әскерилері өлтірген жазушы Вакуленконың күнделігінің барлық тиражы сатылып кеткен|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Владимир Вакуленконың күнделігі тек Украинада ғана емес, басқа елдерде де танымал болып, адамдар бұрын білмейтін авторға қызығушылық танытты.<ref>{{cite web|url=https://www.sq.com.ua/rus/lichnost/30.03.2023/vakulenko|title=Өлтірілген Харьков жазушысының күнделігі. Өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Қаза болуы == Владимир 2022 жылдың наурыз айында жоғалып кетті. Оны соңғы рет Изюм маңындағы Капитоловка ауылында көрген. Жазушының ата-анасы 24 наурызда оның үйіне бес ер адам келіп үстіндегі ескі жемпір мен тәпішкесімен алып кеткенін айтты. Қыркүйек айында украин әскері Изюм қаласын азат етіп, қаладан жаппай жерленген бейітті тапты. Жергілікті жерлеу қызметі марқұм туралы деректер жазылған журналдың мәліметі бойынша 319-қабірде жерленген жазушының фамилиясын анықтады. Қазір жазушының қайтыс болғаны туралы мәлімет ДНК сараптамасы арқылы расталды.<ref>{{cite web|url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/11/28/vo-vremia-okkupatsii-iziuma-pogib-detskii-pisatel-vladimir-vakulenko-news|title=Изюмді басып алу кезінде балалар жазушысы Владимир Вакуленко қайтыс болды|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://holod.media/2022/11/29/v-izyume-vo-vremya-rossijskoj-okkupaczii-ubili-detskogo-pisatelya-vladimira-vakulenko/?ysclid=lve50yh59g567370920|title=Балалар жазушысы Владимир Вакуленко Ресей оккупациясында Изюмда қаза тапты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Марапаттары == 3-дәрежелі Құрмет белгісі ордені (22.01.2024 ж.; қайтыс болғаннан кейін)<ref>{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/162024-49517|title=Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина жазушылары]] [[Санат:Украина ақындары]] 4yi1e0j7fleqrbsdk6yu47llcul6jhu 3319461 3319459 2024-04-25T12:58:39Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Украин Викимедиашылары|Украин Викимедиашылары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Жазушы | Есімі = Владимир Владимирович Вакуленко | Шынайы есімі = {{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко}} | Суреті = Вакуленко Володимир Володимирович.jpg | Ені = | Суреттің аты = | Туған кездегі есімі = | Лақап аты = Володимир Вакуленко-К. және ВКВ | Туған күні = 1.07.1972 | Туған жері = {{туғанжері|Капитоловка|Капитоловкада}}, [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] | Қайтыс болған күні = 24.03.1922 ерте емес, 12.05.2022 кеш емес | Қайтыс болған жері = [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]], [[Украина]] | Азаматтығы = {{Байрақ|Украина}} | Ұлты = [[Украиндар|Украин]] | Білімі = | Мансабы = балалар жазушысы, аудармашы, қоғам қайраткері, Викимедиашы | Шығармашылық жылдары = | Бағыты = | Жанры = | Шығармалардың тілі = | Дебюті = | Марапаттары = | Сыйлықтары = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = }} '''Владимир Владимирович Вакуленко ''' ({{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко;}} [[1 шілде]] [[1972 жыл]], [[Капитоловка]], [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] - [[2022 жыл]]ғы [[24 наурыз]]дан ерте емес және [[2022 жыл]]ғы [[12 мамыр]]дан кеш емес, [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]]) — украина әдебиет қайраткері, прозаик, ақын, аудармашы. Он үш кітаптың авторы, әдеби сыйлықтардың лауреаты. 2010 жылдан бері Википедияның редакторы. Автордың журналдарда, антологияларда, альманахтарда ересектерге де, балаларға да арналған басылымдарда көптеген жарияланымдары бар. Бірнеше баспа жобаларының құрастырушысы және бірлескен құрастырушысы, көптеген әдеби іс-шаралар мен фестивальдердің ұйымдастырушысы және қатысушысы. 2022 жылы туған жері Капитоловка ауылын орыс әскерлері басып алу кезінде қаза тапқан.<ref>{{cite web|url=https://starylev.com.ua/old-lion/author/volodimir-vakulenko|title=Владимир Вакуленко|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == 1972 жылы 1 шілдеде Харьков облысы Изюм ауданы Капитоловка ауылында дүниеге келген. 1979-1987 жылдары Капитолов орта мектебінде, 1987-1989 жылдары Краснооскольская орта мектебінде оқыды. 1989-1990 жылдары Изюмдегі №24 СПТУ-да кондитер-аспаз мамандығын алып шықты. 1991 жылдың қаңтарынан 1992 жылдың тамызына дейін Кеңес Армиясы қатарында әскери борышын өтеп жүргенде мүгедек болып демобилизацияланған. Жазуды жас кезінен, 2001 жылы бастаған. 2003 жылдан 2006 жылға дейін «Кремьянц» Изюм әдеби бірлестігінің мүшесі, 2005 жылы Константиновский атындағы «Прометей» әдеби бірлестігінің мүшесі болды. 2005-2006 жылдары - «Кремянец» әдеби бірлестігі төрағасының орынбасары, Изюм, «Криница» балалар мен жасөспірімдер газетінің бас редакторы болды. 2009 ж. қаңтар-шілде – «DzeRkaLo» аударма журналының бас редакторы. «Өнер жүздері» журналының тілшісі (2009). Бірнеше журналдар мен альманахтардың үйлестірушісі және құрастырушысы. 2006 жылдың күзінен бастап Львов облысында тұрады. Ирина Дементьевамен бірге ол баспаға дайындалып, оның шығармалары жарияланған ««Изюмская гора»» альманахын (2007) шығарды. «Цифрлық романтизм» (1, 2 том) 2006, 2007, «Демалыс-2» (2007), «Каромболь» (2008), «Украинаның 100 жас авторы» антологиясында (2006) және «Ї» №46 (2007), «Уақыт шыны» № 44, 50 (2007, 2009), «Жаңа проза» (10 том) 2008 ж.), «Бейсенбі» №30 (2008), «Часник» №2 (2008 ж.), «Стых» №24 (2008), «ШО» № 1/2 (2009), «Кривбасстың курьері» № 230/231 (2009), «Арт Грани» (№ 2, 3, 4, 5, 6, 2009 ж.), «Отражение» (№2, 2009 ж.), «ДзеркаЛо» (№1, 2009 ж.), «Птахас» (№5, 2009 ж.), « Литера-Н» (No3, 2009 ж.) журналдарында, сондай-ақ «Запад-Восток» интернет-журналында No 5, 7, 8 (2008, 2009 ж.) жарияланған.<ref>{{cite web|url=http://www.bukvoid.com.ua/info/writers/Vakulenko-K._Volodimir.html#google_vignette|title=Вакуленко-К. Владимир|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Соғыс басталған кезде ол кәмелетке толмаған мүгедектігі бар ұлын тәрбиелеу үшін Изюм ауданы Капитолевка селосында тұрған. Владимир Вакуленкоға орыстар наурыз айында тінту жүргізді. Ол кезде әкесі мен Ұлы Виталиймен бірге тұрды. Бір күн бұрын Владимир мен оның аутизммен ауыратын 14 жасар ұлы Виталийді тергеуге алды. Сол күні оны қатты соққыға жығып, үш сағаттық тергеуден кейін үйіне жіберген. Жазушы басқыншылардан өзінің украиншыл позициясын жасырмады. Соғыс жылдарында ол өз еркімен қызмет етті, әскерилерге көмектесті, балаларға арналған кітаптар мен ертегілер жазды.<ref>{{cite web|url=https://war.novyny.live/ru/ubili-iz-za-donosov-v-kharkove-poproshchalis-s-detskim-pisatelem-vladimirom-vakulenko-66945.html|title=Қарсылық салдарынан өлтірілді: Харьковте олар балалар жазушысы Владимир Вакуленкомен қоштасты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Вакуленконың күнделігі == Оккупацияның алғашқы күндерінде жазушы күнделігін енді ғана жүргізе бастағанда қонақ бөлменің терезесінен орыс танкісін көреді. Ол өзінің сезімін, болған оқиғаларды, басқыншылардың наубайхананы тонап кеткенін, ұрланған велосипедтерді т.б. жазды. Ауылда интернет жоқ, электр жарығы үзіліспен берілгендіктен Владимир жай қаламмен тез жаза бастады. Капитоловка ауылының жергілікті тұрғындарының бірі Владимир туралы хабарды ресейліктерге жеткізді. Олардың өзіне келетінін сезген Владимир күнделігін, өзін ұрлау қарсаңында оны толтырып, жасырады. Бақшадағы шие ағашының астынан орын таңдағаннан кейін ол күнделікті көміп тастап, әкесіне күнделік көмілген жерді айтып кетеді.<ref>{{cite web|url=https://www.objectiv.tv/objectively/2022/12/05/takogo-unizheniya-moi-nervy-ne-vyderzhat-dnevnik-ubitogo-pisatelya-vakulenko/|title=«Менің жүйкем мұндай қорлыққа төтеп бере алмайды» - өлтірілген жазушы Вакуленконың күнделігі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Келесі күні оның күнделік беттерінде сипатталған қорқыныштары расталды. Екі орыс солдаты оралып, Владимирді көлікке отырғызып алып кетеді, бұл жолы ол үйге оралмады. 2022 жылдың қыркүйек айының соңында украиналық жазушы және журналист Виктория Амелина Ресейдің әскери қылмыстары туралы айғақтарды жинау үшін Изюм ауданына келді. Ол Владимир Вакуленконың үйіне келгенде, әкесі қонаққа ұлының бөлмесін көрсетіп, күнделік туралы айтады. Виктория олар іздей бастаған жерінің сол жағын сәл қазып, полиэтилен пакетке оралған қатты нәрсеге тап болды. Табылған зат Харьков әдеби мұражайына берілді. 28 тамызда Харьков мұражайында Вакуленконың таңдамалы өлеңдері және оның әріптестері, достары мен куәгерлерінің әңгімелерінен тұратын «Мен әлі ораламын...» атты кітаптың тұсаукесері өтті. Сонымен қатар, осы соғыстың ең қатал жағдайында күнделігін Әдебиет мұражайында сақтаулы тұрған түпнұсқа дәптерді әркім өз көзімен көре алады.<ref>{{cite web|url=https://ikharkovchanin.com/ru/articles-dnevnik-vladimira-vakulenko-k|title=Владимир Вакуленконың күнделігі-К.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Кітапты «Украиналық ПЕН», «Виват» баспасы және Харьков әдеби мұражайы «Возрождение» халықаралық қорының қолдауымен дайындады. Басылымның бастамашысы және алғы сөздің авторы-жазушы [[Виктория Юрьевна Амелина|Виктория Амелина]] (1 шілдеде Ресей армиясының Краматорскіге 27 маусымда соққан жарақатынан қайтыс болды).<ref>{{cite web|url=https://news.online.ua/ru/ves-tirazh-dnevnika-pisatelya-vakulenko-ubitogo-voennymi-rf-raskupili-864963/?ysclid=lveyb30qmh833886189|title=Орыс әскерилері өлтірген жазушы Вакуленконың күнделігінің барлық тиражы сатылып кеткен|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Владимир Вакуленконың күнделігі тек Украинада ғана емес, басқа елдерде де танымал болып, адамдар бұрын білмейтін авторға қызығушылық танытты.<ref>{{cite web|url=https://www.sq.com.ua/rus/lichnost/30.03.2023/vakulenko|title=Өлтірілген Харьков жазушысының күнделігі. Өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Қаза болуы == Владимир 2022 жылдың наурыз айында жоғалып кетті. Оны соңғы рет Изюм маңындағы Капитоловка ауылында көрген. Жазушының ата-анасы 24 наурызда оның үйіне бес ер адам келіп үстіндегі ескі жемпір мен тәпішкесімен алып кеткенін айтты. Қыркүйек айында украин әскері Изюм қаласын азат етіп, қаладан жаппай жерленген бейітті тапты. Жергілікті жерлеу қызметі марқұм туралы деректер жазылған журналдың мәліметі бойынша 319-қабірде жерленген жазушының фамилиясын анықтады. Қазір жазушының қайтыс болғаны туралы мәлімет ДНК сараптамасы арқылы расталды.<ref>{{cite web|url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/11/28/vo-vremia-okkupatsii-iziuma-pogib-detskii-pisatel-vladimir-vakulenko-news|title=Изюмді басып алу кезінде балалар жазушысы Владимир Вакуленко қайтыс болды|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://holod.media/2022/11/29/v-izyume-vo-vremya-rossijskoj-okkupaczii-ubili-detskogo-pisatelya-vladimira-vakulenko/?ysclid=lve50yh59g567370920|title=Балалар жазушысы Владимир Вакуленко Ресей оккупациясында Изюмда қаза тапты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Марапаттары == 3-дәрежелі Құрмет белгісі ордені (22.01.2024 ж.; қайтыс болғаннан кейін)<ref>{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/162024-49517|title=Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина жазушылары]] [[Санат:Украина ақындары]] [[Санат:Украин Викимедиашылары]] 5mkx347kx5tg0zew20ek78gakvzjahr 3319464 3319461 2024-04-25T13:00:42Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Жазушы | Есімі = Владимир Владимирович Вакуленко | Шынайы есімі = {{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко}} | Суреті = Вакуленко Володимир Володимирович.jpg | Ені = | Суреттің аты = | Туған кездегі есімі = | Лақап аты = Володимир Вакуленко-К. және ВКВ | Туған күні = 1.07.1972 | Туған жері = {{туғанжері|Капитоловка|Капитоловкада}}, [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] | Қайтыс болған күні = 24.03.1922 ерте емес, 12.05.2022 кеш емес | Қайтыс болған жері = [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]], [[Украина]] | Азаматтығы = {{Байрақ|Украина}} | Ұлты = [[Украиндар|Украин]] | Білімі = | Мансабы = балалар жазушысы, аудармашы, қоғам қайраткері, Викимедиашы | Шығармашылық жылдары = | Бағыты = | Жанры = [[балалар әдебиеті]], [[поэзия]], [[проза]] және аударма | Шығармалардың тілі = [[украин тілі]] | Дебюті = | Марапаттары = | Сыйлықтары = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = }} '''Владимир Владимирович Вакуленко ''' ({{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко;}} [[1 шілде]] [[1972 жыл]], [[Капитоловка]], [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] - [[2022 жыл]]ғы [[24 наурыз]]дан ерте емес және [[2022 жыл]]ғы [[12 мамыр]]дан кеш емес, [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]]) — украина әдебиет қайраткері, прозаик, ақын, аудармашы. Он үш кітаптың авторы, әдеби сыйлықтардың лауреаты. 2010 жылдан бері Википедияның редакторы. Автордың журналдарда, антологияларда, альманахтарда ересектерге де, балаларға да арналған басылымдарда көптеген жарияланымдары бар. Бірнеше баспа жобаларының құрастырушысы және бірлескен құрастырушысы, көптеген әдеби іс-шаралар мен фестивальдердің ұйымдастырушысы және қатысушысы. 2022 жылы туған жері Капитоловка ауылын орыс әскерлері басып алу кезінде қаза тапқан.<ref>{{cite web|url=https://starylev.com.ua/old-lion/author/volodimir-vakulenko|title=Владимир Вакуленко|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == 1972 жылы 1 шілдеде Харьков облысы Изюм ауданы Капитоловка ауылында дүниеге келген. 1979-1987 жылдары Капитолов орта мектебінде, 1987-1989 жылдары Краснооскольская орта мектебінде оқыды. 1989-1990 жылдары Изюмдегі №24 СПТУ-да кондитер-аспаз мамандығын алып шықты. 1991 жылдың қаңтарынан 1992 жылдың тамызына дейін Кеңес Армиясы қатарында әскери борышын өтеп жүргенде мүгедек болып демобилизацияланған. Жазуды жас кезінен, 2001 жылы бастаған. 2003 жылдан 2006 жылға дейін «Кремьянц» Изюм әдеби бірлестігінің мүшесі, 2005 жылы Константиновский атындағы «Прометей» әдеби бірлестігінің мүшесі болды. 2005-2006 жылдары - «Кремянец» әдеби бірлестігі төрағасының орынбасары, Изюм, «Криница» балалар мен жасөспірімдер газетінің бас редакторы болды. 2009 ж. қаңтар-шілде – «DzeRkaLo» аударма журналының бас редакторы. «Өнер жүздері» журналының тілшісі (2009). Бірнеше журналдар мен альманахтардың үйлестірушісі және құрастырушысы. 2006 жылдың күзінен бастап Львов облысында тұрады. Ирина Дементьевамен бірге ол баспаға дайындалып, оның шығармалары жарияланған ««Изюмская гора»» альманахын (2007) шығарды. «Цифрлық романтизм» (1, 2 том) 2006, 2007, «Демалыс-2» (2007), «Каромболь» (2008), «Украинаның 100 жас авторы» антологиясында (2006) және «Ї» №46 (2007), «Уақыт шыны» № 44, 50 (2007, 2009), «Жаңа проза» (10 том) 2008 ж.), «Бейсенбі» №30 (2008), «Часник» №2 (2008 ж.), «Стых» №24 (2008), «ШО» № 1/2 (2009), «Кривбасстың курьері» № 230/231 (2009), «Арт Грани» (№ 2, 3, 4, 5, 6, 2009 ж.), «Отражение» (№2, 2009 ж.), «ДзеркаЛо» (№1, 2009 ж.), «Птахас» (№5, 2009 ж.), « Литера-Н» (No3, 2009 ж.) журналдарында, сондай-ақ «Запад-Восток» интернет-журналында No 5, 7, 8 (2008, 2009 ж.) жарияланған.<ref>{{cite web|url=http://www.bukvoid.com.ua/info/writers/Vakulenko-K._Volodimir.html#google_vignette|title=Вакуленко-К. Владимир|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Соғыс басталған кезде ол кәмелетке толмаған мүгедектігі бар ұлын тәрбиелеу үшін Изюм ауданы Капитолевка селосында тұрған. Владимир Вакуленкоға орыстар наурыз айында тінту жүргізді. Ол кезде әкесі мен Ұлы Виталиймен бірге тұрды. Бір күн бұрын Владимир мен оның аутизммен ауыратын 14 жасар ұлы Виталийді тергеуге алды. Сол күні оны қатты соққыға жығып, үш сағаттық тергеуден кейін үйіне жіберген. Жазушы басқыншылардан өзінің украиншыл позициясын жасырмады. Соғыс жылдарында ол өз еркімен қызмет етті, әскерилерге көмектесті, балаларға арналған кітаптар мен ертегілер жазды.<ref>{{cite web|url=https://war.novyny.live/ru/ubili-iz-za-donosov-v-kharkove-poproshchalis-s-detskim-pisatelem-vladimirom-vakulenko-66945.html|title=Қарсылық салдарынан өлтірілді: Харьковте олар балалар жазушысы Владимир Вакуленкомен қоштасты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Вакуленконың күнделігі == Оккупацияның алғашқы күндерінде жазушы күнделігін енді ғана жүргізе бастағанда қонақ бөлменің терезесінен орыс танкісін көреді. Ол өзінің сезімін, болған оқиғаларды, басқыншылардың наубайхананы тонап кеткенін, ұрланған велосипедтерді т.б. жазды. Ауылда интернет жоқ, электр жарығы үзіліспен берілгендіктен Владимир жай қаламмен тез жаза бастады. Капитоловка ауылының жергілікті тұрғындарының бірі Владимир туралы хабарды ресейліктерге жеткізді. Олардың өзіне келетінін сезген Владимир күнделігін, өзін ұрлау қарсаңында оны толтырып, жасырады. Бақшадағы шие ағашының астынан орын таңдағаннан кейін ол күнделікті көміп тастап, әкесіне күнделік көмілген жерді айтып кетеді.<ref>{{cite web|url=https://www.objectiv.tv/objectively/2022/12/05/takogo-unizheniya-moi-nervy-ne-vyderzhat-dnevnik-ubitogo-pisatelya-vakulenko/|title=«Менің жүйкем мұндай қорлыққа төтеп бере алмайды» - өлтірілген жазушы Вакуленконың күнделігі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Келесі күні оның күнделік беттерінде сипатталған қорқыныштары расталды. Екі орыс солдаты оралып, Владимирді көлікке отырғызып алып кетеді, бұл жолы ол үйге оралмады. 2022 жылдың қыркүйек айының соңында украиналық жазушы және журналист Виктория Амелина Ресейдің әскери қылмыстары туралы айғақтарды жинау үшін Изюм ауданына келді. Ол Владимир Вакуленконың үйіне келгенде, әкесі қонаққа ұлының бөлмесін көрсетіп, күнделік туралы айтады. Виктория олар іздей бастаған жерінің сол жағын сәл қазып, полиэтилен пакетке оралған қатты нәрсеге тап болды. Табылған зат Харьков әдеби мұражайына берілді. 28 тамызда Харьков мұражайында Вакуленконың таңдамалы өлеңдері және оның әріптестері, достары мен куәгерлерінің әңгімелерінен тұратын «Мен әлі ораламын...» атты кітаптың тұсаукесері өтті. Сонымен қатар, осы соғыстың ең қатал жағдайында күнделігін Әдебиет мұражайында сақтаулы тұрған түпнұсқа дәптерді әркім өз көзімен көре алады.<ref>{{cite web|url=https://ikharkovchanin.com/ru/articles-dnevnik-vladimira-vakulenko-k|title=Владимир Вакуленконың күнделігі-К.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Кітапты «Украиналық ПЕН», «Виват» баспасы және Харьков әдеби мұражайы «Возрождение» халықаралық қорының қолдауымен дайындады. Басылымның бастамашысы және алғы сөздің авторы-жазушы [[Виктория Юрьевна Амелина|Виктория Амелина]] (1 шілдеде Ресей армиясының Краматорскіге 27 маусымда соққан жарақатынан қайтыс болды).<ref>{{cite web|url=https://news.online.ua/ru/ves-tirazh-dnevnika-pisatelya-vakulenko-ubitogo-voennymi-rf-raskupili-864963/?ysclid=lveyb30qmh833886189|title=Орыс әскерилері өлтірген жазушы Вакуленконың күнделігінің барлық тиражы сатылып кеткен|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Владимир Вакуленконың күнделігі тек Украинада ғана емес, басқа елдерде де танымал болып, адамдар бұрын білмейтін авторға қызығушылық танытты.<ref>{{cite web|url=https://www.sq.com.ua/rus/lichnost/30.03.2023/vakulenko|title=Өлтірілген Харьков жазушысының күнделігі. Өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Қаза болуы == Владимир 2022 жылдың наурыз айында жоғалып кетті. Оны соңғы рет Изюм маңындағы Капитоловка ауылында көрген. Жазушының ата-анасы 24 наурызда оның үйіне бес ер адам келіп үстіндегі ескі жемпір мен тәпішкесімен алып кеткенін айтты. Қыркүйек айында украин әскері Изюм қаласын азат етіп, қаладан жаппай жерленген бейітті тапты. Жергілікті жерлеу қызметі марқұм туралы деректер жазылған журналдың мәліметі бойынша 319-қабірде жерленген жазушының фамилиясын анықтады. Қазір жазушының қайтыс болғаны туралы мәлімет ДНК сараптамасы арқылы расталды.<ref>{{cite web|url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/11/28/vo-vremia-okkupatsii-iziuma-pogib-detskii-pisatel-vladimir-vakulenko-news|title=Изюмді басып алу кезінде балалар жазушысы Владимир Вакуленко қайтыс болды|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://holod.media/2022/11/29/v-izyume-vo-vremya-rossijskoj-okkupaczii-ubili-detskogo-pisatelya-vladimira-vakulenko/?ysclid=lve50yh59g567370920|title=Балалар жазушысы Владимир Вакуленко Ресей оккупациясында Изюмда қаза тапты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Марапаттары == 3-дәрежелі Құрмет белгісі ордені (22.01.2024 ж.; қайтыс болғаннан кейін)<ref>{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/162024-49517|title=Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина жазушылары]] [[Санат:Украина ақындары]] [[Санат:Украин Викимедиашылары]] igbwoj0nc8hv5x2gltsep1pe0chwo53 3319467 3319464 2024-04-25T13:02:01Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Жазушы | Есімі = Владимир Владимирович Вакуленко | Шынайы есімі = {{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко}} | Суреті = Вакуленко Володимир Володимирович.jpg | Ені = | Суреттің аты = | Туған кездегі есімі = | Лақап аты = Володимир Вакуленко-К. және ВКВ | Туған күні = 1.07.1972 | Туған жері = {{туғанжері|Капитоловка|Капитоловкада}}, [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] | Қайтыс болған күні = 24.03.1922 ерте емес, 12.05.2022 кеш емес | Қайтыс болған жері = [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]], [[Украина]] | Азаматтығы = {{Байрақ|Украина}} | Ұлты = [[Украиндар|Украин]] | Білімі = | Мансабы = [[балалар жазушысы]], [[аудармашы]], [[қоғам қайраткері]], [[Викимедиашы]] | Шығармашылық жылдары = 2001 — 2022 | Бағыты = | Жанры = [[балалар әдебиеті]], [[поэзия]], [[проза]] және аударма | Шығармалардың тілі = [[украин тілі]] | Дебюті = | Марапаттары = | Сыйлықтары = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = }} '''Владимир Владимирович Вакуленко ''' ({{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко;}} [[1 шілде]] [[1972 жыл]], [[Капитоловка]], [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] - [[2022 жыл]]ғы [[24 наурыз]]дан ерте емес және [[2022 жыл]]ғы [[12 мамыр]]дан кеш емес, [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]]) — украина әдебиет қайраткері, прозаик, ақын, аудармашы. Он үш кітаптың авторы, әдеби сыйлықтардың лауреаты. 2010 жылдан бері Википедияның редакторы. Автордың журналдарда, антологияларда, альманахтарда ересектерге де, балаларға да арналған басылымдарда көптеген жарияланымдары бар. Бірнеше баспа жобаларының құрастырушысы және бірлескен құрастырушысы, көптеген әдеби іс-шаралар мен фестивальдердің ұйымдастырушысы және қатысушысы. 2022 жылы туған жері Капитоловка ауылын орыс әскерлері басып алу кезінде қаза тапқан.<ref>{{cite web|url=https://starylev.com.ua/old-lion/author/volodimir-vakulenko|title=Владимир Вакуленко|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == 1972 жылы 1 шілдеде Харьков облысы Изюм ауданы Капитоловка ауылында дүниеге келген. 1979-1987 жылдары Капитолов орта мектебінде, 1987-1989 жылдары Краснооскольская орта мектебінде оқыды. 1989-1990 жылдары Изюмдегі №24 СПТУ-да кондитер-аспаз мамандығын алып шықты. 1991 жылдың қаңтарынан 1992 жылдың тамызына дейін Кеңес Армиясы қатарында әскери борышын өтеп жүргенде мүгедек болып демобилизацияланған. Жазуды жас кезінен, 2001 жылы бастаған. 2003 жылдан 2006 жылға дейін «Кремьянц» Изюм әдеби бірлестігінің мүшесі, 2005 жылы Константиновский атындағы «Прометей» әдеби бірлестігінің мүшесі болды. 2005-2006 жылдары - «Кремянец» әдеби бірлестігі төрағасының орынбасары, Изюм, «Криница» балалар мен жасөспірімдер газетінің бас редакторы болды. 2009 ж. қаңтар-шілде – «DzeRkaLo» аударма журналының бас редакторы. «Өнер жүздері» журналының тілшісі (2009). Бірнеше журналдар мен альманахтардың үйлестірушісі және құрастырушысы. 2006 жылдың күзінен бастап Львов облысында тұрады. Ирина Дементьевамен бірге ол баспаға дайындалып, оның шығармалары жарияланған ««Изюмская гора»» альманахын (2007) шығарды. «Цифрлық романтизм» (1, 2 том) 2006, 2007, «Демалыс-2» (2007), «Каромболь» (2008), «Украинаның 100 жас авторы» антологиясында (2006) және «Ї» №46 (2007), «Уақыт шыны» № 44, 50 (2007, 2009), «Жаңа проза» (10 том) 2008 ж.), «Бейсенбі» №30 (2008), «Часник» №2 (2008 ж.), «Стых» №24 (2008), «ШО» № 1/2 (2009), «Кривбасстың курьері» № 230/231 (2009), «Арт Грани» (№ 2, 3, 4, 5, 6, 2009 ж.), «Отражение» (№2, 2009 ж.), «ДзеркаЛо» (№1, 2009 ж.), «Птахас» (№5, 2009 ж.), « Литера-Н» (No3, 2009 ж.) журналдарында, сондай-ақ «Запад-Восток» интернет-журналында No 5, 7, 8 (2008, 2009 ж.) жарияланған.<ref>{{cite web|url=http://www.bukvoid.com.ua/info/writers/Vakulenko-K._Volodimir.html#google_vignette|title=Вакуленко-К. Владимир|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Соғыс басталған кезде ол кәмелетке толмаған мүгедектігі бар ұлын тәрбиелеу үшін Изюм ауданы Капитолевка селосында тұрған. Владимир Вакуленкоға орыстар наурыз айында тінту жүргізді. Ол кезде әкесі мен Ұлы Виталиймен бірге тұрды. Бір күн бұрын Владимир мен оның аутизммен ауыратын 14 жасар ұлы Виталийді тергеуге алды. Сол күні оны қатты соққыға жығып, үш сағаттық тергеуден кейін үйіне жіберген. Жазушы басқыншылардан өзінің украиншыл позициясын жасырмады. Соғыс жылдарында ол өз еркімен қызмет етті, әскерилерге көмектесті, балаларға арналған кітаптар мен ертегілер жазды.<ref>{{cite web|url=https://war.novyny.live/ru/ubili-iz-za-donosov-v-kharkove-poproshchalis-s-detskim-pisatelem-vladimirom-vakulenko-66945.html|title=Қарсылық салдарынан өлтірілді: Харьковте олар балалар жазушысы Владимир Вакуленкомен қоштасты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Вакуленконың күнделігі == Оккупацияның алғашқы күндерінде жазушы күнделігін енді ғана жүргізе бастағанда қонақ бөлменің терезесінен орыс танкісін көреді. Ол өзінің сезімін, болған оқиғаларды, басқыншылардың наубайхананы тонап кеткенін, ұрланған велосипедтерді т.б. жазды. Ауылда интернет жоқ, электр жарығы үзіліспен берілгендіктен Владимир жай қаламмен тез жаза бастады. Капитоловка ауылының жергілікті тұрғындарының бірі Владимир туралы хабарды ресейліктерге жеткізді. Олардың өзіне келетінін сезген Владимир күнделігін, өзін ұрлау қарсаңында оны толтырып, жасырады. Бақшадағы шие ағашының астынан орын таңдағаннан кейін ол күнделікті көміп тастап, әкесіне күнделік көмілген жерді айтып кетеді.<ref>{{cite web|url=https://www.objectiv.tv/objectively/2022/12/05/takogo-unizheniya-moi-nervy-ne-vyderzhat-dnevnik-ubitogo-pisatelya-vakulenko/|title=«Менің жүйкем мұндай қорлыққа төтеп бере алмайды» - өлтірілген жазушы Вакуленконың күнделігі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Келесі күні оның күнделік беттерінде сипатталған қорқыныштары расталды. Екі орыс солдаты оралып, Владимирді көлікке отырғызып алып кетеді, бұл жолы ол үйге оралмады. 2022 жылдың қыркүйек айының соңында украиналық жазушы және журналист Виктория Амелина Ресейдің әскери қылмыстары туралы айғақтарды жинау үшін Изюм ауданына келді. Ол Владимир Вакуленконың үйіне келгенде, әкесі қонаққа ұлының бөлмесін көрсетіп, күнделік туралы айтады. Виктория олар іздей бастаған жерінің сол жағын сәл қазып, полиэтилен пакетке оралған қатты нәрсеге тап болды. Табылған зат Харьков әдеби мұражайына берілді. 28 тамызда Харьков мұражайында Вакуленконың таңдамалы өлеңдері және оның әріптестері, достары мен куәгерлерінің әңгімелерінен тұратын «Мен әлі ораламын...» атты кітаптың тұсаукесері өтті. Сонымен қатар, осы соғыстың ең қатал жағдайында күнделігін Әдебиет мұражайында сақтаулы тұрған түпнұсқа дәптерді әркім өз көзімен көре алады.<ref>{{cite web|url=https://ikharkovchanin.com/ru/articles-dnevnik-vladimira-vakulenko-k|title=Владимир Вакуленконың күнделігі-К.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Кітапты «Украиналық ПЕН», «Виват» баспасы және Харьков әдеби мұражайы «Возрождение» халықаралық қорының қолдауымен дайындады. Басылымның бастамашысы және алғы сөздің авторы-жазушы [[Виктория Юрьевна Амелина|Виктория Амелина]] (1 шілдеде Ресей армиясының Краматорскіге 27 маусымда соққан жарақатынан қайтыс болды).<ref>{{cite web|url=https://news.online.ua/ru/ves-tirazh-dnevnika-pisatelya-vakulenko-ubitogo-voennymi-rf-raskupili-864963/?ysclid=lveyb30qmh833886189|title=Орыс әскерилері өлтірген жазушы Вакуленконың күнделігінің барлық тиражы сатылып кеткен|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Владимир Вакуленконың күнделігі тек Украинада ғана емес, басқа елдерде де танымал болып, адамдар бұрын білмейтін авторға қызығушылық танытты.<ref>{{cite web|url=https://www.sq.com.ua/rus/lichnost/30.03.2023/vakulenko|title=Өлтірілген Харьков жазушысының күнделігі. Өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Қаза болуы == Владимир 2022 жылдың наурыз айында жоғалып кетті. Оны соңғы рет Изюм маңындағы Капитоловка ауылында көрген. Жазушының ата-анасы 24 наурызда оның үйіне бес ер адам келіп үстіндегі ескі жемпір мен тәпішкесімен алып кеткенін айтты. Қыркүйек айында украин әскері Изюм қаласын азат етіп, қаладан жаппай жерленген бейітті тапты. Жергілікті жерлеу қызметі марқұм туралы деректер жазылған журналдың мәліметі бойынша 319-қабірде жерленген жазушының фамилиясын анықтады. Қазір жазушының қайтыс болғаны туралы мәлімет ДНК сараптамасы арқылы расталды.<ref>{{cite web|url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/11/28/vo-vremia-okkupatsii-iziuma-pogib-detskii-pisatel-vladimir-vakulenko-news|title=Изюмді басып алу кезінде балалар жазушысы Владимир Вакуленко қайтыс болды|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://holod.media/2022/11/29/v-izyume-vo-vremya-rossijskoj-okkupaczii-ubili-detskogo-pisatelya-vladimira-vakulenko/?ysclid=lve50yh59g567370920|title=Балалар жазушысы Владимир Вакуленко Ресей оккупациясында Изюмда қаза тапты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Марапаттары == 3-дәрежелі Құрмет белгісі ордені (22.01.2024 ж.; қайтыс болғаннан кейін)<ref>{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/162024-49517|title=Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина жазушылары]] [[Санат:Украина ақындары]] [[Санат:Украин Викимедиашылары]] a4qo4isv5tiyodawvsdi04xaj4rzgtr 3319468 3319467 2024-04-25T13:04:50Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Жазушы | Есімі = Владимир Владимирович Вакуленко | Шынайы есімі = {{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко}} | Суреті = Вакуленко Володимир Володимирович.jpg | Ені = | Суреттің аты = | Туған кездегі есімі = | Лақап аты = Володимир Вакуленко-К. және ВКВ | Туған күні = 1.07.1972 | Туған жері = {{туғанжері|Капитоловка|Капитоловкада}}, [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] | Қайтыс болған күні = 24.03.1922 ерте емес, 12.05.2022 кеш емес | Қайтыс болған жері = [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]], [[Украина]] | Азаматтығы = {{Байрақ|Украина}} | Ұлты = [[Украиндар|Украин]] | Білімі = | Мансабы = балалар жазушысы, [[тілмаш|аудармашы]], [[қоғам қайраткері]], [[Викимедиашы]] | Шығармашылық жылдары = 2001 — 2022 | Бағыты = қарсы әдебиет (контрлитература) | Жанры = [[балалар әдебиеті]], [[поэзия]], [[проза]] және аударма | Шығармалардың тілі = [[украин тілі]] | Дебюті = | Марапаттары = 3-дәрежелі Құрмет белгісі ордені | Сыйлықтары = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons =Volodymyr Vakulenko }} '''Владимир Владимирович Вакуленко ''' ({{lang-uk|Володимир Володимирович Вакуленко;}} [[1 шілде]] [[1972 жыл]], [[Капитоловка]], [[Харьков облысы]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] - [[2022 жыл]]ғы [[24 наурыз]]дан ерте емес және [[2022 жыл]]ғы [[12 мамыр]]дан кеш емес, [[Изюм ауданы]], [[Харьков облысы]]) — украина әдебиет қайраткері, прозаик, ақын, аудармашы. Он үш кітаптың авторы, әдеби сыйлықтардың лауреаты. 2010 жылдан бері Википедияның редакторы. Автордың журналдарда, антологияларда, альманахтарда ересектерге де, балаларға да арналған басылымдарда көптеген жарияланымдары бар. Бірнеше баспа жобаларының құрастырушысы және бірлескен құрастырушысы, көптеген әдеби іс-шаралар мен фестивальдердің ұйымдастырушысы және қатысушысы. 2022 жылы туған жері Капитоловка ауылын орыс әскерлері басып алу кезінде қаза тапқан.<ref>{{cite web|url=https://starylev.com.ua/old-lion/author/volodimir-vakulenko|title=Владимир Вакуленко|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == 1972 жылы 1 шілдеде Харьков облысы Изюм ауданы Капитоловка ауылында дүниеге келген. 1979-1987 жылдары Капитолов орта мектебінде, 1987-1989 жылдары Краснооскольская орта мектебінде оқыды. 1989-1990 жылдары Изюмдегі №24 СПТУ-да кондитер-аспаз мамандығын алып шықты. 1991 жылдың қаңтарынан 1992 жылдың тамызына дейін Кеңес Армиясы қатарында әскери борышын өтеп жүргенде мүгедек болып демобилизацияланған. Жазуды жас кезінен, 2001 жылы бастаған. 2003 жылдан 2006 жылға дейін «Кремьянц» Изюм әдеби бірлестігінің мүшесі, 2005 жылы Константиновский атындағы «Прометей» әдеби бірлестігінің мүшесі болды. 2005-2006 жылдары - «Кремянец» әдеби бірлестігі төрағасының орынбасары, Изюм, «Криница» балалар мен жасөспірімдер газетінің бас редакторы болды. 2009 ж. қаңтар-шілде – «DzeRkaLo» аударма журналының бас редакторы. «Өнер жүздері» журналының тілшісі (2009). Бірнеше журналдар мен альманахтардың үйлестірушісі және құрастырушысы. 2006 жылдың күзінен бастап Львов облысында тұрады. Ирина Дементьевамен бірге ол баспаға дайындалып, оның шығармалары жарияланған ««Изюмская гора»» альманахын (2007) шығарды. «Цифрлық романтизм» (1, 2 том) 2006, 2007, «Демалыс-2» (2007), «Каромболь» (2008), «Украинаның 100 жас авторы» антологиясында (2006) және «Ї» №46 (2007), «Уақыт шыны» № 44, 50 (2007, 2009), «Жаңа проза» (10 том) 2008 ж.), «Бейсенбі» №30 (2008), «Часник» №2 (2008 ж.), «Стых» №24 (2008), «ШО» № 1/2 (2009), «Кривбасстың курьері» № 230/231 (2009), «Арт Грани» (№ 2, 3, 4, 5, 6, 2009 ж.), «Отражение» (№2, 2009 ж.), «ДзеркаЛо» (№1, 2009 ж.), «Птахас» (№5, 2009 ж.), « Литера-Н» (No3, 2009 ж.) журналдарында, сондай-ақ «Запад-Восток» интернет-журналында No 5, 7, 8 (2008, 2009 ж.) жарияланған.<ref>{{cite web|url=http://www.bukvoid.com.ua/info/writers/Vakulenko-K._Volodimir.html#google_vignette|title=Вакуленко-К. Владимир|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Соғыс басталған кезде ол кәмелетке толмаған мүгедектігі бар ұлын тәрбиелеу үшін Изюм ауданы Капитолевка селосында тұрған. Владимир Вакуленкоға орыстар наурыз айында тінту жүргізді. Ол кезде әкесі мен Ұлы Виталиймен бірге тұрды. Бір күн бұрын Владимир мен оның аутизммен ауыратын 14 жасар ұлы Виталийді тергеуге алды. Сол күні оны қатты соққыға жығып, үш сағаттық тергеуден кейін үйіне жіберген. Жазушы басқыншылардан өзінің украиншыл позициясын жасырмады. Соғыс жылдарында ол өз еркімен қызмет етті, әскерилерге көмектесті, балаларға арналған кітаптар мен ертегілер жазды.<ref>{{cite web|url=https://war.novyny.live/ru/ubili-iz-za-donosov-v-kharkove-poproshchalis-s-detskim-pisatelem-vladimirom-vakulenko-66945.html|title=Қарсылық салдарынан өлтірілді: Харьковте олар балалар жазушысы Владимир Вакуленкомен қоштасты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Вакуленконың күнделігі == Оккупацияның алғашқы күндерінде жазушы күнделігін енді ғана жүргізе бастағанда қонақ бөлменің терезесінен орыс танкісін көреді. Ол өзінің сезімін, болған оқиғаларды, басқыншылардың наубайхананы тонап кеткенін, ұрланған велосипедтерді т.б. жазды. Ауылда интернет жоқ, электр жарығы үзіліспен берілгендіктен Владимир жай қаламмен тез жаза бастады. Капитоловка ауылының жергілікті тұрғындарының бірі Владимир туралы хабарды ресейліктерге жеткізді. Олардың өзіне келетінін сезген Владимир күнделігін, өзін ұрлау қарсаңында оны толтырып, жасырады. Бақшадағы шие ағашының астынан орын таңдағаннан кейін ол күнделікті көміп тастап, әкесіне күнделік көмілген жерді айтып кетеді.<ref>{{cite web|url=https://www.objectiv.tv/objectively/2022/12/05/takogo-unizheniya-moi-nervy-ne-vyderzhat-dnevnik-ubitogo-pisatelya-vakulenko/|title=«Менің жүйкем мұндай қорлыққа төтеп бере алмайды» - өлтірілген жазушы Вакуленконың күнделігі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Келесі күні оның күнделік беттерінде сипатталған қорқыныштары расталды. Екі орыс солдаты оралып, Владимирді көлікке отырғызып алып кетеді, бұл жолы ол үйге оралмады. 2022 жылдың қыркүйек айының соңында украиналық жазушы және журналист Виктория Амелина Ресейдің әскери қылмыстары туралы айғақтарды жинау үшін Изюм ауданына келді. Ол Владимир Вакуленконың үйіне келгенде, әкесі қонаққа ұлының бөлмесін көрсетіп, күнделік туралы айтады. Виктория олар іздей бастаған жерінің сол жағын сәл қазып, полиэтилен пакетке оралған қатты нәрсеге тап болды. Табылған зат Харьков әдеби мұражайына берілді. 28 тамызда Харьков мұражайында Вакуленконың таңдамалы өлеңдері және оның әріптестері, достары мен куәгерлерінің әңгімелерінен тұратын «Мен әлі ораламын...» атты кітаптың тұсаукесері өтті. Сонымен қатар, осы соғыстың ең қатал жағдайында күнделігін Әдебиет мұражайында сақтаулы тұрған түпнұсқа дәптерді әркім өз көзімен көре алады.<ref>{{cite web|url=https://ikharkovchanin.com/ru/articles-dnevnik-vladimira-vakulenko-k|title=Владимир Вакуленконың күнделігі-К.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Кітапты «Украиналық ПЕН», «Виват» баспасы және Харьков әдеби мұражайы «Возрождение» халықаралық қорының қолдауымен дайындады. Басылымның бастамашысы және алғы сөздің авторы-жазушы [[Виктория Юрьевна Амелина|Виктория Амелина]] (1 шілдеде Ресей армиясының Краматорскіге 27 маусымда соққан жарақатынан қайтыс болды).<ref>{{cite web|url=https://news.online.ua/ru/ves-tirazh-dnevnika-pisatelya-vakulenko-ubitogo-voennymi-rf-raskupili-864963/?ysclid=lveyb30qmh833886189|title=Орыс әскерилері өлтірген жазушы Вакуленконың күнделігінің барлық тиражы сатылып кеткен|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> Владимир Вакуленконың күнделігі тек Украинада ғана емес, басқа елдерде де танымал болып, адамдар бұрын білмейтін авторға қызығушылық танытты.<ref>{{cite web|url=https://www.sq.com.ua/rus/lichnost/30.03.2023/vakulenko|title=Өлтірілген Харьков жазушысының күнделігі. Өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Қаза болуы == Владимир 2022 жылдың наурыз айында жоғалып кетті. Оны соңғы рет Изюм маңындағы Капитоловка ауылында көрген. Жазушының ата-анасы 24 наурызда оның үйіне бес ер адам келіп үстіндегі ескі жемпір мен тәпішкесімен алып кеткенін айтты. Қыркүйек айында украин әскері Изюм қаласын азат етіп, қаладан жаппай жерленген бейітті тапты. Жергілікті жерлеу қызметі марқұм туралы деректер жазылған журналдың мәліметі бойынша 319-қабірде жерленген жазушының фамилиясын анықтады. Қазір жазушының қайтыс болғаны туралы мәлімет ДНК сараптамасы арқылы расталды.<ref>{{cite web|url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/11/28/vo-vremia-okkupatsii-iziuma-pogib-detskii-pisatel-vladimir-vakulenko-news|title=Изюмді басып алу кезінде балалар жазушысы Владимир Вакуленко қайтыс болды|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://holod.media/2022/11/29/v-izyume-vo-vremya-rossijskoj-okkupaczii-ubili-detskogo-pisatelya-vladimira-vakulenko/?ysclid=lve50yh59g567370920|title=Балалар жазушысы Владимир Вакуленко Ресей оккупациясында Изюмда қаза тапты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Марапаттары == 3-дәрежелі Құрмет белгісі ордені (22.01.2024 ж.; қайтыс болғаннан кейін)<ref>{{cite web|url=https://www.president.gov.ua/documents/162024-49517|title=Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-25|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина жазушылары]] [[Санат:Украина ақындары]] [[Санат:Украин Викимедиашылары]] 1e9m2a4a1zmj008whmd6zo46ap7djqp 0 737422 3319578 3319365 2024-04-25T15:39:42Z Маржан АК 149973 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2024}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> Интернет-дискурстың жанрлық жүйесі гипержанрларды, жанрларды (және жанреоидтарды) және ішкі жанрларды қамтитын күрделі көп деңгейлі құрылым болып табылады. Интернет дискурстың өзі «бүкіл гипер-жанрлық кеңістік» ретінде көрінеді.<ref>Седов, К.Ф. Человек в жанровом пространстве повседневной коммуникации // Антология речевых жанров: повседневная коммуникация / под общ. ред. К.Ф. Седова. - М. : Лабиринт, 2007. - С. 7-38.</ref> Интернет-дискурстың жанрлары төмендегіше бөлінеді: шығу тегі бойынша: - жергілікті желі; - алынған; функционалдық критерий бойынша: — ақпараттық, оның ішінде жалпы ақпараттық және арнайы ақпараттық жанрлар; — коммуникативті, пайдаланушылар арасындағы қарым-қатынастың кез келген түрін, соның ішінде кәсіби және фактілерді ресімдейтін; — ойын-сауық және дамытушы жанрлар, сол немесе басқа белгілері басым жанрлардың бір тобын құрайтын және көркемдік, әдеби және эстетикалық жанрларды қамтитын; — пайдаланушының желі арқылы ұсынылатын белгілі бір қызметтерді пайдалануын ресімдейтін қызмет жанрлары.<ref>Василенко Е. Н. Жанровая организация интернет-дискурса. – 2020.-с.18-22.</ref> С.В. Иванова интернет-дискурс жанрларын былайша топтастырады: - жалпы ақпараттық жанрлар немесе жаңалық жанрлары: электронды түрдегі газет-журнал мақалалары, күннің ең маңызды тақырыбына арналған редакциялық мақалалар, телетайп жаңалықтар лентасы, сұхбаттар, оқырмандардың электронды хаттары, шолулар мен жаңалықтар дайджесттері, ауа райы болжамы және т.б.; — ғылыми, оқу және арнайы ақпараттық жанрлар: кейде тұтас виртуалды факультеттер мен университеттерге біріктірілген электронды ғылыми және оқу басылымдары, рефераттар, онлайн семинарлар, онлайн конференциялар, психологиялық тесттер, электронды сөздіктер, ғылыми-техникалық құжаттама жинақтары мен мұрағаттары, іздеу сұраулары және іздеу жүйесінің жауаптары және т.б.; — көркем және әдеби жанрлар: электронды кітапханаларға біріктірілген электронды кітаптар, жинақтар, шолулар, аннотациялар, шолулар және т.б.; — ойын-сауық жанрлары – әзіл-оспақ немесе эротикалық бағытпен біріктірілген жанрлар: әзілдер, әзіл-оспақ және эротикалық әңгімелер, виртуалды флиртке арналған чаттар, жеке әзіл-оспақ дәйексөздер және олардың таңдаулары, сайттарға эпиграфтар, жанрлық-композициялық бірлік ретіндегі юморлық сайттар және т.б.; — маманданбаған, кәсіби емес коммуникацияны қалыптастыратын жанрлар: пікірталас топтары, чаттар немесе MUD ішіндегі IRC, қонақ кітаптары, электрондық хаттар, таңдалған тарату тізімдері және т.б.; — іскерлік және коммерциялық жанрлар: кәсіби және кәсіби емес коммерциялық хабарландыру тақталары, нарықтар мен салаларға аналитикалық шолулар, бизнестің жекелеген салаларындағы ақпараттық бюллетеньдер мен тақырыптық журналдар, жұмыспен қамту қызметтеріндегі хабарландырулар, баннерлер және т.б.<ref>Иванова, С.В. Жанровые особенности коммента как интернет-текста / С.В. Иванова, В.М. Зубарева // Вестн. Башкир. ун-та. - 2013. - Т. 18, № 4. - С. 1147-1151.</ref> Шарифуллиннің зерттеуінде интернет-дискурстың өзі " жеке гж /гипержанрларды қамтитын тұтас гипержанрлық кеңістік "ретінде көрінеді.<ref>Шарифуллин, Б.Я. Гипержанры и гипержанровые сценарии в вербальной и невербальной коммуникации / Б.Я. Шарифуллин // Гуманитарные и социальные науки. - 2012. - № 6. - С. 132-144.].</ref> Щипицина интернет-дискурстың келесі жанрларын олардың функционалды сипатына қарай ажыратады: - ақпаратты ұсынуға немесе алуға арналған ақпараттық жанрлар: институционалдық веб-беттер, оның ішінде жаңалықтар агенттіктері мен желілік БАҚ веб-беттері, іздеу жүйелері, онлайн-энциклопедиялар, каталогтар, тарату тізімдері, электрондық кітапханалар мен мұрағаттар; -адресатты қандай да бір әрекетті жүзеге асыруға итермелейтін директивалық жанрлар: веб-баннер, хабарландыру веб-беттері, интернет-дүкендер мен аукциондар; - қарым-қатынас қажеттілігін қанағаттандыруға және этикет нормаларын сақтауға қызмет ететін фатикалық жанрлар: чат, электрондық хаттар, жаңалықтар топтары, форумдар; - презентация жанрлары өзін-өзі көрсетуге, өзі немесе өзінің фирмасы туралы деректерді, өз туындыларын ұсынуға арналған: жеке веб-беттер, визитка-сайттар және блогтар; -ойдан шығарылған шындықты құру арқылы серіктестерге көркемдік-шығармашылық әлеуетті және эстетикалық әсерді іске асыруға бағытталған эстетикалық жанрлар: желілік роман, әңгіме және т. б. және фанфикшн; - белгілі бір коммуникативті әрекеттерді орындаудан ләззат алуға арналған ойын-сауық жанрлары: мультипликациялық әлемдер мен ойындар.<ref>Щипицина, Л.Ю. Классификация жанров компьютерно-опосредованной коммуникации по их функции / Л.Ю. Щипицина // Известия Рос. гос. пед. ун-та имени А.И. Герцена. - 2009. - № 114. - С. 171-178.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 9hpsrjzi8vpk7uwsdi792ycx1v7sbis 0 737432 3319431 3319396 2024-04-25T12:08:06Z Джамбульский 136464 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|Мынау неғып тұр мұнда? [[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:08, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05)}} {{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2024}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Шіркеулік славянизмдер''' орыс. ''церковнославянизм'' - шіркеулік славян тілінен алынған немесе соның үлгісімен туған жасанды сөздер. Шіркеулік славян тілінің орысқа тән түрі құдайға сыйынушылық, діни-шіркеулік және ғылыми жазба нұсқаларда көп қолданылып, 18ғ. дейінгі орыс әдеби тіліне қатты әсер еткен. Шіркеулік славянизмдер қалдығы орыс тілінде осы күнге дейін сақталған. <ref>Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі - Алматы. "Сөздік-Словарь", 2005. -440 бет.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} q0ox8tq5vb6rajsn5mfynpmqli6sx7a 3319595 3319431 2024-04-25T16:30:18Z Маржан АК 149973 wikitext text/x-wiki {{Қарсылық|бұл мақала дұрыс дереккөздермен көрсетілген және жүйелі түрде жазылған мақала[[Қатысушы:Маржан АК|Маржан АК]] ([[Қатысушы талқылауы:Маржан АК|талқылау]]) 21:30, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05)}}{{жедел жойылсын|Мынау неғып тұр мұнда? [[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:08, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05)}} {{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2024}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Шіркеулік славянизмдер''' орыс. ''церковнославянизм'' - шіркеулік славян тілінен алынған немесе соның үлгісімен туған жасанды сөздер. Шіркеулік славян тілінің орысқа тән түрі құдайға сыйынушылық, діни-шіркеулік және ғылыми жазба нұсқаларда көп қолданылып, 18ғ. дейінгі орыс әдеби тіліне қатты әсер еткен. Шіркеулік славянизмдер қалдығы орыс тілінде осы күнге дейін сақталған. <ref>Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі - Алматы. "Сөздік-Словарь", 2005. -440 бет.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} b9epcgg61o82vfw3kt1rk5456rowsyq 3319597 3319595 2024-04-25T16:34:45Z Маржан АК 149973 wikitext text/x-wiki {{Қарсылық|бұл мақала жүйелі түрде жазылған және тың дереккөздерден алынған. Ғабдолла Қалиевтің "Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі" атты сөздігінен алынған. [[Қатысушы:Маржан АК|Маржан АК]] ([[Қатысушы талқылауы:Маржан АК|талқылау]]) 21:30, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05)}}{{жедел жойылсын|Мынау неғып тұр мұнда? [[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:08, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05)}} {{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2024}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Шіркеулік славянизмдер''' орыс. ''церковнославянизм'' - шіркеулік славян тілінен алынған немесе соның үлгісімен туған жасанды сөздер. Шіркеулік славян тілінің орысқа тән түрі құдайға сыйынушылық, діни-шіркеулік және ғылыми жазба нұсқаларда көп қолданылып, 18ғ. дейінгі орыс әдеби тіліне қатты әсер еткен. Шіркеулік славянизмдер қалдығы орыс тілінде осы күнге дейін сақталған. <ref>Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі - Алматы. "Сөздік-Словарь", 2005. -440 бет.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} nsznhj4os9pck26uewn9qbnc0mu3tg1 3 737440 3319423 2024-04-25T11:59:58Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ariamj74}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 16:59, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) rvwu3ukrpdcnhkxxn5uznk8se5ruwn6 3 737441 3319426 2024-04-25T12:02:40Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Dummkopfen}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:02, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) 5tzcjg92wcoxb7pi01gdjmko9p1uukn 3 737442 3319429 2024-04-25T12:05:59Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Душнитиму за Ґ}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 17:05, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) 6hncnreqkkxjsm8myg331b593xiqoef 3 737443 3319433 2024-04-25T12:13:17Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=DanaRys}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 17:13, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) cz3t643sipxqff1fe9pr75qr7g7bug1 3 737444 3319435 2024-04-25T12:16:19Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Im.moka}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:16, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) 25igvh5uhnl9e6932sb20oeigy36jzi 0 737445 3319444 2024-04-25T12:41:04Z Qanattan 153055 Жаңа бетте: {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = {{туғанжері|Шығыс Қазақстан облысы, Қазақ Кеңестік Социалистік Республ... wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = {{туғанжері|Шығыс Қазақстан облысы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Саолтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиосы|«Qazaq radiosy»]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жылдары «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жылдары «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жылдары «Qazaqstan» ҰТА ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жылдары Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жылдары «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} cqwocsvfb0c6t28tkh1o3afv4568v6z 3319446 3319444 2024-04-25T12:41:35Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = {{туған жері|Шығыс Қазақстан облысы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Саолтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиосы|«Qazaq radiosy»]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жылдары «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жылдары «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жылдары «Qazaqstan» ҰТА ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жылдары Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жылдары «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ng91kgyqiwidd8wrw026zlh86frv3g7 3319447 3319446 2024-04-25T12:42:51Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = {{туған жері|Шығыс Қазақстан облысы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Саолтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жылдары «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жылдары «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жылдары «Qazaqstan» ҰТА ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жылдары Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жылдары «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} dbz6ipuex526y0e15qg86qq6vyd3qgr 3319455 3319447 2024-04-25T12:53:42Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = {{туғанжері|Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан облысы}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = «Қазақ радиолары» ЖШС директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Саолтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жылдары «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жылдары «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жылдары «Qazaqstan» ҰТА ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жылдары Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жылдары «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 3tjbxkq12v9sbz8sd9e69z4ggv7xgpn 3319456 3319455 2024-04-25T12:53:56Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = {{туған жері|Шығыс Қазақстан облысы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Qazsport|«Qazsport» телеарнасы]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Саолтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жылдары «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жылдары «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жылдары «Qazaqstan» ҰТА ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жылдары Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жылдары «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} dbz6ipuex526y0e15qg86qq6vyd3qgr 3319458 3319456 2024-04-25T12:56:08Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = Шығыс Қазақстан облысы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Саолтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жылдары «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жылдары «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жылдары «Qazaqstan» ҰТА ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жылдары Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жылдары «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 6c46fuk2f2iknr2ceoxc9a76q7xt6s9 3319462 3319458 2024-04-25T13:00:05Z Qanattan 153055 /* Еңбек жолы */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = Шығыс Қазақстан облысы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Саолтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 2qzmqb5oeb5p1zj5jpgy1rkanveuwmu 3319463 3319462 2024-04-25T13:00:28Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = Шығыс Қазақстан облысы, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} og82klenqwhxjrvym48vraam3fno6eo 3319465 3319463 2024-04-25T13:00:47Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 1psasbk1308hxrito8pzn131jbmxl0r 3319482 3319465 2024-04-25T13:39:09Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = Бақытжамал |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 8vcb1lkaam3gkkpeox26br7bucm6b60 3319483 3319482 2024-04-25T13:40:07Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = Бақытжамал |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} e0gzn5t8a50vvkcb0o24src1f897oml 3319484 3319483 2024-04-25T13:40:45Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан |Анасы = Бақытжамал |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} sb26mbqrqa577ckwuuo3seiycziwbz2 3319485 3319484 2024-04-25T13:42:03Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} m3ut91ufmvp0syquqkzsz3b5t35rlh0 3319487 3319485 2024-04-25T13:43:29Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} i71i0ymeyp8moiccfhecnj0215vnkoe 3319489 3319487 2024-04-25T13:45:03Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} teyqic7821xtthz6ff8viw4520mme7x 3319495 3319489 2024-04-25T13:49:31Z Qanattan 153055 /* Марапаты */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты,(2011 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 29h7ozzozoztmh57bx62obvt14rsn4v 3319499 3319495 2024-04-25T13:55:52Z Qanattan 153055 /* Еңбек жолы */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалының төрағасы; *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы; *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты,(2011 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 2ezolj5b6c82vr4houpyosr5v2my39a 3319502 3319499 2024-04-25T13:57:42Z Qanattan 153055 /* Қоғамдық қызметі */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты,(2011 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} lha1mhm77w4feyl9lotvccilpkd8xl7 3319503 3319502 2024-04-25T13:58:45Z Qanattan 153055 /* Марапаты */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} b41pdxwqcr3ebvqe5im2r7sd9lt88yf 3319506 3319503 2024-04-25T13:59:36Z Qanattan 153055 /* Қоғамдық қызметі */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). . == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} n3pcz14p4vd2wslfcpuoukhilw0udyf 3319509 3319506 2024-04-25T14:00:30Z Qanattan 153055 /* Марапаты */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). . == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 2mt8as7xwue7cc5chrervponog3cjtl 3319511 3319509 2024-04-25T14:01:12Z Qanattan 153055 /* Қоғамдық қызметі */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} oqv6d1ijx2n3ogi4r9uw6ehkrlzfooi 3319518 3319511 2024-04-25T14:04:20Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ipbrtleq1il9a61st3yh29m2uw8u8n2 3319519 3319518 2024-04-25T14:05:14Z Qanattan 153055 /* Марапаты */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан бастап [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} i20jq2guu3nc1xppjmsga7pyia2k91w 3319523 3319519 2024-04-25T14:08:03Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. Ұлттық арнаның Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды. *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды. *2023 жылдан [[Қазақ радиолары|««Qazaq radiolary»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} o0idqehxyz668ninkpt4quq4ybosyj5 3319528 3319523 2024-04-25T14:09:38Z Qanattan 153055 /* Еңбек жолы */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдан [[Қазақ радиолары|««Qazaq radiolary»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} rc6fqstbv9z5k873qhsc70eqr1lk8uh 3319529 3319528 2024-04-25T14:09:52Z Qanattan 153055 /* Еңбек жолы */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 9qjkpcvo1srkay09f8g5in09wvzx43t 3319540 3319529 2024-04-25T14:13:41Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]] [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Қазақ радиолары» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 99zdwn2f5z2xz5f28bxgzalkpw81tve 3319541 3319540 2024-04-25T14:15:30Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]] [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} nilnwsig3dewb052owx130ebjgbx3rj 3319543 3319541 2024-04-25T14:16:20Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]] [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} sqogk9q9k1ff8bnk8xpq0ota14ydxv4 3319545 3319543 2024-04-25T14:17:03Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} kifgemdmzddztc2lkakxpoa7l1ctx7d 3319546 3319545 2024-04-25T14:17:45Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary»]] ЖШС Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} kreq0ig74fuif7j4ysr793g3zhdcmth 3319547 3319546 2024-04-25T14:18:13Z Qanattan 153055 /* Еңбек жолы */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясының тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 6zmgqj0983vb7txvatu9qw2m1tbsscd 3319548 3319547 2024-04-25T14:18:32Z Qanattan 153055 /* Еңбек жолы */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі]] ауылы) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} b3u1jtzwk14yk0ulgguw3yp01hdhyjm 3319550 3319548 2024-04-25T14:20:01Z Qanattan 153055 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} qp6l8b0jsqjey5ik4jm5zgpwwnydqk8 3319553 3319550 2024-04-25T14:21:15Z Qanattan 153055 /* Еңбек жолы */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдың қарашасынан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} b80tqdfavq02934zl8pn0ubysmewdj0 3319556 3319553 2024-04-25T14:21:50Z Qanattan 153055 «[[Санат:Марқакөл ауданында туғандар|Марқакөл ауданында туғандар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдың қарашасынан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Марқакөл ауданында туғандар]] ek24tkguiu0y36xmxeq2h0zzyujsejw 3319559 3319556 2024-04-25T14:28:29Z Qanattan 153055 /* Еңбек жолы */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдың қарашасынан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Білімі == *2001-2005 жж. [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті, бакалавр;]] *2013-2015 жж. Ресей Президенті жанындағы Халық шаруашылығы және Мемлекеттік Қызмет Академиясы, магистр. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Марқакөл ауданында туғандар]] h35rsx4b586goxk5riuqak7rsgqlpwi 3319560 3319559 2024-04-25T14:29:08Z Qanattan 153055 /* Білімі */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдың қарашасынан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Білімі == *2001-2005 жж. [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті]],бакалавр; *2013-2015 жж. Ресей Президенті жанындағы Халық шаруашылығы және Мемлекеттік Қызмет Академиясы, магистр. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Марқакөл ауданында туғандар]] aw9hifaxxhfbv74r9okr7vuuu7al1cf 3319561 3319560 2024-04-25T14:29:19Z Qanattan 153055 /* Білімі */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдың қарашасынан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Білімі == *2001-2005 жж. [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті]], бакалавр; *2013-2015 жж. Ресей Президенті жанындағы Халық шаруашылығы және Мемлекеттік Қызмет Академиясы, магистр. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Марқакөл ауданында туғандар]] c6ndw3k467ggiurz7o35e4aedahbh68 3319719 3319561 2024-04-26T04:01:45Z Ashina 7704 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Нұртас Солтанұлы Көшеров.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдың қарашасынан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Білімі == *2001-2005 жж. [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті]], бакалавр; *2013-2015 жж. Ресей Президенті жанындағы Халық шаруашылығы және Мемлекеттік Қызмет Академиясы, магистр. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Марқакөл ауданында туғандар]] nkhjansk96y5oug5mqgzjguuelu946s 3319736 3319719 2024-04-26T04:46:06Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Нұртас Солтанұлы Көшеров.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = Айнагүл Серікқызы |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдың қарашасынан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Білімі == *2001-2005 жж. [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті]], бакалавр; *2013-2015 жж. Ресей Президенті жанындағы Халық шаруашылығы және Мемлекеттік Қызмет Академиясы, магистр. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі; *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Марқакөл ауданында туғандар]] 0q9krnj3knhef49nxsiop95lellml26 3319741 3319736 2024-04-26T04:53:23Z Qanattan 153055 /* Марапаты */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Нұртас Солтанұлы Көшеров.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = Айнагүл Серікқызы |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. «Қазақстан» РТРК» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиалының шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. «Қазақстан» телерадиокорпорациясына қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдың қарашасынан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Білімі == *2001-2005 жж. [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті]], бакалавр; *2013-2015 жж. Ресей Президенті жанындағы Халық шаруашылығы және Мемлекеттік Қызмет Академиясы, магистр. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Марқакөл ауданында туғандар]] 0zgrqlgasdpgg2rcssi9aumwvtbh2jj 3319912 3319741 2024-04-26T11:10:20Z Qanattan 153055 /* Еңбек жолы */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Нұртас Солтанұлы Көшеров.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = Айнагүл Серікқызы |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» РТРК»]] АҚ [[ALTAI (телеарна)|Шығыс Қазақстан облыстық филиалының]] шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының]] Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясына]] қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры лауазымын атқарды; *2023 жылдың қарашасынан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Білімі == *2001-2005 жж. [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті]], бакалавр; *2013-2015 жж. Ресей Президенті жанындағы Халық шаруашылығы және Мемлекеттік Қызмет Академиясы, магистр. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Марқакөл ауданында туғандар]] m59xsjx3gbxr3oycmc4h47prqmgxkfg 3319913 3319912 2024-04-26T11:10:53Z Qanattan 153055 /* Еңбек жолы */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұртас Солтанұлы |Шынайы есімі = |Сурет = Нұртас Солтанұлы Көшеров.jpg |Сурет ені =300px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 28.01.1984 |Туған жері = [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазКСР]] |Мансабы = [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Әкесі = Солтан Асылбекұлы |Анасы = Бақытжамал Хамитқызы |Жұбайы = Айнагүл Серікқызы |Балалары = Нұрәлі Солтан, Айзере Солтан, Айсұлтан Солтан |Марапаттары = «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі |Сайты = https://qazradio.fm/ |Блогы = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұртас Солтанұлы''' ([[28 қаңтар]] [[1984 жыл|1984 жылы]]) [[Шығыс Қазақстан облысы |Шығыс Қазақстан облысы]], [[Марқакөл ауданы]], [[Жиделі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жиделі ауылында]] туған) — [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» АҚ]] [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры.<ref name="rtrk">{{cite web|title=Біздің ұжым|url=https://rtrk.kz/kz/team/51/|publisher=rtrk.kz сайты|lang=kk|accessdate=2024-04-25|date=2023-11-03}}</ref> == Еңбек жолы == *2004-2005 жж. «Қалкен ТВ» телеарнасының жүргізуші-корреспонденті; *2005-2006 жж. [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» РТРК»]] АҚ [[ALTAI (телеарна)|Шығыс Қазақстан облыстық филиалының]] шығармашылық қызметінің редакторы; *2006-2011 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] ақпараттық бағдарламалар дирекциясы тілшісі; *2011-2019 жж. [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының]] Ресейдегі меншікті тілшісі қызметін атқарды; *2019 -2023 жж. [[Қазақстан (телерадиокорпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясына]] қарасты [[ALTAI (телеарна)|«Altai» телеарнасының]] директоры; *2023 жылдың қарашасынан [[Қазақ радиолары|«Qazaq radiolary» ЖШС]] Бас директоры. == Білімі == *2001-2005 жж. [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті]], бакалавр; *2013-2015 жж. Ресей Президенті жанындағы Халық шаруашылығы және Мемлекеттік Қызмет Академиясы, магистр. == Қоғамдық қызметі == *Бас редакторлар клубы мүшесі (2019 ж.); *[[Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы|Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының]] Өскемен қалалық филиалы төрағасы (2022 ж.); *[[Қазақстан журналистер одағы|Қазақстан Журналистер Одағы]] Шығыс Қазақстан облыстық филиалы төрағасы (2023 ж.). == Марапаты == *ҚР Президентінің Алғыс хаты (2011 ж.); *«ТМД Парламентаралық ассамблеясына 25 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ұжымдық қауіпсіздік келісімшарты ұйымына 20 жыл» мерейтойлық медалі (2012 ж.); *«Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі (2020 ж.); *«Қазақ телевизиясына 65 жыл» мерейтойлық медалі (2023 ж.). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Марқакөл ауданында туғандар]] aqvnm4h1uj7coet6pbhng3y2adeepcy 3 737446 3319445 2024-04-25T12:41:23Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Adilet sabit}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 17:41, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) lj1tb6z0hez5glzkk24nmcjuxu9px87 3 737447 3319490 2024-04-25T13:45:39Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Fafau06}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:45, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) g6tw37al4y5i5d6p9pf3iuul3k6b7ed 3 737448 3319491 2024-04-25T13:46:38Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Аскар Альмактум}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:46, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) oy6lz8plmse8uqt0lnku31vjfbn8pjw 3 737449 3319492 2024-04-25T13:47:31Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=やたまる}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 18:47, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) 99afr9wtrjnmohz85hn4qm7ibftr1u6 3 737450 3319513 2024-04-25T14:02:02Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Temirlan Sagitzhanuly}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 19:02, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) pmfs2pqozf83q056rvcht1gmsxlp5et 0 737451 3319520 2024-04-25T14:05:19Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 Жаңа бетте: {{Тұлға |Есімі = Эльнура Кішкенебаева |Шынайы есімі = |Сурет = Эльнура Жұмабекқызы Кішкенебаева.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 14.11.1987 |Туған жері = [[Қызылорда облысы]], Қазалы... wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Эльнура Кішкенебаева |Шынайы есімі = |Сурет = Эльнура Жұмабекқызы Кішкенебаева.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 14.11.1987 |Туған жері = [[Қызылорда облысы]], [[Қазалы ауданы]], [[Әйтеке би кенті|Жаңа Қазалы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = [[Қазақтар|қазақ]] |Мансабы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Эльнура Жұмабекқызы Кішкенебаева''' (14 қараша 1987 жыл, [[Әйтеке би кенті|Жаңа Қазалы]] кенті, [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]]) — Алматы қалалық Адвокаттар алқасының мүшесі, Адвокат. 25rk2zgovc5qabfi53lj5em4k00gdkq 3319524 3319520 2024-04-25T14:08:38Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Эльнура Кішкенебаева |Шынайы есімі = |Сурет = Эльнура Жұмабекқызы Кішкенебаева.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 14.11.1987 |Туған жері = [[Қызылорда облысы]], [[Қазалы ауданы]], [[Әйтеке би кенті|Жаңа Қазалы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = [[Қазақтар|қазақ]] |Мансабы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Эльнура Жұмабекқызы Кішкенебаева''' (14 қараша 1987 жыл, [[Әйтеке би кенті|Жаңа Қазалы]] кенті, [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]]) — Алматы қалалық Адвокаттар алқасының мүшесі, Адвокат. == Өмірбаяны == 1987 жылы 14 қарашасында Қызылорда облысы, Қазалы ауданы, Әйтеке би кентінде көп балалы отбасында дүниеге келді. Әкесі Жұмабек Маханшаұлы бірнеше жыл ұстаздық қызмет атқарған, өте ақылды, байсалды, сабырлы, білімді адам. Ал анасы Нүрбибі Орманқызы да ұлағатты ұстаз, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі болған еді. Анасы жүрек талмасынан небәрі 41 жасында қайтыс болып кетті, ал әкесі 79 жасында өмірден өтті. Анасы дүниеден өткен кезде,небәрі 5 жаста болды. 1993 жылы Қазалы ауданы, Әйтеке би кенті №226  Мергенбаев атындағы Гимназиясы мектебінің табалдырығын аттап, 2004 отбасылық жағдайларға байланысты, Астана қаласында №11 Химия биологиялық лицейін аяқтады. Содан, 2004 жылы Қарағанды қаласында, «Көпсалалы Гуманитарлық Техникалық университеттің» «Учет и  аудит» мамандығы бойынша грантқа оқуға түсіп, оны 2008 жылы Кызыл дипломмен үздік аяқтап, одан әрі 2011 жылы «BOLASHAQ» Академиясының «Құқықтану» мамандығын 2014 жылы тәмамдады. == Марапаттар == 1      2021 жылы Қазақ қоғамының қайраткері, 2      2022 жылы Бауыржан Момышұлы атындағы «Батыр Шапағаты» номинациясының иегері, 3      2022 жылы Бауыржан Момышұлы атындағы «Намыс» номинациясының иегері, 4      2022 жылы «Алтын адам» номинациясының иегері, 5       «Ел Жаңашыры» номинациясының иегері, == Алғыс хаттар == 1.    2020 жылы Білікті заң көмегін көрсетудегі жемісті адвокаттық қызметі үшін Республикалық Адвокаттар алқасынан берілган Алғыс хат. 2.    2021 жылы «31» арнаның «Кел татуласайық» бағдарламасынан берілген Алғыс хат. 662y08h63r18b0ywqj9gsrd7thf5fek 3319527 3319524 2024-04-25T14:09:25Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 «[[Санат:Қазалы ауданында туғандар|Қазалы ауданында туғандар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Эльнура Кішкенебаева |Шынайы есімі = |Сурет = Эльнура Жұмабекқызы Кішкенебаева.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 14.11.1987 |Туған жері = [[Қызылорда облысы]], [[Қазалы ауданы]], [[Әйтеке би кенті|Жаңа Қазалы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = [[Қазақтар|қазақ]] |Мансабы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Эльнура Жұмабекқызы Кішкенебаева''' (14 қараша 1987 жыл, [[Әйтеке би кенті|Жаңа Қазалы]] кенті, [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]]) — Алматы қалалық Адвокаттар алқасының мүшесі, Адвокат. == Өмірбаяны == 1987 жылы 14 қарашасында Қызылорда облысы, Қазалы ауданы, Әйтеке би кентінде көп балалы отбасында дүниеге келді. Әкесі Жұмабек Маханшаұлы бірнеше жыл ұстаздық қызмет атқарған, өте ақылды, байсалды, сабырлы, білімді адам. Ал анасы Нүрбибі Орманқызы да ұлағатты ұстаз, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі болған еді. Анасы жүрек талмасынан небәрі 41 жасында қайтыс болып кетті, ал әкесі 79 жасында өмірден өтті. Анасы дүниеден өткен кезде,небәрі 5 жаста болды. 1993 жылы Қазалы ауданы, Әйтеке би кенті №226  Мергенбаев атындағы Гимназиясы мектебінің табалдырығын аттап, 2004 отбасылық жағдайларға байланысты, Астана қаласында №11 Химия биологиялық лицейін аяқтады. Содан, 2004 жылы Қарағанды қаласында, «Көпсалалы Гуманитарлық Техникалық университеттің» «Учет и  аудит» мамандығы бойынша грантқа оқуға түсіп, оны 2008 жылы Кызыл дипломмен үздік аяқтап, одан әрі 2011 жылы «BOLASHAQ» Академиясының «Құқықтану» мамандығын 2014 жылы тәмамдады. == Марапаттар == 1      2021 жылы Қазақ қоғамының қайраткері, 2      2022 жылы Бауыржан Момышұлы атындағы «Батыр Шапағаты» номинациясының иегері, 3      2022 жылы Бауыржан Момышұлы атындағы «Намыс» номинациясының иегері, 4      2022 жылы «Алтын адам» номинациясының иегері, 5       «Ел Жаңашыры» номинациясының иегері, == Алғыс хаттар == 1.    2020 жылы Білікті заң көмегін көрсетудегі жемісті адвокаттық қызметі үшін Республикалық Адвокаттар алқасынан берілган Алғыс хат. 2.    2021 жылы «31» арнаның «Кел татуласайық» бағдарламасынан берілген Алғыс хат. [[Санат:Қазалы ауданында туғандар]] nxptws0s5clrsitbnfckisilzjl6tmz 3319635 3319527 2024-04-25T18:09:40Z Ермекова Қуаныш 155134 /* Өмірбаяны */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Эльнура Кішкенебаева |Шынайы есімі = |Сурет = Эльнура Жұмабекқызы Кішкенебаева.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 14.11.1987 |Туған жері = [[Қызылорда облысы]], [[Қазалы ауданы]], [[Әйтеке би кенті|Жаңа Қазалы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = [[Қазақтар|қазақ]] |Мансабы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Эльнура Жұмабекқызы Кішкенебаева''' (14 қараша 1987 жыл, [[Әйтеке би кенті|Жаңа Қазалы]] кенті, [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]]) — Алматы қалалық Адвокаттар алқасының мүшесі, Адвокат. == Өмірбаяны == 1987 жылдың 14 қарашасында Қызылорда облысы, Қазалы ауданы, Әйтеке би кентінде көп балалы отбасында дүниеге келді. Әкесі Жұмабек Маханшаұлы бірнеше жыл ұстаздық қызмет атқарған, өте ақылды, байсалды, сабырлы, білімді адам. Ал анасы Нүрбибі Орманқызы ұлағатты ұстаз, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі болған еді. Анасы жүрек талмасынан небәрі 41 жасында қайтыс болып кетті, ал әкесі 79 жасында өмірден өтті. Анасы дүниеден өткен кезде,небәрі 5 жаста болды. 1993 жылы Қазалы ауданы, Әйтеке би кенті №226  Мергенбаев атындағы Гимназия мектебінің табалдырығын аттап, 2004 отбасылық жағдайларға байланысты, Астана қаласында №11 Химия биологиялық лицейін аяқтады. Содан, 2004 жылы Қарағанды қаласында, «Көпсалалы Гуманитарлық Техникалық университеттің» «Учет и  аудит» мамандығы бойынша грантқа оқуға түсіп, оны 2008 жылы Кызыл дипломмен үздік аяқтап, одан әрі 2011 жылы «BOLASHAQ» Академиясының «Құқықтану» мамандығын 2014 жылы тәмамдады. == Марапаттар == 1      2021 жылы Қазақ қоғамының қайраткері, 2      2022 жылы Бауыржан Момышұлы атындағы «Батыр Шапағаты» номинациясының иегері, 3      2022 жылы Бауыржан Момышұлы атындағы «Намыс» номинациясының иегері, 4      2022 жылы «Алтын адам» номинациясының иегері, 5       «Ел Жанашыры» номинациясының иегері, == Алғыс хаттар == 1.    2020 жылы Білікті заң көмегін көрсетудегі жемісті адвокаттық қызметі үшін Республикалық Адвокаттар алқасынан берілген Алғыс хат. 2.    2021 жылы «31» арнаның «Кел татуласайық» бағдарламасынан берілген Алғыс хат. [[Санат:Қазалы ауданында туғандар]] 8oefr6achg9vg2zdwjbjbp819hcilru 3319805 3319635 2024-04-26T08:46:19Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Эльнура Кішкенебаева |Шынайы есімі = |Сурет = Эльнура Жұмабекқызы Кішкенебаева.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 14.11.1987 |Туған жері = [[Қызылорда облысы]], [[Қазалы ауданы]], [[Әйтеке би кенті|Жаңа Қазалы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = [[Қазақтар|қазақ]] |Мансабы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Эльнура Жұмабекқызы Кішкенебаева''' ([[14 қараша]] [[1987 жыл]], [[Әйтеке би кенті|Жаңа Қазалы кенті]], [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР,]] [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]) — Алматы қалалық Адвокаттар алқасының мүшесі, Адвокат. == Өмірбаяны == 1987 жылдың 14 қарашасында Қызылорда облысы, Қазалы ауданы, Әйтеке би кентінде көп балалы отбасында дүниеге келді. Әкесі Жұмабек Маханшаұлы бірнеше жыл ұстаздық қызмет атқарған, өте ақылды, байсалды, сабырлы, білімді адам. Ал анасы Нүрбибі Орманқызы ұлағатты ұстаз, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі болған еді. Анасы жүрек талмасынан небәрі 41 жасында қайтыс болып кетті, ал әкесі 79 жасында өмірден өтті. Анасы дүниеден өткен кезде,небәрі 5 жаста болды. 1993 жылы Қазалы ауданы, Әйтеке би кенті №226  Мергенбаев атындағы Гимназия мектебінің табалдырығын аттап, 2004 отбасылық жағдайларға байланысты, Астана қаласында №11 Химия биологиялық лицейін аяқтады. Содан, 2004 жылы Қарағанды қаласында, «Көпсалалы Гуманитарлық Техникалық университеттің» «Учет и  аудит» мамандығы бойынша грантқа оқуға түсіп, оны 2008 жылы Кызыл дипломмен үздік аяқтап, одан әрі 2011 жылы «BOLASHAQ» Академиясының «Құқықтану» мамандығын 2014 жылы тәмамдады. == Марапаттар == 1      2021 жылы Қазақ қоғамының қайраткері, 2      2022 жылы Бауыржан Момышұлы атындағы «Батыр Шапағаты» номинациясының иегері, 3      2022 жылы Бауыржан Момышұлы атындағы «Намыс» номинациясының иегері, 4      2022 жылы «Алтын адам» номинациясының иегері, 5       «Ел Жанашыры» номинациясының иегері, == Алғыс хаттар == 1.    2020 жылы Білікті заң көмегін көрсетудегі жемісті адвокаттық қызметі үшін Республикалық Адвокаттар алқасынан берілген Алғыс хат. 2.    2021 жылы «31» арнаның «Кел татуласайық» бағдарламасынан берілген Алғыс хат. [[Санат:Қазалы ауданында туғандар]] lnrwfxskt50p35120prmwk9htl3g6f4 6 737452 3319521 2024-04-25T14:05:49Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 wikitext text/x-wiki == Лицензиялау == {{self|CC-Zero}} 3oll6xc0ey6ufitb7kz8ablrpp6n2nu 3 737453 3319573 2024-04-25T15:13:27Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=CroatianPalpatine}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 20:13, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) ks7knzdr6yupepmi2agph8yh3zaw82o 0 737454 3319574 2024-04-25T15:13:37Z Маржан АК 149973 ▻ wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2024}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Корпустaр клaссификaциясы''' – әртүрлі негіздеріне бaйлaнысты корпустaрды клaстaрғa (топтaрғa) жүйелеу. Корпустaрды клaстaрғa бөлудің екі негізгі тәсілі aнықтaлғaн: # бaрлық тілдерге қaтысты корпустaрды қaрaмa-қaрсы қою (немесе тілдің бір кезеңіне қою), сондaй-aқ, тілдің ішкі құрылымынa қaтысты корпустaрғa қaтысты (жaнр, стиль, белгілі бір жaс ерекшелік не әлеуметтік тортaр тілі, жaзушы не ғaлымның тілі және т.б.) # Лингвистикaлық белгіленім типіне қaрaй корпустaрды бөлу: морфологиялық немесе синтaксистік тип корпустaры (treebanks, яғни «синтaксистік құрылым бaнкі»). Синтaксистік белгіленімді қaмтитын корпус лексикaлық бірліктің морфологиялық сипaтын дa қaрaстырaды. Корпустaр өз белгілері бойыншa әртүрлі критерийлермен ерекшеленеді: a) тілдік деректердің типі бойыншa жaзбa, aуызшa және aрaлaс; «пaрaллельдік» қaсиеті бойыншa біртілдік, екітілдік және көптілділік; «әдебилік» бойыншa әдебиеттік, диaлектілік және aуызекі сөйлеу; мaқсaты бойыншa көпмaқсaттылық және aрнaйы мaмaндырылғaн; жaнры бойыншa әдеби, фольклорлық, дрaмaтургиялық, публицистикaлық; қолжетімділік бойыншa еркін қолжеткізушілік, коммерциялық, жaбық; белгіленуі бойыншa зерттеуге, иллюстрaтивтік; динaмикaлық қaсиеті бойыншa динaмикaлық (мониторлық) және стaтистикaлық; белгіленімнің бaр болуы бойыншa белгіленген және белгіленбеген; белгіленім сипaты бойыншa морфологиялық, синтaксистік және семaнтикaлық, просодикaлық және т.б.; мәтін көлемі бойыншa толықмәтінді, «мәтін фрaгменті» және т.б. <ref>Мәдиева Г.Б, Бектемірова С.Б, Исмайлова Н.А .Корпустық лингвистика: негізгі терминдер мен түсініктердің оқу сөздігі. – Алматы: Қазақ университеті, 2018. — 12 б.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} i5gxf48rgx66rvwr4ch2r78ahfddpyh 0 737455 3319575 2024-04-25T15:19:42Z Маржан АК 149973 ▻ wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2024}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Лингвистикaлық белгіленім''' (''лингвистическaя рaзметкa'') – лингвистикaлық бірлік процесі негізіндегі лингвистикaлық сипaттaмaлaр aтрибуциясы. Лингвистикaлық белгілердің келесі түрлері бөлінеді: морфологиялық, синтaксистік, семaнтикaлық, aнaфориялық, просодикaлық, дискурстық және т.б. Олaрдың бaрлығы келесі қaғидaттaрғa сәйкес жүзеге aсырылaды: # орнaлaсу схемaсының сипaттaмaсы (негіздемесі); # лингвистикaлық тұжырымдaмaлaрдың жaлпы қaбылдaнғaн жүйесі; # пaйдaлaнушының тaныс тaлдaу схемaсы; # пaрaметрлерді енгізуге уәждеме; # теориялық бейтaрaп (дәстүрлі) орнaлaсу схемaсы; # хaлықaрaлық стaндaрттaрғa сәйкестік. <ref>Мәдиева Г.Б, Бектемірова С.Б, Исмайлова Н.А .Корпустық лингвистика: негізгі терминдер мен түсініктердің оқу сөздігі. – Алматы: Қазақ университеті, 2018. — 12 б.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} iwcbr6dtstxzzix7vioeol5bfqg65g6 0 737456 3319577 2024-04-25T15:25:59Z Маржан АК 149973 ▻ wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2024}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Токенизaция''' – тaбиғи тілдің бөлек мaңызды бірлікке бөлу (белгіше, сөздік формaлaр). Tокен– тaбиғи тілді әрі қaрaй өңдеудің қaжетті шaрты. Егер тілдер мінсіз тыныс белгілеріне ие болсa, токенизaция қиын болмaс еді – тіпті қaрaпaйым бaғдaрлaмa мәтінді сөздерге, кеңістіктерге және тыныс белгілеріне қaрaй бөлуі мүмкін. Шындығындa, тілдерде токенизацияның тaпсырмaсын күрделендіретін пунктуaция жоқ, сондықтaн aғылшын тілінде бірден-бір тaңбaлaнбaйтын жaғдaйлaр бaр. Мысaлы, ол сөйлемнің соңындa орнaлaсқaн сөздің қысқaртылғaн формaсы немесе сол сөз деген болуы мүмкін. Мұндaй қиындықтaр шектеулі, мәтінді өңдейтін көптеген қосымшaлaр олaрды жиі елемейді (мысaлы, қысқaртулaр мен күрделі сөздерді есепке aлмaйды) немесе олaрды бөлек aлгоритм aрқылы өңдеген жөн. <ref>Мәдиева Г.Б, Бектемірова С.Б, Исмайлова Н.А .Корпустық лингвистика: негізгі терминдер мен түсініктердің оқу сөздігі. – Алматы: Қазақ университеті, 2018. — 12 б.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ft73sq97as67ko4nmhs4ibsknfehdut 3 737457 3319579 2024-04-25T15:42:31Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=P. ĐĂNG}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 20:42, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) 104uupeq07lq3ttrd4yluc5u33i7mlb 3 737458 3319581 2024-04-25T15:50:57Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Vrodriguez01}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 20:50, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) 3dxo0eru3tm3h8fibkqjdxqbikh0ftg 3 737459 3319588 2024-04-25T16:15:04Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Айгерим Ерсайын}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 21:15, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) 5iwfruu87usrlvus71ddwrk9934rx6f 3 737460 3319593 2024-04-25T16:23:58Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=SuckCharlie}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:23, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) n4bjbsquz04wniqn13go5anooakw8xv 0 737461 3319606 2024-04-25T16:59:21Z Мағыпар 100137 Жаңа бетте: '''Мстислав Андреевич Чернов''' — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} bnfs2y6a6wp4cstx8exg979v8dxzskn 3319607 3319606 2024-04-25T17:00:07Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Украина режиссёрлері|Украина режиссёрлері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] mwkbb7o6zm3zn2v6w8r691hbqmw561w 3319617 3319607 2024-04-25T17:17:39Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] o2lzaxyzjma5os6q88owven8blb66sv 3319760 3319617 2024-04-26T07:22:07Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] m0yajg8r7f0ljwcmmpd2acw6khv21yy 3319762 3319760 2024-04-26T07:24:41Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] lfirwbnooik2tb9xka9stfoejw4bc61 3319763 3319762 2024-04-26T07:26:57Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] a1ntkyfwq57hzt8br5p4txisep3uef6 3319765 3319763 2024-04-26T07:28:51Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 1xv6h7xmxzx85wprgdahmddu1abnsoc 3319766 3319765 2024-04-26T07:31:51Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 860a1vs2g0stcf4i4bx3e3w5woogof1 3319767 3319766 2024-04-26T07:33:52Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] g482afzr6kfq2znt486kq2bessnkqka 3319768 3319767 2024-04-26T07:36:07Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] c73gpxct3bij5l1vpb793ek4lnaflnr 3319770 3319768 2024-04-26T07:38:29Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында Стамбулда суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 9nx9lq40qgl189fxc7bggd34ygq4xc6 3319773 3319770 2024-04-26T07:41:40Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында Стамбулда суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті. 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] huuegqk508us0oep7xcclhih1ru3jcx 3319776 3319773 2024-04-26T07:44:00Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында Стамбулда суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті. 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 1xwe2ixarwawfwk8vh0st34fenabwp4 3319778 3319776 2024-04-26T07:47:16Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында Стамбулда суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті. 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] o6c1vm40hkollgw22u0xhjzd5ssnfeb 3319779 3319778 2024-04-26T07:48:27Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында Стамбулда суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті. 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020 жылдың көктемінде Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде Ливия мен Сирияда жұмыс істеді, ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. Мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 4iku7fj6m4apqvyrg67gwvh1ikoq1tv 3319780 3319779 2024-04-26T07:50:25Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Стамбул]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті. 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020 жылдың көктемінде Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде [[Ливия]] мен [[Сирия]]да жұмыс істеді, ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. Мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді. 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 8klihdyu9rt2dhxy9y4ifgmx2wv2sag 3319781 3319780 2024-04-26T07:52:25Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті. 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020 жылдың көктемінде Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде [[Ливия]] мен [[Сирия]]да жұмыс істеді, ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. Мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді. 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 0ssuf49yq1w2nnd763jpdziblr2vt2x 3319782 3319781 2024-04-26T07:59:13Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті. 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020 жылдың көктемінде Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде [[Ливия]] мен [[Сирия]]да жұмыс істеді, ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. Мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді. 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 2ucf0byuw864f62pr99tyoixffbmp8j 3319783 3319782 2024-04-26T08:02:13Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020 жылдың көктемінде Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде [[Ливия]] мен [[Сирия]]да жұмыс істеді, ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. Мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді. 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды. Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] st4vbb45glbkdkr4k2je1mivu1r7szy 3319802 3319783 2024-04-26T08:45:26Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020 жылдың көктемінде Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде [[Ливия]] мен [[Сирия]]да жұмыс істеді, ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. Мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді. 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] t5yx9626mfny77krpffjl12n4jjuo80 3319810 3319802 2024-04-26T08:49:21Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері. == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020 жылдың көктемінде Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде [[Ливия]] мен [[Сирия]]да жұмыс істеді, ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. Мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді. 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 5zkdqvlig26av3s95aj8q796l6fl47y 3319812 3319810 2024-04-26T08:52:02Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020 жылдың көктемінде Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде [[Ливия]] мен [[Сирия]]да жұмыс істеді, ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. Мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді. 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] mqi3cjqv9m4o3ki3uqcdjsgu0vh5o9n 3319818 3319812 2024-04-26T08:57:12Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды. 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020 жылдың көктемінде Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде [[Ливия]] мен [[Сирия]]да жұмыс істеді, ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. Мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді. 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 0ggixztyhombqn8weml3wiqs18ldao8 3319824 3319818 2024-04-26T08:59:43Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады. 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды.<ref>{{cite web|url=https://peoplepill.com/i/mstyslav-chernov|title=Мстислав Андрійович Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020 жылдың көктемінде Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде [[Ливия]] мен [[Сирия]]да жұмыс істеді, ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. Мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді. 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 8clmrav7kr1uqymfxzabci197tm0599 3319830 3319824 2024-04-26T09:05:24Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады.<ref>{{cite web|url=https://kino.24tv.ua/ru/mstislav-chernov-sozdal-20-dnej-mariupole-biografija-zhurnalista_n2513095|title=Мстислав Черновтың табыс тарихы және оның «Мариупольдегі 20 күн» 2024 жылғы Оскардағы жеңісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды.<ref>{{cite web|url=https://peoplepill.com/i/mstyslav-chernov|title=Мстислав Андрійович Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020 жылдың көктемінде Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде [[Ливия]] мен [[Сирия]]да жұмыс істеді, ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. Мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді. 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] sraep2pfvhza4569m0urqfo92odp6ae 3319837 3319830 2024-04-26T09:14:26Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады.<ref>{{cite web|url=https://kino.24tv.ua/ru/mstislav-chernov-sozdal-20-dnej-mariupole-biografija-zhurnalista_n2513095|title=Мстислав Черновтың табыс тарихы және оның «Мариупольдегі 20 күн» 2024 жылғы Оскардағы жеңісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды.<ref>{{cite web|url=https://peoplepill.com/i/mstyslav-chernov|title=Мстислав Андрійович Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020-2022 жылдары Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде: [[Ливия]]да, [[Сирия]]да, [[Ирак]]та, [[Түркия]]да, [[Таулы Қарабақ]]та, [[Ауғанстан]]да, [[Литва]]да, [[Армения]]да, [[Греция]]да, [[Македония]]да, [[Словения]]да жұмыс істеді. Ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. 2020 жылы мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді.<ref>{{cite web|url=https://newins.ru/articles/ukraina/mstislav_chernov-_avtor_falshivki_o_roddome_v_mariupole?ysclid=lvfa07mkzj640445047|title=Мстислав Чернов. Мариупольдегі перзентхана туралы жалған ақпараттың авторы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2022 жылға дейін ол Ливияда, Сирияда, Иракта, Түркияда, Таулы Қарабақта, Ауғанстанда, Литвада, Арменияда, Грецияда, Македонияда, Словенияда жұмыс істеді, Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] tllw272936l4gcqulr1urbctovzy2xm 3319838 3319837 2024-04-26T09:15:31Z Мағыпар 100137 /* Өмірбаяны */ нақтылау wikitext text/x-wiki '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады.<ref>{{cite web|url=https://kino.24tv.ua/ru/mstislav-chernov-sozdal-20-dnej-mariupole-biografija-zhurnalista_n2513095|title=Мстислав Черновтың табыс тарихы және оның «Мариупольдегі 20 күн» 2024 жылғы Оскардағы жеңісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды.<ref>{{cite web|url=https://peoplepill.com/i/mstyslav-chernov|title=Мстислав Андрійович Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020-2022 жылдары Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде: [[Ливия]]да, [[Сирия]]да, [[Ирак]]та, [[Түркия]]да, [[Таулы Қарабақ]]та, [[Ауғанстан]]да, [[Литва]]да, [[Армения]]да, [[Грекия]]да, [[Солтүстік Македония|Македония]]да, [[Словения]]да жұмыс істеді. Ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. 2020 жылы мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді.<ref>{{cite web|url=https://newins.ru/articles/ukraina/mstislav_chernov-_avtor_falshivki_o_roddome_v_mariupole?ysclid=lvfa07mkzj640445047|title=Мстислав Чернов. Мариупольдегі перзентхана туралы жалған ақпараттың авторы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2022 жылға дейін ол Ливияда, Сирияда, Иракта, Түркияда, Таулы Қарабақта, Ауғанстанда, Литвада, Арменияда, Грецияда, Македонияда, Словенияда жұмыс істеді, Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] cpw4xn3l9r0q5ru50ydhtbekma9kroo 3319842 3319838 2024-04-26T09:19:42Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Мстислав Андреевич Чернов |шынайы есімі = {{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов}} |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |білімі = |мамандығы = |азаматтығы = |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = |сайты = |ортаққор = }} '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады.<ref>{{cite web|url=https://kino.24tv.ua/ru/mstislav-chernov-sozdal-20-dnej-mariupole-biografija-zhurnalista_n2513095|title=Мстислав Черновтың табыс тарихы және оның «Мариупольдегі 20 күн» 2024 жылғы Оскардағы жеңісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды.<ref>{{cite web|url=https://peoplepill.com/i/mstyslav-chernov|title=Мстислав Андрійович Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020-2022 жылдары Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде: [[Ливия]]да, [[Сирия]]да, [[Ирак]]та, [[Түркия]]да, [[Таулы Қарабақ]]та, [[Ауғанстан]]да, [[Литва]]да, [[Армения]]да, [[Грекия]]да, [[Солтүстік Македония|Македония]]да, [[Словения]]да жұмыс істеді. Ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. 2020 жылы мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді.<ref>{{cite web|url=https://newins.ru/articles/ukraina/mstislav_chernov-_avtor_falshivki_o_roddome_v_mariupole?ysclid=lvfa07mkzj640445047|title=Мстислав Чернов. Мариупольдегі перзентхана туралы жалған ақпараттың авторы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2022 жылға дейін ол Ливияда, Сирияда, Иракта, Түркияда, Таулы Қарабақта, Ауғанстанда, Литвада, Арменияда, Грецияда, Македонияда, Словенияда жұмыс істеді, Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] 6n8j19m1asclnvizxcyqxmovag2j0ym 3319846 3319842 2024-04-26T09:22:06Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Мстислав Андреевич Чернов |шынайы есімі = {{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов}} |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі = |туған күні = [[1985 жыл]] |туған жері = {{туғанжері|Харьков]|Харьковте]}}, [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |білімі = |мамандығы = |азаматтығы = |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = |сайты = |ортаққор = }} '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады.<ref>{{cite web|url=https://kino.24tv.ua/ru/mstislav-chernov-sozdal-20-dnej-mariupole-biografija-zhurnalista_n2513095|title=Мстислав Черновтың табыс тарихы және оның «Мариупольдегі 20 күн» 2024 жылғы Оскардағы жеңісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды.<ref>{{cite web|url=https://peoplepill.com/i/mstyslav-chernov|title=Мстислав Андрійович Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020-2022 жылдары Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде: [[Ливия]]да, [[Сирия]]да, [[Ирак]]та, [[Түркия]]да, [[Таулы Қарабақ]]та, [[Ауғанстан]]да, [[Литва]]да, [[Армения]]да, [[Грекия]]да, [[Солтүстік Македония|Македония]]да, [[Словения]]да жұмыс істеді. Ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. 2020 жылы мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді.<ref>{{cite web|url=https://newins.ru/articles/ukraina/mstislav_chernov-_avtor_falshivki_o_roddome_v_mariupole?ysclid=lvfa07mkzj640445047|title=Мстислав Чернов. Мариупольдегі перзентхана туралы жалған ақпараттың авторы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2022 жылға дейін ол Ливияда, Сирияда, Иракта, Түркияда, Таулы Қарабақта, Ауғанстанда, Литвада, Арменияда, Грецияда, Македонияда, Словенияда жұмыс істеді, Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] sxi4yibcm19oc678fqbci5kat1idtqa 3319861 3319846 2024-04-26T09:26:35Z Мағыпар 100137 үлгі, сурет қою wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Мстислав Андреевич Чернов |шынайы есімі = {{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов}} |сурет = Mstyslav Chernov par Claude Truong-Ngoc septembre 2022.jpg |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі = |туған күні = [[1985 жыл]] |туған жері = {{туғанжері|Харьков|Харьковта}}, [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |білімі = |мамандығы = |азаматтығы = |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = |сайты = |ортаққор = }} '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады.<ref>{{cite web|url=https://kino.24tv.ua/ru/mstislav-chernov-sozdal-20-dnej-mariupole-biografija-zhurnalista_n2513095|title=Мстислав Черновтың табыс тарихы және оның «Мариупольдегі 20 күн» 2024 жылғы Оскардағы жеңісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды.<ref>{{cite web|url=https://peoplepill.com/i/mstyslav-chernov|title=Мстислав Андрійович Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020-2022 жылдары Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде: [[Ливия]]да, [[Сирия]]да, [[Ирак]]та, [[Түркия]]да, [[Таулы Қарабақ]]та, [[Ауғанстан]]да, [[Литва]]да, [[Армения]]да, [[Грекия]]да, [[Солтүстік Македония|Македония]]да, [[Словения]]да жұмыс істеді. Ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. 2020 жылы мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді.<ref>{{cite web|url=https://newins.ru/articles/ukraina/mstislav_chernov-_avtor_falshivki_o_roddome_v_mariupole?ysclid=lvfa07mkzj640445047|title=Мстислав Чернов. Мариупольдегі перзентхана туралы жалған ақпараттың авторы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2022 жылға дейін ол Ливияда, Сирияда, Иракта, Түркияда, Таулы Қарабақта, Ауғанстанда, Литвада, Арменияда, Грецияда, Македонияда, Словенияда жұмыс істеді, Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] bhv40o5xthpahtaca9crrep596r5g25 3319864 3319861 2024-04-26T09:27:07Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Мстислав Андреевич Чернов |шынайы есімі = {{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов}} |сурет = Mstyslav Chernov par Claude Truong-Ngoc septembre 2022.jpg |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі = |туған күні = [[1985 жыл]] |туған жері = {{туғанжері|Харьков|Харьковта}}, [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |білімі = Харьков ұлттық радиоэлектроника университеті |мамандығы = |азаматтығы = |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = |сайты = |ортаққор = }} '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады.<ref>{{cite web|url=https://kino.24tv.ua/ru/mstislav-chernov-sozdal-20-dnej-mariupole-biografija-zhurnalista_n2513095|title=Мстислав Черновтың табыс тарихы және оның «Мариупольдегі 20 күн» 2024 жылғы Оскардағы жеңісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды.<ref>{{cite web|url=https://peoplepill.com/i/mstyslav-chernov|title=Мстислав Андрійович Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020-2022 жылдары Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде: [[Ливия]]да, [[Сирия]]да, [[Ирак]]та, [[Түркия]]да, [[Таулы Қарабақ]]та, [[Ауғанстан]]да, [[Литва]]да, [[Армения]]да, [[Грекия]]да, [[Солтүстік Македония|Македония]]да, [[Словения]]да жұмыс істеді. Ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. 2020 жылы мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді.<ref>{{cite web|url=https://newins.ru/articles/ukraina/mstislav_chernov-_avtor_falshivki_o_roddome_v_mariupole?ysclid=lvfa07mkzj640445047|title=Мстислав Чернов. Мариупольдегі перзентхана туралы жалған ақпараттың авторы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2022 жылға дейін ол Ливияда, Сирияда, Иракта, Түркияда, Таулы Қарабақта, Ауғанстанда, Литвада, Арменияда, Грецияда, Македонияда, Словенияда жұмыс істеді, Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] lwds9rkwxndt0t26rvo9pxgvj4ih77v 3319870 3319864 2024-04-26T09:29:19Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Мстислав Андреевич Чернов |шынайы есімі = {{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов}} |сурет = Mstyslav Chernov par Claude Truong-Ngoc septembre 2022.jpg |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі = |туған күні = [[1985 жыл]] |туған жері = {{туғанжері|Харьков|Харьковта}}, [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |білімі = Харьков ұлттық радиоэлектроника университеті |мамандығы = [[фотограф]], [[соғыс тілшісі]], [[журналист]], [[фототілші]], [[репортер]], [[кинорежиссер]] |азаматтығы = |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = |сайты = |ортаққор = }} '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады.<ref>{{cite web|url=https://kino.24tv.ua/ru/mstislav-chernov-sozdal-20-dnej-mariupole-biografija-zhurnalista_n2513095|title=Мстислав Черновтың табыс тарихы және оның «Мариупольдегі 20 күн» 2024 жылғы Оскардағы жеңісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды.<ref>{{cite web|url=https://peoplepill.com/i/mstyslav-chernov|title=Мстислав Андрійович Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020-2022 жылдары Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде: [[Ливия]]да, [[Сирия]]да, [[Ирак]]та, [[Түркия]]да, [[Таулы Қарабақ]]та, [[Ауғанстан]]да, [[Литва]]да, [[Армения]]да, [[Грекия]]да, [[Солтүстік Македония|Македония]]да, [[Словения]]да жұмыс істеді. Ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. 2020 жылы мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді.<ref>{{cite web|url=https://newins.ru/articles/ukraina/mstislav_chernov-_avtor_falshivki_o_roddome_v_mariupole?ysclid=lvfa07mkzj640445047|title=Мстислав Чернов. Мариупольдегі перзентхана туралы жалған ақпараттың авторы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2022 жылға дейін ол Ливияда, Сирияда, Иракта, Түркияда, Таулы Қарабақта, Ауғанстанда, Литвада, Арменияда, Грецияда, Македонияда, Словенияда жұмыс істеді, Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] pbaej9ck9x31rv1hx0igeehtfdwzxuu 3319880 3319870 2024-04-26T09:32:26Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Мстислав Андреевич Чернов |шынайы есімі = {{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов}} |сурет = Mstyslav Chernov par Claude Truong-Ngoc septembre 2022.jpg |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі = |туған күні = [[1985 жыл]] |туған жері = {{туғанжері|Харьков|Харьковта}}, [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |білімі = Харьков ұлттық радиоэлектроника университеті |мамандығы = [[фотограф]], [[соғыс тілшісі]], [[журналист]], [[фототілші]], [[репортер]], [[кинорежиссёр]] |азаматтығы = {{Байрақ|Украина}} |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = Ассошиэйтед Пресс |марапаттары = |imdb_id = |сайты = |ортаққор = }} '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады.<ref>{{cite web|url=https://kino.24tv.ua/ru/mstislav-chernov-sozdal-20-dnej-mariupole-biografija-zhurnalista_n2513095|title=Мстислав Черновтың табыс тарихы және оның «Мариупольдегі 20 күн» 2024 жылғы Оскардағы жеңісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды.<ref>{{cite web|url=https://peoplepill.com/i/mstyslav-chernov|title=Мстислав Андрійович Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020-2022 жылдары Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде: [[Ливия]]да, [[Сирия]]да, [[Ирак]]та, [[Түркия]]да, [[Таулы Қарабақ]]та, [[Ауғанстан]]да, [[Литва]]да, [[Армения]]да, [[Грекия]]да, [[Солтүстік Македония|Македония]]да, [[Словения]]да жұмыс істеді. Ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. 2020 жылы мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді.<ref>{{cite web|url=https://newins.ru/articles/ukraina/mstislav_chernov-_avtor_falshivki_o_roddome_v_mariupole?ysclid=lvfa07mkzj640445047|title=Мстислав Чернов. Мариупольдегі перзентхана туралы жалған ақпараттың авторы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2022 жылға дейін ол Ливияда, Сирияда, Иракта, Түркияда, Таулы Қарабақта, Ауғанстанда, Литвада, Арменияда, Грецияда, Македонияда, Словенияда жұмыс істеді, Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] ebyhrr83vtjnt46lan91m83ed5st4zg 3319886 3319880 2024-04-26T09:34:11Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Мстислав Андреевич Чернов |шынайы есімі = {{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов}} |сурет = Mstyslav Chernov par Claude Truong-Ngoc septembre 2022.jpg |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі = |туған күні = [[1985 жыл]] |туған жері = {{туғанжері|Харьков|Харьковта}}, [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |білімі = Харьков ұлттық радиоэлектроника университеті |мамандығы = [[фотограф]], [[соғыс тілшісі]], [[журналист]], [[фототілші]], [[репортер]], [[кинорежиссёр]] |азаматтығы = {{Байрақ|Украина}} |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = Ассошиэйтед Пресс |марапаттары = |imdb_id = |сайты = |ортаққор = Mstyslav Chernov }} '''Мстислав Андреевич Чернов''' ({{lang-uk|Мстислав Андрійович Чернов;}} [[1985 жыл]], [[Харьков]], [[Украин Кеңестік Социалистік Республикасы|Украина КСР]]) — украин режиссері, соғыс тілшісі, бейнеоператор, фотограф, фототілші және жазушы. Қырымды аннексиялауды, Донбасстағы соғысты (МН17 рейсіндегі малайзиялық Boeing 777 ұшағы апатының салдарын алғашқылардың бірі болып құжаттаған), Сириядағы, Ирактағы оқиғаларды, Еуропадағы миграциялық дағдарысты, Гонконгтағы, Каталония, Франциядағы наразылықтарды жариялады. 40-тан астам елде жұмыс істеді. Пулитцер және Оскар сыйлығының иегері.<ref>{{cite web|url=https://sbook.com.ua/ru/news/546_|title=Associated Press соғыс тілшісі Мстислав Чернов Донбасстағы соғыс туралы кітапты ұсынады.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Өмірбаяны == Мстислав 1985 жылы [[Харьков]] қаласында дүниеге келген. Харьков ұлттық радиоэлектроника университетін бітірген.<ref>{{cite web|url=https://focus.ua/culture/464782-mstislav-chernov-intervju|title=Адамдар сенімдерді ұстанады. Фотограф Мстислав Чернов - Минск, Ыстамбұлдағы наразылықтар және құлаған Боинг туралы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> Ол өзінің фотографиялық мансабын 2005 жылы жергілікті Харьков MediaPort ақпараттық агенттігінен бастады.<ref>{{cite web|url=https://kino.24tv.ua/ru/mstislav-chernov-sozdal-20-dnej-mariupole-biografija-zhurnalista_n2513095|title=Мстислав Черновтың табыс тарихы және оның «Мариупольдегі 20 күн» 2024 жылғы Оскардағы жеңісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2008 жылы «Харьков. Қала азаматтардың көзімен» атты жергілікті фотокөрмеде бірінші жүлдеге ие болды. Сол жылы оның Харьков филармониясының директоры Юрий Янконың көмегімен ойластырылған және ұйымдастырылған «Musica per somnia» фотосуреттерінің алғашқы жеке көрмесі өтті. 2009 жылы ол қаланың ескі сәулетінің қирау мысалдарын атап өткен «Харьков жоғалуға жақын тұр» фотокөрмесінде бірінші орын алып, тағы бір марапатқа ие болды. 2008 жылдан бері Чернов «Чернобыль балалары» халықаралық жобасымен және «Novick Cardiac Alliance» бірлесіп жұмыс істеп, жүрекке жасалған операцияларды суретке түсірді. 2012 жылы ол Камбоджада тұрып, жергілікті мәдени және медициналық жобаларға назар аударды.<ref>{{cite web|url=https://peoplepill.com/i/mstyslav-chernov|title=Мстислав Андрійович Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылы Черновтың жұмысы жалпыұлттық бағаға ие болды. Оның фотосуреттері Украинаның «Жыл фотографы» байқауында «Деректі фотосурет» номинациясында бірінші орынға ие болды. Сондай-ақ осы жылы ол «Портрет» номинациясында Pentax Awards Ukraine сыйлығын және «Украинаның үздік баспасөз фотографы» байқауын жеңіп алды. Ол кезде Чернов қырықтан астам елді суретке түсіріп, 2013 жылы «Жаңбырлы маусым» атты тағы бір жеке көрмесін өткізді, онда Қиыр Шығыстың фотосуреттерін ұсынды. 2013 жылы Чернов «Украина кәсіби фотографтар қауымдастығы» қоғамдық ұйымының президенті болды. Оның «Терезеге қарау» атты арт-инсталляциялық жобасы қараусыз қалған ғимараттардың терезелеріне үлкейтілген винтажды фотосуреттер орналастырылып, елдің назарын аударды. Сол жылы Чернов халықаралық «Unframe» деректі фотосурет жобасына қатысуға шақырылды. 2013 жылдың жазында [[Ыстанбұл]]да суретке түсу кезінде Чернов Гези саябағы мен Таксим алаңындағы наразылықтардың куәсі болды. Зорлық - зомбылық көріністері оны таң қалдырды және көркем және оның деректі фотографиядан қақтығыстар мен соғыстарды жариялауға көшуіне ықпал етті.<ref>{{cite web|url=https://alphapedia.ru/w/Mstyslav_Chernov|title=Мстислав Чернов|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2013 жылдың аяғында Киев қантөгіспен аяқталған жаппай наразылық шерулерінің, президент Виктор Януковичтің қашуы мен төңкеріске куә болды. Чернов бұл оқиғаларды MediaPort және Unframe тілшісі ретінде құжаттады. Зорлық-зомбылық күшейген кезде оған бірнеше рет шабуыл жасалып, жарақат алды. 2013 жылдың соңында полицейлер баспасөз өкілдеріне шабуыл жасап, Черновтың қолын жарақаттап, пресс-идентификаторын жыртып, фотожабдықтарын қиратты. 2014 жылдың қаңтарында «Баспасөз» белгісі болғанына қарамастан, полиция қызметкері жеңіл шулы гранатаны Черновқа жіберді, бұл фотографтың аяқтары мен көздерінің зақымдануына әкелді. 2020-2022 жылдары Мстислав Чернов түрлі елдерде, соның ішінде: [[Ливия]]да, [[Сирия]]да, [[Ирак]]та, [[Түркия]]да, [[Таулы Қарабақ]]та, [[Ауғанстан]]да, [[Литва]]да, [[Армения]]да, [[Грекия]]да, [[Солтүстік Македония|Македония]]да, [[Словения]]да жұмыс істеді. Ол Түркиядағы көші-қон дағдарысын жазғаны үшін танымал болды. 2020 жылы мамырдан шілдеге дейін және қыркүйектен қазанға дейін ол Украинадағы COVID-19 пандемиясының барысын түсірді.<ref>{{cite web|url=https://newins.ru/articles/ukraina/mstislav_chernov-_avtor_falshivki_o_roddome_v_mariupole?ysclid=lvfa07mkzj640445047|title=Мстислав Чернов. Мариупольдегі перзентхана туралы жалған ақпараттың авторы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2020 жылдың тамызында ол [[Беларусь]]те жұмыс істеп, президенттік сайлауға қатысты оқиғаларды құжаттаған. [[Александр Григорьевич Лукашенко|Лукашенко]] жеңімпаз деп танылғаннан кейін ауқымды наразылықтар басталды. Минскіде Черновты Беларусь полициясы ұстап алып, соққыға жыққан. Падди вагонындағы соққының салдарынан фотограф есінен танып, жедел жәрдем алуға мәжбүр болды. Содан кейін Чернов Беларусьтен жер аударылды.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ua/ukr/styler/shcho-vidomo-rezhisera-20-dniv-mariupoli-1710141125.html|title=Фильмі 2024 жылы Оскар алған «Мариупольдегі 20 күн» фильмінің режиссері Мстислав Чернов туралы не белгілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> 2022 жылға дейін ол Ливияда, Сирияда, Иракта, Түркияда, Таулы Қарабақта, Ауғанстанда, Литвада, Арменияда, Грецияда, Македонияда, Словенияда жұмыс істеді, Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі «Үздік деректі көркем фильм» номинациясында 2024 жылғы Оскарды жеңіп алды. Бұл Украина үшін осындай драмалық жағдайда алған бірінші марапат.<ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2023/12/21/film-mstislava-chernova-20-dney-v-mariupole-voshel-short-list-oskara-v-dvuh-kategoriyah|title=Мстислав Черновтың «Мариупольдегі 20 күн» фильмі екі номинация бойынша Оскардың шорт тізіміне енді.|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-04-26|lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Украина режиссёрлері]] tkqv0t2mi3ersviiafsv7w1fsngvopa 3 737462 3319609 2024-04-25T17:01:20Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Dulat Ibrayev}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 22:01, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) o0htgi1kufpkw94ndzul5tytvkg9ap1 3 737463 3319616 2024-04-25T17:13:48Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Leshe}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 22:13, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) hqdsqsw80vfbhsvb88dtudlforc8jma 3 737464 3319618 2024-04-25T17:17:44Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Bartek z Polski}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:17, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) cfznefps50rdvg51d34wb45v9ewvih3 3 737465 3319632 2024-04-25T18:04:06Z TenWhile6 113665 TenWhile6 [[Қатысушы талқылауы:ShukevichArtem]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Фейшт]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/ShukevichArtem|ShukevichArtem]]" to "[[Special:CentralAuth/Фейшт|Фейшт]]" wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Фейшт]] 6xqc4rb4r7u3po92ky629vskxpmuves 3 737466 3319636 2024-04-25T18:14:13Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Blueyays}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 23:14, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) r4prob1ifru40u925ij8kfeniqcwzm3 3 737467 3319639 2024-04-25T18:31:46Z TenWhile6 113665 TenWhile6 [[Қатысушы талқылауы:بازی 3]] бетін [[Қатысушы талқылауы:بازی ۳]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/بازی 3|بازی 3]]" to "[[Special:CentralAuth/بازی ۳|بازی ۳]]" wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:بازی ۳]] o5pkprptlzibbmi3f9fusunimg44kyt 3 737468 3319641 2024-04-25T19:15:45Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Naerubiya}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 00:15, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 7pt4o2fd57wmjnakfindb74phdp1045 3 737469 3319643 2024-04-25T19:26:03Z Nihonjoe 1592 Nihonjoe [[Қатысушы талқылауы:CanSimsek060]] бетін [[Қатысушы талқылауы:CS60]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/CanSimsek060|CanSimsek060]]" to "[[Special:CentralAuth/CS60|CS60]]" wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:CS60]] 1hg8c9f7cp0fnr4g8aytehgban43scr 3 737470 3319644 2024-04-25T19:32:24Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Olle.blychert96}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 00:32, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) kk4dvuv9oekl9du9wfp8w16o93pq9u1 3 737471 3319645 2024-04-25T19:41:07Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Fernando huandi}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 00:41, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 9ybh4gt9ql31q7jykpci6p09hcrlp6p 3 737472 3319650 2024-04-25T20:38:27Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Cœn}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 01:38, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 8cgzpq664jnfnwl1s01pohtj0dhtls9 0 737473 3319655 2024-04-25T21:44:43Z Coffee86 27186 «[[:ru:Special:Redirect/revision/112288812|Павлодарский машиностроительный колледж]]» бетінен аударылып түзілді wikitext text/x-wiki {{Карточка колледжа|название=КГКП «Павлодарский машиностроительный колледж»|сокращение=ПМК|эмблема=|изображение=Pavmashcoll.jpg|основан=1 августа 1969|тип=КГКП|директор=Каирбаев Кайрат Айткенович|студенты=|преподаватели=|расположение=[[Image:Flag of Kazakhstan.svg|25px]] Казахстан, [[Image:Flag of Pavlodar.svg|25px]] Павлодар|адрес=[[Улица Мира (Павлодар)|ул. Мира]], д. 43. Тел.: 8 (7182) 55-45-72, 55-38-11, 55-46-90|lat_dir=N|lat_deg=52.298|lat_min=|lat_sec=|lon_dir=E|lon_deg=76.95|lon_min=|lon_sec=|region=KZ|CoordScale=2000|сайт=http://www.pmk-kolledg.edu.kz}}'''«Павлодар машина жасау колледжі» КМК''' – ең көне мемлекеттік орта кәсіптік оқу орны және Павлодар облысындағы өз профилін сақтап қалған жалғыз мекеме. ҚКГП «Павлодар машина жасау колледжі» машина жасау кешенінің өндірістік кәсіпорындарына қажетті техникалық мамандықтар бойынша кадрлар дайындайтын бірден-бір мамандандырылған оқу орны болып табылады. [[Павлодар]] қаласында орналасқан. Директор — Каирбаев Кайрат Айткенович. Мекенжайы — Павлодар қаласы, Мира көшесі, 43-үй. Телефон: 8 (7182) 55-45-72, 55-38-11, 55-46-90. Сайт: pmk-kolledg.edu.kz. == Колледж тарихы == Павлодар машина жасау техникумының тарихы 1969 жылдың 1 тамызынан басталады. Рубцовск машина жасау техникумының филиалы болды. Оны ұйымдастыру туралы КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрінің 1969 жылғы 1 тамыздағы N 206 бұйрығында былай делінген: «Трактор және ауыл шаруашылығы машина жасау өнеркәсібі үшін орта білікті мамандарды даярлауды кеңейту мақсатында ұсыныс қабылдансын. [[Павлодар трактор зауыты]] 1969 жылғы 1 қыркүйектен бастап Павлодар трактор зауыты жанындағы Рубцовский машина жасау техникумының филиалын ұйымдастырсын. Филиал 1968 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқанымен, PTZ-де филиалды ұйымдастыру туралы ресми құжат осылай пайда болды. Филиалдың бірінші басшысы 1970 жылы Луиза Павловна Денисенко болды, филиал басшысы болып Иван Иванович Яковенко болды. Мұражайда осы кезеңге қатысты құжаттар (бұйрықтар, фотосуреттер, өмірбаяндар) сақталған. 1974 жылы 13 маусымда № 229 КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрінің «Рубцовский машина жасау техникумының филиалын Павлодар кешкі машина жасау техникумы болып қайта құру туралы» бұйрығы шықты, оның директоры Яковенко Иван Иванович болды, ал 1977 жылдан 2003 жылға дейін Сальников Николай Георгиевич директор болды. 1989 жылдың 20 қыркүйегінен бастап техникумның негізгі қызметі туралы бұйрықтар негізінде ПВМТ Павлодар машина жасау техникумы деп атала бастады. Павлодар машина жасау колледжінің 1996 жылғы 1 ақпандағы No 17 бұйрығымен Павлодар машина жасау колледжі Павлодар машина жасау колледжі болып өзгертілді, оның директоры 2003 жылға дейін Николай Георгиевич Сальников болды. 2003 жылдан 2006 жылға дейін Смағұлов Қайрат Теміржанұлы, 2006 жылдан қазіргі уақытқа дейін Қайрат Айткенұлы Қайырбаев жетекшілік етеді. [[Санат:Қазақстан колледждері]] 4dcgtwm2mebhu6qhe44jtlxb0nu1k5b 3319656 3319655 2024-04-25T21:47:21Z Coffee86 27186 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Pavmashcoll.jpg|thumb|Павлодар машина жасау колледжі]] '''«Павлодар машина жасау колледжі» КМК''' – ең көне мемлекеттік орта кәсіптік оқу орны және Павлодар облысындағы өз профилін сақтап қалған жалғыз мекеме. ҚКГП «Павлодар машина жасау колледжі» машина жасау кешенінің өндірістік кәсіпорындарына қажетті техникалық мамандықтар бойынша кадрлар дайындайтын бірден-бір мамандандырылған оқу орны болып табылады. [[Павлодар]] қаласында орналасқан. Директор — Каирбаев Кайрат Айткенович. Мекенжайы — Павлодар қаласы, Мира көшесі, 43-үй. Телефон: 8 (7182) 55-45-72, 55-38-11, 55-46-90. Сайт: www.pmk-kolledg.edu.kz. == Колледж тарихы == Павлодар машина жасау техникумының тарихы 1969 жылдың 1 тамызынан басталады. Рубцовск машина жасау техникумының филиалы болды. Оны ұйымдастыру туралы КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрінің 1969 жылғы 1 тамыздағы N 206 бұйрығында былай делінген: «Трактор және ауыл шаруашылығы машина жасау өнеркәсібі үшін орта білікті мамандарды даярлауды кеңейту мақсатында ұсыныс қабылдансын. [[Павлодар трактор зауыты]] 1969 жылғы 1 қыркүйектен бастап Павлодар трактор зауыты жанындағы Рубцовский машина жасау техникумының филиалын ұйымдастырсын. Филиал 1968 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқанымен, PTZ-де филиалды ұйымдастыру туралы ресми құжат осылай пайда болды. Филиалдың бірінші басшысы 1970 жылы Луиза Павловна Денисенко болды, филиал басшысы болып Иван Иванович Яковенко болды. Мұражайда осы кезеңге қатысты құжаттар (бұйрықтар, фотосуреттер, өмірбаяндар) сақталған. 1974 жылы 13 маусымда № 229 КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрінің «Рубцовский машина жасау техникумының филиалын Павлодар кешкі машина жасау техникумы болып қайта құру туралы» бұйрығы шықты, оның директоры Яковенко Иван Иванович болды, ал 1977 жылдан 2003 жылға дейін Сальников Николай Георгиевич директор болды. 1989 жылдың 20 қыркүйегінен бастап техникумның негізгі қызметі туралы бұйрықтар негізінде ПВМТ Павлодар машина жасау техникумы деп атала бастады. Павлодар машина жасау колледжінің 1996 жылғы 1 ақпандағы No 17 бұйрығымен Павлодар машина жасау колледжі Павлодар машина жасау колледжі болып өзгертілді, оның директоры 2003 жылға дейін Николай Георгиевич Сальников болды. 2003 жылдан 2006 жылға дейін Смағұлов Қайрат Теміржанұлы, 2006 жылдан қазіргі уақытқа дейін Қайрат Айткенұлы Қайырбаев жетекшілік етеді. [[Санат:Қазақстан колледждері]] 0jry1gxaazc9miuv03nlzmghki1ar8v 3 737474 3319657 2024-04-25T21:51:14Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ajina.sh}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 02:51, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 4ykilstb7b8exsfv8h7t2r0ob20p2k8 3 737475 3319679 2024-04-25T22:35:14Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=עמית לונן}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 03:35, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) ms0913yy3e0xumph6eq44ydf6ypugiz 3 737476 3319690 2024-04-26T00:03:15Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Leudicus 0}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 05:03, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) jozrx94t5uw61vc6f778lhqfaoqy896 3 737477 3319693 2024-04-26T00:07:57Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Femboieditor221}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 05:07, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) cioe7i97opwxoi9w2rqz5peem287cfw 3 737478 3319705 2024-04-26T00:33:02Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=RC-1140}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 05:33, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) rsh75evat4ae8t9sadjdmnvsnyorph7 3 737479 3319708 2024-04-26T01:24:32Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Shivambidlan}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 06:24, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 36d49hid3fkmxp4fyk08b1wonvof1tl 3 737480 3319709 2024-04-26T01:34:26Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Bakkeldi's wikiclub}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 06:34, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) rdagpt9iq38a7movzaulvuf794jj8yk 6 737481 3319714 2024-04-26T03:57:52Z Ashina 7704 wikitext text/x-wiki == Лицензиялау == l9m4tj46r3b6kzdgz47y1jhq1aarrr1 3319715 3319714 2024-04-26T03:59:06Z Ashina 7704 /* Лицензиялау */ wikitext text/x-wiki == Лицензиялау == {{Еркін сурет емес | сипаттамасы = Бақытбеков Нағи Қалтайұлы | қайнары = https://rtrk.kz/kz/team/4/ | жасалған уақыты = 2024 | авторы = Қазақстан ұлттық телеарнасы }} 3yo04royzscxa5cod0byt7v4utc22ff 6 737482 3319717 2024-04-26T04:00:30Z Ashina 7704 wikitext text/x-wiki == Лицензиялау == l9m4tj46r3b6kzdgz47y1jhq1aarrr1 3319718 3319717 2024-04-26T04:01:09Z Ashina 7704 /* Лицензиялау */ wikitext text/x-wiki == Лицензиялау == {{Еркін сурет емес | сипаттамасы = Нұртас Солтанұлы Көшеров | қайнары = https://rtrk.kz/kz/team/51/ | жасалған уақыты = 2024 | авторы = Қазақстан ұлттық телеарнасы }} 0avkpzlbnzl1v52lf2jgffsopcwra5w 6 737483 3319720 2024-04-26T04:03:08Z Ashina 7704 wikitext text/x-wiki == Лицензиялау == l9m4tj46r3b6kzdgz47y1jhq1aarrr1 3319721 3319720 2024-04-26T04:03:45Z Ashina 7704 /* Лицензиялау */ wikitext text/x-wiki == Лицензиялау == {{Еркін сурет емес | сипаттамасы = Болат Сүлейменұлы Мүрсәлім | қайнары = https://rtrk.kz/kz/team/1/ | жасалған уақыты = 2024 | авторы = Қазақстан ұлттық телеарнасы }} mkdvijacpzcpg6n91yg42cqzavb4z0e 3 737484 3319723 2024-04-26T04:19:36Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Жусанбаева Сауле Бейсентаевна}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 09:19, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) jk6gxzuoiw4b2hs5glswmssz8k15ah6 3 737485 3319726 2024-04-26T04:31:56Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ғабитхан}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 09:31, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) fgcqpmajh5v83ujmmxtef9ix61abvky 3 737486 3319734 2024-04-26T04:42:17Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Johnyang8781}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 09:42, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) n1menj4gndz4d2f32q66us0u7gzorwk 3 737487 3319756 2024-04-26T06:14:44Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Feebl}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:14, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) d5jrma7mgbvlqj19j6ygsr80ctjoasx 3 737488 3319772 2024-04-26T07:39:41Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Nazimma}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 12:39, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) r23vbl6znaed9m0z2gyl6f5aw9a0odo 3 737489 3319774 2024-04-26T07:42:30Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Edmund J. Kelly}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 12:42, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) kcnoh4g567p5qln8xi631syw65mhnct 3 737490 3319788 2024-04-26T08:26:46Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Chaster Gagah}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 13:26, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) h5vu7c74ty6britd619wchk5t1vnk39 3 737491 3319793 2024-04-26T08:30:03Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Azazaza22453}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 13:30, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 3pf937gedoffx9hh3sdp8v5zagvk0j9 3 737492 3319813 2024-04-26T08:53:27Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Rechnagel1971}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 13:53, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 8g7kdks0khgcz88fknr0u2sutrwcgqj 3 737493 3319831 2024-04-26T09:05:58Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=209 мектеп-гимназия}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:05, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 948004zuq50zd3g958j5t35v9v32qlr 3 737494 3319833 2024-04-26T09:10:04Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Նազելի19}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 14:10, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 4z50e6rb721c4dc6rkza3yj5s57h96z 3 737495 3319863 2024-04-26T09:26:55Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Zgonnicja}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 14:26, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 6atz0qmcis3xdkqsscf5f2jgmp0mdmn 3 737496 3319894 2024-04-26T10:02:19Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Iiirxs}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 15:02, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) h0bef30oyo62nrdgr5fbnjxw2xonyzf 3 737497 3319895 2024-04-26T10:05:26Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Korosacek1334}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 15:05, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) qnbqxiz7o7go07q89ewpticntd4wkhm 3 737498 3319896 2024-04-26T10:07:31Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=E.berdas}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 15:07, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) pcm6p8lxuzc6z46ypl0esoap43syi4j 0 737499 3319897 2024-04-26T10:12:26Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 Жаңа бетте: {{Тұлға|Туған күні=23.3.1975|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ|Есімі=Нұргүл Қасенова}} '''Нұргүл Қадырахметқызы Қасенова''' (23 наурыз 1975 жыл, [[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]) — ғылым мгистрң, педагог, ел жанашыры. == Өмі... wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Туған күні=23.3.1975|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ|Есімі=Нұргүл Қасенова}} '''Нұргүл Қадырахметқызы Қасенова''' (23 наурыз 1975 жыл, [[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]) — ғылым мгистрң, педагог, ел жанашыры. == Өмірбаяны == 1982-1992 Күрті ауданы Ұзынағаш орта мектебін аяқтады. 1992-1994 Есік қаласының Педагогиқалық колледжі “ Мектепке дейінгі маманы “ 2002-2005 жж Қаз Ұлттық Педагогиқалық  университеті (бакалавр) “Орыс тілі және әдебиет маманыдығы “ 2018-2020 Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті (магистратура ) “ Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі ” мамандығы Білімі :Жоғары == Марапаттары == * Жыл үздігі» байқауында И.Алтынсарин төсбелгісінің иесі,2020 ж * «Қазақстанның үздік ұстазы» орденімен марапатталған-2020 ж * 2020 ж « Абай-175 жыл» төсбелгісімен марапатталған ,2020 ж * «Лучший педагог сферы образования» 1 дәрежелі дипломмен марапатталған * «Үздік авторлық бағдарлама»2020 ж * Әділетті мемлекет.Біртұтас ұлт.Берекелі қоғам“ атты «Қазақстанның жыл мұғалімі» ,«MEDIA BILIM» республикалық журналының басылымның иегері .Халықаралық “ XVlll Global Teaching Dubai“ бағадарламасы аясында БАӘ ,Дубай қаласында 72-сағаттық семинарына белсенді қатысып ,жоғары натиже көрсеткені үшін орденмен марапатталған.                   * Ел ЖАНАШАРЫ Алғыс хатымен марапатталған  13.09 .2023 ж * Алтын Адам  құрметінің иегері 23.12.2023 ж == Шығармашылығы == * “Методическое пособие по русскому языку и культуре речи” ; * “Использование дидактических материалов на уроке русского языка в рамках обновлённой программы образования “соавторы.2022ж  2022ж * «Үздік авторлық бағдарлама»2020 ж == Жеке өмірі == * Тұрмыста 6olyrjrc42gwj1sojhw17kdt65tvcte 3319899 3319897 2024-04-26T10:12:53Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Туған күні=23.3.1975|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ|Есімі=Нұргүл Қасенова|Туған жері=[[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]}} '''Нұргүл Қадырахметқызы Қасенова''' (23 наурыз 1975 жыл, [[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]) — ғылым магистрі, педагог, ел жанашыры. == Өмірбаяны == 1982-1992 Күрті ауданы Ұзынағаш орта мектебін аяқтады. 1992-1994 Есік қаласының Педагогиқалық колледжі “ Мектепке дейінгі маманы “ 2002-2005 жж Қаз Ұлттық Педагогиқалық  университеті (бакалавр) “Орыс тілі және әдебиет маманыдығы “ 2018-2020 Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті (магистратура ) “ Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі ” мамандығы Білімі :Жоғары == Марапаттары == * Жыл үздігі» байқауында И.Алтынсарин төсбелгісінің иесі,2020 ж * «Қазақстанның үздік ұстазы» орденімен марапатталған-2020 ж * 2020 ж « Абай-175 жыл» төсбелгісімен марапатталған ,2020 ж * «Лучший педагог сферы образования» 1 дәрежелі дипломмен марапатталған * «Үздік авторлық бағдарлама»2020 ж * Әділетті мемлекет.Біртұтас ұлт.Берекелі қоғам“ атты «Қазақстанның жыл мұғалімі» ,«MEDIA BILIM» республикалық журналының басылымның иегері .Халықаралық “ XVlll Global Teaching Dubai“ бағадарламасы аясында БАӘ ,Дубай қаласында 72-сағаттық семинарына белсенді қатысып ,жоғары натиже көрсеткені үшін орденмен марапатталған.                   * Ел ЖАНАШАРЫ Алғыс хатымен марапатталған  13.09 .2023 ж * Алтын Адам  құрметінің иегері 23.12.2023 ж == Шығармашылығы == * “Методическое пособие по русскому языку и культуре речи” ; * “Использование дидактических материалов на уроке русского языка в рамках обновлённой программы образования “соавторы.2022ж  2022ж * «Үздік авторлық бағдарлама»2020 ж == Жеке өмірі == * Тұрмыста kdwu13r5bj7uafr8c98sydn602prsxx 3319900 3319899 2024-04-26T10:13:50Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 «[[Санат:Жамбыл ауданында (Алматы облысы) туғандар|Жамбыл ауданында (Алматы облысы) туғандар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Туған күні=23.3.1975|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ|Есімі=Нұргүл Қасенова|Туған жері=[[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]}} '''Нұргүл Қадырахметқызы Қасенова''' (23 наурыз 1975 жыл, [[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]) — ғылым магистрі, педагог, ел жанашыры. == Өмірбаяны == 1982-1992 Күрті ауданы Ұзынағаш орта мектебін аяқтады. 1992-1994 Есік қаласының Педагогиқалық колледжі “ Мектепке дейінгі маманы “ 2002-2005 жж Қаз Ұлттық Педагогиқалық  университеті (бакалавр) “Орыс тілі және әдебиет маманыдығы “ 2018-2020 Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті (магистратура ) “ Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі ” мамандығы Білімі :Жоғары == Марапаттары == * Жыл үздігі» байқауында И.Алтынсарин төсбелгісінің иесі,2020 ж * «Қазақстанның үздік ұстазы» орденімен марапатталған-2020 ж * 2020 ж « Абай-175 жыл» төсбелгісімен марапатталған ,2020 ж * «Лучший педагог сферы образования» 1 дәрежелі дипломмен марапатталған * «Үздік авторлық бағдарлама»2020 ж * Әділетті мемлекет.Біртұтас ұлт.Берекелі қоғам“ атты «Қазақстанның жыл мұғалімі» ,«MEDIA BILIM» республикалық журналының басылымның иегері .Халықаралық “ XVlll Global Teaching Dubai“ бағадарламасы аясында БАӘ ,Дубай қаласында 72-сағаттық семинарына белсенді қатысып ,жоғары натиже көрсеткені үшін орденмен марапатталған.                   * Ел ЖАНАШАРЫ Алғыс хатымен марапатталған  13.09 .2023 ж * Алтын Адам  құрметінің иегері 23.12.2023 ж == Шығармашылығы == * “Методическое пособие по русскому языку и культуре речи” ; * “Использование дидактических материалов на уроке русского языка в рамках обновлённой программы образования “соавторы.2022ж  2022ж * «Үздік авторлық бағдарлама»2020 ж == Жеке өмірі == * Тұрмыста [[Санат:Жамбыл ауданында (Алматы облысы) туғандар]] cfj54b959suk4myvhcce8qn8543cctu 3319901 3319900 2024-04-26T10:14:12Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Туған күні=23.3.1975|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ|Есімі=Нұргүл Қасенова|Туған жері=[[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]}} '''Нұргүл Қадырахметқызы Қасенова''' (23 наурыз 1975 жыл, [[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]) — ғылым магистрі, педагог, ел жанашыры. == Өмірбаяны == 1982-1992 [[Күрті ауданы]] Ұзынағаш орта мектебін аяқтады. 1992-1994 Есік қаласының Педагогиқалық колледжі “ Мектепке дейінгі маманы “ 2002-2005 жж Қаз Ұлттық Педагогиқалық  университеті (бакалавр) “Орыс тілі және әдебиет маманыдығы “ 2018-2020 Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті (магистратура ) “ Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі ” мамандығы Білімі :Жоғары == Марапаттары == * Жыл үздігі» байқауында И.Алтынсарин төсбелгісінің иесі,2020 ж * «Қазақстанның үздік ұстазы» орденімен марапатталған-2020 ж * 2020 ж « Абай-175 жыл» төсбелгісімен марапатталған ,2020 ж * «Лучший педагог сферы образования» 1 дәрежелі дипломмен марапатталған * «Үздік авторлық бағдарлама»2020 ж * Әділетті мемлекет.Біртұтас ұлт.Берекелі қоғам“ атты «Қазақстанның жыл мұғалімі» ,«MEDIA BILIM» республикалық журналының басылымның иегері .Халықаралық “ XVlll Global Teaching Dubai“ бағадарламасы аясында БАӘ ,Дубай қаласында 72-сағаттық семинарына белсенді қатысып ,жоғары натиже көрсеткені үшін орденмен марапатталған.                   * Ел ЖАНАШАРЫ Алғыс хатымен марапатталған  13.09 .2023 ж * Алтын Адам  құрметінің иегері 23.12.2023 ж == Шығармашылығы == * “Методическое пособие по русскому языку и культуре речи” ; * “Использование дидактических материалов на уроке русского языка в рамках обновлённой программы образования “соавторы.2022ж  2022ж * «Үздік авторлық бағдарлама»2020 ж == Жеке өмірі == * Тұрмыста [[Санат:Жамбыл ауданында (Алматы облысы) туғандар]] mgb2m2u9smmbz80ul247btnqmoc4yox 3319902 3319901 2024-04-26T10:18:18Z Ермекова Қуаныш 155134 /* Өмірбаяны */ wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Туған күні=23.3.1975|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ|Есімі=Нұргүл Қасенова|Туған жері=[[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]}} '''Нұргүл Қадырахметқызы Қасенова''' (23 наурыз 1975 жыл, [[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]) — ғылым магистрі, педагог, Ел жанашыры. == Өмірбаяны == 1982-1992 [[Күрті ауданы|ж.ж. Күрті ауданы]] Ұзынағаш орта мектебін аяқтады. 1992-1994 ж.ж. Есік қаласының Педагогикалық колледжі “ Мектепке дейінгі маманы “ 2002-2005 ж.ж. Қазақ Ұлттық Педагогикалық  университеті (бакалавр) “Орыс тілі және әдебиет мамандығы “ 2018-2020 ж.ж. Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті (магистратура ) “ Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі ” мамандығы Білімі : Жоғары == Марапаттары == * "Жыл үздігі" байқауында Ы. Алтынсарин төсбелгісінің иесі, 2020 ж * «Қазақстанның үздік ұстазы» орденімен марапатталған 2020 ж * 2020 ж « Абай-175 жыл» төсбелгісімен марапатталған 2020 ж * «Лучший педагог сферы образования» 1 дәрежелі дипломмен марапатталған * «Үздік авторлық бағдарлама» 2020 ж * Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам“ атты «Қазақстанның жыл мұғалімі», «MEDIA BILIM» республикалық журналы басылымының иегері. Халықаралық “ XVlll Global Teaching Dubai“ бағдарламасы аясында БАӘ, Дубай қаласында 72-сағаттық семинарына белсенді қатысып, жоғары натиже көрсеткені үшін орденмен марапатталған.                   * "Ел жанашыры" Алғыс хатымен марапатталған  13.09.2023 ж * "Алтын Адам"  марапатының иегері 23.12.2023 ж == Шығармашылығы == * “Методическое пособие по русскому языку и культуре речи” ; * “Использование дидактических материалов на уроке русского языка в рамках обновлённой программы образования“ соавторы. 2022ж  2022ж * «Үздік авторлық бағдарлама» 2020 ж == Жеке өмірі == * Тұрмыста [[Санат:Жамбыл ауданында (Алматы облысы) туғандар]] h281ekujt94vxm4sv66zsxv331217wg 3319904 3319902 2024-04-26T10:19:05Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Туған күні=23.3.1975|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ|Есімі=Нұргүл Қасенова|Туған жері=[[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]|Сурет=Нүргүл Касенова.png}} '''Нұргүл Қадырахметқызы Қасенова''' (23 наурыз 1975 жыл, [[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]], [[Алматы облысы]]) — ғылым магистрі, педагог, Ел жанашыры. == Өмірбаяны == 1982-1992 [[Күрті ауданы|ж.ж. Күрті ауданы]] Ұзынағаш орта мектебін аяқтады. 1992-1994 ж.ж. Есік қаласының Педагогикалық колледжі “ Мектепке дейінгі маманы “ 2002-2005 ж.ж. Қазақ Ұлттық Педагогикалық  университеті (бакалавр) “Орыс тілі және әдебиет мамандығы “ 2018-2020 ж.ж. Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті (магистратура ) “ Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі ” мамандығы Білімі : Жоғары == Марапаттары == * "Жыл үздігі" байқауында Ы. Алтынсарин төсбелгісінің иесі, 2020 ж * «Қазақстанның үздік ұстазы» орденімен марапатталған 2020 ж * 2020 ж « Абай-175 жыл» төсбелгісімен марапатталған 2020 ж * «Лучший педагог сферы образования» 1 дәрежелі дипломмен марапатталған * «Үздік авторлық бағдарлама» 2020 ж * Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам“ атты «Қазақстанның жыл мұғалімі», «MEDIA BILIM» республикалық журналы басылымының иегері. Халықаралық “ XVlll Global Teaching Dubai“ бағдарламасы аясында БАӘ, Дубай қаласында 72-сағаттық семинарына белсенді қатысып, жоғары натиже көрсеткені үшін орденмен марапатталған.                   * "Ел жанашыры" Алғыс хатымен марапатталған  13.09.2023 ж * "Алтын Адам"  марапатының иегері 23.12.2023 ж == Шығармашылығы == * “Методическое пособие по русскому языку и культуре речи” ; * “Использование дидактических материалов на уроке русского языка в рамках обновлённой программы образования“ соавторы. 2022ж  2022ж * «Үздік авторлық бағдарлама» 2020 ж == Жеке өмірі == * Тұрмыста [[Санат:Жамбыл ауданында (Алматы облысы) туғандар]] ixyurlihyf0d6gp5vv0iw5dmegrwtgv 6 737500 3319905 2024-04-26T10:19:45Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 wikitext text/x-wiki == Лицензиялау == {{self|CC-Zero}} 3oll6xc0ey6ufitb7kz8ablrpp6n2nu 3 737501 3319915 2024-04-26T11:13:42Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Dilshat.aripov}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 16:13, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) 4toqnbdvrfy50f7x6jg2aehwc1fl0g2 3 737502 3319918 2024-04-26T11:18:10Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Дани86}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 16:18, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) sbo0i2x3i13a7q2jw06iuv3sx0vn75q 3 737503 3319920 2024-04-26T11:24:10Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=William Savalto}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 16:24, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) sv7nonflqkz1x40c3bkhs1wtdwp4fs1 3 737504 3319930 2024-04-26T11:36:10Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ясмина Арымбаева}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 16:36, 2024 ж. сәуірдің 26 (+05) onrcvcyqgh4au4u5kmqtkmshpb6l5qt 0 737505 3319938 2024-04-26T11:49:14Z Qanattan 153055 Жаңа бетте: '''«Ақпарат саласының үздігі» ''' төсбелгісі – 2011 жылғы 15 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы № 1539 қаулысымен бекітілген ==Толығырақ== «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісімен еңбекте жоғары нәтижелерге қол жеткізгені үшін қызметі бойынша оң мінездемесі б... wikitext text/x-wiki '''«Ақпарат саласының үздігі» ''' төсбелгісі – 2011 жылғы 15 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы № 1539 қаулысымен бекітілген ==Толығырақ== «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісімен еңбекте жоғары нәтижелерге қол жеткізгені үшін қызметі бойынша оң мінездемесі бар, өздеріне жүктелген міндеттерді адал әрі жауапты орындайтын, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес жалпы еңбек сіңірген жылдары күнтізбелік есеппен 5 жыл және одан да көп ақпарат саласының қызметкерлері мемлекеттік, кәсіптік, өзге де мерекелер мен мерейтой күндерін мерекелеу бойынша марапатталады. ==Құрметті белгінің сипаттамасы== «Ақпарат саласының үздiгi» төсбелгiсi диаметрi 35 мм шеңбер нысанында алтын түсті металдан дайындалады. Шеңбердің ішінде жайылған қағаз орама, қағазда қауырсын бейнеленген және ұлттық ою-өрнек орналастырылған. Төсбелгінің артқы жағындағы жиегінің бойымен алтын түстес реңкте «Ақпарат саласының үздігі» деген жазу орналасқан. Төсбелгі құлақша мен шығыршық арқылы көгілдір түсі жібек қатқыл лентамен қапталған, ені 35 мм және биіктігі 15 мм тік бұрышты тағанмен жалғанады. Төсбелгі киімге визорлы бекіткіші бар түйреуіш арқылы бекітіледі. [[Санат:Қазақстанның құрметті атақтары]] [[Санат:Мәдениет саласының үздігі]] p19zhlwrfrvru786owlhvveza8zjc8b 3319941 3319938 2024-04-26T11:51:18Z Qanattan 153055 wikitext text/x-wiki '''Ақпарат саласының үздігі ''' төсбелгісі – 2011 жылғы 15 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы № 1539 қаулысымен бекітілген ==Толығырақ== «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісімен еңбекте жоғары нәтижелерге қол жеткізгені үшін қызметі бойынша оң мінездемесі бар, өздеріне жүктелген міндеттерді адал әрі жауапты орындайтын, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес жалпы еңбек сіңірген жылдары күнтізбелік есеппен 5 жыл және одан да көп ақпарат саласының қызметкерлері мемлекеттік, кәсіптік, өзге де мерекелер мен мерейтой күндерін мерекелеу бойынша марапатталады. ==Құрметті белгінің сипаттамасы== «Ақпарат саласының үздiгi» төсбелгiсi диаметрi 35 мм шеңбер нысанында алтын түсті металдан дайындалады. Шеңбердің ішінде жайылған қағаз орама, қағазда қауырсын бейнеленген және ұлттық ою-өрнек орналастырылған. Төсбелгінің артқы жағындағы жиегінің бойымен алтын түстес реңкте «Ақпарат саласының үздігі» деген жазу орналасқан. Төсбелгі құлақша мен шығыршық арқылы көгілдір түсі жібек қатқыл лентамен қапталған, ені 35 мм және биіктігі 15 мм тік бұрышты тағанмен жалғанады. Төсбелгі киімге визорлы бекіткіші бар түйреуіш арқылы бекітіледі. [[Санат:Қазақстанның құрметті атақтары]] [[Санат:Мәдениет саласының үздігі]] hgytz5qklw1214uj7i8boylcxuxkyup