Уикипедия kkwiki https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.44.0-wmf.6 first-letter Таспа Арнайы Талқылау Қатысушы Қатысушы талқылауы Уикипедия Уикипедия талқылауы Сурет Сурет талқылауы МедиаУики МедиаУики талқылауы Үлгі Үлгі талқылауы Анықтама Анықтама талқылауы Санат Санат талқылауы Портал Портал талқылауы Жоба Жоба талқылауы TimedText TimedText talk Module Module talk Topic Павлодар облысы 0 1672 3407392 3371020 2024-12-04T14:40:31Z BasilLeaf 3525 3407392 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Павлодар облысы |елтаңба = Logo Pavlodar region.png |карта = Pavlodar Region in Kazakhstan.png |lat_dir = N |lat_deg = 52 |lat_min = 18 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 76 |lon_min = 57 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Павлодар]] |құрылған уақыты = [[15 қаңтар]] [[1938 жыл]]ы<ref>{{cite web | first = AlexG | datepublished = 14/01/2008 | url = http://www.pavlodar.gn.kz/News.html&file=article&sid=5987&mode=&order=0&thold=0 | title = Құрылған күні | publisher = pavlodar.gn.kz | accessdate = [[15 қаңтар]] [[2008]] | lang = ru | description = }}</ref> |аудандар саны = 10 |ауылдық округтер саны = 119 |кенттік әкімдіктер саны = 3 |қалалық әкімдіктер саны = 3 |ауылдар саны = 352 |тұрғыны = {{өсім}} 754 903<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |халық саны бойынша орны = 9-шы |тығыздығы = 6,05 |тығыздығы бойынша орны = 4-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] — 54,23%<br> [[орыстар]] — 34,14%<br> [[украиндар]] — 3,92%<br> [[немістер]] — 2,58%<br> [[татарлар]] — 1,82%<br>басқалары— 3,31% (2022 ж.)<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT453226 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)]</ref> |жер аумағы = 124 755 |жер аумағы бойынша орны = 11-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Солтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Асайын Қуандықұлы Байханов|Асаин Байханов]] |add1n = Әкімдіктің мекенжайы |add1 = Павлодар қаласы, Академик Сәтбаев көшесі, №49 |ISO 3166-2 коды = KZ-PAV |телефон коды = +7 7182 xx-xx-xx |пошта индекстері = 14xxxx |марапаттары = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/pavlodar?lang=kk Павлодар облысының әкімдігі |ортаққордағы санаты = Pavlodar Province }} '''Павлодар облысы''' ({{Lang-ru|Павлодарская область}}) — [[Солтүстік Қазақстан|Қазақстанның солтүстігіндегі]] [[Қазақстан облыстары|облысы]]. Облыс орталығы — [[Павлодар]] қаласы, ол [[Қазақстан]]ның аса ірі өзені болып табылатын [[Ертіс]] жағасында орналасқан. Облыс Қазақстан Республикасының солтүстік-шығысында орналасқан және солтүстікте – [[Ресей Федерация]]сының [[Омбы облысы|Омбы]], солтүстік-шығыста – [[Жаңасібір облысы|Жаңасібір]] облыстарымен, шығыста – [[Алтай өлкесі]]мен, оңтүстікте – Қазақстан Республикасының [[Абай облысы|Абай]] және [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] облыстарымен, батыста – [[Ақмола облысы|Ақмола]] және [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] облыстарымен шектесіп жатыр. == Физико-географиялық мінездеме == Облыс Қазақстанның солтүстік-шығысында орналасқан. Павлодар облысы аумағының көп бөлігі [[Ертіс]] өзенінің орта ағысындағы [[Батыс Сібір жазығы]]-ның оңтүстік шегінде орын алған, қазіргі кезде 127,5 мың шаршы шақырым аймақты алып отыр. === Климаты === Павлодар облысының климаты тым [[Континенттік климат|континенттік]] және [[Аридтік климат|құрғақ]]. Қыста ашық және аязды ауа райын түзейтін [[Сібір антициклоны]] әсер етсе, жазда құрғақ және ыстық ауа, [[Қуаңшылық|қуаншылық]] пен қарадауыл әкелетін [[Тұран ауа массасы]]ның әсері күшті. Қаңтар айының орташа температурасы 17 – 19,4ӘC, кей жылдары ол 48&nbsp;°C-қа дейін төмендейді. Шілденің орташа температурасы солтүстіктен оңтүстікке қарай 19&nbsp;°C-тан 22,2&nbsp;°C-қа дейін жоғарылайды, кей күндері 41&nbsp;°C-қа дейін барады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшесі солтүстіктен оңтүстікке қарай 292 мм-ден 194 мм-ге дейін кемиді. Баянаула тауларында 340 мм. Жылдың суық мезгілінде жел көбінесе оңтүстік-батыс бағытта, жылы мезгілде солтүстік-батыс бағытта соғады. Олардың орташа жылдамдығы 4,0 – 4,5 м/с. Көктем мен күзде жылдамд. 15 м/с-қа дейін баратын қатты дауылды желдер де соғып тұрады. Павлодар облысында көктем қысқа, жаз айлары ыстық, құрғақ және желді келеді. Күзі қысқа, салқын және жаңбырлы. Алғашқы үсік тамыз айының соңғы онкүндігінде болады. Қыркүйектің соңғы онкүндігі мен қазанның басында алғашқы қар түседі.<ref name="pavlodar.gov.kz">[http://www.pavlodar.gov.kz/page.php?page_id=2718&lang=2 Павлодар облысы әкімдігінің ресми сайты]</ref> [[File:Pavlodar-Fiume Irtysh.JPG|thumb|Ертіс өзені]] === Жер бедері және гидрологиясы === Павлодар облысының жер бедері екі бөлікке бөлінеді. Солтүстігінінің негізгі бөлігін Батыс [[Сібір]] ойпатының жалғасы – [[Ертіс]] жазығы, оңтүстік-шығыс бөлігін [[Cарыарқа]]ның солтүстік-шығыс сілемі, солтүстік-шығысын Құлынды даласы алып жатыр. Жер беті мұнда теңіз деңгейінен 120–150 м биіктікте, Ертіс аңғарында 100–110 м шамасында. Сарыарқа бөлігі көбінесе ұсақ төбелермен алмасып отыратын жазықтардан тұрады. Мұнда [[Ақбет тауы]] (1026 м), [[Қызылтау]] (облыстың ең биік жері – [[Әулие (тау)|Әулие]], 1055 м), Желтау (959 м) және [[Семізбұлақ]] таулары орналасқан. [[Ертіс]] өзені облыс жерін шығыстан солтүстік-батысқа қарай ұзына бойы қиып өтеді. Өзеннің облыс бөлігіндегі ұзындығы 420 км және оған бір де бір сала қосылмайды. Оң жағалауы биік жарқабақты, сол жағалауы жайпақ. Қараша айының орта кезінде өзен суы қатып, наурыз айында мұздың қалыңдығы 115 см-ге дейін жетеді. Облыс жеріндегі ұзындығы 147 км болатын [[Ертіс-Қарағанды каналы]] [[Екібастұз]] қ. мен [[Ақсу]] кентін сумен қамтамасыз етеді. Облыстың батыс жағымен кішігірім [[Өлеңті (өзен, Ертіс алабы)|Өлеңті]] және [[Шідерті өзені|Шідерті]] өзендері ағып өтеді. Облыста көлдер көп (1210 көл). Баянаул тауларында көлдер тектоникалық ойыстарда ([[Жасыбай (көл)|Жасыбай]], [[Торайғыр (көл)|Торайғыр]], [[Сабындыкөл]]), Ертіс бойындағы көлдер жайылмадағы қазаншұңқырлар мен ескі арналарда, ал жазықта әр түрлі көлемді қазаншұңқырларда орналасқан.<br /> '''Ірі көлдері:''' [[Сілетітеңіз]] (ауданы 965 км²), [[Жалаулы (көл)|Жалаулы]] (398 км²), [[Қызылқақ]] (180 км²), [[Үлкен Әжболат]] (110 км²), [[Маралды (көл)|Маралды]] (80 км²). Тұщы көлдер көбінесе Ертіс жағасы мен облыстың солтүстік бөлігінде тараған. Одан оңтүстікке қарай тұзды көлдер саны арта береді. Жер асты суларының құрамы әр түрлі. Сарыарқа жағындағы тау жарықшақтарында жер асты сулары жер бетіне әр түрлі бұлақтар арқылы шығады. Жалпы, облыс аумағында тәулігіне 3816,5 мың м3 болатын пайдалануға жарайтын жер асты суының 11 кен орны барланған. Қазіргі кезде тәулігіне 118,5 мың м3 су беретін 6 су көзі пайдаланылады. Жер асты суының негізгі горизонты [[Ертіс артезиан алабы]]нда орналасқан. Мұнда судың минералдығы 4,4 – 5,5 г/дм3. Құрамы [[бром]]ды, [[йод]]-[[бром]]ды келген. Олардың жалпы минералдығы 8,0 г/дм3.3 * [[Павлодар облысының өзендері]] * [[Павлодар облысының көлдері]] * [[Павлодар облысының жерасты сулары]] === Пайдалы кендер === Облысымыз Қазақстан Республикасының [[минерал]]дық шикізат кешенінде жетекші рөл атқарады. Ертістің Павлодар өңірінің қатты пайдалы қазбаларының баланстық қорының жалпы құны 460 миллиард долларға бағаланады. Бұл – [[алтын]]ды, [[құрылыс материалдары]] мен өзгелерін қоса алғанда, [[көмір]] мен әр түрлі [[металдар]]. Кен орындарының бір бөлігі ертеден және табысты өндірілуде, қалғандарында қосымша [[геологиялық барлау]] жұмыстары жүргізілуде, пайдалы қазбалардың нақты көлемдері, өндіру жағдайлары анықталуда. Павлодар облысында Қазақстанның барлық [[көмір]] қорының үштен бір бөлігінен астамы шоғырланған. Ең ірі кен орындары – [[Екібастұз көмір алабы|Екібастұз]] және [[Майкөбен қоңыр көмір алабы|Майкөбен]], оларда сәйкесінше 10,5 миллиард және 2,2 миллиард тонна энергетикалық шикізат сақталған. Жалпы көмір қоры үш миллиард тоннадай болатын басқа да тоғыз кен орнын болашақта өндіруге болады. Барлық кен орындарының ерекшелігі көмірдің тереңде жатпағандығы, ал кей жерлерде тікелей жер бетіне шығып жатқандығы болып табылады. Сондықтан ол ашық үнемді әдіспен өндіріледі. Екібастұз бассейнінің көмірін өндірудің бірінші жарты ғасырында 2 миллиард тонна көмір өндірілді. Барлау жүргізілген қалған көлемдері бірнеше жүзжылдыққа жетеді. “[[Бозшакөл мыс кен орны|Бозшакөл]]” мыс-порфироидтық ірі кен орны өндіруге дайын. Мұнда руда жер бетіне жақын орналасқан және өндірістік шоғырлануында тек қана [[мыс]] емес, [[молибден]], [[күміс]], басқа да құнды металдар бар. Барлық кен орындарындағы мыстың жалпы қоры үш жарым миллион тоннаны құрайды. [[Сурет:Kraftwerk Ekibastus.jpg|thumb|left|Екібастұз ЖЭО-ы]] [[Алтын]] кен орнының болжалды қоры шамамен 150 тоннаға бағалануда, онда осы бағалы металдан басқа күміс, мыс, мырыш, барит бар. [[Кобальт]] кен орындары 14 мың тоннаға, [[никель]]дікі – 251 мың тоннаға, [[марганец]]тікі – 70 мың тоннаға бағаланады. Аймақтық рудалық қорлардың маңызды ерекшелігі – олардың құрамының көп құрамдас болуы: негізгі аталған металдардан басқа онда молибден, бериллий, индий, таллий, галлий, кадмий, германий, селен, теллур және тағы басқалары бар. Облыста [[малахит]] пен ферузаның кен орындары табылды. Кейбір мамандар техникалық және зергерлік [[алмаз]]дарды табу үшін нақты алғышарттар бар деп есептейді. Ертістің Павлодар өңірінде әзірше мұнай мен газдың ашылған кен орындары жоқ. Бұл болашақтың еншісінде. Облыстың жарты аумағын Ертіс өңірі ойпаты алып жатыр, геологтар көмірсутегі шикізатының мол қоры жағынан оның болашағы зор деп есептейді. Мұнайдың болжалды ресурстары - 315 миллион тоннаға, ал газдікі – 148 миллиард текше метрге бағаланады. Облыста кең тараған пайдалы қазбалардың 89 кен орны бар деп есептеледі: бұл – әр түрлі құрылыс материалдарын өндіруге, өнеркәсіп мұқтаждықтарына және басқа да мақсаттарға арналған [[шикізат]]. Мысалы, қорама құмының Қарасор кен орны – ТМД-дағы ең ірісі. [[каолин]] (ақ күйдірілген) отқа төзімді саздың Суханов кен орнында шамамен 700 миллион тонна құнды шикізат сақталған. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Флора және жануарлар дүниесі === [[Сурет:Гусь.JPG|250px|thumb|Қаз]] [[Сурет:Лиса возле озера.JPG|250px|thumb|Түлкі]] Павлодар облысының жері түгелдей дерлік қызғылт қоңыр топырақ белдемінде орналасқан. Ертістің шығыс жағының жер қыртысы негізінен құм, құмдауыт және саздақ топырақтан, ал сол жағалық аңғары [[плейстоцен]] кезеңінің сортаңданған бозғылт топырағы мен ауыр саздақ топырақтан түзілген. Сарыарқа шоқыларында көбінесе тастақты-қиыршықтасты қоңыр топырақ, ал шоқыаралық жазықтарда сортаң, саздақ топырақтар дамыған. Облыстың өсімдік жамылғысы қызғылт қоңыр топырақ белдеміне тән [[селеу]]лі-[[бетеге]]лі астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Облыстың қиыр солтүстігін қайың мен теректен тұратын ормандар алып жатыр. Олар 44,0 мың га жерді қамтиды. Оңтүстікке қарай даланың сұр, қызғылт қоңыр топырағында бетегелі-[[жусан]]ды дала қалыптасқан. Оңтүстік-шығысындағы құмды өңірде қарағай ормандары, Ертіс өзенінің жайылмасында шалғындар мен тоғайлар тараған. Облыстың кең даласында [[қоян]], [[сарышұнақ]], [[суыр]], [[қосаяқ]], [[аламан тышқаны]], т.б. мекендейді. [[Бесқарағай (Павлодар облысы)|Бесқарағай]] мен Баянауыл [[қарағайлы орман]]дарында [[тиін]]дер жиі кездеседі. [[Жыртқыш]] аңдардан [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]], [[құндыз]] сияқты жануарлар тараған. Оңтүстік-шығысындағы қарағай ормандарында еуропалық құндыз, Ертістің жағалаулық ормандары мен қайың шоқтарында [[елік]], Баянаула тауларында [[арқар]] кездеседі. Облыста ақ және сары [[шымшық]], [[бозторғай]], жыртқыш құстардан дала [[бүркіт]]і, [[кезқұйрық]], [[күйкентай]], [[қырғи]], [[жапалақ]], қарағайлы орманда [[құр]], [[шіл]], [[саңырау құр]], [[тоқылдақ]] мекендейді. Жазда өзендер мен көлдерден [[аққу]], [[қаз]], [[үйрек]], [[қасқалдақ]], [[шағала]], көл жағаларында [[қызғыш]], [[тауқұдірет]], [[Жылқышы (құс)|жылқышы]], т.б. құстарды кездестіруге болады. Ертіс өзенінде [[ақбалық]], [[бекіре]], [[нәлім]], [[шортан]], [[алабұға]], [[шабақ]] көптеп кездеседі. === Экология === Негізгі өндіріс саласы кен өндірісі, мұнайды қайта өндеу, химиялық өндіріс, қара және түсті металлургия, энергетика болғандықтан, Павлодар облысының жоғары техногенді ластануға шалдығу қаупі зор. Ластанудың басты көзі жоғары козолды Екібастұз көмірін тұқанды агрегаттар оттығында жағу технологиясын пайдаланатын жылу электр станциялары болып табылады. Шығарылып тасталынатын негізгі масса Екібастұз (46 %), Ақсу (26,5 %) және Павлодар (25,5 %) қалаларында орналасқан өнеркәсіп кәсіпорындарына тиесілі, облыстың қалған аудандарына шығарылып тасталынатын өнімнің 2%-на жуығы тиесілі. ===[[Павлодар облысының табиғат және табиғи ресурстары]]=== == Халқы == Павлодар облысы халқының әр жылдардағы саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |697 947 |805 660 |943 745 |806 983 |748 651 |745 238 |743 826 |742 911 |744 860 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! |- |746 454 |742 276 |744 363 |746 163 |747 055 |749 154 |752 793 |755 778 |758 479 |757 014 |} == Әкімшілік бөлінісі, халқының саны == Облыс құрылымы 10 аудан мен 3 облыстық бағыныстағы қаладан тұрады: {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! Облыс аудандары мен қалалары!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- | [[Аққулы ауданы]]||14593 ||{{құлдырау}}12637 ||86,6 ||7306 ||{{құлдырау}}6481 ||88,7 ||7287 ||{{құлдырау}}6156 ||84,5 |- | [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]]||15114 ||{{құлдырау}}13169 ||87,1 ||7371 ||{{құлдырау}}6749 ||91,6 ||7743 ||{{құлдырау}}6420 ||82,9 |- | [[Баянауыл ауданы]]||28296 ||{{құлдырау}}24022 ||84,9 ||14195 ||{{құлдырау}}12226 ||86,1 ||14101 ||{{құлдырау}}11796 ||83,7 |- | [[Ертіс ауданы]]||20853 ||{{құлдырау}}17379 ||83,3 ||10210 ||{{құлдырау}}8741 ||85,6 ||10643 ||{{құлдырау}}8638 ||81,2 |- | [[Железин ауданы]]||17849 ||{{құлдырау}}15454 ||86,6 ||8724 ||{{құлдырау}}7818 ||89,6 ||9125 ||{{құлдырау}}7636 ||83,7 |- | [[Май ауданы]]||12601 ||{{құлдырау}}10645 ||84,5 ||6193 ||{{құлдырау}}5514 ||89 ||6408 ||{{құлдырау}}5131 ||80,1 |- | [[Павлодар ауданы]]||27123 ||{{құлдырау}}26826 ||98,9 ||13388 ||{{өсім}}13588 ||101,5 ||13735 ||{{құлдырау}}13238 ||96,4 |- | [[Тереңкөл ауданы]]||22208 ||{{құлдырау}}20234 ||91,1 ||10810 ||{{құлдырау}}10127 ||93,7 ||11398 ||{{құлдырау}}10107 ||88,7 |- | [[Успен ауданы]]||13254 ||{{құлдырау}}12624 ||95,2 ||6450 ||{{құлдырау}}6298 ||97,6 ||6804 ||{{құлдырау}}6326 ||93 |- | [[Шарбақты ауданы]]||21866 ||{{құлдырау}}19246 ||88 ||10657 ||{{құлдырау}}9688 ||90,9 ||11209 ||{{құлдырау}}9558 ||85,3 |- | [[Ақсу қалалық әкімдігі]]||67665 ||{{өсім}}72363 ||106,9 ||31902 ||{{өсім}}34908 ||109,4 ||35763 ||{{өсім}}37455 ||104,7 |- | [[Екібастұз қалалық әкімдігі]]||142511 ||{{өсім}}146374 ||102,7 ||67634 ||{{өсім}}70473 ||104,2 ||74877 ||{{өсім}}75901 ||101,4 |- | [[Павлодар қалалық әкімдігі]]||338542 ||{{өсім}}365782 ||108 ||154317 ||{{өсім}}170183 ||110,3 ||184225 ||{{өсім}}195599 ||106,2 |- | '''ЖАЛПЫ САНЫ'''||742475 ||{{өсім}}756755 ||101,9 ||349157 ||{{өсім}}362794 ||103,9 ||393318 ||{{өсім}}393961 ||100,2 |} === Демография === Облыс халқы 2012 жылғы 1 қаңтарда 747,1 мың адамды құрады. Облыс бойынша (1 км² аумаққа) халық тығыздығы орта есеппен 6 адамды құрайды. Қала және ауыл тұрғындарының саны 514,4 мың мен 232,7 мың адамға тең. Облыста әйел тұрғындар тұрғындардың жалпы санының 52,9%, ал ер адамдар — 47,1% құрайды. 2012 жылғы 1 қаңтардағы кезеңге сәйкес Павлодар облысында 0-15 жас (жалпы санның 21,2%) аралығындағы балалар саны - 158,2 мың, 16-63 (58) жастағы тұлғалардың саны - 491,7 мың (65,8 %), 63 (58) жастағы егде адамдар мен олардан жоғары жастағы адамдар саны — 97,2 мың (13 %). 2011 жылы халық санының табиғи артуы 4682 адамды немесе халықтың 1000 адамына 6,3 құрады, бұл орта республикалық көрсеткіштің 54,3% немесе екі еседен артық болып табылады. 2011 жылы 1000 адамға неке қию саны 9,4 және 1000 адамға ажырасу саны— 4,0 құрады. Павлодар облысы халықтың жоғары көші-қонымен ерекшеленеді, көші-қон айырмасы соңғы бес жыл ішінде теріс сипатта келеді. Көшіп-қонушылар көп бөлігініңТМД елдеріне жылыстауы байқалады. Өзге елдерден көшіп-қону айырмасы соңғы бес жылда оң көрсеткішті көрсетіп келеді. === Этникалық құрам === Облыстың этникалық құрамы халықтың келесі этникалық топтарымен айқындалады - қазақтар, орыстар, украиндер, немістер, татарлар, белорустар, молдовандар, азербайжандар, шешендер, ингуштар, башқұрттар, корейлер, поляктар, болгарлар, чуваштар, мордвалар, удмурттар және басқалары. 2012 жылдың басында барлық этникалық топтардың ішінде халықтың жалпы санының көп бөлігін қазақтар — 48,8% және орыстар— 37,9% құрады. Өзге этностар мен этникалық топтардың үлесі облыс халқының 13,3% болып табылады. 2012 жылғы 1 қаңтарда қазақтардың саны 364,9 мың, орыстардың саны — 283,4 мың, украиндердің саны — 37,9 мың, немістердің саны — 21,1 мың, татарлардың саны — 14,2 мың, белорустердің саны — 5,1 мың, өзге ұлттардың саны — 19,3 мың адамды құрады. === Дін === Павлодар облысы халқының ішінде әр түрлі діни сенімдер, соның ішінде ислам, православиелік және католиктік христиан, протестантизм, иудаизм және өзге де аз санды діндерді ұстанатындар байқалады. 2011 ж. 1 қаңтарында облыста 172 діни бірлестіктер мен топтар тіркелген, оның ішінде мұсылмандық — 94 (54,7 %), православиелік — 17 (10 %), католиктік — 8 (4,7 %), иудейлік — 1(0,6 %), протестанттық пен өзгесі — 52 (30 %). Облыста 126 діни ғимараттар бар. == Тарихы == === Этимология === Облыс атауы облыстың әкімшілік орталығы болып табылатын Павлодар қаласы атауымен аталады. Негізі 1720 жылы орыстың Ертіс бойындағы әскери бекіністерінің алдағы шебі ретінде қаланған; шебтің атауы одан 20 км жерде орналасқан Коряковка тұзды көлінен алынған. 1838 ж. шеп Коряковская станицасы болып өзгертіледі.1860 ж. аяғында жергілікті көпестер станицаны Александр II-нің жаңа дүниеге келген Павл ұлының құрметіне Павлодар қаласы деп өзгертуге өтініш білдіреді. Бұл өтініш іске асырылы, 1861 жылы Павлодар қаласы пайда болды. === Облыстың таңбасы === 2011 жылдың 3 қазанының сессияда - облыстың маслихат депутаттары облыстың тарихында бірінші логотипты бекітті. Сол конкурстың қорытындысының аймақтың мәдениетінің басқармасымен жарияланды. Ең сәтті үлгімен комиссия Қасымханның Жапанованың жұмысын мойындады. [[Сурет:Logo Pavlodar region.png|200px|.png|thumb|Павлодар облысының таңбасы]] Логотипте Қазақстан Республикасы мемлекеттік рәміздерінің белгілері бар. Таңбаның түсі мемлекеттік рәміздер түсіне негізделген – көгілдір түстің алтын түспен үйлесуі тәуелсіз мемлекет халықтарының бірлігі мен гүлденуінің белгісі. Өткен салт-дәстүрлерімізді ұстану белгісі ретінде логотипте қазақ ұлттық ою-өрнегі бейнеленген. Орталық бөлігінде Қазақстан Республикасы елтаңбасының негізгі идеясынан алынған – киіз үйдің шаңырағы бар. Шаңырақ – отбасы құт-берекесінің, бейбітшілік пен тыныштықтың нышаны. Киіз үйдің түндігі көгілдір ашық аспан астындағы жарқыраған күнді елестетеді. Ал таңбаның ортасынан бастап көгілдір кеңістік бойымен таралған уықтар - өмір мен жылудың көзі есептелетін күн сәулесі іспеттес. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Ең ескі тарих === [[Павлодар облысының ескі тарихы]] Археологиялық зерттеулер Ертіс өңірінде тарихқа дейінгі кезде адамдар саны көп тайпалар өмір сүргенін көрсетеді. Ежелгі адамдардың тұрақтау іздері Баянауыл ауданында, Ертіс өзенінің жиегінде табылды. Тастан жасалған қарулар, жебелер мен найзалардың кремнийден жасалған ұштары табылды. Мыңжылдықтар өз кезегімен өтіп жатты, Ертіс өңірінде тұрып жатқан түрлі тайпалардың мәдениеті өзгеріп отырды. Бұнда қимақтар, үйсіндер, қаңлылар, наймандар көшіп жүрді. [[Павлодар Ертіс өңірінің жартастағы жазулары]] Қазіргі заманғы Ертістің Павлодар өңірі аумағына жасалған бірінші экспедициялар Сібірде мемлекеттік биліктің нығайтылуынан және Тобол губерниясын белгілегеннен кейін басталды. Коряков пошталық форпост Ертістің жағасында 1720 жылы пайда болды. 1838 жылы форпост аттас станица болып өзгерді, ал 1861 жылы - Павлодар қаласы деп аталды. Сол жылдары 19-шы ғасырдың басында ауыл шаруашылығының өсуі, ауылшаруашылық шикізатты қайта өңдеу салаларының, тау-кен ісінің дамуы көзделіп еді. 19-шы ғасырдың екінші жартысынан бастап Екібастұзда көмір өндіруді әзірлеу жұмысы, Коряков және Үлкен Қалқаман көлдерінде тұз өндірісі жүргізілді<ref name="pavlodar.gov.kz"/>. [[XIX - XX ғ. басындағы Павлодар Ертіс өңірі]]. === [[XX ғасырдағы Павлодар облысы|Кеңестік кезең]] === 20-шы ғасырдың бірінші жартысында Құлынды-Павлодар (1923) темір жолының құрылысымен және Ертісте кеме қатынасының дамуымен шаруашылық тез қарқынмен дамыды. 1938 жылы облыс орталығы болған Павлодар кеме қатынасы бар Ертіс өзені мен темір жолдың қиылысында қалып, Екібастұз, Орал, Сібірмен тұрақты байланыс орнатты. Бұл қала мен облыс экономикасының одан әрі дамуына негіз болды. Шағын шеберханалардың орнында ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар бой көтерді. [[Ұлы Отан Соғысы жылдарындағы Павлодар Ертіс өңірі]] 1956 жылдан бастап Павлодар тың және тыңайған жерлерді игеру орталықтарының бірі болды. Тыңды көтеру нәтижесінде облыстың егістік аумақтары он есе көбейді. Көмірді өндіру және тың игеру Павлодар облысындағы өндірістік күштерінің дамуына мықты серпін берді. [[Тың игеру (Павлодар облысы)]]. Қолайлы экономикалық-географиялық орналасуы, бай ресурстары, көлік жолдары мен Ертіс-Қарағанды арнасының бар болуы 1957 жылы құрамына Павлодар, Екібастұз, Ақсу (Ермак) қалалары енген Павлодар-Екібастұз аумақтық-өнеркәсіптік кешеннің құрылуына әсер етті. Арзан Екібастұз көмірі негізінде энергетикалық база құрылған және өнеркәсіптің жаңа салалары: қара және түрлі түсті металлургия, машинажасау, алюминий, мұнай өндіру және химия салалары дамыды.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Тәуелсіздік кезеңі === # [[1991]], [[30 желтоқсан]] — Павлодарда Кутузов к-сі бойымен Ломов к-сі қиылысына дейін өтетін трамвай желісі іске қосылды. # [[1993]] — 1 қаңтардағы кезеңге сәйкес Ленин кентін қоса есептегенде Павлодарда 367,4 мың адам тұрды. # [[1993]], [[4 мамыр]] — Ермак қаласы Ақсу қаласына өзгертілді, Краснокутск ауданы Ақтоғай ауданы болып өзгертілді. # [[1993]], [[7 қазан]] —Краснокутск ауылы Ақтоғай ауылы болып өзгертілді. # [[1993]], желтоқсан —Екібастұздық ГРЭС-2-нің екінші энергоблогы іске қосылды. # [[1994]], маусым — Индустриалды және педагогикалық институттар Павлодар мемлекеттік [[университет]]і болып біріктірілді. # [[1996]] —тұрғын-коммуналды шаруашылық монополиясыздандырылды, КСК-лар құрылды. # [[1997]], [[9 мамыр]] — Павлодардың Орталық алаңында алғашқы рет әуесқой автожарыстар өтті, ол жарыс [[1997]] ж.-дан [[2008]] ж.-ға дейін қаланың бас алаңында өтетін мерекелік шаралардың ажырамас бөлігі болып келді. # [[1997]], қазан — Павлодарда халықаралық «Айналайын Ертіс — 97» фестивалі өтті. # [[1998]], [[17 мамыр]] — Ақсу-Конечная теміржол желісінің құрылысы басталды. # [[1999]], [[23 қазан]] — Павлодар қ. Игілік кафедралды соборының салтанытты ашылуы болды және Павлодардың бас мешітінің алғашқы тасы қаланды. # [[2000]], [[23 қыркүйек]] — қала күні мерекесіне байланысты Павлодарда Жаңа жағалаудың сәулет ансамблі ашылып, алғашқы рет қалалық ипподромда жылқы-спорттық сайыстар өтті. # [[2000]], [[25 қазан]] — Павлодар қ. облыстық көркемөнер мұражайының ғимараты жанында ақын, философ Сұлтанмахмұт Торайғыровқа арналған ескерткіш ашылды. # [[2000]], желтоқсан — Аксу-Конечная теміржолын төсеп жатқан екі бригада Май ауданының Көктөбе ауылында түйісті. [[2001]] ж. ортасында құрылыс аяқталғаннан кейін Аксу-Конечная теміржолы тәуелсіз [[Қазақстан]]да салынған ең алғашқы темір жол болды. # [[2010]], [[12 сәуір]] — Павлодар қ. әкімшілігінің жанында Қаныш Имантайұлы Сәтбевқа арналған ескерткіштің ашылуы болды. # [[2011]], [[24 қаңтар]] — VII Қысқы Азия ойындары алауының эстафетасы өтті. Бүгінгі күні Павлодар облысы барлық облыстардың арасында жоғары өнеркәсіптік әлеуетімен ерекшеленеді, көп салалы ауыл шаруашылығы бар, ауылшаруашылық өнімдерімен өзін толық көлемде қамтамасыз етеді. Бұнда су көлігінен басқа көліктің және өндірістік емес саланың барлық түрлері дамыған.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Павлодардың облысының бастықтары === Облыс әкімі: * [[Ерлан Мұхтарұлы Арын|Арын, Ерлан Мұхтарұлы]], * [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев]], * [[Қайрат Айтмұхамбетұлы Нұрпейісов]], * [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов]], * [[Ғалымжан Баділжанұлы Жақиянов]], * Даниал Кенжетайұлы Ахметов. Облыс әкімі аппаратының басшысы: * [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов]], * Асығат Асиұлы Жабағин. Облысты халық депутаттары атқару комитетінің төрағасы: * Жақсылық Ғабдуллинұлы Исқақов, * [[Рысбек Мырзашев]] * Махмет Кайрбайұлы Қайрбаев, * [[Темеш Садуақасов]], * [[Жақыпбек Жанғозин]]. Коммунистік партияның облыстың комитетінің бірінші хатшысы: * Борис Васильевич Исаев, * Юрий Алексеевич Мещеряков, * Петр Иванович Ерпилов, * Борис Васильевич Исаев, * Иван Михайлович Буров, * Иван Гаврилович Слажнев, * Василий Кузьмич Шишонков. == Экономика == Павлодар облысы – Қазақстанның басты индустриалдық өңірлерінің бірі. Мұнда дәстүрлі күрделі өндірістер мен минералдық және көмірсутекті шикізатты игерумен айналысатын кәсіпорындардың оңтайлы үйлесімділігі бар ТМД-нің экономикалық кеңістігіндегі аса ірі аумақтық-өндірістік кешен тарихи қалыптасқан. Облыстың орасан зор табиғи-ресурстық әлеуеті, дамыған [[өндіріс]]тік және [[әлеуметтік инфрақұрылым]]ының бар болуы, жоғары ғылыми-техникалық әлеуеті, оның Орталық Азия мен Сібір арасындағы байланыстырушы рөлі түрлі елдер мен континенттердің өнеркәсіпшілері мен кәсіпкерлерінің мұқият назарын аударуда. Сонымен қатар, экономикалық деңгейдің осы көрсеткіштеріне өңірдің өзге де тартымды сипаттарын: дамыған банк саласын, шағын және орта бизнестің серпінді дамуын, біліктілігі жоғары мамандардың болуын, қазіргі заманғы көліктік-коммуникациялық инфрақұрылымды, шетелдік инвесторлардың, мемлекеттік даму бағдарламаларының бар болуын да қосуға болады. Павлодар облысының аумағында көпсалалы индустриалдық кешен қалыптасты. Өңірдің өнеркәсіптік әлеуеті ірі экспортқа бағдарланған өнеркәсіптік компаниялармен айқындалады. Олар [[көмір]]ді, [[Электр қуаты|электр]] және жылу энергиясын, [[алюминий]] тотығын, [[ферроқорытпалар]]ды өндіреді. Облыс үлесіне республиканың өнеркәсіптік өндірісінің 7%-ы, республикалық көмір өндірісінің 70%-ы, ферроқорытпалар өндірісінің 3/4, электр энергиясы мен [[мұнай]] өнімдері өндірісінің 40%-ы тиесілі. Облыстың әлеуеті [[Химия өнеркәсібі|химия]], [[машина жасау]] және металл өңдеу салалары кәсіпорындарының дамуына жеткілікті. Облыста түрлі меншік нысанындағы 5 мыңға жуық кәсіпорын белсенді қызмет етеді. Бұдан басқа, өңірде ауылшаруашылық өнімдерінің шикізат базасы мен оларды өңдеуге арналған өндірістік қуаттылықтар бар. Қазақстанның [[энергетика]]лық жүрегі – аса ірі Екібастұз электр станциялары, Ақсу ГРЭС, сондай-ақ Павлодар өнеркәсіп кешенінің энергияны қажетсінетін кәсіпорындарына қызмет ететін бірқатар ірі жылу станциялары болып табылады. Осы электр станцияларының даусыз артықшылығы көмір көздеріне және электр мен жылу энергиясын тұтынушыларға жақын орналасқандығы болып табылады.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> * [[Павлодар облысының экономикасы]] == Әлеуметтік аясы == === Білім және ғылым === Облыстың білім беру жүйесі білім алушыларға оқу орны, білім алу деңгейі сияқты әр түрлі оқу түрін таңдауға шынайы мүмкіншіліктерді ұсынады. Облыста инновациялық оқу орындары қызмет етеді: жалпы білім беру лицейлері мен гимназиялар, дарынды балаларға арналған мектептер. Білім берудің мектептен тыс жүйесі қалыптасқан, бұл - облыстық оқушылар Сарайы мен аудандардағы мен қалалардағы балалар шығармашылығы үйлері, жас натуралистер, техниктер станциялары, қалалар шағын аудандарының жасөспірім клубтары. Облыста мектептерді, бастауыш және орта кәсіби білім беру мекемелерін компьютерлендіру толығымен аяқталған. Internet желісіне барлық мектептер қосылған, облыста білім беру ұйымдарын мультимедиялық кабинеттермен, интерактивті тақталарамен және проекорлармен, лингафондармен жабдықтау жүргізілуде, компьютерлік техника жаңартылуда. Білім беру жүйесінің дамуына қаржыландыру көлемінің артуы көп септігін тигізуде. 1998 жылдан 2010 жылға дейін білім беру шығындары 6 есеге артқан (4,2 млрд-тан 25,5 млрд теңгеге дейін). * Мектепалды білім беру Мектепалды білім беру жүйесі облыста тұрғындардың сұранысына бағытталған және бала дамуының жас және жеке ерекшеліктерін есепке ала отырып әзірленген білім берудің әр түрлі қызметтерін ұсынатын мектепалды білім берудің негізгі жалпы білім беру бағдарламасын іске асыратын көпқызметті жалпы беру мекемелерінің желісімен байқалады. 2010 жылы 0 мен 7 жас аралығында балалар саны артты және 2010 жылдың 1 қазанында 71451 адамды (2009 жылы — 71250, 2008 жылы — 70866) құрады. Облыстың 2008-2010 жылдарға арналған білім берудің мектепалды ұйымдарын қалпына келтіру мен салу бойынша білім беруді дамыту Бағдарламасының шаралары орындалды. Бір жылда 14 қалпына келтірілді, 1 салынды, қызмет етуші 5 балабақша ауданы 2270 орынға ұлғайтылды. Павлодар облысында 144 мектепалды ұйымдары бар: Павлодар қ.— 66; Екібастұз қ. — 23; Ақсу қ. — 10; Ақоғай ауданында — 2; Баянауыл ауданында— 5; Железинка ауданында — 3; Ертіс ауданында — 4; Тереңкөл ауданында — 3; Аққулы ауданында— 7; Май ауданында— 7; Павлодар ауданында — 7; Успен ауданында— 3; Шарбақты ауданында — 4. * Орта білім Павлодар облысының орта білім беру жүйесі 416 мектеп және мектеп-интернатты қамтиды: Павлодар қ.— 45; Екібастұз қ. — 49; Ақсу қ, — 34; Ақтоғай ауданы — 30; Баянауыл ауданы — 33; Железинка ауданы — 36; Ертіс ауданы — 31; Тереңкөл ауданы — 31; Аққулы ауданы — 23; Май ауданы — 14; Павлодар ауданы — 28; Успен ауданы — 20; Шарбақты ауданы — 28; Дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектептер — 14.[27] Облыста 2 гимназия мен 2 лицей, 12 мамандандырылған мектеп бар. Оның құрамына дарынды балаларға арналған 3 гимназия, дарынды балаларға арналған 5 мектеп лицей, дарынды балаларға арналған мамандандырылған кадеттік мектеп-интернат, дарынды балаларға арналған мамандандырылған музыкалық мектеп-интернат, «Жас дарын» (Павлодар қ.) және «Зерде» (Екібастұқ қ.) мемлекеттік тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған 2 мектеп. 2010 жылы мамандандырылған мектептер қатарына Ақсу қаласының мемлекеттік тілде оқытатын гимназиясы қосылды. 128 мектеп (30,1 %) жаңа 12-жылдық орта білім беру моделінің құрылымы мен мазмұнын апробациялау, ағылшын тілін 2 сыныптан бастап, үштілді және бейінді оқыту эксперименті аясында британдық «Макмиллан» баспасының ОӘК-нін апробациялау, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарды апробациялау бойынша республикалық және облыстық тәжірибелік алаң болып табылады. Облыста 25 кәсіптік мектеп пен лицей бар: Павлодар қ. — 12, Екібастұз және Ақсу қалаларында — 2 мектептен, Қашыр, Железинка, Ертіс, Шарбақты, Успен, Ақтоғай, Баянауыл, Лебяжі және Май аудандарында — 1 мектептен. Облыста 29 колледж жұмыс істейді, олардың 22-сі Павлодар қаласында орналасқан, Екібастұз қ. — 5, Ақсу қаласы мен Красноярка ауылында — 1 колледжден. * Жоғары білім Облыс аумағында төрт жоғары оқу орны жұмысын атқарады, олардың үшеуі Павлодар қаласында, біреуі Екібастұз қаласында орналасқан: # С.Торайғыров атындағы Павлодар Мемлекеттік Университеті # Павлодар Мемлекеттік Педагогикалық Институты # Инновациялық Еуразия Университеті # Академик Қ.Сәтбаев атындағы Екібастұз Инженерлік-Техникалық Институты[29] Сонымен қатар, Павлодар облысында Мемлекеттік Медициналық Университет (Семей қ.), Алматы Экономика және Статистика Академиясы (Алматы қ.) сияқты басқа да жоғары оқу орындарының филиалдары орналасқан. Павлодар облысының білім беру басқармасының бастығы Бексейітова Бақыт Мақанқызы болып табылады.[30] === Денсаулық сақтау === Павлодар облысы денсаулық сақтауының тарихы 1905 жылы облыстағы бірінші медициналық мекеме Павлодар ауруханасынан басталады. 1907 жылы земство қаражатына Песчаное, 1912 жылы Ертіс ауылдарында он орындық емханалар ашылды. Бұл уақытқа қарай сегіз болыста фельдшерлік пункттер жұмыс атқарып жатты. 1920 жылдың қаңтарында Павлодар уездік атқару комитеті жанынан денсаулық сақтау бөлімі ашылды. 1926 жылы Павлодар уезінде 391 орындық 10 аурухана, 6 дәрігер мен 51 дәрігер көмекшісі, 1939 жылы 871 орындық 34 аурухана (10 қалалық және 24 ауылдық), 40 амбулаториялық-емханалық ұйым, 53 фельдшерлік-акушерлік пункт, маляриямен күрес бойынша 2 тірек пункт және 1 автокөлігі бар жедел жәрдем станциясы жұмыс атқарды. Екі ауруханада рентген кабинеттері мен клиникалық-диагностикалық лабораториялар болды. Дәрігерлер саны 30 адамға дейін өсті, ауылдық жерлерде олардың саны 10 адамға жетті. Бүгінгі күні облыста 403 медициналық объект жұмыс атқарады, олардың ішінде 65 заңды тұлға: 34 ауруханалық ұйым, 7 диспансер, 12 амбулаториялық-емханалық ұйым және басқа 12 медициналық ұйым. Одан басқа, ОАА мен емханалар құрамына 3 ауылдық учаскелік аурухана, 76 дәрігерлік амбулатоия, 22 фельдшерлік-акушерлік пункт пен 237 медициналық пункт кіреді. Мемлекеттік медициналық ұйымдарда 2467 дәрігер мен 6072 орта буын медицина қызметкерлері жұмыс істейді. Дәрігерлермен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 33,0 құраса, орта буын медицина қызметкерлерімен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 81,3 құрайды. Мемлекеттік медициналық ұйымдардан басқа облыста 120 жекеменшік ұйымдар жұмысын атқарады. Олардың ішіндегі 95 заңды тұлға, ал 22 жеке кәсіпкер болып табылады. Бұл ұйымдарда 506 дәрігер мен 898 орта буын медицина қызметкері жұмысын істейді. * Павлодар теміржол ауруханасы * Областық диагностикалық орталық * Жедел медициналық жәрдем ауруханасы және т.б. === Спорт === Павлодар облысында жыл сайын дене тәрбиесі мен спорт дамуының көрсеткіші өсуде. 1991 жылы спортпен шұғылданатындар саны 97136 болса, 2001 жылы 102032 адам (+ 4896 адам), ал 2010 жылы бұл сан 162545 дейін өскен (1991 жылмен салыстырғанда + 65409 адам). Дәстүрлі ат жарыстары, қазақша күрес пен тоғызқұмалақтан басқа аударыспақ, теңге алу, қыз қуу және кұсбегілік сияқты ұлттық спорт түрлерінің спортшылары тұрақты түрде республикалық жарыстарға қатысады. Бүгінгі күні ұлттық спорт түрлерімен шамамен 9000 адам айналысады. Спортшылардың денсаулығын тексеру, бақылау және қалыптандыру мақсатында 2004 жылы дәрігерлік-физкультуралық диспансер жаңа ғимаратта өз жұмысын жалғастырды. Жыл сайын диспансер 6000 жуық спортшымен жұмыс жасайды. 2006 жылы 50 адамдық Олимпиадалық резерв дайындау орталығы құрылды. Спорттық мектептерде 19248 оқушы білім алады (2001 жылмен салыстырғанда +6205). Павлодарда 20 спорттық мекеме жұмыс істейді, оларға «Астана» мұз айдыны мен мамандандырылған бокс орталығы да кіреді. Екібастұз қаласында 5 балалар мен жасөспірімдер спорттық мектеп жұмыс істесе, Ақсу мен аудан орталықтарында бұндай спорттық мектептер – біреуден. * Футбол: Павлодар облысының футбол клубтары: # «Ертіс» ФК # «Екибастузец» ФК # «Батыр» ФК * Бокс: 2011 жылдың 17 мен 21 мамыр аралығында Павлодарда КСРО-ның спорт шебері,екі мәрте Еуропаны чемпионы, Павлодар тумасы Серік Конақбаевқа арналған бокстан халықаралық турнир өтті. Бұл шарада 12 мемлекеттен барлығы 190 боксшы қатысты. Сонымен қатар, 2011 жылдың 12-інші мен 16-шы желтоқсанда Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген бапкері, ПМУ профессоры – Рафаэль Вахитовқа арналған IV ашық турнирі өтіп, онда 12 мемлекеттен 135 боксшы қатысы. 2011 жылдың 13 желтоқсанында Павлодар Мұнайхимия зауыты демеушілік еткен бокстың Мамандандырылған орталығы ашылды. == Мәдениет және өнер == Павлодар өңірі құнды мәдени әлеуетке ие, жүздеген кітапханалары, екі кәсіпқой театры, түрлі бағыттағы ондаған мұражайлары, көптеген тарихи және архитекторлық ескерткіштері бар өңір болып табылады. === Әдебиет=== [[Павлодар]]дың [[Ертіс]] өңірінің – талантты, сирек кездесетін дипломаттары, ақындары, жазушылары және әншілері қоғам қайраткерлері мен өнер адамдары өте көп, рухани да табиғи байлығы мол өлке. Мәселен, XVIII ғасырдың қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілі - [[Бұқар жырау Қалқаманұлы]] халық басына түскен ауыртпашылық жылдары хандар мен батырлар төңірегіне бірігу идеясын ұсынды. Бұхар жырау өзінің толғаулары мен өлеңдерінде өз заманының зәру мәселелерін арқау етіп, оларға жауап беруге тырысты. XVIII ғасырдың екінші жартысында жырау шығармашылығымен қатар, ақындар қызметі айтарлықтай таныла бастады. Олар өз шығармаларында негізінен философиялық проблемеларды көтеріп, батырлардың ерлігін жырлады, адамдар арасындағы қарым-қатынастарға, олардың сезіну әлеміне үңіліп, мінез-қаракеттерін ашуға көңіл бөлді. Ақындар адамдар өміріндегі проблемаларының аздығы мен көптігіне қарамастан оған көңіл бөлуді өздерінің парыздары санаған. Бұл ретте Көтеш, Қобылан, Сақау және басқа ақындардың поэзиялары көрнекті болды. XX ғасырдың әдебиетіне қазан төңкерісінің оқиғалары ықпал жасады, әбеби шығармалар ағартушылық ойдың мәні сипатында өрбіді. Ж.Аймауытовтың, С.Торайғыровтың, С.Дөнентаевтың, Қ.Кемеңгеровтің және басқаларының шығармалары жеке кітап болып шықты. XX ғасырдың 30-жылдарындағы қазақ поэзиясында біздің жерлес ақындарымыз – Қ.Бекқожин, Д.Әбілев, И.Байзақов көрнекті орын алды. Қазақ поэзиясында И.Байзақовтың «Алтайда» (1934), «Ұлы құрылыс» (1934), Д.Әбіловтің «Шалқыма» (1936) поэзиялары елеулі құбылыс болды. Соғыстан кейін А.Шамкенов (кейін Д.Неру атындағы халықаралық сыйлықтың иегері), Н.Шакенов, Қ.Ыдырысов, М.Әлімбаев (қазір Қазақстанның Халық жазушысы) - ақындардың; Қ.Исабаев, З.Ақышев, Вс.Иванов, З.Шашкин және басқа жазушылар құнды шығармаларымен елге танылды. А.Жақсыбаев, С.Шевченко сияқты жазушылар өндіріс тақырыбында елеулі еңбек етті. Елімізде болып жатқан оқиғалар Р.Тоқтаровтың (кейін Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының иегері) орын алды. Ондай-ақ, М.Жаманбалинов, Е.Ерботин - балалар ақындарының, Н.Черновой, Д.Примак, А.Қаниев, Қ.Смағұлов, Ж.Қоғабаев - ақындардың, М.Асылғазин, Ғ.Жұматов – жазушылардың есімдері елге белгілі. Қазір облыста 1955 жылы ашылған И.Байзақов атындағы (бірінші жеткешісі Ә.Нұршайықов, қазіргі жетекшісі Ғ.Жұматов) және П.Васильев атындағы (жетекшісі ақын С.Музалевский) әдеби бірлестіктер жұмыс істейді. === Кітапханалар === Павлодардың ірі кітапханалары: С.Торайғыров атындағы облыстық кітапхана, Республикалық ғылыми-техникалық кітапхана, Көзі көрмейтін және нашар көретін азаматтар үшін арналған облыстық арнайы кітапханасы, П.Васильев атындағы орталық кітапхана, А.Гайдар атындағы балаларға арналған орталық кітапхана, Павлодар қаоласының орталық кітапханалар желісі, Ұлттық кітап кітапханасы, Қазақ әдебиеті кітапханасы және т.б. Облыс бойынша 12 ірі кі тапхана бар, олардың арасында Ақсу қаласының орталық кітапханасы,Қазалжар ауылының модельдік кітапханасы /Ақсу қ. АОК/, Береговая ауылының модельдік кітапханасы /Қашырлық АОК/, Ақтоғай ауданының орталық кітапханасы, Мұткенов ауылының модельдік кітапханасы /Ақтоғай АОК/, Шарбақты ауданының орталық кітапханасы, Орлов ауылының модельдік кітапханасы /Шарбақты АОК/, Успен ауданының орталық кітапханасы, Галиц ауылының модельдік кітапханасы /Успен АОК/, Железинка ауданының орталық кітапханасы [[Сурет:Библиотека Торайгырова ПО.jpg|250px|thumb| С.Торайғыров атындағы облыстық кітапана]] Облысымыздың бас кітапханасы болып табылатын С. Торайғыров атындағы Павлодар облыстық кітапханасы ерекше орын алуда. Павлодар облыстық ғылыми әмбебап кітапхана ұзақ даму жолдарын бастан кешірген. Қазіргі таңда, С.Торайғыров атындағы кітапхана еліміздің үздік кітапханаларының бірі саналады. Оның қорында Павлодар облысының ірі білім, ғылыми, көркемөнер және өлкетану әдебиеттері бар. Жыл бойы кітапханада 32 мың адам болып, оларға 900 мың журнал мен кітап даналары беріледі. Бүгінгі күні, кітапхана құрылымы бойынша ақпараттық-кітапнамалық, кітапханалық қызмет көрсету және мәдени-ағартушылық бағыттар бойынша жұмыс істейтін 14 бөлімнен тұрады. 1985 жылдан бері М. А. Жиенбаева кітапхана басшысы болып табылады. === Мұражайлар === [[Сурет:Музей Потанина ПО.jpg|250px|thumb| Потанин атындағы музеі]] * Г. Н. Потанин атындағы тарихи-өлкетану кітапханасы Павлодар облыстық тарихи-өлкетану мұражайы 1942 жылы облыстық «Қазақстанды зерттеу қоғамы» бөлімі аясында құрылған болатын. 1959 жылы оған Павлодар облысының тумасы, саяхаттаушы, Орталық Азия зерттеушісі – Г.Н.Потанин есімі берілді. Мұражайдың негізін өлкетанушы, фотограф Дмитрий Поликарпович Багаев қалаған. Мұражай экспозициясы өлкеміздің тарихы мен мәдениетін ашатын 8 залдан тұрады. Мұражай жинағының негізін төмендегідей коллекциялар құрайды: археологиялық, палеонтологиялық, этнографиялық, нумизматика, фотобейне коллекциясы, деректі, жаратылыстану-ғылыми, өндірістік, қару – оқ және суық қару. Дәріс және экскурсиялық жұмыстармен қатар, мұражай республикалық музейлер қорларынан, өз қорынан көрмелер презентацияларын ұйымдастырады. Мастер-кластар, өлкетанулық сабақтар, дәріс-концерттер, шығармашылық кештер өткізеді. Тарихи-өлкетану мұражайы жанынан Павлодар өңірін зерттеу мақсатында археологиялық және этнографиялық экспедициялар жүргізіледі. * [[Дмитрий Поликарпович Багаев|Д. П. Багаев]] атындағы үй мұражайы Д.Багаевтың мемориалды үй мұражайы 2001 жылдың 30 қаңтарында ашылды. Г.Потанин атындағы Павлодар облыстық тарихи-өлкетанулық мұражайының филиалы болып табылады. Бұл үйде өлкетанушы, Павлодар өңірінің жылнамашысы, Облыстық өлкетану мұражайының негізін қалаушы және бірінші директоры, Қазақстан ғана емес, шетелде де әйгілі фотограф Дмитрий Поликарпович Багаев өмір сүрген және жұмысын атқарған. Бұл Павлодар қаласындағы жалғыз мемориалды мұражай және Қазақстандағы жалғыз фотограф мұражайы. Мұражай төмендегідей кешеннен тұрады: үш бөлмелі үй, ерекше фотопавильон, қорықша. Мұражай экспозициясында жиырмасыншы ғасыр басындағы шебердің заттары, өткен жылдардағы фотожабдықтау, және, ең маңыздысы, өлкенің тарихын бейнелейтін фотосуреттер. Бұл фотосуреттер тақырыбы өзгертіліп, үнемі көрмеде тұрады. Музей сонымен қатар басқа фотографтардың жұмыстары көрмеге қойылады: Германия, Аргентина, Ресей (Екатеринбург, Новосибирск, Мәскеу) және Қазақстан қалалары — Алматы, Қарағанды, Теміртау, Өскемен. * М. Шамсутдинова атындағы ән шығармашылығы Үйі Майра Шамсутдинова атындағы ән шығармашылығы үйі мұражайы Г.Потанин атындағы Павлодар облыстық тарихи-өлкетанулық мұражайының филиаы болып табылады. Мұражай 201 жылы 30 қаңтарда ашылды. Мұражай 2 залдан тұрады. Бірінші экспозициялық зал келушілерді өткен ғасырдың 20-жылдарының танымал әншісі мен сазгері Майра Уәлиқызы Шамсутдинованың өмірі мен шығармашылығымен таныстырады. Бұл залдың экспозициясы әншінің өмірлік және шығармашылық жолын сипаттайтын құжаттар мен фотосуреттерден тұрады. Мұражайға келушілерді Майраның жеке заттары ерекше қызықтырады: үлкен пиала, қызыл жібек шапаны. Осы залда Майраның жолын қуған Қазына Сүбекованың 1916 жылғы гармоны да көрмеге қойылған. Осы залда сонымен бірге келушілердің назарын тағы бір ерекше экспонат аудартады. Бұл халықта «контрамарка» деген атқа ие болған үлкен пеш. * Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы 1964 жылы ашылды. Бұл Қазақстанда құрылған екінші көркемөнер мұражайы. Бұған дейін осындай мұражай тек астанада, Алматы қаласында, Г.Т.Шевченко атындағы Қазақ мемлекеттік көркемөнер галереясы жұмыс істеген. 1965 жылы 18 желтоқсанда мұражай келушілерге ашылды. Сол кезде қорларда 369 экспонат болатын. 1979 жылы мұражай жаңа ғимаратқа көшіп, бүгінгі күнге дейін сонда орналасқан. Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы көркем сурет, графика, мүсін, сәндік-қолданбалы өнер туындыларының ерекше қорын жинаған. Мұражай қорларында 5500 астам экспонаттар бар. Жыл сайын мұражай 15 астам экспозициялар ұсынады. Оған мұражай қорының дәстүрлі тақырыптық жинақтары, павлодарлық суретшілердің есептік және жеке көрмелері, фотокөрмелер, «М*АРТ» жастар жобасының көрмелері, балалар суретінің көрмелері, алдыңғы қатарлы мұражайлардың жинақтарынан құралған жылжымалы көрмелер жатады. Мұражай өткізетін суретшілермен кездесу, мастер-кластар, экскурсиялар, әдеби-көркемөнер және музыкалық кештер, презентациялар, көркем сурет тарихына шолу жасайтын видеофильмдер қойылымдары аса назарға ие. Мұражай консультациялық-сараптамалық қызмет көрсетеді, қала мен облыс білім беру мекемелеріндегі білім беру бағдарламаларына белсене қатысады. Серіктестер арасында тек Қазақстандық мұражайлық қоғам ғана емес, сонымен бірге Омбы, Новосібір мұражайлары, Британ Кеңесі, Гете Институты, Алматы заманауи шығармашылық орталығы, «Открытый музей» Халықаралық Ассоциациясы, Ресей мұражайларының Ассоциациясы да бар. [[Сурет:Музей Бухар Жырау ПО.jpg|250px|thumb| Бухар Жырау атындағы музеі]] [[Сурет:Музей Павла Васильева ПО.jpg|250px|thumb| Васильев атындағы музеі]] * Бұхар Жырау атындағы әдебиет пен өнер мұражайы Бұхар Жырау атындағы әдебиет пен өнер мұражайы 1992 жылы ашылды. Мұражай экспозициясы 8 залда орналасқан. * Ақын Павел Васильевтің үй-мұражайы Үй-мұражайдың салтанатты ашылуы 1994 жылы 23 желтоқсанда, П.Васильевтің туған күніне орай өткізілді. Жаңа мұражай экспонаттарының көп бөлігі Е.А.Вялова, ақынның қызы Н.П.Фурман және ағасы В.Н.Васильев атынан тапсырылды. Келесі жылдары Үй-мұражай қоры тек П.Васильев қана емес, оның замандастарының өмірі мен шығармашылығы туралы деректер беретін құжаттар мен материалдарға тола бастады. Бұл ақпарат ақының өмірі мен шығармашылығын терең түсінуге ықпалын тигізді. Павлодарлықтар Үй-мұражайды «васильевтік қорық» деп атайды, сонымен бірге, мұражайда поэзия сүйетіндерге арнап әдеби-музыкалық кештер, танымал әдебиетшілермен кездсулер, П.Васильев атындағы Әдеби қоғам отырыстары өтеді. Үй-мұражайда АҚШ, Франция, Польша, Белоруссия, Ресей және Қазақстанның түкпір-түкпірінен келген қонақтар болды. П.Васильев туындылары көптеген әлем тілдеріне аударылды. * Г. Н. Шафер Үйі «Шафер Үйі» - Қазақстандағы жалғыз грампластинкалар мұражайы. Ол 2001 жылы 21 ақпанда Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының профессоры, музыкатанушы, И.О.Дунаевский шығармашылығын зерттеуші, сазгер Наум Григорьевич Шафердің бірегей коллекциясы негізінде ашылды. Коллекцияда 25000 грампластинка, 1500 магнитофон жазбасының бобинасы, 1500 аудиокассета бар. Картотекада (сазгерлер мен орындаушылар бойынша жүйеленген) 500 мыңнан астам карточка саналады. Жұма күндері (әр апта сайын) павлодарлық жазушылар, музыканттар, әртістер қатысуымен «Шафер Үйінің» концерттік залында дыбыс жазу кештері мен әдеби-музыкалық кештер өтеді. Сонымен бірге облыста төмендегідей мұражайлар орналасқан: * Тарихи-өлкетанулық мұражай, Екібастұз қ. * Тарихи-өлкетанулық мұражай, Ақсу қ. * Қ.Сәтбаев атындағы мемориалды мұражай. Баянауыл а. * Ақын С.Торайғыров атындағы мұражай, Торайғыр а. * Шарбақты аудандық тарихи-өлкетанулық мұражай, Шарбақты а. * Успен тарихи-өлкетанулық мұражай. Константиновка а. === Театрлар === [[Сурет:Театр Аймаутова ПО.jpg|thumb|250px|Ж. Аймаутов атындағы облыстық драма театры]] [[Сурет:Театр Чехова ПО.jpg|thumb|250px|А. П. Чехов атындағы драма театры]] * А. П. Чехов атындағы драма театры А. П. Чехов атындағы драма театры — Павлодардың ең ірі театры. Театр қойылымдарының арасында У.Шекспирдің «Он екінші түні», А. П. Чеховтың «Чайкасы», Дж.Патриктің «Оғаш мінезді миссис Сэвиджі», Н.Коляданың «Ақымақтар кемесі» және тағы басқалары. Театрдың директоры-шығармашылық жетекшісі Қазақстан Республикасы еңбегі сіңген қайраткері, Қазақстан Республикасының театр қайраткерлері Одағының басқарма мүшесі, педагогикалық ғылымдар кандидаты Виктор Аввакумов болып табылады. * Ж. Аймауытов атындағы Павлодар облыстық қазақ музыкалық драма театры 1990 жылы 1 сәуірде ашылды. Директоры, шығармашылық жетекшісі – ҚазССР еңбегі сіңген әртісі, М.С.Щелкин атындағы Мәскеу театр училищесін бітірген Манап Мұхтархан Сәдуақасұлы. Театрдың ағымдағы репертуары 78 спектакльден тұрады, 2007-2011 жылдар арасында 35 жаңа қойылым жүзеге асты. Театр жылына 7 премьера қояды. * «Промень» Жастар театры «Промень» театрының тарихы Павлодар қаласының Католик шіркеуінде 2000 жылдан бастап монахинялар, 2003 жылдан бастап Деркульская Ольга мен Аверьянов Денис жетекшілігіндегі театр үйірмесінен басталады. 2009 жылдың 5 қаңтарында «Промень» Жастар Қоғамдық Бірлестігі Мәдени-Бос уақыт Студиясы Естай атындағы Қалалық Мәдениет Сарайының ғимаратына көшіп, бүгінгі күнге дейін сонда орналасқан. === Бос уақыт орталықтар және концерттік қонақ бөлмелер === * «Астана» мұз сарайы «Астана» мұз сарайы – 1800 шаршы метр жерді алып жатқан бірегей ғимарат. Басты орынды жасанды мұздан жасалған 250 конькишіге арналған мұз айдыны иеленеді. Оның ерекшелігі сонда – жасанды мұз бетін ерекше полимер партофлормен жапса, мұз айдыны баскетболдан, волейболдан және т.б. жарыс өткізетін спорт залына айналады. Залдың сыйымдылығы 2800 адам, бірақ оны 3000 адам сыятындай етіп кеңейтуге болады. Тоңазытқыш қондырғылар тәулік бойы жұмыс істейді, олар ғимарат ауасына ерекше тазалық беріп тұрады. Мұзды тазалау және түзетуге арналған арнайы машина бар. Сонымен қатар, жаңа заманғы жаттықтырғыштар және душ кабиналарымен жабдықталған ерлер және әйелдер жаттығу залдары бар. Онда тәжірибелі жаттықтырушы мамандардан кеңес алуға болады. Әйелдер фитнес клубы, бассейні бар сауна, 6 теннис үстелі, буфет, спорт киімі дүкені бар. Ұтымды бағамен спортпен және дене шынықтырумен айналысуға және белсенді мәдени демалуға барлық мүмкіндік жасалған /сағатына 200 теңге/. Үлкен холлда боулинг-клубын ашу көзделеді. Қазіргі кезде хоккей және конькимен мәнерлеп тебу секциялары жұмыс істейді. Қазақстан және Ресейдің хоккей клубтары арасында кездесу жарыстары өткізіледі. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> * «Достық Үйі» мәдени-бос уақыт орталығы 2008 жылдың күзінде Павлодар қаласында облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясының барлық этномәдени құрамалары аңсаған Достық үйі ашылды. Оның ашылуына Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысты. Бұл орталықта қала мен облыстың барлық этномәдени бірлестіктерінің ошақтары орналасқан. * «Шаңырақ» мәдени-бос уақыт орталығы Павлодар облысының мәдениет департаментіне қарасты халық шығармашылығының облыстық орталығы. * Астай атындағы Қалалық Мәдениет Сарайы * «Достық» концерттік залы * «Колос» балалар мәдени-бос уақыт орталығы === Кинотеатрлар === * «Шакен Айманов атындағы 3D» кинотеатры Strong (АҚШ) проекциялық жүйемен және DOLBY DIGITAL дыбыс жүйесімен жабдықталған үш залды кинотеатр. Фильмдерді 3D форматында көрсету. * «Ertis-Cinema 3D» кинотеатры Әлемдік премьералар мен ең кассалық фильмдер. Зал – 346 орын, ыңғайлы орындықтар мен үлкен экран (16м/6м). Кинотеатр ойын автоматтарымен (би алаңы, ату, жарыстар, балықтар, үлкен және кішкентай аэрохоккей) жабдықталған. * «Cinema Star» кинотеатры Dolby Digital Surround форматының сандық сапасы фильмнің әр алуан дыбысталуымен тамсануға мүмкіндік береді. 90 орындық зал мен 20 орындық VIP-алаң. * «Қазақстан» кинотеары, Екібастұз қ. Фиьмдерді дыбыстық сүйемелдеу Mono/Dolby-A/Dolby-SR/Dolby-Digital/Surround EX форматтарында жүзеге асырылады. Көпканалды көлемді дыбыс пен жоғары сапалы бейне экрандағы әрекетке қосылу сезімін тудырады. 2004 жылғы қыркүйекте болған қалпына келтіруден кейін 344 орындық кинозал, сонымен бірге 14 орындық VIP-алаңы бар. == Көрікті орындар == Павлодар облысы назар аударарлық орындарға толы. Павлодарлықтар өз халқының тарихы мен мәдениетінің ескерткіштерін ерекше құрметтейді. Олардың көбі Қазақстандағы ең ірі өзен Ертіс жағалауындағы облыс орталығы Павлодар қаласында орналасқан. Қаланың кең көшелері, көлеңкелі саябақтары мен аллеялары, гүлбақшалары мен фонтандары көз тартарлық әдемі. Қала өз тазалығымен, жайлылығымен ерекшеленеді. Аумақтың назар аударарлық орындарына табиғи, тарихи, архитектуралық және діни құрылыстарды атқызуға болады. Павлодар өңірі археологиялық ескерткіштерге де (өңірде көптеген тұрақтар, қорымдар, обалар, қоныстар бар), мәдени демалыс орындарына да бай. Бұл бөлімдеаумақтың негізгі назар аударарлық орындары, ғимараттар мен құрылыстар, ескерткіштер, мемориалдар, мүсін объектілері мен діни құрылыстар туралы ақпарат беріледі. === Табиғи ескерткіштер === * Баянауыл Ұлттық табиғи саябағы Баянауыл – қырдың ортасындағы табиғаттың көрікті аймағы. Тау қыраттары мен далалы аймақтарөсімдік түрлерінің сан алуандығымен көзге түседі. Баянауыл тауларында бір болған адам табиғаттың көріктігі мен денсаулыққа жағымдығы орынды үйлесетін табиғи баққа үнемі қайта орылғысы келеді. Туристік жолдар, өңірдің халқы – барлығы сізді Қазақстанның айрықша сұлу табиғи бағымен жақынырақ таныстырады. Баянауыл өңірінің атауын қазақтың сұлу қызы, танымал лирикалық поэмаға негіз болған қазақ Джульеттасының есімімен байланыстырады. 21 мың шаршы километр жер бойжеткеннің атымен аталады. Алайда, Баянауыл жерінің аталуы туралы бақа да пікірлер бар. Шоқан Уәлихановтың айтуынша, Баянауыл (Баян-Ола) сөзі баянды өлке, бақыт пен сәттілікті білдіреді. Баянауыл микроклиматы ең қаһарлы қыс кезінде де малдың қыстаудан аман-есен шығуына мүмкіндік береді. * Павлодар облысының геологиялық объектілері Облыс территориясында мемлекеттік табиғи-қорықтық қорға кіретін, республикалық және халқаралық маңызы бар геологиялық, геоморфологиялық және гидрологиялық объектілер бар. Олар ерекше экологиялық, ғылыми және мәдени құндылыққа ие және ерекше қорғалатын табиғи аймақтар қатарына енгізіген. Республикалық маңызы бар объектілерге Драверта, Кувшин, Әулие және Қоңырәулие үңгірлері, Әулиебұлақ және Телеубұлақ бұлақтары, Айманбұлақ, Рахай және Үшсала шатқалдары жатады. * Мемлекеттік қаумал — Қызылтау Мемлекеттік қаумал — Қызылтау — Баянауыл ауданының оңтүстік-батысында, Сарыарқаның солтүстік-шығысында орналасқан. Жалпы аумағы 60 000 га. Сирек кездесетін жануарлар ме олардың мекенін қорғау мен жануарлардың түрлерін шығару мақсатында ұйымдастырылған. Табиғи аумақ жүйесіндегі орны – бірқалыпты белдеудің далалық ландшафттық аймағы, бетегелі даланың оңтүстік аумақшасы, Қазақ платосы және ұсақ шоқылар жері, Баянауыл-Қарқаралы округы, Баянауыл ауданы. * Зоологиялық қаумал — Ертіс жағалауы «Ертіс жағалауы» мемлекеттік зоологиялық қаумалы сол жақ жағалаудың 1-ден 10-12 км-ге дейінгі жерін, ал оң жақ жағалаудың 4-тен 6 км-ге дейінгі жерін алады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылдың 27 маусымынан №877 «Мемлекеттік қорықшалар мен республикалық маңызы бар табиғат ескерткіштері туралы» қаулысымен «Ертіс жағалауы» қаумалы (кешенді) бекітілді. Ертіс жағалауы Павлодар облысының территориясында, Батыс-Сібір ойпатының оңтүстігінде орналасқан. Жазықты оң жақ жағалаудағы Объ-Ертіс өзенаралығы (Құлынды) мен сол жақ жағалаудағы Ертіс маңындағы далаларға бөледі. «Ертіс жағалауы» қаумалының аумағы 377133 га. жер болса, қорғалған аумағы жоқ. Өзен жағалауы Батыс Сібірдің орманды аумағының оңтүстігін және далалық жерін толықтай қамтиды. Бұл 3 мың км жерге дейін жетеді. Ертістің қазіргі жағалауы биіктігі 7-8 метрге жететін алқапты құрайды, Павлодар облысының батыс шекарасына қарай 87 метрге жетеді, шығыс шекара аумағында – 112 м. Рельефтің дамуы бойынша Ертіс жағалауы көптеген протоколдарға, ескі арналарға, құмды аумақтарға толы. * [[Мойылды (Павлодар облысы)|Шарбақты ауданындағы Маралды көлінің жерасты байлықтары]] Павлодар облысы халықаралық курорт дәрежесіне сай келе алатын аймақтардың көптігімен ерекшеленеді. Тұзды Маралды көлінің сазы мен шипалы суы көптеген ауруларды емдей алады. Ертеректе Павлода облысының территориясында көптеген санаторийлер мен профилакторийлер болған. Павлодар облысының кейбір көлдері тек жергілікті халықтың ғана емес, шет жерлердегі қонақтардың да әулие орындарына айналған. Ең көп назарға Ямышевское, Маралды және Мойылды көлдері ие. Маралды көлінің жерасты сазының қасиеттері әлі де соңына дейін зерттелмеген. Оларың әсер ету спектрі өте кең. Маралды көлінің шипалы сазы жыл сайын көптеген бас июшілерін табады. Көлдің түбіндегі температура су бетіндегі температурадан 10-15 градусқа жоғары. Маралды көлінің сазы рвматизм мен буын ауруларын емдей алады, және, болжамдарға сәйкес, шипалы саз қоры 100 мың метр кубке жетеді. Одан басқа, көл түбінде көгілдір косметикалық саздың бар екендігі анықталған. * Шалдай орманы Шалдай орманы – Павлодар өңірінің басты назар аударарлық орындарының бірі. Бұл табиғи ескерткіштің масштабы тек Павлодар өңірімен шектелмейді, оның масштабы планеталық деуге де болады – ғарыштан жасалған фотосуреттерде орманның созылыңқы таспасы (жүздеген километр) Объ пен Ертіс өзенаралығында өте әсерлі көрінеді. Осындай орман таспалары бесеу, бірақ олардың арасында тек екеуі ғана ресей-қазақстандың шекараны кесіп өтіп, Ертіске қарай созылады: біреуі кішірігім ғана, Семей қаласының маңында, екіншісі – Павлодар облысында. Кейбір пікірлер бойынша, таспалы ормандар көне мұздық солтүстік-шығысқа қарай қозғалып, ормансыз далаға ағаштардың тұқымын әкелген. Шалдай таспалы орманында жергілікті тиіндердің түрі – телеутка – тиінімен танымал. Бұл тиін түрі өте кең таралған, кішкене көгілдірленген терісін кеңестік кезде Италияға дейін жіберген. * «[[Қаздар қонысы]]» табиғи ескерткіші Ескерткіш Павлодар облысында, Ертіс өзенінің оң жақ жағалауында, Павлодар қаласының солтүстігінде, темір жол көпірінен 500 м оңтүстікке қарай орналасқан. Ескерткіш 1928 жылы мәскеулік палеонтолог Ю.А. Орловпен ашылғаннан кейін, бұл жерде 1929-1930 жылдары палеонтологиялық қазбалар жүргізілген. Қазба нәтижесінде бірнеше мың сүйек қалдықтары табылған, бұл сүйектер плиоцен-миоцен кезеңіндегі жануарларға (қазіргі африкалық фаунаның ата тегі) тән болатын. Палеонтологиялық институт шағын ғана жерге қазба жүргізген кезде бұғының 20 түрі, керіктің 40 түрі, мүйізтұмсықтың 130 түрі, гиппариондардың 200 түрі және т.б. тапқан. Палеонтологиялық жаңалық «Қаз қайтуы» ескерткішіне палеозоолог мамандардың үлкен назарын аудартты. Өкінішке орай, табылған барлық палеоматериал ғалымдармен бірге олардың зерттеу институттарына кетіп қалды, себебі, біріншіден, Павлодарда ол кзедері өлкетанулық мұражай болмады, ал екіншіден, палеонтологиялық қалдықтарды сақтауды қамтамасыз ететін ғылыми ұйым болмады. Орловтың бастамасын 1960 жылы ҚазССР ҒА Зоология институтының палеобиология бөлімінің экспелициясы жалғастырды. Електен ортаңғы және төменг қабаттарды жуып-шаю кезінде омыртқалылардың үлкен коллекциясы табылды. Олардың арасында қояндар, шақылдақтар, қосаяқтаржәне кішкентай құстар болды. Ескерткіш қала аумағында болғандықтан, «Қаз қайтуы» ескерткішіне павлодарлықтардың да, қала қонақтарының да тарапынан келушілер саны өте көп. «Қаз қайтуы» неоген дәуірі жануарларының ең танымал және эталонды жерлену орны болып саналады. «Қаз қайтуы» бойынша әлемдегі барлық осы дәуір жерленулері салыстырылады. Қазіргі күні қазба жұмыстары жерінде ашық аспан астындағы мұражай кейпіндегі саябақ кешені жоспарануда, кез келген адам қазба жұмыстарының өту үрдісін бақылай алатын болады. === Ғимараттар === Павлодар қаласы: * Ұлы Отан Соғысында қаза болған жауынгерлерге Ескерткіш Қалалық мәдениет және демалыс бағынан кең аллеяда болаттан жасалған 16-метрлік ескерткіш көрінеді. Бұл ескерткіш ҰОС қайтпаған жауынгерлерге Жеңістің 25 жылдығына орай ұрпақтардан ағыс ретінде 1970 жылы 8 мамырда ашылды. Монумент көптеген күміс жіптерден құралған стела кейпінде бейнеленген. Оның алдыңғы жағында – алқагүл мен алғыс жазуы бар тақта бекітілген. * Сұлтанмахмұт Торайғыровқа ескерткіш. 2000 жылы ақын С.Торайғыровқа ескеткіш Павлодар қаласының көркемөнер мұражайының алдында орнатылып, алдыңғы жағымен Торайғыров көшесіне қаратылған еді. 2009 жылы ескерткіш Ак.Сәтбаев көшесі бойына, фонтандарға қарай 150 м жерге орнын ауыстырды. Мүсінші – Е.Сергебаев. * Тұғырдағы Т-34 танкі. Павлодарлықтардың 1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысындағы көрсеткен әскери және еңбек ерліктеріне мемориал * Ішкі әскер жауынгерлеріне даңқ ескерткіші * В. И. Ленинге Павлодар облысындағы бірінші ескерткіш 1928 жылы Павлодар қаласында орнатылған (Ленпарк). * Даңқ мемориалы Павлодар қаласында 1975 жылы орнатылған (1 Мамыр саябағы). * Кеңес Одағының батыры К.Камзинге ескерткіш 1979 жылы Павлодар қаласында, Камзин – Толстой көшелерінің қиылысында орнатылды. * Павел Васильевке ескерткіш Танымал еуразиялық ақын Павел Васильев (1910-1937) ескерткіші мен оның атындағы саябақ Павлодарда 2011 жылдың 23 қыркүйегінде ашылды. Павел Васильев мүсіні П.Васильев үй мұражайының ауласында орналасқан. Мүсінші Е.[[Еркін Тілекұлы Мергенов|Мергенов]], сәулетші К.Монтахаев. * Қ. И. Сәтбаевқа ескерткіш 2012 жылдың 12 сәуірінде академик, Қазақстан Ғылым академиясының президенті Қаныш Имантайұлы Сәтбаевқа ескерткіш Павлодар қаласының орталығында, қала әкімдігінің жанынан орнатылды. Мүсін мен тұғырнаманың ортақ биіктігі – 8,5 метр. Ескерткіш авторы – мүсінші, ТМД және Қазақстан суретшілер Одағының мүшесі, Шоқан Уәлиханов атындағы мемлекеттік сыйлық лауреаты, Қазақстан Республикасы көркемөнер академиясының академигі Ольга Прокопьева. Тұғырнама авторы – еліміздің еңбегі сіңген сәулетшісі Кацев. * Қазақстан тәуелсіздігінің жиырма жылдығына арналған этномәдени бірлестіктер аллеясы Павлодарда 2011 жылдың қарашасында Қазақстан тәуелсіздігінің жиырма жылдығына арналған этномәдени бірлестіктер аллеясы ашылды. Орталық Кутузов көшесінде оналасқан аллея бойында ұлттардың таныма символдары орналасқан. Олар Павлодар облысындағы басқа этностардың рухани мәдениетін сипаттайды. Барлығы аллеяда он сегіз кішігірім мүсін орналасқан. * Аштық құрбандарына ескерткіш Өткен ғасырдың 30-жылдарындағы аштық құрбандарына ескерткіш Павлодар қаласында 2012 жылдың 31 мамырында ашылды. Ескерткіш қала кіреберісінде, аштық кезінде қаза болғандарды жаппай жерлеу өткен ескі мұсылман зиратының жанынан көтерген. * [[Ағартушылар мен академиктардың мүсін аллеясы]] * Орталық почтамт ғимаратының сағат мұнарасы. Сағат мұнара Павлодар қаласының символы болып саналады. Осы сағатпен барлық павлодарлықтар сағатын салыстырады. Сағат «Қазпошта» АҚ Павлодар филиалының ғимаратында 1983 жылы орнатылды. * Павлодар қаласының орталық жағалауы Павлодарлықтар мен қала қонақтарының сүйікті дмалыс орны болып Ертіс өзенінің жағалауы саналады. Жағалау рельефке сәйкес террасалық қағидаға сәйкес оратылған. Жоғарғы терраса – саябақ, негізгі терраса – барлық аллеяларды біріктіретін орталық аллея. Төменгі терраса – жағажай. * «Ескі қала» Ленин атындағы көшені «ескі қала» деп атайды, себебі бұл жерде ескі ғимараттар сақталған. Көпес Сорокин Үйі; Халықтық Үй; Майра атындағы ән шығармашылығы үй мұражайы; Владимирлік училище; Педтехникум; Көпес А.Деровтың сауда үйі; Ленин көшесіндегі сауда қатарлары; А.П.Чехов атындағы орыс драма театрының ғимараты; Көпес Охапкин үйі; Д.П.Багаев мемориалды үй мұражайы. [41] * «Астана» мұз сарайы «Астана» мұз сарайын салтанатты түрде Қазақстан Республикасының Презиенті Нұрсұлтан Назарбаев 2003 жылдың 16 қазанында ашты. «Астана» МС басты назар аударары – мұз айдыны, оның жалпы ауданы 1830 шаршы км. Бұл айдында шайбалы хоккей мен мәнерлеп сырғанаудан сайыстар, мұз шоуларын жоғары деңгейде өткізу мүмкіндігін береді. Трибуналар 3 мыңға дейін көрөрменге арналған.[42] * Достық үйі. 2008 жылдың күзінде Павлодар облысындағы Қазақстан халқы Ассамблеясының барлық этномәдени қауымдары аңсаған Достық үйі ашылды. * Қазақстан Республикасының туы бар колоннада Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің жиырма жылдығын тойлау қарсаңында 40 метр биіктіктегі тутұғыры бар колоннада жоспарланды. Мерейтойлық объект Қазақстан Республикасы Конституация күнін тойлау кезінде салтанатты түрде ашылып, қала тұрғындарының сүйікті демалыс орнына айналды. Павлодар облысының геоақпараттық жүйесі. Аудандар мен облыс қалалары: * С. Мүткенова (1913—1944 жж.) мүсіні — Кеңес Одағының батыры С.Мүткенов мүсіні 1965 жылы Ақтоғай ауданының Мүткенов ауылында орнатылған. * Ж. Тіленшин мүсіні — ағартушы Ж.Тіленшин мүсіні 1967 жылы Ақтоғай ауданының Қожамжар ауылында орнатылған. * С. И. Царев (1882—1918) мүсіні — Екібастұз кмір кенінің комиссарының мүсіні 1974 жылы Ақсу қаласының саябағында орнатылды. * К. Камзин, Кеңес Одағының батыры (1913—1944) мүсіні 1966 жылы Ақсу ауданының Жолқұдық ауылында орнатылған. * И. В. Бабин, Кеңес Одағының батыры мүсіні 1965 жылы Железинка ауданының Железинка ауылында орнатылды. * А. Н. Елгин, Кеңес Одағының батыры мүсіні 1964 жылы Қашыр аудынының Қашыр ауылында орнатылған. * С. И. Царев, Екібастұз кмір кенінің комиссарының мүсіні 1974 жылы Екібастұз қаласында оның атымен аталған көшеде орнатылды. * Бұхар жырау ескерткіші. 1993 жылы ақын, ойшыл және мемлекет қайраткерінің ескерткіші Баянауыл ауылының орталығында Бұхар жыраудың туғанына 325 жылдығына орай орнатылды. * Иса Байзақов ескерткіші. 1979 жылы ақын, әнші, сазер әрі актер Иса Байзақов ескерткіші Ертіс ауылында, Мәдениет үйінің саябағында орнатылды. Мүсінші Е.Ершов, сәулетші Б.Мұстафин. * Жаяу Мұса Байжанұлының ескерткіші. 2008 жылы ақын әрі сазгер Жаяу Мұсаға ескерткіш орнатылды. Жасыбай көлінің солтүстік жағалауында, Баянауыл ауылынан 12 км жерде орналасқан. Мүсінші М.Е.Сергебаев. * Жаяу Мұса Байжанұлының мүсіні. 1972 жылы ақын әрі сазгер Жаяу Мұсаға Жаңатілек ауылының орталығында, саябақта мүсін орнатылды. * Құдайберген Әлсейітұлының мүсіні. Железинка ауылында Мәдениет үйінің алдындағы алаңда аақын әрі сазгер Құдайберген Әлсейітұлына мүсін орнатылды. [40] * Саяси репрессиялар құрбандарына ескерткіш Екібастұз қаласында орнатылды. Биіктігі 5 метр композиция «Кебін» деп аталатын стильде орындалған. Бұл нақты келбеті мен дене пішіні көрінбейтін фигуралар, ал бес күлді жұлдыз фонында жақындарын жоқтаған әйел мен баланың фигуралары. * Гиннестің рекордтар кітабына еген Екібастұздық ГРЭС-2 Станцияның биіктігі 420 метр айрықша тұрбасы Гиннестің рекордтар кітабына енген. ГРЭС-2 бірінші блогының жұмысы 1990 жылдың желтоқсанында, ал екінші энергоблок жұмысы 1993 жылдың 22 желтоқсанында басталды. ГРЭС-2 энергиясы Қазақстанның солтүстігін энергиямен қамтамасыз етуге бағытталған және республиканың энергия тұтынуның 15% қамтиды. Энергия тұтынушылары қатарына тек қазақстандық емес, соынмен бірге ресейлік компаниялар да кіреді. Олардың арасында «Қазақстан Темір Жолы» АҚ, «Байқоңыр» ғарыш айлағы, Ертіс-Қарағанды каналы. === Діни ғимараттар === * [[Мәшһүр Жүсіп мешіті|Павлодар қаласындағы басты мешіт]] Павлодар қаласында 6 гектар жерді алып жатқан паркі, медресесі, Кутузов, Кривенко, Қайырбаев көшелерінен кіру есіктері бар 1500 орындық Бас Мешіт сәулет ансамблі салынды. Бас мешіттің жобасын «Алматыгипрогор» АҚ жобалау институты әзірледі. Мешіт құрылысының басты мердігері «Иртыштрансстрой» ассоциациясының «Путь» ЖШС болды, «Иртыштрансстрой» ассоциациясының басшы-төрағасы М. А. Зыков. Мешіт ғимараты 48*48 метрлік сегізбұрышты жұлдыз түрінде салынған, диаметрі 30 метр 1200 орындық ерлер намаз оқитын зал, күмбездің биіктігі 33 метр. Мешіт ғимаратының көлемі 48*48 метр, мұнараларының биіктігі – 63 метр, аймен бірге күмбездің биіктігі – 54 метр, жалпы ауданы 7240 шаршы метр. Бірінші қабатта медресенің оқу сыныптары, неке қию залы, 200 орындық асхана және оның қосалқы бөлмелері, 300 орындық әйелдер намаз оқитын зал, дәрет алу жайлары, холл орналасқан. Неке қию залы және асхана екі көлемді бір үлкен залға айналдыру үшін жылжымалы қабырғамен бөлінген. Ғимаратқа кіру сатылармен екінші қабат деңгейіне көтереді, онда 1200 орындық балконы бар намаз оқу залы, ислам мәдениетінің мұражайы, кітапхана, бейнезал, қызметтік жайлар, холл орналасқан. [[Сурет:Blagoveschenskij sobor Pavlodar 001.JPG|thumb|250px|Благовещенск кафедралы соборы.]] Негізгі ғимараттың екі қабаты және мұнаралары кірпіштен, күмбезі темір құрылымдардан жасалған<ref name="pavlodar.gov.kz"/>. * [[Благовещенск кафедралы соборы (Павлодар)|Благовещенск кафедралы соборы]] 1999 жылдың 23 қазаны Ертістің Павлодар өңірі үшін маңызды есте қаларлық күн болды. Бұл күні Павлодарда Благовещенски кафедралы соборы ашылды. Павлодарлық архитекторлар Ресейдің қалаларына барып, храмның әр түрлерін көріп, Мәскеудегі бір соборға тоқтады. Бұл тек негіз ғана болды. Мәскеулік храм кішірек және қарапайымдау еді. Павлодарлықтар өз соборын жобалағанда қала тұрғындарын таң қалдырарлық жаңалықтар енгізді. Благовещенск соборының қоңыраулары Мәскеуден әкелінді. Олар паникадило АҚКЗ-да құйылған және шіркеулік бұйымдар Мәскеу жанындағы Софринодан жеткізілді, онда мәскеулік патриархияның зауыты бар. Православиенің заңдарына сәйкес онда тоғыз қоңырау қойылған. Ең үлкен қоңыраудың салмағы – 1024 кг, ең кішкентайының салмағы – 4 кг.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> == Белгілі адамдар == [[Михаил Иванович Исиналиев|Исиналиев, Михаил Иванович]] - қазақстандық мемлекеттік және партия қайраткері, дипломат. Қазақ ССР-дің сыртқы істер Министрі. ===[[Павлодарлықтар – Кеңес Одағының Батырлары]]=== # [[Кривенко, Иван Илларионович]] - танкист, [[Ұлы Отан соғысы]]на қатысушы, [[Кеңес Одағының Батыры]] (1945), Павлодар қаласының құрметті азаматы # [[Елгин, Андрей Николавеич]] - автоматшылар бөлімшесінің командирі, Азаматтық және [[Ұлы Отан соғысы]]на қатысушы, [[Кеңес Одағының Батыры]] (1945) қайтыс болғаннан кейін. ===[[Павлодарлықтар – Социалистік Еңбек Ерлері]]=== ===[[Павлодарлықтар – КСРО Мемлекеттік сыйлығының иегерлері]]=== ===Ғалымдар=== # [[Ақышев Кемел|Ақышев Кемел Ақышұлы]] – т.ғ.д. (1924-2003) # Арғынбаев Халел Арғынбайұлы – т.ғ.д., профессор (1924-1998) # [[Бейсембаев Серікбай]] Бейсембайұлы – тарих ғ.д., академик (1912-1990) # [[Ғинаят Рахметоллаұлы Бекжанов|Бекжанов Ғинаят Рахметоллаұлы]] – г-м.ғ.д., академик (1927) # [[Ермұхан Бекмаханұлы]] – тарих ғ.д. профессор (1915-1966) # [[Әбікен Бектұров|Бектұров Әбікен Бектұрұлы]] – техн.ғ.д., академик (1901-1985) # Ержанов Жақан Сүлейменұлы – техн.ғ.д., академик (1922-2003) # Әбділдин Жабайхан Мүбәракұлы – филол.ғ.д., академик (1933) # Әбділдин Мейірхан Мүбәракұлы – ф-м.ғ.д., профессор (1938) # Жұматов Хамза Жұматұлы – мед.ғ.д., академик (1912-1972) # Каюпов Арықтай Каюпұлы – г-м.ғ.д., академик (1914-1993) # Қасымов Қамар – ҚазКСР еңбек сіңірген өнер қайраткері (1893-1966) # [[Әлкей Хақанұлы Марғұлан|Марғұлан Әлкей Хақанұлы]] – филол.ғ.д., академик (1904-1985) # Онаев Ибрагим Әбілғазыұлы – техн.ғ.д., академик (1913-1994) # [[Григорий Николаевич Потанин|Потанин Григорий]] — орыс географ, этнограф, көсемсөзші, фольклортануш, ботаник # Сағынов Әбілқас Сағынұлы – техн.ғ.д., академик (1915) # [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Сәтбаев Қаныш Имантайұлы]] – г-м.ғ.д., ҒА бірінші президенті (1899-1964) # Цефт Адриан Лукоянович – техн.ғ.д., академик (1904-1971) # Шөкин Шафық Шөкіұлы – техн.ғ.д., академик (1912-2003) ===Шығармашылық адамдар=== # Абилев Дихан — қазақ советтік ақын # [[Шәкен Кенжетайұлы Айманов|Айманов Шәкен]] - актер, алғашқы қазақ кинорежиссер (1914-1970) # [[Жүсіпбек Аймауытов|Аймауытов Жүсіпбек]] – драматург, жазушы (1889-1931) # Ақышев Зейтін – жазушы, драматург (1911-1991) # [[Жаяу Мұса Байжанұлы|Байжанов Жаяу Мұса]] – ақын, композитор (1835-1929) # Байжанов Қали – ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі (1877-1966) # [[Иса Байзақов|Байзақов Иса]] – ақын, әнші (1900-1946) # [[Қайыржан Нұрғожаұлы Бекқожин]] - журналист, қазақ баспасының тарихшысы, тарих ғылымдарының докторы (1965), профессор (1976]). КСРО журналистер Одағының мүшесі. # [[Қалижан Нұрғожаұлы Бекхожин]] - [[ақын]], драматург, аудармашы. # [[Бұқар жырау Қалқаманұлы|Бұқар жырау]] — қазақ ақын, жырау. # Әбілев Дихан – ақын, жазушы (1907) # [[Шахимардан Қайдарұлы Әбілев|Әбілев Шахимардан]] - опералық әнші, педагог, Қазақстан Республикасы еңбек сіңірген әртісі (1994). # [[Қуат Әшірбекұлы Әбусейітов]] - кинорежиссер, актер (1925) # Әбусейітов Суат - әртіс (1929-1992) # [[Мұзафар Әлімбаев|Әлімбаев Мұзафар]] - [[Қазақстанның халық жазушысы]], Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, қазақ әдебиетінде соғыс сұрапылын бастан кешіп келген қаламгер шоғырының бірі. # [[Естай Беркімбайұлы|Естай Беркімбаев]] — қазақтың көрнекті [[әншісі]], [[ақын]]-[[сазгер]]і, [[ҚазССР]]-нің еңбек сіңірген өнер қайраткері (1939). # Жаманбалинов Мүбәрак – ақын, жазушы (1924) # Иманжүсіп Құтпанұлы – суырып салма ақын (1863-1929) # Исабаев Қалмұқан – жазушы, өлкетанушы (1925) # [[Қабдыл-Ғалым Насырұлы Қаржасов]] - сүретші, кескіндемеші # Кемеңгеров Қошмұхамбет – драматург, әдебиеттанушы (1898-1937) # Кенжетаев Кәукен – ҚазКСР халық әртісі (1916) # [[Мәшһүр Жүсіп Көпеев|Көпеев Мәшхүр-Жүсіп]] – ақын, фольклор жинаушы (1857-1931) # Прокофьев, Владислав Юрьевич — атайы әнші, мәдениеттің қайраткері. # [[Сұлтанмахмұт Торайғыров|Торайғыров Сұлтанмахмұт]] – ақын, демократ (1893-1920) # [[Майра Уәлиқызы Шамсутдинова|Шамсутдинова Майра]] – әнші, композитор (1890-1927) # [[Жұмат Шанин|Шанин Жұмат]] – режиссер, драматург (1892-1938) # [[Зейін Жүнісбекұлы Шашкин|Шашкин Зейін]] – жазушы, драматург (1912-1966) ===Спортшылар=== # [[Аширов Ахат Сенорович]]- дзюдодан халықаралық класстағы спорт шебері (1997) # [[Марат Төлегенұлы Жыланбаев|Жыланбаев Марат Төлегенұлы]] — Гиннесстің рекордының кітабының жеті рет рекордсмені. Марат Жыланбаев ғаламшардың ең ірі шөлдерді Азияның, Африканың, Австралияның және Американың жалғыз зу ету бірден-бір адамымен болып табылатын. Марафоншы, халықаралық сыныптың спортының шебері. Қазақстанның мәртебелі азаматы. # [[Серік Керімбекұлы Қонақбаев|Қонақбаев Серік Керімбекұлы]] — Күміс жүлдегер ХХII 1980 граммның жаздғы олимпиадалық ойындарының, Европаның (1979, 1981 жж.) чемпионы, әлем(1982 г) чемпионатының күміс жүлдегері, әлемнің (1979, 1981 жж.) кубогының жеңімпазы, КСРО 3-еселік чемпионы, КСРО спортының еңбек сіңірген шебері. # [[Людмила Вячеславовна Прокашева|Прокашева, Людмила]] — спортсмен - конькимен жүгіру. Әлемнің чемпионатының күміс жүлдегері 1995 жылдың классикалық көпсайыста, қысқы азиялық ойынның екі рет чемпионы 1996 жылдың.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> == Cуреттер жинағы == <gallery class="center"> Image:T-34-85_Pavlodar_tank_front_view.JPG|Соғыс және еңбек ерлігінің Даңқ мемориалы Image:P8250020.JPG|Женіс саябағының Мәңгілік алаудың қасындағы Абырой ескерткіші Image:Город Павлодар, Казахстан. Здание акимата Павлодарской области.jpg|Павлодар облысының әкімшілік ғимараты Image:P8250025.JPG| «Иртыш» қонақ үйі Image:Здание кинотеатра «Иртыш», г. Павлодар, Казахстан.jpg|«Иртыш» кинотеатры Image:Kazpost building in Pavlodar, Kazakhstan. Central post office in city.jpg|Орталық поштамт ғимараты </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Павлодар_облысы Павлодар облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225700/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] * [http://city-pavlodar.gov.kz/Ресми торабы]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://pavlodar.gov.kz/ Павлодар облысының әкімшілігі] * [http://www.pavlodar-online.kz/ Павлодар кала бетше босағасы] * [http://www.pavlodar.stat.kz/ Павлодар облысының статистика департаменті] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120502075728/http://pavlodar.stat.kz/ |date=2012-05-02 }} * [http://economika-pavl.kz/ Павлодар облысының экономика департаменті] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070223145111/http://www.economika-pavl.kz/ |date=2007-02-23 }} * [http://museums.pavlodar.kz/ Павлодардың мұражайы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100707115012/http://museums.pavlodar.kz/ |date=2010-07-07 }} pavlodar.kz торабынды * [http://www.karta.kz Павлодар Картасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121227012644/http://karta.kz/ |date=2012-12-27 }} * [http://www.pavlodar-wrestling.com Павлодардағы күрес туралы спорт торабы ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210302014758/http://pavlodar-wrestling.com/ |date=2021-03-02 }} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Павлодар облысы}} [[Санат:Павлодар облысы]] pzi0fq1wacp4wzgsl5xhud1g2n1hon0 3407435 3407392 2024-12-04T19:12:23Z BasilLeaf 3525 /* Әкімшілік бөлінісі, халқының саны */ 3407435 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Павлодар облысы |елтаңба = Logo Pavlodar region.png |карта = Pavlodar Region in Kazakhstan.png |lat_dir = N |lat_deg = 52 |lat_min = 18 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 76 |lon_min = 57 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Павлодар]] |құрылған уақыты = [[15 қаңтар]] [[1938 жыл]]ы<ref>{{cite web | first = AlexG | datepublished = 14/01/2008 | url = http://www.pavlodar.gn.kz/News.html&file=article&sid=5987&mode=&order=0&thold=0 | title = Құрылған күні | publisher = pavlodar.gn.kz | accessdate = [[15 қаңтар]] [[2008]] | lang = ru | description = }}</ref> |аудандар саны = 10 |ауылдық округтер саны = 119 |кенттік әкімдіктер саны = 3 |қалалық әкімдіктер саны = 3 |ауылдар саны = 352 |тұрғыны = {{өсім}} 754 903<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |халық саны бойынша орны = 9-шы |тығыздығы = 6,05 |тығыздығы бойынша орны = 4-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] — 54,23%<br> [[орыстар]] — 34,14%<br> [[украиндар]] — 3,92%<br> [[немістер]] — 2,58%<br> [[татарлар]] — 1,82%<br>басқалары— 3,31% (2022 ж.)<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT453226 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)]</ref> |жер аумағы = 124 755 |жер аумағы бойынша орны = 11-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Солтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Асайын Қуандықұлы Байханов|Асаин Байханов]] |add1n = Әкімдіктің мекенжайы |add1 = Павлодар қаласы, Академик Сәтбаев көшесі, №49 |ISO 3166-2 коды = KZ-PAV |телефон коды = +7 7182 xx-xx-xx |пошта индекстері = 14xxxx |марапаттары = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/pavlodar?lang=kk Павлодар облысының әкімдігі |ортаққордағы санаты = Pavlodar Province }} '''Павлодар облысы''' ({{Lang-ru|Павлодарская область}}) — [[Солтүстік Қазақстан|Қазақстанның солтүстігіндегі]] [[Қазақстан облыстары|облысы]]. Облыс орталығы — [[Павлодар]] қаласы, ол [[Қазақстан]]ның аса ірі өзені болып табылатын [[Ертіс]] жағасында орналасқан. Облыс Қазақстан Республикасының солтүстік-шығысында орналасқан және солтүстікте – [[Ресей Федерация]]сының [[Омбы облысы|Омбы]], солтүстік-шығыста – [[Жаңасібір облысы|Жаңасібір]] облыстарымен, шығыста – [[Алтай өлкесі]]мен, оңтүстікте – Қазақстан Республикасының [[Абай облысы|Абай]] және [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] облыстарымен, батыста – [[Ақмола облысы|Ақмола]] және [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] облыстарымен шектесіп жатыр. == Физико-географиялық мінездеме == Облыс Қазақстанның солтүстік-шығысында орналасқан. Павлодар облысы аумағының көп бөлігі [[Ертіс]] өзенінің орта ағысындағы [[Батыс Сібір жазығы]]-ның оңтүстік шегінде орын алған, қазіргі кезде 127,5 мың шаршы шақырым аймақты алып отыр. === Климаты === Павлодар облысының климаты тым [[Континенттік климат|континенттік]] және [[Аридтік климат|құрғақ]]. Қыста ашық және аязды ауа райын түзейтін [[Сібір антициклоны]] әсер етсе, жазда құрғақ және ыстық ауа, [[Қуаңшылық|қуаншылық]] пен қарадауыл әкелетін [[Тұран ауа массасы]]ның әсері күшті. Қаңтар айының орташа температурасы 17 – 19,4ӘC, кей жылдары ол 48&nbsp;°C-қа дейін төмендейді. Шілденің орташа температурасы солтүстіктен оңтүстікке қарай 19&nbsp;°C-тан 22,2&nbsp;°C-қа дейін жоғарылайды, кей күндері 41&nbsp;°C-қа дейін барады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшесі солтүстіктен оңтүстікке қарай 292 мм-ден 194 мм-ге дейін кемиді. Баянаула тауларында 340 мм. Жылдың суық мезгілінде жел көбінесе оңтүстік-батыс бағытта, жылы мезгілде солтүстік-батыс бағытта соғады. Олардың орташа жылдамдығы 4,0 – 4,5 м/с. Көктем мен күзде жылдамд. 15 м/с-қа дейін баратын қатты дауылды желдер де соғып тұрады. Павлодар облысында көктем қысқа, жаз айлары ыстық, құрғақ және желді келеді. Күзі қысқа, салқын және жаңбырлы. Алғашқы үсік тамыз айының соңғы онкүндігінде болады. Қыркүйектің соңғы онкүндігі мен қазанның басында алғашқы қар түседі.<ref name="pavlodar.gov.kz">[http://www.pavlodar.gov.kz/page.php?page_id=2718&lang=2 Павлодар облысы әкімдігінің ресми сайты]</ref> [[File:Pavlodar-Fiume Irtysh.JPG|thumb|Ертіс өзені]] === Жер бедері және гидрологиясы === Павлодар облысының жер бедері екі бөлікке бөлінеді. Солтүстігінінің негізгі бөлігін Батыс [[Сібір]] ойпатының жалғасы – [[Ертіс]] жазығы, оңтүстік-шығыс бөлігін [[Cарыарқа]]ның солтүстік-шығыс сілемі, солтүстік-шығысын Құлынды даласы алып жатыр. Жер беті мұнда теңіз деңгейінен 120–150 м биіктікте, Ертіс аңғарында 100–110 м шамасында. Сарыарқа бөлігі көбінесе ұсақ төбелермен алмасып отыратын жазықтардан тұрады. Мұнда [[Ақбет тауы]] (1026 м), [[Қызылтау]] (облыстың ең биік жері – [[Әулие (тау)|Әулие]], 1055 м), Желтау (959 м) және [[Семізбұлақ]] таулары орналасқан. [[Ертіс]] өзені облыс жерін шығыстан солтүстік-батысқа қарай ұзына бойы қиып өтеді. Өзеннің облыс бөлігіндегі ұзындығы 420 км және оған бір де бір сала қосылмайды. Оң жағалауы биік жарқабақты, сол жағалауы жайпақ. Қараша айының орта кезінде өзен суы қатып, наурыз айында мұздың қалыңдығы 115 см-ге дейін жетеді. Облыс жеріндегі ұзындығы 147 км болатын [[Ертіс-Қарағанды каналы]] [[Екібастұз]] қ. мен [[Ақсу]] кентін сумен қамтамасыз етеді. Облыстың батыс жағымен кішігірім [[Өлеңті (өзен, Ертіс алабы)|Өлеңті]] және [[Шідерті өзені|Шідерті]] өзендері ағып өтеді. Облыста көлдер көп (1210 көл). Баянаул тауларында көлдер тектоникалық ойыстарда ([[Жасыбай (көл)|Жасыбай]], [[Торайғыр (көл)|Торайғыр]], [[Сабындыкөл]]), Ертіс бойындағы көлдер жайылмадағы қазаншұңқырлар мен ескі арналарда, ал жазықта әр түрлі көлемді қазаншұңқырларда орналасқан.<br /> '''Ірі көлдері:''' [[Сілетітеңіз]] (ауданы 965 км²), [[Жалаулы (көл)|Жалаулы]] (398 км²), [[Қызылқақ]] (180 км²), [[Үлкен Әжболат]] (110 км²), [[Маралды (көл)|Маралды]] (80 км²). Тұщы көлдер көбінесе Ертіс жағасы мен облыстың солтүстік бөлігінде тараған. Одан оңтүстікке қарай тұзды көлдер саны арта береді. Жер асты суларының құрамы әр түрлі. Сарыарқа жағындағы тау жарықшақтарында жер асты сулары жер бетіне әр түрлі бұлақтар арқылы шығады. Жалпы, облыс аумағында тәулігіне 3816,5 мың м3 болатын пайдалануға жарайтын жер асты суының 11 кен орны барланған. Қазіргі кезде тәулігіне 118,5 мың м3 су беретін 6 су көзі пайдаланылады. Жер асты суының негізгі горизонты [[Ертіс артезиан алабы]]нда орналасқан. Мұнда судың минералдығы 4,4 – 5,5 г/дм3. Құрамы [[бром]]ды, [[йод]]-[[бром]]ды келген. Олардың жалпы минералдығы 8,0 г/дм3.3 * [[Павлодар облысының өзендері]] * [[Павлодар облысының көлдері]] * [[Павлодар облысының жерасты сулары]] === Пайдалы кендер === Облысымыз Қазақстан Республикасының [[минерал]]дық шикізат кешенінде жетекші рөл атқарады. Ертістің Павлодар өңірінің қатты пайдалы қазбаларының баланстық қорының жалпы құны 460 миллиард долларға бағаланады. Бұл – [[алтын]]ды, [[құрылыс материалдары]] мен өзгелерін қоса алғанда, [[көмір]] мен әр түрлі [[металдар]]. Кен орындарының бір бөлігі ертеден және табысты өндірілуде, қалғандарында қосымша [[геологиялық барлау]] жұмыстары жүргізілуде, пайдалы қазбалардың нақты көлемдері, өндіру жағдайлары анықталуда. Павлодар облысында Қазақстанның барлық [[көмір]] қорының үштен бір бөлігінен астамы шоғырланған. Ең ірі кен орындары – [[Екібастұз көмір алабы|Екібастұз]] және [[Майкөбен қоңыр көмір алабы|Майкөбен]], оларда сәйкесінше 10,5 миллиард және 2,2 миллиард тонна энергетикалық шикізат сақталған. Жалпы көмір қоры үш миллиард тоннадай болатын басқа да тоғыз кен орнын болашақта өндіруге болады. Барлық кен орындарының ерекшелігі көмірдің тереңде жатпағандығы, ал кей жерлерде тікелей жер бетіне шығып жатқандығы болып табылады. Сондықтан ол ашық үнемді әдіспен өндіріледі. Екібастұз бассейнінің көмірін өндірудің бірінші жарты ғасырында 2 миллиард тонна көмір өндірілді. Барлау жүргізілген қалған көлемдері бірнеше жүзжылдыққа жетеді. “[[Бозшакөл мыс кен орны|Бозшакөл]]” мыс-порфироидтық ірі кен орны өндіруге дайын. Мұнда руда жер бетіне жақын орналасқан және өндірістік шоғырлануында тек қана [[мыс]] емес, [[молибден]], [[күміс]], басқа да құнды металдар бар. Барлық кен орындарындағы мыстың жалпы қоры үш жарым миллион тоннаны құрайды. [[Сурет:Kraftwerk Ekibastus.jpg|thumb|left|Екібастұз ЖЭО-ы]] [[Алтын]] кен орнының болжалды қоры шамамен 150 тоннаға бағалануда, онда осы бағалы металдан басқа күміс, мыс, мырыш, барит бар. [[Кобальт]] кен орындары 14 мың тоннаға, [[никель]]дікі – 251 мың тоннаға, [[марганец]]тікі – 70 мың тоннаға бағаланады. Аймақтық рудалық қорлардың маңызды ерекшелігі – олардың құрамының көп құрамдас болуы: негізгі аталған металдардан басқа онда молибден, бериллий, индий, таллий, галлий, кадмий, германий, селен, теллур және тағы басқалары бар. Облыста [[малахит]] пен ферузаның кен орындары табылды. Кейбір мамандар техникалық және зергерлік [[алмаз]]дарды табу үшін нақты алғышарттар бар деп есептейді. Ертістің Павлодар өңірінде әзірше мұнай мен газдың ашылған кен орындары жоқ. Бұл болашақтың еншісінде. Облыстың жарты аумағын Ертіс өңірі ойпаты алып жатыр, геологтар көмірсутегі шикізатының мол қоры жағынан оның болашағы зор деп есептейді. Мұнайдың болжалды ресурстары - 315 миллион тоннаға, ал газдікі – 148 миллиард текше метрге бағаланады. Облыста кең тараған пайдалы қазбалардың 89 кен орны бар деп есептеледі: бұл – әр түрлі құрылыс материалдарын өндіруге, өнеркәсіп мұқтаждықтарына және басқа да мақсаттарға арналған [[шикізат]]. Мысалы, қорама құмының Қарасор кен орны – ТМД-дағы ең ірісі. [[каолин]] (ақ күйдірілген) отқа төзімді саздың Суханов кен орнында шамамен 700 миллион тонна құнды шикізат сақталған. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Флора және жануарлар дүниесі === [[Сурет:Гусь.JPG|250px|thumb|Қаз]] [[Сурет:Лиса возле озера.JPG|250px|thumb|Түлкі]] Павлодар облысының жері түгелдей дерлік қызғылт қоңыр топырақ белдемінде орналасқан. Ертістің шығыс жағының жер қыртысы негізінен құм, құмдауыт және саздақ топырақтан, ал сол жағалық аңғары [[плейстоцен]] кезеңінің сортаңданған бозғылт топырағы мен ауыр саздақ топырақтан түзілген. Сарыарқа шоқыларында көбінесе тастақты-қиыршықтасты қоңыр топырақ, ал шоқыаралық жазықтарда сортаң, саздақ топырақтар дамыған. Облыстың өсімдік жамылғысы қызғылт қоңыр топырақ белдеміне тән [[селеу]]лі-[[бетеге]]лі астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Облыстың қиыр солтүстігін қайың мен теректен тұратын ормандар алып жатыр. Олар 44,0 мың га жерді қамтиды. Оңтүстікке қарай даланың сұр, қызғылт қоңыр топырағында бетегелі-[[жусан]]ды дала қалыптасқан. Оңтүстік-шығысындағы құмды өңірде қарағай ормандары, Ертіс өзенінің жайылмасында шалғындар мен тоғайлар тараған. Облыстың кең даласында [[қоян]], [[сарышұнақ]], [[суыр]], [[қосаяқ]], [[аламан тышқаны]], т.б. мекендейді. [[Бесқарағай (Павлодар облысы)|Бесқарағай]] мен Баянауыл [[қарағайлы орман]]дарында [[тиін]]дер жиі кездеседі. [[Жыртқыш]] аңдардан [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]], [[құндыз]] сияқты жануарлар тараған. Оңтүстік-шығысындағы қарағай ормандарында еуропалық құндыз, Ертістің жағалаулық ормандары мен қайың шоқтарында [[елік]], Баянаула тауларында [[арқар]] кездеседі. Облыста ақ және сары [[шымшық]], [[бозторғай]], жыртқыш құстардан дала [[бүркіт]]і, [[кезқұйрық]], [[күйкентай]], [[қырғи]], [[жапалақ]], қарағайлы орманда [[құр]], [[шіл]], [[саңырау құр]], [[тоқылдақ]] мекендейді. Жазда өзендер мен көлдерден [[аққу]], [[қаз]], [[үйрек]], [[қасқалдақ]], [[шағала]], көл жағаларында [[қызғыш]], [[тауқұдірет]], [[Жылқышы (құс)|жылқышы]], т.б. құстарды кездестіруге болады. Ертіс өзенінде [[ақбалық]], [[бекіре]], [[нәлім]], [[шортан]], [[алабұға]], [[шабақ]] көптеп кездеседі. === Экология === Негізгі өндіріс саласы кен өндірісі, мұнайды қайта өндеу, химиялық өндіріс, қара және түсті металлургия, энергетика болғандықтан, Павлодар облысының жоғары техногенді ластануға шалдығу қаупі зор. Ластанудың басты көзі жоғары козолды Екібастұз көмірін тұқанды агрегаттар оттығында жағу технологиясын пайдаланатын жылу электр станциялары болып табылады. Шығарылып тасталынатын негізгі масса Екібастұз (46 %), Ақсу (26,5 %) және Павлодар (25,5 %) қалаларында орналасқан өнеркәсіп кәсіпорындарына тиесілі, облыстың қалған аудандарына шығарылып тасталынатын өнімнің 2%-на жуығы тиесілі. ===[[Павлодар облысының табиғат және табиғи ресурстары]]=== == Халқы == Павлодар облысы халқының әр жылдардағы саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |697 947 |805 660 |943 745 |806 983 |748 651 |745 238 |743 826 |742 911 |744 860 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! |- |746 454 |742 276 |744 363 |746 163 |747 055 |749 154 |752 793 |755 778 |758 479 |757 014 |} == Әкімшілік бөлінісі, халқының саны == [[File:Pavlodar, administrative divisions - kz (Cyrl-Arab) - colored.png|thumb|400x400px|Павлодар облысының әкiмшiлiк бөлiмшелерiнiң қазақ тіліндегі картасы ]] Облыс құрылымы 10 аудан мен 3 облыстық бағыныстағы қаладан тұрады: {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! Облыс аудандары мен қалалары!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- | [[Аққулы ауданы]]||14593 ||{{құлдырау}}12637 ||86,6 ||7306 ||{{құлдырау}}6481 ||88,7 ||7287 ||{{құлдырау}}6156 ||84,5 |- | [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]]||15114 ||{{құлдырау}}13169 ||87,1 ||7371 ||{{құлдырау}}6749 ||91,6 ||7743 ||{{құлдырау}}6420 ||82,9 |- | [[Баянауыл ауданы]]||28296 ||{{құлдырау}}24022 ||84,9 ||14195 ||{{құлдырау}}12226 ||86,1 ||14101 ||{{құлдырау}}11796 ||83,7 |- | [[Ертіс ауданы]]||20853 ||{{құлдырау}}17379 ||83,3 ||10210 ||{{құлдырау}}8741 ||85,6 ||10643 ||{{құлдырау}}8638 ||81,2 |- | [[Железин ауданы]]||17849 ||{{құлдырау}}15454 ||86,6 ||8724 ||{{құлдырау}}7818 ||89,6 ||9125 ||{{құлдырау}}7636 ||83,7 |- | [[Май ауданы]]||12601 ||{{құлдырау}}10645 ||84,5 ||6193 ||{{құлдырау}}5514 ||89 ||6408 ||{{құлдырау}}5131 ||80,1 |- | [[Павлодар ауданы]]||27123 ||{{құлдырау}}26826 ||98,9 ||13388 ||{{өсім}}13588 ||101,5 ||13735 ||{{құлдырау}}13238 ||96,4 |- | [[Тереңкөл ауданы]]||22208 ||{{құлдырау}}20234 ||91,1 ||10810 ||{{құлдырау}}10127 ||93,7 ||11398 ||{{құлдырау}}10107 ||88,7 |- | [[Успен ауданы]]||13254 ||{{құлдырау}}12624 ||95,2 ||6450 ||{{құлдырау}}6298 ||97,6 ||6804 ||{{құлдырау}}6326 ||93 |- | [[Шарбақты ауданы]]||21866 ||{{құлдырау}}19246 ||88 ||10657 ||{{құлдырау}}9688 ||90,9 ||11209 ||{{құлдырау}}9558 ||85,3 |- | [[Ақсу қалалық әкімдігі]]||67665 ||{{өсім}}72363 ||106,9 ||31902 ||{{өсім}}34908 ||109,4 ||35763 ||{{өсім}}37455 ||104,7 |- | [[Екібастұз қалалық әкімдігі]]||142511 ||{{өсім}}146374 ||102,7 ||67634 ||{{өсім}}70473 ||104,2 ||74877 ||{{өсім}}75901 ||101,4 |- | [[Павлодар қалалық әкімдігі]]||338542 ||{{өсім}}365782 ||108 ||154317 ||{{өсім}}170183 ||110,3 ||184225 ||{{өсім}}195599 ||106,2 |- | '''ЖАЛПЫ САНЫ'''||742475 ||{{өсім}}756755 ||101,9 ||349157 ||{{өсім}}362794 ||103,9 ||393318 ||{{өсім}}393961 ||100,2 |} === Демография === Облыс халқы 2012 жылғы 1 қаңтарда 747,1 мың адамды құрады. Облыс бойынша (1 км² аумаққа) халық тығыздығы орта есеппен 6 адамды құрайды. Қала және ауыл тұрғындарының саны 514,4 мың мен 232,7 мың адамға тең. Облыста әйел тұрғындар тұрғындардың жалпы санының 52,9%, ал ер адамдар — 47,1% құрайды. 2012 жылғы 1 қаңтардағы кезеңге сәйкес Павлодар облысында 0-15 жас (жалпы санның 21,2%) аралығындағы балалар саны - 158,2 мың, 16-63 (58) жастағы тұлғалардың саны - 491,7 мың (65,8 %), 63 (58) жастағы егде адамдар мен олардан жоғары жастағы адамдар саны — 97,2 мың (13 %). 2011 жылы халық санының табиғи артуы 4682 адамды немесе халықтың 1000 адамына 6,3 құрады, бұл орта республикалық көрсеткіштің 54,3% немесе екі еседен артық болып табылады. 2011 жылы 1000 адамға неке қию саны 9,4 және 1000 адамға ажырасу саны— 4,0 құрады. Павлодар облысы халықтың жоғары көші-қонымен ерекшеленеді, көші-қон айырмасы соңғы бес жыл ішінде теріс сипатта келеді. Көшіп-қонушылар көп бөлігініңТМД елдеріне жылыстауы байқалады. Өзге елдерден көшіп-қону айырмасы соңғы бес жылда оң көрсеткішті көрсетіп келеді. === Этникалық құрам === Облыстың этникалық құрамы халықтың келесі этникалық топтарымен айқындалады - қазақтар, орыстар, украиндер, немістер, татарлар, белорустар, молдовандар, азербайжандар, шешендер, ингуштар, башқұрттар, корейлер, поляктар, болгарлар, чуваштар, мордвалар, удмурттар және басқалары. 2012 жылдың басында барлық этникалық топтардың ішінде халықтың жалпы санының көп бөлігін қазақтар — 48,8% және орыстар— 37,9% құрады. Өзге этностар мен этникалық топтардың үлесі облыс халқының 13,3% болып табылады. 2012 жылғы 1 қаңтарда қазақтардың саны 364,9 мың, орыстардың саны — 283,4 мың, украиндердің саны — 37,9 мың, немістердің саны — 21,1 мың, татарлардың саны — 14,2 мың, белорустердің саны — 5,1 мың, өзге ұлттардың саны — 19,3 мың адамды құрады. === Дін === Павлодар облысы халқының ішінде әр түрлі діни сенімдер, соның ішінде ислам, православиелік және католиктік христиан, протестантизм, иудаизм және өзге де аз санды діндерді ұстанатындар байқалады. 2011 ж. 1 қаңтарында облыста 172 діни бірлестіктер мен топтар тіркелген, оның ішінде мұсылмандық — 94 (54,7 %), православиелік — 17 (10 %), католиктік — 8 (4,7 %), иудейлік — 1(0,6 %), протестанттық пен өзгесі — 52 (30 %). Облыста 126 діни ғимараттар бар. == Тарихы == === Этимология === Облыс атауы облыстың әкімшілік орталығы болып табылатын Павлодар қаласы атауымен аталады. Негізі 1720 жылы орыстың Ертіс бойындағы әскери бекіністерінің алдағы шебі ретінде қаланған; шебтің атауы одан 20 км жерде орналасқан Коряковка тұзды көлінен алынған. 1838 ж. шеп Коряковская станицасы болып өзгертіледі.1860 ж. аяғында жергілікті көпестер станицаны Александр II-нің жаңа дүниеге келген Павл ұлының құрметіне Павлодар қаласы деп өзгертуге өтініш білдіреді. Бұл өтініш іске асырылы, 1861 жылы Павлодар қаласы пайда болды. === Облыстың таңбасы === 2011 жылдың 3 қазанының сессияда - облыстың маслихат депутаттары облыстың тарихында бірінші логотипты бекітті. Сол конкурстың қорытындысының аймақтың мәдениетінің басқармасымен жарияланды. Ең сәтті үлгімен комиссия Қасымханның Жапанованың жұмысын мойындады. [[Сурет:Logo Pavlodar region.png|200px|.png|thumb|Павлодар облысының таңбасы]] Логотипте Қазақстан Республикасы мемлекеттік рәміздерінің белгілері бар. Таңбаның түсі мемлекеттік рәміздер түсіне негізделген – көгілдір түстің алтын түспен үйлесуі тәуелсіз мемлекет халықтарының бірлігі мен гүлденуінің белгісі. Өткен салт-дәстүрлерімізді ұстану белгісі ретінде логотипте қазақ ұлттық ою-өрнегі бейнеленген. Орталық бөлігінде Қазақстан Республикасы елтаңбасының негізгі идеясынан алынған – киіз үйдің шаңырағы бар. Шаңырақ – отбасы құт-берекесінің, бейбітшілік пен тыныштықтың нышаны. Киіз үйдің түндігі көгілдір ашық аспан астындағы жарқыраған күнді елестетеді. Ал таңбаның ортасынан бастап көгілдір кеңістік бойымен таралған уықтар - өмір мен жылудың көзі есептелетін күн сәулесі іспеттес. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Ең ескі тарих === [[Павлодар облысының ескі тарихы]] Археологиялық зерттеулер Ертіс өңірінде тарихқа дейінгі кезде адамдар саны көп тайпалар өмір сүргенін көрсетеді. Ежелгі адамдардың тұрақтау іздері Баянауыл ауданында, Ертіс өзенінің жиегінде табылды. Тастан жасалған қарулар, жебелер мен найзалардың кремнийден жасалған ұштары табылды. Мыңжылдықтар өз кезегімен өтіп жатты, Ертіс өңірінде тұрып жатқан түрлі тайпалардың мәдениеті өзгеріп отырды. Бұнда қимақтар, үйсіндер, қаңлылар, наймандар көшіп жүрді. [[Павлодар Ертіс өңірінің жартастағы жазулары]] Қазіргі заманғы Ертістің Павлодар өңірі аумағына жасалған бірінші экспедициялар Сібірде мемлекеттік биліктің нығайтылуынан және Тобол губерниясын белгілегеннен кейін басталды. Коряков пошталық форпост Ертістің жағасында 1720 жылы пайда болды. 1838 жылы форпост аттас станица болып өзгерді, ал 1861 жылы - Павлодар қаласы деп аталды. Сол жылдары 19-шы ғасырдың басында ауыл шаруашылығының өсуі, ауылшаруашылық шикізатты қайта өңдеу салаларының, тау-кен ісінің дамуы көзделіп еді. 19-шы ғасырдың екінші жартысынан бастап Екібастұзда көмір өндіруді әзірлеу жұмысы, Коряков және Үлкен Қалқаман көлдерінде тұз өндірісі жүргізілді<ref name="pavlodar.gov.kz"/>. [[XIX - XX ғ. басындағы Павлодар Ертіс өңірі]]. === [[XX ғасырдағы Павлодар облысы|Кеңестік кезең]] === 20-шы ғасырдың бірінші жартысында Құлынды-Павлодар (1923) темір жолының құрылысымен және Ертісте кеме қатынасының дамуымен шаруашылық тез қарқынмен дамыды. 1938 жылы облыс орталығы болған Павлодар кеме қатынасы бар Ертіс өзені мен темір жолдың қиылысында қалып, Екібастұз, Орал, Сібірмен тұрақты байланыс орнатты. Бұл қала мен облыс экономикасының одан әрі дамуына негіз болды. Шағын шеберханалардың орнында ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар бой көтерді. [[Ұлы Отан Соғысы жылдарындағы Павлодар Ертіс өңірі]] 1956 жылдан бастап Павлодар тың және тыңайған жерлерді игеру орталықтарының бірі болды. Тыңды көтеру нәтижесінде облыстың егістік аумақтары он есе көбейді. Көмірді өндіру және тың игеру Павлодар облысындағы өндірістік күштерінің дамуына мықты серпін берді. [[Тың игеру (Павлодар облысы)]]. Қолайлы экономикалық-географиялық орналасуы, бай ресурстары, көлік жолдары мен Ертіс-Қарағанды арнасының бар болуы 1957 жылы құрамына Павлодар, Екібастұз, Ақсу (Ермак) қалалары енген Павлодар-Екібастұз аумақтық-өнеркәсіптік кешеннің құрылуына әсер етті. Арзан Екібастұз көмірі негізінде энергетикалық база құрылған және өнеркәсіптің жаңа салалары: қара және түрлі түсті металлургия, машинажасау, алюминий, мұнай өндіру және химия салалары дамыды.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Тәуелсіздік кезеңі === # [[1991]], [[30 желтоқсан]] — Павлодарда Кутузов к-сі бойымен Ломов к-сі қиылысына дейін өтетін трамвай желісі іске қосылды. # [[1993]] — 1 қаңтардағы кезеңге сәйкес Ленин кентін қоса есептегенде Павлодарда 367,4 мың адам тұрды. # [[1993]], [[4 мамыр]] — Ермак қаласы Ақсу қаласына өзгертілді, Краснокутск ауданы Ақтоғай ауданы болып өзгертілді. # [[1993]], [[7 қазан]] —Краснокутск ауылы Ақтоғай ауылы болып өзгертілді. # [[1993]], желтоқсан —Екібастұздық ГРЭС-2-нің екінші энергоблогы іске қосылды. # [[1994]], маусым — Индустриалды және педагогикалық институттар Павлодар мемлекеттік [[университет]]і болып біріктірілді. # [[1996]] —тұрғын-коммуналды шаруашылық монополиясыздандырылды, КСК-лар құрылды. # [[1997]], [[9 мамыр]] — Павлодардың Орталық алаңында алғашқы рет әуесқой автожарыстар өтті, ол жарыс [[1997]] ж.-дан [[2008]] ж.-ға дейін қаланың бас алаңында өтетін мерекелік шаралардың ажырамас бөлігі болып келді. # [[1997]], қазан — Павлодарда халықаралық «Айналайын Ертіс — 97» фестивалі өтті. # [[1998]], [[17 мамыр]] — Ақсу-Конечная теміржол желісінің құрылысы басталды. # [[1999]], [[23 қазан]] — Павлодар қ. Игілік кафедралды соборының салтанытты ашылуы болды және Павлодардың бас мешітінің алғашқы тасы қаланды. # [[2000]], [[23 қыркүйек]] — қала күні мерекесіне байланысты Павлодарда Жаңа жағалаудың сәулет ансамблі ашылып, алғашқы рет қалалық ипподромда жылқы-спорттық сайыстар өтті. # [[2000]], [[25 қазан]] — Павлодар қ. облыстық көркемөнер мұражайының ғимараты жанында ақын, философ Сұлтанмахмұт Торайғыровқа арналған ескерткіш ашылды. # [[2000]], желтоқсан — Аксу-Конечная теміржолын төсеп жатқан екі бригада Май ауданының Көктөбе ауылында түйісті. [[2001]] ж. ортасында құрылыс аяқталғаннан кейін Аксу-Конечная теміржолы тәуелсіз [[Қазақстан]]да салынған ең алғашқы темір жол болды. # [[2010]], [[12 сәуір]] — Павлодар қ. әкімшілігінің жанында Қаныш Имантайұлы Сәтбевқа арналған ескерткіштің ашылуы болды. # [[2011]], [[24 қаңтар]] — VII Қысқы Азия ойындары алауының эстафетасы өтті. Бүгінгі күні Павлодар облысы барлық облыстардың арасында жоғары өнеркәсіптік әлеуетімен ерекшеленеді, көп салалы ауыл шаруашылығы бар, ауылшаруашылық өнімдерімен өзін толық көлемде қамтамасыз етеді. Бұнда су көлігінен басқа көліктің және өндірістік емес саланың барлық түрлері дамыған.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Павлодардың облысының бастықтары === Облыс әкімі: * [[Ерлан Мұхтарұлы Арын|Арын, Ерлан Мұхтарұлы]], * [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев]], * [[Қайрат Айтмұхамбетұлы Нұрпейісов]], * [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов]], * [[Ғалымжан Баділжанұлы Жақиянов]], * Даниал Кенжетайұлы Ахметов. Облыс әкімі аппаратының басшысы: * [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов]], * Асығат Асиұлы Жабағин. Облысты халық депутаттары атқару комитетінің төрағасы: * Жақсылық Ғабдуллинұлы Исқақов, * [[Рысбек Мырзашев]] * Махмет Кайрбайұлы Қайрбаев, * [[Темеш Садуақасов]], * [[Жақыпбек Жанғозин]]. Коммунистік партияның облыстың комитетінің бірінші хатшысы: * Борис Васильевич Исаев, * Юрий Алексеевич Мещеряков, * Петр Иванович Ерпилов, * Борис Васильевич Исаев, * Иван Михайлович Буров, * Иван Гаврилович Слажнев, * Василий Кузьмич Шишонков. == Экономика == Павлодар облысы – Қазақстанның басты индустриалдық өңірлерінің бірі. Мұнда дәстүрлі күрделі өндірістер мен минералдық және көмірсутекті шикізатты игерумен айналысатын кәсіпорындардың оңтайлы үйлесімділігі бар ТМД-нің экономикалық кеңістігіндегі аса ірі аумақтық-өндірістік кешен тарихи қалыптасқан. Облыстың орасан зор табиғи-ресурстық әлеуеті, дамыған [[өндіріс]]тік және [[әлеуметтік инфрақұрылым]]ының бар болуы, жоғары ғылыми-техникалық әлеуеті, оның Орталық Азия мен Сібір арасындағы байланыстырушы рөлі түрлі елдер мен континенттердің өнеркәсіпшілері мен кәсіпкерлерінің мұқият назарын аударуда. Сонымен қатар, экономикалық деңгейдің осы көрсеткіштеріне өңірдің өзге де тартымды сипаттарын: дамыған банк саласын, шағын және орта бизнестің серпінді дамуын, біліктілігі жоғары мамандардың болуын, қазіргі заманғы көліктік-коммуникациялық инфрақұрылымды, шетелдік инвесторлардың, мемлекеттік даму бағдарламаларының бар болуын да қосуға болады. Павлодар облысының аумағында көпсалалы индустриалдық кешен қалыптасты. Өңірдің өнеркәсіптік әлеуеті ірі экспортқа бағдарланған өнеркәсіптік компаниялармен айқындалады. Олар [[көмір]]ді, [[Электр қуаты|электр]] және жылу энергиясын, [[алюминий]] тотығын, [[ферроқорытпалар]]ды өндіреді. Облыс үлесіне республиканың өнеркәсіптік өндірісінің 7%-ы, республикалық көмір өндірісінің 70%-ы, ферроқорытпалар өндірісінің 3/4, электр энергиясы мен [[мұнай]] өнімдері өндірісінің 40%-ы тиесілі. Облыстың әлеуеті [[Химия өнеркәсібі|химия]], [[машина жасау]] және металл өңдеу салалары кәсіпорындарының дамуына жеткілікті. Облыста түрлі меншік нысанындағы 5 мыңға жуық кәсіпорын белсенді қызмет етеді. Бұдан басқа, өңірде ауылшаруашылық өнімдерінің шикізат базасы мен оларды өңдеуге арналған өндірістік қуаттылықтар бар. Қазақстанның [[энергетика]]лық жүрегі – аса ірі Екібастұз электр станциялары, Ақсу ГРЭС, сондай-ақ Павлодар өнеркәсіп кешенінің энергияны қажетсінетін кәсіпорындарына қызмет ететін бірқатар ірі жылу станциялары болып табылады. Осы электр станцияларының даусыз артықшылығы көмір көздеріне және электр мен жылу энергиясын тұтынушыларға жақын орналасқандығы болып табылады.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> * [[Павлодар облысының экономикасы]] == Әлеуметтік аясы == === Білім және ғылым === Облыстың білім беру жүйесі білім алушыларға оқу орны, білім алу деңгейі сияқты әр түрлі оқу түрін таңдауға шынайы мүмкіншіліктерді ұсынады. Облыста инновациялық оқу орындары қызмет етеді: жалпы білім беру лицейлері мен гимназиялар, дарынды балаларға арналған мектептер. Білім берудің мектептен тыс жүйесі қалыптасқан, бұл - облыстық оқушылар Сарайы мен аудандардағы мен қалалардағы балалар шығармашылығы үйлері, жас натуралистер, техниктер станциялары, қалалар шағын аудандарының жасөспірім клубтары. Облыста мектептерді, бастауыш және орта кәсіби білім беру мекемелерін компьютерлендіру толығымен аяқталған. Internet желісіне барлық мектептер қосылған, облыста білім беру ұйымдарын мультимедиялық кабинеттермен, интерактивті тақталарамен және проекорлармен, лингафондармен жабдықтау жүргізілуде, компьютерлік техника жаңартылуда. Білім беру жүйесінің дамуына қаржыландыру көлемінің артуы көп септігін тигізуде. 1998 жылдан 2010 жылға дейін білім беру шығындары 6 есеге артқан (4,2 млрд-тан 25,5 млрд теңгеге дейін). * Мектепалды білім беру Мектепалды білім беру жүйесі облыста тұрғындардың сұранысына бағытталған және бала дамуының жас және жеке ерекшеліктерін есепке ала отырып әзірленген білім берудің әр түрлі қызметтерін ұсынатын мектепалды білім берудің негізгі жалпы білім беру бағдарламасын іске асыратын көпқызметті жалпы беру мекемелерінің желісімен байқалады. 2010 жылы 0 мен 7 жас аралығында балалар саны артты және 2010 жылдың 1 қазанында 71451 адамды (2009 жылы — 71250, 2008 жылы — 70866) құрады. Облыстың 2008-2010 жылдарға арналған білім берудің мектепалды ұйымдарын қалпына келтіру мен салу бойынша білім беруді дамыту Бағдарламасының шаралары орындалды. Бір жылда 14 қалпына келтірілді, 1 салынды, қызмет етуші 5 балабақша ауданы 2270 орынға ұлғайтылды. Павлодар облысында 144 мектепалды ұйымдары бар: Павлодар қ.— 66; Екібастұз қ. — 23; Ақсу қ. — 10; Ақоғай ауданында — 2; Баянауыл ауданында— 5; Железинка ауданында — 3; Ертіс ауданында — 4; Тереңкөл ауданында — 3; Аққулы ауданында— 7; Май ауданында— 7; Павлодар ауданында — 7; Успен ауданында— 3; Шарбақты ауданында — 4. * Орта білім Павлодар облысының орта білім беру жүйесі 416 мектеп және мектеп-интернатты қамтиды: Павлодар қ.— 45; Екібастұз қ. — 49; Ақсу қ, — 34; Ақтоғай ауданы — 30; Баянауыл ауданы — 33; Железинка ауданы — 36; Ертіс ауданы — 31; Тереңкөл ауданы — 31; Аққулы ауданы — 23; Май ауданы — 14; Павлодар ауданы — 28; Успен ауданы — 20; Шарбақты ауданы — 28; Дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектептер — 14.[27] Облыста 2 гимназия мен 2 лицей, 12 мамандандырылған мектеп бар. Оның құрамына дарынды балаларға арналған 3 гимназия, дарынды балаларға арналған 5 мектеп лицей, дарынды балаларға арналған мамандандырылған кадеттік мектеп-интернат, дарынды балаларға арналған мамандандырылған музыкалық мектеп-интернат, «Жас дарын» (Павлодар қ.) және «Зерде» (Екібастұқ қ.) мемлекеттік тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған 2 мектеп. 2010 жылы мамандандырылған мектептер қатарына Ақсу қаласының мемлекеттік тілде оқытатын гимназиясы қосылды. 128 мектеп (30,1 %) жаңа 12-жылдық орта білім беру моделінің құрылымы мен мазмұнын апробациялау, ағылшын тілін 2 сыныптан бастап, үштілді және бейінді оқыту эксперименті аясында британдық «Макмиллан» баспасының ОӘК-нін апробациялау, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарды апробациялау бойынша республикалық және облыстық тәжірибелік алаң болып табылады. Облыста 25 кәсіптік мектеп пен лицей бар: Павлодар қ. — 12, Екібастұз және Ақсу қалаларында — 2 мектептен, Қашыр, Железинка, Ертіс, Шарбақты, Успен, Ақтоғай, Баянауыл, Лебяжі және Май аудандарында — 1 мектептен. Облыста 29 колледж жұмыс істейді, олардың 22-сі Павлодар қаласында орналасқан, Екібастұз қ. — 5, Ақсу қаласы мен Красноярка ауылында — 1 колледжден. * Жоғары білім Облыс аумағында төрт жоғары оқу орны жұмысын атқарады, олардың үшеуі Павлодар қаласында, біреуі Екібастұз қаласында орналасқан: # С.Торайғыров атындағы Павлодар Мемлекеттік Университеті # Павлодар Мемлекеттік Педагогикалық Институты # Инновациялық Еуразия Университеті # Академик Қ.Сәтбаев атындағы Екібастұз Инженерлік-Техникалық Институты[29] Сонымен қатар, Павлодар облысында Мемлекеттік Медициналық Университет (Семей қ.), Алматы Экономика және Статистика Академиясы (Алматы қ.) сияқты басқа да жоғары оқу орындарының филиалдары орналасқан. Павлодар облысының білім беру басқармасының бастығы Бексейітова Бақыт Мақанқызы болып табылады.[30] === Денсаулық сақтау === Павлодар облысы денсаулық сақтауының тарихы 1905 жылы облыстағы бірінші медициналық мекеме Павлодар ауруханасынан басталады. 1907 жылы земство қаражатына Песчаное, 1912 жылы Ертіс ауылдарында он орындық емханалар ашылды. Бұл уақытқа қарай сегіз болыста фельдшерлік пункттер жұмыс атқарып жатты. 1920 жылдың қаңтарында Павлодар уездік атқару комитеті жанынан денсаулық сақтау бөлімі ашылды. 1926 жылы Павлодар уезінде 391 орындық 10 аурухана, 6 дәрігер мен 51 дәрігер көмекшісі, 1939 жылы 871 орындық 34 аурухана (10 қалалық және 24 ауылдық), 40 амбулаториялық-емханалық ұйым, 53 фельдшерлік-акушерлік пункт, маляриямен күрес бойынша 2 тірек пункт және 1 автокөлігі бар жедел жәрдем станциясы жұмыс атқарды. Екі ауруханада рентген кабинеттері мен клиникалық-диагностикалық лабораториялар болды. Дәрігерлер саны 30 адамға дейін өсті, ауылдық жерлерде олардың саны 10 адамға жетті. Бүгінгі күні облыста 403 медициналық объект жұмыс атқарады, олардың ішінде 65 заңды тұлға: 34 ауруханалық ұйым, 7 диспансер, 12 амбулаториялық-емханалық ұйым және басқа 12 медициналық ұйым. Одан басқа, ОАА мен емханалар құрамына 3 ауылдық учаскелік аурухана, 76 дәрігерлік амбулатоия, 22 фельдшерлік-акушерлік пункт пен 237 медициналық пункт кіреді. Мемлекеттік медициналық ұйымдарда 2467 дәрігер мен 6072 орта буын медицина қызметкерлері жұмыс істейді. Дәрігерлермен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 33,0 құраса, орта буын медицина қызметкерлерімен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 81,3 құрайды. Мемлекеттік медициналық ұйымдардан басқа облыста 120 жекеменшік ұйымдар жұмысын атқарады. Олардың ішіндегі 95 заңды тұлға, ал 22 жеке кәсіпкер болып табылады. Бұл ұйымдарда 506 дәрігер мен 898 орта буын медицина қызметкері жұмысын істейді. * Павлодар теміржол ауруханасы * Областық диагностикалық орталық * Жедел медициналық жәрдем ауруханасы және т.б. === Спорт === Павлодар облысында жыл сайын дене тәрбиесі мен спорт дамуының көрсеткіші өсуде. 1991 жылы спортпен шұғылданатындар саны 97136 болса, 2001 жылы 102032 адам (+ 4896 адам), ал 2010 жылы бұл сан 162545 дейін өскен (1991 жылмен салыстырғанда + 65409 адам). Дәстүрлі ат жарыстары, қазақша күрес пен тоғызқұмалақтан басқа аударыспақ, теңге алу, қыз қуу және кұсбегілік сияқты ұлттық спорт түрлерінің спортшылары тұрақты түрде республикалық жарыстарға қатысады. Бүгінгі күні ұлттық спорт түрлерімен шамамен 9000 адам айналысады. Спортшылардың денсаулығын тексеру, бақылау және қалыптандыру мақсатында 2004 жылы дәрігерлік-физкультуралық диспансер жаңа ғимаратта өз жұмысын жалғастырды. Жыл сайын диспансер 6000 жуық спортшымен жұмыс жасайды. 2006 жылы 50 адамдық Олимпиадалық резерв дайындау орталығы құрылды. Спорттық мектептерде 19248 оқушы білім алады (2001 жылмен салыстырғанда +6205). Павлодарда 20 спорттық мекеме жұмыс істейді, оларға «Астана» мұз айдыны мен мамандандырылған бокс орталығы да кіреді. Екібастұз қаласында 5 балалар мен жасөспірімдер спорттық мектеп жұмыс істесе, Ақсу мен аудан орталықтарында бұндай спорттық мектептер – біреуден. * Футбол: Павлодар облысының футбол клубтары: # «Ертіс» ФК # «Екибастузец» ФК # «Батыр» ФК * Бокс: 2011 жылдың 17 мен 21 мамыр аралығында Павлодарда КСРО-ның спорт шебері,екі мәрте Еуропаны чемпионы, Павлодар тумасы Серік Конақбаевқа арналған бокстан халықаралық турнир өтті. Бұл шарада 12 мемлекеттен барлығы 190 боксшы қатысты. Сонымен қатар, 2011 жылдың 12-інші мен 16-шы желтоқсанда Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген бапкері, ПМУ профессоры – Рафаэль Вахитовқа арналған IV ашық турнирі өтіп, онда 12 мемлекеттен 135 боксшы қатысы. 2011 жылдың 13 желтоқсанында Павлодар Мұнайхимия зауыты демеушілік еткен бокстың Мамандандырылған орталығы ашылды. == Мәдениет және өнер == Павлодар өңірі құнды мәдени әлеуетке ие, жүздеген кітапханалары, екі кәсіпқой театры, түрлі бағыттағы ондаған мұражайлары, көптеген тарихи және архитекторлық ескерткіштері бар өңір болып табылады. === Әдебиет=== [[Павлодар]]дың [[Ертіс]] өңірінің – талантты, сирек кездесетін дипломаттары, ақындары, жазушылары және әншілері қоғам қайраткерлері мен өнер адамдары өте көп, рухани да табиғи байлығы мол өлке. Мәселен, XVIII ғасырдың қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілі - [[Бұқар жырау Қалқаманұлы]] халық басына түскен ауыртпашылық жылдары хандар мен батырлар төңірегіне бірігу идеясын ұсынды. Бұхар жырау өзінің толғаулары мен өлеңдерінде өз заманының зәру мәселелерін арқау етіп, оларға жауап беруге тырысты. XVIII ғасырдың екінші жартысында жырау шығармашылығымен қатар, ақындар қызметі айтарлықтай таныла бастады. Олар өз шығармаларында негізінен философиялық проблемеларды көтеріп, батырлардың ерлігін жырлады, адамдар арасындағы қарым-қатынастарға, олардың сезіну әлеміне үңіліп, мінез-қаракеттерін ашуға көңіл бөлді. Ақындар адамдар өміріндегі проблемаларының аздығы мен көптігіне қарамастан оған көңіл бөлуді өздерінің парыздары санаған. Бұл ретте Көтеш, Қобылан, Сақау және басқа ақындардың поэзиялары көрнекті болды. XX ғасырдың әдебиетіне қазан төңкерісінің оқиғалары ықпал жасады, әбеби шығармалар ағартушылық ойдың мәні сипатында өрбіді. Ж.Аймауытовтың, С.Торайғыровтың, С.Дөнентаевтың, Қ.Кемеңгеровтің және басқаларының шығармалары жеке кітап болып шықты. XX ғасырдың 30-жылдарындағы қазақ поэзиясында біздің жерлес ақындарымыз – Қ.Бекқожин, Д.Әбілев, И.Байзақов көрнекті орын алды. Қазақ поэзиясында И.Байзақовтың «Алтайда» (1934), «Ұлы құрылыс» (1934), Д.Әбіловтің «Шалқыма» (1936) поэзиялары елеулі құбылыс болды. Соғыстан кейін А.Шамкенов (кейін Д.Неру атындағы халықаралық сыйлықтың иегері), Н.Шакенов, Қ.Ыдырысов, М.Әлімбаев (қазір Қазақстанның Халық жазушысы) - ақындардың; Қ.Исабаев, З.Ақышев, Вс.Иванов, З.Шашкин және басқа жазушылар құнды шығармаларымен елге танылды. А.Жақсыбаев, С.Шевченко сияқты жазушылар өндіріс тақырыбында елеулі еңбек етті. Елімізде болып жатқан оқиғалар Р.Тоқтаровтың (кейін Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының иегері) орын алды. Ондай-ақ, М.Жаманбалинов, Е.Ерботин - балалар ақындарының, Н.Черновой, Д.Примак, А.Қаниев, Қ.Смағұлов, Ж.Қоғабаев - ақындардың, М.Асылғазин, Ғ.Жұматов – жазушылардың есімдері елге белгілі. Қазір облыста 1955 жылы ашылған И.Байзақов атындағы (бірінші жеткешісі Ә.Нұршайықов, қазіргі жетекшісі Ғ.Жұматов) және П.Васильев атындағы (жетекшісі ақын С.Музалевский) әдеби бірлестіктер жұмыс істейді. === Кітапханалар === Павлодардың ірі кітапханалары: С.Торайғыров атындағы облыстық кітапхана, Республикалық ғылыми-техникалық кітапхана, Көзі көрмейтін және нашар көретін азаматтар үшін арналған облыстық арнайы кітапханасы, П.Васильев атындағы орталық кітапхана, А.Гайдар атындағы балаларға арналған орталық кітапхана, Павлодар қаоласының орталық кітапханалар желісі, Ұлттық кітап кітапханасы, Қазақ әдебиеті кітапханасы және т.б. Облыс бойынша 12 ірі кі тапхана бар, олардың арасында Ақсу қаласының орталық кітапханасы,Қазалжар ауылының модельдік кітапханасы /Ақсу қ. АОК/, Береговая ауылының модельдік кітапханасы /Қашырлық АОК/, Ақтоғай ауданының орталық кітапханасы, Мұткенов ауылының модельдік кітапханасы /Ақтоғай АОК/, Шарбақты ауданының орталық кітапханасы, Орлов ауылының модельдік кітапханасы /Шарбақты АОК/, Успен ауданының орталық кітапханасы, Галиц ауылының модельдік кітапханасы /Успен АОК/, Железинка ауданының орталық кітапханасы [[Сурет:Библиотека Торайгырова ПО.jpg|250px|thumb| С.Торайғыров атындағы облыстық кітапана]] Облысымыздың бас кітапханасы болып табылатын С. Торайғыров атындағы Павлодар облыстық кітапханасы ерекше орын алуда. Павлодар облыстық ғылыми әмбебап кітапхана ұзақ даму жолдарын бастан кешірген. Қазіргі таңда, С.Торайғыров атындағы кітапхана еліміздің үздік кітапханаларының бірі саналады. Оның қорында Павлодар облысының ірі білім, ғылыми, көркемөнер және өлкетану әдебиеттері бар. Жыл бойы кітапханада 32 мың адам болып, оларға 900 мың журнал мен кітап даналары беріледі. Бүгінгі күні, кітапхана құрылымы бойынша ақпараттық-кітапнамалық, кітапханалық қызмет көрсету және мәдени-ағартушылық бағыттар бойынша жұмыс істейтін 14 бөлімнен тұрады. 1985 жылдан бері М. А. Жиенбаева кітапхана басшысы болып табылады. === Мұражайлар === [[Сурет:Музей Потанина ПО.jpg|250px|thumb| Потанин атындағы музеі]] * Г. Н. Потанин атындағы тарихи-өлкетану кітапханасы Павлодар облыстық тарихи-өлкетану мұражайы 1942 жылы облыстық «Қазақстанды зерттеу қоғамы» бөлімі аясында құрылған болатын. 1959 жылы оған Павлодар облысының тумасы, саяхаттаушы, Орталық Азия зерттеушісі – Г.Н.Потанин есімі берілді. Мұражайдың негізін өлкетанушы, фотограф Дмитрий Поликарпович Багаев қалаған. Мұражай экспозициясы өлкеміздің тарихы мен мәдениетін ашатын 8 залдан тұрады. Мұражай жинағының негізін төмендегідей коллекциялар құрайды: археологиялық, палеонтологиялық, этнографиялық, нумизматика, фотобейне коллекциясы, деректі, жаратылыстану-ғылыми, өндірістік, қару – оқ және суық қару. Дәріс және экскурсиялық жұмыстармен қатар, мұражай республикалық музейлер қорларынан, өз қорынан көрмелер презентацияларын ұйымдастырады. Мастер-кластар, өлкетанулық сабақтар, дәріс-концерттер, шығармашылық кештер өткізеді. Тарихи-өлкетану мұражайы жанынан Павлодар өңірін зерттеу мақсатында археологиялық және этнографиялық экспедициялар жүргізіледі. * [[Дмитрий Поликарпович Багаев|Д. П. Багаев]] атындағы үй мұражайы Д.Багаевтың мемориалды үй мұражайы 2001 жылдың 30 қаңтарында ашылды. Г.Потанин атындағы Павлодар облыстық тарихи-өлкетанулық мұражайының филиалы болып табылады. Бұл үйде өлкетанушы, Павлодар өңірінің жылнамашысы, Облыстық өлкетану мұражайының негізін қалаушы және бірінші директоры, Қазақстан ғана емес, шетелде де әйгілі фотограф Дмитрий Поликарпович Багаев өмір сүрген және жұмысын атқарған. Бұл Павлодар қаласындағы жалғыз мемориалды мұражай және Қазақстандағы жалғыз фотограф мұражайы. Мұражай төмендегідей кешеннен тұрады: үш бөлмелі үй, ерекше фотопавильон, қорықша. Мұражай экспозициясында жиырмасыншы ғасыр басындағы шебердің заттары, өткен жылдардағы фотожабдықтау, және, ең маңыздысы, өлкенің тарихын бейнелейтін фотосуреттер. Бұл фотосуреттер тақырыбы өзгертіліп, үнемі көрмеде тұрады. Музей сонымен қатар басқа фотографтардың жұмыстары көрмеге қойылады: Германия, Аргентина, Ресей (Екатеринбург, Новосибирск, Мәскеу) және Қазақстан қалалары — Алматы, Қарағанды, Теміртау, Өскемен. * М. Шамсутдинова атындағы ән шығармашылығы Үйі Майра Шамсутдинова атындағы ән шығармашылығы үйі мұражайы Г.Потанин атындағы Павлодар облыстық тарихи-өлкетанулық мұражайының филиаы болып табылады. Мұражай 201 жылы 30 қаңтарда ашылды. Мұражай 2 залдан тұрады. Бірінші экспозициялық зал келушілерді өткен ғасырдың 20-жылдарының танымал әншісі мен сазгері Майра Уәлиқызы Шамсутдинованың өмірі мен шығармашылығымен таныстырады. Бұл залдың экспозициясы әншінің өмірлік және шығармашылық жолын сипаттайтын құжаттар мен фотосуреттерден тұрады. Мұражайға келушілерді Майраның жеке заттары ерекше қызықтырады: үлкен пиала, қызыл жібек шапаны. Осы залда Майраның жолын қуған Қазына Сүбекованың 1916 жылғы гармоны да көрмеге қойылған. Осы залда сонымен бірге келушілердің назарын тағы бір ерекше экспонат аудартады. Бұл халықта «контрамарка» деген атқа ие болған үлкен пеш. * Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы 1964 жылы ашылды. Бұл Қазақстанда құрылған екінші көркемөнер мұражайы. Бұған дейін осындай мұражай тек астанада, Алматы қаласында, Г.Т.Шевченко атындағы Қазақ мемлекеттік көркемөнер галереясы жұмыс істеген. 1965 жылы 18 желтоқсанда мұражай келушілерге ашылды. Сол кезде қорларда 369 экспонат болатын. 1979 жылы мұражай жаңа ғимаратқа көшіп, бүгінгі күнге дейін сонда орналасқан. Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы көркем сурет, графика, мүсін, сәндік-қолданбалы өнер туындыларының ерекше қорын жинаған. Мұражай қорларында 5500 астам экспонаттар бар. Жыл сайын мұражай 15 астам экспозициялар ұсынады. Оған мұражай қорының дәстүрлі тақырыптық жинақтары, павлодарлық суретшілердің есептік және жеке көрмелері, фотокөрмелер, «М*АРТ» жастар жобасының көрмелері, балалар суретінің көрмелері, алдыңғы қатарлы мұражайлардың жинақтарынан құралған жылжымалы көрмелер жатады. Мұражай өткізетін суретшілермен кездесу, мастер-кластар, экскурсиялар, әдеби-көркемөнер және музыкалық кештер, презентациялар, көркем сурет тарихына шолу жасайтын видеофильмдер қойылымдары аса назарға ие. Мұражай консультациялық-сараптамалық қызмет көрсетеді, қала мен облыс білім беру мекемелеріндегі білім беру бағдарламаларына белсене қатысады. Серіктестер арасында тек Қазақстандық мұражайлық қоғам ғана емес, сонымен бірге Омбы, Новосібір мұражайлары, Британ Кеңесі, Гете Институты, Алматы заманауи шығармашылық орталығы, «Открытый музей» Халықаралық Ассоциациясы, Ресей мұражайларының Ассоциациясы да бар. [[Сурет:Музей Бухар Жырау ПО.jpg|250px|thumb| Бухар Жырау атындағы музеі]] [[Сурет:Музей Павла Васильева ПО.jpg|250px|thumb| Васильев атындағы музеі]] * Бұхар Жырау атындағы әдебиет пен өнер мұражайы Бұхар Жырау атындағы әдебиет пен өнер мұражайы 1992 жылы ашылды. Мұражай экспозициясы 8 залда орналасқан. * Ақын Павел Васильевтің үй-мұражайы Үй-мұражайдың салтанатты ашылуы 1994 жылы 23 желтоқсанда, П.Васильевтің туған күніне орай өткізілді. Жаңа мұражай экспонаттарының көп бөлігі Е.А.Вялова, ақынның қызы Н.П.Фурман және ағасы В.Н.Васильев атынан тапсырылды. Келесі жылдары Үй-мұражай қоры тек П.Васильев қана емес, оның замандастарының өмірі мен шығармашылығы туралы деректер беретін құжаттар мен материалдарға тола бастады. Бұл ақпарат ақының өмірі мен шығармашылығын терең түсінуге ықпалын тигізді. Павлодарлықтар Үй-мұражайды «васильевтік қорық» деп атайды, сонымен бірге, мұражайда поэзия сүйетіндерге арнап әдеби-музыкалық кештер, танымал әдебиетшілермен кездсулер, П.Васильев атындағы Әдеби қоғам отырыстары өтеді. Үй-мұражайда АҚШ, Франция, Польша, Белоруссия, Ресей және Қазақстанның түкпір-түкпірінен келген қонақтар болды. П.Васильев туындылары көптеген әлем тілдеріне аударылды. * Г. Н. Шафер Үйі «Шафер Үйі» - Қазақстандағы жалғыз грампластинкалар мұражайы. Ол 2001 жылы 21 ақпанда Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының профессоры, музыкатанушы, И.О.Дунаевский шығармашылығын зерттеуші, сазгер Наум Григорьевич Шафердің бірегей коллекциясы негізінде ашылды. Коллекцияда 25000 грампластинка, 1500 магнитофон жазбасының бобинасы, 1500 аудиокассета бар. Картотекада (сазгерлер мен орындаушылар бойынша жүйеленген) 500 мыңнан астам карточка саналады. Жұма күндері (әр апта сайын) павлодарлық жазушылар, музыканттар, әртістер қатысуымен «Шафер Үйінің» концерттік залында дыбыс жазу кештері мен әдеби-музыкалық кештер өтеді. Сонымен бірге облыста төмендегідей мұражайлар орналасқан: * Тарихи-өлкетанулық мұражай, Екібастұз қ. * Тарихи-өлкетанулық мұражай, Ақсу қ. * Қ.Сәтбаев атындағы мемориалды мұражай. Баянауыл а. * Ақын С.Торайғыров атындағы мұражай, Торайғыр а. * Шарбақты аудандық тарихи-өлкетанулық мұражай, Шарбақты а. * Успен тарихи-өлкетанулық мұражай. Константиновка а. === Театрлар === [[Сурет:Театр Аймаутова ПО.jpg|thumb|250px|Ж. Аймаутов атындағы облыстық драма театры]] [[Сурет:Театр Чехова ПО.jpg|thumb|250px|А. П. Чехов атындағы драма театры]] * А. П. Чехов атындағы драма театры А. П. Чехов атындағы драма театры — Павлодардың ең ірі театры. Театр қойылымдарының арасында У.Шекспирдің «Он екінші түні», А. П. Чеховтың «Чайкасы», Дж.Патриктің «Оғаш мінезді миссис Сэвиджі», Н.Коляданың «Ақымақтар кемесі» және тағы басқалары. Театрдың директоры-шығармашылық жетекшісі Қазақстан Республикасы еңбегі сіңген қайраткері, Қазақстан Республикасының театр қайраткерлері Одағының басқарма мүшесі, педагогикалық ғылымдар кандидаты Виктор Аввакумов болып табылады. * Ж. Аймауытов атындағы Павлодар облыстық қазақ музыкалық драма театры 1990 жылы 1 сәуірде ашылды. Директоры, шығармашылық жетекшісі – ҚазССР еңбегі сіңген әртісі, М.С.Щелкин атындағы Мәскеу театр училищесін бітірген Манап Мұхтархан Сәдуақасұлы. Театрдың ағымдағы репертуары 78 спектакльден тұрады, 2007-2011 жылдар арасында 35 жаңа қойылым жүзеге асты. Театр жылына 7 премьера қояды. * «Промень» Жастар театры «Промень» театрының тарихы Павлодар қаласының Католик шіркеуінде 2000 жылдан бастап монахинялар, 2003 жылдан бастап Деркульская Ольга мен Аверьянов Денис жетекшілігіндегі театр үйірмесінен басталады. 2009 жылдың 5 қаңтарында «Промень» Жастар Қоғамдық Бірлестігі Мәдени-Бос уақыт Студиясы Естай атындағы Қалалық Мәдениет Сарайының ғимаратына көшіп, бүгінгі күнге дейін сонда орналасқан. === Бос уақыт орталықтар және концерттік қонақ бөлмелер === * «Астана» мұз сарайы «Астана» мұз сарайы – 1800 шаршы метр жерді алып жатқан бірегей ғимарат. Басты орынды жасанды мұздан жасалған 250 конькишіге арналған мұз айдыны иеленеді. Оның ерекшелігі сонда – жасанды мұз бетін ерекше полимер партофлормен жапса, мұз айдыны баскетболдан, волейболдан және т.б. жарыс өткізетін спорт залына айналады. Залдың сыйымдылығы 2800 адам, бірақ оны 3000 адам сыятындай етіп кеңейтуге болады. Тоңазытқыш қондырғылар тәулік бойы жұмыс істейді, олар ғимарат ауасына ерекше тазалық беріп тұрады. Мұзды тазалау және түзетуге арналған арнайы машина бар. Сонымен қатар, жаңа заманғы жаттықтырғыштар және душ кабиналарымен жабдықталған ерлер және әйелдер жаттығу залдары бар. Онда тәжірибелі жаттықтырушы мамандардан кеңес алуға болады. Әйелдер фитнес клубы, бассейні бар сауна, 6 теннис үстелі, буфет, спорт киімі дүкені бар. Ұтымды бағамен спортпен және дене шынықтырумен айналысуға және белсенді мәдени демалуға барлық мүмкіндік жасалған /сағатына 200 теңге/. Үлкен холлда боулинг-клубын ашу көзделеді. Қазіргі кезде хоккей және конькимен мәнерлеп тебу секциялары жұмыс істейді. Қазақстан және Ресейдің хоккей клубтары арасында кездесу жарыстары өткізіледі. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> * «Достық Үйі» мәдени-бос уақыт орталығы 2008 жылдың күзінде Павлодар қаласында облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясының барлық этномәдени құрамалары аңсаған Достық үйі ашылды. Оның ашылуына Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысты. Бұл орталықта қала мен облыстың барлық этномәдени бірлестіктерінің ошақтары орналасқан. * «Шаңырақ» мәдени-бос уақыт орталығы Павлодар облысының мәдениет департаментіне қарасты халық шығармашылығының облыстық орталығы. * Астай атындағы Қалалық Мәдениет Сарайы * «Достық» концерттік залы * «Колос» балалар мәдени-бос уақыт орталығы === Кинотеатрлар === * «Шакен Айманов атындағы 3D» кинотеатры Strong (АҚШ) проекциялық жүйемен және DOLBY DIGITAL дыбыс жүйесімен жабдықталған үш залды кинотеатр. Фильмдерді 3D форматында көрсету. * «Ertis-Cinema 3D» кинотеатры Әлемдік премьералар мен ең кассалық фильмдер. Зал – 346 орын, ыңғайлы орындықтар мен үлкен экран (16м/6м). Кинотеатр ойын автоматтарымен (би алаңы, ату, жарыстар, балықтар, үлкен және кішкентай аэрохоккей) жабдықталған. * «Cinema Star» кинотеатры Dolby Digital Surround форматының сандық сапасы фильмнің әр алуан дыбысталуымен тамсануға мүмкіндік береді. 90 орындық зал мен 20 орындық VIP-алаң. * «Қазақстан» кинотеары, Екібастұз қ. Фиьмдерді дыбыстық сүйемелдеу Mono/Dolby-A/Dolby-SR/Dolby-Digital/Surround EX форматтарында жүзеге асырылады. Көпканалды көлемді дыбыс пен жоғары сапалы бейне экрандағы әрекетке қосылу сезімін тудырады. 2004 жылғы қыркүйекте болған қалпына келтіруден кейін 344 орындық кинозал, сонымен бірге 14 орындық VIP-алаңы бар. == Көрікті орындар == Павлодар облысы назар аударарлық орындарға толы. Павлодарлықтар өз халқының тарихы мен мәдениетінің ескерткіштерін ерекше құрметтейді. Олардың көбі Қазақстандағы ең ірі өзен Ертіс жағалауындағы облыс орталығы Павлодар қаласында орналасқан. Қаланың кең көшелері, көлеңкелі саябақтары мен аллеялары, гүлбақшалары мен фонтандары көз тартарлық әдемі. Қала өз тазалығымен, жайлылығымен ерекшеленеді. Аумақтың назар аударарлық орындарына табиғи, тарихи, архитектуралық және діни құрылыстарды атқызуға болады. Павлодар өңірі археологиялық ескерткіштерге де (өңірде көптеген тұрақтар, қорымдар, обалар, қоныстар бар), мәдени демалыс орындарына да бай. Бұл бөлімдеаумақтың негізгі назар аударарлық орындары, ғимараттар мен құрылыстар, ескерткіштер, мемориалдар, мүсін объектілері мен діни құрылыстар туралы ақпарат беріледі. === Табиғи ескерткіштер === * Баянауыл Ұлттық табиғи саябағы Баянауыл – қырдың ортасындағы табиғаттың көрікті аймағы. Тау қыраттары мен далалы аймақтарөсімдік түрлерінің сан алуандығымен көзге түседі. Баянауыл тауларында бір болған адам табиғаттың көріктігі мен денсаулыққа жағымдығы орынды үйлесетін табиғи баққа үнемі қайта орылғысы келеді. Туристік жолдар, өңірдің халқы – барлығы сізді Қазақстанның айрықша сұлу табиғи бағымен жақынырақ таныстырады. Баянауыл өңірінің атауын қазақтың сұлу қызы, танымал лирикалық поэмаға негіз болған қазақ Джульеттасының есімімен байланыстырады. 21 мың шаршы километр жер бойжеткеннің атымен аталады. Алайда, Баянауыл жерінің аталуы туралы бақа да пікірлер бар. Шоқан Уәлихановтың айтуынша, Баянауыл (Баян-Ола) сөзі баянды өлке, бақыт пен сәттілікті білдіреді. Баянауыл микроклиматы ең қаһарлы қыс кезінде де малдың қыстаудан аман-есен шығуына мүмкіндік береді. * Павлодар облысының геологиялық объектілері Облыс территориясында мемлекеттік табиғи-қорықтық қорға кіретін, республикалық және халқаралық маңызы бар геологиялық, геоморфологиялық және гидрологиялық объектілер бар. Олар ерекше экологиялық, ғылыми және мәдени құндылыққа ие және ерекше қорғалатын табиғи аймақтар қатарына енгізіген. Республикалық маңызы бар объектілерге Драверта, Кувшин, Әулие және Қоңырәулие үңгірлері, Әулиебұлақ және Телеубұлақ бұлақтары, Айманбұлақ, Рахай және Үшсала шатқалдары жатады. * Мемлекеттік қаумал — Қызылтау Мемлекеттік қаумал — Қызылтау — Баянауыл ауданының оңтүстік-батысында, Сарыарқаның солтүстік-шығысында орналасқан. Жалпы аумағы 60 000 га. Сирек кездесетін жануарлар ме олардың мекенін қорғау мен жануарлардың түрлерін шығару мақсатында ұйымдастырылған. Табиғи аумақ жүйесіндегі орны – бірқалыпты белдеудің далалық ландшафттық аймағы, бетегелі даланың оңтүстік аумақшасы, Қазақ платосы және ұсақ шоқылар жері, Баянауыл-Қарқаралы округы, Баянауыл ауданы. * Зоологиялық қаумал — Ертіс жағалауы «Ертіс жағалауы» мемлекеттік зоологиялық қаумалы сол жақ жағалаудың 1-ден 10-12 км-ге дейінгі жерін, ал оң жақ жағалаудың 4-тен 6 км-ге дейінгі жерін алады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылдың 27 маусымынан №877 «Мемлекеттік қорықшалар мен республикалық маңызы бар табиғат ескерткіштері туралы» қаулысымен «Ертіс жағалауы» қаумалы (кешенді) бекітілді. Ертіс жағалауы Павлодар облысының территориясында, Батыс-Сібір ойпатының оңтүстігінде орналасқан. Жазықты оң жақ жағалаудағы Объ-Ертіс өзенаралығы (Құлынды) мен сол жақ жағалаудағы Ертіс маңындағы далаларға бөледі. «Ертіс жағалауы» қаумалының аумағы 377133 га. жер болса, қорғалған аумағы жоқ. Өзен жағалауы Батыс Сібірдің орманды аумағының оңтүстігін және далалық жерін толықтай қамтиды. Бұл 3 мың км жерге дейін жетеді. Ертістің қазіргі жағалауы биіктігі 7-8 метрге жететін алқапты құрайды, Павлодар облысының батыс шекарасына қарай 87 метрге жетеді, шығыс шекара аумағында – 112 м. Рельефтің дамуы бойынша Ертіс жағалауы көптеген протоколдарға, ескі арналарға, құмды аумақтарға толы. * [[Мойылды (Павлодар облысы)|Шарбақты ауданындағы Маралды көлінің жерасты байлықтары]] Павлодар облысы халықаралық курорт дәрежесіне сай келе алатын аймақтардың көптігімен ерекшеленеді. Тұзды Маралды көлінің сазы мен шипалы суы көптеген ауруларды емдей алады. Ертеректе Павлода облысының территориясында көптеген санаторийлер мен профилакторийлер болған. Павлодар облысының кейбір көлдері тек жергілікті халықтың ғана емес, шет жерлердегі қонақтардың да әулие орындарына айналған. Ең көп назарға Ямышевское, Маралды және Мойылды көлдері ие. Маралды көлінің жерасты сазының қасиеттері әлі де соңына дейін зерттелмеген. Оларың әсер ету спектрі өте кең. Маралды көлінің шипалы сазы жыл сайын көптеген бас июшілерін табады. Көлдің түбіндегі температура су бетіндегі температурадан 10-15 градусқа жоғары. Маралды көлінің сазы рвматизм мен буын ауруларын емдей алады, және, болжамдарға сәйкес, шипалы саз қоры 100 мың метр кубке жетеді. Одан басқа, көл түбінде көгілдір косметикалық саздың бар екендігі анықталған. * Шалдай орманы Шалдай орманы – Павлодар өңірінің басты назар аударарлық орындарының бірі. Бұл табиғи ескерткіштің масштабы тек Павлодар өңірімен шектелмейді, оның масштабы планеталық деуге де болады – ғарыштан жасалған фотосуреттерде орманның созылыңқы таспасы (жүздеген километр) Объ пен Ертіс өзенаралығында өте әсерлі көрінеді. Осындай орман таспалары бесеу, бірақ олардың арасында тек екеуі ғана ресей-қазақстандың шекараны кесіп өтіп, Ертіске қарай созылады: біреуі кішірігім ғана, Семей қаласының маңында, екіншісі – Павлодар облысында. Кейбір пікірлер бойынша, таспалы ормандар көне мұздық солтүстік-шығысқа қарай қозғалып, ормансыз далаға ағаштардың тұқымын әкелген. Шалдай таспалы орманында жергілікті тиіндердің түрі – телеутка – тиінімен танымал. Бұл тиін түрі өте кең таралған, кішкене көгілдірленген терісін кеңестік кезде Италияға дейін жіберген. * «[[Қаздар қонысы]]» табиғи ескерткіші Ескерткіш Павлодар облысында, Ертіс өзенінің оң жақ жағалауында, Павлодар қаласының солтүстігінде, темір жол көпірінен 500 м оңтүстікке қарай орналасқан. Ескерткіш 1928 жылы мәскеулік палеонтолог Ю.А. Орловпен ашылғаннан кейін, бұл жерде 1929-1930 жылдары палеонтологиялық қазбалар жүргізілген. Қазба нәтижесінде бірнеше мың сүйек қалдықтары табылған, бұл сүйектер плиоцен-миоцен кезеңіндегі жануарларға (қазіргі африкалық фаунаның ата тегі) тән болатын. Палеонтологиялық институт шағын ғана жерге қазба жүргізген кезде бұғының 20 түрі, керіктің 40 түрі, мүйізтұмсықтың 130 түрі, гиппариондардың 200 түрі және т.б. тапқан. Палеонтологиялық жаңалық «Қаз қайтуы» ескерткішіне палеозоолог мамандардың үлкен назарын аудартты. Өкінішке орай, табылған барлық палеоматериал ғалымдармен бірге олардың зерттеу институттарына кетіп қалды, себебі, біріншіден, Павлодарда ол кзедері өлкетанулық мұражай болмады, ал екіншіден, палеонтологиялық қалдықтарды сақтауды қамтамасыз ететін ғылыми ұйым болмады. Орловтың бастамасын 1960 жылы ҚазССР ҒА Зоология институтының палеобиология бөлімінің экспелициясы жалғастырды. Електен ортаңғы және төменг қабаттарды жуып-шаю кезінде омыртқалылардың үлкен коллекциясы табылды. Олардың арасында қояндар, шақылдақтар, қосаяқтаржәне кішкентай құстар болды. Ескерткіш қала аумағында болғандықтан, «Қаз қайтуы» ескерткішіне павлодарлықтардың да, қала қонақтарының да тарапынан келушілер саны өте көп. «Қаз қайтуы» неоген дәуірі жануарларының ең танымал және эталонды жерлену орны болып саналады. «Қаз қайтуы» бойынша әлемдегі барлық осы дәуір жерленулері салыстырылады. Қазіргі күні қазба жұмыстары жерінде ашық аспан астындағы мұражай кейпіндегі саябақ кешені жоспарануда, кез келген адам қазба жұмыстарының өту үрдісін бақылай алатын болады. === Ғимараттар === Павлодар қаласы: * Ұлы Отан Соғысында қаза болған жауынгерлерге Ескерткіш Қалалық мәдениет және демалыс бағынан кең аллеяда болаттан жасалған 16-метрлік ескерткіш көрінеді. Бұл ескерткіш ҰОС қайтпаған жауынгерлерге Жеңістің 25 жылдығына орай ұрпақтардан ағыс ретінде 1970 жылы 8 мамырда ашылды. Монумент көптеген күміс жіптерден құралған стела кейпінде бейнеленген. Оның алдыңғы жағында – алқагүл мен алғыс жазуы бар тақта бекітілген. * Сұлтанмахмұт Торайғыровқа ескерткіш. 2000 жылы ақын С.Торайғыровқа ескеткіш Павлодар қаласының көркемөнер мұражайының алдында орнатылып, алдыңғы жағымен Торайғыров көшесіне қаратылған еді. 2009 жылы ескерткіш Ак.Сәтбаев көшесі бойына, фонтандарға қарай 150 м жерге орнын ауыстырды. Мүсінші – Е.Сергебаев. * Тұғырдағы Т-34 танкі. Павлодарлықтардың 1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысындағы көрсеткен әскери және еңбек ерліктеріне мемориал * Ішкі әскер жауынгерлеріне даңқ ескерткіші * В. И. Ленинге Павлодар облысындағы бірінші ескерткіш 1928 жылы Павлодар қаласында орнатылған (Ленпарк). * Даңқ мемориалы Павлодар қаласында 1975 жылы орнатылған (1 Мамыр саябағы). * Кеңес Одағының батыры К.Камзинге ескерткіш 1979 жылы Павлодар қаласында, Камзин – Толстой көшелерінің қиылысында орнатылды. * Павел Васильевке ескерткіш Танымал еуразиялық ақын Павел Васильев (1910-1937) ескерткіші мен оның атындағы саябақ Павлодарда 2011 жылдың 23 қыркүйегінде ашылды. Павел Васильев мүсіні П.Васильев үй мұражайының ауласында орналасқан. Мүсінші Е.[[Еркін Тілекұлы Мергенов|Мергенов]], сәулетші К.Монтахаев. * Қ. И. Сәтбаевқа ескерткіш 2012 жылдың 12 сәуірінде академик, Қазақстан Ғылым академиясының президенті Қаныш Имантайұлы Сәтбаевқа ескерткіш Павлодар қаласының орталығында, қала әкімдігінің жанынан орнатылды. Мүсін мен тұғырнаманың ортақ биіктігі – 8,5 метр. Ескерткіш авторы – мүсінші, ТМД және Қазақстан суретшілер Одағының мүшесі, Шоқан Уәлиханов атындағы мемлекеттік сыйлық лауреаты, Қазақстан Республикасы көркемөнер академиясының академигі Ольга Прокопьева. Тұғырнама авторы – еліміздің еңбегі сіңген сәулетшісі Кацев. * Қазақстан тәуелсіздігінің жиырма жылдығына арналған этномәдени бірлестіктер аллеясы Павлодарда 2011 жылдың қарашасында Қазақстан тәуелсіздігінің жиырма жылдығына арналған этномәдени бірлестіктер аллеясы ашылды. Орталық Кутузов көшесінде оналасқан аллея бойында ұлттардың таныма символдары орналасқан. Олар Павлодар облысындағы басқа этностардың рухани мәдениетін сипаттайды. Барлығы аллеяда он сегіз кішігірім мүсін орналасқан. * Аштық құрбандарына ескерткіш Өткен ғасырдың 30-жылдарындағы аштық құрбандарына ескерткіш Павлодар қаласында 2012 жылдың 31 мамырында ашылды. Ескерткіш қала кіреберісінде, аштық кезінде қаза болғандарды жаппай жерлеу өткен ескі мұсылман зиратының жанынан көтерген. * [[Ағартушылар мен академиктардың мүсін аллеясы]] * Орталық почтамт ғимаратының сағат мұнарасы. Сағат мұнара Павлодар қаласының символы болып саналады. Осы сағатпен барлық павлодарлықтар сағатын салыстырады. Сағат «Қазпошта» АҚ Павлодар филиалының ғимаратында 1983 жылы орнатылды. * Павлодар қаласының орталық жағалауы Павлодарлықтар мен қала қонақтарының сүйікті дмалыс орны болып Ертіс өзенінің жағалауы саналады. Жағалау рельефке сәйкес террасалық қағидаға сәйкес оратылған. Жоғарғы терраса – саябақ, негізгі терраса – барлық аллеяларды біріктіретін орталық аллея. Төменгі терраса – жағажай. * «Ескі қала» Ленин атындағы көшені «ескі қала» деп атайды, себебі бұл жерде ескі ғимараттар сақталған. Көпес Сорокин Үйі; Халықтық Үй; Майра атындағы ән шығармашылығы үй мұражайы; Владимирлік училище; Педтехникум; Көпес А.Деровтың сауда үйі; Ленин көшесіндегі сауда қатарлары; А.П.Чехов атындағы орыс драма театрының ғимараты; Көпес Охапкин үйі; Д.П.Багаев мемориалды үй мұражайы. [41] * «Астана» мұз сарайы «Астана» мұз сарайын салтанатты түрде Қазақстан Республикасының Презиенті Нұрсұлтан Назарбаев 2003 жылдың 16 қазанында ашты. «Астана» МС басты назар аударары – мұз айдыны, оның жалпы ауданы 1830 шаршы км. Бұл айдында шайбалы хоккей мен мәнерлеп сырғанаудан сайыстар, мұз шоуларын жоғары деңгейде өткізу мүмкіндігін береді. Трибуналар 3 мыңға дейін көрөрменге арналған.[42] * Достық үйі. 2008 жылдың күзінде Павлодар облысындағы Қазақстан халқы Ассамблеясының барлық этномәдени қауымдары аңсаған Достық үйі ашылды. * Қазақстан Республикасының туы бар колоннада Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің жиырма жылдығын тойлау қарсаңында 40 метр биіктіктегі тутұғыры бар колоннада жоспарланды. Мерейтойлық объект Қазақстан Республикасы Конституация күнін тойлау кезінде салтанатты түрде ашылып, қала тұрғындарының сүйікті демалыс орнына айналды. Павлодар облысының геоақпараттық жүйесі. Аудандар мен облыс қалалары: * С. Мүткенова (1913—1944 жж.) мүсіні — Кеңес Одағының батыры С.Мүткенов мүсіні 1965 жылы Ақтоғай ауданының Мүткенов ауылында орнатылған. * Ж. Тіленшин мүсіні — ағартушы Ж.Тіленшин мүсіні 1967 жылы Ақтоғай ауданының Қожамжар ауылында орнатылған. * С. И. Царев (1882—1918) мүсіні — Екібастұз кмір кенінің комиссарының мүсіні 1974 жылы Ақсу қаласының саябағында орнатылды. * К. Камзин, Кеңес Одағының батыры (1913—1944) мүсіні 1966 жылы Ақсу ауданының Жолқұдық ауылында орнатылған. * И. В. Бабин, Кеңес Одағының батыры мүсіні 1965 жылы Железинка ауданының Железинка ауылында орнатылды. * А. Н. Елгин, Кеңес Одағының батыры мүсіні 1964 жылы Қашыр аудынының Қашыр ауылында орнатылған. * С. И. Царев, Екібастұз кмір кенінің комиссарының мүсіні 1974 жылы Екібастұз қаласында оның атымен аталған көшеде орнатылды. * Бұхар жырау ескерткіші. 1993 жылы ақын, ойшыл және мемлекет қайраткерінің ескерткіші Баянауыл ауылының орталығында Бұхар жыраудың туғанына 325 жылдығына орай орнатылды. * Иса Байзақов ескерткіші. 1979 жылы ақын, әнші, сазер әрі актер Иса Байзақов ескерткіші Ертіс ауылында, Мәдениет үйінің саябағында орнатылды. Мүсінші Е.Ершов, сәулетші Б.Мұстафин. * Жаяу Мұса Байжанұлының ескерткіші. 2008 жылы ақын әрі сазгер Жаяу Мұсаға ескерткіш орнатылды. Жасыбай көлінің солтүстік жағалауында, Баянауыл ауылынан 12 км жерде орналасқан. Мүсінші М.Е.Сергебаев. * Жаяу Мұса Байжанұлының мүсіні. 1972 жылы ақын әрі сазгер Жаяу Мұсаға Жаңатілек ауылының орталығында, саябақта мүсін орнатылды. * Құдайберген Әлсейітұлының мүсіні. Железинка ауылында Мәдениет үйінің алдындағы алаңда аақын әрі сазгер Құдайберген Әлсейітұлына мүсін орнатылды. [40] * Саяси репрессиялар құрбандарына ескерткіш Екібастұз қаласында орнатылды. Биіктігі 5 метр композиция «Кебін» деп аталатын стильде орындалған. Бұл нақты келбеті мен дене пішіні көрінбейтін фигуралар, ал бес күлді жұлдыз фонында жақындарын жоқтаған әйел мен баланың фигуралары. * Гиннестің рекордтар кітабына еген Екібастұздық ГРЭС-2 Станцияның биіктігі 420 метр айрықша тұрбасы Гиннестің рекордтар кітабына енген. ГРЭС-2 бірінші блогының жұмысы 1990 жылдың желтоқсанында, ал екінші энергоблок жұмысы 1993 жылдың 22 желтоқсанында басталды. ГРЭС-2 энергиясы Қазақстанның солтүстігін энергиямен қамтамасыз етуге бағытталған және республиканың энергия тұтынуның 15% қамтиды. Энергия тұтынушылары қатарына тек қазақстандық емес, соынмен бірге ресейлік компаниялар да кіреді. Олардың арасында «Қазақстан Темір Жолы» АҚ, «Байқоңыр» ғарыш айлағы, Ертіс-Қарағанды каналы. === Діни ғимараттар === * [[Мәшһүр Жүсіп мешіті|Павлодар қаласындағы басты мешіт]] Павлодар қаласында 6 гектар жерді алып жатқан паркі, медресесі, Кутузов, Кривенко, Қайырбаев көшелерінен кіру есіктері бар 1500 орындық Бас Мешіт сәулет ансамблі салынды. Бас мешіттің жобасын «Алматыгипрогор» АҚ жобалау институты әзірледі. Мешіт құрылысының басты мердігері «Иртыштрансстрой» ассоциациясының «Путь» ЖШС болды, «Иртыштрансстрой» ассоциациясының басшы-төрағасы М. А. Зыков. Мешіт ғимараты 48*48 метрлік сегізбұрышты жұлдыз түрінде салынған, диаметрі 30 метр 1200 орындық ерлер намаз оқитын зал, күмбездің биіктігі 33 метр. Мешіт ғимаратының көлемі 48*48 метр, мұнараларының биіктігі – 63 метр, аймен бірге күмбездің биіктігі – 54 метр, жалпы ауданы 7240 шаршы метр. Бірінші қабатта медресенің оқу сыныптары, неке қию залы, 200 орындық асхана және оның қосалқы бөлмелері, 300 орындық әйелдер намаз оқитын зал, дәрет алу жайлары, холл орналасқан. Неке қию залы және асхана екі көлемді бір үлкен залға айналдыру үшін жылжымалы қабырғамен бөлінген. Ғимаратқа кіру сатылармен екінші қабат деңгейіне көтереді, онда 1200 орындық балконы бар намаз оқу залы, ислам мәдениетінің мұражайы, кітапхана, бейнезал, қызметтік жайлар, холл орналасқан. [[Сурет:Blagoveschenskij sobor Pavlodar 001.JPG|thumb|250px|Благовещенск кафедралы соборы.]] Негізгі ғимараттың екі қабаты және мұнаралары кірпіштен, күмбезі темір құрылымдардан жасалған<ref name="pavlodar.gov.kz"/>. * [[Благовещенск кафедралы соборы (Павлодар)|Благовещенск кафедралы соборы]] 1999 жылдың 23 қазаны Ертістің Павлодар өңірі үшін маңызды есте қаларлық күн болды. Бұл күні Павлодарда Благовещенски кафедралы соборы ашылды. Павлодарлық архитекторлар Ресейдің қалаларына барып, храмның әр түрлерін көріп, Мәскеудегі бір соборға тоқтады. Бұл тек негіз ғана болды. Мәскеулік храм кішірек және қарапайымдау еді. Павлодарлықтар өз соборын жобалағанда қала тұрғындарын таң қалдырарлық жаңалықтар енгізді. Благовещенск соборының қоңыраулары Мәскеуден әкелінді. Олар паникадило АҚКЗ-да құйылған және шіркеулік бұйымдар Мәскеу жанындағы Софринодан жеткізілді, онда мәскеулік патриархияның зауыты бар. Православиенің заңдарына сәйкес онда тоғыз қоңырау қойылған. Ең үлкен қоңыраудың салмағы – 1024 кг, ең кішкентайының салмағы – 4 кг.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> == Белгілі адамдар == [[Михаил Иванович Исиналиев|Исиналиев, Михаил Иванович]] - қазақстандық мемлекеттік және партия қайраткері, дипломат. Қазақ ССР-дің сыртқы істер Министрі. ===[[Павлодарлықтар – Кеңес Одағының Батырлары]]=== # [[Кривенко, Иван Илларионович]] - танкист, [[Ұлы Отан соғысы]]на қатысушы, [[Кеңес Одағының Батыры]] (1945), Павлодар қаласының құрметті азаматы # [[Елгин, Андрей Николавеич]] - автоматшылар бөлімшесінің командирі, Азаматтық және [[Ұлы Отан соғысы]]на қатысушы, [[Кеңес Одағының Батыры]] (1945) қайтыс болғаннан кейін. ===[[Павлодарлықтар – Социалистік Еңбек Ерлері]]=== ===[[Павлодарлықтар – КСРО Мемлекеттік сыйлығының иегерлері]]=== ===Ғалымдар=== # [[Ақышев Кемел|Ақышев Кемел Ақышұлы]] – т.ғ.д. (1924-2003) # Арғынбаев Халел Арғынбайұлы – т.ғ.д., профессор (1924-1998) # [[Бейсембаев Серікбай]] Бейсембайұлы – тарих ғ.д., академик (1912-1990) # [[Ғинаят Рахметоллаұлы Бекжанов|Бекжанов Ғинаят Рахметоллаұлы]] – г-м.ғ.д., академик (1927) # [[Ермұхан Бекмаханұлы]] – тарих ғ.д. профессор (1915-1966) # [[Әбікен Бектұров|Бектұров Әбікен Бектұрұлы]] – техн.ғ.д., академик (1901-1985) # Ержанов Жақан Сүлейменұлы – техн.ғ.д., академик (1922-2003) # Әбділдин Жабайхан Мүбәракұлы – филол.ғ.д., академик (1933) # Әбділдин Мейірхан Мүбәракұлы – ф-м.ғ.д., профессор (1938) # Жұматов Хамза Жұматұлы – мед.ғ.д., академик (1912-1972) # Каюпов Арықтай Каюпұлы – г-м.ғ.д., академик (1914-1993) # Қасымов Қамар – ҚазКСР еңбек сіңірген өнер қайраткері (1893-1966) # [[Әлкей Хақанұлы Марғұлан|Марғұлан Әлкей Хақанұлы]] – филол.ғ.д., академик (1904-1985) # Онаев Ибрагим Әбілғазыұлы – техн.ғ.д., академик (1913-1994) # [[Григорий Николаевич Потанин|Потанин Григорий]] — орыс географ, этнограф, көсемсөзші, фольклортануш, ботаник # Сағынов Әбілқас Сағынұлы – техн.ғ.д., академик (1915) # [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Сәтбаев Қаныш Имантайұлы]] – г-м.ғ.д., ҒА бірінші президенті (1899-1964) # Цефт Адриан Лукоянович – техн.ғ.д., академик (1904-1971) # Шөкин Шафық Шөкіұлы – техн.ғ.д., академик (1912-2003) ===Шығармашылық адамдар=== # Абилев Дихан — қазақ советтік ақын # [[Шәкен Кенжетайұлы Айманов|Айманов Шәкен]] - актер, алғашқы қазақ кинорежиссер (1914-1970) # [[Жүсіпбек Аймауытов|Аймауытов Жүсіпбек]] – драматург, жазушы (1889-1931) # Ақышев Зейтін – жазушы, драматург (1911-1991) # [[Жаяу Мұса Байжанұлы|Байжанов Жаяу Мұса]] – ақын, композитор (1835-1929) # Байжанов Қали – ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі (1877-1966) # [[Иса Байзақов|Байзақов Иса]] – ақын, әнші (1900-1946) # [[Қайыржан Нұрғожаұлы Бекқожин]] - журналист, қазақ баспасының тарихшысы, тарих ғылымдарының докторы (1965), профессор (1976]). КСРО журналистер Одағының мүшесі. # [[Қалижан Нұрғожаұлы Бекхожин]] - [[ақын]], драматург, аудармашы. # [[Бұқар жырау Қалқаманұлы|Бұқар жырау]] — қазақ ақын, жырау. # Әбілев Дихан – ақын, жазушы (1907) # [[Шахимардан Қайдарұлы Әбілев|Әбілев Шахимардан]] - опералық әнші, педагог, Қазақстан Республикасы еңбек сіңірген әртісі (1994). # [[Қуат Әшірбекұлы Әбусейітов]] - кинорежиссер, актер (1925) # Әбусейітов Суат - әртіс (1929-1992) # [[Мұзафар Әлімбаев|Әлімбаев Мұзафар]] - [[Қазақстанның халық жазушысы]], Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, қазақ әдебиетінде соғыс сұрапылын бастан кешіп келген қаламгер шоғырының бірі. # [[Естай Беркімбайұлы|Естай Беркімбаев]] — қазақтың көрнекті [[әншісі]], [[ақын]]-[[сазгер]]і, [[ҚазССР]]-нің еңбек сіңірген өнер қайраткері (1939). # Жаманбалинов Мүбәрак – ақын, жазушы (1924) # Иманжүсіп Құтпанұлы – суырып салма ақын (1863-1929) # Исабаев Қалмұқан – жазушы, өлкетанушы (1925) # [[Қабдыл-Ғалым Насырұлы Қаржасов]] - сүретші, кескіндемеші # Кемеңгеров Қошмұхамбет – драматург, әдебиеттанушы (1898-1937) # Кенжетаев Кәукен – ҚазКСР халық әртісі (1916) # [[Мәшһүр Жүсіп Көпеев|Көпеев Мәшхүр-Жүсіп]] – ақын, фольклор жинаушы (1857-1931) # Прокофьев, Владислав Юрьевич — атайы әнші, мәдениеттің қайраткері. # [[Сұлтанмахмұт Торайғыров|Торайғыров Сұлтанмахмұт]] – ақын, демократ (1893-1920) # [[Майра Уәлиқызы Шамсутдинова|Шамсутдинова Майра]] – әнші, композитор (1890-1927) # [[Жұмат Шанин|Шанин Жұмат]] – режиссер, драматург (1892-1938) # [[Зейін Жүнісбекұлы Шашкин|Шашкин Зейін]] – жазушы, драматург (1912-1966) ===Спортшылар=== # [[Аширов Ахат Сенорович]]- дзюдодан халықаралық класстағы спорт шебері (1997) # [[Марат Төлегенұлы Жыланбаев|Жыланбаев Марат Төлегенұлы]] — Гиннесстің рекордының кітабының жеті рет рекордсмені. Марат Жыланбаев ғаламшардың ең ірі шөлдерді Азияның, Африканың, Австралияның және Американың жалғыз зу ету бірден-бір адамымен болып табылатын. Марафоншы, халықаралық сыныптың спортының шебері. Қазақстанның мәртебелі азаматы. # [[Серік Керімбекұлы Қонақбаев|Қонақбаев Серік Керімбекұлы]] — Күміс жүлдегер ХХII 1980 граммның жаздғы олимпиадалық ойындарының, Европаның (1979, 1981 жж.) чемпионы, әлем(1982 г) чемпионатының күміс жүлдегері, әлемнің (1979, 1981 жж.) кубогының жеңімпазы, КСРО 3-еселік чемпионы, КСРО спортының еңбек сіңірген шебері. # [[Людмила Вячеславовна Прокашева|Прокашева, Людмила]] — спортсмен - конькимен жүгіру. Әлемнің чемпионатының күміс жүлдегері 1995 жылдың классикалық көпсайыста, қысқы азиялық ойынның екі рет чемпионы 1996 жылдың.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> == Cуреттер жинағы == <gallery class="center"> Image:T-34-85_Pavlodar_tank_front_view.JPG|Соғыс және еңбек ерлігінің Даңқ мемориалы Image:P8250020.JPG|Женіс саябағының Мәңгілік алаудың қасындағы Абырой ескерткіші Image:Город Павлодар, Казахстан. Здание акимата Павлодарской области.jpg|Павлодар облысының әкімшілік ғимараты Image:P8250025.JPG| «Иртыш» қонақ үйі Image:Здание кинотеатра «Иртыш», г. Павлодар, Казахстан.jpg|«Иртыш» кинотеатры Image:Kazpost building in Pavlodar, Kazakhstan. Central post office in city.jpg|Орталық поштамт ғимараты </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Павлодар_облысы Павлодар облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225700/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] * [http://city-pavlodar.gov.kz/Ресми торабы]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://pavlodar.gov.kz/ Павлодар облысының әкімшілігі] * [http://www.pavlodar-online.kz/ Павлодар кала бетше босағасы] * [http://www.pavlodar.stat.kz/ Павлодар облысының статистика департаменті] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120502075728/http://pavlodar.stat.kz/ |date=2012-05-02 }} * [http://economika-pavl.kz/ Павлодар облысының экономика департаменті] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070223145111/http://www.economika-pavl.kz/ |date=2007-02-23 }} * [http://museums.pavlodar.kz/ Павлодардың мұражайы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100707115012/http://museums.pavlodar.kz/ |date=2010-07-07 }} pavlodar.kz торабынды * [http://www.karta.kz Павлодар Картасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121227012644/http://karta.kz/ |date=2012-12-27 }} * [http://www.pavlodar-wrestling.com Павлодардағы күрес туралы спорт торабы ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210302014758/http://pavlodar-wrestling.com/ |date=2021-03-02 }} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Павлодар облысы}} [[Санат:Павлодар облысы]] 74yid8u2f0em4k0v1hd2sbkdw3kjg4j Мошовце 0 2769 3407537 2903678 2024-12-05T09:48:14Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3407537 wikitext text/x-wiki '''Мошовце''' – [[Словакия]]да [[Жилинск]] өңірінде [[Турчиск]] округінде орналасқан. == Тарихы == Турцадағы селоларының ең үлкені. Оның бай тарихын көптеген көз тартарлық көрікті орындары дәлелдейді, сонымен қатар оның тарихы 800 жылдан бері жазылып келуде. Мошовценің алғашқы аталуы 1233 жылы [[Андраш королі]]нің құжатында кездеседі. Мошовце екі селодан тұрған, біріншісі «'Махыух» қазіргі ''Стары Рад''жерінде дамыған, екіншісі „Терра Моыс» деп аталған және қазіргі ''Видрмох'' өңірінде орын тепкен, бүгінгі «Мошовце» деген атау сол күрделі «Терра Моыс» атаудандан шыққан сөз. Бұл сөздің мағынасы [[Мойша]] Жері, біздің ойымызша, ежелгі заманда бұл мекен Мойшаға жатқан. Біртіндеп бұл сөздің айтылуы өзгерістерте ұшыраған: славяндардың ''Мойтех'аталуының қысқаруы ''Мойша'' болған, түбірлес сөздер «Войтех» немесе «'Моймир». Бұл атау тарихи жағдайлармен өзгерістерге ұшыраған, яғни ''Мошовых'', ''Мошоц'', ''Мошовец'', ''вилла региа Маыос алио номине Мошовых'', ''оппидиоум Маыус суе Мосоцз'', ''Мосоцз олим Маыус'', ал бүгінгі атауы - Мошовце. Мошовце ауылының көне жағы - бұрынғы «Хорнуков» поселкесі, бүгінгі сақталған аталуы «Черняков». Мошовце корольдің ауылы ретінде еркін, айрықша құқыққа ие мекен боп дамып, 14 ғасырдың жартысынан Блатница сарайына бағынған. 1527 жылы Мошовце Реваы отбасының қарамағына түсіп, келесі 400 жыл бойы Мошовце қаласының басымдық құқықтығы мен дәрежесі бұзылып, сақталып қалмаған. Ежелден Мошовце бұл өңірде қол өнерінің орталығы болған. Қол өнеркәсібі өркендеп, сол кезде 15 кәсіптік цех жұмыс істепті. Солардың ішінде ең ұзақ мерзім өмір сүрген етікшілер мен тері илеу кәсіп цехтері. Бүгін Мошовце ірі, көп көз тартарлық орындары бар туристік өңір. Мошовце ғимараттарының өзіне ғана тән сәулеті. == Көз тартарлық орындары == Ғимараттар мен үймереттер арасындағы ең қызықтысы – [[Рококо]], [[классицизм]] стилдеріндегі [[ғимарат]]тар. Солардың бірі - XVIII ғасырдың екінші жартысында салынған ағылшын [[парк]]і бар қорған. Келесі қызықты жерлер: [[Ян Коллар]] үймереті, неоготика стиліндегі өте құнды мехрабы бар шіркеу, 1784 жылда салынған [[лютеран шіркеуі]], қол кәсіп мұражайы бар кесене, жаңа жылыжай мен 1800 жылдың [[павильон]]ы. == Табиғат== Бұндағы табиғат ғажайып тамаша. Тарихи аллеялар кешені бар тау сілемі [[Велька Фатра]]. Бұл тау сілемдерінде доломит, әктасы бар таужыныстарының фантастикалық түрлері мен сұлулығы ғажап. Сонымен қатар Гадерска мен Блатницка аңғарларын атауға болады. ==Белгілі тұлғалар== Мошовце ауылында көптеген әйгілі тұлғалар дүниеге келген: композитор Фрицо Кафенда (1883-1963), жазушы Анна Лацкова-Зора (1899-1988), әдебиет сыншысы, тарихшы және ақын Штефан Крчмеры (1892-1955), драматург Юр Тесак Мошовскы, Словакиядағы алғашқы ерікті өрт сөндірушілер қоғамын ұйымдастырушысы Милослав Схмидт. Солардың ішінде ең әйгілісі – ұлы славян ақыны, философ, лютеран попы [[Ян Коллар]] (1793-1852), бұл ақынның шығармашылығы ұлттық әдебиетінің дамуына зор үлесін қосқан. Сол кездегі патриоттардың ұраны болған «Славы дцера» көптеген славян тілдері мен басқа да тілдерге аударылған. == Мошовце туралы сурет қоймасы == <gallery> Image:Kostolmosovce1.jpg|Мошовце Евангелия шіркеуі Image:Kostolmosovce2.JPG|Мошовце Католик шіркеуі Image:Kaplnka-Mosovce.jpg|Капелла, кесене, қазіргі мұражай </gallery> <gallery> Image:Kastielmosovce.jpg|Рококо-классикалық қорған - Мошовце Image:Dom-Mosovce.jpg|Мошовценің ежелгі архитектурасы Image:Mapa-Mosovce.png|Мошовце </gallery> {{commonscat|Mošovce}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.mosovce.sk Мошовце торабы] * [http://web.archive.org/web/20070928160138/http://www.mosovce.sk/doc/tur_spr/Brozura-anj.doc Мошовце туралы кітапша] * [http://www.tourist-channel.sk/mosovce/indexen.html Мошовце туралы ақпарат] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070211222306/http://www.tourist-channel.sk/mosovce/indexen.html |date=2007-02-11 }} * [http://www.bb.telecom.sk/drienok/english Drienok] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081028143321/http://www.bb.telecom.sk/drienok/english |date=2008-10-28 }} [[Санат:Словакия елді мекендері]] [[Санат:XIII ғасырда құрылған елді мекендер]] 5ah6c38blpoft9b8dfoh0qwc5tz4h1j Әл-Жәбр уә-л-мұқабала 0 11603 3407515 3407272 2024-12-05T07:26:29Z Бейсенбинова Салта 154442 3407515 wikitext text/x-wiki {{lowercase}} [[Сурет:Image-Al-Kitāb al-muḫtaṣar fī ḥisāb al-ğabr wa-l-muqābala.jpg|thumb|Кітаптың алдыңғы беті]] '''''әл-Китаб әл-мұхтасар фи хисәб әл-жәбр уә-л-мұқабала''''' ([[Араб тілі|арабша]] '''''«Толықтыру және теңдестіру арқылы есептеу туралы қысқаша кітап»''''', ол қысқартылған '''''Хисәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''', '''''Китәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''' және басқа да транслитерацияланған аттармен белгілі) — мұсылман математигі [[Әл-Хорезми]] [[араб тілі]]нде шамамен 820 жылы жазған [[математика]]лық шығарма. Тағы бірнеше автор ''Китәб әл-жәбр уа-л-муқабала'' атты кітап жазған, солардың ішінде [[Әбу Ханифа ад-Динауари]], [[Әбу Камиль]],<ref>''Рәсаалә фи ль-әл-жәбр уа-л-мұқабала''</ref> [[Әбу Мухаммад әл-Ғадли]], [[Әбу Йусуф әл-Миссыси]], [[Ибн Турк]], [[Сынд ибн Ғали]], [[Саһл ибн Бишр]],<ref>Жазған болуы мүмкін.</ref> және [[Шарафаддин ат-Туси]]. == Кітап == Бұл кітапта [[квадрат теңдеу]]лерді және тағы бірқатар есептерді шешуге арналған ережелер жиналып, біраз кеңейтілген. Бұл кітап қазіргі заманның [[алгебра]]сына бастама берген шығарма болып саналады. «Алгебра» сөзінің өзі осы кітаптағы теңдеулермен жасалатын амалдардың бірінің атынан («әл-жәбр») келіп шыққан. Кітап [[латын тілі]]не ''Liber algebrae et almucabala'' деген атпен аударылып, қазіргі алгебра сөзі содан бастау алады. Кітаптың өзінде Дереккөздер көрсетілмегендіктен, әл-Хорезми қандай кітаптарды қолданғаны белгісіз. Математика тарихшылары кітаптың мәтінін талдау арқылы және сол кездегі бүкіл мұсылман дүниесінде белгілі болған математикалық мәліметтерді анықтау арқылы оның жазылуына әсер еткен шығармаларды анықтауға тырысуда. Ең анығы, кітаптың авторы үнді математиктерінің жетістіктерін пайдаланған. Кітапта кез келген квадрат теңдеуді алты негізгі түрдің біріне келтіріп, сол негізгі түрлерді шешудің алгебралық және геометриялық тәсілдері келтірілген. Қазіргі кезде қолданылатын абстрактылы шартты белгілер кітапта атымен жоқ болғандықтан, «әл-Хорезмидің алгебрасы толығымен сөзбен сипаттау арқылы баяндалған. Гректің «Арифметикасында» немесе Браһмагуптаның еңбектерінде қолданылатын синкопациялар мүлдем қолданылмаған. Тіпті сандар арнайы таңбамен бейнеленген емес, толығымен сөздер ретінде жазылған!»<ref>Carl B. Boyer, A History of Mathematics, Second Edition (Wiley, 1991), page 228</ref> Сондықтан теңдеулер сөзбен «шаршы» деп (яғни бүгіндері "''x''<sup>2</sup>" деп), «түбір» деп (бүгін оны "''x''" дер еді) және «сандар» деп (мысалы, «қырық екі», «жеті» деп толығымен жазып отырды) деп белгіленіп отырды. Бүгінгі күннің шартты белгілерін қолданса, теңдеудің негізгі алты түрі мыналар: * квадраттар тең түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> = ''bx'') * квадраттар санға тең (''ax''<sup>2</sup> = ''c'') * түбірлер санға тең (''bx'' = ''c'') * квадраттар мен түбірлер санға тең (''ax''<sup>2</sup> + ''bx'' = ''c'') * квадраттар мен сандар түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> + ''c'' = ''bx'') * түбірлер мен сандар квадраттарға тең (''bx'' + ''c'' = ''ax''<sup>2</sup>) '''''Әл-жәбр''''' (араб жазуымен: 'الجبر') («толықтыру») амалы: теріс шаманы теңдеудің бір жағынан екінші жағына жіберіп, оң шама етіп өзгерту. Әл-Хорезмидің мысалында (қазіргі белгілерді қолданса) "x<sup>2</sup> = 40x - 4x<sup>2</sup>" теңдеуі «әл-жәбр» амалын қолдану арқылы мынаған өзгертіледі: "5x<sup>2</sup> = 40x" Осы ережені қайталап қолдану арқылы есептеулерді пайда болатын теріс сандардан құтылуға болады. '''''Әл-мұқабала''''' (араб жазуымен 'المقابله') («теңдестіру») дегеніміз — теңдеудің екі жағынан да бірдей оң шаманы алып тастау, сонда мына теңдеу: "''x''<sup>2</sup> + 5 = 40''x'' + 4''x''<sup>2</sup>" мына түрге келеді: "5 = 40''x'' + 3''x''<sup>2</sup>". Осы ережені қайталап қолдану арқылы әр түрлі шамалардың (квадрат, түбір, сан сияқты) теңдеудің бір жағында тек бір рет қана кездесетіндей етіп түрлендіруге болады. Кітаптың келесі бөлігінде жоғарыда айтылған ережелерді іс жүзінде қолданудың практикалық мысалдары келтірілген. Одан кейінгі бөлігінде [[аудан]] мен [[көлем]]ді есептеудің жолдары қарастырылған. Кітаптың соңғы бөлігінде Ислам шариғатында пайда бола алатын енші бөлуге қатысты шытырман жағдайларды шешуде қолданылатын есептеулер қарастырылдады. Бұл бөлімдердеге есептерді шешу үшін квадрат теңдеулерді шеші жолдарын меңгері қажет емес. == Сілтемелер == {{reflist}} == Әдебиеттер == * R. Rashed, ''The development of Arabic mathematics: between arithmetic and algebra'', London, 1994. * Barnabas B. Hughes, ed., ''[[Robert of Chester]]'s Latin Translation of Al-Khwarizmi's Al-Jabr: A New Critical Edition'', (in [[Latin language]]) Wiesbaden: F. Steiner Verlag, 1989. ISBN 3-515-04589-9 == Тағы қараңыз == * [[Алгебра]] * [[Алгебра тарихы]] * [[Математика тарихы]] == Сыртқы сілтемелер == * [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Mathematicians/Al-Khwarizmi.html Al-Khwarizmi] {{Islamic mathematics}} {{DEFAULTSORT:Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing}} [[Санат:IX ғасырда шыққан кітаптар]] [[Санат:Араб тіліндегі әдебиет]] [[Санат:Мұсылман ғылымы]] [[Санат:Математика кітаптары]] [[Санат:Математика тарихы]] 2afivhfd51hculsjdd3wyxeazyky024 3407516 3407515 2024-12-05T07:29:25Z Бейсенбинова Салта 154442 3407516 wikitext text/x-wiki {{lowercase}} [[Сурет:Image-Al-Kitāb al-muḫtaṣar fī ḥisāb al-ğabr wa-l-muqābala.jpg|thumb|Кітаптың алдыңғы беті]] '''''әл-Китаб әл-мұхтасар фи хисәб әл-жәбр уә-л-мұқабала''''' ([[Араб тілі|арабша]] '''''«Толықтыру және теңдестіру арқылы есептеу туралы қысқаша кітап»''''', ол қысқартылған '''''Хисәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''', '''''Китәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''' және басқа да транслитерацияланған аттармен белгілі) — мұсылман математигі [[Әл-Хорезми]] [[араб тілі]]нде шамамен 820 жылы жазған [[математика]]лық шығарма. Тағы бірнеше автор ''Китәб әл-жәбр уа-л-муқабала'' атты кітап жазған, солардың ішінде [[Әбу Ханифа ад-Динауари]], [[Әбу Камиль]],<ref>''Рәсаалә фи ль-әл-жәбр уа-л-мұқабала''</ref> [[Әбу Мухаммад әл-Ғадли]], [[Әбу Йусуф әл-Миссыси]], [[Ибн Турк]], [[Сынд ибн Ғали]], [[Саһл ибн Бишр]],<ref>Жазған болуы мүмкін.</ref> және [[Шарафаддин ат-Туси]]. == Кітап == Бұл кітапта [[квадрат теңдеу]]лерді және тағы бірқатар есептерді шешуге арналған ережелер жиналып, біраз кеңейтілген. Бұл кітап қазіргі заманның [[алгебра]]сына бастама берген шығарма болып саналады. «Алгебра» сөзінің өзі осы кітаптағы теңдеулермен жасалатын амалдардың бірінің атынан («әл-жәбр») келіп шыққан. Кітап [[латын тілі]]не ''Liber algebrae et almucabala'' деген атпен аударылып, қазіргі алгебра сөзі содан бастау алады. Кітаптың өзінде Дереккөздер көрсетілмегендіктен, әл-Хорезми қандай кітаптарды қолданғаны белгісіз. Математика тарихшылары кітаптың мәтінін талдау арқылы және сол кездегі бүкіл мұсылман дүниесінде белгілі болған математикалық мәліметтерді анықтау арқылы оның жазылуына әсер еткен шығармаларды анықтауға тырысуда. Ең анығы, кітаптың авторы үнді математиктерінің жетістіктерін пайдаланған. Кітапта кез келген квадрат теңдеуді алты негізгі түрдің біріне келтіріп, сол негізгі түрлерді шешудің алгебралық және геометриялық тәсілдері келтірілген. Қазіргі кезде қолданылатын абстрактылы шартты белгілер кітапта атымен жоқ болғандықтан, «әл-Хорезмидің алгебрасы толығымен сөзбен сипаттау арқылы баяндалған. Гректің «Арифметикасында» немесе Браһмагуптаның еңбектерінде қолданылатын синкопациялар мүлдем қолданылмаған. Тіпті сандар арнайы таңбамен бейнеленген емес, толығымен сөздер ретінде жазылған!»<ref>Carl B. Boyer, A History of Mathematics, Second Edition (Wiley, 1991), page 228</ref> Сондықтан теңдеулер сөзбен «шаршы» деп (яғни бүгіндері "''x''<sup>2</sup>" деп), «түбір» деп (бүгін оны "''x''" дер еді) және «сандар» деп (мысалы, «қырық екі», «жеті» деп толығымен жазып отырды) деп белгіленіп отырды. Бүгінгі күннің шартты белгілерін қолданса, теңдеудің негізгі алты түрі мыналар: * квадраттар тең түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> = ''bx'') * квадраттар санға тең (''ax''<sup>2</sup> = ''c'') * түбірлер санға тең (''bx'' = ''c'') * квадраттар мен түбірлер санға тең (''ax''<sup>2</sup> + ''bx'' = ''c'') * квадраттар мен сандар түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> + ''c'' = ''bx'') * түбірлер мен сандар квадраттарға тең (''bx'' + ''c'' = ''ax''<sup>2</sup>) '''''Әл-жәбр''''' (араб жазуымен: 'الجبر') («толықтыру») амалы: теріс шаманы теңдеудің бір жағынан екінші жағына жіберіп, оң шама етіп өзгерту. Әл-Хорезмидің мысалында (қазіргі белгілерді қолданса) "x<sup>2</sup> = 40x - 4x<sup>2</sup>" теңдеуі «әл-жәбр» амалын қолдану арқылы мынаған өзгертіледі: "5x<sup>2</sup> = 40x" Осы ережені қайталап қолдану арқылы есептеулерді пайда болатын теріс сандардан құтылуға болады. '''''Әл-мұқабала''''' (араб жазуымен 'المقابله') («теңдестіру») дегеніміз — теңдеудің екі жағынан да бірдей оң шаманы алып тастау, сонда мына теңдеу: "''x''<sup>2</sup> + 5 = 40''x'' + 4''x''<sup>2</sup>" мына түрге келеді: "5 = 40''x'' + 3''x''<sup>2</sup>". Осы ережені қайталап қолдану арқылы әр түрлі шамалардың (квадрат, түбір, сан сияқты) теңдеудің бір жағында тек бір рет қана кездесетіндей етіп түрлендіруге болады. Кітаптың келесі бөлігінде жоғарыда айтылған ережелерді іс жүзінде қолданудың практикалық мысалдары келтірілген. Одан кейінгі бөлігінде [[аудан]] мен [[көлем]]ді есептеудің жолдары қарастырылған. Кітаптың соңғы бөлігінде Ислам шариғатында пайда бола алатын енші бөлуге қатысты шытырман жағдайларды шешуде қолданылатын есептеулер қарастырылдады. Бұл бөлімдердеге есептерді шешу үшін квадрат теңдеулерді шеші жолдарын меңгері қажет емес. == Сілтемелер == {{reflist}} == Әдебиеттер == * R. Rashed, ''The development of Arabic mathematics: between arithmetic and algebra'', London, 1994. * Barnabas B. Hughes, ed., ''[[Robert of Chester]]'s Latin Translation of Al-Khwarizmi's Al-Jabr: A New Critical Edition'', (in [[Latin language]]) Wiesbaden: F. Steiner Verlag, 1989. ISBN 3-515-04589-9 == Тағы қараңыз == * [[Алгебра]] * [[Алгебра тарихы]] * [[Математика тарихы]] == Сыртқы сілтемелер == * [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Mathematicians/Al-Khwarizmi.html Al-Khwarizmi] {{DEFAULTSORT:Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing}} [[Санат:IX ғасырда шыққан кітаптар]] [[Санат:Араб тіліндегі әдебиет]] [[Санат:Мұсылман ғылымы]] [[Санат:Математика кітаптары]] [[Санат:Математика тарихы]] ixs7fs8dv8s9migerzyau4a2gjs3ucq 3407517 3407516 2024-12-05T07:33:14Z Бейсенбинова Салта 154442 3407517 wikitext text/x-wiki {{lowercase}} [[Сурет:Image-Al-Kitāb al-muḫtaṣar fī ḥisāb al-ğabr wa-l-muqābala.jpg|thumb|Кітаптың алдыңғы беті]] '''''әл-Китаб әл-мұхтасар фи хисәб әл-жәбр уә-л-мұқабала''''' ([[Араб тілі|арабша]] '''''«Толықтыру және теңдестіру арқылы есептеу туралы қысқаша кітап»''''', ол қысқартылған '''''Хисәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''', '''''Китәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''' және басқа да транслитерацияланған аттармен белгілі) — мұсылман математигі [[Әл-Хорезми]] [[араб тілі]]нде шамамен 820 жылы жазған [[математика]]лық шығарма. Тағы бірнеше автор ''Китәб әл-жәбр уа-л-муқабала'' атты кітап жазған, солардың ішінде [[Әбу Ханифа ад-Динауари]], [[Әбу Камиль]],<ref>''Рәсаалә фи ль-әл-жәбр уа-л-мұқабала''</ref> [[Әбу Мухаммад әл-Ғадли]], [[Әбу Йусуф әл-Миссыси]], [[Ибн Турк]], [[Сынд ибн Ғали]], [[Саһл ибн Бишр]],<ref>Жазған болуы мүмкін.</ref> және [[Шарафаддин ат-Туси]]. == Кітап == Бұл кітапта [[квадрат теңдеу]]лерді және тағы бірқатар есептерді шешуге арналған ережелер жиналып, біраз кеңейтілген. Бұл кітап қазіргі заманның [[алгебра]]сына бастама берген шығарма болып саналады. «Алгебра» сөзінің өзі осы кітаптағы теңдеулермен жасалатын амалдардың бірінің атынан («әл-жәбр») келіп шыққан. Кітап [[латын тілі]]не ''Liber algebrae et almucabala'' деген атпен аударылып, қазіргі алгебра сөзі содан бастау алады. Кітаптың өзінде Дереккөздер көрсетілмегендіктен, әл-Хорезми қандай кітаптарды қолданғаны белгісіз. Математика тарихшылары кітаптың мәтінін талдау арқылы және сол кездегі бүкіл мұсылман дүниесінде белгілі болған математикалық мәліметтерді анықтау арқылы оның жазылуына әсер еткен шығармаларды анықтауға тырысуда. Ең анығы, кітаптың авторы үнді математиктерінің жетістіктерін пайдаланған. Кітапта кез келген квадрат теңдеуді алты негізгі түрдің біріне келтіріп, сол негізгі түрлерді шешудің алгебралық және геометриялық тәсілдері келтірілген. Қазіргі кезде қолданылатын абстрактылы шартты белгілер кітапта атымен жоқ болғандықтан, «әл-Хорезмидің алгебрасы толығымен сөзбен сипаттау арқылы баяндалған. Гректің «Арифметикасында» немесе Браһмагуптаның еңбектерінде қолданылатын синкопациялар мүлдем қолданылмаған. Тіпті сандар арнайы таңбамен бейнеленген емес, толығымен сөздер ретінде жазылған!»<ref>Carl B. Boyer, A History of Mathematics, Second Edition (Wiley, 1991), page 228</ref> Сондықтан теңдеулер сөзбен «шаршы» деп (яғни бүгіндері "''x''<sup>2</sup>" деп), «түбір» деп (бүгін оны "''x''" дер еді) және «сандар» деп (мысалы, «қырық екі», «жеті» деп толығымен жазып отырды) деп белгіленіп отырды. Бүгінгі күннің шартты белгілерін қолданса, теңдеудің негізгі алты түрі мыналар: * квадраттар тең түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> = ''bx'') * квадраттар санға тең (''ax''<sup>2</sup> = ''c'') * түбірлер санға тең (''bx'' = ''c'') * квадраттар мен түбірлер санға тең (''ax''<sup>2</sup> + ''bx'' = ''c'') * квадраттар мен сандар түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> + ''c'' = ''bx'') * түбірлер мен сандар квадраттарға тең (''bx'' + ''c'' = ''ax''<sup>2</sup>) '''''Әл-жәбр''''' (араб жазуымен: 'الجبر') («толықтыру») амалы: теріс шаманы теңдеудің бір жағынан екінші жағына жіберіп, оң шама етіп өзгерту. Әл-Хорезмидің мысалында (қазіргі белгілерді қолданса) "x<sup>2</sup> = 40x - 4x<sup>2</sup>" теңдеуі «әл-жәбр» амалын қолдану арқылы мынаған өзгертіледі: "5x<sup>2</sup> = 40x" Осы ережені қайталап қолдану арқылы есептеулерді пайда болатын теріс сандардан құтылуға болады. '''''Әл-мұқабала''''' (араб жазуымен 'المقابله') («теңдестіру») дегеніміз — теңдеудің екі жағынан да бірдей оң шаманы алып тастау, сонда мына теңдеу: "''x''<sup>2</sup> + 5 = 40''x'' + 4''x''<sup>2</sup>" мына түрге келеді: "5 = 40''x'' + 3''x''<sup>2</sup>". Осы ережені қайталап қолдану арқылы әр түрлі шамалардың (квадрат, түбір, сан сияқты) теңдеудің бір жағында тек бір рет қана кездесетіндей етіп түрлендіруге болады. Кітаптың келесі бөлігінде жоғарыда айтылған ережелерді іс жүзінде қолданудың практикалық мысалдары келтірілген. Одан кейінгі бөлігінде [[Аудан (геометрия)|аудан]] мен [[көлем]]ді есептеудің жолдары қарастырылған. Кітаптың соңғы бөлігінде Ислам шариғатында пайда бола алатын енші бөлуге қатысты шытырман жағдайларды шешуде қолданылатын есептеулер қарастырылдады. Бұл бөлімдердеге есептерді шешу үшін квадрат теңдеулерді шеші жолдарын меңгері қажет емес. == Сілтемелер == {{reflist}} == Әдебиеттер == * R. Rashed, ''The development of Arabic mathematics: between arithmetic and algebra'', London, 1994. * Barnabas B. Hughes, ed., ''[[Robert of Chester]]'s Latin Translation of Al-Khwarizmi's Al-Jabr: A New Critical Edition'', (in [[Latin language]]) Wiesbaden: F. Steiner Verlag, 1989. ISBN 3-515-04589-9 == Тағы қараңыз == * [[Алгебра]] * [[Алгебра тарихы]] * [[Математика тарихы]] == Сыртқы сілтемелер == * [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Mathematicians/Al-Khwarizmi.html Al-Khwarizmi] {{DEFAULTSORT:Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing}} [[Санат:IX ғасырда шыққан кітаптар]] [[Санат:Араб тіліндегі әдебиет]] [[Санат:Мұсылман ғылымы]] [[Санат:Математика кітаптары]] [[Санат:Математика тарихы]] cafilvimq5gkempxx8q8hdjmkhca8f2 3407520 3407517 2024-12-05T07:39:06Z Бейсенбинова Салта 154442 3407520 wikitext text/x-wiki {{lowercase}} [[Сурет:Image-Al-Kitāb al-muḫtaṣar fī ḥisāb al-ğabr wa-l-muqābala.jpg|thumb|Кітаптың алдыңғы беті]] '''''әл-Китаб әл-мұхтасар фи хисәб әл-жәбр уә-л-мұқабала''''' ([[Араб тілі|арабша]] '''''«Толықтыру және теңдестіру арқылы есептеу туралы қысқаша кітап»''''', ол қысқартылған '''''Хисәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''', '''''Китәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''' және басқа да транслитерацияланған аттармен белгілі) — мұсылман математигі [[Әл-Хорезми]] [[араб тілі]]нде шамамен 820 жылы жазған [[математика]]лық шығарма. Тағы бірнеше автор ''Китәб әл-жәбр уа-л-муқабала'' атты кітап жазған, солардың ішінде [[Әбу Ханифа ад-Динауари]], [[Әбу Камиль]],<ref>''Рәсаалә фи ль-әл-жәбр уа-л-мұқабала''</ref> [[Әбу Мухаммад әл-Ғадли]], [[Әбу Йусуф әл-Миссыси]], [[Ибн Турк]], [[Сынд ибн Ғали]], [[Саһл ибн Бишр]],<ref>Жазған болуы мүмкін.</ref> және [[Шарафаддин ат-Туси]]. == Кітап == Бұл кітапта [[квадрат теңдеу]]лерді және тағы бірқатар есептерді шешуге арналған ережелер жиналып, біраз кеңейтілген. Бұл кітап қазіргі заманның [[алгебра]]сына бастама берген шығарма болып саналады. «Алгебра» сөзінің өзі осы кітаптағы теңдеулермен жасалатын амалдардың бірінің атынан («әл-жәбр») келіп шыққан. Кітап [[латын тілі]]не ''Liber algebrae et almucabala'' деген атпен аударылып, қазіргі алгебра сөзі содан бастау алады. Кітаптың өзінде Дереккөздер көрсетілмегендіктен, әл-Хорезми қандай кітаптарды қолданғаны белгісіз. Математика тарихшылары кітаптың мәтінін талдау арқылы және сол кездегі бүкіл мұсылман дүниесінде белгілі болған математикалық мәліметтерді анықтау арқылы оның жазылуына әсер еткен шығармаларды анықтауға тырысуда. Ең анығы, кітаптың авторы үнді математиктерінің жетістіктерін пайдаланған. Кітапта кез келген квадрат теңдеуді алты негізгі түрдің біріне келтіріп, сол негізгі түрлерді шешудің алгебралық және геометриялық тәсілдері келтірілген. Қазіргі кезде қолданылатын абстрактылы шартты белгілер кітапта атымен жоқ болғандықтан, «әл-Хорезмидің алгебрасы толығымен сөзбен сипаттау арқылы баяндалған. Гректің «Арифметикасында» немесе Браһмагуптаның еңбектерінде қолданылатын синкопациялар мүлдем қолданылмаған. Тіпті сандар арнайы таңбамен бейнеленген емес, толығымен сөздер ретінде жазылған!»<ref>Carl B. Boyer, A History of Mathematics, Second Edition (Wiley, 1991), page 228</ref> Сондықтан теңдеулер сөзбен «шаршы» деп (яғни бүгіндері "''x''<sup>2</sup>" деп), «түбір» деп (бүгін оны "''x''" дер еді) және «сандар» деп (мысалы, «қырық екі», «жеті» деп толығымен жазып отырды) деп белгіленіп отырды. Бүгінгі күннің шартты белгілерін қолданса, теңдеудің негізгі алты түрі мыналар: [[Сурет:The_Algebra_of_Mohammed_ben_Musa_(Arabic).png|thumb|right|180px|]] * квадраттар тең түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> = ''bx'') * квадраттар санға тең (''ax''<sup>2</sup> = ''c'') * түбірлер санға тең (''bx'' = ''c'') * квадраттар мен түбірлер санға тең (''ax''<sup>2</sup> + ''bx'' = ''c'') * квадраттар мен сандар түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> + ''c'' = ''bx'') * түбірлер мен сандар квадраттарға тең (''bx'' + ''c'' = ''ax''<sup>2</sup>) '''''Әл-жәбр''''' (араб жазуымен: 'الجبر') («толықтыру») амалы: теріс шаманы теңдеудің бір жағынан екінші жағына жіберіп, оң шама етіп өзгерту. Әл-Хорезмидің мысалында (қазіргі белгілерді қолданса) "x<sup>2</sup> = 40x - 4x<sup>2</sup>" теңдеуі «әл-жәбр» амалын қолдану арқылы мынаған өзгертіледі: "5x<sup>2</sup> = 40x" Осы ережені қайталап қолдану арқылы есептеулерді пайда болатын теріс сандардан құтылуға болады. '''''Әл-мұқабала''''' (араб жазуымен 'المقابله') («теңдестіру») дегеніміз — теңдеудің екі жағынан да бірдей оң шаманы алып тастау, сонда мына теңдеу: "''x''<sup>2</sup> + 5 = 40''x'' + 4''x''<sup>2</sup>" мына түрге келеді: "5 = 40''x'' + 3''x''<sup>2</sup>". Осы ережені қайталап қолдану арқылы әр түрлі шамалардың (квадрат, түбір, сан сияқты) теңдеудің бір жағында тек бір рет қана кездесетіндей етіп түрлендіруге болады. Кітаптың келесі бөлігінде жоғарыда айтылған ережелерді іс жүзінде қолданудың практикалық мысалдары келтірілген. Одан кейінгі бөлігінде [[Аудан (геометрия)|аудан]] мен [[көлем]]ді есептеудің жолдары қарастырылған. Кітаптың соңғы бөлігінде Ислам шариғатында пайда бола алатын енші бөлуге қатысты шытырман жағдайларды шешуде қолданылатын есептеулер қарастырылдады. Бұл бөлімдердеге есептерді шешу үшін квадрат теңдеулерді шеші жолдарын меңгері қажет емес. == Сілтемелер == {{reflist}} == Әдебиеттер == * R. Rashed, ''The development of Arabic mathematics: between arithmetic and algebra'', London, 1994. * Barnabas B. Hughes, ed., ''[[Robert of Chester]]'s Latin Translation of Al-Khwarizmi's Al-Jabr: A New Critical Edition'', (in [[Latin language]]) Wiesbaden: F. Steiner Verlag, 1989. ISBN 3-515-04589-9 == Тағы қараңыз == * [[Алгебра]] * [[Алгебра тарихы]] * [[Математика тарихы]] == Сыртқы сілтемелер == * [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Mathematicians/Al-Khwarizmi.html Al-Khwarizmi] {{DEFAULTSORT:Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing}} [[Санат:IX ғасырда шыққан кітаптар]] [[Санат:Араб тіліндегі әдебиет]] [[Санат:Мұсылман ғылымы]] [[Санат:Математика кітаптары]] [[Санат:Математика тарихы]] rxjatos6a1soe4cgwuc3imzr3nqc3bj 3407521 3407520 2024-12-05T07:51:37Z Бейсенбинова Салта 154442 3407521 wikitext text/x-wiki {{lowercase}} [[Сурет:Image-Al-Kitāb al-muḫtaṣar fī ḥisāb al-ğabr wa-l-muqābala.jpg|thumb|Кітаптың алдыңғы беті]] '''''әл-Китаб әл-мұхтасар фи хисәб әл-жәбр уә-л-мұқабала''''' ([[Араб тілі|арабша]] '''''«Толықтыру және теңдестіру арқылы есептеу туралы қысқаша кітап»''''', ол қысқартылған '''''Хисәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''', '''''Китәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''' және басқа да транслитерацияланған аттармен белгілі) — мұсылман математигі [[Әл-Хорезми]] [[араб тілі]]нде шамамен 820 жылы жазған [[математика]]лық шығарма. Кітап орта ғасырларда Еуропа ғалымдары арасында өте танымал болғандықтан, [[алгоритм]] деген сөз де ғылыми қолданысқа енген. Тағы бірнеше автор ''Китәб әл-жәбр уа-л-муқабала'' атты кітап жазған, солардың ішінде [[Әбу Ханифа ад-Динауари]], [[Әбу Камиль]],<ref>''Рәсаалә фи ль-әл-жәбр уа-л-мұқабала''</ref> [[Әбу Мухаммад әл-Ғадли]], [[Әбу Йусуф әл-Миссыси]], [[Ибн Турк]], [[Сынд ибн Ғали]], [[Саһл ибн Бишр]],<ref>Жазған болуы мүмкін.</ref> және [[Шарафаддин ат-Туси]]. == Кітап == Бұл кітапта [[квадрат теңдеу]]лерді және тағы бірқатар есептерді шешуге арналған ережелер жиналып, біраз кеңейтілген. Бұл кітап қазіргі заманның [[алгебра]]сына бастама берген шығарма болып саналады. «Алгебра» сөзінің өзі осы кітаптағы теңдеулермен жасалатын амалдардың бірінің атынан («әл-жәбр») келіп шыққан. Кітап [[латын тілі]]не ''Liber algebrae et almucabala'' деген атпен аударылып, қазіргі алгебра сөзі содан бастау алады. Кітаптың өзінде Дереккөздер көрсетілмегендіктен, әл-Хорезми қандай кітаптарды қолданғаны белгісіз. Математика тарихшылары кітаптың мәтінін талдау арқылы және сол кездегі бүкіл мұсылман дүниесінде белгілі болған математикалық мәліметтерді анықтау арқылы оның жазылуына әсер еткен шығармаларды анықтауға тырысуда. Ең анығы, кітаптың авторы үнді математиктерінің жетістіктерін пайдаланған. Кітапта кез келген квадрат теңдеуді алты негізгі түрдің біріне келтіріп, сол негізгі түрлерді шешудің алгебралық және геометриялық тәсілдері келтірілген. Қазіргі кезде қолданылатын абстрактылы шартты белгілер кітапта атымен жоқ болғандықтан, «әл-Хорезмидің алгебрасы толығымен сөзбен сипаттау арқылы баяндалған. Гректің «Арифметикасында» немесе Браһмагуптаның еңбектерінде қолданылатын синкопациялар мүлдем қолданылмаған. Тіпті сандар арнайы таңбамен бейнеленген емес, толығымен сөздер ретінде жазылған!»<ref>Carl B. Boyer, A History of Mathematics, Second Edition (Wiley, 1991), page 228</ref> Сондықтан теңдеулер сөзбен «шаршы» деп (яғни бүгіндері "''x''<sup>2</sup>" деп), «түбір» деп (бүгін оны "''x''" дер еді) және «сандар» деп (мысалы, «қырық екі», «жеті» деп толығымен жазып отырды) деп белгіленіп отырды. Бүгінгі күннің шартты белгілерін қолданса, теңдеудің негізгі алты түрі мыналар: [[Сурет:The_Algebra_of_Mohammed_ben_Musa_(Arabic).png|thumb|right|180px|]] * квадраттар тең түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> = ''bx'') * квадраттар санға тең (''ax''<sup>2</sup> = ''c'') * түбірлер санға тең (''bx'' = ''c'') * квадраттар мен түбірлер санға тең (''ax''<sup>2</sup> + ''bx'' = ''c'') * квадраттар мен сандар түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> + ''c'' = ''bx'') * түбірлер мен сандар квадраттарға тең (''bx'' + ''c'' = ''ax''<sup>2</sup>) '''''Әл-жәбр''''' (араб жазуымен: 'الجبر') («толықтыру») амалы: теріс шаманы теңдеудің бір жағынан екінші жағына жіберіп, оң шама етіп өзгерту. Әл-Хорезмидің мысалында (қазіргі белгілерді қолданса) "x<sup>2</sup> = 40x - 4x<sup>2</sup>" теңдеуі «әл-жәбр» амалын қолдану арқылы мынаған өзгертіледі: "5x<sup>2</sup> = 40x" Осы ережені қайталап қолдану арқылы есептеулерді пайда болатын теріс сандардан құтылуға болады. '''''Әл-мұқабала''''' (араб жазуымен 'المقابله') («теңдестіру») дегеніміз — теңдеудің екі жағынан да бірдей оң шаманы алып тастау, сонда мына теңдеу: "''x''<sup>2</sup> + 5 = 40''x'' + 4''x''<sup>2</sup>" мына түрге келеді: "5 = 40''x'' + 3''x''<sup>2</sup>". Осы ережені қайталап қолдану арқылы әр түрлі шамалардың (квадрат, түбір, сан сияқты) теңдеудің бір жағында тек бір рет қана кездесетіндей етіп түрлендіруге болады. Кітаптың келесі бөлігінде жоғарыда айтылған ережелерді іс жүзінде қолданудың практикалық мысалдары келтірілген. Одан кейінгі бөлігінде [[Аудан (геометрия)|аудан]] мен [[көлем]]ді есептеудің жолдары қарастырылған. Кітаптың соңғы бөлігінде Ислам шариғатында пайда бола алатын енші бөлуге қатысты шытырман жағдайларды шешуде қолданылатын есептеулер қарастырылдады. Бұл бөлімдердеге есептерді шешу үшін квадрат теңдеулерді шеші жолдарын меңгері қажет емес. == Сілтемелер == {{reflist}} == Әдебиеттер == * R. Rashed, ''The development of Arabic mathematics: between arithmetic and algebra'', London, 1994. * Barnabas B. Hughes, ed., ''[[Robert of Chester]]'s Latin Translation of Al-Khwarizmi's Al-Jabr: A New Critical Edition'', (in [[Latin language]]) Wiesbaden: F. Steiner Verlag, 1989. ISBN 3-515-04589-9 == Тағы қараңыз == * [[Алгебра]] * [[Алгебра тарихы]] * [[Математика тарихы]] == Сыртқы сілтемелер == * [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Mathematicians/Al-Khwarizmi.html Al-Khwarizmi] {{DEFAULTSORT:Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing}} [[Санат:IX ғасырда шыққан кітаптар]] [[Санат:Араб тіліндегі әдебиет]] [[Санат:Мұсылман ғылымы]] [[Санат:Математика кітаптары]] [[Санат:Математика тарихы]] 696u0ke7vx9ook4bumgl4lbbuto2acl 3407522 3407521 2024-12-05T07:57:14Z Бейсенбинова Салта 154442 3407522 wikitext text/x-wiki {{lowercase}} [[Сурет:Image-Al-Kitāb al-muḫtaṣar fī ḥisāb al-ğabr wa-l-muqābala.jpg|thumb|Кітаптың алдыңғы беті]] '''''әл-Китаб әл-мұхтасар фи хисәб әл-жәбр уә-л-мұқабала''''' ([[Араб тілі|арабша]] '''''«Толықтыру және теңдестіру арқылы есептеу туралы қысқаша кітап»''''', ол қысқартылған '''''Хисәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''', '''''Китәб әл-жәбр уа-л-мұқабала''''' және басқа да транслитерацияланған аттармен белгілі) — мұсылман математигі [[Әл-Хорезми]] [[араб тілі]]нде шамамен 820 жылы жазған [[математика]]лық шығарма. Кітап орта ғасырларда Еуропа ғалымдары арасында өте танымал болғандықтан, [[алгоритм]] деген сөз де ғылыми қолданысқа енген. Алгоритм ұғымы бүгінгі компьютер, информотехнологияда кең таралған, бұл термин Әл-Хорезми есімінің латынша дыбысталуынан шыққан. Тағы бірнеше автор ''Китәб әл-жәбр уа-л-муқабала'' атты кітап жазған, солардың ішінде [[Әбу Ханифа ад-Динауари]], [[Әбу Камиль]],<ref>''Рәсаалә фи ль-әл-жәбр уа-л-мұқабала''</ref> [[Әбу Мухаммад әл-Ғадли]], [[Әбу Йусуф әл-Миссыси]], [[Ибн Турк]], [[Сынд ибн Ғали]], [[Саһл ибн Бишр]],<ref>Жазған болуы мүмкін.</ref> және [[Шарафаддин ат-Туси]]. == Кітап == Бұл кітапта [[квадрат теңдеу]]лерді және тағы бірқатар есептерді шешуге арналған ережелер жиналып, біраз кеңейтілген. Бұл кітап қазіргі заманның [[алгебра]]сына бастама берген шығарма болып саналады. «Алгебра» сөзінің өзі осы кітаптағы теңдеулермен жасалатын амалдардың бірінің атынан («әл-жәбр») келіп шыққан. Кітап [[латын тілі]]не ''Liber algebrae et almucabala'' деген атпен аударылып, қазіргі алгебра сөзі содан бастау алады. Кітаптың өзінде Дереккөздер көрсетілмегендіктен, әл-Хорезми қандай кітаптарды қолданғаны белгісіз. Математика тарихшылары кітаптың мәтінін талдау арқылы және сол кездегі бүкіл мұсылман дүниесінде белгілі болған математикалық мәліметтерді анықтау арқылы оның жазылуына әсер еткен шығармаларды анықтауға тырысуда. Ең анығы, кітаптың авторы үнді математиктерінің жетістіктерін пайдаланған. Кітапта кез келген квадрат теңдеуді алты негізгі түрдің біріне келтіріп, сол негізгі түрлерді шешудің алгебралық және геометриялық тәсілдері келтірілген. Қазіргі кезде қолданылатын абстрактылы шартты белгілер кітапта атымен жоқ болғандықтан, «әл-Хорезмидің алгебрасы толығымен сөзбен сипаттау арқылы баяндалған. Гректің «Арифметикасында» немесе Браһмагуптаның еңбектерінде қолданылатын синкопациялар мүлдем қолданылмаған. Тіпті сандар арнайы таңбамен бейнеленген емес, толығымен сөздер ретінде жазылған!»<ref>Carl B. Boyer, A History of Mathematics, Second Edition (Wiley, 1991), page 228</ref> Сондықтан теңдеулер сөзбен «шаршы» деп (яғни бүгіндері "''x''<sup>2</sup>" деп), «түбір» деп (бүгін оны "''x''" дер еді) және «сандар» деп (мысалы, «қырық екі», «жеті» деп толығымен жазып отырды) деп белгіленіп отырды. Бүгінгі күннің шартты белгілерін қолданса, теңдеудің негізгі алты түрі мыналар: [[Сурет:The_Algebra_of_Mohammed_ben_Musa_(Arabic).png|thumb|right|180px|]] * квадраттар тең түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> = ''bx'') * квадраттар санға тең (''ax''<sup>2</sup> = ''c'') * түбірлер санға тең (''bx'' = ''c'') * квадраттар мен түбірлер санға тең (''ax''<sup>2</sup> + ''bx'' = ''c'') * квадраттар мен сандар түбірге тең (''ax''<sup>2</sup> + ''c'' = ''bx'') * түбірлер мен сандар квадраттарға тең (''bx'' + ''c'' = ''ax''<sup>2</sup>) '''''Әл-жәбр''''' (араб жазуымен: 'الجبر') («толықтыру») амалы: теріс шаманы теңдеудің бір жағынан екінші жағына жіберіп, оң шама етіп өзгерту. Әл-Хорезмидің мысалында (қазіргі белгілерді қолданса) "x<sup>2</sup> = 40x - 4x<sup>2</sup>" теңдеуі «әл-жәбр» амалын қолдану арқылы мынаған өзгертіледі: "5x<sup>2</sup> = 40x" Осы ережені қайталап қолдану арқылы есептеулерді пайда болатын теріс сандардан құтылуға болады. '''''Әл-мұқабала''''' (араб жазуымен 'المقابله') («теңдестіру») дегеніміз — теңдеудің екі жағынан да бірдей оң шаманы алып тастау, сонда мына теңдеу: "''x''<sup>2</sup> + 5 = 40''x'' + 4''x''<sup>2</sup>" мына түрге келеді: "5 = 40''x'' + 3''x''<sup>2</sup>". Осы ережені қайталап қолдану арқылы әр түрлі шамалардың (квадрат, түбір, сан сияқты) теңдеудің бір жағында тек бір рет қана кездесетіндей етіп түрлендіруге болады. Кітаптың келесі бөлігінде жоғарыда айтылған ережелерді іс жүзінде қолданудың практикалық мысалдары келтірілген. Одан кейінгі бөлігінде [[Аудан (геометрия)|аудан]] мен [[көлем]]ді есептеудің жолдары қарастырылған. Кітаптың соңғы бөлігінде Ислам шариғатында пайда бола алатын енші бөлуге қатысты шытырман жағдайларды шешуде қолданылатын есептеулер қарастырылдады. Бұл бөлімдердеге есептерді шешу үшін квадрат теңдеулерді шеші жолдарын меңгері қажет емес. == Сілтемелер == {{reflist}} == Әдебиеттер == * R. Rashed, ''The development of Arabic mathematics: between arithmetic and algebra'', London, 1994. * Barnabas B. Hughes, ed., ''[[Robert of Chester]]'s Latin Translation of Al-Khwarizmi's Al-Jabr: A New Critical Edition'', (in [[Latin language]]) Wiesbaden: F. Steiner Verlag, 1989. ISBN 3-515-04589-9 == Тағы қараңыз == * [[Алгебра]] * [[Алгебра тарихы]] * [[Математика тарихы]] == Сыртқы сілтемелер == * [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Mathematicians/Al-Khwarizmi.html Al-Khwarizmi] {{DEFAULTSORT:Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing}} [[Санат:IX ғасырда шыққан кітаптар]] [[Санат:Араб тіліндегі әдебиет]] [[Санат:Мұсылман ғылымы]] [[Санат:Математика кітаптары]] [[Санат:Математика тарихы]] defv2geudjobealfzqfcoldvr0cf0jo Мона Лиза 0 14471 3407453 3154641 2024-12-05T02:14:31Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3407453 wikitext text/x-wiki {{Өнер туындысы|сурет=Mona Lisa, by Leonardo da Vinci, from C2RMF retouched.jpg|size=300px|сипаттама=Лиза Джерардинидің портреті|атауы=Мона Лиза|жылы=1503 - 1517|суретші=[[Леонардо да Винчи]]|мұражай=[[Лувр]], Париж|техникасы=[[Сфумато]]|орналасуы=Франция}} '''Мо́на Ли́за''' ({{lang-it|Mona Lisa}}) — бұл шамамен [[1503 жыл|1503]] жылдары [[Италия|итальяндық]] суретші [[Леонардо да Винчи]]дің салған суреті. Бұл сурет әлемдегі ең танымалы көркем суреттердің бірі болып табылады. [[Ренессанс|Қайта өркендеу заманына]] жатады. [[Лувр]]да ([[Франция]], [[Париж]]) қойылған. Суреттің толық атауы итал. Ritratto di Monna Lisa del Giocondo — [[Лиза Джокондо]] ханымның суреті. == Тарихы == Басқа ешбір суреттерде Леонардо тұманды және тереңдікті («сфумато») “Моно Лизадағыдай” соншалықты дәл бейнелемеген. Бұл орындалуы бойынша ең озық шығарманың бірі болып есептелетін секілді. «Мона Лизаның» бүкіл әлемдік атаққа ие болуы көркем қызығушылар мен мамандарды сүйсіндіретін Леонарданың сапалы жұмысына ғана байланысты емес. Сурет тарихшылар зерттеуінен өтті және суретшілермен көшірмесі жасалды. Бірақ ол ұзақ уақыт бойына тек өнер білгірлеріне ғана танымал болды (знаток), егер оның ерекше тарихы болмағанда. 1911 жылы «Мона Лиза» ұрланып, үш жылдан кейін кездейсоқ жағдайлардың әсерінен музейге қайта оралды. Осы уақыт аралығында «Мона Лиза» бүкіл әлемдегі газет пен журналдардың бірінші бетінен түспеді. Сондықтан басқа суреттерден қарағанда «Мона Лизаның» көшірмесінің көп болуы таң қаларлық жағдай емес. Сурет әлемдік классиканың шедеврі ретіндегі объектке айналды. == Үлгінің ұқсастығының проблемалары == [[Сурет:MonaLisa sfumato.jpeg|thumb|left|«Мона Лиза», жеке бөлігі]] Суретте бейнеленген тұлғаны ұқсасын салу өте қиын. Осы күнге дейін осыған байланысты талас, тіпті ақылға сыймайтын пікірлер айтылып келді: * Флорентиялық саудагердің әйелі дель Джокондо * Екатерина Сфорца * Изабелла д’Эсте * Мінсіз әйел * Әйел киіміндегі жас бозбала * Леонардоның автопортреті 1517 жылы кардинал Луи Арагонский Леонардоға оның Франциядағы ательесіне келді. Бұл кездесудің сипаттамасын кардиналдың көмекшісі Антонио де Беатис қалдырды: “1517 жылдың 10 қазанында монсиньормен бірге Амбуаздың бөлек бір алшақтанған жерінен флорентиялық, бурыл сақалды қария, жасы 70-тен асқан – біздің заманымыздың ең үздік суретшісі мессир Леонардо да Винчидімен кездесуге бардық. Ол өзінің үш суретінің кереметтілігін көрсетті: бірі Лоренцо Великолепныйдың ағасы Джулиано Медичидің өтінішімен салынған флорентиялық әйелдің бейнесі, екіншісі - Иоанн Крестительдің жас шағы және үшіншісі – Қасиетті Анна Мариямен және нәресе Христоспен; барлығы жоғары дәрежеде керемет болды. Іскер өзінен сол уақытта оның оң қолы жасамайтындықтан жаңа жақсы жұмыстар күту мүмкін емес еді”. [[Сурет:Raffaello Sanzio - Portrait of a Woman - WGA18948.jpg|нобай|[[Рафаэль Санти|Рафаэль]]<nowiki/>дің суреті (1505 ж.)]] Зерттеушілердің пікірі бойынша, «флорентиялық әйел» деп «Мона Лизаны» айтқан болулары керек. Бірақ, бұл суреттің не көшірмесі, не куәгерлері қалмаған мүлде басқа сурет болуы мүмкін, бұның салдарынан Джулиано Медичи «Мона Лизаға» ешқандай қатысы жоқ болып шығуы мүмкін. Итальяндық суретшілердің өмірбаяндарының авторы Джорджио Вазаридің (1511—1574) жазбалары бойынша Мона Лиза (мадонна Лизаның қысқартылуы бойынша) Франческо дель Джокондоның (итал. Francesco del Giocondo) әйелі болған, оның портретіне Леонардо төрт жыл уақыт жұмсаған, сонда да жұмысы аяқсыз қалған. Вазари бұл портреттің сапасы жөнінде өте жақсы мақтаулар айтады: “Өнердің табиғатты қалай дәл сипаттайтындығын көргісі келген әрбір адам, бұны баc мүсінінің кескініне қарап-ақ байқауына болады, өйткені Леонардо бұл жерді өте дәл бейнелеген. Көзінде тірі жандікіндей ұшқын мен ылғал бар... Нәзік мұрыны шын сияқты. Аузының алқызыл реңі бет әлпетімен әдемі үйлеседі... Оның мойнына назар салып қараған адамның бәрі тамыр соғысын байқағандай болады...” Ол сонымен қатар сәл күлімсіреген бейнесін былай деп түсіндіреді: “Леонардо әдейі әншілер мен сайқымазақтарды шақырып, ұзақ уақыт қозғалыссыз отырған әйелді көңілдендірмек болған сияқты ”. Мүмкін бұл мағлұмат шындыққа жанасатын да шығар, бірақ Вазари бұны Леонардоның өмірбаянына оқырмандарды қызықтыру үшін қосқан секілді. Вазари түсініктемесінде суретте бейнеленбеген оның қасына да тоқтала кеткен. Бұл сәйкессіздік егер автор ойынан немесе біреулердің айтуы бойынша жазғандығынан болуы мүмкін. Леонардо суретті алып 1516 жылы Италиядан Францияға кетіп қалғанына қарамастан, бұл сурет өнерге қызығушылардың арасына өте танымал болған. Италияндық деректерге сәйкес сурет содан бері фрацуз каролі Франциска I жинағында болған, алайда қашан және қалай оларда пайда болғаны және Леонардо неліктен оны тапсырысшыға қайтармағаны түсініксіз болып қалды. 1511 жылы туған Вазари Джаконданы өз көзімен көруі еш мүмкін емес еді, сондықтан ол тек Леонарданың бірінші өмірбаянын жазған белгісіз автордың берген ақпаратына сүйенуге мәжбүр болған. Үшінші әйелі Лизаның суретін салуға тапсырыс берген жібек сататын лауазымы төмен саудагер Франческо Джокондо туралы да сол жазған болатын. Бұл белгісіз автордың сөздеріне қарамастан көптеген зерттеушілер «Мона Лизаның» Флоренцияда (1500—1505) салынғанына сенімсіздік білдіреді. Дамыған техника картинаның одан беріректе салынғанын көрсетеді. Сонымен қатар, ол уақытта Леонардо «Ангиар шайқасы» атты туындысымен айналысып жатқандықтан тіпті бекзада Изабелле д’Эстэнің тапсырысынан да бас тартқан болатын. Сонда қарапайым саудагер атақты суретшіні өзінің әйелінің суретін салуға үгіттей алды ма екен? Мына факт те қызықты, өзінің сипаттауында Вазари Леонардоның үлгі мен сурет арасындағы ұқсастықты емес, физикалық феномендерді дәл келтіретіндігін мақтаған. Қандай да бір “физикалық” ерекшеліктер суретші ательесіне келушілердің ойларына терең із қалдырып, Вазариге елу жыл өткеннен кейин жеткен деген, әрине, ақылға сыймайды. Композиция «Мона Лиза», жеке бөлігі Композицияны талдаудың нәтижесі Леонардо жеке тұлғаның портретін салуға талпынбағанын көрсетеді. «Мона Лиза» суретшінің ойының іске асуы болып табылады, ол туралы жазбасы туралы трактатында айтылған. Леонардо жұмыстарына әрдайым ғылыми тұрғыдан қарады. Сондықтан оның бірнеше жыл жұмсаған жұмысы «Мона Лиза» әдемі, сонымен қатар қолжетпес және сезімсіз бейнеге айналды. Ол біруақытта жағымды да суық болып көрінеді. Джаконданың назары бізге бағытталғанына қарамастан, біз бен оның арасында визуалды кедергі - өткел секілді әсер ететін столдың тұтқасы бар. Осыған ұқсас концепция сұхбаттасу мүмкіндігін жоққа шығарады. Мысалы, Рафаэлдің он жылдан кейін жазған Балтазар Кастильон портреті (Лувр, Парижде қойылған) секілді. Соған қарамастан, біздің назарымыз оның ашық бетіне, түссіз фатаның астында жатқан қара шашына, мойнындағы көлеңкеге және артқы жағындағы қараңғы түтінделген пейзажға еріксіз түседі. Алыстағы таулардың фонында фигура монументалды болып көрінеді, алайда картинаның форматы үлкен емес (77х53 см). Бұл монументалдылық, жоғары күш иесіне ғана тән, қарапайым біз сияқты ажалды халықты қолжетпеске ұмтылуға мәжбүр етеді. Леонардо үлгіні ХV ғасырдағы италияндық суреттерегі құдай-анаға ұқсас етіп бекер таңдамаған. Қосымша алшақтық мінсіз сфумато-эффекттің (қанық түстерден бас тартып, “қалқымалы”сезім тудыру) әсерінен пайда болады. Леонардо іс жүзінде портреттің ұқсастығынан толық босатылып, жазықтық, бояу және қылқаламың көмегімен атмосфера мен жаны бар тіршілік иесін бейнелеуді таңдады. Біз үшін Джаконда мәңгілік Леонардоның шедеврі болып қалады. Джакондоның жүзінің мәнерлілігінің құпиясы - сурет өнеріндегі көпқабатты "лессировкалау" техникасына байланысты – кепкен бояу қабаттарының үстінен жұқа бояу қабаттарын түсіру. Бұл неге әкеледі? Сәуленің бояулардың түссіз қабаттарынан кенепке дейін өту кезінде ол шағылысып кенепке қатысты көру бұрышының түсуіне байланысты не Күн қозғалысы кезінде сәуленің түсу бұрышына байланысты мүлдем әртүрлі тарайды. Сондықтан оның бет-әлпеті әрдайым өзгеріп отырады, ол шынымен тірі жан іспеттес. Бірақ бұл – күшті әсердің бастамасы ғана, көзқарасты сәл өзгертудің нәтижесінде оның жүзі кенеттен анық бас сүйегіне айналады, самай ойықтары тереңдеп, көздері де шүңірейе бастайды... Біздің алдымызда күлімсіреген әйел емес, қандай да бір ажалдың мазағы секілді, бұл түпнұсқадан өте анық байқалады, ал көшірмелеріне бұл ғажап берілмеген. Өте күшті психологиялық әсер пайда болады, қайшылық әсері, бір бейнеге екі мүлдем өзгеше бейнелердің бірігуі. Қайшылық неғұрлым жоғары болған сайын, соғұрлым әсер күштірек, бірақ өлім мен өмірден артық қайшылық мүмкін емес... Бұнда адам болмысының нанғысыз бейнелері біріктірілген, Леонардоның кереметтілігі де осында. Ең шешілмес жұмбақ, оның әдемі әйел бейнесінің артынан ажалдың, бас сүйекті бейнелеуі, бұл деген тіпті мүмкін емес жағдай ғой, бірақ бұл – ұлы суретші және философтың рухы мен ойлау деңгейі. == “Мона Лизаның” деректі тарихы == Мона Лиза ұзақ уақытқа дейін тек сурет өнерінің білгірлеріне ғана танымал болушы еді, егер оны әлемге танытқан ерекше тарихы болмағанда. XVI жүз жылдықтың басынан сурет Леонардо өмірден өткеннен кейін Франциск I дің патшалық жинағында болды. 1793 жылдан бастап Луврдегі Орталық өнер музейіне ауыстырылды. Луврдағы Мона Лиза әрқашан ұлттық жинақтың бір байлығы болып қалады. 1911 жылдың 11 тамызында суретті Луврда жумыс істейтін айналар бойынша іскер Винченцо Перуджей (итал. Vincenzo Peruggia) ұрлап кетті. Бұл ұрлықтың мақсаты әлі түсініксіз. Мүмкін, Перуджей «Джоконданы» тарихи отанына қайтармақшы болған шығар. Сурет екі жыл өткеннен кейін ғана Италиядан табылды. Оған кінәлі ұрлықшының өзі болды, ол газеттегі хабарландыруға жауап жазып «Джоконданы» сататындығын айтқан. Ол көшірмелерін жсап түпнұсқа ретінде сатпақшы болған деп пайымдалады. Ақырында, 1914 жылы 1 қаңтарда сурет Францияға оралды. Жиырмасыншы жүзжылдықта сурет Луврдан кеткен жоқ, 1963 жылы АҚШ-та және 1974 жылы Жапонияда болып келді. Жапониядан Францияға қайтар жолында сурет Мәскеудегі А. С. Пушкин атындағы музейге қойылды. Бұл сапарлар суреттің жетістігі мен даңқын нығайта түсті. == “Мона Лиза” туралы қызықты ақпарат == Суреттің итальян тіліндегі толық атауы – Ritratto di Monna Lisa del Giocondo, қазақ тіліне аударғанда бұл Лиза Джоконда ханымның суреті дегенді білдіреді. Суретте флоренциялық жібек мата сатушының әйелі Франческо дель Джоконда бейнеленген деген мәлімет бар. Леонардо да Винчи өзін әйел бейнесінде салған немесе анасы Кристинаны салған деген алып-қашпа әңгімелер де бар. Бұл күнде сурет [[Лувр|Луврда]] тұр. 7 миллион АҚШ доллары жұмсалып суретке оқ өтпейтін әйнек пен қазіргі заманға сай қауіпсіздік жүйесі орнатылған. Көптеген зерттеулерден кейін суреттің қайта өнделіп салынғаны белгілі болып отыр. Сарапшылар суреттің түпнұсқасы әлдеқайда әдемі деген пікір айтады. 1911 жылы Лувр жұмысшылары суретті ұрлап әкетіп, ол сурет 2 жылдан соң қайта табылды. Леонардоның ең бір ерекше мұрасына көз алартқандар қаншама. Салынған суретке тас лақтырып, түрлі түсті сиялар жаққан адамдар да болған. Бүгінгі таңда бұл суреттің бағасын анықтау мүмкін болмай тұр. Алайда Луврдағылар оны 3 миллиард долларға бағалап отыр. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.latrobe.edu.au/news/articles/2008/podcasts/the-mona-lisa-with-donald-sassoon/transcript The Mona Lisa with Professor Donald Sassoon] Podcast interview with Donald Sassoon on the [[La Trobe University]] website * [http://www.vat19.com/free/free%2Dvideo%2Dtips%2Dplayer%2Ecfm%2Fhurl%2Ffree%5Fvideo%5Ftip%3D%3Efree%2Dvideo%2Dtips%3Efamous%2Dpaintings%3EMona%2DLisa%2Eflv%2FcategoryID%3D35%2F "Why is Mona Lisa so famous?", a video commentary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080119195337/http://www.vat19.com/free/free%2Dvideo%2Dtips%2Dplayer%2Ecfm%2Fhurl%2Ffree%5Fvideo%5Ftip%3D%3Efree%2Dvideo%2Dtips%3Efamous%2Dpaintings%3EMona%2DLisa%2Eflv%2FcategoryID%3D35%2F |date=2008-01-19 }} * [http://www.megamonalisa.com Mega Mona Lisa], a large Mona Lisa fan site * [http://www.pbs.org/treasuresoftheworld/a_nav/mona_nav/main_monafrm.html Theft of the Mon a Lisa], from the [[PBS]] website for ''Treasures Of The World'' * [http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/3660143.stm Aging Mona Lisa worries Louvre], сәуір 2004 [[BBC]] article * [http://www.bbc.co.uk/science/leonardo/gallery/monalisa.shtml The Mona Lisa] BBC article * [http://www.elrelojdesol.com/leonardo-da-vinci/gallery-english/index.htm Leonardo da Vinci, Gallery of Paintings and Drawings] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171005094258/http://www.elrelojdesol.com/leonardo-da-vinci/gallery-english/index.htm |date=2017-10-05 }} * [http://news.independent.co.uk/europe/article357000.ece Unmasking the Mona Lisa: Expert claims to have discovered da Vinci's technique] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080906093314/http://news.independent.co.uk/europe/article357000.ece |date=2008-09-06 }} * [http://www.kleio.org/monalisa/mlnews_eng.html Who is Mona Lisa? Historical Facts versus Conjectures] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060522151750/http://www.kleio.org/monalisa/mlnews_eng.html |date=2006-05-22 }} * [http://sites.google.com/site/whothemonalisais2017/ Who the Mona Lisa Is] 2017, TXu 2-064-715, Google Site. * [http://www.livescience.com/history/060602_ap_mlisa_voice.html Mona Lisa's voice simulated] * [http://www.cosmosmagazine.com/node/691 "Mona Lisa had a makeover, 3D images reveal"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090325104848/http://www.cosmosmagazine.com/node/691 |date=2009-03-25 }}, ''Cosmos'' magazine, September 2006 * [http://www.aiwaz.net/shattered-images-of-mona-lisa-story-of-a-portrait/a69 Mona Lisa replicated in later art] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090611112949/http://www.aiwaz.net/shattered-images-of-mona-lisa-story-of-a-portrait/a69 |date=2009-06-11 }} [[Санат:Суреттер]] [[Санат:1519 жыл картиналары]] [[Санат:Мона Лиза]] [[Санат:Лувр жинақтары картиналары]] [[Санат:XVI ғасыр портреттері]] [[Санат:1505 жыл картиналары]] [[Санат:Ұрланған картиналар]] ccvwn2howhbun1sa5s1zq7qcfo0qzsq Қырғызстан қалаларының тізімі 0 16265 3407456 3404329 2024-12-05T03:17:09Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Coat_of_arms_of_Khaidarkan.png]]» деген «[[:File:Coat_of_arms_of_Aydarken.png]]» дегенмен алмастырылды. 3407456 wikitext text/x-wiki [[Қырғыз Республикасы]]нда 31 қала бар. * [[1913]] жылы 3 қала болған. * [[1972]] жылы 15 қала және 35 қала типті поселке болды. * [[1976]] жылы 17 қала және 32 қала типті поселке болды. == Қалалар тізімі == {| class="wikitable sortable" |- ! Қазақша атауы!! Қырғызша атауы!! Туы, елтаңбасы!! Қала статусы!! 2009!! 2019<ref>{{Cite web |url=http://stat.kg/kg/statistics/download/operational/825/ |title= Мұрағатталған көшірмесі |access-date=2020-03-23 |archive-date=2020-04-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200429181447/http://www.stat.kg/kg/statistics/download/operational/825/}}</ref>!!Статусы!! Облысы |- | [[Айдаркен]] || Айдаркен || [[Сурет:Coat of arms of Aydarken.png|50 px]] | 2012 |10 331|| 11759 |аудандық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Балықшы (қала)|Балықшы]] || Балыкчы || [[Сурет:Balykchi flag.svg|50 px]] [[Сурет:Coat of arms of Balykchy Kyrgyzstan.svg|50 px]] | 1954 |42 380|| 48622 |облыстық маңыздағы қала||[[Ыстықкөл облысы]] |- | [[Баткен]] || Баткен || [[Сурет:Batken flag.svg|50 px]] [[Сурет:Batken coa.svg|50 px]] | 2000 |13 435|| 18263 |облыстық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Бішкек]] || Бишкек || [[Сурет:Flag_of_Bishkek_Kyrgyzstan.svg|50 px]] [[Сурет:Coat_of_arms_of_Bishkek_Kyrgyzstan.svg|50 px]] |1878 |821 915|| 1012500 |республикалық маңыздағы қала |- | [[Жалалабат]] || Жалал-Абад || [[Сурет:Jalal abad flag.svg|50 px]] [[Сурет:Jalalabad coa.svg|50 px]] | 1877 |89 004|| 109189 |облыстық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Исфана]] || Исфана || | 2001 |18 244|| 22139 |аудандық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Кемин]] || Кемин || | 2012 |8169|| 10095 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Керуен (қала)|Керуен]] || Кербен || [[Сурет:Coat of arms of Kerben city.png|50 px]] | 2004 |14 141|| 18196 |аудандық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Көкжаңғақ]] || Көк-Жаңгак || | 1943 |10 451|| 11786 |аудандық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Қадамжай]] || Кадамжай || |2012 |6732|| 7152 |аудандық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Қайыңды (қала)|Қайыңды]] || Кайыңды || [[Сурет:Coat of arms of Kaindy, Panfilov.png|50 px]] |2012 |7526|| 9265 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Қант (қала)|Қант]] || Кант || [[Сурет:Flag of Kant (Ysyk-Ata).png|50 px]] [[Сурет:Coat of arms of Kant (Ysyk-Ata).png|50 px]] |1985 |21 589|| 21985 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Қарабалта]] || Кара-Балта || [[Сурет:Karabalta flag.svg|50 px]] [[Сурет:Karabalta coa.svg|50 px]] | 1975 |37 834|| 46911 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Қаракөл (қала, Қырғызстан)|Қаракөл]] || Кара-Көл || | 1977 |18 843|| 22050 |облыстық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Қарақол]] || Каракол || [[Сурет:Flag of Karakol Kyrgyzstan.svg|50 px]] [[Сурет:Coat of arms of Karakol Kyrgyzstan.svg|50 px]] | 1869 |63 377|| 76509 |облыстық маңыздағы қала||[[Ыстықкөл облысы]] |- | [[Қарасу]] || Кара-Суу || [[Сурет:Coat of arms of Kara-Suu.png|50 px]] | 1960 |20 862|| 25469 |аудандық маңыздағы қала||[[Ош облысы]] |- | [[Қошқарата]] || Кочкор-Ата || | 2003 |14 814|| 16829 |аудандық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Қызылқия (Қырғызстан)|Қызылқия]] || Кызыл-Кыя || [[Сурет:Coat of arms of Kyzyl-Kiya.png|50 px]] | 1938 |31 727|| 40309 |облыстық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Майлысу]] || Майлуу-Суу || [[Сурет:Coat of arms of Mailuu-Suu.png|50 px]] | 1956 |16 953|| 22347 |облыстық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Нарын (қала)|Нарын]] || Нарын || [[Сурет:Naryn coa.svg|50 px]] | 1927 |34 822|| 40065 |облыстық маңыздағы қала||[[Нарын облысы]] |- | [[Науқат]] || Ноокат || [[Сурет:Coat of arms of Nookat city.png|50 px]] | 2003 |14 371|| 17242 |аудандық маңыздағы қала||[[Ош облысы]] |- | [[Орловка (Кемин ауданы)|Орловка]] || Орловка || | 2012 |6260|| 6111 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Ош]] || Ош || [[Сурет:Flag of Osh.svg|50 px]] [[Сурет:Coat of arms of Osh.png|50 px]] | IX ғасыр |232 816|| 270347 |республикалық маңыздағы қала |- | [[Өзген]] || Өзгөн || | 1927 |49 410|| 60236 |аудандық маңыздағы қала||[[Ош облысы]] |- | [[Сүлікті]] || Сүлүктү || [[Сурет:Coat of arms of Suluktu.png|50 px]] | 1940 |20 010|| 14472 |облыстық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Талас (қала)|Талас]] || Талас || [[Сурет:Coat of arms of Talas city.png|50 px]] | 1944 |32 886|| 38700 |облыстық маңыздағы қала||[[Талас облысы]] |- | [[Таскөмір]] || Таш-Көмүр || [[Сурет:Coat of arms of Tash-Komur.png|50 px]] | 1943 |19 310|| 23228 |облыстық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Тоқмақ]] || Токмок || [[Сурет:Tokmak flag.svg|50 px]] [[Сурет:Tokmak coa.svg|50 px]] | 1867 |53 231|| 64534 |облыстық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Тоқтағұл]] || Токтогул || | 2012 |16 429|| 19864 |аудандық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Шолпаната]] || Чолпон-Ата || [[Сурет:Coat of arms of Cholpon-Ata.png|50 px]] | 1975 |10 525|| 13627 |аудандық маңыздағы қала||[[Ыстықкөл облысы]] |- | [[Шопоков]] || Шопоков || [[Сурет:Shopokov emblem.svg|50 px]] | 1985 |8749|| 9971 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |} == Басқа елді мекендер == *[[Ала-Бука]] *[[Айдаркен]] ([[Хайдаркан]]) *[[Ананьево]] *[[Араван]] *[[Атбаши (қала)|Атбаши]] *[[Баетово]] *[[Базар-Коргон]] *[[Бакай-Ата]] *[[Беловодское]] *[[Боконбаево]] *[[Гульча]] *[[Ивановка(Қырғызстан)|Ивановка]] *[[Каджи-Сай]] *[[Каинды]] *[[Каныш-Кия]] *[[Кара-Кульджа]] *[[Кемин]] *[[Кок-Ой]] *[[Кочкорка]] *[[Кызыл-Адыр]] *[[Кызыл-Суу]] *[[Лебединовка]] *[[Массы]] *[[Мин-куш]] *[[Покровка (Қырғызстан)|Покровка]] *[[Пульгон]] *[[Сокулук]] *[[Сузак]] *[[Токтогул]] *[[Тюп]] *[[Чаек]] *[[Чуй]] *[[Эски-Ноокат]]. == Сілтемелер == [http://www.citykr.kg/ Қырғыз Республикасының қалалар қауымдастығы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200121231406/http://citykr.kg/ |date=2020-01-21 }} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Елдер бойынша қала тізімдері]] [[Санат:Қырғызстан қалалары]] 8ez2kmt3155t3z2ye2890n845j26yy2 Бәйтерек (монумент) 0 21252 3407586 3378871 2024-12-05T11:57:56Z Салиха 17167 «[[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері|Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3407586 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Бәйтерек | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = | суреті = | ені = | сурет атауы = Бәйтерек | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 07|lat_sec = 41.7 |lon_dir = E|lon_deg = 71|lon_min = 25|lon_sec = 49.7 | карта атауы = | карта ені = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = | сәулет стилі = | классификациясы = | орналасуы = {{KAZ}}, [[Астана]] | мекен жайы = | қала = | мемлекет = | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = | құрылысы басталды = [[30 тамыз]] [[2002]] | құрылысы аяқталды = | ашылған уақыты = | жөнделген уақыты = | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = | сәулет өнері = | төбесі = | антеннаның төбесі = 105 м | шатыры = 97 м | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс жүйесі = | көлемі = | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = | лифтілер = 2 | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = [[Ақмырза Исаұлы Рүстембеков]] | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = | инженер-құрылысшы = М.Вахштейн | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = | көлік тұрағы = | сайты = }} [[Сурет:Бәйтерек.jpg|right|thumb|200px|Түндегі Бәйтерек]] '''Бәйтерек''' – [[Астана]] қаласындағы [[сәулет]] құрылыс кешені, сәулет өнерінің бірегей туындысы. Елорданың ең көрнекті ғимараттарының бірі. == Техникалық сипаттамасы == [[Металдар|Металл]]дан, [[әйнек]] пен [[бетон]]нан жасалған бұл «терек» сәулеттік мағынасы жағынан да, жасалуы жағынан да бірегей: биіктігі 105 метрлік металл құрамасынан, салмағы 1000 тоннадан жоғары бес жүзге жуық қададан тұрады. [[Есіл]] өзенінің сол жағалауында бой көтерген зәулім «Бәйтеректің» биіктігі 97 м (Астана қаласының елорда статусына ие болған жылға байланысты таңдалған), диаметрі 27 м; негізгі есікке бастайтын әшекейлі темірбетон саты жер бетінен 4,8 м жоғары орналасқан. Әлемде бірінші рет диаметрі 22 метрлік және салмағы 300 тоннадан тұратын күннің түсуіне қарай түсін өзгертетін «[[хамелеон]]» әйнегінен жасалынған шар биіктігі жағынан рекордқа (әлемдегі ең үлкен шардың ең биіке көтерілуі бойынша) ие болды. «Бәйтерек» нысаны үш бөліктен тұрады; жер асты бөлігі ұлттың тамыр жаюы, ал одан кейінгілері өркендеу кезеңдерінің нышандарын білдіреді. Ең жоғарғы жағында «Аялы алақан» композициясы орын тепкен. Одан әрі қосымша түріндегі композиция өз негізінен бөлініп, жер бетіне қалықтап тұрғандай әсерге бөлейді. Ұшар басында алтын шар орналасқан. Арнайы шынылармен әйнектелген «Бәйтерек» күмбезінің салмағы 70 т, ал алтын шардың үстіңгі ауданы 1553 м². Осынау ғаламат шардың панорамалық залынан Астананың кешегі және бүгінгі сәулеті – «ескі» және «жаңа» көрінісін тамашалауға болады. Алтын шар мен ғимараттың негізгі кіре берісі бір-бірімен «оқпан» деп аталатын салмағы 695 т металл құралыммен байланысып, жалғасқан. «Бәйтерек» кешенінде келушілердің демалып, асықпай отырып төңірегін көруге мүмкіндік беретін дәмханасы да бар. Астананың орталығында көкке бой созып тұрған «Бәйтерек» – қазіргі [[Қазақстан]]ның нышан-символы, қазақ халқының қайта өрлеуі мен түлеуінің, мемлекеттілігінің, биіктік пен тереңдіктің, кеңдіктің белгісі, дархандықтың көрінісі іспетті. Ол [[елорда]]ның халық көп баратын жерінің бірі.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref> == Символикасы == Ескерткіш [[1997 жыл|1997 жылы]] астананың [[Алматы|Алматыдан]] [[Астана|Ақмолаға]] көшірілуінің символы ретінде тұрғызылған. 97 метр биіктікте орналасқан «Бәйтеректің» қазақ халқының өміріндегі жаңа кезеңнің нысаны ретіндегі маңызы [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Елбасының]] оң қолының ізі бар «Аялы алақан» көркем композициясы арқылы көркемделеді. 1997 жыл – Астананың мемлекеттің жаңа астанасы болып жарияланған жылын және тиісінше ел тарихындағы жаңа бастамасын білдіреді. Монумент ортасында барлық діндердің бірлігін білдіретін әлемнің 17 дін өкілдерінің қолтаңбасы бар ағаш глобус орналасқан. «Бәйтерек» өзінің орналасуымен және композициялық құрылымымен ежелгі көшпелілердің космогониялық идеяларын білдіреді. Олардың аңыздары бойынша әлемдердің тоғысқан жерінде Дүниежүзілік өзен ағып жатады. Оның жағасында жерді тамырымен ұстап, тәжімен көкті тіреп тұрған Өмір ағашы – Бәйтерек ([[Қазақ тілі|қаз.]] Бәйтерек – «терек», сонымен қатар «тірек, қорғаушы») бой көтереді. Бұл ағаштың тамыры, сәйкесінше, жер асты әлемінде, ағаштың өзі - жерде, ал тәжі - көкте. Жыл сайын Ағаштың тәжінде киелі құс [[Самұрық құсы|Самұрық]] "Күн" атты жұмыртқа салады. Ал ағаштың түбінде мекендейтін [[Айдаһар]] осы жұмыртқаны жұтып қояды, бұл символкалық түрде - жаз бен қыстың, күн мен түннің ауысуын, жақсылық пен жамандықтың күресін білдіреді. «Бәйтерек» - жас, күшті, өсіп келе жатқан ағашты білдіреді, яғни тарихи тамырын сақтап қалған, тірегі берік, болашақтың гүлденуіне ұмтылған мемлекетті сипаттайды. Қаланың қақ ортасындағы «Бәйтерек» монументінің айналасындағы үлкен саябақ алаңдары үнемі әдеттен тыс іс-шараларға пайдаланылады. [[2010 жыл|2010 жылы]] әкімдіктің шақыруымен мұнда [[Берлин|Берлиннен]] келген [[United Buddy Bears]](аюлар достастығы) халықаралық көрмесі ұйымдастырылды. Соның арқасында әлем шеберлерінің қолынан шыққан 125 бірегей өнер туындылары бір-бірімен тату көршілікте көрсетілді. == Монументтің авторлары == [[Сурет:Байтерек 1.jpg|thumb|left|200px|<small>Бәйтерек монументі. 2018 жыл.</small>]] «Бәйтерек» кешенін жобалаушы архитекторлар тобы А.Рүстембеков (топ жетекшісі), С.Базарбаев пен Ж.Айтбалаев, инженер-конструкторы М.Вахштейн, интерьер дизайншысы А.Оспанов; сондай-ақ оның жобасын жасауға “Аэропорт” ААҚ, “ЭМК” ЖШС, “Архфонд” ЖАҚ, Архитекторлар одағы және “Алуа” ЖШС секілді қазақстандық жетекші фирмалардың мамандары қатысты; ал құрылысын “Имсталькон” ААҚ құрылыс компаниясы (бас директоры В.Т. Кананыхин) салды. Оның негізгі идеясы Елбасы [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]]тың эскиз-нобайы негізінде өмірге келді. Ол бейбіт өмір мен келісімге ұмтылған барлық қазақстандықтардың ғұмырлық мұратын білдіреді. Бұл нысан әлемдік Сәулет өнерінің жоғары талаптарына толығымен жауап береді. Астана қаласында [[Сәулетші]]лер одағының халықаралық қауымдастығы өткізген 10-байқауда беделді халықаралық қазылар алқасының шешімімен 2002 жылғы ең таңдаулы жоба және құрылыс ретінде “Бәйтерек” кешеніне Гран-при үздік айырым белгісі берілді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{commons|Bayterek}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана ескерткіштері]] [[Санат:Қазақстанның көрікті орындары]] [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] iad6jin7b2jq30mh3gn0b29po5z877n 3407587 3407586 2024-12-05T11:58:24Z Салиха 17167 «[[Санат:Астана қаласы сәулеті|Астана қаласы сәулеті]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3407587 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Бәйтерек | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = | суреті = | ені = | сурет атауы = Бәйтерек | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 07|lat_sec = 41.7 |lon_dir = E|lon_deg = 71|lon_min = 25|lon_sec = 49.7 | карта атауы = | карта ені = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = | сәулет стилі = | классификациясы = | орналасуы = {{KAZ}}, [[Астана]] | мекен жайы = | қала = | мемлекет = | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = | құрылысы басталды = [[30 тамыз]] [[2002]] | құрылысы аяқталды = | ашылған уақыты = | жөнделген уақыты = | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = | сәулет өнері = | төбесі = | антеннаның төбесі = 105 м | шатыры = 97 м | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс жүйесі = | көлемі = | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = | лифтілер = 2 | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = [[Ақмырза Исаұлы Рүстембеков]] | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = | инженер-құрылысшы = М.Вахштейн | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = | көлік тұрағы = | сайты = }} [[Сурет:Бәйтерек.jpg|right|thumb|200px|Түндегі Бәйтерек]] '''Бәйтерек''' – [[Астана]] қаласындағы [[сәулет]] құрылыс кешені, сәулет өнерінің бірегей туындысы. Елорданың ең көрнекті ғимараттарының бірі. == Техникалық сипаттамасы == [[Металдар|Металл]]дан, [[әйнек]] пен [[бетон]]нан жасалған бұл «терек» сәулеттік мағынасы жағынан да, жасалуы жағынан да бірегей: биіктігі 105 метрлік металл құрамасынан, салмағы 1000 тоннадан жоғары бес жүзге жуық қададан тұрады. [[Есіл]] өзенінің сол жағалауында бой көтерген зәулім «Бәйтеректің» биіктігі 97 м (Астана қаласының елорда статусына ие болған жылға байланысты таңдалған), диаметрі 27 м; негізгі есікке бастайтын әшекейлі темірбетон саты жер бетінен 4,8 м жоғары орналасқан. Әлемде бірінші рет диаметрі 22 метрлік және салмағы 300 тоннадан тұратын күннің түсуіне қарай түсін өзгертетін «[[хамелеон]]» әйнегінен жасалынған шар биіктігі жағынан рекордқа (әлемдегі ең үлкен шардың ең биіке көтерілуі бойынша) ие болды. «Бәйтерек» нысаны үш бөліктен тұрады; жер асты бөлігі ұлттың тамыр жаюы, ал одан кейінгілері өркендеу кезеңдерінің нышандарын білдіреді. Ең жоғарғы жағында «Аялы алақан» композициясы орын тепкен. Одан әрі қосымша түріндегі композиция өз негізінен бөлініп, жер бетіне қалықтап тұрғандай әсерге бөлейді. Ұшар басында алтын шар орналасқан. Арнайы шынылармен әйнектелген «Бәйтерек» күмбезінің салмағы 70 т, ал алтын шардың үстіңгі ауданы 1553 м². Осынау ғаламат шардың панорамалық залынан Астананың кешегі және бүгінгі сәулеті – «ескі» және «жаңа» көрінісін тамашалауға болады. Алтын шар мен ғимараттың негізгі кіре берісі бір-бірімен «оқпан» деп аталатын салмағы 695 т металл құралыммен байланысып, жалғасқан. «Бәйтерек» кешенінде келушілердің демалып, асықпай отырып төңірегін көруге мүмкіндік беретін дәмханасы да бар. Астананың орталығында көкке бой созып тұрған «Бәйтерек» – қазіргі [[Қазақстан]]ның нышан-символы, қазақ халқының қайта өрлеуі мен түлеуінің, мемлекеттілігінің, биіктік пен тереңдіктің, кеңдіктің белгісі, дархандықтың көрінісі іспетті. Ол [[елорда]]ның халық көп баратын жерінің бірі.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref> == Символикасы == Ескерткіш [[1997 жыл|1997 жылы]] астананың [[Алматы|Алматыдан]] [[Астана|Ақмолаға]] көшірілуінің символы ретінде тұрғызылған. 97 метр биіктікте орналасқан «Бәйтеректің» қазақ халқының өміріндегі жаңа кезеңнің нысаны ретіндегі маңызы [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Елбасының]] оң қолының ізі бар «Аялы алақан» көркем композициясы арқылы көркемделеді. 1997 жыл – Астананың мемлекеттің жаңа астанасы болып жарияланған жылын және тиісінше ел тарихындағы жаңа бастамасын білдіреді. Монумент ортасында барлық діндердің бірлігін білдіретін әлемнің 17 дін өкілдерінің қолтаңбасы бар ағаш глобус орналасқан. «Бәйтерек» өзінің орналасуымен және композициялық құрылымымен ежелгі көшпелілердің космогониялық идеяларын білдіреді. Олардың аңыздары бойынша әлемдердің тоғысқан жерінде Дүниежүзілік өзен ағып жатады. Оның жағасында жерді тамырымен ұстап, тәжімен көкті тіреп тұрған Өмір ағашы – Бәйтерек ([[Қазақ тілі|қаз.]] Бәйтерек – «терек», сонымен қатар «тірек, қорғаушы») бой көтереді. Бұл ағаштың тамыры, сәйкесінше, жер асты әлемінде, ағаштың өзі - жерде, ал тәжі - көкте. Жыл сайын Ағаштың тәжінде киелі құс [[Самұрық құсы|Самұрық]] "Күн" атты жұмыртқа салады. Ал ағаштың түбінде мекендейтін [[Айдаһар]] осы жұмыртқаны жұтып қояды, бұл символкалық түрде - жаз бен қыстың, күн мен түннің ауысуын, жақсылық пен жамандықтың күресін білдіреді. «Бәйтерек» - жас, күшті, өсіп келе жатқан ағашты білдіреді, яғни тарихи тамырын сақтап қалған, тірегі берік, болашақтың гүлденуіне ұмтылған мемлекетті сипаттайды. Қаланың қақ ортасындағы «Бәйтерек» монументінің айналасындағы үлкен саябақ алаңдары үнемі әдеттен тыс іс-шараларға пайдаланылады. [[2010 жыл|2010 жылы]] әкімдіктің шақыруымен мұнда [[Берлин|Берлиннен]] келген [[United Buddy Bears]](аюлар достастығы) халықаралық көрмесі ұйымдастырылды. Соның арқасында әлем шеберлерінің қолынан шыққан 125 бірегей өнер туындылары бір-бірімен тату көршілікте көрсетілді. == Монументтің авторлары == [[Сурет:Байтерек 1.jpg|thumb|left|200px|<small>Бәйтерек монументі. 2018 жыл.</small>]] «Бәйтерек» кешенін жобалаушы архитекторлар тобы А.Рүстембеков (топ жетекшісі), С.Базарбаев пен Ж.Айтбалаев, инженер-конструкторы М.Вахштейн, интерьер дизайншысы А.Оспанов; сондай-ақ оның жобасын жасауға “Аэропорт” ААҚ, “ЭМК” ЖШС, “Архфонд” ЖАҚ, Архитекторлар одағы және “Алуа” ЖШС секілді қазақстандық жетекші фирмалардың мамандары қатысты; ал құрылысын “Имсталькон” ААҚ құрылыс компаниясы (бас директоры В.Т. Кананыхин) салды. Оның негізгі идеясы Елбасы [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]]тың эскиз-нобайы негізінде өмірге келді. Ол бейбіт өмір мен келісімге ұмтылған барлық қазақстандықтардың ғұмырлық мұратын білдіреді. Бұл нысан әлемдік Сәулет өнерінің жоғары талаптарына толығымен жауап береді. Астана қаласында [[Сәулетші]]лер одағының халықаралық қауымдастығы өткізген 10-байқауда беделді халықаралық қазылар алқасының шешімімен 2002 жылғы ең таңдаулы жоба және құрылыс ретінде “Бәйтерек” кешеніне Гран-при үздік айырым белгісі берілді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{commons|Bayterek}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана ескерткіштері]] [[Санат:Қазақстанның көрікті орындары]] [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласы сәулеті]] 52nvgriuwa63r9r10gphy2262sojywa Динозаврлар 0 21439 3407562 3284264 2024-12-05T11:07:39Z Zhalgaskhan69 164215 3407562 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = ''Динозавр'' | image = Palais de la Decouverte Tyrannosaurus rex p1050042.jpg | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Reptilia]] | ordo = [[Dinosauria]] | superfamilia = [[Бауырымен жорғалаушылар]] | familia = [[Динозавр]] | genus = [[Динозавр]] | species = '''''Кесіртке жамбасты Динозавр, <br /> Құс жамбасты Динозавр''''' | binomial = ''Динозавр'' | binomial_authority = ([[Owens]], [[1842]]) }} Динозавр ({{Lang-la|Dinosauria}}) — ертедегі бауырымен жорғалаушылар класына жататын жануарлардың жойылып кеткен тобы. Олар Жерде шамамен 230 миллион жыл бұрын пайда болып, 65 миллион жыл бұрын метеорит құлауы және басқа да факторлар әсерінен жойылып кеткен деп саналады. == Жалпы сипаттама == Динозаврлар — әртүрлі формада және көлемде болған. Олар екі топқа бөлінеді: • Кесіртке жамбасты динозаврлар (Saurischia) — бұл топқа тираннозаврлар, аллозаврлар және басқа да жыртқыш түрлер жатады. • Құс жамбасты динозаврлар (Ornithischia) — негізінен шөпқоректі динозаврларды қамтиды, мысалы, трицератопс және стегозавр. == Түрлері == Әр түрлі палеонтологиялық қазбалар нәтижесінде динозаврлардың мыңдаған түрлері анықталған. Ең танымал түрлері: • Тираннозавр рекс — жыртқыш динозаврлардың ең ірісі. • Брахиозавр — ұзын мойынды, шөпқоректі динозавр. • Трицератопс — үш мүйізді шөпқоректі динозавр. == Эволюция және жойылу == Ғалымдар динозаврлар құстардың арғы тегі болған деп болжайды. Кейбір заманауи құстардың дене құрылысында динозаврларға тән ерекшеліктер байқалады. Динозаврлардың жойылу себебі ретінде метеориттің құлауы, климаттың өзгеруі және жанартаулардың белсенділігі көрсетіледі. == Қызықты деректер == • Ең үлкен динозавр — аргентинозавр, оның ұзындығы 30 метрден асқан. • Динозавр сөзі ежелгі грек тілінен аударғанда «қорқынышты кесіртке» деген мағынаны білдіреді. == Әдебиеттер == • [[Динозаврлар туралы ғылыми басылымдар]] • [[Палеонтология негіздері]] === Динозавр === Динозаврлар – 160 миллионға жуық жылдар бойы (225 миллион жыл бұрынғы кезден бастап, 65миллион жыл бұрынғы кезге дейін) Жер бетіндегі ең басым жануарлар болды. Алып динозаврлар жануарлардың барлық кезеңдегі ең ірілері болды және олар көлемі жағынан пілдерден біраз асып түсетін. Ерте кездегі ұшатын бауырымен жорғалаушылар (рептилиялар) аспанға көтерілетін ең үлкен жануарлар болды. Жер үсті алыптарынан өзге мұхитта да құбыжық (монстр) жорғалаушылар өмір сүрді. === Құрып кетуі === Динозаврлар неге құрып кеткен? Динозаврлардың құрып кеткені жайында айтылғандарға назар аударсақ, ол Жерге астереоид, метеорит немесе кометаның соғылуы салдарынан болған деген пайымдау шындыққа жанасады. Жер тарихында жануарлардың өлуінің өзге де жағдайлыры бар, бірақ осыдан 65 милион жыл бұрын динозаврлардың жойылуы апаттық жағдайдан болды. Соқтығысу салдарынан ауаға көтерілген тозаң бұлттар климатты өзгертті: өсімдіктер құрыды, жұмыртқалар басып шығарылмады, ал ересек жануарлар аштық пен суықтан қырырлып қалды. === Балалары === Өз ата-аналарының аумаған кішкентай динозаврлардың балалары қандай болған? Өз ата-аналарының аумаған кішкентай көшірмесі сияқты болған. Бауырымен жорғалаушылар болып табылатын динозаврлар жұмыртқа салған. Олардың арасында маязавр сияқты кейбіреулері қамқор ата-аналар болған. Олар ұя жасап, жұмыртқаларын жыртқыштардан қорып, балалары аяқтанып кеткенге дейін қасынан шықпаған. === Ең ең === Ең қорқынышты қай динозаврлар болған? Ұзындығы 12 метрге, салмағы 6 тоннаға дейін жететін, жақтары үлкен және бірнеше қатар тістері бар тираннозавр рекс және аллозавр сияқты сүтқоректілер ең қорқынышты динозаврлар болған. Бірақ "жезтырнақ" - [[дейноних]], адам бойымен бірдей [[велоцираптор]] және кішілеу стенонихозавр сияқты динозаврлар да олардан қалыспайтын. Бұл жауыз етқоректілер ең ақылды динозаврлар болған. Тираннозавр рекс өзінен әлсіздеу динозаврларды аңдыған, сондай-ақ ол өлген жануарларды да тағажау еткен. Кейбір құрбандар анкилозавр секілді қарсылық шабуылдар жасаған. Брахиозаврдың өте ұзын қүйрығы мен сырықтай мойны. Қай жануарлар құрлықтағы ең ірілері болған? Тарихи кезеңге дейін [[сейсмозавр]] және брахионавр сияқты бауырымен жорғалаушылар болды. 50 тонналық бауырымен жорғалаушылар үй сияқты өте үлкен болған. Олар тобырымен өмір сүрген, өсімдіктермен қоректенген және ағаштың басына дейін жететін ұзын мойындары болған. Аяқтарының тас болып қатып қалған іздері олардың жылдам жүгіре алатынын білдіреді. Қытайда сүйектері табылған шөпқоректі маменхизаврдың 15 метрлік мойны болған. Бұл алып жануарлардың кейбіреулерінің кұйрықтары мойындарынан да ұзын. Құрлықтағы ең үлкен сүтқоректі балухитерий болып табылады. Ол салмағы 30 тоннаны тартатын мүйізтұмсыққа ұқсайды. Бүгінгі таңда құрлықтағы ең үлкен жануар - салмағы не бәрі 7 тонналық африкандық піл! == Ең ірі динозаврлар == {| class="wikitable" |- ! ''Атауы'' !! ''Ұзындығы'' !! ''Салмағы'' |- | [[Сейсмозавр]] || ұзындығы 50 м-ге дейін || 50-80 т |- | [[Антарктозавр]] || 30 м || 50-80 т |- | [[Брахиозавр]] || 25 м || 50 т |- | [[Дипладок]] || 23 м|| 12 т |- | [[Апатозавр]] || 20 м || 20-30 т |} == Қызықты дерек == • [[Анкилозаврлар|Анкилозаврдың]] ұзындығы 10 метр, құйрығы түйреуіш тәрізді үшкір болып келеді. • [[Спинозавр|Спинозаврдың]] ұзындығы 12 метрге дейің, ал салмағы 5 тоннаға дейін жеткен. • [[Стегозавр|Стегозаврдың]] ұзындығы 7 метр, тікенек жапқан құйрығы және жотасында пластиналары болған. • [[Трицератопс|Трицератопстың]] ұзындығы 9 метрге жеткен және сүйекті мойын жамылғысы мен үш мүйізі болған. Оның бас сүйегі - басқа жануарлардікіне қарағанда ең үлкені.<ref>[http://almatykitap.kz/goods/2466.jsp] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140426233857/http://almatykitap.kz/goods/2466.jsp|date=2014-04-26}} Сұрақ және жауап энциклопедиясы</ref> == Дереккөздер == <references/> 6l2ktu2ku97ly20d70dys3k24ug69k2 Ғылыми-зерттеу жұмыстары 0 22759 3407468 2395506 2024-12-05T05:40:29Z Nurzhanar 163641 Ғылыми-зерттеу жұмыстары (ҒЗЖ) – қолжеткен білімдерді кеңейту және жаңа білімдер алу, ғылыми болжамдарды тексеру, табиғат пен қоғамда көрініс табатын заңдылықтарды анықтау, ғылыми негіздеме құру, зерттеулер мен тәжірибелер жүргізу арқылы ғылымды дамытуға бағытталған жұмыстар жиынтығы. 3407468 wikitext text/x-wiki '''Ғылыми-зерттеу жұмыстары''' (ҒЗЖ)<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> – қолжеткен [[білім]]дерді кеңейту және жаңа білімдер алу, ғылыми болжамдарды тексеру, [[табиғат]] пен [[қоғам]]да көрініс табатын [[заңдылық]]тарды анықтау, ғылыми негіздеме құру, зерттеулер, тәжірибелер жүргізу арқылы ғылымды дамытуға бағытталған [[жұмыс]]тар, жиынтығы. <ref>Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Экономика]] [[Санат:Қаржы]] {{Economy-stub}} q6ows5ympces19o3a15sb6ovg7pt2uf Цезарь 0 40734 3407389 2145380 2024-12-04T13:58:20Z Ozqan cr 164193 Қазақ тілінде Caesar сөзі бірінші арап тілінен قيصر (қайсар) деп келді. сондықтан ол сөз Цезарь мен бір деңгейде қолданыла алады. 3407389 wikitext text/x-wiki '''Цезарь''' немесе '''Қайсар''', ''Кесарь'' (лат. ''Caesar''), бастапқыда Ежелгі [[Рим]]дегі патрицийлік Юлийлер әулетінің бір тармағының атауы болды. Цезарь атағын [[Гай Юлий Цезарь]] бірінші болып алды. Ежелгі [[Рим]]нің императорлық кезеңіндегі билеушілер мен олардың мұрагерлері де Цезарь деп аталған. Орыстың [[царь]] ([[патша]]) сөзі өзінің негізін осы Цезарь дан алады. == Ciлтемелер : == «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, IX том {{Суретсіз мақала}} {{wikify}} [[Санат:Рим империясы]] gqtaxsxhn9fc8ktyzb80ejmpwbzs6t8 3407390 3407389 2024-12-04T14:00:47Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Ozqan cr|Ozqan cr]] ([[User talk:Ozqan cr|т]]) өңдемелерінен [[User:ArystanbekBot|ArystanbekBot]] соңғы нұсқасына қайтарды 2145380 wikitext text/x-wiki '''Цезарь''', ''Кесарь'' (лат. ''Caesar''), бастапқыда Ежелгі [[Рим]]дегі патрицийлік Юлийлер әулетінің бір тармағының атауы болды. Цезарь атағын [[Гай Юлий Цезарь]] бірінші болып алды. Ежелгі [[Рим]]нің императорлық кезеңіндегі билеушілер мен олардың мұрагерлері де Цезарь деп аталған. Орыстың [[царь]] ([[патша]]) сөзі өзінің негізін осы Цезарь дан алады. == Ciлтемелер : == «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, IX том {{Суретсіз мақала}} {{wikify}} [[Санат:Рим империясы]] iifdudvtgy07m5yladmuhrrzzbhfak8 Замбези 0 43552 3407406 2432487 2024-12-04T17:04:43Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3407406 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Zambezi river basin.jpg|thumb| alt=A.| ''Замбези''.]] '''Замбези''' - [[Оңтүстік Африка]]дағы өзен. Ұзындығы 2660 км, су жиналатын алабы 1330 мың км². Бастауын [[Конго-Замбези]] үстіртінен, 1100 м биіктіктен алады. [[Үнді мұхиты]]ның [[Мозамбик бұғазы]]на құяды<ref>https://old.bigenc.ru/geography/text/1986938</ref>. == Географиясы == Бастауынан [[Виктория сарқырамасы]]на дейін 1200 км бойы Баротсе жазығын бойлап ағады. [[Луангинга]] саласының құйылысынан төмен қарай көптеген [[Сарқырама|сарқырамалар]] мен шоңғалдар кездеседі. * Ең ірісі – дүние жүзіндегі аса ірі сарқырамалардың бірі Виктория. Төменгі ағысында аңғары мен арнасы барынша кеңейеді (арнаның ені 5 – 8 км-ге дейін). Шире өзеніне қосылғаннан кейін Мозамбик ойпатын басып ағады да, құйылысында аумағы 8,0 мың км² болатын атырау түзеді. * Негізінен, жаңбыр суымен молығады. Жазда тасиды. Қыс айларында су деңгейі күрт төмендейді. Жылдық орташа су ағыны 16000 м3/с. Ең ірі салалары Кафуэ мен Луангва. Замбези алабына Ньяса көлі де кіреді. [[Сурет:Zambezi River near Zambezi Town.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Замбези өзені]]''.]] Өзен су қуаты қорына өте бай, бірақ оның шағын ғана бөлігі пайдаланылады. * [[Кариба шатқалында]] ірі СЭС пен бөгендер (Кариба, Кабора-Басса) салынған. Су мөлшерінің күрт ауытқып тұруы және шоңғалдар кеме қатынасына кедергі келтіреді. Ірі кемелер сағасынан 450 км-ге дейін ғана жүзе алады.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы], 4 том 2 бөлім</ref> == Дереккөздер== [[Санат:Үнді мұхитына құятын Африка өзендері]] [[Санат:Ботсвана өзендері]] [[Санат:Ангола өзендері]] [[Санат:Мозамбик өзендері]] [[Санат:Замбия өзендері]] [[Санат:Зимбабве өзендері]] [[Санат:Намибия өзендері]] [[Санат:Шекаралық өзендер]] opbyk5h46wlm4szopsqyjv06g59nt8w 3407407 3407406 2024-12-04T17:05:14Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3407407 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Zambezi river basin.jpg|thumb| alt=A.| ''Замбези''.]] '''Замбези''' - [[Оңтүстік Африка]]дағы өзен. Ұзындығы 2660 км, су жиналатын алабы 1330 мың км². Бастауын [[Конго-Замбези]] үстіртінен, 1100 м биіктіктен алады. [[Үнді мұхиты]]ның [[Мозамбик бұғазы]]на құяды<ref>https://old.bigenc.ru/geography/text/1986938</ref>. == Географиясы == Бастауынан [[Виктория сарқырамасы]]на дейін 1200 км бойы Баротсе жазығын бойлап ағады. [[Луангинга]] саласының құйылысынан төмен қарай көптеген [[Сарқырама|сарқырамалар]] мен шоңғалдар кездеседі. * Ең ірісі – дүние жүзіндегі аса ірі сарқырамалардың бірі Виктория. Төменгі ағысында аңғары мен арнасы барынша кеңейеді (арнаның ені 5 – 8 км-ге дейін). Шире өзеніне қосылғаннан кейін Мозамбик ойпатын басып ағады да, құйылысында аумағы 8,0 мың км² болатын атырау түзеді. * Негізінен, жаңбыр суымен молығады. Жазда тасиды. Қыс айларында су деңгейі күрт төмендейді. Жылдық орташа су ағыны 16000 м3/с. Ең ірі салалары Кафуэ мен Луангва. Замбези алабына Ньяса көлі де кіреді. [[Сурет:Zambezi River near Zambezi Town.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Замбези өзені]]''.]] Өзен су қуаты қорына өте бай, бірақ оның шағын ғана бөлігі пайдаланылады. * [[Кариба шатқалында]] ірі СЭС пен бөгендер (Кариба, Кабора-Басса) салынған. Су мөлшерінің күрт ауытқып тұруы және шоңғалдар кеме қатынасына кедергі келтіреді. Ірі кемелер сағасынан 450 км-ге дейін ғана жүзе алады.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы], 4 том 2 бөлім</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Үнді мұхитына құятын Африка өзендері]] [[Санат:Ботсвана өзендері]] [[Санат:Ангола өзендері]] [[Санат:Мозамбик өзендері]] [[Санат:Замбия өзендері]] [[Санат:Зимбабве өзендері]] [[Санат:Намибия өзендері]] [[Санат:Шекаралық өзендер]] n2y7nhmhyedk4u4dlalrb1kjgb35z42 3407408 3407407 2024-12-04T17:05:31Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Географиясы */ 3407408 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Zambezi river basin.jpg|thumb| alt=A.| ''Замбези''.]] '''Замбези''' - [[Оңтүстік Африка]]дағы өзен. Ұзындығы 2660 км, су жиналатын алабы 1330 мың км². Бастауын [[Конго-Замбези]] үстіртінен, 1100 м биіктіктен алады. [[Үнді мұхиты]]ның [[Мозамбик бұғазы]]на құяды<ref>https://old.bigenc.ru/geography/text/1986938</ref>. == Географиясы == Бастауынан [[Виктория сарқырамасы]]на дейін 1200 км бойы Баротсе жазығын бойлап ағады. [[Луангинга]] саласының құйылысынан төмен қарай көптеген [[Сарқырама|сарқырамалар]] мен шоңғалдар кездеседі. * Ең ірісі – дүние жүзіндегі аса ірі сарқырамалардың бірі Виктория. Төменгі ағысында аңғары мен арнасы барынша кеңейеді (арнаның ені 5 – 8 км-ге дейін). Шире өзеніне қосылғаннан кейін Мозамбик ойпатын басып ағады да, құйылысында аумағы 8,0 мың км² болатын атырау түзеді. * Негізінен, жаңбыр суымен молығады. Жазда тасиды. Қыс айларында су деңгейі күрт төмендейді. Жылдық орташа су ағыны 16000 м3/с. Ең ірі салалары Кафуэ мен Луангва. Замбези алабына Ньяса көлі де кіреді. [[Сурет:Zambezi River near Zambezi Town.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Замбези өзені]]''.]] Өзен су қуаты қорына өте бай, бірақ оның шағын ғана бөлігі пайдаланылады. * [[Кариба шатқалында]] ірі СЭС пен бөгендер (Кариба, Кабора-Басса) салынған. Су мөлшерінің күрт ауытқып тұруы және шоңғалдар кеме қатынасына кедергі келтіреді. Ірі кемелер сағасынан 450 км-ге дейін ғана жүзе алады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Үнді мұхитына құятын Африка өзендері]] [[Санат:Ботсвана өзендері]] [[Санат:Ангола өзендері]] [[Санат:Мозамбик өзендері]] [[Санат:Замбия өзендері]] [[Санат:Зимбабве өзендері]] [[Санат:Намибия өзендері]] [[Санат:Шекаралық өзендер]] 3e725204youvl60xa58m6i2tzhjxj61 3407409 3407408 2024-12-04T17:14:01Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3407409 wikitext text/x-wiki {{Өзен |атауы = Замбези |шынайы атауы = |сурет = Río_Zambeze,_Zambia-Zimbabue,_2018-07-27,_DD_25.jpg |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 2660 |су алабының ауданы = |су алабы = 1330000 |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = Конго-Замбези үстірті |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 1500 |s_lat_dir = S|s_lat_deg = 11|s_lat_min =22 |s_lat_sec = 13 |s_lon_dir = E|s_lon_deg = 24|s_lon_min =18 |s_lon_sec = 30 |сағасы = Үнді мұхиты |сағасының орны = |сағасының биіктігі = 0 |m_lat_dir = S|m_lat_deg =18 |m_lat_min = 34|m_lat_sec = 14 |m_lon_dir = E|m_lon_deg =36 |m_lon_min = 28|m_lon_sec = 13 |еңістігі = |ел ={{ту|Ангола}} [[Ангола]]<br />{{ту|Намибия}} [[Намибия]]<br />{{ту|Ботсвана}} [[Ботсвана]]<br />{{ту|Замбия}} [[Замбия]]<br />{{ту|Зимбабве}} [[Зимбабве]] |аймақ = |ортаққордағы санаты = }} '''Замбези''' - [[Оңтүстік Африка]]дағы өзен. Ұзындығы 2660 км, су жиналатын алабы 1330 мың км². Бастауын [[Конго-Замбези]] үстіртінен, 1100 м биіктіктен алады. [[Үнді мұхиты]]ның [[Мозамбик бұғазы]]на құяды<ref>https://old.bigenc.ru/geography/text/1986938</ref>. == Географиясы == Бастауынан [[Виктория сарқырамасы]]на дейін 1200 км бойы Баротсе жазығын бойлап ағады. [[Луангинга]] саласының құйылысынан төмен қарай көптеген [[Сарқырама|сарқырамалар]] мен шоңғалдар кездеседі. * Ең ірісі – дүние жүзіндегі аса ірі сарқырамалардың бірі Виктория. Төменгі ағысында аңғары мен арнасы барынша кеңейеді (арнаның ені 5 – 8 км-ге дейін). Шире өзеніне қосылғаннан кейін Мозамбик ойпатын басып ағады да, құйылысында аумағы 8,0 мың км² болатын атырау түзеді. * Негізінен, жаңбыр суымен молығады. Жазда тасиды. Қыс айларында су деңгейі күрт төмендейді. Жылдық орташа су ағыны 16000 м3/с. Ең ірі салалары Кафуэ мен Луангва. Замбези алабына Ньяса көлі де кіреді. Өзен су қуаты қорына өте бай, бірақ оның шағын ғана бөлігі пайдаланылады. * [[Кариба шатқалында]] ірі СЭС пен бөгендер (Кариба, Кабора-Басса) салынған. Су мөлшерінің күрт ауытқып тұруы және шоңғалдар кеме қатынасына кедергі келтіреді. Ірі кемелер сағасынан 450 км-ге дейін ғана жүзе алады. == Жағасындағы елді мекендер == * Монгу * Лакалу * Катима Мулило (Намибия), Сешеке (Замбия) * Ливингстон (Замбия), Виктория Фолс (Зимбабве) * Кариба * Сонго * Тете * Лилуи (Замбия) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Үнді мұхитына құятын Африка өзендері]] [[Санат:Ботсвана өзендері]] [[Санат:Ангола өзендері]] [[Санат:Мозамбик өзендері]] [[Санат:Замбия өзендері]] [[Санат:Зимбабве өзендері]] [[Санат:Намибия өзендері]] [[Санат:Шекаралық өзендер]] mza344oe9lmrvxsq5dixz7sw49a47mh 3407410 3407409 2024-12-04T17:16:09Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Географиясы */ 3407410 wikitext text/x-wiki {{Өзен |атауы = Замбези |шынайы атауы = |сурет = Río_Zambeze,_Zambia-Zimbabue,_2018-07-27,_DD_25.jpg |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 2660 |су алабының ауданы = |су алабы = 1330000 |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = Конго-Замбези үстірті |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 1500 |s_lat_dir = S|s_lat_deg = 11|s_lat_min =22 |s_lat_sec = 13 |s_lon_dir = E|s_lon_deg = 24|s_lon_min =18 |s_lon_sec = 30 |сағасы = Үнді мұхиты |сағасының орны = |сағасының биіктігі = 0 |m_lat_dir = S|m_lat_deg =18 |m_lat_min = 34|m_lat_sec = 14 |m_lon_dir = E|m_lon_deg =36 |m_lon_min = 28|m_lon_sec = 13 |еңістігі = |ел ={{ту|Ангола}} [[Ангола]]<br />{{ту|Намибия}} [[Намибия]]<br />{{ту|Ботсвана}} [[Ботсвана]]<br />{{ту|Замбия}} [[Замбия]]<br />{{ту|Зимбабве}} [[Зимбабве]] |аймақ = |ортаққордағы санаты = }} '''Замбези''' - [[Оңтүстік Африка]]дағы өзен. Ұзындығы 2660 км, су жиналатын алабы 1330 мың км². Бастауын [[Конго-Замбези]] үстіртінен, 1100 м биіктіктен алады. [[Үнді мұхиты]]ның [[Мозамбик бұғазы]]на құяды<ref>https://old.bigenc.ru/geography/text/1986938</ref>. == Географиясы == Бастауынан [[Виктория сарқырамасы]]на дейін 1200 км бойы Баротсе жазығын бойлап ағады. [[Луангинга]] саласының құйылысынан төмен қарай көптеген [[Сарқырама|сарқырамалар]] мен шоңғалдар кездеседі. * Ең ірісі – дүние жүзіндегі аса ірі сарқырамалардың бірі Виктория. Төменгі ағысында аңғары мен арнасы барынша кеңейеді (арнаның ені 5 – 8 км-ге дейін). Шире өзеніне қосылғаннан кейін Мозамбик ойпатын басып ағады да, құйылысында аумағы 8,0 мың км² болатын атырау түзеді. * Негізінен, жаңбыр суымен молығады. Жазда тасиды. Қыс айларында су деңгейі күрт төмендейді. Жылдық орташа су ағыны 16000 м3/с. Ең ірі салалары Кафуэ мен Луангва. Замбези алабына [[Ньяса|Ньяса көлі]] де кіреді. Өзен су қуаты қорына өте бай, бірақ оның шағын ғана бөлігі пайдаланылады. * [[Кариба шатқалында]] ірі СЭС пен бөгендер (Кариба, Кабора-Басса) салынған. Су мөлшерінің күрт ауытқып тұруы және шоңғалдар кеме қатынасына кедергі келтіреді. Ірі кемелер сағасынан 450 км-ге дейін ғана жүзе алады. == Жағасындағы елді мекендер == * Монгу * Лакалу * Катима Мулило (Намибия), Сешеке (Замбия) * Ливингстон (Замбия), Виктория Фолс (Зимбабве) * Кариба * Сонго * Тете * Лилуи (Замбия) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Үнді мұхитына құятын Африка өзендері]] [[Санат:Ботсвана өзендері]] [[Санат:Ангола өзендері]] [[Санат:Мозамбик өзендері]] [[Санат:Замбия өзендері]] [[Санат:Зимбабве өзендері]] [[Санат:Намибия өзендері]] [[Санат:Шекаралық өзендер]] men0j8qpxhyk5ck3rtzyxme3dfgcmn1 Ньяса 0 48956 3407413 2620351 2024-12-04T17:22:13Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3407413 wikitext text/x-wiki {{Көл |Атауы = Ньяса |Төл атауы = en/Nyasa/en/Malawi/pt/Lago Niassa/sw/ziwa Nyasa |Сурет = Lake Malawi seen from orbit.jpg |Сурет тақырыбы = |Координаттары = -11.8667/34.5833 |CoordScale = |Теңiз деңгейiнен биіктігі = 474 |Ұзындығы = 560 |Ені = 75 |Ауданы = 29600 |Көлемі = 8400 |Жағалау сызығының ұзындығы = 1245 |Тереңдігі = 706 |Орташа тереңдігі = 292 |Судың тұздылығы = |Судың мөлдірлігі = 13—23 |Суды жинау ауданы = 6593 |Құятын өзендер = Рухуху (өзен) |Шығатын өзендер = Шире (өзен) |Ел = Малави/Мозамбик/Танзания |Аймақ = |Аудан = |Позициялық карта = Африка |Позициялық карта 1 = |Ортаққордағы санаты = Lake Malawi }} [[Сурет:Lake Malawi seen from orbit.jpg|thumb|alt=A.|Ньяса көлі]] '''Ньяса''' (Nyasa), [[Малави]] – Оңтүстік-шығыс [[Африка]]дағы [[Мозамбик]], [[Танзания]], [[Малави]] жеріндегі көл. Шығыс Африка тау қыратындағы тектоник. жарылымда 472 м биіктікте орналасқан<ref>http://malawifisheries.org/bitstream/handle/20.500.12364/261/16640548013042891069295183566405820174.pdf?sequence=1</ref>. == Географиясы == Ньяса дүние жүзіндегі аса ірі, әрі терең көлдердің қатарына кіреді (тереңдігі 726 м)<ref>http://www.aquaticcommunity.com/cichlid/malawi.php</ref>. Аумағы 30,8 мың км². Ұзындығы 580 км, ені 80 км. Жағалары тікжарлы, жартасты. Өзен ағыны мен жауын-шашын көлге жылына 72 км3 су қосады. Оның 66 км3-і булануға кетеді. Қалғаны Шире өзені арқылы [[Замбези]]ге қосылады. Көлдің суы тұщы. Негізгі су көзі – жауын-шашын. Шығыс жағалауында бірнеше өзендер құяды, ал көлден бір өзен – Шире өзені – ағады. Су деңгейі жыл мезгіліне байланысты өзгереді, жаңбырлы маусымда көтеріледі. '''Геологиясы:''' Көл тектоникалық жарықтардың нәтижесінде пайда болған. Оның түбі грабен (жер қыртысының ойысы) болып табылады. Көлдің түбінде көптеген шөгінділер жиналған. '''Климат:''' Көлдің климаты тропикалық, ыстық және ылғалды. Жаңбырлы және құрғақ маусымдар айқын байқалады. == Флорасы мен фаунасы == Көлде [[Қолтырауындар|қолтырауын]], [[бегемот]] және су құстары көп. Балыққа өте бай. Ерте заманнан бері су жолы ретінде пайдаланылып келеді. Ньяса көлі өзінің ерекше биоәртүрлілігімен танымал. Онда мыңдаған эндемик (тек осы жерде кездесетін) цихлид балықтарының түрлері мекендейді. Көлдің жағалауында құстардың, сүтқоректілердің және басқа да жануарлардың көптеген түрлері бар. [[Сурет:Mwaya Beach, Malawi.jpg|right|thumb]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20080727011039/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/africa/article2617296.ece Recent study on Lake Malawi water levels reveals drought 100,000 years ago] * {{cite web|title=Freshwater Fish Species in Lake Malawi (Nyasa) [Southeast Africa]|url=http://fish.mongabay.com/data/ecosystems/Lake%20Malawi.htm|website=|access-date=9 December 2016}} [[Санат:Африка көлдері]] [[Санат:Замбези су алабы]] [[Санат:Шекаралық көлдер]] {{stub}} 22gprfwuwnuvuo15q2to53j5j3k002a 3407414 3407413 2024-12-04T17:22:48Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3407414 wikitext text/x-wiki {{Көл |Атауы = Ньяса |Төл атауы = en/Nyasa/en/Malawi/pt/Lago Niassa/sw/ziwa Nyasa |Сурет = Lake Malawi seen from orbit.jpg |Сурет тақырыбы = |Координаттары = -11.8667/34.5833 |CoordScale = |Теңiз деңгейiнен биіктігі = 474 |Ұзындығы = 560 |Ені = 75 |Ауданы = 29600 |Көлемі = 8400 |Жағалау сызығының ұзындығы = 1245 |Тереңдігі = 706 |Орташа тереңдігі = 292 |Судың тұздылығы = |Судың мөлдірлігі = 13—23 |Суды жинау ауданы = 6593 |Құятын өзендер = Рухуху (өзен) |Шығатын өзендер = Шире (өзен) |Ел = Малави/Мозамбик/Танзания |Аймақ = |Аудан = |Позициялық карта = Африка |Позициялық карта 1 = |Ортаққордағы санаты = Lake Malawi }} '''Ньяса''' (Nyasa), [[Малави]] – Оңтүстік-шығыс [[Африка]]дағы [[Мозамбик]], [[Танзания]], [[Малави]] жеріндегі көл. Шығыс Африка тау қыратындағы тектоник. жарылымда 472 м биіктікте орналасқан<ref>http://malawifisheries.org/bitstream/handle/20.500.12364/261/16640548013042891069295183566405820174.pdf?sequence=1</ref>. == Географиясы == Ньяса дүние жүзіндегі аса ірі, әрі терең көлдердің қатарына кіреді (тереңдігі 726 м)<ref>http://www.aquaticcommunity.com/cichlid/malawi.php</ref>. Аумағы 30,8 мың км². Ұзындығы 580 км, ені 80 км. Жағалары тікжарлы, жартасты. Өзен ағыны мен жауын-шашын көлге жылына 72 км3 су қосады. Оның 66 км3-і булануға кетеді. Қалғаны Шире өзені арқылы [[Замбези]]ге қосылады. Көлдің суы тұщы. Негізгі су көзі – жауын-шашын. Шығыс жағалауында бірнеше өзендер құяды, ал көлден бір өзен – Шире өзені – ағады. Су деңгейі жыл мезгіліне байланысты өзгереді, жаңбырлы маусымда көтеріледі. '''Геологиясы:''' Көл тектоникалық жарықтардың нәтижесінде пайда болған. Оның түбі грабен (жер қыртысының ойысы) болып табылады. Көлдің түбінде көптеген шөгінділер жиналған. '''Климат:''' Көлдің климаты тропикалық, ыстық және ылғалды. Жаңбырлы және құрғақ маусымдар айқын байқалады. == Флорасы мен фаунасы == Көлде [[Қолтырауындар|қолтырауын]], [[бегемот]] және су құстары көп. Балыққа өте бай. Ерте заманнан бері су жолы ретінде пайдаланылып келеді. Ньяса көлі өзінің ерекше биоәртүрлілігімен танымал. Онда мыңдаған эндемик (тек осы жерде кездесетін) цихлид балықтарының түрлері мекендейді. Көлдің жағалауында құстардың, сүтқоректілердің және басқа да жануарлардың көптеген түрлері бар. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20080727011039/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/africa/article2617296.ece Recent study on Lake Malawi water levels reveals drought 100,000 years ago] * {{cite web|title=Freshwater Fish Species in Lake Malawi (Nyasa) [Southeast Africa]|url=http://fish.mongabay.com/data/ecosystems/Lake%20Malawi.htm|website=|access-date=9 December 2016}} [[Санат:Африка көлдері]] [[Санат:Замбези су алабы]] [[Санат:Шекаралық көлдер]] {{stub}} 84raz7lal3q49topd7hljtklw2w8p2f Бейбітшілік және келісім сарайы 0 52898 3407559 3272651 2024-12-05T11:06:26Z Салиха 17167 3407559 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Бейбітшілік және келісім сарайы | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = Астана Пирамидасы | статусы = | суреті = Бейбітшілік пен келісім сарайы (Астана).jpg | ені = 270px | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 7|lat_sec = 23.26 |lon_dir = E|lon_deg = 71|lon_min = 27|lon_sec = 48.78 | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = | сәулет стилі = | қолданылуы = | орналасуы = [[Астана]], [[Қазақстан]] | мекен жайы = | қала = | мемлекет = | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = | құрылысы басталды = 2004 | құрылысы аяқталды = 2006 | ашылған уақыты = [[1 қыркүйек]] [[2006 жыл|2006]] | жөнделген уақыты = | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = 62 м | сәулет өнері = | төбесі = | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = 16 | обсерватория = | құрылыс жүйесі = | көлемі = | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = 25,5 мың м² | лифтілер = 3 | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = Foster and Partners | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = Buro Happold | инженер-құрылысшы = | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = 2 | бөлмелер саны = 105 | көлік тұрағы = | сайты = [https://astana-piramida.kz/kz astana-piramida.kz] }} '''Бейбітшілік және келісім сарайы''' – [[Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген сәулет өнері ескерткіші. == Орналасқан жері == [[Астана]] қаласы, Тәуелсіздік даңғылы, 57. == Кезеңі, авторы == [[2006 жыл|2006]] жыл, сәулетші Н. Фостер. == Сипаты == [[Пирамида (геометрия)|Пирамида]] іспетті етіп тұрғызылған сарай 2006 жылы 2 қыркүйекте салтанатты түрде ашылды. Оның табан қабырғасының ұзындығы 62 м; ауданы 25,5 мың м². Ғимарат ағылшын архитекторы [[Норман Фостер]]дің жобасымен салынған. Болат пен тастан тұрғызылған сарай өзара рухани түсінушіліктің жаһандық орталығына айналды. Ғимарат экстерьері пирамида түрінде болса, сарайдың орталық күмбезді залы [[Нью-Йорк]] қаласындағы [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]] Қауіпсіздік кеңесінің холлы тәрізді етіп салынған. Бейбітшілік және келісім сарайында [[Қазақстан халқы ассамблеясы]], ұлтаралық және дінаралық келісім орталығы, мұражай, университет, 1,5 мың орынды опера залы, кең орталық атриум мен қысқы бақ орналасқан. Сарай ғимаратының құрылысы құбылмалы ауа райын ескере отырып салынған; оның кіреберісі жер астында орналасқан.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]<nowiki/>» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Архитектурасы == Бейбітшілік және келісім сарайы Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының сьездерінің өткізілетін орны ретінде әлемге әйгілі архитектор Норман Фостердың жобасымен «Сембол Иншаат» Турциялық құрылыс компаниясы салды. Осы кешеннің ең басты ерекшелігі ғимарат Фибоначчидің алтын қима принципіне сәйкес салынған. Сонымен қатар, ғимараттың негізі биіктігі мен ені 62 метр болатын шаршымен қаланған. Бұл жерде көрме залдары, конференц-зал, қысқы бақ, 1500 көрерменге арналған концерт және опера залы орналасқан. Интерьерлері күрең-алтын тонда жасалып, заманауи жабдықтармен қамтамасыз етілгендіктен сапалы жұмыстар жүргізуге мүмкіндіктер көп. Сахна жанында 80 музыкантқа шақталған 2,8 метрлік оркестрлік орын орналасқан. Мерекелік зал 2000 шаршы метрден астам аумақты қамтиды және бір уақытта 1000 адамға дейін қабылдай алады. Ауданы бойынша ең үлкен зал 2000 шаршы метр ауданды алып жатырған «Хеопс атриум» залы. Осы залда Елордамыз Астана қаласын 2030 жылға дейінгі дамытуға арналған басты жоспардың құрамы орналасқан. Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының сьезі Қазақстанның Мемлекеттік туы түстеріндегі витраждармен безендірілген, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі залының үлгісіне салынған пирамиданың ең жоғарғы жағында орналасқан дөңгелек залда өтеді. Суретші Брайан Кларк жасаған үлкен витраж; залдың сәні болып болып табылады, ол жерден елорданың панорамалық көрінісі ашылады<ref>{{Cite web|title=Бейбітшілік және келісім сарайы|url=https://a-vm.kz/object/peace|language=kk|publisher=Astana Venue Management|year=2021|accessdate=19 қыркүйек 2022}}</ref>. Оны «әлемнің қолын бейнелейтін» төрт тірек ұстап тұрады. Бір қабат төменінде үлкен кітапханамен қамтамасыз етілген әлемдік діндердің зерттеу орталығы орналасқан. Пирамиданың ортасына қарай иілген қабырғаларда Астананың аспа бақтары орнатылған. Бұл ғимарат әртүрлі діндердің, ұлт өкілдерінің бірлесетін жері екеніне тағы бір дәлел бола алатын факт пирамиданы Қазақстандағы халықты, сонын ішінде бір шаңырақ астында тату тәтті өмір сүріп жатырған әртүрлі ұлт өкілдерін бейнелейтін 130 ұшып бара жатырған көгершіндердің тобы бейнеленген үлкен шыны күмбез қоршап тұр. Түнгі уақытта күмбез жанып, маяк секілді әртүрлі мәдениеттердің, діндердің, халықтың бірлігін бейнелейді. == Сыртқы сілтемелер== * [http://www.fosterandpartners.com/Projects/1322/Default.aspx Foster + Partners сайтындағы Пирамиданың сипаттамасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070219061212/http://www.fosterandpartners.com/Projects/1322/Default.aspx |date=2007-02-19 }} * [http://www.religions-congress.org Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылар конгрессінің сайты] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласы сәулеті]] [[Санат:Астана ғимараттары мен құрылыстары]] 1clrxovj680amegydqhcx4aeandn19o 3407561 3407559 2024-12-05T11:07:26Z Салиха 17167 3407561 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Бейбітшілік және келісім сарайы | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = Астана Пирамидасы | статусы = | суреті = Бейбітшілік пен келісім сарайы (Астана).jpg | ені = 270px | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 7|lat_sec = 23.26 |lon_dir = E|lon_deg = 71|lon_min = 27|lon_sec = 48.78 | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = | сәулет стилі = | қолданылуы = | орналасуы = [[Астана]], [[Қазақстан]] | мекен жайы = | қала = | мемлекет = | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = | құрылысы басталды = 2004 | құрылысы аяқталды = 2006 | ашылған уақыты = [[1 қыркүйек]] [[2006 жыл|2006]] | жөнделген уақыты = | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = 62 м | сәулет өнері = | төбесі = | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = 16 | обсерватория = | құрылыс жүйесі = | көлемі = | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = 25,5 мың м² | лифтілер = 3 | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = Foster and Partners | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = Buro Happold | инженер-құрылысшы = | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = 2 | бөлмелер саны = 105 | көлік тұрағы = | сайты = [https://astana-piramida.kz/kz astana-piramida.kz] }} '''Бейбітшілік және келісім сарайы''' – [[Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген сәулет өнері ескерткіші. == Орналасқан жері == [[Астана]] қаласы, Тәуелсіздік даңғылы, 57. == Кезеңі, авторы == [[2006 жыл|2006]] жыл, сәулетші Н. Фостер. == Сипаты == [[Пирамида (геометрия)|Пирамида]] іспетті етіп тұрғызылған сарай 2006 жылы 2 қыркүйекте салтанатты түрде ашылды. Оның табан қабырғасының ұзындығы 62 м; ауданы 25,5 мың м². Ғимарат ағылшын архитекторы [[Норман Фостер]]дің жобасымен салынған. Болат пен тастан тұрғызылған сарай өзара рухани түсінушіліктің жаһандық орталығына айналды. Ғимарат экстерьері пирамида түрінде болса, сарайдың орталық күмбезді залы [[Нью-Йорк]] қаласындағы [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]] Қауіпсіздік кеңесінің холлы тәрізді етіп салынған. Бейбітшілік және келісім сарайында [[Қазақстан халқы ассамблеясы]], ұлтаралық және дінаралық келісім орталығы, мұражай, университет, 1,5 мың орынды опера залы, кең орталық атриум мен қысқы бақ орналасқан. Сарай ғимаратының құрылысы құбылмалы ауа райын ескере отырып салынған; оның кіреберісі жер астында орналасқан.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]<nowiki/>» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Архитектурасы == Бейбітшілік және келісім сарайы Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының сьездерінің өткізілетін орны ретінде әлемге әйгілі архитектор Норман Фостердың жобасымен «Сембол Иншаат» Турциялық құрылыс компаниясы салды. Осы кешеннің ең басты ерекшелігі ғимарат Фибоначчидің алтын қима принципіне сәйкес салынған. Сонымен қатар, ғимараттың негізі биіктігі мен ені 62 метр болатын шаршымен қаланған. Бұл жерде көрме залдары, конференц-зал, қысқы бақ, 1500 көрерменге арналған концерт және опера залы орналасқан. Интерьерлері күрең-алтын тонда жасалып, заманауи жабдықтармен қамтамасыз етілгендіктен сапалы жұмыстар жүргізуге мүмкіндіктер көп. Сахна жанында 80 музыкантқа шақталған 2,8 метрлік оркестрлік орын орналасқан. Мерекелік зал 2000 шаршы метрден астам аумақты қамтиды және бір уақытта 1000 адамға дейін қабылдай алады. Ауданы бойынша ең үлкен зал 2000 шаршы метр ауданды алып жатырған «Хеопс атриум» залы. Осы залда Елордамыз Астана қаласын 2030 жылға дейінгі дамытуға арналған басты жоспардың құрамы орналасқан. Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының сьезі Қазақстанның Мемлекеттік туы түстеріндегі витраждармен безендірілген, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі залының үлгісіне салынған пирамиданың ең жоғарғы жағында орналасқан дөңгелек залда өтеді. Суретші Брайан Кларк жасаған үлкен витраж; залдың сәні болып болып табылады, ол жерден елорданың панорамалық көрінісі ашылады<ref>{{Cite web|title=Бейбітшілік және келісім сарайы|url=https://a-vm.kz/object/peace|language=kk|publisher=Astana Venue Management|year=2021|accessdate=19 қыркүйек 2022}}</ref>. Оны «әлемнің қолын бейнелейтін» төрт тірек ұстап тұрады. Бір қабат төменінде үлкен кітапханамен қамтамасыз етілген әлемдік діндердің зерттеу орталығы орналасқан. Пирамиданың ортасына қарай иілген қабырғаларда Астананың аспа бақтары орнатылған. Бұл ғимарат әртүрлі діндердің, ұлт өкілдерінің бірлесетін жері екеніне тағы бір дәлел бола алатын факт пирамиданы Қазақстандағы халықты, сонын ішінде бір шаңырақ астында тату тәтті өмір сүріп жатырған әртүрлі ұлт өкілдерін бейнелейтін 130 ұшып бара жатырған көгершіндердің тобы бейнеленген үлкен шыны күмбез қоршап тұр. Түнгі уақытта күмбез жанып, маяк секілді әртүрлі мәдениеттердің, діндердің, халықтың бірлігін бейнелейді. == Сыртқы сілтемелер== * [http://www.fosterandpartners.com/Projects/1322/Default.aspx Foster + Partners сайтындағы Пирамиданың сипаттамасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070219061212/http://www.fosterandpartners.com/Projects/1322/Default.aspx |date=2007-02-19 }} * [http://www.religions-congress.org Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылар конгрессінің сайты] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласы сәулеті]] [[Санат:Астана ғимараттары мен құрылыстары]] cmz1lfil3f8p7g56bazc9cb8yl6h06o Білім 0 57494 3407398 3407070 2024-12-04T16:28:48Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3407398 wikitext text/x-wiki '''Білім''' ({{lang-la|scientia}}, [[Ағылшын тілі|ағылш.]] ''knowledge'')<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> – адамдардың белгілі бір жүйедегі ұғымдарының, деректері мен пайымдауларының, т.б. жиынтығы. Білім адамзат мәдениетінің ең ауқымды ұғымдарының бірі болып табылады. Ол [[сана]], [[таным]], объективті [[әлем]], [[Субъект (жантану)|субъект]], [[ойлау]], [[логика]], [[ақиқат]], [[парасат]], ғылыми және т.б. күрделі де терең ұғымдармен тығыз байланыста әрі солар арқылы анықталады. Білім [[философия]] мен рационалды білім пайда болғаннан көп бұрын дүниеге келген.<ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref> [[File:Tetradrachm Athens 480-420BC MBA Lyon.jpg|thumb|upright=1.1|alt=Coin showing the owl of Athena|[[Афина үкісі]] - Батыс әлемінде білімнің символы ретінде кеңінен танылған бейне]] Мәлім тақырып, немесе сұрақ туралы сенімді таным болса, ал ол таным әлдебір мақсатқа пайдалануға жарамды болса, онда оны білім деп атаймыз. Ол тәжірибе және ойлау арқылы мәлім іс туралы жеттігірек ұғындырады, оның математикалы және жүйелі танылуын ғылым, техника, өнер, философия деп атаймыз. Білім зерттеу, күзету, тексеру, ой тәжірибесінен, ғылыми тәжірибеден өткізу арқылы қалыптасады, реттелу арқылы топтастырылады. Адамның әлденені тануы тегі қандай құбылыс екені философияда ең көп талқыланған көне тақырыптардың бірі, одан білімтану (Theory of Knowledge) келіп шықты. Білімнің қолданылуынан айтқанда, ол мәлім топтың игілігіне жарайды, сонымен ол топ қалғандарына қарағанда сауатты болып шығады. Білімге сүйенген басқару мен орындау істің сапасын көтеретіні анық. Бұрын білім аз санды адамның бәсіресі құсап сезінілген. Қазір жалпыға ортақтастырылды және кез келген адам білім ала алады, оны пайдаланып жоғары мақсаттарға жете алады. Білім сын көзбен қарау арқылы дамиды, бірақ бұл білімге жеккөрінішпен қарау болмауға тиіс. [[File:Francis Bacon, Viscount St Alban from NPG (2).jpg|thumb|220px|[[Фрэнсис Бэкон|Фрэнсис Бэкон]], әйгілі «Білім — күш» (түпнұсқада: «Білім — бұл күш, күш — бұл білім») деген фразаның авторы]] Адамзат баласы ақиқатқа талпынады, шынайы пайдалы білімге талпынады. Оның шегі қайда апаратын белгісіз. "Білім - күш" деген сөзді [[Фрэнсис Бэкон|Ф.Бэкон]] айтқан, бірақ ол адамзатты бақытқа бөлейтін жақсы күш пе, әлде сорлататын, құртатын жаман күш пе, бұл туралы да талас көп. Қазіргі білімнің беталысы әрі сүйіндірерлік, әрі шошытарлық. Қазір адамзат білімнің кемшілігін түзететін "жасыл білімге" ауысып бара жатқаны байқалады. Ежелгі [[Мәдениет|мәдениетте]] білім адамның әлеммен және қауымдастық ішіндегі қатынастарын реттейтін аңыздар, салт-дәстүрлік жарлықтар мен нормалар, тыйым салулар пішімінде болды. Мұнда Білімді [[Аруақ|аруақтар]], [[Рух|рухтар]], [[Ата-баба|ата-бабалар]], кейініректе, құдайлар сыйға тартқан қасиетті нәрсе деп түсінген. Сондықтан Білім қауіп-қатермен байланысты деп, онымен тек адамдардың ерекше тобы – [[Дінбасы|дінбасылар]], діни қызметкерлер ғана шұғылданған. Ежелгі мәдениетте Білім мен сенімнің, ақиқат пен жалған түсініктің арасында айырмашылық жоқ. Мұнда қасиетті Білім үстемдігі абсолютті деп танылады. Білімнің әлеуметтік мәртебесі мен мәні отырықшы, техника-урбанистік қоғам типіне өтуге байланысты түбегейлі өзгерді. Қала адамы өзін көпшілікпен бірге тұру ережелері мен нормаларының иесі, Білімнің жаратушысы мен билеушісі деп санады. Білімнің айрықша пішімі ретінде рационалды Білім идеалын қалыптастырған философия туындады. Философия ақиқат пен ақиқат емес ілімдер айырмашылығын енгізіп, дәлелдеудің айрықша түрлерін, негіздеу мен дәлелдемелік ұғымдарды қалыптастырды. Философия шеңберінде айрықша пән – ақиқат ойлау ережелері мен заңдарын қалыптастыратын логика туындады. Білім [[логика]]лық ойлаудың объектісіне, мақсаты мен мұратына айналды. Өркениетті қоғамда Білім билікпен тұтасып, қоғамды басқарудың құралына айналуда. Білім алу тұлғаның қалыпты әлеуметтенуінің және билік құрылымына енуінің міндетті шарты болып, оның қажеттілігінен Білім беру институттары туындады. [[Платон]]ның «билеуші-философ» идеалы – (білімді әрі оған сай басқарушы ел басы) қазіргі «ақпараттық қоғамда» өзінің көрінісін тапты, яғни билік Білімнің қазіргі формасы – [[ақпарат]]ты иелену ретінде айқындалуда. == Анықтамалары == Білім – таныс болу, [[аңғару]], [[түсіну]] немесе таныстық түріндегі құбылыс. Ол жиі [[тәжірибе]] арқылы үйренілген ақпаратты қамтиды<ref>AHD staff (2022a). [https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=knowledge "Knowledge"] ''The American Heritage Dictionary''. HarperCollins.</ref> және [[танымдық]] жетістік немесе шындықпен эпистемологиялық байланыс, мысалы, жаңалық ашу ретінде түсініледі.<ref name=":0">Zagzebski, Linda (1999). [https://philpapers.org/rec/ZAGWIK "What Is Knowledge?"] In Greco, John; Sosa, Ernest (eds.). ''The Blackwell Guide to Epistemology''. Blackwell. pp. 92–116.</ref> Көптеген академиялық анықтамалар белгілі бір фактілерді білу түріндегі ұғымдық білімге шоғырланады, мысалы: «Мен Дэйвтің үйде екенін білемін».<ref name=":1">Ichikawa, Jonathan Jenkins; Steup, Matthias (2018). [https://plato.stanford.edu/entries/knowledge-analysis/ The Analysis of Knowledge] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University.</ref> Білімнің басқа түрлеріне «Ол қалай жүзу керектігін біледі» сияқты практикалық құзіреттілік түріндегі білім және ол бұрынғы тікелей тәжірибеге негізделген белгілі бір объектімен таныстықты білдіретін , мысалы, біреуді жеке тану.<ref name=":6">Stanley, Jason; Willlamson, Timothy (2001). [https://philpapers.org/rec/WILKHV Knowing How] ''Journal of Philosophy''. '''98''' (8): 411–444.</ref> Білім көбінесе жеке адамның күйі ретінде түсініледі, бірақ ол топтық білім, әлеуметтік білім немесе ұжымдық білім ретінде адамдар тобына тән қасиетке де сілтеме жасай алады.<ref>Klausen, Søren Harnow (2015). [https://portal.findresearcher.sdu.dk/da/publications/group-knowledge-a-real-world-approach Group knowledge: A real-world approach] ''Synthese''. '''192''' (3): 813–839.</ref> Кейбір қоғамдық ғылымдар білімді мәдениетке ұқсас кең әлеуметтік құбылыс деп түсінеді.<ref>Allwood, Carl Martin (2013). "Anthropology of Knowledge". [https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9781118339893.wbeccp025 Anthropology of Knowledge] John Wiley & Sons, Inc. pp. 69–72. </ref> Бұл термин сонымен қатар құжаттарда сақталған білімді білдіруі мүмкін, мысалы, «кітапханада сақталған білім»<ref>Magee, Bryan; Popper, Karl R. (1971). [[iarchive:modernbritishphi0000mage/page/66|"Conversation with Karl Popper"]] In Magee, Bryan (ed.). ''Modern British Philosophy''. St. Martin's Press. pp. 74–75. ISBN 978-0-19-283047-0.</ref> немесе [[Сараптау жүйесі|сараптама жүйесінің]] [[Дерекқор|білім қоры]].<ref>Walton, Douglas N. (2005). [https://www.jstor.org/stable/20010182 "Pragmatic and Idealized Models of Knowledge and Ignorance"] ''American Philosophical Quarterly''. '''42''' (1): 59–69 [59, 64].</ref> Білім [[Интеллект|интеллектпен]] тығыз байланысты болса, бірақ интеллект [[Ақпарат|ақпаратты]] алу, өңдеу және қолдану қабілетімен көбірек байланысты, ал білім адамның өзінде бар ақпарат пен дағдыларға қатысты.<ref>Christopher, Jabez; Prasath, Rajendra; Vanga, Odelu (2018). "Expert Intelligence: Theory of the Missing Facet". In Groza, Adrian; Prasath, Rajendra (eds.). ''Mining Intelligence and Knowledge Exploration: 6th International Conference''. Springer. ISBN 978-3-030-05918-7.</ref> Білімнің жалпы сипаттамалары туралы келісімдерге қарамастан, оның нақты анықтамасы даулы. Кейбір анықтамалар іс жүзінде пайдалы сипаттама беру үшін білімнің ең көрнекті белгілеріне ғана назар аударады.<ref name=":2">Hetherington, Stephen (2022a). [https://iep.utm.edu/knowledg/ Knowledge] ''Internet Encyclopedia of Philosophy''.</ref> ''Білімді талдау'' деп аталатын басқа тәсіл, [[Химик|химиктер]] үлгіні құрайтын барлық химиялық элементтердің тізімін іздеу арқылы үлгіні қалай талдайтынына ұқсас, жеке [[Қажетті және жеткілікті шарттар|қажетті және бірлесіп жеткілікті]]<ref>Hannon, Michael (2021). [https://philpapers.org/rec/HANTCO-45 The Concept of Knowledge] ''Routledge Encyclopedia of Philosophy'' (2021)</ref> болатын шарттарды тізімдеу арқылы теориялық нақты анықтама беруге тырысады.<ref>Gupta, Anil (2021). [https://plato.stanford.edu/entries/definitions/#ReaNomDef Definitions] ''Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University.</ref> Басқа көзқарас бойынша білім басқа құбылыстар тұрғысынан талдауға келмейтін ерекше күй.<ref name=":1" /> Кейбір ғалымдар өз анықтамаларын дерексіз интуицияларға негіздейді, ал басқалары нақты жағдайларға назар аударады<ref>McCain, Kevin (2022). [https://iep.utm.edu/problem-of-the-criterion/ The Problem of the Criterion] ''Internet Encyclopedia of Philosophy''.</ref> немесе терминнің қарапайым тілде қалай қолданылатынына сүйенеді.<ref name=":3">Stroll, Avrum (2023). [https://www.britannica.com/topic/epistemology Еpistemology] ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Сонымен қатар, білімге қатысты көзқарастар да әртүрлі: біреулер оны жоғары стандарттарды талап ететін сирек кездесетін құбылыс деп есептесе, басқалары оны күнделікті өмірдің көптеген жағдайларында кездесетін қарапайым құбылыс деп санайды.<ref>Hetherington, Stephen. [https://iep.utm.edu/fallibil/ Fallibilism] Internet Encyclopedia of Philosophy.</ref> == Талдауы == Жиі талқыланатын анықтама бойынша, білім негізделген шынайы сенім ретінде сипатталады. Бұл анықтама үш маңызды ерекшелікті анықтайды: бұл (1) [[сенім]] (2) [[ақиқат]] және (3) [[Негіздеу (эпистемология)|негізделген]].<ref name=":4">Klein, Peter D. (1998). [https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/knowledge-concept-of/v-1 Knowledge, concept of] In Craig, Edward (ed.). ''Routledge Encyclopedia of Philosophy''. Routledge.</ref> Осыған ұқсас тәсіл [[Ежелгі грек философиясы|Ежелгі грек]] философиясында [[Платон|Платонның]] «[[Теэтет]]<nowiki/>» диалогында да талқыланған. Мұнда [[Сократ]] білім мен шынайы сенім арасындағы айырмашылық туралы ой толғаған, бірақ бұл анықтаманы қабылдамаған.<ref name=":7">Allen, Barry (2005). [https://web.archive.org/web/20170822095315/https://www.encyclopedia.com/science-and-technology/computers-and-electrical-engineering/computers-and-computing/knowledge Knowledge] In Horowitz, Maryanne Cline (ed.). ''New Dictionary of the History of Ideas''. Vol. 3. Charles Scribner's Sons. pp. 1199–1204. ISBN 978-0-684-31377-1.</ref> Білімнің жалпы қабылданған ерекшелігі – оның шындыққа сай болуы. Бір нәрсеге жалған сену мүмкін болғанымен, жалған нәрсені білу мүмкін емес деген түсінік бар.<ref name=":3" /> Шындық көбінесе '''[[Объективтілік|объективтілікпен]]''' байланыстырылады. Алайда, бұл көзқарасты шындыққа қатысты релятивизм жоққа шығарады. Релятивизмге сәйкес, шындық адамның көзқарасына байланысты және шынайы нәрсе әртүрлі перспективаларда әртүрлі болуы мүмкін деп есептейді.<ref>Landau, Iddo (2017). ''Finding Meaning in an Imperfect World''. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-065768-0.</ref> Білімнің сенім түрі екені білімсіздік пен сенімсіздіктің үйлеспейтінін білдіреді. Басқаша айтқанда, адам бір нәрсені сенбесе, оны біле алмайды. Күнделікті өмірде бұл қағиданы бұзатын сияқты көрінетін сөз тіркестері бар, мысалы: «Мен бұған сенбеймін, мен оны білемін!». Бірақ мұндай сөз тіркестерінің мақсаты көбінесе адамның өз сенімділігін атап өту болып табылады, сенімнің қатысуын жоққа шығару емес.<ref name=":0" /> [[Сурет:Bilim.jpg|thumb|right|250px|Білім=Ақиқат+Сенім]] Бұл анықтамаға қатысты негізгі пікірталас оның үшінші ерекшелігіне – негіздемеге байланысты.<ref name=":1" /> Бұл компонент көбінесе кейбір шынайы нанымдар [[Ырым|ырымға]] негізделген сенімдер, [[Сәттілік|сәтті]] жорамалдар немесе қате [[Пайым|пайымдаулар]] сияқты білімнің түрі емес деген әсерге байланысты қосылады. Мысалы, адам тиын лақтыру кезінде «бет жағы түседі» деп болжап, дұрыс шықса да, ол мұны білді деп айтуға болмайды. Бұл білім тек дұрыс болуымен шектелмейтінін көрсетеді.<ref>Lehrer, Keith (2015). "1. The Analysis of Knowledge". ''Theory of Knowledge''. Routledge. ISBN 978-1-135-19609-7.</ref> Бұл жағдайлар нанымдардың білім ретінде саналуы үшін негізді болуын талап ету арқылы алынып тасталады.<ref name=":4" /> Кейбір философтар тәжірибе, [[есте сақтау]] және басқа нанымдар сияқты [[Психикалық күй|психикалық күйлер]] түрінде болуы мүмкін [[Дәлел|дәлелдерге]] негізделсе, сенім ақталады деп санайды. Басқалары сенімдер сенсорлық қабылдау немесе логикалық пайымдау сияқты сенімді үрдістер арқылы жасалса, негізделген деп санайды.<ref name=":2" /> "Негізделген шынайы сенім" ретінде білімнің анықтамасы ХХ ғасырда қатаң сынға ұшырады, әсіресе эпистемолог [[Эдмунд Геттиер]] осы анықтаманың кемшіліктерін көрсететін бірқатар қарсы мысалдар ұсынған кезде.<ref>Hetherington, Stephen (2022). [https://iep.utm.edu/gettier/ Gettier Problems] ''Internet Encyclopedia of Philosophy''. </ref> Бұл мысалдар нақты жағдайларды келтіре отырып, негізделген шынайы сенімдердің білім болып саналмайтын жағдайларын көрсетеді. Мұндай жағдайларда сенімдердің білімге айналмауының себебі көбінесе эпистемологиялық сәттілік деп аталады: сенімдер негізделген, бірақ олардың негіздемесі шындыққа қатысы жоқ.<ref name=":0" /> Белгілі мысалда, біреу сарайдың қасбеттері көп және бір ғана нақты сарайы бар ауылдық жолмен жүреді. Ол кездейсоқ нақты қораның қасына тоқтап, «мен қораның жанында тұрмын» деген негізделген шынайы сенім қалыптастырады. Алайда, бұл мысалдан адамның нақты қораның жанында екенін білгені туралы айта алмаймыз, өйткені ол жалған қораларды нақты қорадан ажырата алмас еді.<ref>Rodríguez, Ángel García (2018). [https://critica.filosoficas.unam.mx/index.php/critica/article/view/81 Fake Barns and Our Epistemological Theorizing] ''Crítica: Revista Hispanoamericana de Filosofía''. '''50''' (148): 29–54.</ref> Бұл оның негізделген сенімі шын болғаны жай ғана сәттілік екендігін көрсетеді.Бұл мысалдар білімнің "негізделген шынайы сенім" анықтамасы жеткіліксіз екенін көрсетуге бағытталған.<ref name=":1" /> Кейбір философтардың пікірінше, бұл қарсы мысалдар білім үшін негіздеу талап етілмейтінін көрсетеді<ref name=":1" /> және оның орнына білім сенімділік немесе танымдық ізгі қасиеттердің көрінісі тұрғысынан сипатталуы керек. Басқа көзқарас танымдық үрдістерде атқаратын қызметіне қатысты білімді ойлауға немесе бірдеңе істеуге себеп болатын нәрсе ретінде анықтайды.<ref name=":13">Steup, Matthias; Neta, Ram (2020). [https://plato.stanford.edu/entries/epistemology/ Epistemology] ''Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University. </ref> Басқаша көзқарас негіздемені білімнің бір бөлігі ретінде қабылдайды, бірақ қосымша критерийлерді де қосады.<ref>Durán, Juan M.; Formanek, Nico (2018). [https://link.springer.com/article/10.1007/s11023-018-9481-6 Grounds for Trust: Essential Epistemic Opacity and Computational Reliabilism] ''Minds and Machines''. '''28''' (4): 645–666.</ref> Ұсынылған талаптардың қатарына негізделген шынайы сенімнің жалған сенімдерге негізделмеуі, сенімді жоққа шығаратын факторлардың болмауы және егер сенім жалған болса, адамның оны қабылдамауы жатады.<ref>Sudduth, Michael (2022). [https://iep.utm.edu/defeaters-in-epistemology/#SH2b "Defeaters in Epistemology: 2b Defeasibility Analyses and Propositional Defeaters"] ''Internet Encyclopedia of Philosophy''. </ref> Басқа көзқараста наным-сенімдер білімге тең болуы үшін қатесіз болуы керек деп тұжырымдайды.<ref>Kraft, Tim (2012). [https://philpapers.org/rec/KRASIF Scepticism, Infallibilism, Fallibilism] ''Discipline Filosofiche''. '''22''' (2): 49–70. ISSN 2279-7343</ref> [[Прагматизм|Прагматизммен]] байланысты басқа тәсіл зерттеуге баса назар аударады және білімді әрекет ету әдеттерін қалыптастыруға бағытталған тәжірибе ретінде сипаттайды.<ref>Ames, Roger T.; Yajun, Chen; Hershock, Peter D. (2021). ''Confucianism and Deweyan Pragmatism: Resources for a New Geopolitics of Interdependence''. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-8857-2.</ref> Академиялық пікірталастарда ұсынылған өзгерістердің немесе білімді қайта түсіндірулердің қайсысы дұрыс екендігі туралы біржақты келісім жоқ, сондықтан білімнің әртүрлі балама анықтамалары ұсынылады.<ref name=":0" /> == Білімнің формалары == Білім тек ғылым саласымен шектелмейді, білім белгілі бір формада ғылымнан тыс та бар; [[Қоғамдық сана|Қоғамдық сананың]] әрбір формасы: [[ғылым]], [[философия]], [[мифология]], [[саясат]], [[дін]] және т.б.- білімнің нақты формаларына сәйкес келеді. Сонымен қатар ұғымдық, символдық немесе көркем-үлгілік негізі бар білім түрлері де бар.<ref name=":5">Философия для аспирантов : учебное пособие / В. П. Кохановский [и др.]. — 2-е изд. — Ростов н/Д. : Феникс, 2003. — 448 с. — (Высшее образование). — ISBN 5-222-03544-1</ref> Адамзат білімінің тарихи алғашқы формаларының қатарына ойындық танымды жатқызады (шартты түрде қабылданған ережелер мен мақсаттарға негізделеді және күнделікті болмыстан жоғары көтерілуге, пайда туралы уайымдамауға, еркін қабылданған ойын нормаларына сәйкес әрекет етуге мүмкіндік береді). Ойындық танымның ерекшелігі – серіктесті алдау және шындықты жасыру мүмкіндігі. Ол оқыту мен дамытуды мақсат етеді, адамның қасиеттері мен мүмкіндіктерін анықтайды және қарым-қатынастың психологиялық шекараларын кеңейтуге мүмкіндік береді.<ref name=":5" /> Білімнің әртүрлі түрлері бар: ғылыми, ғылымнан тыс, күнделікті-тәжірибелік (күнделікті, жалпы түсінік), интуитивті, діни және т.б. Ғылыми – объективтілік пен әмбебаптықпен сипатталатын және жалпыға бірдей жарамды деп есептейтін рационалдылыққа негізделген білім. Ғылыми таным – объективті, шынайы білім алу үрдісі. Оның міндеті - шынайылықтың үрдісі мен құбылысын сипаттау, түсіндіру және болжау. Ғылыми революциялар, яғни ғылыми танымның даму барысында теориялар мен негіздердің ауысуына алып келетін түбегейлі өзгерістер, ғылымның дамуындағы қалыпты кезеңдермен алмасып отырады. Бұл кезеңдерде білім тереңдетіліп, нақтырақ сипатталады.<ref name=":5" /> Ғылыми білім логикалық негізділігімен, дәлелділігімен, нәтижелердің қайталанушылығымен, тексерілушілікпен, қателерді жоюға және қайшылықтарды еңсеруге ұмтылумен сипатталады. Ғылыми білім формасы ғылымнан тыс білімнің көптеген формаларынан кейінірек пайда болған.<ref name=":5" /> [[Ғылым]] – бұл шынайылық туралы объективті білімді өндіруге және жүйелеуге бағытталған адам қызметінің саласы. Ғылыми білімдер мынандай түрлерге бөлінуі мүмкін: # '''Эмпирикалық білім''' – [[Тәжірибе|тәжірибег]]<nowiki/>е немесе [[Бақылау|бақылауға]] негізделген білім (мысалы, [[термодинамика]] — денелер [[Энергия|энергиясының]] айналуын зерттейтін феноменологиялық ғылым.<ref>М. П. Вулканович, И. И. Новиков — Термодинамика</ref> # '''Теориялық білім''' – абстрактілі модельдерді талдауға негізделген білім.Теориялық білім – бұл денелердің өзгеру үрдістерінің құрылымы мен табиғатын көрсететін абстракциялар, аналогиялар (изоморфизмдер) және схемалар. Бұл білім құбылыстарды түсіндіреді және денелердің мінез-құлқын болжау үшін қолданылуы мүмкін.<ref>В. В. Будко — О пространственно-временной онтологии теоретической физики.</ref> Ғылыми білім кез келген жағдайда дәлелдер арқылы негізделуі керек. Ғылымнан тыс білім ешкімнің ойдан шығарғаны емес, ол белгілі бір интеллектуалды қауымдастықтар тарапынан рационалистік нормалардан өзгеше қағидалар мен үлгілерге сүйеніп өндіріледі. Оның өзіндік таным көздері мен құралдары бар. Мәдениет тарихында ғылымнан тыс білімге жатқызылатын білім формалары эзотеризм деген жалпы ұғыммен біріктіріледі.<ref name=":5" /> Ғылымнан тыс білім келесі түрлерге бөлінеді:<ref name=":5" /> * [[Парағылым|парағылыми]] – қолданыстағы гносеологиялық стандарттарға сәйкес келмейтін білім. Парағылыми (грек тілінен аударғанда παρα – туралы, бар) білімнің кең санатқа ғылыми талаптарға сәйкес сенімді түсіндірме ұсынбайтын феномендер туралы ілімдер немесе ойлар кіреді. * жалғанғылыми – жорамалдар мен нанымдарға негізделген білім. Псевдоғылым көбінесе ғылымды бөгде адамдардың жұмысы ретінде көрсетеді. Псевдоғылымның белгілеріне сауатсыз пафос, қарама-қарсы дәлелдерге төзбеушілік, алғырлық жатады. Псевдоғылыми білім күннің тақырыбына, зұлымдыққа сезімтал. Оның ерекшелігі – оның парадигмаға біріктіріле алмауы, жүйелілік пен әмбебаптылыққа ие болмауы. Псевдоғылыми білім ғылыми біліммен қатар өмір сүреді. Псевдоғылыми білім квазиғылыми білім арқылы өзін танытады және дамытады деп саналады. * квази-ғылыми ([[Латын тілі|латынша]] ''[[Квази|quasi]]-'' «сияқты, секілді») – олар зорлық-зомбылық пен мәжбүрлеу әдістеріне сүйеніп, жақтастары мен жақтастарын іздейді. Квазиғылыми білім, әдетте, қатаң иерархиялық ғылым жағдайында өркендейді, онда билік басындағыларды сынау мүмкін емес, идеологиялық режим қатаң түрде көрінеді. Ресей тарихында «квази ғылымның салтанат құруы» кезеңдері белгілі: лысенкоизм; фикизм 50-ші жылдардағы кеңестік геологиядағы квази ғылым ретінде; кибернетикаға жала жабу және т.б.; * [[Антиғылым|антиғылыми]] – шынайылық туралы түсініктерді бұрмалайтын білім. «Анти» алғы сөзі зерттеу пәні мен әдістерінің ғылымға қарама-қарсы екенін білдіреді. Ғылым білімді жинақтау мен жүйелеуге бағытталған әрекет болғандықтан, хаос ұғымы (атаксия ұғымының синонимі) ғылыми деп есептелмейді, өйткені бұл ұғым сөзбе-сөз білместікті білдіреді (егер білім – ғылымның мазмұны болса, логикалық тұрғыдан білместік – антиғылымның мазмұны). Бір кездері [[Джон фон Нейман]] әзілмен: «[[Энтропия|Энтропияның]] шын мәнінде не екенін ешкім білмейді» деп атап өткен.<ref>[https://www.esalq.usp.br/lepse/imgs/conteudo_thumb/Energy-and-Information.pdf McIrvine, Edward C. and Tribus, Myron (1971). Energy and Information Scientific American 225(3): 179-190]</ref> * [[Псевдоғылым|псевдоғылыми]] - ежелгі астронавтар, қар адамы, Лох-Несс құбыжығы туралы әңгімелер сияқты танымал теориялар жиынтығын болжайтын білім; * күнделікті-тәжірибелік – табиғат және қоршаған шындық туралы негізгі білім. Адамдар, әдетте, күнделікті негізде шығарылатын және барлық білімнің бастапқы қабаты болып табылатын күнделікті білімнің үлкен көлеміне ие. Кейде күнделікті аксиомалар ғылыми қағидаларға қайшы келіп, ғылымның дамуына кедергі келтіреді. Кейде, керісінше, ғылым дәлелдеу мен теріске шығарудың ұзақ және қиын жолы арқылы күнделікті білім ортасында бұрыннан қалыптасқан ережелерді тұжырымдауға келеді. Кәдімгі білімге жалпы түсінік, ырымдар, өсиеттер, рецепттер, жеке тәжірибе, дәстүрлер кіреді. Ол шынайылықты жазғанымен, жүйесіз және дәлелсіз жасайды. Оның ерекшелігі - оны адам дерлік бейсаналық түрде қолданады және оны қолдануда дәлелдемелердің алдын ала жүйелерін қажет етпейді. Оның тағы бір ерекшелігі оның түбегейлі сауатсыздығы; * жеке – нақты тұлға туралы білім. Жеке білімдер белгілі бір тұлғаның қабілеттеріне, ортасына және оның танымдық қызметінің ерекшеліктеріне байланысты. Ал ұжымдық білімдер жалпыға ортақ мәнге ие (тұлғадан тыс), бүкіл жүйеге ортақ ұғымдар, әдістер, тәсілдер және ережелердің болуын болжайды. == Білімнің түрлері == Білімнің түрлеріне қатысты кең таралған айырмашылық – тұжырымдық білім (немесе "бір нәрсе туралы білу") және тұжырымсыз білім, ол практикалық дағдылар немесе таныстық түрінде көрінеді <ref>Barnett, Ronald (1990). ''The Idea Of Higher Education''. Open University Press. p. 40. ISBN 978-0-335-09420-2.</ref> "Бір нәрсе туралы білу" және "қалай білу" арасындағы айырмашылыққа ұқсас ажырату [[Ежелгі Грекия|Ежелгі Грекияда]] да талқыланған, ол ''[[Эпистема|epistēmē]]'' (өзгермейтін теориялық білім) мен ''[[Техна|technē]]'' (кәсіби техникалық білім) арасындағы айырмашылық ретінде қарастырылған.<ref name=":7" /> Басқа айырмашылықтар білімнің қалай игерілетініне және мазмұнына бағытталған.<ref>Faber, Niels R.; Maruster, Laura; Jorna, René J. (2017). "Assessing and Determining Social Sustainability". In Jorna, René (ed.). ''Sustainable Innovation: The Organisational, Human and Knowledge Dimension''. Routledge. ISBN 978-1-351-28034-1.</ref> === Тұжырымдық білім === Тұжырымдық білім, кейде декларативті немесе сипаттамалық білім деп те аталады, фактілер туралы теориялық білімнің бір түрі, мысалы, "2 + 2 = 4" екенін білу. Бұл [[Аналитикалық философия|аналитикалық философияда]] білімнің парадигмалық түрі болып саналады.<ref name=":2" /> Тұжырымдық білім "т''ұжырымдық''" деп аталудың себебі - ол тұжырымға қатысты байланысқа ие. Тұжырымдамар көбінесе "'''''knowledge-that'''''"- құрылымдар арқылы беріледі, сондықтан оны "бір нәрсе туралы білу" деп те атайды. Мысалы, "Мен [[Кенгурулар|кенгуру]] секіретіні туралы білемін". Бұл жағдайда, менің "кенгуру секіреді" деген тұжырымға қатысты білу қатынасы бар.<ref name=":3" /> Тұжырымдық білімнің жақын түрлері '''''know-wh''''' (кім екенін, не екенін, неге екенін білу) сияқты формаларды қамтиды, мысалы, кешкі асқа кімнің келетінін білу немесе олардың неге келіп жатқанын білу.<ref name=":2" /> Бұл өрнектер әдетте тұжырымдық білімнің түрлері ретінде түсініледі, өйткені оларды "that"-құрылым арқылы қайта тұжырымдауға болады.<ref name=":3" /> [[File:Latin dictionary.jpg|thumb|alt=Photo of the Totius Latinitatis Lexicon by Egidio Forcellini, a multi-volume Latin dictionary|Тұжырымдық білімді кітаптарда сақтауға болады.]] Тұжырымдық білім [[Ұғым|ұғымдар]], [[Идея|идеялар]], [[Теория|теориялар]] және жалпы ережелерді қамтитын ақыл-ойдағы көріністер түрінде болады. Бұл көріністер білім иесін [[Шынайылық|шынайылықтың]] белгілі бір бөліктерімен байланыстырып, олардың қандай екенін көрсетеді. Олар көбінесе [[Контекст|контекстке]] тәуелсіз, яғни белгілі бір қолдану саласы немесе мақсатпен шектелмейді.<ref>Morrison, Robert (2005). ''The Cambridge Handbook of Thinking and Reasoning''. Cambridge University Press. p. 371. ISBN 978-0-521-82417-0.</ref> Тұжырымдық білім нақты фактілерді білуге (мысалы, [[Алтын|алтынның]] [[Атомдық масса|атомдық массасы]] 196.97 [[Массаның атомдық бірлігі|u]] екенін білу) және жалпы заңдылықтарды білуге (мысалы, кейбір [[Ағаш|ағаштардың]] [[Жапырақтар|жапырақтарының]] түсі [[Күз|күзде]] өзгеретінін білу) қатысты.<ref>Woolfolk, Anita; Margetts, Kay (2012). ''Educational Psychology Australian Edition''. Pearson Higher Education AU. p. 251. ISBN 978-1-4425-5145-9.</ref> Ақыл-ой көріністеріне тәуелді болғандықтан, тұжырымдық білімнің қабілеті тек салыстырмалы түрде дамыған [[Жаратылыс|жаратылыстарға]], мысалы, адамдарға тән деген көзқарас жиі кездеседі. Бұл пікір әлемнің қандай екенін білдіретін ұсынысты сену үшін озық интеллектуалдық қабілеттер қажет деген тұжырымға негізделеді.<ref name=":8">Pritchard, Duncan (2013). ''What Is This Thing Called Knowledge?''. Routledge. ISBN 978-1-134-57367-7.</ref> === Тұжырымсыз білім === Тұжырымсыз білім - бұл тұжырымға ешқандай маңызды байланысы жоқ білім. Оның ең танымал екі формасы – "қалай екенін білу" (''knowledge-how'' немесе [[процедуралық білім]]) және таныстық арқылы білу (''knowledge by acquaintance'')<ref name=":6" />. "Қалай екенін білу" дегеніміз [[велосипед]] тебуді білу немесе жүзуді білу сияқты практикалық қабілеттің, дағдының немесе шеберліктің<ref name=":8" /> қандай да бір түріне ие болу дегенді білдіреді. Кейбір жағдайда "қалай екенін білу" тұжырымдық білімнің элементтерін қамтуы мүмкін, мысалы, математикалық теореманы дәлелдеуді білу кезінде, бірақ бұл барлық жағдайда міндетті емес<ref name=":9">Pavese, Carlotta (2022). [https://plato.stanford.edu/entries/knowledge-how/ Knowledge How] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University.</ref>. Кейбір "қалай екенін білу" түрлері жоғары дамыған ақыл-ойды қажет етпейді, бұл оны тұжырымдық білімнен ажыратады және оны жануарлар әлемінде жиі кездестіруге болады. Мысалы, [[Құмырсқалар|құмырсқа]] жүруді біледі, бірақ ол бұл әрекетке сәйкес келетін тұжырымды тұжырымдауға жеткілікті дәрежеде дамыған ақыл-ойға ие емес деп есептеледі.<ref name=":8" /> Дегенмен, төменгі жануарлардың мақсатқа бағытталған әрекеттерінің адамның "қалай екенін білу" қабілетімен қаншалықты салыстырмалы екені даулы мәселе болып табылады.<ref name=":9" /> [[File:Bicycle ride.jpg|thumb|alt=Photograph of someone riding a bicycle|Велосипед тебуді білу - бұл тұжырымнан тыс білімнің бір түрі.]] Таныстық арқылы білім (knowledge by acquaintance) – бұл тікелей тәжірибелік байланыс нәтижесінде қалыптасатын танысу.[57] Білімнің объектісі адам, зат немесе орын болуы мүмкін. Мысалы, [[Шоколад|шоколадты]] жеу арқылы шоколадтың адам оның [[Дәм|дәмімен]] танысады, ал [[Қайыңды (көл)|Қайыңды]] көліне бару арқылы адам бұл орын туралы білімнің қалыптасуына әкеледі. Бұл жағдайларда адам объект туралы нақты ақпарат алмаса да, бірінші қол тәжірибе негізінде логикалық қорытындыларсыз білім қалыптастырады. Керісінше, шоколад немесе [[Қайыңды (көл)|Қайыңды]] көлі туралы [[Кітап|кітаптар]] оқу арқылы көптеген тұжырымдық білім алуға болады, бірақ бұл тікелей тәжірибелік байланысқа негізделмеген, сондықтан оны таныстық арқылы білім деп атауға болмайды.[58] Таныстық арқылы білім ұғымын алғаш рет [[Бертран Рассел]] енгізген. Ол бұл білім түрін тұжырымдық білімнен іргелі деп санаған, өйткені ұсынысты түсіну үшін алдымен оның құрамдас бөліктерімен таныс болу қажет деп есептеген. === ''A priori'' және ''a posteriori'' === Априорлық және апостериорлық білімнің айырмашылығы білімнің қалыптасуы мен негізделуіндегі тәжірибенің рөліне байланысты.<ref name=":10">Russell, Bruce (2020). [https://plato.stanford.edu/entries/apriori/ ''A Priori'' Justification and Knowledge] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University. </ref> Апостериорлық білім – бұл тәжірибеге негізделген білім.<ref name=":11">Moser, Paul K. (2016). [https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/a-posteriori/v-1 A posteriori] ''Routledge Encyclopedia of Philosophy''. Routledge.</ref> Мысалы, терезеден сыртта жаңбыр жауып тұрғанын көру арқылы немесе баланың жылағанын есту арқылы адам осы фактілер туралы апостериорлық білім алады.[62] Априорлық білім – бұл қандай да бір тұжырымды негіздеу немесе қолдау үшін тәжірибе қажет емес білім.<ref name=":12">Baehr, Jason S. (2022). [https://iep.utm.edu/apriori/ A Priori and A Posteriori] ''Internet Encyclopedia of Philosophy''.</ref> Мысалы, "2 + 2 = 4" сияқты математикалық білім дәстүрлі түрде априорлық білім ретінде қарастырылады, өйткені бұл фактіні растау үшін эмпирикалық зерттеу қажет емес. Осылайша, апостериорлық білім – эмпирикалық білім, ал априорлық білім – эмпирикалық емес білім болып табылады.<ref name=":11" /> Тиісті тәжірибе негізінен [[Тәжірибе|сезімдік тәжірибемен]] сәйкестендіріледі. Сондай-ақ, кейбір сезімге жатпайтын тәжірибелер, мысалы, [[есте сақтау]] және [[интроспекция]], жиі осы категорияға енгізіледі. Бірақ кейбір саналы құбылыстар, мысалы, рационалды түсінік, тиісті тәжірибеге кірмейді. Мысалы, екі санды [[Ауызша есеп|ауызша көбейту]] секілді математикалық есептерді шешу бойынша априорлық білімге қол жеткізу үшін, саналы ойлау үрдісі қажет болуы мүмкін.<ref name=":10" /> Дәл солай, мәлімдеме білдірілетін сөздерді үйрену үшін қажет тәжірибеге қатысты. Мысалы, "барлық бойдақтар үйленбеген" екенін білу априорлық білім болып табылады, өйткені бұл фактіні растау үшін сезімдік тәжірибе қажет емес, бірақ "бойдақ" және "үйленбеген" сөздерінің мағынасын үйрену үшін тәжірибе қажет болды.<ref name=":12" /> Априорлық білімнің қалай мүмкін екенін түсіндіру қиын, ал кейбір эмпириктер оның бар екенін жоққа шығарады. Тәжірибе арқылы білім алу мүмкіндігі кеңінен қабылданса да, тәжірибесіз білімнің қалайша мүмкін екені анық емес. Бұл мәселеге алғашқы шешімдердің бірі [[Платон|Платонның]] еңбектерінен табылады. Ол жанның білімге бұрыннан ие екенін және оны қайтадан еске түсіру немесе қайта жаңғырту қажет екенін алға тартады [67]. [[Рене Декарт|Декарт]] осыған ұқсас түсініктеме береді, ол априорлық білім әрбір адамның [[Сана|санасында]] [[Туа біткен идеялар|туа біткен білім]] ретінде бар деп санайды [68]. Тағы бір көзқарас бойынша, бұл білім түріне жауапты ерекше ақыл-ой қабілеті бар деп есептеледі. Бұл қабілет жиі рационалды интуиция немесе рационалды түсінік деп аталады. == Білім көздері == [[File:Бес сезім мүшесі.jpg|thumb|Адамның бес сезім мүшесі]] Білімнің қайнар көздері – адамдардың бір нәрсені білу жолдары. Олар адамның жаңа білім алған кезде пайдаланатын танымдық қабілеттері ретінде қарастырылады<ref>Kern, Andrea (2017). ''Sources of Knowledge: On the Concept of a Rational Capacity for Knowledge''. Harvard University Press. pp. 8–10, 133. ISBN 978-0-674-41611-6.</ref>. Академиялық әдебиеттерде әртүрлі білім көздері талқыланады, көбінесе жауапты ақыл-ой қабілеттері тұрғысынан. Оларға түйсіну, интроспекция, жады, тұжырым және куәлік кіреді. Алайда, олардың бәрі шынайы білімге әкеледі деген пікірмен барлығы келіспейді. Әдетте, [[түйсіну]] немесе бақылау, яғни [[Сезім мүшелері|сезім мүшелерінің]] бірін қолдану, эмпирикалық білімнің ең маңызды көзі ретінде анықталады.<ref>O'Brien, Daniel (2022). [https://iep.utm.edu/epis-per/ The Epistemology of Perception] ''Internet Encyclopedia of Philosophy''.</ref> Мысалы, нәрестенің ұйықтап жатқанын оның қорылдауын түйсіну арқылы білген болсақ, онда ол бақылау арқылы алынған білімге жатады. Алайда, бұл фактіні жұбайынан телефон арқылы білген жағдайда бұл бақылау арқылы табылған білімге жатпайды. Түйсіну әртүрлі модальділіктерде жүзеге асады, оның ішінде [[көру]], [[есту]], [[Сипай сезу түйсіктері|сипап сезу]], [[Иіс сезімі|иіс сезу]] және [[Дәм сезу мүшесі|дәм сезу]] бар, олар әртүрлі физикалық [[Стимул|ынталандырғыштарға]] сәйкес келеді.<ref>Bertelson, Paul; Gelder, BéAtrice De (2004). "The Psychology of Multimodal Perception". ''Crossmodal Space and Crossmodal Attention''. Oxford University Press. ISBN 9780191689260.</ref> Бұл – сенсорлық сигналдар таңдалып, ұйымдастырылып, қоршаған ортаның көрінісін қалыптастыру үшін түсіндірілетін белсенді үрдіс. Кейбір жағдайларда бұл шынайылықтың кейбір аспектілерін бұрмалайтын көзбояушылықтарға әкеледі, мысалы, [[Мюллер-Лайер көзбояушылығы]] және [[Понцо көзбояушылығы]]. [[Интроспекция]] жиі [[Түйсіну|түйсінумен]] ұқсастықта қарастырылады, бірақ ол сыртқы физикалық объектілер емес, ішкі [[психикалық ахуал]] туралы білімнің көзі ретінде түсіндіріледі. Дәстүрлі түрде кең таралған пікір бойынша, интроспекцияға ерекше эпистемологиялық мәртебе беріледі, өйткені ол қателеспейтін деп саналады. Бұл көзқарасқа сәйкес, интроспективті фактілерге қатысты, мысалы, адамның ауырсыну сезініп жатқанын немесе сезінбейтінін анықтауда қателесу мүмкін емес, себебі сыртқы көрініс пен [[шынайылық]] арасында айырмашылық жоқ. Алайда, бұл тұжырым қазіргі пікірталастарда сынға ұшыраған, ал сыншылар адамның жағымсыз қышуды ауырсыну деп қателесуі немесе жеңіл эллипсті шеңбер ретінде қабылдауы мүмкін деп мәлімдейді.<ref name=":13" /> Түйсіну және интроспекция арқылы алынған білім көбінесе негізгі немесе іргелі білім түрінде қызмет етеді. Кейбір [[Эмпиризм|эмпириктердің]] пікірінше, олар негізгі білімнің жалғыз көзі болып табылады және барлық басқа білімнің негізін қамтамасыз етеді.<ref name=":3" /> [[Жады]] түйсіну мен интроспекциядан ерекшеленеді, өйткені ол олар сияқты тәуелсіз немесе іргелі емес, себебі ол өткен тәжірибелерге негізделеді.<ref>Audi, Robert (2002). [https://philpapers.org/rec/AUDTSO-3 "The Sources of Knowledge".] ''The Oxford Handbook of Epistemology''. Oxford University Press. pp. 71–94. ISBN 978-0-19-513005-8.</ref> Жадының қабілеті өткенде алынған білімді сақтайды және оны қазіргі уақытта қолжетімді етеді, мысалы, өткен оқиғаны немесе досының телефон нөмірін еске түсіру кезінде.<ref>Gardiner, J. M. (2001). [https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC1088519/ Episodic memory and autonoetic consciousness: a first-person approach.] ''Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences''. '''356''' (1413): 1351–1361. </ref> Жады әдетте сенімді білім көзі ретінде қарастырылады. Алайда, кейде ол алдамшы болуы мүмкін. Бұл бастапқы тәжірибенің сенімсіз болғанынан немесе жадының нашарлап, бастапқы тәжірибені нақты бейнелей алмауынан туындауы мүмкін.<ref name=":13" /> Түйсіну, интроспекция және жадыға негізделген білім тұжырымдық білімді тудыруы мүмкін, бұл белгілі фактілерден тұжырымдар жасау үшін [[Пайымдау|пайымдауды]] қолданылған кезде пайда болады.<ref name=":2" /> Мысалы: Чех [[Пошта маркасы|пошта маркасымен]] ашықхат туралы түйсіну арқылы алынған білім адамның досы [[Чехия|Чехияға]] саяхаттап барғаны туралы тұжырымдық білімге әкелуі мүмкін. Бұл білім түрі негізге алынған алғышарттарға жауапты басқа білім көздеріне тәуелді. Кейбір [[Рационализм|рационалистер]] бақылау мен интроспекцияға сүйенбейтін білім көзі ретінде рационалды интуицияны қолдайды. Олар, мысалы, "2 + 2 = 4" деген математикалық сенім тек таза ақыл арқылы негізделеді деп есептейді.<ref>Markie, Peter; Folescu, M. (2023). [https://plato.stanford.edu/entries/rationalism-empiricism/ Rationalism vs. Empiricism] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University. Retrieved 29 February 2024.</ref> [[File:Borochov-testimony.jpg|thumb|alt=Photograph of a person giving testimony|Айғақ арқылы алынған білім басқа адамдардың берген мәлімдемелеріне, мысалы, соттағы куәгердің мәлімдемесіне негізделеді.]] [[Айғақтар]] көбінесе басқа көздерден айырмашылығы, белгілі бір когнитивті қабілетке байланысты емес қосымша білім көзі ретінде қарастырылады. Оның орнына, бұл бір адамның белгілі бір фактіні басқа адамның сол фактіні айтуы арқылы біле алатынына негізделеді. Айғақ әртүрлі тәсілдермен берілуі мүмкін, мысалы, қарапайым сөйлесу, хат, газет немесе блог арқылы. Айғақ мәселесі – айғақтың білімге қалай және қандай жағдайларда алып келетінін анықтауда жатыр. Жиі кездесетін жауап – бұл айғақты жеткізушінің сенімділігіне байланысты. Тек сенімді көздерден алынған айғақтар ғана білімге негіз бола алады.<ref>Leonard, Nick (2021). [https://plato.stanford.edu/entries/testimony-episprob/ Epistemological Problems of Testimony] Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. </ref> == Шектеулері == Білімнің шегі мәселесі қандай фактілерді білу мүмкін еместігі туралы сұрақты қарастырады.<ref name=":14">Rescher, Nicholas (2009). ''Unknowability: An Inquiry into the Limits of Knowledge''. Lexington books. ISBN 978-0-7391-3615-7.</ref> Бұл шектеулер сыртқы әлем туралы білетін нәрселерге де, адамның өзін және жақсылық туралы не біле алатынына да әсер ететін сөзсіз [[надандық]] түрін білдіреді.<ref>Stoltz, Jonathan (2021). ''Illuminating the Mind: An Introduction to Buddhist Epistemology''. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-090756-3.</ref> Кейбір білім шектері нақты адамдарға немесе белгілі бір жағдайларға қатысты болса, басқалары жалпы адамзатқа тән.<ref name=":14" /> Егер адам тиісті ақпаратқа қол жеткізе алмаса, мысалы, өткендегі ешқандай маңызды із қалдырмаған фактілер сияқты, онда ол факт адам үшін белгісіз болып табылады. Мысалы: Бүгінгі күні адамдарға [[Цезарь]] [[Наурыз идылары|өлтірілген күні]] таңғы асқа не жегенін білу мүмкін емес, бірақ бұл фактіні Цезарьдың өзі немесе оның замандастары білген болуы мүмкін.<ref>Rescher, Nicholas (2009a). ''Ignorance: On the Wider Implications of Deficient Knowledge''. University of Pittsburgh Press. ISBN 978-0-8229-6014-0.</ref> Тағы бір шектеу адамның танымдық қабілеттерінің шектеулілігімен байланысты. Кейбір адамдар жоғары дәрежеде абстрактілі математикалық ақиқаттарды түсінуге қабілетсіз болуы мүмкін, ал кейбір фактілер адам санасы үшін тым күрделі болғандықтан, ешбір адам оларды біле алмайды.<ref>Dika, Tarek (2023). ''Descartes's Method: The Formation of the Subject of Science''. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-286986-9.</ref> Білімнің тағы бір шектеуі белгілі бір логикалық [[Парадокс|парадокстардан]] туындайды. Мысал: Кейбір идеялар ешқашан ешкімнің санасына келмейді. Оларды білу мүмкін емес, өйткені егер біреу ондай идеяны білсе, ол идея кем дегенде сол адамның санасында пайда болған болар еді.<ref>Weisberg, Jonathan (2021). [https://plato.stanford.edu/entries/formal-epistemology/ Formal Epistemology] Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. </ref> Белгілі бір салаларда нені білуге болатыны немесе болмайтыны туралы көптеген пікірталастар бар. [[Діни скептицизм]] – бұл [[Құдай]] немесе басқа діни [[Доктрина|доктриналар]] туралы сенімдер білімге жатпайды деген көзқарас.<ref>Kreeft, Peter; Tacelli, Ronald K. (2009). ''Handbook of Christian Apologetics''. InterVarsity Press. ISBN 978-0-8308-7544-3.</ref> [[Моральдық скептицизм]] – моральдық білімнің мүмкін емес екенін білдіретін әртүрлі пікірлерді қамтиды, яғни адамның не нәрсе моральдық тұрғыдан жақсы екенін немесе белгілі бір мінез-құлықтың дұрыс немесе бұрыс екенін біле алмайтынын білдіреді.<ref>Sinnott-Armstrong, Walter (2019). [https://plato.stanford.edu/entries/skepticism-moral/ Moral Skepticism] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University. </ref> [[Метафизика|Метафизикалық]] білімнің шектері туралы ықпалды теорияны [[Иммануил Кант]] ұсынған. Оның көзқарасы бойынша, білім [[Мән және құбылыс|сыртқы көрініс]] өрісімен шектеліп, адамдардан тәуелсіз өмір сүретін және сыртқы көріністің шеңберінен тыс жатқан [[Өз бойындағы нәрсе|өз бойындағы нәрселерге]] жете алмайды. Канттың айтуынша, метафизиканың мақсаты – заттардың өздерін сипаттау болғандықтан, ол метафизикалық білімнің мүмкін еместігіне, мысалы, [[Канттың антиномиялары|әлемнің бастауы бар ма немесе ол шексіз бе]], бұл туралы білу мүмкін еместігіне қорытынды жасайды.<ref>McCormick, Matt. [https://iep.utm.edu/kantmeta/ Immanuel Kant: Metaphysics] ''Internet Encyclopedia of Philosophy''. Retrieved 29 February 2024.</ref> Сондай-ақ эмпирикалық ғылымдарда белгілі бір физикалық қасиеттер жұбының нақты шамаларын, мысалы, бөлшектің орны мен [[Дене импульсі|импульсін]] бір уақытта білу мүмкін емес деп есептейтін [[Анықталмағандық қатынасы|анықталмаушылық принципі]] сияқты білімнің шегі бар.<ref>Rutten, Emanuel (2012). ''A Critical Assessment of Contemporary Cosmological Arguments: Towards a Renewed Case for Theism''. Vrije Universiteit. ISBN 978-90-819608-0-9.</ref> Басқа мысалдар [[Хаос теориясы|хаос теориясымен]] зерттелген физикалық жүйелер болып табылады, олар үшін олардың қалай әрекет ететінін болжау іс жүзінде мүмкін емес, өйткені олар бастапқы жағдайларға соншалықты сезімтал, тіпті ең кішкентай өзгерістер мүлдем басқа мінез-құлық тудыруы мүмкін. Бұл құбылыс [[көбелек әсері]] ретінде белгілі.<ref>Yanofsky, Noson S. (2013). ''The Outer Limits of Reason: What Science, Mathematics, and Logic Cannot Tell Us''. The MIT Press. ISBN 978-0-262-01935-4.</ref> [[File:Philosopher,_marble_head,_Roman_copy,_AM_Corfu,_Krfm22.jpg|thumb|upright=.8|alt=Bust of Pyrrho of Elis|[[Пиррон]] алғашқы философиялық скептиктердің бірі болды.]] Білімнің шектері туралы ең қатаң ұстаным - [[радикалды немесе жаһандық скептицизм]], ол адамдарға білімнің кез келген түрі жетіспейді немесе білім мүмкін емес деп есептейді. Мысалы, [[түс дәлелі]] түйсіну тәжірибе білімнің көзі емес екенін айтады, өйткені түс көру сенімсіз ақпарат береді және адам оны білмей түс көріп жатуы мүмкін. Түс пен түйсінуді ажырата алмағандықтан, сыртқы дүние туралы түйсіну білімі жоқ деген пікір айтылады.<ref>Windt, Jennifer M. (2021). [https://plato.stanford.edu/entries/dreams-dreaming/#CartDreaSkep Dreams and Dreaming] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University.</ref>[k] Бұл ой тәжірибесі [[жеткіліксіз негіздеме]] мәселесіне (underdetermination problem) негізделген, ол қолда бар дәлелдер бәсекелес теориялардың арасында ақылға қонымды шешім қабылдауға жеткіліксіз болғанда туындайды. Мұндай жағдайларда адам басқа теорияға емес, бір теорияға сенумен ақталмайды. Егер бұл әрдайым солай болса, онда жаһандық скептицизм орын алады.<ref name=":13" /> Тағы бір скептикалық аргумент білімнің абсолютті нақтылықты қажет ететінін болжайды және барлық адам танымының бұл стандартқа сай келмегендіктен, қателіктерге ұрынуы мүмкін екенін көрсетуге бағытталған.<ref name=":4" /> Радикалды скептицизмге қарсы ықпалды аргументтердің бірі радикалды скептицизмнің өзіне қайшы екенін айтады, өйткені білімнің жоқтығын жоққа шығару – бұл өз кезегінде білімге негізделген мәлімдеме.<ref name=":3" /> Басқа негіздемелер [[Қарапайым ақыл|қарапайым ақылға]] сүйенеді<ref>Lycan, William G. (2019). "2. Moore Against the New Skeptics". ''On Evidence in Philosophy''. Oxford University Press. pp. 21–36. ISBN 978-0-19-256526-6.</ref> немесе білімнің қателеспеушілігін талап етудің қажетті емес екенін мойындайды.<ref>McDermid, Douglas (2023). [https://iep.utm.edu/pragmati/#SH2b Pragmatism] ''Internet Encyclopedia of Philosophy''.</ref> Радикалды скептицизмді тікелей қорғаған философтар аз болғанымен, бұл ұстаным айтарлықтай ықпалды болып қала береді. Көптеген философтар оны эпистемологиялық теорияларға маңызды сынақ ретінде қарастырады және жиі өз теорияларының оны қалай еңсеретінін көрсетуге тырысады.<ref name=":4" /> [[Пирронизм|Философиялық скептицизмнің тағы бір түрі]] [[кішіпейілділік]] пен ашық ойлы қала отырып, [[Сабыр|сабырлыққа]] жетудің бір түрі ретінде тұжырым шығаруды тоқтата тұруды жақтайды.<ref>Attie-Picker, Mario (2020). "Does Skepticism Lead to Tranquility? Exploring a Pyrrhonian Theme". In Lombrozo, Tania; Knobe, Joshua; Nichols, Shaun (eds.). ''Oxford Studies in Experimental Philosophy''. Vol. 3. Oxford University Press. pp. 97–125.</ref> Білімнің аз радикалды шегін қателесу мүмкіндігін ешқашан толығымен жоққа шығаруға болмайтынын дәлелдейтін [[Фалибизм|фалибилистер]] анықтайды. Бұл ең жақсы зерттелген ғылыми теориялар мен қарапайым ақылға негізделген ең негізгі көзқарастар да қателікке ұрынуы мүмкін дегенді білдіреді. Қосымша зерттеулер қателесу ықтималдығын азайтуы мүмкін, бірақ оны толықтай жоя алмайды. Қосымша зерттеулер қателесу ықтималдығын азайтуы мүмкін, бірақ оны толықтай жоя алмайды. Кейбір фалибилистер бұл байқаудан скептицизмге келіп, білім жоқ деген қорытындыға келеді. Алайда, жиі кездесетін көзқарас бойынша, білім бар, бірақ ол қателіктерден сақтандырылмаған, яғни шектеулі.<ref>Rescher, Nicholas (1998). [https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/fallibilism/v-1 Fallibilism] ''Routledge Encyclopedia of Philosophy''. Routledge. </ref> [[Прагматизм|Прагматистердің]] пікірінше, қателесудің бір салдары – зерттеу шындыққа немесе абсолютті нақтылыққа ұмтылмауы керек, оның орнына негізделген және дәлелденген сенімдерді қалыптастыруға бағытталуы қажет, сонымен қатар, бұл сенімдердің кейіннен қайта қаралуы мүмкін екендігін мойындау керек.<ref>Legg, Catherine; Hookway, Christopher (2021). [https://plato.stanford.edu/entries/pragmatism/ Pragmatism] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University. Retrieved 24 March 2024.</ref> == Құндылығы == Білім пайдалы болғандықтан немесе өздігінен жақсы болғандықтан құнды болуы мүмкін. Білім адамға өз мақсаттарына жетуге көмектесу арқылы пайдалы болуы мүмкін. Мысалы, емтихандағы сұрақтардың жауаптарын білетін адам сол емтиханды тапсыра алады немесе қай аттың ең жылдам екенін біліп бәс тігу арқылы ақша табуға болады. Бұл жағдайларда білімнің [[Құралдық құндылық|құралдық құндылығы]] бар.<ref name=":15">Olsson, Erik J (2011). "The Value of Knowledge". ''Philosophy Compass''. '''6''' (12): 874–883. </ref> Білімнің барлық түрлері пайдалы бола бермейді және ұсақ-түйек мәселелерге қатысты көптеген сенімдердің құралдық құндылығы жоқ. Бұл, мысалы, белгілі бір жағажайда қанша құм түйіршіктері бар екенін білуге ​​немесе ешқашан қоңырау шалуға ниет білдірмейтін телефон нөмірлерін есте сақтауға қатысты. Кейбір жағдайларда білім теріс мәнге ие болуы мүмкін. Мысалы, егер адамның өмірі жырадан секіру үшін батылдық жинауға байланысты болса, онда қауіп-қатер туралы шынайы сенімнің болуы оларға әрекет етуіне кедергі келтіруі мүмкін.<ref name=":16">Degenhardt, M. A. B. (2019). ''Education and the Value of Knowledge''. Routledge. pp. 1–6. ISBN 978-1-000-62799-2.</ref> Білім құралдық құндылықтан бөлек, [[Құндылық теориясы|ішкі құндылыққа]] да ие болуы мүмкін. Бұл білімнің кейбір түрлері практикалық пайда әкелмесе де, өздігінен жақсы екенін білдіреді. Философ [[Дункан Притчард|Дункан Притчардтың]] пікірінше, бұл [[Даналық|даналықпен]] байланысты білім түрлеріне қатысты.<ref name=":8" /> Барлық білімнің, соның ішінде маңызы шамалы фактілер туралы білімнің, мысалы, ең үлкен алма ағашында кеше таңертеңгісін жапырақтардың жұп саны болғанын білу, ішкі құндылығы бар ма деген мәселе даулы. Білімнің ішкі құндылығын қолдайтын бір көзқарас бойынша, белгілі бір мәселе туралы ешқандай нанымның болмауы бейтарап күй болып табылады, ал білім бұл бейтарап күйден әрдайым жақсырақ, тіпті құндылық айырмашылығы өте аз болса да.<ref>Lemos, Noah M. (1994). ''Intrinsic Value: Concept and Warrant''. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-46207-5.</ref> [[File:Early Childhood Education USAID Africa.jpg|thumb|alt=Photo of early childhood education in Ziway, Ethiopia|Білімнің құндылығы білім беру саласында оқушыларға қандай білім беру керектігін шешуде маңызды рөл атқарады..]] Эпистемологиядағы нақтырақ мәселе білімнің неге немесе неліктен қарапайым шынайы сенімнен құндырақ екеніне қатысты сұрақты қамтиды.<ref name=":17">Pritchard, Duncan; Turri, John; Carter, J. Adam (2022). [https://plato.stanford.edu/entries/knowledge-value/ The Value of Knowledge] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University.</ref> Білімнің әдетте қандай да бір мағынада жақсы екендігі туралы кең келісім бар, бірақ білім шынайы сенімнен гөрі жақсы деген тезис даулы. Бұл мәселенің ертерек талқылануы [[Платон|Платонның]] «[[Менон (Платон)|Менон]]<nowiki/>» еңбегінде білім де, шынайы сенім де әрекетті сәтті бағыттай алады, демек, бірдей құндылыққа ие екендігі туралы пікір қарастырылады. Мысалы, [[Ларисса|Лариссаға]] жол табуға тырысқанда, шынайы сенім білім сияқты тиімді болып көрінеді.<ref>Plato (2002). ''Five Dialogues.'' Hackett Pub. Co. pp. 89–90, 97b–98a. ISBN 978-0-87220-633-5.</ref> Платонның пікірінше, білім неғұрлым тұрақты болғандықтан құндырақ.<ref name=":15" /> Тағы бір ұсыныс бойынша, білім өз қосымша құндылығын негізделуден алады. Бұл көзқарастың бір қиындығы, негіздеу сенімнің шынайы болуы ықтималдығын арттырғанымен, ол негізделмеген, бірақ шынайы сеніммен салыстырғанда қандай қосымша құндылық беретіні анық емес.<ref name=":17" /> Білім құндылығы мәселесі сенімділік теориясы (reliabilism) пен қасиет эпистемологиясы (virtue epistemology) тұрғысынан жиі талқыланады.<ref>Pritchard, Duncan (2007). "Recent Work on Epistemic Value". ''American Philosophical Quarterly''. '''44''' (2): 85–110.</ref> Сенімділікті білімнің шынайы сенімнің сенімді түрде қалыптасқаны туралы тезис ретінде анықтауға болады. Бұл көзқарас білімнің неліктен құнды екенін немесе сенімді сенім қалыптастыру үдерісі қосымша құндылық қосатынын түсіндіруде қиындықтарға тап болады.<ref name=":17" /> Философ [[Линда Загзебски|Линда Загзебскидің]] аналогиясына сәйкес, сенімді кофе машинасымен дайындалған бір шыны кофе сенімсіз кофе машинасы жасаған бірдей жақсы кофемен бірдей құндылыққа ие.<ref>Turri, John; Alfano, Mark; Greco, John (2021). [https://plato.stanford.edu/entries/epistemology-virtue/#EpisValu Virtue Epistemology - 6. Epistemic Value] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University.</ref> Құндылық мәселесін шешудегі бұл қиындық кейде сенімділікке қарсы дәлел ретінде пайдаланылады.<ref name=":17" /> Қасиет эпистемологиясы керісінше, құндылық мәселесінің бірегей шешімін ұсынады. Қасиет эпистемологтары білімді танымдық қасиеттердің көрінісі ретінде қарастырады. Олар білімнің қосымша құндылығы оның қасиетпен байланысына негізделген деп есептейді. Бұл көзқарас танымдық қасиеттердің көрінісіндегі табыстың, нәтижелердің құралдық пайдасы болсын немесе болмасын, өздігінен құнды екендігіне негізделеді.<ref name=":15" /> Білімді алу және беру көбінесе жаңа ақпаратты алу үшін қажетті материалдық ресурстар және оны түсінуге қажет уақыт пен энергия сияқты белгілі бір шығындармен бірге келеді. Осы себепті білімнің құндылығын түсіну белгілі бір мәселе бойынша білім іздеу керек пе деген шешім қабылдауға тура келетін көптеген салалар үшін өте маңызды. Саяси деңгейде бұл қаражат бөлу үшін ең болашағы зор ғылыми-зерттеу бағдарламаларын анықтау мәселесіне қатысты.<ref>Stehr, Nico; Adolf, Marian T. (2016). "The Price of Knowledge". ''Social Epistemology''. '''30''' (5–6): 483–512.</ref> Осыған ұқсас алаңдаушылықтар мүдделі тараптар білім алу құнының осы білім бере алатын экономикалық пайдамен ақталатынын шешуі керек болатын бизнеске және қауіптерді анықтау және алдын алу үшін [[барлау]] деректеріне сүйенетін әскерилерге әсер етеді.<ref>Lengnick-Hall, Mark L.; Lengnick-Hall, Cynthia A. (2003). ''Human Resource Management in the Knowledge Economy: New Challenges, New Roles, New Capabilities''. Berrett-Koehler Publishers. ISBN 978-1-57675-159-6.</ref> Білім беру саласында білім құндылығы қандай білімді оқушыларға жеткізу керектігін таңдауда маңызды рөл атқарады.<ref name=":16" /> == Тарихы == Білім тарихы – әртүрлі салалардағы білімнің тарих бойында қалай дамып, жетілгенін зерттейтін сала. Ол ғылым тарихымен тығыз байланысты, бірақ [[философия]], [[математика]], [[білім беру]], [[әдебиет]], [[өнер]] және [[дін]] сияқты салалардағы білімді де қамтитын кеңірек аумақты қамтиды. Сонымен қатар, бұл сала белгілі бір [[қолөнер]], [[медицина]] және күнделікті тәжірибелерге қатысты іс-әрекетке негізделген білімді де зерттейді. Білім тарихы білімнің қалай жасалып, қолданылатынын ғана емес, сонымен қатар оның қалай таратылып, сақталатынын да зерттейді.<ref>Burke, Peter (2015). ''What Is the History of Knowledge?''. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-5095-0306-3.</ref> [[Алғашқы қауым|Ежелгі дәуірге дейін]] әлеуметтік мінез-құлық пен өмір сүру дағдылары туралы білім ауызша түрде және әдет-ғұрыптар арқылы ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырды.<ref>Bowen, James; Gelpi, Ettore; Anweiler, Oskar (2023). [https://www.britannica.com/topic/education Еducation] ''Encyclopedia Britannica''. </ref> [[Ежелгі дүние|Ежелгі дәуірде]] шамамен б.з.д. 3000 жылдан бастап [[Қосөзен (өркениет)|Месопотамия]], [[Мысыр]], [[Үндістан]] және [[Қытай|Қытайда]] ірі өркениеттер пайда болды. Осы кезеңде [[Жазудың шығуы|жазудың ойлап табылуы]] қоғамдағы тұрақты білімнің көлемін айтарлықтай арттырды, өйткені оны адам [[Жады|жадындағы]] кемшіліктерге тәуелді болмай сақтап, бөлісуге мүмкіндік берді.<ref>Doren, Charles Van (1992). ''A History of Knowledge: Past, Present, and Future''. Random House Publishing Group. ISBN 978-0-345-37316-8.</ref> Осы уақытта [[математика]], [[астрономия]] және [[медицина]] сияқты ғылыми салаларда алғашқы жетістіктерге қол жеткізілді. Бұл білімдер кейіннен б.з.д. 6 ғасырдан бастап [[Ежелгі Грекия|ежелгі гректермен]] ресми түрде жүйеленіп, айтарлықтай кеңейтілді. Басқа ежелгі жетістіктер [[ауыл шаруашылығы]], [[құқық]] және [[саясат]] салаларындағы білімге қатысты.<ref>Conner, Clifford D. (2009). ''A People's History of Science: Miners, Midwives, and Low Mechanicks''. Bold Type Books. ISBN 978-0-7867-3786-4.</ref> [[File:Printing machine of Johanes Gutenbrg1.jpg|thumb|upright=.8|alt=Photo of a replica of the printing press created by Johannes Gutenberg|15-ші ғасырда баспа станогының ойлап табылуы жазба материалдарға қолжетімділікті айтарлықтай кеңейтті.]] [[Ортағасыр|Ортағасырлық]] кезеңде діни білім басты назарда болды, ал діни мекемелер, мысалы, Еуропадағы [[Католик шіркеуі]], зияткерлік қызметке айтарлықтай ықпал етті.<ref>Kuhn, Thomas S. (1992). ''The Copernican Revolution: Planetary Astronomy in the Development of Western Thought''. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-41747-2.</ref> [[Еврейлер|Еврей]] қауымдары діни мәтіндер мен еврей заңдарын зерттеу орталықтары ретінде [[иешива]] оқу орындарын құрды.<ref>Walton, Linda (2015). "Educational Institutions". In Kedar, Benjamin Z.; Wiesner-Hanks, Merry E. (eds.). ''The Cambridge World History: Volume 5, Expanding Webs of Exchange and Conflict, 500CE–1500CE''. Cambridge University Press. ISBN 978-1-316-29775-9.</ref> [[Ислам әлемі|Ислам әлемінде]] [[медресе]] мектептері құрылып, олар [[Шариғат|исламдық құқық]] пен [[Ислам философиясы|ислам философиясына]] бағытталды.<ref>Johnson, Mark S.; Stearns, Peter N. (2023). ''Education in World History''. Taylor & Francis. ISBN 978-1-317-81337-8.</ref> 8-13 ғасырлардағы [[Исламның Алтын дәуірі|Исламның Алтын дәуірінде]] ежелгі дәуірдің көптеген зияткерлік жетістіктері сақталып, жетілдіріліп, әрі қарай дамытылды.<ref>Trefil, James (2012). "Islamic Science". ''Science in World History''. Routledge. ISBN 978-1-136-49929-6.</ref> Осы кезеңде [[Марокко|Мароккодағы]] [[Әл-Қарауин университеті]],<ref>Aqil, Moulay Driss; Babekri, El Hassane; Nadmi, Mustapha (2020). "Morocco: Contributions to Mathematics Education From Morocco". In Vogeli, Bruce R.; Tom, Mohamed E. A. El (eds.). ''Mathematics And Its Teaching In The Muslim World''. World Scientific. ISBN 978-981-314-679-2.</ref> [[Мысыр|Мысырдағы]] [[Әл-Азһар университеті]],<ref>Cosman, Madeleine Pelner; Jones, Linda Gale (2009). ''Handbook to Life in the Medieval World, 3-Volume Set''. Infobase Publishing. ISBN 978-1-4381-0907-7.</ref> [[Ирак|Ирактағы]] [[Даналық үйі]],<ref>Gilliot, Claude (2018). "Libraries". In Meri, Josef (ed.). ''Routledge Revivals: Medieval Islamic Civilization (2006): An Encyclopedia - Volume II''. Routledge. ISBN 978-1-351-66813-2.</ref> [[Еуропа|Еуропадағы]] алғашқы университеттер<ref>Kemmis, Stephen; Edwards-Groves, Christine (2017). ''Understanding Education: History, Politics and Practice''. Springer. ISBN 978-981-10-6433-3.</ref> секілді әртүрлі аймақтарда жоғары білім орталықтары құрылды.Бұл кезеңде техникалық және қолөнер білімін сақтап, оны жетілдірген гильдиялар да қалыптасты.<ref>Power, Edward J. (1970). [https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.$b201970&view=1up&seq=273 ''Main Currents in the History of Education''] McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-050581-0.</ref> [[Ренессанс|Қайта өрлеу дәуірінде]], 14 ғасырдан бастап, [[Гуманитарлық ғылымдар|гуманитарлық]] және [[Жаратылыстану ғылымдары|жаратылыстану]] ғылымдарына деген қызығушылық қайта артты.<ref>Black, Charlene Villaseñor; Álvarez, Mari-Tere (2019). ''Renaissance Futurities: Science, Art, Invention''. University of California Press. ISBN 978-0-520-96951-3.</ref>[[Баспа станогы]] 15 ғасырда ойлап табылып, жазбаша ақпарат құралдарының қолжетімділігін және халықтың жалпы [[Сауаттылық|сауаттылығын]] айтарлықтай арттырды.<ref>Steinberg, Sheila (1995). ''Introduction to Communication Course Book 1: The Basics''. Juta and Company Ltd. ISBN 978-0-7021-3649-8.</ref> Бұл оқиғалар 16-17 ғасырлардан бастап [[Ағартушылық дәуірі|Ағартушылық дәуіріндегі]] [[Ғылыми-техникалық революция|ғылыми серпілістердің]] негізі болды. Ол физика, химия, биология және әлеуметтік ғылымдар сияқты салалардағы білімнің күрт артуына әкелді. Осы дамумен бірге жүретін технологиялық жетістіктер 18-19 ғасырлардағы [[Өнеркәсіп төңкерісі|өнеркәсіп төңкерісін]] мүмкін етті.<ref>Thornton, Tim; Lanzer, Peter (2018). Lanzer, Peter (ed.). ''Textbook of Catheter-Based Cardiovascular Interventions: A Knowledge-Based Approach''. Springer Nature. ISBN 978-3-319-55994-0.</ref> 20 ғасырда [[Компьютер|компьютерлер]] мен [[Ғаламтор|ғаламтордың]] дамуы білімнің сақталуы, таралуы және жасалуы тәсілдерін түбегейлі өзгертіп, білімнің кеңеюіне алып келді.<ref>Danesi, Marcel (2013). ''Encyclopedia of Media and Communication''. University of Toronto Press. ISBN 978-1-4426-9553-5.</ref> == Білім туралы кейбір айтылымдар == *Quinn (1996): Білім дегеніміз арнаулы мамандар бойындағы қабілет байлығы, ол нақты білім, жоғары қабілет, жүйелі таным, өзін жасампаздыққа жігерлендіру қатарлылардың бірлігі. *Harris (1996): Білім дегеніміз ақпарат, мәдени жүйе және өмір тәжірибесінің жиынтығы. *Qunitas (1997): Білім дегеніміз кәсіпорынның пішінсіз байлығы. *Nonaka (1994): ақпар（message）мағынаға ие болған соң ақпаратқа（information） айналады, ал ақпарат жүйленіп реттелген соң шынайы білімге（knowledge） айналады. Білім адамзаттың тануы мен үйренуінің жемісі. == Білімділік == Білімділік - тәжірибені меңгерген дамыған тұлғаның сапасы, бұл арқылы ол қоршаған ортада бейімделуге, оны қорғау мен байытуға, ол туралы жаңа білім алуға және бұл арқылы өзін жетілдіруге қабілетті болады. Білімділік өлшемі білімдер жүйелілігі мен ойлау жүйелілігі болып табылады, бұл адамның өздігінен логикалық пайымдау арқылы білімдер жүйесіндегі жетіспеген түйіндерді қайта қалпына келтіре алатынында байқалады. "''Білім дегеніміз жатталған нәрсенің ұмытылған кездегі қалғаны''" (ежелгі нақыл сөз).<ref name="name" /> == Қарапайым білім == Қарапайым білім - күнделікті өмірде кәдімгі мінезді шақырып жіберетін білім. Шюцтің айтуынша, ол [[телефон]] қолдану немесе амандасу сияқты жай әрекеттерді орындау рецептіне ұқсастығы бар әлеуметтену арқылы қабылданған бірнеше үлкен үғымдардан тұрады. Этнометодология бұл ілімнің әлеуметтік әрекеттерде қалай қолданылатындығына қатысты тәжірибелік ойлауды қарастырады.<ref name="name">Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б. ISBN 9965-808-89-9</ref> == Глобальды білім == Глобальды білім - оқушылардың түсінігін әлемді біртұтас етіп қалыптастыра қабылдау. Білімнің тұжырымдамасы, оқушылардың уғына білуге бағытталған. яғни жер бүкіл жер шары тұрғындарға ортақ үй болып келеді, барлық адамдар - бір жанұя және әр адам өмірді кұруға белсене қатысуға қабілеті бар, коммуникация ұштасу, түсінісу, эмпатия, мейір, ынтымақтастық, қызметтестік глобальды білімнің ең басты түсінігі болып келеді. == Политехникалық білім == Политехникалық білім - оқушыларды қазіргі заман өндірісін, қалдықсыз және [[экология]] жағынан таза технологияларын ұйымдастырудың негізгі ұстанымдарымен таныстыруға, [[компьютер]] техникасы мен механизацияланған және автоматтандырылған еңбектің қарапайым қазіргі заман жабдығында жұмыс істеуді үйретуге беттелген білім.<ref name="name" /> == Білім моделі == Білім моделі - жалпы мақсаттары мен білім мазмұны, оқу жоспарлары мен бағдарламаларды жобалауы, оқытушылар қызметін басқарудың жеке мақсаттары, оқушыларды топтау моделдері, бақылау әдістері мен есеп беруі, оқыту үрдісін бағалау амалдары енетін білім жүйесі. == Білім жүйесінің сыртқы ортасы == Білім жүйесінің сыртқы ортасы - осы немесе өзге аймақтың білім жүйесінің ішкі сипаттамаларына әсерін тигізген әр түрлі табиғат-райлы, демографиялық, экологиялық, әлеуметтік-экономикалық, саяси факторлардың жиынтығы. == Білім беру бағдарламасы == Білім беру бағдарламасы - белгілі деңгейдегі және бағыттағы білім берудің мазмұны. == Білім үрдісі == Білім үрдісі - мемлекеттік білім [[стандарт]]ына сәйкес тұлғаның білім, тәрбие және даму мәселелерін шешуге бағытталған, оқу-тәрбие және өздігінен білім алу үрдістерінің жиынтығы. == Білім цензі == Білім цензі - тиісті [[құжат]]пен расталатын білімнің белгілі бір деңгейі. == "Білім"баспасы == '''"Білім" баспасы''' — жоғары, орта арнаулы оқу орындарына арналған [[оқулық]]тар, [[әдістеме]]лер, ғылыми-танымдық, анықтамалық [[әдебиет]]тер шығаратын баспа. 1993 жылы 25 қарашада құрылған. “Білім” оқулықтар, ғылыми-танымдық, анықтамалық әдебиеттермен қатар әлеуметтік-саяси маңызы зор, өзекті тақырыпты қамтитын кітаптарды әзірлейді. Баспадан жыл сайын 40-қа жуық басылым жарық көреді.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://www.bala-kkk.kz/normativnye_pravovye_akty/zakon_ob_obrazovanii/ «Бiлiм туралы заң»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081208080032/http://www.bala-kkk.kz/normativnye_pravovye_akty/zakon_ob_obrazovanii/ |date=2008-12-08 }} * [http://pmp.kz/kazizd/287-blm-baspasy.html «Білім баспасы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120129080300/http://pmp.kz/kazizd/287-blm-baspasy.html |date=2012-01-29 }} * [http://www.bookmark.kz/catalog/publisher.asp?id=+++6SF+++ "Білім баспасы"]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{wikify}} [[Санат:Білім]] [[Санат:Ғылым]] klos49b7yqck3kzqpfnrfqq4706eael Facebook 0 96945 3407394 3407061 2024-12-04T15:53:24Z Маконяаа 154967 3407394 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Facebook, Inc. |логотипі = Facebook.svg |URL = {{URL|https://www.facebook.com}}, {{URL|http://fb.com}}, fb.me |скриншоты = Facebook.png |скриншот ені = 270px |тақырыбы = Facebook сайтының басты беті |саудалық = иә |түрі = әлеуметтік желі |ұраны = ''Your potential. Our passion.'' (Сiздiң потенциалыңыз. Бiздiң құштарлық.) |тіркелу = міндетті |тілдері = 111 тілде жұмыс жасайды |кірушілер саны = 1,11 миллиард (2013 наурыз) |орналасқан жері = {{USA}}: [[Пало-Альто]], [[Калифорния|Калифорния штаты]] |иесі = [[Марк Цукерберг]]&nbsp;— [[бас директор]] ([[CEO]]) <br/>[[Шерил Сэндберг]]&nbsp;— атқарушы директоры (COO) <br/>Дэвид Эберсман&nbsp;— [[қаржы директоры]] (CFO) |авторы = [[Марк Цукерберг]], [[Эдуардо Саверин]], [[Дастин Московиц]], [[Крис Хьюз]] |құрылған уақыты = 2004 |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = {{өсім}} $5,0 млрд (2011) |таза табысы = {{өсім}} $1,0 млрд (2011) |телефоны = }} '''Facebook''' ({{IPA|[ˈfeɪsˌbʊk]}}, {{lang-kk|Фейсбук}}; 2021 жылғы 28 қазаннан бастап — ''Meta'') — әлемдегі ең ірі әрі ең танымал [[Әлеуметтік желілер|әлеуметтік желі]]. 2004 жылы [[Марк Цукерберг]] өзінің серіктестері [[Эдуардо Саверин]], [[Дастин Московиц]] және [[Крис Хьюз]]бен біріге отырып Facebook-тың негізін қалаған<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/help/parents|title=Information For Parents and Educators|accessdate=2011-11-22}}</ref>. [[Марк Цукерберг]] 23 жасында өзінің сайтының арқасында әлемдегі ең жас [[1000000000 (сан)|миллиардер]] болды<ref name="Growth">{{Cite news |accessdate =желтоқсан 19, 2008 |url=http://venturebeat.com/2008/12/18/2008-growth-puts-facebook-in-better-position-to-make-money/ |title=2008 Growth Puts Facebook In Better Position to Make Money |work=VentureBeat |location =San Francisco |date=желтоқсан 18, 2008 |author=Eldon, Eric}}</ref>. Сайттың алғашқы аты TheFacebook деп аталды және ол тек [[Гарвард университетi]]нiң студенттерiне ғана қол жетімді болды, кейінірек [[Бостон|Бостонның]] басқа университеттерінің [[студент]]теріне де жол ашылды, ал содан соң [[.edu]] доменіндегі электрондық мекенжайы бар АҚШ-тың кез келген оқу орнындағы студенттер де тіркеле алатын болды<ref name="latimesblogs.latimes.com">{{Cite news| url=http://latimesblogs.latimes.com/technology/2011/09/facebook-f8-media-features.html | work=[[LA Times]] | title=Facebook F8: Redesigning and hitting 800 million users | date=September 22, 2011 | accessdate= September 24, 2011}}</ref>. 2006 жылдың қыркүйек айынан бастап 13 жастан асқан электрондық поштасы бар ғаламтор пайдаланушыларына қол жетімді болды<ref name="latimesblogs.latimes.com">{{Cite news| url=http://latimesblogs.latimes.com/technology/2011/09/facebook-f8-media-features.html | work=[[LA Times]] | title=Facebook F8: Redesigning and hitting 800 million users | date=September 22, 2011 | accessdate= September 24, 2011}}</ref>. 2013 жылдың наурыз айындағы мәлімет бойынша Facebook-ты пайдаланушылар саны 1,11 миллиардты құрайды, олардың көбісі мобильді құрылғыдардың көмегімен кіреді. Facebook-тың 2009 жылғы қаржы айналымы 700 млн АҚШ доллларын құрады<ref>{{cite web |author=Андрей Колесов| datepublished =01.11.2007|url=http://www.pcweek.ru/themes/detail.php?ID=103732| title = 23 жаста миллиардер? ИТ бұл мүмкін!| publisher =PC Week| accessdate= 2009-06-13| lang= ru}}</ref>. ==Атқарымдары== ''Facebook-те'' өзің туралы [[Фотография|фотосуреттер]] мен мәліметтері бар профиль жасауға, достар шақыруға, хат алмасуға, өз мәртебеңді (статусыңды) өзгертуге, өзіңнің және бөгде адамдардың «қабырғаларына» хабарлама жазып кетуге, фотосуреттер мен бейнежазбаларды жүктеуге, қауымдастықтар құруға (мүдделер бойынша бiрлестiк) мүмкiндiк бередi<ref>{{Cite news |url=http://www.businessinsider.com/how-facebook-was-founded-2010-3#we-can-talk-about-that-after-i-get-all-the-basic-functionality-up-tomorrow-night-1 |title=At Last&nbsp;– The Full Story Of How Facebook Was Founded |work=Business Insider |first=Nicholas |last=Carlson |date=March 5, 2010}}</ref>. 2007 жылы ''Facebook'' [[бағдарлама]]шыларға қосымшалар ([[ойын]]дар, [[музыка]]ны айырбастау құралдары, фотосуреттермен және тағы басқалар) құрып және бұдан табыс табуды ұсынады. Бұл мүмкiндiктің арқасында сайттың қатысушылары көбейеді<ref>{{cite news |url=http://news.consumerreports.org/electronics/2011/05/five-million-facebook-users-are-10-or-younger.html |title=Five million Facebook users are 10 or younger |work= ConsumerReports.org |date=мамыр 10, 2011 |accessdate =мамыр 15, 2011}}</ref>. ''Facebook'' қолданушыларына өзара әрекеттесе алатын функциялардың жиынтығын ұсынады. Арасындағы өте әйгiлiлері - виртуалды ымдау, [[фотоальбом]]дар және таныс қолданушылардың хабарлама тастап кете алатын «қабырға». Қолданушы өз парақшасында жариялалған ақпаратқа қол жеткiзу деңгейін бақылай алады<ref>{{cite web |author= |authorlink= |datepublished=27 мамыр 2007 ж. |url=http://developers.facebook.com/blog/post/21 |title=Facebook Platform Launches |format= |work= |publisher=Facebook Developers |accessdate=2010-05-05 |lang=en |description= }}</ref>. ==Тарихы== [[Сурет:MarkZuckerberg.jpg|thumb|250px|Facebook-тың негізін қалаушы - [[Марк Цукерберг]].]] [[Сурет:Dustin Moskovitz.jpg|left|140px|thumb|Дастин Московиц]] [[Сурет:Sean Parker.jpg|140px|thumb|left|Шон Паркер]] [[Сурет:Cameron Winklevoss at the 2008 Beijing Olympics - 20080817.jpg|left|140px|thumb|Камерон Винклевос]] [[Сурет:Chris Hughes.jpg|left|140px|thumb|Крис Хьюз]] {{main|Facebook тарихы}} Екiншi курс [[студент]]і [[Марк Цукерберг]] [[2003 жыл]]дың [[28 қазан]]ында жұптасып орналастырылған фотосуреттерiнде екi адамның тартымдысын әрі сұлуын таңдауға қолданатын [[Facemash]] [[интернет]]-[[сайт]]ы жасады<ref name=Kazeniac>{{Cite news |author=Kazeniac, Andy |title=Social Networks: Facebook Takes Over Top Spot, Twitter Climbs |url=http://blog.compete.com/2009/02/09/facebook-myspace-twitter-social-network/ |date=ақпан 9, 2009 |work =Compete Pulse blog |accessdate=ақпан 17, 2009}}</ref>. Бұған қол жеткізу үшiн Цукерберг [[Гарвард университеті]]нің [[компьютер]] желiсiнiң қорғалатын бөлiмдерiн бұзды және жеке фото бөлінділерді көшiрiп алды. Гарвард сол кезде (фотосуреттерi бар тiзбе және негiзгi мәлiметпен) студенттiк альбомы болмады. <span style="color: #3b5998;">'''Facemash'''</span> ағымдағы екi сағат ішінде 450 кірулер және 22 000 фото-көрулерді жүзеге асырды<ref>{{Cite news |author=Geier, Thom |coauthors=Jensen, Jeff; Jordan, Tina; Lyons, Margaret; Markovitz, Adam; ''et al.'' |date=желтоқсан 11, 2009 |title=THE 100 Greatest Movies, TV Shows, Albums, Books, Characters, Scenes, Episodes, Songs, Dresses, Music Videos, and Trends that entertained us over the 10 Years |work=Entertainment Weekly | location = New York |issue=(1079/1080):74–84}}</ref>. [[Сайт]] жылдам жайылып өстi, бiрақ Гарвард әкiмшiлiгi сайтты бiрнеше күнге жауып тастады. Цукерберг әкiмшiлiк қауiпсiздiктi, авторлық құқықты, жеке өмiрдің дербестiгiн бұзғаны үшін айыпталды; жазамен ол қуылу керекті. Ақыр соңында айыптаулар сыдырылды. Цукерберг бастапқы жобаға түйлiктi<ref>{{cite web |url=http://www.quantcast.com/facebook.com |title=facebook.com&nbsp;– Quantcast Audience Profile |publisher=Quantcast.com |date=сәуір 29, 2011 |accessdate=мамыр 15, 2011}}</ref>. Келесi [[семестр]], [[2004 жыл]]дың қаңтарында, Цукерберг жаңа веб-сайт үшiн [[код]] жаза бастады. 2004 жылдың [[4 ақпан]]ында Цукерберг [http://thefacebook.com thefacebook.com] мекенжайы бойынша <span style="color: #3b5998;">'''TheFacebookты'''</span> iске қосты<ref>{{Cite news |first= Roy | last= Wells |work= Social Media Today |url=http://www.socialmediatoday.com/roywells1/158020/416-us-population-has-facebook-account |title=41.6% of the U.S. Population has a Facebook account |date=тамыз 8, 2010 |accessdate=January 6, 2011}}</ref>. [[Марк Цукерберг]] өз идеясының атауын ''Facebook'' деп қоюы, жоғары сыныптардағы оқу жылдарына байналанысты болды. Оның оқыған аса танымал [[Phillips Exeter Academy]] оқу орнында, жаңадан келіп түскен студенттерге курстастарының фотосуреттері, мекен-жайылары мен телефон нөмерлері жазылған анықтама берілген. Анықтаманың негізгі атауы «The Photo Address Book» болды, бiрақ барлық студенттер оны жай ғана «The Facebook» деп атады<ref name="fastcompany.com">[http://www.fastcompany.com/magazine/115/open_features-hacker-dropout-ceo.html "Facebook’s Mark Zuckerberg: Hacker. Dropout. CEO. "]</ref>. Сайттың iске қосуынан кейiн алты күн өткен соң, Гарвард уиверситетінің жоғары курсының үш студенттері – Камерон Уинклвосс, Тайлер Уинклвосс және Дивья Нарендра - Цукербергке алдандырып тығырыққа кіргізгені үшін, HarvardConnection.com әлеуметтiк желiсiн жасауға көмектесетін сияқты болып алдағаны үшін, оның орынына олардың идеясын қолдана отырып бәсекелесетін өнімді құрғаны үшін айыптады. Олар Harvard Crimson университеттiк газетiне шағым түсіргеннен кейін тергеу басталды. Артынан сотқа Цукербергке қарсы шағым түсірген. Әлеуметтiк желiдегi мүшелiктер Гарвард [[колледж]]iнiң [[студент]]терiмен ғана шектелдi, және онда бiр ай iшiнде гарвардтың студенттерiнiң жартысынан көбі тiркелдi. Содан кейін сайттың өркендеуіне көмектесу үшін Цукербергке Эдуардо Саверин ([[қаржы]] [[директор]]ы), Дастин Московиц (бағдарламашы), Эндрю Мак-Коллум (суретші) және де Крис Хьюз қосылды. 2004 жылының [[наурыз]]ында Facebookтың аумағын Стэнфордқа, Колумбия университетiне және Йеляге дейiн кеңейiткен. Соңыра басқа университеттерде, Бостон университетi, Нью-Йорк университеті, Массачусетс технологиялық институты, содан соң Канада және АҚШ университеттерiнiң көпшiлiгiнде ашылды<ref name="Hoffman, Claire">{{cite web|accessdate=2009-02-05|url=http://www.rollingstone.com/news/story/21129674/the_battle_for_facebook/|title=The Battle for Facebook|publisher=Rolling Stone|date=2008-06-28|author=Hoffman, Claire|archiveurl = http://web.archive.org/web/20080703220456/http://www.rollingstone.com/news/story/21129674/the_battle_for_facebook/ |archivedate = шілде 3, 2008|deadurl=yes}}</ref>. 2004 жылдың 4 ақпаны күні [[Марк Цукерберг|Цукерберг]] TheFacebook-ті мына мекен-жай бойынша іске қосты [http://thefacebook.com thefacebook.com]<ref name="skepticism">{{cite news|accessdate=2008-04-30|url=http://online.wsj.com/article/SB118539991204578084.html?mod=googlenews_wsj|title=Judge Expresses Skepticism About Facebook Lawsuit |work=[[The Wall Street Journal]]|date=2007-07-25|author=Seward, Zachary M. }}</ref>. The Facebook [[компания]]сы [[2004 жыл]]дың маусымында Пало-Альтоға (Калифорния) көшті. Сол жылы өзінің алғашқы инвестициясын алды. Компания 2005 жылға $ 200 000 АҚШ долларына facebook.com домен атының сатып алуынан кейiн өзінің ''The'' артикльін алып тастады. 2006 жылдың 26 қыркүйегiнен бастап электрондық поштасы бар интернеттiң 13 жастан асқан әрбiр қолданушысы үшiн тіркелуге мүмкіндік ашылды<ref name="autogenerated2007">{{Cite news |author=Locke, Laura |url= http://www.time.com/time/business/article/0,8599,1644040,00.html |title= The Future of Facebook |newspaper =Time |location =New York |date= шілде 17, 2007 |accessdate= November 13, 2009}}</ref>. [[2007 жылы]]ның [[24 қазан]]ында [[Microsoft]]тiң $ 240 миллион долларға ''Facebookтың'' 1, 6 % акцияларының алғаны туралы жариялады, ал компания 15 миллиард долларларға бағаланды. Microsoft ''Facebookке'' халықаралық хабарландыруларды орналастыруға рұқсат алды. Facebook 2008 жылдың қазанында Дублинде өзінің халықаралық штаб-пәтерiнiң ашылуы туралы жариялады. 2009 жылдың қыркүйегiнде пайда табысы туралы тұңғыш рет жариялаған<ref name="fastcompany.com">{{cite news |author= McGirt, Ellen |url= http://www.fastcompany.com/magazine/115/open_features-hacker-dropout-ceo.html |title= Facebook's Mark Zuckerberg: Hacker. Dropout. CEO |work= Fast Company |location =New York |date=мамыр 1, 2007 |accessdate= November 5, 2009}}</ref><ref name="autogenerated2007"/>. 2010 жылдың қарашасында SecondMarket Inc мәліметтері бойынша компанияның құны $ 41 миллиард АҚШ долларын құрады. Сайып келгенде, ''Facebook'' [[АҚШ]]-тағы [[интернет]]-[[компания]]лардың арасында үшiншi ([[Google]] және [[Amazon]]нан кейiн) орынға ие болды. 2011 жылдың 2-шi қаңтарында [[The New York Times]] газетінің мәліметі бойынша Facebookтың құны 50 миллиард АҚШ долларына жеттi. Осыған сәйкес мәлiметпен 2012 жылға компаниясының IPO өткiзуiн жоспарланады<ref name="facemash survives">{{cite web|accessdate=2009-02-05|url=http://www.thecrimson.com/article.aspx?ref=350143|title=Facemash Creator Survives Ad Board |publisher=[[The Harvard Crimson]]|date=2003-11-19|author=Kaplan, Katherine}}</ref>. [[2009]] жылдан кейiн ''Facebook'' трафигі қарқынды өсті. 2010 жылдың 13 наурызында Facebookтың Googl-ге қарағанда қатысушылары көптеп болды. Сонымен бiрге ''Facebook'' сегiз жеке нарықтарында - [[Филиппин]], [[Австралия]], [[Индонезия]], [[Малайзия]], [[Сингапур]], [[Жаңа Зеландия]], [[Гонконг]] және [[Вьетнам]]дағы жетекші әлеуметтiк желi болды, осы уақытта басқа [[бренд]]тер тек қана жеке [[нарық]]тарда озып келе жатқан, олар [[Үндістан]]дағы [[Google]] Orkut, [[Жапония]]дағы Mixi.jp, [[Оңтүстік Корея]]дағы CyWorld, Yahoo-дың [[Тайван]]дағы өнімі Wretch.cc<ref name="facemash survives">{{cite news |accessdate=ақпан 5, 2009 |url=http://www.thecrimson.com/article.aspx?ref=350143 |title= Facemash Creator Survives Ad Board |work=The Harvard Crimson |location =Cambridge, MA |date=November 19, 2003 |author=Kaplan, Katherine}}</ref>. [[2011]] жылдың [[наурыз]] айында мынадай хабар тараған: ''Facebook'' әртүрлі себептермен күніне сайттан жуықтағанда 20 000 профиль өшіреді екен. Олар әртүрлі бұзақылықтар, соның ішінде спам тарату, контенттен бас тарту, кәмелет жасқа толмағандардың қолданылуы және т.б<ref>{{Cite news |title=Facebook deletes 20,000 underage profiles daily |url=http://ibnlive.in.com/news/facebook-deletes-20000-underage-profiles-daily/146972-11.html| date = March 24, 2011 | accessdate= March 24, 2011 | work=IBN Live | agency=Press Trust of India | location = Noida, Uttar Pradesh}}</ref>. [[2011]] жылдың басында өзінің жаңа штаб-пәтері, бұрынғы кампус Sun Microsystems Менло-Парк қаласы, [[Калифорния]] штатына көшу туралы хабарлаған<ref>Parr, Ben (ақпан 7, 2011). "[http://mashable.com/2011/02/07/facebook-menlo-park-pics/ These Are Facebook's New Offices &#91;PHOTOS&#93;]." ''[[Mashable]]'' (New York). Retrieved сәуір 6, 2011.</ref><ref>Brundage, Sandy (ақпан 8, 2011). [http://www.almanacnews.com/news/show_story.php?id=8270 "Facebook moving headquarters to Menlo Park: Social-networking giant to move into former Sun/Oracle campus"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130515175754/http://www.almanacnews.com/news/show_story.php?id=8270 |date=2013-05-15 }}. ''The Almanac'' (Menlo Park, CA).</ref>. ==Қазақстандағы жағдайы== [[Сурет:Country-kz-age-ratio.png|thumb|250px|Facebook-тің Қазақстандағы қолданушыларының жас айырмалығына диаграмма<ref name="socialbakers.com">http://www.socialbakers.com/facebook-statistics/kazakhstan</ref>.]] [[Сурет:Country-kz-gender-ratio.png|thumb|250px|Facebook-тің Қазақстандағы қолданушыларының еркектер мен әйелдердің үлесі<ref name="socialbakers.com"/>.]] Қазіргі таңда, Facebook-тің [[қазақ тілі|қазақ тілді]] толық нұсқасы бар. Facebook интерфейсін қазақ тіліне аударуға атсалысуға мүмкіндік берілді. Аудармашылар қазақ тілді нұсқасын жасауға атсалысты. Пайдаланушылар қазақ тілді нұсқасын пайдалана алады. 2011 жылдың қараша айына дейінгі көрсеткіш бойынша, '''SocialBakers''' атты ''facebook'' әлеуметтік желісіне сараптама жасайтын ұйымның хабарлауынша (http://www.socialbakers.com/facebook-statistics/kazakhstan {{ref-en}}) Қазақстан facebook әлеуметтік желісін қолданатын елдердің ішінде 100 орынға көтерілді. Соңғы мәліметтер бойынша Қазақстанда 340 660 адам аталған әлеуметтік желінің қызметін қолданады<ref name="socialbakers.com"/><ref>[http://www.aorda.kz/?p=13725 Қазақстан Facebook бойынша100 орынға көтерілді]{{Deadlink|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. [[2011 жыл]]дың 6 айында 51 480 [[қазақстан]]дық facebook әлеуметтік желісіне қосылған. Әлеуметтік желіні Қазақстанда еркектерге (47%) қарағанда әйелдер (53%) көбірек қолданады. Қазіргі кезде ''Facebook-ке'' тіркелгенде басқа әлеуметтік желілерден достарыңды шақыру қызметі қосылған. Осы қызмет ''Facebook-те'' қазақстандық [[интернет]] қолданушылар көбеюіне септесіп отыр. [[Қазақстан]]да 18-24 жас аралығындағы азаматтар ''facebook'' желісін қолданатындардың ең үлкен тобын құрайды. [[Қазақстан]] [[Орталық Азия елдері]] ішінде бірінші орынды алып отыр. Соңғы айларда ''facebook'' қолданушылар санының көбеюін [[Mail.Ru]] акцияларының [[Лондон]] [[Қор биржасы]]нда сатылуымен байланыстырушылар бар. ''Facebook'' иелері [[ресей]]лік ақпараттық-ойын сауықтық порталдың минориталды [[акция]]сын сатып алған<ref>http://www.kerekinfo.kz/blog/urimtal/910.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111110341/http://www.kerekinfo.kz/blog/urimtal/910.html |date=2012-01-11 }} Қазақстан Facebook қолданушылары бойынша 213 елдің ішінде 103-орында</ref>. ==Хронология== ===2009 жыл=== [[13 маусым]]нан бастап қолданушыларға өз парақшаларының қалаған мекен-жайын алу (<code>[http://www.facebook.com/facebook http://www.facebook.com/facebook]</code>) мүмкіндігіне ие болды (<code>[http://www.facebook.com/profile.php?id=20531316728 http://www.facebook.com/profile.php?id=20531316728]</code><ref>{{cite web |accessdate=маусым 13, 2009 |url= http://blog.facebook.com/blog.php?post=90316352130 |title=Coming Soon: Facebook Usernames |author=DiPersia, Blaise |date=маусым 9, 2009 |publisher=The Facebook Blog}}</ref>). ===2010 жыл=== [[30 қыркүйек]]те [[компания]] әлеуметтiк желiсiнде жоспарланатын [[Skype]] [[интернет]]-[[телефония]] қызметімен келiсiмге қол қойды. [[7 қазан]]да топтардың жаңадан жасалған интерфейсi ұсынылған. Интерфейс әзірлеушілер жаңа туындыны адамдар арасында жылдам әрі қауіпсіз түрде мәлімет алмасуына мүмкіндік береді деп күтілуде. Жаңа топтардың ерекшелiктерi: құжаттарды бірлескен түрде өңдеуге, топтық чатқа, электрондық пошта арқылы хабарлама жариялауға мүмкіндік береді. [[15 қараша]]ның [[16 қараша]]ға қараған түні ''Facebook'' басшысы [[Марк Цукерберг]] меншiктi пошталық қызметтiң iске қосуы туралы презентация барысында ресми жариялады<ref>[http://old.ibusiness.ru/products/576720/ Facebook басты беті және оның жаңа поштасы] {{Webarchive|url=https://archive.is/20120716031437/http://old.ibusiness.ru/products/576720/ |date=2012-07-16 }}</ref>. ===2011 жыл=== [[201]]1 жылдың 16 қаңтарында «[[Алтын глобус]]» кинопремиясын 86-інші салтанатты рәсімінде 2010 жылдың «Үздік фильмі» атағын иеленді, бұл драматуралық жанрдағы көрініс [[Дэвид Финчера]]ның «[[Әлеуметтік желі (фильм)|Әлеуметтiк желi]]» фильмі. ''«Әлеуметтiк желi»'' - ''Facebookтiң'' жасалу тарихы туралы фильм<ref>{{cite web|accessdate=маусым 13, 2009 |url=http://www.facebook.com/privacy/?view=search |title=Search Privacy |publisher=Facebook}}</ref>. [[6 шiлде]] күнгі презентацияда [[Марк Цукерберг]] [[Skype]] платформасындағы бейнечаттың iске қосылғаны туралы жариялады<ref>[https://archive.is/20120713174217/operativno.com/archives/6001 Лос-Анджелесте «[[Алтын глобус]]» кинопремиясынвң лауреаттарын мадақтады]</ref>. ==Компания== [[Сурет:160californiaavelobby.jpg|thumb|right|250px|[[Пало-Альто]]дағы штаб-пәтері]] [[Сурет:Facebook log in.png‎|right|thumb|250px|Facebook-тың басты беті, әрі сол жерден тіркелуге болады.]] [[Сурет:Facebook popularity.PNG|thumb|250px|Facebook танымалдылығы. Facebook-тің 2004 жылғы 1 милион қолданушылары 2011 жылы 750 милионға жетті.]][[Сурет:Facebook users by age.PNG|thumb|250px|Facebook - қолданушылар жас айырмашылықтары бойынша келтірілген.]] ===Меншікті иелері=== * [[Марк Цукерберг]] — 24% * [[Accel Partners]] — 10% * [[VK (компания)|VK]] (бұрынғы Digital Sky Technologies) — 10% * [[Дастин Московиц]] — 6% * [[Эдуардо Саверин]] — 5% * [[Шон Паркер]] — 4% * [[Питер Тиль]] — 3% * [[Greylock Partners и Meritech Capital Partners]] — 1-ден 2%-ке * [[Microsoft]] — 1,3% * [[Li Ka-shing]] — 0,75% * [[Interpublic Group]] — 0,5% төмен * Компанияның бұрынғы қызметкерлері, солардың ішінде Мэтт Колер, Джефф Ротшильд, Адам Д`Анжело, Крис Хьюз, Оуэн Ван Натта, Рейд Хоффман, Марк Пинкус және т.б. — әр қайсысына 1% -тен төменге тиесілі болды. Қалған 30%-ы капитал салымшыларының арасында бөлініп алынды<ref>{{Cite news |title=Facebook's friend in Russia |url=http://tech.fortune.cnn.com/2010/10/04/facebooks-friend-in-russia/?source=cnn_bin&hpt=Sbin |accessdate=желтоқсан 18, 2010 |work =Fortune |date=4 қазан 2010}}</ref><ref>{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = 30/09/2010 | url = http://htnew.ru/internet/facebook-i-skype-reshili-obedinitsya/ | title = Facebook пен Skype бірігуге шешім қабылдады | format = | work = | publisher = HTnew.ru | accessdate = 2009-06-13 | lang = ru | description = }}</ref>. ===Басқару=== Маңызды басқару қызметшi Шерил Сандберг (COO ) және Дональд Грэм (төраға ), Крис Кокс (өнiм бойынша вице-Президент) тұрады. 2011 жыл сәуiрiне ''Facebook-тың'' күйі бойынша 2000 қызметкерден астам және 15 елдердегi өкiлдiгi есептейдi<ref name="Facebook Factsheet">{{cite web |title=Facebook Factsheet|url=http://www.facebook.com/press/info.php?factsheet |accessdate=сәуір 10, 2011}}</ref>. ===Кіріс=== Facebookтың табыстарының көпшiлiгi жарнамадан түседi<ref>[http://mashable.com/2011/01/17/facebooks-ad-revenue-hit-1-86b-for-2010/ Facebook’s Ad Revenue Hit $1.86B for 2010]</ref><ref>[http://www.bloomberg.com/news/2011-09-20/facebook-revenue-will-reach-4-27-billion-emarketer-says-1-.html Facebook Revenue Will Reach $4.27 Billion, EMarketer Says ]</ref>. Демек, [[Microsoft]] ''Facebook-тың'' эксклюзивтiк әрiптесi болып табылады, Facebookтың баннер жарнамасының қызмет көрсетуi үшiн Microsoftтiң түгендеуiн жарнамаларда бар болатын тек қана жарнамалық хабарлаулар қызмет көрсетедi<ref>{{cite web |title=Product Overview FAQ: Facebook Ads |url=http://www.facebook.com/press/faq.php#Facebook+Ads |publisher=Facebook |accessdate=March 10, 2008}}{{Dead link|date=Желтоқсан 2011}}</ref>. ===Операциялар=== 2011 жылы дерек өңдеу орталығының тапсырысы ''Facebook-тың'' салыстырғанда қазiргi дерек өңдеу орталықтарымен энергия тұтыну айтарлықтай ("38% төмен") төмендейдi<ref>{{cite news |accessdate=сәуір 16, 2011 |date=сәуір 16, 2011 |title=Zuckerberg makes surprise appearance at new Prineville, Ore. Facebook data center |agency=Associated Press |url=http://www.washingtonpost.com/business/zuckerberg-makes-surprise-appearance-at-new-prineville-ore-facebook-data-center/2011/04/16/AFT4NamD_story.html |newspaper=The Washington Post}}{{dead link|date=мамыр 2011}}</ref>. ==Аккаунтты өшіру== ''Facebookтың'' пайда болғанынан бастап алғашқы жылдан-ақ әлеуметтiк желiден өз мәлiметтерiңді толық алып тастауға мүмкіндіктің болмауы турасында қолданушылар наразылықтарын айтты<ref name="Facebook Factsheet"/>. [[2009 жыл|2009 жылы]] [[аккаунт]]ты толығымен өшіру қызметін ойлап тауып, іске қосты. Баптаулар жүйесінен аккаунтты өшіруге болады, сонымен қатар сіз туралы мәліметтер сақталады, бірақ бұл мәліметтерді ''Facebook'' қолданушылары көре алмайды. Қолданушы өз есімімен сайтқа кейінірек кіргенде мәліметтер қайта қалпына келеді. Өз аккаунтыңыз толықтай өшіру және қайта қалпына келтірмес үшін арнайы қалыпты (форманы) толтыруыз қажет<ref name=no_exit>[http://habrahabr.ru/blogs/web_2_0/31425/ Facebook-ке тіркелдіңіз бе? Шатасып қалуызда мүмкін], habrahabr.ru, [[13 қаңтар]] [[2008 жыл]]</ref>. ==FBML== XHTML-белгілерінің әртүрлілігін көрсететін FBML (Facebook Markup Language Fundamentals) деген интерфейс белгілерінің арнайы тілді қосымша бар екен. Бұл қосымша Facebookтың интерфейсiнiң дайын элементтерiн қолдану мүмкiндiгiн жеткiзiлiп берiледi. ==Facebook мәдениетте== * 2010 жылдың [[Әлеуметтік желі (фильм)|«Әлеуметтiк желi» фильмі]] Facebookтың жасалу тарихына арналған<ref>{{cite news | url = http://www.telegraph.co.uk/technology/twitter/5327822/Oldest-Tweeter-talks-cuppas-and-casserole-on-Twitter-at-104.html | title = Oldest Tweeter talks cuppas and casserole on Twitter at 104 | newspaper = The Daily Telegraph | date = мамыр 15, 2009 | location = London }}</ref>. * «Оңтүстiк бақ» мульттоптамасы, 14 маусым, 4 серия (1404), «You have 0 friends» <ref>{{cite news | first = Alex | last = Millson | url = http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1298433/Stars-pay-tribute-worlds-oldest-Twitter-user-Ivy-Bean-dies-aged-104.html?ITO=1490 | title = Stars pay tribute to world's oldest Twitter user Ivy Bean after she dies aged 104 | newspaper = Daily Mail | location = London | date = шілде 28, 2010}}</ref><ref>{{cite news |url=http://edition.cnn.com/2010/TECH/social.media/07/28/obit.ivy.bean/index.html?hpt=T2#fbid=txV8eA_Nah8 |title=Ivy Bean, 'world's oldest Twitter user,' dead at 104 |last=Gray |first=Melissa |date=шілде 28, 2010 |work =CNN |accessdate=шілде 31, 2010}}</ref>. * «Компьютершiлер» сериалы, 3 маусым, 5 серия (Friendface)<ref name=DenOfGeek22March2009>{{cite web |url=http://www.denofgeek.com/Reviews/222991/the_it_crowd_series_3_dvd_review.html |title=The IT Crowd series 3 DVD review |work=Den Of Geek.com |date=March 22, 2009| accessdate=маусым 7, 2010 |quote=Anyone who passes more than 15% of their working day on Facebook will love the 'Friendface' episode in series 3, which gently suggests that the likes of [[Friends Reunited]] and Facebook have a tendency to dig up situations&nbsp;– and people&nbsp;– that were buried with good reason}}</ref>. * «Дәрiгер хаус» сериалы, 7 маусым, 10 серия. Facebook емес, (негізінде онда Facebook емес, басқа атауы бар әлеуметтiк желi, бiрақ дизайнмен ұқсас)<ref>{{cite news |title=Egyptian names baby 'Facebook' |url=http://news.cnet.com/8301-1023_3-20034931-93.html |date=ақпан 22, 2011 | work = CNET News | first = Rich | last = Trenholm}}</ref>. * «Сүтішерлер» сериалы, 3 маусым, 10 серия<ref>{{cite news |title=Israeli newborn named 'Like' in tribute to Facebook| url=http://latimesblogs.latimes.com/technology/2011/05/israeli-couple-names-daughter-like-in-tribute-to-facebook.html |date=мамыр 16, 2011 | work = Los Angeles Times | first = Nathan |last = Olivarez-Giles}}</ref>. * Д. Киркпатриктің кітабы « Әлеуметтік желі. Facebookтың негізін қалаушы $4 миллиард доллар мен 500 миллион досты қалай тапты»<ref>{{cite web|title=The Social Network (2010) |url=http://www.imdb.com/title/tt1285016/ |publisher = Internet Movie DataBase |accessdate=шілде 3, 2010}}</ref><ref>{{cite news |title=Mark Zuckerberg Calls The Social Network Inaccurate |url=http://www.limelife.com/blog-entry/Mark-Zuckerberg-Calls-The-Social-Network-Inaccurate-VIDEO/77351.html |date=20 қазан 2010 | first = Jeffery | last = Racheff |work = Limelife}}</ref>. ==Дереккөздер== {{reflist|2}} ==Сыртқы сiлтемелер== * {{Ресми сайт|https://www.facebook.com}} * [http://www.infobag.in/weird-websites/ Weird websites] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170505120839/http://www.infobag.in/weird-websites |date=2017-05-05 }}, facebook weird websites by Mark Zuckerberg ,30 қыркүйек 2016. * [http://topics.nytimes.com/top/news/business/companies/facebook_inc/index.html Жаңалықтар және түсiнiктердiң жинағы] at ''[[The New York Times]]'' * [http://www.telegraph.co.uk/technology/facebook/ Facebook жаңалықтар және шолулар] at ''[[The Daily Telegraph]]'' (London) * [http://www.ft.com/cms/s/2/67e89ae8-30f7-11df-b057-00144feabdc0.html#axzz1BfiyklYU Facebook және Google аралығындағы диаграммалар] * [http://www.nytimes.com/2007/12/03/technology/03facebook.html?ref=business Facebook Founder Finds He Wants Some Privacy], in ''[[The New York Times]]'', желтоқсан 3, 2007 * [http://www.businessinsider.com/how-facebook-was-founded-2010-3 At Last -- Facebookты толық тарихы], in ''[[Business Insider]]'' March 5, 2010. * [http://mashable.com/2011/02/07/facebook-privacy-guide/ Facebook Privacy: 10 Settings Every User Needs to Know], by Stan Schroeder, ақпан 7, 2011 * [http://www.infobag.in/games/facebook-hidden-chess-game/ Facebook Popular Hidden Chess Game] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170306130917/http://www.infobag.in/games/facebook-hidden-chess-game/ |date=2017-03-06 }}, by syed kamran ,30 қыркүйек 2016. {{Facebook navbox}} {{Әлеуметтік желілер}} {{Жақсы мақала}} [[Санат:Facebook]] [[Санат:Әлеуметтік желілер]] [[Санат:Ағылшын тілді сайттар]] 12n8iyj1iu3ye3abun9a7jcrd0rsxjs Көліктік құралдың белсенді сыртқы қауіпсіздігі 0 100267 3407379 2078227 2024-12-04T12:35:17Z Ерден Карсыбеков 3744 «[[Автомобиль қауіпсіздігі]]» дегенге [[Уикипедия:Айдатқыштар|бағыттады]] 3407379 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Автомобиль қауіпсіздігі]] rgsn9pths116tabyi3z8snhji19v4im Автомобиль қауіпсіздігі 0 100274 3407377 3407366 2024-12-04T12:31:35Z Ерден Карсыбеков 3744 Шағын мақалалар біріктірілді 3407377 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Suzuki alto body2 - AIMS.JPG|нобай|]] '''Көліктік құралдың ішкі қауіпсіздігі''' — кузов ішіндегі жарақаттану элементтерін болдырмайтын, жүргізушіге және жолаушыларға шамадан артық соқтығыстарды азайтатын құралдар жиынтығы.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.</ref> Көліктік құралдың апатқа ұшырағаннан кейінгі қауіпсіздігі - жолдық көліктік апаттық оқиғалардың ауырлық зардаптарын азайтатын көліктік құралдың қасиеті (мысалы, авариялық сигналдар және отқа қарсы шаралар). Көлік құралдарының экологиялық қауіпсіздігі - қоршаған ортаға жағымсыз деңгейде әсерлерді төмендететін көлік құралының қасиеті. Көліктік құралдың белсенді қауіпсіздігі - жолдық-көліктік апаттың болу ықтималын азайтатын көліктік құралдың қасиеті. == Тағы қараңыз == * [[Автомобильдің белсенді қауіпсіздігі]] * [[Жол жүрісі қауіпсіздігі]] * [[Жол-көлік оқиғалары]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Автомобиль қауіпсіздігі]] 86jwgu6ha57rsotagvivu9mb8ivwk39 Көліктік құралдың апатқа ұшырағаннан кейінгі қауіпсіздігі 0 100288 3407378 2078155 2024-12-04T12:34:47Z Ерден Карсыбеков 3744 «[[Автомобиль қауіпсіздігі]]» дегенге [[Уикипедия:Айдатқыштар|бағыттады]] 3407378 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Автомобиль қауіпсіздігі]] rgsn9pths116tabyi3z8snhji19v4im Көлік құралдарының қауіпсіздігі 0 100294 3407381 2077565 2024-12-04T12:37:31Z Ерден Карсыбеков 3744 «[[Автомобиль қауіпсіздігі]]» дегенге [[Уикипедия:Айдатқыштар|бағыттады]] 3407381 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Автомобиль қауіпсіздігі]] rgsn9pths116tabyi3z8snhji19v4im Көлік құралдарының экологиялық қауіпсіздігі 0 100299 3407380 2077575 2024-12-04T12:37:04Z Ерден Карсыбеков 3744 «[[Автомобиль қауіпсіздігі]]» дегенге [[Уикипедия:Айдатқыштар|бағыттады]] 3407380 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Автомобиль қауіпсіздігі]] rgsn9pths116tabyi3z8snhji19v4im Әзірет Сұлтан мешіті 0 171414 3407564 3301170 2024-12-05T11:19:40Z Салиха 17167 3407564 wikitext text/x-wiki {{Мешіт | мешіт атауы = Әзірет Сұлтан мешіті | шынайы аты = | суреті = Hazret_Sultan_Mosque1.jpg | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N |lat_deg = 51 |lat_min = 07 |lat_sec = 30 |lon_dir = E |lon_deg = 71 |lon_min = 28 |lon_sec = 20 | карта атауы = | карта ені = | мемлекет = {{байрақ|Қазақстан}} | қала = [[Астана]] | статусы = Қазақстанның ұлттық мешіті | ағымы = [[суннизм]], [[ханафи мазһабы]] | мұсылмандардың діни басқармасы = [[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы|Қазақстан МДБ]] | иесі = | мешіт түрі = жұма мешіті | сәулет стилі = классикалық ислам | жобаның авторы = | сәулетшісі = | құрылысшысы = Sembol Insaat | құрылыстың бастамашысы = | құрылыс құны = | қайырымгері = | алғашқы деректер = | құрылысы = 2010 — 2012 | құрылысы басталды = | құрылысы аяқталды = | жәдігерлер = | имамы = Наурызбай қажы Тағанұлы | қазіргі жағдайы = | жалпы ауданы = 11 гектардан аса | көлемі = | ішкі ауданы = 17 700 м² | сыйымдылығы = 5000 — 10000 | күмбездердің саны = 9 | күмбездің биіктігі = 51 м | күмбездің диаметрі = 28,1 м | мұнаралар саны = 4 | мұнаралардың биіктігі = 77 м | материал = | таравих = | ифтар және сухур = | кітапхана = | мектеп = | медресе = | сайты = {{URL|muslim.kz}} | Commons = }} [[Сурет:Construction of new mosque close to Palace of Peace and Reconciliation.jpg|thumb|200px|right|21 қыркүйек 2011]] '''Әзірет Сұлтан мешіті''' – [[Астана]] қаласындағы орналасқан мешіт, [[Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген сәулет өнері ескерткіші. == Орналасқан жері == [[Астана]] қаласы, Тәуелсіздік даңғылы, 48, [[Бейбітшілік және келісім сарайы|Бейбітшілік және келісім]], [[Тәуелсіздік сарайы (Астана)|Тәуелсіздік сарайлары]] мен «[[Қазақ елі (монумент)|Қазақ елі]]<nowiki/>» монументі сынды айбынды нысандармен іргелес орналасқан. Рухани орын 13 га жерді алып жатқан аумақта орналасқан, мешіттің жалпы аумағы 17,7 мың шаршы метрді құрайды. Мешіт жобасы қазақтың дәстүрлі ою-өрнектері мен ұлттық нақыштағы сәндік элементтері қолданыла отырып, классикалық ислам үлгісінде орындалған.<ref>[http://www.egemen.kz/320661.html Егемен Қазақстан газеті]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Мешіттің ашылуы == Дәстүрлі ислам стиліндегі ғибадат үйі құрылысы 2009 маусым айында басталған болатын. 2012 жылдың 15 қаңтар күні мешітте өрт болуына байланысты көктемде ашылуы керек мешіт құрылысы кейінге шегерілді. Нұрсұлтан Назарбаев Астана қаласын дамытуға арналған жиналыста Әзірет Сұлтан мешітін салып жатқан құрылыс компаниясына құрылысты 6 шілде күні аяқтауды бұйырды. 2012 жылдың 6 шілде күні Әзірет Сұлтан мешітің салтанатты түрде ашылуы өтті. Ашылу салтанатына ҚР-дың президенті [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] қатысты. == Мешіт жайлы айтылған сөздер == Құрылыс жұмыстарына жоғары баға берген ҚР Президенті, 2011 жылы 7 желтоқсан күні мешітті зиярат етіп былай деді: «Бұл Орталық Азиядағы ең үлкен мешіт болып табылады. Ол мемлекет есебінен емес, адамдардың қосқан қаражатының есебінен салынып жатыр. Мешіттің құрылысы алдағы жылы аяқталады. Сол кезде салтанатты түрде ашатын боламыз», – деді.<ref>[http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 Ислам және Өркениет газеті.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307144032/http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 |date=2016-03-07 }}</ref> == Мешіттің күмбезі == «Әзірет Сұлтан» мешіті – Қазақстан бойынша ең үлкен күмбезді мешіт. Оның биіктігі – 51, ені – 28,1 метр. Ал бұл күмбездің жиегіндегі 8 күмбездің әрқайсысының ені 7,6 метр, ал вестибюль күмбезінің ені 15,2 метр. Мешіттің айшықты келбетін 4 мұнара толықтырады. Олардың әрқайсысының биіктігі 77 метр.<ref>[http://www.egemen.kz/320661.html Егемен Қазақстан газеті]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Сипаттамасы == Имандылық ордасы үш қабаттан тұрады. Әр қабатта ғибадатхана залдары, неке қиюға және дәрет алуға арналған бөлмелер, Құран оқуға және оқу ағартушылық топтың сабақ оқуына арналған залдар, асхана бар. Мешітте ерлерге арналған 4 000 адамдық намаз залы, халыққа қызмет көрсету орны, әйелдерге арналған 1 000 орындық намаз залы, имам, наиб имам, азаншы бөлмелері орналасқан.<ref>[http://www.egemen.kz/320661.html Егемен Қазақстан газеті]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Сондай-ақ арнайы неке қию бөлмесі, кітапхана сынды қосымша орындармен жабдықталған.<ref>[http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 Ислам және Өркениет газеті.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307144032/http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 |date=2016-03-07 }}</ref> Мешіттің алдыңғы жағынан қабырғалары табиғи тастармен әрлендірілсе, темір-бетонды күмбездері металмен көмкеріле өрілген.<ref>[http://www.egemen.kz/320661.html Егемен Қазақстан газеті]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Жоба жетекшісі Шефик Искендероғлының айтуынша, құрылысқа қажетті материалдар әлемнің 11 елінен жеткізілген. Сондай-ақ, отандық өнімдер де пайдаланылған.<ref>[http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 Ислам және Өркениет газеті.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307144032/http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 |date=2016-03-07 }}</ref> Жоба классикалық ислам стилі мен дәстүрлі қазақ орнаменті және декоративті элементтер қосындысы ретінде құрастырылған.<ref>[http://www.muftyat.kz/index.php?newsid=4950 ҚМДБ ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120201180816/http://www.muftyat.kz/index.php?newsid=4950 |date=2012-02-01 }}</ref> Жалпы құрылыс аумағы 20,6 мың шаршы метрді құрайды.<ref>[http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 Ислам және Өркениет газеті.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307144032/http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 |date=2016-03-07 }}</ref> 2012 жылы 15 қаңтар күні Әзірет Сұлтан мешітінде өрт болды. Өрттің салдарынан 1 адам қаза тапты. Өрт көлемі 800 кв. метрді қамтыған.<ref>[http://tengrinews.kz/events/205977/ Пожар в мечети Астаны потушен]</ref> Кейінірек 21 ақпанда сараптама нәтижесі бойынша хабарланғандай өрт себебіт салғырттық, техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтамағандық деп танылды.<ref>[http://news.nur.kz/209943.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120225032157/http://news.nur.kz/209943.html |date=2012-02-25 }}</ref> Мешіттің ресми веб-сайты жұмыс істейді.<ref>[http://www.muslim.kz Хазрет Сұлтан мешітінің ресми веб-сайты]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Астана мешіттері}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласы сәулеті]] 2x4yjbquosxjsnl5ghxkgsw0s7zn629 3407567 3407564 2024-12-05T11:25:07Z Салиха 17167 3407567 wikitext text/x-wiki {{Мешіт | мешіт атауы = Әзірет Сұлтан мешіті | шынайы аты = | суреті = Әзірет Сұлтан мешіті (Астана).jpg | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N |lat_deg = 51 |lat_min = 07 |lat_sec = 30 |lon_dir = E |lon_deg = 71 |lon_min = 28 |lon_sec = 20 | карта атауы = | карта ені = | мемлекет = {{байрақ|Қазақстан}} | қала = [[Астана]] | статусы = Қазақстанның ұлттық мешіті | ағымы = [[суннизм]], [[ханафи мазһабы]] | мұсылмандардың діни басқармасы = [[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы|Қазақстан МДБ]] | иесі = | мешіт түрі = жұма мешіті | сәулет стилі = классикалық ислам | жобаның авторы = | сәулетшісі = | құрылысшысы = Sembol Insaat | құрылыстың бастамашысы = | құрылыс құны = | қайырымгері = | алғашқы деректер = | құрылысы = 2010 — 2012 | құрылысы басталды = | құрылысы аяқталды = | жәдігерлер = | имамы = Наурызбай қажы Тағанұлы | қазіргі жағдайы = | жалпы ауданы = 11 гектардан аса | көлемі = | ішкі ауданы = 17 700 м² | сыйымдылығы = 5000 — 10000 | күмбездердің саны = 9 | күмбездің биіктігі = 51 м | күмбездің диаметрі = 28,1 м | мұнаралар саны = 4 | мұнаралардың биіктігі = 77 м | материал = | таравих = | ифтар және сухур = | кітапхана = | мектеп = | медресе = | сайты = {{URL|muslim.kz}} | Commons = }} [[Сурет:Construction of new mosque close to Palace of Peace and Reconciliation.jpg|thumb|200px|right|21 қыркүйек 2011]] '''Әзірет Сұлтан мешіті''' – [[Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген сәулет өнері ескерткіші. == Орналасқан жері == [[Астана]] қаласы, Тәуелсіздік даңғылы, 48, [[Бейбітшілік және келісім сарайы|Бейбітшілік және келісім]], [[Тәуелсіздік сарайы (Астана)|Тәуелсіздік сарайлары]] мен «[[Қазақ елі (монумент)|Қазақ елі]]<nowiki/>» монументі сынды айбынды нысандармен іргелес орналасқан. Рухани орын 13 га жерді алып жатқан аумақта орналасқан, мешіттің жалпы аумағы 17,7 мың шаршы метрді құрайды. Мешіт жобасы қазақтың дәстүрлі ою-өрнектері мен ұлттық нақыштағы сәндік элементтері қолданыла отырып, классикалық ислам үлгісінде орындалған.<ref>[http://www.egemen.kz/320661.html Егемен Қазақстан газеті]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Мешіттің ашылуы == Дәстүрлі ислам стиліндегі ғибадат үйі құрылысы 2009 маусым айында басталған болатын. 2012 жылдың 15 қаңтар күні мешітте өрт болуына байланысты көктемде ашылуы керек мешіт құрылысы кейінге шегерілді. Нұрсұлтан Назарбаев Астана қаласын дамытуға арналған жиналыста Әзірет Сұлтан мешітін салып жатқан құрылыс компаниясына құрылысты 6 шілде күні аяқтауды бұйырды. 2012 жылдың 6 шілде күні Әзірет Сұлтан мешітің салтанатты түрде ашылуы өтті. Ашылу салтанатына ҚР-дың президенті [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] қатысты. == Мешіт жайлы айтылған сөздер == Құрылыс жұмыстарына жоғары баға берген ҚР Президенті, 2011 жылы 7 желтоқсан күні мешітті зиярат етіп былай деді: «Бұл Орталық Азиядағы ең үлкен мешіт болып табылады. Ол мемлекет есебінен емес, адамдардың қосқан қаражатының есебінен салынып жатыр. Мешіттің құрылысы алдағы жылы аяқталады. Сол кезде салтанатты түрде ашатын боламыз», – деді.<ref>[http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 Ислам және Өркениет газеті.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307144032/http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 |date=2016-03-07 }}</ref> == Мешіттің күмбезі == «Әзірет Сұлтан» мешіті – Қазақстан бойынша ең үлкен күмбезді мешіт. Оның биіктігі – 51, ені – 28,1 метр. Ал бұл күмбездің жиегіндегі 8 күмбездің әрқайсысының ені 7,6 метр, ал вестибюль күмбезінің ені 15,2 метр. Мешіттің айшықты келбетін 4 мұнара толықтырады. Олардың әрқайсысының биіктігі 77 метр.<ref>[http://www.egemen.kz/320661.html Егемен Қазақстан газеті]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Сипаттамасы == Имандылық ордасы үш қабаттан тұрады. Әр қабатта ғибадатхана залдары, неке қиюға және дәрет алуға арналған бөлмелер, Құран оқуға және оқу ағартушылық топтың сабақ оқуына арналған залдар, асхана бар. Мешітте ерлерге арналған 4 000 адамдық намаз залы, халыққа қызмет көрсету орны, әйелдерге арналған 1 000 орындық намаз залы, имам, наиб имам, азаншы бөлмелері орналасқан.<ref>[http://www.egemen.kz/320661.html Егемен Қазақстан газеті]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Сондай-ақ арнайы неке қию бөлмесі, кітапхана сынды қосымша орындармен жабдықталған.<ref>[http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 Ислам және Өркениет газеті.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307144032/http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 |date=2016-03-07 }}</ref> Мешіттің алдыңғы жағынан қабырғалары табиғи тастармен әрлендірілсе, темір-бетонды күмбездері металмен көмкеріле өрілген.<ref>[http://www.egemen.kz/320661.html Егемен Қазақстан газеті]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Жоба жетекшісі Шефик Искендероғлының айтуынша, құрылысқа қажетті материалдар әлемнің 11 елінен жеткізілген. Сондай-ақ, отандық өнімдер де пайдаланылған.<ref>[http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 Ислам және Өркениет газеті.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307144032/http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 |date=2016-03-07 }}</ref> Жоба классикалық ислам стилі мен дәстүрлі қазақ орнаменті және декоративті элементтер қосындысы ретінде құрастырылған.<ref>[http://www.muftyat.kz/index.php?newsid=4950 ҚМДБ ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120201180816/http://www.muftyat.kz/index.php?newsid=4950 |date=2012-02-01 }}</ref> Жалпы құрылыс аумағы 20,6 мың шаршы метрді құрайды.<ref>[http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 Ислам және Өркениет газеті.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307144032/http://www.islam-orkeniet.kz/?p=978 |date=2016-03-07 }}</ref> 2012 жылы 15 қаңтар күні Әзірет Сұлтан мешітінде өрт болды. Өрттің салдарынан 1 адам қаза тапты. Өрт көлемі 800 кв. метрді қамтыған.<ref>[http://tengrinews.kz/events/205977/ Пожар в мечети Астаны потушен]</ref> Кейінірек 21 ақпанда сараптама нәтижесі бойынша хабарланғандай өрт себебіт салғырттық, техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтамағандық деп танылды.<ref>[http://news.nur.kz/209943.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120225032157/http://news.nur.kz/209943.html |date=2012-02-25 }}</ref> Мешіттің ресми веб-сайты жұмыс істейді.<ref>[http://www.muslim.kz Хазрет Сұлтан мешітінің ресми веб-сайты]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Астана мешіттері}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласы сәулеті]] 54czpo5t5dyrpax72xqh7soiinnjq4w Талқылау:Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны туралы 1 185324 3407458 1283693 2024-12-05T04:08:22Z 37.99.36.34 3407458 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} {{Абай Құнанбайұлы жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} Наурыз мейрамы туралы [[Арнайы:Үлесі/37.99.36.34|37.99.36.34]] 09:08, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) lff9zagd2a6xvo99tn2cwbgo2mz6wz3 3407459 3407458 2024-12-05T05:08:05Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/37.99.36.34|37.99.36.34]] ([[User talk:37.99.36.34|т]]) өңдемелерінен [[User:BolatbekBot|BolatbekBot]] соңғы нұсқасына қайтарды 1283693 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} {{Абай Құнанбайұлы жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} amotw2zkgj8h3kkugf8aefqukdms4rj Зеефельд (Жоғарғы Бавария) 0 208736 3407534 2957030 2024-12-05T09:01:42Z Gliwi 67438 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen von Seefeld.png]] → [[File:DEU Seefeld COA.svg]] PNG → SVG 3407534 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Зеефельд (Жоғарғы Бавария) |шынайы атауы = Seefeld (Oberbayern) |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Seefeld COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=48 |lat_min=02 |lat_sec=00 |lon_dir=E |lon_deg=11 |lon_min=12 |lon_sec=00 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Бавария |кестедегі аймақ = Бавария |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Штарнберг |кестедегі аудан = Штарнберг (аудан){{!}}Штарнберг |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = Вольфрам Гум |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 34,87 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 570 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 7039 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 08152 |пошта индексі = 82229 |пошта индекстері = |автомобиль коды = STA |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 09 1 88 132 |ортаққордағы санаты = Seefeld (Oberbayern) |сайты = http://www.seefeld.de/ |сайт тілі = de }} '''Зеефельд (Жоғарғы Бавария)''' ({{lang-de|Seefeld (Oberbayern)}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Жоғарғы Бавария (округ)|Жоғарғы Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Штарнберг (аудан)|Штарнберг]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 7039 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&sequenz=tabelleErgebnis&selectionname=12411-009r&sachmerkmal=QUASTI&sachschluessel=SQUART04&startjahr=2010&endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210428054219/https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&sequenz=tabelleErgebnis&selectionname=12411-009r&sachmerkmal=QUASTI&sachschluessel=SQUART04&startjahr=2010&endjahr=2010 |date=2021-04-28 }}</ref> Алып жатқан жер аумағы 34,87 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 1 88 132''. Муниципалитеттің басшысы — Вольфрам Гум. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.seefeld.de/ Ресми сайты] {{Бавария аудандары}} {{Германия:Штарнберг ауданы:Қалалар}} {{Bavaria-geo-stub}} [[Санат:Бавария елді мекендері]] jzwyhxhwy0nxji7mnywqawgya39vesx Нойнкирхен-ам-Поцберг 0 210285 3407531 1825506 2024-12-05T08:57:52Z Gliwi 67438 ([[c:GR|GR]]) [[File:Neunkirp.jpg]] → [[File:DEU Neunkirchen am Potzberg COA.svg]] JPG → SVG 3407531 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Нойнкирхен-ам-Поцберг |шынайы атауы = Neunkirchen am Potzberg |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Neunkirchen am Potzberg COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=30 |lat_sec=31 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=29 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Рейнланд-Пфальц |кестедегі аймақ = Рейнланд-Пфальц |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Кузель |кестедегі аудан = Кузель (аудан){{!}}Кузель |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = Макс Рюбель |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 5,01 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 315–355 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 433 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 06385 |пошта индексі = 66887 |пошта индекстері = |автомобиль коды = KUS |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 07 3 36 066 |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = de }} '''Нойнкирхен-ам-Поцберг''' ({{lang-de|Neunkirchen am Potzberg}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Кузель (аудан)|Кузель]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 433 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&sequenz=tabelleErgebnis&selectionname=12411-009r&sachmerkmal=QUASTI&sachschluessel=SQUART04&startjahr=2010&endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]</ref> Алып жатқан жер аумағы 5,01 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''07 3 36 066''. Муниципалитеттің басшысы — Макс Рюбель. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * {{Рейнланд-Пфальц аудандары}} {{Германия:Кузель ауданы:Қалалар}} {{RhinelandPalatinate-geo-stub}} [[Санат:Рейнланд-Пфальц елді мекендері]] 4jmz68v753e92nky0rqa1uj3ag75v3z Роза 0 214518 3407528 3406991 2024-12-05T08:44:16Z Shaimovasabrina 164030 3407528 wikitext text/x-wiki == Нұрпейісова Роза Мақашқызы == '''Нұрпейісова Роза Мақашқызы''' — қазақ ғалымы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Ол психология және педагогика саласындағы жетекші мамандардың бірі болып табылады. Қазақ білім беру жүйесінің теориясы мен практикасын жетілдіруде маңызды үлес қосқан ғалым. Құрманбек Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің профессоры әрі педагогика факультетінің негізін қалаушы. Нұрпейісова Роза Мақашқызы қазақ тілінде педагогикалық әдістемелер мен психологияны оқытудың жаңа тәсілдерін енгізуде айтарлықтай еңбек сіңірді. ==== Өмірбаяны* ==== Роза Мақашқызы 1956 жылы Ақтөбе облысының ауылдық жерінде дүниеге келген. Ол өзінің педагогикалық қызметін мектептерде бастады. Кейіннен жоғары оқу орнына ауысып, Құрманбек Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің педагогика және психология факультетінде жұмыс істей бастады. Оның ғылыми еңбектері мен зерттеу салаларының басты бағыты оқу процесінің тиімділігі, оқушылардың жеке тұлғалық дамуы мен психологиялық ерекшеліктері болды. ==== Білім мен ғылымдағы жетістіктері* ==== Нұрпейісова Роза педагогика және психология ғылымдары бойынша бірнеше ғылыми мақалалар мен оқу-әдістемелік құралдардың авторы. Оның зерттеулері педагогикалық ғылымда жаңа теориялық тұжырымдар мен практикалық ұсыныстардың пайда болуына ықпал етті. Ғалымның ғылыми қызығушылықтары тұлғалық даму, оқушылардың эмоциялық интеллектісін дамыту және педагогикалық әдістемелердің тиімділігіне бағытталған. Оның ең маңызды ғылыми жұмыстарының бірі — білім беру жүйесін жетілдіру үшін психологиялық тұрғыдан жаңа әдіс-тәсілдер мен педагогикалық технологияларды қолдану болып табылады. Нұрпейісова Роза оқу-тәрбие үдерісінде тұлғаның психологиялық және әлеуметтік даму аспектілеріне ерекше назар аударады. ==== Педагогика мен психологиядағы зерттеулер ==== Роза Нұрпейісова білім беру психологиясы мен педагогика саласындағы жаңа көзқарастарды енгізу бағытында көптеген жұмыстар атқарды. Оның зерттеулерінде психология мен педагогиканың теориялық және практикалық қырларын байланыстыру, студенттер мен оқушылардың білім алудағы психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, білім беру жүйесін дамыту мәселелері кеңінен қарастырылған. Нұрпейісова Роза өзінің ғылыми еңбектерінде білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының, яғни оқытушылардың, студенттердің және оқушылардың арасындағы психологиялық тепе-теңдікті сақтау қажеттілігін атап көрсетеді. Оның еңбектері білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық технологияларды қолданудың тиімділігін көрсетіп, психологиялық әдістемелердің оқу процесіне ықпалын зерттейді. ==== Қоғамдық қызметі мен педагогикалық тәжірибесі ==== Роза Мақашқызы Нұрпейісова оқу процесіне жаңашылдықты енгізу мақсатында көптеген ғылыми конференциялар, семинарлар мен тренингтер өткізді. Ол педагогика мен психология саласында әдістемелік жұмыстарды жетілдіріп, университетте оқу үдерісін ұйымдастырудың жаңа формаларын енгізуге белсенді қатысты. Оның жетекшілігімен университетте бірнеше ғылыми жобалар мен зерттеу жұмыстар жүзеге асырылды. Нұрпейісова Роза педагогика факультетінің профессоры ретінде бірнеше ғылыми жұмыстар мен магистратура, докторантура бойынша ғылыми жетекшілік етті. Оның жетекшілігімен көптеген жас ғалымдар өздерінің ғылыми зерттеулерін қорғап, білім саласында жоғары жетістіктерге жетті. ==== Қорытынды ==== Нұрпейісова Роза Мақашқызы — қазақ білім беру жүйесінің дамуына, педагогика мен психология ғылымының өркендеуіне зор үлес қосқан ғалым. Ол университет қабырғасында көптеген шәкірттер тәрбиелеп, олардың ғылымға деген қызығушылықтарын арттырып, жаңа ғылыми бағыттарды дамытуда өз үлесін қосқан. Оның ғылыми еңбектері мен педагогикалық қызметі қазіргі қазақ білім жүйесінің маңызды құрамдас бөлігіне айналған. ==== Жетістіктері мен марапаттары ==== Роза Мақашқызының ғылыми қызметі мен педагогикалық жұмысы жоғары бағаланып, ол бірнеше мәрте мемлекеттік және кәсіби марапаттарға ие болды. Оның білім беру саласындағы еңбектері педагогикалық қоғамдастықта кеңінен танылды. === Пайдаланылған әдебиеттер: === [править | править код] # '''Нұрпейісова Р. М. (2010)'''. "Педагогика және психология мәселелері". Ақтөбе: Құрманбек Жұбанов атындағы университет баспасы. #* ''Бұл кітап Нұрпейісова Роза Мақашқызының педагогика мен психология саласындағы зерттеулерін қамтиды.'' # '''Нұрпейісова Р. М.''' (жыл). "Оқу процесінде психологияның рөлі". Ғылыми журнал, № (жыл). #* ''Бұл мақала оқу процесінде психологияның рөлін, білім беру жүйесінің психологиялық аспектілерін талқылайды.'' # '''Құрманбек Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің ресми сайты'''. <nowiki>https://www.kgu.kz/</nowiki> #* ''Университет туралы ақпарат, оның құрылымы, ғылыми зерттеулер мен профессорлық құрам туралы дереккөз.'' # '''Ақтөбе өңірінің білім беру энциклопедиясы (2018)'''. #* ''Энциклопедияда Ақтөбе өңіріндегі білім беру жүйесінің тарихы, профессорлар мен ғалымдар туралы ақпарат бар.'' # '''Нұрпейісова Р. М. туралы мәліметтер'''. Ақтөбе қаласы. #* ''Бұл жергілікті ресурстарда ғалымның еңбек жолы мен ғылыми қызметі туралы толық ақпарат бар.'' # '''Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі'''. 100iu1tik8ydr96ybm6ydblj79uu30e 3407530 3407528 2024-12-05T08:57:43Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Shaimovasabrina|Shaimovasabrina]] ([[User talk:Shaimovasabrina|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды 3406991 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Роза |шынайы атауы = Rosa (Thüringen |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=50 |lat_min=43 |lat_sec=0 |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=15 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Тюрингия |кестедегі аймақ = Тюрингия |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Шмалькальден-Майнинген |кестедегі аудан = Шмалькальден-Майнинген (аудан){{!}}Шмалькальден-Майнинген |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = Ульрих Лайфер |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 9,42 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 350 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 770 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 036968 |пошта индексі = 98590 |пошта индекстері = |автомобиль коды = SM |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 16 0 66 059 |ортаққордағы санаты = Rosa (Thüringen) |сайты = http://www.rosa-georgenzell.de |сайт тілі = de }} '''Роза''' ({{lang-de|Rosa (Thüringen}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Тюрингия]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Шмалькальден-Майнинген (аудан)|Шмалькальден-Майнинген]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 770 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik.thueringen.de/datenbank/TabAnzeige.asp?tabelle=gg000102%7C%7C Thüringer Landesamt für Statistik – Bevölkerung nach Gemeinden, erfüllenden Gemeinden und Verwaltungsgemeinschaften]</ref> Алып жатқан жер аумағы 9,42 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''16 0 66 059''. Муниципалитеттің басшысы — Ульрих Лайфер. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.rosa-georgenzell.de Ресми сайты] {{Тюрингия аудандары}} {{Германия:Шмалькальден-Майнинген ауданы:Қалалар}} {{Thuringia-geo-stub}} [[Санат:Тюрингия елді мекендері]] ap3up4nz57yjjbgdq7lgu6w3ws0rmtw Мелилья 0 220346 3407442 2978365 2024-12-04T19:45:18Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3407442 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|Испания}} |Қазақша атауы = Мелилья |Шынайы атауы = Melilla |Елтаңба = Escudo de Melilla.svg |Ту = Flag of Melilla.svg |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = Мелильи елтаңбасы |Тудың аты = Мелильи туы |Ел = [[Испания]] |lat_dir = N |lat_deg = 35 |lat_min = 17 |lat_sec = 33 |lon_dir = W |lon_deg = 2 |lon_min = 56 |lon_sec = 32 |region = ES |type = |деңгей = 2 |CoordScale = |Әнұраны = [[Мелилья әнұраны|Himno de Melilla]] |Статусы = [[Автономды қала]] |Кіреді = |Енеді = |Астанасы = Мелилья |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = |Таратылған уақыты = |Басшысы = [[Хуан Хосе Имброда]] |Басшының түрі = Президент |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = [[испан тілі|испан тілі]] |Тілдері = |Тұрғыны = 65,5 мың |Санақ жылы = 2005 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = 19 |Тығыздығы = 5311 |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессионалдық құрамы = |Жер аумағы = 12,3 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = 19 |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Ендік = 35º17' с. е. |Бойлық = 2º56' ш. б. |Карта = Locator map of Melilla.png |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = ES-ML |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = http://www.melilla.es |Commons санаты = Melilla |Түсініктемелер = }} [[Сурет:Melilla en.png|Мелилья картасы|250px|thumb]] '''Мелилья''' ({{lang-es|Melilla}} {{IPA|[meliʎa]}}) — [[Жерорта теңізі|Жерорта теңізінің]] жағалауында орналасқан [[Испания|испан]] қала және кемежай. [[Испанияның автономды қалалары|Испанияның автономды қаласы]] статусына ие. == Сілтемелер == * [http://www.melilla.es/ Мелилья автономды қаласының ресми сайты]. {{ref-es}} * [http://www.melillamonumental.org/ Fundación Melilla Ciudad Monumental] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140923004922/http://www.melillamonumental.org/ |date=2014-09-23 }}. {{ref-es}} * [http://www.melillaturismo.com/ Página oficial de promoción turística]. {{ref-es}} * [http://www.camelilla.es/portal/ciudad/historia/index.jsp Мелилья тарихына қысқаша шолу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050910090157/http://www.camelilla.es/portal/ciudad/historia/index.jsp |date=2005-09-10 }}. {{ref-es}} * [http://www.arkeomelilla.galeon.com/ Мелилья саулет-өнері] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111016130553/http://www.arkeomelilla.galeon.com/ |date=2011-10-16 }}. {{ref-es}} * [http://www.melillasostenible.org/ Desarrollo sostenible. Ecología] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060829010109/http://www.melillasostenible.org/ |date=2006-08-29 }}. {{ref-es}} * [http://www.guelaya.org/ Мелильяның экологиялық ассоциациясы]{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. {{ref-es}} {{Испания автономды бірлестіктері}} {{Испания провинциялары}} {{Африка елдері}} {{Солтүстік Африка елдері мен аймақтары}} [[Санат:Мелилья]] [[Санат:Испания автономды қалалары]] [[Санат:Испания кемежайлары]] [[Санат:Испания эксклавтары]] mfd3glp90sg9vcokqpur1ckktxxr7rj Маревиль 0 435245 3407431 2963055 2024-12-04T18:36:56Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Blason_Maresville.svg]]» деген «[[:File:Blason_ville_fr_Maresville_62.svg]]» дегенмен алмастырылды. 3407431 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]] |қазақша атауы = Маревиль |шынайы атауы = Maresville |сурет = Maresville église 1.jpg |жағдайы = |ел = Франция |елтаңба = Blason ville fr Maresville 62.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir= |lat_deg=50.5266666667 |lat_min= |lat_sec= |lon_dir= |lon_deg=1.73333333333 |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = type:city(79)_region:FR |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 270 |аймақ картасының өлшемi = 270 |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Франция аймақтары{{!}}Аймағы |аймағы = Нор-Па-де-Кале |кестедегі аймақ = Нор-Па-де-Кале |аудан түрі = Франция департаменттері{{!}}Департаменті |ауданы = Па-де-Кале |кестедегі аудан = Па-де-Кале (департамент){{!}}Па-де-Кале |қауым түрі = Франция округтері{{!}}Округі |қауым = Монтрей (округ){{!}}Монтрей |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = <!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:<br /> [[Етапль (кантон)|Етапль]] --> |басшының түрi = Мэр{{!}}Мэрі |басшысы = Laurent Sagnier ([[2008]]-[[2014]]) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 2,46 |биiктiктiң түрi = Биіктігі |орталығының биiктігі = 10—86 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 79 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = 32,11 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 62630 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = INSEE коды |сандық идентификаторы = 62554 |ортаққордағы санаты = Maresville |сайты = |сайт тілі = }} '''Маревиль''' ({{lang-fr|Maresville}}) — [[Франция]]дағы коммуна. [[Нор-Па-де-Кале]] аймағына қарасты [[Па-де-Кале (департамент)|Па-де-Кале]] департаментінде орналасқан. [[Монтрей (округ)|Монтрей]] округінің құрамына енеді. Алып жатқан жер аумағы 2,46 км² шамасында. Коммунаның [[INSEE коды]] — ''62554'', [[пошта индексі]] — ''62630''. == Демографиясы == [[2009 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 79 адамды құрады<ref>{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp |title = 2009 жылғы тұрғындар саны |publisher=[[INSEE]] |accessdate=25.11.2012}}{{ref-fr}}</ref>. Халық тығыздығы — 32,11 адам/км². {{Демография/FRA/Maresville}} Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}</ref>: {{ЖЖ-Кесте | макс=8 | барлығы=72 | е0=4 | ә0=0 | е5=4 | ә5=4 | е10=4 | ә10=0 | е15=4 | ә15=0 | е20=8 | ә20=0 | е25=0 | ә25=0 | е30=0 | ә30=4 | е35=8 | ә35=4 | е40=0 | ә40=4 | е45=8 | ә45=0 | е50=4 | ә50=4 | е55=0 | ә55=0 | е60=0 | ә60=0 | е65=0 | ә65=0 | е70=0 | ә70=4 | е75=4 | ә75=0 | е80=0 | ә80=0 | е85=0 | ә85=0 }} == Тағы қараңыз == * [[Па-де-Кале департаментінің коммуналары]] == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Maresville|Маревиль}} * [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=62554-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121020174046/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=62554-COM |date=2012-10-20 }} * [http://www.mapquest.com/?q=50.5266666667,1.73333333333&zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы] {{France-geo-stub}} {{Па-де-Кале департаментінің коммуналары}} [[Санат:Па-де-Кале департаментінің коммуналары]] ox3n33ihknh2az5q2028eyv9mv7pxko Конго (өзен) 0 479507 3407403 3176594 2024-12-04T17:00:17Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3407403 wikitext text/x-wiki {{мағына|Конго}} {{Өзен |атауы = Конго |шынайы атауы = |сурет = Sunrise on the Congo River - 2.JPG |сурет ені = |сурет атауы = Конго өзені |карта =Aruwimi-Ituri.png |карта ені = |карта атауы = Конго бассейні |ұзындығы =4700 |су алабының ауданы = 4&nbsp;014&nbsp;500 |су алабы = [[Атлант мұхиты]] |өзендердің су алабы = |су шығыны = 41 800 |өлшеу орны = |бастауы = |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 1590 |s_lat_dir = S|s_lat_deg = 11|s_lat_min = 46|s_lat_sec = 15.7 |s_lon_dir = E|s_lon_deg = 26|s_lon_min = 30|s_lon_sec = 45.8 |сағасы = [[Атлант мұхиты]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = 0 |m_lat_dir = S|m_lat_deg = 6.075352 |m_lon_dir = E|m_lon_deg = 12.44133 |еңістігі = 0,36 |ел = [[Конго Демократиялық Республикасы]], [[Конго Республикасы]], [[Ангола]] |аймақ = |ортаққордағы санаты = Congo River }} '''Конго''' ('''Заи́р''', '''Луалаба''') — Орталық Африкадағы өзен. Негізгі бөлігі [[Конго Демократиялық Республикасы]]нан ағып өтеді (оның [[Конго Республикасы]] және [[Ангола]] шекарасынан аз бөлігі өтеді). Африкада ұзындығы жөнінен екінші орында, әлемдегі суы жөнінен [[Амазон өзені|Амазонка]] өзенінен кейін екінші орынды алады. Жоғарғы ағысы (Кисангани қаласынан жоғары) [[Луалаба]] деп аталады. [[Экватор]] сызығын екі рет кесіп өтетін жалғыз ірі өзен. Салалары: Ридольфа Танганьика == Географиясы == Су алабының ауданы — 4 014 500<ref>[http://books.google.ru/books?id=WLZRxM9vfXoC&pg=PA338&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Source Book for the Inland Fishery Resources of Africa, Том 1 Авторы: J.-P. vanden Bossche,G. M. Bernacsek]</ref> км². Конго ұзындығы — [[Чамбези]] бастауынан бастап 4700 км, Луалаба бастауынан бастап 4374 км құрайды. Луалаба [[Конго Демократиялық Республикасы]]ның оңтүстік шығысынан бастау алады. Конго өзенінің бастауы Замбияның солтүстік-шығысында, Луалаба өзені деп аталатын кішігірім өзеннен басталады. Луалаба өзені оңтүстікке қарай ағып, кейіннен Конго өзені болып аталады. Өзеннің ағысы батысқа қарай бұрылады және терең, кең алқаптан өтеді. Конго өзені экваторды екі рет кесіп өтеді, бұл оның ерекше географиялық ерекшелігі саналады. Өзен бойында бірнеше сарқырама және тар тар аңғарлар бар. Ең әйгілісі - Ливингстон сарқырамасы. Өзеннің батыс бөлігінде, Атлант мұхитына құяр алдында, кең эстуарийі (сағасы) бар. == Гидрологиясы == Конго өзені әлемдегі ең сулы өзендердің бірі, оның су ағыны Амазонка өзенінен кейін екінші орында. Өзеннің су деңгейі маусымдық өзгерістерге ұшырайды, жаңбырлы маусымда су деңгейі көтеріледі. Суының қоңыр түсі болады, бұл оның топырақ эрозиясына байланысты. 1903–1983 жылдардағы [[Киншаса]] аумағындағы өзеннің орташа айлық су шығыны (м³/с)<ref>[http://www.grdc.sr.unh.edu/html/Polygons/P1147010.html Данные на сайте GRDC]</ref>: <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.8) id:darkgrey value:gray(0.3) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.9) ImageSize = width:600 height:280 PlotArea = left:40 bottom:40 top:20 right:20 DateFormat = x.y Period = from:0 till:60000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:lightgrey increment:20000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:5000 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:Jan text:Қаңт. bar:Fév text:Ақп. bar:Mar text:Наур. bar:Avr text:Сәу. bar:Mai text:Мам. bar:Jun text:Маус. bar:Jul text:Шілд. bar:Aoû text:Там. bar:Sep text:Қырк. bar:Oct text:Қаз. bar:Nov text:Қараш. bar:Déc text:Желт. PlotData= color:barra width:30 align:left bar:Jan from:0 till: 47492 bar:Fév from:0 till: 34300 bar:Mar from:0 till: 34714 bar:Avr from:0 till: 35971 bar:Mai from:0 till: 39149 bar:Jun from:0 till: 35532 bar:Jul from:0 till: 31702 bar:Aoû from:0 till: 31086 bar:Sep from:0 till: 35191 bar:Oct from:0 till: 43170 bar:Nov from:0 till: 50039 bar:Déc from:0 till: 56081 PlotData= bar:Jan at: 47492 fontsize:S text: 47492 shift:(-10,5) bar:Fév at: 34300 fontsize:S text: 34300 shift:(-10,5) bar:Mar at: 34714 fontsize:S text: 34714 shift:(-10,5) bar:Avr at: 35971 fontsize:S text: 35971 shift:(-10,5) bar:Mai at: 39149 fontsize:S text: 39149 shift:(-10,5) bar:Jun at: 35532 fontsize:S text: 35532 shift:(-10,5) bar:Jul at: 31702 fontsize:S text: 31702 shift:(-10,5) bar:Aoû at: 31086 fontsize:S text: 31086 shift:(-10,5) bar:Sep at: 35191 fontsize:S text: 35191 shift:(-10,5) bar:Oct at: 43170 fontsize:S text: 43170 shift:(-10,5) bar:Nov at: 50039 fontsize:S text: 50039 shift:(-10,5) bar:Déc at: 56081 fontsize:S text: 56081 shift:(-10,5) </timeline> == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.ppl.nl/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=82 Bibliography on Water Resources and International Law] Peace Palace Library * [http://www.waterandnature.org/en/resources/publications/thematic-collection/facts-figures/watersheds-world Map of the Congo River basin at Water Resources eAtlas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120813015647/http://www.waterandnature.org/en/resources/publications/thematic-collection/facts-figures/watersheds-world |date=2012-08-13 }} * [http://www.elebo.com/congo-river Interesting pictures and details to see] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140828141212/http://www.elebo.com/congo-river |date=2014-08-28 }} * [http://research.amnh.org/ichthyology/congo/index_02.html The Congo Project], ''American Museum of Natural History'' (AMNH) [[Санат:Африка өзендері]] bw64vnh55z5tn5nxhg50al3ge7thjw1 3407404 3407403 2024-12-04T17:00:58Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 «[[Санат:Африка өзендері|Африка өзендері]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Конго Демократиялық Республикасы өзендері|Конго Демократиялық Республикасы өзендері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3407404 wikitext text/x-wiki {{мағына|Конго}} {{Өзен |атауы = Конго |шынайы атауы = |сурет = Sunrise on the Congo River - 2.JPG |сурет ені = |сурет атауы = Конго өзені |карта =Aruwimi-Ituri.png |карта ені = |карта атауы = Конго бассейні |ұзындығы =4700 |су алабының ауданы = 4&nbsp;014&nbsp;500 |су алабы = [[Атлант мұхиты]] |өзендердің су алабы = |су шығыны = 41 800 |өлшеу орны = |бастауы = |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 1590 |s_lat_dir = S|s_lat_deg = 11|s_lat_min = 46|s_lat_sec = 15.7 |s_lon_dir = E|s_lon_deg = 26|s_lon_min = 30|s_lon_sec = 45.8 |сағасы = [[Атлант мұхиты]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = 0 |m_lat_dir = S|m_lat_deg = 6.075352 |m_lon_dir = E|m_lon_deg = 12.44133 |еңістігі = 0,36 |ел = [[Конго Демократиялық Республикасы]], [[Конго Республикасы]], [[Ангола]] |аймақ = |ортаққордағы санаты = Congo River }} '''Конго''' ('''Заи́р''', '''Луалаба''') — Орталық Африкадағы өзен. Негізгі бөлігі [[Конго Демократиялық Республикасы]]нан ағып өтеді (оның [[Конго Республикасы]] және [[Ангола]] шекарасынан аз бөлігі өтеді). Африкада ұзындығы жөнінен екінші орында, әлемдегі суы жөнінен [[Амазон өзені|Амазонка]] өзенінен кейін екінші орынды алады. Жоғарғы ағысы (Кисангани қаласынан жоғары) [[Луалаба]] деп аталады. [[Экватор]] сызығын екі рет кесіп өтетін жалғыз ірі өзен. Салалары: Ридольфа Танганьика == Географиясы == Су алабының ауданы — 4 014 500<ref>[http://books.google.ru/books?id=WLZRxM9vfXoC&pg=PA338&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Source Book for the Inland Fishery Resources of Africa, Том 1 Авторы: J.-P. vanden Bossche,G. M. Bernacsek]</ref> км². Конго ұзындығы — [[Чамбези]] бастауынан бастап 4700 км, Луалаба бастауынан бастап 4374 км құрайды. Луалаба [[Конго Демократиялық Республикасы]]ның оңтүстік шығысынан бастау алады. Конго өзенінің бастауы Замбияның солтүстік-шығысында, Луалаба өзені деп аталатын кішігірім өзеннен басталады. Луалаба өзені оңтүстікке қарай ағып, кейіннен Конго өзені болып аталады. Өзеннің ағысы батысқа қарай бұрылады және терең, кең алқаптан өтеді. Конго өзені экваторды екі рет кесіп өтеді, бұл оның ерекше географиялық ерекшелігі саналады. Өзен бойында бірнеше сарқырама және тар тар аңғарлар бар. Ең әйгілісі - Ливингстон сарқырамасы. Өзеннің батыс бөлігінде, Атлант мұхитына құяр алдында, кең эстуарийі (сағасы) бар. == Гидрологиясы == Конго өзені әлемдегі ең сулы өзендердің бірі, оның су ағыны Амазонка өзенінен кейін екінші орында. Өзеннің су деңгейі маусымдық өзгерістерге ұшырайды, жаңбырлы маусымда су деңгейі көтеріледі. Суының қоңыр түсі болады, бұл оның топырақ эрозиясына байланысты. 1903–1983 жылдардағы [[Киншаса]] аумағындағы өзеннің орташа айлық су шығыны (м³/с)<ref>[http://www.grdc.sr.unh.edu/html/Polygons/P1147010.html Данные на сайте GRDC]</ref>: <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.8) id:darkgrey value:gray(0.3) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.9) ImageSize = width:600 height:280 PlotArea = left:40 bottom:40 top:20 right:20 DateFormat = x.y Period = from:0 till:60000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:lightgrey increment:20000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:5000 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:Jan text:Қаңт. bar:Fév text:Ақп. bar:Mar text:Наур. bar:Avr text:Сәу. bar:Mai text:Мам. bar:Jun text:Маус. bar:Jul text:Шілд. bar:Aoû text:Там. bar:Sep text:Қырк. bar:Oct text:Қаз. bar:Nov text:Қараш. bar:Déc text:Желт. PlotData= color:barra width:30 align:left bar:Jan from:0 till: 47492 bar:Fév from:0 till: 34300 bar:Mar from:0 till: 34714 bar:Avr from:0 till: 35971 bar:Mai from:0 till: 39149 bar:Jun from:0 till: 35532 bar:Jul from:0 till: 31702 bar:Aoû from:0 till: 31086 bar:Sep from:0 till: 35191 bar:Oct from:0 till: 43170 bar:Nov from:0 till: 50039 bar:Déc from:0 till: 56081 PlotData= bar:Jan at: 47492 fontsize:S text: 47492 shift:(-10,5) bar:Fév at: 34300 fontsize:S text: 34300 shift:(-10,5) bar:Mar at: 34714 fontsize:S text: 34714 shift:(-10,5) bar:Avr at: 35971 fontsize:S text: 35971 shift:(-10,5) bar:Mai at: 39149 fontsize:S text: 39149 shift:(-10,5) bar:Jun at: 35532 fontsize:S text: 35532 shift:(-10,5) bar:Jul at: 31702 fontsize:S text: 31702 shift:(-10,5) bar:Aoû at: 31086 fontsize:S text: 31086 shift:(-10,5) bar:Sep at: 35191 fontsize:S text: 35191 shift:(-10,5) bar:Oct at: 43170 fontsize:S text: 43170 shift:(-10,5) bar:Nov at: 50039 fontsize:S text: 50039 shift:(-10,5) bar:Déc at: 56081 fontsize:S text: 56081 shift:(-10,5) </timeline> == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.ppl.nl/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=82 Bibliography on Water Resources and International Law] Peace Palace Library * [http://www.waterandnature.org/en/resources/publications/thematic-collection/facts-figures/watersheds-world Map of the Congo River basin at Water Resources eAtlas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120813015647/http://www.waterandnature.org/en/resources/publications/thematic-collection/facts-figures/watersheds-world |date=2012-08-13 }} * [http://www.elebo.com/congo-river Interesting pictures and details to see] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140828141212/http://www.elebo.com/congo-river |date=2014-08-28 }} * [http://research.amnh.org/ichthyology/congo/index_02.html The Congo Project], ''American Museum of Natural History'' (AMNH) [[Санат:Конго Демократиялық Республикасы өзендері]] lk474x7aobyacwy1cpj0ss7zr9njjjg 3407405 3407404 2024-12-04T17:02:09Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 +[[Санат:Конго Республикасы өзендері]]; +[[Санат:Замбия өзендері]]; +[[Санат:Ангола өзендері]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3407405 wikitext text/x-wiki {{мағына|Конго}} {{Өзен |атауы = Конго |шынайы атауы = |сурет = Sunrise on the Congo River - 2.JPG |сурет ені = |сурет атауы = Конго өзені |карта =Aruwimi-Ituri.png |карта ені = |карта атауы = Конго бассейні |ұзындығы =4700 |су алабының ауданы = 4&nbsp;014&nbsp;500 |су алабы = [[Атлант мұхиты]] |өзендердің су алабы = |су шығыны = 41 800 |өлшеу орны = |бастауы = |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 1590 |s_lat_dir = S|s_lat_deg = 11|s_lat_min = 46|s_lat_sec = 15.7 |s_lon_dir = E|s_lon_deg = 26|s_lon_min = 30|s_lon_sec = 45.8 |сағасы = [[Атлант мұхиты]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = 0 |m_lat_dir = S|m_lat_deg = 6.075352 |m_lon_dir = E|m_lon_deg = 12.44133 |еңістігі = 0,36 |ел = [[Конго Демократиялық Республикасы]], [[Конго Республикасы]], [[Ангола]] |аймақ = |ортаққордағы санаты = Congo River }} '''Конго''' ('''Заи́р''', '''Луалаба''') — Орталық Африкадағы өзен. Негізгі бөлігі [[Конго Демократиялық Республикасы]]нан ағып өтеді (оның [[Конго Республикасы]] және [[Ангола]] шекарасынан аз бөлігі өтеді). Африкада ұзындығы жөнінен екінші орында, әлемдегі суы жөнінен [[Амазон өзені|Амазонка]] өзенінен кейін екінші орынды алады. Жоғарғы ағысы (Кисангани қаласынан жоғары) [[Луалаба]] деп аталады. [[Экватор]] сызығын екі рет кесіп өтетін жалғыз ірі өзен. Салалары: Ридольфа Танганьика == Географиясы == Су алабының ауданы — 4 014 500<ref>[http://books.google.ru/books?id=WLZRxM9vfXoC&pg=PA338&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Source Book for the Inland Fishery Resources of Africa, Том 1 Авторы: J.-P. vanden Bossche,G. M. Bernacsek]</ref> км². Конго ұзындығы — [[Чамбези]] бастауынан бастап 4700 км, Луалаба бастауынан бастап 4374 км құрайды. Луалаба [[Конго Демократиялық Республикасы]]ның оңтүстік шығысынан бастау алады. Конго өзенінің бастауы Замбияның солтүстік-шығысында, Луалаба өзені деп аталатын кішігірім өзеннен басталады. Луалаба өзені оңтүстікке қарай ағып, кейіннен Конго өзені болып аталады. Өзеннің ағысы батысқа қарай бұрылады және терең, кең алқаптан өтеді. Конго өзені экваторды екі рет кесіп өтеді, бұл оның ерекше географиялық ерекшелігі саналады. Өзен бойында бірнеше сарқырама және тар тар аңғарлар бар. Ең әйгілісі - Ливингстон сарқырамасы. Өзеннің батыс бөлігінде, Атлант мұхитына құяр алдында, кең эстуарийі (сағасы) бар. == Гидрологиясы == Конго өзені әлемдегі ең сулы өзендердің бірі, оның су ағыны Амазонка өзенінен кейін екінші орында. Өзеннің су деңгейі маусымдық өзгерістерге ұшырайды, жаңбырлы маусымда су деңгейі көтеріледі. Суының қоңыр түсі болады, бұл оның топырақ эрозиясына байланысты. 1903–1983 жылдардағы [[Киншаса]] аумағындағы өзеннің орташа айлық су шығыны (м³/с)<ref>[http://www.grdc.sr.unh.edu/html/Polygons/P1147010.html Данные на сайте GRDC]</ref>: <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.8) id:darkgrey value:gray(0.3) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.8,0.9) ImageSize = width:600 height:280 PlotArea = left:40 bottom:40 top:20 right:20 DateFormat = x.y Period = from:0 till:60000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:lightgrey increment:20000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:5000 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:Jan text:Қаңт. bar:Fév text:Ақп. bar:Mar text:Наур. bar:Avr text:Сәу. bar:Mai text:Мам. bar:Jun text:Маус. bar:Jul text:Шілд. bar:Aoû text:Там. bar:Sep text:Қырк. bar:Oct text:Қаз. bar:Nov text:Қараш. bar:Déc text:Желт. PlotData= color:barra width:30 align:left bar:Jan from:0 till: 47492 bar:Fév from:0 till: 34300 bar:Mar from:0 till: 34714 bar:Avr from:0 till: 35971 bar:Mai from:0 till: 39149 bar:Jun from:0 till: 35532 bar:Jul from:0 till: 31702 bar:Aoû from:0 till: 31086 bar:Sep from:0 till: 35191 bar:Oct from:0 till: 43170 bar:Nov from:0 till: 50039 bar:Déc from:0 till: 56081 PlotData= bar:Jan at: 47492 fontsize:S text: 47492 shift:(-10,5) bar:Fév at: 34300 fontsize:S text: 34300 shift:(-10,5) bar:Mar at: 34714 fontsize:S text: 34714 shift:(-10,5) bar:Avr at: 35971 fontsize:S text: 35971 shift:(-10,5) bar:Mai at: 39149 fontsize:S text: 39149 shift:(-10,5) bar:Jun at: 35532 fontsize:S text: 35532 shift:(-10,5) bar:Jul at: 31702 fontsize:S text: 31702 shift:(-10,5) bar:Aoû at: 31086 fontsize:S text: 31086 shift:(-10,5) bar:Sep at: 35191 fontsize:S text: 35191 shift:(-10,5) bar:Oct at: 43170 fontsize:S text: 43170 shift:(-10,5) bar:Nov at: 50039 fontsize:S text: 50039 shift:(-10,5) bar:Déc at: 56081 fontsize:S text: 56081 shift:(-10,5) </timeline> == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.ppl.nl/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=82 Bibliography on Water Resources and International Law] Peace Palace Library * [http://www.waterandnature.org/en/resources/publications/thematic-collection/facts-figures/watersheds-world Map of the Congo River basin at Water Resources eAtlas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120813015647/http://www.waterandnature.org/en/resources/publications/thematic-collection/facts-figures/watersheds-world |date=2012-08-13 }} * [http://www.elebo.com/congo-river Interesting pictures and details to see] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140828141212/http://www.elebo.com/congo-river |date=2014-08-28 }} * [http://research.amnh.org/ichthyology/congo/index_02.html The Congo Project], ''American Museum of Natural History'' (AMNH) {{сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Конго Демократиялық Республикасы өзендері]] [[Санат:Конго Республикасы өзендері]] [[Санат:Замбия өзендері]] [[Санат:Ангола өзендері]] 17v4agksa1hbz5e6xrhf41jbrodq9ys Шаһиншаһ 0 481176 3407443 3075741 2024-12-04T20:27:36Z CommonsDelinker 165 «[[:File:State_flag_of_Iran_1964-1980.svg]]» деген «[[:File:State_flag_of_Iran_(1964–1980).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3407443 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Mohammad Reza Pahlavi.png|thumb|right|Иранның соңғы шаһиншаһы — Мұхаммед Реза Пехлеви]] '''Шаһиншаһ''' немесе '''шаһаншаһ''' ({{lang-fa|شاهنشاه‎ }}, «патшалардың патшасы» мағынасын береді) — ежелгі парсы ([[Ахемен әулеті]] [[мидия]]лықтардан алған), одан кейін [[иран]]дық [[патша]]лардың атағы. Бұл атақ алғашқы рет Иранды билеп отырған [[Сасани әулеті]]мен қабылданған, бірақ ол Ахемен әулетінің кезеңіндегі атақ '''«xšāyaθiya xšāyaθiyānām»'''-дан бастау алған. Сондықтан бірінші шаһиншаһ деп [[Ұлы Кир]]ді атайды. Бұл атақ үзілістермен 2500 жыл бойы қолданыста болған. Соңғы шаһиншаһ [[Мұхаммед Реза Пехлеви]] [[1979]] жылы болған [[Иран ислам революциясы]]ның кезінде тақтан тайдырылды. Оның ұлы [[Реза Кир Пехлеви]] иран монархисттерімен заңды шаһиншаһ саналады. Шаһиншаһқа ұқсас «Basileos Basileon» атағын [[Византия]]лық император [[Ираклий]] Сасанилерді жеңгеннен кейін алған. == Ахеменилерден кейін шаһиншаһ атағын алған әулеттер == {| class="wikitable" |- ! Әулет !! Мемлекет !! Билік жылдары |- | [[Сасани әулеті]] || [[Эраншахр]] || 226—651 |- | [[Бағратилер әулеті]] || [[Сурет:Bagratuni flag.svg|24px]] [[Ания патшалығы]] (Армения) || 921—1045 |- | [[Буилер әулеті]] || [[Ирак]] пен [[Иран]] || 978—1055 |- | [[Селжұқ әулеті]] || [[Ирак]] пен [[Иран]] || 1037—1152 |- | [[Сефеви әулеті]] || [[Сурет:Flag of Persia (1665).svg|24px]] [[Иран]] || 1501—1794 |- | [[Хотаки әулеті]] || [[Иран]] || 1722—1729 |- | [[Афшари әулеті]] || [[Сурет:Nader Shah Flag.svg|24px]] [[Иран]] || 1736—1795 |- | [[Зендтер]] || [[Сурет:Zand Dynasty flag.svg|24px]] [[Иран]] || 1782—1794 |- | [[Сурет:Mohammad Shah Qajar Flag.svg|24px]] [[Қажарлар әулеті]] || [[Сурет:State Flag of Iran (1924).svg|24px]] [[Иран|Ұлық Иран мемлекеті]] || 1796—1925<ref>1943 жылға дейін таласты</ref> |- | [[Сурет:Standard of the Crown Prince of Iran Temporary.svg|24px]] [[Пехлеви әулеті]] || [[Сурет:State flag of Iran (1964–1980).svg|24px]] [[Иран|Иран Шаһаншаһ мемлекеті]] || 1925—1979 |} == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Иран тарихы]] [[Санат:Атақтар]] o1ar816v4hjwz12e6dwnhyagd08shj3 Уикипедия:Белсенді қатысушылар 4 492279 3407374 3407021 2024-12-04T12:00:19Z Jembot 36112 Bot: Рейтингті жаңарту 3407374 wikitext text/x-wiki {{/begin|200}} |- | 1 || [[User:Casserium|Casserium]] || [[Special:Contributions/Casserium|{{formatnum:1173}}]] || {{Permissions|Casserium}} |- | 2 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1101}}]] || {{Permissions|Мағыпар}} |- | 3 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:887}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}} |- | 4 || [[User:1nter pares|1nter pares]] || [[Special:Contributions/1nter pares|{{formatnum:596}}]] || {{Permissions|1nter pares}} |- | 5 || [[User:Syrymzhan|Syrymzhan]] || [[Special:Contributions/Syrymzhan|{{formatnum:301}}]] || {{Permissions|Syrymzhan}} |- | 6 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:268}}]] || {{Permissions|Салиха}} |- | 7 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:237}}]] || {{Permissions|Kasymov}} |- | 8 || [[User:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] || [[Special:Contributions/Muzaffar Turgunov|{{formatnum:233}}]] || {{Permissions|Muzaffar Turgunov}} |- | 9 || [[User:Ismukhammed|Ismukhammed]] || [[Special:Contributions/Ismukhammed|{{formatnum:221}}]] || {{Permissions|Ismukhammed}} |- | 10 || [[User:Nurtenge|Nurtenge]] || [[Special:Contributions/Nurtenge|{{formatnum:140}}]] || {{Permissions|Nurtenge}} |- | 11 || [[User:Makenzis|Makenzis]] || [[Special:Contributions/Makenzis|{{formatnum:130}}]] || {{Permissions|Makenzis}} |- | 12 || [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] || [[Special:Contributions/Malik Nursultan B|{{formatnum:114}}]] || {{Permissions|Malik Nursultan B}} |- | 13 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:110}}]] || {{Permissions|Орел Карл}} |- | 14 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:95}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}} |- | 15 || [[User:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] || [[Special:Contributions/Шайнүсіп|{{formatnum:58}}]] || {{Permissions|Шайнүсіп}} |- | 16 || [[User:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] || [[Special:Contributions/Daniyal.aidarov5|{{formatnum:50}}]] || {{Permissions|Daniyal.aidarov5}} |- | 17 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:46}}]] || {{Permissions|Kas77777}} |- | 18 || [[User:ҚР ЖАП|ҚР ЖАП]] || [[Special:Contributions/ҚР ЖАП|{{formatnum:42}}]] || {{Permissions|ҚР ЖАП}} |- | 19 || [[User:Mukhayyo Artikova21nis|Mukhayyo Artikova21nis]] || [[Special:Contributions/Mukhayyo Artikova21nis|{{formatnum:38}}]] || {{Permissions|Mukhayyo Artikova21nis}} |- | 20 || [[User:Тұран|Тұран]] || [[Special:Contributions/Тұран|{{formatnum:35}}]] || {{Permissions|Тұран}} |- | 21 || [[User:Epoxa-HH|Epoxa-HH]] || [[Special:Contributions/Epoxa-HH|{{formatnum:32}}]] || {{Permissions|Epoxa-HH}} |- | 22 || [[User:Нұргүл8710|Нұргүл8710]] || [[Special:Contributions/Нұргүл8710|{{formatnum:31}}]] || {{Permissions|Нұргүл8710}} |- | 23 || [[User:Mheidegger|Mheidegger]] || [[Special:Contributions/Mheidegger|{{formatnum:31}}]] || {{Permissions|Mheidegger}} |- | 24 || [[User:GeniusBM|GeniusBM]] || [[Special:Contributions/GeniusBM|{{formatnum:30}}]] || {{Permissions|GeniusBM}} |- | 25 || [[User:Айжанкааа|Айжанкааа]] || [[Special:Contributions/Айжанкааа|{{formatnum:28}}]] || {{Permissions|Айжанкааа}} |- | 26 || [[User:Ansar Töre Sultan|Ansar Töre Sultan]] || [[Special:Contributions/Ansar Töre Sultan|{{formatnum:27}}]] || {{Permissions|Ansar Töre Sultan}} |- | 27 || [[User:AlibekKS|AlibekKS]] || [[Special:Contributions/AlibekKS|{{formatnum:27}}]] || {{Permissions|AlibekKS}} |- | 28 || [[User:Sagzhan|Sagzhan]] || [[Special:Contributions/Sagzhan|{{formatnum:26}}]] || {{Permissions|Sagzhan}} |- | 29 || [[User:Tleukhan Altynai|Tleukhan Altynai]] || [[Special:Contributions/Tleukhan Altynai|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Tleukhan Altynai}} |- | 30 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:24}}]] || {{Permissions|Gliwi}} |- | 31 || [[User:Zhasulan Balgozha|Zhasulan Balgozha]] || [[Special:Contributions/Zhasulan Balgozha|{{formatnum:24}}]] || {{Permissions|Zhasulan Balgozha}} |- | 32 || [[User:Ғаламатадам|Ғаламатадам]] || [[Special:Contributions/Ғаламатадам|{{formatnum:22}}]] || {{Permissions|Ғаламатадам}} |- | 33 || [[User:NazerkeKenzhebay21nis|NazerkeKenzhebay21nis]] || [[Special:Contributions/NazerkeKenzhebay21nis|{{formatnum:18}}]] || {{Permissions|NazerkeKenzhebay21nis}} |- | 34 || [[User:Айгулик|Айгулик]] || [[Special:Contributions/Айгулик|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Айгулик}} |- | 35 || [[User:Маконяаа|Маконяаа]] || [[Special:Contributions/Маконяаа|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Маконяаа}} |- | 36 || [[User:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] || [[Special:Contributions/Batyrbek.kz|{{formatnum:15}}]] || {{Permissions|Batyrbek.kz}} |- | 37 || [[User:Sleepycatinacap|Sleepycatinacap]] || [[Special:Contributions/Sleepycatinacap|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Sleepycatinacap}} |- | 38 || [[User:Бердалиева Айзере Абайқызы|Бердалиева Айзере Абайқызы]] || [[Special:Contributions/Бердалиева Айзере Абайқызы|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Бердалиева Айзере Абайқызы}} |- | 39 || [[User:Kaiyr|Kaiyr]] || [[Special:Contributions/Kaiyr|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Kaiyr}} |- | 40 || [[User:Kontributor 2K|Kontributor 2K]] || [[Special:Contributions/Kontributor 2K|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Kontributor 2K}} |- | 41 || [[User:Рахметова Улбосын|Рахметова Улбосын]] || [[Special:Contributions/Рахметова Улбосын|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Рахметова Улбосын}} |- | 42 || [[User:BasilLeaf|BasilLeaf]] || [[Special:Contributions/BasilLeaf|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|BasilLeaf}} {{/end}} meri1l9s3yw52t0yaszkvgl8c8nz0ld Үлгі:Байрақ/Пруссия 10 493198 3407402 3341219 2024-12-04T16:37:03Z HapHaxion 65292 3407402 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|байрақ/ту</noinclude>}}} | өлшемі = {{{өлшемі|}}} | alias = Пруссия | flag alias = Flag of Prussia (1892-1918).svg | flag alias-1466 = Flag of Prussia (1466-1772).svg | flag alias-1525 = Flag of Ducal Prussia.svg | flag alias-1701 = Flag of the Kingdom of Prussia (1701-1750).svg | flag alias-1750 = Flag of the Kingdom of Prussia (1750-1801).svg | flag alias-1803 = Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg | flag alias-1816 = Flagge Preußen - Kriegsflagge (1816).png | flag alias-1892 = Flag of Prussia (1892-1918).svg | flag alias-1918 = Free State Of Prussia (narrow borders).svg | flag alias-1933 = Dienstflagge Preußen 1933-35.svg | var1 = 1466 | var2 = 1525 | var3 = 1701 | var4 = 1750 | var5 = 1803 | var6 = 1816 | var7 = 1892 | var8 = 1918 | var9 = 1933 | variant = {{{variant|}}} }}<noinclude> </noinclude> iwl0pkl6rqqkq9vmvggufsnlgccn88n Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева 0 502755 3407411 3404491 2024-12-04T17:17:04Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Алия_Назарбаева.jpg|Алия_Назарбаева.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Ymblanter|Ymblanter]] [[commons:File:Алия_Назарбаева.jpg|жойған]], себебі: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Алия Назарбаева.jpg|]]. 3407411 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Есімі = Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева |Суреті = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 03.02.1980 |Туған жері = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы]] |Азаматтығы = {{USSR}} →<br />{{KAZ}} |Титулы_2= Қоршаған ортаны қорғау ұйымдары қауымдастығы президиумының төрағасы |Басқара бастады_2=[[қараша]] [[2017]] |Басқаруын аяқтады_2=[[қаңтар]] [[2022]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы= «Жасыл ел» жастар еңбек жасақтары кеңесінің төрағасы |Басқара бастады=[[2021]] [[жыл]] [[5 сәуір]]ден бастап |Ізашары= ''лауазым құрылды''; ол өзі бірінші төраға ретінде |Білімі = '''1. ''' Ричмонд университеті <br>'''2. '''[[Джордж Вашингтон университеті]] <br> '''3. '''[[Қазақ гуманитарлық заң университеті]] <br /> '''4. '''[[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]] |Әкесі =[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Анасы =[[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]] |Жұбайы = '''1. ''' Айдар Асқарұлы Ақаев ''(некеде 1998-2001) '' <br> '''2. ''' Данияр Пернебекұлы Хасенов ''(некеде 2002 - ?) '' <br> '''3. '''Димаш Ғабитұлы Досанов ''(некеде 2015-2023) '' |Балалары = '''қыздары'''<br>Тиара Назарбаева (Хасенова) (2007) <br />Алсара (2011) <br /> Айлана (2018)<br> '''ұлы'''<br> Алдияр (2016) |Марапаттары =Әдебиет және өнер саласындағы мемлекеттік сыйлық |Commons =Әлия Назарбаева |Династия=[[Нұрсұлтан Назарбаев отбасы|Назарбаевтар әулеті]]}} '''Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева''' ([[3 ақпан]] [[1980 жыл|1980]], [[Алматы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]) — [[Қазақстан| Қазақстан Республикасының]] қоғам қайраткері. [[Қазақстан]] 1-ші [[Қазақстан Республикасының Президенті|Президенті]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] кенже қызы. Қазақстан Республикасының өнер және мәдениет саласындағы мемлекеттік сыйлығының лауреаты (2018). ==Айыптаулар,тергеу== 2024 жылы 28 ақпанда Астанада Ұлттық баспасөз клубында баспасөз мәслихаты өтіп, оның барысында қазақстандық кәсіпкер Нұрлан Бимурзин журналистерге 2003 жылы бірінші президенттің қызы өзінің ықпалын пайдаланып, 170 миллион АҚШ долларын құрайтын (2003 жылғы мәліметтер бойынша) операциялық бизнесін, жеті мұнай базасы мен 96 жанармай құю станциясын тартып алғанын айтты. ==Отбасы== * Бірінші некесі: 1998-2001 жылдары [[Қырғызстан президенті]] [[Асқар Ақайұлы Ақаев|Асқар Ақаевтың]] баласы Айдар Ақаевпен некеде болды. Бұл некеден бала жоқ. * Екінші неке: 2002 жылы қазақстандық кәсіпкер , футболист Данияр Пернебекұлы Хасеновке тұрмысқа шығып, кейін ажырасқан . Бұл некеден [[2007]] [[жыл]]ы Тиара Назарбаева (Хасенова) және [[2011]] [[жыл]]ы Алсара Хасенова туылды . * Үшінші неке: 2015 жылы жазушы [[Сәбит Айтмұханұлы Досанов|Сәбит Досановтың]] жиені Димаш Досановқа үйленіп , [[2023]] [[жыл]]ы [[жаз]]да ажырасты . Бұл некеден [[2016]] [[жыл]]ы Алдияр және [[2018]] [[жыл]]ы Айлана туылды . * Әкесі - [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] - [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті]] * Анасы - [[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]] - Қазақстанның тұңғыш [[Қазақстанның бірінші ханымы|бірінші ханымы]]. * Балалары - Тиара Назарбаева ([[2007]] ж.т.), Алсара Хасенова ([[2011]] ж.т.), Алдияр ([[2016]] ж.т.), Айлана ([[2018]] ж.т.) * Тәтесі - [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]] - [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Қазақстан Парламенті Мәжілісінің]] [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 3-сайланым депутаттары|3]], [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 5-сайланым депутаттары|5]], [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 7-сайланым депутаттары|7-сайланым]] және [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Сенаттың]] [[Қазақстан Парламенті Сенатының 6-сайланым депутаттары|6-сайланым]] депутаты, [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Қазақстан Парламенті Сенатының]] тұңғыш төрайымы, миллионер. * Тәтесі - [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]] - Нұрсұлтан Назарбаев білім қорының директоры, [[Қазақстан-Британ техникалық университеті|ҚБТУ АҚ]] директорлар кеңесінің төрағасы және миллиардер. == Марапаттары мен атақтары== 2013 жылы зергерлік бұйымдардағы ұлттық идеяларды жандандырғаны үшін «Fashion TV Awards» марапатына ие болды. 2018 жылы [[Анаға апарар жол|«Анаға апарар жол» толықметражды фильмін]] түсіруге қатысқаны үшін Қазақстан Республикасының әдебиет және өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды. Фильмнің продюсері Әлия Назарбаеваның өзі. ==Киноиндустрия== «New World Production» ЖШС құрылтайшысы. «Ояну» экологиялық деректі фильмінің продюсері, 2012 ж. 2014 жылы [[Хабар (телеарна)|«Хабар» телеарнасының]] тапсырысымен жаһандық экологиялық проблемаларға шолу жасайтын «Жер мұрасы» атты екі сериялы деректі фильм түсірілді. Фильмдердің фрагменттері «Экология және тұрақты даму» мектеп оқулығына бейне қосымша ретінде енгізілді. Қазіргі уақытта телевизиялық прокатта «Жаңа әлем продакшн» ЖШС шығарған экологиялық тақырыпқа арналған бес деректі фильм және төрт жарнамалық фильм бар. [[Анаға апарар жол|«Анаға апарар жол» фильмінің]] бас продюсері (2016). Қазақстан кинотеатрларында премьера алты аптаға созылды. Гала көрсетілімдері әлемнің 12 елінде өтті. Фильм алты халықаралық кинофестивальде марапаттарға ие болды, соның ішінде Хорватиядағы халықаралық фестивальдің бас жүлдесі және «Еуразия көпірі» халықаралық кинофестивалінде Гран-при және т.б. «Ұстазды іздеуде» гуманитарлық педагогика негіздері туралы деректі фильмнің продюсері (2018). [[Хабар (телеарна)|«Хабар» телеарнасынан]] көрсетілген фильм қоғамда үлкен резонансқа ие болды. Фильм Қазақстанның көптеген мектептерінде мұғалімдер мен ата-аналарға да көрсетілді. 2018 жылы Әлия Назарбаева [[Томирис (фильм)|«Томирис» тарихи фильмінің]] бас продюсері болды . ==Мансабы== [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі]]нің жалпы бөлімінің кеңесшісі, «Caspian Industries Ltd» (минералды ауыз су) ЖШС бас директоры, «Элитстрой» ЖШС директорлар кеңесінің төрағасы қызметтерін атқарған. Ол Қазақстан Республикасындағы бірінші көп функционалды «Wellness Club LUXOR» дене шынықтыру-сауықтыру кешенінің негізін қалаушы. 2011 жылы итальяндық зергерлік үймен бірлесе отырып, Дамиани Alsara деген атпен зергерлік бұйымдар желісін іске қосты. == Экологиялық бастамалар== 10-11-сыныптарға арналған «Экология және тұрақты даму» оқулығының, 6-7-сыныптарға арналған «Экологиялық мәдениет» таңдау курсының және «Балалық шақтың жасыл планетасы» оқу-дамыту кешенінің бірлескен авторы. мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалар. Назарбаеваның бастамасымен «Эко-Челлендж» жобасы – қатты тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинауды насихаттау бойынша жүйелі жұмысты дамытуға бағытталған конкурс. Жобаға 82 мыңнан астам бала қатысты. 2018 жылғы 28 сәуірде Астанада Қазақстандағы экологиялық проблемалар тақырыбына арналған дөңгелек үстел аясында ол «жасыл экономика» терминін жаңа заңнамада заңдастыру ұсынысымен Экологиялық ұйымдар қауымдастығының президиумының төрағасы қызметін атқарды. Экологиялық кодекс. Ол қоршаған ортаның нашарлағанын жариялап, кешенді шараларды жүзеге асыруға шақырды: «2020 жылға қарай отандық бизнес өзінің шектеулері, тәуекелдері және ықтимал пайдасы бар жаңа шындыққа тап болады. Ұлттық міндеттемелерді орындамау қазақстандық тауарлардың әлемдік нарыққа шығуының шектелуіне, сондай-ақ басқа да экономикалық санкциялардың қолданылуына әкеледі». == Қоғамдық белсенділік== * [[Бөбек қоры|«Бөбек»]] ұлттық ғылыми-практикалық және сауықтыру орталығының Қамқоршылық кеңесінің төрағасы. * «Жандану әлемі» қорының негізін қалаушы. * Әлеуметтік маңызы бар бастамаларды дамыту қорының негізін қалаушы. * «Бала дауысы» Ұлттық балалар ән байқауының авторы және бас продюсері. * Қазақстан табиғатты қорғау ұйымдары қауымдастығы президиумының төрағасы[2]. * Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығының Қамқоршылық кеңесінің жетекшісі. * «Жасыл Ел» жастар еңбек жасақтары кеңесінің төрағасы. 2017 жылы Әлия Назарбаева Әлеуметтік маңызы бар бастамаларды дамыту қорын құрды, оның қызметі мектеп жасына дейінгі балаларға үздіксіз экологиялық білім беру саласындағы халықаралық тәжірибені іс жүзінде енгізуге, құзыреттілікке негізделген білім беру жүйесін дамытуға бағытталған. -бейіндік білім беру, жұмыс істеп тұрған инженерлік-техникалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру. 2019 жылдан бастап қор [[Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі]]мен бірлесіп «Әлем мұғалімі» жаһандық сыйлығы аясында «Қазақстан мұғалімі» ұлттық сыйлығын өткізіп келеді. 2021 жылы Әлия Назарбаева «Билік мекені» кітабының тұсаукесері болды. Кітапты сатудан түскен қаражат Еуропалық SUGI қорымен Қазақстан аймақтарын абаттандыру жөніндегі бірлескен бағдарламаға бағытталды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан құрылысшылары]] mllw8f2en4h6apsngzru4qnbdgmnpy7 Сирия азаматтық соғысы 0 504068 3407419 3407317 2024-12-04T18:02:53Z 1nter pares 146705 3407419 wikitext text/x-wiki {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирия азаматтық соғысы |бөлім = [[Араб көктемі]] → [[Араб қысы]], [[Екінші суық соғыс]] |сурет = Syrian Civil War map (November 29, 2024).svg |сурет атауы = <nowiki /> {{(!}} style="text-align:left;" {{!}} <small> {{color box|#ecc1b4}} [[Сирия үкіметі|Үкімет күштері]] бақылауында <br>{{color box|#e4da76}} [[Солтүстік және Шығыс Сирияның автономды басқармасы|Күрд күштерінің]] бақылауында ([[Сирия демократиялық күштері|СДК]]) <br>{{color box|#f5b374}} [[Сирия үкіметі|Үкімет күштері]] мен [[Сирия Күрдістаны|күрд күштерін]] бірлесіп бақылау ([[Сирия демократиялық күштері|СДК]]) <br>{{color box|#B4B2AE}} «[[Ислам мемлекеті]]» бақылауында <br>{{color box|#FFFFFF}} «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]» бақылауында <br>{{color box|#9ee09a}} [[Сирияның уақытша үкіметі]] (Сирия ұлттық армиясы) мен [[Түрік қарулы күштері]]нің бақылауында <br>{{color box|#97e2c9}} [[Джейш Магавир ас-Саура|Революциялық коммандос Армиясы]] мен [[АҚШ]]-тың бақылауында <br>{{color box|#b582b0}} [[Сирия оппозициясы|Оппозициялық күштер]] бақылауында және ымыраласу процесінде </small> {{!)}} |дата = [[2011 жыл]]дың [[15 наурыз]]ынан бастап |орын = {{Байрақ|Сирия}} мен көрші елдердің шекаралас аудандары |себеп = |нәтиже = |өзгерістер = қақтығыс жалғасуда |қарсылас1 = [[File:Flag of Syria.svg|border|22px]] '''[[Сирия үкіметі]]''' <small>(Сирияның Уақытша үкіметіне, ИМ мен сунниттік исламистерге қарсы тұрады)</small> : ** [[Сирия Араб қарулы күштері|Сирия қарулы күштері]] ** [[Ұлттық қорғаныс күштері]] ** [[Шабиха]] {{Байрақ|Иран}} ** [[Ислам революциясының сақшылар корпусы]] ** [[Иран құрлық әскерлері]] {{Байрақ|Ресей}} ** [[РФ аэроғарыш күштері]] ** [[РФ Әскери-теңіз күштері]] ** [[РФ Арнайы операциялық күштері]] ** [[Ресей әскери полициясы]] ** [[РФ Қарулы Күштерінің инженерлік әскерлері]] ** [[Сириядағы ресейлік әскери мамандар тобы]] ** [[Вагнер тобы]] * {{Байрақ|Ирак}} ** [[Ирак әскери-әуе күштері]] ''Үкіметке жақын әскерилендірілген топтар:'' ** [[Сурет:Flag of the Arab National Guard.svg|22px|border]] [[Араб ұлттық гвардиясы]] ** [[Сурет:Syrian Resistance Flag.svg|22px|border]] [[Сириялық қарсылық]]<br />және т.б. |қарсылас2 = [[Сурет:Flag of the Islamic State of Iraq and the Levant2.svg|22px|border]] '''[[Ислам мемлекеті]] (ИМ, бұрын ИШИМ)''' {{Collapsible list |bullets=yes |title=''Қолдау:'' |• {{Байрақ|Сауд Арабиясы}} <small>(қаржыландыру)</small> |• {{Байрақ|Әл-Қағида}} <small>(2013—2014)</small> }} ---- [[Сурет:Syrian revolution flag.svg|22px]] '''[[Сирия оппозициясы]]''', оның ішінде [[Сунниттер|сунниттік]] [[Исламизм|исламистер]] <small>(Асад үкіметі мен ИМ -ге қарсы)</small>: ** [[Хайят Тахрир аш-Шам]] {{Collapsible list |bullets=yes }} ** [[Сурет:Emblem of the Jaish al-Fatah.svg|22px]] [[Жаулап алу армиясы]] *** [[Сурет:Flag of Jabhat Fatah al-Sham.svg|22px|border]] [[Фронт ан-Нусра]] **** [[Джейш-аль-Мухаджирин валь-Ансар]] <small>(2015 жылдың қыркүйегінен бастап бұл топ ан-Нусра Фронты құрамында)</small> **[[Сурет:Logo of Ahrar al-Sham.svg|22px]] [[Ахрар аш-Шам]] ** [[Сурет:Emblem of the Ansar al-Deen Front.svg|22px]] [[Джабхат Ансар Ад-Дин]]<br />және т.б. |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |ескерту = }} [[Сурет:Syrian Civil War map (November 24, 2023).svg|400px|нобай]] '''Сирия азаматтық соғысы''' ({{lang-ar|الحرب الأهلية السورية}}‎‎) — Сирияның бірнеше қалаларында үкіметке қарсы бұқаралық толқуылар ел президенті [[Башар Асад]]қа және [[Баас партиясы]]ның жұмысын тоқтатуға арналған тыныш көтерілістен басталып, 2011-дің көктемінде қарулы қақтығысқа ұласты. Сирияда мұндай қарулы қақтығыстың туындауына - Сирия елі ұзақ уақыттық жымысқы істері себеп болды. Ресей пен Иран ұзақ жылдар бойы Сириянің диктаторы Башар Асадты қаржыландырды, сөз бостандығы мен демократия, адам құқықтары деген сылтаулармен арап тілінде шығатын Азаттық сияқты халықты арандатушы ақпарат құралдарын қаржыландырып бағыт бағдарларын берді, сөз бостандығы мен демократия деген сылтауымен халықты арандатып жүретін түбінде халыққа жау оппозицияны астыртын қолдады, өзін Сириялық арап ретінде көрсететін арап тілін жетік меңгерген Батыстық интернет боттар арқылы əлеуметтік желілерде де Сирия халқының санасын Сирия басшысына қарсы ұзақ уақыттар бойы улады. Сирия халқына Сирия билігін тек қана жақсы жағын көрсетіп жүрді. Сирияның əлеуметтік желілеріне арап ретінде еніп алған Ресейлік интернет боттар мен Ресейге сатылған оппозиция өкілдері күн түн демей азаннан кешге дейін Сирия диктаторы Башар Асадты мақтай берді. Осылайша жылдар бойы Ресей интернет боттары Ливия халқын өз басшыларына қарсы арандатып миларын әбден улады. Көтеріліс кезінде Ресей пен Иран ағылып келіп жатқан қаруларды қабылдап жатқан Асадтың əскері бұл қаруларды Ливияның санасы уланған халық бөлігіне үлестірді. Осылайша көтерілісшілер мен Ливия əскері арасында ұзақ жылдарға созылған соғыс басталды. Ливияның тас талқаны шығып халқы бұрынғыдан ондаған есе кедейленіп кетті. Жұз мыңдаған халық қырылып, миллиондаған халқы сыртқы елдерге қашты. Ливия ел болмай қалды. Қазіргі кезде Орта Азия тілдерін жетік меңгерген Ресей мен Қытай интернет боттары әлеуметтік желі арқылы өзін билікті сынағыш қазақ ретінде көрсетіп қазақтардың санасын өз билігі мен президентіне қарсы арандатып жатқанын көруге болады. Улап арандатуға сылтау көп. Сақтық керек. Сауат керек. Жаһилдық абырой әпермейді. Сирияда қараңғылық арқасында Асадтың әскер мен сириялық оппозиция ЕСӘ (Еркін Сириялық Әскер) арасындағы соғыс басталды. ЕСӘ-нің пайымдауынша олар "Башар Асад режимі жасаған қырғын мен қарақшылық қылмыстарға қарсы" ал мемлекеттік шенеуніктер және Башар Асад "лаңкестерге қарсы" соғысуда. == Хронология == 17 Шілде 2012 Екі күнге созылған ұрыстардан кейін көтерілісшілер Дамаскінің 2 ауданын басып алып, шеп құрғандықтарын әрі бұл оқиға билік басындағы режимді құлатудағы жаңа сәтке айналатындығын жария етті 23 қыркүйек 2013 Сириялық көтерілісшілер Алеппо қаласының маңында үкіметтің әскери ұшағын атып құлатты. == Тағы қараңыз == * [[Алеппо үшін шайқас (2024)]] [[Санат:Ағымдағы оқиғалар]] [[Санат:Азамат соғыстары]] [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] bct6v2zinofmnxq7oc1k0c6qw9qyl3l Жақсыкелді Кемалов 0 505096 3407445 3267382 2024-12-04T20:37:34Z Shoimanov Abai 164199 Қосымша ашпарат қостым жазылмаған 3407445 wikitext text/x-wiki '''Кемалов Жақсыкелді''' (1960). [[Әнші]],[[Қазақстанның еңбек сінірген қайраткері]] ,[[Құрмет орденінің]] кавалері [[Қазақстан]] жастар одағы сыйлығының лауреаты (1992). [[Ресей]] – [[Қазақстан]] гуманитарлық университетін бітірген. Бірінші республикалық «Жігер» ([[Алматы]], 1985), республикалық «Жастар дауысы» ([[Алматы]], 1987), фестивалінің лауреаты 1988 жылдан бері[[ Қ.Байжанов]] атындағы коцерттік бірлестік әншісі. [[Үкілі Ыбырай]]дың «Қызыл асық»,[[ Біржан Сал]]дың «Айбозым», Ақан серінің «Жамал қыз» әндерін ешкімге ұқсамайтын өзіндік мәнерімен орындайды. Көптеген шет елдерде өнер көрсетті. [[Тәттімбет]] атындағы өнер колледжінің оқытушысы. == Дереккөздер == <references/> 1. Қазақстан әншілері кітабы , 2011ж. 2. ↑http://www.shuak.kz/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140204011811/http://shuak.kz/ |date=2014-02-04 }} [[Санат:Қазақстан әншілері]] 9rpagnndx2etxmcrpk15whds25kwm2v Сілеті ауданы 0 514977 3407433 3396843 2024-12-04T18:44:33Z Casserium 68287 3407433 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|Қазақстан}} |Қазақша атауы = Сілеті ауданы |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Қазақстан |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = Аудан |Кіреді = [[Ақмола облысы|Целиноград облысы]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = 9 ауылдық кеңес, 2 кент (1986) |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Сілеті (Ақмола облысы)|Сілеті]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[25 желтоқсан]] [[1973 жыл]] |Таратылған уақыты = [[28 ақпан]] [[1997 жыл]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 19 383 |Санақ жылы = 2009 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 9,0 мың |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы =Селетинский район (1982).png |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Сілеті ауданы''' — [[Ақмола облысы|Целиноград облысының]] солтүстік-шығысында болған әкімшілік бірлік. Құрамында 7 ауылдық, 3 кенттік кеңес болған. Орталығы — [[Сілеті (Ақмола облысы)|Сілеті]] ауылы. == Тарихы == Аудан Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен 1973 жылы 25 желтоқсанда құрылды. Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1997 жылғы 28 ақпандағы N 3370 «Ақмола облысының Сiлетi ауданын тарату туралы» Жарлығымен Сілеті ауданы таратылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003370_ Ақмола облысының Сiлетi ауданын тарату туралы]</ref> Аудан аумағы Ақкөл және Ерейментау аудандары мен Степногорск қаласы арасында бөлінді. == Әкімшілік бөлінісі == 1986 жылғы мәлімет бойынша аудан құрамында 2 кенттік және 9 ауылдық кеңеске қараған 28 елді мекен болған:<ref>Қазақ КСР. 1986 жылғы 1 қаңтарға әкімшілік-аумақтық бөлінісі</ref> {| class="wikitable" !Әкімшілік бірлік !! Орталығы !!Елді мекендері |- | [[Ақсу кенттік әкімдігі|Ақсу кенттік кеңесі]]|| [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] кенті || [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]], Байұлысты, Жаңатөбе |- | [[Бестөбе кенттік әкімдігі|Бестөбе кенттік кеңесі]]|| [[Бестөбе (Ақмола облысы)|Бестөбе]] кенті || [[Бестөбе (Ақмола облысы)|Бестөбе]] |- | [[Бөгенбай ауылдық округі|Бөгембай ауылдық кеңесі]]|| [[Бөгенбай (Ақмола облысы)|Бөгембай]] ауылы || [[Бөгенбай (Ақмола облысы)|Бөгембай]], Мирный |- | [[Изобильный ауылдық әкімдігі|Изобильный ауылдық кеңесі]]|| [[Изобильное (Ақмола облысы)|Изобильное]] ауылы || Восточное, Жалын, [[Изобильное (Ақмола облысы)|Изобильное]] |- | [[Қарабұлақ ауылдық әкімдігі|Қарабұлақ ауылдық кеңесі]]|| [[Қарабұлақ (Степногорск қалалық әкімдігі)|Қарабұлақ]] ауылы || Көксал, [[Қарабұлақ (Степногорск қалалық әкімдігі)|Қарабұлақ]] |- | Минск ауылдық кеңесі || [[Сазды бұлақ (ауыл)|Минское]] ауылы || Әжібай, Көмей, [[Сазды бұлақ (ауыл)|Минское]], Сілеті, Хлебоприемное |- | [[Сілеті ауылдық әкімдігі|Сілеті ауылдық кеңесі]]|| [[Сілеті (Ақмола облысы)|Сілеті]] ауылы || Киікбай, [[Сілеті (Ақмола облысы)|Сілеті]], Тасқара |- | Степногорск ауылдық кеңесі || [[Байқоныс (Ақмола облысы)|Степногорское]] ауылы || [[Байқоныс (Ақмола облысы)|Степногорское]] |- | [[Бестоғай ауылдық округі|Фрунзе ауылдық кеңесі]]|| [[Бестоғай (Ақмола облысы)|Ильинка]] ауылы || [[Байсары (ауыл)|Байсары]], [[Бестоғай (Ақмола облысы)|Ильинка]], [[Қызылту (Ақмола облысы)|Қызылту]], Нецветаевка |- | [[Қырыққұдық ауылдық әкімдігі|Черняховский ауылдық кеңесі]]|| [[Қырыққұдық (Ақмола облысы)|Черняховское]] ауылы || Басқұдық, [[Қырыққұдық (Ақмола облысы)|Черняховское]] |- | Шилі ауылдық кеңесі || Шилі ауылы || Жаңажол, Шилі |} == Халқы == {| class="wikitable" ! 1979 !! 1989<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/census.php Ресей империясы,  КСРО халық санақтары]</ref> |- | 35577 || {{өсім}}36079 |} == Орналасу ерекшелігі == Аудан Сарыарқа мен Батыс-Сібір жазығының жалғасқан жеріндегі далалық өңірде орналасқан. Сарыарқаға жататын батыс бөлігі үстіртті шоқылы, Сілеті өзен жүйесінің аңғарлармен тілімделген. Батыс-Сібір жазығына қараған жағы жазық, тегіс келеді. Теңіз деңгейінен биіктігі оңтүстік-батысында 400 м, солтүстік шығысында 100 м. Ең биік жері — Қоянды тауы (431 м ). == Пайдалы қазбалары мен климаты == Пайдалы қазыналардан алтын, темір, тас көмір кендерінің шағын кендері, әктас, құрылысқа жарамды тастар, кірпіштік шикізат кездеседі. Климаты тым континиенттік, қысы суық, жазы ыстық, қуаң. Ірі көлдері: Мамай, Шолақсор. == Флора және фаунасы == Жері негізінен қызыл қоңыр, қара топырақты; өзен жайылмаларында шалғынды қызыл топырақ кездеседі. Селеу, бетеге т.б өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, қоян, елік, бөкен, дала тышқандары,; құстан бүркіт, кезқұйрық, дуадақ, тауқұдірет, қызғыш, қаз, үйрек, т.б мекендейді. Халқы көп ұлтты; қазақтар орыстартар украиндар және т.б. халықтар қоныстанған. Өнеркәсіп орындарынан алтын рудниктері, көмір шахтасы, автомобиль жөндеу заводы, тігін фабрикасы, аудандағы тұрмыс қажетін өтнйтін комбинат, жылжымалы механикаланған колонн, электрстанция т. б. шоғырланған. <ref>Қазақ Совет Энциклопедиясы. Алматы қаласы,1977 ж. 10-том, Самал Жел-Тегене. 500-бет</ref> == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қазақстанның 1997 жылы таратылған аудандары]] lb0st9jti18uvk7prwtruwt3csbzvz5 Ахмед Шауки 0 544489 3407450 3214885 2024-12-05T01:51:56Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Egypt_(1922–1952).svg]]» деген «[[:File:Flag_of_Egypt_(1922-1958).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3407450 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Ахмед Шауки|Шынайы есімі={{Lang-ar|أحمد شوقي}}|Сурет=Ahmad shawqy.jpg|ені=200px|Толық есімі=Ахмед Шауки Әли Ахмед Шауки Бей|Туған күні=16.10.1868|Қайтыс болған күні=14.10.1932|Туған жері=[[Каир]], Мысыр Хедиваты, [[Осман империясы]]|Қайтыс болған жері=[[Каир]], Мысыр патшалығы|Азаматтығы=[[File:Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg|22px|border]] [[Осман империясы]]<br/> [[File:Flag of Egypt (1922-1958).svg|22px|border]] Мысыр патшалығы|Мансабы=Ақын, жазушы, аудармашы|Commons=Ahmed Shawqi}} '''Ахмед Шауки''' ({{Lang-ar|أحمد شوقي}}; [[16 қазан]] [[1868 жыл]] – [[14 қазан]] [[1932 жыл]]) — мысыр-араб ақыны, жазушы, және аудармашы.<ref>Esat Ayyıldız, [https://ia802202.us.archive.org/6/items/ahmetsevki/Ahmet%20%C5%9Eevki%E2%80%99nin%20M%C4%B1s%C4%B1r%20%C4%B0stiklalinin%20M%C3%BCdafaas%C4%B1%20%C4%B0%C3%A7in%20S%C3%B6m%C3%BCrge%20Y%C3%B6neticisine%20Hitaben%20Nazmetti%C4%9Fi%20L%C3%A2miyye%E2%80%99sinin%20Tahlili.pdf “Ahmet Şevki’nin Mısır İstiklalinin Müdafaası İçin Sömürge Yöneticisine Hitaben Nazmettiği Lâmiyye’sinin Tahlili”], ''Arap Edebiyatında Vatan ve Bağımsızlık Mücadelesi,'' ed. Ahmet Hamdi Can – İhsan Doğru (Ankara: Nobel Bilimsel Eserler, 2021), 1-26.</ref> ==Өмірбаяны== [[Каир]]дегі заң мектебін (1884), осы мектептің аудармашылар курсын (1886) бітірген. Кейіннен [[Франция]]да оқып, білімін көтерді. ==Еңбектері== "Булон орманы" атты өлеңдер мен мысалдар топтамасын, "Ұлы Али - бей немесе Мамлюктер мемлекеті" (1893) драмасын жазды. "Деншавай туралы естелік" (1906), "Ніл аңғарындағы ірі оқиғалар" (1894), "Мустафа Кәмил" (1908) т.б. өлеңдерінде отаршылдыққа қарсы үн көтерді. Шауки "Жастарға", "Отан" т.б. өлеңдері мен "Қызыл бостандық" поэмасында ағылшын отаршылдарына қарсы араб халқын бірігуге шақырды. "Клеопатра"(1927), "Камбиз" (1931) атты тарихи драмаларын жариялады. ==Қолданылған әдебиет== *Қазақ Совет энциклопедиясы, 1978 жыл, Алматы,12 том, 198 бет *Esat Ayyıldız, [https://ia802202.us.archive.org/6/items/ahmetsevki/Ahmet%20%C5%9Eevki%E2%80%99nin%20M%C4%B1s%C4%B1r%20%C4%B0stiklalinin%20M%C3%BCdafaas%C4%B1%20%C4%B0%C3%A7in%20S%C3%B6m%C3%BCrge%20Y%C3%B6neticisine%20Hitaben%20Nazmetti%C4%9Fi%20L%C3%A2miyye%E2%80%99sinin%20Tahlili.pdf “Ahmet Şevki’nin Mısır İstiklalinin Müdafaası İçin Sömürge Yöneticisine Hitaben Nazmettiği Lâmiyye’sinin Tahlili”], ''Arap Edebiyatında Vatan ve Bağımsızlık Mücadelesi,'' ed. Ahmet Hamdi Can – İhsan Doğru (Ankara: Nobel Bilimsel Eserler, 2021), 1-26. [[Санат:Мысыр жазушылары]] 8spqxiyb69ztmk4mzt6ydq71qys3ux6 Санат:Алфавит бойынша түбектер 14 550278 3407535 3228719 2024-12-05T09:40:16Z 149.27.107.127 Түбектерді 3407535 wikitext text/x-wiki [[Санат:Түбектер]] түбек тізімі осы caj40x16rtyw1ge5n94ry6n9jpqx58n 3407536 3407535 2024-12-05T09:45:35Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/149.27.107.127|149.27.107.127]] ([[User talk:149.27.107.127|т]]) өңдемелерінен [[User:Casserium|Casserium]] соңғы нұсқасына қайтарды 3228719 wikitext text/x-wiki [[Санат:Түбектер]] 9ovu20z60a4p93626pnz5qkc1p4s2np Батыр (ауыл) 0 583602 3407428 3255162 2024-12-04T18:23:18Z Cupidyucky 161369 Ықшамаудандар мен мектептер 3407428 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Батыр |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min =41|lat_sec = 34 |lon_deg =51|lon_min =12|lon_sec =17 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Маңғыстау облысы |кестедегі облыс = Маңғыстау облысы{{!}}Маңғыстау |ауданы = Мұнайлы ауданы |кестедегі аудан = Мұнайлы ауданы{{!}}Мұнайлы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Батыр ауылдық округі{{!}}Батыр |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 2011 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 14,47 |климаты = |тұрғыны = {{өсім}}16621 |санақ жылы = 2021 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Батыр''' — [[Маңғыстау облысы]] [[Мұнайлы ауданы]]ндағы ауыл, [[Батыр ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 16 км-дей жерде, Ақтау-Жаңаөзен тас жолының 25 шақырымында орналасқан. == Халқы == [[2021 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша 16621 адамды (8522 ер адам және 8099 әйел адам) құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> == Тарихы == 2010 жылдың 17 қыркүйегінде Бекет атаның 260 жылдығы тойы аясында «Батыр» ауылының бірінші кірпішін қалау рәсімі өткізілді. Ауылды ашу туралы ұсыныстар шеттен келген оралмандардың көбеюі және соған қоса Ақтау қаласы әкімдігіне жер телімін алуға кезекке тұрған азаматтар тізімінің артуына байланысты туындаған<ref>[http://www.inform.kz/kz/mangystau-oblysynyn-munayly-audanynda-batyr-dep-atalatyn-zhana-audan-ortalygy-salynady_a2304763 Маңғыстау облысының Мұнайлы ауданында «Батыр» деп аталатын жаңа аудан орталығы салынады]</ref>. == Инфраструктурасы == Ауыл 8 ықшамауданнан (Алматы, Астана, Болашақ, Емір, Самал, Тамшалы, Хазар, Шерқала) тұрады. Онда 3 мектеп пен 1 амбулатория жұмыс істеуде. 2 мектеп Хазар және Самал ықшамаудандарында салынуда. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мұнайлы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мұнайлы ауданы елді мекендері]] asxy6lz1i69ph640jnluw9j5k8wfu58 Ақшатау болысы (Семей облысы) 0 585850 3407438 3406760 2024-12-04T19:29:09Z Kaiyr 3134 /* Құрылтай */ 3407438 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = |Қазақша атауы = Ақшатау болысы |Шынайы атауы = Ақшатау болысы |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = [[Ресей Империясы]], [[КСРО]] |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = |Кіреді = [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]], [[Қарқаралы уезі]] |Енеді = 8 ауыл 1893 жылы<ref name=autogenerated1>[http://dlib.rsl.ru/viewer/01003932150#?page=65 Просмотр документа - dlib.rsl.ru<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> |Астанасы = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 1869 |Таратылған уақыты = [[1923]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 4914<ref name=autogenerated1 /> |Санақ жылы = 1893 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = [[Арғын]] тайпасының [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]] бұтағының [[Керней руы]] |Конфессиялық құрамы = Мұсылмандар |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Ендік = |Бойлық = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = https://vk.com/kerneiruy |Сайты_2 = https://www.facebook.com/groups/181289985910904/ |Commons санаты = |Түсініктемелер = }} '''Ақшатау болысы''' (1878 жылдың 1 қаңтарына дейін Керней болысы) — Семей облысы Қарқаралы уезіндегі қазақ болысы. == Тарихы == [[File:Памятник Керней.jpg|thumb|Памятник Керней]] 1869 жылы [[Кәрсөн-Керней болысы]]ның Керней және [[Кәрсөн болысы|Кәрсөн болыс]]тары деп екіге бөлу кезінде пайда болды.<ref>Шет өңірінің тарихи-мәдени ескерткіштері, Қарағанды 2004</ref>. 1923 жылдың қазан айында ЦИК КазАССРының 1923 жылдың 5 шілдесіндегі қаулысы бойынша [[Нұра болысы (Семей облысы)|Нұра]], [[Тоқырауын болысы|Тоқырауын]], [[Шұлым болысы|Шұлым]] болыстарымен [[Кедей болысы]]на біріктірілді.<ref>Справочник по административно-территориальному делению Казахстана (август 1920 — декабрь 1936), Алма-Ата 1959</ref> == Халқы == '''Керней руы''' — Қазақ халқының [[Орта жүз|Орта жүзінің]] [[Арғын|Арғын тайпасының]] [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]] бұтағынан тарайтын ру. Қаракесек — Ақша — Бошан — Машай — Бораншы — Тілеулі — Керней. Кернейден 4 ата тарйды: Балапан, Шаң, Дау (Балта, Түйте), Самырза. Халқы Қаракесек руына кіретін Керней руынан құралды. 1884 жылдағы Керней бөлімшелерілері бойынша киіз үй саны: * Шаң 350 * Балапан 226 * Балта 300 * Түйте 350 * Барлығы 1226<ref>1901 Памятная книга Семипалатинской области 1902</ref> == Шежіресі == {{rodovid|541915}} {{familytree/start}} {{familytree |border=0| | | | | | | | | | | | | | | | CJR | CJR='''''Шежіре{{ref-kk}}'''''}} {{familytree |boxstyle=background:#dfd| KO | KO=Қодан}} {{familytree | | |!}} {{familytree |boxstyle=background:#dfd| | | KARA | KARA=Қарақожа}} {{familytree | | | | |!|}} {{familytree |boxstyle=background:#dfd| | | | | MEY | MEY=Мейрам}} {{familytree | | | | | | |!|}} {{familytree |boxstyle=background:#dfd| | | | | | | SÜYÏN | SÜYÏN=[[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]}} {{familytree | | | | | | | | |!|}} {{familytree |boxstyle=background:#dfd| | | | | | | | | SUW | SUW=Бошан}} {{familytree | |,|-|-|-|v|-|-|-|^|-|-|-|v|-|-|-|.}} {{familytree |boxstyle=background:#dfd| CUW || JOL || JAN || BAI || MAN|| CUW=Машай|| JOL=Таз | JAN=Жанту | BAI=Байбөрі | MAN=Манат }} {{familytree |,|^|-|-|-|-|.|}} {{familytree |boxstyle=background:#dfd| JAN | | | | KUL || JAN=Бораншы| KUL=Бәйімбет}} {{familytree |,|^|-|-|-|.|`|-|-|v|-|-|-|-|v|-|-|.|}} {{familytree |boxstyle=background:#dfd| KÜ | | TUL | | AYDA | | TAN || DAU || TUL=Тілеулі| KÜ=Сұраулы| AYDA=Қояншы | DAU=Дәулет | TAN=Таңай}} {{familytree | | |!| | |!| |}} {{familytree |boxstyle=background:#dfd| JAN | | MAL | | JAN=Кәрсөн| MAL='''Керней'''}} {{familytree |,|-|-|-|-|^|-|-|v|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|v|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|.|}} {{familytree |boxstyle=background:#dfd| DAW | | | | | SHA | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | BAL | | | | | | | | | SAM | | | | || DAW =Дау | SHA=Шаң | BAL=Балапан | SAM=Самырза}} {{familytree |)|-|-|-|v|-|-|-|.|`|-|-|v|-|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| | |)|-|-|-|v|-|-|-|.| | | |!|}} {{familytree |boxstyle=background:#dfd| BLT | | TUY | | KAL | | QUA | | SYI | | ES | | JAR | | MAM | | YES | | BOG | | TUR | | SAQ | | BLT=Балта| TUY=Түйте| KAL=Қалқаман| QUA=Қуандық |SYI=Сүйіндік | ES=Ес | JAR=Жар | MAM=Маматай | YES=Есей | BOG=Бөгілі | TUR=Тұрнияз | SAQ=Сақұлы }} {{familytree/end}} == Территория == [[Сурет:Карта волостей Семипалатинской области 1893 года.gif|thumb|1893 жылғы Семей облысы болыстарының картасы]] Территориясы Қарқаралы уезінің оңтүстігінде, ал қазіргі [[Шет ауданы]]ның оңтүстінде орналасқан. == Әкімшілік бөлінісі == 8 Әкімшілік ауылдарға бөлінді<ref>Е. А. Жартыбаев, Геронтократия және оның Орталық Қазақстан топонимдеріндегі көрінісі</ref>: {| class="wikitable sortable" |- ! Әкімшілік ауылдың атауы (старшындық) ! кибитка саны (киіз үй) (1887) !кибитка саны (киіз үй) (1905) Щербина, МПЗК !Қожалық ауылдар саны !рудың бөлімшелері<ref>http://nblib.library.kz/elib/Sait/%D0%A0%D0%B5%D0%B4%D0%BA%D0%B8%D0%B5%20%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/01-10-2014/%D0%A2%D0%BE%D0%BC%206/1.html#955/z {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180319203118/http://nblib.library.kz/elib/Sait/%D0%A0%D0%B5%D0%B4%D0%BA%D0%B8%D0%B5%20%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/01-10-2014/%D0%A2%D0%BE%D0%BC%206/1.html#955/z |date=2018-03-19 }}</ref> |- | 1 || 185 |201 |55 |Жарылғап |- | 2 || 100 |123 |47 |Құтымбет |- | 3 || 204 |143 |25 |Жарылғап |- | 4 || 102 |139 |38 |Қуандық, Сүйіндік |- | 5 || 152 |106 |31 |Балта |- | 6 || 172 |218 |83 |Балапан |- | 7 || 101 |170 |42 |Балапан |- | 8 || 150 |98 |27 |Сүйіндік, Қуандық, Балапан, Тарақты, Карсен |- | Барлығы || 1166 |1199 |348 | |} <!-- == Басшылары == * Қара би Байтиков * Абен Турсынов * Құлжанбек Ақсейітов керн акч * * * * --> == Құрылтай == [[Сурет:Памятник Керней.jpg|thumb|Керней ескерткіші [[Ақжал (Қарағанды облысы)|Ақжал]] кентінен солтүстік-шығысқа қарай 13 км жерде, 2005 жылы орнатылған]] * 2005 жылы тамыз айында Шет ауданы Ақжал кентінде 170 киіз үй тігілген құрылтай өтті. Ақжал кенті маңында Алматы-Екатеринбург жолының бойында Кернейге ескерткіш белгі қойылды. * 2015 жылы 8 тамыз айында Шет ауданы Ақжал кентінде құрылтай өтті.<ref name="Шет ауданында баһадүр Керней батырдың туылғанына 400 жыл толуына орай ұрпақтары ұлан асыр ас беріп, рухына тағзым жасады">{{cite web | url=http://kartv.kz/kz/news/kazakh_handygy_550/page_101065_shet-audanynda-bahadyr-kernei-batyrdyn-tuylhanyna-400-zhy | title=Шет ауданында баһадүр Керней батырдың туылғанына 400 жыл толуына орай ұрпақтары ұлан асыр ас беріп, рухына тағзым жасады}}</ref> * 2025 жылы шілде айының аяғына Шет ауданы Ақжал кентінде құрылтай жоспарлануда. == Қоғамдық қайырымдылық қоры == «Көкбөрі Керней баба» қоғамдық қайырымдылық қоры 05.11.2003 жылы құрылған. Басшылары: # [[Жамбыл Сәулебекұлы Ақылбаев]] (10 қазан 2003 - 2007) # Мәжит Аманқұлұлы Әбдіров (2007-?) # Балтабай Игенов # [[Майбас Төрехан|Төрехан Майбас]] (?-5 қазан 2024) # Ұлан Аманбекұлы Әбдіханов (5 қазан 2024 бастап) == Өлең == Көкбөрі Керней баба Сөзі мен әнін жазған: Оралтай Сүлейменов == Тұлғалар == {{col-begin}}{{col-3}} # [[Жамбыл Сәулебекұлы Ақылбаев]] Дау-Балта-Итқара # [[Камал Бошаев]] Дау-Балта-Итқара # [[Орынбек Беков]] Дау-Балта-Жамбы # [[Дарико Сопыжанқызы Хасанғалиева]] Дау-Балта-Қараша # [[Серік Сопыжанұлы Әшляев]] (Дау-Балта-Қараша) — Мәжіліс депутаты # [[Қазыбек Сопыжанұлы Әшляев]] (Дау-Балта-Қараша) — кеңес және қазақстандық боксшы, КСРО еңбек сінірген бапкері. # [[Жарылғап батыр]] Дау-Түйте-Жарылғап # [[Амангелді Дінұлы Ермегияев]] Дау-Түйте-Жарылғап # [[Талғат Амангелдіұлы Ермегияев]] Дау-Түйте-Жарылғап # [[Майбас Төрехан]] Дау-Түйте-Жарылғап # [[Шәрбан Батталқызы Батталова]] Дау-Түйте-Жарылғап # [[Дия Ахметұлы]] Дау-Түйте-Жарылғап # [[Әлімшайқы Сәлімбаев]] Дау-Түйте-Жарылғап # [[Ержан Темірқұлұлы Шынкеев]] (Дау-Түйте-Жарылғап) # [[Бейімбет Қайратұлы Қанжанов]] (Дау-Түйте-Жарылғап) # [[Әбді Қайқыбасов]] Дау-Қалқаман {{col-3}} # [[Әбдіхамит Ібінияұлы Сембаев]] Шаң-Құтымбет # [[Дәурен Хамитұлы Сембаев]] Шаң-Құтымбет # [[Дәулет Хамитұлы Сембаев]] Шаң-Құтымбет # [[Сәуле Әбдіхамитқызы Бәйішева]] Шаң-Құтымбет # [[Аңғар Смағұлов]] Шаң-Құтымбет # [[Бегім Беркімбаев]] Шаң-Қуандық # [[Рысқали Қалиақбарұлы Әбдікеров]] Шаң-Қуандық # [[Дәулет Ырысбайұлы Сәтибеков]] Шаң-Қуандық # [[Нұрлан Мәжитұлы Әбдіров]] Шаң-Сүйіндік # [[Гүлбаршын Сәуірбекқызы Ақпанова]] Шаң-Сүйіндік # [[Едіге Дәріғұлұлы Тұрсынов]] Шаң-Сүйіндік # [[Әбду Жүнісұлы]] Шаң-Айтпай # [[Моряк Смағұлұлы Шегенов]] Шаң-Ес # [[Қазкен Қалиұлы Томпы]] Шаң-Ес # [[Марал Қазкенұлы Томпиев]] Шаң-Ес # [[Ерлік Шәкірұлы Әли]] (Шаң-Маматай) елші {{col-3}} # [[Жүсіпбек Алтайбаев]] Самырза-Күшік # [[Нұрлан Сатыбалдыұлы Әуесбаев]] Самырза # [[Баян Рақышұлы Рақышев]] Балапан-Бөгілі* # [[Хайролла Алтынбекұлы Оспанов]] Балапан-Есей # [[Қазыбек Бейсенұлы Нұржанов]] балапан бөгілі # [[Имаш Қуанышбаев]] (Балапан) — Кеңес социалистік ері {{col-end}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == * Керней шежіресі, Төрехан Майбас, Қарағанды, Болашақ-Баспа 2005, 360 б., Тираж 1000, ISBN 9965-528-85-3 * Қазкен Қалиұлы Томпиевтің «Еуразиялық түркі шежіре аңыздары». — Алматы, 2012 * https://ru.calameo.com/books/001798844f0c0d4bd34c5 == Сыртқы сілтемелер == * http://baq.kz/regional_media/post/463 * http://alashainasy.kz/shezhire/bes-meyram-emes-bes-boshan-60642/ * http://www.abai.kz/post/view?id=2479 * http://inovainvest.ru/delenie-argynov-311.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200324131451/http://inovainvest.ru/delenie-argynov-311.html |date=2020-03-24 }} * http://news.ivest.kz/47226466-pohod-na-turkestan * https://qamba.info/site/book/online/rta-zhuz-rw-taipalary-twraly-angyzdar/content/content_1.xhtml/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180813111633/https://qamba.info/site/book/online/rta-zhuz-rw-taipalary-twraly-angyzdar/content/content_1.xhtml/ |date=2018-08-13 }} [[Санат:Семей облысы болыстары]] [[Санат:Шет ауданы тарихы]] nx7gud2rs5xtjt10z2jm3qij9e0hubu Охас Қасанов 0 595883 3407384 3397053 2024-12-04T12:59:31Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Kassanov_Okhas.jpg|Kassanov_Okhas.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Túrelio|Túrelio]] [[commons:File:Kassanov_Okhas.jpg|жойған]], себебі: Требуется замена лицензии на добросовестное использование несвободной 3407384 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Охас Қасанов |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 1932 |Туған жері = Бегайдар ауылы, {{туғанжері|Исатай ауданы{{!}}Новобогат ауданы|Исатай ауданында}} [[Атырау облысы|Гурьев облысы]] |Мансабы = |Азаматтығы = {{USSR}}<br />{{байрақ|Қазақ КСР}}<br />{{KAZ}} |Ұлты = |Қайтыс болған күні = 1978 |Қайтыс болған жері = {{қайтысболғанжері|Атырау{{!}}Гурьев|Атырауда}} |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = [[Рижа Дүсіпова]] |Балалары = |Марапаттары = {{{!}} {{!}} {{Қоғамдық тәртіпті қорғау жөніндегі үздік қызметі үшін медалі}} {{!!}} {{Кеңес милициясына 50 жыл медалі}} {{!}}} |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Охас Қасанов''' ([[1932]], Бегайдар ауылдық кеңесі [[Исатай ауданы|Новобогат ауданы]] [[Атырау облысы|Гурьев облысы]] — мамыр 1978, Гурьев) — қазақ, әділет кеңесшісі, тергеу бөлімінің бастығы, Гурьев облысы прокуратура<ref>ISBN 978-601-7174-37-8, Тұщыкұдык ауылы шежіресі, Алматы 2014, 321 бет</ref> == Өмірбаяны == Қасанов Охас 1932 (болжам) жылы Бегайдар ауылы Новобогат ауданы Гурьев облысында дүниеге келген. Руы [[Есентемір]], Бердімбет бөлімі Кіші жүзден тараған. Өзінің еңбек жолында әділет органдарында қызмет атқарған. Гурьев және Маңғыстау облыстарында прокуратура органдарында қызмет атқарған. Маңғышлақта қызмет атқарған кезеңде халық депутаты болып сайланған. Бүкілодақтық КСРО-ның тергеу қызметкерлерінің кеңесіне қатыскан, ҚазКСР заңгерлер алқасы, қоғамдық қызметпен белсенді айналысқан. == Мансап жолы == 1949 жылы [[Алматы заң институты|Алматы Мемлекеттік заң институтына]] түсіп, институтты 1953 жылы Заңгер мамандығы бойынша бітірді 1953. Институтты аяқтағаннан кейін Гурьев облысында [[Қызылқоға ауданы]] [[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]] округінде қызмет жолын бастаған. 25 мамырда 1954 жыл. КСР Одағының Бас Прокуроры Руденко Р. Қызылқоға ауданы прокуратурасының тергеушісі Қасанов Охасқа Кіші заңгер шенін беру туралы қаулы етті. 28 ақпан 1956 жыл. КСР Одағының Бас Прокуроры Руденко Р. Гурьев облысы прокуратурасының аға тергеушісі Қасанов Охасқа 2-санатты заңгер шенін беру туралы қаулы етті. 14 шілде 1958 жыл. КСР Одағының Бас Прокуроры Руденко Р. Гурьев облысы прокуратурасының аға тергеушісі Қасанов Охасқа 1-санатты Заңгер шенін беру туралы қаулы етті. 1958 жылы жұмыс барысымен Гурьев қаласына ауыстырылды. 28 маусым 1961 жыл. КСР Одағының Бас Прокуроры Руденко Р. Гурьев облысы прокуратурасының тергеу бөлімінің қызметкері Қасанов Охасқа Кіші әділет кеңесшісі шенін беру туралы қаулы етті. 1961-1965 жылдары жұмыс барысымен Гурьев қаласынан Гурьев облысы Шевченко ауданына ауыстырылды, [[Форт-Шевченко]] қаласы Гурьев облысы Шевченко ауданы прокуроры, кіші әділет кеңесшісі. 1 ақпан 1964 жылы Шевченко ауданының таратылуына байланысты Прокурор қызметінен босатылып, [[Маңғыстау ауданы|Маңғыстау]] аудандық прокуратура және прокурордың көмекшісі қызметіне тағайындалды 3 наурыз 1963. [[Шевченко (қала)|Шевченко]] қаласының халық депутаттар кеңесінің депутаты, Өзен сайлау округі 24 наурыз 1964 жылы көмекші қызметінен босатылып Маңғыстау ауданы прокурорының қызметіне тағайындалды, Прокуратурасының Аға тергеушісі, Гурьев облысы, 1964-1978. Гурьев облысы прокуратурасының тергеу бөлімінің басшысы болып жұмыс істеген. 28-30 маусым 1966 жыл [[Мәскеу|Мәскеуде]] Бүкілодақтық КСРО Кеңестік тергеу қызметкерлерінің қатысушы. 6 қыркүйек 1966 КСР Одағының Бас Прокуроры Руденко Р. Гурьев облысы прокуратурасының тергеу бөлімінің басшысы Қасанов Охасқа Әділет Кеңесшісі шенін беру туралы қаулы етті. == Жеке өмірі мен отбасы == Әкесі - Хасан Сұлтанов (1890-1975), арасында өте қадірлі, сауатты болған адам, Гурьев қаласынан Астрахань қаласына қарай 120 шақырым жерде Молшағыл деген қыстақта өмір сүріп, Чапаев совхозына қарасты «Заготскот» конторына мал дайындаумен айналысты. Екі кіші інісі Құлмәжит (1903-1945) және Құлбарақ (1905-1942) Ұлы Отан соғысынан оралмады. Сұлтанов Құлмәжит әскер қатарына 1941 жылы шақырылып Ұлы Отан соғысына басынан аяғына дейін қатысқан. Богдан Хмельницкийдің қызыл ту орденді 12-артиллерия бұзып өту дивизиясының құрамында 2-батареяның миномет оқтаушысы (заряжающий) болған. Жасаған ерліктері үшін “Ерлігі Үшін" (За Отвагу) медалін алған. 1945 жылдың 4 ақпанында болған соғыста қаза тапты. Жерленген жері – Польшаның Познань қаласы. Сұлтанов Құлбарақ 1939 жылы әскер қатарына шақырылып, Кеңес-фин соғысына қатысқан. Ұлы Отан соғысы басталғанда Украинада 1941 жылдын маусым айында 196 Атқыштар дивизиясының қатарында болған. Осы дивизияның қатарында, ұрыс салып шегініп отырып 1942 жылы Сталинградқа дейін жеткен. Соңғы ұрысқа 1942 жылдың тамыз айында қатысып, Сталинград үшін болған соғыста қаза тапты. Хасан жақсы өмірді өзгертудің маңыздылығын түсіне отырып қалаға көшіп балаларына жақсы білім алуына үлкен ықпал жасаған. Анасы - Ағиба Тәлтен қызы (1907-2003), "Ана Даңқы" орденінің иегері. Отбасында үлкен қызы Жібек (1928-1982) және алты ұлдары Охас (1932–1978), Жақсен (1936–2003), [[Дәуіт Хасанов|Дәуіт]] (1938–2002), Закария (1940–2002), Пангерей (1942–1984), Салимгерей (1945–2001) тәрбиелеп өсірген. Әйелі - [[Рижа Дүсіпова]] (1932-2011), физика және математика пәнінің мұғалімі, Қазақ ССР Халық Ағарту ісінің Үздігі. Балалар: Амандос (1957), [[Аманбай Охасұлы Қасанов|Аманбай]] (1959), София (1964) және Ілияс (1968). Үшінші ұлы дүниеге келгенде Васнецовтың "Три богатыря" төсеміне тапсырыс берген, бұл отбасында ерекше құрметтейтін нәрсе болып табылады. == Марапаттары == Қоғамдық тәртіпті қорғау жөніндегі үздік қызметі үшін медалі (1966) "Милицияның 50 жылдығына» мерейтойлық белгі (1967) «Советтік прокуратураға 50 жыл» мерейтойлық белгі (1967) Құрметті диплом (1967) "1941-1945 Ұлы Отан соғысындағы Жеңіске 30 жыл" мерейтойлық медалі (1975) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Алматы заң институты түлектері]] [[Санат:1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысындағы Жеңіске 30 жыл медалінің иегерлері]] h9lt943cclaok6qglydt3ff3cufidva Мононим 0 618600 3407457 3403345 2024-12-05T04:08:03Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 4 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3407457 wikitext text/x-wiki '''Мононим''' ([[Грек тілі|грек]] μόνος — «бір», ὄνομα — «есім, ат») — бір сөзден тұратын толық атаулар (мысалы, орыс тегі, аты, әкесінің аты орнына), сондай-ақ осындай аттармен аталатын адамдар. Кейбір жағдайларда бұл атауды адам өзі қабылдайды, немесе халықтың салт-дәстүріне немесе басқа адамдарға бергеніне байланысты. == Ежелгі әлем және орта ғасыр == === Еуропа === Адам атауының құрылымы әр түрлі уақытта және әртүрлі халықтар арасында әртүрлі болды. Кейбір қауымдастықтарда олардың мүшелері бірдей. Мононимдер адамзат тарихындағы адамдардың атымен танымал болғандардың бірі болды — аңызға айналған Шумер патшасы Алулим және көне мысырлық фараон Нармер. Библиялық дерлік барлық кейіпкерлер мононим болып табылады, қазіргі заманғы елдердегі «Fertile Crescent» елдеріндегі адамдар сияқты. Ежелгі Грекияда мононимдік кең тараған, екінші атау белгісіздікті болдырмау үшін ғана қосылды. Мысалы, Кита Зено мен Элеоның Зено жағдайында. Мононимияның кейінгі үлгісі - Нидерланд Ренессанс схоластикасы мен теологы Эразм. Эразм орыс тіліндегі әдебиетте Роттердамның Эразмы деп аталады. Бірақ киелі Эразм құрметіне Эрасмус ретінде шомылдыру рәсімінен өтті. === Америка === Христофор Колумб [[Америка]]ға келгенде, халықтың көпшілігі мононимдер ретінде аталды және бұл дәстүр XIX ғасырға дейін сақталды (мысалы, Джеронимо, 1829—1909). Басқа мысалдар — Ауоиндаон (Гуронның Канададағы көшбасшысы, 1623), Покахонтас (үнді ханшайымы, [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]], 1595—1617), Гуама (Кубадағы Испанияға қарсы көтерілісінің жетекшісі, 1532 қайтыс болды), Монтесума (Ацтек императоры, [[Мексика]], 1398—1469), Лемпира (ленка көшбасшысы (Гондурас), 1537 жылы қайтыс болды), Гурутина (Коста-Рика, 1522 жыл), Дирианген (Никарагуа, 1520), Уррака (гуайми көшбасшысы (Панама), 1531 қайтыс болды), Таманако ([[Венесуэла]], 1573 жылы қайтыс болды), Петекуй (Колумбия, 1536 жыл), Атахуальпа (Перу, 1497—1533), Тапарика ([[Бразилия]]), Анкафилу (Аргентина, 1823 жылы қайтыс болды), Лаутаро (Чили, 1534—1557). == Жаңа Заман == Еуропада заманауи уақытта мононимдер әйгілі адамдарға сілтеме жасау үшін пайдаланылды. Олар шын мәнінде тегі болатын. Бұл лақап аттарын халық өздері таңдады немесе олардың замандастары берген. === Франция === Францияда мононимдер жиі танымал жазушылар болды. Мысалы, 17-ші ғасырдың драматургы және актеры Жан Баптисте Поклен өз сахнасында Моллиерді мононим ретінде алды. ХХ ғасырда француз жазушысы Сидони Габриель Колетт өзінің нақты тегін әдеби псевдонимді-мононим Colette ретінде пайдаланған. === Басқа Еуропа елдері === XVIII ғасырда неміс жазушысы, тау-кен инженері және философы Георг Фридрих Филип Фрейр фон Богберг (1772-1801) Novalis деп аталды. ХХ ғасырда ағылшын жазушысы Хектор Хью Мунро өзінің әдеби бүркеншік Саки ретінде танымал болды. Фотограф Nadar (Гаспар Феликс Турнашон) балалық лақап атын бүркеншік ат ретінде пайдаланды. === Солтүстік Америка === Американдық жазушы Родни Уильям Уитакер өзінің Треваниан бүркеншік ат ретінде танымал. Американдық-канадалық портрет фотографы Юсуф Карш «Оттавадағы Карш» деп аталады. == Қазіргі уақыт == === Азия === Қазіргі уақытта қытайлық мәдениет ([[Жапония]], Корея, Вьетнам, [[Қытай]]) саласында ұзақ уақыт бойы болған елдерде мононимдік өте сирек. Бұл ереженің ең ерекшелігі ретінде болып жапон императорлары мен императрицалары саналады. Тибет<ref>Tibets most famous woman blogger Woeser detained by police http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/asia/article4607454.ece {{Webarchive|url=http://wayback.vefsafn.is/wayback/20100418232856/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/asia/article4607454.ece |date=2010-04-18 }}</ref> пен Монғолияда мононимдер жиі кездеседі. Ауғандықтардың көпшілігінде тегі жоқ <ref>National Public Radio report of 18 May 2009 about civilian Afghan victims of U.S. drone-aircraft bombings in the U.S.-Taliban war. [http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=104228704]</ref>. Мононимдер Индонезияда жиі кездеседі, әсіресе яван тілінде. Кейбір жағдайларда, мысалы, бұрынғы президенттер Сукарно мен Сухарто сияқты, мононим толық заңды атау болып табылады. Rossa, Chrisye және Tohpati сияқты басқа мононимдер бүркеншік атпен алынған немесе толық аттың бөлігі болып табылатын сахналық атаулар болып табылады. Таяу Шығыстағы араб әлемінде Сирия ақыны Әли Ахмад Саид Эсбер (1930 жылы туылған) 17 жасында мононимдік есімімді, Адунис, кейде «Адонис» деп жазды. Әдебиеттегі Нобель сыйлығына көпжылдық үміткер, ол араб әлемінің ең ұлы ақыны ретінде сипатталды<ref>https://www.theguardian.com/culture/2012/jan/27/adonis-syrian-poet-life-in-writing</ref>. === Батыс елдері === Батыс елдерінде мононимия - танымал тұлғалардың ( жазушылар, суретшілер, шоу-бизнес өкілдері, спортшылар) артықшылығы <ref>«A mononym is a name consisting of a single word. They are generally favored by celebrities of sufficient stature to be identified in this way, such as [./https://ru.wikipedia.org/wiki/Madonna_(entertainer) Madonna], [./https://ru.wikipedia.org/wiki/Pel%C3%A9 Pelé].» [http://www.answers.com/topic/mononym] «Mononym», on Answers.com</ref><ref>A [./https://ru.wikipedia.org/wiki/Paris_Hilton Paris Hilton] [./https://ru.wikipedia.org/wiki/Lookalike{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<nowiki> lookalike], [./</nowiki>https://ru.wikipedia.org/wiki/Chantelle_Houghton{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<nowiki> Chantelle Houghton], nicknamed «[./</nowiki>https://ru.wikipedia.org/wiki/Paris_Travelodge{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<nowiki> Paris Travelodge]», became famous «for not being famous» after winning an extraordinary </nowiki>''[./https://ru.wikipedia.org/wiki/Celebrity_Big_Brother_UK{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<nowiki> Celebrity Big Brother]</nowiki>''. Lucy Rock writes: «It is a select band. [./https://ru.wikipedia.org/wiki/Madonna_(entertainer)<nowiki> Madonna], [./</nowiki>https://ru.wikipedia.org/wiki/Diego_Maradona<nowiki> Maradona], [./</nowiki>https://ru.wikipedia.org/wiki/Pel%C3%A9<nowiki> Pelé], [./</nowiki>https://ru.wikipedia.org/wiki/Thal%C3%ADa<nowiki> Thalía], [./</nowiki>https://ru.wikipedia.org/wiki/Sting_(musician)<nowiki> Sting]… even, possibly, [./</nowiki>https://ru.wikipedia.org/wiki/Katie_Price{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=May 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<nowiki> Jordan].</nowiki><!--She now uses her real name.--> People who wear their fame with such confidence that they have dispensed with the… concerns of having more than one name. They are the '''mononym brigade'''<nowiki>. [N]ow there is one more…. Chantelle is… the apotheosis of that celebrity narrative that first gave us people who were famous for being good at something. Then came the people who were famous for simply… being famous. Now there is Chantelle, who is famous for not being famous at all.» Lucy Rock, «From Nobody Much to Someone Special», </nowiki>''[./https://ru.wikipedia.org/wiki/The_Observer<nowiki> The Observer]</nowiki>'', January 29, 2006 [http://www.guardian.co.uk/media/2006/jan/29/broadcasting.bigbrother]</ref>. Комик және иллюзионист Теллер, Пенн және Теллер дуэтінің қатысушысы, ресми аты Рэймонд Джозеф Теллерді мононимге ауыстырды және осы атаумен АҚШ паспортына ие болды <ref>http://pennandteller.com/sincity/penn-n-teller/faq.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071228042704/http://pennandteller.com/sincity/penn-n-teller/faq.html |date=2007-12-28 }}</ref>. Исландиядық музыкант Бьёрктің жағдайы ұқсас, бірақ оның жалғыз аты-жөні оның туған мәдениетінде де тамыры бар. Исландиядағы адамдардың көпшілігі сияқты, оның тегі жоқ; оның толық аты-жөнінің екінші бөлігі - әкесінің аты. Бұл жағдайда Björk Guĭmundsdóttir сөзі «Björk, Гюммундтың қызы» деп аударылады. Исландия тұрғындары әдетте бір-біріне тек белгілі бір аттармен, тіпті формальды жағдайларда да хабарласады. Кейбір адамдар, мысалы, суретшілер Винсент және Кристо, мүсінші Крисс және әнші-ән-күйші Базия сияқты көптеген адамдар өздерінің белсенді болған қоғамда немқұрайды, не таныс емес, қиын еске түсіретін, не айтқанын білмейтін, бірақ өздерінің өзін-өзі тану сезімінен бас тартқан кезде өз атын толығымен танымал нәрсеге толықтай өзгертуге ұмтылмаған және олардың толық атауларының тек бір бөлігін қолданған. Бразилияда бұрынғы президенті Луис Инассио Лула да Силва «Лула» деп аталады, ол өзінің толық атына ресми түрде қосқан лақап аты. Португал тіліндегі атаулар өте ұзын болғандықтан, олардың атауларына, тегі мен бүркеншік аттарына негізделген осындай мононимдер қолданылады. Ең танымал романдарға белгілі, Американдық көркем әдебиет пен фантастика жазушысы Родни Уильям Уитакер (1931-2005 жж.) Треваниан деген мононимді атымен танымал. Армян-канадалық портрет фотографы Юсуф Карш «Оттаваның Каршы» деп аталды. <br />{{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2019}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> rrcwq1cewxneadn9rx1622iw6la6ij9 Марсело Морено 0 623310 3407396 2825115 2024-12-04T16:01:08Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3407396 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Марсело Морено |толық аты = Марсело Морено Мартинс |сурет = Marcelo Moreno Martins - SV Werder Bremen (1).jpg |туған күні = 18.6.1987 |туған жері = {{туғанжері|Санта-Крус-де-ла-Сьерра|Санта-Крус-де-ла-Сьеррада}}, [[Боливия]] |азаматтығы = {{flagicon|Боливия|20px}} [[Боливия]]<br>{{flagicon|Бразилия|20px}} [[Бразилия]] |бойы = 187 |салмағы = 82 |позиция = шабуылшы |қазіргі клуб = {{flagicon|Қытай|20px}} [[Шицзячжуан Эвер Брайт]] |номері = 9 |клубтары = {{футбол карьерасы |2004—2007|{{flagicon|Бразилия|20px}} [[Витория (футбол клубы, Салвадор)|Витория (Салвадор)]]|36 (24) |2007—2008|{{flagicon|Бразилия|20px}} [[Крузейро (футбол клубы)|Крузейро]]|32 (25) |2008—2011|{{flagicon|Украина|20px}} [[Шахтер (футбол клубы, Донецк)|Шахтёр (Донецк)]]|46 (11) |2009|{{аренда}}{{flagicon|Германия|20px}} [[Вердер (футбол клубы)|Вердер]]|5 (0) |2010|{{аренда}}{{flagicon|Англия|20px}} [[Уиган Атлетик]]|12 (0) |2012—2015|{{flagicon|Бразилия|20px}} [[Гремио]]|28 (10) |2013|{{аренда}}{{flagicon|Бразилия|20px}} [[Фламенго]]|16 (2) |2014|{{аренда}}{{flagicon|Бразилия|20px}} [[Крузейро (футбол клубы)|Крузейро]]|32 (15) |2015—2016|{{flagicon|Қытай|20px}} [[Чанчунь Ятай]]|29 (13) |2017—2018|{{flagicon|Қытай|20px}} [[Ухань Чжоэр]]|5 (2) |2019—|{{flagicon|Қытай|20px}} [[Шицзячжуан Эвер Брайт]]|9 (7)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2005|{{flagicon|Бразилия|20px}} Бразилия-18|8 (6) |2006|{{flagicon|Бразилия|20px}} Бразилия-20|7 (5) |2007—|{{Футбол|Боливия}} |72 (17)}} }} '''Марсело Морено Мартинс''' ({{lang-es|Marcelo Moreno Martins}}; [[18 маусым]] [[1987 жыл|1987]]<ref>https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/54162</ref>, [[Санта-Крус-де-ла-Сьерра]]) — боливиялық футболшы, шабуылшы. Боливия Ұлттық футбол құрамасында және Қытайдың "Шицзячжуан Эвер Брайт" клубында доп тебеді. 2008 жылғы Боливияның үздік футболшысы. == Ұлттық құрамада == Марсело Мартинстің әкесі бразилиялық, анасы боливиялық. Бразилияның бірнеше жастағы құрамаларында ойнағанымен, [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия Ұлттық футбол құрамасының]] негізгі құрамынан орын алу мүмкіндігі аз болды да, Боливия құрамасын таңдады. 2007 жылы 12 қыркүйекте [[Перу Ұлттық футбол құрамасы|Перуге]] қарсы ойында Боливия сапында тұңғыш рет алаңға шықты. 2011, 2015, 2019 жылдары [[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогына]] қатысты. == Жетістіктері == === Клубтық === ; «Витория» * Баия штатының чемпионы: 2004, 2005, 2007 * Баия штаты кубогы (''Taça Estado da Bahia''): 2004, 2005, 2006 ; «Крузейро» * Бразилия чемпионы: 2014 * Минас-Жерайс штатының чемпионы: 2008 * Либертадорес кубогының үздік мергені; 2008 ; «Шахтёр» * УЕФА кубогы 2008/09 * Украина чемпионы: 2010/11 * Украина кубогы: 2010/11 === Жеке === * Боливиядағы жыл футболшысы: 2008 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Профильдері == *http://www.national-football-teams.com/player/23503.html *https://www.footballdatabase.eu/en/player/details/22497 *http://resultados.as.com/resultados/ficha/deportista/moreno/17549 *https://www.soccerbase.com/players/player.sd?player_id=48034 *http://www.scoresway.com/?sport=soccer&page=person&id=8989{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *https://www.thefinalball.com/player.php?id=32698 *http://www.worldfootball.net/player_summary/marcelo-moreno/ [[Санат:Боливия футболшылары]] [[Санат:Боливия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Витория Сальвадор ФК ойыншылары]] [[Санат:Крузейро ФК ойыншылары]] [[Санат:Шахтер Донецк ФК ойыншылары]] [[Санат:Вердер ФК ойыншылары]] [[Санат:Уиган Атлетик ФК ойыншылары]] [[Санат:Гремио ФК ойыншылары]] [[Санат:Фламенго ФК ойыншылары]] i5otyp3ngd8863mvqw1b58iecimgs7v Мануэль Аканджи 0 623484 3407386 3356583 2024-12-04T13:12:14Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3407386 wikitext text/x-wiki {{Футболшы | есімі = Мануэль Аканджи | сурет = Manuel Akanji.jpg | туған күні = 19.7.1995 | туған жері = [[Нефтенбах]], [[Швейцария]] | азаматтығы = {{flagicon|Швейцария|15px}} [[Швейцария]] | бойы = 187 | салмағы = 91 | позиция = қорғаушы | қазіргі клуб = {{flagicon|GER|15px}} [[Боруссия Дортмунд|Боруссия (Дортмунд)]] | номері = 16 | жастар клубы = {{футбол карьерасы |2007—2014|{{flagicon|Швейцария|15px}} [[Винтертур (футбол клубы)|Винтертур]]| }} | клубтары = {{футбол карьерасы |2014—2015|{{flagicon|Швейцария|15px}} [[Винтертур (футбол клубы)|Винтертур]]|35 (1) |2015—2018|{{flagicon|Швейцария|15px}} [[Базель (футбол клубы)|Базель]]|42 (5) |2018—|{{flagicon|Германия|15px}} [[Боруссия Дортмунд|Боруссия (Дортмунд)]]|24 (1) }} | ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2017—|{{футбол|Швейцария}}|13 (0) }} }} '''Мануэль Аканджи''' ({{lang-de|Manuel Akanji}}; [[19 шілде]], [[1995 жыл]]<ref>https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/284730</ref>, [[Нефтенбах]]<ref name="born">[https://www.munzinger.de/search/go/document.jsp?id=01000009798 Manuel Akanji.] in: Munzinger-Archiv, Internationales Sportarchiv 24/2018 vom 12. Juni 2018, accessed on 12 November 2018.</ref>, [[Швейцария]]) — швейцариялық футболшы, [[Швейцария Ұлттық футбол құрамасы]] мен "[[Боруссия Дортмунд]]" клубының қорғаушысы. УЕФА Ұлттар Лигасының жартылай финалисі. 2018 жылғы әлем чемпионатына қатысқан. "[[Базель (футбол клубы)|Базель]]" сапында Швейцарияның екі дүркін жеңімпазы атанды (2015/16, 2016/17). == Жетістіктері == === Клубтық === *Швейцария чемпионы. 2015/16, 2016/17 === Халықаралық === *УЕФА Ұлттар Лигасының жартылай финалисі: 2019 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == *http://www.worldfootball.net/player_summary/manuel-akanji/ *http://eu-football.info/_player.php?id=29899 *http://www.national-football-teams.com/player/68268.html *http://www.scoresway.com/?sport=soccer&page=person&id=329229{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{бастама}} {{Сыртқы сілтемелер}} {{Манчестер Сити ФК құрамы}} [[Санат:Швейцария футболшылары]] [[Санат:Швейцария Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Базель ФК ойыншылары]] [[Санат:Боруссия Дортмунд ФК ойыншылары]] eysn5z3knobjhjcaickxkzajpmsnbbd Мирослав Кадлец 0 632641 3407448 2733892 2024-12-04T23:46:50Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3407448 wikitext text/x-wiki {{Футболшы|есімі=Мирослав Кадлец|туған күні=22.06.1964|азаматтығы={{ту|Чехия}}|бойы=185|салмағы=|қазіргі клуб=''карьерасын аяқтады''|позиция=қорғаушы|клубтары={{футбол карьерасы |1983—1984|{{flagicon|Чехословакия|20px}} [[Витковице (футбол клубы)|Витковице]]|26 (1) |1984—1986|{{flagicon|Чехословакия|20px}} [[Гвезда (футбол клубы)|Руда Гвезда]]|56 (2) |1986—1990|{{flagicon|Чехословакия|20px}} [[Витковице (футбол клубы)|Витковице]]|115 (19) |1990—1998|{{flagicon|Германия|20px}} [[Кайзерслаутерн (футбол клубы)|Кайзерслаутерн]]|234 (17) |1998—2001|{{flagicon|Чехия|20px}} [[Дрновице (футбол клубы)|Дрновице]]|73 (2) |2001—2002|{{flagicon|Чехия|20px}} [[Зброёвка (футбол клубы)|Ставо Артикель]]|24 (2)}}|ұлттық құрамы={{футбол карьерасы |1987—1993|{{Футбол|Чехословакия}} |38 (1) |1994—1997|{{футбол|Чехия}} |26 (1)}}}}'''Мирослав Кадлец''' ({{lang-cs|Miroslav Kadlec}}; [[22 маусым]] [[1964 жыл]]<ref>https://www.national-football-teams.com/player/13764.html</ref>, [[Угерске-Градиште]], [[Чехословакия]]) — чехиялық футболшы, қорғаушы. [[Футболдан 1996 жылғы Еуропа біріншілігі|1996 жылғы Еуропа чемпионатының]] күміс жүлдегері. Ұлы [[Михал Кадлец]] те футболшы. == Карьерасы == 1983-2002 жылдары Чехословакия (Чехия), Германия клубтарында ойнады. 1987 жылы [[Чехословакия Ұлттық футбол құрамасы|Чехословакия құрамасы]] сапындағы тұңғыш ойынын өткізді. [[Футболдан 1990 жылғы әлем біріншілігі|1990 жылғы әлем чемпионатына]] қатысып, құраманың бес кездесуінде түгел алаңғға шықты. 1996 жылы Чехия сапында [[Футболдан 1996 жылғы Еуропа біріншілігі|Еуропа чемпионатына]] қатысты. Құрама сапындағы соңғы ойынын 1997 жылы 8 маусымда ӘЧ-1998 іріктеуінде [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испанияға]] қарсы өткізді. == Жетістіктері == * Германия чемпионы: 1991 и 1998 * Германия вице-чемпионы: 1994 * Германия кубогы: 1996 * Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері: 1996 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == *[https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/8193 Профилі] *[http://nv.fotbal.cz/reprezentace/statistiky/viewstat3.asp?name=KadlecMiroslav Статистикасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210427112423/http://nv.fotbal.cz/reprezentace/statistiky/viewstat3.asp?name=KadlecMiroslav |date=2021-04-27 }} [[Санат:Чехословакия футболшылары]] [[Санат:Чехословакия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Чехия футболшылары]] [[Санат:Чехия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Кайзерслаутерн ФК ойыншылары]] nytnnuo7qka9hid41k0rh8zycors916 Кауно Жальгирис 0 636340 3407376 3405092 2024-12-04T12:07:55Z Makenzis 71333 3407376 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Литва}} Кауно Жальгирис |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = |лақап аты = |құрылған = 2004 «Спирис» |таратылды = |стадионы = «Т?», [[Каунас]] |сыйымдылығы = 15000 |иесі = |президенті = |директоры = {{flagicon|LTU}} ? |бас директоры = |жаттықтырушы = {{flagicon|LTU}} ''Eivinas Černiauskas'' |капитаны = |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = [[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]] |маусым = 2024 |орын = '''3.''', ''(A лига)'' |сайты = [http://www.zalgiris.lt/football/ www.zalgiris.lt/football/] |pattern_la1=_hummelcoreXKjbw |pattern_b1=_hummelcoreXKjbw |pattern_ra1=_hummelcoreXKjbw |pattern_sh1=_hummelcoreXKjbw |pattern_so1=_hummel20w |leftarm1=FFFFFF |body1=FFFFFF |rightarm1=FFFFFF |shorts1=FFFFFF |socks1=FFFFFF |pattern_la2=_hummelcoreXKwb |pattern_b2=_hummelcoreXKwb |pattern_ra2=_hummelcoreXKwb |pattern_sh2=_hummelcoreXKwb |pattern_so2=_hummel20w |leftarm2=FFFFFF |body2=FFFFFF |rightarm2=FFFFFF |shorts2=FFFFFF |socks2=FFFFFF }} '''«Кауно Жальгирис»''' ({{lang-lt|«Futbolo klubas Kauno Žalgiris»}}) — [[Литва|Литваның]] [[Каунас]] қаласындағы футбол клубы. 2004 жылы «Спирис» деген атаумен [[Каунас]] қаласында құрылып. 2015 жылы тұңғыш рет [[Футболдан Литва чемпионаты|Литва А лигасында]] ойнады. == Жетістіктері == === Литва чемпионаты === * '''Чемпион (0)''': * '''2-орын (1):''' 2022 * '''3-орын (3):''' 2020, 2021, 2024 '''Кубок'''<ref>http://www.rsssf.com/tablesl/litocuphist.html</ref> * '''Жеңімпаз (0):''' * '''Финалист (0):''' == Маусым (2004— ...) == ;2013—2015 — «Спирис» {|class="wikitable" ! Маусым ! Див. ! Лига ! Oрын ! @ |- | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2013''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2.''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''I ліга''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''5.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2013.html#1lyga</ref> |- | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2014''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''2.''' | bgcolor="#F4DC93" style="text-align:center;"| '''I ліга''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''4.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2014.html#1lyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''2015''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''5.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2015.html#alyga</ref> |} ;ФК Каунo Жальгирис (2016—) {|class="wikitable" ! Маусым ! Див. ! Лига ! Oрын ! @ |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''2016''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''8.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2016.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''2017''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''8.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2017.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''2018''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''5.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2018.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''2019''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''4.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2019.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''2020''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]]''' | bgcolor="#DEB678" style="text-align:center;"| '''3.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2020.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''2021''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]]''' | bgcolor="#DEB678" style="text-align:center;"| '''3.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2021.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''2022''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]]''' | bgcolor="#BBBBBB" style="text-align:center;"| '''2.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2022.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''2023''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]]''' | bgcolor="#F5F5F5" style="text-align:center;"| '''4.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2023.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''2024''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]]''' | bgcolor="#DEB678" style="text-align:center;"| '''3.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2024.html#alyga</ref> |- | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''2025''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''1.''' | bgcolor="#ddffdd" style="text-align:center;"| '''[[Футболдан Литва чемпионаты|А лига]]''' | bgcolor="#FFF" style="text-align:center;"| '''.''' | <ref>http://www.rsssf.com/tablesl/lito2025.html#alyga</ref> |- |} == Формасы == {| style="margin-bottom: 10px;" | |{{Football kit ||pattern_la=_blueshoulders|pattern_b=|pattern_ra=_blueshoulders|leftarm=FFFF00|body=FFFF00|rightarm=FFFF00|shorts=0000FF|socks=0000FF|title=2010}} | |{{Football kit ||pattern_la=|pattern_b=|pattern_ra=|leftarm=008800|body=008800|rightarm=008800|shorts=008800|socks=008800|title=2015}} | |{{Football kit ||pattern_la=_whiteshoulders|pattern_b=_whiteshoulders|pattern_ra=_whiteshoulders|leftarm=008800|body=008800|rightarm=008800|shorts=008800|socks=008800|title=2017}} | |{{Football kit ||pattern_la=_zalgiris1819h |pattern_b=_zalgiris1819h |pattern_ra=_zalgiris1819h |leftarm=008800|body=008800|rightarm=008800|shorts=008000|socks=008000|title=2020}} |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://www.zalgiris.lt/football/ Ресми сайт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180831151626/http://www.zalgiris.lt/football/ |date=2018-08-31 }} * [http://www.alyga.lt Профилі] {{Бастама}} [[Санат:Литва футбол клубтары]] [[Санат:2004 жылы құрылған футбол клубтары]] ld1pqg5hr3wehlb26dy8kctqq2979kf Рижа Дүсіпова 0 638106 3407383 3399179 2024-12-04T12:59:21Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Dyussipova_Rizha.jpg|Dyussipova_Rizha.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Túrelio|Túrelio]] [[commons:File:Dyussipova_Rizha.jpg|жойған]], себебі: Требуется замена лицензии на добросовестное использование несвоб 3407383 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Рижа Дүсіпова |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = 200px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 1932 |Туған жері = Жанбай ауылы, {{туғанжері|Исатай ауданы{{!}}Новобогат ауданы|Исатай ауданында}}, [[Атырау облысы|Гурьев облысы]] |Мансабы = |Азаматтығы = {{USSR}}<br />{{байрақ|Қазақ КСР}}<br />{{KAZ}} |Ұлты = |Қайтыс болған күні = 6.01.2011 |Қайтыс болған жері = {{қайтысболғанжері|Атырау|Атырауда}}, [[Қазақстан]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = [[Охас Қасанов]] |Балалары = | Марапаттары = {{{!}} {{!}} {{Еңбек ардагері медалі (КСРО)}} {{!!}} {{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысындағы Жеңіске 65 жыл медалі}} {{!}}} |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Рижа Дүсіпова''' ([[1932]], [[Гурьев облысы]], [[Новобогат ауданы]], [[Жанбай]] ауылы — 6 қаңтар 2011, [[Атырау]]) — Физика және математика пәнінің мұғалімі, Қазақ ССР Халық ағарту ісінің Үздігі <ref>Тұщыкұдык ауылы шежіресі, Алматы 2014, 184 бет. ISBN 978-601-7174-37-8</ref> == Өмірбаяны == Дүсіпова Рижа 1932 (болжам бойынша) жылы [[Гурьев облысы]] [[Новобогат ауданы]], [[Жанбай]] ауылында дүниеге келген. [[Беріш]] руының тумасы, тармағы Құлкеш, Кіші жүз. Ол еңбек жылдарында өзінің бар күш-жігерін, білімі мен білігін жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуы мен тәрбиесіне арнады. Ұлы Отан соғысы кезінде тылда еңбек еткен. Бүкіл өмірін педагогика саласына арнап, орта мектепте математика пәнінің оқытушысы ретінде математика және физика пәнінен сабақ берді, жәнеде оқушылар үшін математика үйірмелерін ашып әрбір сабаққа арнайы дидактикалық материалдармен көрнекі құралдар дайындап дәріс берді. Балалардың математикамен шахматқа деген сүйіспеншілігін оятқан. Шамамен 40 жыл үздіксіз еңбек еткен, ұстаздық қызметінде талай мәрте білім бөлімдерінің, мектеп әкімшіліктерінің, қоғамдық ұйымдардың Құрмет грамоталары және алғыстарымен марапатталып, еңбегі «Қазақ КСР халық ағарту ісінің озық қызметкері» төс белгісі және «Еңбек ардагері», «Ұлы Жеңістің 65 жылдығы» мерекелік медальдерімен, 70 жасқа толуына орай облыс әкімінің алғыс хатымен ерекшеленді. Қоғамдық қызметпен айналысып, мектептің бастауыш партия ұйымы болды. Фотосуреті қалалық құрмет тақтасында орын алған. <ref>Әбіл Сейтім. "Ұлағатты Ұстаз, қажырлы Ана, бақытты Әже"/ Атырау, 30 наурыз 2002</ref> == Мансап жолы == 1949 жылы [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті|Қазақ Қыздар педагогикалық институтына түсіп (ЖенПИ)]], сол институтты 1953 жылы математика пәнінің мұғалімі мамандығы бойынша бітірді. 1953. Институтты аяқтағаннан кейін Гурьев облысы, [[Қызылқоға ауданы]], [[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]] селосында қызмет жолын бастады <ref>Атырау облысы мұғалімдерінің энциклопедиясы, 31 бет. Ақтөбе: А-Полиграфия, 2004. ISBN 9965-691-52-5</ref>. 1955-1961. [[Гурьев]] қаласында №11 Орджоникидзе атындағы орта мектепте математика және физика мұғалімі. 1961-1965. Жолдасының қызметін басқа ауданға ауысуына байланысты, [[Гурьев облысы]], Шевченковский ауданының Киров атындағы орта мектепте мұғалімі. 1961 жылдан бастап КПСС мүшесі 1965-1988. [[Гурьев]] қаласында №8 орта мектебінде математика және физика мұғалімі. == Жеке өмірі мен отбасы == Әкесі - Дүсіп Әбикеров (1893-1979), өте білімді, өз уақытында беделді адам болған. Ол Орпа медресесінде діни білім алған. Балаларын жоғары білім алу үшін бар күшін салған. Дүсіптің бірінші әйелі Зира Оразақ кызы. Ол 1946 жылы дүниеден өткен, 1950 жылы екінші әйелі Нұржамал Нығмет кызымен (1908-1999) отау құрған. Отбасында қыздары Наху (-1945), Жария (1927-2011), Мубарак (1929-2011), Рижа (1932-2011), Нәсіп (1934-2003) және ұлдары Әліп (1936-2004), Әрші (1938-1952) тәрбиелеп өсірген. Күйеуі – [[Охас Қасанов]] (1932-1978), әділет кеңесшісі, тергеу бөлімінің бастығы, Гурьев облысының прокуроры. 17 ақпан 1953 жылы бір- бірін Алматыда институтта оқып жүргеннен білетін Қасанов Оқас есімді жас прокурормен жанұя құрады. Оқас та [[Алматы заң институты|Алматының Мемлекеттік заң институтын]] 1953 жылы бітіргесін жас маман ретінде Қызылқоға ауданының Карабау поселкесіне жолдама алып келген болатын. Балалар: Амандос (1957), [[Аманбай Охасұлы Қасанов|Аманбай]] (1959), София (1964) және Ілияс (1968) Жолдасының ерте өмірден өтуіне қарамастан балаларын бағып әрқайсысына Алма-Атадан және Мәскеуден жоғары білім алуына тырысты, жас отбасылардың қалыптасуына көмектесіп немере тәрбиелеген. Еңбекке баулып үлкендермен кішілерге қамқор болуға жәнеде ұқыпты болуға үйреткен. Орта ұлы Аманбайдың ұсынысы бойынша жаңа 2000 жылды БАӘ Дубайда қарсы алып, келесі жылды үлкен ұлы Амандостың шақыруы бойынша Ұлыбританияда Лондонда қарсы алды. Ал 2002 жылы 70-жылдық мерейтойын кең көлемде Атырауда атап өтті. Сол кезеңде обылыстық газет журналдарда және теледидарда сол кісінің өмір жолы туралы арнайы басылымдар шығарылды. Облыс әкімінің атынан естелік медалі грамотасымен марапатталды. Өзінің өмір жолындағы қиын-қыстау заманда, соғыстан кейіңгі қалпына келтіру кезеңіндегі қиыншылықа қарамастан қызықты және бақытты өмір кешкен. Төрт баласынан 12 немере,екі шөбере көрген. <ref>Әбілхан Төлууішов. "Ғибратты ғұмыр". Рижа Дүсіпқызынын еске алу кітабы. Атырау, Ақ Жайық 2012</ref> == Марапаттары == Қазақ КСР Халық ағарту ісінің Үздігі (1981) Еңбек ардагері медалі (1982) Ескерткіш грамотасы Атырау облысы әкімінің атынаң алғыс хат (2002) "1941-1945 Ұлы Отан соғысындағы Жеңіске 65 жыл" мерейтойлық медалі (2010) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университеті түлектері]] [[Санат:Қазақстан педагогтары]] [[Санат:Қазақ КСР-інің халық ағарту ісінің үздіктері]] t2yws7zg1vdx44gookderge34xtlrwj Мақпал Мыса 0 638706 3407421 3316079 2024-12-04T18:10:52Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3407421 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2020}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Тұлға|Есімі=Мыса|Шынайы есімі=Мақпал|Сурет=|Сурет атауы=|Туған кездегі есімі=|Толық есімі=|Туған күні=26.12.1983|Туған жері=Алматы облысы, Райымбек ауданы, Қайнар ауылы|Қайтыс болған күні=|Қайтыс болған жері=|Азаматтығы=Қазақстан Республикасы|Ұлты=қазақ|Мансабы=ақын, аудармашы, журналист,|Әкесі=Мыса Мазақ|Анасы=Бүбісара Оспанқызы|Жұбайы=|Балалары=Әли|Марапаттары=ҚР Президентінің "Ерен еңбегі үшін" мемлекеттік медалі (2021 ж.) 2. ҚР Президентінің "Қазақстан Тәуелсіздігіне 30 жыл" мемлекеттік медалі (2021 ж.) 3. ҚР Президентінің екі дүркін "Алғысхаты" 4. "Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне 100 жыл" медальдарымен марапатталған (2021 ж.)|Қолтаңбасы=|Сайты=|Басқалары=|Commons= }} '''''Мақпал Мыса - ақын, аудармашы, журналист, редактор, Қазақстан Жазушылар және Журналистер Одағының мүшесі. 2018 жылы өткен "100 жаңа есім" жобасында 2388 үміткер қатарынан алғаш рет әдебиет саласынан жеңімпаз атанды.''''' == Өмірбаян == Мақпал Мыса 1983 жылы 26 желтоқсанда [[Алматы облысы]], [[Райымбек ауданы]], [[Қайнар ауылдық округі (Райымбек ауданы)]] дүниеге келген. Ол - XVI ғасырда өмір сүрген қазақтың атақты сәуегей шешен биі абыз [[Шоған Сүйерқұлұлы]]ның ұрпағы. Отбасында 2 ағасы мен 2 әпкесі бар. Бала кезінен 3 жүздің тарихын білетін атасының әңгімелері мен әжесінің өлеңін естіп, ал ақындардан [[Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев]] шығармаларын оқып өскен. Кейін [[Алматы]] қаласында әдебиет пәнін тереңдетіп оқытатын дарында балалар мектебінде [[Кеңшілік Ағытайұлы Мырзабектің]] пен [[Қанипа Әбдірахманқызы Бұғыбаева]] секілді қаламгерлердің туындыларын оқи бастады. Мақпал өлеңдерін 10 жасынан бастап жазған. Олардың мазмұны ана мен әке жайында, қоршаған табиғат пен ауылы туралы болған. Мұқағали Мақатаевтың өмірбаяны мен шығармашылығы жас Мақпалға шабыт көзі болды. 9-сыныпта М.Мақатаев атындағы стипендия иегері атанды, ал 2011 жылы Мақатаевтың 80 жылдығына орай өткен республикалық ақындар сайысында "Қарлығаштар" өлеңімен 1-орынды иеленді. Дәл сол жылы Ақсу ауданының 80 жылдығына арналған республикалық мүшәйраның жеңімпазы атанды. 1997-2004 жылдар аралығында [[Ұлан (газет)]], "Ана тілі", [http://Қазақ%20әдебиеті%20(газет) Қазақ әдебиеті (газет)], "Алматы ақшамы", [http://Qazaq%20radiosy Qazaq radiosy] (штаттан тыс тілшілік) қызметтер атқарды. 2004 - 2010 жылдары "Қапшағай" қоғамдық-саяси газетінде (журналист, корректор); 2010 жылы "Жаңа Іле" газетінің редакторы; 2010 -2011 жылдары Алматы облыстық "Жетісу" телеарнасының филиалы "Қапшағай TV" арнасында журналист -телекомментатор; 2011-2013 жылдары "Книжник" ЖШС-де аудармашы-редактор; 2014-2021 жылдары Медиахолдинг "Жетісу Ақпарат" АҚ-тың "Жетісу" газетінде журналист; 2021 -2023 жылдары Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің VII шақырылымының депутаты, [http://Аманат%20(партия) Аманат (партия)] партиялық тізімі бойынша сайланған, Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің мүшесі болған. http://sc0023.burabay.aqmoedu.kz/public/files/2021/5/20/200521_121234_9e6e15d6-f39e-4cf2-96d0-9f02b24572fd.jpg "Алақандағы бақыт" пен "Мен керекпін" кітаптарын жазғаны үшін, сол уақытта аударма саласында 20 шақты редакторлық жұмысы, республикалық мүшайларда алған жетістіктері үшін және ең бастысы жазушылар [http://Думан%20Әмірғалиұлы%20Рамазан Думан Әмірғалиұлы Рамазан], Роза Сейілхан, [http://Жарас%20Сәрсек Жарас Сәрсек]{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Бауыржан Өміржанұлы Жақыптан]] алған рецензиялардың арқасында 2015 жылы наурызда Қазақстан Жазушылар және [http://Қазақстан%20журналистер%20одағы Қазақстан журналистер одағының] мүшесі атанды. 2017 жылы Қазақстан Республикасының Бірінші Президенті Фонды мен Мемлекеттік тілді дамыту қорының бірлесіп жасаған "Алтын тобылғы" республикалық әдеби байқауында 1-орынды жеңіп алды. Бас жүлде ретінде "Туған ел" номинациясында "Шоған Абыз" поэмасы үшін 1,5 миллион теңгеге сертификаттың табысталуы болды. 2018 жылы білікті аударма үшін Ресей Жазушылар одағының шешімімен Керим Срамурзаевич Отаров есімімен алтын медалінің иегері атанды. 2019 жылы 15 мамырдан бастап "Алматы телеарнасында" эфирге шығатын "Сәуле ғұмыр" әдеби-танымдық бағдарламаны жүргізді. == Шығармашылығы == Жас ақынның өлеңдері орыс, қырғыз, татар, башқұрт, әзірбайжан, түрік, ағылшын, испан тілдеріне аударылған, қазіргі заманның поэзияның шетелдік антологиясына енген. Мақпал балаларға арналған қазақ энциклопедиясын, қазіргі шетелдік авторлардың, соның ішінде әзірбайжан ақыны Афаг Шихла, түрік ақыны Али Акбаштың туындыларын аударды. Классикадан халық ақыны Кабардино-Балкария Керім Отаровтың шығармаларын аударған. Мақпал Мысаның алғаш басылып шыққан кітабы "Алақандағы бақыт" деп аталады. 2013 жылы мемлекет тарапынан "Мен керекпін" екінші шығарма жинағы жарық көрді. Алғашқы екі поэзияның заңды жалғасы «Аспантаудың көктемі» атты кітаптың тұсауын 2015 жылы ҚЖ Одағы Басқармасы Төрағасының орынбасары, ақын Маралтай Райымбекұлы мен профессор, ақын Бауыржан Жақып кесті. Жас ақынның "Шоған Абыз" туындысының тұсаукесері 2018 жылы Алматыдағы Ықылас Дүкенұлы атындағы халық музыкалық аспаптары музейінде өтті. Еңбекте Есім ханның тұсында өмір сүрген «Шоған абыз» туралы баяндалған. Бұған дейін «Шоған абыздың» ел ісіндегі өзекті мәселелерге араласқаны ара-тұра айтылғанымен, ол туралы ауқымды көркем шығарма жазылмаған еді. Тарихи тұлғаның болмысын бейнелейтін дастан түрік, орыс, ағылшын тілдеріне аударылған. == Дереккөздер == 1. https://abai.kz/post/89719 2. https://alashainasy.kz/omir/makpal-myisa-59840/ 3. https://qamshy.kz/article/45637-maqpal-mysa-zhurek-tubindegi-dganhghyryq-sukhbat 4. http://kazgazeta.kz/?p=29032 5. https://kazpravda.kz/articles/view/na-krilyah-vdohnoveniya 6. https://express-k.kz/news/literatura/stikhi_molodoy_poetessy_makpal_mysa_perevedeny_na_desyatki_yazykov_mira-144150 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190712133146/https://express-k.kz/news/literatura/stikhi_molodoy_poetessy_makpal_mysa_perevedeny_na_desyatki_yazykov_mira-144150 |date=2019-07-12 }} 7. https://qazaqstan.tv/news/21818/ 8. https://adebiportal.kz/kz/news/view/maqpal-mysa-agarar-degen-analar-aq-isip-zursi-zarygym__22904 9.https://www.youtube.com/watch?v=kMODIAQSWZM 10. https://www.facebook.com/qalamgerportaly/photos/a.578025102634663/619484191822087/?type=3 11. https://vk.com/club87696001 12. https://www.youtube.com/watch?v=ZXt6mdQHFx0 13. https://egemen.kz/article/182762-maqpal-mysa-aqyn-arqashan-omirdi-dgyrlaydy 14. https://qarmaqshy-tany.kz/zanalyk/ruhaniyt/653-mapal-mysa-ayn-shabyt-pershte-ky.html 15. https://juldyz.kz/2017/07/11/maqpal-mysa-aqyn-meninh-hanzadam-poeziya/ 16. https://kznews.kz/bilim/qazaqsha-olen-maqpal-mysa-tanyn-syjlar-tagdyrym/ 17.https://www.youtube.com/watch?v=pDhI6MtK2Qw 18. https://zhanaqorgan-tynysy.kz/zanalyk/8883-mapal-mysany-mr-men-shyarmashylyy-zhayly.html 19. https://new.zhalagash-zharshysy.kz/zanalyk/madeniet/9602-trk-zhrtyn-brktrgen-tadauly-zhoba.html == Жетістіктері == 1. ҚР Президентінің "Ерен еңбегі үшін" мемлекеттік медалі (2021 ж.) 2. ҚР Президентінің "Қазақстан Тәуелсіздігіне 30 жыл" мемлекеттік медалі (2021 ж.) 3. ҚР Президентінің екі дүркін "Алғысхаты" 4. "Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне 100 жыл" медальдарымен марапатталған (2021 ж.) skskfn7dnrg33mo0fadbtlvpt4oahyg Мектеп ваучері 0 643245 3407439 3362458 2024-12-04T19:29:13Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3407439 wikitext text/x-wiki '''Мектеп ваучері''', '''білім беру ваучері''' деп те аталады – '''ваучерлер жүйесінде''' бұл оқушы не оның ата-анасы таңдаған мектептегі оқушыны мемлекеттік қаржыландыру туралы куәлік. Қаржыландыру әдетте белгілі бір жылға, семестрге немесе тоқсанға арналған. Кейбір елдерде, штаттарда немесе жергілікті юрисдикцияларда ваучерді үйде оқу шығыстардың орнын толтыру немесе өтеу үшін пайдалануға болады. Кейбір елдерде ваучерлер жеке мектептерде оқу үшін ғана бар.<ref>{{Cite web|url=http://www.lagrangenews.com/2017/02/02/if-appointed-betsy-devos-views-likely-to-affect-public-private-schools/|title=If appointed, Betsy DeVos' views likely to affect public, private schools {{!}} LaGrange Daily News|website=www.lagrangenews.com|access-date=2017-02-28}}</ref> 2017 жылғы мектеп ваучерлер туралы экономикалық әдебиетте шолу бойынша, "ваучерлерді кең негізде қабылдауды ұсыну үшін бүгінгі күні дәлелдер жеткіліксіз; алайда көптеген оң нәтижелер зерттеулердің жалғасуын растайды."<ref>{{Cite journal|last=Epple|first=Dennis|last2=Romano|first2=Richard E.|last3=Urquiola|first3=Miguel|title=School Vouchers: A Survey of the Economics Literature|journal=Journal of Economic Literature|volume=55|issue=2|pages=441–492|doi=10.1257/jel.20150679|year=2017|doi-access=free |issn=0022-0515}}</ref> 2006 жылғы америкалық экономикалық қауымдастық мүшелеріне жүргізілген сауалнама барысында экономисттердің үштен екісінен астамы ата-аналарға жеке-меншік немесе мемлекеттік мектептерде пайдалануға болатын білім ваучерлерін қолдады. Бұл қолдау төмен табысты отбасылар немесе үлгерімі нашар мектептер қолданса артатынын көрсетті.<ref>{{Cite journal|last1=Whaples|first1=Robert|publisher=[[The Economists' Voice]]|volume=3|issue=9|pages=1–6|url=http://ew-econ.typepad.fr/articleAEAsurvey.pdf|title=Do Economists Agree on Anything? Yes!|date=2006|accessdate=January 6, 2016|doi=10.2202/1553-3832.1156}}</ref> == Тарихы == Франция 1870–1871 жылдардағы [[Франк-прусс соғысы|Франко-Пруссиялық]] соғыста жеңілді және адамдар Францияның әскери білім беру жүйесінің төмендеуін айыптады. Осы жеңілістен кейін француз ассамблеясы студенттерге ең жақсы мектеп іздеуге мүмкіндік беру арқылы мектептерді жақсартатын діни ваучерді ұсынды. Бұл ұсыныс француздардың діни білім беруді [[субсидия]]лаудан бас тартуына байланысты ешқашан алға баспады. Бұл ұсыныс сәтсіз болғанына қарамастан, осы ваучер бүгінгі көптеген елдердегі ваучер үлгісінің прототипі болып табылады.<ref>Molnar, Alex. Vouchers, Class Size Reduction, and Student Achievement: Considering the Evidence. Bloomington: Phi Beta Kappa Educational Foundation, 2000.</ref> Бүгінгі күні Құрама Штаттарда үздіксіз білім беру ваучерлерінің ең ескі бағдарламалары Вермонт<ref>{{Cite web|url=https://www.edchoice.org/school-choice/programs/vermont-town-tuitioning-program/|title=Vermont - Town Tuitioning Program|language=en-US|access-date=2016-08-03}}</ref> пен Мэндегі<ref>{{Cite web|url=https://www.edchoice.org/school-choice/programs/maine-town-tuitioning-program/|title=Maine - Town Tuitioning Program|language=en-US|access-date=2016-08-03}}</ref> 1869<ref name="Vermont">{{cite web|url=http://www.friedmanfoundation.org/friedman/schoolchoice/ShowProgramItem.do?id=32|title=Friedman Foundation - Vermont: Town Tuitioning Program}}</ref> және 1873<ref name="maine">{{cite web|url=http://www.friedmanfoundation.org/friedman/schoolchoice/ShowProgramItem.do?id=23|title=Friedman Foundation - Maine: Town Tuitioning Program}}</ref> жылдары басталған Білім беру Қалалық бағдарламалары болып табылады. Кейбір қалаларда бірде-бір жергілікті орта мектебі, не бастауыш мектебі жоқ болғандықтан, осы қалалардағы оқушылар басқа қалалардағы мемлекеттік мектептерге немесе діни емес жеке мектептерге бару үшін ваучер алуға құқылы. Мұндай жағдайларда "жіберуші" қалалар тікелей "қабылдаушы" мектептерде оқу ақысын төлейді."<ref name="Vermont" /><ref name="maine" /><ref>{{Cite web|url=http://www.ncsl.org/research/education/school-choice-vouchers.aspx|title=School Choice: Vouchers|last=Legislatures|first=National Conference of State|website=www.ncsl.org|language=en-US|access-date=2017-01-23}}</ref> Нидерландыда білім беру жолдамалары жүйесі 1917 жылы енгізілген. Бүгінгі таңда оқушылардың 70%-дан астамы жеке меншік, бірақ мемлекет қаржыландыратын мектептерде оқиды, олар негізінен конфессиялар қатарына бөлінген.<ref name="RDV 1997">{{cite journal|journal=Economics of Education Review|volume=16|issue=3|date=June 1997|pages=329–335|doi=10.1016/S0272-7757(96)00078-7|title=School finance and school choice in the Netherlands|author=Jozef M. M. Ritzen, Jan van Dommelen and Frans J. De Vijlder}}</ref> Милтон Фридман 1950-шы жылдары<ref>{{cite book|last=Friedman|first=Milton|editor-last=Solo|editor-first=Robert A.|title="The Role of Government in Education," as printed in the book Economics and the Public Interest|publisher=Rutgers University Press|year=1955|pages=123–144|url=http://la.utexas.edu/users/hcleaver/330T/350kPEEFriedmanRoleOfGovttable.pdf|access-date=February 14, 2017}}</ref> заманауи ваучерлерді жақтады. Ол бәсекелестік мектептерді дамытады, шығындарды азайтады және жоғары білім беру нәтижелерін көрсетеді деп айтатын. Фридманның ваучерлер туралы пайымдауы 1980 жылы он сериялы "Еркін таңдау"<ref>{{cite AV media|people=Milton Friedman|title="Free to Choose TV" (website where all ten episodes may be accessed via on-demand video streaming)|medium=Television|publisher=Public Broadcasting Service|year=1980|url=http://www.freetochoose.tv/broadcasts/ftc80.php}}</ref> телехикаясының эфирге шығуы және оған ілеспелі аттас кітаптың<ref>{{cite book|last=Friedman|first=Milton|last2=Friedman|first2=Rose|title=Free to Choose: A Personal Statement|url=https://archive.org/details/freetochoosepers00frie|url-access=registration|publisher=Harcourt Brace & Company|edition=1990|year=1980|isbn=978-0156334600}}</ref> (оның әйелі Роза Фридманмен бірге жазған) шығаруымен қосымша назар аударылды. Телехикаяның 6 серияның<ref>{{cite AV media|people=Milton Friedman|title="Free to Choose," Episode 6, "What's Wrong with Our Schools?"|medium=Television|publisher=Public Broadcasting Service|year=1980|url=http://www.freetochoose.tv/program.php?id=ftc1980_6&series=ftc80}}</ref> және кітаптың 6 тараудың атауы: "Біздің мектептердің қиыншылығы неде?". Фридманның айтуы бойынша ата-аналар мен оқушыларға өз мектептерін таңдау үшін ваучерлерді қолдану – таңдау еркіндігін кеңейтеді және жақсы білімді оқушылардың санын көбейтеді. 1960-шы жылдары кейбір Оңтүстік Штаттарда мектеп ваучерлері сегрегацияны мәңгі қалдыру тәсілі ретінде қолданылды. Бірнеше жағдайда мемлекеттік мектептер толығымен жабылды, ал ата-аналарға ваучерлер берілді. Содан кейін оқу гранты деп аталатын ваучерлер көп жағдайда жаңа, жеке сегрегацияланған мектептерде, яғни [[Сегрегация академиясы|сегрегациялық академияларда]] белгілі болды.<ref>{{cite web|last=Vergakis|first=Brock|url=http://deseretnews.com/dn/view/0,1249,660226540,00.html|title=Deseret Morning News - Do vouchers equal segregation?|publisher=Deseretnews.com|date=June 4, 2007|accessdate=August 11, 2011}}</ref> Бүгінгі таңда барлық заманауи ваучерлік бағдарламалар нәсілдік дискриминацияға тыйым салады.{{Citation needed|date=November 2017}} == Анықтамалар == Әр түрлі мектептер арасында маңызды айырмашылықтар бар: * [[Мемлекеттік мектептер]] ашық жұмыс жасайды және салықтар есебінен қаржыландырылады. * [[Жеке мектептер]] жеке жұмыс істейді және оқу немесе қайырымдылық қорынан арқылы қаржыландырылады. * Мектеп ваучерлері - кез келген мектепте оқу үшін ата-аналарға тікелей берілетін субсидиялар. * [[Чартерлік мектептер]]ді мемлекет қаржыландырады<ref>{{cite web|url=http://www.uscharterschools.org|title=US Charter Schools Home|publisher=Uscharterschools.org|date=|accessdate=August 11, 2011}}</ref><ref name="What is a Charter School">{{cite web|url=http://www.publicschoolreview.com/articles/3|title=What is a Charter School?|publisher=Public School Review|date=December 4, 2007|accessdate=August 11, 2011}}</ref><ref name="ISR">{{cite journal|first=Sarah|last=Knopp|year=2008|title=Charter schools and the attack on public education|journal=International Socialist Review|issue=62|url=http://www.isreview.org/issues/62/feat-charterschools.shtml|accessdate=January 28, 2011}}</ref> * Ашық қабылдау – бұл ата-аналарға баланың қай мемлекетік мектепке баратынын таңдауға мүмкіндік беру процесі (егер мектепте оқушылар саны максималды сыйымдылығына жетпеген жағдайда). Бұл кейде ваучерлермен мектеп таңдаудың марапаттауымен шатастырылады. * Білім беруге салықтық кредит, оқуға салықтық кредит немесе салықтық кредит стипендиясы.<ref name="NeoVouchers">Kevin G. Welner, ''NeoVouchers: The Emergence of Tuition Tax Credits for Private Schooling'' Rowman & Littlefield (September 29, 2008), hardcover, 194 pages, {{ISBN|0742540790}} {{ISBN|978-0742540798}}; trade paperback, Rowman & Littlefield (September 29, 2008), {{ISBN|0742540804}} {{ISBN|978-0742540804}}</ref> Білім беруге салықтық жеңілдіктердің екі түрі бар: жеке пайдалану және қайырымдылық. Жеке пайдалануға арналған салық жеңілдіктері – бұл жеке салық төлеушілерге өздерінің балаларының атынан жүзеге асырылатын білім беруге арналған шығыстарға берілетін салық жеңілдіктері. Қайырымдылыққа салық жеңілдіктері – бұл жеке мектеп стипендияларын беретін коммерциялық емес ұйымдарға қаражат беретін жеке салық төлеушілерге немесе кәсіпорындарға берілетін салық жеңілдіктері.<ref name="NYTBD">{{cite news|title=Public Money Finds Back Door to Private Schools|url=https://www.nytimes.com/2012/05/22/education/scholarship-funds-meant-for-needy-benefit-private-schools.html|accessdate=May 22, 2012|newspaper=The New York Times|date=May 21, 2012|author=Stephanie Saul}}</ref> * Білім берудің жинақ шоттары<ref>{{Cite web|url=https://www.edchoice.org/school-choice/types-of-school-choice/education-savings-account/|title=What is an Education Savings Account? - EdChoice|language=en-US|access-date=2016-08-03}}</ref> ата-аналарға көп мәрте пайдаланылатын жинақ шоттарына мемлекеттік қаражат депозитін алуға мүмкіндік береді. Дебеттік карта арқылы отбасыларға жиі бөлінетін бұл қаражат жеке мектептерде оқу шығындарын, онлайн-оқыту бағдарламаларын, жеке репетиторлық қызметтерді, қоғамдық колледждерге арналған шығыстарды, жоғары білім беруге арналған шығыстарды және басқа да бекітілген жеке оқу қызметтері мен материалдарды жаба алады. == Экономика == === Аялық ақпарат === Адами капиталды жинақтау құралы ретінде білім беру көбінесе қоғамның дамуы мен ілгерілеуі үшін өте маңызды, сондықтан үкіметтің халық ағарту ісіне үнемі араласып жетілдіру қажет.<ref>{{cite journal|last1=Freire-Seren|first1=Maria Jesus|year=2001|title=Human Capital Accumulation and Economic Growth|url=|journal=Investigaciones Economicas|volume=25|issue=3|pages=585–602}}</ref> Сонымен қатар, білім беру қоғамның негізгі нормаларына негізделген құндылықтардың тарту құралы болып табылады. Білім қылмыстың азаюына, азаматтардың ақпараттандырылуы және "көршілік эффектісі" деп аталатын экономикалық дамуына үлкен үлес қосады.<ref>McMahon, Walter. "Externalities in Education." ''Bureau of Economic and Business Research'' Working Paper, no. 877 (1982):1-7.</ref> Экономикалық теория тұрғысынан алғанда, отбасылар білім алуға және жеке тұтынуға қанша жұмсайтындығын анықтайтын тұтыну нұсқаларының жиынтығына тап болады. Тұтыну пакеттерінің кез келген саны бюджеттік шектеуге сәйкес келгенше қол жетімді. Білім беру мен жеке тұтынудың кез-келген нұсқалары бюджеттік шектеулерден аспауы керек дегенді білдіреді. Ерекшелік қисықтары бір жақсының екіншісіне қарағанда артықшылықтарын білдіреді.<ref name="Gruber, Jonathan 2015">Gruber, Jonathan.''Public Finance and Public Policy, 5th edition''. London: Worth Publishers, 2015.</ref> [[Сурет:Education_Consumption_Choices.png|оңға|нобай|220x220 нүкте|Білім тұтынуды таңдау]] Мемлекеттің білімге араласуы әдетте екі формада болады. Бірінші формасы – чартерлік мектептерді, арнаулы мектептерді немесе коммерциялық мектептерді құру және бәсекелестіктің артуы. Екінші тәсіл жеке бағытталуы мүмкін, мысалы, колледжге немесе мектепке бару үшін жеке тұлғаларға субсидиялар немесе кредиттер беру.<ref name="Gruber, Jonathan 2015"/> [[Сурет:Voucher_Consumption_Bundles_2.png|оңға|нобай|220x220 нүкте|Ваучерлермен отбасылық тұтыну пакеттері]] Ваучерлер әдетте екі экономикалық себепке байланысты белгіленеді.<ref name="Gruber, Jonathan 2015"/> Бірінші себеп - [[Тұтыну теориясы|тұтынушының таңдауы]]. Отбасы баласының мектепке баратын жерін таңдай алады және білім берушінің таңдауы бойынша ең жақын мектепті таңдай алады. Ваучерлерді ұсынудың екінші себебі - мектептер арасындағы нарықтық бәсекелестікті арттыру. Ваучерлер мектептер үшін шығындарды төмендетіп, тұтынушылар, отбасылар үшін білім сапасын жоғарылату арқылы мектептерді бәсекеге қабілетті етеді. Мектеп ваучерлерінің бағдарламалары енгізілгенде нәтижелер бірдей емес болды, кейбір бағдарламалар мектеп ваучерлерінің жоғары артықшылықтарын, ал кейбіреулері зиянды салдарларды көрсетті. === Әсерлер === ==== Жағымды әсерлер ==== Америка Құрама Штаттарында ваучерлер әдетте мемлекеттік доллармен қаржыландырылады, ал басқа елдерде үкіметтің әр түрлі құралдары арқылы жүзеге асырылады. Америка Құрама Штаттарындағы мектептер өздерінің федералдық және жергілікті қаржыландырылуын сақтайтынын атап өту маңызды. Тек мемлекеттік қаржыландыру есепке алу мөлшеріне байланысты.<ref name="edchoice.org">{{cite web|url=https://www.edchoice.org/blog/how-to-accurately-calculate-the-fiscal-impact-of-school-voucher-programs/|last=Leuken|first=Martin|title=How to Accurately Calculate the Fiscal Impact of School Voucher Programs|publisher=EdChoice|date=September 27, 2016|access-date=April 28, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170223160954/https://www.edchoice.org/blog/how-to-accurately-calculate-the-fiscal-impact-of-school-voucher-programs/|archive-date=February 23, 2017|url-status=dead}}</ref> Оқушылардың үлгерімін жақсартудың бір бөлігі мұғалім мен мектептің жұмысын жақсартуды қамтиды. Теориялық тұрғыдан алғанда, көптеген ваучерлер мектептерге ата-аналарға көбірек таңдау жасауға мүмкіндік беретін жеке мектептердің пайда болуына түрткі болар еді. Бұл бәсекелестіктің артуы жеке және мемлекеттік мектептер үшін, ваучерлік қаражат үшін бәсекелес болатын, оқытудың жоғары сапасын және шығындардың төмендігін қамтамасыз етеді. Шынында да, мектеп жолдамалары мектеп жүйесінде шығындарды үнемдеуге әкелетіндігі туралы дәлелдер бар. [[Индиана]] штатындағы мектептерге арналған ваучерлік жүйенің қаржылық талдауы штат үкіметі үшін бір оқушыға жыл сайынғы үнемділікті көрсетті.<ref name="edchoice.org"/> Ваучерлік мектептердің жақтастары мектеп ваучерлерінің арқасында оқушылар мен отбасылар үшін көптеген жеңілдіктер бар деп мәлімдейді. Мектеп ваучерлерін пайдалану тест нәтижелерінің ұлғаюына және оқушылар үшін орта мектепті аяқтаудың неғұрлым жоғары көрсеткіштеріне әкеп соғатынын куәландыратын деректер бар. Колумбияда жүргізілген зерттеу, ваучерлік бағдарламалардың болуы баланың 8-сыныпты аяқтау ықтималдығының 10 пайыздық пунктіне ұлғайғанын және стандартталған тестілер бойынша үлгерімнің стандартты ауытқуының 0,2-ге артқанын көрсетті.<ref name="Angrist 2002">{{cite journal|last=Angrist|display-authors=1|doi=10.1257/000282802762024629|pages=1535–1558|year=2002|issue=5|volume=92|journal=[[American Economic Review]]|title=Vouchers for Private Schooling in Colombia: Evidence from a Randomized Natural Experiment|last5=Kremer|first=Joshua|first5=Michael|last4=King|first4=Elizabeth|last3=Bloom|first3=Erik|last2=Bettinger|first2=Eric|citeseerx=10.1.1.160.1325}}</ref> Сонымен қатар, деректер бойынша афроамерикандықтар ваучерлік бағдарламалар бойынша колледжге қабылдаудың жоғары деңгейін көрсетті.<ref>Chingos, Matthew and Paul Peterson. "The Effects of School Vouchers on College Enrollment: Experimental Evidence from New York City." Brookings Institution, Brown Center on Education Policy, August 2012, http://paulepeterson.org/sites/default/files/Impacts_of_School_Vouchers_FINAL.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210301160705/http://www.paulepeterson.org/sites/default/files/Impacts_of_School_Vouchers_FINAL.pdf |date=2021-03-01 }}.</ref> Афроамерикандық студенттер үшін бұл жетістіктер басқа нәсілдік және этникалық топтар үшін жоқ екенін атап өту маңызды.<ref>{{cite journal|last1=McEwan|first1=Patrick J|year=2004|title=The Potential Impact of Vouchers|url=|journal=Peabody Journal of Education|volume=79|issue=3|pages=57–80|doi=10.1207/s15327930pje7903_4}}</ref> Зерттеулер ваучер жүйесінің кеңістік тұрғыдан артықшылықтарын да көрсетті.<ref>Greene, Jay and Marcus Winters. "When School's Compete: The Effects of Vouchers on Florida Public School Achievement." Manhattan Institute for Policy Research, no 2 (2003), 1-16.</ref> [[Каролина Хоксби]] жүргізген қосымша зерттеулер ваучерлік жүйелер болған жағдайда, мемлекеттік және жеке мектептер тест баллдары көбейгенін көрсетті.<ref>[https://www.educationnext.org/rising-tide/ Hoxby, Caroline. "Rising Tide." Education Next 1, no. 4 (2001)]</ref> ==== Жағымсыз әсерлер ==== Ваучерлік бағдарламалардың оң әсерін көрсететін кейбір зерттеулер бар болса да, мектеп ваучерлерінің тиімсіздігін көрсететін зерттеулер бар. Соңғы бірнеше рет жүргізілген зерттеулер бойынша, ваучер жүйесіндегі мектеп аудандарында мемлекеттік мектепке баратын оқушылар ваучермен жеке мектепке қарағанда, жеке мектеп құрдастарынан озып кетуге бейім.<ref>"Voucher Research Brief." Public Policy Forum 102, no. 1(2014): 1-10.</ref> Жалпы нәтижелердің жоқтығымен қатар, мектеп ваучерлерінің сыншылары талондар сегрегацияға алып келеді дейді. Эмпирикалық зерттеулер мектеп ваучерлерінің нәсілдік немесе кірісті бөлуге әкелетіні туралы кейбір дәлелдер бар екенін көрсетеді.<ref>{{cite journal|last=Brunner|first=Eric J.|first2=Jennifer|last2=Imazeki|first3=Stephen L.|last3=Ross|display-authors=1|title=Universal Vouchers and Racial and Ethnic Segregation|journal=[[Review of Economics and Statistics]]|volume=92|issue=4|year=2010|pages=912–927|doi=10.1162/REST_a_00037}}</ref> Алайда, бұл тақырыптағы зерттеулер нәтижесіз. Белгілі бір жағдайларда кірістер мен нәсілдік сегрегация мектептік таңдауды ұлғайту арқылы жанама түрде төмендетілуі мүмкін екенін көрсететін нақты зерттеулер бар.<ref>{{cite journal|last=Nechyba|first=Thomas|title=School Finance, spatial income segregation, and the nature of communities|journal=Journal of Urban Economics|volume=54|issue=1|year=2003|pages=61–88|doi=10.1016/S0094-1190(03)00041-X|citeseerx=10.1.1.197.8436}}</ref> Сонымен қатар, мектептерге жолдамаларды үкімет қаржыландыратын болғандықтан, мемлекеттік мектептер үшін қаражаттың қысқаруы мүмкін. Жеке меншікті мектептерге жолдамалар мемлекеттік бюджетке екі арна арқылы әсер етеді: ваучерлерге қосымша тікелей шығындар және оқушылардың санын азайту арқылы мемлекеттік мектептердің қаражатын үнемдеу.<ref name=":4">{{Cite web|url=https://www.jec.senate.gov/public/index.cfm/republicans/2017/12/the-fiscal-effect-of-private-school-vouchers|title=The Fiscal Effect of Private-School Vouchers - Analysis - United States Joint Economic Committee|last=Committee|first=United States Joint Economic|website=www.jec.senate.gov|language=en|access-date=2018-04-25}}</ref> Ваучерлік бағдарламалар үкіметтің бюджетінен төленеді, ол мектептің бюджетінен алынады. Бұл жалпы білім беретін мектеп жүйесіне әсер етуі мүмкін. Мектептер ағарту ісіне аз шығындарды пайдалануды береді.<ref name=":4" /> Абдулкадироглу және т.б. жүргізген 2018 жылғы зерттеу бойынша жеке мектептер ваучерлерін лотереяда ұтып алған (Луизиана стипендиялық бағдарламасы) студенттер ваучерлерді ұтып алмаған студенттерге қарағанда нашар оқу нәтижелеріне ие болды: "ЛСБ-ға қатысу математика бойынша ұпайларды стандартты аутқуы 0,4-ке азайтады, сондай-ақ оқу, ғылым және Әлеуметтік зерттеулердегі жетістіктерді төмендетеді. Бұл салдар бағдарламаға сапасыз жеке мектептерді енгізумен ішінара байланысты болуы мүмкін."<ref>{{Cite journal|last=Abdulkadiroğlu|first=Atila|last2=Pathak|first2=Parag A.|last3=Walters|first3=Christopher R.|date=2018|title=Free to Choose: Can School Choice Reduce Student Achievement?|journal=American Economic Journal: Applied Economics|volume=10|issue=1|pages=175–206|doi=10.1257/app.20160634|doi-access=free}}</ref> == Өзгерістер == === Колумбия === Орта біліммен қамтуды кеңейту бағдарламасы (ОБҚКБ) ваучері [[Колумбия]] үкіметімен 1991 жылдың аяғында құрылды. Бағдарлама әлеуметтік жағдайы төмен ауданда тұратын студенттерге көмектесуге бағытталған. 1991-1997 жылдар аралығында бағдарлама бойынша төменгі деңгейлі [[орта мектеп]] оқушыларына 125000 ваучерлер берілді. Бұл ваучерлер 1998 жылы шамамен 190 АҚШ долларын құраған, ал жеке меншік мектептерге баратын ваучерлері бар оқушылар үшін оқу ақысы және басқа айлық шығындар 1998 жылы орта есеппен 340 АҚШ долларын құрағанын көрсетеді, сондықтан ваучер алушылардың көпшілігі ваучерді жеке қаражатпен толықтырды.<ref name=":2">{{Cite journal|last=Angrist|first=Joshua|last2=Bettinger|first2=Eric|last3=Kremer|first3=Michael|title=Long-Term Consequences of Secondary School Vouchers: Evidence from Administrative Records in Colombia|journal=[[American Economic Review]]|year=2006|volume=96|issue=3|pages=847–862|doi=10.1257/aer.96.3.847}}</ref> [[Сурет:School_Voucher_Diagram.svg|оңға|нобай|220x220 нүкте|Мектеп ваучерінің қолданысын арттыру суреті]] Бағдарламаға қатысатын студенттер лотерея арқылы таңдалды. Оқушылар қанағаттанарлық академиялық жетістіктерге жеткен жағдайда ваучерлерді жыл сайын жаңартып отыруға болады. Сонымен қатар, бағдарлама оқушыларды білімге ыңталандыру оқу мүмкіндіктерін кеңейту сияқты опциялар қарастырылған.<ref name=":2" /> Эмпирикалық дәлелдер бағдарламаның сәтті болғанын көрсетті. Джошуа Ангрист айтуы бойынша, бағдарлама 3 жыл ішінде лотерея ұтып алғандар мектепті жақсы нәтежемен аяқтауы 15% жоғары болды.<ref name="Angrist 2002" /> Зерттеу сонымен қатар ваучердің эффектісі көбінесе қыздарға қарағанда ұлдарға, әсіресе математика сабақтарында, әсер еткенін көрсетті.<ref name=":2" /> Бағдарламаның мектептен шығару көрсеткішіне айтарлықтай әсер етпегенін ескерген жөн. Ангрист лотерея жеңімпаздары стандартталған тестілерде 2 стандартты ауытқудан жоғары балл жинады деп хабарлайды. Ваучер бағдарламасының әлеуметтік әсерлер де бар. Лотерея жеңімпаздары лотереяға қатыспағандарға қарағанда, орташа есеппен аз жұмыс жасады. Ангрист бұл жағдай жас өспірімдердің үйлену немесе бірге тұру ықтималдығының төмендеуімен байланысты болғанын айтады.<ref name="Angrist 2002" /> Жалпы, мектептегі ваучер бағдарламасының артықшылықтары шығындардан асып түсті. === Чили === 1981 жылы [[Чили]] бастауыш және орта мектеп оқушыларына арналған жалпы мектеп ваучерлер жүйесі енгізді. Нәтижесінде нарыққа 1000-нан астам жеке меншік мектептер кірді, ал 1998 жылға қарай жеке қабылдау 20-40% -ға, кейбір қалалық жерлерде 50% -дан асып түсті.<ref name=":3">{{Cite journal|last=Hsieh|first=Chang-Tai|last2=Urquiola|first2=Miguel|title=The effects of generalized school choice on achievement and stratification: Evidence from Chile's voucher program|journal=[[Journal of Public Economics]]|volume=90|issue=8–9|year=2006|pages=1477–1503|doi=10.1016/j.jpubeco.2005.11.002}}</ref> 1981-1988 жылдар аралығында қалалық жерлерде жеке меншік мектепке бару көрсеткіші ауылдық жерлердегі жеке меншік мектепке бару көрсеткішіне қарағанда 11% -ға өсті.<ref name=":3" /> Бұл өзгеріс мемлекеттік мектеп әкімшілігінің [[орталық үкімет]]тен жергілікті муниципалитеттерге өзгеру кезеңіне сәйкес келді. Ваучердің қаржылық құны отбасының табысына байланысты болмады. Бағдарлама бойынша жеке ваучерлік мектептер оқушыларды таңдаулы қабылдаған болатын. Ал [[мемлекеттік мектептер]] кез-келген қызығушылық білдірген оқушыны қабылдауға және тіркеуге мәжбүр болды. ХХІ ғасырдың басында халықаралық тестілеудің нәтижелері бойынша Чилидегі оқушылардың үлгерімі басқа елдердегі оқушылармен салыстырғанда төмен болды. Бұл теңсіздік Чили үкіметінің 2008 жылы білім беру саласындағы реформаларды, соның ішінде мектеп ваучерлер жүйесіндегі үлкен өзгерістерді қабылдауға алып келді.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Murnane|first=Richard J.|last2=Waldman|first2=Marcus R.|last3=Willett|first3=John B.|last4=Bos|first4=Maria Soledad|last5=Vegas|first5=Emiliana|date=June 2017|title=The Consequences of Educational Voucher Reform in Chile|journal=NBER Working Paper No. 23550|doi=10.3386/w23550|doi-access=free}}</ref> Чили үкіметі 2008 жылдың қаңтарында мектептің субсидиялау туралы заңын қабылдады. Заңның бұл бөлігі білім беру ваучер жүйесін [[Кристофер Йенкс]]тің қолдауымен реттелетін өтемақы моделіне ұқсас етеді. МСЗ жағдайында отбасылық кірістерді есепке алу үшін ваучер жүйесі өзгертілді. Отбасылық кірісі төмен Чили тұрғындарының 40% -н құрайтын отбасыларындағы оқушыларға, яғни «басым оқушыларға» ваучер ұсынылды, бұл 60% кірісі жоғары студенттердің отбасыларына берілгеннен 50%-ға артық.<ref name=":1" /> Бірінші дәрежелі оқушылар саны көп мектептер бір оқушыға шаққандағы жеңілдіктер алуға құқылы болды, оның мөлшері басым оқушылардың үлесіне байланысты болды. МСЗ басталған кезде бұл бағдарлама төртінші сыныпқа дейін болды, ал келесі жылы қосымша оқу жылы қосылды. 2008 жылы барлық дерлік мемлекеттік мектептер МСЗ-на қатысуды таңдады, сондай-ақ жеке-меншік субсидияланған бастауыш мектептердің үштен екісі де қосылды.<ref name=":1" /> Бағдарламаға үш маңызды талап қойылды. Бірінші талап бойынша қатысушы мектептер басым оқушылардан төлем ақы алмайды, алайда ваучер жүйесіндегі жеке меншік мектептер басым емес студенттерден төлем ақы ала алады. Екінші талап бойынша мектептер оқушыларды академиялық қабілеттеріне қарай таңдамайтынына, академиялық себептермен оқудан шығармайтынына кепілдік берді. Үшінші талап, мектептер өзін-өзі есеп беру жүйесіне жаздыруы керек болды, бұл мектептердің қаржылық ресурстар мен оқушылардың тестілеу нәтижелері үшін жауап беретіндігін қамтамасыз етті.<ref name=":1" /> === Еуропа === Еуропаның көптеген елдерінде барлық бастауыш және орта мектептер үшін білім толықтай субсидияланған. Кейбір елдерде (мысалы, [[Бельгия]] немесе [[Франция]]да), ата-аналар баласының қай мектепке баратынын таңдауға ерікті. === Ирландия === [[Ирландия|Ирландия Республикасындағы]] мектептердің көпшілігі епархия патронатының қол астында құрылған, күрделі шығындармен, мұғалімдердің жалақысымен және әр мектеп басшысына төленетін мемлекеттік приходтық мектептер болып табылады.<ref>{{cite web|url=http://www.education.ie/home/home.jsp?maincat=&pcategory=17216&ecategory=20658&sectionpage=12251&language=EN&link=link001&page=1&doc=18626|title=Irish Government Department of Education website|publisher=Education.ie|date=|accessdate=August 11, 2011}}</ref> Бұлар мектепке оның оқушыларынан ақы төлеуді талап ететін, қажет етпейтініне қарамастан төленеді. (Ақылы мектептердің саны аз болғанымен, қарсыластар бұл әділетсіз артықшылық береді деп мемлекеттік көмекке қатысты көптеген сын-пікірлер айтуда). Соңғы уақытта ата-аналар құрған көп конфессиялы мектептер құрылуда, олар акционерлік капиталы жоқ шектеулі серіктестіктер ретінде ұйымдастырылған. Ата-аналар мен оқушылар мектепті таңдау құқығына ие. Егер мектеп оқушыларды өзіне тарта алмаса, ол бір адам басына төленетін ақыны жоғалтады және уақыт өте келе оқытушылық қызметінен айырылады - ал мұғалімдер оқушыларды өзіне тарта алатын басқа мектептерге ауысады. Бұл жүйе ирландиялық балалардың көпшілігі үшін өте сәтті нәтижелерге қол жеткізді деп саналады.<ref>{{cite web|url=http://www.oecd.org/dataoecd/35/44/38574871.pdf|title=Microsoft Word - Irish report 02_04_07.doc|date=|accessdate=August 11, 2011}}</ref> 1995–97 жж. «Радуга» коалициясы (оның құрамына оң және сол жақтар кіреді) бастауыш деңгейінде ақысыз үшінші деңгейдегі білім беруді енгізді. Соңғы даму жолдарын сынға алушылар ол университетте оқитын экономикалық жағдайы нашар студенттер санын көбейтпеді деп айыптайды. Алайда, зерттеулер көрсеткендей, оқу ақысын үшінші деңгейден алып тастау жалпы студенттердің және әлеуметтік-экономикалық жағдайы төмен студенттердің санын көбейтті. Бұл төлемдер енгізілгеннен кейін келушілер санының азаюы туралы ақпарат Ұлыбритания ақпараттарына сәйкес келді. Алайда, экономикалық дағдарыс кезеңінен бастап, үшінші деңгейдегі алымдарды қайта енгізуге қатысты көптеген әңгімелер мен пікірталастар болды. === Швеция === [[Швеция]]да 1992 жылы бастауыш және орта мектеп деңгейінде мектеп ваучерлер жүйесі енгізілді, бұл жалпыға ортақ және жеке-меншік мектептерде еркін таңдау жасауға мүмкіндік береді («ақысыз мектептер»). Ваучер жергілікті [[муниципалитет]]тің (коммунаның) қаражаты есебінен мектепке тек оның оқушылар санына байланысты төленеді. Мемлекеттік мектептер де, тегін мектептер де бірдей қаржыландырылады. Тегін мектептерді коммерциялық емес топтар және коммерциялық компаниялар басқара алады. Бірақ төлем ақысын ала алмайды және оқушыларды қабылдағанда өтініштердің түсуіне байланысты кезек бойынша ғана таңдай алады.<ref>{{cite journal|title=The Choice Revolution: Privatization of Swedish Welfare Services in the 1990s|first=Paula|last=Blomqvist|journal=Social Policy & Administration|volume=38|issue=2|pages=139–155|date=April 2004|doi=10.1111/j.1467-9515.2004.00382.x}}</ref> 2008 жылы швед оқушыларының 10% -дан астамы тегін мектептерге қабылданды және олардың саны қарқынды өсуде, сол себепті елді бұл модельдің пионері деп санайды.<ref name="swedishmodeleconomist">{{cite news|url=http://www.economist.com/business/displaystory.cfm?story_id=11535645|title=Making money from schools: The Swedish model|newspaper=The Economist|date=June 12, 2008}}</ref><ref>{{cite magazine|magazine=The Spectator|year=2008|url=http://www.spectator.co.uk/the-magazine/features/526631/made-in-sweden-the-new-tory-education-revolution.thtml|title=Made in Sweden: the new Tory education revolution|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090627082940/http://www.spectator.co.uk/the-magazine/features/526631/made-in-sweden-the-new-tory-education-revolution.thtml|archivedate=June 27, 2009|df=mdy-all}}</ref><ref>{{cite news|publisher=BBC|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/3717744.stm|title=Swedish parents enjoy school choice|location=London|date=October 5, 2004|accessdate=May 23, 2010|first=Mike|last=Baker}}</ref><ref>{{cite news|newspaper=Washington Times|year=2008|url=http://www.washingtontimes.com/news/2008/aug/11/embracing-private-schools/|title=Embracing private schools: Sweden lets companies use taxes for cost-efficient alternatives}}</ref><ref>{{cite news|newspaper=The Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/news/1435386/How-choice-has-transformed-education-in-Sweden.html|title=How choice has transformed education in Sweden|location=London|first=Johnny|last=Munkhammar|date=May 25, 2007|accessdate=May 23, 2010}}</ref> Стокгольм губернаторы және бұрынғы білім министрі [[Пер Унккел]] «білім беру өте маңызды, сондықтан оны бір өндірушіге қалдыруға болмайды, өйткені біз монополиялық жүйелерден олардың барлық талаптарды орындай бермейтінін білеміз» деді. [[Барак Обама]]ға шведтік жүйені ұсынған кейбір комментаторлар,<ref>{{cite news|url=http://video.nytimes.com/video/2009/03/15/opinion/1194838660912/sweden-s-choice.html|title=Sweden's Choice: Why the Obama Administration Should Look to Europe for a School Voucher Program that Works|author=Lance T. Izumi|work=The New York Times|accessdate=May 23, 2010|date=March 15, 2009}}</ref> оның ішінде [[Тынық мұхит]]ы ғылыми-зерттеу институты<ref name="PRI" />: «Ол сіз ойлағандай керемет емес: орта сынып мектептері туралы миф»<ref name="Notasgoodasyouthink">{{cite web|url=http://rightnetwork.com/episodes/not-as-good-as-you-think-the-myth-of-the-middle-class-school-part-1|title=Not As Good As You Think: Myth of the Middle Class Schools|publisher=PRI|access-date=September 16, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223200028/http://rightnetwork.com/episodes/not-as-good-as-you-think-the-myth-of-the-middle-class-school-part-1|archive-date=December 23, 2010|url-status=dead}}</ref>, деп аталатын деректі фильм шығарды. Швецияның ваучерлік бағдарламалары нәтижесінде орта сыныптар үшін жағымды артықшылықтар бейнеленген.<ref name="PRI">{{cite web|url=http://liberty.pacificresearch.org.html|title=Pacific Research Institute}}{{Dead link|date=September 2018|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> 2004 жылы жүргізілген зерттеу нәтижелері бәсекенің күшеюіне байланысты мемлекеттік мектептердегі нәтижелер жақсарды деген қорытындыға келді.<ref>{{cite journal|title=School vouchers in practice: competition will not hurt you|first1=F. Mikael|last1=Sandström|first2=Fredrik|last2=Bergström|journal=Journal of Public Economics|volume=89|issue=2–3|date=February 2005|pages=351–380|doi=10.1016/j.jpubeco.2004.03.004}}</ref> Алайда, Швецияның Ұлттық білім беру агенттігінің бас директоры Пер Тулберг бұл жүйе «жақсы нәтижелерге әкелген жоқ» және 2000 жылдары Швецияның [[Халықаралық оқушы қабілетін бағалау бағдарламасы|оқушылардың білім беру саласындағы жетістіктерін бағалау жөніндегі халықаралық бағдарламасы]] кестелеріндегі рейтингі нашарлады деп мәлімдеді. Жаңа мектептер желісінің директоры Рейчел Вулф Швецияның білім беру стандарттары ақысыз мектептерден бөлек басқа себептерге байланысты төмендеді деп болжайды.<ref name="guardian.co.uk">{{cite news|url=https://www.theguardian.com/education/2010/feb/09/swedish-style-schools-wont-raise-standards|work=The Guardian|location=London|title=Swedish-style 'free schools won't improve standards'|first=Jessica|last=Shepherd|date=February 9, 2010|accessdate=May 23, 2010}}</ref> 2015 жылы жүргізілген зерттеу «тәуелсіз мектеп оқушыларының үлесінің артуы қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді нәтижелерді жақсартады, бұл негізінен сыртқы әсерлермен түсіндіріледі (мысалы, мектептегі бәсекелестік)»<ref>{{Cite journal|last=Böhlmark|first=Anders|last2=Lindahl|first2=Mikael|date=2015|title=Independent Schools and Long-run Educational Outcomes: Evidence from Sweden's Large-scale Voucher Reform|journal=Economica|language=en|volume=82|issue=327|pages=508–551|doi=10.1111/ecca.12130|issn=1468-0335|url=https://www.cesifo-group.de/DocDL/cesifo1_wp3866.pdf}}</ref> === Гонконг === [[Гонконг]]та үш жылдан алты жасқа дейінгі балаларға коммерциялық емес [[балабақша]]ға баруға арналған ваучерлік жүйе 2007 жылы енгізілген. Әр балаға жылына 13 000 АҚШ фунт стерлинг төленеді. 13 000 долларлық субсидия екіге бөлінеді. 10 000 доллар мектеп ақысын төлеуге жұмсалады, ал қалған 3000 доллар балабақшада одан әрі білім алуына және Білім туралы куәлік алуына жұмсалады. Сондай-ақ, ваучер жүйесінде бірқатар шектеулер бар. Ата-аналар коммерциялық емес мектептерді жылдық төлемі 24 000 доллардан кемін таңдай алады. Үкімет барлық балабақша тәрбиешілері 2011-12 жж. білім туралы сертификатты алады және бұл кезде әр оқушы үшін субсидия 16 000 долларға дейін өсіп, барлығы мектеп төлеміне жұмсалуы керек деп үміттенді. [[Милтон Фридман]]: «Мен Цан мырзаның ұсынысы дұрыс құрылымдалғанына сенбеймін» деп жүйені сынға алды. Оның айтуынша, ваучерлік жүйенің мәні - бәсекеге қабілетті нарықтық орынды қамтамасыз ету. Сол себепті коммерциялық емес балабақшалармен шектелуге болмайды. Коммерциялық балабақшаларға қабылданған балалары бар ата-аналардың наразылығынан кейін бағдарлама коммерциялық емес балабақшалардағы балаларға таратылды. Бірақ 2007 жылдың қыркүйек айына дейін немесе одан бұрын тіркелген балаларға ғана таратылды. Сондай-ақ, Үкімет коммерциялық емес ұйымға ауысқысы келетін коммерциялық балабақшалар үшін 30 000 Гонконг долларына дейін субсидия береді. === Пәкістан === [[Пәкістан]]ның [[Пенджаб]] штатында білім беру ваучерінің схемасын (ББВС) доктор Аллах Бахш Малик енгізді. Ол Пенджаб білім беру қорының (ПББҚ), әсіресе 2005 ж. қалалардағы кедей аудандарда және ең кедей аймақтарында атқарушы директоры болды. Бастапқы зерттеу демеушісі ашық қоғам институты, Нью-Йорк, АҚШ болды. Профессор Генри М. Левин Пенджаб штатындағы кедей отбасылардың балаларына Про-Боно қызметін ұсынды. Білім беру әділеттілігін қамтамасыз ету үшін мемлекет кедей отбасылардың сапалы білім алуға тең қол жетімділігін қамтамасыз етуі керек болды. Ваучер схемасын мұғалімдер колледжі, Колумбия университеті және ашық қоғам институты жасаған. Ол таңдау еркіндігіне, тиімділікке, теңдікке және әлеуметтік келісімге бағытталған. Сынамалы жоба 2006 жылы Лахордағы Сухнехардың қалалық түпкірлерінде басталды, себебі алынған сауалнамаға сәйкес онда барлық үй шаруашылықтары кедейлік шегінен төмен өмір сүреді. ББВС арқылы қор 5-16 жас аралығындағы балалары бар әр үйге білім беру ваучерлерін берді. Қатысушы жеке меншік мектептердегі оқу төлемдерін ваучерлермен өтеуге болады. Сынамалы кезеңде 1053 үйге балаларын өздері қалаған жеке меншік мектепке жіберуге мүмкіндік берілді. ББВС өзінің серіктес мектептерін Білім министрлігіне емес, ата-аналарға есеп беретіндей ұйымдастырады. ФАС бағдарламасында әр мектеп директорының оқушыны қабылдау немесе қабылдамау мүмкіндігі бар. Алайда, егер оқушы талонға ие болып, отбасы бұл мектепті таңдаған жағдайда, ББВС-да серіктес мектептер оқушыдан бас тартуға құқылы емес. Серіктес мектептер ПББҚ-на есеп береді: олар оқушылардың оқу нәтижелерін, қосымша жеке инвестицияларды және оқытушылардың еңбек жағдайларын жақсартуды мерзімді түрде тексеріп отырады. ББВС ата-аналарды балаларын мектепке жіберуге ынталандырады, сондықтан бұл схема бағдарламаға қатысуға ұмтылатын жеке меншік мектептер арасындағы бәсекелестіктің қайнар көзі болды. Мектептерді таңдауға келгенде, барлық бағыттарда келесі критерийлер қолданылады: # ПББ қоры ББВ схемасының серіктес мектептерінде бір балаға төленетін төлем ақысы айына 550 рупияны құрайды. Бағдарламаға жоғары ақы алатын мектептер де қатыса алады, бірақ оларға 1200 рупиядан артық төленбейді және төлемнің айырмашылығын оқушылардың отбасыларынан алуға құқысы жоқ. # Мектепке баратын оқушылардың жалпы саны кемінде 50 бала болуы керек. # Мектеп тиісті инфрақұрылымға және жақсы оқу ортасына ие болуы керек. # ББВС бойынша серіктес мектептер ваучер иелерінің тұрғылықты жерінен жарты шақырым радиуста орналасуы керек. Алайда, егер ата-аналар белгілі бір мектептен неғұрлым алыс болса, мектеп ББВС таңдау критерийлерін орындаған жағдайда ПББҚ қарсы болмайды. # ПББҚ әлеуетті серіктес мектептердің қызығушылығын ояту үшін жарнамалайды. Содан кейін ол қысқа тізімге енгізілген мектептердегі оқушыларға таңдалған пәндер бойынша алдын-ала тест береді және осы мектептерге физикалық тексерулер жүргізеді. ПББҚ кеңселері ата-аналармен кеңесіп, балаларына мектеп таңдауы үшін барлық ББВС серіктес мектептерінің тізімін ұсынады. Қазіргі уақытта 500,000-нан астам оқушылар ББВС қолданады және бағдарлама Пенджаб үкіметінің қаржыландыруымен кеңейтіледі. == Америка Құрама Штаттарындағы мектептерге арналған ваучерлік мемлекеттік саясат == 80-ші жылдары Рейган әкімшілігі «Балаларды артта қалдырмау» заңын қабылдауға алып келген бастауыш білім беру жүйесін реформалауда Джордж В. Буш әкімшілігі сияқты ваучерлерді алға тартты. 2016 жылғы желтоқсандағы жағдай бойынша 14 штатта дәстүрлі мектептерге арналған ваучерлік бағдарламалар болды.<ref name=":5">{{Cite web|url=http://www.ncsl.org/research/education/interactive-guide-to-school-choice.aspx#/|title=Interactive Guide to School Choice Laws|last=Legislatures|first=National Conference of State|website=www.ncsl.org|language=en-US|access-date=2018-04-25}}</ref> Бұл штаттар: Арканзас, Флорида, Джорджия, Индиана, Луизиана, Мэн, Мэриленд, Миссисипи, Солтүстік Каролина, Огайо, Оклахома, Юта, Вермонт және Висконсин. Америка Құрама Штаттарының астанасы [[Вашингтон]], сонымен қатар, 2016 жылдың желтоқсан айынан бастап мектептерге арналған ваучерлік бағдарламаларды шығарды.<ref name=":5" /> Стипендия, салықтық несие мен білім беру жинақ шоттарын қосқанда - ваучер берудің екі баламасы бар 27 мемлекетте және Колумбия округінде одан басқа жеке меншік мектепті таңдау бағдарламалары бар. Бұл бағдарламалардың көпшілігі әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардағы оқушыларға, үлгерімі төмен мектептерге немесе мүмкіндігі шектеулі оқушыларға ұсынылды. 2014 жылға қарай ваучерлерге немесе салықтық несиелерге, стипендияға қатысушылардың саны 250 000-ға дейін өсті, бұл 2010 жылмен салыстырғанда 30% -дық өсім, бірақ дәстүрлі мектептердегі 55 миллионмен салыстырғанда аз ғана үлесті құрайды.<ref name="politico">{{cite news|last1=Stephanie|first1=Simon|title=Special report: Taxpayers fund creationism in the classroom|url=http://www.politico.com/story/2014/03/education-creationism-104934.html|accessdate=24 February 2015|date=2014-03-24}}</ref> 1990 жылы Висконсиннің [[Милуоки]] қаласында [[мемлекеттік мектептер]]і бірінші болып ваучерлерді ұсынды және 2011 жылдан бастап ваучерлерді пайдаланатын 15 000 оқушы болды. «Милуоки ата-аналарының таңдауы» бағдарламасы алғашында діни емес жеке мектеп ваучерлерді қаржыландырған. Алайда, ол діни емес жеке мекемелермен сәтті болғаннан кейін кеңейтіліп, жеке діни мекемелерді қоса бастады.<ref>{{cite journal|last1=Carlson|first1=D. D.|last2=Cowen|first2=O. J.|year=2015|title=School Vouchers and Student Neighborhoods: Evidence from the Milwaukee Parental Choice Program|url=|journal=Education Policy Analysis Archives|volume=23|issue=60/61|pages=1–24|doi=10.14507/epaa.v23.1930|doi-access=free}}</ref> 2006/07 оқу жылы Милуокиде алғаш рет ваучерлерге 100 миллион доллардан астам қаражат төленгені аталып өтті.<ref>{{cite web|url=http://www.jsonline.com/story/index.aspx?id=533306|title=Vouchers to Pass $100 Million Mark, Milwaukee Journal Sentinel, November 21, 2006|accessdate=November 21, 2006}}</ref> Милуоки студенттерінің жиырма алты пайызы дәстүрлі Милуоки қоғамдық мектебінен тыс мектептерге бару үшін мемлекеттік қаражат алады. Шын мәнінде, егер бір ғана ваучер бағдарламасын мектеп округі деп есептесе, онда ол Висконсиндегі аумағы жағынан алтыншы аудан болып есептелетін еді. Милуокидің оңтүстігінде орналасқан Сент-Энтони Католик мектебінде ваучерлі бар 966 оқушы оқиды, бұл американдық тарихта бұрын болмаған парохиалды бастауыш немесе орта мектебінің қолдау ретінде мемлекеттен көп ақша алатындығын білдіреді. Милуоки бағдарламасының 2013 жылғы зерттеуі ваучерлерді пайдалану оқушының орта мектепті бітіріп, колледжге түсіп, колледжде қалу ықтималдығын арттырғанын көрсетті.<ref name="EdWeek">{{Cite news|url=http://www.edweek.org/ew/issues/vouchers/|title=Vouchers|last=|first=|date=August 11, 2011|work=Education Week|access-date=July 17, 2015|via=}}</ref> 2015 жылы ұлттық экономикалық зерттеулер бюросы жариялаған құжатта Луизиананың ваучер бағдарламасына қатысуы «оқу үлгерімін едәуір төмендеткені» көрсетілген, дегенмен ол нәтижелер осы бағдарламадағы жеке меншік мектептердің сапасыздығын көрсетуі де мүмкін.<ref name="EdWeek" /> Жақында Флорида штатындағы мектеп ваучерлерінің бәсекелестік әсері жөніндегі талдау бәсекелестіктің күшеюі кәдімгі мектептерде үлгерімді жақсартады деп болжайды.<ref>{{cite journal|first=David|last=Figlio|first2=Cassandra M. D.|last2=Hart|year=2014|title=Competitive Effects of Means-Tested School Vouchers|journal=American Economic Journal: Applied Economics|volume=6|issue=1|pages=133–56|doi=10.1257/app.6.1.133|url=http://www.aeaweb.org/aej/app/app/0601/2012-0019_app.pdf}}</ref> [[Америка Құрама Штаттары]]ндағы ең үлкен ваучер бағдарламасы – Индиана штатындағы «Индиана таңдауы» атты стипендиялық бағдарламасы. === Жақтаушылар === Мектеп ваучерлерін және білім беру жүйесінің салықтық жеңілдіктерін жақтаушылар бұл жүйелердің жеке меншік және мемлекеттік мектептер арасында еркін нарықтық бәсекелестікті қолдайды деп санайды. Оған қоса, ата-аналар мен оқушыларға ваучерлерді пайдалануға болатын мектепті таңдауға мүмкіндік береді. Мектептер оқушыларды қабылдау көрсеткішінің тұрақтығын сақтап тұру үшін өзін үнемі жетілдіруге мәжбүр етеді. Осылайша, жақтаушылар ваучер жүйесі мектептің үлгерімі мен есеп берушілігін арттырады деп есептейді,<ref>https://mises.org/media/2349/Roads-Education-and-Waterways-The-Case-Against-Public-Services</ref> өйткені ол тұтынушылардың егемендігін қамтамасыз етеді, яғни [[бюрократия]]дан айырмашылығы адамдарға қандай өнімді сатып алуға таңдау мүмкіндігін береді.<ref>http://ingrimayne.com/econ/AllocatingRationing/DollarVoting.html</ref><ref>http://ingrimayne.com/econ/government/MajorityRule.html</ref> Бұл аргумент «Мектептер жарысқан кезде: ваучерлердің Флоридадағы мемлекеттік мектеп жетістіктеріне әсері» ([[Манхэттендегі саясатты зерттеу институты]], 2003) атты зерттеулерге сүйенеді, ол бойынша ваучерлі жеке меншік мектептердің жанында орналасқан мемлекеттік мектептердің жеке меншік мектептердің жанында орналаспаған ұқсас мектептерге қарағанда айтарлықтай жақсарулар жасады деген қорытынды жасалды. Мектеп таңдауда әсер ететін факторларды зерттеген Стэнфорд универсетінен [[Каролин Хоксби]] мектеп таңдауы үлкен аудандарда мектеп таңдауы аз аудандарға қарағанда арзанырақ тестілеуге қарамастан, оқушылардың жоғары нәтиже көрсеткендері анықталды. Хоксби Милуокидегі ваучерлердің, Аризона мен Мичигандағы ваучерлердің жақын маңдағы мемлекеттік мектептерге әсерін зерттеді. Бәсекелесуге мәжбүр болған мемлекеттік мектептер мұндай бәсекелестікке тап болмайтын мектептермен салыстырғанда тестілеуден жоғары ұпай жинады. Тексерілген ваучер жүйесі бар аудандарының бірінде де [[скримминг]] эффектісі болған жоқ. Хоксбидің зерттеуі жеке меншік және мемлекеттік мектептер ваучерлерді қолдану арқылы жақсарғанын анықтады.<ref>{{cite web|url=http://www.manhattan-institute.org/html/ewp_02.htm|title=Education Working Paper 2 &#124; When Schools Compete: The Effects of Vouchers on Florida Public School Achievement|publisher=Manhattan-institute.org|date=March 14, 2001|accessdate=August 11, 2011}}</ref><ref name="chap06">{{cite web|url=http://www.allianceforschoolchoice.org/UploadedFiles/ResearchResources/Competition-%20Hoxby.pdf|title=chap06.choice|accessdate=August 11, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110809100251/http://www.allianceforschoolchoice.org/UploadedFiles/ResearchResources/Competition-%20Hoxby.pdf|archive-date=August 9, 2011|url-status=dead|df=mdy-all}}</ref> Сондай-ақ, ұқсас бәсекелестік әлеуметтендірілген және кейіннен [[нарық]]тық бәсекелестікке жол ашқан үкіметтің секторларына ([[United Parcel Service|UPS]], [[FedEx]] vs. [[USPS]]), яғни өндірістік, энергетика, көлік және сәлемдемелік пошта салаларына көмектесті.<ref>[https://web.archive.org/web/20061223204551/http://www.fee.org/publications/the-freeman/article.asp?aid=2237], [http://www.lexingtoninstitute.org/713.shtml] {{Webarchive|url=http://webarchive.loc.gov/all/20081022232722/http://lexingtoninstitute.org/713.shtml|date=October 22, 2008}}</ref> Сол сияқты, мұндай бәсекелестік жоғары білім беру жүйесіне де көмектесті деген тұжырым жасалды, себебі мемлекет қаржыландыратын университеттер АҚШ-тағы [[G.I. Bill]] (Әскери қызметкерлер құқықтары туралы Заң) және [[Пелл гранты]] сияқты үкіметтің оқу ақысы үшін беретін қаржысы үшін жеке меншік университеттермен тікелей бәсекелеседі. «Білім беру саласындағы таңдау» қоры мектеп ваучерінің жоспары әскери ардагерлерге білім беру жеңілдіктерін қарастыратын GI заңдарымен бірдей қағидатты ұстанады делінген. Ардагер тек оқу шығындары үшін ғана ваучер алады және ол мектепті таңдауға толықтай ерікті болады және ол белгілі бір стандарттарға сәйкес келген жағдайда оны пайдаланады.<ref>http://www.edchoice.org/The-Friedmans/The-Friedmans-on-School-Choice/What-s-Wrong-with-Our-Schools-.aspx</ref> Пелл гранты, қажеттілікке негізделген көмек ретінде, ваучер сияқты, тек білікті мектептердегі рұқсат етілген мектеп шығындары үшін пайдаланылуы мүмкін, және бұл грант қаражаты студенттің құзыретіндегі шығындарды өтеу үшін қолданылады (алайда, барлық шығындар жабылмайды).<ref name="PELL">{{cite web|title=Federal Pell Grants are usually awarded only to undergraduate students.|url=https://studentaid.ed.gov/sa/types/grants-scholarships/pell|accessdate=March 10, 2017}}</ref><ref name="HowCalculated">{{cite web|title=Wondering how the amount of your federal student aid is determined?|url=https://studentaid.ed.gov/sa/fafsa/next-steps/how-calculated|accessdate=March 10, 2017}}</ref> Қолдау білдірушілер жеке меншік мектептер секторының өсуін қолдайды, өйткені олар жеке меншік мектептер мемлекеттік мектептерден гөрі аз шығындармен оқушыға жоғары нәтижеге қол жеткізуге көмектеседі деп санайды. Финикс, Лос-Анджелес, Колумбия округі, Чикаго, Нью-Йорк және Хьюстон қалаларында [[Катон институты]]ның мемлекеттік және жеке меншік мектептерге бір оқушыға жұмсалатын шығындарды зерттеу нәтижелері, мемлекеттік мектептер медианалық жеке меншік мектептерден 93% -ға көп ақша табатыны анықталды.<ref name=":0">{{cite web|last=Schaeffer|first=Adam|title=They Spend WHAT? (The Real Cost of Public Schools)|url=http://www.cato.org/pub_display.php?pub_id=11432|publisher=Cato Institute|year=2010}}</ref> Жағдайды жақтаушылар бәсекеге түскен кезде мекемелер жиі тиімді жұмыс істеуге<ref name="chap06" /> мәжбүр болады және мемлекеттік сектордағы жұмыс орындарындағы кез келген шығындар жеке меншік сектордағы жұмыс орындарына сұраныстың артуымен өтеледі деп мәлімдейді.<ref>[http://www.friedmanfoundation.org/friedman/downloadFile.do?id=284]</ref> [[Фридрих фон Хайек]] білім беруді жекешелендіру туралы: <blockquote>Профессор Милтон Фридман көрсеткендей (М. Фридман, Білім берудегі үкіметтің рөлі, 1955 ж.), енді ата-аналарына ваучерлер бере отырып, мемлекеттік мектептерді қаржыландырмай-ақ, олар таңдаған мектепте жалпы білімнің шығынын қоғамдық әмияннан өтеу мүмкін болады. Үкімет жеке мектептер үшін балалар саны тым аз (сондықтан білім берудің орташа құны тым жоғары) бірнеше оқшауланған қауымдастықтарда мектептерді тікелей ұсынғаны жөн. Бірақ халықтың көп бөлігіне қатысты, үкімет мектептерді тек базалық түрде қаржымен қамтамасыз етіп, ваучер берле алатын барлық мектептер үшін минималды стандартты қамтамасыз ете алады. Сондықтан білім беруді ұйымдастыруды және басқаруды жеке меншік түрде қалдыру мүмкін болатыны сөзсіз. (Ф. А. Хайек, 1960 жылғы «[[Бостандық конституциясы|Бостандық конституциясы»]] кітабында, 24.3 бөлімі) </blockquote> Басқа жақтаушылар қатарына Нью-Джерси сенаторы [[Кори Букер]], Оңтүстік Каролинаның бұрынғы губернаторы [[Марк Санфорд]]<ref>[http://www.charlestonbusiness.com/pub/6_2/news/2771-1.html] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929003630/http://www.charlestonbusiness.com/pub/6_2/news/2771-1.html|date=September 29, 2007}}</ref>, миллиардер және американдық филантроп [[Джон Т. Уолтон]]<ref>{{cite web|url=http://www.blackfive.net/main/2005/06/godspeed_john_w.html|title=Godspeed John Walton|publisher=Blackfive|date=|accessdate=August 11, 2011}}</ref>, Балтимордың бұрынғы мэрі [[Курт Л. Шмоке]],<ref>{{cite web|url=http://www.manhattan-institute.org/html/cb_20.htm|title=Civic Bulletin 20 &#124; Why School Vouchers Can Help Inner-City Children, by The Honorable Kurt L. Schmoke|publisher=Manhattan-institute.org|date=August 20, 1999|accessdate=August 11, 2011}}</ref> Массачусетстің бұрынғы губернаторы [[Митт Ромни]]<ref>{{cite web|url=http://www.ourcampaigns.com/CandidateDetail.html?CandidateID=2075|title=Candidate - Mitt Romney|publisher=Our Campaigns|date=|accessdate=August 11, 2011}}</ref> және [[Джон МакКейн]] жатады.<ref>[http://mccain.senate.gov/press_office/view_article.cfm?id=587] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071101081939/http://mccain.senate.gov/press_office/view_article.cfm?id=587|date=November 1, 2007}}</ref> 210 Ph.D. [[Американдық экономикалық қауымдастық]]тың мүшелерінен алынған сауалнама, экономистердің үштен екісінен астамы ата-аналарға мемлекеттік немесе жеке меншік мектептерде пайдалануға болатын мектеп ваучерлерін беруді қолдайтынын көрсетті. Олар ваучерлерді табысы төмен отбасылар мен балалары нашар мектептерде оқитын отбасылар алу керек деп есептейді.<ref>{{Cite journal|last1=Whaples|first1=Robert|publisher=[[The Economists' Voice]]|volume=3|issue=9|pages=1–6|url=http://ew-econ.typepad.fr/articleAEAsurvey.pdf|title=Do Economists Agree on Anything? Yes!|date=2006|accessdate=January 6, 2016|doi=10.2202/1553-3832.1156}}</ref> Ваучерлік жүйенің тағы бір танымал жақтаушысы [[Apple Inc.|Apple-дің]] негізін қалаушы және бас директоры [[Стив Джобс]]:<ref>{{cite web|title=Steve Jobs: The Next Insanely Great Thing (The Wired Interview)|url=https://www.wired.com/wired/archive/4.02/jobs_pr.html|work=[[Wired (magazine)|Wired]]|first=Gary|last=Wolf|date=February 1996|accessdate=February 8, 2014}}</ref> <blockquote>«Негізгі мәселе – бюрократия. Ең дұрыс шешім – толық ваучерлік жүйеге көшу. Менің 17 жасар қызым бар, ол орта мектепке дейін бірнеше жыл жеке меншік мектепке барған. Бұл жеке мектеп – менің өмірімде көрген ең жақсы мектеп. Ол Америкадағы 100 үздік мектептің бірі деп танылды. Оқу ақысы жылына 5500 доллар, бұл көптеген ата-аналар үшін қымбат. Бірақ сол мектеп мұғалімдері мемлекеттік мектептердегі мұғалімдерге қарағанда аз жалақы алады - сондықтан мәселе ақшада емес. Мен сол жылы мемлекеттік қазынашылардан балаларды мектепке жіберу үшін Калифорния орташа есеппен неше төлейтінін сұрадым. Оны 4400 доллар көлемінде деп санаймын. Жылына 5500 доллар таба алатын ата-аналар көп болмаса да, жылына 1000 долларды табатындар көп. Егер біз ата-аналарға жылына 4400 долларға ваучер берсек, мектептер де оқушыларды көбінен қабылдай беретін еді. Адамдар колледжден шығып, «мектепке барайық» дейтін еді.<ref>https://www.wired.com/wired/archive/4.02/jobs_pr.html</ref></blockquote> Тәжірибе жүзінде, АҚШ-тың көптеген бағдарламалары кедей отбасыларға нашар мектепті тастап, бала жақсы білім алатын жерде оқуға мүмкіндік бере отырып таңдау жасайды. Мемлекеттік мектептер әр оқушыға қаржыландырылатындықтан, ақша тек бала қажеттіліктеріне жұмсалады, бірақ салық төлеушілер үшін шығын аз, өйткені ваучер шығыны да аз. Сонымен қатар, олар орта және мемлекеттік мектептерді салыстырудың қажеті жоқ дейді. Әдетте балалар ваучерлерді нашар мектептерде пайдаланады, сондықтан ата-аналары жақсы мектепті таңдай алуы қажет. Сондай-ақ, мемлекеттік мектепке әсер ету мәселесі балалардың білім алу мәселесінен гөрі маңызды екенін көрсетеді. Кейбір мектептердегі ваучерлерді жақтаушылар, соның ішінде Сазерленд институты және Ютадағы ваучер жүйесінің көптеген жақтаушылары мұны демографиялық азшылыққа пропорционалды емес түрде түсетін мемлекеттік мектептер жұмысының теріс мәдени әсерін жою құралы деп санайды.<ref>Christine Cook, Sutherland Institute, “It is time for Utah to offer true educational choice,” ''Davis County Clipper'', April 20, 2017, A5. https://davisclipper.com/clients/davisclipper/April202017.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200206152457/https://davisclipper.com/clients/davisclipper/April202017.pdf |date=2020-02-06 }}</ref> Қарашадағы референдум сайлауы қарсаңында Сазерленд қарама-қайшылықты шығарылым жариялаған:<ref>{{cite web|url=http://www.sutherlandinstitute.org/uploads/vouchersvows.pdf|title=Sutherland Institute &#124; Vouchers Vows & Vexations|accessdate=August 11, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110728075042/http://www.sutherlandinstitute.org/uploads/vouchersvows.pdf|archive-date=July 28, 2011|url-status=dead|df=mdy-all}}</ref> Ваучер, ант беру және наразылық.<ref>{{cite web|url=http://deseretnews.com/article/1,5143,695210997,00.html|title=Deseret Morning News &#124; Voucher foe in 'lion's den'?|publisher=Deseretnews.com|date=September 18, 2007|accessdate=August 11, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402175450/http://www.deseretnews.com/article/1,5143,695210997,00.html|archive-date=April 2, 2015|url-status=dead}}</ref> Сазерленд басылымды Юта штатындағы білім беру тарихының маңызды шолуы деп атады, ал сыншылар оны ревизионистік тарих деп атады.<ref>[http://www.sutherlandinstitute.org/news/news_details.asp?c=1&id=274 The Sutherland Institute] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071217202856/http://www.sutherlandinstitute.org/news/news_details.asp?c=1&id=274|date=December 17, 2007}}</ref> Содан кейін Сазерленд мектептің таңдауы туралы ғылыми конференция аясында заң журналында<ref>{{cite web|url=http://www.sutherlandinstitute.org/uploads/lawreview2008witte.pdf|title=Removing Classrooms from the Battlefield: Liberty, Paternalism, and the Redemptive Promise of Educational Choice, 2008 BYU Law Review 377|accessdate=August 11, 2011|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090325045207/http://www.sutherlandinstitute.org/uploads/lawreview2008witte.pdf|archivedate=March 25, 2009|df=mdy-all}}</ref> бір мақаланы жариялады.<ref>[http://lawreview.byu.edu/archives/2008_2.htm Law School Conference on School Choice] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110719155328/http://lawreview.byu.edu/archives/2008_2.htm|date=July 19, 2011}}</ref> 1996 жылы Милтон және Роуз Фридман негізін қалаған Білім беру мекемесін таңдау ([[EdChoice]]) - бұл әмбебап мектеп ваучер мен мектеп таңдаудағы басқа нысандарды алға тарататын коммерциялық емес ұйым. Ваучерлер жүйесін қорғауда, эмпирикалық зерттеулер жүргізілді. Ол бойынша ваучерлер кездейсоқ тағайындалған оқушылар ваучер алуға өтініш берген бірақ кездейсоқ лотереядан ұтылып, оларды ала алмаған оқушыларға қарағанда жоғары академиялық нәтижелерге ие болған. Ваучерлер мемлекеттік мектептердегі оқу нәтижелерін жақсартады, нәсілдік сегрегацияны азайтады, арнайы білім беретін оқушыларға жақсы қызмет көрсетеді және мемлекеттік мектептерден ақша жұмсамайды делінген.<ref>{{cite web|url=http://www.friedmanfoundation.org/friedman/downloadFile.do?id=255|title=Forster, Greg. (2007) Monopoly Versus Markets|publisher=Friedmanfoundation.org|date=|accessdate=August 11, 2011}}</ref> [[EdChoice]] сонымен бірге білім беруді қаржыландыру белгілі бір мектеп түріне немесе мекемеге емес, балаларға тиесілі болуы керек деп айтады.<ref name=":6">{{Cite news|url=https://www.edchoice.org/blog/arguments-for-and-against-school-choice-2017/|title=Arguments For and Against School Choice in 2017|date=2017-07-27|work=EdChoice|access-date=2018-04-25|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20180425183601/https://www.edchoice.org/blog/arguments-for-and-against-school-choice-2017/|archive-date=April 25, 2018|url-status=dead}}</ref> Дәлелдеменің мақсаты - адамдар оқушының білімін және мектептің белгілі бір түрін жақсартуға мүмкіндік беруі керек деп айтуға тырысу. Сондай-ақ, егер отбасы мемлекеттік мектепті таңдаса, қаражат сол мектепке кететіндігін баса айтады.<ref name=":6" /> Бұл оның білім беру жүйесін бағалайтын халыққа да пайдасы тиеді дегенді білдіреді. === Қарсыластар === Мектеп ваучерлері мен білім саласындағы салықтық жеңілдік берудің негізгі сыны - бұл мемлекеттік білім беру жүйесін жеке меншік білім беру жүйесімен бәсекелестікке салу, бұл мемлекеттік мектептің қаржыландыруының азаюы және жекеменшік мектептерге қайта бөлісу қаупін туғызады. Қарсыластар жеке меншік мектептер тиімді деп санайды. Мемлекеттік мектеп мұғалімдері мен мұғалімдердің кәсіподақтары мектеп ваучерлеріне қарсы күресті. Америка Құрама Штаттарында мектеп мұғалімдерінің қоғамдық бірлестігі,<ref>{{cite news|last=Bender|first=Michael C.|url=http://www.palmbeachpost.com/state/content/state/epaper/2008/06/13/0613constitutionalamendments.html|title=Local News: West Palm Beach, Palm Beach County, Martin & St. Lucie Counties|newspaper=The Palm Beach Post|date=June 13, 2008|accessdate=August 11, 2011}}</ref> ең алдымен, [[Ұлттық білім беру қауымдастығы]] (АҚШ-тағы ең үлкен кәсіподақ) мектеп ваучерлері білім стандарттарын бұзады және қаржыландыруды азайтады және ата-аналарға мектеп таңдау құқығы мен оқу ақысын төлеу үшін ақша береді, ал олардың баласын діни немесе басқа мектепке беруі конституциялық емес болып табылады. Соңғы мәселе Жоғарғы Сотта Зелманға қарсы Симмонс-Харрис ісінде шешілді, ол Огайоның ваучерлік жоспарын 5-4 шешім бойынша қолдады.<ref>{{cite web|url=http://www.libraryindex.com/pages/1661/Getting-an-Education-VOUCHER-CONTROVERSY.html|title=Getting an Education - The Voucher Controversy - School, Public, Schools, Charter, Private, and Vouchers|publisher=Libraryindex.com|accessdate=August 11, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110727075759/http://www.libraryindex.com/pages/1661/Getting-an-Education-VOUCHER-CONTROVERSY.html|archive-date=July 27, 2011|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nea.org/home/16378.htm|title=Vouchers|publisher=NEA|date=October 30, 2008|accessdate=August 11, 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nea.org/home/19133.htm|title=List of NEA beliefs and legal fights against vouchers|publisher=Nea.org|date=November 13, 2008|accessdate=August 11, 2011}}</ref> Керісінше, 2013 жылы Луизиана Жоғарғы Соты жеке меншік мектептерге ваучерлер есебінен мемлекеттік мектеп қаражатын пайдалануға тыйым салған. Луизиана Жоғарғы Соты ваучерлерді конституциялық емес деп жариялаған жоқ, тек Луизиана конституциясына сәйкес мемлекеттік мектептер үшін бөлінген ақшаны Луизиана штатында ваучер бағдарламасын қаржыландыруға жұмсады.<ref>{{cite news|last1=Strauss|first1=Valerie|title=Louisiana Supreme Court rules school voucher funding unconstitutional|url=https://www.washingtonpost.com/blogs/answer-sheet/wp/2013/05/07/louisiana-supreme-court-rules-school-voucher-funding-unconstitutional/|work=Washington Post|date=May 7, 2013}}</ref> [[Ұлттық білім беру қауымдастығы]] ваучерлерді иемдену «лотереядағы мүмкіндік» сияқты екенін айтты. Барлық студенттер мен олардың отбасылары ең жақсы мектептерді таңдағысы келетіндіктен, бұл мектептер тез арада студенттерге максималды сыйымдылыққа жетеді. Ваучерлерді ала алмағандар басқа бәсекеге қабілетті мектептерді іздеп, қайтадан бәсекеге түсуі керек немесе іздеуден бас тартып, тағайындалған жергілікті мектептерге оралуға мәжбүр.<ref>{{cite web|last=Pons|first=Michael|title=School Vouchers: The Emerging Track Record|url=http://www.nea.org/home/16970.htm|publisher=National Education Association|accessdate=November 20, 2012}}</ref> [[Джонатан Козол]], танымал мемлекеттік реформа ойшылы және бұрынғы мемлекеттік мектептің мұғалімі ваучерлерді «менің ересек өмірімдегі білім беру дискурсына кірген жаман, ең қауіпті идея» деп атады.<ref>Lisa Kaiser, "[http://www.expressmilwaukee.com/article-5728-an-interview-with-educator-and-activist-jonathan-kozol.html An Interview with Educator and Activist Jonathan Kozol] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100209211830/http://www.expressmilwaukee.com/article-5728-an-interview-with-educator-and-activist-jonathan-kozol.html|date=February 9, 2010}}", March 4, 2009, Express Milwaukee.com</ref> [[Ұлттық білім ассоциациясы]] жалпы мектептердің сапасын жоғарылатуда ваучер жүйесі үшін жалпы мектеп қорын азайтудың орнына мемлекеттік мектептерге көп ақша берілуі керек деп есептейді.<ref name=":7">{{Cite news|url=http://www.nea.org/home/19133.htm|title=The Case Against Vouchers|work=NEA|access-date=2018-04-25|language=en}}</ref> Олардың дәлелдері бойынша мемлекеттік білім беруге кететін ақшаның көбеюі мемлекеттік мектептердегі қаражаттың ұлғаюына, демек, білім беруді жақсартуға мүмкіндік беретінін айтады.<ref name=":7" /> Мектеп ваучерлеріне қатысты бұл дәлел ұйымның білім беруді қалай бағалайтынын көрсетеді. Мысалы, 2017 жылдың мамыр айында [[Дональд Трамп]]тың 2018 жылға арналған бюджеттік ұсынысына қатысты берген сұхбатында ұйым президенті [[Лили Эскелсен Гарсия]] былай деп мәлімдеді: «Біз мектептердің сапасын көтеруге, қызығушылығымызды арттыратын және оқуға деген сүйіспеншілікті тудыратын нәрсеге инвестициялауымыз керек. Бұл әр оқушы лайық және әр ата-ана өз баласы үшін не қалайтын нәрсе. Ол ата-аналарының табысына, үйде қандай тілде сөйлейтініне, және, әрине, қай жерде тұратынына байланысты болмауы керек.». - [[Ұлттық білім ассоциация|Ұлттық білім ассоциациясының президенті]] [[Лили Эскельсен Гарсия]].<ref>{{Cite news|url=http://www.nea.org/home/70780.htm|title=NEA President: Trump-DeVos budget is a wrecking ball aimed at public schools|work=NEA|access-date=2018-04-25|language=en}}</ref> Сонымен қатар, мектеп ваучерлерінің қарсыластарының келтірген дәлелдерін растайтын бірнеше зерттеулер бар. [[Тулейн университеті]]нің білім беру саласындағы зерттеу альянсы жүргізген зерттеулер ваучер бағдарламалары мен оқушылардың тест нәтижелері арасындағы қатынасты бақылауға негізделген. Олар Луизианадағы ваучер бағдарламасындағы оқушылардың бастапқы тестілеуден төмен баллдар алғанын анықтады, бірақ үш жылдан кейін олардың баллдары мемлекеттік мектептерде қалған оқушылармен салыстырғанда 2012 жылдан бастап 2015 жылдар арасында стандартталған тестілеу балдарына сәйкес келді.<ref>{{Cite web|url=http://time.com/4832923/betsy-devos-trump-administration-school-choice-vouchers/|title=Here's Why Researchers Say Betsy DeVos' Proposed School Voucher Program Won't Work|website=Time|language=en|access-date=2018-04-25}}</ref> Адамдар ваучерлердің пайдасы туралы білмеуі мүмкін. 2012 жылдың сәуірінде Луизиана штатында балалары нашар мектептерге баратын табысы аз отбасыларға ваучер алуға мүмкіндік беретін заң қабылданды. «С», «D» немесе «F» дәрежесін алған мектепке барған, отбасының табысы төмен (үш жанұя үшін 44 000 долларға дейін) оқушы басқа мектепке бару үшін ваучер алуға өтініш бере алады.<ref>[http://www.louisianaweekly.com/voucher-bills-pass/ See Tidmore, C. (2012, April 10). Voucher bill passes]</ref> Of the estimated 380 000<ref>{{cite news|last=Mooney|first=K.|date=March 12, 2012|title=Louisiana legislature prepares to debate expansion of voucher program|work=The Pelican Post|url=http://www.thepelicanpost.org/2012/03/12/louisiana-legislature-prepares-to-debate-expansion-of-voucher-program/|archive-url=https://web.archive.org/web/20131014214604/http://www.thepelicanpost.org/2012/03/12/louisiana-legislature-prepares-to-debate-expansion-of-voucher-program/|archive-date=October 14, 2013}}</ref> Оқушыларды қабылдау кезінде (2012/13) оқу жылындағы шамамен 380 000 оқушының тек 5000 оқушысы ваучерлер туралы біліп, өтініш беріп қабылданған.<ref>Louisiana State Department of Education website for its Louisiana Scholarship program.[http://www.louisianabelieves.com/schools/louisiana-scholarship-program]</ref> 2006 жылы [[Америка Құрама Штаттарының Білім беру департаменті]] оқу мен математика пәндері бойынша оқушылардың орташа баллдары оқушы мен мектептің сипаттамаларына қарай мемлекеттік мектептер мен жеке меншік мектептер арасында өте ұқсас деген қорытынды шығарды. Жеке меншік мектептер жалпы білім беретін мектептерден гөрі жақсы нәтижелер көрсетті деп есептеледі. Нәтижелер нәсіл, жыныс, ақысыз білім алу немесе білім алу жеңілдіктерге байланысты түзетілмесе.<ref>{{cite web|url=http://nces.ed.gov/pubsearch/pubsinfo.asp?pubid=2006461|title=Comparing Private Schools and Public Schools Using Hierarchical Linear Modeling|publisher=Nces.ed.gov|date=July 14, 2006|accessdate=August 11, 2011}}</ref> Басқа зерттеу маселелері бұл ваучерлік жүйе нәтижесінің үлкен жетістіктеріне байланысты деген болжамдарға негізделеді.<ref>{{cite web|url=http://www.chicagofed.org/digital_assets/publications/working_papers/2008/wp2008_08.pdf|website=Federal Reserve Bank of Chicago|title=School Vouchers and Student Achievement: Recent Evidence, Remaining Questions|date=August 2008}}</ref> Мектептерге арналған бюджеттің шектеулі болуын ескере отырсақ, ваучер жүйесі мемлекеттік мектептерді әлсіретеді, ал жеке тұлғаларға жеке [[меншік мектептер]]де оқуға жеткілікті ақша бермейді. Аризонаның ваучерлік бағдарламасы бойынша берілген ақшаның 76% -ы жеке меншік мектептердегі балаларға жұмсалды.<ref>{{cite book|last=Palast|first=Greg|title=Armed Madhouse (No Child's Behind Left)|url=https://archive.org/details/armedmadhousewho00pala|publisher=Dutton Adult|year=2006|isbn=978-0-525-94968-8|url-access=registration}}</ref> Кейбір дереккөздер пікірінше, мемлекеттік мектептердің бір оқушыға жоғары шығындары мінез-құлық, физикалық және эмоционалды проблемалары бар оқушылардың көп болуына байланысты. Өйткені Америка Құрама Штаттарында мемлекеттік мектептері заң бойынша оқушыны нәсіліне, жынысына, дініне, мүгедектігіне, ақпаратты қабылдау қабілеттілігіне және т.б., қарамастан қабылдауы керек деп мәлімдейді, ал оның қасында жеке меншік мектептер онша міндетті емес. Олардың пікірінше, мемлекеттік және жеке меншік мектептер арасындағы кейбір қаржылай айырмашылықтардың бәрі «скиммингтен» туындайды, мұнда жеке меншік мектептер оқушыларды экономикалық жағдайына, дініне, білімге қабілеттілік деңгейіне, этникалық құрамына қарай немесе таңдаулы топқа жататын оқушыларды таңдайды.<ref>{{cite web|url=http://www.cato.org/pubs/briefs/bp-025.html|title=What Would A School Voucher Buy The Real Cost Of Private Schools|publisher=Cato.org|date=|accessdate=August 11, 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://economics.about.com/b/2007/10/28/are-private-schools-more-cost-effective-than-public-ones.htm|title=Are Private Schools More Cost Effective Than Public Ones?|publisher=Economics.about.com|date=October 28, 2007|accessdate=August 11, 2011}}</ref> Нәтижесінде, ваучер жүйесі жеке меншік мектептердің қабылдамаған, таңдаулы топтарға жатпайтын оқушылардың мемлекеттік мектептерде шоғырлануына әкелді немесе әкеледі деген пікір айтылды.<ref>{{cite news|title=The Gifted Children Left Behind|first1=Susan|last1=Goodkin|first2=David G.|last2=Gold|work=[[Washington Post]]|date=August 27, 2007|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/08/26/AR2007082600909.html|accessdate=August 27, 2007}}</ref> Алайда, 2011 жылдың басында Америка Құрама Штаттарындағы ваучерлік бағдарламалардың онның төртеуі табысы төмен отбасыларға, екеуі нашар мектепте оқитын оқушыларға және алтауы ерекше қажеттіліктері бар оқушыларға бағытталған. (Луизиана барлық үш топқа бағытталған бір бағдарлама жүргізді).<ref>{{cite journal|last=Campanella|first=Andrew|title=Hope for America's Children (School Choice Yearbook 2010–11)|url=https://s3.amazonaws.com/AFC/scy2011.pdf|publisher=Alliance for School Choice|date=2011}}</ref> Ваучерлік бағдарламалар көбінесе мекемелердің маргиналды қоғамдастықтарды кемсітуіне жол бермейтін қажетті кепілдіктерсіз жүзеге асырылады деген пікір бар. Америка Құрама Штаттарында, 2016 жылғы жағдай бойынша, қазіргі уақытта ваучерлік бағдарламалардың маргиналды қоғамдастықтарды кемсітпеу үшін талап етілетін ешқандай мемлекеттік заңдар жоқ.<ref>{{cite journal|last1=Eckes|first1=Suzanne E.|last2=Mead|first2=Julie|last3=Ulm|first3=Jessica|title=Dollars to Discriminate: The (Un)intended Consequences of School Vouchers|journal=Peabody Journal of Education|date=29 June 2016|volume=91|issue=4|pages=537–558|doi=10.1080/0161956X.2016.1207446}}</ref> Бұдан басқа, кейбір ваучерлік бағдарламалар маргиналды қауымдастықтарға бағытталған болуы мүмкін, бірақ бұл әрқашан бола бермейді. Маргиналданған түрлі қоғамдастықтарға кедейліктен босауға мүмкіндік беруі мектеп ваучерлерінің артықшылығының дәлелі болып табылады. Алайда, тарихи деректер бойынша, американдықтарды әрі қарай оқшаулау үшін ваучерлік бағдарламалар қолданылған.<ref>{{cite journal|last1=Gooden|first1=Mark A.|last2=Jabbar|first2=Huriya|last3=Torres, Jr.|first3=Mario S.|title=Race and school vouchers: legal, historical, and political contexts|journal=Peabody Journal of Education|date=29 June 2016|volume=91|issue=4|pages=522–536|doi=10.1080/0161956X.2016.1207445}}</ref> Бұдан басқа, кейбір мәліметтер бойынша «Нью-Йорк қаласындағы мектепті таңдау» атты стипендиялық бағдарламасы сияқты ваучерлік бағдарламалардың оқушылардың үлгерімін арттыруға қатысты маңызды емес екенін көрсетті.<ref>{{cite journal|last1=Bitler|journal=Journal of Research on Educational Effectiveness|pmid=26207158|doi=10.1080/19345747.2014.921259|pages=419–450|issue=3|volume=8|date=24 July 2014|title=Distributional analysis in educational evaluation: a case study from the New York City Voucher Program|first1=Marianne|first4=Hilary|last4=Hoynes|first3=Emily|last3=Penner|first2=Thurston|last2=Domina|pmc=4507830}}</ref> Мектептік ваучер жүйесіне қарсы тағы бір дәлел - бұл салық төлеушілер алдында есептің болмауы. Көптеген штаттарда қауымдастықтың білім беру кеңесі мүшелерін сайлаушылар сайлайды. Сол сияқты мектеп бюджеті де референдумға тап болады. Білім кеңесінің отырыстары алдын-ала жариялануы керек, ал қоғам мүшелеріне өз мәселелерін тікелей басқарма мүшелеріне айтуға рұқсат етіледі. Керісінше, жеке меншік және діни мектептерде ваучерлерді қолдануға болатынына қарамастан, салық төлеушілер бюджет мәселелері бойынша дауыс бере алмайды, басқарма мүшелерін сайламайды немесе тіпті басқарма отырыстарына қатыса алмайды. Кевин Вельнер салық төлеудің жеңілдіктер жүйесі арқылы қаржыландырылатын ваучерлердің - ол «новучерлер» деп атайтын саясаты - есеп берушілікке қосымша проблема туғызатынын айтады. Төлемнің жаңа жүйелерінде мемлекетке қарызы бар салық төлеуші бұл ақшаны жеке меншік, коммерциялық емес ұйымға береді. Содан кейін бұл ұйым қайырмалдықтарды жинап, ата-аналарға жеке меншік мектепте оқуға ваучер береді. Содан кейін мемлекет донордың ұйымға берген салықтарының бір бөлігін немесе барлығын кешіреді (салық несиесі арқылы). Әдеттегі салықтық несие жүйелері барлық жеке меншік мектеп оқушыларына бірдей қарау үшін құрылғанда, жаңа ваучер жүйелері жеке салық төлеушілерге (мемлекетке қарызы барлар) қай жеке меншік мектептерге пайда әкелетінін шешуге мүмкіндік береді.<ref>{{cite book|last=Welner|first=Kevin G.|date=2008|title=NeoVouchers: The Emergence of Tuition Tax Credits for Private Schooling|publisher=Rowman & Littlefield|isbn=978-0742540804}}</ref> Есептіліктің жоқтығының мысалы Луизианадағы ваучерлік жағдай болып табылады. 2012 жылы Луизиана штатының білім беру жүйесінің мемлекеттік әкімшісі Джон Уайт ваучер алу үшін жеке меншік мектептерді таңдап, мектептер мақұлдау хаттарын алғаннан кейін критерийлерді (сайтқа кіруді қосқанда) ойластыруға тырысты. Бір назар аудара кететін мектеп, Луизиана штатындағы Рустон қаласындағы «Жаңа тірі сөз» 300-ден асатын оқушылар санын оқытуға мүмкіндігі болмағанына қарамастан мемлекеттік білім басқармасы оны бекітті.<ref>See Leader, Barbara (July 2, 2012). Email exchange reveals voucher scheme. [http://www.thenewsstar.com/article/20120702/NEWS01/207020308/Email-exchange-reveals-voucher-scheme] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130804022132/http://www.thenewsstar.com/article/20120702/NEWS01/207020308/Email-exchange-reveals-voucher-scheme|date=August 4, 2013}}</ref> 2013 жылы ваучерлік тексеруден кейін «Жаңа тірі сөз» мектебіның шығыны мемлекетке 395 000 доллардан асып түсті. Уайт бұл оқиғаны «жалғыз маңызды мәселе» деп атады.<ref>{{cite news|last1=Sentell|first1=Will|title=Ruston school banned from accepting voucher students|url=http://theadvocate.com/home/6377589-125/ruston-school-banned-from-accepting|work=[[The Advocate (Stamford)|The Advocate]]|date=June 30, 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131015044643/http://theadvocate.com/home/6377589-125/ruston-school-banned-from-accepting|archivedate=2013-10-15}}</ref> Алайда, ваучерлік мектептердің көпшілігі мемлекеттік ваучерлік қаржыға арналған жеке шоты болмағаны үшін толық тексеруден өтпеді.<ref>{{cite web|last1=White, Jr|first1=Lamar|title=Audit reveals systemic, widespread problems in Louisiana's school voucher program|url=https://cenlamar.com/2013/07/08/audit-reveals-systemic-widespread-problems/|website=CenLamar|date=July 8, 2013}}</ref> Салыстырмалы білім жөніндегі сарапшы Сюзанна Виборгтың айтуынша, 1992 жылы Швецияның ваучерлік жүйесі «әлеуметтік, этникалық бөлінуді, әсіресе, қолайсыз аудандардағы мектептерге қатысты күшейте түсті».<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/education-10725724|title=Free schools 'could widen social divide'|first=Hannah|last=Richardson|newspaper=[[BBC News Online]]|date=July 22, 2010}}</ref> Салық жеңілдігі бар стипендиясының көп бөлігі нашар мектептерден қашуға тырысқан табысы төмен отбасынан шыққан оқушыларға емес, қазіргі жеке меншік мектеп оқушыларына немесе шәкіртақы қорына қомақты қайырымдылық жасаған отбасыларға беріледі, яғни ол жеке меншік, көбіне діни негіздегі жеке меншік мектептерді қолдау үшін салықтар есебінен мемлекеттік қаржыны пайдаланатын механизм болып табылады.<ref name="NYTBD" /> === Құқықтық мәселелер === Америка Құрама Штатында мектеп ваучерлер мәселесі 2000-жылдардың басында айтарлықтай көлемде сот қарауына ие болды. [[Кливленд]] қаласында 1995 жылы басталған және [[Огайо]] штатының уәкілеттік берген бағдарламасы шіркеу мен мемлекеттің бөлінуінің федералды конституциялық принципін және Огайо конституциясындағы діни бостандықтың кепілдігін бұзды деген айыппен сотта қаралды. Бұл шағымдарды Огайо Жоғарғы Соты қабылдамады, бірақ федералды шағымдарды жергілікті федералды округ соты және Алтыншы апелляциялық округ соты қолдады.<ref>{{cite web|url=http://edreform.com/school_choice/supreme_court_ruling.htm|title=Legal Summary of U.S. Supreme Court decision in Zelman v. Simmons-Harris, 436 U.S.|accessdate=April 21, 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060417233028/http://edreform.com/school_choice/supreme_court_ruling.htm|archive-date=April 17, 2006|url-status=dead|df=mdy-all}}</ref> Шешімдерде ваучерлерді қолданатын барлық отбасылардың Кливленд аймағындағы католик мектептеріне барғаны туралы ақпарат ескертілген.<ref>{{cite news|url=http://archives.cnn.com/2002/LAW/06/27/scotus.school.vouchers/|accessdate=April 21, 2006|title=Supreme Court affirms school voucher program|first=Terry|last=Friden|date=July 27, 2002|work=CNN}}</ref> Оның күші кейін 2002 жылы АҚШ Жоғарғы сотында [[Зелманның Симмонс-Харрис]]ке қарсы маңызды ісінде жойылды, онда дара сот 5–4 шешіммен Огайо мектебінің ваучер жоспарын конституциялық деп тапты және соған ұқсас конституциялық тосқауылдарды болашақ ваучер жоспарлары үшін көптеген консервативті соттармен алып тастады, олардың қатарына [[Энтони Кеннеди]], [[Сандра Дэй О'Коннор]], [[Уильям Ренхвист]], [[Антонин Скалия]], [[Кларенс Томас]] сияқты консервативті соттар бар. Бас судья [[Уильям Ренхвист]] көпшілік үшін былай деп жазған: «Діни миссияны кездейсоқ ілгерілету немесе діни хабарламаны мақұлдау үкіметке емес, жеке көмек алушыларға қатысты, себебі үкіметтің рөлі жәрдемақы төлеумен аяқталады». Жоғарғы Сот Огайо бағдарламасының құрылу ережесін бұзбады деп шешті, өйткені ол осы жағдайда сот әзірлеген бес бөлімнен тұратын «Жеке тұлғаның таңдау тесті» деп аталатын сынақтан өтті. Бұған қарсы пікір айтушылар қатарына Стивенс соты жатады, ол былай деп жазған: «... мемлекеттік мектеп жүйесіндегі білімнен гөрі парохиалды білім беруді таңдаудың ерікті сипаты, меніңше, конституция бойынша рұқсат етілген үкіметтің діни насихат үшін ақы төлеуі керек пе деген сұраққа мүлдем байланысты емес сияқты» және Сот Саутер жатады, ол сот Эверсонды Білім кеңесіне қарсы қалай ұстай алады және бұл істі олар қайшылықты деп санай отырып, бұл істі қалай шешеді деген сұрақтар қояды. Ол сонымен бірге діни білім мен зайырлы білімнің бөлінуі мүмкін емес деп және мұның өзі құрылтай туралы ережені бұзады деп есептейді. 2006 жылы [[Флорида]] штатының Жоғарғы соты мектеп ваучерлер жүйесін енгізетін Флориданың стипендиялық бағдарламасы (ФСБ) деген заңның күшін жойды.<ref>{{cite web|url=https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=5159138|accessdate=April 21, 2006|title=Court Throws Out Florida School Voucher Program}}</ref> Сот ФСБ-ның Флорида конституциясының IX бабының 1 (а) бөлімін бұзды деп шешті: «Заң бойынша тегін мемлекеттік мектептер үшін біркелкі, тиімді, қауіпсіз, және сапалы жүйені қамтамасыз ету керек.»<ref>{{cite web|url=http://www.floridasupremecourt.org/decisions/2006/sc04-2323.pdf|accessdate=November 1, 2006|title=Florida Supreme Court Official Opinion: SC04-2323 – John Ellis "Jeb" Bush, Etc., Et Al. v. Ruth D. Holmes, Et Al.}}</ref> Бұл шешімге Кларк Нейли, Пенсакола отбасыларының әділет институтының аға адвокаты және кеңесші-заңгері қарсы келіп, Флоридадағы стипендия бағдарламасын «білім беру саясатын жасау» ретінде қолданады.<ref>{{cite web|url=http://www.trolp.org/main_pgs/issues/v10n2/Neily.pdf|title=United States Court of Appeals, Twelfth Circuit|accessdate=August 11, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110728130452/http://www.trolp.org/main_pgs/issues/v10n2/Neily.pdf|archive-date=July 28, 2011|url-status=dead|df=mdy-all}}</ref> === Саяси қолдау === Америка Құрама Штатындағы мектеп ваучерлер жүйесін саяси қолдау бірмәнді емес. Сол/оң спектрде консерваторлар ваучерлерді көбірек қолдайды. Кейбір штаттық заң шығарушы органдар ваучер туралы заңдар қабылдады. [[Нью-Мексика]]да, сол кездегі республикандық [[Гари Джонсон]] губернатор ретіндегі екінші мерзіміндегі сайлау барысында басты мәселе ретінде мектеп ваучерлер мәселесін көтерді.<ref>{{cite web|url=http://www.heartland.org/schoolreform-news.org/Article/10881/Better_Education_Does_Make_All_the_Difference_Governor_Gary_E_Johnson.html|title=Better Education Does Make All the Difference: Governor Gary E. Johnson|first=George A.|last=Clowes|date=October 1, 2000|work=School Reform News|publisher=[[The Heartland Institute]]|accessdate=November 14, 2010}}</ref> 2006 жылдан бастап федералды үкімет Катрина дауылынан зардап шеккен аймақтан эвакуациялаушылар үшін ең үлкен ваучер бағдарламасын іске асырады. Федералды үкімет Вашингтон, Колумбия округының 7500 тұрғынына Колумбия округіндегі [[стипендиялық бағдарлама]]сы бойынша ваучерлік бағдарлама ұсынды.<ref>{{cite web|url=http://www.washingtonscholarshipfund.org/index.html|title=Washington Scholarship Fund|publisher=Washington Scholarship Fund|date=|accessdate=August 11, 2011}}</ref> 2009 ж. наурыз айының басында конгресстік демократтар 2009/10 оқу жылының соңында $ 410 млрд. құрайтын Омнибустың бөлінуі туралы 2009 жылғы заңға сәйкес бағдарламаны жабуға<ref>Under Title IV of H.R.1015</ref> және балаларды ваучерлік қаржыландыратын мектеп орындарынан шығаруға ұмтылды. Бұл мәселе 7 наурызда Палатадан өтіп, Сенатта қарастырылды. Обама әкімшілігі бағдарламамен өткен балалардың мектепті аяқтап<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/news/education/2009-03-04-duncan-vouchers_N.htm|title=Secretary Duncan wants D.C. kids to keep vouchers|publisher=Usatoday.Com|date=March 4, 2009|accessdate=August 11, 2011}}</ref>, жаңа талапкерлерге бағдарламаны жабуға рұқсат бергенін мәлімдеді. Алайда оның бұл мәселе бойынша қабылдаған шешімі Президент ретінде заң жобасына қол қоюына кедергі келтіретіндей күшті болып көрінбейді.<ref>{{cite web|url=http://www.whitehouse.gov/the_press_office/Briefing-by-White-House-Press-Secretary-Robert-Gibbs-3/2/09/|title=Briefing by White House Press Secretary Robert Gibbs, 3/2/09 &#124; The White House|publisher=Whitehouse.gov|date=March 2, 2009|accessdate=August 11, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110605050348/http://www.whitehouse.gov/the_press_office/Briefing-by-White-House-Press-Secretary-Robert-Gibbs-3/2/09/|archive-date=June 5, 2011|url-status=dead|df=mdy-all}}</ref> Жалпы халықтың ваучерлерді қолдайтын-қолдамайтындығы дау туғызып отыр. Адамдар мектеп ваучерлерің бдерілуінен гөрі, мектеп сапасының жақсаруын жақтайтын көрінеді, дегенмен, сауалнамаға қатысқандардың 40%-ы пікір қалыптастыру үшін ақпараттың жеткіліксіз екендігін немесе мектеп ваучерлер жүйесін түсінбейтіндерін мойындайды.<ref>{{cite web|url=http://www.publicagenda.org/citizen/issueguides/education/publicview/redflags|title=Public Agenda Online, "Red Flags on Education: Lack of Knowledge About Vouchers."|accessdate=July 25, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081227052407/http://www.publicagenda.org/citizen/issueguides/education/publicview/redflags|archive-date=December 27, 2008|url-status=dead}}</ref> 2000 жылғы қарашада [[Тим Драпер]] ұсынған ваучерлік жүйе [[Калифорния]] сайлау бюллетеніне номер 38-ші ұсыныс ретінде жазылды. Бұл мектеп ваучерлерінің ұсыныстары арасында ерекше болды, бұл ваучерлерді қабылдайтын мектептерден аккредиттеуді де, ваучерлерді алуға өтініш беретін отбасылардың қажеттілігін дәлелдеуді қажет етпеді; мектептер ваучерлерді толық төлем ретінде қабылдауы туралы талаптар да, жеке мектептерде оқудың нақты құнын төмендетуге кепілдік беретін басқа ережелер де жоқ. Нәтиже 70,6-дан 29,4-ке дейінгі қорытынды пайызбен жеңілді. 2007 жылы [[Юта]] штатында 3000 доллар көлемінде субсидия бөлетін әмбебап мектептерге арналған ваучер жүйесі қабылданды, бірақ сайлаушылардың 62%-ы бұның референдумда күшіне енгенге дейін күшін жойды.<ref>{{cite web|url=http://www.deseretnews.com/article/1,5143,695225580,00.html|title=Vouchers Killed|accessdate=November 3, 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071109045128/http://deseretnews.com/article/1,5143,695225580,00.html|archive-date=November 9, 2007|url-status=dead}}</ref> 2011 жылғы 27 сәуірде [[Индиана]] штаты АҚШ-тағы ең үлкен ваучер бағдарламасын енгізді, ол бойынша отбасылық кірісі 4100 доллардан төмен отбасынан шыққан оқушыларға 4500 долларға дейін қаржы бөлінеді, алайда оның табысы жоғары отбасылары үшін аса пайдасы жоқ. Ваучерлер мемлекеттік мектептер жүйесінен тыс білім алудың әртүрлі нұсқаларын қаржыландыруға пайдаланылуы мүмкін.<ref>{{cite web|url=http://www.wishtv.com/dpp/news/politics/state_politics/keys-to-govs-education-reform-pass|title=Gov's Education Reform Passes|publisher=WISHTV News|date=April 27, 2011|accessdate=April 28, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20120130022452/http://www.wishtv.com/dpp/news/politics/state_politics/keys-to-govs-education-reform-pass|archive-date=January 30, 2012|url-status=dead|df=mdy-all}}</ref> 2013 жылдың наурызында Индиана Жоғарғы Соты бұл бағдарлама штат конституциясын бұзбайды деп тапты.<ref>{{cite news|title=Indiana court upholds broadest school voucher program|publisher=Associated Press|date=March 26, 2013|url=http://www.foxnews.com/politics/2013/03/26/indiana-court-upholds-broadest-school-voucher-program/|accessdate=March 26, 2013}}</ref> === Трамптың 2018 қаржы жылына арналған 2018 жылғы бюджеті === Президент [[Дональд Трамп]] 2018 жылға арналған бюджетті ұсынды, оған ваучерлік бастамалар үшін бөлінетін 250 миллион доллар кіреді, бұл оқушылардың жеке меншік мектептерге баруы үшін ақы төлейтін мемлекет қаржыландыратын бағдарламалар болып табылады.<ref name=":42">{{Cite web|url=http://time.com/4832923/betsy-devos-trump-administration-school-choice-vouchers/|title=Here's Why Researchers Say Betsy DeVos' Proposed School Voucher Program Won't Work|website=Time|language=en|access-date=2018-04-22}}</ref> 2018 жылдың бюджеті «Мектеп таңдауын кеңейту, балалардың көп білім алуына тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету, Ұлттың ең әлсіз оқушыларына берік қолдау көрсету, орта білімнен кейінгі білім беруді қаржыландыруды жеңілдету, білім беру инновациялары төңірегінде дәлелдер қалыптастыруды жалғастыру және білім берудегі шектеулі Федералды рөлге сәйкес Департамент бағдарламаларын жою немесе қысқарту»<ref name=":32">{{Cite web|url=https://www2.ed.gov/about/overview/budget/budget18/budget-factsheet.pdf|title=FACT SHEET: President Trump's FY 2018 Budget|last=|first=|date=|website=|access-date=}}</ref> мақсаттарын көздеді. Бюджет тиімсіз басқа бағдарламаларды қайталайтын 30-дан астам бағдарламаны азайтты; және тиісті түрде мемлекеттік, жергілікті немесе жеке меншік қорлардан қолдау тапты.<ref name=":32" /> Тағы бір миллиард доллар мектепті таңдауға негізделген саясатты қабылдауға ынталандыруға бөлінеді.<ref name=":42" /> [[Сурет:Secretary_of_Education_Betsy_DeVos_at_CPAC_2017_Feb_23rd_2017_by_Michael_Vadon_21.jpg|оңға|нобай|300x300 нүкте|Бетси Де Вос, АҚШ білім хатшысы]] Бетси Де Вос, [[Дональд Трамп]]Трамптың білім хатшысы, сонымен қатар ваучерлік бағдарламалардың жақтаушысы болып табылады және олар оқушыларды жақсы нәтижелерге әкеледі деп сендірді.<ref name=":42" /> Трамп та, Де Вос та білім департаментінің бюджетін шамамен 3,6 миллиард долларға қысқартуды және жеке меншік мектептерге берілетін ваучерлерге және басқа мектеп таңдау жоспарларына 1 миллиард доллардан астам қаражат жұмсауды ұсынғысы келеді.<ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/education/wp/2018/02/12/devos-seeks-massive-cuts-from-education-department-to-support-school-choice/|title=DeVos seeks cuts from Education Department to support school choice|last=Strauss|first=Valerie|date=2018-02-13|work=Washington Post|access-date=2018-04-22|last2=Douglas-Gabriel|first2=Danielle|language=en-US|issn=0190-8286|last3=Balingit|first3=Moriah}}</ref> Де Вос бюджеттің мақсаты мен маңыздылығына қатысты мәлімдеме жасады. Де Вос келесіні талап етеді: <blockquote>«Бұл бюджет Американың оқушыларына бұрынғы кезден бастап инвестиция жасайды. Президент Трамп Департаментке шешім қабылдау өкілеттіктерін қайтартуға тырысты және ата-аналардан балаларының білімін бақылауды күшейтуін талап етті. Департамент бөлетін қаржыны оқушыларды қолдау мақсатында оларға аудару арқылы біз жаңа шығармашылық пен тапқырлық дәуірін бастай аламыз және американдық ұлылыққа жаңа негіз қалай аламыз.» – деді Бетси Де Вос, АҚШ білім хатшысы.<ref name=":32" /></blockquote> === Эволюцияның орнына креационизмді оқыту === Ваучерлік бағдарламалардағы кейбір жеке діни мектептер эволюция теориясының орнына [[креационизм]]ді, сондай-ақ ғылыммен қатар немесе ғылымның орнына діни [[теология]]ны оқытады. АҚШ-та 300-ден астам мектептер білім беру орталықтары ретінде бекітілген және салық төлеушілердің ақшасын алып отыр. Танымал пікірге қайшы, мемлекет қаржыландыратын діни білім беру жүйесінің қатаң анықтамасы Зелманның Симмонс-Харриске қарсы ісінде (2002 ж.) конституциялық болып саналды.<ref>{{cite news|url=http://tv.msnbc.com/2013/01/16/creationism-spreading-in-schools-thanks-to-vouchers/|title=Creationism spreading in schools, thanks to vouchers|first=Zack|last=Kopplin|date=January 16, 2013|work=MSNBC}}</ref> Алайда, қазіргі уақытта 35 мемлекет түрлі Блейн түзетулерін қабылдады, ол бойынша діни білім беру жүйесін мемлекет тарапынан қаржыландыруға тыйым салынады немесе оны шектейді.<ref>{{cite web|url=http://blog.constitutioncenter.org/2016/01/constitution-check-are-the-states-blaine-amendments-on-shaky-ground/|title=Constitution Check: Are the states' "Blaine Amendments" on shaky ground?|last1=Denniston|first1=Lyle|author-link=Lyle Denniston|date=January 19, 2016|website=constitutioncenter.org|publisher=[[National Constitution Center]]|access-date=August 11, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160816043553/http://blog.constitutioncenter.org/2016/01/constitution-check-are-the-states-blaine-amendments-on-shaky-ground/|archive-date=August 16, 2016|url-status=dead}}</ref> == Дереккөздер == <references /> [[Санат:Балама білім беру]] [[Санат:Білім беру мәселелері]] jt6p9xqg9wch2mxdphepd5hrjx3aatw Кенесары хан ескерткіші 0 661884 3407573 3155036 2024-12-05T11:38:11Z Салиха 17167 3407573 wikitext text/x-wiki {{Өнер туындысы |түрі = мүсін |сурет = |өлшемі = |атауы = Кенесары хан ескерткіші |түпнұсқасы = |авторы = [[Нұрлан Далбай]] |жылы = 2001 |материалы = қола, болат, гранит |техникасы = |биіктігі = 6 ме­тр, тұғырымен бірге 11,3 метр. |ені = |орналасуы = [[Астана]], [[Есіл]] жағалауы |мұражайы = |size=200px}} '''Кенесары хан ескерткіші''' — [[Астана]] қаласындағы соңғы қазақ ханы [[Кенесары хан|Кенесары Қасымұлына]] қойылған. [[Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген монументтік өнері ескерткіші. Мүсінші — [[Нұрлан Далбай]], сәулетшісі — [[Шот-Аман Ыдырысұлы Уәлихан|Шота Уәлиханов]]. Ескерткіштің ресми ашылуы 2001 жылдың 11 мамырында өтті. Жалпы салмағы 10 тоннадан астам, қола — 8 тонна, болат каркас. Жобасы мен орнатылатын орнын президент [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Н.Ә. Назарбаев]] мақұлдаған.<ref>[https://direkt-15.kz/kz/pamyatniki-i-ob-ekty/monumentalnoe-iskusstvo/pamyatnik-khanu-kenesary Ескерткіш туралы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210511083325/https://direkt-15.kz/kz/pamyatniki-i-ob-ekty/monumentalnoe-iskusstvo/pamyatnik-khanu-kenesary |date=2021-05-11 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана ескерткіштері]] [[Санат:Қазақ хандарының ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласы сәулеті]] hvbb7ll5axiyow5lov3cvstvd3m5qov 3407574 3407573 2024-12-05T11:39:41Z Салиха 17167 3407574 wikitext text/x-wiki {{Өнер туындысы |түрі = мүсін |сурет = |өлшемі = |атауы = Кенесары хан ескерткіші |түпнұсқасы = |авторы = [[Нұрлан Далбай]] |жылы = 2001 |материалы = қола, болат, гранит |техникасы = |биіктігі = 6 ме­тр, тұғырымен бірге 11,3 метр. |ені = |орналасуы = [[Астана]], [[Есіл]] жағалауы |мұражайы = |size=200px}} '''Кенесары хан ескерткіші''' — [[Астана]] қаласындағы соңғы қазақ ханы [[Кенесары хан|Кенесары Қасымұлына]] қойылған. [[Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген монументтік өнер ескерткіші. Мүсінші — [[Нұрлан Далбай]], сәулетшісі — [[Шот-Аман Ыдырысұлы Уәлихан|Шота Уәлиханов]]. Ескерткіштің ресми ашылуы 2001 жылдың 11 мамырында өтті. Жалпы салмағы 10 тоннадан астам, қола — 8 тонна, болат каркас. Жобасы мен орнатылатын орнын президент [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Н.Ә. Назарбаев]] мақұлдаған.<ref>[https://direkt-15.kz/kz/pamyatniki-i-ob-ekty/monumentalnoe-iskusstvo/pamyatnik-khanu-kenesary Ескерткіш туралы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210511083325/https://direkt-15.kz/kz/pamyatniki-i-ob-ekty/monumentalnoe-iskusstvo/pamyatnik-khanu-kenesary |date=2021-05-11 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана ескерткіштері]] [[Санат:Қазақ хандарының ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласы сәулеті]] d5awzn6fmligxmpq154bo1k2vem4afk Портал:Хоккей/Жаңа мақалалар 100 678309 3407387 3322525 2024-12-04T13:25:44Z Ерден Карсыбеков 3744 3407387 wikitext text/x-wiki * [[Харт Мемориал Трофи]] * [[ҰХЛ-да ойнаған қазақстандықтар]] * [[Суперсерия (хоккей)]] qol7mbve8idooiknyydot75pzwyljbp Қазақстанның таратылған аудандары 0 683612 3407427 3398311 2024-12-04T18:21:19Z Casserium 68287 /* Ақмола облысы */ 3407427 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Kazakhstan districts 1996.png|400px|thumb|Қазақстанның 1996 жылғы әкімшілік бөлінісі]] 1991 жылдың 16 желтоқсанынан бері Қазақстанның таратылған, жаңадан құрылған, атауы өзгерген аудандары мен аудан орталықтарының тізімі == Ақмола облысы == * [[Сілеті ауданы]] — [[Сілеті (Ақмола облысы)|Сілеті]] ауылы (1973-1997) ** 1997 жылы 4 ауылдық округі [[Ақкөл ауданы|Алексеев ауданы]]на, 3 ауылдық округі [[Ерейментау ауданы|Ерментау ауданы]]на, 2 кенті [[Степногорск қалалық әкімдігі|Степногорск]] қаласының қарамағына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003370_ Ақмола облысының Сiлетi ауданын тарату туралы]</ref> == Ақтөбе облысы == * [[Ақтөбе ауданы]] — [[Қарғалы (Ақтөбе облысы)|Қарғалы]] ауылы (1928-1933, 1970-1997) ** 1997 жылы 1 ауылдық округі [[Алға ауданы]]на, 1 ауылдық округі [[Қарғалы ауданы|Ленин ауданы]]на, 2 ауылдық округі [[Мәртөк ауданы]]на және 4 ауылдық округі [[Ақтөбе қалалық әкімдігі|Ақтөбе]] қаласының қарамағына берілді.<ref name="Д3">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003550_ Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Қостанай облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Әйтеке би ауданы (Қазақ КСР)|Әйтеке би ауданы]] — [[Қарабұтақ (Әйтеке би ауданы)|Қарабұтақ]] ауылы (1928-1930, 1935-1997) ** 1997 жылы 5 ауылдық округі Бөгеткөл ауданына, 2 ауылдық округі [[Хромтау ауданы]]на беріліп, Бөгеткөл ауданы [[Әйтеке би ауданы]] болып өзгертілді.<ref name="Д3" /> * [[Исатай ауданы (Ақтөбе облысы)|Исатай ауданы]] — [[Ақырап]] ауылы (1977-1988, 1990-1997) ** 1997 жылы [[Қобда ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003427_ Ақтөбе облысының Исатай ауданын тарату туралы]</ref> * [[Мұғалжар ауданы#Мұғалжар ауданы (1966-1997)|Мұғалжар ауданы]] — [[Ембі]] қаласы (1966-1997) ** 1997 жылы Октябрь ауданына қосылып, Октябрь ауданы [[Мұғалжар ауданы]] болып өзгертілді.<ref name="Д3" /> == Алматы облысы == * [[Күрті ауданы]] — [[Ақши (Іле ауданы)|Ақши]] ауылы (1972-1997) ** 1997 жылы 1 кенті мен 4 ауылдық округі [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданына]], 5 ауылдық округі [[Балқаш ауданы]]на, 1 ауылдық округі [[Іле ауданы]]на берілді.<ref name="Д1" /> * [[Шелек ауданы]] — [[Шелек (ауыл)|Шелек]] ауылы (1928-1997) ** 1997 жылы [[Еңбекшіқазақ ауданы|Еңбекшіқазақ]] ауданына қосылды.<ref name="Д1" /> == Атырау облысы == * [[Балықшы ауданы]] — [[Балықшы (Атырау қалалық әкімдігі)|Балықшы]] кенті (1930-1933, 1957-1963, 1964-1988, 1990-1997) ** 1997 жылы аумағы [[Атырау қалалық әкімдігі|Атырау]] қаласының қарамағына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003515_ Атырау облысының Балықшы ауданын тарату туралы]</ref> == Батыс Қазақстан облысы == * [[Ақжайық ауданы#Ақжайық ауданы (1977-1997)|Ақжайық ауданы]] — [[Ақжайық (Батыс Қазақстан облысы)|Ақжайық]] ауылы (1977-1988, 1992-1997) ** 1997 жылы [[Теректі ауданы]]на қосылды.<ref name="Д2">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003489_ Батыс Қазақстан облысының Ақжайық және Тайпақ аудандарын тарату, Чапаев ауданын қайта атау туралы]</ref> * [[Жалпақтал ауданы]] — [[Жалпақтал]] ауылы (1928-1930, 1935-1997) ** 1997 жылы [[Казталов ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Приурал ауданы]] — [[Дарьинское]] ауылы (1935-1997) ** 1997 жылы [[Бәйтерек ауданы|Зелёнов ауданына]] қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Тайпақ ауданы]] — [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] ауылы (1928-1963, 1964-1997) ** 1997 жылы Чапаев ауданына қосылып, Чапаев ауданы [[Ақжайық ауданы]] болып өзгертілді.<ref name="Д2" /> == Жезқазған облысы == * [[Ақадыр ауданы]] — [[Ақадыр (Қарағанды облысы)|Ақадыр]] кенті (1973-1997) ** 1997 жылы [[Шет ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Жезді ауданы]] — [[Жезді (кент)|Жезді]] кенті (1963-1997) ** 1997 жылы [[Ұлытау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Тоқырауын ауданы]] — [[Шашубай]] кенті (1977-1997) ** 1997 жылы [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> == Көкшетау облысы == * [[Арықбалық ауданы]] — [[Арықбалық]] ауылы (1928-1963, 1967-1997) ** 1997 жылы [[Айыртау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003482_ Көкшетау облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Келлер ауданы]] — [[Келлеровка]] ауылы (1936-1963, 1969-1997) * [[Чкалов ауданы]] — [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] ауылы (1939-1963, 1964-1997) ** 1997 жылы екеуі де [[Тайынша ауданы|Красноармейск ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Көкшетау ауданы]] — [[Красный Яр (Ақмола облысы)|Красный Яр]] ауылы (1928-1997) ** 1997 жылы Красный Яр ауылы [[Көкшетау қалалық әкімдігі|Көкшетау]] қаласының қарамағына беріліп, қалған бөлігі [[Зеренді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Ленинград ауданы]] — [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] ауылы (1955-1997) ** 1997 жылы [[Ақжар ауданы|Ленин ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Рузаев ауданы]] — [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] ауылы (1928-1997) * [[Чистопол ауданы]] — [[Чистополье (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чистополье]] ауылы (1955-1997) ** 1997 жылы екеуі де [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Куйбышев ауданына]] қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Уәлиханов ауданы (Көкшетау облысы)|Уәлиханов ауданы]] — [[Уәлиханов (Біржан сал ауданы)|Уәлиханов]] ауылы (1970-1997) ** 1997 жылы 2 ауылдық округі Қызылту ауданына, 2 ауылдық округі [[Біржан сал ауданы|Еңбекшілдер ауданы]]на беріліп, Қызылту ауданы [[Уәлиханов ауданы]] болып өзгертілді.<ref name="Д5" /> == Қарағанды облысы == * [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қазыбек би ауданы]] — [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] ауылы (1928-1963, 1964-1997) ** 1997 жылы [[Қарқаралы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Молодёжный ауданы]] — [[Молодёжный (Қарағанды облысы)|Молодёжный]] кенті (1972-1997) ** 1997 жылы [[Осакаров ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Тельман ауданы]] — [[Ғабиден Мұстафин кенті|Токаревка]] кенті (1928-1997) ** 1997 жылы [[Бұқар жырау ауданы|Ульянов ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Теңіз ауданы]] — [[Баршын (ауыл)|Баршын]] ауылы (1977-1988, 1990-1997) ** 1997 жылы [[Нұра ауданы (Қарағанды облысы)|Нұра ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қызылорда облысы == * [[Сырдария ауданы (Қазақ КСР)|Сырдария ауданы]] — [[Тасбөгет]] кенті (1928-1997) ** 1997 жылы 4 ауылдық округі [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Тереңөзек ауданы]]на, 2 ауылдық округі [[Шиелі ауданы]]на және 2 кенті мен 4 ауылдық округі [[Қызылорда қалалық әкімдігі|Қызылорда]] қаласының қарамағына беріліп<ref name="Д3" />, Тереңөзек ауданы Сырдария ауданы болып қайта аталды.<ref name="adilet.zan.kz">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003627_ Қызылорда облысының Тереңөзек ауданын қайта атау туралы]</ref> == Павлодар облысы == * [[Ақсу ауданы (Павлодар облысы)|Ақсу ауданы]] — [[Ақсу]] қаласы (1938-1997) ** 1997 жылы аумағы [[Ақсу қалалық әкімдігі|Ақсу]] қаласының қарамағына берілді.<ref name="Д8">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003490_ Павлодар облысының Ақсу және Екiбастұз аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Екібастұз ауданы]] — [[Екібастұз]] қаласы (1972-1997) ** 1997 жылы аумағы [[Екібастұз қалалық әкімдігі|Екібастұз]] қаласының қарамағына берілді.<ref name="Д8" /> == Семей облысы == * [[Абыралы ауданы]] — [[Қайнар (Жаңасемей ауданы)|Қайнар]] ауылы (1928-1955, 1990-1997) ** 1997 жылы аумағы [[Семей қалалық әкімдігі|Семей]] қаласының қарамағына берілді.<ref name="Д1" /> * [[Жаңа Шүлбі ауданы]] — [[Жаңа Шүлбі]] ауылы (1935-1963, 1970-1997) ** 1997 жылы [[Бородулиха ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003335_ Семей облысының Новошульба ауданын тарату туралы]</ref> * [[Таскескен ауданы]] — [[Таскескен (Абай облысы)|Таскескен]] ауылы (1980-1996) ** 1996 жылы 2 ауылдық округі мен 1 кенті [[Аягөз ауданы]]на, 5 ауылдық округі [[Үржар ауданы]]на берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003164_ Семей облысының Таскескен ауданын тарату туралы]</ref> * [[Шар ауданы]] — [[Шар (қала)|Шар]] қаласы (1939-1963, 1972-1997) ** 1997 жылы [[Жарма ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Шұбартау ауданы]] — [[Баршатас]] ауылы (1928-1963, 1964-1997) ** 1997 жылы [[Аягөз ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Солтүстік Қазақстан облысы == * [[Возвышенка ауданы]] — [[Возвышенка (Мағжан Жұмабаев ауданы)|Возвышенка]] ауылы (1967-1997) ** 1997 жылы [[Мағжан Жұмабаев ауданы|Булаев ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Мәскеу ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Мәскеу ауданы]] — [[Корнеевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Корнеевка]] ауылы (1972-1997) ** 1997 жылы [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленин ауданына]] қосылды.<ref name="Д6">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003461_ Солтүстiк Қазақстан облысының Москва және Соколов аудандарын тарату, Бескөл және Ленин аудандарын қайта атау туралы]</ref> * [[Преснов ауданы]] — [[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]] ауылы (1928-1997) ** 1997 жылы [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Соколов ауданы]] — [[Соколовка (Қызылжар ауданы)|Соколовка]] ауылы (1936-1963, 1964-1997) ** 1997 жылы [[Қызылжар ауданы|Бескөл ауданына]] қосылды.<ref name="Д6" /> == Талдықорған облысы == * [[Бөрілітөбе ауданы]] — [[Лепсі (Сарқан ауданы)|Лепсі]] кенті (1933-1960, 1972-1997) ** 1997 жылы 3 ауылдық округі мен 1 кенті [[Сарқан ауданы]]на, 1 ауылдық округі мен 1 кенті [[Ақсу ауданы]]на, 1 ауылдық округі [[Қапал ауданы]]на, 1 ауылдық округі [[Қаратал ауданы]]на берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003371_ Талдықорған облысының Бөрлiтөбе ауданын тарату туралы]</ref> * [[Гвардия ауданы]] — [[Қоғалы (Жетісу облысы)|Қоғалы]] ауылы (1933-1997) ** 1997 жылы [[Кербұлақ ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Қапал ауданы]] — [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] ауылы (1939-1963, 1970-1997) ** 1997 жылы 6 ауылдық округі мен 1 кенті [[Ақсу ауданы]]на, 2 ауылдық округі [[Ескелді ауданы|Талдықорған ауданы]]на берілді.<ref name="Д1" /> * [[Үйгентас ауданы]] — [[Қабанбай (Жетісу облысы)|Қабанбай]] ауылы (1928-1930, 1935-1963, 1964-1997) ** 1997 жылы [[Алакөл ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Торғай облысы == * [[Амантоғай ауданы]] — [[Жалдама (ауыл)|Жалдама]] ауылы (1977-1988, 1990-1997) ** 1997 жылы [[Амангелді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Арқалық ауданы]] — [[Родина (Қостанай облысы)|Родина]] ауылы (1963-1997) ** 1997 жылы аумағы [[Арқалық қалалық әкімдігі|Арқалық]] қаласының қарамағына берілді.<ref name="Д3" /> * [[Жаңадала ауданы]] — [[Тасты-Талды]] ауылы (1966-1997) ** 1997 жылы [[Жарқайың ауданы|Державин ауданына]] қосылды.<ref name="Д7">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003604_ Ақмола облысының Жаңадала және Қима аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Қима ауданы]] — [[Жаңақима]] ауылы (1970-1997) ** 1997 жылы [[Жақсы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д7" /> * [[Октябрь ауданы (Торғай облысы)|Октябрь ауданы]] — [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] ауылы (1955-1997) ** 1997 жылы [[Қарасу ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> == Түркістан (Оңтүстік Қазақстан) облысы == * [[Арыс ауданы]] — [[Арыс]] қаласы (1928-1963, 1988-200?) ** 2000 жылдары аумағы [[Арыс қалалық әкімдігі|Арыс]] қаласының қарамағына берілді. * [[Асықата ауданы]] — [[Асықата]] кенті (1940-1997) ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылды.<ref name="Д9">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003474_ Оңтүстiк Қазақстан облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысының кейбiр мәселелерi туралы]</ref> * [[Түркістан ауданы]] — [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы (1928-1997) ** 1997 жылы аумағы [[Түркістан қалалық әкімдігі|Түркістан]] қаласының қарамағына берілді.<ref name="Д9" /> 2021 жылы бұрынғы аудан аумағында жаңадан [[Сауран ауданы]] құрылды. == Шығыс Қазақстан облысы == * [[Таврия ауданы]] — [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] ауылы (1939-1997) ** 1997 жылы [[Ұлан ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қала аудандары == === [[Алматы]] === * Алатау, Мәскеу аудандары (1980-1997 жж.)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003342_ Алматы қаласының Алатау мен Мәскеу аудандарын тарату туралы]</ref> === [[Қарағанды]] === * Железнодорожный ауданы (1945-1988, 1990-1997)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003451_ Қарағанды қаласының Железнодорожный ауданын тарату туралы]</ref> * Киров, Ленин аудандары (1938-1997 жж.)<ref name="Д1" /> === [[Өскемен]] === * Октябрь, Үлбі аудандары (1973-1998 жж.) === [[Павлодар]] === * Ильич, Индустриальный аудандары (1973-1999 жж.) === [[Семей]] === * Әуезов, Ленин аудандары (1990-1994 жж.) === [[Тараз]] (Жамбыл) === * Заводской, Центральный аудандары (1974-1996 жж.)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003275_ Жамбыл облысы Жамбыл қаласының Центральный және Завод аудандарын тарату туралы]</ref> == Жаңадан құрылған аудандар == === Облыс аудандары === * [[Түпқараған ауданы]] — [[Форт-Шевченко]] қаласы ** 1992 жылы [[Форт-Шевченко қалалық әкімдігі|Форт-Шевченко]] қаласына қарасты аумақтан құрылды.<ref name="Д92">{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/rus/docs/P920001500_|title=Об образовании в составе Мангистауской области Тупкараганского района и изменении подчиненности города Форт-Шевченко|date=1992-07-06}}</ref> * [[Мұнайлы ауданы]] — [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]] ауылы (1980-1988, 2007-) ** 2007 жылы [[Ақтау қалалық әкімдігі|Ақтау]] қаласына қарасты аумақ пен [[Қарақия ауданы|Қарақия]], [[Маңғыстау ауданы|Маңғыстау]], [[Түпқараған ауданы|Түпқараған]] аудандарының бір бөлігінен құрылды.<ref>{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U070000338_|title=Маңғыстау облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгеріс туралы|date=2007-06-04}}</ref> * [[Жетісай ауданы]] — [[Жетісай]] қаласы (1964-1997, 2018-) ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылды.<ref name="Д9" /> 2018 жылы қайта бөлініп шықты.<ref name="Д12">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000698 Оңтүстік Қазақстан облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Кеген ауданы]] — [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылы (1930-1997, 2018-) ** 1997 жылы [[Райымбек ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003528_ Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Солтүстiк Қазақстан облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> 2018 жылы қайта бөлініп шықты.<ref name="дрк">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000653 Алматы облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Келес ауданы]] — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылы (1928-1963, 1969-1988, 1989-1997, 2018-) ** 1997 жылы [[Сарыағаш ауданы]]на қосылды.<ref name="Д9" /> 2018 жылы қайта бөлініп шықты.<ref name="Д12" /> * [[Сауран ауданы]] — [[Шорнақ]] ауылы ** 2021 жылы [[Кентау қалалық әкімдігі|Кентау]] қаласына қарасты аумақтан құрылды.<ref>{{cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/turkistan-oblysynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysyndagy-ozgerister-turaly-1522828|title=Түркістан облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы|date=2021-03-12}}</ref> * [[Ақсуат ауданы]] — [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы (1935-1963, 1964-1997, 2022-) ** 1997 жылы [[Тарбағатай ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> 2022 жылы қайта бөлініп шықты.<ref name="Д11">[https://akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysynyn-keybir-maseleleri-turaly-445742 Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы]</ref> * [[Самар ауданы]] — [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылы (1928-1930, 1935-1997, 2022-) ** 1997 жылы [[Көкпекті ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> 2022 жылы қайта бөлініп шықты.<ref name="Д11" /> * [[Жаңасемей ауданы]] — [[Семей]] қаласы (1928-1930, 1938-1957, 1966-1996, 2024-) ** 1996 жылы 2 кенті мен 10 ауылдық округі [[Семей қалалық әкімдігі|Семей]] қаласының қарамағына, 3 ауылдық округі [[Бородулиха ауданы]]на, 1 ауылдық округі [[Бесқарағай ауданы]]на берілді.<ref name="Д4">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003089_ Семей облысының Жаңасемей ауданын, Шымкент қаласындағы аудандарды тарату және Оңтүстiк Қазақстан облысының Леңгiр қаласын аудандық маңызы бар қалалардың санатына жатқызу туралы]</ref> 2024 жылы [[Семей қалалық әкімдігі|Семей]] қаласына қарасты аумақтан қайта құрылды.<ref name="Д2024">[https://akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysynyn-keybir-maseleleri-turaly-28111526 Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы]</ref> * [[Мақаншы ауданы]] — [[Мақаншы]] ауылы (1928-1930, 1935-1963, 1969-1997, 2024-) ** 1997 жылы [[Үржар ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> 2024 жылы қайта бөлініп шықты.<ref name="Д2024" /> * [[Марқакөл ауданы]] — [[Марқакөл (ауыл)|Марқакөл]] ауылы (1928-1930, 1939-1963, 1964-1997, 2024-) ** 1997 жылы [[Күршім ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> 2024 жылы қайта бөлініп шықты.<ref name="Д2024" /> * [[Үлкен Нарын ауданы]] — [[Үлкен Нарын]] ауылы (1935-1997, 2024-) ** 1997 жылы [[Катонқарағай ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> 2024 жылы қайта бөлініп шықты.<ref name="Д2024" /> === Қала аудандары === * [[Алматы ауданы (Астана)|Алматы]], [[Сарыарқа ауданы|Сарыарқа]] аудандары ([[Астана]]) ** 1998 жылы құрылды.<ref name="Д21">{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U980003942_|title=Қазақстан Республикасының астанасы - Ақмола қаласында "Сарыарқа" және "Алматы" аудандарын құру туралы|date=1998-05-06}}</ref> * [[Абай ауданы (Шымкент)|Абай]], [[Әл-Фараби ауданы|Әл-Фараби]], [[Еңбекші ауданы|Еңбекші]] аудандары (1973-1996, 2005-, [[Шымкент]]) ** 1996 жылы таратылды.<ref name="Д4" /> 2005 жылы қайта құрылды. * [[Алатау ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2008 жылы құрылды.<ref>{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V08R000775_|title=Алатау ауданын құру және Алматы қаласы аудандарының шекараларын орнату туралы|date=2008-07-02}}</ref> * [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]] ([[Астана]]) ** 2008 жылы құрылды.<ref>{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U080000637_|title=Қазақстан Республикасының елордасы - Астана қаласында "Есіл" ауданын құру туралы|date=2008-08-05}}</ref> * [[Наурызбай ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2014 жылы құрылды.<ref>{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V14R0001068|title=Наурызбай ауданын құру және Алматы қаласы аудандарының шекараларын белгілеу туралы|date=2014-07-02}}</ref> * [[Қаратау ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2014 жылы құрылды.<ref>{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V14UA002836|title=Шымкент қаласында төртінші ауданды құру және қала аудандарының шекараларын белгілеу туралы|date=2014-10-07}}</ref> * [[Байқоңыр ауданы]] ([[Астана]]) ** 2018 жылы құрылды.<ref>{{cite web|url=https://maslihat01.kz/source/uploads/2018_god/235_kz.pdf|title=Қазақстан Республикасының астанасы – Астана қаласында «Байқоңыр» ауданын құру туралы|date=2018-02-27}}</ref> * [[Алматы ауданы (Ақтөбе)|Алматы]], [[Астана ауданы|Астана]] аудандары ([[Ақтөбе]]) ** 2018 жылы құрылды.<ref>{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18CA000182|title=Ақтөбе қаласында екі ауданды құру және қала аудандарының шекараларын белгілеу туралы|date=2018-03-30}}</ref> * [[Тұран ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2022 жылы құрылды.<ref>{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V22E0028880|title=Шымкент қаласында бесінші ауданды құру және аудандардың шекараларын белгілеу туралы|date=2022-07-07}}</ref> * [[Нұра ауданы (Астана)|Нұра ауданы]] ([[Астана]]) ** 2022 жылы құрылды.<ref>{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V22AAZ31122|title=Астана қаласында жаңа аудан құру, аудандардың шекараларын өзгерту және белгілеу туралы|date=2022-12-14}}</ref> * [[Сарайшық ауданы]] ([[Астана]]) ** 2024 жылы құрылды.<ref>{{cite web|url=https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V24AAZ13820|title=Астана қаласында жаңа аудан құру, аудандардың шекараларын белгілеу және өзгерту туралы|date=2024-05-23}}</ref> == Қайта аталған аудандар == === Облыс аудандары === # Қызылқұм ауданы — [[Отырар ауданы]] (1991 жыл) # Леңгір ауданы — [[Төле би ауданы]] (1991 жыл) # Обаған ауданы — [[Алтынсарин ауданы]] (1991 жыл) # Жымпиты ауданы — [[Сырым ауданы]] (1992 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P920001700_ О переименовании Джамбейтинского района Западно-Казахстанской области в Сырымский район]</ref> # Боровской ауданы — [[Меңдіқара ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Бөген ауданы — [[Ордабасы ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Володар ауданы — [[Айыртау ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Ембі ауданы — [[Жылыой ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д15">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Ералиев ауданы — [[Қарақия ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Каменка ауданы — [[Тасқала ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д15" /> # Киров ауданы (Жетісу облысы) — [[Көксу ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Комсомол ауданы (Ақтөбе облысы) — Бөгеткөл ауданы (1993 жыл)<ref name="Д15" /> — [[Әйтеке би ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Краснокутск ауданы — [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Ленин ауданы (Түркістан облысы) — [[Қазығұрт ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Нарынқол ауданы — [[Райымбек ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Новороссийск ауданы — [[Хромтау ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Теңіз ауданы — [[Құрманғазы ауданы]] (1993 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930006000_ О пеpеименовании Денгизского pайона Атыpауской области]</ref> # Свердлов ауданы — [[Байзақ ауданы]] (1995 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U950002696_ Жамбыл облысындағы Свердлов ауданының атын өзгерту туралы]</ref> # Алғабас ауданы — [[Бәйдібек ауданы]] (1996 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003149_ Оңтүстiк Қазақстан облысы Алғабас ауданының атын өзгерту туралы]</ref> # Алексеев ауданы — [[Ақкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003759_ Ақмола облысындағы жекелеген әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктердi қайта атау және олардың транскрипцияларын өзгерту туралы]</ref> # Балкашин ауданы — [[Сандықтау ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Бескөл ауданы — [[Қызылжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д6" /> # Вишнёв ауданы — [[Аршалы ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Державин ауданы — [[Жарқайың ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Камышный ауданы — [[Қамысты ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Комсомол ауданы (Қостанай облысы) — [[Қарабалық ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Красноармейск ауданы — [[Тайынша ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Краснознамен ауданы — [[Егіндікөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Куйбышев ауданы — Целинный ауданы (1997 жыл)<ref name="Д5" /> — [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Ғабит Мүсірепов атындағы аудан]] (2002 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U020000890_ Солтүстік Қазақстан облысының Целинный ауданын қайта атау туралы]</ref> # Қызылту ауданы — [[Уәлиханов ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Ленин ауданы (бұр. Көкшетау облысы) — [[Ақжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Ленин ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы) — [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д6" /> # Ленин ауданы (Ақтөбе облысы) — [[Қарғалы ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Ленин ауданы (Қостанай облысы) — [[Ұзынкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Макин ауданы — [[Бұланды ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Мичурин ауданы — [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д1" /> # Октябрь ауданы (Ақтөбе облысы) — [[Мұғалжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Орджоникидзе ауданы — [[Денисов ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Семиозёр ауданы — [[Әулиекөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Тереңөзек ауданы — [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] (1997 жыл)<ref name="adilet.zan.kz"/> # Ульянов ауданы — [[Бұқар жырау ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д1" /> # Урицкий ауданы — [[Сарыкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Чапаев ауданы — [[Ақжайық ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д2" /> # Қаскелең ауданы — [[Қарасай ауданы]] (1998 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U980004053_ Алматы облысының Қаскелең ауданын қайта атау туралы]</ref> # Луговой ауданы — [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] (1999 жыл)<ref name="Д17">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U990000082_ Жамбыл және Солтүстік Қазақстан облыстарындағы жекелеген әкімшілік-аумақтық бірлік атауларын қайта атау және Актюбинск қаласы атауының транскрипциясын өзгерту туралы]</ref> # Сергеев ауданы — [[Шал ақын ауданы]] (1999 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U990000294_ Солтүстік Қазақстан облысының Сергеев ауданын қайта атау туралы]</ref> # Совет ауданы — [[Аққайың ауданы]] (1999 жыл)<ref name="Д17" /> # Булаев ауданы — [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] (2000 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U000000490_ Солтүстік Қазақстан облысының Булаев ауданын қайта атау туралы]</ref> # Орда ауданы — [[Бөкей ордасы ауданы]] (2000 жыл)<ref name="Д18">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U000000356_ Ақтөбе, Алматы және Батыс Қазақстан облыстарының жекелеген әкімшілік-аумақтық бірліктерінің атауларын қайта атау және транскрипцияларын өзгерту туралы]</ref> # Талдықорған ауданы — [[Ескелді ауданы]] (2000 жыл)<ref name="Д18" /> # Щучье ауданы — [[Бурабай ауданы]] (2009 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U090000862_ Ақмола облысының Щучье ауданын қайта атау туралы]</ref> # Еңбекшілдер ауданы — [[Біржан сал ауданы]] (2017 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1700000605 Ақмола облысының Еңбекшілдер ауданын қайта атау туралы]</ref> # Зелёнов ауданы — [[Бәйтерек ауданы]] (2018 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000820 Батыс Қазақстан облысының Зеленов ауданын қайта атау туралы]</ref> # Зырян ауданы — [[Алтай ауданы]] (2018 жыл)<ref name="Д20">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000821 Шығыс Қазақстан облысының Зырян ауданын және Зырян қаласын Шығыс Қазақстан облысының Алтай ауданы және Алтай қаласы деп қайта атау туралы]</ref> # Качир ауданы — [[Тереңкөл ауданы]] (2018 жыл)<ref name="Д19">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000724 Павлодар облысының Качир, Лебяжі аудандарын қайта атау туралы]</ref> # Лебяжі ауданы — [[Аққулы ауданы]] (2018 жыл)<ref name="Д19" /> # Таран ауданы — [[Бейімбет Майлин ауданы]] (2019 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U190000029U Қостанай облысының Таран ауданын қайта атау туралы]</ref> # Осакаров ауданы — Сарыбел ауданы (жоспарланған) === Қала аудандары === # Дзержинский ауданы (Шымкент) — [[Әл-Фараби ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Калинин ауданы (Алматы) — [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] (1995 жыл)<ref name="Алм" /> # Ленин ауданы (Алматы) — [[Жетісу ауданы]] (1995 жыл)<ref name="Алм">[https://online.zakon.kz/m/amp/Document/1046646/1 О переименовании некоторых районов и проспекта имени В.И. Ленина города Алматы]</ref> # Октябрь ауданы (Алматы) — [[Түрксіб ауданы]] (1995 жыл)<ref name="Алм" /> # Совет ауданы (Алматы) — [[Алмалы ауданы]] (1995 жыл)<ref name="Алм" /> # Фрунзе ауданы (Алматы) — [[Медеу ауданы]] (1995 жыл)<ref name="Алм" /> # Совет ауданы (Қарағанды) — [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би атындағы аудан]] (2000 жыл) # Октябрь ауданы (Қарағанды) — [[Әлихан Бөкейхан ауданы]] (2021 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V21K0026419 Қарағанды облысының Қарағанды және Балқаш қалаларының кейбір құрамдас бөліктерін қайта атау туралы]</ref> === Таратылған аудандар === # Ермак ауданы — [[Ақсу ауданы]] (1992 жыл) # Андреев ауданы — [[Үйгентас ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930004000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Егіндібұлақ ауданы — [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қазыбек би ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Қарабұтақ ауданы — [[Әйтеке би ауданы (Қазақ КСР)|Әйтеке би ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Приозёрный ауданы — [[Тоқырауын ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Фурманов ауданы — [[Жалпақтал ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д16">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930001000_ О пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Киров ауданы (Түркістан облысы) — [[Асықата ауданы]] (1996 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003132_ Оңтүстiк Қазақстан облысындағы Киров ауданының атын өзгерту туралы]</ref> == Қайта аталған аудан орталықтары == # Белые Воды ауылы — [[Ақсукент]] ауылы (1990) # Алексеевка ауылы — Теректі ауылы (1992) — [[Марқакөл (ауыл)|Марқакөл]] ауылы (2016) # Белогорье ауылы — [[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]] ауылы (1992)<ref name="атау1">{{cite web|url=http://all-docs.ru/index.php?page=7&vi1=93.000|title=О присвоении наименований и переименовании отдельных административно-территориальных единиц Республики Казахстан|date=1992-03-19}}</ref> # Бурное ауылы — [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]] ауылы (1992)<ref name="атау1" /> # Луговое ауылы — [[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]] ауылы (1992)<ref name="атау1" /> # Михайловка ауылы — [[Сарыкемер]] ауылы (1992)<ref name="атау1" /> # Новотроицкое ауылы — [[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]] ауылы (1992)<ref name="атау1" /> # Ванновка ауылы — [[Тұрар Рысқұлов ауылы (Түркістан облысы)|Тұрар Рысқұлов]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ералиев кенті — [[Құрық (ауыл)|Құрық]] кенті (1993)<ref name="Д14" /> # Краснокутск ауылы — [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ленинское ауылы (Түркістан облысы) — [[Қазығұрт]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Георгиевка ауылы (Жамбыл облысы) — [[Қордай]] ауылы (1995) # Славянка кенті — [[Мырзакент]] кенті (1995) # Алексеевка қаласы — [[Ақкөл (қала)|Ақкөл]] қаласы (1997) # Володарское ауылы — [[Саумалкөл (Солтүстік Қазақстан облысы)|Саумалкөл]] ауылы (1997) # Камышное ауылы — [[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]] ауылы (1997) # Комсомолец кенті — [[Қарабалық (кент)|Қарабалық]] кенті (1997) # Красноармейск қаласы — [[Тайынша]] қаласы (1997) # Куйбышевский кенті — [[Новоишим]]ский кенті (1997) # Қызылту ауылы — [[Кішкенекөл]] ауылы (1997) # Ленинское ауылы (Қостанай облысы) — [[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]] ауылы (1997) # Новоалексеевка ауылы — [[Қобда (ауыл)|Қобда]] ауылы (1997) # Октябрьск қаласы — [[Қандыағаш]] қаласы (1997)<ref name="Д3" /> # Орджоникидзе ауылы — [[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]] ауылы (1997) # Семиозёрное ауылы — [[Әулиекөл]] ауылы (1997) # Урицкий кенті — [[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]] кенті (1997) # Фурмановка ауылы — [[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]] ауылы (1997) # Вишнёвка кенті — [[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]] кенті (1998) # Киров кенті (Жетісу облысы) — [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] кенті (1998) # Краснознаменское ауылы — [[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]] ауылы (1998) # Докучаевка ауылы — [[Қарамеңді]] ауылы (1999) # Лебяжье ауылы — Аққу ауылы (1999) — [[Аққулы (ауыл)|Аққулы]] ауылы (2018) # Энергетический кенті — [[Өтеген батыр]] кенті (1999) # Жаңа Қазалы кенті — [[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]] кенті (2000) # Ульяновский кенті — [[Ботақара (кент)|Ботақара]] кенті (2001) # Каменка ауылы — [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылы (2004) # Байғанин ауылы — [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] ауылы (2006)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V06C0003194 Байғанин ауданының орталығы Байғанин ауылын қайта атау туралы]</ref> # Большая Владимировка ауылы — [[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]] ауылы (2007)<ref name="ШҚО">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07V0002465 Шығыс Қазақстан облысы Жарма, Үржар, Бесқарағай, Ұлан аудандарының әкімшілік-аумақтық құрылыстарына өзгерістер енгізу туралы]</ref> # Георгиевка ауылы (Абай облысы) — [[Қалбатау]] ауылы (2007)<ref name="ШҚО" /> # Малиновка ауылы — [[Ақмол]] ауылы (2007)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07B0003222 Целиноград ауданының Малиновка ауылы мен Малиновка ауылдық округінің атауларын өзгерту туралы]</ref> # Качиры ауылы — [[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]] ауылы (2008)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07P0003102 Павлодар облысы Качиры ауданының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> # Большенарымское ауылы — [[Үлкен Нарын]] ауылы (2009)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V09V0002517 Шығыс Қазақстан облысы Глубокое, Жарма, Катонқарағай, Күршім, Зырян аудандарының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енгізу туралы]</ref> # Молодёжный кенті — [[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]] кенті (2011)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V11V0002565 Шығыс Қазақстан облысы Бесқарағай, Бородулиха, Жарма, Көкпекті, Ұлан және Үржар аудандарының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref> # Киевка кенті — [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] кенті (2017)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V17K0004455 Қарағанды облысының кейбір елді мекендері мен елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру және қайта атау туралы]</ref> # Ганюшкино ауылы — [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылы (2018)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18T0004087 Атырау облысы Құрманғазы ауданының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref> # Зырян қаласы — [[Алтай (қала)|Алтай]] қаласы (2018)<ref name="Д20" /> # Таран ауылы — [[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]] ауылы (2018)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18N0008174 Қостанай облысы Таран ауданының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref> # Атасу кенті — [[Жаңаарқа]] кенті (2020)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V20K0005726 Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданындағы Атасу кентін қайта атау туралы]</ref> # Затобол кенті — [[Тобыл (қала)|Тобыл]] қаласы (2020)<ref>[https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/kostanai-oblysy-kostanai-audanynyn-zatobol-kentin-audandyk-manyzy-bar-kalalar-sanatyna-zhatkyzu-zhane-ony-kaita-atau-turaly Қостанай облысы Қостанай ауданының Затобол кентін аудандық маңызы бар қалалар санатына жатқызу және оны қайта атау туралы]</ref> # Комсомол ауылы — [[Темірбек Жүргенов ауылы (Ақтөбе облысы)|Темірбек Жүргенов]] ауылы (2020)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V20C0007176 Ақтөбе облысының кейбір елді мекендерін қайта атау және атаудың транскрипциясын өзгерту туралы]</ref> # Фёдоровка ауылы — [[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]] ауылы (2022)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V22Z0027626 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендерін қайта атау туралы]</ref> === Қайта аталған бұрынғы аудан орталықтары === # Озёрный кенті — [[Шашубай]] кенті (1991, 2006) # Андреевка ауылы — [[Қабанбай (Жетісу облысы)|Қабанбай]] ауылы (1992) # Байқадам ауылы — [[Саудакент]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ермак қаласы — [[Ақсу]] қаласы (1993)<ref name="Д14" /> # Калмыково ауылы — [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Фурманово ауылы — [[Жалпақтал]] ауылы (1993)<ref name="Д16" /> # Киров кенті (Түркістан облысы) — [[Асықата]] кенті (1994) # Никитинка ауылы — [[Бозанбай]] ауылы (1997) # Токаревка кенті — [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] кенті (2002) == Басқа өзгерістер == * 1992 жылы: ** Маңғыстау облысының Форт-Шевченко қаласы Түпқараған ауданының құрамына енгізілді<ref name="Д92" /> * 1996 жылы: # Ақмола облысының Атбасар қаласы Атбасар ауданының құрамына енгізілді<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960002973_ Ақмола облысының Атбасар қаласын аудандық маңызы бар қалалар санатына жатқызу туралы]</ref> # Оңтүстік Қазақстан облысының Леңгір қаласы Төле би ауданының құрамына енгізілді<ref name="Д4"/> * 1997 жылы: # Жамбыл облысының Шу қаласы Шу ауданының құрамына енгізілді<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003372_ Жамбыл облысының Шу қаласын аудандық маңызы бар қалалар санатына жатқызу және оны Шу ауданының құрамына енгiзу туралы]</ref> # Мақтаарал ауданының орталығы Мырзакент кентінен Жетісай қаласына көшірілді.<ref name="Д9" /> # Қостанай облысының Жiтiқара қаласы Жiтiқара ауданының құрамына енгізілді<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003475_ Қостанай облысының Жетiқара қаласы мен Жетiқара ауданы атауларының транскрипциясын өзгерту туралы және Жiтiқара қаласын аудандық маңызы бар қалалар санатына жатқызу туралы]</ref> # Көкшетау облысының Щучинск қаласы Щучье ауданының құрамына енгізілді<ref name="Д5" /> # Жамбыл облысының Жаңатас қаласы Сарысу ауданының құрамына енгізіліп, аудан орталығы Саудакент ауылынан Жаңатас қаласына көшірілді # Жамбыл облысының Қаратау қаласы Талас ауданының құрамына енгізіліп, аудан орталығы Ақкөл ауылынан Қаратау қаласына көшірілді<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003497_ Жамбыл облысының Жаңатас, Қаратау қалаларын аудандық маңызы бар қалалардың санатына жатқызу, Сарысу және Талас аудандарының әкiмшiлiк орталықтарын көшiру туралы]</ref> # Алматы облысы Райымбек ауданының орталығы Нарынқол ауылынан Кеген ауылына көшірілді # Қарағанды облысының Абай қаласы Мичурин ауданының құрамына енгізіліп, аудан орталығы Топар кентiнен Абай қаласына көшірілді # Қарағанды облысының Сәтбаев қаласы Жезқазған қаласының қарамағына берілді # Солтүстік Қазақстан облысы Жамбыл ауданының орталығы Благовещенка ауылынан Пресновка ауылына көшірілді # Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданының орталығы Катонқарағай ауылынан Большенарым ауылына көшірілді # Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданының орталығы Ақжар ауылынан Ақсуат ауылына көшірілді # Шығыс Қазақстан облысы Ұлан ауданының орталығы Никитинка ауылынан Молодёжный кентiне көшірілді # Шығыс Қазақстан облысының Серебрянск қаласы Зырян ауданының құрамына енгізілді<ref name="Д1" /> * 1999 жылы: ** Алматы облысының Талғар қаласы Талғар ауданының құрамына енгізілді<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U990000170_ Алматы облысының Талғар қаласын аудандық маңызы бар қалалар санатына жатқызу туралы]</ref> * 2003 жылы: ** Қарағанды облысының Сәтбаев қаласы Жезқазған қаласының қарамағынан шығарылды<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U030001247_ Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1997 жылғы 23 мамырдағы N 3528 Жарлығына өзгерiс енгiзу туралы]</ref> * 2007 жылы: ** Ақмола облысы Целиноград ауданының орталығы Астана қаласының Көктал кентінен Целиноград ауданының Малиновка ауылына көшірілді<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U070000243_ Ақмола облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * 2014 жылы: ** Шығыс Қазақстан облысының Зырян қаласы Зырян ауданының, Аягөз қаласы Аягөз ауданының құрамына енгізілді<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1400000790 Шығыс Қазақстан облысының Зырян және Аягөз қалаларын аудандық маңызы бар қалалар санатына жатқызу туралы]</ref> * 2018 жылы: # Түркістан облысы Мақтаарал ауданының орталығы Жетісай қаласынан Мырзакент кентіне көшірілді<ref name="Д12" /> # Алматы облысы Райымбек ауданының орталығы Кеген ауылынан Нарынқол ауылына көшірілді<ref name="дрк" /> * 2021 жылы: ** Ақмола облысының Қосшы ауылына қала мәртебесі беріліп, Целиноград ауданының құрамынан шығарылды<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U2100000629 Ақмола облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * 2022 жылы: ** Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданының орталығы Ақсуат ауылынан Ақжар ауылына көшірілді<ref name="Д11" /> * 2024 жылы: ** Алматы облысының Жетіген ауылына Алатау атауымен қала мәртебесі беріліп, Іле ауданының құрамынан шығарылды<ref>[https://www.akorda.kz/kz/almaty-oblysynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysyndagy-ozgerister-turaly-902958 Алматы облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> ** Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданының орталығы Үлкен Нарын ауылынан Катонқарағай ауылына көшірілді<ref name="Д2024" /> == Бұрынғы аудан орталықтарының халық санының өзгерісі == {| class="wikitable" !Аудан орталығы !Ауданы !Халқы (1989) !Халқы (1999) !Халқы (2009) !Халқы (2021) |- | [[Ақадыр (Қарағанды облысы)|Ақадыр]] || Ақадыр ауданы || 12387 || {{құлдырау}} 10564 || {{құлдырау}} 9612 || {{өсім}} 9756 |- | [[Ақжайық (Батыс Қазақстан облысы)|Ақжайық]] || Ақжайық ауданы || || 2991 || {{құлдырау}} 2781 || {{өсім}} 2943 |- | [[Ақкөл (Жамбыл облысы)|Ақкөл]] || Талас ауданы || 6455 || {{құлдырау}} 3103 || {{құлдырау}} 2327 || {{құлдырау}} 2073 |- | [[Ақши (Іле ауданы)|Ақши]] || Күрті ауданы || 6721 || {{құлдырау}} 4662 || {{өсім}} 5646 || {{өсім}} 5650 |- | [[Ақырап]] || Исатай ауданы || 2982 || {{құлдырау}} 1926 || {{құлдырау}} 856 || {{құлдырау}} 607 |- | [[Арықбалық]] || Арықбалық ауданы || 5598 || {{құлдырау}} 4010 || {{құлдырау}} 2851 || {{құлдырау}} 2050 |- | [[Асықата]] || Асықата ауданы || 9420 || {{өсім}} 10682 || {{өсім}} 11102 || {{өсім}} 14245 |- | [[Балықшы (Атырау қалалық әкімдігі)|''Балықшы'']] || Балықшы ауданы || 16885 || {{өсім}} 17092 || {{құлдырау}} 12954 || — |- | [[Баршатас]] || Шұбартау ауданы || 3562 || {{құлдырау}} 3197 || {{құлдырау}} 2883 || {{құлдырау}} 1474 |- | [[Баршын (ауыл)|Баршын]] || Теңіз ауданы || 2144 || {{құлдырау}} 1434 || {{құлдырау}} 530 || {{өсім}} 622 |- | [[Благовещенка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Благовещенка]] || Жамбыл ауданы || 4666 || {{құлдырау}} 3603 || {{құлдырау}} 3106 || {{құлдырау}} 2806 |- | [[Бозанбай]] || Ұлан ауданы || 4646 || {{құлдырау}} 3924 || {{құлдырау}} 2203 || {{құлдырау}} 2000 |- | [[Возвышенка (Мағжан Жұмабаев ауданы)|Возвышенка]] || Возвышен ауданы || 4555 || {{құлдырау}} 3430 || {{құлдырау}} 2407 || {{құлдырау}} 1932 |- | [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғ. Мұстафин]] || Тельман ауданы || 4973 || {{құлдырау}} 4294 || {{құлдырау}} 4078 || {{құлдырау}} 3548 |- | [[Дарьинское]] || Приурал ауданы || 5485 || {{құлдырау}} 5239 || {{өсім}} 5329 || {{өсім}} 5701 |- | [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] || Қазыбек би ауданы || 5548 || {{құлдырау}} 4165 || {{құлдырау}} 3399 || {{құлдырау}} 2128 |- | [[Ембі]] || Мұғалжар ауданы || 16035 || {{құлдырау}} 12345 || {{құлдырау}} 11212 || {{өсім}} 12783 |- | [[Жалдама (ауыл)|Жалдама]] || Амантоғай ауданы || || 1094 || {{құлдырау}} 436 || {{құлдырау}} 367 |- | [[Жалпақтал]] || Жалпақтал ауданы || 5250 || {{құлдырау}} 5242 || {{құлдырау}} 4562 || {{өсім}} 4684 |- | [[Жаңақима]] || Қима ауданы || 2943 || {{құлдырау}} 2011 || {{құлдырау}} 1410 || {{құлдырау}} 1099 |- | [[Жаңа Шүлбі]] || Жаңашүлбі ауданы || 4952 || {{құлдырау}} 4130 || {{құлдырау}} 3073 || {{құлдырау}} 2589 |- | [[Жезді (кент)|Жезді]] || Жезді ауданы || 8067 || {{құлдырау}} 4680 || {{құлдырау}} 2624 || {{құлдырау}} 2114 |- | [[Келлеровка]] || Келлер ауданы || 5163 || {{құлдырау}} 3356 || {{құлдырау}} 2663 || {{құлдырау}} 2487 |- | [[Корнеевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Корнеевка]] || Мәскеу ауданы || 4170 || {{құлдырау}} 2829 || {{құлдырау}} 2133 || {{құлдырау}} 1969 |- | [[Көктал (Ақмола облысы)|''Көктал'']] || Целиноград ауданы || 3141 || {{өсім}} 3877 || — || — |- | [[Красный Яр (Ақмола облысы)|Красный Яр]] || Көкшетау ауданы || 9117 || {{құлдырау}} 8352 || {{өсім}} 9875 || {{өсім}} 13536 |- | [[Қабанбай (Жетісу облысы)|Қабанбай]] || Үйгентас ауданы || 11022 || {{құлдырау}} 8039 || {{құлдырау}} 6049 || {{өсім}} 6605 |- | [[Қайнар (Жаңасемей ауданы)|Қайнар]] || Абыралы ауданы || 1951 || {{өсім}} 2404 || {{құлдырау}} 1888 || {{құлдырау}} 1415 |- | [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] || Қапал ауданы || 6513 || {{құлдырау}} 3883 || {{құлдырау}} 3869 || {{құлдырау}} 3727 |- | [[Қарабұтақ (Әйтеке би ауданы)|Қарабұтақ]] || Әйтеке би ауданы || 5099 || {{құлдырау}} 3892 || {{құлдырау}} 2601 || {{құлдырау}} 2251 |- | [[Қарғалы (Ақтөбе облысы)|''Қарғалы'']] || Ақтөбе ауданы || 9343 || {{өсім}} 10772 || {{өсім}} 16093 || — |- | [[Қоғалы (Жетісу облысы)|Қоғалы]] || Гвардия ауданы || 5476 || {{құлдырау}} 4286 || {{құлдырау}} 3322 || {{құлдырау}} 2981 |- | [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] || Ленинград ауданы || 6172 || {{құлдырау}} 4233 || {{құлдырау}} 3509 || {{құлдырау}} 2296 |- | [[Лепсі (Сарқан ауданы)|Лепсі]] || Бөрлітөбе ауданы || 5752 || {{құлдырау}} 3842 || {{құлдырау}} 2567 || {{құлдырау}} 2111 |- | [[Молодёжный (Қарағанды облысы)|Молодёжный]] || Молодёжный ауданы || 7876 || {{құлдырау}} 6817 || {{құлдырау}} 6139 || {{құлдырау}} 5806 |- | [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] || Октябрь ауданы || 3886 || {{құлдырау}} 2860 || {{өсім}} 3034 || {{құлдырау}} 2423 |- | [[Родина (Қостанай облысы)|Родина]] || Арқалық ауданы || 4184 || {{құлдырау}} 3224 || {{құлдырау}} 2529 || {{өсім}} 2535 |- | [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] || Рузаев ауданы || 7080 || {{құлдырау}} 4714 || {{құлдырау}} 4420 || {{құлдырау}} 3339 |- | [[Саудакент]] || Сарысу ауданы || 7297 || {{құлдырау}} 5864 || {{құлдырау}} 5313 || {{құлдырау}} 5275 |- | [[Соколовка (Қызылжар ауданы)|Соколовка]] || Соколов ауданы || 4740 || {{құлдырау}} 3773 || {{құлдырау}} 2749 || {{құлдырау}} 2432 |- | [[Сілеті (Ақмола облысы)|Сілеті]] || Сілеті ауданы || 3999 || {{құлдырау}} 2081 || {{құлдырау}} 998 || {{құлдырау}} 820 |- | [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] || Таврия ауданы || 4401 || {{құлдырау}} 3856 || {{өсім}} 4209 || {{құлдырау}} 2939 |- | [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] || Тайпақ ауданы || 4863 || {{өсім}} 5070 || {{құлдырау}} 4692 || {{құлдырау}} 4243 |- | [[Тасбөгет]] || Сырдария ауданы || 15369 || {{өсім}} 16922 || {{өсім}} 18875 || {{өсім}} 27590 |- | [[Таскескен (Абай облысы)|Таскескен]] || Таскескен ауданы || 5367 || {{құлдырау}} 4225 || {{құлдырау}} 2999 || {{құлдырау}} 2404 |- | [[Тасты-Талды]] || Жаңадала ауданы || 2072 || {{құлдырау}} 1338 || {{құлдырау}} 692 || {{құлдырау}} 408 |- | [[Топар (Қарағанды облысы)|Топар]] || Абай ауданы || 10490 || {{құлдырау}} 9565 || {{құлдырау}} 9314 || {{өсім}} 9329 |- | [[Уәлиханов (Біржан сал ауданы)|Уәлиханов]] || Уәлиханов ауданы || 3485 || {{құлдырау}} 1105 || {{құлдырау}} 191 || {{құлдырау}} 187 |- | [[Чистополье (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чистополье]] || Чистополь ауданы || 4951 || {{құлдырау}} 3333 || {{құлдырау}} 2460 || {{құлдырау}} 2078 |- | [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] || Чкалов ауданы || 5677 || {{құлдырау}} 4021 || {{құлдырау}} 3274 || {{құлдырау}} 2849 |- | [[Шар (қала)|Шар]] || Шар ауданы || 10428 || {{құлдырау}} 9482 || {{құлдырау}} 8156 || {{құлдырау}} 6719 |- | [[Шашубай]] || Тоқырауын ауданы || 4605 || {{құлдырау}} 2368 || {{құлдырау}} 2148 || {{өсім}} 2417 |- | [[Шелек (ауыл)|Шелек]] || Шелек ауданы || 25502 || {{құлдырау}} 22703 || {{өсім}} 26688 || {{өсім}} 29032 |} == Кеңес заманында таратылған аудандар == * [[Красногор ауданы]] – [[Отар (Жамбыл облысы)|Отар]] кенті (1935-1957, 1973-1988) * [[Маринов ауданы]] – [[Мариновка (Ақмола облысы)|Мариновка]] ауылы (1973-1988) * [[Талды ауданы]] – [[Қарағайлы (Қарқаралы ауданы)|Қарағайлы]] кенті (1977-1988) * [[Целинный ауданы]] – [[Ақсуат (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ақсуат]] ауылы (1980-1988) * Өзен ауданы — Жаңаөзен қаласы (1968-1973) * [[Ақшатау өнеркәсіптік ауданы]] — Ақшатау кенті (1963-1964) * Балықшы өнеркәсіптік ауданы — Балықшы кенті (10.01-03.11.1963) * Глубокое өнеркәсіптік ауданы — Глубокое кенті (1963-1964) * Ембі өнеркәсіптік ауданы — Құлсары кенті (1963-1964) * Жолымбет өнеркәсіптік ауданы — Жолымбет кенті (1963-1964) * Қандыағаш өнеркәсіптік ауданы — Қандыағаш кенті (1963-1964) * Шар өнеркәсіптік ауданы — Шар қаласы (1963-1964) * [[Есбол ауданы]] — Кулагино ауылы (1928-1930, 1933-1963) * [[Жұрын ауданы]] — Жұрын ауылы (1935-1963) * Затобол ауданы — Затобол ауылы (1936-1963) * [[Ильич ауданы]] — Жетісай кенті (1944-1963) * [[Қазан ауданы|Казан ауданы]] — Казанка ауылы (1955-1963) * [[Калинин ауданы (Целиноград облысы)|Калинин ауданы]] — Журавлёвка ауылы (1935-1963) * [[Киров ауданы (Шығыс Қазақстан облысы)|Киров ауданы]] — Өскемен қаласы (1928-1963) * [[Конюхов ауданы]] — Қарақоға ауылы (1944-1963) * [[Көктерек ауданы]] — Бірлік ауылы (1939-1963) * [[Жаңа Покров ауданы|Новопокров ауданы]] — Новопокровка ауылы (1944-1963) * [[Полудин ауданы]] — Полудино ауылы (1935-1963) * [[Предгорный ауданы]] — Предгорное ауылы (1935-1963) * [[Пресногорьков ауданы]] — Пресногорьковка ауылы (1935-1963) * [[Приишим ауданы]] — Боголюбово ауылы (1935-1963) * Степной ауданы — Қосестек ауылы (1933-1963) * [[Шевченко ауданы]] — Форт-Шевченко қаласы (1939-1963) * [[Бұқтырма ауданы]] — Серебрянка кенті (1935-1962) * [[Жоғарғы Үбі ауданы|Верх-Уба ауданы]] — Верх-Убинка ауылы (1939-1959) * [[Пешков ауданы]] — Пешковка ауылы (1939-1959) * [[Введен ауданы]] — Введенка ауылы (1944-1957) * [[Галкин ауданы]] — Галкино ауылы (1944-1957) * [[Дзержин ауданы|Дзержинский ауданы]] — Дзержинское ауылы (1936-1957) * [[Михайлов ауданы]] — Михайловка ауылы (1944-1957) * [[Петропавл ауданы]] — Петропавл қаласы (1930-1932, 1942-1957) * [[Родников ауданы]] — Родниковка ауылы (1938-1957) * [[Шымкент ауданы]] — Шымкент қаласы (1930-1932, 1938-1957) * [[Қызылқұм ауданы]] — Мақталы ауылы (1928-1956) * [[Октябрь ауданы (Талдықорған облысы)|Октябрь ауданы]] — Көктал ауылы (1928-1956) * [[Фрунзе ауданы (Оңтүстік Қазақстан облысы)|Фрунзе ауданы]] — Шорнақ ауылы (1939-1956) === Қала аудандары === * [[Ақтөбе]] қаласы ** Пролетар, Фрунзе аудандары (1973-1988) * [[Астана]] (Целиноград) қаласы ** Ленин, Совет аудандары (1974-1988) * [[Қарағанды]] қаласы ** Шахта ауданы (1945-1963) * [[Орал]] қаласы ** Железнодорожный, Приречный, Центральный аудандары (1948 ж. таратылған) ** Ленин, Промышленный аудандары (1983-1988) * [[Петропавл]] қаласы ** Железнодорожный, Промышленный, Центральный аудандары (1943-1948) ** Киров, Куйбышев аудандары (1973-1988) * [[Семей]] қаласы ** Калинин, Ленин, Октябрь аудандары (1948 ж. таратылған) ** Ленин, Калинин, Киров аудандары (1973-1988) * [[Теміртау]] қаласы ** Гагарин, Металлургический аудандары (1980-1988) * [[Шымкент]] қаласы ** Железнодорожный, Заводской, Центральный аудандары (1945-1948) == Кеңес заманында атауы өзгертілген аудандар == # Жезқазған ауданы — Ұлытау ауданы (1974 жыл) # Темір ауданы — Қандыағаш ауданы (1966 жыл) — Октябрь ауданы (1967 жыл) # Орджоникидзе ауданы — Денисов ауданы (1963 жыл) — Орджоникидзе ауданы (1966 жыл) # Таран ауданы — Тобыл ауданы (1963 жыл) — Таран ауданы (1966 жыл) # Ұзынкөл ауданы — Демьянов ауданы (1963 жыл) — Ленин ауданы (1966 жыл) # Айыртау ауданы — Володар ауданы (1963 жыл) # Бақсай ауданы — Махамбет ауданы (1963 жыл) # Баранкөл ауданы — Державин ауданы (1963 жыл) # Еркіншілік ауданы — Ерментау ауданы (1963 жыл) # Ключевой ауданы — Алға ауданы (1963 жыл) # Куйбышев ауданы — Краснокутск ауданы (1963 жыл) # Қарабалық ауданы — Комсомол ауданы (1963 жыл) # Қима ауданы — Жақсы ауданы (1963 жыл) # Қоңырат ауданы — Ақтоғай ауданы (1963 жыл) # Лозов ауданы — Успен ауданы (1963 жыл) # Максим Горький ауданы — Качир ауданы (1963 жыл) # Меңдіқара ауданы — Боровской ауданы (1963 жыл) # Новочеркасск ауданы — Астрахан ауданы (1963 жыл) # Өрлітөбе ауданы — Железин ауданы (1963 жыл) # Сталин ауданы — Ленин ауданы (1961 жыл) — Алексеев ауданы (1963 жыл) # Төңкерей ауданы — Октябрь ауданы (1940 жыл) — Сергеев ауданы (1963 жыл) # Цюрупин ауданы — Шарбақты ауданы (1963 жыл) # Ақмола ауданы — Целиноград ауданы (1961 жыл) # Ворошилов ауданы — Ульянов ауданы (1961 жыл) # Гурьев ауданы — Балықшы ауданы (1961 жыл) # Сталин ауданы — Октябрь ауданы (Қарағанды, 1961 жыл) # Сталин ауданы — Совет ауданы (Алматы, 1961 жыл) # Каганович ауданы — Ермак ауданы (1957 жыл) # Каганович ауданы — Октябрь ауданы (Алматы, 1957 жыл) # Молотов ауданы — Балкашин ауданы (1957 жыл) # Торғай ауданы — Жангелдин ауданы (1956 жыл) # Леңгір ауданы — Георгиев ауданы (1945 жыл) # Белағаш ауданы — Бородулиха ауданы (1944 жыл) # Жаркент ауданы — Панфилов ауданы (1942 жыл) # Қоғалы ауданы — Гвардия ауданы (1942 жыл) # Бейнетқор ауданы — Совет ауданы (1940 жыл) # Қарсақпай ауданы — Жезқазған ауданы (1940 жыл) # Табын ауданы — Байғанин ауданы (1940 жыл) # Шыңғыстау ауданы — Абай ауданы (1940 жыл) # Қастек ауданы — Жамбыл ауданы (1939 жыл) # Ілбішін ауданы — Чапаев ауданы (1939 жыл) # Әулиеата ауданы — Мирзоян ауданы (1936 жыл) — Жамбыл ауданы (1938 жыл) # Батпаққара ауданы — Амангелді ауданы (1936 жыл) # Сламихин ауданы — Фурманов ауданы (1936 жыл) # Өскемен ауданы — Киров ауданы (1934 жыл) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан аудандары|*]] [[Санат:Қазақстанның таратылған аудандары|*]] lh4isv4lpjpx6rbxt57tltk9cwc4cmu Астана (мүсін) 0 684820 3407577 3373075 2024-12-05T11:46:03Z Салиха 17167 3407577 wikitext text/x-wiki {{Өнер туындысы |түрі = мүсін |сурет = Skulptura_astana.jpg |өлшемі = |атауы = Астана |түпнұсқасы = |авторы = |жылы = 2002 |материалы = |техникасы = |биіктігі = |ені = |орналасуы = [[Астана]], [[Жұмабек Тәшенов көшесі (Астана)|Жұмабек Тәшенов көшесі]] |мұражайы = |size=200px}} '''«Астана»''' – [[Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген монументтік өнер ескерткіші. == Орналасқан жері == [[Астана]] қаласының [[Байқоңыр ауданы]]нда [[2002 жыл|2002]] жылдың 26 шілдесінде ашылған. Ұлттық киім киіп, қолына [[домбыра]] ұстаған жас қыз бейнесіндегі мүсінді [[Қазақстан суретшілер одағы]]ның мүшесі А.Х. Баярлин жасап шығарған.<ref>[https://e-history.kz/kz/news/show/1115/ #Елордаескерткіштері. «Астана»] — [[Қазақстан тарихы порталы]], 30.07.2019.</ref> [[Қола]]дан жасалған мүсін [[мәрмәр]] тұғырға тұрғызылған.<ref>[https://vechastana.kz/legenda-o-dombre/ Легенда о домбре] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220816003755/https://vechastana.kz/legenda-o-dombre/ |date=2022-08-16 }} — «Вечерняя Астана», 02.07.2022.</ref> [[Сурет:Skulptura_astana.jpg|нобай|солға|250px]] Мүсін астананың жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізіміне кіреді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласы сәулеті]] 7yehbt4j9uiywly0ycbbs4ms7iepxl9 3407578 3407577 2024-12-05T11:46:56Z Салиха 17167 3407578 wikitext text/x-wiki {{Өнер туындысы |түрі = мүсін |сурет = Skulptura_astana.jpg |өлшемі = |атауы = Астана |түпнұсқасы = |авторы = |жылы = 2002 |материалы = |техникасы = |биіктігі = |ені = |орналасуы = [[Астана]], [[Жұмабек Тәшенов көшесі (Астана)|Жұмабек Тәшенов көшесі]] |мұражайы = |size=200px}} '''«Астана»''' – [[Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген монументтік өнер ескерткіші. == Орналасқан жері, сипаты == [[Астана]] қаласының [[Байқоңыр ауданы]]нда [[2002 жыл|2002]] жылдың 26 шілдесінде ашылған. Ұлттық киім киіп, қолына [[домбыра]] ұстаған жас қыз бейнесіндегі мүсінді [[Қазақстан суретшілер одағы]]ның мүшесі А.Х. Баярлин жасап шығарған.<ref>[https://e-history.kz/kz/news/show/1115/ #Елордаескерткіштері. «Астана»] — [[Қазақстан тарихы порталы]], 30.07.2019.</ref> [[Қола]]дан жасалған мүсін [[мәрмәр]] тұғырға тұрғызылған.<ref>[https://vechastana.kz/legenda-o-dombre/ Легенда о домбре] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220816003755/https://vechastana.kz/legenda-o-dombre/ |date=2022-08-16 }} — «Вечерняя Астана», 02.07.2022.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласы сәулеті]] mj36awhsliqwunoktx4woxc3b596ais Мәңгілік ел қақпасы 0 688326 3407581 3402687 2024-12-05T11:53:21Z Салиха 17167 3407581 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Мәңгілік ел | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = | суреті = Мәңгілік Ел аркасы.jpg | ені = | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 06|lat_sec = 15.4 |lon_dir = E|lon_deg = 71|lon_min = 25|lon_sec = 48.2 | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = | сәулет стилі = | қолданылуы = | орналасуы = [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]], Мәңгілік ел даңғылы | мекен жайы = | қала = [[Сурет:Flag of Astana, Kazakhstan.svg|23px]] [[Астана]] | мемлекет = {{байрақ|Қазақстан}} | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = | құрылысы басталды = | құрылысы аяқталды = | ашылған уақыты = 16 желтоқсан 2011 | жөнделген уақыты = | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = 20 метр | төбесі = | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс материалы = | көлемі = | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = | лифтілер = | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = Сағындық Жанболатов<ref>[https://atamekenmap.kz/kk/2021/02/08/%D0%9C%D3%98%D2%A2%D0%93%D0%86%D0%9B%D0%86%D0%9A-%D0%95%D0%9B-%D0%A1%D0%90%D0%9B%D0%A2%D0%90%D0%9D%D0%90%D0%A2-%D2%9A%D0%90%D2%9A%D0%9F%D0%90%D0%A1%D0%AB/ Мәңгілік ел салтанат қақпасы]. ''atamekenmap.kz''</ref> | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = | инженер-құрылысшы = | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = | көлік тұрағы = | сайты = }} '''Мәңгiлiк ел''' — [[Астана]] қаласында орналасқан сәулеттік құрылыс. Ескерткішті тұрғызу идеясының авторы – Қазақстанның тұңғыш президенті [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]. Нысан [[2011 жыл]]ы ел тәуелсіздігінің 20 жылдығына орай ашылды. Құрылымның биіктігі – 20 метр, ол тәуелсіздікке 20 жыл толғандығын білідіреді. Оның төбесіне бұралмалы баспалдақтар арқылы көтерілуге болады. Сырты гранит пен мәрмәрдән жасалған. Құрылыс кезінде тек жоғары сапалы материалдар қолданылды. Бүйір қабырғалары ою-өрнектермен безендірілген. Төменгі жағында 4 көлемді мүсін орналасқан. Олар – қазақ халқының тарихына үлкен үлес қосқан адамдардың бейнесі. Біріншісі – Ақсақал мүсіні, ол даналықтың символы. Екіншісі – Әйел-ана, ол мейірімділік пен жылылықтың белгісі. Үшінші және төртінші мүсіндерде қазақ батырларының ерліктері бейнеленген. Жоғарғы жағының екі шетінде [[Қазақстан елтаңбасы|елтаңба]] суреттеліп, төбесінде [[Қазақстан туы|ту]] бейнеленгені, ғимараттың ерекше мемлекеттік мәні бар екендігін көрсетеді. Бүйір бөліктерінде, бірлікпен пен қонақжайлықты білідіретін «Тай-Қазан» мүсіні орналасқан. Үстіңгі бөлігінде қазақ сарбаздарының қаруы «Қалқан» тұр. Ол сенімділіктің, тұрақтылықтың және сыртқы жаулардан қорғануға дайын болудың белгісі. Құрылымды көруге келген көрермендер, бақылау алаңына көтерілмес бұрын, ел астанасының тарихымен танысуға және батырлардың керемет мүсіндерін тамашалауға мүмкіндік алады. Екі жағынан автомобиль жолдары өтуі себебінен, келушілерге ыңғайлы болу үшін жер асты өткелі қарастырылған. Қақпаның ішкі жағында, халықтың әртүрлі кезеңде жеткен жетістіктері туралы рельефтік жазулар бар. Қазақстанның тәуелсіз мемлекет болып қалыптасу тарихы мен қазақ халқының мұрасы, «Мәңгілік ел» қақпасының идеясына енген.<ref>[https://faktiler.kz/mangilik-el-kakpasy-turaly-mslimet/ Мәңгілік ел қақпасы туралы мәлімет]. ''faktiler.kz''</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтеме == * [https://kazakhstan.travel/tourist-spot/kk/179/Triumphal%20Arch%20%22Mang%D1%96l%D1%96k%20El%22 "Мәңгілік ел" салтанат қақпасы]. ''kazakhstan.travel'' {{Kazakhstan-stub}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана ескерткіштері]] [[Санат:Астана сәулеті]] [[Санат:Қазақстанның көрікті орындары]] rpvi7od7l46gefilzg37uej3a8yadoi Филиппиндіктер 0 693694 3407461 3396926 2024-12-05T05:25:11Z Мағыпар 100137 нақтылау 3407461 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{PHI}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>Филиппинцы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>Большая советская энциклопедия ФИЛИППИНЦЫ https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY</ref> Жалпы саны 115 миллион адам. (2024, халық санағы).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226121818/https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 |date=2022-12-26 }}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие.<ref name="Reference1">Филиппинцы https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226132323/https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html |date=2022-12-26 }}</ref> == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref name="Reference1"> </ref> == Өмір салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады.<ref name="Reference2"> </ref> Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] syrptfxuirkpi20a94y5332mr14xw02 3407464 3407461 2024-12-05T05:31:15Z Мағыпар 100137 толықтыру 3407464 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{PHI}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>Филиппинцы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>Большая советская энциклопедия ФИЛИППИНЦЫ https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY</ref> Жалпы саны 115 миллион адам. (2024, халық санағы).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226121818/https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 |date=2022-12-26 }}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие.<ref name="Reference1">Филиппинцы https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226132323/https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html |date=2022-12-26 }}</ref> == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref name="Reference1"> </ref> == Өмір салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады.<ref name="Reference2"> </ref> Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] 9656litnejc1n7rllfbspske8h7e0sy 3407466 3407464 2024-12-05T05:34:18Z Мағыпар 100137 нақтылау 3407466 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппиндіктер}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>Филиппинцы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>Большая советская энциклопедия ФИЛИППИНЦЫ https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY</ref> Жалпы саны 115 миллион адам. (2024, халық санағы).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226121818/https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 |date=2022-12-26 }}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие.<ref name="Reference1">Филиппинцы https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226132323/https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html |date=2022-12-26 }}</ref> == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref name="Reference1"> </ref> == Өмір салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады.<ref name="Reference2"> </ref> Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] 1b7d2srhsbhdln9pnot0ccrqztb373z 3407467 3407466 2024-12-05T05:40:03Z Мағыпар 100137 нақтылау, үлгі 3407467 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>Филиппинцы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>Большая советская энциклопедия ФИЛИППИНЦЫ https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY</ref> Жалпы саны 115 миллион адам. (2024, халық санағы).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226121818/https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 |date=2022-12-26 }}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие.<ref name="Reference1">Филиппинцы https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226132323/https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html |date=2022-12-26 }}</ref> == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref name="Reference1"> </ref> == Өмір салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады.<ref name="Reference2"> </ref> Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] eapjj46a77owkugqycgr3s7f0bnw19o 3407469 3407467 2024-12-05T05:40:59Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ нақтылау 3407469 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>Филиппинцы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>Большая советская энциклопедия ФИЛИППИНЦЫ https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY</ref> Жалпы саны 115 миллион адам. (2024, халық санағы).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226121818/https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 |date=2022-12-26 }}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие.<ref name="Reference1">Филиппинцы https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226132323/https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html |date=2022-12-26 }}</ref> == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref name="Reference1"> </ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады.<ref name="Reference2"> </ref> Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] 3pej1lw36fhn7kja66114rixashh3kl 3407470 3407469 2024-12-05T05:42:03Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ 3407470 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>Филиппинцы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>Большая советская энциклопедия ФИЛИППИНЦЫ https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY</ref> Жалпы саны 115 миллион адам. (2024, халық санағы).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226121818/https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 |date=2022-12-26 }}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие.<ref name="Reference1">Филиппинцы https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226132323/https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html |date=2022-12-26 }}</ref> == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref name="Reference1"> </ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады.<ref name="Reference2"> </ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] 1svepp97sq9gng3z7cacvveaz4uq8qv 3407471 3407470 2024-12-05T05:45:28Z Мағыпар 100137 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ нақтылау 3407471 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>Большая советская энциклопедия ФИЛИППИНЦЫ https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY</ref> Жалпы саны 115 миллион адам. (2024, халық санағы).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226121818/https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 |date=2022-12-26 }}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие.<ref name="Reference1">Филиппинцы https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226132323/https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html |date=2022-12-26 }}</ref> == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref name="Reference1"> </ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады.<ref name="Reference2"> </ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] 0tsm93v440u9jvoszijaexcm8zdodin 3407472 3407471 2024-12-05T05:46:31Z Мағыпар 100137 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ нақтылау 3407472 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 115 миллион адам. (2024, халық санағы).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226121818/https://bigenc.ru/ethnology/text/4712516 |date=2022-12-26 }}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие.<ref name="Reference1">Филиппинцы https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226132323/https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html |date=2022-12-26 }}</ref> == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref name="Reference1"> </ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады.<ref name="Reference2"> </ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] m3j18nvctac6lezg6hpfzftgrg68xqm 3407473 3407472 2024-12-05T05:51:08Z Мағыпар 100137 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ нақтылау 3407473 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие.<ref name="Reference1">Филиппинцы https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221226132323/https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html |date=2022-12-26 }}</ref> == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref name="Reference1"> </ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады.<ref name="Reference2"> </ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] 47auwkr05hsi6hm6sw4bb07fqirouyt 3407474 3407473 2024-12-05T05:51:50Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ 3407474 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие. == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref name="Reference1"> </ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады.<ref name="Reference2"> </ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] ikl2xjjfmasvmneqn8ntmt5uus6x4w8 3407475 3407474 2024-12-05T05:52:49Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ нақтылау 3407475 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие. == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады.<ref name="Reference2"> </ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] n2c8gecd7oqnmvh5xbc45f7p0j39oy7 3407476 3407475 2024-12-05T05:53:39Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі киімдері */ 3407476 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие. == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref name="Reference2">народы мира / Филиппинцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] im4gt65fhbd8c1j0ft0ohlryxxzhm8b 3407477 3407476 2024-12-05T05:55:03Z Мағыпар 100137 /* Этногенезі */ нақтылау 3407477 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие. == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>Филиппинцы https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI|title=Әлем халықтары/Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] oxou9g93jrdnmyppm1sxn2bfmwa250m 3407478 3407477 2024-12-05T05:56:02Z Мағыпар 100137 /* Діні */ нақтылау 3407478 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие. == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>{{cite web|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI|title=Әлем халықтары/Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>Филиппинцы и их семьи http://peopleandcountries.com/article-3667-1.html</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] 72gwhqkfqueagbyqx4dzrsiepx5qtpl 3407479 3407478 2024-12-05T06:00:07Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3407479 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие. == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>{{cite web|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI|title=Әлем халықтары/Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>{{cite web|url=https://www.molomo.ru/fakty-s/semi-fillipin?ysclid=m4awmy76wb324075821|title=Филиппиндік отбасылар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>Филиппинцы: жители семи тысяч островов http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] bthdnbym35ottga8r8n3jutdg19v30g 3407480 3407479 2024-12-05T06:01:22Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі тағамдары */ нақтылау 3407480 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие. == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>{{cite web|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI|title=Әлем халықтары/Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>{{cite web|url=https://www.molomo.ru/fakty-s/semi-fillipin?ysclid=m4awmy76wb324075821|title=Филиппиндік отбасылар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>{{cite web|url=http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov|title=Филиппиндер: Жеті мың аралдың тұрғындары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] iw4oevjgcljjwh4mdhtthu3pb6s5w2h 3407482 3407480 2024-12-05T06:07:07Z Мағыпар 100137 дереккөз 3407482 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI|title=Әлем халықтары/Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие. == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>{{cite web|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>{{cite web|url=https://www.molomo.ru/fakty-s/semi-fillipin?ysclid=m4awmy76wb324075821|title=Филиппиндік отбасылар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Еуропалықтар келгенге дейін байырғы халық денелерін татуировкамен безендірген. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. Әйелдердің мерекелік көйлектері испандық, түстер ашық, жиі жолақты. Тау халықтарында ерлер белдемше, әйелдер саронг киеді.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>{{cite web|url=http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov|title=Филиппиндер: Жеті мың аралдың тұрғындары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] qlq4zezmqy81r5byay8ve6are2mkdxp 3407483 3407482 2024-12-05T06:11:01Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ толықтыру 3407483 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI|title=Әлем халықтары/Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие. == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>{{cite web|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Филиппиндер шағын немесе көп балалы отбасыларда өмір сүрді. Неке билокальды немесе неолокальды. Негізгі дәстүрлі қоғамдық ұйым 30-100 отбасынан тұратын, мұрагерлік жолмен келген ақсақал басқаратын көршілес қауым. Филиппиндік қоғам дворяндарға, қауым мүшелеріне және құлдарға бөлінді. [[Бас аулау]] әдеттегідей болды. Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>{{cite web|url=https://www.molomo.ru/fakty-s/semi-fillipin?ysclid=m4awmy76wb324075821|title=Филиппиндік отбасылар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Еуропалықтар келгенге дейін байырғы халық денелерін татуировкамен безендірген. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. Әйелдердің мерекелік көйлектері испандық, түстер ашық, жиі жолақты. Тау халықтарында ерлер белдемше, әйелдер саронг киеді.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>{{cite web|url=http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov|title=Филиппиндер: Жеті мың аралдың тұрғындары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] 5736rb5dt0frta25073n8qy2jcffx4n 3407484 3407483 2024-12-05T06:13:06Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ дереккөз 3407484 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI|title=Әлем халықтары/Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Филиппиннің ресми тілдері - [[Филиппин тілі|филиппин]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]], олардан басқа, акланон, орталық бикол, себуан, чабакано, хилигайнон, ибанаг, илокан, иватан, капампанган, кинарай, магинданао, маранао, пангасинан, тина, суригао, тагал, таусуг, варай және якан аймақтық мәртебеге ие. == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>{{cite web|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Филиппиндер шағын немесе көп балалы отбасыларда өмір сүрді. Неке билокальды немесе неолокальды. Негізгі дәстүрлі қоғамдық ұйым 30-100 отбасынан тұратын, мұрагерлік жолмен келген ақсақал басқаратын көршілес қауым. Филиппиндік қоғам дворяндарға, қауым мүшелеріне және құлдарға бөлінді. [[Бас аулау]] әдеттегідей болды.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=520|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>{{cite web|url=https://www.molomo.ru/fakty-s/semi-fillipin?ysclid=m4awmy76wb324075821|title=Филиппиндік отбасылар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Еуропалықтар келгенге дейін байырғы халық денелерін татуировкамен безендірген. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. Әйелдердің мерекелік көйлектері испандық, түстер ашық, жиі жолақты. Тау халықтарында ерлер белдемше, әйелдер саронг киеді.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>{{cite web|url=http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov|title=Филиппиндер: Жеті мың аралдың тұрғындары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] li2uxanhtcmmw5ynamz87j6ksj4sdls 3407486 3407484 2024-12-05T06:31:15Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ толықтыру, дереккөз 3407486 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI|title=Әлем халықтары/Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == [[Филиппин тілі]] немесе пилипино (тағал. Pilipino, Filipino) Филиппиннің ұлттық және ресми тілі (ағылшын тілімен бірге). Аустронезиялық тілдер отбасына жатады және бар жергілікті тілдерге, әсіресе тағал тіліне негізделген. Ағылшын және испан тілдерінен алынған көптеген кірме сөздерді қамтиды. Филиппин тілі негізінен Манила мегаполисінің тұрғындары үшін бірінші тіл болып табылады.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA|title=Филиппин тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>{{cite web|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Филиппиндер шағын немесе көп балалы отбасыларда өмір сүрді. Неке билокальды немесе неолокальды. Негізгі дәстүрлі қоғамдық ұйым 30-100 отбасынан тұратын, мұрагерлік жолмен келген ақсақал басқаратын көршілес қауым. Филиппиндік қоғам дворяндарға, қауым мүшелеріне және құлдарға бөлінді. [[Бас аулау]] әдеттегідей болды.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=520|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>{{cite web|url=https://www.molomo.ru/fakty-s/semi-fillipin?ysclid=m4awmy76wb324075821|title=Филиппиндік отбасылар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Еуропалықтар келгенге дейін байырғы халық денелерін татуировкамен безендірген. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. Әйелдердің мерекелік көйлектері испандық, түстер ашық, жиі жолақты. Тау халықтарында ерлер белдемше, әйелдер саронг киеді.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>{{cite web|url=http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov|title=Филиппиндер: Жеті мың аралдың тұрғындары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] 7hv752wux3bisckoaerb092qoc8sa74 3407489 3407486 2024-12-05T06:51:58Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ сурет қою 3407489 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI|title=Әлем халықтары/Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == [[Филиппин тілі]] немесе пилипино (тағал. Pilipino, Filipino) Филиппиннің ұлттық және ресми тілі (ағылшын тілімен бірге). Аустронезиялық тілдер отбасына жатады және бар жергілікті тілдерге, әсіресе тағал тіліне негізделген. Ағылшын және испан тілдерінен алынған көптеген кірме сөздерді қамтиды. Филиппин тілі негізінен Манила мегаполисінің тұрғындары үшін бірінші тіл болып табылады.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA|title=Филиппин тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> [[Сурет:Five boys on the streets of Talisay in Cebu.jpg|нобай|оңға|200px|Филиппин балалары]] == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>{{cite web|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Филиппиндер шағын немесе көп балалы отбасыларда өмір сүрді. Неке билокальды немесе неолокальды. Негізгі дәстүрлі қоғамдық ұйым 30-100 отбасынан тұратын, мұрагерлік жолмен келген ақсақал басқаратын көршілес қауым. Филиппиндік қоғам дворяндарға, қауым мүшелеріне және құлдарға бөлінді. [[Бас аулау]] әдеттегідей болды.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=520|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>{{cite web|url=https://www.molomo.ru/fakty-s/semi-fillipin?ysclid=m4awmy76wb324075821|title=Филиппиндік отбасылар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған. === Дәстүрлі киімдері === Еуропалықтар келгенге дейін байырғы халық денелерін татуировкамен безендірген. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. Әйелдердің мерекелік көйлектері испандық, түстер ашық, жиі жолақты. Тау халықтарында ерлер белдемше, әйелдер саронг киеді.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>{{cite web|url=http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov|title=Филиппиндер: Жеті мың аралдың тұрғындары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] tfa9krf2g2q8fwzlhh7tmkfel3m66pb 3407491 3407489 2024-12-05T06:54:35Z Мағыпар 100137 /* Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары */ дереккөз 3407491 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Филиппиндіктер |төл атауы = Mga Pilipino (тағалша), Filipi (ағылш.), Pueblo filipino, Filipinos (исп.) |сурет = The Odyssey of the Philippine Commission (1913) (14596946030).jpg |сурет тақырыбы = |саны = 115 млн. |аймақ = {{Байрақ|Филиппин}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[филиппин тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Филиппиндіктер''' — Филиппин архипелагында тұратын халықтар тобы.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/192564|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Ең ірі халықтары - биколдар, висаялар, илоктар, пампангандықтар, пангасиндер, самбалдар, тагалдар - [[Филиппин]]нің жағалаудағы немесе ойпаттағы халықтарының қатарына жатады.<ref>{{cite web|url=https://bse.slovaronline.com/47253-FILIPPINTSY|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> Жалпы саны 101 миллион адам. (2015, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4712516?ysclid=m4awa4schl710556846|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этногенезі == Филиппиндіктердің этногенезі біздің дәуірімізге дейінгі 4-1 мыңжылдықтағы алғашқы аустронезиялықтар (прото-малайлықтар) архипелагының аралдарына көші-қон толқындарымен байланысты. Олардың ұрпақтары, Филиппиндік таулы халықтар, II—XIII ғасырларда Оңтүстік-Шығыс Азиядан кейінгі қоныс аударушылар (дейтермалайлар), олар бірінші қоныс аударушыларды ішкі аймаққа итермеледі. Моро халықтарының қалыптасуы ислам дінінің (XIV ғ. аяғынан) және Филиппиннің оңтүстік бөлігінде құрылған сұлтандықтардың (XV ғ.) әсерінен болды. Американың отарлауына қарсылық (1899-1946), ішкі көші-қон этникалық топтардың жақындасуына ықпал етті. Тагалдар филиппиндіктердің этникалық консолидациясы мен интеграциясы процесінде жетекші рөл атқарады. Дегенмен, филиппиндік халықтардың көпшілігі өздерінің этникалық ерекшеліктерін сақтады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FILI|title=Әлем халықтары/Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == [[Филиппин тілі]] немесе пилипино (тағал. Pilipino, Filipino) Филиппиннің ұлттық және ресми тілі (ағылшын тілімен бірге). Аустронезиялық тілдер отбасына жатады және бар жергілікті тілдерге, әсіресе тағал тіліне негізделген. Ағылшын және испан тілдерінен алынған көптеген кірме сөздерді қамтиды. Филиппин тілі негізінен Манила мегаполисінің тұрғындары үшін бірінші тіл болып табылады.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA|title=Филиппин тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> [[Сурет:Five boys on the streets of Talisay in Cebu.jpg|нобай|оңға|200px|Филиппин балалары]] == Діні == Филиппиннің оңтүстік бөлігінде [[ислам]] дінін ұстанатын моро халықтарының тобы (магинданао, маранао, сулу-самал, якандар, т.б.) тұрады, оларда феодалдық қатынастардың күшті қалдықтары бар. Таулы халықтар (ифугао, калинга, бонтоктар, т.б.) анимистік наным белгілерін сақтайды, кейбіреулері [[Христиандық|христиандар]] ([[Протестантизм|протестанттар]]).<ref>{{cite web|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Жазықтағы филиппиндіктердің негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[күріш]], таро, ямс, тәтті картоп), [[мал шаруашылығы]] (шошқа, ешкі, карабао буйволы), [[аңшылық]] және [[балық аулау]] (жағалаудағы филиппиндіктер арасында). Қолөнерден – иіру, тоқу, тері өңдеу, металл өңдеу; ұнтақ өндірісі. Филиппиндіктердің шамамен 30% ауыл шаруашылығында жұмыс істейді, басқа да негізгі салалар - кеме жасау, автомобиль жасау, аэроғарыш, электроника, тау-кен өнеркәсібі және туризм.<ref>{{cite web|url=https://school1208.ru/raznoe/filippincy.html|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Филиппиндер шағын немесе көп балалы отбасыларда өмір сүрді. Неке билокальды немесе неолокальды. Негізгі дәстүрлі қоғамдық ұйым 30-100 отбасынан тұратын, мұрагерлік жолмен келген ақсақал басқаратын көршілес қауым. Филиппиндік қоғам дворяндарға, қауым мүшелеріне және құлдарға бөлінді. [[Бас аулау]] әдеттегідей болды.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=520|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> Жергілікті отбасылар өздерінің ежелгі әдет-ғұрыптарын өте жақсы сақтап қалған. Мұнда туыстық байланыстар өте маңызды, туыстардың рухани бірлігі зор маңызға ие, сондықтан туыстарға көмектесу қасиетті парыз. Отбасының әрбір мүшесі, ағалары кішілердің оқу ақысын төлейді, оларды тамақтандырады, кәмелетке жасына келгенше киіндіреді, інісі есейгенде жиендерін асырауға міндетті. Бұл ұрпақтан ұрпаққа осылай жалғасады. Филиппинде қыздарға көңіл бөлу ұзақ уақыт күтімді талап етеді. Бұл мәселеде бәрі қатаң түрде белгілі формада болады, одан ешқандай жағдайда ауытқуға болмайды. Бұл жастар заңды некеге тұруға шешім қабылдағанға дейін өтуі керек рәсімнің бір түрі. Мысалы, жігіт үш шақыру алғанға дейін қыздың үйіне келуге құқылы емес. Осыдан кейін, үйге кіргеннен кейін, ол үш рет сұралмайынша отыра алмайды. Жігіт пен қыздың ата-анасы үйленуге келіскеннен кейін, құдалыққа дайындайды, содан кейін филиппиндіктердің ережелері мен нормаларына сәйкес неке қию рәсімі өтеді.<ref>{{cite web|url=https://www.molomo.ru/fakty-s/semi-fillipin?ysclid=m4awmy76wb324075821|title=Филиппиндік отбасылар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> [[Сурет:Lucio Quezons house at Baler, Aurora.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі тұрғын үй]] === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі тұрғын үй қадалы, бір бөлмелі, сабан немесе пальма жапырақтарымен жабылған.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/526|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Еуропалықтар келгенге дейін байырғы халық денелерін татуировкамен безендірген. Ерлердің дәстүрлі киімі – тар шалбар, кең көйлек (баронг тагалог), қалпақ, шарф. Әйелдер - [[саронг]], тар куртка, қысқа күрте, көптеген зергерлік бұйымдар мен тұмарлар тағады. Әйелдердің мерекелік көйлектері испандық, түстер ашық, жиі жолақты. Тау халықтарында ерлер белдемше, әйелдер саронг киеді.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Филиппиндіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Жергілікті тағамдардың шамамен 80 пайызы өсімдік майына, [[пияз]], [[сарымсақ]] және чили бұрышына дайындалады. Филиппин тағамдары өте майлы, сиыр еті сирек кездеседі, бірақ шошқа еті жергілікті тұрғындардың сүйікті тағамы болып табылады. Кейбір тағамдарда майдалап туралған сүйектер ерекше сәнді болып саналады. Сондай-ақ, филиппиндіктер кәуап (барбекю), қуырылған тағамдардың барлық түрлерін жақсы көреді. Өткір тұздықтағы жентектелген ет түйірлері, көкөніс бөліктері және жемістер - мұның бәрі қайнаған майға батырылады. Филиппиндік тағам тәтті дәмге ие, қант тіпті қарапайым дүкеннен сатып алынатын шұжықтарға қосылады. Филиппин - теңіз елі, мұнда балық, ұлулар, кальмар және басқа да бауырымен жорғалаушыларды Филиппиндіктер жиі тұтынады.<ref>{{cite web|url=http://www.soblakami.ru/filippincy-zhiteli-semi-tysyach-ostrovov|title=Филиппиндер: Жеті мың аралдың тұрғындары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| People of the Philippines}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Филиппин этникалық топтары]] e9jz5evlnh3dy1cfosykrz4h5rauubo Фирузкухтер 0 693725 3407490 3112549 2024-12-05T06:53:09Z Мағыпар 100137 3407490 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде).<ref>Фирузкухи http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527</ref> Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>Фирузкухи https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады. == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]]. == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref name="Reference1">народы мира / Фирузкухи http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>Афганистан - Фирузкухи https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi</ref> == Өмір салты == Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар. Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал. Тамақтың негізі – нан мен сүт.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] gfgu5egwoz4jbi2s0hn44v7f0s1wrty 3407492 3407490 2024-12-05T06:55:48Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ нақтылау 3407492 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде).<ref>Фирузкухи http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527</ref> Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>Фирузкухи https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады. == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]]. == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref name="Reference1">народы мира / Фирузкухи http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>Афганистан - Фирузкухи https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi</ref> == Өмір салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар. Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал. Тамақтың негізі – нан мен сүт.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] kucq335vydj28d5qjssu6d5ljsiq8cq 3407493 3407492 2024-12-05T06:56:13Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ нақтылау 3407493 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде).<ref>Фирузкухи http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527</ref> Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>Фирузкухи https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады. == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]]. == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref name="Reference1">народы мира / Фирузкухи http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>Афганистан - Фирузкухи https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi</ref> == Өмір салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар. === Дәстүрлі киімдері === Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал. Тамақтың негізі – нан мен сүт.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] h5pvvvvi7vtnc0nr7c3clvulu0t3il5 3407494 3407493 2024-12-05T06:56:52Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ нақтылау 3407494 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде).<ref>Фирузкухи http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527</ref> Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>Фирузкухи https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады. == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]]. == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref name="Reference1">народы мира / Фирузкухи http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>Афганистан - Фирузкухи https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi</ref> == Өмір салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар. === Дәстүрлі киімдері === Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал. === Дәстүрлі тағамдары === Тамақтың негізі – нан мен сүт. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] 4d87vbrvk02tkvgbx7aiy9uvtvh829i 3407495 3407494 2024-12-05T07:01:24Z Мағыпар 100137 нақтылау 3407495 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде). Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>Фирузкухи https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады. == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]]. == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref name="Reference1">народы мира / Фирузкухи http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>Афганистан - Фирузкухи https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi</ref> == Өмір салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар. === Дәстүрлі киімдері === Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Тамақтың негізі – нан мен сүт. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] 8j0h2imq80akg2fdahko605dy9eqlqc 3407496 3407495 2024-12-05T07:02:31Z Мағыпар 100137 нақтылау 3407496 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде). Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады. == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]]. == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref name="Reference1">народы мира / Фирузкухи http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>Афганистан - Фирузкухи https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi</ref> == Өмір салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар. === Дәстүрлі киімдері === Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Тамақтың негізі – нан мен сүт. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] 1w35tj1etrvtuvbja468e1m7iyvp76a 3407497 3407496 2024-12-05T07:05:25Z Мағыпар 100137 нақтылау 3407497 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде). Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU|title=Әлем халықтары/Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады. == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]]. == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>Афганистан - Фирузкухи https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi</ref> == Өмір салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар. === Дәстүрлі киімдері === Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Тамақтың негізі – нан мен сүт. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] 70c8p0elwth73i09hq925arc2yv7y0f 3407498 3407497 2024-12-05T07:07:09Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ нақтылау 3407498 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде). Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU|title=Әлем халықтары/Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады. == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]]. == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>{{cite web|url=https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Өмір салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар. === Дәстүрлі киімдері === Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Тамақтың негізі – нан мен сүт. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] d9lq9arve708s3x052qqrx69u2danel 3407499 3407498 2024-12-05T07:08:42Z Мағыпар 100137 /* Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары */ дереккөз 3407499 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде). Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU|title=Әлем халықтары/Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады. == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]]. == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>{{cite web|url=https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Өмір салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Тамақтың негізі – нан мен сүт. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] 5ivxhwmo4tal4lsg1uuqbd9rty6sqou 3407503 3407499 2024-12-05T07:12:38Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ дереккөз 3407503 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде). Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU|title=Әлем халықтары/Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады.<ref>{{cite web|url=https://xn--80aebk4beqmd1b8e.xn--p1ai/d474885/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкух халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]]. == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>{{cite web|url=https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Өмір салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Тамақтың негізі – нан мен сүт. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] 3see4i1ip018o8svp966ugzhyqdta3a 3407507 3407503 2024-12-05T07:16:08Z Мағыпар 100137 /* Діні */ нақтылау 3407507 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде). Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU|title=Әлем халықтары/Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады.<ref>{{cite web|url=https://xn--80aebk4beqmd1b8e.xn--p1ai/d474885/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкух халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>{{cite web|url=https://newstest.ru/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>{{cite web|url=https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Өмір салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Тамақтың негізі – нан мен сүт. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] ckf4m4sr0owt3f8rmf30ced4hiagjyl 3407508 3407507 2024-12-05T07:17:08Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі тағамдары */ дереккөз 3407508 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде). Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU|title=Әлем халықтары/Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады.<ref>{{cite web|url=https://xn--80aebk4beqmd1b8e.xn--p1ai/d474885/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкух халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>{{cite web|url=https://newstest.ru/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>{{cite web|url=https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Өмір салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Тамақтың негізі – нан мен сүт.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=582|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] tlk81ls7od3mvomjvpug1yk3fq0oxjb 3407511 3407508 2024-12-05T07:21:08Z Мағыпар 100137 сурет қою 3407511 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Фирузкухтер |төл атауы = |сурет = Automobile of the Orient NGM-v31-p259.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 253 000 |аймақ = {{Байрақ|Ауғанстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[парсы тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Фирузкухтер''' — [[Ауғанстан]]ның солтүстік-батысындағы Чараймақ тобының халқы (Герат провинциясының шығыс бөлігіндегі Герруд пен [[Мургаб|Мұрғаб]] өзендерінің аралығы, сондай-ақ Чахчаран төңірегінде). Жалпы халық саны 253 000 адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1662674#cite_note-1|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Этнонимі == Фирузкухтар 1403-04 жылдары Тимур Ауғанстанға қоныс аударған Мазандарандағы (Иран) Фирузкух бекінісінің тұрғындарының ұрпақтары болуы мүмкін.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=FIRU|title=Әлем халықтары/Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Тілі == Өз тілі жоқ, қарым-қатынаста [[парсы тілі]]нің [[диалект]]ісін пайдаланады.<ref>{{cite web|url=https://xn--80aebk4beqmd1b8e.xn--p1ai/d474885/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкух халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Діні == Діні бойынша - [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>{{cite web|url=https://newstest.ru/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]] - [[қой]], [[ешкі]], [[түйе]] өсіреді. Фирузкухтар күшті және төзімді жылқы өсірумен танымал. Егін шаруашылығы да дамыған, арпа мен бидай дақылдары басым. Қолөнер халық өмірінде ерекше орын алады, олар негізінен тоқу (көрпе, төсек және жүн кілем материалдары) және киіз басумен айналысады.<ref>{{cite web|url=https://www.afganista.ru/a/firuzkuhi|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> == Өмір салты == [[Сурет:Loomwork.jpg|нобай|оңға|200px|Тік тоқыма станогы]] === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Қыста олар тұрақты баспанасы бар ауылдарда тұрады. Жазғы тұрғын үй дөңгелек пішінді шатырлар.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A4%D0%B8%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%B8|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Дәстүрлі киімдері – шынтаққа дейін жеңге тігілген үш матадан тігілген күртеше (джома), шалбар, матадан тігілген бас киім (тұмалшақ), бас киімнің үстіне қара жүн жамылғымен жабылған орамал.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/taxonomy/term/527|title=Фирузкухтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-05 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Тамақтың негізі – нан мен сүт.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=582|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Ауғанстан халықтары]] jacyc35tavy9zjzw0eab41up69s8ik4 Хаву (халық) 0 693784 3407568 3112914 2024-12-05T11:25:51Z Мағыпар 100137 нақтылау 3407568 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Хаву |төл атауы = саву, доу хау |сурет = COLLECTIE TROPENMUSEUM De Radja van Timoe Ama Piga Djara met zijn gezin Sawoe TMnr 10006076.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 300 000 |аймақ = {{Байрақ|Индонезия}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[хаву тілі]] |діні = [[католицизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Хаву''', ''саву'', ''доу хау'' (өз атауы — «Хау адамы») — [[Индонезия]]дағы Бима-Сумбан халықтарының бірі. Жалпы саны 300 мыңға жуық адамды құрайды.<ref>Хаву (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1667339</ref> Батыс Нуса-Тенгара провинцияларында (Сумба және Тимор аралдарындағы бөлек елді мекендер) тұрады. == Тілі == Тілі - [[хаву тілі]].<ref>Значение слова хаву https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%85%D0%B0%D0%B2%D1%83</ref> == Діні == Дінге сенушілер - [[Католицизм|католиктер]], кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды сақтайды. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]] ([[күріш]], құмай, [[жүгері]], [[тары]], түйнек, бұршақ дақылдары). Лонтар пальмасының шырынын жинап, одан тәтті сироп пен шарап жасайды. Олар буйволдар мен жылқыларды, ұсақ малдарды, құстарды, әсіресе ұрыс әтештерін өсіреді. Жағалауда [[балық аулау]]мен айналысады. Қолөнерден – тоқу және өру дамыған.<ref name="Reference1">народы мира / Хаву http://www.etnolog.ru/people.php?id=HAVU</ref> == Өмір салты == Отбасы шағын, неке моногамды, отбасын құру екі жақты, неке келісімі патрилокальды, неке төлемін төлегенге дейін ол матрилокалды болып табылады. Елді мекендері шоғырланып орналасқан. Орталықтағы алаңда ғибадатхана мен тас храмдары бар, тас қабырғалармен қоршалған. Жаңа ауылдар сызықтық орналасқанр. Тұрғын үйлері қаңқалы, қадалы, жоспарлы төртбұрышты, шатырлы. Егін піскен кезде олар егістікте уақытша шағын үйлерде тұрады. Дәстүрлі киімдері каин, күрте немесе жейдеден тұрады. Азық-түлік – негізінен көкөністер ([[күріш]], жарма және тамыржемісті дақылдардан алынған дәнді дақылдар).<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] snh6nbqo3t6vya3z35j0kceg8d6asd2 Мова нанова 0 700067 3407449 3223464 2024-12-05T00:33:40Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3407449 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2023}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{жедел жойылсын|маңыздылығы төмен[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:00, 2023 ж. сәуірдің 28 (+06)}} {{қарсылық}} «Мова Нанова» (сөзбе-сөз аудармасы – «Тіл жаңадан») – Минск қаласында 2014 жылдың 13 қаңтарында «Ў»<ref>[http://budzma.by/news/movananova.html «Мова нанова»: У «Галерэі Ў» стартавалі новыя моўныя курсы.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140409185305/http://budzma.by/news/movananova.html |date=2014-04-09 }} — артыкул на сайце budzma.by</ref> галереясында ашылған тегін белорус тілі курсы. Минсктен басқа, олар Барановичи, Гродно, Бобруйск, Брест, Молодечно, Могилев, Витебск, Островец<ref>[http://www.ostrovets.by/?p=44586 Прайшоў першы занятак курсаў «Мова нанова» ў Астраўцы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210602214642/http://www.ostrovets.by/?p=44586 |date=2021-06-02 }} — артыкул на сайце ostrovets.by</ref>, Гомель, сонымен қатар Польшаның Краков қаласында өткізіледі.<ref>[https://www.facebook.com/mowananowakrk Суполка ў фэйсбуку]</ref> 2021 жылдың 23 шілдесінде Минск облыстық атқару комитеті «Мова Нанова» ұйымын таратып жіберді. Оның ресми себебі прокуратура сайтында және Белсат телеарнасының логотипінде анықтаған «тіркелмеген белгілер» болды.<ref>{{Cite web|url=https://euroradio.fm/ru/vlasti-likvidirovali-kursy-belorusskogo-yazyka-mova-nanova|title=Власти ликвидировали курсы белорусского языка "Мова нанова"|access-date=2021-08-21|archive-date=2022-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20220407101646/https://euroradio.fm/ru/vlasti-likvidirovali-kursy-belorusskogo-yazyka-mova-nanova|deadlink=no}}</ref> == Жүлделер мен марапаттар == 2014 жылғы 25 маусымда Минскіде беларусь тіліндегі жарнама және коммуникация AD бесінші фестивалі өтті. ҰАК. «Мова Нанова» курстары әлеуметтік маңызы бар жобалар номинациясында белорус тіліндегі жарнама және коммуникация фестивалінің Гран-приін жеңіп алды.<ref>[http://adnak.by/navini/508-per3#scroll Пераможцы AD.NAK!: беларуска арыентаваны рэкламны і камунікацыйны праект, грамадсказначныя праекты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140726025016/http://adnak.by/navini/508-per3#scroll |date=2014-07-26 }} — артыкул на сайце http://adnak.by {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210602214939/http://adnak.by/ |date=2021-06-02 }}</ref> == Қызықты фактілер мен курстық жобалар == «Мова Нанова» тегін аударма қызметі «Төтенше тілдік көмек» құрды.<ref>[http://gazetanm.eu/content/mova-nanova-stvaryla-sluzhbu-byasplatnyh-perakladau-na-belaruskuyu-movu «Мова Нанова» стварыла службу бясплатных перакладаў на беларускую мову] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141129041421/http://gazetanm.eu/content/mova-nanova-stvaryla-sluzhbu-byasplatnyh-perakladau-na-belaruskuyu-movu |date=2014-11-29 }} — артыкул на сайце gazetanm.eu</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gbE7GvyB5nI|title=Хуткая моўная дапамога|access-date=2021-05-30|archive-date=2021-06-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20210602222339/https://www.youtube.com/watch?v=gbE7GvyB5nI|deadlink=no}}</ref> Кәсіби филолог-волонтерлер командасы 5 мыңға дейін кейіпкерді жылдам аударуға дайын. Аудармаға тілді қолданудың көпшілік жағдайлары қабылданады: веб-сайттар, маңдайшалар, плакаттар, тауарлардағы компоненттер, дүкендердегі этикеткалар, мейрамханалардағы мәзірлер, жарнамалар және т.б. Сондай-ақ қайырымдылық күнін ұйымдастырады «мағынасы бар».<ref>{{Cite web|url=https://makesense.app/|title=MakeSense — это комьюнити людей, которые хотят делать мир лучше и готовы делиться своим опытом с другими|website=makesense.app|access-date=2021-05-22|archive-date=2021-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210515145956/https://makesense.app/|deadlink=no}}</ref> Курстарды ұйымдастырушы Глеб Лободенко жүргізетін Беларусь қалалары мен аудандарында туристік компанияның «Виапол» экскурсиялары бар.<ref>[http://belarus.tio.by/novosti/Gleb-Labadzenka-Na-a%D1%9Etarsk%D1%96x-ekskurs%D1%96yax-spadzyayuczcza-pachucz-shto-nebudz-admetnae Глеб Лабадзенка: «На аўтарскіх экскурсіях спадзяюцца пачуць што-небудзь адметнае»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304125504/http://belarus.tio.by/novosti/Gleb-Labadzenka-Na-a%D1%9Etarsk%D1%96x-ekskurs%D1%96yax-spadzyayuczcza-pachucz-shto-nebudz-admetnae |date=2016-03-04 }} — артыкул на сайце belarus.tio.by</ref> 2014 жылдың 28 қыркүйегінде «Мова Кубогы» бірінші ұлттық спорт фестивалі өтті<ref>[http://www.svaboda.mobi/a/nova-cup-festival/26610233.html Cпартова-моўны фэстываль «Мова Cup»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303220254/http://www.svaboda.mobi/a/nova-cup-festival/26610233.html |date=2016-03-03 }} — артыкул на сайце svaboda.mobi</ref>, онда жалпы есепте бесінші орын алған «Мова Нанова» командалық курстары да өтті.<ref>[http://www.mst.by/ru/press-centre/actual/padvedzeny-vynk-spartynaga-festyvalju-mova-cup_i_6633.html Падведзены вынікі спартыўнага фестывалю «Мова Cup»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141129021530/http://www.mst.by/ru/press-centre/actual/padvedzeny-vynk-spartynaga-festyvalju-mova-cup_i_6633.html |date=2014-11-29 }} — артыкул на сайце mst.by</ref> 2014 жылдың 5 қазанында Минскідегі Ў Заманауи өнер галереясы мектепке дейінгі<ref>[http://www.svaboda.org/content/article/26621672.html «Мова нанова» — цяпер і для дзетак] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303223620/http://www.svaboda.org/content/article/26621672.html |date=2016-03-03 }} — артыкул на сайце svaboda.org</ref>, бастауыш сынып оқушылары мен олардың ата-аналарына арналған балаларға арналған Мова Нанова курстарын ашты.<ref>[http://novychas.info/hramadstva/pjershyja_zaniatki_mova_nanova/ Першыя заняткі «Мова Нанова Дзеткам» сабралі прыблізна 60 дзяцей] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141129131141/http://novychas.info/hramadstva/pjershyja_zaniatki_mova_nanova/ |date=2014-11-29 }} — артыкул на сайце novychas.info</ref> 2014 жылдың 27 қарашасында курстар Беларусь Республикасының заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің бірыңғай мемлекеттік тізіліміне енгізілді.<ref>[http://budzma.by/news/kursy-mova-nanova-atrymali-dzyarzhawnuyu-rehistracyyu.html Курсы «Мова Нанова» атрымалі дзяржаўную рэгістрацыю] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141224022732/http://budzma.by/news/kursy-mova-nanova-atrymali-dzyarzhawnuyu-rehistracyyu.html |date=2014-12-24 }} — артыкул на сайце budzma.by</ref> 2014 жылғы 5-6 желтоқсанда Минск қаласында Бейресми білім берудің бесінші фестивалі өтті. «Жыл оқиғасы» номинациясында қазылар алқасының бағалауы бойынша ең ерекше бес оқиға таңдалды. Бұл тізімге «Мова Нанова» курстары да кіреді.<ref>[http://adukatar.net/rezul-taty-konkursa-soby-tie-goda/ Вынікі конкурса «Падзея года»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210603030304/http://adukatar.net/rezul-taty-konkursa-soby-tie-goda/ |date=2021-06-03 }} — артыкул на сайце adukatar.net</ref> 2015 жылдың 3 қаңтарында «БелСат» телеарнасы «Мова Нанова» тегін беларусь тілі курсының бірінші телевизиялық нұсқасын көрсетті. Бағдарламалардың жүргізушілері – Алеся Литвиновская мен Глеб Лободенко – әр бағдарламаның жаңа лексикалық және грамматикалық тақырыбын қарастырады, сонымен қатар қызықты қонақ шақырады.<ref>[http://belsat.eu/be/webprojects/mova-nanova/mova-nanova-medycyna/ Мова Нанова — тэлеверсія папулярных бясплатных курсаў ] — артыкул на сайце belsat.eu</ref> 2015 жылдың 11 мамырында Ў галереясында жаңа курстар веб-сайтының www.movananova.by тұсаукесері өтті.<ref>[http://budzma.by/news/mova-nanova-zapuscila-novy-supyersayt.html «Мова Нанова» запусціла новы суперсайт ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304134927/http://budzma.by/news/mova-nanova-zapuscila-novy-supyersayt.html |date=2016-03-04 }} — артыкул на сайце budzma.by</ref> == Дереккөздер == <references /> == Сілтемелер == * [http://www.movananova.by/ Курстардың онлайн нұсқасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140116001313/http://www.movananova.by/ |date=2014-01-16 }} * [http://labadzenka.by/?tag=mova-nanova Мова Нанова - Глеб Лободенконың блогы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220525134112/https://labadzenka.by/?tag=mova-nanova |date=2022-05-25 }} [[Санат:Беларусь тілі]] [[Санат:Беларусь жоғарғы оқу орындары]] hk9xmts4se1ih3v0teo34o5u1ee9yrp Матсалу ұлттық саябағы 0 701105 3407417 3359967 2024-12-04T17:46:26Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3407417 wikitext text/x-wiki {{Қорық аймағы |Атауы = Матсалу ұлттық саябағы |Төл атауы = et/Matsalu rahvuspark |Сурет = Matsalu.jpg |Сурет атауы = |ХТҚО санаты = II |Ауданы = 486,4 км<sup>2</sup> |Орташа биіктігі = |Құрылған уақыты = 1957 |Келушілер саны = |Келушілер саны жылы = |Басқаратын ұйым = |Сайты = http://www.keskkonnaamet.ee/matsa-eng/general-info/ |Координаттары = 58/45/36/N/23/35/49/E |CoordScale = |Ел = Эстония |Аймақ = |Аудан = |Ең жақын қала = Лихула |Позициялық карта = |Позициялық карта 1 = |Ортаққордағы санаты =Matsalu National Park }} '''Матсалу ұлттық саябағы''' ({{lang-et|Matsalu rahvuspark}}) — [[Эстония]]ның батыс бөлігіндегі табиғи қорық, Казари өзенінің төменгі ағысында, [[Балтық теңізі]]нің Матсалу шығанағының жағалау белдеуінде.<ref>Матсалуский заповедник https://ru.advisor.travel/poi/Matsaluskiy-zapovednik-1679</ref> == Тарихы == Матсалудағы ғылыми зерттеулер шамамен 1870 жылы Тарту университетінің табиғи тарих мұражайының кураторы Валериан Руссов Матсалу шығанағы маңындағы құстарға қысқаша шолу жасаған кезде басталды. 1928-1936 жылдар аралығында Эрик Кумари Матсалудағы құстарды зерттеп, 1936 жылы құстарды қорғау аймағын құруды ұсынды. Матсалудағы зерттеулер 1945 жылы Эстония ғылым академиясының Ботаника және зоология институты Пенийыэ ғылыми-зерттеу базасын құрған кезде тұрақты болды. Матсалу табиғи қорығы 1957 жылы негізінен ұя салатын және қоныс аударатын құстарды қорғау үшін құрылды. Алғашқы тұрақты жұмысшылар (әкімшілер мен ғалымдар) өз жұмысын 1958 жылы бастады. 1976 жылы Матсалу сулы-батпақты жерлерді қорғау туралы халықаралық конвенцияға (Рамсар Конвенциясы) сәйкес халықаралық маңызы бар сулы-батпақты жерлер тізіміне енгізілді. Саябақтың тіршілік ету ортасының әртүрлілігін және құстардың көптеген түрлерін және қорықтағы басқа биота топтарын сақтаудағы жетістігін ескере отырып 2003 жылы Еуропа Кеңесі Еуропалық дипломды берді. Матсалу - Эстониядағы еуропалық дипломы бар жалғыз табиғи қорық. Диплом 2008 жылы бес жылға ұзартылды. 2004 жылы Матсалу табиғи қорығы айналадағы аумақтармен бірге Матсалу ұлттық саябағына айналды. 2004 жылы Матсалу табиғи қорығы айналадағы аумақтармен бірге Матсалу ұлттық саябағына айналды. (Пенийыэ, Клоостри, Хаэска, Суитсу, Югасааре, Кудева и Кеему)<ref>Национальный парк Матсалу, Эстония https://ermakvagus.com/Europe/Estonia/matsalu-rus.html</ref> == Сипаттама == Матсалу ұлттық паркі 486,4 шаршы км аумақты алып жатыр. Қорық аумағына Казари өзенінің төменгі ағысы, Балтық теңізінің Матсалу шығанағының жағалау белдеуі және Моонзун бұғазының 50-ге жуық аралдары кіреді. Матсалу шығанағы біршама таяз, оның тереңдігі бір жарым метр, ұзындығы 18 км, ені 6 км. Қорықтың ландшафттары орман алқаптары мен су кеңістігін қамтиды. Сонымен қатар, ұлттық саябақта сулы шалғындарды, қалың қамыс және қоғалар кездеседі. Іс Жалпы қорық рельефі жазық, кей жерлерінде төбелер кездеседі. Батыс жағалауының жұмсақ ландшафтына силур кезеңіндегі маржан рифтерінен пайда болған әктас жағалау жиектері бар. <ref>Национальный парк Матсалу https://www.votpusk.ru/country/dostoprim_info.asp?ID=2655</ref><ref>Национальный парк и природный центр Матсалу https://www.visitestonia.com/ru/%D0%BA%D1%83%D0%B4%D0%B0-%D0%BF%D0%BE%D0%B9%D1%82%D0%B8/%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D1%8D%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F/%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA-%D0%BC%D0%B0%D1%82%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%83 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230522071734/https://www.visitestonia.com/ru/%D0%BA%D1%83%D0%B4%D0%B0-%D0%BF%D0%BE%D0%B9%D1%82%D0%B8/%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D1%8D%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F/%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA-%D0%BC%D0%B0%D1%82%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%83 |date=2023-05-22 }}</ref><ref>Парк Матсалу https://pushkinfest.ru/nacionalnyj-park-matsalu/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230522072835/https://pushkinfest.ru/nacionalnyj-park-matsalu/ |date=2023-05-22 }}</ref> Ұлттық парктің мақсаты - ұя салатын, түлеп ұшатын және қоныс аударатын құстарды, сондай-ақ Батыс Эстонияға тән Вайнамеридің ландшафттары мен мәдени мұрасын қорғау.<ref>О парке https://kaitsealad.ee/ru/zapovedniki/nacionalnyy-park-matsalu/o-parke-3</ref> == Флора және фаунасы == Қорықтың континенттік бөлігі қылқан жапырақты ормандардың фаунасымен сипатталады. Орманды шалғындарда, емен және жаңғақ ормандарының арасында орхидеялардың бірнеше түрі кездеседі. Эстониядағы сүтқоректілердің 61 түрінің 48-і Матсалуда тіркелген. Қорықта жәндік қоректі сүтқоректілердің 5 түрі мекендейді - кәдімгі [[кірпі]], [[көртышқан тәрізділер]], [[су жертесері]] және жарғанаттардың бес түрі кездеседі. Кеміргіштерден кәдімгі [[тиін]], сұр егеуқұйрық, тышқан, сары тышқан және бала тышқан, сұр тышқандар жиі кездеседі. Ағаш тышқан мен ондатра сирек кездеседі және фермалардан қашып кеткен бірнеше нутриалар да ұсталды. Ақ қоян мен [[ор қоян]] жиі кездеседі. Қорық суларына теңіз сүтқоректілерінен ұзын тұмсықты итбалықтар, сақиналы итбалықтар кіреді. Матсалуда тұяқты жануарлардан бұлан, елік және жабайы шошқа жиі кездеседі, жыртқыштардан [[орман сусары]], [[күзендер]], [[ақкіс]], [[аққалақ]], [[түлкі]] мекендейді, қоңыр аю мен сілеусін сирек байқалды. Американдық күзен жергілікті еуропалық күзенді ығыстыруда. Бұлан қыста сирек кездеседі, ал жазда өте көп, әсіресе Казари өзенінің жайылмасында (50-80 бас). Ұрғашылары да жайылымда төлдейді. Матсалудың басты байлығы - құстар. Құстардың 259 түрі бар, олардың 167-сі ұя салады. Қорықтың әр экожүйесі (қамыс, жайылма шалғындар, жағалаудағы жайылымдар, аралдар мен орманды алқаптар) өзінің құс өсіретін құстар кешенімен және құс популяциясына тән маусымдық аспектілерімен сипатталады. Қамыс массивінде [[қасқалдақ]], сұр қаз, қызыл бас сүңгуір, [[түз құладыны]], [[қара қырқылдақ]], [[сыбырлақ аққу]] және сирек кездесетін түрлерден - [[кішкене тартар]], [[бұлбұлрең шырылдақ]] ұя салады. Жайылымдардың бұталар, ал жағалық аймақтардың қамыс өсуімен байланысты екінші реттік биотоптарда [[торғайтәрізділер]] құстарының саны өсті.<ref>Национальный парк Матсалу(Эстония) https://biogeniy.ru/archives/4304.html</ref> == Туристік қызмет == Ұлттық саябақтың аумағында әртүрлі ұзындықтағы үш жаяу жүргіншілер жолы және 6 түрлі бақылау мұнарасы бар. Тарихи Пенийыэ мызасында Матсалу ұлттық паркінің келушілер қонақ қабылдайтын орталығы орналасқан, мұнда келушілер үшін жергілікті жануарлар мен құстар туралы көрме бар. Пенийыэ мызасынан шығатын ұзындығы 614 км жаяу жүру жолы алты округтен өтіп, Шығыс Эстонияда Чуд көлінің жағасында аяқталады. Матсалу ұлттық саябағындағы құстарды бақылауды Estonian Nature Tours және Birding Haapsalu ұйымдастырады. Олар каноэмен, серфингпен, велосипедпен және табиғатқа түрлі саяхаттар ұйымдастырады. Жануарлар арасында отбасылық демалыс үшін ең жақсы орын - Матсалу маңындағы Ранна Рантшо, мұнда жануарлар мен құстардың 14 түрін көруге болады. Мұнда профессор Эрик Кумаридің ескерткіш тасы, Суитсу орман лашығы, Кеэму, Суйтсу, Карусселья, Нурга демалыс орындары, Кеэмус, Суйтсу, Пенийыэс, Клоостри, Раннайыэ бақылау мұнаралары, Салевере жаяу жүру жолы (1,5 км), Суйтсу жаяу жүру жолы (1,3 км), Пенийыэ жаяу жолы (3,2 - 7 км) бар.<ref>Матсалу https://visitparnu.com/ru/%D0%BC%D0%B0%D1%82%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%83/</ref><ref>Матсалуский национальный парк https://loodusegakoos.ee/kuda-poiti/nacionalnqe-parki/nacionalnqj-park-matsalu</ref> == Галарея == {| class="wikitable" |+ Матсалу ұлттық саябағы |- ! Құстарды бақылау стансасы !! Жағалау сызығы !! Матсалу шығанағы !! Қорық жағасындағы қамыс пен қаздар !! Казари өзені |- | [[Сурет:Matsalu Keemu bird tower.jpg |орта|210px|]] || [[Сурет:Haeska rannik 1.JPG |орта|230px|]] || [[Сурет:Matsalu laht.JPG |орта|230px|]] || [[Сурет:Reeds and Barnacle Geese.jpg |орта|250px|]] || [[Сурет:Matsalu Kloostri luht kasari jõgi.jpg |орта|200px|]] |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Эстония ерекше қорғалатын табиғи аумақтары]] edwg9bi5cexkrvmc1jcp9zleyo2x8gz Пушкин ескерткіші (Астана) 0 701706 3407576 3217261 2024-12-05T11:42:06Z Салиха 17167 3407576 wikitext text/x-wiki {{Өнер туындысы |түрі = мүсін |сурет = |өлшемі = 220px |атауы = Пушкин ескерткіші |авторы = |жылы = 1999 ж. |материалы = |техникасы = |биіктігі = |ені = |орналасуы = [[Астана]], [[Еуразия ұлттық университеті]]нің маңы |size=}} '''Пушкин ескерткіші''' – [[Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген монументтік өнер ескерткіші. [[Астана]] қаласына 1999 жылы, [[Александр Сергеевич Пушкин|орыс ақынының]] 200-жылдығына орай тарту етілді. Шаттанып жүрген Александр Пушкиннің мүсінін [[Ресей суретшілер одағы]]ның төрағасы [[Андрей Николаевич Ковальчук|А.Н. Ковальчук]] жасап шығарған.<ref>[http://studiokovalchuk.ru/monumental/21-pamyatnik-aspushkinu.html Памятник А. С. Пушкину] — Ковальчук сайты</ref> Бастапқыда ескерткіш [[Александр Пушкин көшесі (Астана)|Пушкин көшесі]] бойындағы саябақта орнатылды, бірақ кейін [[Еуразия ұлттық университеті]] алдындағы жағалауға көшірілді.<ref>[https://kazpravda.kz/n/simvoly-vremeni/ Символы времени] — «Казахстанская правда»</ref> Мүсін астананың жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізіміне кіреді. [[Сурет:Russia stamp 2019 № 2545.jpg|нобай|солға|150px|Пошта маркасында]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == *[https://visitastana.kz/kz/about-city/what-to-see/a-s-pushkin-eskertkishi/ Ескерткіш туралы] Visitastana.kz сайтында {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Астана қаласы сәулеті]] qqyfbcbjznvdoi5xpcywjl31u5vafty Гриффиндер 0 712787 3407527 3390773 2024-12-05T08:27:03Z TolegenulyAdylkadyr 139898 3407527 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=қыркүйек 2023}} {{Мультсериал|Атауы=Гриффиндер|Түпнұсқа=Family Guy|Сурет=|Жанры=[[Сатира]]<br/>[[Ситуациялық комедия|ситком]]<br/>[[Қара әзіл|Қара комедия]]|Жасаушы=[[Сет Макфарлейн]]|Сценарист=Шэннон Смит Ким Фертман Юлиус Шарп Стив Мармель (2011) Шерри Гюнтер (1999–2003)|Рөлдер=[[Сет Макфарлейн]]<br>[[Алекс Борштейн]]<br>[[Сет Грин]]<br>[[Мила Кунис]]<br>[[Майк Генри]]|Композиторы=[[Уолтер Мёрфи]]<br>Рон Джонс|Ел={{Ту|АҚШ}} [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]|Маусымдар саны=23|Сериялар саны=425|Ұзақтығы=20 — 24 минут|Телеарна=[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|Премьера=1999 жылы, 31 қаңтар}} '''''Гриффиндер''''' — [[Fox Broadcasting Company]] үшін [[Сет МакФарлейн]] жасаған американдық анимациялық ситком . Мультхикая [[1999 жыл|1999 жылы]] [[31 қаңтар|31 қаңтарда]] Super Bowl XXXIII ойынынан кейін көрсетілді, бірінші маусымның қалған бөлігі екі айдан кейін, 1999 жылы 11 сәуірде көрсетілді. Бұл шоу Гриффиндердің айналасында, ата-анасы [[Питер Гриффин|Питер]] мен [[Лоис Гриффин|Лоис]], олардың балалары, [[Мэг Гриффин|Мэг]], [[Крис Гриффин|Крис]] және [[Стьюи Гриффин|Стьюиден]] және олардың [[Антропоморфизм|антропоморфты]] [[Ит|иттері]] [[Брайан Гриффин|Брайаннан]] тұратын жұмыс істемейтін отбасы. [[Род-Айленд|Род-Айлендтің]] ойдан шығарылған Куахог қаласында орналасқан шоу өзінің әзіл-оспақтарының көпшілігін американдық мәдениетті жиі дүр сілкіндіретін метафикционалды кесінділер түрінде көрсетеді. Отбасын МакФарлейн ''«Ларридің өмірі»'' және ''«Ларри мен Стив»'' атты екі анимациялық фильмді әзірлегеннен кейін дүниеге әкелді. МакФарлейн фильмдердің бас кейіпкері Ларри мен оның иті Стив дизайнын өзгертіп, тиісінше Питер және Брайан деп атады. МакФарлейн 1998 жылдың желтоқсанында Фоксқа жеті минуттық пилотты ұсынды, ал шоу жасыл жарықпен жанып, өндірісті бастады. ''«Гриффиндер»'' мультхикаясының тоқтатылуы 2002 жылы үшінші маусымы шыққаннан кейін көп ұзамай жарияланды, 2003 жылы Adult Swim фильмінде көрсетілмеген бір эпизод серияның бастапқы нұсқасын аяқтады. Қолайлы DVD сатылымдары және синдикатталған қайталанулардың жоғары рейтингтері Фоксты шоуды 2004 жылы жандандыруға сендірді; төртінші маусымы келесі жылы, 2005 жылдың 1 мамырында көрсетіле бастады. Премьерадан бері ''Гриффиндер'' жалпы оң пікірлерге ие болды. 2009 жылы ол «Үздік комедия сериясы» үшін Primetime Emmy сыйлығына ұсынылды, бұл 1961 жылы ''«Флинтстондар» фильмінен'' кейін бұл сыйлыққа алғаш рет анимациялық сериал ұсынылды. 2013 жылы ''TV Guide'' ''Гриффиндер фильмін'' ең үлкен телемультфильм ретінде тоғызыншы орындады. <ref name="tvguide1">{{Cite web|date=September 24, 2013|title=TV Guide Magazine's 60 Greatest Cartoons of All Time|url=https://www.tvguide.com/News/Greatest-Cartoons-TV-Guide-Magazine-1071203.aspx|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180710095501/https://www.tvguide.com/news/greatest-cartoons-tv-guide-magazine-1071203/|archivedate=July 10, 2018|accessdate=February 6, 2014|publisher=[[TV Guide]]}}</ref> Табиғаты өте сатиралық болғанымен, сериал сюжеттер мен кейіпкерлердің стереотиптерінен бастап нәсілшілдік, гомофобия және сексизм туралы айыптауларға дейін көптеген сын мен қайшылықтарға ие болды. Шоуға негізделген көптеген байланыс құралдары шығарылды, соның ішінде ''Стьюи Гриффин: Айтылмаған әңгіме'', 2005 жылы шығарылған тікелей DVD-ге арнайы фильм; ''Family Guy: Live in Vegas'', 2005 жылы шығарылған саундтрек-DVD комбо, шоудағы музыка, сонымен қатар МакФарлейн мен Уолтер Мерфи жасаған музыка; сәйкесінше 2006 және 2007 жылдары шығарылған бейне ойын және пинбол машинасы ; 2005 жылдан бастап Harper Adult баспасынан алты кітап шықты; және ''Laugh It Up, Fuzzball: The Family Guy трилогиясы'' (2010), ''Star Wars'' түпнұсқа трилогиясын пародиялайтын үш эпизодтан тұратын топтама. Кливленд Браун қатысқан ''«Кливленд шоуы»'' [[спин-офф]] сериясы 2009 жылдың 27 қыркүйегінен 2013 жылдың 19 мамырына дейін көрсетілді. 2023 жылдың 26 қаңтарында Фокс сериал 22 және 23 маусымдарға жаңартылып, шоуды 2024–25 телемаусымына дейін жалғастырғанын хабарлады. <ref name="Bob's Burgers, Family Guy, The Simpsons renewed">{{Cite web|author=Petski|first=Denise|date=January 26, 2023|title=''The Simpsons'', ''Family Guy'' & ''Bob's Burgers'' Renewed For Two Additional Seasons Through 2024-25|url=https://deadline.com/2023/01/the-simpsons-family-guy-bobs-burgers-renewed-two-additional-seasons-through-2024-25-1235241757/|work=[[Deadline Hollywood|Deadline]]|accessdate=January 26, 2023|archivedate=January 26, 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230126195301/https://deadline.com/2023/01/the-simpsons-family-guy-bobs-burgers-renewed-two-additional-seasons-through-2024-25-1235241757/}}</ref> 22 маусымның премьерасы 2023 жылдың 1 қазанында болады. <ref>{{Cite web|title=Breaking News - FOX to Debut Animated Comedy "Krapopolis" on Sunday, Sept. 24 {{!}} TheFutonCritic.com|url=http://www.thefutoncritic.com/news/2023/07/10/fox-to-debut-animated-comedy-krapopolis-on-sunday-sept-24-849013/20230710fox02/|accessdate=July 10, 2023|work=www.thefutoncritic.com|archivedate=September 27, 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230927141717/http://www.thefutoncritic.com/news/2023/07/10/fox-to-debut-animated-comedy-krapopolis-on-sunday-sept-24-849013/20230710fox02/}}</ref> 2023 жылдың 12 мамырында ''«Гриффиндер»'' сериалының серуендері, оның ішінде Сет МакФарлейн, Америка Жазушылар Гильдиясының 2023 жылғы ереуілінің нәтижесінде шоуды уақытша тастайтыны жарияланды. Олар 2023 жылдың 27 қыркүйегінде, ереуіл аяқталды деп жарияланғаннан кейін шоуға қайта оралды. <ref>{{Cite web|author=Patten|first=Dominic|date=May 12, 2023|title=Seth MacFarlane & Showrunners Exit 'Family Guy' & 'American Dad' Until Striking WGA Gets New Contract|url=https://deadline.com/2023/05/writers-strike-seth-macfarlane-exits-family-guy-american-dad-wga-showrunners-1235365362/|accessdate=May 13, 2023|work=[[Deadline Hollywood|Deadline]]|lang=en-US|archivedate=May 12, 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230512210742/https://deadline.com/2023/05/writers-strike-seth-macfarlane-exits-family-guy-american-dad-wga-showrunners-1235365362/}}</ref> == Кейіпкерлер == === Питер Гриффин === '''Питер Лёвенброй Гриффин''' (дауысты Сет МакФарлейн) - Гриффиндер үйінің [[Патриарх|патриархы]], 46 жастағы [[Ирландия|ирланд]]-[[Америка Құрама Штаттары|американдық]] көк жағалы қызметкер және «отбасылық жігіт» шоу атағының. Сериялардың көпшілігінде Питер [[Семіздік|семіз]], [[Ақылсыздық|ақылсыз]], [[Жалқаулық|жалқау]], ашық, балалық және эксцентрик [[Маскүнемдік|маскүнем]] ретінде көрсетіледі. === Лоис Гриффин === '''Лоис Патрис Гриффин''' (немесе '''Пьютершмидт''') (дауысты Алекс Борштейн) - Гриффиндер үйінің матриархы, Петрдің әйелі және Мег, Крис және Стьюидің анасы. Ол 45 жаста, [[Немістер|неміс]] және [[Еврейлер|еврей]] ұлтынан. === М'''эг Гриффин''' === '''Меган «Мэг» Гриффин''' (1 және 2 маусымдарда Лейси Чаберт дауыстады, 2 маусымнан бастап Мила Кунис) - Гриффиндердің 18 жастағы қызы. Ол өзін-өзі сезінетін, өзіне сенімсіз және сезімтал жасөспірім, оны айналасындағы адамдар жиі мазақ етеді және елемейді. === Крис Гриффин === '''Кристофер Кросс «Крис» Гриффин''' (дауысты Сет Грин) - Гриффиндердің 15 жасар ұлы. Ол [[Мейірімділік|мейірімді]], [[Сабырлылық|сабырлы]] және [[Ақылдылық|ақылды]] ересек адам, ол физикалық тұрғыдан Питердің жас нұсқасы болып табылады, бірақ зияткерлік жағынан ол көбінесе әлеуетті көбірек көрсетеді, бұл оның сөйлеуіндегі үйлесімділік пен артикуляция сәттерінен көрінеді. === Стьюи Гриффин === '''Стюарт Гиллиган «Стьюи» Гриффин''' (дауысты Сет МакФарлейн) - Гриффиндердің 1 жасар баласы, бірақ көбінесе ересектерге тән тәсілдермен әрекет етеді, мысалы, жоғары сыныптағы [[Ағылшындар|ағылшын]] акцентімен сөйлейді. === Брайан Гриффин === '''Брайан Гриффин''' (дауысты Сет МакФарлейн) отбасының 10 жасар (ит жылында 70) антропоморфты сөйлейтін ақ лабрадор ретривері және Стьюи мен оның әкесі Питердің ең жақсы досы. === Гленн Куагмаер === '''Гленн Куагмаер''' (дауысты Сет МакФарлейн) - Гриффиндердің [[Секс|секске]] тәуелді, көрші және Питердің ең жақсы достарының бірі. Ол Spirit Airlines авиакомпаниясының ұшқышы («Жолаушы майлы жеті» фильмінің соңында анықталғандай) және [[АҚШ Әскери-теңіз күштері|АҚШ Әскери-теңіз күштерінің]] бұрынғы мүшесі, бірақ оның экстремалдылығымен танымал. === Джо Суонсон === '''Джо Суонсон''' (дауысты Патрик Уорбертон) - Гриффиндердің көршісі және Питердің досы. Ол 46 жастағы сал ауруына шалдыққан [[полиция]] қызметкері, импотенция және зәр ұстай алмайды. Джо әлі күнге дейін өте білікті полиция қызметкері екенін дәлелдейді, өйткені ол үнемі қылмыскерлерді қудалайды немесе мүгедектер арбасының көмегімен құрбандарды құтқарады, тіпті жұмысын аяқтау үшін мүгедектер арбасынан бас тартуға дейін барады. === Кливленд Браун === '''Кливленд Орентал Браун''' (дауысты Майк Генри 1999 жылдан 2021 жылға дейін, Ариф Захир 2021 жылдан қазіргі уақытқа дейін[1]) - барлығына өте сыпайы және ерекше күлкіге ие 42 жастағы афроамерикалық ер адам. Ол Питер Гриффиннің Family Guy фильміндегі ең жақсы достарының бірі болды, сонымен қатар гастрономның иесі және оны басқарды. Кливленд шоуының «Пилоттық сериясында» ол ұлына өзінің өскен жерін көрсету үшін [[Вирджиния]] штатындағы Стулбенд қаласына көшіп барады, ол байқамағанына қарамастан ескі досы Доннамен байқаусызда кездесіп қалады. Ақырында онымен қарым-қатынасын қайта оятып, олар үйленеді және ол ұлы екеуі оны және оның екі баласымен бірге тұрады. Кливленд әдетте өте жұмсақ және шыдамды ретінде бейнеленген және оның ашуланшақтық пен [[Зорлық-зомбылық|зорлық-зомбылыққа]] баратыны сирек жағдайларда ғана белгілі болды. Дегенмен, Кливленд нәсілшілдік мінез-құлыққа қатты ашуланады. Ол жиі басқа кейіпкерлер мисыз схемаларды жасаған кезде сақтық дауысы ретінде әрекет етеді. Кливлендтің сөзі Family Guy-де баяу және ұзартылған, бірақ The Cleveland Show-да оның дауысы кең ауқымды. Түрлі естеліктер оның сөйлеу үлгілерінің қайшылықты тарихын береді. Ол өзінің жаңа пішінінде бастапқыдан гөрі сексуалды, жиіркенішті, ақылсыз, өзімшіл және қатыгез кейіпкер ретінде көрсетіледі. Шоу бесінші маусымға жаңартылмаған соң, Кливленд он екінші маусымда Куахогқа (және Family Guy) оралды, қазір пошташы болып жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша мультсериалдар]] [[Санат:АҚШ мультсериалдары]] [[Санат:Fox Broadcasting Company телебағдарламалары]] 9l1su9vc74ees1clh6r155o8cbok5y7 3407533 3407527 2024-12-05T09:01:23Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/TolegenulyAdylkadyr|TolegenulyAdylkadyr]] ([[User talk:TolegenulyAdylkadyr|т]]) өңдемелерінен [[User:Stephan1000000|Stephan1000000]] соңғы нұсқасына қайтарды 3390773 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=қыркүйек 2023}} {{Мультсериал|Атауы=Гриффиндер|Түпнұсқа=Family Guy|Сурет=|Жанры=[[Сатира]]<br/>[[Ситуациялық комедия|ситком]]<br/>[[Қара әзіл|Қара комедия]]|Жасаушы=[[Сет Макфарлейн]]|Сценарист=Шэннон Смит Ким Фертман Юлиус Шарп Стив Мармель (2011) Шерри Гюнтер (1999–2003)|Рөлдер=[[Сет Макфарлейн]]<br>[[Алекс Борштейн]]<br>[[Сет Грин]]<br>[[Мила Кунис]]<br>[[Майк Генри]]|Композиторы=[[Уолтер Мёрфи]]<br>Рон Джонс|Ел={{Ту|АҚШ}} [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]|Маусымдар саны=23|Сериялар саны=425|Ұзақтығы=20 — 24 минут|Телеарна=[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|Премьера=1999 жылы, 31 қаңтар}} '''''Гриффиндер''''' — Fox Broadcasting Company үшін Сет МакФарлейн жасаған американдық анимациялық ситком . Мультхикая 1999 жылы 31 қаңтарда Super Bowl XXXIII ойынынан кейін көрсетілді, бірінші маусымның қалған бөлігі екі айдан кейін, 1999 жылы 11 сәуірде көрсетілді. Бұл шоу Гриффиндердің айналасында, ата-анасы Питер мен Лоис, олардың балалары, Мег, Крис және Стюиден және олардың [[Антропоморфизм|антропоморфты]] [[Ит|иттері]] Брайаннан тұратын жұмыс істемейтін отбасы. [[Род-Айленд|Род-Айлендтің]] ойдан шығарылған Куахог қаласында орналасқан шоу өзінің әзіл-оспақтарының көпшілігін американдық мәдениетті жиі дүр сілкіндіретін метафикционалды кесінділер түрінде көрсетеді. Отбасын МакФарлейн ''«Ларридің өмірі»'' және ''«Ларри мен Стив»'' атты екі анимациялық фильмді әзірлегеннен кейін дүниеге әкелді. МакФарлейн фильмдердің бас кейіпкері Ларри мен оның иті Стив дизайнын өзгертіп, тиісінше Питер және Брайан деп атады. МакФарлейн 1998 жылдың желтоқсанында Фоксқа жеті минуттық пилотты ұсынды, ал шоу жасыл жарықпен жанып, өндірісті бастады. ''«Гриффиндер»'' мультхикаясының тоқтатылуы 2002 жылы үшінші маусымы шыққаннан кейін көп ұзамай жарияланды, 2003 жылы Adult Swim фильмінде көрсетілмеген бір эпизод серияның бастапқы нұсқасын аяқтады. Қолайлы DVD сатылымдары және синдикатталған қайталанулардың жоғары рейтингтері Фоксты шоуды 2004 жылы жандандыруға сендірді; төртінші маусымы келесі жылы, 2005 жылдың 1 мамырында көрсетіле бастады. Премьерадан бері ''Гриффиндер'' жалпы оң пікірлерге ие болды. 2009 жылы ол «Үздік комедия сериясы» үшін Primetime Emmy сыйлығына ұсынылды, бұл 1961 жылы ''«Флинтстондар» фильмінен'' кейін бұл сыйлыққа алғаш рет анимациялық сериал ұсынылды. 2013 жылы ''TV Guide'' ''Гриффиндер фильмін'' ең үлкен телемультфильм ретінде тоғызыншы орындады. <ref name="tvguide1">{{Cite web|date=September 24, 2013|title=TV Guide Magazine's 60 Greatest Cartoons of All Time|url=https://www.tvguide.com/News/Greatest-Cartoons-TV-Guide-Magazine-1071203.aspx|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180710095501/https://www.tvguide.com/news/greatest-cartoons-tv-guide-magazine-1071203/|archivedate=July 10, 2018|accessdate=February 6, 2014|publisher=[[TV Guide]]}}</ref> Табиғаты өте сатиралық болғанымен, сериал сюжеттер мен кейіпкерлердің стереотиптерінен бастап нәсілшілдік, гомофобия және сексизм туралы айыптауларға дейін көптеген сын мен қайшылықтарға ие болды. Шоуға негізделген көптеген байланыс құралдары шығарылды, соның ішінде ''Стьюи Гриффин: Айтылмаған әңгіме'', 2005 жылы шығарылған тікелей DVD-ге арнайы фильм; ''Family Guy: Live in Vegas'', 2005 жылы шығарылған саундтрек-DVD комбо, шоудағы музыка, сонымен қатар МакФарлейн мен Уолтер Мерфи жасаған музыка; сәйкесінше 2006 және 2007 жылдары шығарылған бейне ойын және пинбол машинасы ; 2005 жылдан бастап Harper Adult баспасынан алты кітап шықты; және ''Laugh It Up, Fuzzball: The Family Guy трилогиясы'' (2010), ''Star Wars'' түпнұсқа трилогиясын пародиялайтын үш эпизодтан тұратын топтама. Кливленд Браун қатысқан ''«Кливленд шоуы»'' [[спин-офф]] сериясы 2009 жылдың 27 қыркүйегінен 2013 жылдың 19 мамырына дейін көрсетілді. 2023 жылдың 26 қаңтарында Фокс сериал 22 және 23 маусымдарға жаңартылып, шоуды 2024–25 телемаусымына дейін жалғастырғанын хабарлады. <ref name="Bob's Burgers, Family Guy, The Simpsons renewed">{{Cite web|author=Petski|first=Denise|date=January 26, 2023|title=''The Simpsons'', ''Family Guy'' & ''Bob's Burgers'' Renewed For Two Additional Seasons Through 2024-25|url=https://deadline.com/2023/01/the-simpsons-family-guy-bobs-burgers-renewed-two-additional-seasons-through-2024-25-1235241757/|work=[[Deadline Hollywood|Deadline]]|accessdate=January 26, 2023|archivedate=January 26, 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230126195301/https://deadline.com/2023/01/the-simpsons-family-guy-bobs-burgers-renewed-two-additional-seasons-through-2024-25-1235241757/}}</ref> 22 маусымның премьерасы 2023 жылдың 1 қазанында болады. <ref>{{Cite web|title=Breaking News - FOX to Debut Animated Comedy "Krapopolis" on Sunday, Sept. 24 {{!}} TheFutonCritic.com|url=http://www.thefutoncritic.com/news/2023/07/10/fox-to-debut-animated-comedy-krapopolis-on-sunday-sept-24-849013/20230710fox02/|accessdate=July 10, 2023|work=www.thefutoncritic.com|archivedate=September 27, 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230927141717/http://www.thefutoncritic.com/news/2023/07/10/fox-to-debut-animated-comedy-krapopolis-on-sunday-sept-24-849013/20230710fox02/}}</ref> 2023 жылдың 12 мамырында ''«Гриффиндер»'' сериалының серуендері, оның ішінде Сет МакФарлейн, Америка Жазушылар Гильдиясының 2023 жылғы ереуілінің нәтижесінде шоуды уақытша тастайтыны жарияланды. Олар 2023 жылдың 27 қыркүйегінде, ереуіл аяқталды деп жарияланғаннан кейін шоуға қайта оралды. <ref>{{Cite web|author=Patten|first=Dominic|date=May 12, 2023|title=Seth MacFarlane & Showrunners Exit 'Family Guy' & 'American Dad' Until Striking WGA Gets New Contract|url=https://deadline.com/2023/05/writers-strike-seth-macfarlane-exits-family-guy-american-dad-wga-showrunners-1235365362/|accessdate=May 13, 2023|work=[[Deadline Hollywood|Deadline]]|lang=en-US|archivedate=May 12, 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230512210742/https://deadline.com/2023/05/writers-strike-seth-macfarlane-exits-family-guy-american-dad-wga-showrunners-1235365362/}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша мультсериалдар]] [[Санат:АҚШ мультсериалдары]] [[Санат:Fox Broadcasting Company телебағдарламалары]] 63cuuv98khcndsenf5mzib70x165wpk Қатысушы:1nter pares/зертхана 2 725520 3407415 3407298 2024-12-04T17:23:10Z 1nter pares 146705 /* СИРИЯ ШАЙҚАСТАРЫ */ 3407415 wikitext text/x-wiki == Жазу керек мақалалар == * ГРУЗИЯ (?), АБХАЗИЯ (?) == СИРИЯ ШАЙҚАСТАРЫ == '''Шайқастар''' # [[Алеппо үшін шайқас (2024)]] # [[Хамаға шабуыл (2024)]] # [[Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024)]] # [[Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)]] '''Құрылымдар''' # [[Хайят Тахрир аш-Шам]] == КОРЕЯ == # [[Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024)]] == ИЗРАИЛЬ-ЛИВАН == == ҚЫТАЙ ШАЙҚАСТАРЫ == Белгісіз (?) ngevp94ixz942092330mrt3ywe2c9o0 Қатысушы:1nter pares 2 727014 3407582 3407372 2024-12-05T11:53:36Z 1nter pares 146705 /* Менің мақалаларым */ 3407582 wikitext text/x-wiki {{User:Box/Туған жері:Маңғыстау облысы}} {{Қатысушы:Box/Шегіндіруші}} === Менің мақалаларым === '''Қақтығыстар/Апаттар:''' : [[Маңғыстау облысындағы ереуіл]] • [[Йемендегі әуе шабуылдары (2024)]] • [[Рукин экспедициясы]] • [[Екінші Ливан соғысы (2006)]] • [[Үшінші Ливан соғысы (2024)]] • [[Үшінші Ливан соғысының хронологиясы (2024)]] • [[Иранның Израильге зымыран соққысы (сәуір 2024)]] • [[Иранның Израильге зымыран соққысы (қазан 2024)]] • [[Израильдің Иранға соққысы (сәуір 2024)]] • [[Израильдің Иранға соққысы (қазан 2024)]] • [[Араб-Израиль қақтығысы]] • [[Испаниядағы су тасқыны (2024)]] • [[Грузиядағы парламент сайлауынан кейінгі наразылықтар (2024)]] • [[Абхазиядағы наразылықтар (2024)]] • [[Жаңаөзендегі ереуіл (2024)]] • [[Израиль мен Хезболланың бейбіт келісімі]] • [[Қызыл теңіздегі дағдарыс]] • [[Алеппо үшін шайқас (2024)]] • [[Хамаға шабуыл (2024)]] • [[Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)]] • [[Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024)]] • [[Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024)]] '''Мемлекеттер:''' : [[Ұлыбритания мандатындағы Палестина]] • [[Француз мандатындағы Ливан мен Сирия]] • [[Трансиордания Әмірлігі]] '''Саясат/Дін:''' : [[Гирчи — Көбірек еркіндік]] • [[Хайят Тахрир аш-Шам]] '''Тұлғалар:''' : [[Мұңал батыр Келімбердіұлы]] • [[Абыз би Әтембекұлы]] • [[Томан би]] • [[Малайсары би Тілеукеұлы]] • [[Бекайдар би Әлменбетұлы]] • [[Мөңке би Төлеұлы]] • [[Текей Райымбердіұлы]] • [[Киікбай би Айтуғанұлы]] • [[Жабай би]] • [[Мая би Әнетұлы]] • [[Қырымқұл би Әнетұлы]] • [[Дәулеталы батыр Жарыұлы]] • [[Қашаған би Әуелұлы]] • [[Сарыбай би Айдосұлы]] • [[Қожамжар шешен Қазиұлы]] • [[Шағырай батыр Жәдікұлы]] • [[Сарымерген би Қосжанұлы]] • [[Еркебұлан Шәкіртұлы Мырзағалиев]] • [[Шомбыр батыр Болатұлы]] • [[Әнияр Қожабайұлы Молдабаев]] • [[Нұрлан Абызұлы Құлбаев]] • [[Артур Кёстлер]] • [[Робин Джордж Коллингвуд]] '''Басқа:''' : [[Ұлттық атлас]] • [[Балықшы рулары]] • [[Ақпан рулары]] nohcl6adxedmpik9cjyyqjjpl7qurg8 Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта 3 732484 3407557 3331548 2024-12-05T11:03:57Z Мира Белль 127160 3407557 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Бейсенбинова Салта}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:54, 2024 ж. наурыздың 11 (+06) == Жұмыс == '''Санат:Уикипедия:Тексерілмеген мақалалар/ақпан 2016''' осы санатқа өтіп, 428 тексерістен өтпеген мақала бар екен. Соларды сараптап, қателерін түзетіп, сәйкес үлгілері мен санаттарын қойып, басқа тілдермен байланыстырып, жарамайтындарын жедел жою үлгісін қойып, дұрыс сілтемелер қойып деген сияқты өңдеме жасап кетсеңіз, қазуикиге үлкен көмек болар еді. Іске сәт [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 14:41, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) : Түсінбедім, бұл не нәрсе?! Маған оны неге жазасыз? --[[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 12:31, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) : Мақаламызды жойып, енді көмек сұрағаныңыз ақылға қонбайтын дүние болды. Сіз аурусыз ба? --[[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 12:34, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) == Администратор сайлау == Сәлеметсізбе! Мен Қазақша Уикипедияның сапасын жақсартуға өз үлесімді қосып жүрмін. [[Уикипедия:Администраторларды сайлау|Мұнда]] маған дауыс беруіңізді сұраймын. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 16:03, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) p0fwvnh6thrzwechelzhh6jnjxn8gl2 Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі 0 743397 3407563 3407363 2024-12-05T11:09:22Z Салиха 17167 3407563 wikitext text/x-wiki Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің 2020 жылғы 6 қазандағы № 508-2075 қаулысымен бекітілген. Тізім Астана қаласы әкімдігінің 27.12.2022 № 508-3859 қаулысымен қолданыста.<ref>Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімін бекіту туралы[https://law.gov.kz/client/#!/doc/147229/kaz]</ref> {| class="wikitable" |+ |- ! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері |- | 1 || Көпес И.С. Силиннің үйі, ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Silin House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 35. |- | 2 || Ерекше міндет бөлімі отрядтары құрылған үй, 1914 жыл ||[[Сурет:Military Court Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Омаров көшесі, № 57. |- | 3 || Теміржолшылар сарайы, 1954 жыл (қазіргі [[Жастар театры (Астана)|Жастар театры]]) ||[[Сурет:Zhastar Theatre Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || І. Есенберлин көшесі, № 10. |- | 4 || 1954 жылы алғашқы тың игерушілер эшелоны келген вокзал ғимараты және вокзал маңындағы алаң, 1954 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan Train Station Building.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || 310-дивизия атындағы вокзал маңындағы алаң. |- | 5 || Константин және Елена шіркеуі, 1854-1900 жылдар ||[[Сурет:Konstantin-Elena Church, Astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Республика даңғылы, № 12. |- | 6 || Қалалық басқарма ғимараты, ХІХ ғасырдың соңы ||[[Сурет:City Uprava Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Желтоқсан көшесі, № 11. |- | 7 || [[М. Горький атындағы мемлекеттік академиялық орыс драма театры|Гимназия, ХІХ ғасырдың соңы]] ||[[Сурет:Gorky Drama Theatre Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Желтоқсан көшесі, № 13. |- | 8 || Көпес Д.В. Егоровтың үйі ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Egorov House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 5а. |- | 9 || [[С. Сейфуллин атындағы мемлекеттік мұражай]] (Көпес үйі, 1846 жыл) ||[[Сурет:Seifullin Museum Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 20. |- | 10 || Дәрігер Ф.И. Благовещенскийдің үйі, ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Blagoveschenskiy House Nur-Sultan 1.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 20а. |- | 11 || Жасыл мешіттің дуалы, 1895 жыл ||[[Сурет:Green Mosque Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 83. |- | 12 || Көпес С.А. Кубриннің ауруханасы, 1880 жыл ||[[Сурет:Kubrin Hospital Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ә. Жангелдин көшесі, № 40. |- | 13 || Көпес В.М. Кубриннің үйі және жапсаржайы, 1910 жыл ||[[Сурет:Kubrin House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 41. |- | 14 || Көпес М.К. Кубриннің сауда үйі, 1905 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan - 190217 DSC 3866.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 37. |- | 15 || П.Г. Моисеевтің үйі, 1914 жыл ||[[Сурет:Moiseev House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ә. Мәмбетов көшесі, № 40. |- | 16 || "Октябрь" кинотеатрының ғимараты, ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Oktyabr Cinema Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 29. |- | 17 || Пионерлер үйі, ХХ ғасырдың 1960 жылдары ||[[Сурет:Pioneers House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 6. |- | 18 || "Есіл" қонақ үйінің ғимараты, 1958-1960 жылдар ||[[Сурет:Nur-Sultan - 190217 DSC 3846.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 8. |- | 19 || Астана қаласы әкімдігінің бұрынғы ғимараты, 1958 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan Former Akimat Building 1958.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Омаров көшесі, № 60. |- | 20 || Мемлекеттік Қауіпсіздік комитетінің ғимараты, 1950 жыл ||[[Сурет:KGB Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Т. Бигелдинов көшесі, № 74/1. |- | 21 || Мұсылман жастарына арналған [[Қосшығұлов мектебі|Б. Қосшығұловтың мектебі]], ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Kosshygulov School Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 24. |- | 22 || "[[Астана (мүсін)|Астана" мүсіні]], 2002 жыл ||[[Сурет:Skulptura astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Тәшенов көшесіндегі шағынгүлбақ. |- | 23 || Метеостанция ғимараты, 1914-1916 жылдар ||[[Сурет:Zdanie meteostancii astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Жамбыл көшесі, № 11. |- | 24 || "Космос" және "Баспа" мозаикалық паннолар, 1972 жыл ||[[Сурет:Cosmos Panneau Nu-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] [[Сурет:Printing Panneau Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 25. |- | 25 || Бұрынғы мұсылман мектебінің екінші ғимараты, ХІХ ғасырдың басы || || қала құрылысы және сәулет || Отырар көшесі, № 1/2. |- | 26 || [[Бейбітшілік және келісім сарайы]], 2006 жыл ||[[Сурет:Бейбітшілік пен келісім сарайы (Астана).jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Тәуелсіздік даңғылы, № 57. |- | 27 || Қазақстан Республикасының Бас мешіті, 2022 жыл || || қала құрылысы және сәулет || Мәңгілік Ел даңғылы, № 65. |- | 28 || Сәкен Сейфуллин ескерткіші, 1972 жыл || || монументтік өнер құрылысы|| Жеңіс даңғылы, № 62. |- | 29 || Ұлы Отан соғысына қатысқан жауынгерлерге ескерткіші, 1995 жыл || || монументтік өнер құрылысы || Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің "Қазақ ұлттық өнер университеті" республикалық мемлекеттік мекемесінің ауданы, Жеңіс даңғылы. |- | 30 || "Астана-Бәйтерек" монументалдық құрылысы, 2002 жыл ||[[Сурет:Байтерек 1.jpg|thumb|right|150px|]] || монументтік өнер құрылысы || Нұржол бульвары, № 14. |- | 31 || [[Кенесары хан ескерткіші]], 2001 жыл || || монументтік өнер құрылысы || Есіл өзенінің жағалауы. |- | 32 || [[Пушкин ескерткіші (Астана)|А.С. Пушкин ескерткіші]], 1999 жыл || || монументтік өнер құрылысы || Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің ауданы. |- | 33 || С. Сейфуллин ескерткіші, 1994 жыл || || монументтік өнер құрылысы || С. Сейфуллин және М. Әуезов көшелерінің қиылысы. |- | 34 || Саяси қуғын-сүргін және тоталитаризм құрбандарының "АЛЖИР" мемориалды-мұражай кешені, 2007 жыл ||[[Сурет:АЛЖИР, Акмолинский лагерь жён изменников Родины.jpg|thumb|right|150px|]] || ансамбльдер мен кешендер || Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Ақмол ауылы. |- | 35 || "Қараөткел" мұсылман зираты, 1609-1962 жылдар ||[[Сурет:Karaotkel Cemetery-1.jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || "Жастар" шағын ауданы. |- | 36 || "Әзірет Сұлтан" мешіті, 2012 жыл ||[[Сурет:Hazret Sultan Mosque1.jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || Тәуелсіздік даңғылы, № 48. |- | 37 || "Әбу Насыр әл-Фараби" мешіті, 2005 жыл ||[[Сурет:Astana-2021-10 - 41.jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || Қабанбай батыр даңғылы, № 36. |- | 38 || Бозоқ ІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш І қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІV қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш V қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар|| [[Сурет:Entry side to Bozoq archeological area.jpg|thumb|right|150px|<small>Бозоқ қалашығы реконструкциясының орыны</small>]] || археология ескерткіші || Бұзықты көлінің шығыс жағалауы; Ильинка тұрғын алабынан батысқа қарай 4 км. |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстанның тарих және мәдениет ескерткіштері}} [[Санат:Қазақстан ғимараттары мен құрылыстары]] [[Санат:Астана қаласының тарихи орындары]] [[Санат:Астана]] jexw2sgycgjzjzdw9bp4axf7wqeknpt 3407569 3407563 2024-12-05T11:26:12Z Салиха 17167 3407569 wikitext text/x-wiki Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің 2020 жылғы 6 қазандағы № 508-2075 қаулысымен бекітілген. Тізім Астана қаласы әкімдігінің 27.12.2022 № 508-3859 қаулысымен қолданыста.<ref>Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімін бекіту туралы[https://law.gov.kz/client/#!/doc/147229/kaz]</ref> {| class="wikitable" |+ |- ! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері |- | 1 || Көпес И.С. Силиннің үйі, ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Silin House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 35. |- | 2 || Ерекше міндет бөлімі отрядтары құрылған үй, 1914 жыл ||[[Сурет:Military Court Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Омаров көшесі, № 57. |- | 3 || Теміржолшылар сарайы, 1954 жыл (қазіргі [[Жастар театры (Астана)|Жастар театры]]) ||[[Сурет:Zhastar Theatre Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || І. Есенберлин көшесі, № 10. |- | 4 || 1954 жылы алғашқы тың игерушілер эшелоны келген вокзал ғимараты және вокзал маңындағы алаң, 1954 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan Train Station Building.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || 310-дивизия атындағы вокзал маңындағы алаң. |- | 5 || Константин және Елена шіркеуі, 1854-1900 жылдар ||[[Сурет:Konstantin-Elena Church, Astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Республика даңғылы, № 12. |- | 6 || Қалалық басқарма ғимараты, ХІХ ғасырдың соңы ||[[Сурет:City Uprava Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Желтоқсан көшесі, № 11. |- | 7 || [[М. Горький атындағы мемлекеттік академиялық орыс драма театры|Гимназия, ХІХ ғасырдың соңы]] ||[[Сурет:Gorky Drama Theatre Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Желтоқсан көшесі, № 13. |- | 8 || Көпес Д.В. Егоровтың үйі ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Egorov House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 5а. |- | 9 || [[С. Сейфуллин атындағы мемлекеттік мұражай]] (Көпес үйі, 1846 жыл) ||[[Сурет:Seifullin Museum Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 20. |- | 10 || Дәрігер Ф.И. Благовещенскийдің үйі, ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Blagoveschenskiy House Nur-Sultan 1.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 20а. |- | 11 || Жасыл мешіттің дуалы, 1895 жыл ||[[Сурет:Green Mosque Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 83. |- | 12 || Көпес С.А. Кубриннің ауруханасы, 1880 жыл ||[[Сурет:Kubrin Hospital Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ә. Жангелдин көшесі, № 40. |- | 13 || Көпес В.М. Кубриннің үйі және жапсаржайы, 1910 жыл ||[[Сурет:Kubrin House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 41. |- | 14 || Көпес М.К. Кубриннің сауда үйі, 1905 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan - 190217 DSC 3866.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 37. |- | 15 || П.Г. Моисеевтің үйі, 1914 жыл ||[[Сурет:Moiseev House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ә. Мәмбетов көшесі, № 40. |- | 16 || "Октябрь" кинотеатрының ғимараты, ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Oktyabr Cinema Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 29. |- | 17 || Пионерлер үйі, ХХ ғасырдың 1960 жылдары ||[[Сурет:Pioneers House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 6. |- | 18 || "Есіл" қонақ үйінің ғимараты, 1958-1960 жылдар ||[[Сурет:Nur-Sultan - 190217 DSC 3846.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 8. |- | 19 || Астана қаласы әкімдігінің бұрынғы ғимараты, 1958 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan Former Akimat Building 1958.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Омаров көшесі, № 60. |- | 20 || Мемлекеттік Қауіпсіздік комитетінің ғимараты, 1950 жыл ||[[Сурет:KGB Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Т. Бигелдинов көшесі, № 74/1. |- | 21 || Мұсылман жастарына арналған [[Қосшығұлов мектебі|Б. Қосшығұловтың мектебі]], ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Kosshygulov School Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 24. |- | 22 || "[[Астана (мүсін)|Астана" мүсіні]], 2002 жыл ||[[Сурет:Skulptura astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Тәшенов көшесіндегі шағынгүлбақ. |- | 23 || Метеостанция ғимараты, 1914-1916 жылдар ||[[Сурет:Zdanie meteostancii astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Жамбыл көшесі, № 11. |- | 24 || "Космос" және "Баспа" мозаикалық паннолар, 1972 жыл ||[[Сурет:Cosmos Panneau Nu-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] [[Сурет:Printing Panneau Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 25. |- | 25 || Бұрынғы мұсылман мектебінің екінші ғимараты, ХІХ ғасырдың басы || || қала құрылысы және сәулет || Отырар көшесі, № 1/2. |- | 26 || [[Бейбітшілік және келісім сарайы]], 2006 жыл ||[[Сурет:Бейбітшілік пен келісім сарайы (Астана).jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Тәуелсіздік даңғылы, № 57. |- | 27 || Қазақстан Республикасының Бас мешіті, 2022 жыл || || қала құрылысы және сәулет || Мәңгілік Ел даңғылы, № 65. |- | 28 || Сәкен Сейфуллин ескерткіші, 1972 жыл || || монументтік өнер құрылысы|| Жеңіс даңғылы, № 62. |- | 29 || Ұлы Отан соғысына қатысқан жауынгерлерге ескерткіші, 1995 жыл || || монументтік өнер құрылысы || Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің "Қазақ ұлттық өнер университеті" республикалық мемлекеттік мекемесінің ауданы, Жеңіс даңғылы. |- | 30 || "Астана-Бәйтерек" монументалдық құрылысы, 2002 жыл ||[[Сурет:Байтерек 1.jpg|thumb|right|150px|]] || монументтік өнер құрылысы || Нұржол бульвары, № 14. |- | 31 || [[Кенесары хан ескерткіші]], 2001 жыл || || монументтік өнер құрылысы || Есіл өзенінің жағалауы. |- | 32 || [[Пушкин ескерткіші (Астана)|А.С. Пушкин ескерткіші]], 1999 жыл || || монументтік өнер құрылысы || Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің ауданы. |- | 33 || С. Сейфуллин ескерткіші, 1994 жыл || || монументтік өнер құрылысы || С. Сейфуллин және М. Әуезов көшелерінің қиылысы. |- | 34 || Саяси қуғын-сүргін және тоталитаризм құрбандарының "АЛЖИР" мемориалды-мұражай кешені, 2007 жыл ||[[Сурет:АЛЖИР, Акмолинский лагерь жён изменников Родины.jpg|thumb|right|150px|]] || ансамбльдер мен кешендер || Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Ақмол ауылы. |- | 35 || "Қараөткел" мұсылман зираты, 1609-1962 жылдар ||[[Сурет:Karaotkel Cemetery-1.jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || "Жастар" шағын ауданы. |- | 36 || [[Әзірет Сұлтан мешіті]], 2012 жыл ||[[Сурет:Әзірет Сұлтан мешіті (Астана).jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || Тәуелсіздік даңғылы, № 48. |- | 37 || "Әбу Насыр әл-Фараби" мешіті, 2005 жыл ||[[Сурет:Astana-2021-10 - 41.jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || Қабанбай батыр даңғылы, № 36. |- | 38 || Бозоқ ІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш І қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІV қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш V қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар|| [[Сурет:Entry side to Bozoq archeological area.jpg|thumb|right|150px|<small>Бозоқ қалашығы реконструкциясының орыны</small>]] || археология ескерткіші || Бұзықты көлінің шығыс жағалауы; Ильинка тұрғын алабынан батысқа қарай 4 км. |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстанның тарих және мәдениет ескерткіштері}} [[Санат:Қазақстан ғимараттары мен құрылыстары]] [[Санат:Астана қаласының тарихи орындары]] [[Санат:Астана]] rc3fnj7bjcnpf4dhbgjufrfp9lg4r23 3407570 3407569 2024-12-05T11:34:05Z Салиха 17167 3407570 wikitext text/x-wiki Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің 2020 жылғы 6 қазандағы № 508-2075 қаулысымен бекітілген. Тізім Астана қаласы әкімдігінің 27.12.2022 № 508-3859 қаулысымен қолданыста.<ref>Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімін бекіту туралы[https://law.gov.kz/client/#!/doc/147229/kaz]</ref> {| class="wikitable" |+ |- ! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері |- | 1 || Көпес И.С. Силиннің үйі, ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Silin House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 35. |- | 2 || Ерекше міндет бөлімі отрядтары құрылған үй, 1914 жыл ||[[Сурет:Military Court Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Омаров көшесі, № 57. |- | 3 || Теміржолшылар сарайы, 1954 жыл (қазіргі [[Жастар театры (Астана)|Жастар театры]]) ||[[Сурет:Zhastar Theatre Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || І. Есенберлин көшесі, № 10. |- | 4 || 1954 жылы алғашқы тың игерушілер эшелоны келген вокзал ғимараты және вокзал маңындағы алаң, 1954 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan Train Station Building.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || 310-дивизия атындағы вокзал маңындағы алаң. |- | 5 || Константин және Елена шіркеуі, 1854-1900 жылдар ||[[Сурет:Konstantin-Elena Church, Astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Республика даңғылы, № 12. |- | 6 || Қалалық басқарма ғимараты, ХІХ ғасырдың соңы ||[[Сурет:City Uprava Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Желтоқсан көшесі, № 11. |- | 7 || [[М. Горький атындағы мемлекеттік академиялық орыс драма театры|Гимназия, ХІХ ғасырдың соңы]] ||[[Сурет:Gorky Drama Theatre Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Желтоқсан көшесі, № 13. |- | 8 || Көпес Д.В. Егоровтың үйі ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Egorov House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 5а. |- | 9 || [[С. Сейфуллин атындағы мемлекеттік мұражай]] (Көпес үйі, 1846 жыл) ||[[Сурет:Seifullin Museum Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 20. |- | 10 || Дәрігер Ф.И. Благовещенскийдің үйі, ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Blagoveschenskiy House Nur-Sultan 1.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 20а. |- | 11 || Жасыл мешіттің дуалы, 1895 жыл ||[[Сурет:Green Mosque Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 83. |- | 12 || Көпес С.А. Кубриннің ауруханасы, 1880 жыл ||[[Сурет:Kubrin Hospital Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ә. Жангелдин көшесі, № 40. |- | 13 || Көпес В.М. Кубриннің үйі және жапсаржайы, 1910 жыл ||[[Сурет:Kubrin House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 41. |- | 14 || Көпес М.К. Кубриннің сауда үйі, 1905 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan - 190217 DSC 3866.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 37. |- | 15 || П.Г. Моисеевтің үйі, 1914 жыл ||[[Сурет:Moiseev House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ә. Мәмбетов көшесі, № 40. |- | 16 || "Октябрь" кинотеатрының ғимараты, ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Oktyabr Cinema Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 29. |- | 17 || Пионерлер үйі, ХХ ғасырдың 1960 жылдары ||[[Сурет:Pioneers House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 6. |- | 18 || "Есіл" қонақ үйінің ғимараты, 1958-1960 жылдар ||[[Сурет:Nur-Sultan - 190217 DSC 3846.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 8. |- | 19 || Астана қаласы әкімдігінің бұрынғы ғимараты, 1958 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan Former Akimat Building 1958.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Омаров көшесі, № 60. |- | 20 || Мемлекеттік Қауіпсіздік комитетінің ғимараты, 1950 жыл ||[[Сурет:KGB Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Т. Бигелдинов көшесі, № 74/1. |- | 21 || Мұсылман жастарына арналған [[Қосшығұлов мектебі|Б. Қосшығұловтың мектебі]], ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Kosshygulov School Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 24. |- | 22 || "[[Астана (мүсін)|Астана" мүсіні]], 2002 жыл ||[[Сурет:Skulptura astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Тәшенов көшесіндегі шағынгүлбақ. |- | 23 || Метеостанция ғимараты, 1914-1916 жылдар ||[[Сурет:Zdanie meteostancii astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Жамбыл көшесі, № 11. |- | 24 || "Космос" және "Баспа" мозаикалық паннолар, 1972 жыл ||[[Сурет:Cosmos Panneau Nu-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] [[Сурет:Printing Panneau Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 25. |- | 25 || Бұрынғы мұсылман мектебінің екінші ғимараты, ХІХ ғасырдың басы || || қала құрылысы және сәулет || Отырар көшесі, № 1/2. |- | 26 || [[Бейбітшілік және келісім сарайы]], 2006 жыл ||[[Сурет:Бейбітшілік пен келісім сарайы (Астана).jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Тәуелсіздік даңғылы, № 57. |- | 27 || Қазақстан Республикасының Бас мешіті, 2022 жыл || || қала құрылысы және сәулет || Мәңгілік Ел даңғылы, № 65. |- | 28 || Сәкен Сейфуллин ескерткіші, 1972 жыл || || монументтік өнер құрылысы|| Жеңіс даңғылы, № 62. |- | 29 || Ұлы Отан соғысына қатысқан жауынгерлерге ескерткіші, 1995 жыл || || монументтік өнер құрылысы || Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің "Қазақ ұлттық өнер университеті" республикалық мемлекеттік мекемесінің ауданы, Жеңіс даңғылы. |- | 30 || "Астана-Бәйтерек" монументалдық құрылысы, 2002 жыл ||[[Сурет:Байтерек 1.jpg|thumb|right|150px|]] || монументтік өнер құрылысы || Нұржол бульвары, № 14. |- | 31 || [[Кенесары хан ескерткіші]], 2001 жыл ||[[Сурет:Kenesary Monument Nur-Sultan.JPG|thumb|right|150px|]] || монументтік өнер құрылысы || Есіл өзенінің жағалауы. |- | 32 || [[Пушкин ескерткіші (Астана)|А.С. Пушкин ескерткіші]], 1999 жыл ||[[Сурет:Pushkin Monument in Nur-Sultan.JPG|thumb|right|150px|]] || монументтік өнер құрылысы || Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің ауданы. |- | 33 || С. Сейфуллин ескерткіші, 1994 жыл ||[[Сурет:Seifulin Monument Nur-Sultan.JPG|thumb|right|150px|]] || монументтік өнер құрылысы || С. Сейфуллин және М. Әуезов көшелерінің қиылысы. |- | 34 || Саяси қуғын-сүргін және тоталитаризм құрбандарының "АЛЖИР" мемориалды-мұражай кешені, 2007 жыл ||[[Сурет:АЛЖИР, Акмолинский лагерь жён изменников Родины.jpg|thumb|right|150px|]] || ансамбльдер мен кешендер || Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Ақмол ауылы. |- | 35 || "Қараөткел" мұсылман зираты, 1609-1962 жылдар ||[[Сурет:Karaotkel Cemetery-1.jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || "Жастар" шағын ауданы. |- | 36 || [[Әзірет Сұлтан мешіті]], 2012 жыл ||[[Сурет:Әзірет Сұлтан мешіті (Астана).jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || Тәуелсіздік даңғылы, № 48. |- | 37 || "Әбу Насыр әл-Фараби" мешіті, 2005 жыл ||[[Сурет:Astana-2021-10 - 41.jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || Қабанбай батыр даңғылы, № 36. |- | 38 || Бозоқ ІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш І қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІV қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш V қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар|| [[Сурет:Entry side to Bozoq archeological area.jpg|thumb|right|150px|<small>Бозоқ қалашығы реконструкциясының орыны</small>]] || археология ескерткіші || Бұзықты көлінің шығыс жағалауы; Ильинка тұрғын алабынан батысқа қарай 4 км. |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстанның тарих және мәдениет ескерткіштері}} [[Санат:Қазақстан ғимараттары мен құрылыстары]] [[Санат:Астана қаласының тарихи орындары]] [[Санат:Астана]] aww9v7qoyw0lbmkvkou2t67h4vfk909 3407572 3407570 2024-12-05T11:35:12Z Салиха 17167 3407572 wikitext text/x-wiki Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің 2020 жылғы 6 қазандағы № 508-2075 қаулысымен бекітілген. Тізім Астана қаласы әкімдігінің 27.12.2022 № 508-3859 қаулысымен қолданыста.<ref>Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімін бекіту туралы[https://law.gov.kz/client/#!/doc/147229/kaz]</ref> {| class="wikitable" |+ |- ! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері |- | 1 || Көпес И.С. Силиннің үйі, ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Silin House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 35. |- | 2 || Ерекше міндет бөлімі отрядтары құрылған үй, 1914 жыл ||[[Сурет:Military Court Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Омаров көшесі, № 57. |- | 3 || Теміржолшылар сарайы, 1954 жыл (қазіргі [[Жастар театры (Астана)|Жастар театры]]) ||[[Сурет:Zhastar Theatre Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || І. Есенберлин көшесі, № 10. |- | 4 || 1954 жылы алғашқы тың игерушілер эшелоны келген вокзал ғимараты және вокзал маңындағы алаң, 1954 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan Train Station Building.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || 310-дивизия атындағы вокзал маңындағы алаң. |- | 5 || Константин және Елена шіркеуі, 1854-1900 жылдар ||[[Сурет:Konstantin-Elena Church, Astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Республика даңғылы, № 12. |- | 6 || Қалалық басқарма ғимараты, ХІХ ғасырдың соңы ||[[Сурет:City Uprava Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Желтоқсан көшесі, № 11. |- | 7 || [[М. Горький атындағы мемлекеттік академиялық орыс драма театры|Гимназия, ХІХ ғасырдың соңы]] ||[[Сурет:Gorky Drama Theatre Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Желтоқсан көшесі, № 13. |- | 8 || Көпес Д.В. Егоровтың үйі ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Egorov House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 5а. |- | 9 || [[С. Сейфуллин атындағы мемлекеттік мұражай]] (Көпес үйі, 1846 жыл) ||[[Сурет:Seifullin Museum Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 20. |- | 10 || Дәрігер Ф.И. Благовещенскийдің үйі, ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Blagoveschenskiy House Nur-Sultan 1.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || М. Әуезов көшесі, № 20а. |- | 11 || Жасыл мешіттің дуалы, 1895 жыл ||[[Сурет:Green Mosque Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 83. |- | 12 || Көпес С.А. Кубриннің ауруханасы, 1880 жыл ||[[Сурет:Kubrin Hospital Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ә. Жангелдин көшесі, № 40. |- | 13 || Көпес В.М. Кубриннің үйі және жапсаржайы, 1910 жыл ||[[Сурет:Kubrin House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 41. |- | 14 || Көпес М.К. Кубриннің сауда үйі, 1905 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan - 190217 DSC 3866.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Кенесары көшесі, № 37. |- | 15 || П.Г. Моисеевтің үйі, 1914 жыл ||[[Сурет:Moiseev House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ә. Мәмбетов көшесі, № 40. |- | 16 || "Октябрь" кинотеатрының ғимараты, ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Oktyabr Cinema Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 29. |- | 17 || Пионерлер үйі, ХХ ғасырдың 1960 жылдары ||[[Сурет:Pioneers House Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 6. |- | 18 || "Есіл" қонақ үйінің ғимараты, 1958-1960 жылдар ||[[Сурет:Nur-Sultan - 190217 DSC 3846.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 8. |- | 19 || Астана қаласы әкімдігінің бұрынғы ғимараты, 1958 жыл ||[[Сурет:Nur-Sultan Former Akimat Building 1958.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Омаров көшесі, № 60. |- | 20 || Мемлекеттік Қауіпсіздік комитетінің ғимараты, 1950 жыл ||[[Сурет:KGB Building Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Т. Бигелдинов көшесі, № 74/1. |- | 21 || Мұсылман жастарына арналған [[Қосшығұлов мектебі|Б. Қосшығұловтың мектебі]], ХІХ-ХХ ғасырдың басы ||[[Сурет:Kosshygulov School Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Абай даңғылы, № 24. |- | 22 || "[[Астана (мүсін)|Астана" мүсіні]], 2002 жыл ||[[Сурет:Skulptura astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Ж. Тәшенов көшесіндегі шағынгүлбақ. |- | 23 || Метеостанция ғимараты, 1914-1916 жылдар ||[[Сурет:Zdanie meteostancii astana.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Жамбыл көшесі, № 11. |- | 24 || "Космос" және "Баспа" мозаикалық паннолар, 1972 жыл ||[[Сурет:Cosmos Panneau Nu-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] [[Сурет:Printing Panneau Nur-Sultan.jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік көшесі, № 25. |- | 25 || Бұрынғы мұсылман мектебінің екінші ғимараты, ХІХ ғасырдың басы || || қала құрылысы және сәулет || Отырар көшесі, № 1/2. |- | 26 || [[Бейбітшілік және келісім сарайы]], 2006 жыл ||[[Сурет:Бейбітшілік пен келісім сарайы (Астана).jpg|thumb|right|150px|]] || қала құрылысы және сәулет || Тәуелсіздік даңғылы, № 57. |- | 27 || Қазақстан Республикасының Бас мешіті, 2022 жыл || || қала құрылысы және сәулет || Мәңгілік Ел даңғылы, № 65. |- | 28 || Сәкен Сейфуллин ескерткіші, 1972 жыл || || монументтік өнер құрылысы|| Жеңіс даңғылы, № 62. |- | 29 || Ұлы Отан соғысына қатысқан жауынгерлерге ескерткіші, 1995 жыл || || монументтік өнер құрылысы || Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің "Қазақ ұлттық өнер университеті" республикалық мемлекеттік мекемесінің ауданы, Жеңіс даңғылы. |- | 30 || "Астана-Бәйтерек" монументалдық құрылысы, 2002 жыл ||[[Сурет:Байтерек 1.jpg|thumb|right|150px|]] || монументтік өнер құрылысы || Нұржол бульвары, № 14. |- | 31 || [[Кенесары хан ескерткіші]], 2001 жыл || || монументтік өнер құрылысы || Есіл өзенінің жағалауы. |- | 32 || [[Пушкин ескерткіші (Астана)|А.С. Пушкин ескерткіші]], 1999 жыл || || монументтік өнер құрылысы || Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің ауданы. |- | 33 || С. Сейфуллин ескерткіші, 1994 жыл || || монументтік өнер құрылысы || С. Сейфуллин және М. Әуезов көшелерінің қиылысы. |- | 34 || Саяси қуғын-сүргін және тоталитаризм құрбандарының "АЛЖИР" мемориалды-мұражай кешені, 2007 жыл ||[[Сурет:АЛЖИР, Акмолинский лагерь жён изменников Родины.jpg|thumb|right|150px|]] || ансамбльдер мен кешендер || Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Ақмол ауылы. |- | 35 || "Қараөткел" мұсылман зираты, 1609-1962 жылдар ||[[Сурет:Karaotkel Cemetery-1.jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || "Жастар" шағын ауданы. |- | 36 || [[Әзірет Сұлтан мешіті]], 2012 жыл ||[[Сурет:Әзірет Сұлтан мешіті (Астана).jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || Тәуелсіздік даңғылы, № 48. |- | 37 || "Әбу Насыр әл-Фараби" мешіті, 2005 жыл ||[[Сурет:Astana-2021-10 - 41.jpg|thumb|right|150px|]] || киелі нысан || Қабанбай батыр даңғылы, № 36. |- | 38 || Бозоқ ІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш І қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІІІ қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш ІV қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар; Қозыкөш V қыстауы, XVIII-XIX ғасырлар|| [[Сурет:Entry side to Bozoq archeological area.jpg|thumb|right|150px|<small>Бозоқ қалашығы реконструкциясының орыны</small>]] || археология ескерткіші || Бұзықты көлінің шығыс жағалауы; Ильинка тұрғын алабынан батысқа қарай 4 км. |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстанның тарих және мәдениет ескерткіштері}} [[Санат:Қазақстан ғимараттары мен құрылыстары]] [[Санат:Астана қаласының тарихи орындары]] [[Санат:Астана]] rc3fnj7bjcnpf4dhbgjufrfp9lg4r23 Қатысушы талқылауы:Syrymzhan 3 744478 3407584 3372878 2024-12-05T11:56:17Z Мира Белль 127160 3407584 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Syrymzhan}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 14:44, 2024 ж. қыркүйектің 7 (+05) == Администратор сайлау == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау]] бетінде маған қолдауыңызды білдіруін сұраймын. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 16:56, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) 7p3lsj1lqn97g461f0c5ikz5x8qnwbe 1936 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жүзу 0 745644 3407451 3379345 2024-12-05T02:07:47Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Egypt_(1922–1952).svg]]» деген «[[:File:Flag_of_Egypt_(1922-1958).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3407451 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Bundesarchiv Bild 146-1982-047-02, Berlin, Olympische Sommerspiele, Turmspringen.jpg|нобай|260px|Берлиннің Олимпиадалық бассейні]] [[Сурет:Jeannette Campbell, Rie Mastenbroek, Gisela Arendt 1936.jpg|нобай|160px|Әйелдер арасындағы 100 метр еркін жүзуден жеңімпаздар]] [[1936 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|XI Олимпиада ойындарында]] [[Олимпиада ойындарындағы жүзу|жүзу сайыстары]] тамыз айының 8-15 сандарында өтті. Бағдарламаға өткен үш Олимпиадағыдай 11 сайыс түрі енген.<ref>{{Cite web |title=Olympedia – Swimming at the 1936 Summer Olympics |url=https://www.olympedia.org/editions/11/sports/SWM |access-date=2024-09-26 |website=www.olympedia.org}}</ref> == Медальдар санағы == <small>(Олимпиада қабылдаған ел арнайы түспен белгіленген)</small> {| class="wikitable" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" !Орын !! Ел!!bgcolor="gold"| Алтын!!bgcolor="silver"| Күміс!!bgcolor="cc9966"| Қола!! Барлығы |- align=center | 1 | align=left| {{JPN}} | style="background:#F7F6A8;" | 4 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 5 | 11 |- align=center | 2 | align=left| {{NED}} | style="background:#F7F6A8;" | 4 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 5 |- align=center | 3 | align=left| {{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 3 | 8 |- align=center | 4 | align=left| [[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946; 3-2 aspect ratio).svg|22px|]] [[Мажарстан]] | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align=center bgcolor=ccccff | 5 | align=left| [[Сурет:Flag of Germany (1935–1945).svg|22px|]] [[Германия]] | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 4 |- align=center | 6 | align=left| {{DEN}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align=center | 7 | align=left| {{ARG}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |} == Медалистер == ===Ерлер=== {| class="wikitable" |- align=center |width=100 bgcolor=efefef|'''Дисциплина''' |width=200 bgcolor=gold |'''Алтын''' |width=200 bgcolor=silver|'''Күміс''' |width=200 bgcolor=cc9966|'''Қола''' |- | 100 метр еркін стильмен | [[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946; 3-2 aspect ratio).svg|22px|]] [[Ференц Чик]] | {{ту|Жапония}} [[Масанори Юса]] | {{ту|Жапония}} [[Сигэо Араи]] |- | 400 метр еркін стильмен | {{ту|АҚШ}} [[Джек Медика]] | {{ту|Жапония}} [[Сюмпэй Уто]] | {{ту|Жапония}} [[Сёдзо Макино]] |- | 1500 метр еркін стильмен | {{ту|Жапония}} [[Нобору Тэрада]] | {{ту|АҚШ}} [[Джек Медика]] | {{ту|Жапония}} [[Сюмпэй Уто]] |- | 100 метр арқамен | {{ту|АҚШ}} [[Адольф Кифер]] | {{ту|АҚШ}} [[Альберт Ванде Веге]] | {{ту|Жапония}} [[Масадзи Киёкава]] |- | 200 метр брасспен | {{ту|Жапония}} [[Тэцуо Хамуро]] | [[Сурет:Flag of Germany (1935–1945).svg|22px|]] [[Эрвин Зитас]] | {{ту|Жапония}} [[Коикэ Рэйдзо]] |- | Эстафета, 4×200 м еркін стильмен | {{ту|Жапония}} <br> [[Сигэо Араи]]<br>[[Сигэо Сугиура]]<br>[[Масахару Тагути]]<br>[[Масанори Юса]] | {{ту|АҚШ}} <br>[[Ральф Флэнэгэн]]<br>[[Джон Масионис]]<br>[[Джек Медика]]<br>[[Пол Вольф]] | [[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946; 3-2 aspect ratio).svg|22px|]] <br>[[Ференц Чик]]<br>[[Арпад Лендьель]]<br>[[Оскар Абай-Немеш]]<br>[[Эдён Гроф]] |} ===Әйелдер=== {| class="wikitable" |- align=center |width=100 bgcolor=efefef|'''Дисциплина''' |width=200 bgcolor=gold |'''Алтын''' |width=200 bgcolor=silver|'''Күміс''' |width=200 bgcolor=cc9966|'''Қола''' |- | 100 метр еркін стильмен | {{ту|Нидерланд}} [[Ри Мастенбрук]] | {{ту|Аргентина}} [[Дженетт Кэмпбелл]] | [[Сурет:Flag of Germany (1935–1945).svg|22px|]] [[Гизела Арендт]] |- | 400 метр еркін стильмен | {{ту|Нидерланд}} [[Ри Мастенбрук]] | {{ту|Дания}} [[Рагнхильд Хвегер]] | {{ту|АҚШ}} [[Ленор Кайт]] |- | 100 метр арқамен | {{ту|Нидерланд}} [[Нида Сенфф]] | {{ту|Нидерланд}} [[Ри Мастенбрук]] | {{ту|АҚШ}} [[Элис Бриджес]] |- | 200 метр брасспен | {{ту|Жапония}} [[Хидэко Маэхата]] | [[Сурет:Flag of Germany (1935–1945).svg|22px|]] [[Марта Гененгер]] | {{ту|Дания}} [[Инге Сёренсен]] |- | Эстафета, 4×100 м еркін стильмен | {{ту|Нидерланд}}<br>[[Виллементье ден Ауден]]<br />[[Ри Мастенбрук]] <br />[[Йоханна Селбах]] <br />[[Катарина Вагнер]] | [[Сурет:Flag of Germany (1935–1945).svg|22px|]]<br>[[Гизела Арендт]]<br />[[Рут Хальбсгут]]<br />[[Магдалена Ломар]]<br />[[Ингеборг Шмиц]] | {{ту|АҚШ}} <br>[[Мэвис Фримен]]<br>[[Бернис Лэпп]]<br>[[Олайв Маккин]]<br>[[Кэтрин Ролз]] |} == Қатысқан елдер == Бұл Олимпиадаға 29 елдің 248 спортшысы қатысты: {| | * {{USA}} <small>(28)</small> * {{ARG}} <small>(1)</small> * {{AUS}} <small>(5)</small> * {{AUT}} <small>(8)</small> * {{BER}} <small>(5)</small> * {{BOL}} <small>(1)</small> * {{BRA}} <small>(16)</small> * [[Сурет:Flag of Germany (1935–1945).svg|22px|]] [[Германия]] <small>(24)</small> * [[Сурет:Flag of Greece (1828-1978).svg|22px|]] [[Грекия]] <small>(5)</small> * {{DEN}} <small>(18)</small> |width=50| |valign=top| * {{JPN}} <small>(21)</small> * [[Сурет:Flag_of_Canada_(1921–1957).svg|24px|]] [[Канада]]<small>(14)</small> * {{TWN}} <small>(2)</small> * {{LUX}} <small>(4)</small> * [[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946; 3-2 aspect ratio).svg|22px|]] [[Мажарстан]] <small>(13)</small> * [[Сурет:Flag of Egypt (1922-1958).svg|24px|]] [[Мысыр]] <small>(5)</small> * {{NED}} <small>(14)</small> * {{PER}} <small>(3)</small> * {{POL}} <small>(4)</small> * {{GBR}} <small>(20)</small> |width=50| |valign=top| * {{PHI}} <small>(5)</small> * {{FIN}} <small>(2)</small> * {{FRA}} <small>(8)</small> * {{TCH}} <small>(3)</small> * {{CHI}} <small>(4)</small> * {{SUI}} <small>(4)</small> * {{SWE}} <small>(5)</small> * {{EST}} <small>(2)</small> * [[Сурет:Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|24px|]] [[Югославия]] <small>(4)</small> |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{1936 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары}} {{Олимпиада ойындарындағы жүзу}} [[Санат:1936 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары]] [[Санат:Олимпиада ойындарындағы жүзу]] 8j8vccygqope1ag43k877899rliskfi 1948 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жүзу 0 745650 3407452 3379373 2024-12-05T02:13:11Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Egypt_(1922–1952).svg]]» деген «[[:File:Flag_of_Egypt_(1922-1958).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3407452 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Empire_Pool_Wembley_1938_08_06.JPG|нобай|230px|Империялық бассейнің іші (қазіргі [[Уэмбли Арена]]), [[Лондон]]]] [[1948 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|XIV Олимпиада ойындарында]] [[Олимпиада ойындарындағы жүзу|жүзу сайыстары]] шілденің 30 мен тамыздың 7-і аралығында өтті. Бағдарламаға өткен төрт Олимпиадағыдай 11 сайыс түрі енген.<ref>{{Cite web |title=Olympedia – Swimming at the 1948 Summer Olympics |url=https://www.olympedia.org/editions/12/sports/SWM |access-date=2024-09-23 |website=www.olympedia.org}}</ref> == Медальдар санағы == <small>(Олимпиада қабылдаған ел арнайы түспен белгіленген)</small> {| class="wikitable" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" !Орын !! Ел!!bgcolor="gold"| Алтын!!bgcolor="silver"| Күміс!!bgcolor="cc9966"| Қола!! Барлығы |- align=center | 1 | align=left| {{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | 8 | style="background:#DCE5E5;" | 6 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 15 |- align=center | 2 | align=left| {{DEN}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 4 |- align=center | 3 | align=left| {{NED}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 3 |- align=center | 4 | align=left| {{AUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 4 |- align=center | 5 | align=left| [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1946-1949,_1956-1957).svg|22px|]] [[Мажарстан]] | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 3 | 4 |- align=center | 6 | align=left| {{FRA}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 2 |- align=center bgcolor=ccccff | 7 | align=left| {{GBR}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 1 |} == Медалистер == ===Ерлер=== {| class="wikitable" |- align=center |width=100 bgcolor=efefef|'''Дисциплина''' |width=200 bgcolor=gold |'''Алтын''' |width=200 bgcolor=silver|'''Күміс''' |width=200 bgcolor=cc9966|'''Қола''' |- | 100 метр еркін стильмен | {{ту|АҚШ}} [[Уолтер Рис]] | {{ту|АҚШ}} [[Алан Форд]] | [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1946-1949,_1956-1957).svg|22px|]] [[Геза Кадаш]] |- | 400 метр еркін стильмен | {{ту|АҚШ}} [[Уильям Смит]] | {{ту|АҚШ}} [[Джеймс Маклейн]] | {{ту|Аустралия}} [[Джон Маршалл]] |- | 1500 метр еркін стильмен | {{ту|АҚШ}} [[Джеймс Маклейн]] | {{ту|Аустралия}} [[Джон Маршалл]] | [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1946-1949,_1956-1957).svg|22px|]] [[Дьёрдь Митро]] |- | 100 метр арқамен | {{ту|АҚШ}} [[Аллен Стэк]] | {{ту|АҚШ}} [[Роберт Коуэлл]] | {{ту|Франция}} [[Жорж Валлере]] |- | 200 метр брасспен | {{ту|АҚШ}} [[Джо Вердьюр]] | {{ту|АҚШ}} [[Кит Картер]] | {{ту|АҚШ}} [[Роберт Сол]] |- | Эстафета, 4×200 м еркін стильмен | {{ту|АҚШ}} <br>[[Уолтер Рис]]<br>[[Джеймс Маклейн]]<br>[[Уолли Вулф]]<br>[[Уильям Смит]] | [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1946-1949,_1956-1957).svg|22px|]] <br> [[Геза Кадаш]]<br>[[Дьёрдь Митро]]<br>[[Имре Ньеки]]<br>[[Элемер Сатмари]] | {{ту|Франция}} <br>[[Жозеф Бернардо]]<br>[[Рене Корню]]<br>[[Анри Паду]]<br>[[Александр Жани]] |} ===Әйелдер=== {| class="wikitable" |- align=center |width=100 bgcolor=efefef|'''Дисциплина''' |width=200 bgcolor=gold |'''Алтын''' |width=200 bgcolor=silver|'''Күміс''' |width=200 bgcolor=cc9966|'''Қола''' |- | 100 метр еркін стильмен | {{ту|Дания}} [[Грета Андерсен]] | {{ту|АҚШ}} [[Энн Кёртис]] | {{ту|Нидерланд}} [[Мари-Лауисе Линссен-Вассен]] |- | 400 метр еркін стильмен | {{ту|АҚШ}} [[Энн Кёртис]] | {{ту|Дания}} [[Карен Харуп]] | {{ту|Ұлыбритания}} [[Кэтрин Гибсон]] |- | 100 метр арқамен | {{ту|Дания}} [[Карен Харуп]] | {{ту|АҚШ}} [[Сьюзан Циммерман]] | {{ту|Аустралия}} [[Джуди-Джой Дэвис]] |- | 200 метр брасспен | {{ту|Нидерланд}} [[Петронелла ван Влиет]] | {{ту|Аустралия}} [[Беатрис Лайонс]] | [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1946-1949,_1956-1957).svg|22px|]] [[Эва Новак]] |- | Эстафета, 4×100 м еркін стильмен | {{ту|АҚШ}} <br>[[Мари Корридон]]<br>[[Тельма Калама]]<br>[[Бренда Хельсер]]<br>[[Энн Кёртис]] | {{ту|Дания}}<br>[[Эва Арндт]]<br />[[Карен Харуп]]<br />[[Грета Андерсен]]<br />[[Фритсе Карстенсен]] | {{ту|Нидерланд}}<br>[[Ирма Хейтинг-Схумахер]] <br />[[Марго Марсман]]<br />[[Мари-Лауисе Линссен-Вассен]] <br />[[Ханни Термёлен]] |} == Қатысқан елдер == Бұл Олимпиадаға 34 елдің 249 спортшысы қатысты: {| | * {{USA}} <small>(28)</small> * {{ARG}} <small>(17)</small> * {{AUS}} <small>(10)</small> * {{AUT}} <small>(2)</small> * {{BEL}} <small>(6)</small> * {{BER}} <small>(5)</small> * {{BRA}} <small>(13)</small> * [[Сурет:Flag of Greece (1828-1978).svg|22px|]] [[Грекия]] <small>(2)</small> * {{DEN}} <small>(6)</small> * {{NZL}} <small>(1)</small> * {{ISL}} <small>(8)</small> |width=50| |valign=top| * {{ESP}} <small>(6)</small> * [[Сурет:Flag_of_Canada_(1921–1957).svg|24px|]] [[Канада]] <small>(9)</small> * {{COL}} <small>(2)</small> * {{CUB}} <small>(2)</small> * {{CHN}} <small>(1)</small> * [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1946-1949,_1956-1957).svg|22px|]] [[Мажарстан]] <small>(15)</small> * {{MEX}} <small>(9)</small> * [[Сурет:Flag of Egypt (1922-1958).svg|24px|]] [[Мысыр]] <small>(6)</small> * {{NED}} <small>(12)</small> * {{NOR}} <small>(1)</small> * [[Сурет:Flag of South Africa (1928-1982).svg|22px|]] [[Оңтүстік Африка Одағы]] <small>(3)</small> * {{PAK}} <small>(4)</small> |width=50| |valign=top| * {{POR}} <small>(1)</small> * {{URY}} <small>(2)</small> * {{GBR}} <small>(25)</small> * {{IND}} <small>(7)</small> * {{PHI}} <small>(3)</small> * {{FIN}} <small>(1)</small> * {{FRA}} <small>(17)</small> * {{TCH}} <small>(3)</small> * {{SUI}} <small>(8)</small> * {{SWE}} <small>(8)</small> * {{YUG}} <small>(6)</small> |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{1948 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары}} {{Олимпиада ойындарындағы жүзу}} [[Санат:1948 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары]] [[Санат:Олимпиада ойындарындағы жүзу]] 2eblidzaxmecw56xiv4wu1lo2liugvm 1952 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жүзу 0 745660 3407454 3379433 2024-12-05T02:18:45Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Egypt_(1922–1952).svg]]» деген «[[:File:Flag_of_Egypt_(1922-1958).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3407454 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Helsingin olympialaiset 1952 - XLVIII-286 - hkm.HKMS000005-km0000mrfj.jpg|нобай|300px|Олимпиадалық бассейн, [[Хельсинки]]]] [[1952 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|XV Олимпиада ойындарында]] [[Олимпиада ойындарындағы жүзу|жүзу сайыстары]] шілденің 26 мен тамыздың 2-і аралығында өтті. Бағдарламаға өткен бес Олимпиадағыдай 11 сайыс түрі енген.<ref>{{Cite web |title=Olympedia – Swimming at the 1952 Summer Olympics |url=https://www.olympedia.org/editions/13/sports/SWM |access-date=2024-09-26 |website=www.olympedia.org}}</ref> == Медальдар санағы == {| class="wikitable" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" !Орын !! Ел!!bgcolor="gold"| Алтын!!bgcolor="silver"| Күміс!!bgcolor="cc9966"| Қола!! Барлығы |- align=center | 1 | align=left| {{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | 4 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 3 | 9 |- align=center | 2 | align=left| [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1949-1956).svg|22px|]] [[Мажарстан]] | style="background:#F7F6A8;" | 4 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 7 |- align=center | 3 | align=left| {{FRA}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 3 |- align=center | rowspan=2 | 4 | align=left| {{AUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align=center | align=left| [[Сурет:Flag of South Africa (1928-1982).svg|22px|]] [[Оңтүстік Африка Одағы]] | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align=center | rowspan=2 | 6 | align=left| {{JPN}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 3 |- align=center | align=left| {{NED}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 3 |- align=center | 8 | align=left| {{SWE}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 2 |- align=center | rowspan=4 | 9 | align=left| {{BRA}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 1 |- align=center | align=left| {{GER}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 1 |- align=center | align=left| {{NZL}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 1 |- align=center | align=left| {{GBR}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 1 |} == Медалистер == ===Ерлер=== {| class="wikitable" |- align=center |width=100 bgcolor=efefef|'''Дисциплина''' |width=200 bgcolor=gold |'''Алтын''' |width=200 bgcolor=silver|'''Күміс''' |width=200 bgcolor=cc9966|'''Қола''' |- | 100 метр еркін стильмен | {{ту|АҚШ}} [[Кларк Скоулз]] | {{ту|Жапония}} [[Хироси Судзуки]] | {{ту|Швеция}} [[Йёран Ларссон]] |- | 400 метр еркін стильмен | {{ту|Франция}} [[Жан Буатё]] | {{ту|АҚШ}} [[Форд Конно]] | {{ту|Швеция}} [[Пер-Улоф Эстранд]] |- | 1500 метр еркін стильмен | {{ту|АҚШ}} [[Форд Конно]] | {{ту|Жапония}} [[Сиро Хасидзумэ]] | {{ту|Бразилия}} [[Тэцуо Окамото]] |- | 100 метр арқамен | {{ту|АҚШ}} [[Йоши Оякава]] | {{ту|Франция}} [[Жильбер Бозон]] | {{ту|АҚШ}} [[Джек Тейлор]] |- | 200 метр брасспен | {{ту|Аустралия}} [[Джон Дэвис]] | {{ту|АҚШ}} [[Боуэн Стассфорт]] | {{ту|Германия}} [[Херберт Кляйн]] |- | Эстафета, 4×200 м еркін стильмен | {{ту|АҚШ}} <br>[[Уэйн Мур]]<br>[[Уильям Вулси]]<br>[[Форд Конно]]<br>[[Джеймс Маклейн]] | {{ту|Жапония}} <br> [[Хироси Судзуки]]<br>[[Ёсихиро Хамагути]]<br>[[Тору Гото]]<br>[[Тэйдзиро Таникава]] | {{ту|Франция}} <br>[[Жозеф Бернардо]]<br>[[Альдо Эминант]]<br>[[Александр Жани]]<br>[[Жан Буатё]] |} ===Әйелдер=== {| class="wikitable" |- align=center |width=100 bgcolor=efefef|'''Дисциплина''' |width=200 bgcolor=gold |'''Алтын''' |width=200 bgcolor=silver|'''Күміс''' |width=200 bgcolor=cc9966|'''Қола''' |- | 100 метр еркін стильмен | [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1949-1956).svg|22px|]] [[Каталин Сёке]] | {{ту|Нидерланд}} [[Йоханна Термёлен]] | [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1949-1956).svg|22px|]] [[Юдит Темеш]] |- | 400 метр еркін стильмен | [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1949-1956).svg|22px|]] [[Валерия Дьенге]] | [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1949-1956).svg|22px|]] [[Эва Новак]] | {{ту|АҚШ}} [[Эвелин Кавамото]] |- | 100 метр арқамен | [[Сурет:Flag of South Africa (1928-1982).svg|22px|]] [[Джоан Харрисон]] | {{ту|Нидерланд}} [[Гертье Вилема]] | {{ту|Жаңа Зеландия}} [[Джин Стюарт]] |- | 200 метр брасспен | [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1949-1956).svg|22px|]] [[Эва Секей]] | [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1949-1956).svg|22px|]] [[Эва Новак]] | {{ту|Ұлыбритания}} [[Элеонор Гордон]] |- | Эстафета, 4×100 м еркін стильмен | [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1949-1956).svg|22px|]] <br>[[Илона Новак]]<br />[[Юдит Темеш]]<br />[[Эва Новак]]<br />[[Каталин Сёке]] | {{ту|Нидерланд}}<br>[[Йоханна Термёлен]]<br />[[Ирма Хейтинг-Схумахер]]<br />[[Мари-Лауисе Линссен-Вассен]]<br />[[Косье ван Ворн]] | {{ту|АҚШ}} <br>[[Жаклин Лавайн]]<br>[[Мэри Степан]]<br>[[Джоан Олдерсон]]<br>[[Эвелин Кавамото]] |} == Қатысқан елдер == Бұл Олимпиадаға 48 елдің 319 спортшысы қатысты: {| | * {{USA}} <small>(30)</small> * {{ARG}} <small>(7)</small> * {{AUS}} <small>(10)</small> * {{AUT}} <small>(3)</small> * {{BEL}} <small>(10)</small> * {{BER}} <small>(2)</small> * {{BRA}} <small>(12)</small> * {{VEN}} <small>(1)</small> * [[Сурет:Flag of South Vietnam.svg|24px|]] [[Вьетнам]] <small>(4)</small> * {{GER}} <small>(9)</small> * [[Сурет:Flag_of_Hong Kong _(1876–1955).svg|24px|]] [[Гонконг]] <small>(4)</small> * {{GUA}} <small>(2)</small> |width=50| |valign=top| * {{DEN}} <small>(9)</small> * {{NZL}} <small>(2)</small> * {{JPN}} <small>(22)</small> * {{ISR}} <small>(1)</small> * {{INA}} <small>(1)</small> * {{ESP}} <small>(3)</small> * {{ITA}} <small>(10)</small> * [[Сурет:Flag_of_Canada_(1921–1957).svg|24px|]] [[Канада]]<small>(9)</small> * {{URS}} <small>(18)</small> * {{CUB}} <small>(2)</small> * {{CHN}} <small>(1)</small> * {{LUX}} <small>(1)</small> |width=50| |valign=top| * [[Сурет:Flag_of_Hungary_(1949-1956).svg|22px|]] [[Мажарстан]] <small>(15)</small> * {{MEX}} <small>(8)</small> * [[Сурет:Flag of Egypt (1922-1958).svg|24px|]] [[Мысыр]] <small>(6)</small> * {{NED}} <small>(13)</small> * {{NOR}} <small>(3)</small> * [[Сурет:Flag of South Africa (1928-1982).svg|22px|]] [[Оңтүстік Африка Одағы]] <small>(6)</small> * {{PAK}} <small>(2)</small> * {{POL}} <small>(7)</small> * {{POR}} <small>(4)</small> * {{ROM}} <small>(1)</small> * [[Сурет:Flag_of_Saar_(1947–1956).svg|24px|]] [[Саар]] <small>(1)</small> * [[Сурет:Flag_of_Singapore_(1946–1952).svg|24px|]] [[Сингапур]] <small>(1)</small> |width=50| |valign=top| * {{URY}} <small>(1)</small> * {{GBR}} <small>(21)</small> * {{IND}} <small>(5)</small> * {{PHI}} <small>(1)</small> * {{FIN}} <small>(13)</small> * {{FRA}} <small>(16)</small> * {{ту|Шри-Ланка}} [[Цейлон]] <small>(1)</small> * {{TCH}} <small>(4)</small> * {{CHI}} <small>(1)</small> * {{SUI}} <small>(8)</small> * {{SWE}} <small>(12)</small> * {{YUG}} <small>(3)</small> |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{1952 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары}} {{Олимпиада ойындарындағы жүзу}} [[Санат:1952 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары]] [[Санат:Олимпиада ойындарындағы жүзу]] q1dm7aesr8u1s359m8estvl9eigvcfm Нұрсұлтан Назарбаев отбасы 0 748301 3407412 3403897 2024-12-04T17:17:15Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Алия_Назарбаева.jpg|Алия_Назарбаева.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Ymblanter|Ymblanter]] [[commons:File:Алия_Назарбаева.jpg|жойған]], себебі: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Алия Назарбаева.jpg|]]. 3407412 wikitext text/x-wiki {{Әулет | атауы = Назарбаевтар отбасы | шынайы атауы = | таңбасы = | таңба тақырыбы = | таңба ені = | сурет = | сурет тақырыбы = | сурет ені = | бірнеше сурет = {{multiple image |align=center |direction=horizontal |image1=Nursultan Nazarbayev (2020-03-10) (cropped).jpg |width1=88 |caption1=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |image2=Sara Nazarbayeva.jpeg |width2=89 |caption2=[[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]] |image3=Dariga Nazarbayeva Senate 1 (cropped).jpg |width3=86 |caption3=[[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]] |image4=Timur Kulibayev (cropped).jpg |width4=91 |caption4=[[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаев]] }} | түр = [[отбасы]] | негізгі үй = | ел = {{байрақ|Қазақстан}} | мерзімі = | қазіргі аймақ = | бұрынғы атаулар = | этимология = | шыққан жер = | пайда болды = | негізін салушы = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | әулет басы = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | соңғы билеуші = | соңғы = | резиденция = | тарихи резиденция = | титул = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]<br>[[Аманат (партия)|Нұр Отан]] басшысы<br>[[Асар партиясы|Асар]] басшысы<br>[[Қазақстан Парламенті Сенатының төрағалары|Сенат төрайымы]]<br>[[Қазақгаз]] төрағасы<br>[[Атамекен (ұлттық палата)|Атамекен]] төрағасы<br>[[Қазтрансойл]] төрағасы | қаратпа сөз = | мүшелер = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]], [[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]], [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]], [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]], [[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]], [[Самат Сатыбалдыұлы Әбіш|Самат Әбіш]], [[Қайрат Сатыбалдыұлы]], басқалары | байланысты мүшелер = [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] †, [[Қайрат Қаматайұлы Шәріпбаев|Қайрат Шәріпбаев]], [[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаев]], [[Димаш Ғабитұлы Досанов|Димаш Досанов]], [[Қайрат Советайұлы Боранбаев|Қайрат Боранбаев]], басқалары | байланысты әулеттер = | ерекшеліктер = | дәстүрлер = | ұран = | ұран аудармасы = | жәдігер = | баспана = | жер иелігі = | ұлты = [[қазақтар]] | тоқтау = | құлауы = | тармағы = | кейінгі әулет = }} [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстанның бірінші президенті]] (1991–2019) және [[Қазақстан Қауіпсіздік кеңесі|Қауіпсіздік кеңесі]]нің бірінші төрағасы (1991–2022) '''Нұрсұлтан Назарбаевтың отбасы''' [[Ұлы жүз]]дің [[шапырашты]] руынан шыққан.<ref name="ruw">{{Cite web|url= https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/koe-chto-predkah-nazarbaeva-genealogicheskoe-drevo-330983/ |title= Кое-что о предках Назарбаева: Генеалогическое древо Президента показали в Алматы |lang= ru |work= tengrinews.kz |date= 2017-11-30 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> [[Нұрсұлтан Назарбаевтың президенттігі|Назарбаев президенттігі]] кезіндегі жаппай [[непотизм]]<ref>{{Cite web|url= https://globalvoices.org/2023/08/31/central-asian-presidents-cannot-stop-appointing-their-relatives-to-high-level-posts/ |title= Central Asian presidents cannot stop appointing their relatives to high-level posts |lang= en |publisher= Global Voices |last= Bekmurzaev |first= Nurbek |date= 2023-08-31 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/press-review-kazakhstan-neighbours-geopolitical-orientations/30588901.html |title= “Непотизм мен жемқорлыққа батқан” Қазақстанның достары мен дұшпандары |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Клевцова |first= Анна |date= 2022-05-02 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> және [[жемқорлық]]<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/investigation-free-economic-zones-in-kazakhstan-whoever-benefits-from-tax-breaks/32657525.html |title= Назарбаевтар, Ізбастин, Құлыбаев және басқалар: кімнің компаниясына салық төлемеуге рұқсат етілген? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Ақаева, Хадиша; Рено, Айя |date= 2023-10-30 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref name="talant">{{Cite web|url= https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/kazakhstan-s-longtime-leader-out-regime-he-built-remains |title= Kazakhstan’s longtime “leader” is out, but the regime he built remains |lang= en |publisher= the Interpreter |last= Talant |first= Bermet |date= 2022-02-14 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> көмегінен оның жанұясы мен туыстары елде үлкен бедел мен байлыққа қол жеткізді. Кейде олар '''Назарбаевтар әулеті''' деп те аталды.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-ex-president-nursultan-nazarbaev-and-his-family/30231621.html |title= Назарбаевтар әулеті ас та төк өмірін тағы да паш етті |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Панниер |first= Брюс |date= 2019-10-23 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-nazarbayevs-luxurious-land-properties/31928110.html |title= Назарбаевтың астанадағы аралы. Жайлаудағы резиденция. Жекеге өткен Үшқоңыр |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Қайыртайұлы |first= Манас |date= 2022-06-05 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://qaz.ulysmedia.kz/news/18899-kesi-aisultan-zhesi-dariga-nazarbaevtar-uletinin-tagy-bir-shyndygy-shkere-boldy/ |title= «Әкесі Айсұлтан, әжесі Дариға»: Назарбаевтар әулеті жайлы тағы бір дерек әшкере болды |lang= kk |work= qaz.ulysmedia.kz |last= Ілияс |first= Бақыт |date= 2024-08-22 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> Толық Назарбаевтың президенттігі мен ізбасары [[Қасым-Жомарт Тоқаевтың президенттігі|Тоқаев билігі]]нің бірінші жылдарында Назарбаевтар әулеті саяси тұрғыдан өте ықпалды болды.<ref name="neqaldi">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-nursultan-nazarbaev-what-other-privileges-does-the-ex-president-have/32708620.html |title= Назарбаевта не қалды? Экс-президенттің билігі мен байлығы |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Қайыртайұлы |first= Манас |date= 2023-12-01 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> [[2022 жылғы Қазақстандағы наразылық шаралары|Қаңтар оқиғасы]]нан кейін Назарбаевтар, соның ішінде [[Елбасы]] болмай қалған Нұрсұлтан Әбішұлының өзі,<ref name="neqaldi" /> сонымен қатар олардың өзге де туыстары бірнеше лауазымдардан және атақтардан айырылды,<ref name="talant" /> алайда [[Азаттық радиосы]] әулеттің әлі де ықпалды екенін айтады.<ref name="neqaldi" /><ref name="sharipbaev" /> 2023 жылы Тимур, Динара Құлыбаевтар, Дариға, Нұрбол Назарбаевтар мен Нұрәлі Әлиев Қазақстандағы 50 ең ауқатты адамдар қатарына енді.<ref name="neqaldi" /> == Өз отбасы == === Әйелдері === ==== Сара Назарбаева ==== [[Сурет:Stamps of Kazakhstan, 2013-37.jpg|нобай|оңға|Сара мен Нұрсұлтан Назарбаевтар бейнеленген пошта маркасы, 2013 жыл]] {{Толық мақала|Сара Алпысқызы Назарбаева}} Сара Назарбаева, Нұрсұлтан Назарбаевтың тұңғыш және жалғыз ресми әйелі,{{efn|Қазақстан заңнамасында адамның бірден бірнеше некеге тұруы заңсыз.<ref>{{Cite web|url= http://law.gov.kz/client/#!/doc/62568/kaz |title= Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы |lang= kk |work= law.gov.kz |accessdate= 2024-11-10}}</ref>}} 1941 жылғы 12 ақпанда, [[Қарағанды облысы]]ндағы [[Қызылжар (Қарағанды облысы)|Қызылжар]]да дүниеге келген.<ref name="zakonsara">{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30171749 |title= Назарбаева (Кунакаева) Сара Алпысовна (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Ол [[арғын]] тайпасының [[қуандық]] руының Мұрат бөлімінен шыққан.<ref>{{кітап|тақырыбы= Алтай шежіресі |авторы= жауапты редактор Хакім Омар; құрастырушы Ісләмов Ібрахым (Жақан) |орны= Алматы |баспасы= «Темірқазық» баспасы |жыл= 2014}}</ref> 1962 жылғы 25 тамызда басталған некесіне<ref name="sara" /> дейін ол Қарағанды металлургия комбинатындағы металлург еді.<ref name="zakonsara" /> Назарбаев президенттігі кезінде Сара Алпысқызы «[[Бөбек қоры|Бөбек]]<nowiki></nowiki>» республикалық балалар қайырымдылық қорының президенті және [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ]] құрметті профессоры сияқты атақ-лауазымдарға және 1-дәрежелі [[Достық ордені]], Достастық жұлдызы және басқа да кішігірім марапаттарға ие болды.<ref name="zakonsara" /> 2023 жылы Сара Алпысқызының Назарбаев тегін туған тегіне ауыстырғаны жайлы хабарланды. Бұл өзгерісті оның жеке кәсіпкер есімінің ауысуы және жалпы жаңалықтарда жоқ болуы көрсетті, алайда Назарбаевтың ресми сайты ол әлі де оның жалғыз заңи жұбайы деп хабарлайды.<ref>{{Cite web|url= https://kaztag.kz/ru/news-of-the-day/ofitsialnaya-supruga-eks-prezidenta-kazakhstana-otkazalas-ot-familii-nazarbaeva |title= Официальная супруга экс-президента Казахстана отказалась от фамилии Назарбаева |lang= ru |work= kaztag.kz |date= 2023-04-17 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ==== Гүлнар Рақышева ==== Түрлі дереккөздерде, соның ішінде [[Азаттық радиосы]]нда және [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]]тің кітабы Гүлнар Оразқызы Рақышеваның Нұрсұлтан Назарбаевтың екінші бейресми әйелі екені хабарланады және де бұл ақпаратты ресми түрде ешкім растамаған, жоққа шығармаған да.<ref name="gulnar">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/investigation-who-is-gulnara-rakisheva/32684644.html |title= Назарбаевтың "екінші әйелі" Гүлнара Рақышева деген кім? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Қайыртайұлы, Манас; Бақытжан, Мейірім |date= 2023-11-16 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Гүлнар Рақышева мен Назарбаевтың қатынасы жайлы тұңғыш рет өзінің «Өкіл қайын ата» кітабында Нұрсұлтан Әбішұлының күйеу баласы [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] баяндады. Бұрын стюардесса болған Рақышева Назарбаевпен қарым-қатынас бастағалы бұл қызметінен кетті де, көп ұзамай [[Air Astana]] вице-президенті болды. Сол уақытқа қарай Рақышева әкесінің де мансабы өсе кетті.<ref name="gulnar" /> Гүлнар Рақышева 1970 жылғы 2 наурызда, Ресейдің [[Тула]] қаласында дүниеге келген. Сол жылдарға қарай оның әкесі Ораз Рақышев Ресейде әскери қызметін өтеп жатқан еді. 1981–1986 жылдары Рақышев [[Мажарстан]]ға жіберілді де, қызы {{iw|Мор (қала)|Мор|hu|Mór (település)}} қаласындағы мектепте оқыды. Дәл қазір Гүлнар Оразқызы — 40 мекенжайда тіркелген «ФИРМА ШАРМ» компаниясының иесі. 2023 жылы бұл компания жыл сайынғы ақша айналымы 100 миллион теңгенің айналасында болды. Ол, оған қоса, — Sergio Group мен «Мой сервис» компаниялары тең құрылтайшыларының бірі және «Барыс» қайырымдылық қорының иесі. 2023 жылы Sergio Group компаниясының жыл сайынғы ақша түсімі 4–6 млрд теңге аралығында еді.<ref name="gulnar" /> Рахат Әлиев, оған қоса, Рақышеваның Назарбаевтан туған екі қыз баласы бар<ref name="egewquyriq">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/32723488.html |title= "Көре алмайтын егеуқұйрық". Назарбаевтың "екінші әйелінің" аккаунты Азаттық тілшісіне жазды |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Қайыртайұлы, Манас |date= 2023-12-09 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> және ол [[Испания]]да тұрады деп хабарлаған. Алайда әлеуметтік желілерде оның бір есе [[Алматы]]да, басқа кезде [[Астана]]да тұратыны көрсетілген.<ref name="gulnar" /> 2023 жылы Рақышева Назарбаевпен қатынасын жоққа шығарғандай болды.<ref name="egewquyriq" /> ==== Әсел Құрманбаева ==== Әсел Тілектесқызы Құрманбаева<ref name="qurmanbaeva" /> (туғанында Исабаева), Назарбаевтың үшінші бейресми әйелі және Сара Алпысқызынан басқа расталған жалғыз жолдасы, 1981 жылы [[Алматы]]да дүниеге келген.<ref>{{Cite web|url= https://centrasia.org/person2.php?st=1633422133 |title= КУРМАНБАЕВА (ИСАБАЕВА) Асель Тлектескызы |lang= ru |work= centrasia.org |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Оның әкесі — 20 жыл бойы Алматыдағы аграрлық университетті басқарып келе жатқан Тілектес Есболов. Хореограф мамандығына оқыған Исабаева бір кезде [[Мисс Қазақстан]] атанды.<ref name="qurmanbaeva" /> 2024 жылы Құрманбаеваның [[Дубай]]дың Palm Jumeirah атты үйлерінде нарықтағы құны 900 миллион теңгеден (2 миллион доллар) басталатын үш бөлмелі пәтері бар болғаны хабарланды және ол, оған қоса, сол кезде Астана Балет театрының арт-жетекшісі болды. Оның есімі оффшорлық компаниялар арқылы 30 миллион доллар алғаны туралы халықаралық тергеуде де аталған.<ref>{{Cite web|url= https://stan.kz/nyrsyltan-nazarbaevtin-zansiz-408184/ |title= "Құны 2 миллиард теңге": Назарбаевтың "әйелдері" мен туыстарының Дубайда қандай үйлері бар? |lang= kk |work= stan.kz |date= 2024-10-18 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> 2023 жылы Назарбаев өз кітабында Құрманбаеваның өзінің [[тоқал]]ы болғанын және екеуінің Тауман (2005 жылы туған) және Бәйкен (2009 жылы туған) есімді екі ұл баласының бар екенін жария етті. Құрманбаева мен Назарбаевтың [[Исламдағы неке|мұсылманша неке]]де тұрғаны да айтылды.<ref name="toqal" /> === Балалары === [[Сурет:Dariga Nazarbayeva 2019 (cropped).jpg|нобай|оңға|Назарбаевтың ең үлкен қызы, Дариға Назарбаева, 2019 жыл]] Нұрсұлтан Назарбаевтың [[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Алпысқызы]]мен ресми некесінен үш қызы, Әсел Құрманбаевамен бейресми некесінен екі ұлы бар және [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]]тің хабарлауынша Гүлнар Рақышевадан туған екі қызы бар. Осыған сүйене отырып жалпылама айтқанда, Нұрсұлтан Назарбаевтың белгілі 7 баласы; 2 ұлы мен 5 қызы бар. ==== Сара Назарбаевадан туғандары ==== ===== Дариға Назарбаева ===== {{Толық мақала|Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева}} 1963 жылғы 7 мамырда туған Дариға Назарбаева — бірнеше мемлекеттік қызметтерге, соның ішінде [[Қазақстан Парламенті Сенатының төрағалары|Сенат төрайымы]], [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министр орынбасары]], [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Сенатор]], [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс депутаты]] және Мәжілістегі [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] фракциясының төрайымы сияқты лауазымдарға ие болған саясаткер.<ref name="dariga" /> Ол — [[Панама архиві]]нде офшор компанияларына ие болған деп айтылған Назарбаевтың үлкен қызы.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/world-panama-paper-nazarbaeva/29310339.html |title= "Панама архивінде" Дариға Назарбаеваның аты тағы да аталды |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2018-06-21 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ===== Динара Құлыбаева ===== {{Толық мақала|Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева}} 1967 жылғы 19 тамызда туған Динара Құлыбаева (туғанында Назарбаева) — Нұрсұлтан Назарбаевтың екінші және ортаншы қызы.<ref name="nebelgili">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-elbasy-nazarbayev-family/31919311.html |title= Қамауда, тергеу назарында, күдікті. Назарбаевтың жақындары жайлы қазірге дейін не белгілі? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2022-06-24 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> [[Қазақстан Халық банкі|Халық банкі]]н бақылайтын<ref name="nebelgili" /> Динара Нұрсұлтанқызы мен күйеуі [[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаев]] әрқайсысының байлығы 2024 жылы 5 миллиард доллар құрды. Ол, Құлыбаевпен бірге, — Қазақстандағы екінші ең бай адам.<ref>{{Cite web|url= https://kz.kursiv.media/kk/2024-04-02/aelemdegi-eng-baj-adamdar-tizimine-alty-qazaqstandyq-endi/?utm_source=in_materials |title= Әлемдегі ең бай адамдар тізіміне алты қазақстандық енді |lang= kk |work= kz.kursiv.media |last= Құдайберген |first= Құралай |date= 2024-04-02 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Құлыбаева — [[Forbes]]-тың дүние жүзі миллиардерлер тізімінде болған жалғыз Орталық Азиялық әйел адам.<ref>{{Cite web|url= https://forbes.kz/ranking/object/55 |title= Динара Кулибаева |lang= ru |publisher= [[Forbes]] |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ===== Әлия Назарбаева ===== {{Толық мақала|Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева}} 1980 жылғы 3 ақпанда, [[Алматы]]да туған<ref name="alya" /> Әлия Назарбаева — Нұрсұлтан Назарбаевтың кенже қызы.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/32992108.html |title= Әлия Назарбаева "жаңа Қазақстанға" қауіп төндіріп тұр ма? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Риклтон |first= Крис |date= 2024-06-14 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ==== Гүлнар Рақышевадан туғандары ==== Назарбаевтың бұрынғы күйеу баласы [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] оның Рақышевадан туған екі қыз баласы бар болғанын<ref name="egewquyriq" /> және олардың [[Испания]]да тұратынын хабарлаған.<ref name="gulnar" /> ==== Әсел Құрманбаевадан туғандары ==== 2023 жылы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Менің өмірім» кітабында [[тоқал]]ы Әсел Құрманбаевадан Тауман (2005 жылы туған) мен Бәйкен (2009 жылы туған) есімді екі ұлының бар болғанын жария етті. Құрманбаева мен Назарбаевтың [[Исламдағы неке|мұсылманша неке]]де тұрғаны да айтылды.<ref name="toqal" /> Тауман Нұрсұлтанұлы 2005 жылғы 6 сәуірде дүниеге келген.<ref name="passport" /> 2023 жылғы сәуірде Тауман [[Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі|Энергетика министрі]] [[Алмасадам Майданұлы Сәтқалиев|Алмасадам Сәтқалиев]]тың қызы Анаделя Майдановаға үйленді.<ref name="tawmanuyl" /> Бәйкен Нұрсұлтан 2008 жылғы 5 желтоқсанда дүниеге келді.<ref name="passport" /> === Немерелері === Назарбаевтың белгілі 10 [[жиен]] немересі бар: Дариғаның 3 баласы,<ref name="dariga" /> Динараның 3 баласы<ref>{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30120633 |title= Кулибаева Динара Нурсултановна (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-10}}</ref> және Әлияның 4 баласы<ref name="alya" /> бар. Төменде Назарбаевтың ең белгілі жиендері ғана берілген: ==== Нұрәлі Әлиев ==== {{Толық мақала|Нұрәлі Рахатұлы Әлиев}} Нұрәлі Рахатұлы Әлиев — кәсіпкер. Рахат Әлиев пен Дариға Назарбаевтың үлкен ұлы<ref name="nuraliy">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/32530474.html |title= Назарбаевтың жиен немересі Нұрәлі Әлиев "Транстелеком" директорлар кеңесіне жетекшілік етеді |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2023-08-03 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> және осылайша Назарбаевтың тұңғыш жиені. Нұрәлі Әлиев үйленген, төрт баласы бар.<ref>{{Cite web|url= https://kaz.nur.kz/society/2049731-nazarbaevtyn-zieni-nurali-aliev-astanaga-keldi-foto/ |title= Назарбаевтың жиен немересі Нұрәлі Әлиев Астанаға келді (фото) |lang= kk |work= kaz.nur.kz |date= 2023-12-07 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> 2023 жылғы қыркүйекте [[2022 жылғы Қазақстандағы наразылық шаралары|Қаңтар оқиғасы]]нан кейінгі Назарбаевтардың лауазым мен атақ жоғалтқанына қарамастан [[Транстелеком]]дағы көшбасшылыққа қол жеткізді.<ref name="nuraliy" /><ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-how-nazarbayev-s-grandson-nurali-aliyev-took-over-transtelecom/32578822.html |title= Назарбаевтың жиені Нұрәлі Әлиев "Транстелекомға" қалай қол жеткізді? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Бақытжан |first= Мейірім |date= 2023-09-05 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ==== Айсұлтан Назарбаев ==== {{Толық мақала|Айсұлтан Рахатұлы Назарбаев}} 1990 жылғы 26 тамызда туған Айсұлтан Назарбаев<ref name="aisultan1" /> — футболшы және кәсіпкер. Ресми өмірбаянындағы ақпарат бойынша Айсұлтан — Назарбаевтың жиені, Рахат Әлиев пен Дариға Назарбаеваның екінші ұлы.<ref>{{Cite web|url= https://turkystan.kz/article/79388-ays-ltan-nazarbaev-tegin-zgertti-nege |title= Айсұлтан Назарбаев тегін өзгертті. Неге? |lang= kk |work= turkystan.kz |date= 2019-04-15 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Өмірінің соңына қарай ол әлеуметтік желілерде әкесінің Назарбаевтың өзі болғанын айтты және өміріне қауіп төнгенін хабарлады. Айсұлтанның әкесі — Рахат Әлиев деген ДНҚ құжат жалған болып шықты да, оның шынайы ата-анасы белгісіз.<ref>{{Cite web|date=2020-02-13|title=Рахат Алиев не является биологическим отцом Айсултана?|url=http://www.exclusive.kz/expertiza/obshhestvo/120439/?fbclid=IwAR2DWMAy7lm7IGHF5bSaMlSFVQE9dgzlZnPguUzjwLi5FC4_iyAjwlDn9dQ|accessdate=2020-08-21|publisher=Exclusive|lang=ru}}</ref><ref>{{Cite web|work=holanews.kz|date=2020-02-13|title="Он – не сын Рахата" – о реакции на смерть Айсултана Назарбаева|url=https://holanews.kz/news/71936/|accessdate=2020-08-21|publisher=HOLA News|lang=ru}} {{Wayback|date=2020-09-19|url= https://web.archive.org/web/20200919185748/https://holanews.kz/news/71936/}}</ref> 2020 жылғы 16 тамыз күні [[Лондон]]да Айсұлтан Назарбаев қайтыс болды.<ref name="aisultan1">{{Cite web|url= https://baq.kz/ays-ltan-nazarbaev-30-zhasynda-aytys-boldy_230510/ |title= Айсұлтан Назарбаев 30 жасында қайтыс болды |lang= kk |work= baq.kz |date= 2020-08-16 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Британдық коронер Айсұлтанның есірткі тәуелдігінен өзі қайтыс болғанын айтты.<ref>{{Cite web|url= https://rus.azattyq.org/a/31168518.html |title= Британский коронер: Айсултан Назарбаев умер своей смертью, из-за наркозависимости |lang= ru |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2021-03-25 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ==== Венера Назарбаева ==== 1995 жылғы 24 қазанда туған<ref name="venera">{{Cite web|url= https://stan.kz/venera-nazarbaeva-kelin-bolgan-shayzh%D2%AF/ |title= Венера Назарбаева келін болып түскен Шайжүнісовтер әулеті жайлы не білеміз |lang= kk |work= stan.kz |date= 2018-06-25 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Венера Назарбаева — Рахат Әлиев пен Дариға Назарбаеваның кенже баласы және жалғыз қызы.<ref>{{Cite web|url= https://365info.kz/2018/06/dariga-nazarbaeva-vydala-zamuzh-edinstvennuyu-doch |title= Дарига Назарбаева выдала замуж единственную дочь |lang= ru |work= 365info.kz |last= Иргалиев |first= Ермек |date= 2018-06-25 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> 2018 жылы ол «Шайжүнісовтер әулетіне» келін болып түсті.<ref name="venera" /> == Ата-тегі == Нұрсұлтан Назарбаев [[Ұлы жүз]]дің [[шапырашты]] руынан шыққан.<ref name="ruw" /> Оның шежіресі: Нұрсұлтан, Әбіш, Назарбай, Көшек, Қарасай, Есқожа, Шапырашты.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/Kazakhstan_astana_president_nazarbayev_museum/1756839.html |title= Саф алтыннан жасалған шежіре, Назарбаевтың Астанадағы мұражайына саяхат |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Елеуова |first= Құндыз |date= 2009-06-18 |accessdate= 2024-11-11}}</ref> Нұрсұлтан Назарбаевтың әкесі мен анасы болған Әбіш пен Әлжан Назарбаевтар шаруалар болатын. Өрт сөндірмек болғанда Әбіш қолын жарақаттап алды да, әскери қызметке бара алмай қалды.<ref name="future">{{кітап|авторы= Назарбаев, Нұрсұлтан |тақырыбы= Nursultan Nazarbayev: My Life, My Times and My Future... |жыл= 1998 |баспасы= Pilkington Press |isbn= 1899044191}}</ref> [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тың аяғында отбасы [[Шамалған (ауыл)|Шамалған]] ауылына оралды, онда 1948 жылы Назарбаев мектепке барып, [[орыс тілі]]н үйрене бастады; осы кезде ол нағашы атасымен тұратын, ата-анасының бұл жерде қысқа мерзім бойы баспанасы болмаған еді. Кейінірек Назарбаевтың өзі олармен араласа отырып, орыс тілін меңгеру үшін негізінен этникалық орыстар тұратын Шамалғанның жоғарғы бөлігіне көшті.<ref name="sara" /><ref name="future" /> == Әулет мүшелері == === Мүшелер кестесі === ;Назарбаевтың тікелей отбасы {{Tree chart/start|align=center|summary=An example family tree}} {{Tree chart| | | |Sara |-|v|-| NAN |P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P |P|P|P|P|P|P|P|P|P|M|P|P|P|P|P|P|P| Asel| |Sara=[[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]]|NAN=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]{{efn|Нұрсұлтан Назарбаевтың екінші әйелі делінетін Гүлнар Рақышевамен қарым-қатынасы ресми түрде расталмаған|name=raqyseva}}|Asel=Әсел Құрманбаева}} {{Tree chart| | | | | | | |)|-|-|-|v|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|.||,|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|.|||||,|-|^|-|.}} {{Tree chart| | | Rahat |V| Dariga | |Dinara|-|-|-|v|-|Timur| |Aqaev|~|Aliya|~|~|~|~|V|~|Khasenov||Dosanov|||Tawman||Bayken|Rahat=[[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]]|Dariga=[[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]|Dinara=[[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]]|Timur=[[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаев]]|Aliya=[[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]]|Aqaev=[[Айдар Асқарұлы Ақаев|Айдар Ақаев]]|Khasenov=Данияр Хасенов|Dosanov=[[Димаш Ғабитұлы Досанов|Димаш Досанов]]|Tawman=Тауман Нұрсұлтанұлы<ref name="passport">{{Cite web|date=2014-04-28|title=Третья супруга президента Казахстана и их дети – ФОТО|url= https://oxu.az/ru/v-mire/tretya-supruga-prezidenta-kazahstana-i-ih-deti-foto |accessdate=2024-11-17|publisher=oxu.az|lang=ru}}</ref>|Bayken=Бәйкен Нұрсұлтан<ref name="passport" />}} {{Tree chart||,|-|-|-|+|-|-|-|.| | | ,|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|-|.|||,|-|-|-|-|(||||||)|-|.}} {{Tree chart|Nurali||Aisultan||Venera||Altay||Deniza||Nabi||Alishya||Tiara|| Alsara|||Aylana||Aldiyar|Nurali=[[Нұрәлі Рахатұлы Әлиев|Нұрәлі Әлиев]] |Aisultan=[[Айсұлтан Рахатұлы Назарбаев|Айсұлтан Назарбаев]]{{Efn|name=aisultan|Өмірінің соңғы жылдарына қарай Айсұлтан Назарбаев шынайы әкесінің Нұрсұлтан Әбішұлы екенін айтқан. Бұл ақпаратты растайтын, не жоққа шығаратын еш құжат жоқ, бұрын көрсетілген ДНҚ құжаты шынайы емес болды.<ref>{{Cite web|date=2020-02-13|title=Рахат Алиев не является биологическим отцом Айсултана?|url=http://www.exclusive.kz/expertiza/obshhestvo/120439/?fbclid=IwAR2DWMAy7lm7IGHF5bSaMlSFVQE9dgzlZnPguUzjwLi5FC4_iyAjwlDn9dQ|accessdate=2020-08-21|publisher=Exclusive|lang=ru}}</ref><ref>{{Cite web|work=holanews.kz|date=2020-02-13|title="Он – не сын Рахата" – о реакции на смерть Айсултана Назарбаева|url=https://holanews.kz/news/71936/|accessdate=2020-08-21|publisher=HOLA News|lang=ru}} {{Wayback|date=2020-09-19|url= https://web.archive.org/web/20200919185748/https://holanews.kz/news/71936/}}</ref>}}|Venera=Венера Назарбаева|Altay=Алтай Құлыбаев|Deniza=Дениза Құлыбаева|Nabi=Нәби Құлыбаев|Alishya=Әлишия Құлыбаева|Tiara=Тиара Хасенова|Alsara=Алсара Хасенова|Aylana=Айлана Досанова|Aldiyar=Алдияр Досанова}} {{Tree chart/end}} ;Назарбаевтың қалған белгілі туыстары {{Tree chart/start|align=center}} {{Tree chart| | | |Abish |-|v|-| Aljan | |Abish=Әбіш Назарбаев|Aljan=Әлжан Назарбаева}} {{Tree chart| | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|v|-|-|-|-|-|-|-|v|-|-|-|-|-|-|-|.}} {{Tree chart| | | Sara |v| Elbasi|V|Asel| |Satybaldy|v|Svetlana||Anipa||Guljan|v|Bolat|-|Mayra||Sara=[[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]]|Elbasi=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]|Asel=Әсел Құрманбаева|Satybaldy=Сатыбалды Назарбаев|Svetlana=Светлана Назарбаева|Anipa=Әнипа Назарбаева|Guljan=Гүлжан Назарбаева|Bolat=Болат Назарбаев{{efn|Болат Назарбаевтың Гүлнұр Назарбаевамен некесі ресми түрде расталмаған}}|Mayra=Майра Құрманғалиева}} {{Tree chart| |,|-|-|-|+|-|-|-|.| | | ||,|-|-|^|-|.||||||||,|-|^|v|-|-|.}} {{Tree chart| Dariga | | Dinara | | Aliya | | ||Qayrat||Samat|||||Gulmira||Qunduz ||Nurbol|Dariga=[[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]|Dinara=[[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]]|Aliya=[[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]]|Qayrat=[[Қайрат Сатыбалдыұлы]]|Samat=[[Самат Сатыбалдыұлы Әбіш|Самат Әбіш]]|Gulmira=Гүлмира Әбішева|Qunduz=Құндыз Назарбаева|Nurbol=Нұрбол Назарбаев}} {{Tree chart/end}} === Мүшелер тізімі === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" !Туғаны !Қайтыс<br>болғаны !Суреті !Аты-жөні !Назарбаевқа туыстығы !Лауазымы !Мамандығы !Дереккөз |- |1903 |1971 | |Әбіш Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаевтың әкесі | |шаруа |<ref name="pravda">{{Cite web|url= https://kazpravda.kz/c/1278113868/ |title= Друг. Человек. Лидер |lang= ru |work= kazpravda.kz |publisher= Казахстанская Правда |date= 2010-07-03 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1910 |1977 | |Әлжан Назарбаева |Нұрсұлтан Назарбаевтың анасы | |шаруа |<ref name="pravda" /> |- |1940 | |[[Сурет:Nazarbayev, September 2019.jpg|90px]] |[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Өзі |[[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]<br>{{small|(1991–2019)}}<br>[[Елбасы]]<br>{{Small|(2010–2022)}}<br>[[Қазақстан Қауіпсіздік кеңесі|Қауіпсіздік кеңесі]]нің басшысы<br>{{Small|(1991–2022)}} |металлург |<ref name="pravda" /> |- |1947 |1981 | |Сатыбалды Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаевтың інісі |— | | |- |1950 | | |Әнипа Назарбаева |Нұрсұлтан Назарбаевтың қарындасы |«Кенжехан», «Кенжехан-2» базарларының негізін қалаушы | | |- |1953 |2023 | |Болат Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаевтың інісі |— |механик, заңгер |<ref>{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34284797 |title= Назарбаев Болат Абишевич (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-11}}</ref> |- |1941 | |[[Сурет:Sara Nazarbayeva.jpeg|90px]] |[[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың бірінші әйелі |[[Бөбек қоры]]ның президенті |металлург |<ref name="sara">{{кітап|сілтеме= https://elbasy.kz/sites/default/files/2020-12/Nursultan%20Nazarbayev.%20Biography.pdf |тақырыбы= Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВ. Өмірбаян |шынайы атауы= Нурсултан НАЗАРБАЕВ. Биография |баспасы= Деловой Мир Астана |жыл= 2012 |беттері= 54 |isbn= 978-601-7259-37-2}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20210402135618/https://elbasy.kz/sites/default/files/2020-12/Nursultan%20Nazarbayev.%20Biography.pdf |date= 2021-04-02}}</ref> |- |1970 | | |Гүлнар Рақышева |Нұрсұлтан Назарбаевтың «екінші» әйелі{{efn|name=raqyseva}} |[[Air Astana]] вице-президенті |стюардесса |<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/investigation-who-is-gulnara-rakisheva/32684644.html |title= Назарбаевтың "екінші әйелі" Гүлнара Рақышева деген кім? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Қайыртайұлы, Манас; Бақытжан, Мейірім |date= 2023-11-16 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1980 | | |Әсел Құрманбаева |Нұрсұлтан Назарбаевтың [[тоқал]]ы |Астана Балет театрының арт-менеджері |хореограф, [[Мисс Қазақстан]] |<ref name="toqal">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kaz-memoire-of-nazabayev-social-media-reaction/32710845.html |title= "Тоқалдан туған балаларын заңдастыру" ма? Әлеуметтік желіде Назарбаевтың кітабы жайлы не жазды? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2023-12-02 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref name="qurmanbaeva">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/31491968.html |title= Miss Kazakhstan, "Астана балет" менеджері. Назарбаевтың "тоқалы" Әсел Құрманбаева кім? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Қайыртайұлы, Манас; Қалмұрат, Аян |date= 2021-10-04 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1963 | |[[Сурет:Dariga Nazarbayeva 2019 (cropped).jpg|90px]] |[[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың тұңғыш қызы |[[Қазақстан Парламенті Сенатының төрағалары|Сенат төрайымы]]<br>{{Small|(2019–2020)}}<br>[[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министр орынбасары]]<br>{{Small|(2015–2016)}}<br>[[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Сенатор]]<br>{{Small|(2019–2020)}}<br>[[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс депутаты]]<br>{{Small|(2004–2007;<br>2012–2015;<br>2021–2022)}} |тарихшы, саясаттанушы |<ref name="dariga">{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30099807&pos=1;-16#pos=1;-16 |title= Назарбаева Дарига Нурсултановна (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1967 | | |[[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың екінші қызы |Нұрсұлтан Назарбаев білім қорының директоры<br>{{small|(2009 бастап)}} |экономист, педагог |<ref>{{Cite web|url= https://www.foundation.kz/kz/2018-10-07-17-20-23/direktor-lebizi.html |title= Директор лебізі |lang= kk |publisher= Назарбаев білім қорының ресми сайты |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1980 | | |[[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың кенже қызы |«Жасыл ел» кеңесінің төрайымы<br>{{small|(2009 бастап)}} |заңгер, экономист, халықаралық қатынастар, продюсер |<ref name="alya">{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30171711 |title= Назарбаева Алия Нурсултановна (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1970 | | |[[Қайрат Сатыбалдыұлы]] |Нұрсұлтан Назарбаев інісі, Сатыбалды Назарбаевтың ұлы |[[Аманат (партия)|Нұр Отан]] хатшысы<br>{{small|(2010–2015)}}<br>[[Астана әкімі]]нің орынбасары<br>{{small|(1998–2000)}} | | |- |1970 | | |[[Самат Сатыбалдыұлы Әбіш|Самат Әбіш]] |Нұрсұлтан Назарбаев інісі, Сатыбалды Назарбаевтың ұлы |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] төрағасының бірінші орынбасары<br>{{small|(2015–2022)}} |заңгер | |- |1970 | | |Нұрбол Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаев інісі, Болат Назарбаевтың ұлы |[[Алматы облысы]] Ішкі істер департаменті төрағасының орынбасары<br>{{small|(2014–2017)}} |заңгер | |- |2005 | | |Тауман Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаевтың ұлы | | |<ref name="tawmanuyl">{{Cite web|url= https://kaz.orda.kz/nursultan-nazarbaevtyng-tungghysh-uly-tawman-energetika-ministrining-qyzyna-uejlendi-baq/ |title= Нұрсұлтан Назарбаевтың тұңғыш ұлы Тауман энергетика министрінің қызына үйленді — БАҚ |last= Адильченов |first= Ильдар |lang= kk |work= kaz.orda.kz |date= 2023-04-15 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |2008 | | |Бәйкен Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаевтың ұлы | | |<ref>{{Cite web|url= https://kaz.orda.kz/nursultan-nazarbaev-ekinshi-ret-yjlengenin-malimdedi-121366/ |title= Нұрсұлтан Назарбаев екінші рет үйленгенін мәлімдеді |lang= kk |work= kaz.orda.kz |last= Адильченов |first= Ильдар |date= 2023-11-30 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1962 |2015 |[[Сурет:Rakhat Aliyev.jpg|90px]] |[[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың бұрынғы күйеу баласы, [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]ның күйеуі |[[Қазақстан елшілерінің тізімі#Аустрия|Аустриядағы елші]]<br>{{Small|(2002–2005;<br>2007)}}<br>[[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|Сыртқы істер министрі]]нің бірінші орынбасары<br>{{Small|(2005–2007)}} |хирург, құқықтанушы, заңгер |<ref>{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30127950 |title= Алиев Рахат Мухтарович (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1963 | | |[[Қайрат Қаматайұлы Шәріпбаев|Қайрат Шәріпбаев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың күйеу баласы, [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]ның күйеуі |[[ҚазТрансГаз]] басқарма төрағасы |агроном |<ref name="sharipbaev">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-investigation-nazarbayevs-son-in-law-kairat-sharipbayev/31454580.html |title= Дариғаның «күйеуі» Қайрат Шәріпбаевтың құпия бизнесі бар ма? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Қалмұрат |first= Аян |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1966 | |[[Сурет:Timur Kulibayev (cropped).jpg|90px]] |[[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың күйеу баласы, [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]]ның күйеуі |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық Олимпиадалық комитеті|ҰОК]] төрағасы<br>{{Small|(2015–2024)}}<br>[[Қазақстан темір жолы]] төрағасы<br>{{Small|(2009–2011)}}<br>[[Самұрық-Қазына]] төрағасы<br>{{Small|(2011)}} |экономист |<ref>{{Cite web|url= https://baq.kz/persons_directory/-lybaev-timur-as-ar-ly/ |title= Құлыбаев Тимур Асқарұлы |lang= kk |work= baq.kz |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1976 |2020 | |[[Айдар Асқарұлы Ақаев|Айдар Ақаев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың бұрынғы күйеу баласы, [[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]]ның күйеуі |[[Бител]] операторының төрағасы<br>[[Манас (әуежай)|Манас]] әуежайының тең иесі |саясаткер, кәсіпкер |<ref>{{Cite web|url= https://baq.kz/persons_directory/-lybaev-timur-as-ar-ly/ |title= Құлыбаев Тимур Асқарұлы |lang= kk |work= baq.kz |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1981 | | |[[Димаш Ғабитұлы Досанов|Димаш Досанов]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың күйеу баласы, [[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]]ның күйеуі |[[ҚазТрансОйл]] басшысы<br>{{Small|(2016–2022)}}<br>[[Қазақстан Республикасы Ұлттық баскетбол федерациясы|Баскетбол федерациясы]]ның төрағасы<br>{{Small|(2017 бастап)}} |финансист, әкімші, халықаралық қатынастар |<ref>{{Cite web|url= https://knews.kg/2023/07/26/byvshij-muzh-alii-nazarbaevoj-vernulsya-v-semyu-smi/ |title= Бывший муж Алии Назарбаевой вернулся в семью — СМИ |lang= ru |publisher= KNEWS |date= 2023-07-26 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://ulysmedia.kz/analitika/15371-nazarbaevskie-na-vykhod-kto-iz-rodstvennikov-i-priblizhennykh-pervogo-prezidenta-rasplatilsia-za-grekhi-semi/ |title= Назарбаевские, на выход: кто из родственников и приближённых первого президента расплатился за грехи семьи |lang= ru |work= ulysmedia.kz |last= Құрманов |first= Байтас |date= 2023-04-27 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1985 | | |[[Нұрәлі Рахатұлы Әлиев|Нұрәлі Әлиев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың жиен немересі, [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]ның ұлы |[[Транстелеком]] басшысы<br>{{Small|(2023 бастап)}} |кәсіпкер, экономист | |- |1990 | | |[[Айсұлтан Рахатұлы Назарбаев|Айсұлтан Назарбаев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың жиен немересі, [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]ның ұлы делінеді{{efn|name=aisultan}} |[[Транстелеком]] басшысы<br>{{Small|(2023 бастап)}} |кәсіпкер, экономист | |- |1995 | | |Венера Назарбаева |Нұрсұлтан Назарбаевтың жиен немересі, [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]ның қызы |— |— | |- |} == Қосымша ақпарат == {{Notelist}} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Назарбаевтар әулеті]] [[Санат:Қазақстан президенттерінің отбасылары]] [[Санат:Саяси әулеттер]] ec33crsg6x58fgd7150ebfa7uyn9khd 3407565 3407412 2024-12-05T11:22:05Z Шайнүсіп 161753 3407565 wikitext text/x-wiki {{Әулет | атауы = Назарбаевтар отбасы | шынайы атауы = | таңбасы = | таңба тақырыбы = | таңба ені = | сурет = | сурет тақырыбы = | сурет ені = | бірнеше сурет = {{multiple image |align=center |direction=horizontal |image1=Nursultan Nazarbayev (2020-03-10) (cropped).jpg |width1=88 |caption1=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |image2=Sara Nazarbayeva.jpeg |width2=89 |caption2=[[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]] |image3=Dariga Nazarbayeva Senate 1 (cropped).jpg |width3=86 |caption3=[[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]] |image4=Timur Kulibayev (cropped).jpg |width4=91 |caption4=[[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаев]] }} | түр = [[отбасы]] | негізгі үй = | ел = {{байрақ|Қазақстан}} | мерзімі = | қазіргі аймақ = | бұрынғы атаулар = | этимология = | шыққан жер = | пайда болды = | негізін салушы = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | әулет басы = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | соңғы билеуші = | соңғы = | резиденция = | тарихи резиденция = | титул = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]<br>[[Аманат (партия)|Нұр Отан]] басшысы<br>[[Асар партиясы|Асар]] басшысы<br>[[Қазақстан Парламенті Сенатының төрағалары|Сенат төрайымы]]<br>[[Қазақгаз]] төрағасы<br>[[Атамекен (ұлттық палата)|Атамекен]] төрағасы<br>[[Қазтрансойл]] төрағасы | қаратпа сөз = | мүшелер = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]], [[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]], [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]], [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]], [[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]], [[Самат Сатыбалдыұлы Әбіш|Самат Әбіш]], [[Қайрат Сатыбалдыұлы]], басқалары | байланысты мүшелер = [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] †, [[Қайрат Қаматайұлы Шәріпбаев|Қайрат Шәріпбаев]], [[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаев]], [[Димаш Ғабитұлы Досанов|Димаш Досанов]], [[Қайрат Советайұлы Боранбаев|Қайрат Боранбаев]], басқалары | байланысты әулеттер = | ерекшеліктер = | дәстүрлер = | ұран = | ұран аудармасы = | жәдігер = | баспана = | жер иелігі = | ұлты = [[қазақтар]] | тоқтау = | құлауы = | тармағы = | кейінгі әулет = }} [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстанның бірінші президенті]] (1991–2019) және [[Қазақстан Қауіпсіздік кеңесі|Қауіпсіздік кеңесі]]нің бірінші төрағасы (1991–2022) '''Нұрсұлтан Назарбаевтың отбасы''' [[Ұлы жүз]]дің [[шапырашты]] руынан шыққан.<ref name="ruw">{{Cite web|url= https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/koe-chto-predkah-nazarbaeva-genealogicheskoe-drevo-330983/ |title= Кое-что о предках Назарбаева: Генеалогическое древо Президента показали в Алматы |lang= ru |work= tengrinews.kz |date= 2017-11-30 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> [[Нұрсұлтан Назарбаевтың президенттігі|Назарбаев президенттігі]] кезіндегі жаппай [[непотизм]]<ref>{{Cite web|url= https://globalvoices.org/2023/08/31/central-asian-presidents-cannot-stop-appointing-their-relatives-to-high-level-posts/ |title= Central Asian presidents cannot stop appointing their relatives to high-level posts |lang= en |publisher= Global Voices |last= Bekmurzaev |first= Nurbek |date= 2023-08-31 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/press-review-kazakhstan-neighbours-geopolitical-orientations/30588901.html |title= “Непотизм мен жемқорлыққа батқан” Қазақстанның достары мен дұшпандары |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Клевцова |first= Анна |date= 2022-05-02 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> және [[жемқорлық]]<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/investigation-free-economic-zones-in-kazakhstan-whoever-benefits-from-tax-breaks/32657525.html |title= Назарбаевтар, Ізбастин, Құлыбаев және басқалар: кімнің компаниясына салық төлемеуге рұқсат етілген? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Ақаева, Хадиша; Рено, Айя |date= 2023-10-30 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref name="talant">{{Cite web|url= https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/kazakhstan-s-longtime-leader-out-regime-he-built-remains |title= Kazakhstan’s longtime “leader” is out, but the regime he built remains |lang= en |publisher= the Interpreter |last= Talant |first= Bermet |date= 2022-02-14 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> көмегінен оның жанұясы мен туыстары елде үлкен бедел мен байлыққа қол жеткізді. Кейде олар '''Назарбаевтар әулеті''' деп те аталды.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-ex-president-nursultan-nazarbaev-and-his-family/30231621.html |title= Назарбаевтар әулеті ас та төк өмірін тағы да паш етті |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Панниер |first= Брюс |date= 2019-10-23 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-nazarbayevs-luxurious-land-properties/31928110.html |title= Назарбаевтың астанадағы аралы. Жайлаудағы резиденция. Жекеге өткен Үшқоңыр |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Қайыртайұлы |first= Манас |date= 2022-06-05 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://qaz.ulysmedia.kz/news/18899-kesi-aisultan-zhesi-dariga-nazarbaevtar-uletinin-tagy-bir-shyndygy-shkere-boldy/ |title= «Әкесі Айсұлтан, әжесі Дариға»: Назарбаевтар әулеті жайлы тағы бір дерек әшкере болды |lang= kk |work= qaz.ulysmedia.kz |last= Ілияс |first= Бақыт |date= 2024-08-22 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> Толық Назарбаевтың президенттігі мен ізбасары [[Қасым-Жомарт Тоқаевтың президенттігі|Тоқаев билігі]]нің бірінші жылдарында Назарбаевтар әулеті саяси тұрғыдан өте ықпалды болды.<ref name="neqaldi">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-nursultan-nazarbaev-what-other-privileges-does-the-ex-president-have/32708620.html |title= Назарбаевта не қалды? Экс-президенттің билігі мен байлығы |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Қайыртайұлы |first= Манас |date= 2023-12-01 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> [[2022 жылғы Қазақстандағы наразылық шаралары|Қаңтар оқиғасы]]нан кейін Назарбаевтар, соның ішінде [[Елбасы]] болмай қалған Нұрсұлтан Әбішұлының өзі,<ref name="neqaldi" /> сонымен қатар олардың өзге де туыстары бірнеше лауазымдардан және атақтардан айырылды,<ref name="talant" /> алайда [[Азаттық радиосы]] әулеттің әлі де ықпалды екенін айтады.<ref name="neqaldi" /><ref name="sharipbaev" /> 2023 жылы Тимур, Динара Құлыбаевтар, Дариға, Нұрбол Назарбаевтар мен Нұрәлі Әлиев Қазақстандағы 50 ең ауқатты адамдар қатарына енді.<ref name="neqaldi" /> == Сын == Назарбаевтар әулеті [[Нұрсұлтан Назарбаевтың президенттігі|Назарбаевтың президенттігі]] кезінде үлкен байлық пен шексіз билікке қол жеткізді. Қыздары мен інілері [[Forbes|Forbes журналына]] енді<ref>{{Cite web|url=https://forbes.kz/articles/skolko_chlenov_semi_nazarbaeva_popali_v_novyiy_spisok_forbes_kazakhstan/amp|title=Сколько членов семьи Назарбаева попали в новый список Forbes Kazakhstan|date=2024-05-06|lang=ru|work=[[Forbes]]|accessdate= 2024-12-05}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://rus.azattyq.org/amp/32405943.html|title=Forbes: родственники экс-президента и казахстанские миллиардеры нарастили свои капиталы за 2022 год|date=2023-05-11|lang=ru|work=[[Азаттық радиосы]]|accessdate= 2024-12-05}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://respublika.kz.media/archives/67432|title=Семья рулит?! В рейтинге Forbes дочери, внук, племянник и зять Назарбаева|date=2022-05-12|lang=ru|work=respublika.kz.media|accessdate= 2024-12-05}}</ref>, елдегі мәдени маңызы бар аумақтар мен ірі базарларды жаулап алды<ref>{{Cite web|url=https://orda.kz/kak-aliya-nazarbaeva-stala-vladeliczej-500-ga-zemli-i-pochemu-u-nee-ih-zabrali/|title=Как Алия Назарбаева стала владелицей 500 га земли и почему у неё их забрали|date=2023-04-17|lang=ru|work=orda|accessdate= 2024-12-05}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/zemli-alii-bolata-nazarbaevyih-almatyi-vernuli-gosudarstvu-496492/amp/|title=Земли Алии и Болата Назарбаевых под Алматы вернули государству|date=2023-04-14|lang=ru|work=tengrinews|accessdate= 2024-12-05}}</ref>. == Өз отбасы == === Әйелдері === ==== Сара Назарбаева ==== [[Сурет:Stamps of Kazakhstan, 2013-37.jpg|нобай|оңға|Сара мен Нұрсұлтан Назарбаевтар бейнеленген пошта маркасы, 2013 жыл]] {{Толық мақала|Сара Алпысқызы Назарбаева}} Сара Назарбаева, Нұрсұлтан Назарбаевтың тұңғыш және жалғыз ресми әйелі,{{efn|Қазақстан заңнамасында адамның бірден бірнеше некеге тұруы заңсыз.<ref>{{Cite web|url= http://law.gov.kz/client/#!/doc/62568/kaz |title= Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы |lang= kk |work= law.gov.kz |accessdate= 2024-11-10}}</ref>}} 1941 жылғы 12 ақпанда, [[Қарағанды облысы]]ндағы [[Қызылжар (Қарағанды облысы)|Қызылжар]]да дүниеге келген.<ref name="zakonsara">{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30171749 |title= Назарбаева (Кунакаева) Сара Алпысовна (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Ол [[арғын]] тайпасының [[қуандық]] руының Мұрат бөлімінен шыққан.<ref>{{кітап|тақырыбы= Алтай шежіресі |авторы= жауапты редактор Хакім Омар; құрастырушы Ісләмов Ібрахым (Жақан) |орны= Алматы |баспасы= «Темірқазық» баспасы |жыл= 2014}}</ref> 1962 жылғы 25 тамызда басталған некесіне<ref name="sara" /> дейін ол Қарағанды металлургия комбинатындағы металлург еді.<ref name="zakonsara" /> Назарбаев президенттігі кезінде Сара Алпысқызы «[[Бөбек қоры|Бөбек]]<nowiki></nowiki>» республикалық балалар қайырымдылық қорының президенті және [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ]] құрметті профессоры сияқты атақ-лауазымдарға және 1-дәрежелі [[Достық ордені]], Достастық жұлдызы және басқа да кішігірім марапаттарға ие болды.<ref name="zakonsara" /> 2023 жылы Сара Алпысқызының Назарбаев тегін туған тегіне ауыстырғаны жайлы хабарланды. Бұл өзгерісті оның жеке кәсіпкер есімінің ауысуы және жалпы жаңалықтарда жоқ болуы көрсетті, алайда Назарбаевтың ресми сайты ол әлі де оның жалғыз заңи жұбайы деп хабарлайды.<ref>{{Cite web|url= https://kaztag.kz/ru/news-of-the-day/ofitsialnaya-supruga-eks-prezidenta-kazakhstana-otkazalas-ot-familii-nazarbaeva |title= Официальная супруга экс-президента Казахстана отказалась от фамилии Назарбаева |lang= ru |work= kaztag.kz |date= 2023-04-17 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ==== Гүлнар Рақышева ==== Түрлі дереккөздерде, соның ішінде [[Азаттық радиосы]]нда және [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]]тің кітабы Гүлнар Оразқызы Рақышеваның Нұрсұлтан Назарбаевтың екінші бейресми әйелі екені хабарланады және де бұл ақпаратты ресми түрде ешкім растамаған, жоққа шығармаған да.<ref name="gulnar">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/investigation-who-is-gulnara-rakisheva/32684644.html |title= Назарбаевтың "екінші әйелі" Гүлнара Рақышева деген кім? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Қайыртайұлы, Манас; Бақытжан, Мейірім |date= 2023-11-16 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Гүлнар Рақышева мен Назарбаевтың қатынасы жайлы тұңғыш рет өзінің «Өкіл қайын ата» кітабында Нұрсұлтан Әбішұлының күйеу баласы [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] баяндады. Бұрын стюардесса болған Рақышева Назарбаевпен қарым-қатынас бастағалы бұл қызметінен кетті де, көп ұзамай [[Air Astana]] вице-президенті болды. Сол уақытқа қарай Рақышева әкесінің де мансабы өсе кетті.<ref name="gulnar" /> Гүлнар Рақышева 1970 жылғы 2 наурызда, Ресейдің [[Тула]] қаласында дүниеге келген. Сол жылдарға қарай оның әкесі Ораз Рақышев Ресейде әскери қызметін өтеп жатқан еді. 1981–1986 жылдары Рақышев [[Мажарстан]]ға жіберілді де, қызы {{iw|Мор (қала)|Мор|hu|Mór (település)}} қаласындағы мектепте оқыды. Дәл қазір Гүлнар Оразқызы — 40 мекенжайда тіркелген «ФИРМА ШАРМ» компаниясының иесі. 2023 жылы бұл компания жыл сайынғы ақша айналымы 100 миллион теңгенің айналасында болды. Ол, оған қоса, — Sergio Group мен «Мой сервис» компаниялары тең құрылтайшыларының бірі және «Барыс» қайырымдылық қорының иесі. 2023 жылы Sergio Group компаниясының жыл сайынғы ақша түсімі 4–6 млрд теңге аралығында еді.<ref name="gulnar" /> Рахат Әлиев, оған қоса, Рақышеваның Назарбаевтан туған екі қыз баласы бар<ref name="egewquyriq">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/32723488.html |title= "Көре алмайтын егеуқұйрық". Назарбаевтың "екінші әйелінің" аккаунты Азаттық тілшісіне жазды |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Қайыртайұлы, Манас |date= 2023-12-09 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> және ол [[Испания]]да тұрады деп хабарлаған. Алайда әлеуметтік желілерде оның бір есе [[Алматы]]да, басқа кезде [[Астана]]да тұратыны көрсетілген.<ref name="gulnar" /> 2023 жылы Рақышева Назарбаевпен қатынасын жоққа шығарғандай болды.<ref name="egewquyriq" /> ==== Әсел Құрманбаева ==== Әсел Тілектесқызы Құрманбаева<ref name="qurmanbaeva" /> (туғанында Исабаева), Назарбаевтың үшінші бейресми әйелі және Сара Алпысқызынан басқа расталған жалғыз жолдасы, 1981 жылы [[Алматы]]да дүниеге келген.<ref>{{Cite web|url= https://centrasia.org/person2.php?st=1633422133 |title= КУРМАНБАЕВА (ИСАБАЕВА) Асель Тлектескызы |lang= ru |work= centrasia.org |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Оның әкесі — 20 жыл бойы Алматыдағы аграрлық университетті басқарып келе жатқан Тілектес Есболов. Хореограф мамандығына оқыған Исабаева бір кезде [[Мисс Қазақстан]] атанды.<ref name="qurmanbaeva" /> 2024 жылы Құрманбаеваның [[Дубай]]дың Palm Jumeirah атты үйлерінде нарықтағы құны 900 миллион теңгеден (2 миллион доллар) басталатын үш бөлмелі пәтері бар болғаны хабарланды және ол, оған қоса, сол кезде Астана Балет театрының арт-жетекшісі болды. Оның есімі оффшорлық компаниялар арқылы 30 миллион доллар алғаны туралы халықаралық тергеуде де аталған.<ref>{{Cite web|url= https://stan.kz/nyrsyltan-nazarbaevtin-zansiz-408184/ |title= "Құны 2 миллиард теңге": Назарбаевтың "әйелдері" мен туыстарының Дубайда қандай үйлері бар? |lang= kk |work= stan.kz |date= 2024-10-18 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> 2023 жылы Назарбаев өз кітабында Құрманбаеваның өзінің [[тоқал]]ы болғанын және екеуінің Тауман (2005 жылы туған) және Бәйкен (2009 жылы туған) есімді екі ұл баласының бар екенін жария етті. Құрманбаева мен Назарбаевтың [[Исламдағы неке|мұсылманша неке]]де тұрғаны да айтылды.<ref name="toqal" /> === Балалары === [[Сурет:Dariga Nazarbayeva 2019 (cropped).jpg|нобай|оңға|Назарбаевтың ең үлкен қызы, Дариға Назарбаева, 2019 жыл]] Нұрсұлтан Назарбаевтың [[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Алпысқызы]]мен ресми некесінен үш қызы, Әсел Құрманбаевамен бейресми некесінен екі ұлы бар және [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]]тің хабарлауынша Гүлнар Рақышевадан туған екі қызы бар. Осыған сүйене отырып жалпылама айтқанда, Нұрсұлтан Назарбаевтың белгілі 7 баласы; 2 ұлы мен 5 қызы бар. ==== Сара Назарбаевадан туғандары ==== ===== Дариға Назарбаева ===== {{Толық мақала|Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева}} 1963 жылғы 7 мамырда туған Дариға Назарбаева — бірнеше мемлекеттік қызметтерге, соның ішінде [[Қазақстан Парламенті Сенатының төрағалары|Сенат төрайымы]], [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министр орынбасары]], [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Сенатор]], [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс депутаты]] және Мәжілістегі [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] фракциясының төрайымы сияқты лауазымдарға ие болған саясаткер.<ref name="dariga" /> Ол — [[Панама архиві]]нде офшор компанияларына ие болған деп айтылған Назарбаевтың үлкен қызы.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/world-panama-paper-nazarbaeva/29310339.html |title= "Панама архивінде" Дариға Назарбаеваның аты тағы да аталды |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2018-06-21 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ===== Динара Құлыбаева ===== {{Толық мақала|Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева}} 1967 жылғы 19 тамызда туған Динара Құлыбаева (туғанында Назарбаева) — Нұрсұлтан Назарбаевтың екінші және ортаншы қызы.<ref name="nebelgili">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-elbasy-nazarbayev-family/31919311.html |title= Қамауда, тергеу назарында, күдікті. Назарбаевтың жақындары жайлы қазірге дейін не белгілі? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2022-06-24 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> [[Қазақстан Халық банкі|Халық банкі]]н бақылайтын<ref name="nebelgili" /> Динара Нұрсұлтанқызы мен күйеуі [[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаев]] әрқайсысының байлығы 2024 жылы 5 миллиард доллар құрды. Ол, Құлыбаевпен бірге, — Қазақстандағы екінші ең бай адам.<ref>{{Cite web|url= https://kz.kursiv.media/kk/2024-04-02/aelemdegi-eng-baj-adamdar-tizimine-alty-qazaqstandyq-endi/?utm_source=in_materials |title= Әлемдегі ең бай адамдар тізіміне алты қазақстандық енді |lang= kk |work= kz.kursiv.media |last= Құдайберген |first= Құралай |date= 2024-04-02 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Құлыбаева — [[Forbes]]-тың дүние жүзі миллиардерлер тізімінде болған жалғыз Орталық Азиялық әйел адам.<ref>{{Cite web|url= https://forbes.kz/ranking/object/55 |title= Динара Кулибаева |lang= ru |publisher= [[Forbes]] |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ===== Әлия Назарбаева ===== {{Толық мақала|Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева}} 1980 жылғы 3 ақпанда, [[Алматы]]да туған<ref name="alya" /> Әлия Назарбаева — Нұрсұлтан Назарбаевтың кенже қызы.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/32992108.html |title= Әлия Назарбаева "жаңа Қазақстанға" қауіп төндіріп тұр ма? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Риклтон |first= Крис |date= 2024-06-14 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ==== Гүлнар Рақышевадан туғандары ==== Назарбаевтың бұрынғы күйеу баласы [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] оның Рақышевадан туған екі қыз баласы бар болғанын<ref name="egewquyriq" /> және олардың [[Испания]]да тұратынын хабарлаған.<ref name="gulnar" /> ==== Әсел Құрманбаевадан туғандары ==== 2023 жылы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Менің өмірім» кітабында [[тоқал]]ы Әсел Құрманбаевадан Тауман (2005 жылы туған) мен Бәйкен (2009 жылы туған) есімді екі ұлының бар болғанын жария етті. Құрманбаева мен Назарбаевтың [[Исламдағы неке|мұсылманша неке]]де тұрғаны да айтылды.<ref name="toqal" /> Тауман Нұрсұлтанұлы 2005 жылғы 6 сәуірде дүниеге келген.<ref name="passport" /> 2023 жылғы сәуірде Тауман [[Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі|Энергетика министрі]] [[Алмасадам Майданұлы Сәтқалиев|Алмасадам Сәтқалиев]]тың қызы Анаделя Майдановаға үйленді.<ref name="tawmanuyl" /> Бәйкен Нұрсұлтан 2008 жылғы 5 желтоқсанда дүниеге келді.<ref name="passport" /> === Немерелері === Назарбаевтың белгілі 10 [[жиен]] немересі бар: Дариғаның 3 баласы,<ref name="dariga" /> Динараның 3 баласы<ref>{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30120633 |title= Кулибаева Динара Нурсултановна (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-10}}</ref> және Әлияның 4 баласы<ref name="alya" /> бар. Төменде Назарбаевтың ең белгілі жиендері ғана берілген: ==== Нұрәлі Әлиев ==== {{Толық мақала|Нұрәлі Рахатұлы Әлиев}} Нұрәлі Рахатұлы Әлиев — кәсіпкер. Рахат Әлиев пен Дариға Назарбаевтың үлкен ұлы<ref name="nuraliy">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/32530474.html |title= Назарбаевтың жиен немересі Нұрәлі Әлиев "Транстелеком" директорлар кеңесіне жетекшілік етеді |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2023-08-03 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> және осылайша Назарбаевтың тұңғыш жиені. Нұрәлі Әлиев үйленген, төрт баласы бар.<ref>{{Cite web|url= https://kaz.nur.kz/society/2049731-nazarbaevtyn-zieni-nurali-aliev-astanaga-keldi-foto/ |title= Назарбаевтың жиен немересі Нұрәлі Әлиев Астанаға келді (фото) |lang= kk |work= kaz.nur.kz |date= 2023-12-07 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> 2023 жылғы қыркүйекте [[2022 жылғы Қазақстандағы наразылық шаралары|Қаңтар оқиғасы]]нан кейінгі Назарбаевтардың лауазым мен атақ жоғалтқанына қарамастан [[Транстелеком]]дағы көшбасшылыққа қол жеткізді.<ref name="nuraliy" /><ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-how-nazarbayev-s-grandson-nurali-aliyev-took-over-transtelecom/32578822.html |title= Назарбаевтың жиені Нұрәлі Әлиев "Транстелекомға" қалай қол жеткізді? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Бақытжан |first= Мейірім |date= 2023-09-05 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ==== Айсұлтан Назарбаев ==== {{Толық мақала|Айсұлтан Рахатұлы Назарбаев}} 1990 жылғы 26 тамызда туған Айсұлтан Назарбаев<ref name="aisultan1" /> — футболшы және кәсіпкер. Ресми өмірбаянындағы ақпарат бойынша Айсұлтан — Назарбаевтың жиені, Рахат Әлиев пен Дариға Назарбаеваның екінші ұлы.<ref>{{Cite web|url= https://turkystan.kz/article/79388-ays-ltan-nazarbaev-tegin-zgertti-nege |title= Айсұлтан Назарбаев тегін өзгертті. Неге? |lang= kk |work= turkystan.kz |date= 2019-04-15 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Өмірінің соңына қарай ол әлеуметтік желілерде әкесінің Назарбаевтың өзі болғанын айтты және өміріне қауіп төнгенін хабарлады. Айсұлтанның әкесі — Рахат Әлиев деген ДНҚ құжат жалған болып шықты да, оның шынайы ата-анасы белгісіз.<ref>{{Cite web|date=2020-02-13|title=Рахат Алиев не является биологическим отцом Айсултана?|url=http://www.exclusive.kz/expertiza/obshhestvo/120439/?fbclid=IwAR2DWMAy7lm7IGHF5bSaMlSFVQE9dgzlZnPguUzjwLi5FC4_iyAjwlDn9dQ|accessdate=2020-08-21|publisher=Exclusive|lang=ru}}</ref><ref>{{Cite web|work=holanews.kz|date=2020-02-13|title="Он – не сын Рахата" – о реакции на смерть Айсултана Назарбаева|url=https://holanews.kz/news/71936/|accessdate=2020-08-21|publisher=HOLA News|lang=ru}} {{Wayback|date=2020-09-19|url= https://web.archive.org/web/20200919185748/https://holanews.kz/news/71936/}}</ref> 2020 жылғы 16 тамыз күні [[Лондон]]да Айсұлтан Назарбаев қайтыс болды.<ref name="aisultan1">{{Cite web|url= https://baq.kz/ays-ltan-nazarbaev-30-zhasynda-aytys-boldy_230510/ |title= Айсұлтан Назарбаев 30 жасында қайтыс болды |lang= kk |work= baq.kz |date= 2020-08-16 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Британдық коронер Айсұлтанның есірткі тәуелдігінен өзі қайтыс болғанын айтты.<ref>{{Cite web|url= https://rus.azattyq.org/a/31168518.html |title= Британский коронер: Айсултан Назарбаев умер своей смертью, из-за наркозависимости |lang= ru |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2021-03-25 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> ==== Венера Назарбаева ==== 1995 жылғы 24 қазанда туған<ref name="venera">{{Cite web|url= https://stan.kz/venera-nazarbaeva-kelin-bolgan-shayzh%D2%AF/ |title= Венера Назарбаева келін болып түскен Шайжүнісовтер әулеті жайлы не білеміз |lang= kk |work= stan.kz |date= 2018-06-25 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> Венера Назарбаева — Рахат Әлиев пен Дариға Назарбаеваның кенже баласы және жалғыз қызы.<ref>{{Cite web|url= https://365info.kz/2018/06/dariga-nazarbaeva-vydala-zamuzh-edinstvennuyu-doch |title= Дарига Назарбаева выдала замуж единственную дочь |lang= ru |work= 365info.kz |last= Иргалиев |first= Ермек |date= 2018-06-25 |accessdate= 2024-11-10}}</ref> 2018 жылы ол «Шайжүнісовтер әулетіне» келін болып түсті.<ref name="venera" /> == Ата-тегі == Нұрсұлтан Назарбаев [[Ұлы жүз]]дің [[шапырашты]] руынан шыққан.<ref name="ruw" /> Оның шежіресі: Нұрсұлтан, Әбіш, Назарбай, Көшек, Қарасай, Есқожа, Шапырашты.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/Kazakhstan_astana_president_nazarbayev_museum/1756839.html |title= Саф алтыннан жасалған шежіре, Назарбаевтың Астанадағы мұражайына саяхат |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Елеуова |first= Құндыз |date= 2009-06-18 |accessdate= 2024-11-11}}</ref> Нұрсұлтан Назарбаевтың әкесі мен анасы болған Әбіш пен Әлжан Назарбаевтар шаруалар болатын. Өрт сөндірмек болғанда Әбіш қолын жарақаттап алды да, әскери қызметке бара алмай қалды.<ref name="future">{{кітап|авторы= Назарбаев, Нұрсұлтан |тақырыбы= Nursultan Nazarbayev: My Life, My Times and My Future... |жыл= 1998 |баспасы= Pilkington Press |isbn= 1899044191}}</ref> [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тың аяғында отбасы [[Шамалған (ауыл)|Шамалған]] ауылына оралды, онда 1948 жылы Назарбаев мектепке барып, [[орыс тілі]]н үйрене бастады; осы кезде ол нағашы атасымен тұратын, ата-анасының бұл жерде қысқа мерзім бойы баспанасы болмаған еді. Кейінірек Назарбаевтың өзі олармен араласа отырып, орыс тілін меңгеру үшін негізінен этникалық орыстар тұратын Шамалғанның жоғарғы бөлігіне көшті.<ref name="sara" /><ref name="future" /> == Әулет мүшелері == === Мүшелер кестесі === ;Назарбаевтың тікелей отбасы {{Tree chart/start|align=center|summary=An example family tree}} {{Tree chart| | | |Sara |-|v|-| NAN |P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P|P |P|P|P|P|P|P|P|P|P|M|P|P|P|P|P|P|P| Asel| |Sara=[[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]]|NAN=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]{{efn|Нұрсұлтан Назарбаевтың екінші әйелі делінетін Гүлнар Рақышевамен қарым-қатынасы ресми түрде расталмаған|name=raqyseva}}|Asel=Әсел Құрманбаева}} {{Tree chart| | | | | | | |)|-|-|-|v|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|.||,|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|.|||||,|-|^|-|.}} {{Tree chart| | | Rahat |V| Dariga | |Dinara|-|-|-|v|-|Timur| |Aqaev|~|Aliya|~|~|~|~|V|~|Khasenov||Dosanov|||Tawman||Bayken|Rahat=[[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]]|Dariga=[[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]|Dinara=[[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]]|Timur=[[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаев]]|Aliya=[[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]]|Aqaev=[[Айдар Асқарұлы Ақаев|Айдар Ақаев]]|Khasenov=Данияр Хасенов|Dosanov=[[Димаш Ғабитұлы Досанов|Димаш Досанов]]|Tawman=Тауман Нұрсұлтанұлы<ref name="passport">{{Cite web|date=2014-04-28|title=Третья супруга президента Казахстана и их дети – ФОТО|url= https://oxu.az/ru/v-mire/tretya-supruga-prezidenta-kazahstana-i-ih-deti-foto |accessdate=2024-11-17|publisher=oxu.az|lang=ru}}</ref>|Bayken=Бәйкен Нұрсұлтан<ref name="passport" />}} {{Tree chart||,|-|-|-|+|-|-|-|.| | | ,|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|-|.|||,|-|-|-|-|(||||||)|-|.}} {{Tree chart|Nurali||Aisultan||Venera||Altay||Deniza||Nabi||Alishya||Tiara|| Alsara|||Aylana||Aldiyar|Nurali=[[Нұрәлі Рахатұлы Әлиев|Нұрәлі Әлиев]] |Aisultan=[[Айсұлтан Рахатұлы Назарбаев|Айсұлтан Назарбаев]]{{Efn|name=aisultan|Өмірінің соңғы жылдарына қарай Айсұлтан Назарбаев шынайы әкесінің Нұрсұлтан Әбішұлы екенін айтқан. Бұл ақпаратты растайтын, не жоққа шығаратын еш құжат жоқ, бұрын көрсетілген ДНҚ құжаты шынайы емес болды.<ref>{{Cite web|date=2020-02-13|title=Рахат Алиев не является биологическим отцом Айсултана?|url=http://www.exclusive.kz/expertiza/obshhestvo/120439/?fbclid=IwAR2DWMAy7lm7IGHF5bSaMlSFVQE9dgzlZnPguUzjwLi5FC4_iyAjwlDn9dQ|accessdate=2020-08-21|publisher=Exclusive|lang=ru}}</ref><ref>{{Cite web|work=holanews.kz|date=2020-02-13|title="Он – не сын Рахата" – о реакции на смерть Айсултана Назарбаева|url=https://holanews.kz/news/71936/|accessdate=2020-08-21|publisher=HOLA News|lang=ru}} {{Wayback|date=2020-09-19|url= https://web.archive.org/web/20200919185748/https://holanews.kz/news/71936/}}</ref>}}|Venera=Венера Назарбаева|Altay=Алтай Құлыбаев|Deniza=Дениза Құлыбаева|Nabi=Нәби Құлыбаев|Alishya=Әлишия Құлыбаева|Tiara=Тиара Хасенова|Alsara=Алсара Хасенова|Aylana=Айлана Досанова|Aldiyar=Алдияр Досанова}} {{Tree chart/end}} ;Назарбаевтың қалған белгілі туыстары {{Tree chart/start|align=center}} {{Tree chart| | | |Abish |-|v|-| Aljan | |Abish=Әбіш Назарбаев|Aljan=Әлжан Назарбаева}} {{Tree chart| | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|v|-|-|-|-|-|-|-|v|-|-|-|-|-|-|-|.}} {{Tree chart| | | Sara |v| Elbasi|V|Asel| |Satybaldy|v|Svetlana||Anipa||Guljan|v|Bolat|-|Mayra||Sara=[[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]]|Elbasi=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]|Asel=Әсел Құрманбаева|Satybaldy=Сатыбалды Назарбаев|Svetlana=Светлана Назарбаева|Anipa=Әнипа Назарбаева|Guljan=Гүлжан Назарбаева|Bolat=Болат Назарбаев{{efn|Болат Назарбаевтың Гүлнұр Назарбаевамен некесі ресми түрде расталмаған}}|Mayra=Майра Құрманғалиева}} {{Tree chart| |,|-|-|-|+|-|-|-|.| | | ||,|-|-|^|-|.||||||||,|-|^|v|-|-|.}} {{Tree chart| Dariga | | Dinara | | Aliya | | ||Qayrat||Samat|||||Gulmira||Qunduz ||Nurbol|Dariga=[[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]|Dinara=[[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]]|Aliya=[[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]]|Qayrat=[[Қайрат Сатыбалдыұлы]]|Samat=[[Самат Сатыбалдыұлы Әбіш|Самат Әбіш]]|Gulmira=Гүлмира Әбішева|Qunduz=Құндыз Назарбаева|Nurbol=Нұрбол Назарбаев}} {{Tree chart/end}} === Мүшелер тізімі === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" !Туғаны !Қайтыс<br>болғаны !Суреті !Аты-жөні !Назарбаевқа туыстығы !Лауазымы !Мамандығы !Дереккөз |- |1903 |1971 | |Әбіш Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаевтың әкесі | |шаруа |<ref name="pravda">{{Cite web|url= https://kazpravda.kz/c/1278113868/ |title= Друг. Человек. Лидер |lang= ru |work= kazpravda.kz |publisher= Казахстанская Правда |date= 2010-07-03 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1910 |1977 | |Әлжан Назарбаева |Нұрсұлтан Назарбаевтың анасы | |шаруа |<ref name="pravda" /> |- |1940 | |[[Сурет:Nazarbayev, September 2019.jpg|90px]] |[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Өзі |[[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]<br>{{small|(1991–2019)}}<br>[[Елбасы]]<br>{{Small|(2010–2022)}}<br>[[Қазақстан Қауіпсіздік кеңесі|Қауіпсіздік кеңесі]]нің басшысы<br>{{Small|(1991–2022)}} |металлург |<ref name="pravda" /> |- |1947 |1981 | |Сатыбалды Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаевтың інісі |— | | |- |1950 | | |Әнипа Назарбаева |Нұрсұлтан Назарбаевтың қарындасы |«Кенжехан», «Кенжехан-2» базарларының негізін қалаушы | | |- |1953 |2023 | |Болат Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаевтың інісі |— |механик, заңгер |<ref>{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34284797 |title= Назарбаев Болат Абишевич (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-11}}</ref> |- |1941 | |[[Сурет:Sara Nazarbayeva.jpeg|90px]] |[[Сара Алпысқызы Назарбаева|Сара Назарбаева]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың бірінші әйелі |[[Бөбек қоры]]ның президенті |металлург |<ref name="sara">{{кітап|сілтеме= https://elbasy.kz/sites/default/files/2020-12/Nursultan%20Nazarbayev.%20Biography.pdf |тақырыбы= Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВ. Өмірбаян |шынайы атауы= Нурсултан НАЗАРБАЕВ. Биография |баспасы= Деловой Мир Астана |жыл= 2012 |беттері= 54 |isbn= 978-601-7259-37-2}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20210402135618/https://elbasy.kz/sites/default/files/2020-12/Nursultan%20Nazarbayev.%20Biography.pdf |date= 2021-04-02}}</ref> |- |1970 | | |Гүлнар Рақышева |Нұрсұлтан Назарбаевтың «екінші» әйелі{{efn|name=raqyseva}} |[[Air Astana]] вице-президенті |стюардесса |<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/investigation-who-is-gulnara-rakisheva/32684644.html |title= Назарбаевтың "екінші әйелі" Гүлнара Рақышева деген кім? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Қайыртайұлы, Манас; Бақытжан, Мейірім |date= 2023-11-16 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1980 | | |Әсел Құрманбаева |Нұрсұлтан Назарбаевтың [[тоқал]]ы |Астана Балет театрының арт-менеджері |хореограф, [[Мисс Қазақстан]] |<ref name="toqal">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kaz-memoire-of-nazabayev-social-media-reaction/32710845.html |title= "Тоқалдан туған балаларын заңдастыру" ма? Әлеуметтік желіде Назарбаевтың кітабы жайлы не жазды? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2023-12-02 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref name="qurmanbaeva">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/31491968.html |title= Miss Kazakhstan, "Астана балет" менеджері. Назарбаевтың "тоқалы" Әсел Құрманбаева кім? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Қайыртайұлы, Манас; Қалмұрат, Аян |date= 2021-10-04 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1963 | |[[Сурет:Dariga Nazarbayeva 2019 (cropped).jpg|90px]] |[[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың тұңғыш қызы |[[Қазақстан Парламенті Сенатының төрағалары|Сенат төрайымы]]<br>{{Small|(2019–2020)}}<br>[[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министр орынбасары]]<br>{{Small|(2015–2016)}}<br>[[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Сенатор]]<br>{{Small|(2019–2020)}}<br>[[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс депутаты]]<br>{{Small|(2004–2007;<br>2012–2015;<br>2021–2022)}} |тарихшы, саясаттанушы |<ref name="dariga">{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30099807&pos=1;-16#pos=1;-16 |title= Назарбаева Дарига Нурсултановна (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1967 | | |[[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың екінші қызы |Нұрсұлтан Назарбаев білім қорының директоры<br>{{small|(2009 бастап)}} |экономист, педагог |<ref>{{Cite web|url= https://www.foundation.kz/kz/2018-10-07-17-20-23/direktor-lebizi.html |title= Директор лебізі |lang= kk |publisher= Назарбаев білім қорының ресми сайты |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1980 | | |[[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың кенже қызы |«Жасыл ел» кеңесінің төрайымы<br>{{small|(2009 бастап)}} |заңгер, экономист, халықаралық қатынастар, продюсер |<ref name="alya">{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30171711 |title= Назарбаева Алия Нурсултановна (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1970 | | |[[Қайрат Сатыбалдыұлы]] |Нұрсұлтан Назарбаев інісі, Сатыбалды Назарбаевтың ұлы |[[Аманат (партия)|Нұр Отан]] хатшысы<br>{{small|(2010–2015)}}<br>[[Астана әкімі]]нің орынбасары<br>{{small|(1998–2000)}} | | |- |1970 | | |[[Самат Сатыбалдыұлы Әбіш|Самат Әбіш]] |Нұрсұлтан Назарбаев інісі, Сатыбалды Назарбаевтың ұлы |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] төрағасының бірінші орынбасары<br>{{small|(2015–2022)}} |заңгер | |- |1970 | | |Нұрбол Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаев інісі, Болат Назарбаевтың ұлы |[[Алматы облысы]] Ішкі істер департаменті төрағасының орынбасары<br>{{small|(2014–2017)}} |заңгер | |- |2005 | | |Тауман Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаевтың ұлы | | |<ref name="tawmanuyl">{{Cite web|url= https://kaz.orda.kz/nursultan-nazarbaevtyng-tungghysh-uly-tawman-energetika-ministrining-qyzyna-uejlendi-baq/ |title= Нұрсұлтан Назарбаевтың тұңғыш ұлы Тауман энергетика министрінің қызына үйленді — БАҚ |last= Адильченов |first= Ильдар |lang= kk |work= kaz.orda.kz |date= 2023-04-15 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |2008 | | |Бәйкен Назарбаев |Нұрсұлтан Назарбаевтың ұлы | | |<ref>{{Cite web|url= https://kaz.orda.kz/nursultan-nazarbaev-ekinshi-ret-yjlengenin-malimdedi-121366/ |title= Нұрсұлтан Назарбаев екінші рет үйленгенін мәлімдеді |lang= kk |work= kaz.orda.kz |last= Адильченов |first= Ильдар |date= 2023-11-30 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1962 |2015 |[[Сурет:Rakhat Aliyev.jpg|90px]] |[[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың бұрынғы күйеу баласы, [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]ның күйеуі |[[Қазақстан елшілерінің тізімі#Аустрия|Аустриядағы елші]]<br>{{Small|(2002–2005;<br>2007)}}<br>[[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|Сыртқы істер министрі]]нің бірінші орынбасары<br>{{Small|(2005–2007)}} |хирург, құқықтанушы, заңгер |<ref>{{Cite web|url= https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30127950 |title= Алиев Рахат Мухтарович (персональная справка) |lang= ru |work= online.zakon.kz |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1963 | | |[[Қайрат Қаматайұлы Шәріпбаев|Қайрат Шәріпбаев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың күйеу баласы, [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]ның күйеуі |[[ҚазТрансГаз]] басқарма төрағасы |агроном |<ref name="sharipbaev">{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-investigation-nazarbayevs-son-in-law-kairat-sharipbayev/31454580.html |title= Дариғаның «күйеуі» Қайрат Шәріпбаевтың құпия бизнесі бар ма? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |last= Қалмұрат |first= Аян |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1966 | |[[Сурет:Timur Kulibayev (cropped).jpg|90px]] |[[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың күйеу баласы, [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]]ның күйеуі |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық Олимпиадалық комитеті|ҰОК]] төрағасы<br>{{Small|(2015–2024)}}<br>[[Қазақстан темір жолы]] төрағасы<br>{{Small|(2009–2011)}}<br>[[Самұрық-Қазына]] төрағасы<br>{{Small|(2011)}} |экономист |<ref>{{Cite web|url= https://baq.kz/persons_directory/-lybaev-timur-as-ar-ly/ |title= Құлыбаев Тимур Асқарұлы |lang= kk |work= baq.kz |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1976 |2020 | |[[Айдар Асқарұлы Ақаев|Айдар Ақаев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың бұрынғы күйеу баласы, [[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]]ның күйеуі |[[Бител]] операторының төрағасы<br>[[Манас (әуежай)|Манас]] әуежайының тең иесі |саясаткер, кәсіпкер |<ref>{{Cite web|url= https://baq.kz/persons_directory/-lybaev-timur-as-ar-ly/ |title= Құлыбаев Тимур Асқарұлы |lang= kk |work= baq.kz |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1981 | | |[[Димаш Ғабитұлы Досанов|Димаш Досанов]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың күйеу баласы, [[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]]ның күйеуі |[[ҚазТрансОйл]] басшысы<br>{{Small|(2016–2022)}}<br>[[Қазақстан Республикасы Ұлттық баскетбол федерациясы|Баскетбол федерациясы]]ның төрағасы<br>{{Small|(2017 бастап)}} |финансист, әкімші, халықаралық қатынастар |<ref>{{Cite web|url= https://knews.kg/2023/07/26/byvshij-muzh-alii-nazarbaevoj-vernulsya-v-semyu-smi/ |title= Бывший муж Алии Назарбаевой вернулся в семью — СМИ |lang= ru |publisher= KNEWS |date= 2023-07-26 |accessdate= 2024-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://ulysmedia.kz/analitika/15371-nazarbaevskie-na-vykhod-kto-iz-rodstvennikov-i-priblizhennykh-pervogo-prezidenta-rasplatilsia-za-grekhi-semi/ |title= Назарбаевские, на выход: кто из родственников и приближённых первого президента расплатился за грехи семьи |lang= ru |work= ulysmedia.kz |last= Құрманов |first= Байтас |date= 2023-04-27 |accessdate= 2024-11-07}}</ref> |- |1985 | | |[[Нұрәлі Рахатұлы Әлиев|Нұрәлі Әлиев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың жиен немересі, [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]ның ұлы |[[Транстелеком]] басшысы<br>{{Small|(2023 бастап)}} |кәсіпкер, экономист | |- |1990 | | |[[Айсұлтан Рахатұлы Назарбаев|Айсұлтан Назарбаев]] |Нұрсұлтан Назарбаевтың жиен немересі, [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]ның ұлы делінеді{{efn|name=aisultan}} |[[Транстелеком]] басшысы<br>{{Small|(2023 бастап)}} |кәсіпкер, экономист | |- |1995 | | |Венера Назарбаева |Нұрсұлтан Назарбаевтың жиен немересі, [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]ның қызы |— |— | |- |} == Қосымша ақпарат == {{Notelist}} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Назарбаевтар әулеті]] [[Санат:Қазақстан президенттерінің отбасылары]] [[Санат:Саяси әулеттер]] ivxy7c93pddby6605smwej0tsgaglkj Үлгі:Иран туы (1964—1980, мемлекеттік) 10 748532 3407446 3401169 2024-12-04T20:45:10Z CommonsDelinker 165 «[[:File:State_flag_of_Iran_1964-1980.svg]]» деген «[[:File:State_flag_of_Iran_(1964–1980).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3407446 wikitext text/x-wiki [[File:State flag of Iran (1964–1980).svg|border|{{{1|22px}}}|Иран туы]]<noinclude> [[Санат:Үлгілер:Иран тулары|1964]] </noinclude> iqwl2c4dosis2ptxjzxtaa4g3k4q753 Науатль 0 748738 3407583 3405383 2024-12-05T11:56:10Z AlibekKS 19967 3407583 wikitext text/x-wiki '''Науатль''', (Ацтек немесе Мексикано)<ref>{{Cite web|title=Nahuatl Family|url=https://mexico.sil.org/language_culture/aztec|access-date=2021-02-22|publisher=SIL Mexico}}</ref> – Уто-Ацтек тіл тобына жататын тілдердің атауы. Түрлі деректерге сай науатльде басым бөлігі Орталық Мексикада мен АҚШ-тың онтүстік штаттарында тұратын 1.7 миллион [[науалар]] сөйлейді. Науатль орталық Мексика аумағында б.з. VII ғасырдан бастап сөйленіп келеді. Бұл тілде Мешикалар (мексика) сөйлеген. Мешика адамдары Мезоамериканың пост-классикалық кезеңінде аумақтағы доминантты күштердің бірі болған. Теночтитлан тұрғындары қолдауы себебінен Мезоамерикадағы мәртебелі тіл статусына дейін көтерілген. Испанияның жаулап алуынан кейін испандық отаршылдар мен миссионерлер науатльге латын қарпін енгізді. Осы тілдегі көптеген тарихнама құжаттар, грамматика бойынша еңбектер, әдеби шығармалар, әкімшілік құжатнама мен кодекстердің басым бөлігі XVI-XVII ғасырларда жазылған. Теночтитланда қолданыста болған тілдің нұсқасы классикалық науатль деп аталды. Науатль Америкадағы ең көп зерттелген тілдердің бірі. == Классификация == [[Сурет:Nahuatl precontact and modern.svg|alt=|нобай|'''Науатльдің Еуропалықтармен қатынасқа дейін және заманауи таралуы.''' Қазіргі (қызыл) және тарихи таралу аймағы (жасыл)]]Мексикалық Байырғы халықтар тілдерінің институты науатльдің 30 түрлі нұсқасы бар деп таниды. Өз кезегінде Этнология тілдердің жылдық классификаторы тілдің ISO кодына сай 28 нұсқасы бар деп қабылдаған. Кейде науатль атауы [[Сальвадор]] мен [[Никарагуа|Никарагуадағы]] [[Науат тілі|науат тіліне]] қатысты да қолданылады. Қазіргі Мексика контекстінде жекелеген тілдерді науатльдің басқа түрі немесе әлде диалектісі ме деген сұрақ жоғары деңгейде саясиланған.{{sfn|Pharao Hansen|2013}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тілдер]] [[Санат:Мексика тілдері]] 3fdqwm01yzao1zg9wmhj7py3lcflhjc Алеппо үшін шайқас (2024) 0 749262 3407423 3407285 2024-12-04T18:13:38Z 1nter pares 146705 3407423 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Алеппо үшін шайқас (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern_Syria_offensive_(2024),_Aleppo.svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 29 қараша 2024 жылдан бастап — қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=29}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо мухафазасы]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 =[[Сириялық оппозиция]]<br> [[Хайят Тахрир аш-Шам|Тахрир аш-Шам]]<br>[[Сирия ұлттық армиясы|СҰА]]<br>[[Файлак аш-Шам]]<ref name="opposition forces">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B2%D9%8A-%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%B1%D8%AF%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-27}}</ref> <br>[[«Солтүстік дауыл» бригадасы]]<ref name="opposition forces"/><br>[[Харакат Нуреддин аз-Зинки]]<ref name="opposition forces"/> |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>[[Сириялық араб қарулы күштері]]<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]] |командир2 = Белгісіз |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = Кемінде 22 бейбіт тұрғын қаза тапты<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/en/350140/|title=Dramatic escalation {{!}} Six students ki*lled and wounded in rocket fire by rebels on university student dormitory in Aleppo city|lang=en|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref><ref name="russian terror">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%b4%d9%87%d8%a7%d8%af-16-%d8%b4%d8%ae%d8%b5-%d9%85%d8%ac%d8%b2%d8%b1%d8%a9-%d9%85%d8%b1%d9%88%d8%b9%d8%a9-%d8%aa%d8%b1%d8%aa%d9%83%d8%a8%d9%87%d8%a7-%d8%a7%d9%84%d8%b7%d8%a7/738431/|title=استشهد ما لايقل عن 16 مواطن وأصيب 20 آخرين، في مجزرة مروعة ارتكبتها الطائرات الحربية يرجح أنها روسية باستهداف حشد بشري عند دوار الباسل في مدينة حلب.|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-30}}</ref> |ортаққор = |ескерту = }} '''Алеппо үшін шайқас''' — 2024 жылы 29 қарашада сириялық оппозицияның [[Хайят Тахрир аш-Шам|Тахрир аш-Шам]] басқаратын жасақтары [[Сирия Араб армиясының]] бақылауындағы [[Алеппо]] қаласына кірді. Қала үшін шайқас [[оппозициялық күштердің]] ауқымды шабуылының үшінші күнінде басталды. Бұл 2016 жылы Алепподағы ұрыстар аяқталғаннан кейінгі қалада болған алғашқы қарулы [[қақтығыс|қақтығыстар]].<ref name=":0">{{Cite news|title=In a shock offensive, insurgents breach Syria’s largest city for the first time since 2016|author=Sarah El Deeb|url=https://apnews.com/article/syria-attack-clashes-aleppo-9c07da6f83036f34d4b18a479de9d085|website=[[Associated Press]]|date=2024-11-29}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%AA%D9%81%D8%AC%D9%8A%D8%B1-%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%8A%D9%86-%D9%85%D9%81%D8%AE%D8%AE%D8%AA%D9%8A%D9%86-%D9%81%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9/738253/|title=بعد تفجير سيارتين مفخختين.. فصائل عملية “ردع العدوان” تدخل أجزاء من أحياء في مدينة حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref> 2024 жылы 30 қарашада оппозициялық жасақтар үкіметтік күштерді жеңіп, қаланың басым бөлігін басып алды.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d9%88%d8%b3%d8%b7-%d8%a7%d9%86%d9%87%d9%8a%d8%a7%d8%b1-%d9%82%d9%88%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%84%d9%86%d8%b8%d8%a7%d9%85-%d8%a7%d9%84%d9%87%d9%8a%d8%a6%d8%a9-%d9%88%d8%a7%d9%84%d9%81%d8%b5%d8%a7/738280/|title=وسط انهيار قوات النظام.. “الهيئة” والفصائل تسيطران على 5 أحياء في مدينة حلب و20 بلدة وقرية في ريفي حلب وإدلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref><ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a8%d8%b9%d8%af-%d8%ba%d9%8a%d8%a7%d8%a8-%d9%84%d9%86%d8%ad%d9%88-8-%d8%b3%d9%86%d9%88%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%84%d8%b7%d9%8a%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%ad%d8%b1%d8%a8%d9%8a-%d9%8a%d8%b3/738353/|title=بعد غياب لنحو 8 سنوات.. الطيران الحربي يستهدف أحياء حلب.. وقوات “ردع العدوان” تتوغل في غالبية أحياء مدينة حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-30}}</ref> == Операцияның басталуы == 2024 жылы 27 қарашада сириялық оппозицияның [[Хайят Тахрир аш-Шам|Тахрир аш-Шам]] басқарған жасақтары «[[Агрессияны тежеу]]<nowiki/>» операциясын жариялап, Сирияның солтүстік-батысындағы үкіметтік әскерлерге қарсы [[шабуыл]] бастады. Бұл [[2019–2020 жылдардағы солтүстік-батыс Сирияға жасалған шабуылдар]] мен 2020 жылдың наурызындағы Идлибте тоқтатылған атыс туралы келісімнен кейінгі алғашқы ірі әскери [[қақтығыс]] болды. Шабуылдың жылдамдығы оппозициялық күштердің ондаған ауылды басып алуына алып келді. [[Шабуыл|Шабуылдың]] алғашқы күндерінде көтерілісшілер [[Алеппо]] мен [[Идлиб]] мухафазаларындағы 70 әскери нысанды, әскери техниканы, оның ішінде танктер,<ref>{{Cite news|title=Insurgents' attack on Assad-controlled Aleppo revives Syrian war after five-year truce|author=Sergio Cantone|url=https://www.euronews.com/2024/11/29/insurgents-attack-on-assad-controlled-aleppo-revives-syrian-war-after-five-years-truce|website=[[Euronews]]|date=2024-11-29}}</ref> БМП, САУ және РСЗО-ны басып алды.<ref>{{Cite web|url=https://x.com/sentdefender/status/1862180139594826176|title=Rebel and Opposition Forces in Northern Syria are claiming to have Captured a Massive amount of Military Equipment from the Syrian Arab Army|lang=en|author=OSINTdefender|website=}}</ref> Шамамен 10 000 бейбіт тұрғын Идлибке қашты.<ref>{{Cite news|title=Syrian rebels, allies capture parts of Aleppo|author=Sirwan Kajjo|url=https://www.voanews.com/a/syria-insurgents-breach-second-largest-city-of-aleppo-fighters-and-war-monitor-say-/7881390.html|website=[[Voice of America]]|date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/en/middle-east/armed-groups-opposed-to-assads-regime-in-syria-enter-aleppo-city-center/3408670|title=Armed groups opposed to Assad's regime in Syria enter Aleppo city center|lang=en|author=Efe Özkan|website=AA|date=2024-11-29|access-date=2024-11-30}}</ref> == Барысы == === Қараша === [[Сурет:Photo of Hayat Tahrir al-Sham members outside of the citadel.jpg|слева|мини|thumb|[[Хайят Тахрир аш-Шам]] сарбаздары [[Алеппо Цитаделінің]] фонында]] '''29 қараша:''' Көтерілісшілер Алеппоның шеткі аймақтарына жақындады. Екі көлік бомбасымен террорлық шабуыл жасалды, содан кейін көтерілісшілер [[Хамдания]] және [[Нью-Алеппо]] аудандарына кірді.<ref name=":1" /> Күннің екінші жартысында қаланың 5 ауданы оппозициялық күштердің бақылауына өтті.<ref name=":2" /> Қаладағы басқа аудандарда, оның ішінде орталықта да қақтығыстар туралы хабарлар тарады. Түн ортасында тағы төрт аудан жартылай басып алынып, басты алаңның алынғаны туралы хабарланды.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a8%d8%b9%d8%af-%d8%a7%d9%84%d8%b3%d9%8a%d8%b7%d8%b1%d8%a9-%d8%b9%d9%84%d9%89-5-%d8%a3%d8%ad%d9%8a%d8%a7%d8%a1-%d8%a7%d9%84%d9%87%d9%8a%d8%a6%d8%a9-%d9%88%d8%a7%d9%84%d9%81%d8%b5%d8%a7%d8%a6/738323/|title=بعد السيطرة على 5 أحياء.. “الهيئة” والفصائل تدخلان شوارع عدد من الأحياء الأخرى في مدينة حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite news|title=الميليشيات تعلن سيطرتها على قلعة حلب|author=ف.غ|url=https://www.elkhabar.com/press/article/253073/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%B4%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%86-%D8%B3%D9%8A%D8%B7%D8%B1%D8%AA%D9%87%D8%A7-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D9%82%D9%84%D8%B9%D8%A9-%D8%AD%D9%84%D8%A8/|website=El Khabar|date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://7al.net/2024/11/30/%D8%B3%D9%8A%D8%B7%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D8%B6%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D9%82%D9%84%D8%B9%D8%A9-%D8%AD%D9%84%D8%A8-%D9%88%D8%A3/shilan-sh/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9/|title=سيطرة المعارضة السورية على قلعة حلب وأحياء بوسط المدينة|lang=ar|author=شيلان شيخ موسى|date=2024-11-30}}</ref> Сирия араб армиясы [[Алеппо]] мен [[Идлиб]] ауылдарында көтерілісшілермен қақтығыстар болғанын және соның нәтижесінде дрондар мен ауыр қарулар жойылғанын мәлімдеді. [[Үкіметтік күштер]] шабуылды тоқтатуға ант беріп, көтерілісшілерді өздерінің алға жылжуы туралы жалған ақпарат таратуын айыптады.<ref name=":0" /> Жергілікті тұрғындар батыс аудандардан атыс салдарынан кетуге мәжбүр болды.<ref name=":0" /> Көтерілісшілер тұрғындарды қаланың шығыс аудандарына эвакуациялауға шақырды.<ref name=":4">{{Cite news|title=Syrian Rebels Breach City of Aleppo, in Biggest Advance in Years|author=Raja Abdulrahim|url=https://www.nytimes.com/2024/11/29/world/middleeast/syria-war-aleppo-rebels-government.html|website=[[The New York Times]]|date=2024-11-29}}</ref> '''30 қараша:''' Таңертең көтерілісшілер [[Алеппо Цитаделін]] және үкімет ғимаратын басып алды. Қаланың басым бөлігі оппозицияның бақылауына өтті.<ref name=":4" /><ref>{{Cite news|title=المعارضة السورية تدخل حلب وتسيطر على مقارها الحكومية وقلعتها|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/29/%D8%B9%D8%A7%D8%AC%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D8%B6%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D9%82%D9%88%D8%A7%D8%AA%D9%86%D8%A7-%D8%B3%D9%8A%D8%B7%D8%B1%D8%AA|website=[[Al-Jazeera]]|date=2024-11-29}}</ref> Үкіметтік әскерлер [[Сафира|Сафираға]] шегінуге мәжбүр болды.<ref name=":3" /> Осы уақытта сириялық демократиялық күштер (күрд жасақтары) [[Алеппо халықаралық әуежайын]] және [[Шейх-Наджар]] ауданын басып алды. Кешке қарай күрд күштері әуежайдан қарсылықсыз шегінді.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a7%d9%84%d9%87%d9%80-%d9%80%d9%8a%d9%80-%d9%80%d8%a6%d8%a9-%d8%aa%d8%b3%d9%8a%d8%b7%d8%b1-%d8%b9%d9%84%d9%89-%d9%85%d8%b7%d8%a7%d8%b1-%d8%ad%d9%84%d8%a8-%d8%a7%d9%84%d8%af%d9%88%d9%84%d9%8a/738447/|title=“الهيئة” تسيطر على مطار حلب الدولي والعديد من المدن والبلدات في ريف حماة الشمالي وسط انهيار كامل لقوات النظام|lang=ar|website=[[Сириядағы адам құқықтарын бақылау орталығы|Syria Human Rights]]|date=2024-11-30}}</ref> 30 қараша кешке қарай үкіметтік күштер оппозицияның үлкен аумақтарды басып алғанын және ондаған сарбаздың қаза болғанын мойындады.<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/aleppo-airport-closed-sources-say-syrian-rebels-reach-heart-city-2024-11-29/|title=Syrian rebels sweep into Aleppo, Russia conducts strikes in support of Assad|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=[[Reuters]]|date=2024-11-30}}</ref> Ресейдің әскери авиациясы алғаш рет 2016 жылдан бері [[Алеппо]] қаласы мен оған жақын аудандарға әуе соққыларын жасады.<ref>{{Cite web |url=https://www.dw.com/ru/aviacia-rf-vpervye-s-2016-goda-nanosit-udary-po-sirijskomu-aleppo/a-70926685 |title=Авиация РФ впервые с 2016 года наносит удары по Алеппо |lang=ru |website=www.dw.com |access-date=2024-11-30}}</ref> == Шығындар == === Қараша === '''29 қараша:''' Сирия үкіметтік медиа көздері көтерілісшілердің зымырандары [[Халеб университетінің]] жатақханасына тигенін хабарлады, нәтижесінде 4 адам, оның ішінде 2 студент қаза тапты.<ref name=":0" /><ref name="www.bbc.com" /> === Желтоқсан === '''1 желтоқсан:''' SOHR мәліметтері бойынша, Ресей авиациясы Идлиб ауданындағы босқындар лагеріне қатарынан бес рет соққы жасап, нәтижесінде кемінде сегіз адам қаза тапты.<ref name="www.bbc.com">{{Cite web |url=https://www.bbc.com/russian/articles/cm2e3y4j3yeo |title=Сирия: в Алеппо не осталось правительственных войск, наступление повстанцев продолжается под российскими авиаударами |lang=ru |website=www.bbc.com |access-date=2024-12-01}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Сирия азаматтық соғысы]] * [[Хамаға шабуыл (2024)]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] gmt0q7rp5n8p1a7m4pv3wvu7ddz9aae Амалбек Қозыбақұлы Тшанов 0 749289 3407393 3407089 2024-12-04T15:22:25Z Шайнүсіп 161753 3407393 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Есімі = Амалбек Қозыбақұлы Тшанов | Титулы = [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]] [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 2-сайланым депутаттары|II]] және [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 3-сайланым депутаттары|III сайланымдарының депутаты]] | Ту = Assembly of the Parliament of the Republic of Kazakhstan logo.svg | Ту2 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады = 1 желтоқсан 1999 | Басқаруын аяқтады = 20 маусым 2007 | мәтін1 = [[Жармахан Айтбайұлы Тұяқбай|Жармахан Тұяқбай]]<br>[[Орал Байғонысұлы Мұхамеджанов|Орал Мұхамеджанов]] | тақырыпша1 = [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің төрағалары|Төраға]] | Титулы_3 = [[Жамбыл облысы]]ның 2-[[Қазақстан облыстары әкімдерінің тізімі#Жамбыл облысы|әкімі]] | Ту_3 = Zhambyl province seal.png | Ту2_3 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_3 = қазан 1995 | Басқаруын аяқтады_3 = қаңтар 1998 | Ізашары_3 = [[Өмірбек Бәйгелді]] | Ізбасары_3 = [[Сарыбай Сұлтанұлы Қалмырзаев|Сарыбай Қалмырзаев]] | Титулы_4 = [[Қазақстан Республикасы Құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және аумақтық даму министрлігі|Құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және аумақтық даму министрі]] | Ту2_4 = Flag of Kazakhstan.svg | Ту_4 = Emblem of Kazakhstan (1992-2014).svg | Президент_4 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Премьер_4 = [[Әкежан Мағжанұлы Қажыгелдин|Әкежан Қажыгелдин]] | Басқара бастады_4 = қазан 1994 | Басқаруын аяқтады_4 = қазан 1995 | Титулы_5 = [[Шымкент]]тің 1-[[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі#Республикалық маңызы бар қалалар|әкімі]] | Ту_5 = Шымкент.png | Ту2_5 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_5 = 21 ақпан 1992 | Басқаруын аяқтады_5 = 15 желтоқсан 1993 | Ізашары_5 = ''лауазым құрылды, қалалық атқару комитетінің төрағасы ретінде [[Айтбек Машрапұлы Бердалин|Айтбек Бердалин]]'' | Ізбасары_5 = Сейіт Қуандықұлы Белгібаев | Титулы_6 = [[Қазақстан Жоғарғы Кеңесі]] XII және XIII сайланымдарының депутаты | Ту_6 = Emblem of Kazakh SSR.svg | Ту2_6 = Emblem of Kazakhstan (1992-2014).svg | Басқара бастады_6 = 24 сәуір 1990 | Басқаруын аяқтады_6 = 11 наурыз 1995 | мәтін1_6 = [[Ерік Мағзұмұлы Асанбаев|Ерік Асанбаев]]<br>[[Серікболсын Әбділдаұлы Әбділдин|Серікболсын Әбділдин]]<br>[[Әбіш Кекілбайұлы]] | тақырыпша1_6 = [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің төрағалары|Төраға]] | Туған күні = 4.4.1943 | Туған жері = [[Қаратөбе (Қаратөбе ауылдық округі)|Советское]], {{туғанжері|Төле би ауданы{{!}}Леңгір ауданы|Төле би ауданында}}, [[Түркістан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Білімі = [[Оңтүстік Қазақстан университеті|Қазақ химия-технология институты]] | Партиясы = 1) [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] ''(1991 дейін)''<br>2) [[Ақ жол демократиялық партиясы|Ақ жол]] ''(1995–2005)''<br>3) Азат ''(2005–2009)'' | Мамандығы = 1) инженер-механик<br>2) инженер-құрылысшы-технолог | Ғылыми дәрежесі = 1) [[Ғылым кандидаты|Техника ғылымдарының кандидаты]]<br>2) Педагогика доценті<br>3) Педагогика ғылымдарының докторы | Азаматтығы = | Жұбайы = Әтира Тұрсынәліқызы Бектаева ({{comment|ажыр.|ажырасқан}}) | Балалары = '''қыздары'''<br>Жанар (1974 туған)<br>Салтанат (1976 туған)<br> '''ұлдары'''<br>Нұрғәлі (1980–2003)<br>Нұрдәулет (1997 туған)<br>Нұрәлі (2007 туған) | Атағы = запастағы полковник | Марапаттары = {{Қатар |{{Парасат ордені}} |{{Құрмет ордені}} |{{Құрмет Белгісі ордені}} }} {{Қатар |{{Астанаға 10 жыл медалі}} }} }} '''Амалбек Қозыбақұлы Тшанов''' ([[4 сәуір]] [[1943 жыл]], [[Төле би ауданы|Леңгір ауданы]], [[Түркістан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысы]]) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|кеңестік]] және [[қазақстан]]дық саясаткер, [[Шымкент]] (1992–1993) пен [[Жамбыл облысы|Жамбыл облысының]] әкімі (1995–1998), техника ғылымдарының кандидаты және педагогика ғылымдарының докторы. == Өмірбаяны == 1943 жылғы 4 сәуірде [[Қаратөбе (Қаратөбе ауылдық округі)|Советское ауылы]], [[Төле би ауданы|Леңгір ауданы]], [[Түркістан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] (қазіргі [[Қаратөбе (Қаратөбе ауылдық округі)|Қаратөбе ауылы]], [[Төле би ауданы]], [[Түркістан облысы]], [[Қазақстан]]) дүниеге келді. [[Ұлы жүз]]дің Дулат руы оның ішінде Жаныс бөлімінен шыққан. === Білімі === 1979 жылы [[Оңтүстік Қазақстан университеті|Қазақ химия-технология институтын]] (қазіргі [[Оңтүстік Қазақстан университеті]]) «инженер-механик» (1966) және «инженер-құрылысшы-технолог» (1979) мамандығы бойынша аяқтады. 1999 жылы «Құрама темірбетон өндірісі үшін май-май зауытының қалдықтарын пластификаторлық қоспа ретінде пайдалану» тақырбында жоба қорғап, [[Ғылым кандидаты|техника ғылымдарының кандидаты]] атанды. Одан бөлек, 2010 жылы педагогика доценті және 2011 жылы педагогика ғылымдарының докторы атанды. === Еңбек жолы === * 1958–1961 — [[Түркістан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысы]], [[Төле би ауданы|Леңгір ауданы]], [[Қаратөбе (Қаратөбе ауылдық округі)|Советское ауылында]] (қазіргі [[Түркістан облысы]], [[Төле би ауданы]], [[Қаратөбе (Қаратөбе ауылдық округі)|Қаратөбе ауылы]]) орта мектептің лаборанты; * 1961–1967 — Шымкент цемент зауытында слесарь; * 1967–1969 — [[Шымкент облысы|Шымкент облыстық]] (қазіргі [[Түркістан облысы]]) тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорынында инженер, бас инженер; * 1969–1980 — силикат-бетон зауытының шебері, диспетчері, прорабы, директоры, [[Шардара ауданы]]ндағы «Өнеркәсіптік құрылысматериалы» трестінің бас технологы; * 1980–1988 — «Оңтүстік құрлыс конструкциясы» трестінің бас инженері, басшысы; * 1990–1995 — [[Қазақстан Жоғарғы Кеңесі]]нің XII және XII сайланымдарының депутаты; * 1988–1992 — «Оңтүстік құрлыс конструкциясының» бас директоры; * 1992–1993 — [[Шымкент]] [[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі|әкімі]];<ref>{{Cite web|url=https://vera.kz/tag/akim-shymkenta/|title=Метка: Аким Шымкента|lang=ru|work=vera|accessdate=2024-12-02}}</ref> * 1994–1994 — [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі|Қазақстан Жоғарғы кеңесінің]] өнеркәсіп, энергетика, көлік және байланыс комитеті төрағасының орынбасары; * 1994–1995 — [[Қазақстан Республикасы Құрылыс, тұрғын үй-коммундалдық шаруашылық және аумақтық даму министрлігі|Қазақстан құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және аумақтық даму министрі]]; * 1995–1998 — [[Жамбыл облысы|Жамбыл облысының]] [[Қазақстан облыстары әкімдерінің тізімі|әкімі]];<ref>{{Cite web|url=https://vlast.kz/amp/istorija/16277-pervye-akimy.html|title=Первые акимы|lang=ru|work=vlast|accessdate=2024-12-02}}</ref> * 1998–1999 — «Адис» фирмасының кеңесшісі; * 1999–2007 — [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Қазақстан парламенті мәжілісінің]] [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 2-сайланым депутаттары|II]] және [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 3-сайланым депутаттары|III сайланымдарының депутаты]]; * 2008 — Республикалық спорт колледжінің директоры. === Жеке өмірі === Ажырасқан, бұрынғы әйелі Әтира Тұрсынәліқызы Бектаева (1946 туған). Балалары: қыздары — Жанар (1974 туған) мен Салтанат (1976 туған), ұлдары — Нұрғәлі (1980–2003) — 2003 жылы 27 шілдеде [[Алматы|Алматыда]] [[Тимирязев атындағы көше (Алматы)|Тимирязев көшесінде]] жолдың шетіне шығып кетіп, аялдамаға соғылып, ауыр жарақаттардан қайтыс болды.<ref>{{Cite web|url=https://nomad.su/?a=20-200309020005|title=Права на смерть|date=2003-09-02|lang=ru|work=nomad.su|accessdate= 2024-12-02}}</ref>; Нұрдәулет (1997 туған) пен Нұрәлі (2007 туған) және 3 немере.<ref>{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/m/amp/document/30104113|title=Тшанов Амалбек Козыбакулы (персональная справка)|lang=ru|work=online.zakon|accessdate=2024-12-02}}</ref> [[Қазақ тілі|Қазақ]] пен [[Орыс тілі|орыс]] тілдерін меңгерген. == Еңбектері == * Айырылу, табысу және арылу туралы талғам (2023);<ref>{{Cite web|url=https://aikyn.kz/250943/tshanovtyn--memuarlyk--kitaby-zharyk--kordi/amp|title=Тшановтың мемуарлық кітабы жарық көрді|lang=kz|work=aikyn|accessdate=2024-12-02}}</ref> * Тағзым (2016).<ref>{{Cite web|url=https://kaz.nur.kz/society/1060366-amalbek-tshanov-balasynynh-rukhyna-arna/|title=Амалбек Тшанов баладан айрылу ең үлкен қайғы екенін айтты|lang=kz|work=kaz.nur|accessdate=2024-12-02}}</ref> == Марапаттары мен атақтары == * [[Құрмет Белгісі ордені]] (1986); * [[Құрмет ордені]] (2001); * [[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы|Қазақстан ғылым академиясының]] құрметті академигі (2014); * [[Парасат ордені]] * Петровский атындағы ғылым және өнер академиясының академигі ([[Ресей]], [[Санкт-Петербург]]) * [[Шымкент|Шымкент қаласының]] құрметті азаматы; * [[Оңтүстік Қазақстан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысының]] (қазіргі [[Түркістан облысы]]) құрметті азаматы. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан инженерлері]] [[Санат:Қазақстан саясаткерлері]] [[Санат:Шымкент әкімдері]] [[Санат:Жамбыл облысының әкімдері]] [[Санат:Қазақстан Парламенті Мәжiлiсінің II шақырылымының депутаттары]] [[Санат:Қазақстан Парламенті Мәжiлiсінің III шақырылымының депутаттары]] [[Санат:Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті түлектері]] [[Санат:Техника ғылымдарының кандидаттары]] [[Санат:Педагогика ғылымдарының докторлары]] 39j1abf3hfh6wu1zc4d4wqvo33kewkw Хамаға шабуыл (2024) 0 749316 3407424 3407286 2024-12-04T18:14:12Z 1nter pares 146705 3407424 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Хамаға шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Hama in Syria (+Golan hatched).svg |сурет атауы = Провинцияның орналасуы |дата = 30 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=30}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Хама]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сирия оппозициясы]] * [[Сирияны құтқару үкіметі]] * [[Аль-Фатах аль-Мубин]] * [[Сирияның уақытша үкіметі]] * [[Сирия ұлттық армиясы]]<ref>{{Cite web |url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100 |title=In parallel with the continuation of the "Deterrence of Aggression" operation: More than 30 airstrikes and the killing of about 100 members of the regime forces, the Authority and the factions in the Aleppo countryside |website=www.syriahr.com |access-date=2024-11-27}}</ref> |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Хамаға шабуыл (2024)''' — [[Сирия азаматтық соғысы|Азаматтық соғыс]] кезінде [[Сирияның солтүстік-батысында болған шабуыл]] аясында оппозициялық күштердің [[Хама]] қаласына жасаған шабуылы.<ref>{{Cite web|url=https://npasyria.com/en/118858/|title=Turkish-Backed Factions Reach Hama’s Outskirts in Central Syria|lang=en-US|last=publish|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> == Барысы == === Қараша === '''30 қараша:''' Көтерілісшілер бірнеше қалаларды басып алды, оның ішінде [[Тайбат әл-Имам]], [[Кафр-Зита]], [[Латамнех]] және [[Мөрек]] бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.turkiyetoday.com/world/syrian-army-withdraws-from-hama-as-opposition-forces-push-toward-homs-86795/|title=Syrian army withdraws from Hama as opposition forces push toward Homs - Türkiye Today|lang=en-US|access-date=2024-12-01}}</ref> [[Шабуыл]] нәтижесінде [[сириялық оппозиция күштері]] тез арада Хаманың шетіне жақындады.<ref>{{Cite web|url=https://www.jpost.com/breaking-news/article-831386|title=Syrian rebels closing in on city of Hama - report|lang=en|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> [[Үкіметтік әскерлер]] қаладан, сондай-ақ қала маңындағы авиабазадан шегіне бастады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D9%88%D8%B3%D8%B7-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D8%A8-%D9%84%D9%82%D9%88%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D8%A9-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%A9-%D9%88/738472/|title=وسط انسحاب لقوات النظام من مدينة حماة ومطارها العسكري.. “الهيئة” تواصل التقدم في ريفها وتسيطر على مدن وبلدات جديدة {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|last=user32|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> === Желтоқсан === '''1 желтоқсан:''' Желіде расталмаған сурет пайда болды, онда көтерілісшілердің [[Хама]] қаласындағы [[Аль-Арбаин]] ауданын басып алғаны көрінеді.<ref>{{Cite web|url=https://rotter.net/forum/scoops1/879568.shtml|title=המורדים בסוריה נכנסו לעיר חמה . תמונה מרחוב אל-ארבעין) - חדשות רוטר|website=Rotter.net|access-date=2024-12-01}}</ref> «[[Аль-Джазира]]<nowiki/>» көтерілісшілердің Хама қаласына кіргені туралы хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=8WmVW-vxPf4|title=Syrian opposition fighters enter the city of Hama|last=Al Jazeera English|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> Кейінірек үкіметтің көтерілісшілердің шабуылын тоқтату үшін көмек жібергені туралы хабарлар пайда болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.kurdistan24.net/en/story/813184/hts-captures-more-territory-in-northern-hama|title=HTS captures more territory in Northern Hama|lang=en|last=Kurdistan24|website=HTS captures more territory in Northern Hama|date=2024-12-01|access-date=2024-12-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://abcnews.go.com/International/wireStory/syria-sends-reinforcements-halt-insurgents-advancing-after-seizing-116346484|title=Syria sends in reinforcements to halt insurgents from advancing after seizing Aleppo|lang=en|first=A. B. C.|last=News|website=ABC News|access-date=2024-12-01}}</ref> Үкімет әскерлерінің контршабуылының нәтижесінде үкімет бақылауына территорияның бір бөлігі қайтарылып, оппозициялық күштердің шабуылы тоқтатылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.siasat.com/syrian-forces-regain-territory-halt-rebel-advance-in-hama-amid-heavy-fighting-3140620/|title=Syrian forces regain territory, halt rebel advance in Hama amid heavy fighting|lang=en|first=Indo-Asian News|last=Service|website=The Siasat Daily|date=2024-12-01|access-date=2024-12-01}}</ref> [[РФ ӘӘК]] үкімет әскерлеріне қолдау көрсетіп, көтерілісшілердің позицияларына соққылар жасады.<ref>{{Cite news|title=Middle East crisis live: hundreds killed since launch of Syrian rebel offensive, says war monitor|first=Yohannes|last=Lowe|url=https://www.theguardian.com/world/live/2024/dec/01/middle-east-crisis-live-syria-rebels-aleppo-russia-airstrikes-assad?filterKeyEvents=false&page=with:block-674c3b088f0816561c49fd0f#block-674c3b088f0816561c49fd0f|website=the Guardian|id=0261-3077|date=2024-12-01|access-date=2024-12-01|lang=en-GB}}</ref> Үкімет әскерлері Хаманың солтүстігінде қорғаныс шебін құрды.<ref>{{Cite web|url=https://www.dw.com/en/syria-army-sends-reinforcements-to-hold-back-rebels-in-hama/a-70930913|title=Syria: Army sends reinforcements to hold back rebels in Hama – DW – 12/01/2024|lang=en|website=dw.com|access-date=2024-12-01}}</ref> '''2 желтоқсан:''' [[Сириялық оппозиция күштері]] дронмен Хаманың солтүстігіндегі Зайн әл-Абидин тауы маңында үкімет әскерлерінің әскери басшылары жиналған орынға соққы берді. Шабуылдың салдарынан көптеген әскери қызметкерлер қаза тауып, жарақат алды.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D9%87%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%85-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%AF%D9%81%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%AC/738722/|title=هيئة تحرير الشام والفصائل تستهدفان تجمعاً لقيادات عسكرية من قوات النظام شمال مدينة حماة {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|first=المرصد|last=السوري|date=2024-12-02|access-date=2024-12-02}}</ref> Түске дейін [[Хама провинциясы|Хама провинциясындағы]] оппозиция мен үкіметке жақын күштер арасындағы қақтығыстар күшейді, әсіресе [[Карназ]] және [[Суран]] қалалары маңында. Хама провинциясының шығыс бөлігінде оппозиция күштері алға жылжып, [[Каср-Абу-Самра]] қаласын басып алды.<ref>{{Cite news|title=Ожесточённые бои в северной и восточной частях Хамы, сопровождающиеся авиаударами и интенсивными артиллерийскими обстрелами»|url=https://www.syriahr.com/بعد-هجوم-عنيف-لهيئة-تحرير-الشام-والفصا/738742/}}</ref> Кешке қарай оппозиция Хаманың маңындағы Аль-Джубайн, Тель-Малах, Джаламах, Аль-Джубайн, Брейдей, Карназ және Аль-Каркат ауылдарын бақылауына алды. Қала ішінде үкімет әскерлерімен қиян-кескі ұрыстар жалғасуда.<ref>{{Cite news|title=«После достижения прогресса в восточной части Хамы силы «Сдерживания агрессии» контролируют город и 5 деревень в северной части Хамы и пытаются взять под контроль стратегически важный Калаат-эль-Мадик»|url=https://www.syriahr.com/بعد-إحراز-تقدم-في-ريف-حماة-الشرقي-قوات/738765/}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Сирия азаматтық соғысы]] * [[Алеппо үшін шайқас (2024)]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] b32480z4nue5osyeh7s9ufi0vsy9e7e 3407506 3407424 2024-12-05T07:13:43Z 1nter pares 146705 Сілтеме 3407506 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Хамаға шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Hama in Syria (+Golan hatched).svg |сурет атауы = Провинцияның орналасуы |дата = 30 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=30}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Хама]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сирия оппозициясы]] * [[Сирияны құтқару үкіметі]] * [[Аль-Фатах аль-Мубин]] * [[Сирияның уақытша үкіметі]] * [[Сирия ұлттық армиясы]]<ref>{{Cite web |url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100 |title=In parallel with the continuation of the "Deterrence of Aggression" operation: More than 30 airstrikes and the killing of about 100 members of the regime forces, the Authority and the factions in the Aleppo countryside |website=www.syriahr.com |access-date=2024-11-27}}</ref> |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Хамаға шабуыл (2024)''' — [[Сирия азаматтық соғысы|Азаматтық соғыс]] кезінде [[Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)|Сирияның солтүстік-батысында болған шабуыл]] аясында оппозициялық күштердің [[Хама]] қаласына жасаған шабуылы.<ref>{{Cite web|url=https://npasyria.com/en/118858/|title=Turkish-Backed Factions Reach Hama’s Outskirts in Central Syria|lang=en-US|last=publish|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> == Барысы == === Қараша === '''30 қараша:''' Көтерілісшілер бірнеше қалаларды басып алды, оның ішінде [[Тайбат әл-Имам]], [[Кафр-Зита]], [[Латамнех]] және [[Мөрек]] бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.turkiyetoday.com/world/syrian-army-withdraws-from-hama-as-opposition-forces-push-toward-homs-86795/|title=Syrian army withdraws from Hama as opposition forces push toward Homs - Türkiye Today|lang=en-US|access-date=2024-12-01}}</ref> [[Шабуыл]] нәтижесінде [[сириялық оппозиция күштері]] тез арада Хаманың шетіне жақындады.<ref>{{Cite web|url=https://www.jpost.com/breaking-news/article-831386|title=Syrian rebels closing in on city of Hama - report|lang=en|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> [[Үкіметтік әскерлер]] қаладан, сондай-ақ қала маңындағы авиабазадан шегіне бастады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D9%88%D8%B3%D8%B7-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D8%A8-%D9%84%D9%82%D9%88%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D8%A9-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%A9-%D9%88/738472/|title=وسط انسحاب لقوات النظام من مدينة حماة ومطارها العسكري.. “الهيئة” تواصل التقدم في ريفها وتسيطر على مدن وبلدات جديدة {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|last=user32|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> === Желтоқсан === '''1 желтоқсан:''' Желіде расталмаған сурет пайда болды, онда көтерілісшілердің [[Хама]] қаласындағы [[Аль-Арбаин]] ауданын басып алғаны көрінеді.<ref>{{Cite web|url=https://rotter.net/forum/scoops1/879568.shtml|title=המורדים בסוריה נכנסו לעיר חמה . תמונה מרחוב אל-ארבעין) - חדשות רוטר|website=Rotter.net|access-date=2024-12-01}}</ref> «[[Аль-Джазира]]<nowiki/>» көтерілісшілердің Хама қаласына кіргені туралы хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=8WmVW-vxPf4|title=Syrian opposition fighters enter the city of Hama|last=Al Jazeera English|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> Кейінірек үкіметтің көтерілісшілердің шабуылын тоқтату үшін көмек жібергені туралы хабарлар пайда болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.kurdistan24.net/en/story/813184/hts-captures-more-territory-in-northern-hama|title=HTS captures more territory in Northern Hama|lang=en|last=Kurdistan24|website=HTS captures more territory in Northern Hama|date=2024-12-01|access-date=2024-12-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://abcnews.go.com/International/wireStory/syria-sends-reinforcements-halt-insurgents-advancing-after-seizing-116346484|title=Syria sends in reinforcements to halt insurgents from advancing after seizing Aleppo|lang=en|first=A. B. C.|last=News|website=ABC News|access-date=2024-12-01}}</ref> Үкімет әскерлерінің контршабуылының нәтижесінде үкімет бақылауына территорияның бір бөлігі қайтарылып, оппозициялық күштердің шабуылы тоқтатылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.siasat.com/syrian-forces-regain-territory-halt-rebel-advance-in-hama-amid-heavy-fighting-3140620/|title=Syrian forces regain territory, halt rebel advance in Hama amid heavy fighting|lang=en|first=Indo-Asian News|last=Service|website=The Siasat Daily|date=2024-12-01|access-date=2024-12-01}}</ref> [[РФ ӘӘК]] үкімет әскерлеріне қолдау көрсетіп, көтерілісшілердің позицияларына соққылар жасады.<ref>{{Cite news|title=Middle East crisis live: hundreds killed since launch of Syrian rebel offensive, says war monitor|first=Yohannes|last=Lowe|url=https://www.theguardian.com/world/live/2024/dec/01/middle-east-crisis-live-syria-rebels-aleppo-russia-airstrikes-assad?filterKeyEvents=false&page=with:block-674c3b088f0816561c49fd0f#block-674c3b088f0816561c49fd0f|website=the Guardian|id=0261-3077|date=2024-12-01|access-date=2024-12-01|lang=en-GB}}</ref> Үкімет әскерлері Хаманың солтүстігінде қорғаныс шебін құрды.<ref>{{Cite web|url=https://www.dw.com/en/syria-army-sends-reinforcements-to-hold-back-rebels-in-hama/a-70930913|title=Syria: Army sends reinforcements to hold back rebels in Hama – DW – 12/01/2024|lang=en|website=dw.com|access-date=2024-12-01}}</ref> '''2 желтоқсан:''' [[Сириялық оппозиция күштері]] дронмен Хаманың солтүстігіндегі Зайн әл-Абидин тауы маңында үкімет әскерлерінің әскери басшылары жиналған орынға соққы берді. Шабуылдың салдарынан көптеген әскери қызметкерлер қаза тауып, жарақат алды.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D9%87%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%85-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%AF%D9%81%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%AC/738722/|title=هيئة تحرير الشام والفصائل تستهدفان تجمعاً لقيادات عسكرية من قوات النظام شمال مدينة حماة {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|first=المرصد|last=السوري|date=2024-12-02|access-date=2024-12-02}}</ref> Түске дейін [[Хама провинциясы|Хама провинциясындағы]] оппозиция мен үкіметке жақын күштер арасындағы қақтығыстар күшейді, әсіресе [[Карназ]] және [[Суран]] қалалары маңында. Хама провинциясының шығыс бөлігінде оппозиция күштері алға жылжып, [[Каср-Абу-Самра]] қаласын басып алды.<ref>{{Cite news|title=Ожесточённые бои в северной и восточной частях Хамы, сопровождающиеся авиаударами и интенсивными артиллерийскими обстрелами»|url=https://www.syriahr.com/بعد-هجوم-عنيف-لهيئة-تحرير-الشام-والفصا/738742/}}</ref> Кешке қарай оппозиция Хаманың маңындағы Аль-Джубайн, Тель-Малах, Джаламах, Аль-Джубайн, Брейдей, Карназ және Аль-Каркат ауылдарын бақылауына алды. Қала ішінде үкімет әскерлерімен қиян-кескі ұрыстар жалғасуда.<ref>{{Cite news|title=«После достижения прогресса в восточной части Хамы силы «Сдерживания агрессии» контролируют город и 5 деревень в северной части Хамы и пытаются взять под контроль стратегически важный Калаат-эль-Мадик»|url=https://www.syriahr.com/بعد-إحراز-تقدم-في-ريف-حماة-الشرقي-قوات/738765/}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Сирия азаматтық соғысы]] * [[Алеппо үшін шайқас (2024)]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] p2834anmlucuvukvmvtu6selnvkgksc Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024) 0 749383 3407400 3407283 2024-12-04T16:32:13Z Malik Nursultan B 111493 3407400 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = 2024 жылғы Корея Республикасындағы әскери жағдай |бөлім = |сурет = 2024년 대한민국 계엄 반대 시위.jpg |сурет атауы = Әскери жағдайға қарсы наразылық, 4 желтоқсан, [[Сеул]] |дата = 3–4 желтоқсан |орын = [[Сеул]], {{Байрақ|Оңтүстік Корея}} |себеп = Прокурорларға қарсы импичмент әрекеті мен парламенттің қарсылығы. |нәтиже = |статусы = Ұлттық кеңес әскери жағдайды алып тастауға дауыс берді. [[Юн Сөк Йөл|Юн]] Әскери жағдайды алып тастады.<ref name="adyrna.kz" /> |өзгерістер = |қарсылас1 = {{flagicon image|Flag of the President of South Korea.svg}} [[Корея Республикасы президенті|Президент]]<br>{{flagicon image|Flag of the Government of the Republic of Korea.svg}} [[Корея Республикасы үкіметі|Үкімет]]<br>{{flagicon image|Flag of the Republic of Korea Armed Forces.svg}} [[Корея Республикасы Ұлттық қорғаныс министрлігі|Ұлттық қорғаныс министрлігі]]<br>{{flagicon image|Flag of the Republic of Korea Army.svg}} [[Корея Республикасының қарулы күштері|Қарулы күштер]] |қарсылас2 = {{flagicon image|Flag of the National Assembly of Korea.svg}} [[Корея Республикасы Ұлттық кеңесі|Ұлттық кеңес]]<br>{{flagicon image|2024 Logo of the Democratic Party of Korea.svg}} [[Тобуро Демократиялық партиясы|Демократиялық партия]]<br>{{flagicon image|Flag of People Power Party of Korea (variant 2).svg}} [[Халық күші (Корея Республикасы)|Халық күші]]<br>[[File:조국혁신당 로고.svg|20px]] [[Корея инновациялық партиясы|Инновациялық партия]]<br>[[File:진보당 (2017년) 로고.svg|20px]] [[Прогрессивті партия (Корея Республикасы)|Прогрессивті партия]]<br>{{flagicon image|Flag of Seoul.svg}} [[Сеул]] үкіметі |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the President of South Korea.svg}} [[Юн Сөк Йөл]]<br>{{flagicon image|Flag of the Republic of Korea Army.svg}} [[Пак Ан Су]]<br>{{flagicon image|Flag of the Minister of National Defense of the Republic of Korea.svg}} [[Ким Ён Хён]] |командир2 = {{flagicon image|Flag of the National Assembly of Korea.svg}} {{flagicon image|Democratic Party of South Korea banner.svg}} [[У Вон Сик]]<br>{{flagicon image|Democratic Party of South Korea banner.svg}} [[Ли Чжэ Мён]]<br>{{flagicon image|Flag of People Power Party of Korea (variant 2).svg}} [[Хан Дон Хун]]<br>[[File:조국혁신당 로고.svg|20px]] [[Чо Гук]]<br>{{flagicon image|Flag of Seoul.svg}} {{flagicon image|Flag of People Power Party of Korea (variant 2).svg}} [[О Се Хун (саясаткер)|О Се Хун]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = 2024 South Korean martial law |ескерту = }} '''Корея Республикасындағы әскери жағдай''' — 2024 жылғы 3 желтоқсанда [[Корея Республикасы]]ның президенті [[Юн Сөк Йөл]] елде [[әскери жағдай]] жариялады. Бұл шешім YTN телеарнасынан тікелей эфирде көрсетілген түнгі үндеу барысында мәлім болды. Өз мәлімдемесінде ол негізгі оппозициялық «[[Тобуро Демократиялық партиясы|Демократиялық партия]]<nowiki/>» [[Солтүстік Корея]]ға (КХДР) симпатия танытты және «[[Мемлекетке опасыздық жасау|мемлекетке қарсы әрекеттер]]<nowiki/>» жасады деп айыптады.<ref>{{Cite web |url=https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/item/683511-koreya-prezidenti-elde-skeri-rezhim-zhariyalady |title=Корея президенті елде әскери режим жариялады |lang=kk |work=24.kz |accessdate=2024-12-03}}</ref><ref name="kz.kursiv.media">{{Cite web |url=https://kz.kursiv.media/kk/2024-12-03/tkbv-ongtuestik-koreya-parlamenti/ |title=Оңтүстік Корея Парламенті әскери жағдайды тоқтатуға дауыс берді |lang=kk |work=kz.kursiv.media |accessdate=2024-12-03}}</ref> Бұл — Корея Республикасында 1980 жылғы әскери төңкерістен бергі жарияланған тұңғыш әскери жағдай, ол сол кездегі оңтүстіккореялық диктатор [[Пак Чоң Хи]]дің өлтірілуінен соң болған.<ref name="adyrna.kz" /><ref name=":1">{{Cite news|title=South Korean military announces suspension of all parliamentary activity, says report – live|last2=McEwen|first2=Kirsty|url=https://www.theguardian.com/world/live/2024/dec/03/south-korea-declares-emergency-martial-law-yoon-suk-yeol-north-korea-latest-updates|work=the Guardian|date=2024-12-03|accessdate=2024-12-03|language=en|last1=Lowe|first1=Yohannes|issn=0261-3077}}</ref> Сондай-ақ, бұл — 1987 жылғы елдің демократиялануынан бергі тұңғыш әскери жағдай. 1948 жылғы үкімет құрылуынан бері бұл 17-әскери жағдай жариялануы болды. [[Корея Республикасы Парламенті|Ұлттық жиын]] мүшелері сот қудалауынан парламенттік иммунитетке ие емес және қылмыс жасағаны дәлелденсе, тұтқындалуы мүмкін.<ref>{{Cite web|url=https://news.mt.co.kr/mtview.php?no=2024120323422846084|title=44년 만에 전격 비상계엄 선포…국회의원 과반수 찬성 땐 '해제'|language=ko|first=소연|last=박|publisher=머니투데이|date=2024-12-04|access-date=2024-12-03}}</ref> Кейіннен Юн Ұлттық жиын осы жарлыққа қарсы дауыс бергеннен кейін соғыс жағдайын алып тастайтынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://news.sky.com/story/south-korea-live-updates-members-of-parliament-could-be-arrested-after-emergency-martial-law-declared-13266031|title=South Korea's president says he will lift martial law after parliament votes to block order|lang=en|publisher=Sky News|accessdate=2024-12-03}}</ref><ref>{{Cite web |last=송상 |first=호 |date=2024-12-04 |title=(URGENT) S. Korean Cabinet approves motion to lift emergency martial law |url=https://en.yna.co.kr/view/AEN20241204003100315?section=search |publisher=Yonhap News Agency}}</ref> == Барысы == === Әскери жағдайды жариялау === 2024 жылғы 3 желтоқсанда, Корея уақытынша сағат 22:22-де, Оңтүстік Корея президенті [[Юн Сөк Йөл]] елде әскери жағдай жариялады. Өзінің ұлттық телеарнадағы үндеуінде Юн оппозицияны «еркін демократияны құлату әрекетінде болды» деп айыптады да, бұл әрекет оның үкімет мүшелерін [[импичмент]]ке ұшыратуға және оның бюджеттік жоспарларын блоктауға бағытталған еді. Сондай-ақ, ол «кейбір қолайсыздықтарды» төзе тұрыңдар деді. Бұл Оңтүстік Кореядағы 1979 жылдан бергі<ref name=":1" /> [[Чон Ду Хван]]ның әскери диктатурасы кезінде болған алғашқы әскери жағдай жариялау оқиғасы.<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/asia-pacific/20241203-south-korean-president-yoon-declares-martial-law|title=South Korean President Yoon declares martial law, accusing opposition of 'anti-state' activities|publisher=France 24|date=2024-12-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/live/2024/12/03/world/south-korea-martial-law|title=South Korean Leader Declares Martial Law|publisher=The New York Times}}</ref> «[[Рёнхап]]<nowiki></nowiki>» ақпарат агенттігінің мәліметінше, Қорғаныс министрі Ким Ён Хён Біріккен штаб бастықтары комитетінің төрағасы Ким Мён Сумен кездесу өткізуді тапсырды.<ref name="BloombergNews">{{Cite news|title=South Korea's Yoon Declares Martial Law in Emergency Address|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-12-03/south-korea-s-yoon-declares-martial-law-in-emergency-address|date=2024-12-03|newspaper=Bloomberg|via=www.bloomberg.com}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://headlinestoday.com.au/south-korea-martial-law/|title=south Korea martial law: South Korean President Yoon Suk Yeol has declared martial law in the country|publisher=headlinestoday|date=2024-12-03}}</ref> [[Юн Сөк Йөл|Юн]] [[Пак Ан Су]]ды әскери жағдайдың қолбасшысы етіп тағайындады.<ref>{{Cite web|url=https://www.seoul.co.kr/news/international/2024/12/04/20241204500028?wlog_tag3=naver|title=미 백악관 "한국 정부와 연락 중, 상황 긴밀 모니터링"|language=ko|first=재연|last=이|publisher=서울신문|date=2024-12-04|accessdate=2024-12-03}}</ref> [[Әскери жағдай]] енгізілген кезде президент [[Корея Республикасы Парламенті|Ұлттық жиын]]ды дереу хабардар етуі тиіс. Әскери жағдайды Ұлттық жиынның көпшілік даусымен алып тастауға болады.<ref>{{Cite web|url=https://www.kyeonggi.com/article/20241204580018|title=더불어민주당 인천시당, '윤석열 독재 시대' 질타…"국민과 함께 대한민국 구할 것"|language=ko|first=영재|last=주|publisher=경기일보|date=2024-12-04|accessdate=2024-12-03}}</ref> Корея уақытынша сағат 23:00-де әскери жағдай қолбасшылығының өкілі Пак Ан Су әскери жағдай енгізу туралы келесі жарлықты жариялады:<ref>{{Cite web|url=https://www.sedaily.com/NewsView/2DHZA3YGW7|title=[속보] 계엄사령부 포고령(제1호) 전문|language=ko|first=정명|last=서|publisher=서울경제|date=2024-12-03|accessdate=2024-12-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cbsnews.com/news/south-korea-president-martial-law-emergency/|title=South Korea president declares emergency martial law, warns of "communist forces"|language=en|date=2024-12-03|publisher=[[CBS News]]|accessdate=2024-12-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://en.yna.co.kr/view/AEN20241204001100320?section=national/politics|title=Full text of martial law decree|first=Seok-min|last=Oh|publisher=Yonhap News Agency|date=2024-12-04|accessdate=2024-12-03}}</ref><blockquote> Әскери жағдай қолбасшылығы 2024 жылғы 3 желтоқсанда сағат 23:00-ден бастап еркін Корея Республикасында, мемлекетке қарсы күштердің әрекеттері мен мемлекетке төнген қауіп-қатерден либералды демократияны қорғау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында келесі шараларды жариялайды. # Кез келген саяси қызметке, соның ішінде Ұлттық жиынның, жергілікті кеңестердің, саяси партиялар мен саяси бірлестіктердің қызметіне, митингілер мен демонстрацияларға тыйым салынады. # Еркін демократиялық жүйені жоққа шығаратын немесе оны құлатуға тырысатын кез келген әрекеттерге тыйым салынады. Жалған ақпарат тарату, қоғамдық пікірді манипуляциялау және жалған насихат жүргізу де тыйым салынған. # Барлық бұқаралық ақпарат құралдары мен басылымдар әскери жағдай қолбасшылығының бақылауында болады. # Әлеуметтік хаос тудыратын ереуілдер, жұмыс тоқтатулар мен митингілерге тыйым салынады. # Дәрігерлер мен басқа да медициналық персонал 48 сағат ішінде жұмыс орындарына оралып, өз міндеттерін адал орындауы тиіс. Бұйрықты бұзғандар Әскери жағдай туралы заңға сәйкес жазаланады. # Мемлекетке қарсы және басқа да бүлдіргіш күштерді қоспағанда, кінәсіз қарапайым азаматтарға күнделікті өмірдегі қолайсыздықтарды барынша азайтуға бағытталған шаралар қолданылады. Бұл жарлықты бұзғандар тұтқындалуы, қамауға алынуы және заңсыз тінтуге ұшырауы мүмкін, бұл Әскери жағдай туралы заңның 9-бабына сәйкес. Олар Әскери жағдай туралы заңның 14-бабына (Айыппұлдар) сәйкес жазаланады. – Әскери жағдайдың қолбасшысы – армия генералы Пак Ан Су.</blockquote> Бұл мәлімдемелерден кейін «Демократиялық партияның» көмекшілерінің оларға кедергі жасау әрекеттеріне қарамастан, әскери қызметкерлер Ұлттық кеңес ғимаратына кірді.<ref>{{Cite web|url=https://www.newsis.com/view/NISX20241204_0002982816|title=계엄군, 유리창 깨고 국회 본청 강제 진입…최루탄 흔적도|language=ko|publisher=뉴시스|date=2024-12-04|accessdate=2024-12-03}}</ref><ref name="stan.kz" /> == Әскери жағдайды жою == [[Юн Сөк Йөл]] кворум жиналған соң әскери жағдайды алып тастайтынын алға тартты. Ел басшысының мәлімдемесін YTN телеарнасы трансляциялады.<blockquote> Мен министрлер кабинеті арқылы ұлттық құрылтай талаптарын қабылдай отырып, әскери режимді алып тастаймын, – деді Юн Сөк Йөл.</blockquote> Айтуынша, кабинет жиынға шақырылған, алайда тәуліктің ерте уақытына байланысты кворум жинау мүмкін болмаған.<ref>{{Cite web |url=https://baq.kz/ontustik-koreya-prezidenti-askeri-rezhimdi-alyp-tastaytynyn-aytty-200002826/ |title=Оңтүстік Корея президенті әскери режимді алып тастайтынын айтты |lang=kk |work=baq.kz |accessdate=2024-12-04}}</ref> Нәтижесінде, жиын залына кіре алған 300 депутаттың 190-ы әскери жағдайды тоқтату туралы шешімге дауыс берді.<ref name="adyrna.kz">{{Cite web |url=https://adyrna.kz/post/221320 |title=Парламент талабы. Оңтүстік Кореяда әскери жағдай 6 сағаттан соң тоқтатылды |lang=kk |work=adyrna.kz |access-date=2024-12-04}}</ref><ref name="stan.kz">{{Cite web |url=https://stan.kz/koshelerde-askeri-tehnika-baykalgan-seulde-kaktigis-bas-410595/ |title=Сеулде қақтығыс болған: Оңтүстік Корея парламенті төтенше әскери жағдайды алып тастады |lang=kk |work=stan.kz |accessdate=2024-12-03}}</ref><ref name="kz.kursiv.media" /> == Бағалануы == [[Sky News]] журналисі Доминик Вагхорн алдын ала бақылаулар негізінде әскери күштердің әскери жағдай енгізуге нашар дайындалғанын атап өтіп, [[Юн Сөк Йөл|Юн]]ның бұл әрекеттерді біржақты тәртіпте жүзеге асырғанын болжады.<ref>{{Cite web|url= https://news.sky.com/story/south-korea-live-updates-members-of-parliament-could-be-arrested-after-emergency-martial-law-declared-13266031 |title= South Korea's president says he will lift martial law after order sparks fury {{!}} World News {{!}} Sky News |lang= en |publisher= [[Sky News]] |date= 2024-12-03 |accessdate= 2024-12-04}}</ref> [[The Economist]] бұл жағдайды конституциялық [[дағдарыс]] ретінде сипаттады, өйткені Ұлттық жиынның әскери жағдай кезінде дауыс беру құқығы бар-жоғы белгісіз, бұл оның күшін жоюға арналған дауыс беруді заңсыз етеді.<ref>{{Cite web|url= https://www.economist.com/asia/2024/12/03/martial-law-in-south-korea-next-a-constitutional-crisis |title= Martial law in South Korea—and then not. What comes next? |lang= en |publisher= [[The Economist]] |date= 2024-12-03 |accessdate= 2024-12-04}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Оңтүстік Корея саясаты]] [[Санат:Оңтүстік Корея тарихы]] [[Санат:2024 жылдағы Оңтүстік Корея]] [[Санат:Төтенше жағдай]] [[Санат:Әскери жағдай]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] l4p491tmqy9mtgktbdp5jeept5bu3r7 Нью-Йорк Рейнджерс 0 749396 3407375 3407373 2024-12-04T12:04:45Z Syrymzhan 161735 /* «Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993) */ 3407375 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мэйпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мэйпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] eat0cxqo3ij0ixlwbhxflkfe3d89d5o 3407487 3407375 2024-12-05T06:42:03Z Syrymzhan 161735 /* «Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993) */ 3407487 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мэйпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мэйпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы |ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] 0czmmxwjg6h99imyu7he5doa66c6yp5 3407500 3407487 2024-12-05T07:08:53Z Syrymzhan 161735 /* «Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993) */ 3407500 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мэйпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мэйпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] t7txitma2lgz5ee2efs0hr6i8wt2kma 3407505 3407500 2024-12-05T07:13:09Z Syrymzhan 161735 /* «Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993) */ 3407505 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мэйпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мэйпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] k06s0ahndt8yzduluelj3rb8xqim1zo 3407510 3407505 2024-12-05T07:20:43Z Syrymzhan 161735 /* Тарихы */ 3407510 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мэйпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мэйпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ===1993-1994 жылдар=== 1993–94 жылғы Нью-Йорк Рейнджерс маусымы соңғы 54 жылдағы ең табысты маусым болды. Майк Кинанның басшылығымен Нью-Йорк Рейнджерс 1994 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, төртінші рет чемпион атанды. Сол маусымға қарай Рейнджерс [[Эдмонтон Ойлерз]]дің бұрынғы чемпиондық командаларынан жеті ойыншыны құрамына қосқан еді: команда капитаны [[Марк Мессье]] (Рейнджерстің жаңа капитаны), Адам Грейвс, Кевин Лоу, Джефф Букебум, Эса Тикканен, Крейг Мактавиш және Гленн Андерсон. Адам Грейвс 52 гол соғып, Вик Хадфилдтің 50 голдық рекордын жаңартты. Рейнджерс маусымды 52–24–8 есебімен аяқтап, 112 ұпай жинап, франшиза тарихындағы ең жоғары көрсеткішпен [[Президенттер кубогы]]н иеленді. Плей-оффтың алғашқы екі кезеңінде Рейнджерс сәтті өнер көрсетті. [[Нью-Йорк Айлендерс]]ті толық жеңіп, [[Вашингтон Кэпиталз]]ты бес ойын ішінде жеңді. Алайда, конференция финалында үшінші орын алған [[Нью-Джерси Девилз]] командасына қарсы ойында Рейнджерс өз алаңында өткен серияның алғашқы матчын қосымша уақытта ұтылды. Бірақ келесі екі ойында жеңіске жетті. Кейін Девилз оларды 3–1 және 4–1 есебімен жеңіп, серияны алты ойынға дейін жеткізді. Мидоулендс стадионында өткен алтыншы ойында [[Марк Мессье]] баспасөзге жеңіске кепілдік беремін деп мәлімдеді. Сол ойында ол соңғы кезеңде үш гол соғып, Рейнджерске 4–2 есебімен жеңіс сыйлады. Бұл жеңіс серияны жетінші ойынға жеткізді. Нью-Йорктегі [[Медисон Скуер Гарден]]де өткен шешуші ойында Стефан Матто қосымша уақытта гол соғып, Рейнджерсті 1979 жылдан бері алғаш рет финалға алып шықты. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] fem3ydz5qdfnp680ajlzp7zrg5z0a1l 3407513 3407510 2024-12-05T07:24:51Z Syrymzhan 161735 /* 1993-1994 жылдар */ 3407513 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мэйпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мэйпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ===1993-1994 жылдар=== 1993–94 жылғы Нью-Йорк Рейнджерс маусымы соңғы 54 жылдағы ең табысты маусым болды. Майк Кинанның басшылығымен Нью-Йорк Рейнджерс 1994 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, төртінші рет чемпион атанды<ref>{{Cite news|last=Vecsey|first=George|url=https://www.nytimes.com/1994/06/23/sports/sports-of-the-times-houston-finally-has-an-edge.html|title=Sports of The Times; Houston Finally Has an Edge|newspaper=[[The New York Times]]|date=June 24, 1994|access-date=December 05, 2024|author-link=George Vecsey|lang=en}}</ref>. Сол маусымға қарай Рейнджерс [[Эдмонтон Ойлерз]]дің бұрынғы чемпиондық командаларынан жеті ойыншыны құрамына қосқан еді: команда капитаны [[Марк Мессье]] (Рейнджерстің жаңа капитаны), Адам Грейвс, Кевин Лоу, Джефф Букебум, Эса Тикканен, Крейг Мактавиш және Гленн Андерсон. Адам Грейвс 52 гол соғып, Вик Хадфилдтің 50 голдық рекордын жаңартты. Рейнджерс маусымды 52–24–8 есебімен аяқтап, 112 ұпай жинап, франшиза тарихындағы ең жоғары көрсеткішпен [[Президенттер кубогы]]н иеленді<ref>{{cite web|title=Caps spoil Rangers' chance to claim Presidents' Trophy|url=http://www.cbssports.com/nhl/gametracker/recap/NHL_20120407_WAS@NYR/caps-spoil-rangers-chance-to-claim-presidents-trophy|work=CBS Sports|access-date=December 05, 2024|date=April 7, 2012|lang=en}}</ref>. Плей-оффтың алғашқы екі кезеңінде Рейнджерс сәтті өнер көрсетті. [[Нью-Йорк Айлендерс]]ті толық жеңіп, [[Вашингтон Кэпиталз]]ты бес ойын ішінде жеңді. Алайда, конференция финалында үшінші орын алған [[Нью-Джерси Девилз]] командасына қарсы ойында Рейнджерс өз алаңында өткен серияның алғашқы матчын қосымша уақытта ұтылды. Бірақ келесі екі ойында жеңіске жетті. Кейін Девилз оларды 3–1 және 4–1 есебімен жеңіп, серияны алты ойынға дейін жеткізді. Мидоулендс стадионында өткен алтыншы ойында [[Марк Мессье]] баспасөзге жеңіске кепілдік беремін деп мәлімдеді. Сол ойында ол соңғы кезеңде үш гол соғып, Рейнджерске 4–2 есебімен жеңіс сыйлады. Бұл жеңіс серияны жетінші ойынға жеткізді. Нью-Йорктегі [[Медисон Скуер Гарден]]де өткен шешуші ойында Стефан Матто қосымша уақытта гол соғып, Рейнджерсті 1979 жылдан бері алғаш рет финалға алып шықты. [[Сурет:Wgretz edit2.jpg|thumb|upright|left|1996 жылғы маусымаралық кезеңде Нью-Йорк Рейнджерс еркін агент ретінде [[Уэйн Гретцки]]ді өз құрамына қосты.]] ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] 6d6bcuwg35xpcqo9ulehk70yumb69e4 3407518 3407513 2024-12-05T07:35:59Z Syrymzhan 161735 /* 1993-1994 жылдар */ 3407518 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мэйпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мэйпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ===1993-1994 жылдар=== 1993–94 жылғы Нью-Йорк Рейнджерс маусымы соңғы 54 жылдағы ең табысты маусым болды. Майк Кинанның басшылығымен Нью-Йорк Рейнджерс 1994 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, төртінші рет чемпион атанды<ref>{{Cite news|last=Vecsey|first=George|url=https://www.nytimes.com/1994/06/23/sports/sports-of-the-times-houston-finally-has-an-edge.html|title=Sports of The Times; Houston Finally Has an Edge|newspaper=[[The New York Times]]|date=June 24, 1994|access-date=December 05, 2024|author-link=George Vecsey|lang=en}}</ref>. Сол маусымға қарай Рейнджерс [[Эдмонтон Ойлерз]]дің бұрынғы чемпиондық командаларынан жеті ойыншыны құрамына қосқан еді: команда капитаны [[Марк Мессье]] (Рейнджерстің жаңа капитаны), Адам Грейвс, Кевин Лоу, Джефф Букебум, Эса Тикканен, Крейг Мактавиш және Гленн Андерсон. Адам Грейвс 52 гол соғып, Вик Хадфилдтің 50 голдық рекордын жаңартты. Рейнджерс маусымды 52–24–8 есебімен аяқтап, 112 ұпай жинап, франшиза тарихындағы ең жоғары көрсеткішпен [[Президенттер кубогы]]н иеленді<ref>{{cite web|title=Caps spoil Rangers' chance to claim Presidents' Trophy|url=http://www.cbssports.com/nhl/gametracker/recap/NHL_20120407_WAS@NYR/caps-spoil-rangers-chance-to-claim-presidents-trophy|work=CBS Sports|access-date=December 05, 2024|date=April 7, 2012|lang=en}}</ref>. Плей-оффтың алғашқы екі кезеңінде Рейнджерс сәтті өнер көрсетті. [[Нью-Йорк Айлендерс]]ті толық жеңіп, [[Вашингтон Кэпиталз]]ты бес ойын ішінде жеңді. Алайда, конференция финалында үшінші орын алған [[Нью-Джерси Девилз]] командасына қарсы ойында Рейнджерс өз алаңында өткен серияның алғашқы матчын қосымша уақытта ұтылды. Бірақ келесі екі ойында жеңіске жетті. Кейін Девилз оларды 3–1 және 4–1 есебімен жеңіп, серияны алты ойынға дейін жеткізді. Мидоулендс стадионында өткен алтыншы ойында [[Марк Мессье]] баспасөзге жеңіске кепілдік беремін деп мәлімдеді. Сол ойында ол соңғы кезеңде үш гол соғып, Рейнджерске 4–2 есебімен жеңіс сыйлады. Бұл жеңіс серияны жетінші ойынға жеткізді. Нью-Йорктегі [[Медисон Скуер Гарден]]де өткен шешуші ойында Стефан Матто қосымша уақытта гол соғып, Рейнджерсті 1979 жылдан бері алғаш рет финалға алып шықты. [[Сурет:Wgretz edit2.jpg|thumb|upright|left|1996 жылғы маусымаралық кезеңде Нью-Йорк Рейнджерс еркін агент ретінде [[Уэйн Гретцки]]ді өз құрамына қосты.]] [[Ванкувер Кэнакс]]пен финалда Нью-Йорк Рейнджерс өз алаңында өткен серияның бірінші ойынында овертаймда жеңілді. Алайда, Рейнджерс келесі үш ойында жеңіске жетті. Кейін Кэнакс 6:3 және 4:1 есебімен екі матчта жеңіске жетіп, жетінші ойынды өз алаңында өткізуге мүмкіндік алды<ref>{{Cite book|last=Morrison|first=Scott|title=Hockey Night in Canada: My Greatest Day|year=2008|pages=[https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106 106–109]|publisher=Key Porter Books|location=Toronto|isbn=978-1-55470-086-8|author-link=Scott Morrison (journalist)|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106}}</ref>. Жетінші ойында Рейнджерс бірінші кезеңде 2:0 есебімен алға шықты, ал кейін [[Марк Мессье]] гол соғып, есепті 3:1-ге жеткізді – бұл гол Кубокты жеңіп алу үшін шешуші болды. Қорытынды есеп 3:2 болып, Рейнджерс жеңіске жетті. Мессье екі түрлі команданы [[Стэнли кубогы]]на бастап барған тарихтағы алғашқы (және осы күнге дейін жалғыз) капитан атанды<ref>{{cite web|last1=Popplewell|first1=Brett|title=How Messier emerged from Gretzky's shadow|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/mark-messiers-career-wayne-gretzkys-shadow-but-he-made-sure-that-it-didnt-end-that-way/|publisher=Sportsnet|access-date=December 05, 2024|date=October 10, 2014|lang=en}}</ref>. Брайан Лич плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофиді жеңіп алған алғашқы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-та]] туған хоккейші болды<ref>{{cite web|title=Brian Leetch: The Road to the 1994 Conn Smythe Trophy Part One|date=November 21, 2012|first=Michael|last=Rappaport|website=The Hockey Writers|url=http://thehockeywriters.com/brian-leetch-the-road-to-the-1994-conn-smythe-trophy-part-one/|access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] 4wmb03qtzv9dt3bs90jmzzn4yxg8wbn 3407519 3407518 2024-12-05T07:36:30Z Syrymzhan 161735 /* 1993-1994 жылдар */ 3407519 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мэйпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мэйпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ===1993-1994 жылдар=== 1993–94 жылғы Нью-Йорк Рейнджерс маусымы соңғы 54 жылдағы ең табысты маусым болды. Майк Кинанның басшылығымен Нью-Йорк Рейнджерс 1994 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, төртінші рет чемпион атанды<ref>{{Cite news|last=Vecsey|first=George|url=https://www.nytimes.com/1994/06/23/sports/sports-of-the-times-houston-finally-has-an-edge.html|title=Sports of The Times; Houston Finally Has an Edge|newspaper=[[The New York Times]]|date=June 24, 1994|access-date=December 05, 2024|author-link=George Vecsey|lang=en}}</ref>. Сол маусымға қарай Рейнджерс [[Эдмонтон Ойлерз]]дің бұрынғы чемпиондық командаларынан жеті ойыншыны құрамына қосқан еді: команда капитаны [[Марк Мессье]] (Рейнджерстің жаңа капитаны), Адам Грейвс, Кевин Лоу, Джефф Букебум, Эса Тикканен, Крейг Мактавиш және Гленн Андерсон. Адам Грейвс 52 гол соғып, Вик Хадфилдтің 50 голдық рекордын жаңартты. Рейнджерс маусымды 52–24–8 есебімен аяқтап, 112 ұпай жинап, франшиза тарихындағы ең жоғары көрсеткішпен [[Президенттер кубогы]]н иеленді<ref>{{cite web|title=Caps spoil Rangers' chance to claim Presidents' Trophy|url=http://www.cbssports.com/nhl/gametracker/recap/NHL_20120407_WAS@NYR/caps-spoil-rangers-chance-to-claim-presidents-trophy|work=CBS Sports|access-date=December 05, 2024|date=April 7, 2012|lang=en}}</ref>. Плей-оффтың алғашқы екі кезеңінде Рейнджерс сәтті өнер көрсетті. [[Нью-Йорк Айлендерс]]ті толық жеңіп, [[Вашингтон Кэпиталз]]ты бес ойын ішінде жеңді. Алайда, конференция финалында үшінші орын алған [[Нью-Джерси Девилз]] командасына қарсы ойында Рейнджерс өз алаңында өткен серияның алғашқы матчын қосымша уақытта ұтылды. Бірақ келесі екі ойында жеңіске жетті. Кейін Девилз оларды 3–1 және 4–1 есебімен жеңіп, серияны алты ойынға дейін жеткізді. Мидоулендс стадионында өткен алтыншы ойында [[Марк Мессье]] баспасөзге жеңіске кепілдік беремін деп мәлімдеді. Сол ойында ол соңғы кезеңде үш гол соғып, Рейнджерске 4–2 есебімен жеңіс сыйлады. Бұл жеңіс серияны жетінші ойынға жеткізді. Нью-Йорктегі [[Медисон Скуер Гарден]]де өткен шешуші ойында Стефан Матто қосымша уақытта гол соғып, Рейнджерсті 1979 жылдан бері алғаш рет финалға алып шықты. [[Сурет:Wgretz edit2.jpg|thumb|upright|1996 жылғы маусымаралық кезеңде Нью-Йорк Рейнджерс еркін агент ретінде [[Уэйн Гретцки]]ді өз құрамына қосты.]] [[Ванкувер Кэнакс]]пен финалда Нью-Йорк Рейнджерс өз алаңында өткен серияның бірінші ойынында овертаймда жеңілді. Алайда, Рейнджерс келесі үш ойында жеңіске жетті. Кейін Кэнакс 6:3 және 4:1 есебімен екі матчта жеңіске жетіп, жетінші ойынды өз алаңында өткізуге мүмкіндік алды<ref>{{Cite book|last=Morrison|first=Scott|title=Hockey Night in Canada: My Greatest Day|year=2008|pages=[https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106 106–109]|publisher=Key Porter Books|location=Toronto|isbn=978-1-55470-086-8|author-link=Scott Morrison (journalist)|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106}}</ref>. Жетінші ойында Рейнджерс бірінші кезеңде 2:0 есебімен алға шықты, ал кейін [[Марк Мессье]] гол соғып, есепті 3:1-ге жеткізді – бұл гол Кубокты жеңіп алу үшін шешуші болды. Қорытынды есеп 3:2 болып, Рейнджерс жеңіске жетті. Мессье екі түрлі команданы [[Стэнли кубогы]]на бастап барған тарихтағы алғашқы (және осы күнге дейін жалғыз) капитан атанды<ref>{{cite web|last1=Popplewell|first1=Brett|title=How Messier emerged from Gretzky's shadow|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/mark-messiers-career-wayne-gretzkys-shadow-but-he-made-sure-that-it-didnt-end-that-way/|publisher=Sportsnet|access-date=December 05, 2024|date=October 10, 2014|lang=en}}</ref>. Брайан Лич плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофиді жеңіп алған алғашқы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-та]] туған хоккейші болды<ref>{{cite web|title=Brian Leetch: The Road to the 1994 Conn Smythe Trophy Part One|date=November 21, 2012|first=Michael|last=Rappaport|website=The Hockey Writers|url=http://thehockeywriters.com/brian-leetch-the-road-to-the-1994-conn-smythe-trophy-part-one/|access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] g6fomm5va2h3p9hee7d75evxlu4ey3r 3407539 3407519 2024-12-05T10:47:27Z Syrymzhan 161735 /* Тарихы */ 3407539 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мэйпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мэйпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ===1993-1994 жылдар=== 1993–94 жылғы Нью-Йорк Рейнджерс маусымы соңғы 54 жылдағы ең табысты маусым болды. Майк Кинанның басшылығымен Нью-Йорк Рейнджерс 1994 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, төртінші рет чемпион атанды<ref>{{Cite news|last=Vecsey|first=George|url=https://www.nytimes.com/1994/06/23/sports/sports-of-the-times-houston-finally-has-an-edge.html|title=Sports of The Times; Houston Finally Has an Edge|newspaper=[[The New York Times]]|date=June 24, 1994|access-date=December 05, 2024|author-link=George Vecsey|lang=en}}</ref>. Сол маусымға қарай Рейнджерс [[Эдмонтон Ойлерз]]дің бұрынғы чемпиондық командаларынан жеті ойыншыны құрамына қосқан еді: команда капитаны [[Марк Мессье]] (Рейнджерстің жаңа капитаны), Адам Грейвс, Кевин Лоу, Джефф Букебум, Эса Тикканен, Крейг Мактавиш және Гленн Андерсон. Адам Грейвс 52 гол соғып, Вик Хадфилдтің 50 голдық рекордын жаңартты. Рейнджерс маусымды 52–24–8 есебімен аяқтап, 112 ұпай жинап, франшиза тарихындағы ең жоғары көрсеткішпен [[Президенттер кубогы]]н иеленді<ref>{{cite web|title=Caps spoil Rangers' chance to claim Presidents' Trophy|url=http://www.cbssports.com/nhl/gametracker/recap/NHL_20120407_WAS@NYR/caps-spoil-rangers-chance-to-claim-presidents-trophy|work=CBS Sports|access-date=December 05, 2024|date=April 7, 2012|lang=en}}</ref>. Плей-оффтың алғашқы екі кезеңінде Рейнджерс сәтті өнер көрсетті. [[Нью-Йорк Айлендерс]]ті толық жеңіп, [[Вашингтон Кэпиталз]]ты бес ойын ішінде жеңді. Алайда, конференция финалында үшінші орын алған [[Нью-Джерси Девилз]] командасына қарсы ойында Рейнджерс өз алаңында өткен серияның алғашқы матчын қосымша уақытта ұтылды. Бірақ келесі екі ойында жеңіске жетті. Кейін Девилз оларды 3–1 және 4–1 есебімен жеңіп, серияны алты ойынға дейін жеткізді. Мидоулендс стадионында өткен алтыншы ойында [[Марк Мессье]] баспасөзге жеңіске кепілдік беремін деп мәлімдеді. Сол ойында ол соңғы кезеңде үш гол соғып, Рейнджерске 4–2 есебімен жеңіс сыйлады. Бұл жеңіс серияны жетінші ойынға жеткізді. Нью-Йорктегі [[Медисон Скуер Гарден]]де өткен шешуші ойында Стефан Матто қосымша уақытта гол соғып, Рейнджерсті 1979 жылдан бері алғаш рет финалға алып шықты. [[Сурет:Wgretz edit2.jpg|thumb|upright|1996 жылғы маусымаралық кезеңде Нью-Йорк Рейнджерс еркін агент ретінде [[Уэйн Гретцки]]ді өз құрамына қосты.]] [[Ванкувер Кэнакс]]пен финалда Нью-Йорк Рейнджерс өз алаңында өткен серияның бірінші ойынында овертаймда жеңілді. Алайда, Рейнджерс келесі үш ойында жеңіске жетті. Кейін Кэнакс 6:3 және 4:1 есебімен екі матчта жеңіске жетіп, жетінші ойынды өз алаңында өткізуге мүмкіндік алды<ref>{{Cite book|last=Morrison|first=Scott|title=Hockey Night in Canada: My Greatest Day|year=2008|pages=[https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106 106–109]|publisher=Key Porter Books|location=Toronto|isbn=978-1-55470-086-8|author-link=Scott Morrison (journalist)|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106}}</ref>. Жетінші ойында Рейнджерс бірінші кезеңде 2:0 есебімен алға шықты, ал кейін [[Марк Мессье]] гол соғып, есепті 3:1-ге жеткізді – бұл гол Кубокты жеңіп алу үшін шешуші болды. Қорытынды есеп 3:2 болып, Рейнджерс жеңіске жетті. Мессье екі түрлі команданы [[Стэнли кубогы]]на бастап барған тарихтағы алғашқы (және осы күнге дейін жалғыз) капитан атанды<ref>{{cite web|last1=Popplewell|first1=Brett|title=How Messier emerged from Gretzky's shadow|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/mark-messiers-career-wayne-gretzkys-shadow-but-he-made-sure-that-it-didnt-end-that-way/|publisher=Sportsnet|access-date=December 05, 2024|date=October 10, 2014|lang=en}}</ref>. Брайан Лич плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофиді жеңіп алған алғашқы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-та]] туған хоккейші болды<ref>{{cite web|title=Brian Leetch: The Road to the 1994 Conn Smythe Trophy Part One|date=November 21, 2012|first=Michael|last=Rappaport|website=The Hockey Writers|url=http://thehockeywriters.com/brian-leetch-the-road-to-the-1994-conn-smythe-trophy-part-one/|access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. ===Қымбат трансферлер және плей-оффтағы сәтсіздіктер кезеңі (1995–2005)=== Нью-Йорк Рейнджерс командасын тұрақты маусымда бірінші орынға және [[Стэнли кубогы]]на жеткізгеніне қарамастан, бас бапкер Майк Кинэн бас менеджер Нил Смитпен болған келіспеушілік салдарынан командадан кетті. 1994–95 маусымы локаутқа байланысты қысқартылды, бірақ Рейнджерс бірінші раундта Квебек Нордиксті жеңіп, екінші раундта [[Филадельфия Флайерз]]ден төрт ойынның қорытындысы бойынша ұтылып қалды. Бас менеджер Нил Смит 1995 жылдың жазында қорғаушы Ульф Самуэльссон мен шабуылшы Люк Робитайды алу үшін Сергей Зубов пен орталық шабуылшы Петр Недведті Питтсбургке ауыстыруды ұйымдастырды. 1996 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Монреаль Канадиенс]]ті алты ойында жеңсе де, екінші раундта [[Питтсбург Пингвинз]]ге бес ойында жеңілді. 1996 жылы команда [[Уэйн Гретцки]]ді қатарға қосты. Грецкидің Нью-Йорк Рейнджерс сапындағы ең үлкен жетістігі – команданы 1997 жылғы конференция финалына алып шығу болды, бірақ онда команда Эрик Линдростың жетекшілігіндегі Филадельфия Флайерзге 4–1 есебімен ұтылды. Оның бұрынғы командаласы, Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]], 1997 жылдың жазында командадан кетіп, Рейнджерс [[Колорадо Эвеланш]] супержұлдызы Джо Сакикті алмастыруға тырысқанда сәтсіздікке ұшырады<ref>{{cite web|url=http://www.hockeyrodent.com/RODENTVE.HTM | title=The Curse | author=The Hockey Rodent | date=February 9, 2004 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерс қатарынан жеті маусымда плей-оффқа шыға алмады және өз дивизионында төртінші орыннан жоғары көтерілмеді. Гретцки 1998–99 маусымының соңында спорттық мансабын аяқтады. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] f6epjot1lk2mwlajy6xl7yxfa6o0mg3 3407546 3407539 2024-12-05T10:54:08Z Syrymzhan 161735 /* Қымбат трансферлер және плей-оффтағы сәтсіздіктер кезеңі (1995–2005) */ 3407546 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мэйпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мэйпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ===1993-1994 жылдар=== 1993–94 жылғы Нью-Йорк Рейнджерс маусымы соңғы 54 жылдағы ең табысты маусым болды. Майк Кинанның басшылығымен Нью-Йорк Рейнджерс 1994 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, төртінші рет чемпион атанды<ref>{{Cite news|last=Vecsey|first=George|url=https://www.nytimes.com/1994/06/23/sports/sports-of-the-times-houston-finally-has-an-edge.html|title=Sports of The Times; Houston Finally Has an Edge|newspaper=[[The New York Times]]|date=June 24, 1994|access-date=December 05, 2024|author-link=George Vecsey|lang=en}}</ref>. Сол маусымға қарай Рейнджерс [[Эдмонтон Ойлерз]]дің бұрынғы чемпиондық командаларынан жеті ойыншыны құрамына қосқан еді: команда капитаны [[Марк Мессье]] (Рейнджерстің жаңа капитаны), Адам Грейвс, Кевин Лоу, Джефф Букебум, Эса Тикканен, Крейг Мактавиш және Гленн Андерсон. Адам Грейвс 52 гол соғып, Вик Хадфилдтің 50 голдық рекордын жаңартты. Рейнджерс маусымды 52–24–8 есебімен аяқтап, 112 ұпай жинап, франшиза тарихындағы ең жоғары көрсеткішпен [[Президенттер кубогы]]н иеленді<ref>{{cite web|title=Caps spoil Rangers' chance to claim Presidents' Trophy|url=http://www.cbssports.com/nhl/gametracker/recap/NHL_20120407_WAS@NYR/caps-spoil-rangers-chance-to-claim-presidents-trophy|work=CBS Sports|access-date=December 05, 2024|date=April 7, 2012|lang=en}}</ref>. Плей-оффтың алғашқы екі кезеңінде Рейнджерс сәтті өнер көрсетті. [[Нью-Йорк Айлендерс]]ті толық жеңіп, [[Вашингтон Кэпиталз]]ты бес ойын ішінде жеңді. Алайда, конференция финалында үшінші орын алған [[Нью-Джерси Девилз]] командасына қарсы ойында Рейнджерс өз алаңында өткен серияның алғашқы матчын қосымша уақытта ұтылды. Бірақ келесі екі ойында жеңіске жетті. Кейін Девилз оларды 3–1 және 4–1 есебімен жеңіп, серияны алты ойынға дейін жеткізді. Мидоулендс стадионында өткен алтыншы ойында [[Марк Мессье]] баспасөзге жеңіске кепілдік беремін деп мәлімдеді. Сол ойында ол соңғы кезеңде үш гол соғып, Рейнджерске 4–2 есебімен жеңіс сыйлады. Бұл жеңіс серияны жетінші ойынға жеткізді. Нью-Йорктегі [[Медисон Скуер Гарден]]де өткен шешуші ойында Стефан Матто қосымша уақытта гол соғып, Рейнджерсті 1979 жылдан бері алғаш рет финалға алып шықты. [[Сурет:Wgretz edit2.jpg|thumb|upright|1996 жылғы маусымаралық кезеңде Нью-Йорк Рейнджерс еркін агент ретінде [[Уэйн Гретцки]]ді өз құрамына қосты.]] [[Ванкувер Кэнакс]]пен финалда Нью-Йорк Рейнджерс өз алаңында өткен серияның бірінші ойынында овертаймда жеңілді. Алайда, Рейнджерс келесі үш ойында жеңіске жетті. Кейін Кэнакс 6:3 және 4:1 есебімен екі матчта жеңіске жетіп, жетінші ойынды өз алаңында өткізуге мүмкіндік алды<ref>{{Cite book|last=Morrison|first=Scott|title=Hockey Night in Canada: My Greatest Day|year=2008|pages=[https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106 106–109]|publisher=Key Porter Books|location=Toronto|isbn=978-1-55470-086-8|author-link=Scott Morrison (journalist)|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106}}</ref>. Жетінші ойында Рейнджерс бірінші кезеңде 2:0 есебімен алға шықты, ал кейін [[Марк Мессье]] гол соғып, есепті 3:1-ге жеткізді – бұл гол Кубокты жеңіп алу үшін шешуші болды. Қорытынды есеп 3:2 болып, Рейнджерс жеңіске жетті. Мессье екі түрлі команданы [[Стэнли кубогы]]на бастап барған тарихтағы алғашқы (және осы күнге дейін жалғыз) капитан атанды<ref>{{cite web|last1=Popplewell|first1=Brett|title=How Messier emerged from Gretzky's shadow|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/mark-messiers-career-wayne-gretzkys-shadow-but-he-made-sure-that-it-didnt-end-that-way/|publisher=Sportsnet|access-date=December 05, 2024|date=October 10, 2014|lang=en}}</ref>. Брайан Лич плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофиді жеңіп алған алғашқы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-та]] туған хоккейші болды<ref>{{cite web|title=Brian Leetch: The Road to the 1994 Conn Smythe Trophy Part One|date=November 21, 2012|first=Michael|last=Rappaport|website=The Hockey Writers|url=http://thehockeywriters.com/brian-leetch-the-road-to-the-1994-conn-smythe-trophy-part-one/|access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. ===Қымбат трансферлер және плей-оффтағы сәтсіздіктер кезеңі (1995–2005)=== Нью-Йорк Рейнджерс командасын тұрақты маусымда бірінші орынға және [[Стэнли кубогы]]на жеткізгеніне қарамастан, бас бапкер Майк Кинэн бас менеджер Нил Смитпен болған келіспеушілік салдарынан командадан кетті. 1994–95 маусымы локаутқа байланысты қысқартылды, бірақ Рейнджерс бірінші раундта Квебек Нордиксті жеңіп, екінші раундта [[Филадельфия Флайерз]]ден төрт ойынның қорытындысы бойынша ұтылып қалды. Бас менеджер Нил Смит 1995 жылдың жазында қорғаушы Ульф Самуэльссон мен шабуылшы Люк Робитайды алу үшін Сергей Зубов пен орталық шабуылшы Петр Недведті Питтсбургке ауыстыруды ұйымдастырды. 1996 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Монреаль Канадиенс]]ті алты ойында жеңсе де, екінші раундта [[Питтсбург Пингвинз]]ге бес ойында жеңілді. 1996 жылы команда [[Уэйн Гретцки]]ді қатарға қосты. Грецкидің Нью-Йорк Рейнджерс сапындағы ең үлкен жетістігі – команданы 1997 жылғы конференция финалына алып шығу болды, бірақ онда команда Эрик Линдростың жетекшілігіндегі Филадельфия Флайерзге 4–1 есебімен ұтылды. Оның бұрынғы командаласы, Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]], 1997 жылдың жазында командадан кетіп, Рейнджерс [[Колорадо Эвеланш]] супержұлдызы Джо Сакикті алмастыруға тырысқанда сәтсіздікке ұшырады<ref>{{cite web|url=http://www.hockeyrodent.com/RODENTVE.HTM | title=The Curse | author=The Hockey Rodent | date=February 9, 2004 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерс қатарынан жеті маусымда плей-оффқа шыға алмады және өз дивизионында төртінші орыннан жоғары көтерілмеді. Гретцки 1998–99 маусымының соңында спорттық мансабын аяқтады. 2000 жылдың наурызында Нил Смит пен бас бапкер Джон Маклер жұмыстан босатылып, сол жылдың жазында Джеймс Долан Глен Сатерді бас менеджер етіп тағайындады. 2000–01 маусымының соңына қарай Рейнджерс құрамына бірнеше жұлдызды ойыншылар қосылды. [[Марк Мессье]] Нью-Йоркке қайта оралды, Теорен Флери өзінің мансабының көп бөлігін [[Калгари Флэймз]] сапында өткізгеннен кейін командаға қосылды, ал Эрик Линдрос [[Филадельфия Флайерз]]ден Рейнджерске ауыстырылды. Сонымен қатар, 2001–02 маусымының соңында [[Флорида Пантерз]] командасынан [[Павел Владимирович Буре|Павел Буре]] трансферленді. Бұл маусым сонымен қатар қақпашы Дэн Блэкберн үшін дебют маусымы болды, ол Нью-Йорк Рейнджерс конференцияның соңғы орнында қалып, плей-оффқа шыға алмағанына қарамастан, NHL All-Rookie Team құрамына енді. Кейінгі жылдары командаға Алексей Ковалев, [[Яромир Ягр]], Мартин Ручински және Бобби Холик сияқты ойыншылар қосылды, бірақ 2002–03 және 2003–04 маусымдарында Рейнджерс плей-оффқа қайта шыға алмады. Блэкберн 2002–03 маусымын жақсы бастағанымен, 17 ойыннан кейін күші сарқылды. Ол 2003–04 маусымын мононуклеоз және сол иығындағы жүйке жарақатына байланысты өткізіп жіберді. Жарақатты қалпына келтіре алмағандықтан, Блэкберн 22 жасында спорттық мансабын аяқтауға мәжбүр болды. Павел Буре мен Марк Мессьенің спорттық мансаптарын аяқтауы, сондай-ақ Эрик Линдростың [[Торонто Мэйпл Лифс]] сапына ауысуымен, локауттан кейінгі Рейнджерс жаңа бас бапкер Том Реннидің басқаруымен назарды қымбат ардагерлерден жас әрі талантты ойыншыларға, атап айтқанда, Петр Пруха, Доминик Мур және Блэр Бетс сияқты спортшыларға ауыстыра бастады. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] 970950xidag2f5gck14vk3gqn8lm4mw 3407548 3407546 2024-12-05T10:55:07Z Syrymzhan 161735 /* Алғашқы жылдар (1926–1967) */ 3407548 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мейпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мейпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ===1993-1994 жылдар=== 1993–94 жылғы Нью-Йорк Рейнджерс маусымы соңғы 54 жылдағы ең табысты маусым болды. Майк Кинанның басшылығымен Нью-Йорк Рейнджерс 1994 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, төртінші рет чемпион атанды<ref>{{Cite news|last=Vecsey|first=George|url=https://www.nytimes.com/1994/06/23/sports/sports-of-the-times-houston-finally-has-an-edge.html|title=Sports of The Times; Houston Finally Has an Edge|newspaper=[[The New York Times]]|date=June 24, 1994|access-date=December 05, 2024|author-link=George Vecsey|lang=en}}</ref>. Сол маусымға қарай Рейнджерс [[Эдмонтон Ойлерз]]дің бұрынғы чемпиондық командаларынан жеті ойыншыны құрамына қосқан еді: команда капитаны [[Марк Мессье]] (Рейнджерстің жаңа капитаны), Адам Грейвс, Кевин Лоу, Джефф Букебум, Эса Тикканен, Крейг Мактавиш және Гленн Андерсон. Адам Грейвс 52 гол соғып, Вик Хадфилдтің 50 голдық рекордын жаңартты. Рейнджерс маусымды 52–24–8 есебімен аяқтап, 112 ұпай жинап, франшиза тарихындағы ең жоғары көрсеткішпен [[Президенттер кубогы]]н иеленді<ref>{{cite web|title=Caps spoil Rangers' chance to claim Presidents' Trophy|url=http://www.cbssports.com/nhl/gametracker/recap/NHL_20120407_WAS@NYR/caps-spoil-rangers-chance-to-claim-presidents-trophy|work=CBS Sports|access-date=December 05, 2024|date=April 7, 2012|lang=en}}</ref>. Плей-оффтың алғашқы екі кезеңінде Рейнджерс сәтті өнер көрсетті. [[Нью-Йорк Айлендерс]]ті толық жеңіп, [[Вашингтон Кэпиталз]]ты бес ойын ішінде жеңді. Алайда, конференция финалында үшінші орын алған [[Нью-Джерси Девилз]] командасына қарсы ойында Рейнджерс өз алаңында өткен серияның алғашқы матчын қосымша уақытта ұтылды. Бірақ келесі екі ойында жеңіске жетті. Кейін Девилз оларды 3–1 және 4–1 есебімен жеңіп, серияны алты ойынға дейін жеткізді. Мидоулендс стадионында өткен алтыншы ойында [[Марк Мессье]] баспасөзге жеңіске кепілдік беремін деп мәлімдеді. Сол ойында ол соңғы кезеңде үш гол соғып, Рейнджерске 4–2 есебімен жеңіс сыйлады. Бұл жеңіс серияны жетінші ойынға жеткізді. Нью-Йорктегі [[Медисон Скуер Гарден]]де өткен шешуші ойында Стефан Матто қосымша уақытта гол соғып, Рейнджерсті 1979 жылдан бері алғаш рет финалға алып шықты. [[Сурет:Wgretz edit2.jpg|thumb|upright|1996 жылғы маусымаралық кезеңде Нью-Йорк Рейнджерс еркін агент ретінде [[Уэйн Гретцки]]ді өз құрамына қосты.]] [[Ванкувер Кэнакс]]пен финалда Нью-Йорк Рейнджерс өз алаңында өткен серияның бірінші ойынында овертаймда жеңілді. Алайда, Рейнджерс келесі үш ойында жеңіске жетті. Кейін Кэнакс 6:3 және 4:1 есебімен екі матчта жеңіске жетіп, жетінші ойынды өз алаңында өткізуге мүмкіндік алды<ref>{{Cite book|last=Morrison|first=Scott|title=Hockey Night in Canada: My Greatest Day|year=2008|pages=[https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106 106–109]|publisher=Key Porter Books|location=Toronto|isbn=978-1-55470-086-8|author-link=Scott Morrison (journalist)|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106}}</ref>. Жетінші ойында Рейнджерс бірінші кезеңде 2:0 есебімен алға шықты, ал кейін [[Марк Мессье]] гол соғып, есепті 3:1-ге жеткізді – бұл гол Кубокты жеңіп алу үшін шешуші болды. Қорытынды есеп 3:2 болып, Рейнджерс жеңіске жетті. Мессье екі түрлі команданы [[Стэнли кубогы]]на бастап барған тарихтағы алғашқы (және осы күнге дейін жалғыз) капитан атанды<ref>{{cite web|last1=Popplewell|first1=Brett|title=How Messier emerged from Gretzky's shadow|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/mark-messiers-career-wayne-gretzkys-shadow-but-he-made-sure-that-it-didnt-end-that-way/|publisher=Sportsnet|access-date=December 05, 2024|date=October 10, 2014|lang=en}}</ref>. Брайан Лич плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофиді жеңіп алған алғашқы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-та]] туған хоккейші болды<ref>{{cite web|title=Brian Leetch: The Road to the 1994 Conn Smythe Trophy Part One|date=November 21, 2012|first=Michael|last=Rappaport|website=The Hockey Writers|url=http://thehockeywriters.com/brian-leetch-the-road-to-the-1994-conn-smythe-trophy-part-one/|access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. ===Қымбат трансферлер және плей-оффтағы сәтсіздіктер кезеңі (1995–2005)=== Нью-Йорк Рейнджерс командасын тұрақты маусымда бірінші орынға және [[Стэнли кубогы]]на жеткізгеніне қарамастан, бас бапкер Майк Кинэн бас менеджер Нил Смитпен болған келіспеушілік салдарынан командадан кетті. 1994–95 маусымы локаутқа байланысты қысқартылды, бірақ Рейнджерс бірінші раундта Квебек Нордиксті жеңіп, екінші раундта [[Филадельфия Флайерз]]ден төрт ойынның қорытындысы бойынша ұтылып қалды. Бас менеджер Нил Смит 1995 жылдың жазында қорғаушы Ульф Самуэльссон мен шабуылшы Люк Робитайды алу үшін Сергей Зубов пен орталық шабуылшы Петр Недведті Питтсбургке ауыстыруды ұйымдастырды. 1996 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Монреаль Канадиенс]]ті алты ойында жеңсе де, екінші раундта [[Питтсбург Пингвинз]]ге бес ойында жеңілді. 1996 жылы команда [[Уэйн Гретцки]]ді қатарға қосты. Грецкидің Нью-Йорк Рейнджерс сапындағы ең үлкен жетістігі – команданы 1997 жылғы конференция финалына алып шығу болды, бірақ онда команда Эрик Линдростың жетекшілігіндегі Филадельфия Флайерзге 4–1 есебімен ұтылды. Оның бұрынғы командаласы, Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]], 1997 жылдың жазында командадан кетіп, Рейнджерс [[Колорадо Эвеланш]] супержұлдызы Джо Сакикті алмастыруға тырысқанда сәтсіздікке ұшырады<ref>{{cite web|url=http://www.hockeyrodent.com/RODENTVE.HTM | title=The Curse | author=The Hockey Rodent | date=February 9, 2004 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерс қатарынан жеті маусымда плей-оффқа шыға алмады және өз дивизионында төртінші орыннан жоғары көтерілмеді. Гретцки 1998–99 маусымының соңында спорттық мансабын аяқтады. 2000 жылдың наурызында Нил Смит пен бас бапкер Джон Маклер жұмыстан босатылып, сол жылдың жазында Джеймс Долан Глен Сатерді бас менеджер етіп тағайындады. 2000–01 маусымының соңына қарай Рейнджерс құрамына бірнеше жұлдызды ойыншылар қосылды. [[Марк Мессье]] Нью-Йоркке қайта оралды, Теорен Флери өзінің мансабының көп бөлігін [[Калгари Флэймз]] сапында өткізгеннен кейін командаға қосылды, ал Эрик Линдрос [[Филадельфия Флайерз]]ден Рейнджерске ауыстырылды. Сонымен қатар, 2001–02 маусымының соңында [[Флорида Пантерз]] командасынан [[Павел Владимирович Буре|Павел Буре]] трансферленді. Бұл маусым сонымен қатар қақпашы Дэн Блэкберн үшін дебют маусымы болды, ол Нью-Йорк Рейнджерс конференцияның соңғы орнында қалып, плей-оффқа шыға алмағанына қарамастан, NHL All-Rookie Team құрамына енді. Кейінгі жылдары командаға Алексей Ковалев, [[Яромир Ягр]], Мартин Ручински және Бобби Холик сияқты ойыншылар қосылды, бірақ 2002–03 және 2003–04 маусымдарында Рейнджерс плей-оффқа қайта шыға алмады. Блэкберн 2002–03 маусымын жақсы бастағанымен, 17 ойыннан кейін күші сарқылды. Ол 2003–04 маусымын мононуклеоз және сол иығындағы жүйке жарақатына байланысты өткізіп жіберді. Жарақатты қалпына келтіре алмағандықтан, Блэкберн 22 жасында спорттық мансабын аяқтауға мәжбүр болды. Павел Буре мен Марк Мессьенің спорттық мансаптарын аяқтауы, сондай-ақ Эрик Линдростың [[Торонто Мэйпл Лифс]] сапына ауысуымен, локауттан кейінгі Рейнджерс жаңа бас бапкер Том Реннидің басқаруымен назарды қымбат ардагерлерден жас әрі талантты ойыншыларға, атап айтқанда, Петр Пруха, Доминик Мур және Блэр Бетс сияқты спортшыларға ауыстыра бастады. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] m1iebtrrh7ksx87lza7y3u6av11llhd 3407549 3407548 2024-12-05T10:55:28Z Syrymzhan 161735 /* Қымбат трансферлер және плей-оффтағы сәтсіздіктер кезеңі (1995–2005) */ 3407549 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мейпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мейпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ===1993-1994 жылдар=== 1993–94 жылғы Нью-Йорк Рейнджерс маусымы соңғы 54 жылдағы ең табысты маусым болды. Майк Кинанның басшылығымен Нью-Йорк Рейнджерс 1994 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, төртінші рет чемпион атанды<ref>{{Cite news|last=Vecsey|first=George|url=https://www.nytimes.com/1994/06/23/sports/sports-of-the-times-houston-finally-has-an-edge.html|title=Sports of The Times; Houston Finally Has an Edge|newspaper=[[The New York Times]]|date=June 24, 1994|access-date=December 05, 2024|author-link=George Vecsey|lang=en}}</ref>. Сол маусымға қарай Рейнджерс [[Эдмонтон Ойлерз]]дің бұрынғы чемпиондық командаларынан жеті ойыншыны құрамына қосқан еді: команда капитаны [[Марк Мессье]] (Рейнджерстің жаңа капитаны), Адам Грейвс, Кевин Лоу, Джефф Букебум, Эса Тикканен, Крейг Мактавиш және Гленн Андерсон. Адам Грейвс 52 гол соғып, Вик Хадфилдтің 50 голдық рекордын жаңартты. Рейнджерс маусымды 52–24–8 есебімен аяқтап, 112 ұпай жинап, франшиза тарихындағы ең жоғары көрсеткішпен [[Президенттер кубогы]]н иеленді<ref>{{cite web|title=Caps spoil Rangers' chance to claim Presidents' Trophy|url=http://www.cbssports.com/nhl/gametracker/recap/NHL_20120407_WAS@NYR/caps-spoil-rangers-chance-to-claim-presidents-trophy|work=CBS Sports|access-date=December 05, 2024|date=April 7, 2012|lang=en}}</ref>. Плей-оффтың алғашқы екі кезеңінде Рейнджерс сәтті өнер көрсетті. [[Нью-Йорк Айлендерс]]ті толық жеңіп, [[Вашингтон Кэпиталз]]ты бес ойын ішінде жеңді. Алайда, конференция финалында үшінші орын алған [[Нью-Джерси Девилз]] командасына қарсы ойында Рейнджерс өз алаңында өткен серияның алғашқы матчын қосымша уақытта ұтылды. Бірақ келесі екі ойында жеңіске жетті. Кейін Девилз оларды 3–1 және 4–1 есебімен жеңіп, серияны алты ойынға дейін жеткізді. Мидоулендс стадионында өткен алтыншы ойында [[Марк Мессье]] баспасөзге жеңіске кепілдік беремін деп мәлімдеді. Сол ойында ол соңғы кезеңде үш гол соғып, Рейнджерске 4–2 есебімен жеңіс сыйлады. Бұл жеңіс серияны жетінші ойынға жеткізді. Нью-Йорктегі [[Медисон Скуер Гарден]]де өткен шешуші ойында Стефан Матто қосымша уақытта гол соғып, Рейнджерсті 1979 жылдан бері алғаш рет финалға алып шықты. [[Сурет:Wgretz edit2.jpg|thumb|upright|1996 жылғы маусымаралық кезеңде Нью-Йорк Рейнджерс еркін агент ретінде [[Уэйн Гретцки]]ді өз құрамына қосты.]] [[Ванкувер Кэнакс]]пен финалда Нью-Йорк Рейнджерс өз алаңында өткен серияның бірінші ойынында овертаймда жеңілді. Алайда, Рейнджерс келесі үш ойында жеңіске жетті. Кейін Кэнакс 6:3 және 4:1 есебімен екі матчта жеңіске жетіп, жетінші ойынды өз алаңында өткізуге мүмкіндік алды<ref>{{Cite book|last=Morrison|first=Scott|title=Hockey Night in Canada: My Greatest Day|year=2008|pages=[https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106 106–109]|publisher=Key Porter Books|location=Toronto|isbn=978-1-55470-086-8|author-link=Scott Morrison (journalist)|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106}}</ref>. Жетінші ойында Рейнджерс бірінші кезеңде 2:0 есебімен алға шықты, ал кейін [[Марк Мессье]] гол соғып, есепті 3:1-ге жеткізді – бұл гол Кубокты жеңіп алу үшін шешуші болды. Қорытынды есеп 3:2 болып, Рейнджерс жеңіске жетті. Мессье екі түрлі команданы [[Стэнли кубогы]]на бастап барған тарихтағы алғашқы (және осы күнге дейін жалғыз) капитан атанды<ref>{{cite web|last1=Popplewell|first1=Brett|title=How Messier emerged from Gretzky's shadow|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/mark-messiers-career-wayne-gretzkys-shadow-but-he-made-sure-that-it-didnt-end-that-way/|publisher=Sportsnet|access-date=December 05, 2024|date=October 10, 2014|lang=en}}</ref>. Брайан Лич плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофиді жеңіп алған алғашқы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-та]] туған хоккейші болды<ref>{{cite web|title=Brian Leetch: The Road to the 1994 Conn Smythe Trophy Part One|date=November 21, 2012|first=Michael|last=Rappaport|website=The Hockey Writers|url=http://thehockeywriters.com/brian-leetch-the-road-to-the-1994-conn-smythe-trophy-part-one/|access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. ===Қымбат трансферлер және плей-оффтағы сәтсіздіктер кезеңі (1995–2005)=== Нью-Йорк Рейнджерс командасын тұрақты маусымда бірінші орынға және [[Стэнли кубогы]]на жеткізгеніне қарамастан, бас бапкер Майк Кинэн бас менеджер Нил Смитпен болған келіспеушілік салдарынан командадан кетті. 1994–95 маусымы локаутқа байланысты қысқартылды, бірақ Рейнджерс бірінші раундта Квебек Нордиксті жеңіп, екінші раундта [[Филадельфия Флайерз]]ден төрт ойынның қорытындысы бойынша ұтылып қалды. Бас менеджер Нил Смит 1995 жылдың жазында қорғаушы Ульф Самуэльссон мен шабуылшы Люк Робитайды алу үшін Сергей Зубов пен орталық шабуылшы Петр Недведті Питтсбургке ауыстыруды ұйымдастырды. 1996 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Монреаль Канадиенс]]ті алты ойында жеңсе де, екінші раундта [[Питтсбург Пингвинз]]ге бес ойында жеңілді. 1996 жылы команда [[Уэйн Гретцки]]ді қатарға қосты. Грецкидің Нью-Йорк Рейнджерс сапындағы ең үлкен жетістігі – команданы 1997 жылғы конференция финалына алып шығу болды, бірақ онда команда Эрик Линдростың жетекшілігіндегі Филадельфия Флайерзге 4–1 есебімен ұтылды. Оның бұрынғы командаласы, Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]], 1997 жылдың жазында командадан кетіп, Рейнджерс [[Колорадо Эвеланш]] супержұлдызы Джо Сакикті алмастыруға тырысқанда сәтсіздікке ұшырады<ref>{{cite web|url=http://www.hockeyrodent.com/RODENTVE.HTM | title=The Curse | author=The Hockey Rodent | date=February 9, 2004 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерс қатарынан жеті маусымда плей-оффқа шыға алмады және өз дивизионында төртінші орыннан жоғары көтерілмеді. Гретцки 1998–99 маусымының соңында спорттық мансабын аяқтады. 2000 жылдың наурызында Нил Смит пен бас бапкер Джон Маклер жұмыстан босатылып, сол жылдың жазында Джеймс Долан Глен Сатерді бас менеджер етіп тағайындады. 2000–01 маусымының соңына қарай Рейнджерс құрамына бірнеше жұлдызды ойыншылар қосылды. [[Марк Мессье]] Нью-Йоркке қайта оралды, Теорен Флери өзінің мансабының көп бөлігін [[Калгари Флэймз]] сапында өткізгеннен кейін командаға қосылды, ал Эрик Линдрос [[Филадельфия Флайерз]]ден Рейнджерске ауыстырылды. Сонымен қатар, 2001–02 маусымының соңында [[Флорида Пантерз]] командасынан [[Павел Владимирович Буре|Павел Буре]] трансферленді. Бұл маусым сонымен қатар қақпашы Дэн Блэкберн үшін дебют маусымы болды, ол Нью-Йорк Рейнджерс конференцияның соңғы орнында қалып, плей-оффқа шыға алмағанына қарамастан, NHL All-Rookie Team құрамына енді. Кейінгі жылдары командаға Алексей Ковалев, [[Яромир Ягр]], Мартин Ручински және Бобби Холик сияқты ойыншылар қосылды, бірақ 2002–03 және 2003–04 маусымдарында Рейнджерс плей-оффқа қайта шыға алмады. Блэкберн 2002–03 маусымын жақсы бастағанымен, 17 ойыннан кейін күші сарқылды. Ол 2003–04 маусымын мононуклеоз және сол иығындағы жүйке жарақатына байланысты өткізіп жіберді. Жарақатты қалпына келтіре алмағандықтан, Блэкберн 22 жасында спорттық мансабын аяқтауға мәжбүр болды. Павел Буре мен Марк Мессьенің спорттық мансаптарын аяқтауы, сондай-ақ Эрик Линдростың [[Торонто Мейпл Лифс]] сапына ауысуымен, локауттан кейінгі Рейнджерс жаңа бас бапкер Том Реннидің басқаруымен назарды қымбат ардагерлерден жас әрі талантты ойыншыларға, атап айтқанда, Петр Пруха, Доминик Мур және Блэр Бетс сияқты спортшыларға ауыстыра бастады. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] cbch7busqymur8h7y36b3k9w3gf5yvh 3407556 3407549 2024-12-05T11:02:05Z Syrymzhan 161735 /* Қымбат трансферлер және плей-оффтағы сәтсіздіктер кезеңі (1995–2005) */ 3407556 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мейпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мейпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ===1993-1994 жылдар=== 1993–94 жылғы Нью-Йорк Рейнджерс маусымы соңғы 54 жылдағы ең табысты маусым болды. Майк Кинанның басшылығымен Нью-Йорк Рейнджерс 1994 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, төртінші рет чемпион атанды<ref>{{Cite news|last=Vecsey|first=George|url=https://www.nytimes.com/1994/06/23/sports/sports-of-the-times-houston-finally-has-an-edge.html|title=Sports of The Times; Houston Finally Has an Edge|newspaper=[[The New York Times]]|date=June 24, 1994|access-date=December 05, 2024|author-link=George Vecsey|lang=en}}</ref>. Сол маусымға қарай Рейнджерс [[Эдмонтон Ойлерз]]дің бұрынғы чемпиондық командаларынан жеті ойыншыны құрамына қосқан еді: команда капитаны [[Марк Мессье]] (Рейнджерстің жаңа капитаны), Адам Грейвс, Кевин Лоу, Джефф Букебум, Эса Тикканен, Крейг Мактавиш және Гленн Андерсон. Адам Грейвс 52 гол соғып, Вик Хадфилдтің 50 голдық рекордын жаңартты. Рейнджерс маусымды 52–24–8 есебімен аяқтап, 112 ұпай жинап, франшиза тарихындағы ең жоғары көрсеткішпен [[Президенттер кубогы]]н иеленді<ref>{{cite web|title=Caps spoil Rangers' chance to claim Presidents' Trophy|url=http://www.cbssports.com/nhl/gametracker/recap/NHL_20120407_WAS@NYR/caps-spoil-rangers-chance-to-claim-presidents-trophy|work=CBS Sports|access-date=December 05, 2024|date=April 7, 2012|lang=en}}</ref>. Плей-оффтың алғашқы екі кезеңінде Рейнджерс сәтті өнер көрсетті. [[Нью-Йорк Айлендерс]]ті толық жеңіп, [[Вашингтон Кэпиталз]]ты бес ойын ішінде жеңді. Алайда, конференция финалында үшінші орын алған [[Нью-Джерси Девилз]] командасына қарсы ойында Рейнджерс өз алаңында өткен серияның алғашқы матчын қосымша уақытта ұтылды. Бірақ келесі екі ойында жеңіске жетті. Кейін Девилз оларды 3–1 және 4–1 есебімен жеңіп, серияны алты ойынға дейін жеткізді. Мидоулендс стадионында өткен алтыншы ойында [[Марк Мессье]] баспасөзге жеңіске кепілдік беремін деп мәлімдеді. Сол ойында ол соңғы кезеңде үш гол соғып, Рейнджерске 4–2 есебімен жеңіс сыйлады. Бұл жеңіс серияны жетінші ойынға жеткізді. Нью-Йорктегі [[Медисон Скуер Гарден]]де өткен шешуші ойында Стефан Матто қосымша уақытта гол соғып, Рейнджерсті 1979 жылдан бері алғаш рет финалға алып шықты. [[Сурет:Wgretz edit2.jpg|thumb|upright|1996 жылғы маусымаралық кезеңде Нью-Йорк Рейнджерс еркін агент ретінде [[Уэйн Гретцки]]ді өз құрамына қосты.]] [[Ванкувер Кэнакс]]пен финалда Нью-Йорк Рейнджерс өз алаңында өткен серияның бірінші ойынында овертаймда жеңілді. Алайда, Рейнджерс келесі үш ойында жеңіске жетті. Кейін Кэнакс 6:3 және 4:1 есебімен екі матчта жеңіске жетіп, жетінші ойынды өз алаңында өткізуге мүмкіндік алды<ref>{{Cite book|last=Morrison|first=Scott|title=Hockey Night in Canada: My Greatest Day|year=2008|pages=[https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106 106–109]|publisher=Key Porter Books|location=Toronto|isbn=978-1-55470-086-8|author-link=Scott Morrison (journalist)|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106}}</ref>. Жетінші ойында Рейнджерс бірінші кезеңде 2:0 есебімен алға шықты, ал кейін [[Марк Мессье]] гол соғып, есепті 3:1-ге жеткізді – бұл гол Кубокты жеңіп алу үшін шешуші болды. Қорытынды есеп 3:2 болып, Рейнджерс жеңіске жетті. Мессье екі түрлі команданы [[Стэнли кубогы]]на бастап барған тарихтағы алғашқы (және осы күнге дейін жалғыз) капитан атанды<ref>{{cite web|last1=Popplewell|first1=Brett|title=How Messier emerged from Gretzky's shadow|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/mark-messiers-career-wayne-gretzkys-shadow-but-he-made-sure-that-it-didnt-end-that-way/|publisher=Sportsnet|access-date=December 05, 2024|date=October 10, 2014|lang=en}}</ref>. Брайан Лич плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофиді жеңіп алған алғашқы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-та]] туған хоккейші болды<ref>{{cite web|title=Brian Leetch: The Road to the 1994 Conn Smythe Trophy Part One|date=November 21, 2012|first=Michael|last=Rappaport|website=The Hockey Writers|url=http://thehockeywriters.com/brian-leetch-the-road-to-the-1994-conn-smythe-trophy-part-one/|access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. ===Қымбат трансферлер және плей-оффтағы сәтсіздіктер кезеңі (1995–2005)=== Нью-Йорк Рейнджерс командасын тұрақты маусымда бірінші орынға және [[Стэнли кубогы]]на жеткізгеніне қарамастан, бас бапкер Майк Кинэн бас менеджер Нил Смитпен болған келіспеушілік салдарынан командадан кетті. 1994–95 маусымы локаутқа байланысты қысқартылды, бірақ Рейнджерс бірінші раундта Квебек Нордиксті жеңіп, екінші раундта [[Филадельфия Флайерз]]ден төрт ойынның қорытындысы бойынша ұтылып қалды. Бас менеджер Нил Смит 1995 жылдың жазында қорғаушы Ульф Самуэльссон мен шабуылшы Люк Робитайды алу үшін Сергей Зубов пен орталық шабуылшы Петр Недведті Питтсбургке ауыстыруды ұйымдастырды. 1996 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Монреаль Канадиенс]]ті алты ойында жеңсе де, екінші раундта [[Питтсбург Пингвинз]]ге бес ойында жеңілді. 1996 жылы команда [[Уэйн Гретцки]]ді қатарға қосты. Грецкидің Нью-Йорк Рейнджерс сапындағы ең үлкен жетістігі – команданы 1997 жылғы конференция финалына алып шығу болды, бірақ онда команда Эрик Линдростың жетекшілігіндегі Филадельфия Флайерзге 4–1 есебімен ұтылды. Оның бұрынғы командаласы, Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]], 1997 жылдың жазында командадан кетіп, Рейнджерс [[Колорадо Эвеланш]] супержұлдызы Джо Сакикті алмастыруға тырысқанда сәтсіздікке ұшырады<ref>{{cite web|url=http://www.hockeyrodent.com/RODENTVE.HTM | title=The Curse | author=The Hockey Rodent | date=February 9, 2004 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерс қатарынан жеті маусымда плей-оффқа шыға алмады және өз дивизионында төртінші орыннан жоғары көтерілмеді. Гретцки 1998–99 маусымының соңында спорттық мансабын аяқтады. 2000 жылдың наурызында Нил Смит пен бас бапкер Джон Маклер жұмыстан босатылып, сол жылдың жазында Джеймс Долан Глен Сатерді бас менеджер етіп тағайындады<ref>{{cite news|url=https://www.cbsnews.com/news/rangers-hire-sather/ | title=Rangers Hire Sather | agency=Associated Press | date=May 31, 2000 | access-date=December 05, 2024 | publisher=CBS News|lang=en}}</ref>. 2000–01 маусымының соңына қарай Рейнджерс құрамына бірнеше жұлдызды ойыншылар қосылды. [[Марк Мессье]] Нью-Йоркке қайта оралды, Теорен Флери өзінің мансабының көп бөлігін [[Калгари Флэймз]] сапында өткізгеннен кейін командаға қосылды<ref>{{cite news|url=http://www.canoe.ca/HockeyColoradoArchive/jul8_fle.html |archive-url=https://archive.today/20120802112952/http://www.canoe.ca/HockeyColoradoArchive/jul8_fle.html |url-status=usurped |archive-date=August 2, 2012 | title=Theo Fleury signs with Rangers | agency=Associated Press | date=July 8, 1999 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>, ал Эрик Линдрос [[Филадельфия Флайерз]]ден Рейнджерске ауыстырылды<ref>{{cite news|url=http://sportsillustrated.cnn.com/hockey/nhl/news/2001/08/24/lindros_rangers_ap/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20091031070443/http://sportsillustrated.cnn.com/hockey/nhl/news/2001/08/24/lindros_rangers_ap/ |url-status=dead |archive-date=October 31, 2009 | title=Lindros joins Rangers nine years after first trade | agency=Associated Press | date=August 24, 2001 | access-date=December 05, 2024|lang=en | publisher=CNN}}</ref>. Сонымен қатар, 2001–02 маусымының соңында [[Флорида Пантерз]] командасынан [[Павел Владимирович Буре|Павел Буре]] келді<ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/stories/2002-03-18-bure.htm | title=Panthers trade Pavel Bure to Rangers | last=Allen | first=Kevin |work=USA Today | date=March 19, 2002 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. Бұл маусым сонымен қатар қақпашы Дэн Блэкберн үшін дебют маусымы болды, ол Нью-Йорк Рейнджерс конференцияның соңғы орнында қалып, плей-оффқа шыға алмағанына қарамастан, NHL All-Rookie Team құрамына енді<ref>{{cite press release|url=http://www.newyorkrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=615 | title=Dan Blackburn Selected to 2001–02 NHL All-Rookie Team | publisher=New York Rangers | date=June 20, 2002 | access-date=December 05, 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20060509035518/http://www.nyrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=615 | archive-date=May 9, 2006|lang=en}}</ref>. Кейінгі жылдары командаға Алексей Ковалев, [[Яромир Ягр]], Мартин Ручински және Бобби Холик сияқты ойыншылар қосылды, бірақ 2002–03 және 2003–04 маусымдарында Рейнджерс плей-оффқа қайта шыға алмады. Блэкберн 2002–03 маусымын жақсы бастағанымен, 17 ойыннан кейін күші сарқылды. Ол 2003–04 маусымын мононуклеоз және сол иығындағы жүйке жарақатына байланысты өткізіп жіберді. Жарақатты қалпына келтіре алмағандықтан, Блэкберн 22 жасында спорттық мансабын аяқтауға мәжбүр болды<ref>{{cite press release|url=http://www.newyorkrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=1730 | title=Dan Blackburn to Retire | publisher=New York Rangers | date=May 25, 2005 | access-date=December 05, 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20060509044805/http://www.nyrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=1730 | archive-date=May 9, 2006|lang=en}}</ref>. Павел Буре мен Марк Мессьенің спорттық мансаптарын аяқтауы, сондай-ақ Эрик Линдростың [[Торонто Мейпл Лифс]] сапына ауысуымен, локауттан кейінгі Рейнджерс жаңа бас бапкер Том Реннидің басқаруымен назарды қымбат ардагерлерден жас әрі талантты ойыншыларға, атап айтқанда, Петр Пруха, Доминик Мур және Блэр Бетс сияқты спортшыларға ауыстыра бастады. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] ff30md915j1e0m8q923zpqcj81dfmr9 3407575 3407556 2024-12-05T11:41:58Z Syrymzhan 161735 /* Тарихы */ 3407575 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мейпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мейпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ===1993-1994 жылдар=== 1993–94 жылғы Нью-Йорк Рейнджерс маусымы соңғы 54 жылдағы ең табысты маусым болды. Майк Кинанның басшылығымен Нью-Йорк Рейнджерс 1994 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, төртінші рет чемпион атанды<ref>{{Cite news|last=Vecsey|first=George|url=https://www.nytimes.com/1994/06/23/sports/sports-of-the-times-houston-finally-has-an-edge.html|title=Sports of The Times; Houston Finally Has an Edge|newspaper=[[The New York Times]]|date=June 24, 1994|access-date=December 05, 2024|author-link=George Vecsey|lang=en}}</ref>. Сол маусымға қарай Рейнджерс [[Эдмонтон Ойлерз]]дің бұрынғы чемпиондық командаларынан жеті ойыншыны құрамына қосқан еді: команда капитаны [[Марк Мессье]] (Рейнджерстің жаңа капитаны), Адам Грейвс, Кевин Лоу, Джефф Букебум, Эса Тикканен, Крейг Мактавиш және Гленн Андерсон. Адам Грейвс 52 гол соғып, Вик Хадфилдтің 50 голдық рекордын жаңартты. Рейнджерс маусымды 52–24–8 есебімен аяқтап, 112 ұпай жинап, франшиза тарихындағы ең жоғары көрсеткішпен [[Президенттер кубогы]]н иеленді<ref>{{cite web|title=Caps spoil Rangers' chance to claim Presidents' Trophy|url=http://www.cbssports.com/nhl/gametracker/recap/NHL_20120407_WAS@NYR/caps-spoil-rangers-chance-to-claim-presidents-trophy|work=CBS Sports|access-date=December 05, 2024|date=April 7, 2012|lang=en}}</ref>. Плей-оффтың алғашқы екі кезеңінде Рейнджерс сәтті өнер көрсетті. [[Нью-Йорк Айлендерс]]ті толық жеңіп, [[Вашингтон Кэпиталз]]ты бес ойын ішінде жеңді. Алайда, конференция финалында үшінші орын алған [[Нью-Джерси Девилз]] командасына қарсы ойында Рейнджерс өз алаңында өткен серияның алғашқы матчын қосымша уақытта ұтылды. Бірақ келесі екі ойында жеңіске жетті. Кейін Девилз оларды 3–1 және 4–1 есебімен жеңіп, серияны алты ойынға дейін жеткізді. Мидоулендс стадионында өткен алтыншы ойында [[Марк Мессье]] баспасөзге жеңіске кепілдік беремін деп мәлімдеді. Сол ойында ол соңғы кезеңде үш гол соғып, Рейнджерске 4–2 есебімен жеңіс сыйлады. Бұл жеңіс серияны жетінші ойынға жеткізді. Нью-Йорктегі [[Медисон Скуер Гарден]]де өткен шешуші ойында Стефан Матто қосымша уақытта гол соғып, Рейнджерсті 1979 жылдан бері алғаш рет финалға алып шықты. [[Сурет:Wgretz edit2.jpg|thumb|upright|1996 жылғы маусымаралық кезеңде Нью-Йорк Рейнджерс еркін агент ретінде [[Уэйн Гретцки]]ді өз құрамына қосты.]] [[Ванкувер Кэнакс]]пен финалда Нью-Йорк Рейнджерс өз алаңында өткен серияның бірінші ойынында овертаймда жеңілді. Алайда, Рейнджерс келесі үш ойында жеңіске жетті. Кейін Кэнакс 6:3 және 4:1 есебімен екі матчта жеңіске жетіп, жетінші ойынды өз алаңында өткізуге мүмкіндік алды<ref>{{Cite book|last=Morrison|first=Scott|title=Hockey Night in Canada: My Greatest Day|year=2008|pages=[https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106 106–109]|publisher=Key Porter Books|location=Toronto|isbn=978-1-55470-086-8|author-link=Scott Morrison (journalist)|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106}}</ref>. Жетінші ойында Рейнджерс бірінші кезеңде 2:0 есебімен алға шықты, ал кейін [[Марк Мессье]] гол соғып, есепті 3:1-ге жеткізді – бұл гол Кубокты жеңіп алу үшін шешуші болды. Қорытынды есеп 3:2 болып, Рейнджерс жеңіске жетті. Мессье екі түрлі команданы [[Стэнли кубогы]]на бастап барған тарихтағы алғашқы (және осы күнге дейін жалғыз) капитан атанды<ref>{{cite web|last1=Popplewell|first1=Brett|title=How Messier emerged from Gretzky's shadow|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/mark-messiers-career-wayne-gretzkys-shadow-but-he-made-sure-that-it-didnt-end-that-way/|publisher=Sportsnet|access-date=December 05, 2024|date=October 10, 2014|lang=en}}</ref>. Брайан Лич плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофиді жеңіп алған алғашқы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-та]] туған хоккейші болды<ref>{{cite web|title=Brian Leetch: The Road to the 1994 Conn Smythe Trophy Part One|date=November 21, 2012|first=Michael|last=Rappaport|website=The Hockey Writers|url=http://thehockeywriters.com/brian-leetch-the-road-to-the-1994-conn-smythe-trophy-part-one/|access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. ===Қымбат трансферлер және плей-оффтағы сәтсіздіктер кезеңі (1995–2005)=== Нью-Йорк Рейнджерс командасын тұрақты маусымда бірінші орынға және [[Стэнли кубогы]]на жеткізгеніне қарамастан, бас бапкер Майк Кинэн бас менеджер Нил Смитпен болған келіспеушілік салдарынан командадан кетті. 1994–95 маусымы локаутқа байланысты қысқартылды, бірақ Рейнджерс бірінші раундта Квебек Нордиксті жеңіп, екінші раундта [[Филадельфия Флайерз]]ден төрт ойынның қорытындысы бойынша ұтылып қалды. Бас менеджер Нил Смит 1995 жылдың жазында қорғаушы Ульф Самуэльссон мен шабуылшы Люк Робитайды алу үшін Сергей Зубов пен орталық шабуылшы Петр Недведті Питтсбургке ауыстыруды ұйымдастырды. 1996 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Монреаль Канадиенс]]ті алты ойында жеңсе де, екінші раундта [[Питтсбург Пингвинз]]ге бес ойында жеңілді. 1996 жылы команда [[Уэйн Гретцки]]ді қатарға қосты. Грецкидің Нью-Йорк Рейнджерс сапындағы ең үлкен жетістігі – команданы 1997 жылғы конференция финалына алып шығу болды, бірақ онда команда Эрик Линдростың жетекшілігіндегі Филадельфия Флайерзге 4–1 есебімен ұтылды. Оның бұрынғы командаласы, Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]], 1997 жылдың жазында командадан кетіп, Рейнджерс [[Колорадо Эвеланш]] супержұлдызы Джо Сакикті алмастыруға тырысқанда сәтсіздікке ұшырады<ref>{{cite web|url=http://www.hockeyrodent.com/RODENTVE.HTM | title=The Curse | author=The Hockey Rodent | date=February 9, 2004 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерс қатарынан жеті маусымда плей-оффқа шыға алмады және өз дивизионында төртінші орыннан жоғары көтерілмеді. Гретцки 1998–99 маусымының соңында спорттық мансабын аяқтады. 2000 жылдың наурызында Нил Смит пен бас бапкер Джон Маклер жұмыстан босатылып, сол жылдың жазында Джеймс Долан Глен Сатерді бас менеджер етіп тағайындады<ref>{{cite news|url=https://www.cbsnews.com/news/rangers-hire-sather/ | title=Rangers Hire Sather | agency=Associated Press | date=May 31, 2000 | access-date=December 05, 2024 | publisher=CBS News|lang=en}}</ref>. 2000–01 маусымының соңына қарай Рейнджерс құрамына бірнеше жұлдызды ойыншылар қосылды. [[Марк Мессье]] Нью-Йоркке қайта оралды, Теорен Флери өзінің мансабының көп бөлігін [[Калгари Флэймз]] сапында өткізгеннен кейін командаға қосылды<ref>{{cite news|url=http://www.canoe.ca/HockeyColoradoArchive/jul8_fle.html |archive-url=https://archive.today/20120802112952/http://www.canoe.ca/HockeyColoradoArchive/jul8_fle.html |url-status=usurped |archive-date=August 2, 2012 | title=Theo Fleury signs with Rangers | agency=Associated Press | date=July 8, 1999 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>, ал Эрик Линдрос [[Филадельфия Флайерз]]ден Рейнджерске ауыстырылды<ref>{{cite news|url=http://sportsillustrated.cnn.com/hockey/nhl/news/2001/08/24/lindros_rangers_ap/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20091031070443/http://sportsillustrated.cnn.com/hockey/nhl/news/2001/08/24/lindros_rangers_ap/ |url-status=dead |archive-date=October 31, 2009 | title=Lindros joins Rangers nine years after first trade | agency=Associated Press | date=August 24, 2001 | access-date=December 05, 2024|lang=en | publisher=CNN}}</ref>. Сонымен қатар, 2001–02 маусымының соңында [[Флорида Пантерз]] командасынан [[Павел Владимирович Буре|Павел Буре]] келді<ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/stories/2002-03-18-bure.htm | title=Panthers trade Pavel Bure to Rangers | last=Allen | first=Kevin |work=USA Today | date=March 19, 2002 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. Бұл маусым сонымен қатар қақпашы Дэн Блэкберн үшін дебют маусымы болды, ол Нью-Йорк Рейнджерс конференцияның соңғы орнында қалып, плей-оффқа шыға алмағанына қарамастан, NHL All-Rookie Team құрамына енді<ref>{{cite press release|url=http://www.newyorkrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=615 | title=Dan Blackburn Selected to 2001–02 NHL All-Rookie Team | publisher=New York Rangers | date=June 20, 2002 | access-date=December 05, 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20060509035518/http://www.nyrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=615 | archive-date=May 9, 2006|lang=en}}</ref>. Кейінгі жылдары командаға Алексей Ковалев, [[Яромир Ягр]], Мартин Ручински және Бобби Холик сияқты ойыншылар қосылды, бірақ 2002–03 және 2003–04 маусымдарында Рейнджерс плей-оффқа қайта шыға алмады. Блэкберн 2002–03 маусымын жақсы бастағанымен, 17 ойыннан кейін күші сарқылды. Ол 2003–04 маусымын мононуклеоз және сол иығындағы жүйке жарақатына байланысты өткізіп жіберді. Жарақатты қалпына келтіре алмағандықтан, Блэкберн 22 жасында спорттық мансабын аяқтауға мәжбүр болды<ref>{{cite press release|url=http://www.newyorkrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=1730 | title=Dan Blackburn to Retire | publisher=New York Rangers | date=May 25, 2005 | access-date=December 05, 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20060509044805/http://www.nyrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=1730 | archive-date=May 9, 2006|lang=en}}</ref>. Павел Буре мен Марк Мессьенің спорттық мансаптарын аяқтауы, сондай-ақ Эрик Линдростың [[Торонто Мейпл Лифс]] сапына ауысуымен, локауттан кейінгі Рейнджерс жаңа бас бапкер Том Реннидің басқаруымен назарды қымбат ардагерлерден жас әрі талантты ойыншыларға, атап айтқанда, Петр Пруха, Доминик Мур және Блэр Бетс сияқты спортшыларға ауыстыра бастады. ===Хенрик Лундквист дәуірі (2005–2020)=== ====Плей-оффқа қайту (2005–2011)==== [[Сурет:Capitals-Rangers_(3471800427).jpg|thumb|Хенрик Лундквист [[Вашингтон Кэпиталз]] командасына қарсы ойында.]] 2005–06 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс қиындықтарға тап болады деп күтілген еді. Алайда шведтік жаңа қақпашы [[Хенрик Лундквист]]тің тамаша ойынының арқасында команда 44–26–12 есебімен маусымды аяқтап, 1993–94 маусымынан бері ең жақсы нәтижеге қол жеткізді. [[Яромир Ягр]] 2006 жылдың 29 наурызында [[Нью-Йорк Айлендерс]]ке қарсы 5:1 есебімен жеңіске жеткен ойында бірінші кезеңде нәтижелі пас беріп, команда тарихындағы бір маусымда жинаған ұпайлар бойынша рекордты жаңартты. Бұл пас оған маусымдағы 110-шы ұпайын әкеліп, Жан Рательдің рекордын жаңартты. Екі апта өтпей, 8 сәуір күні Ягр [[Бостон Брюинз]]ге қарсы 53-ші голын соғып, Адам Грейвске тиесілі клуб рекордын жаңартты. Осыдан екі ойын бұрын, 4 сәуір күні Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]ді 3:2 есебімен буллит сериясында жеңіп, 1996–97 маусымнан бері алғаш рет плей-оффқа жолдама алды. 2006 жылғы конференцияның ширек финалында Нью-Йорк Рейнджерс [[Нью-Джерси Девилз]] командасымен кездесіп, төрт ойындық серияда жеңіліп қалды. Ягр маусым қорытындысы бойынша алтыншы рет Арт Росс Трофейін жеңіп алуға екі ұпай жетпей қалды, бірақ ол ойыншылардың таңдауы бойынша ең үздік ойыншыға берілетін Пирсон сыйлығын үшінші рет иеленді. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] 2ceg8adm2fsv53sdiroe5bcwxmtgzpi 3407579 3407575 2024-12-05T11:49:33Z Syrymzhan 161735 /* Плей-оффқа қайту (2005–2011) */ 3407579 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Йорк Рейнджерс |Эмблемасы = [[Сурет:New York Rangers.svg|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of New York City.svg|22px|border|Нью-Йорк қаласының туы]][[Нью-Йорк]] |Негізделген = 1926 |Таратылды = |Тарихы = |Стадионы = [[Медисон Скуер Гарден]] |Сыйымдылығы = 18 200 |Президенті = {{ту|АҚШ}} Крис Друри |Менеджері = |Капитаны = {{ту|АҚШ}} Джейкоб Труба |Жаттықтырушы = {{ту|АҚШ}} Питер Лавиолетт |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джеймс Л. Долан |Демеуші = |Түстері = {{color box|#0039A6}} — көк<br>{{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''4''':(1927–28, 1932–33, 1939–40, 1993–94), Президенттер кубогы '''4''': (1991–92, 1993–94, 2014–15, 2023–24) |Коференция жеңімпаздары = 1993–94, 2013–14 |Дивизион жеңімпаздары = 1926–27, 1931–32, 1989–90, 1991–92, 1993–94, 2011–12, 2014–15, 2023–24 |Сайты = https://www.nhl.com/rangers |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Йорк Рейнджерс»''' ({{lang-en|New York Rangers}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Йорк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Йорк Рейнджерс» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Команда өз үй ойындарын [[Нью-Йорк Никс]] баскетбол командасымен бөлісетін [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында өткізеді. Олар Нью-Йорк метрополитен аймағында орналасқан ҰХЛ-дың үш командасының бірі, қалғандары – [[Нью-Джерси Девилз]] және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Рейнджерс 1926 жылы Текс Рикардтың бастамасымен құрылды және ҰХЛ-дың 1967 жылғы кеңейтілуіне дейінгі «Алғашқы Алтылық» команданың бірі болды. Бұл командалар қатарына [[Бостон Брюинз]], [[Чикаго Блэкхокс]], [[Детройт Ред Уингз]], [[Монреаль Канадиенс]] және [[Торонто Мейпл Лифс]] кіреді. Команда өз тарихындағы алғашқы жетістіктерге Лестер Патрик басқарған кезеңде жетті. Оның жаттықтыруымен [[Фрэнк Буше]], Мюррей Мердок, Бун және Билл Кук сияқты ойыншылар командаға қосылып, екінші маусымында [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алды. Олар АҚШ-та Стэнли кубогын жеңген алғашқы ҰХЛ командасы болды. Команда 1933 және 1940 жылдары тағы екі рет Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, бұл бастапқы жетістіктерден кейін, команда 1940-1960 жылдары қиындықтарға тап болды, плей-оффқа сирек шығып, айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізе алмады. 1970 жылдары команда қайта жандана бастады, сол кезде олар екі рет Стэнли кубогы финалына шықты, бірақ 1972 жылы Брюинзге, ал 1979 жылы Канадиенске жол берді. 1980 және 1990 жылдардың басында команда қайта құрылу кезеңінен өтті, бұл үдеріс 1994 жылы өз нәтижесін берді. Сол жылы команда Марк Мессье, Брайан Литч, Адам Грейвз және Майк Рихтердің басшылығымен төртінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Команда кейінгі жылдары бұл жетістікті қайталай алмады. Олар 1998 жылдан 2005 жылға дейін плей-оффқа шықпаған жеті жылдық рекордтық кезеңді бастан өткізді және 2000 жылдардың көп бөлігінде қиындықтарға тап болды. Алайда, 2004–05 жылғы ҰХЛ локаутынан кейін қайта өрлеу кезеңін бастан кешірді. Қақпашы [[Хенрик Лундквист]] келгеннен кейін Рейнджерс табысқа жетіп, 2006 жылдан 2017 жылға дейінгі аралықта тек бір рет қана плей-оффтан тыс қалды. 2014 жылы олар [[Стэнли кубогы]] финалына шығып, бес ойыннан кейін [[Лос-Анджелес Кингз]] командасына жол берді. Рейнджерс командасының бірнеше бұрынғы мүшелері Хоккей даңқы залына енген, олардың төртеуі – [[Бадди О'Коннор]], [[Чак Рэйнер]], [[Энди Батгейт]] және [[Марк Мессье]] – командада ойнап жүріп [[Харт Мемориал Трофи]] сыйлығын жеңіп алған. ==Тарихы== ===Алғашқы жылдар (1926–1967)=== [[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард 1926–27 маусымында Нью-Йорк Американс командасымен бәсекелесу үшін [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] франшизасын алды. Нью-Йорк Американс командасының алғашқы маусымындағы табысы күтілгеннен асып түсті. Сондықтан Нью-Йорк Американс командасына тек олар ғана осы аренада хоккей ойнайтынын уәде еткеніне қарамастан, Рикардты Медисон Скуер Гарден аренасында екінші команда құруға шешім қабылдады<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940CEED6133AF935A25751C0A9659C8B63|title=F.Y.I.|last=Boland |first=Ed Jr.|date=February 16, 2003|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Жаңа команда тез арада "Текстің Рейнджерлері" деген лақап атқа ие болды. [[Сурет:Tex Rickard.jpg|left|thumb|upright|[[Медисон Скуер Гарден]] президенті Джордж Льюис Текс Рикард.]] Рикардтың франшизасы 1926–27 маусымында ойынға шықты. Алғашқы команда эмблемасы көк түспен салынған, хоккей таяғын жоғары көтерген ковбойды мінген жылқы болды, кейін ол таныс "RANGERS" жазуымен диагональды түрде өзгертілді<ref>{{Cite book |last1=Boucher |first1=Frank |last2=Frayne |first2=Trent |title=When the Rangers Were Young |year=1973 |page=74 |publisher=Dodd, Mead & Company |publication-place=New York |isbn=0-396-06852-9 |lccn=73007485 |ol=5415647M |oclc=799524 |quote=Even before our training camp opened we were widely known as Tex's Rangers, a name given us by George Daley, the sports editor of the New York ''Herald Tribune'', and one that seemed likely to stick. In fact, our first team crest was that of a horse sketched in blue carrying a cowboy waving a hockey stick aloft. The horse was rearing, with the word TEX'S in a crescent at the top of the emblem with RANGERS looped below. But Rickard didn't like the idea and before the season opened our insignia was changed to the present diagonal splash of the word RANGERS.}}</ref>. Келешекте [[Торонто Мейпл Лифс]] командасының иесі болған Конн Смайт команда құру үшін жалданды, бірақ ол Рикардтың хоккей маманы, полковник Джон С. Хэммондпен арада түсініспеушілік туғызып, алғашқы маусым алдында менеджер-бапкер ретінде жұмыстан шығарылды – оған кетуі үшін сол уақытта үлкен $2 500 төленді. Смайттың орнына Тынық мұхиты Хоккей Ассоциациясының негізін қалаушылардың бірі Лестер Патрик келді<ref>{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E04E7DC1638F936A25756C0A962958260|title=Sports of The Times; The Original Ranger, Murray Murdoch, Turns 90 |last=Anderson|first=Dave|date=May 15, 1994|work=The New York Times|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Смайт құрастырған жаңа команда жеңімпаз болып шықты. Рейнджерс бірінші жылында Американдық дивизион чемпионатын жеңіп алып, бірақ плей-оффта [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді<ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271927.html|title=NHL Standings|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/playoffdisplay.php3?league=nhl1927&season=1927&leaguenm=NHL|title=1926–27 NHL Playoff Results|publisher=The Internet Hockey Database|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың алғашқы жетістіктері ойыншыларды [[Нью-Йорк]] қаласының "Қайнап тұрған жиырмасыншы жылдарындағы" түнгі өмірінің танымал тұлғаларына айналдырды. Осы уақытта, [[Таймс-сквер|Таймс-скверден]] бірнеше көшеде орналасқан 49-шы көшедегі Garden аренасында ойнап жүріп, Рейнджерс "Бродвей Көк жейделілері" деген лақап атқа ие болды. 1929 жылдың 13 желтоқсанында Рейнджерс ҰХЛ-да ұшақпен саяхат жасаған алғашқы команда болды. Олар Curtiss-Wright Corporation компаниясын жалдап, [[Торонто]]ға Мэйпл Лифс командасына қарсы ойынға ұшып барды, бірақ ол матчта 7–6 есебімен жеңіліп қалды<ref>{{Cite book|last=Dryden|first=Steve|title=The Hockey News: Century Of Hockey|year=2000|page=32|publisher=McClelland & Stewart Ltd.|location=Toronto|isbn=0-7710-4179-9}}</ref>. Олар екінші маусымда-ақ 1928 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, Монреаль Марунз командасын үш ойыннан екісінде жеңді<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/cup02/cuphistory.htm|title=Stanley Cup history|date=June 14, 2002|work=USA Today|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Финалдан шыққан ең есте қаларлық оқиғалардың бірі – 44 жасында Лестер Патриктің қақпашы ретінде ойынға қатысуы болды. Сол уақытта командаларға қосалқы қақпашыны дайындау міндетті емес еді. Рейнджерс командасының негізгі қақпашысы Лорн Чабо көзінен жарақат алып ойыннан шыққан кезде, Марунздың бас бапкері Эдди Жерард шұғыл алмастырушы ретінде [[Оттава Сенаторз]]дың қақпашысы Алекс Коннелді ойнауға рұқсат етпеді, ол сол сәтте трибунада отырған еді. Ашулы Патрик финалдың 2-ойынында қақпада екі кезең тұрды және Марунз шабуылшысы Нелс Стюарттан бір гол жіберіп алды. Нью-Йорк үшін жеңісті голды қосымша уақытта [[Фрэнк Буше]] соқты<ref>{{cite news|url=http://www.sptimes.com/2004/06/05/Lightning/Injuries_sideline_pla.shtml|title=Injuries sideline players only rarely|last=Brink|first=Graham|date=June 5, 2004|newspaper=[[St. Petersburg Times]]|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. 1929 жылы Стэнли кубогының финалында Брюинзге жеңілгеннен кейін<ref name="Rangers Bruins">{{Cite news|last=Anderson|first=Dave|url=https://www.nytimes.com/1995/05/14/sports/sports-of-the-times-at-boston-garden-there-s-much-more-gold-than-green.html|title=Sports of The Times – At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green|work=The New York Times|date=May 14, 1995|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref> және 1930 жылдардың басындағы қиындықтардан соң, Рейнджерс командасы, оң қанатта Билл Кук, сол қанатта Бун Кук және орталықта Фрэнк Бушенің жетекшілігімен, 1933 жылы Стэнли кубогының финалында Мэйпл Лифс командасын жеңіп, өздерінің екінші Стэнли кубогын иеленді. Лестер Патрик бас бапкер қызметінен кетті, оның орнын Фрэнк Буше басты<ref>{{cite web|url=http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|title=Team History|website=New York Rangers|access-date=December 04, 2024|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080411054021/http://rangers.nhl.com/team/app?service=page&page=NHLPage&bcid=tra_history|archive-date=April 11, 2008|df=mdy-all|lang=en}}</ref>. [[Сурет:The Bread Line.jpg|thumb|Билл Кук, Бун Кук және [[Фрэнк Буше]] 1926 жылдан 1937 жылға дейін бірге ойнады.]] 1939–40 маусымында Рейнджерс тұрақты маусымды [[Бостон Брюинз]] командасынан кейін екінші орынмен аяқтады. Бұл екі команда плей-оффтың алғашқы кезеңінде кездесті. Брюинз Нью-Йоркке қарсы серияда 2:1 есебімен алға шықты, бірақ одан кейін Рейнджерс қатарынан үш ойынды жеңді. Рейнджерстің алғашқы кезеңдегі жеңісі оларға финалға дейін үзіліс берді. [[Детройт Ред Уингз]] алғашқы кезеңде [[Нью-Йорк Американс]] командасын үш ойыннан екісінде жеңді, ал [[Торонто Мейпл Лифс]] [[Чикаго Блэкхокс]] командасын екі ойын қатарынан жеңіп, келесі кезеңге өтті. Мэйпл Лифс кейін Детройтты да үш ойындық серияда толық жеңіп, финалға жолдама алды. 1940 жылғы Стэнли кубогының финалы [[Медисон Скуер Гарден]]де басталды. Бірінші ойында Рейнджерс серияда алға шығу үшін овертайм қажет болды, бірақ екінші ойында оларды 6:2 есебімен оңай жеңді. Серия [[Торонто]]ға ауысқанда, Мэйпл Лифс келесі екі ойында жеңіп, серияны 2:2 етіп теңестірді. 5 және 6-шы ойындарда Рейнджерс овертаймда жеңіп, серияны аяқтап, өздерінің үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды. Алайда, 1940 жылдардың ортасына қарай Рейнджерс командасының ойындары құлдырап, 15:0 сияқты ауыр жеңілістерге ұшырады. 1943–44 маусымында қақпашы Кен МакОли 50 ойында 310 гол жіберіп алды. Оның сол маусымдағы 6.24 гол жіберу орташа көрсеткіші, маусымда кем дегенде 25 ойын ойнаған қақпашылар арасында, ҰХЛ тарихындағы ең нашар көрсеткіш болып қала береді<ref>{{cite web|title=Rocky Records: The worst seasons by goaltenders in NHL history|url=https://thehockeynews.com/news/rocky-records-the-worst-seasons-by-goaltenders-in-nhl-history|author=Ellis, Steven|magazine=The Hockey News|access-date=December 04, 2024|date=March 6, 2020|lang=en}}</ref>. Команда қатарынан бес маусым плей-оффқа шыға алмай, тек 1947–48 маусымында ғана төртінші және соңғы плей-офф орнын иеленді. Алайда, олар бірінші кезеңде жеңіліп, 1948–49 маусымында плей-оффқа қайта өтпей қалды. 1950 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында Рейнджерс барлық ойындарын, соның ішінде "үй" ойындарын да [[Торонто]] қаласында өткізуге мәжбүр болды, себебі [[Медисон Скуер Гарден]] аренасында цирк бағдарламасы өткізілді. Олар жетінші ойынның овертаймында [[Детройт Ред Уингз]]ге жеңілді. Осы уақытта Ред Уингз иесі Джеймс Э. Норрис Гардендегі ең үлкен акционерге айналды. Дегенмен, ол аренада бақылаушы үлесті сатып алған жоқ, себебі бұл [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] бір адамға екі командаға иелік етуге тыйым салу ережесін бұзар еді. Соған қарамастан, ол кеңестің қолдауына ие болып, іс жүзінде бақылауды қолға алды. Рейнджерс «[[Алғашқы Алтылық]]» дәуірінің қалған бөлігінде [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ-дың]] сәтсіздік белгісіне айналды, келесі 16 жылдың 12-сінде плей-оффқа шыға алмады. Алайда, команда 1960 жылдардың соңында қайта жаңғырды. Бұдан бір жыл бұрын олар бес жылдық үзілістен кейін плей-оффқа жас қақпашы Эдди Джиакоминнің және 37 жастағы, 1950 жылдардағы [[Монреаль Канадиенс]] жұлдызы Берни "Бум-Бум" Жоффрионның арқасында шықты. Ол 1966 жылы зейнеттен қайта оралған еді. ===«Алғашқы Алтылық»-тан кейінгі дәуір (1967–1993)=== [[Сурет:Jean Ratelle 1972.JPG|upright|thumb|Жан Ратель 1960 жылдан 1975 жылға дейін Рейнджерс командасында ойнады.]] 1970 жылдары Рейнджерс [[Стэнли кубогы]]ның финалына екі рет шықты, бірақ екеуінде де сол кездегі мықты командаларға жол берді. 1972 жылы олар алты ойын нәтижесінде [[Бостон Брюинз]]ге жеңілді. Брюинз құрамында Бобби Орр, Фил Эспозито, Кен Ходж, Джонни Бьюсик және Уэйн Кэшман сияқты жұлдызды ойыншылар болды. Ал 1979 жылы олар бес ойын нәтижесінде [[Монреаль Канадиенс]]ке жеңілді. Монреаль құрамында Боб Гейни, Ги Лафлёр, Ларри Робинсон, Кен Драйден, Ги Лапуант және Серж Савар сияқты ойыншылар өнер көрсетті. 1972 жылы Рейнджерс командасы Стэнли кубогының финалына жоғары нәтижелі орталық ойыншысы Жан Рательден айырылса да жетті. Ол тұрақты маусымның соңында жарақат алып, Брюинздің ойыншысы Фил Эспозитодан озып, 1942 жылы Брайан Хексталлдан кейін ҰХЛ-дың ең үздік бомбардирі атануға жақын еді. Бірақ Бред Парк, Жан Ратель, Вик Хадфилд және Род Гилберт сияқты ойыншылардың, әсіресе "бір ойынға бір гол" ("GAG line") атымен белгілі үштіктің күшті ойыны плей-оффта оларды алға сүйреді. Олар алғашқы кезеңде қорғаушы-чемпион Монреаль Канадиенсті, ал екінші кезеңде [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңді, бірақ финалда Брюинзден ұтылды. 1972 жылғы плей-офф кезеңінде Жан Ратель аяғын сындырып, ойыннан тыс қалды. Уолт Ткачук Рейнджерс үшін шешуші рөл атқарды. Команда қорғаушы чемпион [[Монреаль Канадиенс]]ті және өткен жылғы финалист [[Чикаго Блэкхокс]]ты жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Финалда Рейнджерс [[Бостон Брюинз]]ден алты ойын нәтижесінде жеңілді. Дегенмен, Ткачук Брюинздің жұлдызды ойыншысы Фил Эспозитоға серия барысында бірде-бір гол соғуға мүмкіндік бермей, үлкен құрметке ие болды. 1974 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]пен жартылай финалда аңызға айналған серия өткізді. Жеті ойыннан кейін жеңіліс тапқан Рейнджерс 1967 жылғы кеңейту кезеңіндегі командаға плей-офф сериясында жеңілген алғашқы «Алғашқы Алтылық» клубы атанды. Бұл серия, әсіресе, жетінші ойындағы Рейнджерс ойыншысы Дейл Рольф пен Флайерз ойыншысы Дэйв Шульц арасындағы төбелеспен есте қалды<ref>{{cite news|title=Schultz vs. Rolfe: Fight resonates 40 years later|date=April 26, 2014|first=Mike|last=Sielski|work=[[The Philadelphia Inquirer]]|url=http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120022644/http://articles.philly.com/2014-04-26/sports/49408641_1_dave-schultz-dale-rolfe-carl-hagelin|url-status=dead|archive-date=January 20, 2015|access-date=December 04, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерстің жаңа қарсыластары [[Нью-Йорк Айлендерс]] 1972–73 маусымында ҰХЛ-ға кірген болатын. Олар Рейнджерске аймақтық алым ретінде 4 миллион доллардай төледі. 1975 жылғы плей-оффтың бірінші кезеңінде Рейнджерс Айлендерске қарсы ойнады. Екі команда алғашқы екі ойында жеңісті бөліскен соң, Айлендерс шешуші үшінші ойында овертаймда 11 секунд ішінде жеңіс голын соғып, Рейнджерсті турнирден шығарды. Осыдан бастап екі команда арасындағы қарсыластық жылдар бойы күшейе түсті. 1975 жылы Бостон Брюинзбен ірі ойыншылар алмасу нәтижесінде Рейнджерс командасы Фил Эспозито мен Кэрол Ваднесті алып, орнына Брэд Парк, Жан Ратель және Джо Зануссиді берді. 1978 жылы швед жұлдыздары Андерс Хедберг пен Ульф Нильссон Бүкіләлемдік хоккей ассоциациясының (WHA) бәсекелес лигасынан Рейнджерс сапына қосылды. 1979 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында Рейнджерс конференцияның жартылай финалында қарқынды ойнаған Айлендерсті жеңіп, Стэнли кубогының финалына шықты. Бірақ финалда [[Монреаль Канадиенс]]ке есе жіберді. 1982–1984 жылдары қатарынан үш плей-офф кезеңінде Рейнджерс Айлендерстен жеңіліп, жарыстан шығып қалды. Айлендерс бұл жылдардың әрқайсысында Стэнли кубогын жеңіп алды. [[Сурет:Carol_Vadnais_1978.JPG|250px|upright|left|Кэрол Ваднес]] 1980-ші және 1990-шы жылдардың басында Нью-Йорк Рейнджерс тұрақты түрде жоғары деңгейде өнер көрсетіп, әр маусымда плей-оффқа жолдама алды. 1986 жылғы Стэнли кубогының плей-оффында, жаңа қақпашы Джон Ванбисбруктың керемет ойынымен, Рейнджерс Патрик дивизионының жеңімпазы [[Филадельфия Флайерз]] командасын бес ойында жеңді. Кейін Патрик дивизионының финалында [[Вашингтон Кэпиталз]]ды алты ойында жеңді. Алайда Уэльс конференциясының финалында [[Монреаль Канадиенс]] өздерінің жаңа қақпашысы Патрик Руа жетекшілігімен Рейнджерсті жарыстан шығарды. 1986–87 маусымында команда [[Лос-Анджелес Кингз]]де 12 жылға жуық өнер көрсеткен жұлдызды орталық шабуылшы [[Марсель Дион]]ды қатарға қосты. 1988 жылы Нью-Йорк Рейнджерс сапында ойнап жүргенде, Дион [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] тарихындағы голдар саны бойынша үшінші орынға көтерілді. Алайда 1988–89 маусымында ол тоғыз ойын төменгі лигада өткізіп, содан кейін спорттық мансабын аяқтады. 1991–92 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс [[Президенттер кубогы]]н жеңіп алған кезде, үміт жоғары болғанымен, сәтсіздік шыңына жетті. Команда сол маусымда [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы серияда 2–1 есеппен алға шыққан еді, бірақ содан кейін қатарынан үш ойында жеңіліп қалды. Келесі маусымда жарақаттар мен тұрақсыз ойындар салдарынан команда маусымның көп бөлігінде плей-офф аймағында болғанымен, соңғы 12 ойынның 11-інде жеңіліп, Патрик дивизионының соңғы орнына түсті. Бас бапкер Роджер Нилсон маусымды аяқтамай қызметінен босатылды. Осы кезеңде Рейнджерс Gulf+Western компаниясының меншігінде болды, ол 1989 жылы Paramount Communications деп өзгертілді. 1994 жылы команда Viacom-ға сатылды. Кейінірек Viacom команда иелігін ITT Corporation мен Cablevision-ға сатты. Бірнеше жыл өткен соң, ITT өз үлесін Cablevision-ға сатты. Cablevision 2010 жылға дейін команданы басқарды, сол жылы MSG активтерін жеке компания ретінде бөліп шығарды. ===1993-1994 жылдар=== 1993–94 жылғы Нью-Йорк Рейнджерс маусымы соңғы 54 жылдағы ең табысты маусым болды. Майк Кинанның басшылығымен Нью-Йорк Рейнджерс 1994 жылы [[Стэнли кубогы]]н жеңіп алып, төртінші рет чемпион атанды<ref>{{Cite news|last=Vecsey|first=George|url=https://www.nytimes.com/1994/06/23/sports/sports-of-the-times-houston-finally-has-an-edge.html|title=Sports of The Times; Houston Finally Has an Edge|newspaper=[[The New York Times]]|date=June 24, 1994|access-date=December 05, 2024|author-link=George Vecsey|lang=en}}</ref>. Сол маусымға қарай Рейнджерс [[Эдмонтон Ойлерз]]дің бұрынғы чемпиондық командаларынан жеті ойыншыны құрамына қосқан еді: команда капитаны [[Марк Мессье]] (Рейнджерстің жаңа капитаны), Адам Грейвс, Кевин Лоу, Джефф Букебум, Эса Тикканен, Крейг Мактавиш және Гленн Андерсон. Адам Грейвс 52 гол соғып, Вик Хадфилдтің 50 голдық рекордын жаңартты. Рейнджерс маусымды 52–24–8 есебімен аяқтап, 112 ұпай жинап, франшиза тарихындағы ең жоғары көрсеткішпен [[Президенттер кубогы]]н иеленді<ref>{{cite web|title=Caps spoil Rangers' chance to claim Presidents' Trophy|url=http://www.cbssports.com/nhl/gametracker/recap/NHL_20120407_WAS@NYR/caps-spoil-rangers-chance-to-claim-presidents-trophy|work=CBS Sports|access-date=December 05, 2024|date=April 7, 2012|lang=en}}</ref>. Плей-оффтың алғашқы екі кезеңінде Рейнджерс сәтті өнер көрсетті. [[Нью-Йорк Айлендерс]]ті толық жеңіп, [[Вашингтон Кэпиталз]]ты бес ойын ішінде жеңді. Алайда, конференция финалында үшінші орын алған [[Нью-Джерси Девилз]] командасына қарсы ойында Рейнджерс өз алаңында өткен серияның алғашқы матчын қосымша уақытта ұтылды. Бірақ келесі екі ойында жеңіске жетті. Кейін Девилз оларды 3–1 және 4–1 есебімен жеңіп, серияны алты ойынға дейін жеткізді. Мидоулендс стадионында өткен алтыншы ойында [[Марк Мессье]] баспасөзге жеңіске кепілдік беремін деп мәлімдеді. Сол ойында ол соңғы кезеңде үш гол соғып, Рейнджерске 4–2 есебімен жеңіс сыйлады. Бұл жеңіс серияны жетінші ойынға жеткізді. Нью-Йорктегі [[Медисон Скуер Гарден]]де өткен шешуші ойында Стефан Матто қосымша уақытта гол соғып, Рейнджерсті 1979 жылдан бері алғаш рет финалға алып шықты. [[Сурет:Wgretz edit2.jpg|thumb|upright|1996 жылғы маусымаралық кезеңде Нью-Йорк Рейнджерс еркін агент ретінде [[Уэйн Гретцки]]ді өз құрамына қосты.]] [[Ванкувер Кэнакс]]пен финалда Нью-Йорк Рейнджерс өз алаңында өткен серияның бірінші ойынында овертаймда жеңілді. Алайда, Рейнджерс келесі үш ойында жеңіске жетті. Кейін Кэнакс 6:3 және 4:1 есебімен екі матчта жеңіске жетіп, жетінші ойынды өз алаңында өткізуге мүмкіндік алды<ref>{{Cite book|last=Morrison|first=Scott|title=Hockey Night in Canada: My Greatest Day|year=2008|pages=[https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106 106–109]|publisher=Key Porter Books|location=Toronto|isbn=978-1-55470-086-8|author-link=Scott Morrison (journalist)|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mygreatestday50p0000morr/page/106}}</ref>. Жетінші ойында Рейнджерс бірінші кезеңде 2:0 есебімен алға шықты, ал кейін [[Марк Мессье]] гол соғып, есепті 3:1-ге жеткізді – бұл гол Кубокты жеңіп алу үшін шешуші болды. Қорытынды есеп 3:2 болып, Рейнджерс жеңіске жетті. Мессье екі түрлі команданы [[Стэнли кубогы]]на бастап барған тарихтағы алғашқы (және осы күнге дейін жалғыз) капитан атанды<ref>{{cite web|last1=Popplewell|first1=Brett|title=How Messier emerged from Gretzky's shadow|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/mark-messiers-career-wayne-gretzkys-shadow-but-he-made-sure-that-it-didnt-end-that-way/|publisher=Sportsnet|access-date=December 05, 2024|date=October 10, 2014|lang=en}}</ref>. Брайан Лич плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофиді жеңіп алған алғашқы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-та]] туған хоккейші болды<ref>{{cite web|title=Brian Leetch: The Road to the 1994 Conn Smythe Trophy Part One|date=November 21, 2012|first=Michael|last=Rappaport|website=The Hockey Writers|url=http://thehockeywriters.com/brian-leetch-the-road-to-the-1994-conn-smythe-trophy-part-one/|access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. ===Қымбат трансферлер және плей-оффтағы сәтсіздіктер кезеңі (1995–2005)=== Нью-Йорк Рейнджерс командасын тұрақты маусымда бірінші орынға және [[Стэнли кубогы]]на жеткізгеніне қарамастан, бас бапкер Майк Кинэн бас менеджер Нил Смитпен болған келіспеушілік салдарынан командадан кетті. 1994–95 маусымы локаутқа байланысты қысқартылды, бірақ Рейнджерс бірінші раундта Квебек Нордиксті жеңіп, екінші раундта [[Филадельфия Флайерз]]ден төрт ойынның қорытындысы бойынша ұтылып қалды. Бас менеджер Нил Смит 1995 жылдың жазында қорғаушы Ульф Самуэльссон мен шабуылшы Люк Робитайды алу үшін Сергей Зубов пен орталық шабуылшы Петр Недведті Питтсбургке ауыстыруды ұйымдастырды. 1996 жылғы плей-оффта Рейнджерс [[Монреаль Канадиенс]]ті алты ойында жеңсе де, екінші раундта [[Питтсбург Пингвинз]]ге бес ойында жеңілді. 1996 жылы команда [[Уэйн Гретцки]]ді қатарға қосты. Грецкидің Нью-Йорк Рейнджерс сапындағы ең үлкен жетістігі – команданы 1997 жылғы конференция финалына алып шығу болды, бірақ онда команда Эрик Линдростың жетекшілігіндегі Филадельфия Флайерзге 4–1 есебімен ұтылды. Оның бұрынғы командаласы, Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]], 1997 жылдың жазында командадан кетіп, Рейнджерс [[Колорадо Эвеланш]] супержұлдызы Джо Сакикті алмастыруға тырысқанда сәтсіздікке ұшырады<ref>{{cite web|url=http://www.hockeyrodent.com/RODENTVE.HTM | title=The Curse | author=The Hockey Rodent | date=February 9, 2004 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. Рейнджерс қатарынан жеті маусымда плей-оффқа шыға алмады және өз дивизионында төртінші орыннан жоғары көтерілмеді. Гретцки 1998–99 маусымының соңында спорттық мансабын аяқтады. 2000 жылдың наурызында Нил Смит пен бас бапкер Джон Маклер жұмыстан босатылып, сол жылдың жазында Джеймс Долан Глен Сатерді бас менеджер етіп тағайындады<ref>{{cite news|url=https://www.cbsnews.com/news/rangers-hire-sather/ | title=Rangers Hire Sather | agency=Associated Press | date=May 31, 2000 | access-date=December 05, 2024 | publisher=CBS News|lang=en}}</ref>. 2000–01 маусымының соңына қарай Рейнджерс құрамына бірнеше жұлдызды ойыншылар қосылды. [[Марк Мессье]] Нью-Йоркке қайта оралды, Теорен Флери өзінің мансабының көп бөлігін [[Калгари Флэймз]] сапында өткізгеннен кейін командаға қосылды<ref>{{cite news|url=http://www.canoe.ca/HockeyColoradoArchive/jul8_fle.html |archive-url=https://archive.today/20120802112952/http://www.canoe.ca/HockeyColoradoArchive/jul8_fle.html |url-status=usurped |archive-date=August 2, 2012 | title=Theo Fleury signs with Rangers | agency=Associated Press | date=July 8, 1999 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>, ал Эрик Линдрос [[Филадельфия Флайерз]]ден Рейнджерске ауыстырылды<ref>{{cite news|url=http://sportsillustrated.cnn.com/hockey/nhl/news/2001/08/24/lindros_rangers_ap/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20091031070443/http://sportsillustrated.cnn.com/hockey/nhl/news/2001/08/24/lindros_rangers_ap/ |url-status=dead |archive-date=October 31, 2009 | title=Lindros joins Rangers nine years after first trade | agency=Associated Press | date=August 24, 2001 | access-date=December 05, 2024|lang=en | publisher=CNN}}</ref>. Сонымен қатар, 2001–02 маусымының соңында [[Флорида Пантерз]] командасынан [[Павел Владимирович Буре|Павел Буре]] келді<ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/sports/hockey/stories/2002-03-18-bure.htm | title=Panthers trade Pavel Bure to Rangers | last=Allen | first=Kevin |work=USA Today | date=March 19, 2002 | access-date=December 05, 2024|lang=en}}</ref>. Бұл маусым сонымен қатар қақпашы Дэн Блэкберн үшін дебют маусымы болды, ол Нью-Йорк Рейнджерс конференцияның соңғы орнында қалып, плей-оффқа шыға алмағанына қарамастан, NHL All-Rookie Team құрамына енді<ref>{{cite press release|url=http://www.newyorkrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=615 | title=Dan Blackburn Selected to 2001–02 NHL All-Rookie Team | publisher=New York Rangers | date=June 20, 2002 | access-date=December 05, 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20060509035518/http://www.nyrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=615 | archive-date=May 9, 2006|lang=en}}</ref>. Кейінгі жылдары командаға Алексей Ковалев, [[Яромир Ягр]], Мартин Ручински және Бобби Холик сияқты ойыншылар қосылды, бірақ 2002–03 және 2003–04 маусымдарында Рейнджерс плей-оффқа қайта шыға алмады. Блэкберн 2002–03 маусымын жақсы бастағанымен, 17 ойыннан кейін күші сарқылды. Ол 2003–04 маусымын мононуклеоз және сол иығындағы жүйке жарақатына байланысты өткізіп жіберді. Жарақатты қалпына келтіре алмағандықтан, Блэкберн 22 жасында спорттық мансабын аяқтауға мәжбүр болды<ref>{{cite press release|url=http://www.newyorkrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=1730 | title=Dan Blackburn to Retire | publisher=New York Rangers | date=May 25, 2005 | access-date=December 05, 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20060509044805/http://www.nyrangers.com/pressbox/pressreleases.asp?id=1730 | archive-date=May 9, 2006|lang=en}}</ref>. Павел Буре мен Марк Мессьенің спорттық мансаптарын аяқтауы, сондай-ақ Эрик Линдростың [[Торонто Мейпл Лифс]] сапына ауысуымен, локауттан кейінгі Рейнджерс жаңа бас бапкер Том Реннидің басқаруымен назарды қымбат ардагерлерден жас әрі талантты ойыншыларға, атап айтқанда, Петр Пруха, Доминик Мур және Блэр Бетс сияқты спортшыларға ауыстыра бастады. ===Хенрик Лундквист дәуірі (2005–2020)=== ====Плей-оффқа қайту (2005–2011)==== [[Сурет:Capitals-Rangers_(3471800427).jpg|thumb|Хенрик Лундквист [[Вашингтон Кэпиталз]] командасына қарсы ойында.]] 2005–06 маусымында Нью-Йорк Рейнджерс қиындықтарға тап болады деп күтілген еді. Алайда шведтік жаңа қақпашы [[Хенрик Лундквист]]тің тамаша ойынының арқасында команда 44–26–12 есебімен маусымды аяқтап, 1993–94 маусымынан бері ең жақсы нәтижеге қол жеткізді. [[Яромир Ягр]] 2006 жылдың 29 наурызында [[Нью-Йорк Айлендерс]]ке қарсы 5:1 есебімен жеңіске жеткен ойында бірінші кезеңде нәтижелі пас беріп, команда тарихындағы бір маусымда жинаған ұпайлар бойынша рекордты жаңартты<ref>{{cite web|url=http://www.newyorkrangers.com/gametime/boxscore_archive.asp?BoxScore=boxscore_03292006.asp | title=Box Score – Rangers 5, Islanders 1 | date=March 29, 2006 | access-date=December 5, 2024 |archive-url = https://web.archive.org/web/20070417102804/http://www.newyorkrangers.com/gametime/boxscore_archive.asp?BoxScore=boxscore_03292006.asp <!-- Bot retrieved archive --> |archive-date =April 17, 2007|lang=en}}</ref>. Бұл пас оған маусымдағы 110-шы ұпайын әкеліп, Жан Рательдің рекордын жаңартуға көмектесті<ref>{{cite web|url=http://www.newyorkrangers.com/gametime/gamenotes.asp?id=960&gametype=Post | title=Game Notes – Rangers 5, Islanders 1 | date=March 29, 2006 | access-date=December 5, 2024 |archive-url = https://web.archive.org/web/20070929095546/http://www.newyorkrangers.com/gametime/gamenotes.asp?id=960&gametype=Post <!-- Bot retrieved archive --> |archive-date =September 29, 2007|lang=en}}</ref>. Екі апта өтпей, 8 сәуір күні Ягр [[Бостон Брюинз]]ге қарсы 53-ші голын соғып, Адам Грейвске тиесілі клуб рекордын жаңартты<ref>{{cite web|url=http://www.newyorkrangers.com/gametime/gamenotes.asp?id=968&gametype=Post | title=Game Notes – Rangers 4, Boston Bruins 3 (OT) | date=April 8, 2006 | access-date=December 5, 2024 |archive-url = https://web.archive.org/web/20070926222646/http://www.newyorkrangers.com/gametime/gamenotes.asp?id=968&gametype=Post <!-- Bot retrieved archive --> |archive-date =September 26, 2007|lang=en}}</ref>. Осыдан екі ойын бұрын, 4 сәуір күні Рейнджерс [[Филадельфия Флайерз]]ді 3:2 есебімен буллит сериясында жеңіп, 1996–97 маусымнан бері алғаш рет плей-оффқа жолдама алды<ref>{{cite web|url=http://www.newyorkrangers.com/gametime/gamenotes.asp?id=964&gametype=Post | title=Game Notes – Rangers 3, Philadelphia Flyers 2 (SO) | date=April 4, 2006 | access-date=December 5, 2024|archive-url = https://web.archive.org/web/20070929083446/http://www.newyorkrangers.com/gametime/gamenotes.asp?id=964&gametype=Post <!-- Bot retrieved archive --> |archive-date =September 29, 2007|lang=en}}</ref>. 2006 жылғы конференцияның ширек финалында Нью-Йорк Рейнджерс [[Нью-Джерси Девилз]] командасымен кездесіп, төрт ойындық серияда жеңіліп қалды. Ягр маусым қорытындысы бойынша алтыншы рет Арт Росс Трофейін жеңіп алуға екі ұпай жетпей қалды, бірақ ол ойыншылардың таңдауы бойынша ең үздік ойыншыға берілетін Пирсон сыйлығын үшінші рет иеленді. [[File:Jaromir Jagr picks stick 2008-05-04.JPG|thumb|left|[[Яромир Ягр]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] 2006-07 маусымында капитан болып тандалды.]] ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] ttcwiv3u55o4pacuo1pxymjla29psdf Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024) 0 749400 3407502 3407369 2024-12-05T07:12:24Z 1nter pares 146705 3407502 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = |сурет атауы = |дата = 29 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=29}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Дараа]], [[Эс-Сувайда]] |себеп = |нәтиже = Жалғасуда |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = {{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның оңтүстігіндегі шабуылды''' 2024 жылы 29 қарашада [[сириялық оппозициялық құралымдар]] бастады. Бұл шабуыл [[Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)|Сирияның солтүстік-батысындағы шабуылмен]] үйлестірілген [[Дамаск|Дамаскты]] қоршау операциясы ретінде жарияланды. Үкімет әскері қарсы шабуылдарға көшіп, стратегиялық маңызды [[Дараа]] қаласына әскери қызметкерлерді жіберді. == Барысы == [[Солтүстік-батыс Сириядағы шабуыл]] басталғаннан кейін елдің оңтүстігіндегі оппозициялық күштер «Хауранның шығыс аймағының революционерлері мен еркін адамдарына» тиесілі деп есептелетін мәлімдеме жариялады. Онда солтүстіктегі оппозициялық топтармен әскери әрекеттерді үйлестіру жоспарлары туралы айтылған. Көтерілісшілер топтары [[Дамаск|Дамаскты]] нысанаға алып, қоршау жоспарын жүзеге асыруды көздеді. Оңтүстіктегі, орталығы [[Дераа провинциясында]] орналасқан оппозициялық күштер бірнеше топты, соның ішінде Сегізінші бригаданы қамтитын үйлестірілген әскери құрылым құрды. Жергілікті Daraa 24 ақпарат құралы аймақтағы үкіметтің әскери нысандары мен бақылау-өткізу пункттеріне бағытталған операциялар жоспары туралы хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://yemenvibe.com/news-article/%D8%AA%D8%AD%D8%B4%D9%8A%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%D9%8A-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D9%88%D8%AA%D8%A3%D9%8A%D9%8A%D8%AF-%D9%84%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86.html|title=تحشيدات في درعا جنوبي سورية وتأييد واسع لعملية ردع العدوان".|website=yemenvibe.com|access-date=2024-12-01}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|url=https://ar.pressbee.net/show8976621.html?title=%D8%AA%D8%AD%D8%B4%D9%8A%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%AF%D8%B1%D8%B9%D8%A7-%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%D9%8A-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D9%88%D8%AA%D8%A3%D9%8A%D9%8A%D8%AF-%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%B9-%D9%84%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%B1%D8%AF%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86|title=تحشيدات في درعا جنوبيّ سورية.. وتأييد واسع لعملية ردع العدوان ...الكويت|lang=ar|website=برس بي|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> === Қараша === '''29 қараша:''' Көтерілісшілер топтары Сирияның оңтүстік аймағындағы үкіметтік нысандарға қарсы операциялар жүргізе бастады, әсіресе [[Дараа]] және [[Эс-Сувейда]] провинцияларына ерекше назар аударылды. Бұл әрекеттер негізінен үкіметтің қауіпсіздік инфрақұрылымына, соның ішінде әскери бақылау-өткізу пункттері мен қауіпсіздік күштерінің позицияларына бағытталды. Дарааның солтүстігіндегі Инхилде оппозициялық күштер Мемлекеттік қауіпсіздік орталығын қоршауға алды. Сонымен қатар, Сувейдадағы ӘӘК барлау объектісіне зымыран шабуылы жасалды.<ref name=":0" /> Белгісіз адамдар Сувейда провинциясының шығысындағы Ом-Шама қаласы маңында үкімет армиясының әскери қызметкерлеріне оқ жаудырды. Нәтижесінде Тартус қаласынан келген аға лейтенант қаза тауып, тағы екі әскери қызметкер жарақат алды.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/en/350175/|title=New assas*sination {{!}} Officer of the regime kil*led and two members injured in Al-Suwaydaa - The Syrian Observatory For Human Rights|lang=en-CA|date=2024-11-29|access-date=2024-12-01}}</ref> '''30 қараша:''' Үкімет әскерлері Дараа провинциясында ауқымды әскери орналастыру жұмыстарын жүргізді. Әскери басшылық бұл әрекеттердің Сирияның оңтүстігінде әрекет ететін қарулы топтарға байланысты мәселелерді шешуге бағытталған ұлттық қауіпсіздік шараларының бір бөлігі екенін растады. Сирия Қарулы Күштерінің Бас қолбасшылығы операцияға қатысты ресми мәлімдеме жасап, қарулы күштердің аймақтағы «террористік топтарға» қарсы жауапты шаралар қабылдап жатқанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://ina.iq/eng/36701-syrian-army-sends-military-reinforcements-to-daraa.html|title=Syrian army sends military reinforcements to Daraa|website=Iraqi News Agency|access-date=2024-12-01}}</ref> === Желтоқсан === '''1 желтоқсан:''' Жергілікті көтерілісшілер Хирбет-Газале көпіріндегі Сирия барлау қызметінің бақылау-өткізу пунктіне шабуыл жасап, бекеттің жеке құрамының көп бөлігін өлтірді.<ref>{{Cite web|url=https://syria.liveuamap.com/en/2024/1-december-05-houran-free-gathering-most-of-the-air-force|title=Houran Free Gathering: Most of the Air Force Intelligence checkpoint personnel stationed on the bridge of the town of Khirbet Ghazala, east of Daraa, were killed after an attack carried out by local groups Daraa Governorate|lang=en|website=Map of Syrian Civil War - Syria news and incidents today - syria.liveuamap.com|access-date=2024-12-01}}</ref> '''2 желтоқсан:''' Көтерілісшілер Аль-Мусайфирадағы аудандық полиция бөлімшесін басып алып, оның барлық қару-жарағы мен аумағын шығынсыз қолға түсірген.<ref>{{Cite news|title=The Syrian opposition in the town of Al-Musayfirah in the countryside of Daraa, southern Syria, stormed the town's district and took control of the site, seizing all weapons without any shooting, and keeping the elements inside the district until now.The Syrian opposition in the town of Al-Musayfirah in the countryside of Daraa, southern Syria, stormed the town's district and took control of the site, seizing all weapons without any shooting, and keeping the elements inside the district until now.|url=https://x.com/Step_Agency/status/1863311269131874379}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] caxk6yqg7dlazol38lqz81emjpzaji1 3407504 3407502 2024-12-05T07:12:52Z 1nter pares 146705 /* Барысы */Сілтеме 3407504 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = |сурет атауы = |дата = 29 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=29}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Дараа]], [[Эс-Сувайда]] |себеп = |нәтиже = Жалғасуда |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = {{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның оңтүстігіндегі шабуылды''' 2024 жылы 29 қарашада [[сириялық оппозициялық құралымдар]] бастады. Бұл шабуыл [[Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)|Сирияның солтүстік-батысындағы шабуылмен]] үйлестірілген [[Дамаск|Дамаскты]] қоршау операциясы ретінде жарияланды. Үкімет әскері қарсы шабуылдарға көшіп, стратегиялық маңызды [[Дараа]] қаласына әскери қызметкерлерді жіберді. == Барысы == [[Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)|Солтүстік-батыс Сириядағы шабуыл]] басталғаннан кейін елдің оңтүстігіндегі оппозициялық күштер «Хауранның шығыс аймағының революционерлері мен еркін адамдарына» тиесілі деп есептелетін мәлімдеме жариялады. Онда солтүстіктегі оппозициялық топтармен әскери әрекеттерді үйлестіру жоспарлары туралы айтылған. Көтерілісшілер топтары [[Дамаск|Дамаскты]] нысанаға алып, қоршау жоспарын жүзеге асыруды көздеді. Оңтүстіктегі, орталығы [[Дераа провинциясында]] орналасқан оппозициялық күштер бірнеше топты, соның ішінде Сегізінші бригаданы қамтитын үйлестірілген әскери құрылым құрды. Жергілікті Daraa 24 ақпарат құралы аймақтағы үкіметтің әскери нысандары мен бақылау-өткізу пункттеріне бағытталған операциялар жоспары туралы хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://yemenvibe.com/news-article/%D8%AA%D8%AD%D8%B4%D9%8A%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%D9%8A-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D9%88%D8%AA%D8%A3%D9%8A%D9%8A%D8%AF-%D9%84%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86.html|title=تحشيدات في درعا جنوبي سورية وتأييد واسع لعملية ردع العدوان".|website=yemenvibe.com|access-date=2024-12-01}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|url=https://ar.pressbee.net/show8976621.html?title=%D8%AA%D8%AD%D8%B4%D9%8A%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D9%8A-%D8%AF%D8%B1%D8%B9%D8%A7-%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%D9%8A-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D9%88%D8%AA%D8%A3%D9%8A%D9%8A%D8%AF-%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%B9-%D9%84%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%B1%D8%AF%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86|title=تحشيدات في درعا جنوبيّ سورية.. وتأييد واسع لعملية ردع العدوان ...الكويت|lang=ar|website=برس بي|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> === Қараша === '''29 қараша:''' Көтерілісшілер топтары Сирияның оңтүстік аймағындағы үкіметтік нысандарға қарсы операциялар жүргізе бастады, әсіресе [[Дараа]] және [[Эс-Сувейда]] провинцияларына ерекше назар аударылды. Бұл әрекеттер негізінен үкіметтің қауіпсіздік инфрақұрылымына, соның ішінде әскери бақылау-өткізу пункттері мен қауіпсіздік күштерінің позицияларына бағытталды. Дарааның солтүстігіндегі Инхилде оппозициялық күштер Мемлекеттік қауіпсіздік орталығын қоршауға алды. Сонымен қатар, Сувейдадағы ӘӘК барлау объектісіне зымыран шабуылы жасалды.<ref name=":0" /> Белгісіз адамдар Сувейда провинциясының шығысындағы Ом-Шама қаласы маңында үкімет армиясының әскери қызметкерлеріне оқ жаудырды. Нәтижесінде Тартус қаласынан келген аға лейтенант қаза тауып, тағы екі әскери қызметкер жарақат алды.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/en/350175/|title=New assas*sination {{!}} Officer of the regime kil*led and two members injured in Al-Suwaydaa - The Syrian Observatory For Human Rights|lang=en-CA|date=2024-11-29|access-date=2024-12-01}}</ref> '''30 қараша:''' Үкімет әскерлері Дараа провинциясында ауқымды әскери орналастыру жұмыстарын жүргізді. Әскери басшылық бұл әрекеттердің Сирияның оңтүстігінде әрекет ететін қарулы топтарға байланысты мәселелерді шешуге бағытталған ұлттық қауіпсіздік шараларының бір бөлігі екенін растады. Сирия Қарулы Күштерінің Бас қолбасшылығы операцияға қатысты ресми мәлімдеме жасап, қарулы күштердің аймақтағы «террористік топтарға» қарсы жауапты шаралар қабылдап жатқанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://ina.iq/eng/36701-syrian-army-sends-military-reinforcements-to-daraa.html|title=Syrian army sends military reinforcements to Daraa|website=Iraqi News Agency|access-date=2024-12-01}}</ref> === Желтоқсан === '''1 желтоқсан:''' Жергілікті көтерілісшілер Хирбет-Газале көпіріндегі Сирия барлау қызметінің бақылау-өткізу пунктіне шабуыл жасап, бекеттің жеке құрамының көп бөлігін өлтірді.<ref>{{Cite web|url=https://syria.liveuamap.com/en/2024/1-december-05-houran-free-gathering-most-of-the-air-force|title=Houran Free Gathering: Most of the Air Force Intelligence checkpoint personnel stationed on the bridge of the town of Khirbet Ghazala, east of Daraa, were killed after an attack carried out by local groups Daraa Governorate|lang=en|website=Map of Syrian Civil War - Syria news and incidents today - syria.liveuamap.com|access-date=2024-12-01}}</ref> '''2 желтоқсан:''' Көтерілісшілер Аль-Мусайфирадағы аудандық полиция бөлімшесін басып алып, оның барлық қару-жарағы мен аумағын шығынсыз қолға түсірген.<ref>{{Cite news|title=The Syrian opposition in the town of Al-Musayfirah in the countryside of Daraa, southern Syria, stormed the town's district and took control of the site, seizing all weapons without any shooting, and keeping the elements inside the district until now.The Syrian opposition in the town of Al-Musayfirah in the countryside of Daraa, southern Syria, stormed the town's district and took control of the site, seizing all weapons without any shooting, and keeping the elements inside the district until now.|url=https://x.com/Step_Agency/status/1863311269131874379}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] 9nmgc47gk9f64gc3l9nc9us2xf8dt1g С. Сейфуллин атындағы мемлекеттік мұражай 0 749406 3407382 3407356 2024-12-04T12:44:43Z Ерден Карсыбеков 3744 3407382 wikitext text/x-wiki {{Біріктірілсін|Сейфуллин мұражайы}} {{Ғимарат | ғимараттың аты = С. Сейфуллин атындағы мемлекеттік мұражай | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші | суреті = Seifullin Museum Nur-Sultan.jpg | ені = | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = |lat_deg = 51|lat_min = 10|lat_sec = 16 |lon_dir = |lon_deg = 71|lon_min = 25|lon_sec = 25 | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = мәдениет мекемесі | сәулет стилі = қала құрылысы және сәулет | қолданылуы = | орналасуы = | мекен жайы = Әуезов көшесі, 20 | қала = [[Астана]] қаласы | мемлекет = | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = | құрылысы уақыты = [[1846 жыл|1846]] жылы | құрылысы аяқталды = | ашылған уақыты = [[1988 жыл|1988]] жылы | жөнделген уақыты = [[2008 жыл|2008]] жылы | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = | төбесі = | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс жүйесі = | көлемі = | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = | лифтілер = | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = | инженер-құрылысшы = | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = | көлік тұрағы = | сайты = }} '''С. Сейфуллин атындағы мемлекеттік мұражай''' – [[Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген сәулет өнері ескерткіші. == Орналасқан жері == [[Астана]] қаласы, Әуезов көшесі, 20. == Кезеңі == [[1846 жыл|1846]] жыл. == Тарихи деректер == Ғимарат алғашында сауда ұйі тұрғызылған бір қабатты ағаш құрылыс болған. Қабырғалары бөренеден құрастырылған, төбесі шатыр асты кеңістігі бар қаптал шатырмен жабылған. Ғимараттың қасбетінде төрт қырлы тіреулер бар, олардың арасында қосақталған және жұпталған терезе ойықтары орналасқан.<br> XX ғасырдың басында ғимаратта «Зорька» балабақшасы, ал өткен ғасырдың 20-30 жылдарында Халық Комиссарлар Кеңесі орналасқан. Халық Комиссарлар Кеңесі [[1988 жыл|1988]] жылдың 20 ақпанында Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің бұйрығымен ғимаратта Сәкен Сейфуллин мұражайы ашылады. [[2008 жыл|2008]] жылы ғимаратта жөндеу және қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді, оның барысында бөренелер ауыстырылды, жертөле жабдықталып, ойып жасалған ернеулер қалпына келтірілді. Ғимаратты қалпына келтіру жобасын «Қазқайтажобалау» сәулетшісі Сәния Ахметова әзірледі.<br> [[2009 жыл|2009]] жылы әйгілі жазушының туғанына 115 жыл толуына орай, Сәкен Сейфуллиннің елордада мұражайдың ресми ашылу салтанаты өтті. == Мұражай қоры == Қазіргі уақытта мұражайда 5000-ға жуық тарихи заттар сақталған. Жыл сайын мұражай құнды жәдігерлермен толықтырылады. Мұражай экспозициясы алты бөлмеде қойылған, олардың әрқайсысы жазушының өміріндегі 6елгілі бір кезеңді көрсетеді. Ерекше қызығушылыққа Сәкен Сейфуллиннің жеке заттары ие. Бұл мұражай – ұлы жазушы, ақын, публицист, қоғам және мемлекет қайраткері туралы нағыз тарихи ескерткіш.<ref>Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Астана ескерткіштері}} [[Санат:Астана қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Астана мұражайлары]] [[Санат:Астана қаласы сәулеті]] 71u4o8mv0txiz9sp2qc92lxrlg1u5ca Қатысушы талқылауы:Bolormaa 8953 3 749411 3407385 2024-12-04T13:09:59Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407385 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Bolormaa 8953}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 18:09, 2024 ж. желтоқсанның 4 (+05) 89oldwit1axossszvqef0dn0age4p1v Қатысушы талқылауы:Ozqan cr 3 749412 3407388 2024-12-04T13:52:38Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407388 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ozqan cr}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 18:52, 2024 ж. желтоқсанның 4 (+05) ngleavyuururfodi4a18z9gepbrkrb4 Қатысушы талқылауы:Bqs K1MI 3 749413 3407391 2024-12-04T14:04:17Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407391 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Bqs K1MI}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 19:04, 2024 ж. желтоқсанның 4 (+05) ekskrovjvuk5k9ag7tjll1jkz83j9qu Қатысушы талқылауы:Gagi1983 3 749414 3407395 2024-12-04T15:57:42Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407395 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Gagi1983}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 20:57, 2024 ж. желтоқсанның 4 (+05) 6yipvmwz65sgdhudz3mm9db3imfb92s Қатысушы талқылауы:Frank Michael 68 3 749415 3407397 2024-12-04T16:10:32Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407397 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Frank Michael 68}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 21:10, 2024 ж. желтоқсанның 4 (+05) c1lkfk0xyrg3xi8qqplvuqhnff6vjgw Қатысушы талқылауы:Astolfo28 3 749416 3407399 2024-12-04T16:28:56Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407399 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Astolfo28}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 21:28, 2024 ж. желтоқсанның 4 (+05) a4e76oqj7enqsfg9qfx3dsmqdcuz1ok Санат:2024 жылдағы Оңтүстік Корея 14 749417 3407401 2024-12-04T16:33:01Z Malik Nursultan B 111493 Жаңа бетте: {{Жылдар бойынша тақырып||2024|жылдағы Оңтүстік Корея}} [[Санат:Елдер бойынша 2024 жыл]] [[Санат:2020 жылдардағы Оңтүстік Корея]] [[Санат:Оңтүстік Кореядағы ХХІ ғасыр жылдары]] [[Санат:2024 жылдағы Азия]] 3407401 wikitext text/x-wiki {{Жылдар бойынша тақырып||2024|жылдағы Оңтүстік Корея}} [[Санат:Елдер бойынша 2024 жыл]] [[Санат:2020 жылдардағы Оңтүстік Корея]] [[Санат:Оңтүстік Кореядағы ХХІ ғасыр жылдары]] [[Санат:2024 жылдағы Азия]] 5u0525tojrb6hins4i1ylrnt71ch7di Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) 0 749418 3407416 2024-12-04T17:36:39Z 1nter pares 146705 Жаңа бетте: '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай Алеппо үшін шайқас (2024... 3407416 wikitext text/x-wiki '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} 1zh5m29stng5zyqey7m1av8mpnvm4kr 3407418 3407416 2024-12-04T17:50:20Z 1nter pares 146705 3407418 wikitext text/x-wiki {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = |сурет атауы = |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = |қарсылас2 = |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} lhyhkl91bdwup358ochmmnvou4o2yme 3407420 3407418 2024-12-04T18:05:23Z 1nter pares 146705 Суреті 3407420 wikitext text/x-wiki {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = |қарсылас2 = |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} 1l6nak8sf5u3n3p4e8say6dsrqi5nfe 3407422 3407420 2024-12-04T18:13:08Z 1nter pares 146705 3407422 wikitext text/x-wiki {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. 1 желтоқсанда Сирияның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «Бостандық таңы» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} sudx6zxtkjsyt7znwe5sg3ku76o764n 3407425 3407422 2024-12-04T18:18:06Z 1nter pares 146705 3407425 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. 1 желтоқсанда Сирияның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «Бостандық таңы» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} nwjk7w2x8e32kbcniy7vj7ksqu2tq8n 3407426 3407425 2024-12-04T18:19:14Z 1nter pares 146705 +[[Санат:Сирия тарихы]]; +[[Санат:2024 жылғы Сирия]]; +[[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]]; +[[Санат:Шайқастар]]; +[[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3407426 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. 1 желтоқсанда Сирияның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «Бостандық таңы» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] jhy5qnonusm6pw29k38940fh2549mqc 3407429 3407426 2024-12-04T18:25:45Z 1nter pares 146705 3407429 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 1 желтоқсанда Сирияның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «Бостандық таңы» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] nzxacctu65tblb2ryupj34568fd86ki 3407430 3407429 2024-12-04T18:34:38Z 1nter pares 146705 3407430 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 1 желтоқсанда Сирияның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «Бостандық таңы» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] 7zgliv0s2rtkyl9nyijzppw229oulom 3407432 3407430 2024-12-04T18:41:06Z 1nter pares 146705 Тарихы 3407432 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 1 желтоқсанда Сирияның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «Бостандық таңы» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы Башар Асад өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, АҚШ және Түркия сияқты елдер араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған Ресей мен Иран қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] s1v6pgsz72e6krygtg3mmawlevkan06 3407434 3407432 2024-12-04T19:02:31Z 1nter pares 146705 /* Тарихы */ 3407434 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 1 желтоқсанда Сирияның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «Бостандық таңы» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы Башар Асад өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, АҚШ және Түркия сияқты елдер араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған Ресей мен Иран қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «Хайят Тахрир аш-Шам» (ХТШ) тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына шабуыл бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] jqgd0alimy4bxdn3gb0096qz60spkqb 3407437 3407434 2024-12-04T19:26:21Z 1nter pares 146705 /* Барысы */ 3407437 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 1 желтоқсанда Сирияның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «Бостандық таңы» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы Башар Асад өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, АҚШ және Түркия сияқты елдер араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған Ресей мен Иран қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «Хайят Тахрир аш-Шам» (ХТШ) тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына шабуыл бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуыл сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа Ресей мен Иран үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «Хезболла» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші Израильмен соғыс салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> Ресей Украинаға басып кіргеннен кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] 6qrbye0978f5kaesji98rymvsihimo3 3407440 3407437 2024-12-04T19:40:01Z 1nter pares 146705 /* Барысы */ 3407440 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар. Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 1 желтоқсанда Сирияның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «Бостандық таңы» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы Башар Асад өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, АҚШ және Түркия сияқты елдер араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған Ресей мен Иран қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «Хайят Тахрир аш-Шам» (ХТШ) тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына шабуыл бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуыл сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа Ресей мен Иран үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «Хезболла» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші Израильмен соғыс салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> Ресей Украинаға басып кіргеннен кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуылдың алғашқы 10 сағатында көтерілісшілер 20 қала мен ауылды, соның ішінде Урм әл-Кубра, Анджара, Урм әс-Сугра, Шейх Акиль, Бала, Аджил, Авиджил, әл-Хавта, Таль әд-Дабаа, Хайр Даркал, Кубтан әл-Джабаль, әс-Салум, әл-Касимия, Кафр Бисин, Хавр, Азназ және Басратун елді мекендерін бақылауға алды. Сонымен қатар, үкімет күштерінің 46-полк базасы қоршауға алынып, бірнеше сағаттан кейін көтерілісшілердің қолына өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بعد-أسابيع-من-نشر-المرصد-السوري-للاستع/738073/|title=بعد أسابيع من نشر المرصد السوري للاستعدادات.. “الهيئة” تهاجم ريف حلب في عملية “رد العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite news|title=Syrian Rebel Groups Launch Largest Offensive in Years|url=https://www.nytimes.com/2024/11/27/world/middleeast/syria-opposition-forces-bases.html}}</ref> Бірқатар дереккөздер ресейлік әскери қызметшілердің көтерілісшілердің тұзағына түскенін хабарлады, бірақ шығындар туралы ақпарат жоқ.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/russian-elite-forces-suffer-losses-in-syrian-rebel-attack/|title=Russian elite forces suffer losses in Syrian rebel attack|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/334040|title=Про-турецкая армия наступает. Российский спецназ и армия Асада терпят потери|website=haqqin.az|access-date=2024-11-28}}</ref> Сирия әскері Ресейдің ӘӘК қолдауымен көтерілісшілердің Алеппоға қарай ілгерілеуін тоқтатуға тырысты.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/syrian-rebels-launch-major-offensive/|title=Syrian rebels launch major offensive|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> Ресейдің жойғыш ұшақтары Атариб, Дарат-Изза және жақын маңдағы ауылдарға әуе соққыларын жасады, ал үкімет күштері көтерілісшілер бақылауындағы Идлиб, Ариха, Сармада және провинцияның оңтүстігіндегі басқа да аудандарға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://themedialine.org/headlines/opposition-forces-capture-key-villages-near-aleppo-assads-army-retaliates/|title=Opposition Forces Capture Key Villages Near Aleppo, Assad’s Army Retaliates|lang=en-US|first=The Media Line|last=Staff|website=The Media Line|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-rebels-launch-attack-against-army-aleppo-province-2024-11-27/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=Reuters|date=2024-11-28|publisher=Reuters|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/syrian-rebels-launch-attack-against-army-in-aleppo-province/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en-US|last=Reuters|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-11-28}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] tjw8sabz58iz0fb0jelmqrfglcatv2u 3407441 3407440 2024-12-04T19:43:26Z 1nter pares 146705 3407441 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар.<ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/siriyada-islamshyl-toptar-bashar-asad-armiyasynyn-pozitsiyalaryna-shabuyldady/33218686.html |title=Сирияда исламшыл топтар Башар Асад армиясының позицияларына шабуылдады |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-28}}</ref> Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 1 желтоқсанда Сирияның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «Бостандық таңы» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы Башар Асад өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, АҚШ және Түркия сияқты елдер араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған Ресей мен Иран қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «Хайят Тахрир аш-Шам» (ХТШ) тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына шабуыл бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуыл сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа Ресей мен Иран үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «Хезболла» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші Израильмен соғыс салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> Ресей Украинаға басып кіргеннен кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуылдың алғашқы 10 сағатында көтерілісшілер 20 қала мен ауылды, соның ішінде Урм әл-Кубра, Анджара, Урм әс-Сугра, Шейх Акиль, Бала, Аджил, Авиджил, әл-Хавта, Таль әд-Дабаа, Хайр Даркал, Кубтан әл-Джабаль, әс-Салум, әл-Касимия, Кафр Бисин, Хавр, Азназ және Басратун елді мекендерін бақылауға алды. Сонымен қатар, үкімет күштерінің 46-полк базасы қоршауға алынып, бірнеше сағаттан кейін көтерілісшілердің қолына өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بعد-أسابيع-من-نشر-المرصد-السوري-للاستع/738073/|title=بعد أسابيع من نشر المرصد السوري للاستعدادات.. “الهيئة” تهاجم ريف حلب في عملية “رد العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite news|title=Syrian Rebel Groups Launch Largest Offensive in Years|url=https://www.nytimes.com/2024/11/27/world/middleeast/syria-opposition-forces-bases.html}}</ref> Бірқатар дереккөздер ресейлік әскери қызметшілердің көтерілісшілердің тұзағына түскенін хабарлады, бірақ шығындар туралы ақпарат жоқ.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/russian-elite-forces-suffer-losses-in-syrian-rebel-attack/|title=Russian elite forces suffer losses in Syrian rebel attack|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/334040|title=Про-турецкая армия наступает. Российский спецназ и армия Асада терпят потери|website=haqqin.az|access-date=2024-11-28}}</ref> Сирия әскері Ресейдің ӘӘК қолдауымен көтерілісшілердің Алеппоға қарай ілгерілеуін тоқтатуға тырысты.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/syrian-rebels-launch-major-offensive/|title=Syrian rebels launch major offensive|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> Ресейдің жойғыш ұшақтары Атариб, Дарат-Изза және жақын маңдағы ауылдарға әуе соққыларын жасады, ал үкімет күштері көтерілісшілер бақылауындағы Идлиб, Ариха, Сармада және провинцияның оңтүстігіндегі басқа да аудандарға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://themedialine.org/headlines/opposition-forces-capture-key-villages-near-aleppo-assads-army-retaliates/|title=Opposition Forces Capture Key Villages Near Aleppo, Assad’s Army Retaliates|lang=en-US|first=The Media Line|last=Staff|website=The Media Line|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-rebels-launch-attack-against-army-aleppo-province-2024-11-27/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=Reuters|date=2024-11-28|publisher=Reuters|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/syrian-rebels-launch-attack-against-army-in-aleppo-province/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en-US|last=Reuters|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-11-28}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] js8ksim4rhd98r0kfoquo1g14ogvzjf 3407462 3407441 2024-12-05T05:27:18Z 1nter pares 146705 Басты бет/Жаңалықтарға салуға болады 3407462 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар әл-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар әл-Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар.<ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/siriyada-islamshyl-toptar-bashar-asad-armiyasynyn-pozitsiyalaryna-shabuyldady/33218686.html |title=Сирияда исламшыл топтар Башар Асад армиясының позицияларына шабуылдады |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-28}}</ref> Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 1 желтоқсанда [[Сирия|Сирияның]] солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «[[Бостандық таңы]]<nowiki/>» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына [[шабуыл]] жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы Башар Асад өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, АҚШ және Түркия сияқты елдер араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған Ресей мен Иран қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «Хайят Тахрир аш-Шам» (ХТШ) тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына шабуыл бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуыл сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа Ресей мен Иран үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «Хезболла» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші Израильмен соғыс салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> Ресей Украинаға басып кіргеннен кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуылдың алғашқы 10 сағатында көтерілісшілер 20 қала мен ауылды, соның ішінде Урм әл-Кубра, Анджара, Урм әс-Сугра, Шейх Акиль, Бала, Аджил, Авиджил, әл-Хавта, Таль әд-Дабаа, Хайр Даркал, Кубтан әл-Джабаль, әс-Салум, әл-Касимия, Кафр Бисин, Хавр, Азназ және Басратун елді мекендерін бақылауға алды. Сонымен қатар, үкімет күштерінің 46-полк базасы қоршауға алынып, бірнеше сағаттан кейін көтерілісшілердің қолына өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بعد-أسابيع-من-نشر-المرصد-السوري-للاستع/738073/|title=بعد أسابيع من نشر المرصد السوري للاستعدادات.. “الهيئة” تهاجم ريف حلب في عملية “رد العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite news|title=Syrian Rebel Groups Launch Largest Offensive in Years|url=https://www.nytimes.com/2024/11/27/world/middleeast/syria-opposition-forces-bases.html}}</ref> Бірқатар дереккөздер ресейлік әскери қызметшілердің көтерілісшілердің тұзағына түскенін хабарлады, бірақ шығындар туралы ақпарат жоқ.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/russian-elite-forces-suffer-losses-in-syrian-rebel-attack/|title=Russian elite forces suffer losses in Syrian rebel attack|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/334040|title=Про-турецкая армия наступает. Российский спецназ и армия Асада терпят потери|website=haqqin.az|access-date=2024-11-28}}</ref> Сирия әскері Ресейдің ӘӘК қолдауымен көтерілісшілердің Алеппоға қарай ілгерілеуін тоқтатуға тырысты.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/syrian-rebels-launch-major-offensive/|title=Syrian rebels launch major offensive|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> Ресейдің жойғыш ұшақтары Атариб, Дарат-Изза және жақын маңдағы ауылдарға әуе соққыларын жасады, ал үкімет күштері көтерілісшілер бақылауындағы Идлиб, Ариха, Сармада және провинцияның оңтүстігіндегі басқа да аудандарға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://themedialine.org/headlines/opposition-forces-capture-key-villages-near-aleppo-assads-army-retaliates/|title=Opposition Forces Capture Key Villages Near Aleppo, Assad’s Army Retaliates|lang=en-US|first=The Media Line|last=Staff|website=The Media Line|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-rebels-launch-attack-against-army-aleppo-province-2024-11-27/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=Reuters|date=2024-11-28|publisher=Reuters|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/syrian-rebels-launch-attack-against-army-in-aleppo-province/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en-US|last=Reuters|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-11-28}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] jg7ytpntbd7h0ixbj3p4veodzuk1n1o 3407463 3407462 2024-12-05T05:28:49Z 1nter pares 146705 /* Тарихы */ 3407463 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар әл-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар әл-Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар.<ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/siriyada-islamshyl-toptar-bashar-asad-armiyasynyn-pozitsiyalaryna-shabuyldady/33218686.html |title=Сирияда исламшыл топтар Башар Асад армиясының позицияларына шабуылдады |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-28}}</ref> Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 1 желтоқсанда [[Сирия|Сирияның]] солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «[[Бостандық таңы]]<nowiki/>» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына [[шабуыл]] жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы [[Башар әл-Асад|Башар Асад]] өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, [[АҚШ]] және [[Түркия]] елдері араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған [[Ресей]] мен [[Иран]] қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «Хайят Тахрир аш-Шам» (ХТШ) тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына шабуыл бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуыл сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа Ресей мен Иран үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «Хезболла» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші Израильмен соғыс салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> Ресей Украинаға басып кіргеннен кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуылдың алғашқы 10 сағатында көтерілісшілер 20 қала мен ауылды, соның ішінде Урм әл-Кубра, Анджара, Урм әс-Сугра, Шейх Акиль, Бала, Аджил, Авиджил, әл-Хавта, Таль әд-Дабаа, Хайр Даркал, Кубтан әл-Джабаль, әс-Салум, әл-Касимия, Кафр Бисин, Хавр, Азназ және Басратун елді мекендерін бақылауға алды. Сонымен қатар, үкімет күштерінің 46-полк базасы қоршауға алынып, бірнеше сағаттан кейін көтерілісшілердің қолына өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بعد-أسابيع-من-نشر-المرصد-السوري-للاستع/738073/|title=بعد أسابيع من نشر المرصد السوري للاستعدادات.. “الهيئة” تهاجم ريف حلب في عملية “رد العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite news|title=Syrian Rebel Groups Launch Largest Offensive in Years|url=https://www.nytimes.com/2024/11/27/world/middleeast/syria-opposition-forces-bases.html}}</ref> Бірқатар дереккөздер ресейлік әскери қызметшілердің көтерілісшілердің тұзағына түскенін хабарлады, бірақ шығындар туралы ақпарат жоқ.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/russian-elite-forces-suffer-losses-in-syrian-rebel-attack/|title=Russian elite forces suffer losses in Syrian rebel attack|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/334040|title=Про-турецкая армия наступает. Российский спецназ и армия Асада терпят потери|website=haqqin.az|access-date=2024-11-28}}</ref> Сирия әскері Ресейдің ӘӘК қолдауымен көтерілісшілердің Алеппоға қарай ілгерілеуін тоқтатуға тырысты.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/syrian-rebels-launch-major-offensive/|title=Syrian rebels launch major offensive|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> Ресейдің жойғыш ұшақтары Атариб, Дарат-Изза және жақын маңдағы ауылдарға әуе соққыларын жасады, ал үкімет күштері көтерілісшілер бақылауындағы Идлиб, Ариха, Сармада және провинцияның оңтүстігіндегі басқа да аудандарға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://themedialine.org/headlines/opposition-forces-capture-key-villages-near-aleppo-assads-army-retaliates/|title=Opposition Forces Capture Key Villages Near Aleppo, Assad’s Army Retaliates|lang=en-US|first=The Media Line|last=Staff|website=The Media Line|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-rebels-launch-attack-against-army-aleppo-province-2024-11-27/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=Reuters|date=2024-11-28|publisher=Reuters|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/syrian-rebels-launch-attack-against-army-in-aleppo-province/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en-US|last=Reuters|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-11-28}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] den3bqao65fru4h6630irphcw6jsibo 3407465 3407463 2024-12-05T05:32:02Z 1nter pares 146705 /* Барысы */ 3407465 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар әл-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар әл-Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар.<ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/siriyada-islamshyl-toptar-bashar-asad-armiyasynyn-pozitsiyalaryna-shabuyldady/33218686.html |title=Сирияда исламшыл топтар Башар Асад армиясының позицияларына шабуылдады |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-28}}</ref> Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 1 желтоқсанда [[Сирия|Сирияның]] солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «[[Бостандық таңы]]<nowiki/>» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына [[шабуыл]] жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы [[Башар әл-Асад|Башар Асад]] өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, [[АҚШ]] және [[Түркия]] елдері араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған [[Ресей]] мен [[Иран]] қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]» тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> [[Шабуыл]] сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа [[Ресей]] мен [[Иран]] үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «[[Хезболла]]» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|Израильмен соғыс]] салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|Ресей Украинаға басып кіргеннен]] кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуылдың алғашқы 10 сағатында көтерілісшілер 20 қала мен ауылды, соның ішінде Урм әл-Кубра, Анджара, Урм әс-Сугра, Шейх Акиль, Бала, Аджил, Авиджил, әл-Хавта, Таль әд-Дабаа, Хайр Даркал, Кубтан әл-Джабаль, әс-Салум, әл-Касимия, Кафр Бисин, Хавр, Азназ және Басратун елді мекендерін бақылауға алды. Сонымен қатар, үкімет күштерінің 46-полк базасы қоршауға алынып, бірнеше сағаттан кейін көтерілісшілердің қолына өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بعد-أسابيع-من-نشر-المرصد-السوري-للاستع/738073/|title=بعد أسابيع من نشر المرصد السوري للاستعدادات.. “الهيئة” تهاجم ريف حلب في عملية “رد العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite news|title=Syrian Rebel Groups Launch Largest Offensive in Years|url=https://www.nytimes.com/2024/11/27/world/middleeast/syria-opposition-forces-bases.html}}</ref> Бірқатар дереккөздер ресейлік әскери қызметшілердің көтерілісшілердің тұзағына түскенін хабарлады, бірақ шығындар туралы ақпарат жоқ.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/russian-elite-forces-suffer-losses-in-syrian-rebel-attack/|title=Russian elite forces suffer losses in Syrian rebel attack|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/334040|title=Про-турецкая армия наступает. Российский спецназ и армия Асада терпят потери|website=haqqin.az|access-date=2024-11-28}}</ref> Сирия әскері Ресейдің ӘӘК қолдауымен көтерілісшілердің Алеппоға қарай ілгерілеуін тоқтатуға тырысты.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/syrian-rebels-launch-major-offensive/|title=Syrian rebels launch major offensive|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> Ресейдің жойғыш ұшақтары Атариб, Дарат-Изза және жақын маңдағы ауылдарға әуе соққыларын жасады, ал үкімет күштері көтерілісшілер бақылауындағы Идлиб, Ариха, Сармада және провинцияның оңтүстігіндегі басқа да аудандарға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://themedialine.org/headlines/opposition-forces-capture-key-villages-near-aleppo-assads-army-retaliates/|title=Opposition Forces Capture Key Villages Near Aleppo, Assad’s Army Retaliates|lang=en-US|first=The Media Line|last=Staff|website=The Media Line|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-rebels-launch-attack-against-army-aleppo-province-2024-11-27/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=Reuters|date=2024-11-28|publisher=Reuters|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/syrian-rebels-launch-attack-against-army-in-aleppo-province/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en-US|last=Reuters|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-11-28}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] fbm1hb4on8xnr2akjt58a6hacuxn7ca 3407488 3407465 2024-12-05T06:47:04Z 1nter pares 146705 /* Барысы */ 3407488 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар әл-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар әл-Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар.<ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/siriyada-islamshyl-toptar-bashar-asad-armiyasynyn-pozitsiyalaryna-shabuyldady/33218686.html |title=Сирияда исламшыл топтар Башар Асад армиясының позицияларына шабуылдады |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-28}}</ref> Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 1 желтоқсанда [[Сирия|Сирияның]] солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «[[Бостандық таңы]]<nowiki/>» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына [[шабуыл]] жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы [[Башар әл-Асад|Башар Асад]] өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, [[АҚШ]] және [[Түркия]] елдері араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған [[Ресей]] мен [[Иран]] қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]» тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> [[Шабуыл]] сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа [[Ресей]] мен [[Иран]] үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «[[Хезболла]]» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|Израильмен соғыс]] салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|Ресей Украинаға басып кіргеннен]] кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуылдың алғашқы 10 сағатында көтерілісшілер 20 қала мен ауылды, соның ішінде Урм әл-Кубра, Анджара, Урм әс-Сугра, Шейх Акиль, Бала, Аджил, Авиджил, әл-Хавта, Таль әд-Дабаа, Хайр Даркал, Кубтан әл-Джабаль, әс-Салум, әл-Касимия, Кафр Бисин, Хавр, Азназ және Басратун елді мекендерін бақылауға алды. Сонымен қатар, үкімет күштерінің 46-полк базасы қоршауға алынып, бірнеше сағаттан кейін көтерілісшілердің қолына өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بعد-أسابيع-من-نشر-المرصد-السوري-للاستع/738073/|title=بعد أسابيع من نشر المرصد السوري للاستعدادات.. “الهيئة” تهاجم ريف حلب في عملية “رد العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite news|title=Syrian Rebel Groups Launch Largest Offensive in Years|url=https://www.nytimes.com/2024/11/27/world/middleeast/syria-opposition-forces-bases.html}}</ref> Бірқатар дереккөздер ресейлік әскери қызметшілердің көтерілісшілердің тұзағына түскенін хабарлады, бірақ шығындар туралы ақпарат жоқ.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/russian-elite-forces-suffer-losses-in-syrian-rebel-attack/|title=Russian elite forces suffer losses in Syrian rebel attack|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/334040|title=Про-турецкая армия наступает. Российский спецназ и армия Асада терпят потери|website=haqqin.az|access-date=2024-11-28}}</ref> Сирия әскері Ресейдің ӘӘК қолдауымен көтерілісшілердің Алеппоға қарай ілгерілеуін тоқтатуға тырысты.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/syrian-rebels-launch-major-offensive/|title=Syrian rebels launch major offensive|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> Ресейдің жойғыш ұшақтары Атариб, Дарат-Изза және жақын маңдағы ауылдарға әуе соққыларын жасады, ал үкімет күштері көтерілісшілер бақылауындағы Идлиб, Ариха, Сармада және провинцияның оңтүстігіндегі басқа да аудандарға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://themedialine.org/headlines/opposition-forces-capture-key-villages-near-aleppo-assads-army-retaliates/|title=Opposition Forces Capture Key Villages Near Aleppo, Assad’s Army Retaliates|lang=en-US|first=The Media Line|last=Staff|website=The Media Line|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-rebels-launch-attack-against-army-aleppo-province-2024-11-27/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=Reuters|date=2024-11-28|publisher=Reuters|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/syrian-rebels-launch-attack-against-army-in-aleppo-province/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en-US|last=Reuters|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-11-28}}</ref> 28 қарашада [[Хайят Тахрир аш-Шам]] күштері Идлибтің шығыс бөлігіне шабуыл жасап, Дадих, Кафер-Батих және Шейх-Али ауылдарын, сондай-ақ Серакиб қаласының бір ауданын басып алды. Осылайша, көтерілісшілер стратегиялық маңызды М5 шоссесінен 2 км қашықтықта орналасты. Бұл маршрутты 2020 жылы үкіметті қолдайтын күштер қорғаған болатын. ХТШ сондай-ақ Алеппоның шығысында орналасқан Аль-Найраб әуежайына шабуыл жасады, онда про-ирандық топтар бар еді.<ref name=":02">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/11/28/dozen-killed-as-armed-groups-attack-syrian-military-in-northern-aleppo|title=Dozens killed as armed groups attack Syrian military in northern Aleppo|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-11-28}}</ref> Түстен кейін ХТШ Алеппоның батыс бөлігіндегі Кафр-Басин, Арназ, Әл-Барфум, Әл-Эйс, Бирну және Әл-Зарба ауылдарын басып алып, М5 шоссесін жауып тастады.<ref name=":12">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/الهيئة-تقطع-طريق-m5-وحصيلة-القتلى-في-عم/738167/|title=“الهيئة” تقطع طريق “m5”.. وحصيلة القتلى في عملية “ردع العدوان” ترتفع إلى 182 عنصر {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Күннің соңына қарай сириялық көтерілісшілер 40-қа жуық қала мен ауылды өз бақылауына алды.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/28/europe/syria-rebels-government-iran-analysis-intl/index.html|title=Syria’s rebels exploit weaknesses in Iran’s proxies to launch surprise offensive|lang=en|first=Mostafa|last=Salem|website=CNN|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Сонымен қатар, көтерілісшілердің бірнеше тобы САА формасын киіп, Алеппоның батысындағы және М5 трассасындағы үкіметшіл әскерлердің тылына кіруге тырысты, бірақ бұл әрекеттер сәтсіз аяқталды.<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20241128/aleppo-1986344128.html|title=Под Алеппо уничтожили террористов, переодетых в форму сирийской армии|lang=ru|website=РИА Новости|date=2024-11-28|publisher=МИА «Россия сегодня»|url-status=live}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] cegbq48nh8ngad4w61m03akkvo83cjr 3407501 3407488 2024-12-05T07:11:50Z 1nter pares 146705 3407501 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар әл-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар әл-Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар.<ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/siriyada-islamshyl-toptar-bashar-asad-armiyasynyn-pozitsiyalaryna-shabuyldady/33218686.html |title=Сирияда исламшыл топтар Башар Асад армиясының позицияларына шабуылдады |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-28}}</ref> Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 2024 жылы 29 қарашада оңтүстік сириялық оппозициялық топтар [[Иордания|Иорданиямен]] шекаралас Сирияның оңтүстігіндегі Даръа және Эс-Сувейда провинцияларына [[Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024)|шабуыл бастады]].<ref>{{Cite web|url=https://ina.iq/eng/36701-syrian-army-sends-military-reinforcements-to-daraa.html|title=Syrian army sends military reinforcements to Daraa|website=Iraqi News Agency|access-date=2024-12-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://syria.liveuamap.com/en/2024/1-december-05-houran-free-gathering-most-of-the-air-force|title=Houran Free Gathering: Most of the Air Force Intelligence checkpoint personnel stationed on the bridge of the town of Khirbet Ghazala, east of Daraa, were killed after an attack carried out by local groups Daraa Governorate|lang=en|website=Map of Syrian Civil War - Syria news and incidents today - syria.liveuamap.com|access-date=2024-12-01}}</ref> 1 желтоқсанда [[Сирия|Сирияның]] солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «[[Бостандық таңы]]<nowiki/>» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына [[шабуыл]] жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы [[Башар әл-Асад|Башар Асад]] өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, [[АҚШ]] және [[Түркия]] елдері араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған [[Ресей]] мен [[Иран]] қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]» тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> [[Шабуыл]] сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа [[Ресей]] мен [[Иран]] үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «[[Хезболла]]» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|Израильмен соғыс]] салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|Ресей Украинаға басып кіргеннен]] кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуылдың алғашқы 10 сағатында көтерілісшілер 20 қала мен ауылды, соның ішінде Урм әл-Кубра, Анджара, Урм әс-Сугра, Шейх Акиль, Бала, Аджил, Авиджил, әл-Хавта, Таль әд-Дабаа, Хайр Даркал, Кубтан әл-Джабаль, әс-Салум, әл-Касимия, Кафр Бисин, Хавр, Азназ және Басратун елді мекендерін бақылауға алды. Сонымен қатар, үкімет күштерінің 46-полк базасы қоршауға алынып, бірнеше сағаттан кейін көтерілісшілердің қолына өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بعد-أسابيع-من-نشر-المرصد-السوري-للاستع/738073/|title=بعد أسابيع من نشر المرصد السوري للاستعدادات.. “الهيئة” تهاجم ريف حلب في عملية “رد العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite news|title=Syrian Rebel Groups Launch Largest Offensive in Years|url=https://www.nytimes.com/2024/11/27/world/middleeast/syria-opposition-forces-bases.html}}</ref> Бірқатар дереккөздер ресейлік әскери қызметшілердің көтерілісшілердің тұзағына түскенін хабарлады, бірақ шығындар туралы ақпарат жоқ.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/russian-elite-forces-suffer-losses-in-syrian-rebel-attack/|title=Russian elite forces suffer losses in Syrian rebel attack|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/334040|title=Про-турецкая армия наступает. Российский спецназ и армия Асада терпят потери|website=haqqin.az|access-date=2024-11-28}}</ref> Сирия әскері Ресейдің ӘӘК қолдауымен көтерілісшілердің Алеппоға қарай ілгерілеуін тоқтатуға тырысты.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/syrian-rebels-launch-major-offensive/|title=Syrian rebels launch major offensive|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> Ресейдің жойғыш ұшақтары Атариб, Дарат-Изза және жақын маңдағы ауылдарға әуе соққыларын жасады, ал үкімет күштері көтерілісшілер бақылауындағы Идлиб, Ариха, Сармада және провинцияның оңтүстігіндегі басқа да аудандарға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://themedialine.org/headlines/opposition-forces-capture-key-villages-near-aleppo-assads-army-retaliates/|title=Opposition Forces Capture Key Villages Near Aleppo, Assad’s Army Retaliates|lang=en-US|first=The Media Line|last=Staff|website=The Media Line|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-rebels-launch-attack-against-army-aleppo-province-2024-11-27/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=Reuters|date=2024-11-28|publisher=Reuters|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/syrian-rebels-launch-attack-against-army-in-aleppo-province/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en-US|last=Reuters|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-11-28}}</ref> 28 қарашада [[Хайят Тахрир аш-Шам]] күштері Идлибтің шығыс бөлігіне шабуыл жасап, Дадих, Кафер-Батих және Шейх-Али ауылдарын, сондай-ақ Серакиб қаласының бір ауданын басып алды. Осылайша, көтерілісшілер стратегиялық маңызды М5 шоссесінен 2 км қашықтықта орналасты. Бұл маршрутты 2020 жылы үкіметті қолдайтын күштер қорғаған болатын. ХТШ сондай-ақ Алеппоның шығысында орналасқан Аль-Найраб әуежайына шабуыл жасады, онда про-ирандық топтар бар еді.<ref name=":02">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/11/28/dozen-killed-as-armed-groups-attack-syrian-military-in-northern-aleppo|title=Dozens killed as armed groups attack Syrian military in northern Aleppo|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-11-28}}</ref> Түстен кейін ХТШ Алеппоның батыс бөлігіндегі Кафр-Басин, Арназ, Әл-Барфум, Әл-Эйс, Бирну және Әл-Зарба ауылдарын басып алып, М5 шоссесін жауып тастады.<ref name=":12">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/الهيئة-تقطع-طريق-m5-وحصيلة-القتلى-في-عم/738167/|title=“الهيئة” تقطع طريق “m5”.. وحصيلة القتلى في عملية “ردع العدوان” ترتفع إلى 182 عنصر {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Күннің соңына қарай сириялық көтерілісшілер 40-қа жуық қала мен ауылды өз бақылауына алды.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/28/europe/syria-rebels-government-iran-analysis-intl/index.html|title=Syria’s rebels exploit weaknesses in Iran’s proxies to launch surprise offensive|lang=en|first=Mostafa|last=Salem|website=CNN|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Сонымен қатар, көтерілісшілердің бірнеше тобы САА формасын киіп, Алеппоның батысындағы және М5 трассасындағы үкіметшіл әскерлердің тылына кіруге тырысты, бірақ бұл әрекеттер сәтсіз аяқталды.<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20241128/aleppo-1986344128.html|title=Под Алеппо уничтожили террористов, переодетых в форму сирийской армии|lang=ru|website=РИА Новости|date=2024-11-28|publisher=МИА «Россия сегодня»|url-status=live}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] 83rfrc5ytiujlqdus32gy0whjls465k 3407509 3407501 2024-12-05T07:19:37Z 1nter pares 146705 /* Барысы */ 3407509 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар әл-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар әл-Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар.<ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/siriyada-islamshyl-toptar-bashar-asad-armiyasynyn-pozitsiyalaryna-shabuyldady/33218686.html |title=Сирияда исламшыл топтар Башар Асад армиясының позицияларына шабуылдады |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-28}}</ref> Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 2024 жылы 29 қарашада оңтүстік сириялық оппозициялық топтар [[Иордания|Иорданиямен]] шекаралас Сирияның оңтүстігіндегі Даръа және Эс-Сувейда провинцияларына [[Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024)|шабуыл бастады]].<ref>{{Cite web|url=https://ina.iq/eng/36701-syrian-army-sends-military-reinforcements-to-daraa.html|title=Syrian army sends military reinforcements to Daraa|website=Iraqi News Agency|access-date=2024-12-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://syria.liveuamap.com/en/2024/1-december-05-houran-free-gathering-most-of-the-air-force|title=Houran Free Gathering: Most of the Air Force Intelligence checkpoint personnel stationed on the bridge of the town of Khirbet Ghazala, east of Daraa, were killed after an attack carried out by local groups Daraa Governorate|lang=en|website=Map of Syrian Civil War - Syria news and incidents today - syria.liveuamap.com|access-date=2024-12-01}}</ref> 1 желтоқсанда [[Сирия|Сирияның]] солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «[[Бостандық таңы]]<nowiki/>» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына [[шабуыл]] жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы [[Башар әл-Асад|Башар Асад]] өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, [[АҚШ]] және [[Түркия]] елдері араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған [[Ресей]] мен [[Иран]] қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]» тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> [[Шабуыл]] сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа [[Ресей]] мен [[Иран]] үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «[[Хезболла]]» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|Израильмен соғыс]] салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|Ресей Украинаға басып кіргеннен]] кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуылдың алғашқы 10 сағатында көтерілісшілер 20 қала мен ауылды, соның ішінде Урм әл-Кубра, Анджара, Урм әс-Сугра, Шейх Акиль, Бала, Аджил, Авиджил, әл-Хавта, Таль әд-Дабаа, Хайр Даркал, Кубтан әл-Джабаль, әс-Салум, әл-Касимия, Кафр Бисин, Хавр, Азназ және Басратун елді мекендерін бақылауға алды. Сонымен қатар, үкімет күштерінің 46-полк базасы қоршауға алынып, бірнеше сағаттан кейін көтерілісшілердің қолына өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بعد-أسابيع-من-نشر-المرصد-السوري-للاستع/738073/|title=بعد أسابيع من نشر المرصد السوري للاستعدادات.. “الهيئة” تهاجم ريف حلب في عملية “رد العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite news|title=Syrian Rebel Groups Launch Largest Offensive in Years|url=https://www.nytimes.com/2024/11/27/world/middleeast/syria-opposition-forces-bases.html}}</ref> Бірқатар дереккөздер ресейлік әскери қызметшілердің көтерілісшілердің тұзағына түскенін хабарлады, бірақ шығындар туралы ақпарат жоқ.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/russian-elite-forces-suffer-losses-in-syrian-rebel-attack/|title=Russian elite forces suffer losses in Syrian rebel attack|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/334040|title=Про-турецкая армия наступает. Российский спецназ и армия Асада терпят потери|website=haqqin.az|access-date=2024-11-28}}</ref> Сирия әскері Ресейдің ӘӘК қолдауымен көтерілісшілердің Алеппоға қарай ілгерілеуін тоқтатуға тырысты.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/syrian-rebels-launch-major-offensive/|title=Syrian rebels launch major offensive|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> Ресейдің жойғыш ұшақтары Атариб, Дарат-Изза және жақын маңдағы ауылдарға әуе соққыларын жасады, ал үкімет күштері көтерілісшілер бақылауындағы Идлиб, Ариха, Сармада және провинцияның оңтүстігіндегі басқа да аудандарға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://themedialine.org/headlines/opposition-forces-capture-key-villages-near-aleppo-assads-army-retaliates/|title=Opposition Forces Capture Key Villages Near Aleppo, Assad’s Army Retaliates|lang=en-US|first=The Media Line|last=Staff|website=The Media Line|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-rebels-launch-attack-against-army-aleppo-province-2024-11-27/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=Reuters|date=2024-11-28|publisher=Reuters|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/syrian-rebels-launch-attack-against-army-in-aleppo-province/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en-US|last=Reuters|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-11-28}}</ref> 28 қарашада [[Хайят Тахрир аш-Шам]] күштері Идлибтің шығыс бөлігіне шабуыл жасап, Дадих, Кафер-Батих және Шейх-Али ауылдарын, сондай-ақ Серакиб қаласының бір ауданын басып алды. Осылайша, көтерілісшілер стратегиялық маңызды М5 шоссесінен 2 км қашықтықта орналасты. Бұл маршрутты 2020 жылы үкіметті қолдайтын күштер қорғаған болатын. ХТШ сондай-ақ Алеппоның шығысында орналасқан Аль-Найраб әуежайына шабуыл жасады, онда про-ирандық топтар бар еді.<ref name=":02">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/11/28/dozen-killed-as-armed-groups-attack-syrian-military-in-northern-aleppo|title=Dozens killed as armed groups attack Syrian military in northern Aleppo|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-11-28}}</ref> Түстен кейін ХТШ Алеппоның батыс бөлігіндегі Кафр-Басин, Арназ, Әл-Барфум, Әл-Эйс, Бирну және Әл-Зарба ауылдарын басып алып, М5 шоссесін жауып тастады.<ref name=":12">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/الهيئة-تقطع-طريق-m5-وحصيلة-القتلى-في-عم/738167/|title=“الهيئة” تقطع طريق “m5”.. وحصيلة القتلى في عملية “ردع العدوان” ترتفع إلى 182 عنصر {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Күннің соңына қарай сириялық көтерілісшілер 40-қа жуық қала мен ауылды өз бақылауына алды.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/28/europe/syria-rebels-government-iran-analysis-intl/index.html|title=Syria’s rebels exploit weaknesses in Iran’s proxies to launch surprise offensive|lang=en|first=Mostafa|last=Salem|website=CNN|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Сонымен қатар, көтерілісшілердің бірнеше тобы САА формасын киіп, Алеппоның батысындағы және М5 трассасындағы үкіметшіл әскерлердің тылына кіруге тырысты, бірақ бұл әрекеттер сәтсіз аяқталды.<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20241128/aleppo-1986344128.html|title=Под Алеппо уничтожили террористов, переодетых в форму сирийской армии|lang=ru|website=РИА Новости|date=2024-11-28|publisher=МИА «Россия сегодня»|url-status=live}}</ref> == Шығындар == Сириялық адам құқықтарын бақылау орталығының хабарлауынша, «Хайят Тахрир аш-Шам» ұйымының 245 мүшесі және оларға одақтас топтардың 54 көтерілісшісі қаза тапқан. Үкімет күштері 199 адамынан айырылған.<ref name=":02"/><ref name=":12"/><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/تشكيلات-قوات-النظام-المقاتلة-تدفع-بتع/738183/|title=تشكيلات قوات النظام المقاتلة تدفع بتعزيزات عسكرية لصد الهجوم على حلب.. وحصيلة القتلى في عملية “ردع العدوان” ترتفع إلى 186 عنصر {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/وسط-عجز-قوات-النظام-عن-إيقاف-هجوم-الهي/738230/|title=وسط عجز قوات النظام عن إيقاف هجوم “الهيئة” والفصائل.. الاشتباكات تصل إلى تخوم مدينة حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-29|access-date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/ارتفاع-حصيلة-القتلى-والشهداء-من-المدن/738707/|title=ارتفاع حصيلة القتلى والشهداء من المدنيين والعسكريين إلى 446 خلال 5 أيام من المعارك والقصف ضمن عملية “ردع العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|first=المرصد|last=السوري|date=2024-12-02|access-date=2024-12-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان-في-اليوم/738777/|title=مع استمرار عملية “ردع العدوان” في اليوم الخامس.. مقتل واستشهاد 514 شخصا بينهم 92 مدني {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|last=user32|date=2024-12-02|access-date=2024-12-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/شهداء-وجرحى-بقصف-للهـ-ـيـ-ـئة-على-مدينة/739004/|title=شهداء وجرحى بقصف للهيئة على مدينة حماة.. ومقتل مالا يقل عن 25 عنصرا من قوات النظام والهيئة في الاشتباكات قرب مدينة حماة {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|last=user32|date=2024-12-03|access-date=2024-12-03}}</ref> Иранның мемлекеттік БАҚ-тары Алеппода көтерілісшілер қолынан Сирияда әскери кеңесші болып қызмет атқарған Ислам революциясы сақшылары корпусының (ИРСК) бригадалық генералы Киумарс Пурхашемидің қаза тапқанын хабарлады.<ref name=":2" /> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] 7yjr4a4aenfljs78nfwcv2iw69lgo1j 3407512 3407509 2024-12-05T07:22:34Z 1nter pares 146705 /* Шығындар */ 3407512 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), (topographic).svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша 2024 жылдан бастап – қазірге дейін ({{Ұзақтығы|year=2024|month=11|day=27}}) |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]] |себеп = |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Мұхаммад аль-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Абдыррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Абу Хасан аль-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag_of_the_Syrian_Salvation_Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммад Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Башар әл-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Махер аль-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag_of_Syria.svg}} [[Сухель Аль-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)''' — Сирияда исламшыл топтар президент [[Башар әл-Асад|Башар Асадтың]] бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастады. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» мен басқалары бар.<ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/siriyada-islamshyl-toptar-bashar-asad-armiyasynyn-pozitsiyalaryna-shabuyldady/33218686.html |title=Сирияда исламшыл топтар Башар Асад армиясының позицияларына шабуылдады |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-28}}</ref> Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 2024 жылы 29 қарашада оңтүстік сириялық оппозициялық топтар [[Иордания|Иорданиямен]] шекаралас Сирияның оңтүстігіндегі Даръа және Эс-Сувейда провинцияларына [[Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024)|шабуыл бастады]].<ref>{{Cite web|url=https://ina.iq/eng/36701-syrian-army-sends-military-reinforcements-to-daraa.html|title=Syrian army sends military reinforcements to Daraa|website=Iraqi News Agency|access-date=2024-12-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://syria.liveuamap.com/en/2024/1-december-05-houran-free-gathering-most-of-the-air-force|title=Houran Free Gathering: Most of the Air Force Intelligence checkpoint personnel stationed on the bridge of the town of Khirbet Ghazala, east of Daraa, were killed after an attack carried out by local groups Daraa Governorate|lang=en|website=Map of Syrian Civil War - Syria news and incidents today - syria.liveuamap.com|access-date=2024-12-01}}</ref> 1 желтоқсанда [[Сирия|Сирияның]] солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «[[Бостандық таңы]]<nowiki/>» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына [[шабуыл]] жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы [[Башар әл-Асад|Башар Асад]] өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, [[АҚШ]] және [[Түркия]] елдері араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған [[Ресей]] мен [[Иран]] қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]» тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> [[Шабуыл]] сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа [[Ресей]] мен [[Иран]] үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «[[Хезболла]]» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|Израильмен соғыс]] салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|Ресей Украинаға басып кіргеннен]] кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуылдың алғашқы 10 сағатында көтерілісшілер 20 қала мен ауылды, соның ішінде Урм әл-Кубра, Анджара, Урм әс-Сугра, Шейх Акиль, Бала, Аджил, Авиджил, әл-Хавта, Таль әд-Дабаа, Хайр Даркал, Кубтан әл-Джабаль, әс-Салум, әл-Касимия, Кафр Бисин, Хавр, Азназ және Басратун елді мекендерін бақылауға алды. Сонымен қатар, үкімет күштерінің 46-полк базасы қоршауға алынып, бірнеше сағаттан кейін көтерілісшілердің қолына өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بعد-أسابيع-من-نشر-المرصد-السوري-للاستع/738073/|title=بعد أسابيع من نشر المرصد السوري للاستعدادات.. “الهيئة” تهاجم ريف حلب في عملية “رد العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite news|title=Syrian Rebel Groups Launch Largest Offensive in Years|url=https://www.nytimes.com/2024/11/27/world/middleeast/syria-opposition-forces-bases.html}}</ref> Бірқатар дереккөздер ресейлік әскери қызметшілердің көтерілісшілердің тұзағына түскенін хабарлады, бірақ шығындар туралы ақпарат жоқ.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/russian-elite-forces-suffer-losses-in-syrian-rebel-attack/|title=Russian elite forces suffer losses in Syrian rebel attack|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/334040|title=Про-турецкая армия наступает. Российский спецназ и армия Асада терпят потери|website=haqqin.az|access-date=2024-11-28}}</ref> Сирия әскері Ресейдің ӘӘК қолдауымен көтерілісшілердің Алеппоға қарай ілгерілеуін тоқтатуға тырысты.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/syrian-rebels-launch-major-offensive/|title=Syrian rebels launch major offensive|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> Ресейдің жойғыш ұшақтары Атариб, Дарат-Изза және жақын маңдағы ауылдарға әуе соққыларын жасады, ал үкімет күштері көтерілісшілер бақылауындағы Идлиб, Ариха, Сармада және провинцияның оңтүстігіндегі басқа да аудандарға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://themedialine.org/headlines/opposition-forces-capture-key-villages-near-aleppo-assads-army-retaliates/|title=Opposition Forces Capture Key Villages Near Aleppo, Assad’s Army Retaliates|lang=en-US|first=The Media Line|last=Staff|website=The Media Line|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-rebels-launch-attack-against-army-aleppo-province-2024-11-27/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=Reuters|date=2024-11-28|publisher=Reuters|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/syrian-rebels-launch-attack-against-army-in-aleppo-province/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en-US|last=Reuters|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-11-28}}</ref> 28 қарашада [[Хайят Тахрир аш-Шам]] күштері Идлибтің шығыс бөлігіне шабуыл жасап, Дадих, Кафер-Батих және Шейх-Али ауылдарын, сондай-ақ Серакиб қаласының бір ауданын басып алды. Осылайша, көтерілісшілер стратегиялық маңызды М5 шоссесінен 2 км қашықтықта орналасты. Бұл маршрутты 2020 жылы үкіметті қолдайтын күштер қорғаған болатын. ХТШ сондай-ақ Алеппоның шығысында орналасқан Аль-Найраб әуежайына шабуыл жасады, онда про-ирандық топтар бар еді.<ref name=":02">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/11/28/dozen-killed-as-armed-groups-attack-syrian-military-in-northern-aleppo|title=Dozens killed as armed groups attack Syrian military in northern Aleppo|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-11-28}}</ref> Түстен кейін ХТШ Алеппоның батыс бөлігіндегі Кафр-Басин, Арназ, Әл-Барфум, Әл-Эйс, Бирну және Әл-Зарба ауылдарын басып алып, М5 шоссесін жауып тастады.<ref name=":12">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/الهيئة-تقطع-طريق-m5-وحصيلة-القتلى-في-عم/738167/|title=“الهيئة” تقطع طريق “m5”.. وحصيلة القتلى في عملية “ردع العدوان” ترتفع إلى 182 عنصر {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Күннің соңына қарай сириялық көтерілісшілер 40-қа жуық қала мен ауылды өз бақылауына алды.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/28/europe/syria-rebels-government-iran-analysis-intl/index.html|title=Syria’s rebels exploit weaknesses in Iran’s proxies to launch surprise offensive|lang=en|first=Mostafa|last=Salem|website=CNN|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Сонымен қатар, көтерілісшілердің бірнеше тобы САА формасын киіп, Алеппоның батысындағы және М5 трассасындағы үкіметшіл әскерлердің тылына кіруге тырысты, бірақ бұл әрекеттер сәтсіз аяқталды.<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20241128/aleppo-1986344128.html|title=Под Алеппо уничтожили террористов, переодетых в форму сирийской армии|lang=ru|website=РИА Новости|date=2024-11-28|publisher=МИА «Россия сегодня»|url-status=live}}</ref> == Шығындар == Сириялық адам құқықтарын бақылау орталығының хабарлауынша, «Хайят Тахрир аш-Шам» ұйымының 245 мүшесі және оларға одақтас топтардың 54 көтерілісшісі қаза тапқан. Үкімет күштері 199 адамынан айырылған.<ref name=":02"/><ref name=":12"/><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/تشكيلات-قوات-النظام-المقاتلة-تدفع-بتع/738183/|title=تشكيلات قوات النظام المقاتلة تدفع بتعزيزات عسكرية لصد الهجوم على حلب.. وحصيلة القتلى في عملية “ردع العدوان” ترتفع إلى 186 عنصر {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/وسط-عجز-قوات-النظام-عن-إيقاف-هجوم-الهي/738230/|title=وسط عجز قوات النظام عن إيقاف هجوم “الهيئة” والفصائل.. الاشتباكات تصل إلى تخوم مدينة حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-29|access-date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/ارتفاع-حصيلة-القتلى-والشهداء-من-المدن/738707/|title=ارتفاع حصيلة القتلى والشهداء من المدنيين والعسكريين إلى 446 خلال 5 أيام من المعارك والقصف ضمن عملية “ردع العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|first=المرصد|last=السوري|date=2024-12-02|access-date=2024-12-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان-في-اليوم/738777/|title=مع استمرار عملية “ردع العدوان” في اليوم الخامس.. مقتل واستشهاد 514 شخصا بينهم 92 مدني {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|last=user32|date=2024-12-02|access-date=2024-12-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/شهداء-وجرحى-بقصف-للهـ-ـيـ-ـئة-على-مدينة/739004/|title=شهداء وجرحى بقصف للهيئة على مدينة حماة.. ومقتل مالا يقل عن 25 عنصرا من قوات النظام والهيئة في الاشتباكات قرب مدينة حماة {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|last=user32|date=2024-12-03|access-date=2024-12-03}}</ref> Иранның мемлекеттік БАҚ-тары Алеппода көтерілісшілер қолынан Сирияда әскери кеңесші болып қызмет атқарған Ислам революциясы сақшылары корпусының (ИРСК) бригадалық генералы Киумарс Пурхашемидің қаза тапқанын хабарлады.<ref name=":2" /> == Анализ == Әртүрлі сарапшылардың пікірінше, сириялық көтерілісшілер Израильмен соғыс салдарынан «Хезболланың» әлсіреуі, Иранға қысым және Ресейдің Украинаға қарсы соғыс жүргізуі нәтижесінде пайда болған вакуумды пайдаланып отыр. Дәл осы күштер азаматтық соғыс кезінде Асадтың билікте қалуына көмектесті.<ref name=":2" /><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7330186|title=Удары Израиля разбудили сирийских боевиков|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылғы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Шайқастар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] 82rznu9klp2q00hqh3pg7w860c2ru24 Қатысушы талқылауы:Pelister 3 749419 3407436 2024-12-04T19:24:21Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407436 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Pelister}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 00:24, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) 4sbo7dznmtuub946ct3wy9csi7jtzd4 Қатысушы талқылауы:Shoimanov Abai 3 749420 3407444 2024-12-04T20:34:17Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407444 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Shoimanov Abai}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 01:34, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) jny29nuohup924e7c3ctihzo2scl4aj Қатысушы талқылауы:Car maan 1744 3 749421 3407447 2024-12-04T22:22:08Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407447 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Car maan 1744}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 03:22, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) 5la0vu54yea181ubz0d1p2rgng6o4sm Қатысушы талқылауы:Kanexxs 3 749422 3407455 2024-12-05T02:53:41Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407455 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kanexxs}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 07:53, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) jyd1xe349x5fvrojazp2c5cp2gijuk7 Қатысушы талқылауы:Әмина Жанғалиева 3 749423 3407460 2024-12-05T05:16:38Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407460 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Әмина Жанғалиева}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 10:16, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) iv325jsnelgtrlhtfcpbdq1fry93p5c Қатысушы талқылауы:Diabolos84 3 749424 3407481 2024-12-05T06:05:15Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407481 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Diabolos84}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 11:05, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) jml4mgl4hxunm25xcm9vggx5unpu2rn Қатысушы талқылауы:Ерлан Шаймарданулы 3 749425 3407485 2024-12-05T06:16:00Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407485 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ерлан Шаймарданулы}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 11:16, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) nlzwx3dtbepwjgjcx85w8l0tqqfm6vx Қатысушы талқылауы:Jamashiddin 3 749426 3407514 2024-12-05T07:26:05Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407514 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Jamashiddin}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 12:26, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) 0pvfvfm2l6yohttlcnfivk32jo11png Әл-жәбрдің атасы 0 749427 3407523 2024-12-05T08:00:14Z Бейсенбинова Салта 154442 Жаңа бетте: {{Журнал |атауы = Әл-жәбрдің атасы |шынайы атауы = |логотипі = |сурет = Жаңа журнал.jpg |өлшемі = |сурет атауы = |бұрынғы атауы = |қысқарту = |мамандануы = ғылыми-танымдық журнал |мерзімділік = 2 ай |тілі = қазақша |редакция мекен-ж... 3407523 wikitext text/x-wiki {{Журнал |атауы = Әл-жәбрдің атасы |шынайы атауы = |логотипі = |сурет = Жаңа журнал.jpg |өлшемі = |сурет атауы = |бұрынғы атауы = |қысқарту = |мамандануы = ғылыми-танымдық журнал |мерзімділік = 2 ай |тілі = қазақша |редакция мекен-жайы = |бас редактор = [[Асқар Серқұлұлы Жұмаділдаев|Асқар Жұмаділдаев]] |құрылтайшылары = |ел = Қазақстан |орны = |баспашы = Gerona |тарихы = |құрылғаны = 2023 жылдың қараша айы |соңғы шығарылымы = |көлемі = |жиынтықтылауы = |таралым = 2000 дана |ISSN = KZ69VPY00077745 |eISSN = |марапаттары = |сайты = www.qalan.kz |ортаққор = }} '''«Әл-жәбрдің атасы»''' – белгілі математик ғалым [[Асқар Серқұлұлы Жұмаділдаев|Асқар Жұмаділдаев]]тің идеясымен жарық көрген оқушылар, ұстаздар және ғылымсүйер оқырманға арналған республикалық [[Ғылыми таным|ғылыми-танымдық]] [[журнал]]. Алғашқы саны 2023 жылы қараша айында жарық көрді<ref>[https://egemen.kz/article/352808-al-zhabrdinh-atasy-dgurnaly-shyqty «Әл-Жәбрдің атасы» журналы шықты] // Егемен Қазақстан</ref>,<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=foRLpKQ2-5U «Әл-Жәбрдің атасы» журналы жарыққа шықты] // 24.kz телеарнасы</ref>. Былай атану себебі [[Мұхаммед әл-Хорезми]] деген кісінің «[[Әл-Жәбр уә-л-мұқабала]]<nowiki/>» деген еңбегімен байланысты. Осындағы «әл-жәбр» сөзінен келіп қазіргі «[[алгебра]]» сөзі қалыптасыпты. Яғни журналдың атауы алгебраның атасы, математиканың немесе есептің атасы деген мағынаны береді. Әл-Хорезми [[Арал теңізі]] бойында туған, әлемдік өркениетке орасан зор үлес қосқан ойшыл, Иран мен Тұран ғана емес, бүкіл әлемге ортақ тұлға. Журналдың мақсаты – жастарға ғылым-білімді насихаттау, математикаға қызықтыру<ref name=":0">[https://kazgazeta.kz/news/143954 «Әл-Жәбрдің атасы» – жастардың журналы] // Ана тілі</ref><ref>[https://zhasalash.kz/news/zhumadldaev-armandagan-zhurnal-51d8b5/ Жұмаділдаев армандаған журнал] // Жас Алаш</ref>. [[Сурет:Журнал таныстырылымы.jpg|нобай|Астана, 2023 жыл. ҚР Ұлттық кітапханасы. Журнал редакциясы мен қоғам өкілдері]]«Әл-жәбрдің атасы» журналы Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық ғылым академиясының ақпараттық қолдауымен, &nbsp;Qalan жобасы жарыққа шығарды. Qalan – математиканы IT технология және педагогиканың көмегімен оқытатын онлайн-тренажер. Платформада 475 мыңнан астам қолданушы бар. &nbsp;Алғашқы саны 2 мың данамен жарық көріп, Қазақстанның түкпір-түкпіріне таратылады.<ref>[https://qazaqstan.tv/news/184865/ Астанада «Әл-Жәбірдің атасы» журналының таныстырылымы өтті] // Қазақстан арнасы</ref> == Айдарлары == {| class="wikitable" align="right" |+ !''«Ұлы тұлғалар»'' ''«Ғылым қазығы»'' ''«Тісбасар»'' ''«Маман бол»'' ''«Қатені тап»'' ''«Ғылым қазығы»'' ''«Құнан жарыс»'' !''«Тай жарыс»'' ''«Құлын жарыс»'' ''«Дөнен жарыс»'' ''«Тіл – құрал»'' ''«Зерттеулер»'' ''«Сыр сандық»'' ''«Маман бол»'' |} Журналдың мән-мазмұнын аша түсетін «Ұлы тұлғалар», «Ғылым қазығы», «Тісбасар», «Маман бол», «Қатені тап» және басқа да қызықты айдарлар бар. Математикаға қатысты теориялық мәселелер «Ғылым қазығы» айдарында қамтылады, ал «Құнан жарыста» НЗМ, БИЛ мектептеріне түсем деушілерге арналған математикадан [[емтихан]] сұрақтары, «Тай жарыс», «Құлын жарыс» айдарларында балалардың жас ерекшелігіне сай қызықты есептер ұсынылады. «Дөнен жарыста» математика мұғалімдеріне олимпиада есептерін ұсынады. «Тіл – құрал», «Зерттеулер», «Сыр сандық» сияқты айдарларда әртүрлі тақырып ұсынылады. Оқушыларға қазір және келешекте сұранысы жоғары [[мамандық]]тар туралы жан-жақты ақпарат беретін «Маман бол» деген айдар да бар. «Жаңарған ұлттар» айдарында әртүрлі мемлекеттердің ғылыми технологиялық прогреске жету жолын нақты кейстермен беріледі. Мәселен, бірінші санында Оңтүстік Кореядағы жоғары технологиялық компаниялардың тарихын, Сингапурдың өзгеше білім беру жүйесін, ал екінші санында Израильдің тамшылатып суару технологиясын баяндайды. Бұл айдардың мақсаты – жас ұрпақтың бойында «біз де технологиялық алпауыт елге айнала аламыз» деген сенімді ұялату. == Редакциясы == Бас редакторы – белгілі математик, академик [[Асқар Серқұлұлы Жұмаділдаев|Асқар Жұмаділдаев]].<blockquote> «Менің бала күнімде – «[[Қазақстан пионері]]», «[[Балдырған журналы|Балдырған]]<nowiki/>», «[[Зерде (журнал)|Білім және еңбек]]<nowiki/>» сияқты біздер оқитын екі-үш журнал болатын. Елімізде 10 мыңнан аса газет-журнал шығады екен. Бірақ соның арасында ғылымға арналған журнал да, газет те жоқ. Сол себепті осы журналды шығаруды мақсат еттім. «Qalan.kz» платформасының қолдауымен осы ойымды жүзеге асыру мүмкіндігі туды. Біз қазақ тілін ғылымға, техникаға бейімдеуіміз керек. Журналда осы жағы да қамтылады»<ref name=":0" /></blockquote> [[Журнал]]дың негізгі мақсаты - жасөспірімдердің ғылымға деген құштарлығын оятып, білімге, өркениетке баулу. Сондықтан, басымдық математика ғылымына, технологияның заманауи жетістіктеріне бағытталған. Журнал екі айда бір шығып тұрады<ref>[https://sn.kz/sn-akparat-agyny/107519-l-zh-brdin-atasy-atty-gylymi-tanymdyk-zhurnal-zharykk-a-shykty «Әл-Жәбрдің атасы» атты ғылыми - танымдық журнал жарыққа шықты] // Skifnews.kz</ref>. [[Сурет:Журнал оқыған бала.jpg|нобай|Журналдың жас оқырманы]] Журнал [[редакция]]сына математиктер, білікті мамандар, ғалымдар мен журналист-редакторлар тартылған. Жоба жетекшісі – [[Садық Шерімбек]],<ref>[https://qazradio.fm/shalqarfm/kz/news/8719/ «Шалқар шаңырағында»] радиобағдарламасы</ref> математика бойынша ғылыми редакторлары – Айдын Сәбі, Назаржан Әбілқайыр; шеф-редакторы – Оралай Алейдарова, ғылыми редактор –Асылтай Тасболат, Мағжан Қайранбай, иллюстраторы – Рабиға Сатыбалды. == Басқа тілдерде == 2024 жылдың жазынан бастап журнал өзбек тілінде шыға бастады.<ref>[https://qazaqstan.tv/news/195136/ «Әл-Жәбрдің атасы» журналы өзбек тілінде шыға бастады] // Қазақстан арнасы</ref> Болашақта әзербайжан, қырғыз тіліндегі нұсқаларды да шығару жоспарлануда. == Бағалар == Мемлекет басшысының баспасөз хатшысы [[Берік Уәли]]: «Ғылым мен білімді насихаттайтын «Әл-Жәбрдің атасы» атты балғын балдырғандарға арналған журналдың оқырмандарға жол тартқаны қуантып отыр. Бұл басылымның жарыққа шығуы халқымыздың ғылыми әлеуеттін арттыруға бағытталған ізгі шаралардың бірі болмақ», — деді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қарау == * [[Ғылыми журналдар]] * [[Парасат (журнал)]] * [[Зерде (журнал)]] == Сілтеме == [https://www.youtube.com/watch?v=3xuPjOTREIY «Таңшолпан» бағдарламасындағы сұхбат] [[Санат:Қазақстан журналдары]] [[Санат:Ғылыми-танымдық журналдар]] eoqwtl7t9w6w4ooihzqhurywgvkl1dc 3407526 3407523 2024-12-05T08:22:21Z 1nter pares 146705 3407526 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|желтоқсан 2024}} {{Журнал |атауы = Әл-жәбрдің атасы |шынайы атауы = |логотипі = |сурет = Жаңа журнал.jpg |өлшемі = |сурет атауы = |бұрынғы атауы = |қысқарту = |мамандануы = ғылыми-танымдық журнал |мерзімділік = 2 ай |тілі = қазақша |редакция мекен-жайы = |бас редактор = [[Асқар Серқұлұлы Жұмаділдаев|Асқар Жұмаділдаев]] |құрылтайшылары = |ел = Қазақстан |орны = |баспашы = Gerona |тарихы = |құрылғаны = 2023 жылдың қараша айы |соңғы шығарылымы = |көлемі = |жиынтықтылауы = |таралым = 2000 дана |ISSN = KZ69VPY00077745 |eISSN = |марапаттары = |сайты = www.qalan.kz |ортаққор = }} '''«Әл-жәбрдің атасы»''' – белгілі математик ғалым [[Асқар Серқұлұлы Жұмаділдаев|Асқар Жұмаділдаев]]тің идеясымен жарық көрген оқушылар, ұстаздар және ғылымсүйер оқырманға арналған республикалық [[Ғылыми таным|ғылыми-танымдық]] [[журнал]]. Алғашқы саны 2023 жылы қараша айында жарық көрді<ref>[https://egemen.kz/article/352808-al-zhabrdinh-atasy-dgurnaly-shyqty «Әл-Жәбрдің атасы» журналы шықты] // Егемен Қазақстан</ref>,<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=foRLpKQ2-5U «Әл-Жәбрдің атасы» журналы жарыққа шықты] // 24.kz телеарнасы</ref>. Былай атану себебі [[Мұхаммед әл-Хорезми]] деген кісінің «[[Әл-Жәбр уә-л-мұқабала]]<nowiki/>» деген еңбегімен байланысты. Осындағы «әл-жәбр» сөзінен келіп қазіргі «[[алгебра]]» сөзі қалыптасыпты. Яғни журналдың атауы алгебраның атасы, математиканың немесе есептің атасы деген мағынаны береді. Әл-Хорезми [[Арал теңізі]] бойында туған, әлемдік өркениетке орасан зор үлес қосқан ойшыл, Иран мен Тұран ғана емес, бүкіл әлемге ортақ тұлға. Журналдың мақсаты – жастарға ғылым-білімді насихаттау, математикаға қызықтыру<ref name=":0">[https://kazgazeta.kz/news/143954 «Әл-Жәбрдің атасы» – жастардың журналы] // Ана тілі</ref><ref>[https://zhasalash.kz/news/zhumadldaev-armandagan-zhurnal-51d8b5/ Жұмаділдаев армандаған журнал] // Жас Алаш</ref>. [[Сурет:Журнал таныстырылымы.jpg|нобай|Астана, 2023 жыл. ҚР Ұлттық кітапханасы. Журнал редакциясы мен қоғам өкілдері]]«Әл-жәбрдің атасы» журналы Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық ғылым академиясының ақпараттық қолдауымен, &nbsp;Qalan жобасы жарыққа шығарды. Qalan – математиканы IT технология және педагогиканың көмегімен оқытатын онлайн-тренажер. Платформада 475 мыңнан астам қолданушы бар. &nbsp;Алғашқы саны 2 мың данамен жарық көріп, Қазақстанның түкпір-түкпіріне таратылады.<ref>[https://qazaqstan.tv/news/184865/ Астанада «Әл-Жәбірдің атасы» журналының таныстырылымы өтті] // Қазақстан арнасы</ref> == Айдарлары == {| class="wikitable" align="right" |+ !''«Ұлы тұлғалар»'' ''«Ғылым қазығы»'' ''«Тісбасар»'' ''«Маман бол»'' ''«Қатені тап»'' ''«Ғылым қазығы»'' ''«Құнан жарыс»'' !''«Тай жарыс»'' ''«Құлын жарыс»'' ''«Дөнен жарыс»'' ''«Тіл – құрал»'' ''«Зерттеулер»'' ''«Сыр сандық»'' ''«Маман бол»'' |} Журналдың мән-мазмұнын аша түсетін «Ұлы тұлғалар», «Ғылым қазығы», «Тісбасар», «Маман бол», «Қатені тап» және басқа да қызықты айдарлар бар. Математикаға қатысты теориялық мәселелер «Ғылым қазығы» айдарында қамтылады, ал «Құнан жарыста» НЗМ, БИЛ мектептеріне түсем деушілерге арналған математикадан [[емтихан]] сұрақтары, «Тай жарыс», «Құлын жарыс» айдарларында балалардың жас ерекшелігіне сай қызықты есептер ұсынылады. «Дөнен жарыста» математика мұғалімдеріне олимпиада есептерін ұсынады. «Тіл – құрал», «Зерттеулер», «Сыр сандық» сияқты айдарларда әртүрлі тақырып ұсынылады. Оқушыларға қазір және келешекте сұранысы жоғары [[мамандық]]тар туралы жан-жақты ақпарат беретін «Маман бол» деген айдар да бар. «Жаңарған ұлттар» айдарында әртүрлі мемлекеттердің ғылыми технологиялық прогреске жету жолын нақты кейстермен беріледі. Мәселен, бірінші санында Оңтүстік Кореядағы жоғары технологиялық компаниялардың тарихын, Сингапурдың өзгеше білім беру жүйесін, ал екінші санында Израильдің тамшылатып суару технологиясын баяндайды. Бұл айдардың мақсаты – жас ұрпақтың бойында «біз де технологиялық алпауыт елге айнала аламыз» деген сенімді ұялату. == Редакциясы == Бас редакторы – белгілі математик, академик [[Асқар Серқұлұлы Жұмаділдаев|Асқар Жұмаділдаев]].<blockquote> «Менің бала күнімде – «[[Қазақстан пионері]]», «[[Балдырған журналы|Балдырған]]<nowiki/>», «[[Зерде (журнал)|Білім және еңбек]]<nowiki/>» сияқты біздер оқитын екі-үш журнал болатын. Елімізде 10 мыңнан аса газет-журнал шығады екен. Бірақ соның арасында ғылымға арналған журнал да, газет те жоқ. Сол себепті осы журналды шығаруды мақсат еттім. «Qalan.kz» платформасының қолдауымен осы ойымды жүзеге асыру мүмкіндігі туды. Біз қазақ тілін ғылымға, техникаға бейімдеуіміз керек. Журналда осы жағы да қамтылады»<ref name=":0" /></blockquote> [[Журнал]]дың негізгі мақсаты - жасөспірімдердің ғылымға деген құштарлығын оятып, білімге, өркениетке баулу. Сондықтан, басымдық математика ғылымына, технологияның заманауи жетістіктеріне бағытталған. Журнал екі айда бір шығып тұрады<ref>[https://sn.kz/sn-akparat-agyny/107519-l-zh-brdin-atasy-atty-gylymi-tanymdyk-zhurnal-zharykk-a-shykty «Әл-Жәбрдің атасы» атты ғылыми - танымдық журнал жарыққа шықты] // Skifnews.kz</ref>. [[Сурет:Журнал оқыған бала.jpg|нобай|Журналдың жас оқырманы]] Журнал [[редакция]]сына математиктер, білікті мамандар, ғалымдар мен журналист-редакторлар тартылған. Жоба жетекшісі – [[Садық Шерімбек]],<ref>[https://qazradio.fm/shalqarfm/kz/news/8719/ «Шалқар шаңырағында»] радиобағдарламасы</ref> математика бойынша ғылыми редакторлары – Айдын Сәбі, Назаржан Әбілқайыр; шеф-редакторы – Оралай Алейдарова, ғылыми редактор –Асылтай Тасболат, Мағжан Қайранбай, иллюстраторы – Рабиға Сатыбалды. == Басқа тілдерде == 2024 жылдың жазынан бастап журнал өзбек тілінде шыға бастады.<ref>[https://qazaqstan.tv/news/195136/ «Әл-Жәбрдің атасы» журналы өзбек тілінде шыға бастады] // Қазақстан арнасы</ref> Болашақта әзербайжан, қырғыз тіліндегі нұсқаларды да шығару жоспарлануда. == Бағалар == Мемлекет басшысының баспасөз хатшысы [[Берік Уәли]]: «Ғылым мен білімді насихаттайтын «Әл-Жәбрдің атасы» атты балғын балдырғандарға арналған журналдың оқырмандарға жол тартқаны қуантып отыр. Бұл басылымның жарыққа шығуы халқымыздың ғылыми әлеуеттін арттыруға бағытталған ізгі шаралардың бірі болмақ», — деді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қарау == * [[Ғылыми журналдар]] * [[Парасат (журнал)]] * [[Зерде (журнал)]] == Сілтеме == [https://www.youtube.com/watch?v=3xuPjOTREIY «Таңшолпан» бағдарламасындағы сұхбат] [[Санат:Қазақстан журналдары]] [[Санат:Ғылыми-танымдық журналдар]] cq4iyy7l0uviolo09khuy6ny4wmg3r3 Қатысушы талқылауы:Alces caucsicus 3 749428 3407524 2024-12-05T08:05:36Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407524 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Alces caucsicus}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 13:05, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) dzgporhf12m91adsqnpd7xnbbznu63w Қатысушы талқылауы:Darkhankonil 3 749429 3407525 2024-12-05T08:16:05Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407525 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Darkhankonil}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 13:16, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) j7mm3zd2ljdxr6hcr6onmjr7vkhjzts Қатысушы талқылауы:Seyedmhmdmhdy442 3 749430 3407529 2024-12-05T08:54:31Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407529 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Seyedmhmdmhdy442}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 13:54, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) 03chqa7wbha91c7tdhrmcqjzefowz96 Қатысушы талқылауы:Mopsik1337 3 749431 3407532 2024-12-05T08:58:55Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407532 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Mopsik1337}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 13:58, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) chqksqy548z0p8ssrpn0bcmk85b43q6 Қатысушы талқылауы:Nazroon 3 749432 3407538 2024-12-05T10:45:30Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407538 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Nazroon}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 15:45, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) fm9mpkbr96c19n5n96l8dhxqgypgece Қатысушы талқылауы:АктотыБергазина 3 749433 3407540 2024-12-05T10:48:39Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407540 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=АктотыБергазина}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 15:48, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) pzyzpdiwf7f1jzobpt962aaivcwjib6 Қатысушы талқылауы:Теңелбек Ерхан 3 749434 3407541 2024-12-05T10:51:11Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407541 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Теңелбек Ерхан}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 15:51, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) 4ry35oyy2aunw8vpfj0w40glvm28exp Қатысушы талқылауы:Zhalgaskhan69 3 749435 3407542 2024-12-05T10:51:13Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407542 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Zhalgaskhan69}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 15:51, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) jxh9nzakq98aki5glkzy7w136sctr8b Қатысушы талқылауы:Ayazhan 1208 3 749436 3407543 2024-12-05T10:51:52Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407543 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ayazhan 1208}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 15:51, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) 5kiap0mqrqs0fgd3hn66sw1xyjgsob8 Қатысушы талқылауы:Zhalgaskhankassenov 3 749437 3407544 2024-12-05T10:52:28Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407544 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Zhalgaskhankassenov}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 15:52, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) mwk58ueotv4no6ek3te9aitztf4zcid Қатысушы талқылауы:Теңелбек Ерханн 3 749438 3407545 2024-12-05T10:53:01Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407545 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Теңелбек Ерханн}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 15:53, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) ma2rk4u1qyzt1dohu79ihedxn8v9w7o Қатысушы талқылауы:Айтжанова Асем 3 749439 3407547 2024-12-05T10:55:03Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407547 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Айтжанова Асем}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 15:55, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) 24iq1jmseae22n3orps2bf0ybt4ycta Қатысушы талқылауы:Мадияресенкулов 3 749440 3407550 2024-12-05T10:56:33Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407550 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Мадияресенкулов}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 15:56, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) i2un1hof86ht17f85s7jcioz4kvggcg Қатысушы талқылауы:AminaAldkn68 3 749441 3407551 2024-12-05T10:57:10Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407551 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=AminaAldkn68}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 15:57, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) i2u4ieo1sk3af6ox3jr6biuzrkazxv5 Қатысушы талқылауы:Жарлық Үкілім 3 749442 3407552 2024-12-05T10:58:27Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407552 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Жарлық Үкілім}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 15:58, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) 8zpa53u4mnzwyhszsizt8stmmb1r40w Қатысушы талқылауы:BerdigaliDilnaz02 3 749443 3407553 2024-12-05T10:58:29Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407553 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=BerdigaliDilnaz02}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 15:58, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) 1sxj8a0zfhspplg0yhr5lx4m77lcted Қатысушы талқылауы:Манаш Мадияр 3 749444 3407554 2024-12-05T10:59:50Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407554 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Манаш Мадияр}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 15:59, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) nrjxhdl7rfeu0um6ope3zph1ic6zy2s Қатысушы талқылауы:Таңжарықова Әлия 3 749445 3407555 2024-12-05T10:59:56Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407555 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Таңжарықова Әлия}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 15:59, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) okiarwcee0km2h7fw9vlgo7jftpk6vj Сурет:Бейбітшілік пен келісім сарайы (Астана).jpg 6 749446 3407558 2024-12-05T11:05:29Z Салиха 17167 {{Еркін сурет | сипаттамасы = Бейбітшілік пен келісім сарайы. | қайнары = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9 | жасалған уақыты = 2018 | авторы = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарын... 3407558 wikitext text/x-wiki == Түйін == {{Еркін сурет | сипаттамасы = Бейбітшілік пен келісім сарайы. | қайнары = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9 | жасалған уақыты = 2018 | авторы = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9 }} == Лицензиялау == {{self|CC-Zero}} n03bo06w0ebj785cdcm2pqok6nrke04 Қатысушы талқылауы:Dayana1102 3 749447 3407560 2024-12-05T11:06:41Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407560 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Dayana1102}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:06, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) cg3kt44ovnjpbha85nd0ab3b8ozqmai Сурет:Әзірет Сұлтан мешіті (Астана).jpg 6 749448 3407566 2024-12-05T11:24:24Z Салиха 17167 {{Еркін сурет | сипаттамасы = Әзірет Сұлтан мешіті (Астана). | қайнары = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9 | жасалған уақыты = 2018 | авторы = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарыны... 3407566 wikitext text/x-wiki == Түйін == {{Еркін сурет | сипаттамасы = Әзірет Сұлтан мешіті (Астана). | қайнары = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9 | жасалған уақыты = 2018 | авторы = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9 }} == Лицензиялау == {{self|CC-Zero}} mrakkk7665umud4lomz5gtk45i9yuuv Қатысушы талқылауы:NNephilim 3 749449 3407571 2024-12-05T11:34:26Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407571 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=NNephilim}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 16:34, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) gcsa7lljxuyynsuz9n4o0ncw56t6s6v Сурет:Мәңгілік Ел аркасы.jpg 6 749450 3407580 2024-12-05T11:52:38Z Салиха 17167 {{Еркін сурет | сипаттамасы = Мәңгілік Ел аркасы. | қайнары = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9 | жасалған уақыты = 2018 | авторы = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жапп... 3407580 wikitext text/x-wiki == Түйін == {{Еркін сурет | сипаттамасы = Мәңгілік Ел аркасы. | қайнары = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9 | жасалған уақыты = 2018 | авторы = Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9 }} == Лицензиялау == {{self|CC-Zero}} 1zefysv8430yol6pe8sq8z5btj5791a Қатысушы талқылауы:Timur Timurbekov 3 749451 3407585 2024-12-05T11:56:17Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3407585 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Timur Timurbekov}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:56, 2024 ж. желтоқсанның 5 (+05) 78ofktavgjp48p6r5zwtujrcyoh2nd4