Уикипедия kkwiki https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.44.0-wmf.6 first-letter Таспа Арнайы Талқылау Қатысушы Қатысушы талқылауы Уикипедия Уикипедия талқылауы Сурет Сурет талқылауы МедиаУики МедиаУики талқылауы Үлгі Үлгі талқылауы Анықтама Анықтама талқылауы Санат Санат талқылауы Портал Портал талқылауы Жоба Жоба талқылауы TimedText TimedText talk Module Module talk Topic 0 1664 3409181 3408932 2024-12-11T23:10:32Z BasilLeaf 3525 /* Елді мекендері мен аудандары */ 3409181 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Қостанай облысы |елтаңба = Logo Kostanay Province.png |карта = Kostanay Region in Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 53 |lat_min = 12 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 63 |lon_min = 38 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Қостанай]] |құрылған уақыты = [[29 шілде]] [[1936 жыл]] |аудандар саны = 16 |ауылдық округтер саны = 156 |кенттік әкімдіктер саны = 3 |қалалық әкімдіктер саны = 6 |ауылдар саны = 492 |тұрғыны = {{құлдырау}} 832 110<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |халық саны бойынша орны = 6-шы |тығыздығы = 4,2 |тығыздығы бойынша орны = 9-шы |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] — 41,87 % <br>[[орыстар]] — 40,39 %<br> [[украиндар]] — 7,76 %<br> [[немістер]] — 3,09 %<br>[[татарлар]] — 1,8 %<br>[[белорустар]] — 1,4 %<br> басқалары — 3,69 % (2022 ж.)<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT453226 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)]</ref> |жер аумағы = 196 001 |жер аумағы бойынша орны = 4-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Солтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов|Құмар Ақсақалов]] |add1n = Әкімдіктің мекенжайы |add1 = Қостанай қаласы, Әл-Фараби даңғылы, №66 |ISO 3166-2 коды = KZ-KUS |телефон коды = +7 7142 |пошта индекстері = 11xxxx |марапаттары = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/kostanay?lang=kk Қостанай облысының әкімдігі |ортаққордағы санаты = Qostanay Province }} {| style="float: right; clear:both; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; width: 320px; background: #f9f9f9; border: #aaaaaa solid 1px; text-align: center" |- |{{Ленин ордені|түрі=аумақ|1966}} {{Ленин ордені|түрі=аумақ|1970}} |} '''Қостанай облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның [[Солтүстік Қазақстан|солтүстігіндегі]] [[Қазақстан әкімшілік бірліктері|әкімшілік-аумақтық бірлігі]]. [[1936 жыл]]ы [[29 шілде]]де бұрынғы [[Қостанай губерниясы|Қостанай]] мен [[Торғай губерниясы|Торғай]] губернияларының негізінде құрылған. Облыс орталығы – [[Қостанай]] қаласы. Жер аумағы 196 мың км².<ref>Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5</ref> == Географиялық орны == Қостанай облысы [[солтүстік]]-[[батыс]]ы мен солтүстігінде [[Ресей]]дің [[Орынбор облысы|Орынбор]], [[Челябі облысы|Челябі]], [[Қорған облысы|Қорған]] облыстарымен, шығысында және оңтүстік-шығысында [[Қазақстан]]ның [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]], [[Ақмола облысы|Ақмола]], [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] және [[Ұлытау облысы|Ұлытау]] облыстарымен, оңтүстік-батысында [[Ақтөбе облысы]]мен шектеседі. == Рельефі == Облыс аумағы негізінен [[жазық]] [[дала]]. Солтүстіктен оңтүстікке қарай тым созылып жатуына байланысты (740 км) әр түрлі физикалық-[[географиялық белдеулер]]ден тұрады: * батыс жағында [[Орал]] маңы [[үстірт]]ін (250-400 м); * солтүстігінде [[Батыс Сібір ойпаты]]ның (150-200 м) оңтүстік бөлігін; * оңтүстігінде [[Торғай үстірті]]нің басым бөлігін (250-300 м); * қиыр оңтүстік-шығысында [[Сарыарқа]]ның батыс бөлігін (450-500 м) қамтиды. Орал маңы үстірті негізінен, шығысқа қарай еңісетене келіп, солтүстігінде Золотая сопка ([[Алтын шоқы]]) тұсымен, оңтүстігінде [[Тобыл өзені]]нің жоғарғы ағысының [[аңғар]]ымен шектеледі. Мұның оңтүстік жағында жекелеген [[шоқы]]лар ([[Жетіқара]] тауы, 414 м, т.б.) кездеседі. Батыс Сібір ойпатының оңтүстігін [[көл]] [[қазаншұңқыр]]лары бар Қостанай жазығы мен [[Обаған]]-[[Есіл]] суайрығы және [[Есіл жазығы]] алыпжатыр. Облыстың оңтүстігіндегі Торғай үстіртінің солтүстік бөлігін көл қазаншұңқырлары мол Солтүстік Торғай жазығы ([[Құсмұрын (көл)|Құсмұрын]] көлінен Тобыл өзеніне дейінгі [[суайрық]]ты), орта бөлігін Сыпсыңағаш [[қолат]]ымен және [[Өлкейек]], [[Қабырға]], [[Теке]], [[Сарысу]] өзендерімен тілімделген Торғай үстіртінің орта бөлігін қамтыған. Мұндағы суайрықтарда [[Қарғалытау]] (310 м), [[Теке]] (262 м), [[Қызбелтау]] (219 м) және Сарыадыр (360 м) [[төрткіл тау]] [[жұрнақ]]тары, қиыр солтүстік-батысында [[Қоңыртау (тау, Қостанай облысы)|Қоңыртау]] таулары орналасқан. Торғай үстіртінің жалғасы саналатын Оңтүстік Торғай жазығы [[Сарықопа]] көлінің оңтүстік бөлігін қамтиды. Ол Торғай мен Ұлы Жыланшық өзендерімен тілімделген. Облыс аумағының бір ерекшелігі - оның қиыр оңтүстік-батыстан солтүстікке қарай Торғай, Сарыөзен және Обаған өзендерінің аңғарларын қамти отырып, Тобыл өзеніне дейін жететін ұзындығы 700 км Торғай қолаты жатыр. Облыстың ең биік бөлігі шоқылы келген Сарыарқа бөлігі. Мұнда [[Қарақұс]] ([[Шарықты]] [[шың]]ы 397 м), [[Көкшетау тауы|Көкшетау]] (478 м!, [[Қайыңдышоқы]] (569 м), т.б. көптеген тау шоқылары кездеседі. Ұлы Жыланшық пен Қараторғай өзендерінің суайрығын [[Жыланшықтүрме]] [[қырат]]ы алып жатыр. == Кен байлықтары == Қостанай облысы [[кен байлықтары]]на өте бай. Мұнда [[магнетит]]тік және оолиттік [[темір]] кендерінің, [[боксит]]тің, [[алтын]]ның, [[никель]]дің, [[асбес]]тің, [[қоңыр көмір]]дің, [[құрылыс материалдары]]ның ([[цемент]]тің, [[флюс]]тік [[әктас]]тың), [[доломит]]тің, [[от]]қа төзімді [[балшық]]тың, қыш және [[кірпіш]] балшықтарының, [[әйнек]]тік [[құм]]ның, [[гранит]]тің, [[диорит]]тің, [[құмтас]]тың, т.б. мол [[қор]]ы бар. == Климаты == Облыс [[климат]]ы тым континеттік. [[Қыс]]ы [[суық]] және ызғарлы, [[қаңтар]]дың орташа [[температура]]сы солтүстігінде -18-19°С, оңтүстігінде -16-17°С. Кейбір қатаң жылдары -40°С-тан да төмен болады. Қысы ұзақ, [[қар жамылғысы]] 5 [[ай]]ға дейін жатады. [[Жаз]]ы біршама [[ыстық]], [[шілде]]нің орташа температурасы 19-20°С. Кей жылдары 35-40°С-қа дейін жетеді. Жылдық [[жауын-шашын]]ның орташа мөлшері солтүстіктен оңтүстікке қарай 300 мм-ден 170 мм-ге дейінгі аралықта, оның 70-75% -ы жылдың жылы мезгілінде жауады. Облыста [[қуаңшылық]] болып тұрады. Кейінгі [[50 жыл]]дың мәліметі бойынша қуаңшылық әр 10 жылда 3-4 рет қайталанған. [[Жел]]сіз күндер аз. Желдің жылдық орташа жылдамдығы солтүстігінде 4-4,5 м/с-тан, оңтүстігінде 5-6 м/с-қа жетеді. Солтүстігінде оңтүстік-батыс және оңтүстік желдер, оңтүстігінде солтүстік және солтүстік-шығыс желдер басым. == Топырағы == Қостанай облысының аумағы үш ірі [[топырақ]] [[белдем]]інде орналасқан: * солтүстік жағын [[қара топырақ]], ал оңтүстік бөлігін [[сұр]] топырақ белдемі алып жатыр; * қара және қоңыр қызғылт топырақтар облыстың солтүстік және орталық аудандарында егін шаруашылығы мен [[мал шаруашылығы]]н өркендетуге қолайлы. Облыс жеріндегі топырақ жамылғысының [[бойлық]] бағытта белдемдік байланыстағы [[өсімдік жамылғысы]] таралған. == Белдемдері == Қостанай облысының солтүстік жіңішке бөлігін [[орман]]ды-[[дала]] белдемі алып жатыр. Орманды жерлері негізінен әр түрлі [[бұта]]лар өскен [[терек]] аралас қайыңды [[шоқ]]тардан тұрады. Кей жерлерде олар едәуір алқапты қамтитын [[қайыңды орман]] өңірлерін құрайды. Дала белдемі әр түрлі шөбі басым [[селеу]] мен [[боз]]дан тұрады, ал құрғақ дала белдемінде, негізінен, әр түрлі шөптер араласқан [[бетеге]]лі-[[селеу]]лі шөптер өседі. Дала және құрғақ дала белдемдерінің құмдақ топырақты жерлерінде қайың мен [[қарағай]]ы басым Наурызымқарағай ормандары өскен. Наурызымқарағай шоқ орманы негізінде [[1930]] жылы мемлекеттік [[қорық]] ([[Наурызым қорығы]]) ұйымдастырылған. == Жануарлар дүниесі == Облыстың жануарлар дүниесі әр түрлі. [[Жыртқыш аңдар]]дан - [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]] жиі кездеседі. [[Ақ қоян]], [[ор қоян]], [[құм тышқаны]], [[сарышұнақ]], [[аламан тышқаны]], [[қосаяқ]] секілді [[кеміргіштер]] көп тараған. Орманды дала белдемінде [[елік]], оңтүстіктің шөлейтті жерлерінде [[ақбөкен]]дер жайылады. Облыста [[құстар]]дың да сан алуан түрлері мекендейді. == Су торабы == [[Сурет:Река Тобол - panoramio.jpg|солға|сүрмесіз|320x320 нүкте]] Қостанай облысы [[өзен]]дер мен [[көл]]дерге бай. Өзендер Тобыл мен Торғай және Ұлы Жыланшық өзендерінің алабына жатады. Тобыл өзенінің алабына жататын өзендер (Үй, Тоғызақ, [[Әйет]], Желқуар, [[Шортанды]]) бастауларын Орал маңы үстіртінен, ал Обаған өзені Торғай қолатының орталық тұсынан алады. Торғай алабындағы өзендер, негізінен, Торғай және оның салалары бастауларын Торғай үстіртінен ([[Өлкейек]], Қабырға, [[Теке]]) және Сарыарқаның батыс беткейінен ([[Сарыөзен (өзен, Торғай алабы)|Сарыөзен]], [[Мойылды (өзен, Шалқартеңіз алабы)|Мойылды]] және [[Үлкен Дәмді]], [[Жалдама (өзен)|Жалдама]], [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды]], Тасты, [[Ащытасты]], Қараторғай, Сарыторғай, [[Үлкен Сабасалды]], Сабасалды, т.б.) алады. Облыстың қиыр оңтүстігінде Торғай өзені алабынан бастау алатын Ұлы Жыланшық өзені Жақсы Ақкөлге құяды. Қостанай облысында 7 мыңнан астам көл бар. Олар көбіне тұщы келеді. [[Тұзды көл]]дер Солтүстік Торғай жазығында, Сыпсыңағаш пен Торғай қолаттарының орталық тұстарында шоғырланған. Көлдердің ең ірілері Торғай қолатында (Сарықопа, [[Күйіккөл|Күйік]], [[Ақсуат]], [[Сарымойын]], Құсмұрын, Алакөл, Теңіз, т.б.), облыстың солтүстік-шығысында ([[Қойбағар (Обаған алабындағы көл)|Қойбағар]], [[Алабота]], [[Тімтуір (көл)|Тімтуір]], [[Жаншора]], [[Биесойған]], [[Сарыкөл (көл, Қостанай облысы)|Сарыкөл]], [[Сарыоба (көл)|Сарыоба]], Жасылбағар, [[Қарақамыс (көл, Меңдіқара ауданы)|Қарақамыс]], Тоқта, т.б.), солтүстік-батысында ([[Шұбаркөл]], [[Сасықкөл (көл, Қостанай облысы)|Сасықкөл]], Үлкен Бөрілі, Тоқтас, Жолжарған, т.б.), Солтүстік Торғай жазығында (Шыбындысор, Айқамыс, Қарасор мен Тентексор көлдер топтары, т.б.), Сыпсыңағаш қолатында ([[Қулыкөл]], [[Кіндікті]], [[Орқаш]], [[Жақсыбай]], Шоғыркөл, Мамыркөл, т.б.) және оңтүстігінде ([[Жалтырсор]], Барақсор, Тентексор, [[Жаман Ақкөл]], Жақсы Ақкөл, Ащы Ақкөл, т.б.) орналасқан. Кейбір тұзды көлдердің (Әулиесор, [[Сабынды (көл)|Сабынды]], Қарабасты, Қарақалпақ, Жылысор, [[Балықты]], Ақсуатсор, т.б.) емдік және [[курорт]]тық маңызы бар. Тобыл мен Торғай өзендеріне және олардың салаларында көптеген [[бөген]]дер мен суғару жүйелері салынған. Олар Тобыл өзені мен оның салаларында Жайылма, Жоғары Тобыл, Қаратомар, Қостанай, Желқуар, Шортанды бөгендері, Торғай өзенінде Албарбөгет суғару жүйесі мен Үлкен Дәмді өзеніндегі көлдетіп суғару жүйесі, т.б. Жер асты сулары облыстың барлық жерінде бар. Олар мезо-кайназойдың құмды-[[сазды шөгінділер]]і мен [[палеозой]] жыныстарында шоғырланған. == Халқы == Тұрғыны 886,2 мың [[адам]], орташа тығыздығы 1 км²-ге шаққанда 4,5 адамнан келеді ([[2010]]). Облыста 100-ден астам [[ұлт]] өкілдері тұрады. Олардың ішінде 34,9% [[қазақ]]тар, 41,2% - [[орыс]]тар, 11,9% - [[украин]]алықтар, 3,8% - [[неміс]]тер, қалған 8,2% - басқа ұлттар ([[2008]]). Қостанай облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref>: {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |984 551 |1 084 383 |1 220 750 |1 017 729 |919 558 |913 435 |907 396 |903 178 |900 333 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |894 192 |886 328 |883 333 |881 544 |879 454 |879 941 |880 776 |881 456 |} == Елді мекендері мен аудандары == [[Сурет:Kostanay, administrative divisions - kz (Cyrl-Arab) - colored.png|400x400px|thumb|Облыстың әкімшілік бөлінісі (2022 жыл)]] [[Сурет:Kostanaycentre.jpg|thumb|right|200px|Қостанай қаласының орталығы]] [[Сурет:Здание АО Костанайские минералы.jpg|thumb|right|200px|Жітіқара қаласының орталығы]] Қостанай облысы [[құрам]]ында 5 [[қала]] ([[Арқалық (қала)|Арқалық]], [[Лисаковск]], [[Рудный]], [[Қостанай]]), 13 [[кент]], 16 [[аудан]] бар, 808 [[ауылдық мекендер]] бар ([[2010]]). {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! Облыс аудандары мен қалалары !! Орталығы !! Жер аумағы, км² !! 2021 |- | [[Алтынсарин ауданы]] || [[Обаған (Алтынсарин ауданы)|Обаған ауылы]] || 6 448 || 12625 |- | [[Амангелді ауданы]] || [[Амангелді (Амангелді ауданы)|Амангелді ауылы]] || 22 510 || 13 707 |- | [[Әулиекөл ауданы]] || [[Әулиекөл|Әулиекөл ауылы]] || 11 100 || 35 648 |- | [[Жангелді ауданы]] || [[Торғай (Қостанай облысы)|Торғай ауылы]] || 37 596 || 11 077 |- | [[Жітіқара ауданы]] || [[Жітіқара|Жітіқара қаласы]] || 7 312 || 42 432 |- | [[Қамысты ауданы]] || [[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты ауылы]] || 12 056 || 10 949 |- | [[Қарабалық ауданы]] || [[Қарабалық (кент)|Қарабалық кенті]] || 6 862 || 24 839 |- | [[Қарасу ауданы]] || [[Қарасу (Қарасу ауданы)|Қарасу ауылы]] || 12 782 || 21 167 |- | [[Қостанай ауданы]] || [[Тобыл (қала)|Тобыл қаласы]] || 7 442 || 79 923 |- | [[Меңдіқара ауданы]] || [[Боровской|Боровской ауылы]] || 6 618 || 22 547 |- | [[Науырзым ауданы]] || [[Қарамеңді|Қарамеңді ауылы]] || 15 198 || 9 512 |- | [[Сарыкөл ауданы]] || [[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл кенті]] || 6 116 || 18 086 |- | [[Бейімбет Майлин ауданы]] || [[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет ауылы]] || 7 610 || 23 615 |- | [[Ұзынкөл ауданы]] || [[Ұзынкөл ауылдық округі (Қостанай облысы)|Ұзынкөл ауылы]] || 7 157 || 15 694 |- | [[Фёдоров ауданы]] || [[Фёдоровка (Фёдоров ауданы)|Фёдоровка ауылы]] || 7 210 || 24 214 |- | colspan="2"| [[Арқалық қалалық әкімдігі|Арқалық қаласы]] || 15 887 || 39 210 |- | colspan="2"| [[Лисаковск қалалық әкімдігі|Лисаковск қаласы]] || 145 || 31 748 |- | colspan="2"| [[Рудный қалалық әкімдігі|Рудный қаласы]] || 193 || 124 046 |- | colspan="2"| [[Қостанай қалалық әкімдігі|Қостанай қаласы]] || 281 || 268 990 |} == Экономикалық және инвестициялық әлеует == Қостанай облысы Қазақстанның қарқынды дамып келе жатқан өңірі болып табылады. Облыс айтарлықтай экономикалық, өнеркәсіптік әлеуетке, тауарлар мен қызметтерді өткізудің үлкен нарығына, дамыған инфрақұрылымға, жоғары білікті кадрларға ие. Қолайлы іскерлік климаттың маңызды факторы дамушы экономика болып табылады: облыстың жалпы өңірлік өнімі соңғы 10 жылда 5 есеге артты. Қостанай облысының негізгі Өңірлік өнімдері темір өнімдері, алюминий кені, [[асбест]], [[ұн]], ауыл шаруашылығы өнімдері, [[кондитер өнімдері|кондитерлік өнімдер]] және көлік құралдары болып табылады. Облыста республиканың темір жол өнімдерінің '''90%''' - дан астамы, темір кенді шекемтастар мен асбест '''100%''' өндіріледі. Қазіргі уақытта облыс кәсіпорындарының сыртқы экономикалық байланыстарының географиясы 80 мемлекетті қамтиды. Облыстың сыртқы сауда айналымы 2019 жылы '''2 276,2''' млн. АҚШ долл.құрады, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда '''13,2%''' - ға өсті ('''2 011,0''' млн. АҚШ). Өнім негізінен Қытайға, Германияға, Ресей Федерациясына, Швейцарияға, Украинаға, Белоруссияға, Өзбекстанға және әлемнің басқа да елдеріне экспортталады. Импорттық өнімнің ірі жеткізушілері Ресей Федерациясы, Жапония, Қытай, Германия және басқалар болып табылады. Қостанай облысы-аграрлы-өнеркәсіптік аймақ. Қостанай облысының аумағы '''19,2''' млн гектарды құрайды. Облыс аймақтағы ірі астық шаруашылықтарының біріне кіреді. Қазақстан Республикасында республикалық көлемнен '''30%''' - ға дейін астық шығара отырып. Жыл сайын орта есеппен '''1,5''' млн.тонна көлемінде әлемнің '''33''' еліне, оның ішінде '''21''' алыс және '''12''' таяу шетелдерге экспортталады. Облыста жылына '''2''' млн тонна астық өңдейтін '''70''' диірмен кешені бар. Машина жасау маңызды негіз болып табылады экономика Қостанай облысының жетекші өнеркәсіп саласы өңір. Машина жасаудың ірі ірі кәсіпорындары: «СарыарқаАвтоПром» ЖШС, «АгромашХолдинг KZ» ақ, «Композит Групп Казахстан» ЖШС, «Олжа Агротехмаш» ЖШС, «Дормаш» ЖШС, «Дон Мар» ЖШС, «Костанайский Тракторный завод» ЖШС болып табылады. === Жұмыс істеп тұрған ірі кәсіпорындар === Кәсіпорындармен ауыл шаруашылығы техникасын, оған қосалқы бөлшектерді, комбайндарды, тракторларды, жеңіл және жүк автомобильдерін, автобустарды өндіру жүзеге асырылады. Қостанай облысында 5 қала құраушы кәсіпорын жұмыс істейді: 1. "Соколов-Сарыбай тау-кен байыту өндірістік бірлестігі" АҚ ([[Рудный]] қ.). 2. "Қостанай минералдары" АҚ ([[Жітіқара]] қ.). 3. "Комаровское тау-кен кәсіпорны" ЖШС (Жітіқара қ.). 4. "Қазақстан алюминийі" АҚ филиалы Торғай боксит кен басқармасы ([[Арқалық қаласы|Арқалық]] қ.). 5. "Қазақстан алюминийі" АҚ филиалы Краснооктябрь боксит кен басқармасы ([[Лисаковск]] қ.). === Индустриялық аймақ және бизнесті дамыту институттары === Қостанай облысының экономикалық саясатының негізгі басымдылығы инвестицияларды тарту және өңірде инвестициялық процесті дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау болып табылады.[http://investinkostanay.kz/ru/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200501083340/http://investinkostanay.kz/ru/ |date=2020-05-01 }} Қостанай қаласында аумағы '''400 Га''' индустриялық аймақ дамуда. Қазіргі уақытта индустриялық аймақ аумағында ауыл шаруашылығы машиналарын жасау саласында 2 жоба іске қосылды («Беларус» және «Кировец» тракторларын өндіру). Агроөнеркәсіп кешені мен машина жасау саласындағы жобалар іске асырылу сатысында. Индустриялық аймақтың аумағында орналастырудың екі нұсқасы ұсынылады: гринфилд-алаң-инженерлік инфрақұрылымды жеткізумен жер учаскесі және браунфилд-алаң-инженерлік инфрақұрылымды жеткізумен және дайын өндірістік үй-жаймен жер учаскесі. Инвесторға тек қана құрал-жабдықтарды алып, жұмыс істеуді бастау қажет. Облыста бизнесті дамытудың мынадай институттары жұмыс істейді. '''«Тобыл» ӘКК» АҚ'''-инвестицияларды тарту және инвестициялық, оның ішінде әлеуметтік жобаларды іске асыруға қатысу арқылы Қостанай облысының өсу нүктелерінде экономикалық белсенділікті ынталандыратын Өңірлік даму институты. Ұйымның мақсаты Қостанай облысының өсу нүктелерінде бизнес-бастамаларды қолдау және экономикалық белсенділікті ынталандыру болып табылады. [http://www.spk-tobol.kz/ru/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200401060350/http://www.spk-tobol.kz/ru |date=2020-04-01 }} '''Қостанай облысының кәсіпкерлер палатасы''' – аумақтық бөлімшесі, ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасының құрылған қалыптастыру мақсатында институционалдық негіздері өсуінің және одан әрі дамуының өтті. Кәсіпкерлер палатасы кәсіпкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғауға, бизнес жұмысының заңнамалық және өзге де нормативтік ережелерін қалыптастыру процесіне барлық кәсіпкерлерді кеңінен қамту мен тартуды қамтамасыз етуге бағытталған. Палатаның қызметі іскерлік, инвестициялық ахуалды және тұрақтылықты жақсартуға, өңірде кәсіпкерлікті жүргізу үшін жағдайларды дамытуға бағытталған. [https://kostanay.atameken.kz/] '''«Даму» КДҚ» АҚ''' – «Даму» Қорының филиалдары Қазақстан Республикасының барлық аймақтарында жұмыс істейді, жергілікті кәсіпкерлермен, қоғамдық ұйымдармен және жергілікті атқарушы билік органдарымен айтарлықтай жұмыс тәжірибесі бар. Ұйымның миссиясы Қазақстан Республикасында шағын, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың кешенді және тиімді құралдарын іске асыру арқылы тұрақты дамытуда белсенді рөл болып табылады. '''«KAZAKH INVEST» ҰК» АҚ РП''' - ұйымның мақсаты экономиканың басым секторларына шетелдік инвестицияларды тарту және инвестициялық жобаларды кешенді сүйемелдеу арқылы Қазақстан Республикасының Тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына жәрдемдесу болып табылады.[https://invest.gov.kz/ru/] == Ауыл шаруашылығы == Қостанай облысы [[Қазақстан]]дағы ең ірі егін және мал шаруашылығымен айналысатын [[аймақ]]. Мұнда республиканың 18%-ға жуық егіс алқабы және 13%-дай [[ірі қара]] [[мал]]ы шоғырланған. [[Ауыл шаруашылығы]] жерінің жалпы аумағы 19,6 млн. [[га]], оның 5659,3 мың га-сы егістік жер, 351,6 мың га-сы [[шабындық]], 120,7 мың га-сы [[жайылым]] ([[2008]]). == Туризм == Қостанай облысы табиғи және мәдени мұраның бай әлеуетіне ие. Аймақ мәдени мұраға, көптеген көрікті жерлерге, бірегей табиғи ландшафттарға бай. Емдеу-сауықтыру демалысы [[Алтынсарин ауданы]]ның көркем курорттық аймағында ұсынылған, онда біздің өңірдің сауықтыру орны «Сосновый бор» шипажайы орналасқан. Мұнда: «ЖайлауКЗ» сауықтыру-ойын-сауық кешені, «Селена», «Деревенька в бору» демалыс базалары және 3 ірі сауықтыру балалар лагері орналасқан. Негізгі емдік фактор-[[Минералды су]]. «Сосновый бор» шипажайының минералды суы «Пятигорский» курортының минералды көздеріне жақын, сондай-ақ «Моршин», «Карловы Вары» және «Ессентуки 17» суларының аналогы болып табылады. Егер мәдени-танымдық туризмнің дамуы туралы айтатын болсақ, онда көрнекті жерлерге, мұражайларға, тарих және сәулет ескерткіштеріне бару, облыстың аудандары мен қалаларында туристерге қызықты нысандар бар. Облыста 1141 тарих және мәдениет ескерткіші бар, оның ішінде 38 киелі орын. Мысалы, [[Лисаковск]] қаласынан 30 км радиуста археологиялық кешен орналасқан. Қазба жұмыстары кезінде мұнда шамамен бір жарым жүзге жуық жерлеу құрылыстары табылды (тас қоршаулары мен [[Қорған]]дар), сондай-ақ [[қола дәуірі]]нің тайпалары қонысы үлкен көлемде табылды. [[Денисов ауданы]]ның аумағында б. з. д. 17-16 ғ. жататын бірегей археологиялық кешен орналасқан, ол «Қаз.АРК» - Қазақстан Арқайым, ал халық арасында Арқайым-2 деп аталатын, өйткені уақыт бойынша да, мәдениет жағынан да біздің ескерткіш Челябі облысының қонысымен сәйкес келеді. Сондай – ақ, Қостанай облысының аумағында 60 геоглиф анықталды және олардың барлығы бір жерде – «Торғай иірімінде» немесе «Торғайда» орналасқан. Далалар ары қарай да созылып жатыр, бірақ оларда мұндай суреттер бұдан былай кездеспейді. Геоглифтер тек биіктіктен жақсы көрінеді. Қазақстанда және әлемде еш жерде мұндай нысандар әлі табылған жоқ. Кейбір құрылыстардың жасы б. з. д. IX-VIII ғғ. жатады. Экологиялық туризм Қостанай облысының ең қызықты көрікті жерлерінің бірі - [[Наурызым қорығы|Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы]], ол [[ЮНЕСКО]]-ның мәдени мұра нысандарының тізбесіне енгізілген. Жабайы табиғаттың алуан түрлілігі мен байлығы мұнда өңірдің экологиялық туризмін дамытуға мүмкіндік береді. Қорық аумағында 6 экскурсиялық соқпақ бар, 2 экскурсиялық бағыт әзірленді. Туристерді қабылдау үшін орман насихаттау үйі, 11 төсек-орынға арналған 3 қонақ үйі бар. «Наурызым – Жұмбақ жер» Визит – орталығы ашылды, онда мұражай экспозициялары, конференц-зал және шағын кафе, сондай-ақ [[Науырзым ауданы]]нда, туристерді 6 бөлмелі, 12 кереуеттік қормен қамтамасыз ететін, жайлы қонақ үй салынған. Аң аулауды ұйымдастырумен отандық және шетелдік туристерге қызмет көрсететін 25 табиғат пайдаланушы айналысады. Аңшылық туризм кластеріне, 106 аңшылық шаруашылығы мен 225 балық шаруашылығы су айдындары ұсынған, аңшылық және балық аулау кіреді. == Коммуникациялар == Қостанай облысының аумағы арқылы [[Қостанай]]-[[Тобыл (кент)|Тобыл]]-[[Жітіқара]], Қостанай-Тобыл-[[Алтынсарин]]-[[Хромтау]] ([[Ақтөбе облысы]]), Қостанай-Алтын шоқы, Қостанай-[[Көкшетау]], Горняцкое-[[Қашар]]-[[Жаркөл]] телімі өтеді. Негізгі автомобиль жолдары: Қостанай-[[Троицк]], Қостанай-[[Троебратский]], Қостанай-[[Әулиекөл]]-[[Шолақсай]]-[[Амангелді]], Қостанай-Әулиекөл-[[Қосағал]]-Аралкөл-Торғай, Қостанай-Әулиекөл-Есіл-Арқалық, Қостанай-Сарыкөл-Көкшетау. Облысты халықаралық «[[Екатеринбург]]–[[Алматы]]» [[автокөлік]] [[жол]]ы кесіп өтеді. [[Теміржол]]дың ұзындығы – 1452,3 шақырым, автожолдардың ұзындығы – 9514,3 шақырым, [[газ құбыры]] – 2491,4 шақырым, [[жылу]] құбырлары – 778,8 шақырым, [[су құбыры]] – 5937,1 шақырымға созылады. == Әлеуметтік сала == 1 қантар 2008 жылы облыста 644 [[мектеп]], 91 [[балабақша]], 28 арнай оқу орындары, 9 ЖОО, 48 [[емхана]], 8 емхана, 3 [[театр]], 10 [[мұражай]], 393 [[кітапхана]], 278 [[мәдениет]] [[үй]]і, 2 [[спорт]] [[сарай]]ы, 39 спорт орындары және 29 [[стадион]] саналған. == Тағы қараңыз == * [[Қостанай Мемлекеттік Университеті]] * [[Қостанай облысының мемлекеттік мұрағаты]] * [[Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Қостанай уезі]] * [[Қостанай Таңы]] * [[Қостанай жылқысы]] * [[Қостанай]] * [[Наурызым қорығы]] * [[Қостанай темір кенді алабы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.kostanai.info/ Қостанай облысы портал] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051118095404/http://kostanai.info/ |date=2005-11-18 }} {{ru icon}} * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Қостанай_облысы Қостанай облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225700/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D2%9A%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Қостанай облысы}} [[Санат:Қостанай облысы]] 1lck0gtwuhp4t6r2vcdpjakqtapoopu 0 3389 3409287 3406390 2024-12-12T07:37:19Z Kmaksat 98499 3409287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Өскемен |сурет = {{Фотомонтаж | photo1a = Панорама города Усть-Каменогорск.jpg{{!}} | photo2a = День-города-Усть-Каменогорск.jpg{{!}} | photo2b = Iloveoskemen.jpg{{!}} | photo4a = Фонтан_ука1.jpg{{!}} | photo4b = Фонтан_ука2.jpg{{!}} | photo5a = UKam1.jpg{{!}} | photo5b = UKam2.jpg{{!}} | color = white | color_border = white | position = center | spacing = 2 | size = 300 | foot_montage = }} |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Oskemen seal.jpg |ту = Oskemen-remade.png |елтаңба сипаттамасы = Өскемен елтаңбасы |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 49|lat_min= 57|lat_sec= |lon_deg= 82|lon_min= 37|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = ''лауазымы бос'' |құрылған уақыты = 1720 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 543,15 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = қатаң-континенталды |ресми тілі = |тұрғыны = {{өсім}} 352 847<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = 4139 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[орыстар]] 48,69 % <br /> [[қазақтар]] 48,13 % <br /> [[татарлар]] 0,72 % <br /> [[немістер]] 0,71 % <br /> [[украиндар]] 0,33 % <br /> [[әзербайжандар]] 0,26 % <br /> [[шешендер]] 0,18 %<br />[[корейлер]] 0,17 % <br /> басқалары 0,81 %<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT453226 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)]</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = өскемендік |телефон коды = 7232 |пошта индекстері = F0***** |автомобиль коды = F, 16 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Oskemen |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/vko-oskemen?lang=kk Өскемен қаласының әкімдігі |сайт тілі = kk |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = en }} '''Өскемен''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]]ндағы қала, облыстағы өнеркәсіп, мәдениет орталығы. Қаланың негізі 1720 жылы [[Ертіс]] пен [[Үлбі]] өзендерінің құйылысында Петр I жарлығымен<ref>{{Cite web|url=https://kray.vkolibrary.kz/%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F-%D1%83%D1%81%D1%82%D1%8C-%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B0/|title=История Усть-Каменогорска|publisher=Восточно-Казахстанская областная детско-юношеская библиотека|access-date=2023-11-26|archive-date=2023-11-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20231126113018/https://kray.vkolibrary.kz/%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F-%D1%83%D1%81%D1%82%D1%8C-%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B0/|url-status=live}}</ref> қаланған. Қазақстанның шығыс бөлігінде Ертіс пен Үлбі өзендерінің сағасында орналасқан, көлемі 54,4 мың га жерді алып жатыр. Табиғаты континенталды. Қала халқы - 333 112 адам (2019ж.<ref name="stat.gov.kz">[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200926171507/https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 |date=2020-09-26 }}</ref>). Қазіргі күні Өскеменде 76,8 мың зейнеткер (жалпы санының 23,9 %-ын құрайды), оның 2476 –сы [[Ұлы Отан соғысы]]на қатысқан адамдар. Өскемен қаласы – Қазақстанның көрікті қалаларының бірі. Мемлекеттік билік [[Қазақстан Республикасының Конституциясы|Қазақстан Конституциясына]] сәйкес заңдық, атқару және сот билігі принциптеріне негізделген. Қаладағы заңдық билікті Мәслихат жүзеге асырады. Оның құрамында 25 депутат бар. Сот билігін Өскемен қалалық соты және арбитраж соты жүзеге асырады. ==Қысқаша сипаттама== Өскемен Қазақстанның шығыс бөлігінде [[Ертіс]] пен [[Үлбі]] өзендерінің сағасында орналасқан, көлемі 54,4мың га жерді алып жатыр. Табиғаты континенталды. [[Қала]] халқын 320,2 мың адам құрайды. Қазіргі күні Өскеменде 76,8 мың зейнеткер (жалпы санының 23,9 % құрайды), оның 2476 –ы Ұлы Отан соғысына қатысқан адамдар. Қазіргі Өскемен [[Қазақстан]]дағы түсті металдар орталығының бірінен саналады. Аймақтың жетекші салалары – түсті металдар өндіру, машина жасау. Өскемен қаласы бойынша 6072 шаруашылық субьектісі, 143 акционерлік қоғам, 2335 жауапкершілігі шектеулі серіктестік, 48 шаруа қожалығы, 1333 сауда кәсіпорны тіркелген. Өскемен қаласының ірі және орта кәсіпорындары мен ұйымдарына 78,7 мың адам еңбекке тартылған, оның ішінде 31,4 мың адам өндіріс сферасында, 5,8 мың адам - құрлыста, 16,1 мың. адам – білім мен денсаулық сақтау саласында, 9,7 мың. адам саудада, 10,3 мың адам – көлік пен байланыс саласында т.б. еңбек етеді. 17,7 мың. адам шағын және орта бизнеске қамтылған. [[Шығыс Қазақстан облысы]]ндағы байланыс автомобиль, теміржол, өзен және әуе жолдары арқылы жүзеге асырылады. [[Көлік]] желісі автомобиль жолдарына негізделген. [[Қала]] аумағында 631 орындық 10 қонақжай, 63 мектеп (52- мемлекеттік түрдегі және 11- жеке), олар 47,1 мың оқушыны қамтиды, 14 жоғары оқу орны (17,1 мың студент), 11 орта оқу орындары (6,3 мың оқушы), 7 кәсіби-техникалық мектеп (3,4 мың оқушы), 26 мектепке дейінгі балалар мекемелері және 29 мәдениет мекемелері бар. Өскемен қаласы – егемендік алған Қазақстанның көрікті қалаларының бірі. Мемлекеттік билік [[Қазақстан]] Конституциясына сәйкес заңдық, атқару және сот билігі принциптеріне негізделген. Қаладағы заңдық билікті [[Мәслихат]] жүзеге асырады. Оның құрамында 25 депутат бар. Сот билігін Өскемен қалалық соты және арбитраж соты жүзеге асырады. ==Қаланың құрылу тарихы== [[Сурет:Mosque oskemen.jpg|thumb|left]] XVII ғасырда орыс үкіметі [[Ертіс]] өзенінің бойымен жоғары өрлеу үшін бірнеше қадамдар жасады. Бұл ұмтылыстың бірнеше себептері бар: *а) Ресейдің шығыс шекараларын қамтамасыз ету; *б) шығыс елдерімен сауда байланысын кеңейту; *в) [[Алтай таулары|Алтайдың]] байлығына ие болу. Бекіністі Үлбінің [[Ертіс]] өзеніне құяр жерінен салу жоспарланды. Отрядтың командирі гвардия майоры [[Иван Михайлович Лихарев]] император [[І Петр|Петр I]] «рапорт» жазды. 1720 жылғы 12-17 тамыз күндері қамалдың құрылысы басталды. [[И.М. Лихарев]] подполковник Ступиннің басқаруымен 363 адамнан тұратын гарнизон қалдырды. Құрылысқа инженер Летранже жетекшілік етті. Уақыт өте келе бекіністің жанынан адамдар қоныс тебе бастады. [[Ауыл]] болып, одан станица атанды. Станица 1804 жылдан қалашық деп атала бастады. Ал 1868 жылы Өскеменге қала статусы берілді. Қалада сауда, ауылшаруашылығы өнімдерін өңдейтін өндіріс орындары дами бастады, айлақ (пристань) құрылысы басталды. Кейіннен жеңіл өнеркәсіп, теміржол құрылысы салына бастады. Ұлы Отан соғысы жылдары ауыр өнеркәсіп дамыды. [[Сурет:На Иртыше Усть-Каменогорск (4).jpg|thumb|right|250px|Ертіс(сол жағажай),«Стрелка» шағын ауданынан көрініс]] ===Оқиғалар жылнамасы=== Өскемен бекінісінің салынуы жөніндегі жазбаша мәліметтерді боярин Федор Байков қалдырған еді. '''1714 ж'''.- І Петрге сібір губернаторы М.Гагарин Иркеть өзенінің жағасында “алтын құмдар” бар екендігін айтады. '''1715 ж.''' Шілде – Тобылдан шыққан И.Бухгольц отряды Ертісті бойлай жүзеді. Жуық арада Ямышев бекінісі салынады. '''1719 жылы''' І Петр Яркенд алтынын іздеуге және сібір губернаторы Матвей Гагариннің озбырлық қылықтарын әшкерелеу үшін жаңа отряд жібереді. '''1720 жылдың''' мамыр айында И.М. Лихаревтің экспедициясы Ертіс бойымен Зайсан көліне қарай бойлай жүзеді. Үлбінің Ертіске құяр сағасынан жаңа - Өскемен бекінісінің негізі қаланады. Ресей империясының картасынан Өскемен қамалы орын алады. '''1882-1885 ж.ж.''' – Покров шіркеуі салынды. '''1902 ж. '''Мариин әйелдер училищесі тұрғызылды. Педагогикалық курс тыңдуашылары Халыққа білім беру қоғамының қаржысына оқыды. '''1912 ж.''' “Эхо” синематографы ашылды, ол кейіннен “Октябрь” кинотеатры аталды. '''1917 жылдың '''қазан-қараша айларында Өскеменде большевиктік ұйымдар құрылды. Большевиктер өз совдептерін құрды. Оған жиырма төрт жастағы майдангер Яков Васильевич Ушанов жетекшілік жасады. '''1918 жылдың''' 14 наурызы күні билік большевиктік совдеп қолына көшті. '''1918 ж.'''- “ Усть-Каменогорская жизнь” газеті шықты. '''1919 жылдың'''жазында Өскемен абақтысында колчактардың қамауындағы қызылдардың көтерілісі болды.Н.Тимофеев пен С.Гончаренко ғана тірі қалды. '''1919 жылдың '''күз айында жергілікті партизан отрядтары бірікті. Бірінші Алтай Қызыл қырандарының полкы құрылды. Полк командирі болып коммунист Никита Иванович Тимофеев тағайындалды. '''1920 жылдың''' бас кезеңінде Кенді Алтайда Кеңес үкіметі орнады. '''1920 жылдың '''4 сәуір күні Халық Үйінде Өскемен қаласының жастары жиналды. Бұл Өскемендік комсомолдардың бірінші жиыны еді. '''1924 ж.'''- Бірінші телефон желісі Қалалық комиссариат пен қалалық Кеңес арасына тартылды. '''1925 ж.'''- Б-4 типті бірінші радиоқабылдағыш құрылды. '''1930 ж., қазан''' – Семей қаласынан әкелінген құрал-жабдықтар негізінде Қалалық телефон станциясы ұйымдастырылды. Бұл құрал-жабдықтар нөмір қоятын құралдан және 20 телефон аппаратынан тұрды. '''1931 жылы''' Рубцовка-Риддер темір-жолының құрылысы басталды. 1938 жылы бұл жол Кенді Алтайды Транссібір және Орта Азия магистралдарымен байланыстырды. '''1934 ж.''' – астық жинау науқанына орай республикамызға Сергей Киров келді. Ол үш күн Шығыс Қазақстанда болды. Осыған орай Большая көшесіне Киров есімі берілді. 1934 жылы Киров сөз сөйлеген көне ғимарат (бұрынғы облыстық Атқару комитеті) қазір тарихи ескерткіш болып саналады. '''1935 ж.'''- облысты аудандармен байланыстрып тұрған әуе жолы ашылды. '''1936 ж.- Атеистік саяси көзқарастың әсерімен Покров храмы құлатылды. Пожарный деп аталатын қалтарма көшеге Максим Горький есімі берілді. '''1939 ж.- Өскемен қаласы Шығыс Қазақстан облысының орталығы болды. Өскемен су-электр станциясының құрылысы басталды. '''1941 жылдың '''8 мамыры күні жол құрлысының екінші кезеңі басталды. Жол құрлысына соғыстың кедергісі көп болды, бірақ, құрлыс жалғаса берді және соғыстың бірінші жылы аяқталды. '''1942 ж.'''- Мыс өндіретін электролит зауытының құрылысы басталды. '''1947 ж.''', қыркүйек – Мыс зауыты алғашқы металл өнімін берді. '''1949 ж.'''- Қазан айында Үлбі металлургия зауыты өз өнімдерін шығара бастады. '''1950 ж.'''- Металл кадмииін өндіру игерілді. '''1950 жыл''' – түсті металдар ғылыми- зерттеу институтының Алтай филиалы құрылды - “Гинцветмет”- “ Алтайцветмет”. 1955 жылы Түсті металдардың Бүкілодақтық тау-кен институты деп қайта өзгертілді.( ВНИИцветмет) '''1951 жыл'''- Өскемен қалалық пионерлер үйі облыстық деп өзгертілді. '''1951 ж.''' Өскемен мыс зауыты қорғасын-мырыш зауыты деп қайта аталды. '''1952 ж,''' маусым- Қорғасын зауыты алдыңғы қатарлы кәсіпорындардың қатарынан орын алды. '''1952 ж. '''20 желтоқсан – ГЭС тұңғыш өндірістік ток қуатын берді. '''1953 ж. '''3 маусым- Өскемен су-электр станциясының тұңғыш шлюзы пайдалануға берілді. Маусым айында конденсатор зауытының құрлысы басталды. '''1954 ж'''. қаңтар айында Защита-Зырян темір жолы пайдалануға ұсынылды. '''1955 ж'''. маусым. Жаңа мыс зауыты іске қосылды. Өндіріске бүкіләлемдік стандартқа сәйкес метал өндіруге лайықты жаңа технология енгізілді. '''1956 ж.''', 19 маусым - Өскемен жиһаз фабрикасы бірінші өнімін берді. '''1957 ж''', 30 сәуір - Өскеменде Металлургтердің мәдениет сарайы ашылды. '''1958 ж.''', 15 наурыз - Өскемен телеорталығы тұңғыш теле хабар ұйымдастырды, осыдан кейін телехабарлар үздіксіз жалғасын тапты. '''1958 ж.''', қазан- Өскемен құрлыс- жол институты ашылды. '''1958 ж. '''6 қараша - алаңда В.И.Ленинге ескерткіш тұрғызылды. '''1958 жылы''' Шығыс машина жасау зауытында болат қорытылды. '''1959 ж.''', сәуір - Өскемен конденсатор зауыты алғашқы өнімін берді. ( 62 конденсатор шығарылды.) '''1959 жылдың '''аяғында өскемендік құрылысшылар қала халқына Байланыс Үйін сыйға тартты. '''1961 ж.''', 16 қазан Өскемен аспаптар зауыты тұңғыш өнімін шығарды. '''1962 ж.''', 11 тамыз - Өскемен Орталық мәдениет Үйі ашылды. '''1962 ж.''', 10 қазан- Өскемен титан-магний комбинаты тұңғыш өнімін берді. '''1963 ж.''', 3 наурыз - Өскемен титан-магний комбинатының тәжірибе цехы титан губкасын өндірді. '''1965 ж.''', 27 наурыз - Өскемен титан –магний комбинаты толық пайдалануға ұсынылды. '''1965 ж.''', 12 қазан - Өскемен аэропортына Өскемен-Алматы авиарейсін орындаған АН-24 лайнері қондырылды. '''1965 ж.''', 6 қараша – “Юбилейный” кинотеатры ашылды. '''1968 ж.''', қаңтар. - Өскемен қаласында керамзит зауытының құрлысы басталды. '''1969 ж.''', 22 наурыз- Өскеменде Спорт сарайы ашылды. (5100 орын) '''1970 ж.''', қаңтар – Шығысқазақстандықтардың Мәскеу, Алматы телехабарларын көруіне арналған магистралдық байланыс желісі пайдалануға берілді. '''1970 ж.''', 9 тамыз - Өскеменде Ертіс арқылы өтетін көпір пайдалануға берілді. '''1970., қазан''' - “Өскемен” қонақүйі пайдалануға берілді. '''1970., шілде''' - Өскемен жібек-маталар фабрикасының негізі қаланды. '''1973., сәуір''' - Өскеменде екі аудан құрылды: Үлбі және Октябрь аудандары. '''1974 ж., қараша''' – Жаңа Согра поселкесінде бақша өнімдерін өндіретін арнаулы КОКП ХХІІІ сьезі атындағы совхоз құрылды. '''1975., 7 мамыр '''- Өскемен қаласының Ертіс жағалауында Ұлы Отан соғысында қаза тапқан шығысқазақстандықтарға ескерткіш қойылды. '''1975., қыркүйек '''- Өскемен мәдени-ағарту училищесі ашылды. '''1979ж., желтоқсан''' – Жібек –маталар комбинатының 500 тігін станогынан тұратын құрылысының үшінші кезеңі басталды. '''1980 ж.''', мамыр – Шығыс Қазақстан аумағында қорықтар туралы шешім қабылданды: оған Күршім, Тарбағатай, Марқакөл, “ Рахман көлі” қорықтары енді. '''1981., қараша''' – О.Бөкеевтің “ Ән салады шағылдар” кітабы жарыққа шықты. '''1982 ж.''', тамыз - Өскемен қаласында Қазақстан композиторларының әндеріне арналған фестиваль өтті. '''1986 ж.''', -Малеев кені пайдалануға берілді. '''1987 ж.''', желтоқсан – қатты аязда Үлбі көпірі істен шықты. '''1989 ж.''', облыстық типография құрылысы аяқталды. '''1990 ж.''', 14 маусым.- Зайсан ауданында 9 баллдық күшті жер сілкінісі болды. '''1990ж.''', 12 қыркүйек- Үлбі металлургия зауытының бериллий өндірісінде жарылыс болды. '''1992.ү қаңтар''' - Қалпына келтірілген Троицк Храмына “Христос Вседержитель” иконы қайтарылды. '''1994 ж.,- қаңтар''' - Өскемен қаласындағы тұңғыш жекешелендірілген жоғары оқу орны Шығыс Гуманитарлық институтының негізі қаланды. '''1996 ж., қаңтар''' – 70 жылдан кейін Троицк Храмы қызметін бастады. '''1997., мамыр''' – Шығыс Қазақстан және Семей облыстары біріктірілді. Қыркүйек айында Краснооктябрьск көшесіне жазушы Мұхтар Әуезовтың есімі берілді. Қазір М.Әуезов даңғылы деп аталады. '''1998 ж.''', 25 қазан – Ертіс өзені арқылы өтетін жаңа көпір пайдалануға берілді. '''1999 ж.''', Қазақстан хоккей құрамасы қысқы Азия ойындарының чемпионы болды.<ref>http://www.oskemen.kz {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080730035544/http://www.oskemen.kz/ |date=2008-07-30 }}</ref> == Халық саны == Өскемен қаласы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1897 !!1959 !!1970 !!1979 !!1989 !!1991 !!1999 !!2004 !!2005!! 2006 |- |8721 |150 371 |230 340 |274 287 |324 478 |332 900 |310 950 |294 507 |291 518 |288 509 |- ! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!!2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! 2018!! |- |287 693 |286 709 |303 720 |304 973 |307 251 |309 534 |309 510 |314 069 |316 893 |321 202 |328 294 |329 090 |- ! 2019!! 2020!!2021 |- |331 614 |346 127 |349 463 |} {| class="wikitable" |+ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындысы бойынша халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- ||303720 ||{{өсім}}349463 ||115,1 ||137031 ||{{өсім}}162980 ||118,9 ||166689 ||{{өсім}}186483 ||111,9 |} == Өскеменнің рәміздері == === Өскемен қаласының туы: === [[Сурет:Oskemen-remade.png|thumb|right |200px]] Ту Өскемен қаласының елтаңбасы бейнеленген ортасынан шетіне қарай ығысқан ағаштан тұратын тіктөртбұрышты, ақ түсті мата болып табылады.Ағаштың ұлттық оюмен өрнектелген жолағы бар. Матаның қарама-қарсы жақтарында тілше жасайтын екі диагональді жолақтар бірігеді, бұл [[Үлбі]] және [[Ертіс]] өзендерінің қосылуын көрсетеді.Мемлекеттік ту көгілдір түсті, ою және диагоналды жолақтар қаланың өлкелік тиістілігін бейнелейді. Түстердің (ақ, көгілдір, елтаңбаның көптүрлігі) тіркесімі тазалықты, байлықты, өркендеуді білдіреді. Тудың ені мен ұзындығының қатынасы 1:2 === Өскемен қаласының елтаңбасы: === {{main|Өскемен қаласының елтаңбасы}} [[Сурет:Oskemen seal.jpg|thumb|right|90px]] Елтаңбаның негізінде – араларында су кеңістіктері бар тау шыңдары бейнеленген классикалық түрдегі қалқан. Ол жасыл жағалаулармен жиектелген [[Үлбі]] және [[Ертіс]] өзендерін бейнелейді. Елтаңбаның жоғарғы бөлігінде – қаланың аталуы, төменгі бөлігінде қамалдың орналақан жылы жазылған лентамен оралған күзеттік мұнара. Елтаңбаның түсі: сары – байлық пен күшті, көк – сұлулық пен ұлылықты,жасыл – табиғи байлықты білдіреді. Елтаңбаның ені мен ұзындығының қатынасы 4:3 === Гимні === Жаса, Өскемен! Сөзін жазғандар: В. Юркина, С. Апасова Әнін жазған: С. Апасова 1. В самом сердце Рудного Алтая Над рекой, у каменных высот Ты стоишь как крепость вековая Мира и спокойствия оплот. Подружились Левый с Правым Две судьбы в одну объединив, Всем народом трудовым и славным Крепость в город-сказку превратив! ПРИПЕВ: Славься, Усть-Каменогорск! Встанем рядом и споем друг-другу: "Мы тобой гордимся, Усть-Каменогорск, Город казахстанских металлургов!" 2. Твой металл известен всей планете??? В Атомпроме нет тебя сильней, Здесь в хоккей играют наши дети, В Высшей Лиге знают твой хоккей! Жасай бер қиындық көрместен, Әр күнi дәулетiң өрлеткен. Жасай бер жылдармен жасарып, Ұл-қызың бесiктей тербет сен. ПРИПЕВ: Жаса, Өскемен, Жаса! Әсем әнмен, әсем жырмен өрiлiп. Мақтанамыз өзiңмен Сүйемiз сенi Оттай ыстық сезiмменен. Славься, Усть-Каменогорск Встанем рядом и споем друг-другу: "Мы тобой гордимся, Усть-Каменогорск, Город казахстанских металлургов!" "Мы тобой гордимся, Усть-Каменогорск, Город казахстанских металлургов!" Город казахстанских металлург == Экология == Бүгінгі күні [[экология]] мәселесі Өскемен қаласы үшін ең өзектілердің бірі болып табылады, өйткені Өскемен [[қала]]сы бірегей урбанизацияланған жүйені көрсететін [[Қазақстан]]ның өте ірі өнеркәсіптік орталықтарының бірі болып табылады. [[Қала]]да қалыптасқан [[экология]]лық ахуалды ескере отырып, жергілікті атқарушы билікпен экология мәселелеріне және қоршаған табиғат ортасын жақсарту мен тұрақтандыруға бағытталған табиғатты қорғау іс-шараларының орындалуына көп көңіл бөлінеді, олар облыстық және жергілікті бюджет есебі қаражатындағыдай, табиғат пайдаланушы кәсіпорындардың жеке қаражаты есебінен де жоспарлануда және жүзеге асырылуда. [[Сурет:Bulvar oskemen.jpg|thumb|left |250px]] «2008-2010 жылдарға арналған [[Шығыс Қазақстан облысы|ШҚО]] қоршаған ортаны қорғау» өңірлік бағдарламасының аясында Өскемен қаласына шарт бойынша жос-парға сәйкес 2010 жылы облыстық бюджет қаражатынан 54,6 млн теңге бөлінді, олар жыл қорытындысы бойынша 100 % мөлшерінде игерілді. 2010 жылға арналған шарт бойынша нақтыланған жоспарға сәйкес Өскемен қаласын көріктендіру бойынша табиғатты қорғау іс-шараларын жүзеге асыруға жергілікті бюджет қаражаты есебінен 12,1 млн теңге бөлінді, олар 100 % мөлшерінде игерілді. Өскемен қаласының табиғатты пайдаланушы – ірі кәсіпорындарымен [[Қазмырыш|(«Қазмырыш» ЖШС]], [[Үлбі металлургиялық зауыты|«ҮМЗ» АҚ]], [[Өскемен титан-магний комбинаты|«ТМК» АҚ]], [[Өскемен ЖЭО|«Өскемен ЖЭО»]] және «Согралық ЖЭО» ЖШС) 2010 жылы жоспарланған табиғатты қорғау іс-шаралары жыл қорытындысы бойынша жоспарланғанның 108 % игерілді. Өскемен қаласы [[әкім]]інің төрағалығымен экология мәселесі бойынша жұмыс тобы құрылды, оның құрамына облыс жұртшылығы Кеңесінің сараптамалық [[комиссия]] өкілдері кіреді. 2010 жылы жұмыс тобының 12 отырысы өткізіліп, оның жұмыс барысында [[қала]] үшін бірінші кезектегі келесі экологиялық мәселелер зерделеніп, қарастырылды: 1. 2005-2009 жылдар аралығындағы қала атмосферасының ластануына талдау жүргізілді; 2. Қаланың орталық бөлігінде көлік құралдарын доғаруды шектеу арқылы қаланың орталық көшелері босатылды және светофорлар жұмысының мерзімділігі реттелді; 3. Қаланың жолаушылар тасымалдаушы кәсіпорындарының жылжы-малы құрамы шығындылар нормасына сәйкес тексерілді; 4. [[Су]] деңгейінің төмендегені үшін [[Ертіс]] алабын егжей-тегжейлі зерделеу бойынша жұмыс жүргізілді, оның қорытындысында [[Ертіс]] алабы су деңгейінің төмендеуі табиғатты-климаттық өзгерістерге байланысты болатындығы анықталды; 5. [[Атмосфера]] ауасының ахуалын мониторингтеу, зиянды заттарды бейтараптау және [[су]] ағысын тазалау бойынша басқа елдердің тәжірибесі зерделенді және оларды Өскемен қаласына енгізу мүмкіндіктері қарастырылды. Климаты шұғыл континенталдық. Қаңтардағы орташа температура -17 тен -26 градусқа, шілде айында +19,6 тен +23 градусқа дейін көтеріледі. Ауа райының абсалюттік көрсеткіші қыста -55, жазда +41 градус. Жауын шашынның түсу мөлшері әркелкі, негізінен жылына 1000мм. 2004 жылдың 1-қазанына дейінгі мәлмет бойынша қала халқының саны 302,9 мың адам, соның ішінде 292,2 мыңы қала, 10,7 мыңы ауыл тұрғындары. Қала территориясына Меновной ауылдық округына кіретін Ахмер, Жаңа Ахмер, Ново-Явленка, Самсоновка, Меновной, Ново-Троицк, Прудхоз ауылдары қосылған. Жергілікті мемлекеттік басқару өкілеттік және атқару органдары арқылы жүргізіледі. Атқару билігін қала әкімі жүзеге асырады. Жергілікті мемлекеттік басқару қызметінің экономикалық және қаржылай негізін қалалық коммуналдық меншік құзырындағы жергілікті бюджет пен мүлік құрайды. Экономикалық құрылымда өнеркәсіп 57%, сауда 29%, құрлыс 10%, көлік және байланыс 2%, ауыл шаруашылығы 1% алады. Өскемен қаласының облыстық жалпы ішкі өнімдегі үлесі өнеркәсіпте 49,7%, негізгі капиталға инвестиция салуда 46,2%, жолаушыларды тасымалдауда 50,4%, сыртқы сауда айналымында 72,1%, саудада 51,7% ауыл шаруашылығында 1,2% құрайды. == Өскемен қаласының құрметті азаматтары == [[Славский Ефим Павлович]], 1898ж.т., Бірінші атты әскер армиясының комиссары болған. [[Мәскеу]] түсті металдар институтын бітіргеннен кейін Орджоникидзе қаласында “ [[Электроцинк]]” зауытының директоры қызметін атқарған. [[Славский Е.Ф.]] машинажасау министрі кезінде Өскемен қаласын дамытуға еңбек сіңірді.. [[Протозанов Александр Константинович]], 1915 ж.т. 1969-1984 жылдар аралығында Шығыс –[[Қазақстан]] обкомының бірінші хатшысы болған. Осы жылдары Жаңа Сограда теплица, сол сияқты, құс фабрикасы, кинотетрлар, мәдениет үйлері тұрғызылды.. [[Михаил Иванович Чистяков|Чистяков Михаил Иванович]] (1917-2006) — майдангер, ақын, [[Қазақстан]] жазушылар Одағының мүшесі. [[Ахат Сәлемхатұлы Күленов|Күленов Ахат Сәлемхатұлы]] (1932-2007) — УК СЦК” АҚ бұрынғы президенті. Оның бастамасымен комбинатта алтын және күміс өндірілді. Ахат Сәлемхатович Ертістің сол жағалауына тұрғын –үй коттедждері құрылысын ұйымдастырды, халықтың айтуынша Куленов немесе Металлургтер поселкасы деп аталады. [[Иванов Анатолий Степанович]], 1928., жазушы, “[[Повитель]]”, “Тени исчезают в полдень”, “ [[Вечный зов]]” романдарының авторы. [[Баталов Юрий Васильевич]], Д.Серікбаев атындағы Шығыс –Қазақстан техникалық университетінің ректоры. Ю. В.Баталовтың тұсында Өскемен құрлыс-жол институты Қазақстанның ең ірі оқу орнының біріне айналды. [[Ережеп Әлхайырұлы Мәмбетқазиев|Мәмбетқазиев Ережеп Әлхайырұлы]], (1937 ж.т.), С. Аманжолов атындағы Қазақстан университетінің ректоры. Ережеп Әлхайырұлының ұйымдастыруымен бұл оқу орны Қазақстанда бірінші болып классикалық университет статусын алды. [[Бағдат Мұхаметұлы Шаяхметов|Шаяхметов Бағдат Мұхаметұлы]] (1946-2013) — қарапайым жұмысшыдан Өскемен титан-магний комбинатының директорлығына дейінгі жолдан өтті. Комбинатты 90-жылдардағы экономикалық қысымнан шығарды. [[Плахута Алексей Егорович]], 1936 ж.т., Ертіс құрлыс басқармасын басқарған. Оның басшылығымен Өскеменде Спорт сарайы, Орталық Мәдениет үйі, [[Ертіс]] жағалауы мен Қызыл қырандар жағалауы, алты мектеп, балалар бақшасы, училищелер, Ұлы Отан соғысында қаза тапқандарға арналған ескерткіш тұрғызылды. [[Коротина Мария Ивановна]], 1927ж.т., бас хирург, жедел жәрдем ауруханасы бас дәрігерінің орынбасары . [[Мария Ивановна]] өз өмірін денсаулық сақтау ісіне арнаған жан. == Өнеркәсіп == Қаланың экономикалық ахуалы соғы жылдары тұрақты даму үстінде. Оған жылдан-жылға өсіп келе жатқан өнеркәсіп көрсеткіштері ықпал етіп отыр (2000ж – 12,2%, 2001ж - 116,3%, 2002ж - 102,3%, 2003ж - 105,8%, 2004ж – 105,9%). Экономиканың басты тұтқасы түсті металургия. Бұл сала обылыс, сол секілді қала экономиасының барометрі болып табылады. Қала өнеркәсібі жалпы республика шеңберінде танымал кәсіпорындармен атақты, олар "Үлбі металургиялық зауыты" АҚ, "Қазмырыш" ҰҚ, "Өскемен титан-магний зауыты" АҚ және т.б. Машина жасау кешенінде [[Шығысмашзауыт|«Шығысмашзауыт» АҚ]], [[Азия Авто|«Азия Авто» АҚ]], "Өскемен арматура заводы" АҚ, "Өскемен конденсатор заводы" АҚ басқа да кәсіпорындаржұмыс істеп, негізінен тау кен және өңдеу жабдықтарын, мұнай-газ құбыры арматурасы, автомобиль, конденсатор жасаумен айналысады. Қалада ірі тамақ өнеркәсіптері де орналасқан, атап айтсақ: "Май" ААҚ, "Эмиль" ЖШС, "Үлбі-Комплекс" ЖШС, "Әділ" ААҚ. Өндіріс орындары ет және сүт өңдеу, өсімдік және сары май, кондитер, ликер өнімдерін және т.б. ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге бағытталған. == Мәдениет == === Музей === *Облыстық жергілікті тарих мұражайы *Шығыс – Қазақстан Облыстық сәулет-этнографиялық және табиғи-ландшафтық мұражай қорығы *Шығыс Қазақстан өнер мұражайы [[Сурет:Abai oskemen.jpg|thumb|right|250px|Абайдың мүсіні]] === Кітапханалар === *А.С.Пушкин атындағы облыстық кітапхана *Өскемен қаласы әкімдігінің «Оралхан Бөкей атындағы орталықтандырылған кітапханалар жүйесі» *Шығыс Қазақстан Облыстық балалар мен жасөспірімдер кітапханасы *Шығыс Қазақстандағы республикалық ғылыми-техникалық кітапхана филиалы *Шығыс Қазақстан облыстық зағиптар мен көзі нашар көретін азаматтардың арнаулы кітапханасы (ШҚО-да жалғыз) [[Сурет:Dramteatr-oskemen.jpg|thumb|right|250px|Жамбыл атындағы Шығыс Қазақстандық драма театры]] == Театрлар мен залдар == *[[Шығыс Қазақстан облыстық драма театры|Жамбыл атындағы Шығыс Қазақстандық драма театры]] *Шығыс Қазақстан облыстық филармониясы *Облыстық халықтар достығы үйі *Металлургтер мәдениет сарайы *[[Борис Александров атындағы спорт сарайы]] === Кинотеатрлар === *'''Юбилейный''' — 6 кинозал *'''Hollywood''' — 2 кинозал *'''ЭХО''' — 3 кинозал *'''5D''' кинотеатры == Діни ғимараттар == == Өскеменнің діні == 2017 жылға қалада 28 діни бірлестік жұмыс істейді. Оның ішінде: бес мешіт; Православие приходтары – 7; Протестанттық бірлестіктер – 13; Рим-католик шіркеуі «Қасиетті Розаридің Әулие Мария Мәриям»; Өскемендегі Кришна санасы қоғамы; ШҚО еврей қауымы. Жоғарыда аталған діни бірлестіктерде 25 ғибадат орны бар. == Бұқаралық ақпарат құралдары == === Телеарналар === *'''«Алтай» телеарнасы''' *'''«Атамекен» телеарнасы''' === Радиостанция === * «Радио NS» — 107.0 МГц * «Русское радио» — 100.5 МГц * «Еуропа Плюс Қазақстан» — 101.8 МГц * «TENGRI FM» — 103.5 МГц * «Radio MIX» — 107.9 МГц * «Авторадио Қазақстан» — 104.7 МГц * «Gakku FM» — 106.0 МГц * «Радио Дача» — 102.3 МГц * «Қазақ радиосы» — 104.0 МГц * «Шалқар радиосы» — 105.6 МГц === Газеттер === *«Устинка плюс» апталық ақпараттық газеті *«Менің қалам» апталық газеті *«Рудный Алтай» әлеуметтік-саяси апталығы *«Дидар» саяси апталығы *«7 күн» облыстық газеті *«Заң» заң туралы газет *«Өскемен жылжымайтын мүлік» газеті *«Flash» газеті *«Стимул» газеті *«Моя усадьба» газеті *«Регион-Press» газеті *«Вестник компании» газеті *«Из рук в руки» жеке хабарландырулар газеті *«1000 объявлений» жеке хабарландырулар газеті *«Всё для вас» жеке хабарландырулар газеті *«Авто Инфо» жарнамалық және ақпараттық газеті *«Реклам» газеті == Білім мен ғылым == 2017 жылдың 1 шілдедегі жағдай бойынша қалада 44 мектеп жасына дейінгі балалар мекемелері және 48 мектеп жұмыс істеді (оның ішінде 2 жеке). === Орта кәсіптік білім беру === *С. Аманжолов ат. ШҚУ Жоғарғы колледжі *Д. Серікбаев ат. ШҚТУ Жоғарғы техникалық колледжі *Шығыс Қазақстан менеджмент пен технология колледжі *Өскемен медициналық колледжі *Техника-экономикалық колледжі *Құмаш Нұрғалиев атындағы колледжі *Шығыс Қазақстан заң колледжі *Шығыс Қазақстан техника-экономикалық колледжі *Шығыс техникалық гуманитарлық колледжі (ШТГК) *Өскемен құрылыс колледжі *Өскемен техникалық колледжі *Өскемен қызмет көрсету саласы колледжі *Қазақстан-Корей «Квансон» колледжі *Көлік және өмір қауіпсіздігі колледжі *Кәсіптік оқыту және сервис колледжі *Стоматологиялық колледж *Бизнес пен құқық колледжі *Абдуллин бауырларының атындағы Шығыс Қазақстан өнер колледжі *ҚАЕУ колледжі *Өскемен политехникaлық колледжі === Жоғарғы оқу орындары === *[[Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті]] *[[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан Университеті]] *[[Қазақстан-Американдық еркін университеті|Қазақстан-Американдық еркін университеті (ҚАЕУ)]] *Шығыс Қазақстан аймақтық университеті (ШҚАУ) *Алматы Экономика және Статистика Академиясы (АЭСА) *филиалдар: **Өскемендегі Г.В.Плеханов атындағы Ресей экономикалық университеті филиалы **Өскемен филиалы «Ақпараттық технологиялар» жеке мекемесі Қалада КСРО министірлігінің Кеңесімен шешімімен Бүкілодақтық ғылыми-зерттеу және тау-кен металлургия институты ретінде құрылған [[1950 жыл]]дан бастап [[Шығыс ғылыми-зерттеу тау-кен-металлургия түсті металдар институты]] жұмыс істейді. == Өскемен мәдениетте == Қала [[Николай Иванович Анов|Николай Ановтың]] «Пропавший брат» және «Огни на Иртыше» кітаптарында, [[Николай Симонович Чекменёв|Николай Чекменёвтың]] «Семиречье» романында, «[[Гауһар тас аңшылары|Охотники за бриллиантами]]» телесериалда, «[[Экипаж (фильм, 1979)|Экипаж]]» бен «[[Тағдыр тәлкегі немесе жеңіл буыңызбен!|Тағдыр тәлкегі»]] фильмінде айтылады. [[Павел Николаевич Васильев|Павел Васильевтің]] «Серафим Дагеев қаласы» және [[Михаил Иванович Чистяков|Михаил Чистяковтың]] «Усть-Камень» өлеңдері Өскеменге арналған. Виктор Дьяковтың «Дорога в никуда» романында, «Путешествие на Бухтарму» әңгімеде кездеседі. == Қала басшылары == === [[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі|Әкімдер]] === #[[Николай Тимофеевич Носиков]] (1992 — 1995) #[[Юрий Анатольевич Кудинов]] (1995 — 1997) #[[Александр Александрович Лукин (саясаткер)]] (16 мамыр 1997 — 1999) #[[Вера Николаевна Сухорукова]] (қыркүйек 1999 — қаңтар 2003) #[[Александр Васильевич Гречухин]] (қаңтар 2003 — қаңтар 2004) #[[Амангелді Қажібайұлы Қажібаев]] (15 қаңтар 2004 — қаңтар 2005) #[[Мағзам Тоғжанұлы Баяндаров]] (қаңтар 2005 — 30 мамыр 2005) #[[Александр Михайлович Быстров]] (30.05.2005 — 2006) #[[Манарбек Қадылғұмарұлы Сапарғалиев]] (14.09.2006 — 2007) #[[Шәкәрім Сабырұлы Бұқтығұтов]] (наурыз 2007 — тамыз 2008) #[[Темірбек Жұмақұлұлы Қасымжанов]] (тамыз 2008 — 2009) #[[Ислам Әлмаханұлы Әбішев]] (наурыз 2009 — ақпан 2012) #[[Серік Шәуенұлы Тәукебаев]] (3 ақпан 2012 — 25 мамыр 2013) #[[Темірбек Жұмақұлұлы Қасымжанов]] (25 мамыр 2013 — 20 сәуір 2016) #[[Ерлан Қапарұлы Аймұқашев]] (20 сәуір 2016 — 3 мамыр 2017) #[[Қуат Мұхитұлы Тұмабаев]] (30 мамыр 2017 — 16 тамыз 2018) # [[Жақсылық Мұқашұлы Омар]] (20 тамыз 2018 — бүгінгі күндері) == Туыстас қалалар == *{{flagicon|South Korea}} [[Каннын]], [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] — 2011 жылдан бастап. *{{flagicon|Turkey}} [[Бурса]], [[Түркия]] — 2011 жылдан бастап. *{{flagicon|Belarus}} [[Бобруйск]], [[Беларусь]]. *{{flagicon|Israel}} [[Йокнеам-Илит]], [[Израиль]] — 2012 жылдан бастап. *{{flagicon|Russia}} [[Барнауыл]], [[Ресей]] — 2012 жылдан бастап. *{{Ту|Моңғолия}} [[Өлке (қала)|Өлке]], [[Моңғолия]] — 2018 жыл 1 ақпаннан бастап. == Суреттер == [[Сурет:DKM uka.jpg|thumb|right|200px|Металлургтер мәдениет сарайы]] [[Сурет:Baiterek uka.jpg|thumb|left|200px|Бәйтерек]] [[Сурет:Ust1.jpg|thumb|200px|center|Қаланың типтік шағын ауданы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шығыс Қазақстан облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Өскемен қалалық әкімдігі елді мекендері}} {{Ертіс өзені бойындағы елді мекендер}} [[Санат:Ертіс бойындағы қалалар]] [[Санат:Өскемен]] grw1iqlcctn7yn82j3kflhin917oh0f 0 6151 3409185 3408887 2024-12-12T00:44:53Z Malik Nursultan B 111493 Елтаңба (де-факто) 3409185 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғаға қатысы бар|Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|20241210}} {{ambox | text = Бұл мақала Сирияның қазіргі түрі туралы. Оның жақында ғана ыдыраған мемлекеті үшін [[Сирия Араб Республикасы]] мақаласын көріңіз. }} {{Мемлекет |Қазақша атауы = Сирия |Шынайы атауы = {{lang-ar|سُورِيَا}} |Септік = Сирия |Елтаңба = Coat of arms of Syria (2024–2024).svg |Байрақ = No image.svg |Ұраны = |Әнұранның аты = حُمَاةَ الدِّيَارِ»<br>«Отан қорғаушылары |Аудио = National Anthem of Syria.ogg | lat_dir = N| lat_deg = 35| lat_min = 18| lat_sec = 0 | lon_dir = E| lon_deg = 38| lon_min = 38| lon_sec = 0 | region = SY | CoordScale = 4000000 |Картада = Syria (orthographic projection).svg |карта тақырыбы = |Картада2 = |Үкімет түрі = [[Уақытша үкімет]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = |Тәуелсіздігін алды = |Тілі = [[араб тілі]] |Мемлекеттік діні = |Астанасы = [[Дамаск]] |Ірі қалалары = [[Алеппо]], [[Дамаск]], [[Хомс]] |Басшы қызметі = [[Сирия президенттерінің тізімі|Президенті]]<br />Вице-президенті<br />[[Сирия премьер-министрлердің тізімі|Премьер-министрі]] |Басшылары = ''Лауазымы бос''<br />''Лауазымы бос''<br />[[Мұхаммед әл-Башир]] |Жер аумағы = 185 180<ref>{{cite web |url=http://www.mofa.gov.sy/cweb/MOEX_NEW/syria/Overview.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20120511155611/http://mofa.gov.sy/cweb/MOEX_NEW/syria/Overview.htm|url-status=dead|archive-date=2012-05-11|title= Syrian ministry of foreign affairs}}</ref> |Жер аумағы бойынша орны = 87 |Судың үлесі = 1,1 |Этнохороним = |Жұрты = {{құлдырау}} 22 142 061 |Халық саны бойынша орны = 61 |Сарап жылы = 2022 |Санақ бойынша халық саны = 21 018 834 |Санақ жылы = 2010 |Халық тығыздығы = 118,3 |Тығыздық бойынша орны = 70 |ЖІӨ = |ЖІӨ сараптаған жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = 50,28 млрд.<ref name=CIA>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html |title=Syria |publisher=International Monetary Fund |accessdate= 22 April 2012}}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2015 |ЖІӨ (АҚТ) орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 2,900<ref name="CIA"/> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = |ЖІӨ (номинал) = 24,6 млрд.<ref name="CIA"/> |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2014 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны = 167 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 831<ref name="CIA"/> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = |АДИ = {{өзгеріссіз}} 0,536<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf|title=2018 Human Development Report |date=2017 |accessdate=15 December 2015 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2018 |АДИ бойынша орны = 155 |АДИ деңгейі = <span style="color:#e0584e">төмен</span> |Әуе компаниясы = |Валютасы = [[Сирия фунты]] (SYP) |Интернет үйшігі = [[.sy]] |ISO = |Телефон коды = 963 |Уақыт белдеуі = [[UTC+3:00|UTC+3]] |Түсініктемелер = }} '''Сирия''' ({{lang-ar|سوريا}}, ''Сурийә'') — [[Батыс Азия]]дағы мемлекет, [[Таяу Шығыс]] елдерінің бірі. Жер аумағы 185,2 мың шаршы километр, астанасы — [[Дамаск]] қаласы. Әкімшілік жағынан 14 мухафазға (провинцияға) бөлінеді. Ақша бірлігі — [[Сирия фунты]]. 1945 жылдан Сирия — [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның және [[Араб мемлекеттері Лигасы]]ның мүшесі. Сирия 2011 жылғы [[Араб көктемі]]нен бері [[Сирия азаматтық соғысы|ірі азаматтық соғыс]]та. Бірнеше мемлекет қатысқан бұл соғыстың себебінен өз үйінен 6 миллион босқын айырылды.{{efn|Бірнеше дереккөз: * <ref name="CNN OIC">{{cite news|date=2012-08-14|title=Regional group votes to suspend Syria; rebels claim downing of jet|publisher=[[CNN]]|url=http://edition.cnn.com/2012/08/13/world/meast/syria-unrest/index.html?hpt=hp_t1|accessdate=2012-08-14}} {{Wayback|date=2012-08-15|url=https://web.archive.org/web/20120815211356/http://edition.cnn.com/2012/08/13/world/meast/syria-unrest/index.html?hpt=hp_t1}}</ref> * {{Cite news|last=Alsharif|first=Asma|date=2012-08-16|title=Organization of Islamic Cooperation suspends Syria|publisher=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/article/us-syria-crisis-islamic-summit-idUSBRE87E19F20120816}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20220922013349/https://www.reuters.com/article/us-syria-crisis-islamic-summit-idUSBRE87E19F20120816|date=2022-09-22}} * {{Cite news|date=2012-08-16|title=Islamic bloc suspends Syria membership over crisis|publisher=[[Неміс толқыны]]|url=https://amp.dw.com/en/islamic-bloc-suspends-syria-membership-over-crisis/a-16169355|lang=en}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20180627112504/http://www.dw.com/en/islamic-bloc-suspends-syria-membership-over-crisis/a-16169355|date=2018-06-27}} * {{Cite news|date=2012-08-16|title=Organisation of Islamic Cooperation suspends Syria|work=Ahram Online|url=https://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/50565/World/Region/Organisation-of-Islamic-Cooperation-suspends-Syria.aspx|lang=en}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20180701041619/https://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/50565/World/Region/Organisation-of-Islamic-Cooperation-suspends-Syria.aspx|date=2018-07-01}} * {{Cite news|date=2012-08-16|title=OIC Suspends Syria Over Crackdown|publisher=[[Азаттық радиосы]]|url=https://www.rferl.org/amp/oic-suspends-syria/24678392.html|lang=en}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20230208075035/https://www.rferl.org/amp/oic-suspends-syria/24678392.html|date=2023-02-08}}}} 2024 жылдың соңына қарай [[Сириялық оппозиция]] елдегі ірі қалаларды, соның ішінде астанасы [[Дамаск]]іні [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|басып алды да]], 2000 жылдан бері билікте болған [[Башар әл-Асад]]ты билігінен тайдырды.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/oppozitsiya-damaskini-basyp-aldy-bashar-asad-elden-qashty-siriyada-ne-bolyp-zhatyr-/33231024.html |title= Оппозиция Дамаскіні басып алды. Башар Асад елден қашты. Сирияда не болып жатыр? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-12-08 |accessdate= 2024-12-09}}</ref> == Географиясы == {| class="wikitable" border="1" width ="60%" border = 2 align="center" !colspan="3"|Көрші мемлекеттер |----- | width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Солтүстік-батыс:''<br /> {{TUR}} | width ="30&nbsp;%" align="center" | ''Солтүстік:''<br /> {{TUR}} | width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Солтүстік-шығыс:''<br /> {{TUR}} |----- | width ="10&nbsp;%" align="center" | ''Батыс:''<br /> {{CYP}} • ''[[Жерорта теңізі]]'' | width ="35&nbsp;%" align="center" | [[Сурет:Brosen windrose.svg|50px]] | width ="30&nbsp;%" align="center" | ''Шығыс:''<br /> {{IRQ}} |----- | width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Оңтүстік-батыс''<br /> {{LBN}} • {{ISR}} | width ="30&nbsp;%" align="center" | ''Оңтүстік:''<br /> {{JOR}} • {{IRQ}} | width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Оңтүстік-шығыс:''<br /> {{IRQ}} |} Сирия аумағының көпшілік бөлігі үстіртті. Елдің батыс бөлігі қос тау тізбегінен тұрады, бұларды Сирия опырығы (Әл-Габ ойысы) бөліп жатыр. Батыс тізбегі Ансария жотасынан, шығыс тізбек Аз-Завия тауларынан, Антиливанның шығыс беткейлерінен және бұның оңтүстік жалғасы Аш-Шейх (Хермон) жотасынан (биіктігі 2814 м) қалыптасқан. Оңтүстік-батысын Ад-Друз (биіктігі 1803 м) вулкандық массиві, оңтүстік-шығысын Сирия шөлі, солтүстік-шығысын Жазире үстірті алып жатыр. Басты өзендері [[Евфрат]] (Сирия шегіндегі ұзындығы 675 км), Әл-Аси, [[Тигр]]. Ірі көлі — Хоме. Жері құмды саздақты, қиыршық тасты, сұр, қызыл қоңыр, өзен аңғарлары шалғынды, сортаң топырақты болып келеді. Жалпақ жапырақты, [[Мәңгі жасыл өсімдіктер|мәңгі жасыл ағаштар]], бұталар өседі. Жазықтық шөлді бөлігінде [[қасқыр]], [[қорқау қасқыр]], тұяқты [[сүтқоректілер]]ден [[бөкен]], жабайы есек, таулы өңірде [[аю]], [[қабан]], орман мысығы, безоар ешкісі кездеседі. [[Бауырымен жорғалаушылар]], [[кеміргіштер]] мекендейді. ===Пайдалы қазбалары=== Пайдалы қазындылары — мұнай, темір, марганец, мыс кентастары, хром, күкірт, фосфорит, қоңыр көмір. ===Климаты=== Климаты [[Субтропиктер|субтропиктік]] және [[Теңіздік климат|теңіздік]]. [[Қаңтар]]дың орташа температурасы 12°С, [[тамыз]]да 27°С. Жылдық жауын-шашын мөлшері 700–1500 мм. == Тарихы == === Ежелгі Сирия === [[Сурет:PalmyraPanoramaZoom.jpg|800px|thumb|center| [[Пальмира]] қаласының атақты шөлі (Б.д. I—II ғ.)]] [[Сурет:Syria bosra theater.jpg|thumb|[[Рим театры]], [[Босра]] қаласы]] Сирия жерін адамдар тас дәуірінен бастап мекендеген. Сирия тарихы б.з.б. 4-мыңжылдыққа жатады. [[Археология|Археологтар]] Сирияның әлем мәдениетінде үлкен үлесі барын дәлелдеген. Б.з.д. 2400–2500 жылдары [[Семиттер|Семит империясы]], орталығы [[Эбла]] [[Қызыл теңіз]]ден [[Кавказ]] артына дейін созылып жатқан. [[Эбла тілі]] [[Семиттер|семит тілдері]]нің ішіндегі көнесі болып есептеледі. [[Эбла кітапханасы]]нда 1975 жылы 17 мыңға жуық балшықтан жасалған тақтайшалар бар. * Б.з.б. 2-мыңжылдықтарда негізгі халқы көшпелі және жартылай көшпелі аморей (Амориттер) тайпалары болды. Кейіннен Сирия гиксостар тайпалық одағы құрамына енді. * Б.з.б. 8–6 ғасырларда Сирия [[Ассирия]], [[Вавилон]] патшалығы, Ахемен әулетіне бағынды. Б.з.б. 338 жылы [[Александр Македонский]] мемлекетіне, ол ыдыраған соң Селевки әулетіне қарады. * Б.з.б. 64 жылы Сирия Римге қосылып, оның аса маңызды және неғұрлым бай провинцияларының біріне айналды. * 4 ғасырдыңдың аяғынан Сирия Византия құрамында болды. Б.з.д. XXIII ғасырда империяны [[Аккад]] жаулап алды. Астанасын жермен жексен етті. Кейін Сирия жеріне ханаан тайпалары кіріп келді.<ref>[http://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/SIRIYA.html?page=0,15 Сирия тарихы]</ref> Ханаан тайпалары жайлап алған соң Б.з.д. 64 жылы Сирия жері Рим империясы қол астында болды. Б.з.д. XVI ғасыр мен XVI ғасыр аралығында Сирияның оңтүстігінде басында Египет перғауынынна бағынышты болған Дамас қаласы болған. ==== Пальмира ==== {{main|Пальмира}} Пальми́ра ({{lang-el|Παλμύρα}}, [[Арамейлер|арамейше]] көшірме, калька {{lang-he|תַּדְמוֹר}}, ''Тадмор'', «пальма қаласы») — бұрынғы гүлденіп тұрған қала, бүгіндері ежелгі римдік соңғы дәуірінің сәулетінің маңғаз құрылыстарының қалдықтарымен аты шыққан Сириядағы кедей елді мекен. Бұл жер {{coord|34|33|33|N|38|16|25|E|type:city_region:SY}}([[Ферро]] аралынан), шөлдің бір шұратты жерінде, [[Дамаск]] пен [[Евфрат]] арасында, біріншісінен 240 км солтүстік-шығысқа қарай, ал екіншісінен 140 км қашықтықта. ===Араб халифаты, Османлы империясы тұсында=== * 633 жылдан бастап [[Араб халифаты]]ның құрамына еніп, 661–750. [[Дамаск]] астана ретінде [[ислам]] діні орталықтарының біріне айналды. Сирия халқы арабтандырылып, мұсылман дініне көшті. * 750–878 жылдары [[Аббас әулеті]], кейіннен басқа да әулеттер билік жүргізді. 13 ғасырдың 2-жартысынан Сирия египет мәмлүктерінің билігінде болып, 1516–1918 жылдары [[Османлы империясы]]ның құрамына кірді. * 1918–1920 жылдары Сирияны [[Ұлыбритания|ағылшындар]] басып алды.<ref>[http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7 Сирия-Араб уикипедиясы]</ref> ===Француз мандаты=== 1920–1943 жылдары [[Франция|француз]] мандатына қарады. [[Бірінші дүниежүзілік соғыс]]ан кейін [[Османлы империясы]] ыдырады. 1920 жылы орталығы Дамаск болып Сирия Араб Патшалығы құрылды. [[Һашим әулеті|һашимиттер]] тайпасынан шыққан [[Файсал]] патша болып сайланды. Файсал кейін Ирак патшасы болды. Сирия тәуелсіздігі ұзаққа созылмады. Бірнеше айдан соң француз әскері Сирияға кіріп келді. Француз әскері Сирия әскерін 23 шілде күні Мейсалун асуында жеңді. 1922 жылы бұрынғы Түркия доминионы [[Ұлыбритания]] мен [[Франция]] арасында бөлінді.<ref name="WDL">{{cite web |url = http://www.wdl.org/en/item/400/ |title = Report of the Commission Entrusted by the Council with the Study of the Frontier between Syria and Iraq |website = [[World Digital Library]] |date = 1932 |accessdate = 2013-07-09 }}</ref> Ұлыбритания [[Иордания]] мен [[Палестина]] жеріне иелік етті. Ал қазіргі Сирия территориясы, [[Ливан]] Францияның иелігіне өтті. 1930 жылы Франция мандатын құптайтын, прзедиент сайлайтын, бірпалаталы жаңа [[конституция]] қабылданды. 1936 жылы Сирия мен Франция арасында Сирияның тәуелсіздігін қарастыратын келісімшартқа қол қойылды. Дегенмен Франция 1939 жылы Франция оны ратификациялаудан бас тартты. 1940 жылы Францияны неміс әскерлерінің оккупациялауына байланысты Сирия мемелкетінің басшылығы генерал Денцтің қолына өтті. 1941 жылғы 27 қыркүйекте Франция Сирияға тәуелсіздігін берді. Француз әскері [[Екінші Дүниежүзілік Соғыс]] біткенше Сирия жерінде қалды. 1945 жылғы 26 қаңтарда Сирия [[Германия]] мен [[Жапония]]ға қарсы соғыс ашқанын жариялады. 1946 жылы француз әскерлері Сириядан шығарылды.<ref name="WDL"/> ===Жаңа тарихы=== * 1943 жылғы желтоқсанда Сирия тәуелсіздігін алды. * 1945 жылғы наурызда Сирия Араб елдерінің лигасын құруға атсалысып, 1948–1949 жылдары [[Араб-Израиль соғыстары|араб-израиль соғысына]] қатысты. Египетке қарсы ағылшын-француз-израиль басқыншылығы кезінде (1956) Египетті қолдады. * 1958–1961 жылдары Сирия Египетпен бірігіп, [[Біріккен Араб Республикасы]]н (БАР) құрды. * 1961 жылы БАР құрамынан шығып, Сирия Араб Республикасы болып жарияланды. * 1967 жылғы маусымда [[Израиль]]дің шабуылына ұшырап, елдің бір бөлігі — [[Голан жотасы]]нан айырылды. Қалыптасқан қиын жағдайға байланысты генерал Хафиз әл-Асад бастаған әскерилер өкімет басына келді. * 1973 жылы ел конституциясы қабылданды. 1973 жылы қазанда Сирия Израильге қарсы соғыс қимылына қатысып, 1974 жылы [[Голан шыңдары]]н қайтарып алды. * 1976–2005 жылдары Сирияның [[бітімгершілік]] күштері Ливанға кіргізілді. * 1980–1988 жылдары [[Иран-Ирак соғысы]]нда [[Иран]]ды қолдады. * 1980–1990 жылдары Таяу Шығыстағы араб мемлекеттерімен достық қарым-қатынас орнатты. * 2005 жылғы көктемде Ливандағы бітімгершілік күштерін кері қайтарып алды. ==Сирия басшылары== ===Осман империясы тұсында=== Сирия Египеттің қоластынан 1517 жылы босады. 1517 жылы Осман сұлтаны [[I Селим]] Сирияны басып алды. [[Осман империясы]] тұсында Сирия 14 провинция-мухафазаға бөлінде. Әр мухафазаны губернатор-мухафиз басқарды. Мухафиздар тікелей Ыстамбұлға бағынды. XVIII ғасырда Сирия жеріне [[Наполеон]]ның әскерлері келді. 1833 жылы египеттік [[Мұхаммед Әли]] Сирияны бағындырғанымен, 1840 жылы [[Түркия]]ға қайта берді. === 1918–1920 жылдар аралығындағы басшылар === * [[Әли Риза Паша әр-Рикаби]]: 29 қыркүйек – 5 қазан 1918 * [[I Файсал]]: 5 қазан 1918 – 8 наурыз 1920 === Сирия патшасы, 1920 === * [[I Файсал]]: 8 наурыз – 28 шілде 1920 === Француз мандаты кезеңі, 1922—1936 === * [[Субхи Бей Баракат әл-Халиди]]: 28 маусым 1922 – 21 желтоқсан 1925 * [[Франсуа Пьер-Алип]]: 9 ақпан – 28 сәуір 1926 * [[Дамади Шахрияри Ахмад Нами Бей]]: 28 сәуір 1926 – 15 ақпан 1928 * [[Тәж эд-Дин әл-Хасани]]: 15 ақпан 1928 – 19 қараша 1931 * [[Мұхаммед Әли-Бей әл-Абид]]: 11 маусым 1932 – 21 желтоқсан 1936 === Сирия президенттері, 1936 – қазіргі күн === * [[Хашим әл-Атасси]]: 21 желтоқсан 1936 – 7 шілде 1939 * [[Бахиджаддин әл-Хатиб]]: 10 шілде 1939 – 16 қыркүйек 1941 * [[Халед Бей әл-Азем]]: 4 сәуір – 16 қыркүйек 1941 * [[Тәж эд-Дин әл-Хасани]]: 16 қыркүйек 1941 – 17 қаңтар 1943 * [[Джамиль әл-Ульши]]: 17 қаңтар – 25 наурыз 1943 * [[Ата Бей әл-Айюби]]: 25 наурыз – 17 тамыз 1943 * [[Шукри әл-Куатли]]: 17 тамыз 1943 – 30 наурыз 1949 * [[Хусни әз-Займ]]: 30 наурыз – 14 тамыз 1949 * [[Фаузи Селу]]: 3 желтоқсан 1951 – 11 шілде 1953 * [[Адиб аш-Шишакли]]: 11 шілде 1953 – 25 ақпан 1954 * [[Шукри әл-Куатли]]: 6 қыркүйек 1955 – 22 ақпан 1958 * [[Гамаль Әбділнасыр]]: 22 ақпан 1958 – 29 ақпан 1961 (''[[Біріккен Араб Республикасы|БАР]] құрамында'') * [[Назым әл-Кудси]]: 14 желтоқсан 1961 – 8 наурыз 1963 * [[Луаи әл-Атасси]]: 9 наурыз – 27 шілде 1963 * [[Әмин әл-Хафез]]: 27 маусым 1963 – 23 ақпан 1966 * [[Нұреддин әл-Атасси]]: 25 ақпан 1966 – 18 қараша 1970 * [[Хафиз әл-Асад]]: 22 ақпан 1971 – 10 маусым 2000 * [[Әбділ Халим Хаддам]]: 10 маусым – 17 шілде 2000 * [[Башар әл-Асад]]: 17 шілде 2000 – 8 желтоқсан 2024 * ''Лауазымы бос'': 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап == Халқы == {| class="wikitable" style="float: right; margin-left: 10px" ! colspan=4 align="center" style="background-color: #cfb" | Сирия халқының санағы<ref name=IEApop2011>[http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS CO2 Emissions from Fuel Combustion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111021013446/http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS |date=2011-10-21 }} Population 1971–2008 IEA ([http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106205757/http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf |date=2012-01-06 }} pages 83–85</ref> |- ! style="background-color: #cfb;" | Жыл ! style="background-color: #cfb;" | Миллион |---- | align="left" | 1971 || align="right"| 6.6 |---- | align="left" | 1990 || align="right"| 12.7 |---- | align="left" | 2009 || align="right"| 21.1 |----- | colspan=2 align=left | <small>Негіз: OECD/World Bank</small> |----- |} [[File:Syrian Bedouin Shepherd.jpg|thumb|160px|Сириялық бәдәуи]] [[Сурет:Syria-demography.png|thumb|330px|Сирияның халқы демографиясы]] [[Сурет:Syria pop.jpg|thumb|330px|Халықтың орналасу тығыздығы]] {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #ffffee; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95 %;" |----- ! Қала ! Халқы |----- | Б.д. дейін 10 000 | 200 000 |----- | Б.д. дейін1000 | 2 000 000 |----- | 1 | 2 000 000 |----- | 200 | 1 000 000 |----- | 500 | 3 000 000 |----- | 1000 | 3 000 000 |----- | 1200 | 5 000 000 |----- | 1500 | 1 500 000 |----- | 1800 | 1 000 000 |----- | 1900 | 1 000 000 |----- | 2000 | 16 071 000 |----- | 2010 | 22 838 000 |----- |} ===Этникалық құрамы=== Халқы 16 млн. 729 мың (2001). Негізінен сириялық арабтар, олардан басқа [[күрдтер]], [[армяндар]], [[түрікмендер]], [[шеркестер]], [[сығандар]] тұрады. Сириялықтар, сириялық арабтар — ұлт, Сирияның негізгі халқы. Саны 6,4 млн. жуық. Сондай-ақ 200 мыңнан астам Сириялықтар басқа елдерде (негізінен Оңтүстік Америкада) тұрады. Сириялықтардың аз ғана бөлігінде ру-тайпалық құрылыс сақталған (неғұрлым ірі тайпалар — [[федаан]], [[хадедийин]], [[мавали]], [[бени халед]], [[умур]]). Негізгі кәсібі — егіншілік, жартылай көшпелі мал шаруашылығы === Астанасы мен Ірі қалалары === {| {{prettytable}} |----- |colspan="7" align="center" bgcolor="#FFA500" | '''Сирия қалалары''' |----- |rowspan="2" align="center" bgcolor="#98FB98" | ''' ''' || colspan="2" align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Аталуы''' || colspan="2" align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Халқы''' || rowspan="2" align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Мухафаза''' |----- |align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Қазақша''' || align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Арабша''' || align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Санақ [[1981]]''' || align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Санақ [[2006]]''' |----- |align=right | 1. || [[Алеппо|Халеб (Алеппо)]] || align=right | حلب || align=right | 985.413 || align=right | 1.626.218 || [[Алеппо|Халеб (Алеппо)]] |----- |align=right | 2. || [[Дамаск]] || align=right | دمشق || align=right | 1.112.214 || align=right | 1.580.909 || [[Дамаск]] |----- |align=right | 3. || [[Хомс]] || align=right | حمص || align=right | 346.871 || align=right | 798.781 || [[Хомс (мухафаза)|Хомс]] |----- |align=right | 4. || [[Хама]] || align=right | حماه || align=right | 177.208 || align=right | 477.812 || [[Хама (мухафаза)|Хама]] |----- |align=right | 5. || [[Латакия]] || align=right | اللاذقية || align=right | 196.791 || align=right | 347.026 || [[Латакия (мухафаза)|Латакия]] |----- |align=right | 6. || [[Дейр-эз-Зор]] || align=right | دير الزور || align=right | 92.091 || align=right | 252.588 || [[Дейр-эз-Зор (мухафаза)|Дейр-эз-Зор]] |----- |align=right | 7. || [[Ракка]] || align=right | الرقة || align=right | 87.138 || align=right | 182.394 || [[Ракка (мухафаза)|Ракка]] |----- |align=right | 8. || [[Әл-Баб]] || align=right | الباب || align=right | 30.008 || align=right | 137.565 || [[Алеппо|Халеб (Алеппо)]] |----- |align=right | 9. || [[Идлиб]] || align=right | إدلب || align=right | 51.682 || align=right | 135.619 || [[Идлиб (мухафаза)|Идлиб]] |----- |align=right | 10. || [[Дума (Сирия)|Дума]] || align=right | دوما || align=right | 51.337 || align=right | 114.761 || [[Риф Дамаск]] |} [[Сурет:Damascus, Illustration for La Terre-Sainte et les lieux illustrés par les apôtres, by Adrien Egron, 1837 (35).jpg|thumb|210px|left|Дамаск, 1837 жыл]] [[Сурет:Damascus-30.jpg|thumb|rihgt|210px|Дамаск, XIX ғасыр соңы]] Астанасы [[Дамаск]] қаласы. Дамаск, Шам — Сирияның астанасы (1943 жылдан), ежелгі мәдениет орталығы. Дамаск туралы алғашқы жазба деректер б.з.б. 16 ғасырлардан бастап кездеседі. Қала [[Дамаск]] патшалығының орталығы (б.з.б. XI ғасыр – б.з.б. 732 жылы), кейіннен [[Ассирия]], [[Жаңа Вавилон]], [[Ахемен әулеті]], [[Македонский Александр|А. Македонский]], Селевеки әулеті, [[Рим]], [[Византия]] мемлекеттетерінің құрамында болды. 635 жылы қаланы [[арабтар]] жаулап алған соң, [[халифат]]тың астанасына (671–770) айналды. Аббас әулеті түсында астана [[Бағдат]] қаласына көшкен соң да, Дамаск діни, ғылыми-мәдени орталық ретіндегі мәртебесін жоғалтқан жоқ. IX–XIII ғасырлар аралығында кала ор түрлі мұсылман мемлекеттерінің, 1260–1516 жылдары мәмлүктердің, 1401 жылы [[Әмір Темір]] иелігінде болды. 1516–1518 жылдары Осман сүлтандығының құрамында, 1920–1943 жылдары [[Францияның мандатты территориясы]]. Сирияның астанасы. Дамаскдегі «Баб әс-сағир» (Кішкене қақпа) бейітінде ғұлама ғалым [[Әбу Насыр әл-Фараби]] жерленген.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> Дамаск — қазіргі дүние жүзі [[астана]]ларының ішіндегі ең ежелгісі. Оның [[Араб тілі|арабша]] атауы Димашқ немесе әш-Шам. ''Димашк'' сөзінің шығу төркіні жөнінде көптеген [[пайым]]даулар бар. Дамаск жөніндегі ең алғашқы еске алулар [[Перғауын|Египет перғауындарының]] XVIII әулетінің құжаттары мен [[аккад]] тақташаларында кездеседі. Онда кала ''Димаску'' немесе ''Димашка'' деп аталған. [[Арамей жазуы]]нда Дамаск ''Дурмешек'' және ''Думмешек'' деп аталған. Дамаск ескі [[Өсиет]]тің бірінші кітабында маңызды қолөнер және мәдени орталық ретінде еске алынады. Кейінірек Дамаск аталып кеткен қоныс [[Солтүстік Арабия]] шөлдерінен жайылымдар басып алуға шыққан көшпелі арамей тайпаларының кезінде жоғары гүлдену дәрежесіне жетті. Дамаск, ''Сури'', яғни Сирия еліндегі арамейлердің ең ірі орталықтарының біріне айналды. Дамаск орасан тарихи және мәдени құндылыққа ие, өйткені мұнда ежелгі және ортағасырлық архитектураның ескерткіштері сақталған. Кейбір орамдар [[Селевки әулеті|Селевкілер]] дәуірінде (б.з.д. 312–364 жылдары) салынған, көшелері тік бұрышты жоспарланған болып келеді. Римдіктер жаулап алған кезеңнен қала қамалдарының, қақпалардың орны, монументті арқаның құлаған қалдықтары мен коринфтік бағаналары бар Дамаск Юпитерінің қасиетті [[ғибадатхана]]сының қалдықтары сақталған.<ref>{{кітап|тақырыбы= Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы |авторы= Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова |орны= Алматы |баспасы= Мектеп баспасы |жыл= 2007 |isbn= 9965-36-216-5}}</ref> ===Тілі=== [[Сурет:Ananias house.jpg|thumb|rihgt|[[Әулие Анания]] храмы [[Дамаск]]]] Сирия араб тілінің сириялық диалектісінде сөйлейді. Ресми тілі — [[араб тілі]]. Елдің солтүстігінде [[күрд тілі]] қолданылады. Сонымен бірге [[Армян тілі]], [[Адыг (черкес) тілі]] және [[Түрікмен тілі]] де қолданыста бар. Біршама аудандарда ежелгі [[Арамей тілі]]нің диалектілері қолданылады. Шет тілдерінің қатарында — [[Орыс тілі]], [[Француз тілі]] және [[Ағылшын тілі]] қолданылады. ===Діні=== Тұрғындарының 90%-ы [[мұсылмандар]], қалғандары [[христиандар]] (православтар, католиктер, марониттер, т.б.). Мұсылмандардың 87 % — [[Сүннет|сунниттер]], қалған 13 % — [[әләуилер]] және [[Исмаилия|исмаилиттер]], сонымен бірге [[шииттер]] де бар. Олар [[2003 жыл]]ғы [[Ирак соғысы]]нан кейін көбейді. Христиандардың жартысы [[Антиохия православ шіркеуі|сириялық православтар]], 18 % — [[католиктер]] ([[Сирия католик шіркеуі]] және [[Мелькит католик шіркеуі]]). Сондай-ақ [[Армян апостол шіркеуі]] және [[Орыс православ шіркеуі]] бар. == Әкімшілік бөлінуі == Сирия 14 [[мухафаза]]ға бөлінеді, мухафазаны министрлер кабинеті бекіткен соң ІІМ тағайындайды. Әр мухафазада жергілікті парламент бар. Кунейтра мухафазасын 1973 жылы [[Израиль]] басып алған, біршама бөлігі [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] иелігінде. [[Сурет:Syrnumbered.png|400px|right]] {|class="wikitable sortable" |- !scope="col"|Нөмірі <br /> картада !scope="col"|Қазақша<br /> атауы !scope="col"|Арабша<br /> айтылуы !scope="col"|Халқы !scope="col"|Қала |- bgcolor="#EEEEEE" |1.|| [[Дамаск]]|| align="center" | دمشق ||4,500,000 || [[Дамаск]] |- bgcolor="#EEEEEE" |2.|| [[Дамаск (мухафаза)|Риф Дамаск]]|| align="center" | ریف دمشق||2,235,000||[[Дамаск]] |- bgcolor="#EEEEEE" |13.|| [[Дәйр-әл-Зор (мухафаза)|Дәйр-әз-Зор]]|| align="center" | دير الزور||1,040,000||[[Дәйр-әз-Зор]] |- bgcolor="#EEEEEE" |4.|| [[Дәрға (мухафаза)|Дәрға]]|| align="center" | درعا||858,000||[[Дәрға]] |- bgcolor="#EEEEEE" |10.|| [[Идлиб (провинция)|Идлиб]]|| align="center" | ادلب||1,288,000||[[Идлиб]] |- bgcolor="#EEEEEE" |8.|| [[Латакия (мухафаза)|Латакия]]|| align="center" | اللاذقية||891,000||[[Латакия]] |- bgcolor="#EEEEEE" |12.|| [[Ракка (мухафаза)|Ракка]]|| align="center" | الرقة||811,000||[[Ракка]] |- bgcolor="#EEEEEE" |7.|| [[Тартус (мухафаза)|Тартус]]|| align="center" | طرطوس||720,000||[[Тартус]] |- bgcolor="#EEEEEE" |11.|| [[Алеппо|Халаб мухафаза (Алеппо)]]|| align="center" | حلب||4,120,000||[[Алеппо|Халаб (Алеппо)]] |- bgcolor="#EEEEEE" |9.|| [[Хама (мухафаза)|Хама]]|| align="center" | حماه||1,416,000||[[Хама]] |- bgcolor="#EEEEEE" |14.|| [[Хасеке (мухафаза)|Хасеке]]|| align="center" | الحسكة||1,225,926||[[Хасеке]] |- bgcolor="#EEEEEE" |6.|| [[Хумс (мухафаза)|Хумс]]|| align="center" | حمص||1,561,000||[[Хумс]] |- bgcolor="#EEEEEE" |3.|| [[Әл-Кунейтра (мухафаза)|Әл-Кунейтра]]|| align="center" | القنيطرة||69,000||[[Әл-Кунейтра]] |- bgcolor="#EEEEEE" |5.|| [[әл-Сууәйда (мухафаза)|әл-Сууәйда]]|| align="center" | السويداء||304,000||[[әл-Сууәйда]] |- bgcolor="#EEEEEE" |} ==Мәдениеті== ===Білім саласы=== Сирия университеттері {| {{prettytable}} |----- bgcolor="#FFDEAD" ! реттік саны ! Қазақша ! Арабша ! Ағылшын тілінде |- | 1 || Дамаск университеті || جامعة دمشق || Damascus University |- |- | 2 || Алеппо университеті || جامعة حلب || University of Aleppo |- |- | 3 || әл-Бағс университеті || جامعة البعث || Al-Baath University |- |- | 4 || Тишрин университеті || جامعة تشرين || Tishreen University |- | 5 || Евфрат университеті || جامعة الفرات || |- | 6 || Сирия қашықтан оқыту университеті || الجامعة الافتراضية السورية || Syrian Virtual University |- |} === Мерекелері === {| {{prettytable}} |----- bgcolor="#FFDEAD" ! Уақыты ! Аталуы ! Арабша аталуы ! Ескерту |- | ''Уақыт ауысып отырады'' || [[Құрбан айт]] || عيد الاضحى المبارك || Құрбан айт |- |- | ''Уақыт ауысып отырады'' || [[Ораза айт]] || عيد الفطر || Ораза айт |- |- | ''Уақыт ауысып отырады'' || [[Мәуліт]] || المولد النبوي || Мұхаммед пайғамбардың туған күні |- |- | [[1 қаңтар]] || [[Жаңа жыл]] || عيد رأس السنة الميلادية || |- | [[8 наурыз]] || 8 наурыз Революциясы || ثورة الثامن من اذار || [[Баас]]тың мемлекет басына келуі |- | [[21 наурыз]] || Аналар күні || عيد الأم || |- | [[17 сәуір]] || Тәуелсіздік күні || عيد الجلاء || Соңғы француз әскерлерінің эвакуацияланған күні |- | ''Айырмашылығы бар'' || Григориан [[Пасха]]сы || عيد الفصح (غربي) || |- | ''Айырмашылығы бар'' || Викториан Пасхасы || عيد الفصح (شرقي) || |- | [[1 мамыр]] || Еңбекшілер күні || عيد العمال || |- | [[6 мамыр]] || Шаһидтер күні || عيد الشهداء || Сирия ұлтшылдарының қаза болған күні |- | [[6 қазан]] || Қазан азаттық күні || ذكرى حرب تشرين التحريرية || |- | [[25 желтоқсан]] || [[Рождество]] || عيد الميلاد المجيد || |} == Экономикасы == Сирия аграрлы-индустриалды ел. Экономиканың басты саласы — ауыл шаруашылығы. Дәнді дақылдардан бидай, арпа, сұлы, жүгері, т.б. егіледі. Мақта, қант қызылшасы, темекі, жеміс-жидек, жүзім өсіру, балық ш., жеңіл өнеркәсібі дамыған. Болат прокаттау, мұнай айыру, трактор құрастыру, т.б. өнеркәсіп салалары жұмыс істейді. Сыртқа мұнай және мұнай өнімдерін, мақта, тоқыма бұйымдарын, ауыл шаруашылық өнімдерін шығарады. Импортының негізін мәшина және жабдықтар, азық-түлік, қара металдар, ағаш құрайды. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлш. шамамен 1024 АҚШ долларына тең. Негізгі сауда серіктестері: [[Испания]], [[Франция]], [[Ұлыбритания]], [[Германия]]. ==Сирия газеттері== {| {{prettytable}} |----- bgcolor="#FFDEAD" ! Аталуы ! Арабша жазылуы ! Латынша жазылуы |- | Әл-Сәурә әл-Сурия || الثورة السورية || |- |- | Жарида Қасиуна әл-Сурия || جريدة قاسيون السورية || |- |- | Жаридату әл-Нур әл-Сурия || جريدة النور السورية || |- |- | Жаридату әл-Наһда әл-Сурия || جريدة النهضة السورية || |- |- | Жаридату Сурия әл-Хурра || جريدة سورية الحرة || |- |- | Жаридату Тишрин || جريدة تشرين || |- |- | Жарида Банйас әл-Сурия || جريدة بانياس السورية || |} == Транспорты == [[Сурет:Damascus-Hejaz station.jpg|thumb|right|300px|[[Дамаск]]ідегі Хижаз теміржол вокзалы]] === Автомобиль жолдары === Сирия тасжолдарының жалпы ұзындығы 36 377 км. Олардың ішінде: * Қатты қаптамамен — 26 299 км * Қатты қаптамасыз — 10 078 км === Темір жолдары === Темір жолдарының жалпы ұзындығы — 2 750 км. Сирияда темір жолдың екі түрі бар. 2423 км темір жол стандартты кәлия 1435 мм, 327 км — 1050 мм. 1050 мм жол Осман империясы тұсында [[XX ғасыр]]да салынып [[Дамаск]]пен [[Медине|Мединнің]] арасын жалғастырған. Қазіргі күні бұл темір жол қолданылмайды. === Әуе жолдары === [[Аэропорт]]тарының саны — 104 (1999), оның ішінде бетонды қаптамамен — 24. 3-і халықаралық статусқа ие. Мемлекеттік авиакомпаниясы — [[Syrianair]]. ''Сирия араб әуежолдары'' ({{lang-ar|مؤسسة الطيران العربية السورية}}; [[Ағылшын тілі|ағылш]]. — ''Syrian Arab Airlines'' / ''Syrianair'') — сириялық [[авиакомпания]], [[Дамаск]]іде орналасқан. === Әуе флоты === {| class="wikitable" ! Ұшақ||Саны||Орын саны||Ескерту |- |[[Аэробус A320-200]]||align=center|6|| 150 || |- |[[Боинг 727-200]]||align=center|6|| 189 || |- |[[Боинг 747SP]]||align=center|5|| 416 || |- |[[Антонов Ан-24/26]]||align=center|8|| 52 || |- |[[Ильюшин Ил-76]]||align=center|4|| — || |- |[[Туполев Ту-134]]||align=center|1|| 96 || |- |[[Яковлев Як-40]]||align=center|6|| 32 || |- |[[Ильюшин Ил-96]]||align=center| || 300—435 || ''+3 тпасырыста'' |- |[[Туполев Ту-204]]||align=center|4|| 210 || ''тапсырыс берілген'' |} === Құбыр транспорты === Жалпы құбыр магистралінің ұзындығы 1304 км, оның ішінде 515 — мұнай құбырлары. === Теңіз транспорты === Негізгі порттары Жерорта теңізінде: [[Тартус]], [[Латакия]], [[Банияс (Сирия)|Банияс]]. Тартуста Ресей базасы орналасқан [[ВМФ Ресей]].<ref>[https://archive.is/20120908104451/www.rbcdaily.ru/2008/08/20/focus/371723 Ресей выходит в Средиземноморье]</ref> == Қазақстан мен Сирия қарым қатынасы == Қазақстан Республикасы мен Сирия Араб Республикасы арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастар 1992 жылғы 28 наурызда орнатылды. Қазақстан мен Сирия арасындағы өзара қатынастарға қазіргі уақытта еліміздің Египеттегі Елшілігі жетекшілік етеді. 2007 жылғы сәуір айынан бастап Дамаск қаласында Қазақстанның Консулдығы жұмыс істейді. 2007 жылы қарашада ҚР Президенті [[Нұрсұлтан Назарбаев|Н.Назарбаевтың]] Дамаскіге жасаған бірінші ресми сапары екі ел арасындағы барлық салалардағы ынтымақтастықты жандандыруға елеулі серпін берді. Сапар қортындысы бойынша ҚР Сыртқы істер министрлігі мен САР Сыртқы істер министрлігі арасындағы Саяси консультациялар жөніндегі декларацияға, ҚР Үкіметі мен САР Үкіметі арасындағы Білім және ғылым саласындағы ынтымақтастық жөніндегі келісімге, ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі мен САР Ауыл шаруашылығы министрлігі арасындағы Өзара түсіністік, сондай-ақ Астана мен Дамаск арасындағы әріптестік қарым-қатынастар орнату меморандумдарына қол қойылды. Сапар шеңберінде Қазақстан-Сирия Іскерлік кеңесінің бірінші отырысы өткізілді. Қазақстанға САР бұрынғы Сыртқы істер министрі Фаруқ Шарааның (1992 жылы, наурыз), САР Экономика және сауда министрі А.Лютфидің (2005 жылы, тамыз), Сирияның қазіргі Сыртқы істер министрі Уалид әл-Муаллимның (2007 жылы, қыркүйек) сапарлары болды. Өткен жылдар ішінде Сирияда ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Ж.Тұяқбай (2004 жылы, маусым), ҚР Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрі М.Құл-Мұхаммед (2003 жылы, мамыр), ҚР Мәдениет және ақпарат министрі Е.Ертісбаев (2006 жылы, маусым), ҚР Индустрия және сауда министрі Ғ.Оразбақов (2007 жылы, шілде) болып қайтты. Екі елдің мәдени саладағы өзара іс-қимылында Дамаскіде жерленген қазақ халқының көрнекті ұлдары – ғалым, ойшыл Әбу Наср Әл-Фараби мен Египет пен Сирияның ХІІІ ғасырдағы билеушісі Сұлтан Аз-Захир Бейбарыстың тарихи мұраларына қатысты тақырып ерекше орын алады. 2007 жылы қазанда ҚР Үкіметі мен САР Үкіметі арасындағы Дамаск қаласында Әл-Фарабидің тарихи-мәдени орталығының және кесенесінің құрылысын салу, Сұлтан Аз-Захир Бейбарыс кесенесін қалпына келтірудегі ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Келісімге сәйкес, ҚР Үкіметі Әл-Фарабидің тарихи-мәдени орталығының және кесенесінің құрылысын салуға 29,6 млн. теңге және [[Сұлтан Аз-Захир Бейбарыс кесенесі]]н қалпына келтіру құрылысына 54,2 млн. теңге қаражат бөлді. Екі ел арасындағы тауар айналымы 2008 жылы 33 млн. 308,2 мың АҚШ долларды құрады (негізінен экспорт). 2009 жылы қаңтар мен мамыр айлары аралығындағы екіжақты сауда мөлшері 5,435 млн. АҚШ долларына жетті.<ref>[http://portal.mfa.kz/portal/page/portal/mfa/kz/content/policy/cooperation/asia_africa/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%20%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%20%D0%BC%D0%B5%D0%BD%20%D0%A1%D0%B8%D1%80%D0%B8 Қазақ Сирия қарым қатынасы]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> 2009 жылы 13 сәуірде Дамаск қаласында ҚР-ның Египеттегі Елшісі Бахтияр Тасымов Сирия Сыртқы істер министрі Уалид Әл-Муаллимге Қазақстанның Сирия Араб Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқару жөнінде Сенім грамоталарын тапсырды.<ref>[http://portal.mfa.kz/portal/page/portal/mfa/kz/content/News/nws2009/2009-04-133 Бахтияр Тасымов Уалид Әл-Муаллимге Сенім грамоталарын тапсырды]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ===Қазақстан мен Сирия арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастық=== Қазақстандық компаниялар Сирия нарығына үлкен қызығушылық білдіруде. Сол себепті екі үкімет жаңа сауда-экономикалық келісімге қол қоюы тиіс. Ал 1992 жылы қол қойылған келісім бұрынғы маңызынан айрылды. Өз кезегінде Сирия Араб республикасының экономика және сауда министрі Амер Лютфи Қазақстан жағына тоқыма және азық-түлік өнеркәсібі саласында бірлескен кәсіпорындар құруды ұсынды. «Қазақстан үшін Сирия арабия нарығына алтын көпір бола алады. Біз басқа да 17 араб мемлекетімен бірге арнаулы экономикалық аймаққа жатамыз. Бұл елдер үшін салық жеңілдіктерінің жүйесі жұмыс істейді. Біздің ел арқылы Қазақстан өз өнімдерін осы елдерге шығара алады», - деді А.Лютфи.<ref>[http://kaz.gazeta.kz/art.asp?aid=38609 Қазақстан мен Сирия сауда-экономикалық ынтымақтастық] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130610184130/http://kaz.gazeta.kz/art.asp?aid=38609 |date=2013-06-10 }}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Француз мандатындағы Ливан мен Сирия]] == Ескертпелер == {{Notelist}} ==Әдебиет== * Политическая история государств Азии и Африки, М., 1996; Андреев А.Р., * Сирия: история, народ, культура, К.—М., 2003; Шумов С.А., Страны мира, М., 2004; * Только факты, Гонконг, 2004; Васильев Л. С., История Востока, М., 2005.<ref>Қазақ энциклопедиясы, 7 том.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Syria}} *[http://www.esyria.sy/edamascus/ eDamascus] – Official website for Damascus *[http://ghn.globalheritagefund.org/?id=822 Explore Ancient City of Damascus with Google Earth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107024511/http://ghn.globalheritagefund.org/?id=822 |date=2012-01-07 }} on [[Global Heritage Network]] *[http://www.saudiaramcoworld.com/issue/197305/the.imperial.capital.htm Philip K. Hitt, ''The Imperial Capital'', 1973, Saudi Aramco World] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120818201329/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/197305/the.imperial.capital.htm |date=2012-08-18 }} * [http://collections.si.edu/search/results.jsp?date.slider=&date.slider=&date.slider=&q=ernst+herzfeld+&view=grid&fq=place:%22Damascus+%28Syria%29%22 Ernst Herzfeld Papers, Series 5: Drawings and Maps, Records of Damascus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111208030318/http://collections.si.edu/search/results.jsp?date.slider=&date.slider=&date.slider=&q=ernst+herzfeld+&view=grid&fq=place:%22Damascus+%28Syria%29%22 |date=2011-12-08 }} Collections Search Center, S.I.R.I.S., Smithsonian Institution, Washington, D.C. {{Навигациялық блок |тақырып = Сирия |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}}; |state = collapsed |Азия елдері |Орта Шығыс елдері |Жерорта теңізімен шектесетін елдер |Араб мемлекеттері Лигасы |Ислам ынтымақтастық ұйымы }} [[Санат:Сирия|*]] a02tt9khwws3z3r66ocu6gp3ekdhxcl 3409336 3409185 2024-12-12T11:16:01Z Dimash Kenesbek 102199 3409336 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғаға қатысы бар|Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|20241210}} {{ambox | text = Бұл мақала Сирияның қазіргі түрі туралы. Оның жақында ғана ыдыраған мемлекеті үшін [[Сирия Араб Республикасы]] мақаласын көріңіз. }} {{Мемлекет |Қазақша атауы = Сирия |Шынайы атауы = {{lang-ar|سُورِيَا}} |Септік = Сирия |Елтаңба = Coat of arms of Syria (2024–2024).svg |Байрақ = Flag of the Syrian revolution.svg |Ұраны = |Әнұранның аты = حُمَاةَ الدِّيَارِ»<br>«Отан қорғаушылары |Аудио = National Anthem of Syria.ogg | lat_dir = N| lat_deg = 35| lat_min = 18| lat_sec = 0 | lon_dir = E| lon_deg = 38| lon_min = 38| lon_sec = 0 | region = SY | CoordScale = 4000000 |Картада = Syria (orthographic projection).svg |карта тақырыбы = |Картада2 = |Үкімет түрі = [[Уақытша үкімет]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = |Тәуелсіздігін алды = |Тілі = [[араб тілі]] |Мемлекеттік діні = |Астанасы = [[Дамаск]] |Ірі қалалары = [[Алеппо]], [[Дамаск]], [[Хомс]] |Басшы қызметі = [[Сирия президенттерінің тізімі|Президенті]]<br />Вице-президенті<br />[[Сирия премьер-министрлердің тізімі|Премьер-министрі]] |Басшылары = ''Лауазымы бос''<br />''Лауазымы бос''<br />[[Мұхаммед әл-Башир]] |Жер аумағы = 185 180<ref>{{cite web |url=http://www.mofa.gov.sy/cweb/MOEX_NEW/syria/Overview.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20120511155611/http://mofa.gov.sy/cweb/MOEX_NEW/syria/Overview.htm|url-status=dead|archive-date=2012-05-11|title= Syrian ministry of foreign affairs}}</ref> |Жер аумағы бойынша орны = 87 |Судың үлесі = 1,1 |Этнохороним = |Жұрты = {{құлдырау}} 22 142 061 |Халық саны бойынша орны = 61 |Сарап жылы = 2022 |Санақ бойынша халық саны = 21 018 834 |Санақ жылы = 2010 |Халық тығыздығы = 118,3 |Тығыздық бойынша орны = 70 |ЖІӨ = |ЖІӨ сараптаған жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = 50,28 млрд.<ref name=CIA>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html |title=Syria |publisher=International Monetary Fund |accessdate= 22 April 2012}}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2015 |ЖІӨ (АҚТ) орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 2,900<ref name="CIA"/> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = |ЖІӨ (номинал) = 24,6 млрд.<ref name="CIA"/> |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2014 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны = 167 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 831<ref name="CIA"/> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = |АДИ = {{өзгеріссіз}} 0,536<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf|title=2018 Human Development Report |date=2017 |accessdate=15 December 2015 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2018 |АДИ бойынша орны = 155 |АДИ деңгейі = <span style="color:#e0584e">төмен</span> |Әуе компаниясы = |Валютасы = [[Сирия фунты]] (SYP) |Интернет үйшігі = [[.sy]] |ISO = |Телефон коды = 963 |Уақыт белдеуі = [[UTC+3:00|UTC+3]] |Түсініктемелер = }} '''Сирия''' ({{lang-ar|سوريا}}, ''Сурийә'') — [[Батыс Азия]]дағы мемлекет, [[Таяу Шығыс]] елдерінің бірі. Жер аумағы 185,2 мың шаршы километр, астанасы — [[Дамаск]] қаласы. Әкімшілік жағынан 14 мухафазға (провинцияға) бөлінеді. Ақша бірлігі — [[Сирия фунты]]. 1945 жылдан Сирия — [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның және [[Араб мемлекеттері Лигасы]]ның мүшесі. Сирия 2011 жылғы [[Араб көктемі]]нен бері [[Сирия азаматтық соғысы|ірі азаматтық соғыс]]та. Бірнеше мемлекет қатысқан бұл соғыстың себебінен өз үйінен 6 миллион босқын айырылды.{{efn|Бірнеше дереккөз: * <ref name="CNN OIC">{{cite news|date=2012-08-14|title=Regional group votes to suspend Syria; rebels claim downing of jet|publisher=[[CNN]]|url=http://edition.cnn.com/2012/08/13/world/meast/syria-unrest/index.html?hpt=hp_t1|accessdate=2012-08-14}} {{Wayback|date=2012-08-15|url=https://web.archive.org/web/20120815211356/http://edition.cnn.com/2012/08/13/world/meast/syria-unrest/index.html?hpt=hp_t1}}</ref> * {{Cite news|last=Alsharif|first=Asma|date=2012-08-16|title=Organization of Islamic Cooperation suspends Syria|publisher=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/article/us-syria-crisis-islamic-summit-idUSBRE87E19F20120816}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20220922013349/https://www.reuters.com/article/us-syria-crisis-islamic-summit-idUSBRE87E19F20120816|date=2022-09-22}} * {{Cite news|date=2012-08-16|title=Islamic bloc suspends Syria membership over crisis|publisher=[[Неміс толқыны]]|url=https://amp.dw.com/en/islamic-bloc-suspends-syria-membership-over-crisis/a-16169355|lang=en}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20180627112504/http://www.dw.com/en/islamic-bloc-suspends-syria-membership-over-crisis/a-16169355|date=2018-06-27}} * {{Cite news|date=2012-08-16|title=Organisation of Islamic Cooperation suspends Syria|work=Ahram Online|url=https://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/50565/World/Region/Organisation-of-Islamic-Cooperation-suspends-Syria.aspx|lang=en}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20180701041619/https://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/50565/World/Region/Organisation-of-Islamic-Cooperation-suspends-Syria.aspx|date=2018-07-01}} * {{Cite news|date=2012-08-16|title=OIC Suspends Syria Over Crackdown|publisher=[[Азаттық радиосы]]|url=https://www.rferl.org/amp/oic-suspends-syria/24678392.html|lang=en}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20230208075035/https://www.rferl.org/amp/oic-suspends-syria/24678392.html|date=2023-02-08}}}} 2024 жылдың соңына қарай [[Сириялық оппозиция]] елдегі ірі қалаларды, соның ішінде астанасы [[Дамаск]]іні [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|басып алды да]], 2000 жылдан бері билікте болған [[Башар әл-Асад]]ты билігінен тайдырды.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/oppozitsiya-damaskini-basyp-aldy-bashar-asad-elden-qashty-siriyada-ne-bolyp-zhatyr-/33231024.html |title= Оппозиция Дамаскіні басып алды. Башар Асад елден қашты. Сирияда не болып жатыр? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-12-08 |accessdate= 2024-12-09}}</ref> == Географиясы == {| class="wikitable" border="1" width ="60%" border = 2 align="center" !colspan="3"|Көрші мемлекеттер |----- | width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Солтүстік-батыс:''<br /> {{TUR}} | width ="30&nbsp;%" align="center" | ''Солтүстік:''<br /> {{TUR}} | width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Солтүстік-шығыс:''<br /> {{TUR}} |----- | width ="10&nbsp;%" align="center" | ''Батыс:''<br /> {{CYP}} • ''[[Жерорта теңізі]]'' | width ="35&nbsp;%" align="center" | [[Сурет:Brosen windrose.svg|50px]] | width ="30&nbsp;%" align="center" | ''Шығыс:''<br /> {{IRQ}} |----- | width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Оңтүстік-батыс''<br /> {{LBN}} • {{ISR}} | width ="30&nbsp;%" align="center" | ''Оңтүстік:''<br /> {{JOR}} • {{IRQ}} | width ="35&nbsp;%" align="center" | ''Оңтүстік-шығыс:''<br /> {{IRQ}} |} Сирия аумағының көпшілік бөлігі үстіртті. Елдің батыс бөлігі қос тау тізбегінен тұрады, бұларды Сирия опырығы (Әл-Габ ойысы) бөліп жатыр. Батыс тізбегі Ансария жотасынан, шығыс тізбек Аз-Завия тауларынан, Антиливанның шығыс беткейлерінен және бұның оңтүстік жалғасы Аш-Шейх (Хермон) жотасынан (биіктігі 2814 м) қалыптасқан. Оңтүстік-батысын Ад-Друз (биіктігі 1803 м) вулкандық массиві, оңтүстік-шығысын Сирия шөлі, солтүстік-шығысын Жазире үстірті алып жатыр. Басты өзендері [[Евфрат]] (Сирия шегіндегі ұзындығы 675 км), Әл-Аси, [[Тигр]]. Ірі көлі — Хоме. Жері құмды саздақты, қиыршық тасты, сұр, қызыл қоңыр, өзен аңғарлары шалғынды, сортаң топырақты болып келеді. Жалпақ жапырақты, [[Мәңгі жасыл өсімдіктер|мәңгі жасыл ағаштар]], бұталар өседі. Жазықтық шөлді бөлігінде [[қасқыр]], [[қорқау қасқыр]], тұяқты [[сүтқоректілер]]ден [[бөкен]], жабайы есек, таулы өңірде [[аю]], [[қабан]], орман мысығы, безоар ешкісі кездеседі. [[Бауырымен жорғалаушылар]], [[кеміргіштер]] мекендейді. ===Пайдалы қазбалары=== Пайдалы қазындылары — мұнай, темір, марганец, мыс кентастары, хром, күкірт, фосфорит, қоңыр көмір. ===Климаты=== Климаты [[Субтропиктер|субтропиктік]] және [[Теңіздік климат|теңіздік]]. [[Қаңтар]]дың орташа температурасы 12°С, [[тамыз]]да 27°С. Жылдық жауын-шашын мөлшері 700–1500 мм. == Тарихы == === Ежелгі Сирия === [[Сурет:PalmyraPanoramaZoom.jpg|800px|thumb|center| [[Пальмира]] қаласының атақты шөлі (Б.д. I—II ғ.)]] [[Сурет:Syria bosra theater.jpg|thumb|[[Рим театры]], [[Босра]] қаласы]] Сирия жерін адамдар тас дәуірінен бастап мекендеген. Сирия тарихы б.з.б. 4-мыңжылдыққа жатады. [[Археология|Археологтар]] Сирияның әлем мәдениетінде үлкен үлесі барын дәлелдеген. Б.з.д. 2400–2500 жылдары [[Семиттер|Семит империясы]], орталығы [[Эбла]] [[Қызыл теңіз]]ден [[Кавказ]] артына дейін созылып жатқан. [[Эбла тілі]] [[Семиттер|семит тілдері]]нің ішіндегі көнесі болып есептеледі. [[Эбла кітапханасы]]нда 1975 жылы 17 мыңға жуық балшықтан жасалған тақтайшалар бар. * Б.з.б. 2-мыңжылдықтарда негізгі халқы көшпелі және жартылай көшпелі аморей (Амориттер) тайпалары болды. Кейіннен Сирия гиксостар тайпалық одағы құрамына енді. * Б.з.б. 8–6 ғасырларда Сирия [[Ассирия]], [[Вавилон]] патшалығы, Ахемен әулетіне бағынды. Б.з.б. 338 жылы [[Александр Македонский]] мемлекетіне, ол ыдыраған соң Селевки әулетіне қарады. * Б.з.б. 64 жылы Сирия Римге қосылып, оның аса маңызды және неғұрлым бай провинцияларының біріне айналды. * 4 ғасырдыңдың аяғынан Сирия Византия құрамында болды. Б.з.д. XXIII ғасырда империяны [[Аккад]] жаулап алды. Астанасын жермен жексен етті. Кейін Сирия жеріне ханаан тайпалары кіріп келді.<ref>[http://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/SIRIYA.html?page=0,15 Сирия тарихы]</ref> Ханаан тайпалары жайлап алған соң Б.з.д. 64 жылы Сирия жері Рим империясы қол астында болды. Б.з.д. XVI ғасыр мен XVI ғасыр аралығында Сирияның оңтүстігінде басында Египет перғауынынна бағынышты болған Дамас қаласы болған. ==== Пальмира ==== {{main|Пальмира}} Пальми́ра ({{lang-el|Παλμύρα}}, [[Арамейлер|арамейше]] көшірме, калька {{lang-he|תַּדְמוֹר}}, ''Тадмор'', «пальма қаласы») — бұрынғы гүлденіп тұрған қала, бүгіндері ежелгі римдік соңғы дәуірінің сәулетінің маңғаз құрылыстарының қалдықтарымен аты шыққан Сириядағы кедей елді мекен. Бұл жер {{coord|34|33|33|N|38|16|25|E|type:city_region:SY}}([[Ферро]] аралынан), шөлдің бір шұратты жерінде, [[Дамаск]] пен [[Евфрат]] арасында, біріншісінен 240 км солтүстік-шығысқа қарай, ал екіншісінен 140 км қашықтықта. ===Араб халифаты, Османлы империясы тұсында=== * 633 жылдан бастап [[Араб халифаты]]ның құрамына еніп, 661–750. [[Дамаск]] астана ретінде [[ислам]] діні орталықтарының біріне айналды. Сирия халқы арабтандырылып, мұсылман дініне көшті. * 750–878 жылдары [[Аббас әулеті]], кейіннен басқа да әулеттер билік жүргізді. 13 ғасырдың 2-жартысынан Сирия египет мәмлүктерінің билігінде болып, 1516–1918 жылдары [[Османлы империясы]]ның құрамына кірді. * 1918–1920 жылдары Сирияны [[Ұлыбритания|ағылшындар]] басып алды.<ref>[http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7 Сирия-Араб уикипедиясы]</ref> ===Француз мандаты=== 1920–1943 жылдары [[Франция|француз]] мандатына қарады. [[Бірінші дүниежүзілік соғыс]]ан кейін [[Османлы империясы]] ыдырады. 1920 жылы орталығы Дамаск болып Сирия Араб Патшалығы құрылды. [[Һашим әулеті|һашимиттер]] тайпасынан шыққан [[Файсал]] патша болып сайланды. Файсал кейін Ирак патшасы болды. Сирия тәуелсіздігі ұзаққа созылмады. Бірнеше айдан соң француз әскері Сирияға кіріп келді. Француз әскері Сирия әскерін 23 шілде күні Мейсалун асуында жеңді. 1922 жылы бұрынғы Түркия доминионы [[Ұлыбритания]] мен [[Франция]] арасында бөлінді.<ref name="WDL">{{cite web |url = http://www.wdl.org/en/item/400/ |title = Report of the Commission Entrusted by the Council with the Study of the Frontier between Syria and Iraq |website = [[World Digital Library]] |date = 1932 |accessdate = 2013-07-09 }}</ref> Ұлыбритания [[Иордания]] мен [[Палестина]] жеріне иелік етті. Ал қазіргі Сирия территориясы, [[Ливан]] Францияның иелігіне өтті. 1930 жылы Франция мандатын құптайтын, прзедиент сайлайтын, бірпалаталы жаңа [[конституция]] қабылданды. 1936 жылы Сирия мен Франция арасында Сирияның тәуелсіздігін қарастыратын келісімшартқа қол қойылды. Дегенмен Франция 1939 жылы Франция оны ратификациялаудан бас тартты. 1940 жылы Францияны неміс әскерлерінің оккупациялауына байланысты Сирия мемелкетінің басшылығы генерал Денцтің қолына өтті. 1941 жылғы 27 қыркүйекте Франция Сирияға тәуелсіздігін берді. Француз әскері [[Екінші Дүниежүзілік Соғыс]] біткенше Сирия жерінде қалды. 1945 жылғы 26 қаңтарда Сирия [[Германия]] мен [[Жапония]]ға қарсы соғыс ашқанын жариялады. 1946 жылы француз әскерлері Сириядан шығарылды.<ref name="WDL"/> ===Жаңа тарихы=== * 1943 жылғы желтоқсанда Сирия тәуелсіздігін алды. * 1945 жылғы наурызда Сирия Араб елдерінің лигасын құруға атсалысып, 1948–1949 жылдары [[Араб-Израиль соғыстары|араб-израиль соғысына]] қатысты. Египетке қарсы ағылшын-француз-израиль басқыншылығы кезінде (1956) Египетті қолдады. * 1958–1961 жылдары Сирия Египетпен бірігіп, [[Біріккен Араб Республикасы]]н (БАР) құрды. * 1961 жылы БАР құрамынан шығып, Сирия Араб Республикасы болып жарияланды. * 1967 жылғы маусымда [[Израиль]]дің шабуылына ұшырап, елдің бір бөлігі — [[Голан жотасы]]нан айырылды. Қалыптасқан қиын жағдайға байланысты генерал Хафиз әл-Асад бастаған әскерилер өкімет басына келді. * 1973 жылы ел конституциясы қабылданды. 1973 жылы қазанда Сирия Израильге қарсы соғыс қимылына қатысып, 1974 жылы [[Голан шыңдары]]н қайтарып алды. * 1976–2005 жылдары Сирияның [[бітімгершілік]] күштері Ливанға кіргізілді. * 1980–1988 жылдары [[Иран-Ирак соғысы]]нда [[Иран]]ды қолдады. * 1980–1990 жылдары Таяу Шығыстағы араб мемлекеттерімен достық қарым-қатынас орнатты. * 2005 жылғы көктемде Ливандағы бітімгершілік күштерін кері қайтарып алды. ==Сирия басшылары== ===Осман империясы тұсында=== Сирия Египеттің қоластынан 1517 жылы босады. 1517 жылы Осман сұлтаны [[I Селим]] Сирияны басып алды. [[Осман империясы]] тұсында Сирия 14 провинция-мухафазаға бөлінде. Әр мухафазаны губернатор-мухафиз басқарды. Мухафиздар тікелей Ыстамбұлға бағынды. XVIII ғасырда Сирия жеріне [[Наполеон]]ның әскерлері келді. 1833 жылы египеттік [[Мұхаммед Әли]] Сирияны бағындырғанымен, 1840 жылы [[Түркия]]ға қайта берді. === 1918–1920 жылдар аралығындағы басшылар === * [[Әли Риза Паша әр-Рикаби]]: 29 қыркүйек – 5 қазан 1918 * [[I Файсал]]: 5 қазан 1918 – 8 наурыз 1920 === Сирия патшасы, 1920 === * [[I Файсал]]: 8 наурыз – 28 шілде 1920 === Француз мандаты кезеңі, 1922—1936 === * [[Субхи Бей Баракат әл-Халиди]]: 28 маусым 1922 – 21 желтоқсан 1925 * [[Франсуа Пьер-Алип]]: 9 ақпан – 28 сәуір 1926 * [[Дамади Шахрияри Ахмад Нами Бей]]: 28 сәуір 1926 – 15 ақпан 1928 * [[Тәж эд-Дин әл-Хасани]]: 15 ақпан 1928 – 19 қараша 1931 * [[Мұхаммед Әли-Бей әл-Абид]]: 11 маусым 1932 – 21 желтоқсан 1936 === Сирия президенттері, 1936 – қазіргі күн === * [[Хашим әл-Атасси]]: 21 желтоқсан 1936 – 7 шілде 1939 * [[Бахиджаддин әл-Хатиб]]: 10 шілде 1939 – 16 қыркүйек 1941 * [[Халед Бей әл-Азем]]: 4 сәуір – 16 қыркүйек 1941 * [[Тәж эд-Дин әл-Хасани]]: 16 қыркүйек 1941 – 17 қаңтар 1943 * [[Джамиль әл-Ульши]]: 17 қаңтар – 25 наурыз 1943 * [[Ата Бей әл-Айюби]]: 25 наурыз – 17 тамыз 1943 * [[Шукри әл-Куатли]]: 17 тамыз 1943 – 30 наурыз 1949 * [[Хусни әз-Займ]]: 30 наурыз – 14 тамыз 1949 * [[Фаузи Селу]]: 3 желтоқсан 1951 – 11 шілде 1953 * [[Адиб аш-Шишакли]]: 11 шілде 1953 – 25 ақпан 1954 * [[Шукри әл-Куатли]]: 6 қыркүйек 1955 – 22 ақпан 1958 * [[Гамаль Әбділнасыр]]: 22 ақпан 1958 – 29 ақпан 1961 (''[[Біріккен Араб Республикасы|БАР]] құрамында'') * [[Назым әл-Кудси]]: 14 желтоқсан 1961 – 8 наурыз 1963 * [[Луаи әл-Атасси]]: 9 наурыз – 27 шілде 1963 * [[Әмин әл-Хафез]]: 27 маусым 1963 – 23 ақпан 1966 * [[Нұреддин әл-Атасси]]: 25 ақпан 1966 – 18 қараша 1970 * [[Хафиз әл-Асад]]: 22 ақпан 1971 – 10 маусым 2000 * [[Әбділ Халим Хаддам]]: 10 маусым – 17 шілде 2000 * [[Башар әл-Асад]]: 17 шілде 2000 – 8 желтоқсан 2024 * ''Лауазымы бос'': 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап == Халқы == {| class="wikitable" style="float: right; margin-left: 10px" ! colspan=4 align="center" style="background-color: #cfb" | Сирия халқының санағы<ref name=IEApop2011>[http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS CO2 Emissions from Fuel Combustion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111021013446/http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS |date=2011-10-21 }} Population 1971–2008 IEA ([http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106205757/http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf |date=2012-01-06 }} pages 83–85</ref> |- ! style="background-color: #cfb;" | Жыл ! style="background-color: #cfb;" | Миллион |---- | align="left" | 1971 || align="right"| 6.6 |---- | align="left" | 1990 || align="right"| 12.7 |---- | align="left" | 2009 || align="right"| 21.1 |----- | colspan=2 align=left | <small>Негіз: OECD/World Bank</small> |----- |} [[File:Syrian Bedouin Shepherd.jpg|thumb|160px|Сириялық бәдәуи]] [[Сурет:Syria-demography.png|thumb|330px|Сирияның халқы демографиясы]] [[Сурет:Syria pop.jpg|thumb|330px|Халықтың орналасу тығыздығы]] {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #ffffee; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95 %;" |----- ! Қала ! Халқы |----- | Б.д. дейін 10 000 | 200 000 |----- | Б.д. дейін1000 | 2 000 000 |----- | 1 | 2 000 000 |----- | 200 | 1 000 000 |----- | 500 | 3 000 000 |----- | 1000 | 3 000 000 |----- | 1200 | 5 000 000 |----- | 1500 | 1 500 000 |----- | 1800 | 1 000 000 |----- | 1900 | 1 000 000 |----- | 2000 | 16 071 000 |----- | 2010 | 22 838 000 |----- |} ===Этникалық құрамы=== Халқы 16 млн. 729 мың (2001). Негізінен сириялық арабтар, олардан басқа [[күрдтер]], [[армяндар]], [[түрікмендер]], [[шеркестер]], [[сығандар]] тұрады. Сириялықтар, сириялық арабтар — ұлт, Сирияның негізгі халқы. Саны 6,4 млн. жуық. Сондай-ақ 200 мыңнан астам Сириялықтар басқа елдерде (негізінен Оңтүстік Америкада) тұрады. Сириялықтардың аз ғана бөлігінде ру-тайпалық құрылыс сақталған (неғұрлым ірі тайпалар — [[федаан]], [[хадедийин]], [[мавали]], [[бени халед]], [[умур]]). Негізгі кәсібі — егіншілік, жартылай көшпелі мал шаруашылығы === Астанасы мен Ірі қалалары === {| {{prettytable}} |----- |colspan="7" align="center" bgcolor="#FFA500" | '''Сирия қалалары''' |----- |rowspan="2" align="center" bgcolor="#98FB98" | ''' ''' || colspan="2" align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Аталуы''' || colspan="2" align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Халқы''' || rowspan="2" align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Мухафаза''' |----- |align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Қазақша''' || align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Арабша''' || align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Санақ [[1981]]''' || align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Санақ [[2006]]''' |----- |align=right | 1. || [[Алеппо|Халеб (Алеппо)]] || align=right | حلب || align=right | 985.413 || align=right | 1.626.218 || [[Алеппо|Халеб (Алеппо)]] |----- |align=right | 2. || [[Дамаск]] || align=right | دمشق || align=right | 1.112.214 || align=right | 1.580.909 || [[Дамаск]] |----- |align=right | 3. || [[Хомс]] || align=right | حمص || align=right | 346.871 || align=right | 798.781 || [[Хомс (мухафаза)|Хомс]] |----- |align=right | 4. || [[Хама]] || align=right | حماه || align=right | 177.208 || align=right | 477.812 || [[Хама (мухафаза)|Хама]] |----- |align=right | 5. || [[Латакия]] || align=right | اللاذقية || align=right | 196.791 || align=right | 347.026 || [[Латакия (мухафаза)|Латакия]] |----- |align=right | 6. || [[Дейр-эз-Зор]] || align=right | دير الزور || align=right | 92.091 || align=right | 252.588 || [[Дейр-эз-Зор (мухафаза)|Дейр-эз-Зор]] |----- |align=right | 7. || [[Ракка]] || align=right | الرقة || align=right | 87.138 || align=right | 182.394 || [[Ракка (мухафаза)|Ракка]] |----- |align=right | 8. || [[Әл-Баб]] || align=right | الباب || align=right | 30.008 || align=right | 137.565 || [[Алеппо|Халеб (Алеппо)]] |----- |align=right | 9. || [[Идлиб]] || align=right | إدلب || align=right | 51.682 || align=right | 135.619 || [[Идлиб (мухафаза)|Идлиб]] |----- |align=right | 10. || [[Дума (Сирия)|Дума]] || align=right | دوما || align=right | 51.337 || align=right | 114.761 || [[Риф Дамаск]] |} [[Сурет:Damascus, Illustration for La Terre-Sainte et les lieux illustrés par les apôtres, by Adrien Egron, 1837 (35).jpg|thumb|210px|left|Дамаск, 1837 жыл]] [[Сурет:Damascus-30.jpg|thumb|rihgt|210px|Дамаск, XIX ғасыр соңы]] Астанасы [[Дамаск]] қаласы. Дамаск, Шам — Сирияның астанасы (1943 жылдан), ежелгі мәдениет орталығы. Дамаск туралы алғашқы жазба деректер б.з.б. 16 ғасырлардан бастап кездеседі. Қала [[Дамаск]] патшалығының орталығы (б.з.б. XI ғасыр – б.з.б. 732 жылы), кейіннен [[Ассирия]], [[Жаңа Вавилон]], [[Ахемен әулеті]], [[Македонский Александр|А. Македонский]], Селевеки әулеті, [[Рим]], [[Византия]] мемлекеттетерінің құрамында болды. 635 жылы қаланы [[арабтар]] жаулап алған соң, [[халифат]]тың астанасына (671–770) айналды. Аббас әулеті түсында астана [[Бағдат]] қаласына көшкен соң да, Дамаск діни, ғылыми-мәдени орталық ретіндегі мәртебесін жоғалтқан жоқ. IX–XIII ғасырлар аралығында кала ор түрлі мұсылман мемлекеттерінің, 1260–1516 жылдары мәмлүктердің, 1401 жылы [[Әмір Темір]] иелігінде болды. 1516–1518 жылдары Осман сүлтандығының құрамында, 1920–1943 жылдары [[Францияның мандатты территориясы]]. Сирияның астанасы. Дамаскдегі «Баб әс-сағир» (Кішкене қақпа) бейітінде ғұлама ғалым [[Әбу Насыр әл-Фараби]] жерленген.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> Дамаск — қазіргі дүние жүзі [[астана]]ларының ішіндегі ең ежелгісі. Оның [[Араб тілі|арабша]] атауы Димашқ немесе әш-Шам. ''Димашк'' сөзінің шығу төркіні жөнінде көптеген [[пайым]]даулар бар. Дамаск жөніндегі ең алғашқы еске алулар [[Перғауын|Египет перғауындарының]] XVIII әулетінің құжаттары мен [[аккад]] тақташаларында кездеседі. Онда кала ''Димаску'' немесе ''Димашка'' деп аталған. [[Арамей жазуы]]нда Дамаск ''Дурмешек'' және ''Думмешек'' деп аталған. Дамаск ескі [[Өсиет]]тің бірінші кітабында маңызды қолөнер және мәдени орталық ретінде еске алынады. Кейінірек Дамаск аталып кеткен қоныс [[Солтүстік Арабия]] шөлдерінен жайылымдар басып алуға шыққан көшпелі арамей тайпаларының кезінде жоғары гүлдену дәрежесіне жетті. Дамаск, ''Сури'', яғни Сирия еліндегі арамейлердің ең ірі орталықтарының біріне айналды. Дамаск орасан тарихи және мәдени құндылыққа ие, өйткені мұнда ежелгі және ортағасырлық архитектураның ескерткіштері сақталған. Кейбір орамдар [[Селевки әулеті|Селевкілер]] дәуірінде (б.з.д. 312–364 жылдары) салынған, көшелері тік бұрышты жоспарланған болып келеді. Римдіктер жаулап алған кезеңнен қала қамалдарының, қақпалардың орны, монументті арқаның құлаған қалдықтары мен коринфтік бағаналары бар Дамаск Юпитерінің қасиетті [[ғибадатхана]]сының қалдықтары сақталған.<ref>{{кітап|тақырыбы= Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы |авторы= Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова |орны= Алматы |баспасы= Мектеп баспасы |жыл= 2007 |isbn= 9965-36-216-5}}</ref> ===Тілі=== [[Сурет:Ananias house.jpg|thumb|rihgt|[[Әулие Анания]] храмы [[Дамаск]]]] Сирия араб тілінің сириялық диалектісінде сөйлейді. Ресми тілі — [[араб тілі]]. Елдің солтүстігінде [[күрд тілі]] қолданылады. Сонымен бірге [[Армян тілі]], [[Адыг (черкес) тілі]] және [[Түрікмен тілі]] де қолданыста бар. Біршама аудандарда ежелгі [[Арамей тілі]]нің диалектілері қолданылады. Шет тілдерінің қатарында — [[Орыс тілі]], [[Француз тілі]] және [[Ағылшын тілі]] қолданылады. ===Діні=== Тұрғындарының 90%-ы [[мұсылмандар]], қалғандары [[христиандар]] (православтар, католиктер, марониттер, т.б.). Мұсылмандардың 87 % — [[Сүннет|сунниттер]], қалған 13 % — [[әләуилер]] және [[Исмаилия|исмаилиттер]], сонымен бірге [[шииттер]] де бар. Олар [[2003 жыл]]ғы [[Ирак соғысы]]нан кейін көбейді. Христиандардың жартысы [[Антиохия православ шіркеуі|сириялық православтар]], 18 % — [[католиктер]] ([[Сирия католик шіркеуі]] және [[Мелькит католик шіркеуі]]). Сондай-ақ [[Армян апостол шіркеуі]] және [[Орыс православ шіркеуі]] бар. == Әкімшілік бөлінуі == Сирия 14 [[мухафаза]]ға бөлінеді, мухафазаны министрлер кабинеті бекіткен соң ІІМ тағайындайды. Әр мухафазада жергілікті парламент бар. Кунейтра мухафазасын 1973 жылы [[Израиль]] басып алған, біршама бөлігі [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] иелігінде. [[Сурет:Syrnumbered.png|400px|right]] {|class="wikitable sortable" |- !scope="col"|Нөмірі <br /> картада !scope="col"|Қазақша<br /> атауы !scope="col"|Арабша<br /> айтылуы !scope="col"|Халқы !scope="col"|Қала |- bgcolor="#EEEEEE" |1.|| [[Дамаск]]|| align="center" | دمشق ||4,500,000 || [[Дамаск]] |- bgcolor="#EEEEEE" |2.|| [[Дамаск (мухафаза)|Риф Дамаск]]|| align="center" | ریف دمشق||2,235,000||[[Дамаск]] |- bgcolor="#EEEEEE" |13.|| [[Дәйр-әл-Зор (мухафаза)|Дәйр-әз-Зор]]|| align="center" | دير الزور||1,040,000||[[Дәйр-әз-Зор]] |- bgcolor="#EEEEEE" |4.|| [[Дәрға (мухафаза)|Дәрға]]|| align="center" | درعا||858,000||[[Дәрға]] |- bgcolor="#EEEEEE" |10.|| [[Идлиб (провинция)|Идлиб]]|| align="center" | ادلب||1,288,000||[[Идлиб]] |- bgcolor="#EEEEEE" |8.|| [[Латакия (мухафаза)|Латакия]]|| align="center" | اللاذقية||891,000||[[Латакия]] |- bgcolor="#EEEEEE" |12.|| [[Ракка (мухафаза)|Ракка]]|| align="center" | الرقة||811,000||[[Ракка]] |- bgcolor="#EEEEEE" |7.|| [[Тартус (мухафаза)|Тартус]]|| align="center" | طرطوس||720,000||[[Тартус]] |- bgcolor="#EEEEEE" |11.|| [[Алеппо|Халаб мухафаза (Алеппо)]]|| align="center" | حلب||4,120,000||[[Алеппо|Халаб (Алеппо)]] |- bgcolor="#EEEEEE" |9.|| [[Хама (мухафаза)|Хама]]|| align="center" | حماه||1,416,000||[[Хама]] |- bgcolor="#EEEEEE" |14.|| [[Хасеке (мухафаза)|Хасеке]]|| align="center" | الحسكة||1,225,926||[[Хасеке]] |- bgcolor="#EEEEEE" |6.|| [[Хумс (мухафаза)|Хумс]]|| align="center" | حمص||1,561,000||[[Хумс]] |- bgcolor="#EEEEEE" |3.|| [[Әл-Кунейтра (мухафаза)|Әл-Кунейтра]]|| align="center" | القنيطرة||69,000||[[Әл-Кунейтра]] |- bgcolor="#EEEEEE" |5.|| [[әл-Сууәйда (мухафаза)|әл-Сууәйда]]|| align="center" | السويداء||304,000||[[әл-Сууәйда]] |- bgcolor="#EEEEEE" |} ==Мәдениеті== ===Білім саласы=== Сирия университеттері {| {{prettytable}} |----- bgcolor="#FFDEAD" ! реттік саны ! Қазақша ! Арабша ! Ағылшын тілінде |- | 1 || Дамаск университеті || جامعة دمشق || Damascus University |- |- | 2 || Алеппо университеті || جامعة حلب || University of Aleppo |- |- | 3 || әл-Бағс университеті || جامعة البعث || Al-Baath University |- |- | 4 || Тишрин университеті || جامعة تشرين || Tishreen University |- | 5 || Евфрат университеті || جامعة الفرات || |- | 6 || Сирия қашықтан оқыту университеті || الجامعة الافتراضية السورية || Syrian Virtual University |- |} === Мерекелері === {| {{prettytable}} |----- bgcolor="#FFDEAD" ! Уақыты ! Аталуы ! Арабша аталуы ! Ескерту |- | ''Уақыт ауысып отырады'' || [[Құрбан айт]] || عيد الاضحى المبارك || Құрбан айт |- |- | ''Уақыт ауысып отырады'' || [[Ораза айт]] || عيد الفطر || Ораза айт |- |- | ''Уақыт ауысып отырады'' || [[Мәуліт]] || المولد النبوي || Мұхаммед пайғамбардың туған күні |- |- | [[1 қаңтар]] || [[Жаңа жыл]] || عيد رأس السنة الميلادية || |- | [[8 наурыз]] || 8 наурыз Революциясы || ثورة الثامن من اذار || [[Баас]]тың мемлекет басына келуі |- | [[21 наурыз]] || Аналар күні || عيد الأم || |- | [[17 сәуір]] || Тәуелсіздік күні || عيد الجلاء || Соңғы француз әскерлерінің эвакуацияланған күні |- | ''Айырмашылығы бар'' || Григориан [[Пасха]]сы || عيد الفصح (غربي) || |- | ''Айырмашылығы бар'' || Викториан Пасхасы || عيد الفصح (شرقي) || |- | [[1 мамыр]] || Еңбекшілер күні || عيد العمال || |- | [[6 мамыр]] || Шаһидтер күні || عيد الشهداء || Сирия ұлтшылдарының қаза болған күні |- | [[6 қазан]] || Қазан азаттық күні || ذكرى حرب تشرين التحريرية || |- | [[25 желтоқсан]] || [[Рождество]] || عيد الميلاد المجيد || |} == Экономикасы == Сирия аграрлы-индустриалды ел. Экономиканың басты саласы — ауыл шаруашылығы. Дәнді дақылдардан бидай, арпа, сұлы, жүгері, т.б. егіледі. Мақта, қант қызылшасы, темекі, жеміс-жидек, жүзім өсіру, балық ш., жеңіл өнеркәсібі дамыған. Болат прокаттау, мұнай айыру, трактор құрастыру, т.б. өнеркәсіп салалары жұмыс істейді. Сыртқа мұнай және мұнай өнімдерін, мақта, тоқыма бұйымдарын, ауыл шаруашылық өнімдерін шығарады. Импортының негізін мәшина және жабдықтар, азық-түлік, қара металдар, ағаш құрайды. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлш. шамамен 1024 АҚШ долларына тең. Негізгі сауда серіктестері: [[Испания]], [[Франция]], [[Ұлыбритания]], [[Германия]]. ==Сирия газеттері== {| {{prettytable}} |----- bgcolor="#FFDEAD" ! Аталуы ! Арабша жазылуы ! Латынша жазылуы |- | Әл-Сәурә әл-Сурия || الثورة السورية || |- |- | Жарида Қасиуна әл-Сурия || جريدة قاسيون السورية || |- |- | Жаридату әл-Нур әл-Сурия || جريدة النور السورية || |- |- | Жаридату әл-Наһда әл-Сурия || جريدة النهضة السورية || |- |- | Жаридату Сурия әл-Хурра || جريدة سورية الحرة || |- |- | Жаридату Тишрин || جريدة تشرين || |- |- | Жарида Банйас әл-Сурия || جريدة بانياس السورية || |} == Транспорты == [[Сурет:Damascus-Hejaz station.jpg|thumb|right|300px|[[Дамаск]]ідегі Хижаз теміржол вокзалы]] === Автомобиль жолдары === Сирия тасжолдарының жалпы ұзындығы 36 377 км. Олардың ішінде: * Қатты қаптамамен — 26 299 км * Қатты қаптамасыз — 10 078 км === Темір жолдары === Темір жолдарының жалпы ұзындығы — 2 750 км. Сирияда темір жолдың екі түрі бар. 2423 км темір жол стандартты кәлия 1435 мм, 327 км — 1050 мм. 1050 мм жол Осман империясы тұсында [[XX ғасыр]]да салынып [[Дамаск]]пен [[Медине|Мединнің]] арасын жалғастырған. Қазіргі күні бұл темір жол қолданылмайды. === Әуе жолдары === [[Аэропорт]]тарының саны — 104 (1999), оның ішінде бетонды қаптамамен — 24. 3-і халықаралық статусқа ие. Мемлекеттік авиакомпаниясы — [[Syrianair]]. ''Сирия араб әуежолдары'' ({{lang-ar|مؤسسة الطيران العربية السورية}}; [[Ағылшын тілі|ағылш]]. — ''Syrian Arab Airlines'' / ''Syrianair'') — сириялық [[авиакомпания]], [[Дамаск]]іде орналасқан. === Әуе флоты === {| class="wikitable" ! Ұшақ||Саны||Орын саны||Ескерту |- |[[Аэробус A320-200]]||align=center|6|| 150 || |- |[[Боинг 727-200]]||align=center|6|| 189 || |- |[[Боинг 747SP]]||align=center|5|| 416 || |- |[[Антонов Ан-24/26]]||align=center|8|| 52 || |- |[[Ильюшин Ил-76]]||align=center|4|| — || |- |[[Туполев Ту-134]]||align=center|1|| 96 || |- |[[Яковлев Як-40]]||align=center|6|| 32 || |- |[[Ильюшин Ил-96]]||align=center| || 300—435 || ''+3 тпасырыста'' |- |[[Туполев Ту-204]]||align=center|4|| 210 || ''тапсырыс берілген'' |} === Құбыр транспорты === Жалпы құбыр магистралінің ұзындығы 1304 км, оның ішінде 515 — мұнай құбырлары. === Теңіз транспорты === Негізгі порттары Жерорта теңізінде: [[Тартус]], [[Латакия]], [[Банияс (Сирия)|Банияс]]. Тартуста Ресей базасы орналасқан [[ВМФ Ресей]].<ref>[https://archive.is/20120908104451/www.rbcdaily.ru/2008/08/20/focus/371723 Ресей выходит в Средиземноморье]</ref> == Қазақстан мен Сирия қарым қатынасы == Қазақстан Республикасы мен Сирия Араб Республикасы арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастар 1992 жылғы 28 наурызда орнатылды. Қазақстан мен Сирия арасындағы өзара қатынастарға қазіргі уақытта еліміздің Египеттегі Елшілігі жетекшілік етеді. 2007 жылғы сәуір айынан бастап Дамаск қаласында Қазақстанның Консулдығы жұмыс істейді. 2007 жылы қарашада ҚР Президенті [[Нұрсұлтан Назарбаев|Н.Назарбаевтың]] Дамаскіге жасаған бірінші ресми сапары екі ел арасындағы барлық салалардағы ынтымақтастықты жандандыруға елеулі серпін берді. Сапар қортындысы бойынша ҚР Сыртқы істер министрлігі мен САР Сыртқы істер министрлігі арасындағы Саяси консультациялар жөніндегі декларацияға, ҚР Үкіметі мен САР Үкіметі арасындағы Білім және ғылым саласындағы ынтымақтастық жөніндегі келісімге, ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі мен САР Ауыл шаруашылығы министрлігі арасындағы Өзара түсіністік, сондай-ақ Астана мен Дамаск арасындағы әріптестік қарым-қатынастар орнату меморандумдарына қол қойылды. Сапар шеңберінде Қазақстан-Сирия Іскерлік кеңесінің бірінші отырысы өткізілді. Қазақстанға САР бұрынғы Сыртқы істер министрі Фаруқ Шарааның (1992 жылы, наурыз), САР Экономика және сауда министрі А.Лютфидің (2005 жылы, тамыз), Сирияның қазіргі Сыртқы істер министрі Уалид әл-Муаллимның (2007 жылы, қыркүйек) сапарлары болды. Өткен жылдар ішінде Сирияда ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Ж.Тұяқбай (2004 жылы, маусым), ҚР Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрі М.Құл-Мұхаммед (2003 жылы, мамыр), ҚР Мәдениет және ақпарат министрі Е.Ертісбаев (2006 жылы, маусым), ҚР Индустрия және сауда министрі Ғ.Оразбақов (2007 жылы, шілде) болып қайтты. Екі елдің мәдени саладағы өзара іс-қимылында Дамаскіде жерленген қазақ халқының көрнекті ұлдары – ғалым, ойшыл Әбу Наср Әл-Фараби мен Египет пен Сирияның ХІІІ ғасырдағы билеушісі Сұлтан Аз-Захир Бейбарыстың тарихи мұраларына қатысты тақырып ерекше орын алады. 2007 жылы қазанда ҚР Үкіметі мен САР Үкіметі арасындағы Дамаск қаласында Әл-Фарабидің тарихи-мәдени орталығының және кесенесінің құрылысын салу, Сұлтан Аз-Захир Бейбарыс кесенесін қалпына келтірудегі ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Келісімге сәйкес, ҚР Үкіметі Әл-Фарабидің тарихи-мәдени орталығының және кесенесінің құрылысын салуға 29,6 млн. теңге және [[Сұлтан Аз-Захир Бейбарыс кесенесі]]н қалпына келтіру құрылысына 54,2 млн. теңге қаражат бөлді. Екі ел арасындағы тауар айналымы 2008 жылы 33 млн. 308,2 мың АҚШ долларды құрады (негізінен экспорт). 2009 жылы қаңтар мен мамыр айлары аралығындағы екіжақты сауда мөлшері 5,435 млн. АҚШ долларына жетті.<ref>[http://portal.mfa.kz/portal/page/portal/mfa/kz/content/policy/cooperation/asia_africa/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%20%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%20%D0%BC%D0%B5%D0%BD%20%D0%A1%D0%B8%D1%80%D0%B8 Қазақ Сирия қарым қатынасы]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> 2009 жылы 13 сәуірде Дамаск қаласында ҚР-ның Египеттегі Елшісі Бахтияр Тасымов Сирия Сыртқы істер министрі Уалид Әл-Муаллимге Қазақстанның Сирия Араб Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқару жөнінде Сенім грамоталарын тапсырды.<ref>[http://portal.mfa.kz/portal/page/portal/mfa/kz/content/News/nws2009/2009-04-133 Бахтияр Тасымов Уалид Әл-Муаллимге Сенім грамоталарын тапсырды]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ===Қазақстан мен Сирия арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастық=== Қазақстандық компаниялар Сирия нарығына үлкен қызығушылық білдіруде. Сол себепті екі үкімет жаңа сауда-экономикалық келісімге қол қоюы тиіс. Ал 1992 жылы қол қойылған келісім бұрынғы маңызынан айрылды. Өз кезегінде Сирия Араб республикасының экономика және сауда министрі Амер Лютфи Қазақстан жағына тоқыма және азық-түлік өнеркәсібі саласында бірлескен кәсіпорындар құруды ұсынды. «Қазақстан үшін Сирия арабия нарығына алтын көпір бола алады. Біз басқа да 17 араб мемлекетімен бірге арнаулы экономикалық аймаққа жатамыз. Бұл елдер үшін салық жеңілдіктерінің жүйесі жұмыс істейді. Біздің ел арқылы Қазақстан өз өнімдерін осы елдерге шығара алады», - деді А.Лютфи.<ref>[http://kaz.gazeta.kz/art.asp?aid=38609 Қазақстан мен Сирия сауда-экономикалық ынтымақтастық] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130610184130/http://kaz.gazeta.kz/art.asp?aid=38609 |date=2013-06-10 }}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Француз мандатындағы Ливан мен Сирия]] == Ескертпелер == {{Notelist}} ==Әдебиет== * Политическая история государств Азии и Африки, М., 1996; Андреев А.Р., * Сирия: история, народ, культура, К.—М., 2003; Шумов С.А., Страны мира, М., 2004; * Только факты, Гонконг, 2004; Васильев Л. С., История Востока, М., 2005.<ref>Қазақ энциклопедиясы, 7 том.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Syria}} *[http://www.esyria.sy/edamascus/ eDamascus] – Official website for Damascus *[http://ghn.globalheritagefund.org/?id=822 Explore Ancient City of Damascus with Google Earth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107024511/http://ghn.globalheritagefund.org/?id=822 |date=2012-01-07 }} on [[Global Heritage Network]] *[http://www.saudiaramcoworld.com/issue/197305/the.imperial.capital.htm Philip K. Hitt, ''The Imperial Capital'', 1973, Saudi Aramco World] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120818201329/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/197305/the.imperial.capital.htm |date=2012-08-18 }} * [http://collections.si.edu/search/results.jsp?date.slider=&date.slider=&date.slider=&q=ernst+herzfeld+&view=grid&fq=place:%22Damascus+%28Syria%29%22 Ernst Herzfeld Papers, Series 5: Drawings and Maps, Records of Damascus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111208030318/http://collections.si.edu/search/results.jsp?date.slider=&date.slider=&date.slider=&q=ernst+herzfeld+&view=grid&fq=place:%22Damascus+%28Syria%29%22 |date=2011-12-08 }} Collections Search Center, S.I.R.I.S., Smithsonian Institution, Washington, D.C. {{Навигациялық блок |тақырып = Сирия |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}}; |state = collapsed |Азия елдері |Орта Шығыс елдері |Жерорта теңізімен шектесетін елдер |Араб мемлекеттері Лигасы |Ислам ынтымақтастық ұйымы }} [[Санат:Сирия|*]] jh4tuxjx6ayliv6sg2w8ph6ianq72n6 0 8045 3409349 3166680 2024-12-12T11:45:55Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409349 wikitext text/x-wiki [[Сурет:İstiklâl Marşı (Cerîde-i Resmiye) matbu.png|нобай]] '''Тәуелсіздік маршы''' ({{lang-tr|İstiklâl Marşı}}) — [[Түркия|Түрік Республикасының]] және [[Солтүстік Кипр Түрік Республикасы]]ның ұлттық әнұраны. [[1923]] ж. [[қазанның 29]] [[Түркия|Түрік Республикасының]] жариялану алдынан екі жыл бұрын [[1921]] ж. [[наурыздың 12]] қабылданған. :Сөзі: Ахмет Акиф Ерсой (Mehmet Akif Ersoy, 1922), :Әні: Осман Зеки Үнгөр (Osman Zeki Üngör, 1924). <poem> '''Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;''' '''Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.''' '''O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;''' '''O benimdir, o benim milletimindir ancak.''' '''Çatma, kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl!''' '''Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet bu celâl?''' '''Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl,''' '''Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!''' Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner aşarım; Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfakını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar. «Medeniyet!» dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın! Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın. Doğacaktır sana vaadettiği günler Hakk'ın; Kimbilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Bastığın yerleri «toprak» diyerek geçme, tanı! Düşün, altında binlerce kefensiz yatanı! Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır atanı; Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden, ilahi, şudur ancak emeli; Değmesin mabedimin göğsüne na-mahrem eli! Bu ezanlar ki şahadetleri dinin temeli, Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder varsa taşım; Her cerihamdan, ilahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-i mücerret gibi yerden na'aşım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım! Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl; Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl! Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl. Hakkıdır, hür yaşamış bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan milletimin istiklâl! </poem> == Қазақша аудармасы == <poem> '''Қорық па елім, ал қызыл ту, енді мәңгі желбірер,''' '''Жер ошақта қалған шоқтай, ұлтымызға өң кірер.''' '''Бұл жалғанда басқа күш жоқ, жұлдызымды''' '''сөндірер,''' '''Ол – менікі, ұлтымдыкі, растығын ел білер.''' '''Құрбандығың мен болайын, жарқырай түс, Жаңа '''Айым!''' '''ҚаҺарман ел нәсілімін, саған тура қарайын.''' '''Қаным төгіп, Тәуелсіздік отын мәңгі жағайын''' '''Сені ұлтымның қасиетті Тәңіріне балайын.''' Мен бұрын да, азат ел ем, алда тағы азатпын, Қай есуас бұғау салмақ! Санасызға ғажаппын! Буырқанған сел боламын жолын кесер мазақтың, Быт-шыт етер қандайын да, тосқауылдың, азаптың. Көкжиегі құрыш қорған, Батыс бізден қорқады, Иманым бар, шекарам бар, бөліп тұрған ортаны. Иманыма қол салды ма, олар үшін сор тағы, Ұли берсін, өздерінше, өркенді елдің қорқауы. Ар, ождансыз, имансызды, жолатпа, елім, абайла, Тосқауыл қой, арсыздықта, шекара жоқ, қарай ма? Сенімді бол, туар күнің, Тәңіріңді тағы ойла, Бәлкім бүгін, бәлкім ертең, бір келеді қалай да. «Жәй жер ғой»-деп, таптамағын ата-баба аруағын, Шейіт болған кебінсіз-ақ, жатыр онда арманың. Сен, солардың ұрпағысың, алмақтың біл, салмағын, Түсінерсің, сонда ғана, Ұлы Отанның бар мәнін. Отаны үшін, Жұмағы үшін, кім бас тартар өлімнен! Аруақтар да күңіренеді, ерте кеткен өмірден. Жанымды алсын, жарымды алсын, Тәңірімнен жерінбен, Тек, дүние, айырмасын, Отанымнан, жерімнен! Тәңірімнің тілеуінде тіршіліктің мәні де, Жаттың қолы жуымасын, қасиетті тәніме. Дін, Азанның – азалы үні, күңіренсін әлі де, Бүкіл әлем – құлақ түрсін, Ұлы Елімнің әніне. Мен ол кезде шабыт қысып, сәждеге мың жығылам, Бар жарамның аузын ашып, қанды жаспен жуынам. Менің жаным, медет тауып, топырақтың буынан, Көк ғарышқа көтеріліп, сол қуаттан жылынам. Толқи түс, сен, жарқыраған алтын Айым, қияқтай, Кешірілсін, осы жолда төгілген қан бұлақтай. Нәсілімнің асыл тегін – қуаттай бер, қуаттай, Тәуелсіздік – Хақтың жолы, соған ұлтым, табынған, Азат елдің куәсіндей, Туды ұстаймын құлатпай! </poem> == Тыңдаңыз == {{multi-listen start}} {{multi-listen item|filename=Istiklâl Marsi instrumetal.ogg|title=Instrumental|description=Instrumental version|format=[[Ogg]]}} {{multi-listen end}} == Сыртқы сілтемелер == * Notes: for guitar: [http://www.muzisyenlerkulubu.com/akorlar/guitar.asp?action=downloads&link=161&lessons=%DDstiklal+Mar%FE%FD] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928003945/http://www.muzisyenlerkulubu.com/akorlar/guitar.asp?action=downloads&link=161&lessons=%DDstiklal+Mar%FE%FD |date=2007-09-28 }}; original in PDF format: [http://www.muzikegitimcileri.net/download/eslik/istiklal-marsi.pdf] * [http://audio.aydogan.net/Istiklal_Marsi.ogg Vocal of "İstiklâl Marşı" in Ogg Vorbis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110723021704/http://audio.aydogan.net/Istiklal_Marsi.ogg |date=2011-07-23 }} * [http://www.turkishclass.com/istiklal_marsi_1.html History of Turkish national anthem] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050326094521/http://www.turkishclass.com/istiklal_marsi_1.html |date=2005-03-26 }} [[Санат:Ұлттық әнұрандар]] [[Санат:Түркия мемлекеттік рәміздері]] 1d6q4xk64bgh8xapxnr16hoddleezyx 0 14187 3409136 3342288 2024-12-11T17:57:46Z Оңболатұлы Нұртуған 164301 Исправлена опечатка 3409136 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Арал |сурет = Aral tawelsizdik alani.jpg |әкімшілік күйі = Облыстық маңызы бар қала |елтаңба = Emblem Aral.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec= |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Бауыржан Махатов (2016 жыл)<ref>http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php</ref> |құрылған уақыты = 1905 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1938 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 36 955<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = аралдық |телефон коды = 72433 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = http://www.aralakimat.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} {{мағына|Арал (айрық)}} [[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]] [[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]] [[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]] [[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]] '''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 36 955 адам (2023). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.<ref>[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}</ref> ==Аралдың тарихы== [[Арал қаласының]] іргесі алғашында «Алты құдық» деген атаумен аталған жерде орналасқан. Ол кезде Сыр бойының байлары малдарын жайлауға айдар кезде жолдарына мал суаратын тас құдықтар қаздырып, оған арнайы жігіттер тобын ұйымдастырып отырған. Шыңырау тас құдықтар онша сарқыла бермеген, әрі олардың суы тұщы болып келген. Мұндай суы бар құдықтарға керуеншілер де көбірек маңайлаған. Керуен жолдары мен темір жол бойын жағалай қазылған құдықтардың картасын патша өкіметі кезінде сонау ХІХ ғасырда арнайы картаға (Арал маңы құдықтарының картасы) түсіріп отырған. «Алты құдық» деген атаумен аталған жер, осы күнгі «сегізінші километр» деп аталатын жердің (Арал-Аралсульфат темір жол веткасында) батыс бетіндегі шағыл құмның іргесінде болған. Кейін теңізде су жолы қатынасы ашылуына байланысты, балық тұздайтын кәсіпшіліктер орын тепкен. Орынбор-Ташкент темір жолының салынуына орай, осыған жақын аймақта Арал кенті негізделіп, 1911 жылдан бастап Арал теңізі деңгейіне жүйелі түрдегі бақылау орнатылды. Осы 1905 жылы Алтықұдық түбіндегі станция «Арал теңізі станциясы» деп аталды. [[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км². 1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан. 1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды. Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде. Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.<ref>[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]</ref> == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Арал |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.8 |Ақп_а_макс = 17.8 |Нау_а_макс = 29.2 |Сәу_а_макс = 33.9 |Мам_а_макс = 38.3 |Мау_а_макс = 44.6 |Шіл_а_макс = 44.8 |Там_а_макс = 44.4 |Қыр_а_макс = 41.0 |Қаз_а_макс = 32.6 |Қар_а_макс = 24.7 |Жел_а_макс = 10.3 |Жыл__а_макс = 44.8 |Қаң_а_мин = -33.9 |Ақп_а_мин = -36.7 |Нау_а_мин = -27.1 |Сәу_а_мин = -11.8 |Мам_а_мин = -1.5 |Мау_а_мин = 6.3 |Шіл_а_мин = 10.9 |Там_а_мин = 6.9 |Қыр_а_мин = -3.5 |Қаз_а_мин = -13.6 |Қар_а_мин = -27.0 |Жел_а_мин = -31.8 |Жыл__а_мин = -36.7 |Қаң_ор_макс = -6.8 |Ақп_ор_макс = -5.5 |Нау_ор_макс = 3.9 |Сәу_ор_макс = 17.9 |Мам_ор_макс = 26.0 |Мау_ор_макс = 32.3 |Шіл_ор_макс = 34.2 |Там_ор_макс = 32.4 |Қыр_ор_макс = 25.1 |Қаз_ор_макс = 15.1 |Қар_ор_макс = 4.1 |Жел_ор_макс = -3.9 |Жыл__ор_макс = 14.6 |Қаң_ор_мин = -14.5 |Ақп_ор_мин = -14.3 |Нау_ор_мин = -5.9 |Сәу_ор_мин = 5.4 |Мам_ор_мин = 12.3 |Мау_ор_мин = 18.3 |Шіл_ор_мин = 20.4 |Там_ор_мин = 18.3 |Қыр_ор_мин = 11.2 |Қаз_ор_мин = 3.0 |Қар_ор_мин = -4.3 |Жел_ор_мин = -11.1 |Жыл__ор_мин = 3.2 |Қаң_ор = -10.7 |Ақп_ор = -9.9 |Нау_ор = -1.0 |Сәу_ор = 11.7 |Мам_ор = 19.2 |Мау_ор = 25.3 |Шіл_ор = 27.3 |Там_ор = 25.3 |Қыр_ор = 18.2 |Қаз_ор = 9.0 |Қар_ор = -0.1 |Жел_ор = -7.5 |Жыл__ор = 8.9 |Қаң_ор_ж-ш = 11.5 |Ақп_ор_ж-ш = 9.5 |Нау_ор_ж-ш = 15.1 |Сәу_ор_ж-ш = 13.9 |Мам_ор_ж-ш = 15.2 |Мау_ор_ж-ш = 14.9 |Шіл_ор_ж-ш = 8.2 |Там_ор_ж-ш = 5.0 |Қыр_ор_ж-ш = 6.4 |Қаз_ор_ж-ш = 13.4 |Қар_ор_ж-ш = 14.5 |Жел_ор_ж-ш = 12.0 |Жыл__ор_ж-ш = 139.6 |}} </div> ==Аралда туғандар== Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген. === Арал қаласының құрметті тұрғындары === *[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған . *[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған. *[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады. *[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған. *[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған. ==Табиғаты== Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі. Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады. Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған. ==Арал шежіресі== Осы дәәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі. Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген. Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан. Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді. Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр. Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған. Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген. Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған. Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген. Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко. 1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған. 1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды. 1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған. Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады 1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды. 1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды. 1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды. 1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды. 1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды. 1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді. Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді. 1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды. Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті. 1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды. Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған. 1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған. 1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған. 1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.<ref>[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}</ref> == Қала суреттері == <gallery> АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201558.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201435.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201420.jpg |Арал </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Commonscat|Aral (city)}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал]] [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] [[Санат:Арал теңізі]] [[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] jb62fhhcb8z0f0mfu27r4gz9jcqmdcy 3409143 3409136 2024-12-11T18:09:58Z Оңболатұлы Нұртуған 164301 3409143 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Арал |сурет = Aral tawelsizdik alani.jpg |әкімшілік күйі = Облыстық маңызы бар қала |елтаңба = Emblem Aral.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec= |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Бауыржан Махатов (2016 жыл)<ref>http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php</ref> |құрылған уақыты = 1905 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1938 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 36 955<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = аралдық |телефон коды = 72433 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = http://www.aralakimat.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} {{мағына|Арал (айрық)}} [[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]] [[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]] [[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]] [[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]] '''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 36 955 адам (2023). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.<ref>[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}</ref> ==Аралдың тарихы== [[Арал қаласының]] іргесі алғашында «Алты құдық» деген атаумен аталған жерде орналасқан. Ол кезде Сыр бойының байлары малдарын жайлауға айдар кезде жолдарына мал суаратын тас құдықтар қаздырып, оған арнайы жігіттер тобын ұйымдастырып отырған. Шыңырау тас құдықтар онша сарқыла бермеген, әрі олардың суы тұщы болып келген. Мұндай суы бар құдықтарға керуеншілер де көбірек маңайлаған. Керуен жолдары мен темір жол бойын жағалай қазылған құдықтардың картасын патша өкіметі кезінде сонау ХІХ ғасырда арнайы картаға (Арал маңы құдықтарының картасы) түсіріп отырған. «Алты құдық» деген атаумен аталған жер, осы күнгі «сегізінші километр» деп аталатын жердің (Арал-Аралсульфат темір жол веткасында) батыс бетіндегі шағыл құмның іргесінде болған. Кейін теңізде су жолы қатынасы ашылуына байланысты, балық тұздайтын кәсіпшіліктер орын тепкен. Орынбор-Ташкент темір жолының салынуына орай, осыған жақын аймақта Арал кенті негізделіп, 1911 жылдан бастап Арал теңізі деңгейіне жүйелі түрдегі бақылау орнатылды. Осы 1905 жылы Алтықұдық түбіндегі станция «Арал теңізі станциясы» деп аталды. [[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км². 1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан. 1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды. Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде. Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.<ref>[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]</ref> == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Арал |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.8 |Ақп_а_макс = 17.8 |Нау_а_макс = 29.2 |Сәу_а_макс = 33.9 |Мам_а_макс = 38.3 |Мау_а_макс = 44.6 |Шіл_а_макс = 44.8 |Там_а_макс = 44.4 |Қыр_а_макс = 41.0 |Қаз_а_макс = 32.6 |Қар_а_макс = 24.7 |Жел_а_макс = 10.3 |Жыл__а_макс = 44.8 |Қаң_а_мин = -33.9 |Ақп_а_мин = -36.7 |Нау_а_мин = -27.1 |Сәу_а_мин = -11.8 |Мам_а_мин = -1.5 |Мау_а_мин = 6.3 |Шіл_а_мин = 10.9 |Там_а_мин = 6.9 |Қыр_а_мин = -3.5 |Қаз_а_мин = -13.6 |Қар_а_мин = -27.0 |Жел_а_мин = -31.8 |Жыл__а_мин = -36.7 |Қаң_ор_макс = -6.8 |Ақп_ор_макс = -5.5 |Нау_ор_макс = 3.9 |Сәу_ор_макс = 17.9 |Мам_ор_макс = 26.0 |Мау_ор_макс = 32.3 |Шіл_ор_макс = 34.2 |Там_ор_макс = 32.4 |Қыр_ор_макс = 25.1 |Қаз_ор_макс = 15.1 |Қар_ор_макс = 4.1 |Жел_ор_макс = -3.9 |Жыл__ор_макс = 14.6 |Қаң_ор_мин = -14.5 |Ақп_ор_мин = -14.3 |Нау_ор_мин = -5.9 |Сәу_ор_мин = 5.4 |Мам_ор_мин = 12.3 |Мау_ор_мин = 18.3 |Шіл_ор_мин = 20.4 |Там_ор_мин = 18.3 |Қыр_ор_мин = 11.2 |Қаз_ор_мин = 3.0 |Қар_ор_мин = -4.3 |Жел_ор_мин = -11.1 |Жыл__ор_мин = 3.2 |Қаң_ор = -10.7 |Ақп_ор = -9.9 |Нау_ор = -1.0 |Сәу_ор = 11.7 |Мам_ор = 19.2 |Мау_ор = 25.3 |Шіл_ор = 27.3 |Там_ор = 25.3 |Қыр_ор = 18.2 |Қаз_ор = 9.0 |Қар_ор = -0.1 |Жел_ор = -7.5 |Жыл__ор = 8.9 |Қаң_ор_ж-ш = 11.5 |Ақп_ор_ж-ш = 9.5 |Нау_ор_ж-ш = 15.1 |Сәу_ор_ж-ш = 13.9 |Мам_ор_ж-ш = 15.2 |Мау_ор_ж-ш = 14.9 |Шіл_ор_ж-ш = 8.2 |Там_ор_ж-ш = 5.0 |Қыр_ор_ж-ш = 6.4 |Қаз_ор_ж-ш = 13.4 |Қар_ор_ж-ш = 14.5 |Жел_ор_ж-ш = 12.0 |Жыл__ор_ж-ш = 139.6 |}} </div> ==Аралда туғандар== Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген. === Арал қаласының құрметті тұрғындары === *[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған . *[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған. *[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады. *[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған. *[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған. ==Табиғаты== Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі. Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады. Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған. ==Арал шежіресі== Осы дәәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі. Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген. Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан. Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді. Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр. Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған. Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген. Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған. Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген. Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко. 1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған. 1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды. 1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған. Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады 1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды. 1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды. 1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды. 1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды. 1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды. 1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді. Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді. 1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды. Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті. 1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды. Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған. 1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған. 1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған. 1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.<ref>[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}</ref> == Қала суреттері == <gallery> АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201558.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201435.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201420.jpg |Арал </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Commonscat|Aral (city)}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал]] [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] [[Санат:Арал теңізі]] [[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] https://tolqyn.kz/kogam/36985-aral-audanyny-tarihi-bastauy.html?ysclid=m4k6un8nv2905668106 13mbfoi5v85xcx8cdpq8btuvvjr0u72 3409147 3409143 2024-12-11T18:17:03Z Оңболатұлы Нұртуған 164301 Исправлена опечатка 3409147 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Арал |сурет = Aral tawelsizdik alani.jpg |әкімшілік күйі = Облыстық маңызы бар қала |елтаңба = Emblem Aral.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec= |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Бауыржан Махатов (2016 жыл)<ref>http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php</ref> |құрылған уақыты = 1905 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1938 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 36 955<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = аралдық |телефон коды = 72433 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = http://www.aralakimat.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} {{мағына|Арал (айрық)}} [[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]] [[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]] [[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]] [[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]] '''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 36 955 адам (2023). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.<ref>[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}</ref> ==Аралдың тарихы== [[Арал қаласының]] іргесі алғашында «Алты құдық» деген атаумен аталған жерде орналасқан. Ол кезде Сыр бойының байлары малдарын жайлауға айдар кезде жолдарына мал суаратын тас құдықтар қаздырып, оған арнайы жігіттер тобын ұйымдастырып отырған. Шыңырау тас құдықтар онша сарқыла бермеген, әрі олардың суы тұщы болып келген. Мұндай суы бар құдықтарға керуеншілер де көбірек маңайлаған. Керуен жолдары мен темір жол бойын жағалай қазылған құдықтардың картасын патша өкіметі кезінде сонау ХІХ ғасырда арнайы картаға (Арал маңы құдықтарының картасы) түсіріп отырған. «Алты құдық» деген атаумен аталған жер, осы күнгі «сегізінші километр» деп аталатын жердің (Арал-Аралсульфат темір жол веткасында) батыс бетіндегі шағыл құмның іргесінде болған. Кейін теңізде су жолы қатынасы ашылуына байланысты, балық тұздайтын кәсіпшіліктер орын тепкен. Орынбор-Ташкент темір жолының салынуына орай, осыған жақын аймақта Арал кенті негізделіп, 1911 жылдан бастап Арал теңізі деңгейіне жүйелі түрдегі бақылау орнатылды. Осы 1905 жылы Алтықұдық түбіндегі станция «Арал теңізі станциясы» деп аталды. [[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км². 1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан. 1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды. Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде. Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.<ref>[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]</ref> == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Арал |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.8 |Ақп_а_макс = 17.8 |Нау_а_макс = 29.2 |Сәу_а_макс = 33.9 |Мам_а_макс = 38.3 |Мау_а_макс = 44.6 |Шіл_а_макс = 44.8 |Там_а_макс = 44.4 |Қыр_а_макс = 41.0 |Қаз_а_макс = 32.6 |Қар_а_макс = 24.7 |Жел_а_макс = 10.3 |Жыл__а_макс = 44.8 |Қаң_а_мин = -33.9 |Ақп_а_мин = -36.7 |Нау_а_мин = -27.1 |Сәу_а_мин = -11.8 |Мам_а_мин = -1.5 |Мау_а_мин = 6.3 |Шіл_а_мин = 10.9 |Там_а_мин = 6.9 |Қыр_а_мин = -3.5 |Қаз_а_мин = -13.6 |Қар_а_мин = -27.0 |Жел_а_мин = -31.8 |Жыл__а_мин = -36.7 |Қаң_ор_макс = -6.8 |Ақп_ор_макс = -5.5 |Нау_ор_макс = 3.9 |Сәу_ор_макс = 17.9 |Мам_ор_макс = 26.0 |Мау_ор_макс = 32.3 |Шіл_ор_макс = 34.2 |Там_ор_макс = 32.4 |Қыр_ор_макс = 25.1 |Қаз_ор_макс = 15.1 |Қар_ор_макс = 4.1 |Жел_ор_макс = -3.9 |Жыл__ор_макс = 14.6 |Қаң_ор_мин = -14.5 |Ақп_ор_мин = -14.3 |Нау_ор_мин = -5.9 |Сәу_ор_мин = 5.4 |Мам_ор_мин = 12.3 |Мау_ор_мин = 18.3 |Шіл_ор_мин = 20.4 |Там_ор_мин = 18.3 |Қыр_ор_мин = 11.2 |Қаз_ор_мин = 3.0 |Қар_ор_мин = -4.3 |Жел_ор_мин = -11.1 |Жыл__ор_мин = 3.2 |Қаң_ор = -10.7 |Ақп_ор = -9.9 |Нау_ор = -1.0 |Сәу_ор = 11.7 |Мам_ор = 19.2 |Мау_ор = 25.3 |Шіл_ор = 27.3 |Там_ор = 25.3 |Қыр_ор = 18.2 |Қаз_ор = 9.0 |Қар_ор = -0.1 |Жел_ор = -7.5 |Жыл__ор = 8.9 |Қаң_ор_ж-ш = 11.5 |Ақп_ор_ж-ш = 9.5 |Нау_ор_ж-ш = 15.1 |Сәу_ор_ж-ш = 13.9 |Мам_ор_ж-ш = 15.2 |Мау_ор_ж-ш = 14.9 |Шіл_ор_ж-ш = 8.2 |Там_ор_ж-ш = 5.0 |Қыр_ор_ж-ш = 6.4 |Қаз_ор_ж-ш = 13.4 |Қар_ор_ж-ш = 14.5 |Жел_ор_ж-ш = 12.0 |Жыл__ор_ж-ш = 139.6 |}} </div> ==Аралда туғандар== Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген. === Арал қаласының құрметті тұрғындары === *[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған . *[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған. *[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады. *[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған. *[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған. ==Табиғаты== Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі. Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады. Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған. ==Арал шежіресі== Осы дәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі. Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген. Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан. Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді. Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр. Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған. Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген. Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған. Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген. Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко. 1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған. 1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды. 1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған. Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады 1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды. 1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды. 1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды. 1930 жылы Қазақ ССС Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды. 1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды. 1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді. Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді. 1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды. Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті. 1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды. Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған. 1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған. 1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған. 1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.<ref>[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}</ref> == Қала суреттері == <gallery> АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201558.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201435.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201420.jpg |Арал </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Commonscat|Aral (city)}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал]] [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] [[Санат:Арал теңізі]] [[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] https://tolqyn.kz/kogam/36985-aral-audanyny-tarihi-bastauy.html?ysclid=m4k6un8nv2905668106 4h9co6r7tvao4rxv3ipm4i283gwazq5 3409149 3409147 2024-12-11T18:18:13Z Оңболатұлы Нұртуған 164301 Исправлена опечатка 3409149 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Арал |сурет = Aral tawelsizdik alani.jpg |әкімшілік күйі = Облыстық маңызы бар қала |елтаңба = Emblem Aral.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec= |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Бауыржан Махатов (2016 жыл)<ref>http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php</ref> |құрылған уақыты = 1905 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1938 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 36 955<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = аралдық |телефон коды = 72433 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = http://www.aralakimat.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} {{мағына|Арал (айрық)}} [[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]] [[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]] [[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]] [[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]] '''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 36 955 адам (2023). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.<ref>[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}</ref> ==Аралдың тарихы== [[Арал қаласының]] іргесі алғашында «Алты құдық» деген атаумен аталған жерде орналасқан. Ол кезде Сыр бойының байлары малдарын жайлауға айдар кезде жолдарына мал суаратын тас құдықтар қаздырып, оған арнайы жігіттер тобын ұйымдастырып отырған. Шыңырау тас құдықтар онша сарқыла бермеген, әрі олардың суы тұщы болып келген. Мұндай суы бар құдықтарға керуеншілер де көбірек маңайлаған. Керуен жолдары мен темір жол бойын жағалай қазылған құдықтардың картасын патша өкіметі кезінде сонау ХІХ ғасырда арнайы картаға (Арал маңы құдықтарының картасы) түсіріп отырған. «Алты құдық» деген атаумен аталған жер, осы күнгі «сегізінші километр» деп аталатын жердің (Арал-Аралсульфат темір жол веткасында) батыс бетіндегі шағыл құмның іргесінде болған. Кейін теңізде су жолы қатынасы ашылуына байланысты, балық тұздайтын кәсіпшіліктер орын тепкен. Орынбор-Ташкент темір жолының салынуына орай, осыған жақын аймақта Арал кенті негізделіп, 1911 жылдан бастап Арал теңізі деңгейіне жүйелі түрдегі бақылау орнатылды. Осы 1905 жылы Алтықұдық түбіндегі станция «Арал теңізі станциясы» деп аталды. [[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км². 1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан. 1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды. Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде. Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.<ref>[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]</ref> == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Арал |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.8 |Ақп_а_макс = 17.8 |Нау_а_макс = 29.2 |Сәу_а_макс = 33.9 |Мам_а_макс = 38.3 |Мау_а_макс = 44.6 |Шіл_а_макс = 44.8 |Там_а_макс = 44.4 |Қыр_а_макс = 41.0 |Қаз_а_макс = 32.6 |Қар_а_макс = 24.7 |Жел_а_макс = 10.3 |Жыл__а_макс = 44.8 |Қаң_а_мин = -33.9 |Ақп_а_мин = -36.7 |Нау_а_мин = -27.1 |Сәу_а_мин = -11.8 |Мам_а_мин = -1.5 |Мау_а_мин = 6.3 |Шіл_а_мин = 10.9 |Там_а_мин = 6.9 |Қыр_а_мин = -3.5 |Қаз_а_мин = -13.6 |Қар_а_мин = -27.0 |Жел_а_мин = -31.8 |Жыл__а_мин = -36.7 |Қаң_ор_макс = -6.8 |Ақп_ор_макс = -5.5 |Нау_ор_макс = 3.9 |Сәу_ор_макс = 17.9 |Мам_ор_макс = 26.0 |Мау_ор_макс = 32.3 |Шіл_ор_макс = 34.2 |Там_ор_макс = 32.4 |Қыр_ор_макс = 25.1 |Қаз_ор_макс = 15.1 |Қар_ор_макс = 4.1 |Жел_ор_макс = -3.9 |Жыл__ор_макс = 14.6 |Қаң_ор_мин = -14.5 |Ақп_ор_мин = -14.3 |Нау_ор_мин = -5.9 |Сәу_ор_мин = 5.4 |Мам_ор_мин = 12.3 |Мау_ор_мин = 18.3 |Шіл_ор_мин = 20.4 |Там_ор_мин = 18.3 |Қыр_ор_мин = 11.2 |Қаз_ор_мин = 3.0 |Қар_ор_мин = -4.3 |Жел_ор_мин = -11.1 |Жыл__ор_мин = 3.2 |Қаң_ор = -10.7 |Ақп_ор = -9.9 |Нау_ор = -1.0 |Сәу_ор = 11.7 |Мам_ор = 19.2 |Мау_ор = 25.3 |Шіл_ор = 27.3 |Там_ор = 25.3 |Қыр_ор = 18.2 |Қаз_ор = 9.0 |Қар_ор = -0.1 |Жел_ор = -7.5 |Жыл__ор = 8.9 |Қаң_ор_ж-ш = 11.5 |Ақп_ор_ж-ш = 9.5 |Нау_ор_ж-ш = 15.1 |Сәу_ор_ж-ш = 13.9 |Мам_ор_ж-ш = 15.2 |Мау_ор_ж-ш = 14.9 |Шіл_ор_ж-ш = 8.2 |Там_ор_ж-ш = 5.0 |Қыр_ор_ж-ш = 6.4 |Қаз_ор_ж-ш = 13.4 |Қар_ор_ж-ш = 14.5 |Жел_ор_ж-ш = 12.0 |Жыл__ор_ж-ш = 139.6 |}} </div> ==Аралда туғандар== Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген. === Арал қаласының құрметті тұрғындары === *[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған . *[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған. *[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады. *[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған. *[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған. ==Табиғаты== Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі. Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады. Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған. ==Арал шежіресі== Осы дәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі. Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген. Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан. Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді. Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр. Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған. Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген. Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған. Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген. Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко. 1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған. 1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды. 1913 жылы арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған. Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады 1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды. 1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды. 1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды. 1930 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды. 1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды. 1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді. Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді. 1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды. Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті. 1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды. Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған. 1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған. 1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған. 1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.<ref>[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}</ref> == Қала суреттері == <gallery> АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201558.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201435.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201420.jpg |Арал </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Commonscat|Aral (city)}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал]] [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] [[Санат:Арал теңізі]] [[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] https://tolqyn.kz/kogam/36985-aral-audanyny-tarihi-bastauy.html?ysclid=m4k6un8nv2905668106 kmw30cash34d3l2pmmu6ccja2ed44pj 3409150 3409149 2024-12-11T18:18:48Z Оңболатұлы Нұртуған 164301 Исправлена опечатка 3409150 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Арал |сурет = Aral tawelsizdik alani.jpg |әкімшілік күйі = Облыстық маңызы бар қала |елтаңба = Emblem Aral.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec= |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Бауыржан Махатов (2016 жыл)<ref>http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php</ref> |құрылған уақыты = 1905 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1938 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 36 955<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = аралдық |телефон коды = 72433 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = http://www.aralakimat.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} {{мағына|Арал (айрық)}} [[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]] [[Image:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]] [[Image:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]] [[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]] '''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 36 955 адам (2023). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.<ref>[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}</ref> ==Аралдың тарихы== [[Арал қаласының]] іргесі алғашында «Алты құдық» деген атаумен аталған жерде орналасқан. Ол кезде Сыр бойының байлары малдарын жайлауға айдар кезде жолдарына мал суаратын тас құдықтар қаздырып, оған арнайы жігіттер тобын ұйымдастырып отырған. Шыңырау тас құдықтар онша сарқыла бермеген, әрі олардың суы тұщы болып келген. Мұндай суы бар құдықтарға керуеншілер де көбірек маңайлаған. Керуен жолдары мен темір жол бойын жағалай қазылған құдықтардың картасын патша өкіметі кезінде сонау ХІХ ғасырда арнайы картаға (Арал маңы құдықтарының картасы) түсіріп отырған. «Алты құдық» деген атаумен аталған жер, осы күнгі «сегізінші километр» деп аталатын жердің (Арал-Аралсульфат темір жол веткасында) батыс бетіндегі шағыл құмның іргесінде болған. Кейін теңізде су жолы қатынасы ашылуына байланысты, балық тұздайтын кәсіпшіліктер орын тепкен. Орынбор-Ташкент темір жолының салынуына орай, осыған жақын аймақта Арал кенті негізделіп, 1911 жылдан бастап Арал теңізі деңгейіне жүйелі түрдегі бақылау орнатылды. Осы 1905 жылы Алтықұдық түбіндегі станция «Арал теңізі станциясы» деп аталды. [[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км². 1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан. 1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды. Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде. Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.<ref>[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]</ref> == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Арал |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.8 |Ақп_а_макс = 17.8 |Нау_а_макс = 29.2 |Сәу_а_макс = 33.9 |Мам_а_макс = 38.3 |Мау_а_макс = 44.6 |Шіл_а_макс = 44.8 |Там_а_макс = 44.4 |Қыр_а_макс = 41.0 |Қаз_а_макс = 32.6 |Қар_а_макс = 24.7 |Жел_а_макс = 10.3 |Жыл__а_макс = 44.8 |Қаң_а_мин = -33.9 |Ақп_а_мин = -36.7 |Нау_а_мин = -27.1 |Сәу_а_мин = -11.8 |Мам_а_мин = -1.5 |Мау_а_мин = 6.3 |Шіл_а_мин = 10.9 |Там_а_мин = 6.9 |Қыр_а_мин = -3.5 |Қаз_а_мин = -13.6 |Қар_а_мин = -27.0 |Жел_а_мин = -31.8 |Жыл__а_мин = -36.7 |Қаң_ор_макс = -6.8 |Ақп_ор_макс = -5.5 |Нау_ор_макс = 3.9 |Сәу_ор_макс = 17.9 |Мам_ор_макс = 26.0 |Мау_ор_макс = 32.3 |Шіл_ор_макс = 34.2 |Там_ор_макс = 32.4 |Қыр_ор_макс = 25.1 |Қаз_ор_макс = 15.1 |Қар_ор_макс = 4.1 |Жел_ор_макс = -3.9 |Жыл__ор_макс = 14.6 |Қаң_ор_мин = -14.5 |Ақп_ор_мин = -14.3 |Нау_ор_мин = -5.9 |Сәу_ор_мин = 5.4 |Мам_ор_мин = 12.3 |Мау_ор_мин = 18.3 |Шіл_ор_мин = 20.4 |Там_ор_мин = 18.3 |Қыр_ор_мин = 11.2 |Қаз_ор_мин = 3.0 |Қар_ор_мин = -4.3 |Жел_ор_мин = -11.1 |Жыл__ор_мин = 3.2 |Қаң_ор = -10.7 |Ақп_ор = -9.9 |Нау_ор = -1.0 |Сәу_ор = 11.7 |Мам_ор = 19.2 |Мау_ор = 25.3 |Шіл_ор = 27.3 |Там_ор = 25.3 |Қыр_ор = 18.2 |Қаз_ор = 9.0 |Қар_ор = -0.1 |Жел_ор = -7.5 |Жыл__ор = 8.9 |Қаң_ор_ж-ш = 11.5 |Ақп_ор_ж-ш = 9.5 |Нау_ор_ж-ш = 15.1 |Сәу_ор_ж-ш = 13.9 |Мам_ор_ж-ш = 15.2 |Мау_ор_ж-ш = 14.9 |Шіл_ор_ж-ш = 8.2 |Там_ор_ж-ш = 5.0 |Қыр_ор_ж-ш = 6.4 |Қаз_ор_ж-ш = 13.4 |Қар_ор_ж-ш = 14.5 |Жел_ор_ж-ш = 12.0 |Жыл__ор_ж-ш = 139.6 |}} </div> ==Аралда туғандар== Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген. === Арал қаласының құрметті тұрғындары === *[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған . *[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған. *[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады. *[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған. *[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған. ==Табиғаты== Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі. Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады. Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған. ==Арал шежіресі== Осы дәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі. Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген. Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан. Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді. Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр. Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған. Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген. Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған. Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген. Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко. 1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған. 1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды. 1913 жылы Арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған. Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады 1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды. 1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды. 1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды. 1930 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды. 1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды. 1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді. Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді. 1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды. Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті. 1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды. Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған. 1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған. 1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған. 1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.<ref>[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}</ref> == Қала суреттері == <gallery> АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201558.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201435.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201420.jpg |Арал </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Commonscat|Aral (city)}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал]] [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] [[Санат:Арал теңізі]] [[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] https://tolqyn.kz/kogam/36985-aral-audanyny-tarihi-bastauy.html?ysclid=m4k6un8nv2905668106 lra2zng3vv7mtvxubhfbc1g1r4r6cks 3409190 3409150 2024-12-12T03:18:35Z Nurtenge 93712 3409190 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Арал |сурет = Aral tawelsizdik alani.jpg |әкімшілік күйі = Облыстық маңызы бар қала |елтаңба = Emblem Aral.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 46|lat_min= 48|lat_sec= |lon_deg= 61|lon_min= 40|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Бауыржан Махатов (2016 жыл)<ref>http://www.aralakimat.kz/kzv/memlekettik_organdar/apparat_akimov_poselkov_i_aylnyh_okrugov/Aral_kalasy/index.php</ref> |құрылған уақыты = 1905 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1938 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 36 955<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = аралдық |телефон коды = 72433 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = http://www.aralakimat.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} {{мағына|Арал (айрық)}} [[Сурет:C72603e9bdd3d6092f0caa512954d822 big.jpg|thumb|250px‎|right|Аудандық мешіт]] [[Сурет:AralSquare.JPG|thumb|right|Арал көшелері|300px]] [[Сурет:Aral harbour.jpg|thumb|right|Арал теңізінің іздері.|300px]] [[Сурет:20497a5a366cc75246e217dee4409736 big.jpg|thumb|300px|right|Тәуелсіздік алаңы‎]] '''Арал қаласы''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы аудан орталығы, қала, темір жол стансасы. Арал теңізінің солтүстік-шығысындағы [[Үлкен Сарышығанақ]] қолтығында, шөл белдемінде орналасқан. Тұрғыны 36 955 адам (2023). Іргесі 1905 ж. “Алтықұдық” деп аталған кішкене қыстақ негізінде қаланған. Кеңес өкіметі орнағаннан соң жұмысшы поселкесіне, кейін қалаға айналды. А-да балық аулау флотилиясы, балық өңдеу комбинаты, [[Арал кеме жөндеу зауыты|кеме жөндеу]], шыны жасау, май з-ттары, тігін ф-касы жұмыс істеді. Сондай-ақ т.ж. көлігінің жұмысын қамтамасыз ету және тұрмыс қажетін өтеу кәсіпорындары, орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, өлкетану мұражайы, аудандық аурухана, санэпидстанса, газет баспаханасы, қонақ үй, мейрамхана, қоғамдық тамақтандыру мекемелері бар. А. арқылы [[Орынбор]] — [[Ташкент]] т.ж. мен Қызылорда — [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді. Қала тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.<ref>[http://www.aralakimat.kz/ www.aralakimat.kz Арал ауданы әкімшілігінің веб торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101219101358/http://www.aralakimat.kz/ |date=2010-12-19 }}</ref> == Тарихы == [[Арал қаласының]] іргесі алғашында «Алты құдық» деген атаумен аталған жерде орналасқан. Ол кезде Сыр бойының байлары малдарын жайлауға айдар кезде жолдарына мал суаратын тас құдықтар қаздырып, оған арнайы жігіттер тобын ұйымдастырып отырған. Шыңырау тас құдықтар онша сарқыла бермеген, әрі олардың суы тұщы болып келген. Мұндай суы бар құдықтарға керуеншілер де көбірек маңайлаған. Керуен жолдары мен темір жол бойын жағалай қазылған құдықтардың картасын патша өкіметі кезінде сонау ХІХ ғасырда арнайы картаға (Арал маңы құдықтарының картасы) түсіріп отырған. «Алты құдық» деген атаумен аталған жер, осы күнгі «сегізінші километр» деп аталатын жердің (Арал-Аралсульфат темір жол веткасында) батыс бетіндегі шағыл құмның іргесінде болған. Кейін теңізде су жолы қатынасы ашылуына байланысты, балық тұздайтын кәсіпшіліктер орын тепкен. Орынбор-Ташкент темір жолының салынуына орай, осыған жақын аймақта Арал кенті негізделіп, 1911 жылдан бастап Арал теңізі деңгейіне жүйелі түрдегі бақылау орнатылды. Осы 1905 жылы Алтықұдық түбіндегі станция «Арал теңізі станциясы» деп аталды. [[Арал ауданы]] 1929 жылы құрылған. Алғашқы кезде оның құрамына Қамыстыбас және Арал болыстары кірді. 1938 жылғы 29 наурыздан бастап жұмысшы поселкесі қалаға айналды, яғни [[Арал поселкасы]] Арал қаласы болып аталды. Ауданның орталығы Арал қаласы. Ауданда 2008 жылғы 1 қаңтарға 72145 адам тұрады. Оның 30622-сі Арал қаласының тұрғындары. Территориясы 52,2 км². 1921 жылы қазан төңкерісінің көсемі В. И. Ленин (В. Ульянов) Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарындағы құрғақшылыққа байланысты аштықтан зардап шеккен халыққа көмек көрсету жөнінде Арал балықшыларына әйгілі үндеу-хатын жолдап, көмек беруді сұраған. Аралдықтар бұл Үндеуге жауап ретінде [[Ресей]]ге 14 вагон балық жіберген. [[Болшевик]]тер партиясының көсемі [[В.И.Ленин]] аралдықтардың бұл игі ісін зор бағалап, токарлық станок Арал балықшыларына сыйға тартқан. 1930 жылдары ауданда 17 балық колхозы, 5 балық заводы, 20-дан астам мал колхозы ұйымдасқан. Аудан халқы Ұлы Отан соғысы уақытында де өшпес ерлік, асқақ рухтың үлгісін көрсетті. Ауданнан соғысқа 11 мыңнан астам адам кетіп, оның 6038 елге оралмай, майдан даласында қалды. 2005 жылы Арал боздақтарының рухына арналып аудан орталығының орталық алаңында Тағзым алаңы орнатылды. Арал теңізі 1963 жылдардан бастап тартыла бастады. Арал теңізінің проблемасы жөнінде Алматы, Ташкент, Нөкіс, Қызылорда және Арал қалаларында мемлекетаралық деңгейде кеңестер өткізілді. Осының нәтижесінде құны 84,0 млн. АҚШ долларын құрайтын «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы іске асып, жобаның І фазасы 2007 жылы аяқталды. Қазіргі таңда жобаның ІІ фазасының техникалық-экономикалық негіздемесі әзірленуде. Бүгінгі таңда ауданда 51 мектеп, 1 аудандық, 1 қалалық мәдениет үйлері, 4 ауылдық мәдениет үйі, 25 ауылдық клуб, 2 демалыс кешені, 6 халықтық ұжымдар, 32 көпшілік кітапхана, 1 аудандық, 1 жүйке аурулар, 1 өкпе аурулар аруханалары мен 1 перзентхана, 1 медициналық жедел жәрдем стансасы, 8 жанұялық дәрігерлік емхана, 5 ауылдық аурухана және 28 басқа да емдеу мекемелері халыққа қызмет жасайды.<ref>[http://aral.ucoz.kz http://aral.ucoz.kz]</ref> == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Арал |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/арал/ Арал ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.8 |Ақп_а_макс = 17.8 |Нау_а_макс = 29.2 |Сәу_а_макс = 33.9 |Мам_а_макс = 38.3 |Мау_а_макс = 44.6 |Шіл_а_макс = 44.8 |Там_а_макс = 44.4 |Қыр_а_макс = 41.0 |Қаз_а_макс = 32.6 |Қар_а_макс = 24.7 |Жел_а_макс = 10.3 |Жыл__а_макс = 44.8 |Қаң_а_мин = -33.9 |Ақп_а_мин = -36.7 |Нау_а_мин = -27.1 |Сәу_а_мин = -11.8 |Мам_а_мин = -1.5 |Мау_а_мин = 6.3 |Шіл_а_мин = 10.9 |Там_а_мин = 6.9 |Қыр_а_мин = -3.5 |Қаз_а_мин = -13.6 |Қар_а_мин = -27.0 |Жел_а_мин = -31.8 |Жыл__а_мин = -36.7 |Қаң_ор_макс = -6.8 |Ақп_ор_макс = -5.5 |Нау_ор_макс = 3.9 |Сәу_ор_макс = 17.9 |Мам_ор_макс = 26.0 |Мау_ор_макс = 32.3 |Шіл_ор_макс = 34.2 |Там_ор_макс = 32.4 |Қыр_ор_макс = 25.1 |Қаз_ор_макс = 15.1 |Қар_ор_макс = 4.1 |Жел_ор_макс = -3.9 |Жыл__ор_макс = 14.6 |Қаң_ор_мин = -14.5 |Ақп_ор_мин = -14.3 |Нау_ор_мин = -5.9 |Сәу_ор_мин = 5.4 |Мам_ор_мин = 12.3 |Мау_ор_мин = 18.3 |Шіл_ор_мин = 20.4 |Там_ор_мин = 18.3 |Қыр_ор_мин = 11.2 |Қаз_ор_мин = 3.0 |Қар_ор_мин = -4.3 |Жел_ор_мин = -11.1 |Жыл__ор_мин = 3.2 |Қаң_ор = -10.7 |Ақп_ор = -9.9 |Нау_ор = -1.0 |Сәу_ор = 11.7 |Мам_ор = 19.2 |Мау_ор = 25.3 |Шіл_ор = 27.3 |Там_ор = 25.3 |Қыр_ор = 18.2 |Қаз_ор = 9.0 |Қар_ор = -0.1 |Жел_ор = -7.5 |Жыл__ор = 8.9 |Қаң_ор_ж-ш = 11.5 |Ақп_ор_ж-ш = 9.5 |Нау_ор_ж-ш = 15.1 |Сәу_ор_ж-ш = 13.9 |Мам_ор_ж-ш = 15.2 |Мау_ор_ж-ш = 14.9 |Шіл_ор_ж-ш = 8.2 |Там_ор_ж-ш = 5.0 |Қыр_ор_ж-ш = 6.4 |Қаз_ор_ж-ш = 13.4 |Қар_ор_ж-ш = 14.5 |Жел_ор_ж-ш = 12.0 |Жыл__ор_ж-ш = 139.6 |}} </div> ==Аралда туғандар== Ауданнан екі Кеңес Одағының батыры, 16 Социалистік Еңбек Ері шыққан. Аты əлемге əйгілі суретші, жұмыстары Еуропа мен басқа елдердің, белгілі мұражайларында тұрған, Қазақстан Суретшілер Одағының, Қазақстан Қолөнершілер Одағының мүшесі, суретші-зергер Құлмамбетов Құдайберген Тағжанұлының туған жері. Сонымен қатар, Арал ауданында мемлекеттік қайраткер [[Шапақ Артықбаев]], халық жазушысы [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]], жазушы-ақын [[Зейнолла Шүкіров]], Қазақстан Республикасының тұңғыш Үкімет басшысы [[Ұзақбай Қараманов]], ғалым-профессор [[Нажмадин Күнқожаев]] секілді бүкіл әлемге белгілі қайраткерлер дүниеге келген. === Арал қаласының құрметті тұрғындары === *[[Рохлин, Лев Яковлевич|Лев Рохлин]] [[1947]] жылы Арал қаласында туған . *[[Төлеген Медетбаев]] Арал қаласында туған. *[[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] Арал қаласының тумасы болып табылады. *[[Зейнолла Шүкіров]] Арал ауданында туған. *[[1951]] жылы [[Аралсульфат]] елді-мекенінде Кеңес Одағы Батыры генерал [[Валерий Очиров]] туған. ==Табиғаты== Арал теңізі – құмды, құрғақ климатты үстірт қыратқа орналасқан. Ол – ертедегі [[Сармат]] теңізінің бір бөлігі. Теңіздің 96 процентін су, 4 процентін жер құрайды. Арал жер шарының 60 градустық ендігінде орналасқан. Теңіз суы сағат тілі іспетті, оңнан солға қарай оралып ағады. Кайназой дәуірінің орта шенінде, яғни бұдан 21 млн 1200 жыл бұрын, Арал каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұл байланыс 1573 жылға дейін созылған. ==Арал шежіресі== Осы дәуірдің 950 жылы Ибн-Рустемнің замандасы Масуди « Балық өзені келіп құятын Джейнухом (Амудария) Тармидь, Испиран сияқты бірнеше салаға бөлініп, бір тарауы Хорасанмен көп қамалға айырылатын Ховарезм (Қият) қаласының төменгі жағымен Джоуджания (көне Үргеніш) жиегінде тұрған көлге құяды» деп жазған. Ғалымның көл деп отырғаны қазіргі Арал теңізі. Бұдан 1800 жылдай бұрын өмір сүрген атақты грек оқымыстысы Кландин Птоломей өзінің «Алмагест» (Ұлы құрылыс) деген шығармасында жер шарының 27 бөліктен тұратын картасын жасаған. Оның 22-картасында Арал теңізі мен Каспий теңізі бейнеленген. Мұнда Зарафшан, Амудария (Оксус) өзендерінің Каспийге құйып жатқандығы көрсетілген. Бұдан 62 мың жыл бұрын Амудария Ферғананың сайы арқылы Тянь-Шань тауынан басталған. Осы кезде жиһанкез Марко Поло да бұған «Ион» деп ат берген. Ал, Сырдария (Яксарт) мен қазіргі Бұхара облысындағы Кулдик тауының шығысындағы сайдың ізімен аққан. Арал теңізінің терістік бетіндегі Саршығанақ, Ақеспе тұсынан 80м тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектері тасқа айнала бастаған күйінде табылды. Бұл кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді. Мезозой дәуірінде мұхит түбінде өмір сүрген фораменифер деген жәндіктің сыртқы қабыршағынан пайда болатын бор Арал теңізінің терістік жағындағы Ақкісіден табылып отыр. Б.з.б 138 жылы Қытай үкіметінің елшісі Чжан-Цянь өзінің жазбаларында «Кан-гюй мемлекеті жарлы, жиексіз үлкен теңіздің жағасында жатыр. Бұл терістік теңізі» деп жазған. Арал теңізі осы атауды иеленгенге дейін түрліше аталған. Оны саяхатшылардың еңбектерінен жиі кездестіреміз. Мысалы; 865 жылы Ибн-Хордарбек «Күрдер» көлі десе, 943 жылғы Масуди «Күрджани», 961 жылы Истахди «Казбин», 1339 жылы Хафизи «Абдуда», ХІІІ ғасырда Бекрон «Джент» көлі деп жазған. Бүгінгі Арал теңізі деген атау негізінен ХVІІ ғасырдан бергі жерде берілген. Сырдарияға дейін құятын өзендер жайлы бірінші толық мағлұматты 1664-1665 жылдары голландиялық Николай витсе жазған. Ол 1692 жылы жарыққа шыққан «Терістік және Түстік Татария» деген еңбегінде Валин (каспий) теңізінен Көк(Арал) теңізіне дейін 250км. Көк теңізге оңтүстіктен буен (Шу) өзені құйып жатады» деп жазған. Арал теңізін саяхатшылар әр ғасырда картаға түсірумен болған. Атап айтсақ, 1658 жылы ағылшын Дженкинсон, 1664 жылы голландиялық Николай витсен, 1723 жылы Далилия, 1734 жылы Крылов, 1741 жылы Муравин, 1834 жылы Левшин. Теңіз табиғатын зерттеуде капитан Бутаков пен ұлы кобзарь Шевченко да көп еңбек сіңірген. Бутаков бастаған экспедиция 1 ай бойы Райым қорғанында 2 кеме жасаған. Алғашқы кеменің капитаны Қаратеңіз морягі Мертового болды, екіншісінің құрамындағы 27 кісінің бірі – Тарас Шевченко. 1853 жылы Арал теңізінде тұңғыш рет пароход жүрді. Ол 1850 жылғы қазан айындағы патшалық Ресейдің заказы бойынша Швецияның Мотол қаласында 49 347 сомға жасалған. 1886 жылы Аралдың оңтүстік бетінде А.Никольскийдің, ал солтүстік жағындаакадемик Бергтің басқаруымен эксредиция ұйымдастырылып, балық байлығы жете зерттелді. Патшалық Ресей осы мол олжаны игеру мақсатында 1905 жылы темір жол құрылысын салды. Осыдан кейін Астраханьнан, Доннан, Қаратеңіз маңынан, Орталық ресейден жеке балық аулаушылар келе бастады. Лапшин, Риткин, Красильников, Макеев секілді саудагерлер ірі-ірі балық кәсіпшіліктерін ашып, «Хиуа» атты акционерлік қоғам құрды. 1913 жылы Арал поселка атанған. Онда 1026 адам тұрған. Поволжье халқының басына ауыр күн туғанда В.И.Ленин 1921 жылы 7 қазанда: Арал балықшыларына хат жолдап, ашыққандарға көмек көрсетуін өтінген. Бөгендіктер телеграмманы алысымен 24 сағаттың ішінде 14 вагон балық жөнелтті Арал балық зерттеу станциясы 1920 жылдан жұмыс істей бастады 1925 жылы қазіргі Арал ауданында «Серіктестік» деген балық аулайтын ұйым құрылды. Ұйымның алтауы Арал жерінде, төртеуі Мойнақ маңында болды. 1928 жылы Арал теңізінің балықшыларының басын біріктіріп «Балықшылар одағы құрылды. Басқарма председателі болып патша заманында жер ауып келген Дон казагі Дубовик (1897-1945) сайланды. 1928 жылы Арал аудан орталығы болды. Сол жылы кеме жасау заводы салынды. 1930 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің арнайы қаулысымен Арал қала аталды. 1930 жылдан бастап профессор М.И.Ильиннің басқаруымен Мойнақ пен Арал қаласында консерві заводы салына бастады. Ол жылына 6 миллионнан астам консерві шығарды. 1932 жылы Арал ауданында 173 тұз өндіретін трест ұйымдастырылды. Ол жыл сайын орта есеппен 262 мың тонна тұз өндірді. Аралда 1920 жылдан бері сульфат өндіріліп келді. 1940 жылы профессор Г.В.Никольский Арал теңізіндегі балықтардың түрі мен олардың қандай тереңдікте жүретіндігі жөнінде арнайы карта жасалды. Сол жоба бойынша бекіре, жайын, ақбалық, шортан, сазан, тісті, шабақ, алабұға, қаяз, табан, торта, айнакөз, шомая ауланды. Соғыс жалдарында Арал балықшылары 23 430 тонна сапалы балықты Отан қорғаушылар мен туысқан республикаларға жөнелтті. 1946 жылы Арал қаласында шыны заводы салынды. Кезінде Арал портының пароходствосы арқылы [[Түрікменстан]]ға баратын жүктің 25 проценті, [[Өзбекстан]]ға жеткізілетін заттың 70 проценті тасылған. 1946 жылғы мәлімет бойынша Арал қаласында қазақ, орыс, азербайжан, неміс, латыш, поляк, молдаван, қалмақ, чуваш секілді 33 ұлттың өкілі тұрған. 1960 жылға дейін Арал қаласынан Нүкіс, Мойнақ, Шаржауға жолаушылар таситын кемелер жүріп тұрған. 1970 жылға дейін Арал теңізінде балықтың 34 түрі есепке алынған.<ref>[http://aral.forever.kz http://aral.forever.kz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090211165324/http://aral.forever.kz/ |date=2009-02-11 }}</ref> == Қала суреттері == <gallery> АралIMG 20220612 201445.jpg|Арал Арал MG 20220612 201634.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201710.jpg|Арал Арал IMG 20220612 201613.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201558.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201435.jpg |Арал Арал IMG 20220612 201420.jpg |Арал </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Commonscat|Aral (city)}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал]] [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] [[Санат:Арал теңізі]] [[Санат:XX ғасырда құрылған қалалар]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] 6xxfues6flkpvenxcj83xu1bow3g3ma 0 17216 3409178 3391802 2024-12-11T22:25:21Z Қадырова Назерке 164438 Қосымша ақпарат қостым. 3409178 wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі = Никола Тесла |Шынайы есімі = {{lang-sr|Никола Тесла}} |Суреті = Tesla circa 1890.jpeg |Сурет ені = 230px |Сурет тақырыбы = |Туған күні = 10.07.1856 |Туған жері = Смилян, [[Госпич]], [[Аустрия империясы]] ([[Хорватия]]) |Қайтыс болған күні = 7.01.1943 |Қайтыс болған жері = {{қайтысболғанжері|Нью-Йорк|Нью-Йоркте}} |Азаматтығы = |Ғылыми аясы = [[физик]], [[инженер-механик]], [[Электротехника|инженер-электрик]] |Жұмыс орны = [[Еуропа]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] |Ғылыми дәрежесі = |Ғылыми атағы = |Альма-матер = Грацк техникалық университеті |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = Бернард Дж. Истлунд |Несімен белгілі = өнертапқыш, [[зерттеу]]ші, [[Айнымалы ток]],<br />асинхронды машина, [[магнит өрісі]],<br />[[радиобайланыс]] |Марапаттары = |Қолтаңбасы = TeslaSignature.svg |Қолтаңба ені = |Сайты = |Commons = Nikola Tesla }} '''Никола Тесла''' ({{lang-sr|Никола Тесла}}, {{lang-en|Nikola Tesla}}; [[10 шілде]] [[1856 жыл|1856]], [[Смилян (Хорватия)|Смилян]], [[Аустрия империясы]], қазіргі [[Хорватия]] — [[7 қаңтар]] [[1943 жыл|1943]], [[Нью-Йорк]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]) — американдық инженер және данышпан физик, электротехника және радиотехника саласындағы өнертапқыш, Электротехниканың дамуына елеулі үлес қосты. Қазіргі заманғы айнымалы ток жүйесін дамытумен танымал. «Ток соғысында» жеңіске жетіп, радио көрсетілгеннен кейін ХХ ғасырдың ғылым тарихындағы ең танымал тұлғалардың біріне айналды. Ұлты — [[сербтер|серб]], Аустрия империясында дүниеге келген, [[Аустрия-Мажарстан]]да өскен, кейінгі жылдары негізінен [[Франция]] мен [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та жұмыс істеген. 1891 жылы АҚШ азаматтығын алды. [[Өнеркәсіп төңкерісі]]нің екінші кезеңі деп аталатын [[айнымалы ток]] құрылғыларын, көп фазалы жүйелерді, синхронды генераторды және [[Асинхронды электрлік қозғалтқыш|асинхронды электрлік қозғалтқышы]]н құруға қосқан үлесі үшін кеңінен танымал. Ол сондай — ақ эфирдің бар екендігі туралы теорияның жақтаушысы ретінде танымал — оның көптеген тәжірибелері мен эксперименттерінің арқасында эфирдің болуын техникада қолданылатын заттың ерекше түрі ретінде көрсетуге бағытталған. Өнертапқыштың есімімен магнит ағынының тығыздығын өлшеу бірлігі ([[магниттік индукция]]) — [[тесла]] аталады. Сондай-ақ, өнертапқыштың құрметіне [[Tesla, Inc.|Tesla]] автомобиль компаниясы аталды. Көптеген марапаттардың қатарына [[Эллиот Крессон]], [[Джон Скотт]], [[Томас Алва Эдисон|Томас Эдисон]] медальдары кіреді. Тесла айнымалы ток жүйесін, көп фазалы электр қуатын тарату жүйесін және айнымалы ток индукциялық қозғалтқышын ойлап тапты. Оның өнертабыстары қазіргі электр энергиясын тарату жүйесінің негізін қалады. Сонымен қатар, ол радио технологиясында кеңінен қолданылатын Тесла катушкасын ойлап тапты. Тесланың алғашқы жұмыстары заманауи электротехникаға жол ашты, оның алғашқы кезеңдегі жаңалықтары инновациялық маңызға ие болды. АҚШ-та әйгілі Тесла тарихтағы, сондай-ақ танымал мәдениеттегі кез-келген өнертапқышпен немесе ғалыммен бәсекелесе алады. Кейбір өмірбаяндық замандастар Тесланы «ХХ ғасырды ойлап тапқан адам» және қазіргі электр энергиясының «қасиетті шапағатшысы» деп атайды. Тесла айнымалы токтың тиімділігін дәлелдеп, оны тұрақты токқа қарағанда арзан және ұзақ қашықтықтарға таратуға қолайлы екенін көрсетті. Ол көп фазалы ток жүйесі мен айнымалы ток индукциялық қозғалтқышын ойлап тапты. Бұл өнертабыстар қазіргі электр энергиясын тарату жүйесінің негізін қалады. Тесла жоғары жиілікті электр тогын зерттеу барысында оның биологиялық әсерлерін де қарастырды. Ол жоғары жиілікті токтың адам ағзасына зиянсыз екенін және оны медициналық мақсатта қолдануға болатынын көрсетті. Тесла радиобайланыс технологиясының негізін қалаушылардың бірі. Ол 1890 жылдары радиотолқындар арқылы ақпарат тарату тәжірибелерін жүргізді. Оның кейбір идеялары кейін радио, телеграф және Wi-Fi технологияларының дамуына әсер етті. Тесланың 300-ден астам патенті бар, олардың көпшілігі әлі күнге дейін инженерлік және технологиялық шешімдердің негізі ретінде қолданылады. Оның жұмыстарында электромагниттік индукция, толқындық теория және энергетикалық жүйелер туралы жаңалықтар қамтылған. Өмірінің соңында Тесла Нью-Йоркте тұрды және 1943 жылы 86 жасында қайтыс болды. Оның есімі ғылым мен техника саласында мәңгілікке қалды; магниттік индукцияның өлшем бірлігі “тесла” деп аталады. == Биография == === Ерте кезеңдер=== [[File:Milutin Tesla.jpg|thumb|Милутин Тесла, Николаның әкесі]] [[File:Smiljan Memorial Center Modified.jpg|thumb|right|200px|Тесла тұрған үй. Қазір мұражай болып табылады]] [[File:Putovnica Nikola Tesla 01082.JPG|right|thumb|200px|1883 жылы Хорватия және Славония корольдігінің Никола Теслаға берген куәлігінің бірінші беті]] Тесланың жанұясы Австрия-Венгрия империясының кұрамына кірген [[Лика]] тарихи провинциясындағы [[Госпич]] қаласынан 6 км алыс, [[Смилян (Хорватия)|Смилян]] ауылында тұрған.<ref>Dommermuth-Costa, Carol, Nikola Tesla: A Spark of Genius, pp. 11-12. 1994. ISBN</ref> Әкесі — Милутин Тесла ([[1819]]—[[1879]]), серб, Срем епархиясының дін қызметшісі. Анасы — Георгина (Джука) Тесла ([[1822]]—[[1892]]), дін қызметшісінің қызы болған. 10 шілде 1856 жылы отбасыда төртінші болып Никола дүниеге келген. Отбасыда жалпы 5 бала болған: үш қыз — Милка, Ангелина, Марица және екі ұл — Никола және Дане. Никола бес жасқа толған кезде, ағасы аттан құлап қайтыс болған.<ref>Margaret Cheney, Robert Uth, and Jim Glenn, «Tesla, Master of Lightning». Barnes & Noble Publishing, 1999. ISBN 0-7607-1005-8.</ref> Никола бастауыш мектептің бірінші сыныбын Смилянда бітірген. [[1862]] жылы, Дане қайтыс болғаннан кейін, оның әкесі қызметінде көтеріліп, отбасы [[Госпич]]ке көшіп кетеді, сол жақта Тесла бастауыш мектептің қалған 3 сыныбын бітіреді. Одан кейін үш жылдық төменгі реалды гимназияны [[1870|1870 жылы]] бітіреді. Осы жылдың күзінде ол [[Карловац]] қаласындағы Жоғарғы реалды мектепке түседі. [[1873|1873 жылдың]] шілдесінде Николо Тесла орта білімі туралы аттестат алады. Атасының қалауына қарамастан өз үйіне қайта оралып, сол Гопич қаласында болып жатқан холера эпидемиясына шалдығады (бірақ бұл ауру нақты холера болғаны белгісіз). Аурудан айыққан Никола Тесланы Австрия-Венгрия армиясына үш жылдық қызметке шақыруы керек болды. Алайда туыстары оны аурудан толығымен жазылмады деп, тауға апарады. Тесла [[1875 жыл]]дың жазының басында ғана қайтып оралады. Сол жылы Никола [[Грац]]тағы жоғарғы техникалық мектебіне (қазіргі Грац техникалық университеті) түсіп, [[электротехника]]ны оқуды бастайды. Электротехника бойынша дәрісте Грамм машинасы жұмысын бақылап отырып, Тесланың ойына тұрақты ток қолданатын машиналардың жетілдірілмегендігі түседі, бірақ профессор Яков Пешль оның ойын сынға алып, бүкіл сынып алдында айнымалы токты қолданудың мүмкін еместігі туралы лекция оқып береді. Үшінші курста Тесла құмар ойындарға салынып, картада үлкен көлемде ақша ұтылады. Өзінің естеліктерінде Тесла оны бұған «тек қана ермек қылу емес, сонымен бірге алдыға қойылған мақсаттарға жете алмау» да итермелегенін айтады. Ол ұтыстарын ұтылғандарға қайта тарататыны үшін сол кезде әпенді деп аталып жүрген. Ақырында қатты ұтылғаны соншалық, анасына ақшаны өзінің құрбысынан алуына тура келген. Тесла бұдан кейін ол ойынды толық тастаған. [[1879 жыл]]дың 17 (29) сәуірінде Николаның әкесі қайтыс болды. Кейін ол Госпичтегі өзі оқыған реалды гимназияға мұғалім болды. Бірақ оған бұл жұмыс ұнамайды. Отбасында ақша аз болды және екі ағасы Петар және Павл Мандичтин көмегімен ғана жас Тесла [[1880 жыл]]ы [[Прага]]ға кетіп, ол жақта Прага университетіне тапсырады да, философия факультетіне түседі. Университетте бір ғана семестр оқыған Тесла, жұмыс іздеуге мәжбүр болады. === Австро-Венгрия, Германия және Франция === [[1882 жыл]]ға дейін Тесла, сол кезде телефон желілерін жүргізу мен телефон станцияларын салып жатқан [[Будапешт]]тегі әкімшіліктің [[телеграф]]тық компаниясында инженер-электрик болып істеген. 1882 жылдың ақпан айында Тесла кейін айналатын магнит өрісі деп аталған құбылысты электрқозғалтқышына қалай қолдануға болатынын ойлап табады. Телеграфтық компаниядағы жұмыс Теслаға айнымалы токтағы электрқозғалтқышты жасауға мүмкіндік бермеді. [[1882 жыл]]дың аяғында ол Париждегі [[Томас Эдисон]]ның (Continental Edison Company) Континенталды компаниясына жұмысқа тұрды. Компанияның үлкен жұмыстарының бірі Страсбургтегі теміржол бекетіне электростанция құру болды. [[1883 жыл]]дың басында компания Николаны [[Страсбург]]қа жаңы теміржол станциясында жарық беруді монтаждауда туындаған мәселелерді шешуге жібереді. Бос уақытында Тесла [[асинхронды электрқозғалтқыш]] моделін жасауға жұмсап, 1883 жылы оны Страсбург қаласы әкімшілігінде көрсетеді. [[File:Tesla young adjusted.JPG|thumb|left|23-жастағы Никола Тесла]] [[1884 жыл]]дың жазында Страсбург теміржол бекетіндегі жұмыстар толықтай бітіп, Тесла [[Париж]]ге қайтып оралып, компаниядан 25 мың доллар көлемінде сыйақысын күтеді. Кейін бұл сыйақыны компаниядан ала алмасын білген Тесла намыстанып, жұмыстан шығып кетеді. Өнертапқыштың ең бірінші [[биограф]]ы Б. Н. Ржонсницкийдің айтуы бойынша Тесланың алғашқы ойы сол уақыттарда электротехниканың дамуына маңызды көптеген жаңалықтар ашқан Ресейге, нақты айтқанда Санкт-Петербургке кету болған. Ол уақыттарда Павла Николаевича Яблочкова, Дмитрия Александровича Лачинова, Владимира Николаевича Чиколева секілді ғалымдардың аттары әлемге әйгілі болып, олардың мақалалары белгілі журналдарда жарық көретін және бұл Теслаға да белгілі болды. Алайда соңғы мезетте Континенталдық компанияның бастықтарының бірі Чарлз Бечлор (ағылш. Charles Batchelor), Николаны Ресейдің орнына [[АКШ|АКШ-қа]] баруға көндіреді. Тесланың биографиясын жазған басқа авторлардың еңбектерінде оның Ресейге кетуге деген жоспары туралы мәліметтер жоқ. === Америка === ==== Эдисонға жұмыс ==== [[File:Teslathinker.jpg|thumb|Н. Тесла [[Руджер Бошковичтің]] «Натуралдық философия теориясы…»мен өзінің Хаустон-стриттегі зертханасындағы ВЧ трансформатордың катушкасы алдында]] [[1884 жыл]]дың 6 тамызында Тесла [[Нью-Йорк]]қа келеді.<ref>«Master of Lightning» by [[Public Broadcasting Service]]. Website.</ref> Томас Эдисонның компаниясында (''Edison Machine Works'') тұрақты токқа арналған электрқозғалтқыштар мен генераторларды жөндеу жұмысының инженері ретінде жұмысқа тұрады. Эдисон Тесланың жаңа ойларын суық қабылдап, оның өнертапқыштығын ашық жақтырмады. [[1885 жыл]]дын жазында Эдисон Теслаға егер ол оның тұрақты токқа арналған электрлік машиналарын конструктивті түрде дамытатын болса оған 50 мың доллар (шамамен қазіргі 1 млн доллар.<ref>$50 000 (1885 г.) = $1 082 008 (2006 г.) [http://www.westegg.com/inflation/ The Inflation Calculator] {{ref-en}}</ref>) беретіндігі туралы айтады .<ref>Cheney, Margaret [1979] (2001). Tesla: Man Out of Time. Simon and Schuster. ISBN 0-7432-1536-2.</ref> Никола бар күш-жігерімен іске кірісіп, Эдисонның машинасының 24 түрін, эксплуатациялық қасиеттерін айтарлықтай жақсартатын жаңа коммутатор мен регулятор ұсынады. Барлық жаңартуларды қабыл алған Эдисон, уәделенген сыйдың орнына эммигранттың әзірге америка әзілін дұрыс түсінбейтінін айтады. Оған намыстанған Тесла жұмыстан кетіп қалады.<ref>«Tesla Says Edison was an Empiricist. Electrical Technician Declares Persistent Trials Attested Inventor’s Vigor. 'His Method Inefficient' A Little Theory Would Have Saved Him 90 % of Labor, Ex-Aide Asserts. Praises His Great Genius.», New York Times, 19 қазан 1931. «Nikola Tesla, one of the world’s outstanding electrical technicians, who came to America in 1884 to work with Thomas A. Edison, specifically in the designing of motors and generators, recounted yesterday some of …»</ref> ==== Нью-Йорктегі зертхана ==== ==== Колорадо-Спрингс ==== ==== «Уорденклифф» жобасы==== ==== Өлімі ==== [[File:Muzej Nikole Tesle.jpg|thumb|right|200px|Белградтағы Никола Тесланың мұражайы]] [[File:TestaPula.jpg|right|200px|thumb|Тесланың Пуладағы мүсіні]] Жасы келіп қалған шағында Тесланы жеңіл көлік қағып кетіп, қабырғасы сынады. Бұл [[өкпе қабынуы]]н тудырып, кейін ауру созылмалы дертке айналады да, Тесла кереуетке танылады. [[Еуропа]]да [[Бірінші Дүниежүзілік соғыс|соғыс]] басталды. Тесла өзінің жеңіліп жатқын Отаны үшін қатты уайымдап, бірнеше рет барлық славяндарға бейбітшілікке шақырып, үндеулер жасайды. [[1943-жыл]]дың 1 қаңтарында АКШ президентінің жұбайы, [[Элеонора Рузвельт]], Теслаға көңіл сұрап баруға тілегін білдіреді. [[АКШ|АКШ-тағы]], [[Югославия]] өкілі Сава Косанович (Тесланың жиені), онымен 5 қаңтар күні кездеседі. Ол Тесламен кездескен соңғы адам болды. Тесла 7-сінен 8-не қараған түні 1943-жылдың қаңтар айында көз жұмды.<ref>[http://www.pilot92-tesla.siteedit.ru/page1 Биография<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140102193753/http://www.pilot92-tesla.siteedit.ru/page1 |date=2014-01-02 }}</ref>. Тесла өзін ешкімнің мазаламауын талап етіп, тіпті [[Нью-Йорк]]тегі орналасқан қонақ үйдегі бөлмесінің есігіне сол туралы тақта да іліп қойған. Оның мәйітін қайтыс болғаннан екі күн өткен соң қызметші әйел мен осы қонақ үйдің директоры тапты. 12 ақпанда денесі кремациядан өтіп, Нью-Йорктегі Фэрнклифф моласына қойылды.<ref>Валентина Богомолова, [http://www.ntpo.com/invention/invention3/20.shtml Никола Тесла (Nikola Tesla). Гений-одиночка или безумец опередивший своё время?<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130217021614/http://www.ntpo.com/invention/invention3/20.shtml |date=2013-02-17 }}, 03.11.2004</ref>. Кейін күл Белградтағы Никола Тесла мұражайына ауыстырылды. ==Дереккөздер== {{Дереккөздер|2}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.nikolatesla.fr/documents.htm NikolaTesla.fr] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111001024322/http://www.nikolatesla.fr/documents.htm |date=2011-10-01 }} - More than 1,000 documents on Tesla [[Санат:Инженерлер]] [[Санат:АҚШ инженерлері]] [[Санат:Физиктер]] [[Санат:АҚШ физиктері]] [[Санат:АҚШ өнертапқыштары]] [[Санат:АҚШ электротехниктері]] kdg338wamnzmcyu0iadmmb5w4cm40qy 0 17286 3409183 3235662 2024-12-12T00:01:50Z Fereid20 164439 3409183 wikitext text/x-wiki {{Тілдер|Сурет=Persian Language Location Map.svg}} '''Парсы тілі''',<ref name="source1">Пейсиков Л. С., Вопросы синтаксиса персидского языка, М., 1963</ref><ref name="source2">Гаприндашвили Ш. Г., Гиуанашвили Дж. Ш., Фонетика персидского языка, Тбилиси, 1964</ref><ref name="source3">Оранский И. М., Введение в иранскую филологию, М., 1988</ref><ref name="source4">Оңдасынов Н., Парсыша-қазақша сөздік, А., 1974</ref><ref name="source5">Рүстемов Л., Парсы тілінің ізашары, Тегеран, 1994</ref><ref name="source6">Рубинчик Ю. Л., Грамматика современного персидского языка, М., 2000</ref> — [[Үнді-Еуропа тілдері|Үнді-Еуропа тілдік әулеті]] иран тобының оңтүстік-батыс тармағына жатады. [[Иран|Иран Ислам Республикасы]]ның ресми тілі. Орта ғасырларда әдеби тіл ретінде Иранмен шекаралас жатқан [[Ауғанстан]]ға, [[Орталық Азия]]ның кей өңірлеріне, [[Үндістан]] мен [[Әзербайжан]]ға тарады. Парсы тілі тарихы көне, орта, жаңа болып үш дәуірге бөлінеді. Қазіргі парсы тілі көне парсы (жазба ескерткіштері б.з.б. 6 – 4 ғасырлардан белгілі), орта парсы (III–VII ғасырлар), классикалық кезеңдегі жаңа парсы (VII–XV ғасырлар) тілдерінің заңды жалғасы. Классикалық парсы тілінің базасында туысқан [[тәжік тілі|тәжік]] және дархи тілдері дамыды (айырмашылықтары XVI–XVII ғасырларда басталды). Сондықтан классикалық парсы тіліндегі әдеби мұра [[Ауғанстан]], [[Тәжікстан]] және [[Иран]] халықтарына ортақ болып табылады. Парсы тілі бай жазба дәстүрге ие дүние жүзіндегі ежелгі тілдердің бірі. Бұл тілдегі жазба ескерткіштердің 2500 жылдан астам тарихы бар. Парсы тілі бірнеше диалектіге бөлінеді, әдеби тілі тегеран диалектісі негізінде жасалған. Фонетикалық ерекшеліктері 6 монофтонг, 2 [[дифтонг]], 23 дауыссыз фонеманың болуымен, тіл арты (фарингаль), көмей (увуляр) дыбыстардың сақталуымен айқындалады. Сөз басында дауыссыздар қатар келмейді, екпін сөздің соңғы буынына түседі. Есімдер септелмейді, род категориясы жоқ. Күрделі етістіктің есімді тіркесі мен аналитикалық тәсілі жиі қолданылады. Араб, түркі тілдерінің сөздері көп кездеспегенімен, 19 ғасырдан француз, ағылшын, орыс тілдерінен енген сөздер жеткілікті. Жазуы араб әліпбиіне негізделген. Ауған дари тілі моңғол сияқты тілдермен қатты араласқан.<ref>https://www.dailymirror.lk/print/opinion/Collective-resolve-of-regional-and-international-actors-a-glimmer-of-hope-for-Afghans-Air-Chief-Marshal-Bulathsinghala/172-282040</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} {{stub}} [[Санат:Парсы тілі]] 4gwjv045axgril84cs3u9epdwt6gplh 0 20607 3409324 3408984 2024-12-12T10:31:44Z Сіргелі 129834 3409324 wikitext text/x-wiki {{cleanup}} Қазақ шежіресінде Сіргелі Ұлы жүздің құрамындағы ежелгі тайпалардың бірі. Қазақ хандығының іргесін қалаушылардан болады. Мәселен, біз келтіріп отырған ата-тегінің таралуына қарағанда (1-қосымша), Сіргелі Бақтиярдың немересі, Үйсінге бауыр болып келетін Ойсылдың ұлы. Сөйтіп, қазақтың шығу тарихы сіргелілерді үйсін дәуіріне дейін апарады. Алайда, зерттеушілер көне деректерден Сіргелі туралы мәлімет тапқан жоқ. Кеңес кезеңінде бір топ зерттеушілер Н. А. Баскаков пен С. К. Ибрагимов XVXVI ғасырға жататын Рузбехан еңбектерінен Сіргелі руы туралы мәліметтер тапты. Рузбеханның көрсетуінше, қазақтар жазда Еділ бойын жайлап, қыста Сырдария жағасына, Түркістан төңірегіне қарай көшіп кетіп жүрген. Қазақстанның батыс аудандары бір кезде Ноғай ордасына қарады. Ноғай ордасы ыдырағаннан кейін олардың бір бөлігі солтүстік Кавказға кетіп, басым көпшілігі жаңа құрылған қазақ хандығының құрамына енді. Бұл туралы қазақ ру-тайпаларының көбісінің (наймандар, қыпшақтар, қоңыраттар, үйсіндер, ергенекті, ашамайлы, телеу), сонымен қатар солтүстік Кавказда ноғайлар ішінде сіргелілердің үштаңбалы руларының болуы көп жайды аңғартады. В. Востров бұл мәліметтерді өз еңбегінде келтіре отырып, «бұл екі ру мен аталардың тек жай ұқсастығы емес, сөз жоқ, ноғай ордасы ыдырағаннан кейін екі туысқан халықтың құрамындағы сол ру мен тайпа» деген қорытынды жасайды. Сөйтіп, сіргелілер Батыс Қазақстаннан Сырдария мен Түркістанға, Талас пен Шу бойына Жәнібек және Керей сұлтандармен бірге келген рулар құрамында осы маңда қалып кетуі де ғажап емес. Қалай дегенде де XVXVI ғасырларда Сіргелі руларының аталары Талас пен Түркістан төңірегін мекендеді. Әдеби деректерде Сіргелі руының ата-тегі туралы деректер азын-аулақ. Мәселен, орыс шығыстанушысы Н. Аристов өз еңбегінде Сіргелі руы сегіз ата: Байжігіт, Қарабатыр, Батырлар, Үштаңбалы, Айтбозым, Елібай, Төрттаңбалы, Жаңабайға бөлінетінін тұңғыш рет айтады. Оған іле шала М. Тынышбаев та Сіргелі руы (манат) төменгідей болып жіктелетінін дәлелдейді: Төрттаңбалы, Үштаңбалы, Батырлар, Қарабатыр, Жанай, Бөдене. Біздің ғасырдың 20-жылдарының басында Шымкент уезінде жүргізген зерттеуіпің нәтижесінде Э. А. Шмидт Байұлы мен Үштаңбалыға бөлінетін Сіргелі руының ататегінің толық таралуын көрсетеді. Байұлы өз кезегінде Елібай, Айтбөзым, Шақабай, Шалдар (Қойсой, Шоман, Қөңыр), Жайдақ (Алпар, Тұрсынай, Итемген), Батыр (Құдаиберді, Бердібай) болып келеді. Үштаңбалы болса: Ақкеңірдек (Шеңгелді, Маңдай, Үшқара, Қожамберді, Құдыс), Тутамғалы (тамға - таңба, Қасым Аманжоловтың "Қазақстан тарихы" кітабында келтірілгендей тамға сөзі көнерген сөзге жатады. Мағанасы қазіргі таңба сөзімен тең), Қайшылыға бөлінеді. Бұл мәліметтер тек қана Шымкент уезіндегі Сіргелілер тегі туралы ғана сипаттама беретіндіктен, Әулиеатадағы бұл аталар жайында ешнәрсе жоқ. Сондықтан оны түгел емес деп есептейді. Үлы жүздің тегін қарастыратын В. Востров өз еңбегінде Сіргелілер туралы тек қана Н. Аристов деректерімен шектеледі, сол себепті оның зерттеулері Н. Аристов мәліметтерімен дәл келетіндей. Бұл әдеби мағлұматтарды аз болса да өз байқап-түйгенімізбен салыстыра отырып, Сіргелінің ата-тегін жасауға тырыстық (10-қосымшаны қараңыз). Сіргелі шежіресі бойынша, біз біраз мәлімет берушілерден құнды мағлұмат жинап алдық. Олар: Шымкент облысы, Созақ ауданы Жуантөбе қеңшарының тұрғыны 1893 жылы туған (Тама) Әбдуәлі Қондыбаев; сол облыстың Бабаата ауылының тұрғыны, 1892 жылы туған (Дулат) Жұматай Тоқбаев; Шымкент облысы, Алғабас ауданы, Майбұлақ кеңшарының тұрғыны, 1888 жылы туған (Байжігіт) Тәжібай Бердібаев пен Төрткүл ауылының тұрғыны, 1888 жылы туған (Қарақойлы) Қожатай Төлековтер еді. Олардың ішінде Сіргелі ата-тегі туралы ең білгірлер бізге бұл рудың этнонимі жайында қызық аңыз айтып берген Бердібаев пен Төлеков. Мәселен, Тәжібай Бердібаевтың айтуынша, Жәнібек ханның замандасы, бақуатты Бақтиярдың ұлы Ойсылдың бірнеше әйелі және 30 ұлы болыпты. Олардың арасында ақылмандары да, көрікті еркетотайлары мен іскерлері де бар екен. Солардың бірі Жәнібек ханның сұлу қызына ғашық болып, ол қыз екіқабат болып қалады. Бұны білген хан ашулапып, Ойсылдың барша ұлдары мен келіндерін қонаққа шақырып, бәрін қырып тастапты. Тек қана Ойсылдың қырда жылқы бағып жүрген ұлы Өтеп пен оның Ізбике атты екіқабат әйелі Ошақтыда төркіндеп жүріп, аман қалып, Манат атты ұл туыпты. Ол ес жиып, ат жалын тартып мінуге жараған кезде оған сіргелі тай мінгізіп, еліне шығарып салыпты. Ол ата-жұртына жеткенде көкпардың үстінен шығып, бұл додада өзінің епті әрі күшті екенін танытып, тайының да тұлпар тектес топжарғандығын көрсетіп, жиналған ел-жұртты таң қалдырыпты. Оны енді байқап, бір-бірінен сұрастырып, «сіргелі тай мінген мына мықты бала кім?» дегенге келеді. Тойдан кейін әкесі Өтептің ағасымен көрісіп табысады, ол әмеңгерлік жолмен Ізбикеге үйленіпті. Өтептің ағасынан Тутамғалы мен Қайшылыны табады; ал ханның еқіқабат қызы егіз Ақкеңірдек пен Қаракеңірдекке босанғаннан кейін, оларды Өтеп пен Ізбике асырап алыпты. Ал Манат есімі ел ішінде ұмьгтылып, «Сіргелі» атымен этноним тұрақталып, бүкіл кейінгі әулетке көшіпті. Бұлардың төңірегінде тікелей ұрпақтары ғана емес, басқа да туысқандары, тіпті кірмелер де топтасыпты. Аңыз бойынша Сіргелі дәулетті кісі болып, бірнеше әйел алып, көптеген бала-шаға өрбітіпті. Мәлімет беруші Тәжібай Бердібаевтың айтуынша, Сіргеліден Байұлы тарайды, одан Айтбозым, Жаңабай, Елібай, Батыр, Қарабатыр, Жайдақ, Құлшығаш, Шалдар. Өтептің ағасының балалары Тутамғалы, Қайшылы, Ақкеңірдек, Қаракеңірдек те кейіннен Сіргелінің құрамына кіреді. Қожатай Төлековтен жазып алған аңызда Сіргелінің әкесі өте дәулетті кісі болып, бірнеше әйел алып, ешкімге де, тіпті ханның өзіне де бағынбайтын 30 ұлы бар екен деседі. Олардың қаңлы мен қатағанның ханы Тұрсынмен жұлдызы қарсы болыпты. Бірде Тұрсын хан Ойсылдың балаларының бәрін үй-ішімен шақырып, өлтіріп тынады. Одан әрі оқиға алғашқы аңызбен сәйкес келеді. Бұдан көрінгендей, алғашында тарихи тұлға Жәнібек бейнесі айтылса, кейінгі аңызда Тұрсын ханның тұлғасы алға тартылады. Аңыз айырмашылығы да осында. Аңыз түрлері уақытқа байланысты айрықша болып көрінеді. Аңыз бойынша Жәнібек хан XV пен XVI ғасыр аралығында өмір сүрсе, Тұрсын хан Жәнібектің немересі, Есім ханның тұрғыласы. Есім хан ңұба қалмаққа қарсы жорықта жүргенде Ташкентте отырған Тұрсын хан елін шапқаны үшін, оны өлтіріп жібергені тарихтан мәлім. Бұдан басқа біз Қажытай Төлековтен Сіргелі руының ата-тегі туралы мол мағлұмат алдық. Оның дерегі бойынша, Сіргелінің 6 әйелі болып, әрқайсысынан бірнеше бала көріп, олардан бірнеше ата тарайды, ал олардан бертініректе оның мәліметі болмай шықты. Бірінші әйелінен - Батыр мен Байжігіт, екінші әйелінен Қарабатыр, Байіуған, Шоқай, Ақпан, Қаракемпір, Шыбыт, Дәушауқар, Есім мен Досшабақ; үшінші әйелінен Сәмен, Шақаман, Өтеу, Бекбау, Ізбасар, Қоттақбай, Мамыр мен Ботбай; төртінші әйелінен Жаңабай мен Айтбозым, бесінші әйелінен Қаракеңірдек, Ақкеңірдек, Шалдар; алтыншы әйелінен Тутамғалы мен Қайшылы. Әрине, бұл ата-тектің тізімі түгел емес, әсіресе онда бізге басқа деректерден мәлім ірірулар ұшыраспайды. Бұлардан басқа біздің мәлімет берушілеріміз жеткізгендей 2 және 3- әйелден тараған рулар Алғабас ауданында тұрып, бір-бірімен қыз алыспайды. Демек, олар өзара әлі жеті атаға жетпеген болып есептеледі. Қазақтар арасында бұл салт бүгінге дейін бұзылмай келгендіктен, олар деректерде кейінгі ұрпақ болып саналады. Төлекөвтың мағлұматтарын басқа деректермен салыстырғанда, Сіргеліні 1, 4, 5 жәпе 6-әйелінен тарағандар бірінші, екінші ата, ең әрі кеткенде үшінші атадан келіп қосылады. Әдеби деректер мен біздің шежірені зерттеуімізді салыстыра талдағанда, Сіргелі руы: Батыр, Құлшығаш, Қарабатыр, Айтбозым, Үштаңбалы, Жайдақ, Елібай, Жаңабай, Қаракеңірдек, Ақкеңірдек, Шалдар, Ақсирақ, Қарасирақ, Тутамғалы, Қайшылы, Торттаңбалы, Жанай, Бөдене болып келеді. Сіргелінің бұл аталары ел ішінде руға бөлініп, өзара қыз алыса беруіне рұқсат етіледі. Бұл, демек, олардың әрқайсысы әкзогамдық кедергіден өтті. Осынау 18 ру алғашқы ата болып есептелмейтін шығар, алайда Сіргеліден бастап екінші, тіпті үшінші буын болғанмен, олар коп ұрпақты рулар болып саналады. Бұл аталардың әрқайсысы туралы тыңғылықты тектаиу құрастырмасаң та, кейбірі жайында толық мәлімет беруге тырысамыз. Мәселен, Құлшығаштан Байжігіт атасы, одан Амалдық, Оразымбет, Келімбет, Көшімбет, соңғыдан Сары, одан Сайдуалы, одан Шақан, одан Байдәулет, одан Таңсық, Желкен, Дербісәлі, соңғыдан Бәсібек пен Бердібай, Бердібайдан Тәжібай (мәлімет беруші, 1888 жылы туған). Шежіре бойынша Сіргеліден Тәжібайға дейін 11 ата. Батыр екі ата: Құдайберді мен Бердібайға ажырайды. Шалдар руы үш ата: Қойсой, Шоман, Қоңыр. Жандақ руы үш ата: Алпар, Тұрсынай, Итемген. Аңкеңірдектен бес ата тарайды: Шеңгелді, Маңдай, Үшқара, Қожамберді мен Құдыс. Бөдене екі ата: Жәлмәмбет пен Қарқыи, соңғыдан Кошек, Артық. Артыңтан Меңдіқожа, Меңай. Бұдан тыс біздің зерттеуімізде Шымкент облысы, Алғабас ауданында өз дамуында әлі әкзогамдың кедергіні өтпеген бірнеше ата тұрып жатыр. Оған Байтуған, Шоқай, Ақпан, Қаракемпір, Шыбыт, Дәушауңар, Есім, Досшабақ, Сәмен, Шақаман, Өтеу, Бекбау, Ізбасар, Қонаңбай, Мамыр, Ботбай, Шақабай жатады. Олар Сіргелінің анық қай атасына жататыны туралы мәлімет болмады. Сіргелі руының жауынгерлік ұраны «Бақтияр», ал кейбір аталардың өз ішінде басқа да ұраны бар. Мәселен, Елібайдың ұраны «Елібай», Айтбозым «Байтемір», «Жаңабайда «Жаңабай», Шалдарда «Тоғанас», Жайдақта «Даубай», Батырда «Есболат», Ақкеңірдекте «Тайлақ», Тутамғалыда «Ақшабдар», Қайшылыда «Ақшабдар» болып жалғасады. Әдетте қазақ рулары мен тайпаларының ұраны түп атасының немесе ұлт тарихында маңызды орын алатын батырлар мен билердің атымен аталады. Кейде сирек болса да ұранға арғымақтардың аты айтылады. Бұл жерде Тутамғалы руының ұраны «Ақшабдар» мысал бола алады. Сіргелі руларының таңба белгісінің әдеби деректерде бірнеше түрі келтіріледі. Гродеков, Аристов, Тынышбаев, Шмидт, Аманжолов пен Востров бойынша Бәлкім, халық арасында басқа да түрлері бар шығар. Бұл таңбалардың алғашқы екеуі бұзау мен құлын енесін ембеу үшін тұмсығына кигізетін «сіргені» елестетсе, соңғы екеуі сол күйі «қурай таңба» аталады. Соңғы Шмидт бойынша, үштаңбалы руының белгісі. Сіргелі руы мен аталарының таңбасын Н. Аристов та, одан кейін В. Востров та өзге қазақ руларының таңбасымен ұқсас, немесе кейбір шығу тегінің нышандары дәл келетінін мойындауға бейім. Рулар мен тайпалардың әтногенезін анықтау шындыққа жиі келе бермейді. Кейде таңбаларды сол күйі көшіре салуға болмайды, сондықтан алыс аталарды бір-бірімен туыс деу жаңсақ секілді. Мысалы, Ұлы жүзде Сіргелі руының, Орта жүзде ерейдің,. Кіші жүзде Телеудің таңбалары +х бірдей, сәйкес келеді, алайда олардың тегінің туыстығы ешқаидай ежелгі деректерде айтылмайды. Біздің зерттеуімізде аңыз түрінда болса да олардың туыстығы туралы мағлұмат жоқ. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында Сырдария уәлаятының Шымкент, Ташкент және Әулиеата уездерінде тұратын Сіргелілер 7000 үйден астам болды. Олардың 4871 үйі Шымкент уезінде (Гродековтың көрсетуінше), 1410 үй Ташкент (Макшеев), ал басқалары (Смирнов) шағын топпен Әулиеата уезінде қоныс тепті. М. Тынышбаев өз еңбегінде 1917 жылы Сырдария уәлаяты Шымкент уезіндегі Сіргелілер 70 мың жан деп жалпы санын көрсетсе, Әулиеата бойынша ешбір мәлімет бермейді. Сіргелілердің ат төбеліндей тобы Шу өзенінің орта ағысының оң жағында Ақмола мен Қарқаралы уездерінің түйіскен жерінде қоныстанды. Олардың Шу өзеніндегі қыстаулары Жалайыр руы қонысының батыс жағын алып жатты. Шу өзенінің сол жағасындағы Сіргелілер қыстауының қарсысында Шапыраштылар көшіп жүрді. Сіргелілердің көктеуі мен күзеуі Шудың шалғай солтүстігіндегі Бетпақдалаға кірігіп жатты. Жарлы-жақыбайлар қыстаулардан алыс ұзамай, жаз бойы суармалы жерде егіс егіп, күзеу мен көктеуді төңіректеп, малдылары Бетпақдалаға ендей еніп, өзі үшін де, төрт түлік үшін де құрақтарды пайдаланды. XIX ғасыр мен XX ғасырдың тоғысында Сіргелілердің басым көпшілігі Сырдария өблысы, Шымкент уезінде отырықшыланып қалды. Олардың қыстаулары Бөген, Шаян мен Боралдай өзендерінің бойында орналасты. Тұрақты тұрмыс кешіп, жартылай көшіп-қонып жүрді. Егін суғарып, сүдігерді де іске асырды. Онда бидай мен арпа егіп, өзендер аңғарындағы суармалы алқаптарда тары, жүгері мен бақша өнімдерін өсірді. Диқандардың құралы қарапайым болатын (жерағаш, уа, пал, ағаш тырмалар мен орақ). Егіншілікпен тек қолы қысқалар ғана айналысты. Олар күнкөріс қамы үшін байлармен ортақтасып, олардан тұқым, сауынға сиыр мен түйе алып, күш көлігі үшін өнімнің жартысын беріп отырды. Сіргелілердің жатақтарында тігерге тұяқ аз болды. Олар төрт түлік өсіріп, әсіресе қой мен түйені ұстады. Қысқа қарай жем-шөп дайындады. 100 басқа дейін малы бар қожайындар малдарын қорада ұстады. Ал, байлар әдетте Мойынқұм қойнауын қыстады. Сіргелілер ішінде отбасылық ұсталардың әр түрлі кәсібі өркендеді, әсіресе, ағаш, сүйектен, темірден зергерлік бұйымдар жасалды. Бұған өзбек ағайындармен қоныс қону да недәуір әсер етті. Мәселен, XIX ғасырдың екінші жартысында Шаян өзенін мекендейтін Сіргелі руының Байжігіт атасынан ағаш пен темірден түйін түйіп, «бес ұста» аталған шеберлер шықты. XIX ғасырдың 60-жылдарында Қаратау күнгейіндегі диқан Сырымбеттің Құлжан, Батырқұл, Байлар, Айдарқұл, Құрманқұл атты бес баласы болды. Көп ұзамай әкесі өліп, шешесі іпиеттей бала-шағасымен Қазығұрт тауының баурайына көшіп барып, балалар ағаш пен темірді өңдейтін кәсіп үйренеді. Ағайындылар недәуір шеберленіп алған соң еліне оралып, үйінде отырып, тұтас жасау-жићаздар жасап, көрік басып, зергерлікпен айналысыпты. Олар бірге өмір сүріп, ерінбей еңбек етіпті, әлгілерді өнері үшін «бес ұста» деп атайды. Олар дайындаған жасау-жићазға, киіз үйдің әшекейлі есігі, сандық, жүкаяқ, піспек, төсағаш, кебеже мен адалбақан кіретін болған. Олардың бүйымдары әдемі өрнек пен нәзік нақыштармен ерекшеленетін. «Бес ұстаның» заттары Шымкент пен Әулиеата уездеріне кеңінен тарады. Сіргелілер қыстауда жертөле қазып, бір бөлмелі үйлер тұрғызып, қора-қопсы салды. Жазда киіз үйде өмір сүрді. == Тұлғалар == # [[Тоғанас батыр]] # [[Елшібек батыр]] # [[Сіргелі Жабай батыр]] # [[Сіргелі Қара Тілеуке]] # [[Сіргелі Шоңай батыр]] # [[Есіркеп Жаманқараұлы]] # [[Қарақозы Әбдәлиев]] # [[Қарсыбай Сыпатаев]] # [[Жұман Есіркепов]] (Есіркеев) # [[Рәтбек Нысанбайұлы]] # [[Серікбай Сатыбалдыұлы Ораз]] # [[Алдабек Мангелдин]] # [[ Әділ Сасбұқаев]] # [[Марс Фазылұлы Үркімбаев]] # [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов]] # [[Тамара Босымбекқызы Дүйсенова]] # [[Орынбай Рахманбердиев]] # [[ Ғабидолла Рахматоллаұлы Әбдірахымов]] # [[Әбдіқадыр Кәрім]] # [[Асқар Әбдіғалиұлы Бегманов]] # [[Бақытбек Әуенұлы Нақыпбеков]] # [[Көпбай Әлімбетұлы]] # [[Айнабек Нысанұлы]] # [[Манат қыз]] # [[Ақмарал Леубаева]] # [[Біржан Байтуов]] # [[Қалдыбек Құрманәлі]] # [[Жарылқасын Дәулет]] # [[Медеу Уәлиханұлы Арынбаев]] # [[Санжар Ташкенбай]] # [[Бейбіт Әмірханұлы Шүменов]] # [[Нұрхан Сүлейменов]] # [[Сұлтан Заурбек]] # [[Бекман Сойлыбаев]] # [[Шамсат Жақсылықұлы Исабеков]] {{Қазақ рулары}} o7lpzvaes8bz0hu0usndyzixmyv3o68 3409333 3409324 2024-12-12T11:10:45Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Сіргелі|Сіргелі]] ([[User talk:Сіргелі|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды 3362750 wikitext text/x-wiki {{cleanup}} Қазақ шежіресінде Сіргелі Ұлы жүздің құрамындағы ежелгі тайпалардың бірі. Қазақ хандығының іргесін қалаушылардан болады. Мәселен, біз келтіріп отырған ата-тегінің таралуына қарағанда (1-қосымша), Сіргелі Бақтиярдың немересі, Үйсінге бауыр болып келетін Ойсылдың ұлы. Сөйтіп, қазақтың шығу тарихы сіргелілерді үйсін дәуіріне дейін апарады. Алайда, зерттеушілер көне деректерден Сіргелі туралы мәлімет тапқан жоқ. Кеңес кезеңінде бір топ зерттеушілер Н. А. Баскаков пен С. К. Ибрагимов XVXVI ғасырға жататын Рузбехан еңбектерінен Сіргелі руы туралы мәліметтер тапты. Рузбеханның көрсетуінше, қазақтар жазда Еділ бойын жайлап, қыста Сырдария жағасына, Түркістан төңірегіне қарай көшіп кетіп жүрген. Қазақстанның батыс аудандары бір кезде Ноғай ордасына қарады. Ноғай ордасы ыдырағаннан кейін олардың бір бөлігі солтүстік Кавказға кетіп, басым көпшілігі жаңа құрылған қазақ хандығының құрамына енді. Бұл туралы қазақ ру-тайпаларының көбісінің (наймандар, қыпшақтар, қоңыраттар, үйсіндер, ергенекті, ашамайлы, телеу), сонымен қатар солтүстік Кавказда ноғайлар ішінде сіргелілердің үштаңбалы руларының болуы көп жайды аңғартады. В. Востров бұл мәліметтерді өз еңбегінде келтіре отырып, «бұл екі ру мен аталардың тек жай ұқсастығы емес, сөз жоқ, ноғай ордасы ыдырағаннан кейін екі туысқан халықтың құрамындағы сол ру мен тайпа» деген қорытынды жасайды. Сөйтіп, сіргелілер Батыс Қазақстаннан Сырдария мен Түркістанға, Талас пен Шу бойына Жәнібек және Керей сұлтандармен бірге келген рулар құрамында осы маңда қалып кетуі де ғажап емес. Қалай дегенде де XVXVI ғасырларда Сіргелі руларының аталары Талас пен Түркістан төңірегін мекендеді. Әдеби деректерде Сіргелі руының ата-тегі туралы деректер азын-аулақ. Мәселен, орыс шығыстанушысы Н. Аристов өз еңбегінде Сіргелі руы сегіз ата: Байжігіт, Қарабатыр, Батырлар, Үштаңбалы, Айтбозым, Елібай, Төрттаңбалы, Жаңабайға бөлінетінін тұңғыш рет айтады. Оған іле шала М. Тынышбаев та Сіргелі руы (манат) төменгідей болып жіктелетінін дәлелдейді: Төрттаңбалы, Үштаңбалы, Батырлар, Қарабатыр, Жанай, Бөдене. Біздің ғасырдың 20-жылдарының басында Шымкент уезінде жүргізген зерттеуіпің нәтижесінде Э. А. Шмидт Байұлы мен Үштаңбалыға бөлінетін Сіргелі руының ататегінің толық таралуын көрсетеді. Байұлы өз кезегінде Елібай, Айтбөзым, Шақабай, Шалдар (Қойсой, Шоман, Қөңыр), Жайдақ (Алпар, Тұрсынай, Итемген), Батыр (Құдаиберді, Бердібай) болып келеді. Үштаңбалы болса: Ақкеңірдек (Шеңгелді, Маңдай, Үшқара, Қожамберді, Құдыс), Тутамғалы (тамға - таңба, Қасым Аманжоловтың "Қазақстан тарихы" кітабында келтірілгендей тамға сөзі көнерген сөзге жатады. Мағанасы қазіргі таңба сөзімен тең), Қайшылыға бөлінеді. Бұл мәліметтер тек қана Шымкент уезіндегі Сіргелілер тегі туралы ғана сипаттама беретіндіктен, Әулиеатадағы бұл аталар жайында ешнәрсе жоқ. Сондықтан оны түгел емес деп есептейді. Үлы жүздің тегін қарастыратын В. Востров өз еңбегінде Сіргелілер туралы тек қана Н. Аристов деректерімен шектеледі, сол себепті оның зерттеулері Н. Аристов мәліметтерімен дәл келетіндей. Бұл әдеби мағлұматтарды аз болса да өз байқап-түйгенімізбен салыстыра отырып, Сіргелінің ата-тегін жасауға тырыстық (10-қосымшаны қараңыз). Сіргелі шежіресі бойынша, біз біраз мәлімет берушілерден құнды мағлұмат жинап алдық. Олар: Шымкент облысы, Созақ ауданы Жуантөбе қеңшарының тұрғыны 1893 жылы туған (Тама) Әбдуәлі Қондыбаев; сол облыстың Бабаата ауылының тұрғыны, 1892 жылы туған (Дулат) Жұматай Тоқбаев; Шымкент облысы, Алғабас ауданы, Майбұлақ кеңшарының тұрғыны, 1888 жылы туған (Байжігіт) Тәжібай Бердібаев пен Төрткүл ауылының тұрғыны, 1888 жылы туған (Қарақойлы) Қожатай Төлековтер еді. Олардың ішінде Сіргелі ата-тегі туралы ең білгірлер бізге бұл рудың этнонимі жайында қызық аңыз айтып берген Бердібаев пен Төлеков. Мәселен, Тәжібай Бердібаевтың айтуынша, Жәнібек ханның замандасы, бақуатты Бақтиярдың ұлы Ойсылдың бірнеше әйелі және 30 ұлы болыпты. Олардың арасында ақылмандары да, көрікті еркетотайлары мен іскерлері де бар екен. Солардың бірі Жәнібек ханның сұлу қызына ғашық болып, ол қыз екіқабат болып қалады. Бұны білген хан ашулапып, Ойсылдың барша ұлдары мен келіндерін қонаққа шақырып, бәрін қырып тастапты. Тек қана Ойсылдың қырда жылқы бағып жүрген ұлы Өтеп пен оның Ізбике атты екіқабат әйелі Ошақтыда төркіндеп жүріп, аман қалып, Манат атты ұл туыпты. Ол ес жиып, ат жалын тартып мінуге жараған кезде оған сіргелі тай мінгізіп, еліне шығарып салыпты. Ол ата-жұртына жеткенде көкпардың үстінен шығып, бұл додада өзінің епті әрі күшті екенін танытып, тайының да тұлпар тектес топжарғандығын көрсетіп, жиналған ел-жұртты таң қалдырыпты. Оны енді байқап, бір-бірінен сұрастырып, «сіргелі тай мінген мына мықты бала кім?» дегенге келеді. Тойдан кейін әкесі Өтептің ағасымен көрісіп табысады, ол әмеңгерлік жолмен Ізбикеге үйленіпті. Өтептің ағасынан Тутамғалы мен Қайшылыны табады; ал ханның еқіқабат қызы егіз Ақкеңірдек пен Қаракеңірдекке босанғаннан кейін, оларды Өтеп пен Ізбике асырап алыпты. Ал Манат есімі ел ішінде ұмьгтылып, «Сіргелі» атымен этноним тұрақталып, бүкіл кейінгі әулетке көшіпті. Бұлардың төңірегінде тікелей ұрпақтары ғана емес, басқа да туысқандары, тіпті кірмелер де топтасыпты. Аңыз бойынша Сіргелі дәулетті кісі болып, бірнеше әйел алып, көптеген бала-шаға өрбітіпті. Мәлімет беруші Тәжібай Бердібаевтың айтуынша, Сіргеліден Байұлы тарайды, одан Айтбозым, Жаңабай, Елібай, Батыр, Қарабатыр, Жайдақ, Құлшығаш, Шалдар. Өтептің ағасының балалары Тутамғалы, Қайшылы, Ақкеңірдек, Қаракеңірдек те кейіннен Сіргелінің құрамына кіреді. Қожатай Төлековтен жазып алған аңызда Сіргелінің әкесі өте дәулетті кісі болып, бірнеше әйел алып, ешкімге де, тіпті ханның өзіне де бағынбайтын 30 ұлы бар екен деседі. Олардың қаңлы мен қатағанның ханы Тұрсынмен жұлдызы қарсы болыпты. Бірде Тұрсын хан Ойсылдың балаларының бәрін үй-ішімен шақырып, өлтіріп тынады. Одан әрі оқиға алғашқы аңызбен сәйкес келеді. Бұдан көрінгендей, алғашында тарихи тұлға Жәнібек бейнесі айтылса, кейінгі аңызда Тұрсын ханның тұлғасы алға тартылады. Аңыз айырмашылығы да осында. Аңыз түрлері уақытқа байланысты айрықша болып көрінеді. Аңыз бойынша Жәнібек хан XV пен XVI ғасыр аралығында өмір сүрсе, Тұрсын хан Жәнібектің немересі, Есім ханның тұрғыласы. Есім хан ңұба қалмаққа қарсы жорықта жүргенде Ташкентте отырған Тұрсын хан елін шапқаны үшін, оны өлтіріп жібергені тарихтан мәлім. Бұдан басқа біз Қажытай Төлековтен Сіргелі руының ата-тегі туралы мол мағлұмат алдық. Оның дерегі бойынша, Сіргелінің 6 әйелі болып, әрқайсысынан бірнеше бала көріп, олардан бірнеше ата тарайды, ал олардан бертініректе оның мәліметі болмай шықты. Бірінші әйелінен - Батыр мен Байжігіт, екінші әйелінен Қарабатыр, Байіуған, Шоқай, Ақпан, Қаракемпір, Шыбыт, Дәушауқар, Есім мен Досшабақ; үшінші әйелінен Сәмен, Шақаман, Өтеу, Бекбау, Ізбасар, Қоттақбай, Мамыр мен Ботбай; төртінші әйелінен Жаңабай мен Айтбозым, бесінші әйелінен Қаракеңірдек, Ақкеңірдек, Шалдар; алтыншы әйелінен Тутамғалы мен Қайшылы. Әрине, бұл ата-тектің тізімі түгел емес, әсіресе онда бізге басқа деректерден мәлім ірірулар ұшыраспайды. Бұлардан басқа біздің мәлімет берушілеріміз жеткізгендей 2 және 3- әйелден тараған рулар Алғабас ауданында тұрып, бір-бірімен қыз алыспайды. Демек, олар өзара әлі жеті атаға жетпеген болып есептеледі. Қазақтар арасында бұл салт бүгінге дейін бұзылмай келгендіктен, олар деректерде кейінгі ұрпақ болып саналады. Төлекөвтың мағлұматтарын басқа деректермен салыстырғанда, Сіргеліні 1, 4, 5 жәпе 6-әйелінен тарағандар бірінші, екінші ата, ең әрі кеткенде үшінші атадан келіп қосылады. Әдеби деректер мен біздің шежірені зерттеуімізді салыстыра талдағанда, Сіргелі руы: Батыр, Құлшығаш, Қарабатыр, Айтбозым, Үштаңбалы, Жайдақ, Елібай, Жаңабай, Қаракеңірдек, Ақкеңірдек, Шалдар, Ақсирақ, Қарасирақ, Тутамғалы, Қайшылы, Торттаңбалы, Жанай, Бөдене болып келеді. Сіргелінің бұл аталары ел ішінде руға бөлініп, өзара қыз алыса беруіне рұқсат етіледі. Бұл, демек, олардың әрқайсысы әкзогамдық кедергіден өтті. Осынау 18 ру алғашқы ата болып есептелмейтін шығар, алайда Сіргеліден бастап екінші, тіпті үшінші буын болғанмен, олар коп ұрпақты рулар болып саналады. Бұл аталардың әрқайсысы туралы тыңғылықты тектаиу құрастырмасаң та, кейбірі жайында толық мәлімет беруге тырысамыз. Мәселен, Құлшығаштан Байжігіт атасы, одан Амалдық, Оразымбет, Келімбет, Көшімбет, соңғыдан Сары, одан Сайдуалы, одан Шақан, одан Байдәулет, одан Таңсық, Желкен, Дербісәлі, соңғыдан Бәсібек пен Бердібай, Бердібайдан Тәжібай (мәлімет беруші, 1888 жылы туған). Шежіре бойынша Сіргеліден Тәжібайға дейін 11 ата. Батыр екі ата: Құдайберді мен Бердібайға ажырайды. Шалдар руы үш ата: Қойсой, Шоман, Қоңыр. Жандақ руы үш ата: Алпар, Тұрсынай, Итемген. Аңкеңірдектен бес ата тарайды: Шеңгелді, Маңдай, Үшқара, Қожамберді мен Құдыс. Бөдене екі ата: Жәлмәмбет пен Қарқыи, соңғыдан Кошек, Артық. Артыңтан Меңдіқожа, Меңай. Бұдан тыс біздің зерттеуімізде Шымкент облысы, Алғабас ауданында өз дамуында әлі әкзогамдың кедергіні өтпеген бірнеше ата тұрып жатыр. Оған Байтуған, Шоқай, Ақпан, Қаракемпір, Шыбыт, Дәушауңар, Есім, Досшабақ, Сәмен, Шақаман, Өтеу, Бекбау, Ізбасар, Қонаңбай, Мамыр, Ботбай, Шақабай жатады. Олар Сіргелінің анық қай атасына жататыны туралы мәлімет болмады. Сіргелі руының жауынгерлік ұраны «Бақтияр», ал кейбір аталардың өз ішінде басқа да ұраны бар. Мәселен, Елібайдың ұраны «Елібай», Айтбозым «Байтемір», «Жаңабайда «Жаңабай», Шалдарда «Тоғанас», Жайдақта «Даубай», Батырда «Есболат», Ақкеңірдекте «Тайлақ», Тутамғалыда «Ақшабдар», Қайшылыда «Ақшабдар» болып жалғасады. Әдетте қазақ рулары мен тайпаларының ұраны түп атасының немесе ұлт тарихында маңызды орын алатын батырлар мен билердің атымен аталады. Кейде сирек болса да ұранға арғымақтардың аты айтылады. Бұл жерде Тутамғалы руының ұраны «Ақшабдар» мысал бола алады. Сіргелі руларының таңба белгісінің әдеби деректерде бірнеше түрі келтіріледі. Гродеков, Аристов, Тынышбаев, Шмидт, Аманжолов пен Востров бойынша Бәлкім, халық арасында басқа да түрлері бар шығар. Бұл таңбалардың алғашқы екеуі бұзау мен құлын енесін ембеу үшін тұмсығына кигізетін «сіргені» елестетсе, соңғы екеуі сол күйі «қурай таңба» аталады. Соңғы Шмидт бойынша, үштаңбалы руының белгісі. Сіргелі руы мен аталарының таңбасын Н. Аристов та, одан кейін В. Востров та өзге қазақ руларының таңбасымен ұқсас, немесе кейбір шығу тегінің нышандары дәл келетінін мойындауға бейім. Рулар мен тайпалардың әтногенезін анықтау шындыққа жиі келе бермейді. Кейде таңбаларды сол күйі көшіре салуға болмайды, сондықтан алыс аталарды бір-бірімен туыс деу жаңсақ секілді. Мысалы, Ұлы жүзде Сіргелі руының, Орта жүзде ерейдің,. Кіші жүзде Телеудің таңбалары +х бірдей, сәйкес келеді, алайда олардың тегінің туыстығы ешқаидай ежелгі деректерде айтылмайды. Біздің зерттеуімізде аңыз түрінда болса да олардың туыстығы туралы мағлұмат жоқ. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында Сырдария уәлаятының Шымкент, Ташкент және Әулиеата уездерінде тұратын Сіргелілер 7000 үйден астам болды. Олардың 4871 үйі Шымкент уезінде (Гродековтың көрсетуінше), 1410 үй Ташкент (Макшеев), ал басқалары (Смирнов) шағын топпен Әулиеата уезінде қоныс тепті. М. Тынышбаев өз еңбегінде 1917 жылы Сырдария уәлаяты Шымкент уезіндегі Сіргелілер 70 мың жан деп жалпы санын көрсетсе, Әулиеата бойынша ешбір мәлімет бермейді. Сіргелілердің ат төбеліндей тобы Шу өзенінің орта ағысының оң жағында Ақмола мен Қарқаралы уездерінің түйіскен жерінде қоныстанды. Олардың Шу өзеніндегі қыстаулары Жалайыр руы қонысының батыс жағын алып жатты. Шу өзенінің сол жағасындағы Сіргелілер қыстауының қарсысында Шапыраштылар көшіп жүрді. Сіргелілердің көктеуі мен күзеуі Шудың шалғай солтүстігіндегі Бетпақдалаға кірігіп жатты. Жарлы-жақыбайлар қыстаулардан алыс ұзамай, жаз бойы суармалы жерде егіс егіп, күзеу мен көктеуді төңіректеп, малдылары Бетпақдалаға ендей еніп, өзі үшін де, төрт түлік үшін де құрақтарды пайдаланды. XIX ғасыр мен XX ғасырдың тоғысында Сіргелілердің басым көпшілігі Сырдария өблысы, Шымкент уезінде отырықшыланып қалды. Олардың қыстаулары Бөген, Шаян мен Боралдай өзендерінің бойында орналасты. Тұрақты тұрмыс кешіп, жартылай көшіп-қонып жүрді. Егін суғарып, сүдігерді де іске асырды. Онда бидай мен арпа егіп, өзендер аңғарындағы суармалы алқаптарда тары, жүгері мен бақша өнімдерін өсірді. Диқандардың құралы қарапайым болатын (жерағаш, уа, пал, ағаш тырмалар мен орақ). Егіншілікпен тек қолы қысқалар ғана айналысты. Олар күнкөріс қамы үшін байлармен ортақтасып, олардан тұқым, сауынға сиыр мен түйе алып, күш көлігі үшін өнімнің жартысын беріп отырды. Сіргелілердің жатақтарында тігерге тұяқ аз болды. Олар төрт түлік өсіріп, әсіресе қой мен түйені ұстады. Қысқа қарай жем-шөп дайындады. 100 басқа дейін малы бар қожайындар малдарын қорада ұстады. Ал, байлар әдетте Мойынқұм қойнауын қыстады. Сіргелілер ішінде отбасылық ұсталардың әр түрлі кәсібі өркендеді, әсіресе, ағаш, сүйектен, темірден зергерлік бұйымдар жасалды. Бұған өзбек ағайындармен қоныс қону да недәуір әсер етті. Мәселен, XIX ғасырдың екінші жартысында Шаян өзенін мекендейтін Сіргелі руының Байжігіт атасынан ағаш пен темірден түйін түйіп, «бес ұста» аталған шеберлер шықты. XIX ғасырдың 60-жылдарында Қаратау күнгейіндегі диқан Сырымбеттің Құлжан, Батырқұл, Байлар, Айдарқұл, Құрманқұл атты бес баласы болды. Көп ұзамай әкесі өліп, шешесі іпиеттей бала-шағасымен Қазығұрт тауының баурайына көшіп барып, балалар ағаш пен темірді өңдейтін кәсіп үйренеді. Ағайындылар недәуір шеберленіп алған соң еліне оралып, үйінде отырып, тұтас жасау-жићаздар жасап, көрік басып, зергерлікпен айналысыпты. Олар бірге өмір сүріп, ерінбей еңбек етіпті, әлгілерді өнері үшін «бес ұста» деп атайды. Олар дайындаған жасау-жићазға, киіз үйдің әшекейлі есігі, сандық, жүкаяқ, піспек, төсағаш, кебеже мен адалбақан кіретін болған. Олардың бүйымдары әдемі өрнек пен нәзік нақыштармен ерекшеленетін. «Бес ұстаның» заттары Шымкент пен Әулиеата уездеріне кеңінен тарады. Сіргелілер қыстауда жертөле қазып, бір бөлмелі үйлер тұрғызып, қора-қопсы салды. Жазда киіз үйде өмір сүрді. == Тұлғалар == {{Div col|3}} ;[[Батыр руы|Батыр]]-[[Жайдақ]]: # [[Қилыбай Үсенұлы Медеубеков]] + # [[Қалдыбек Сәбденұлы Сәбденов]] + # [[Әшімжан Сүлейменұлы Ахметов]] + # [[Әуелбек Ізтаев]] + # [[Тұрдықұл Омарәлиев]] + # [[Қарсыбай Сыпатаев]] + # [[Рәтбек Нысанбайұлы]] + # [[Әділ Сасбұқаев]] + # [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов]] + # [[Қырғызбай Бақытбаев]] + # [[Бейбіт Әмірханұлы Шүменов]] + # [[Талғат Сайрамбаев]] + # [[Ғабидолла Рахматоллаұлы Әбдірахымов]]+ # [[Серікбай Сатыбалдыұлы Ораз]] + # [[Асқар Әбдіғалиұлы Бегманов]] + # [[Ерген Сартаев]] + # [[Райымқұл Темірбаев]] + # [[Бөрібай Сариев]] + # [[Айнабек Нысанұлы]] + + # [[Манат қыз]] + # [[Асан Заманхан]] + # [[Рабат Әлібекұлы Жәнібеков]] + # [[Әбділәкім Ысқақ]] + # [[Ергеш Асылбаев]] + # [[Нұрхан Сүлейменов]] + # [[Бекман Беркінұлы Сойлыбаев]] +<ref>{{кітап|авторы= Рахаев Нұрғали Баймаханұлы, Қамбарова Зухра Медеуқызы|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Сіргелі Батыр-Жайдақ шежіресі|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= Редактор: Раушан Өскенқызы|басылым= |орны= Алматы|баспасы= Нұрлы Әлем|жыл= 2022|томы= |беттері= |барлық беті= 888|сериясы= |isbn= 978-601-205-708-9|тиражы= 5000}}</ref> ;Басқалары: # [[Елшібек батыр]] # [[Есіркеп Жаманқараұлы]] # [[Марс Фазылұлы Үркімбаев]] # [[Қарақозы Әбдәлиев]] # [[Тамара Босымбекқызы Дүйсенова]] # [[Орынбай Рахманбердиев]] # [[Санжар Ташкенбай]] # [[Шамсат Жақсылықұлы Исабеков]] # [[Адырбеков Жолдияр Әдірбекұлы]] - [[Шымкент қаласының құрметті азаматы]] + # [[Жолда Алханов]] - Өзбекстанда депутаты 1967 жылы + # [[Тоғанас батыр]] # [[Сіргелі Жабай батыр]] # [[Сіргелі Қара Тілеуке]] # [[Сіргелі Шоңай батыр]] # [[Жұман Есіркепов]] (Есіркеев) # [[Алдабек Мангелдин]] # [[Сұлтан Заурбек]] {{Div col end}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] g921wr29wg6mpap7t0cov52trukh0nm 0 21443 3409172 3113509 2024-12-11T20:50:52Z Мінайдар Нәзерке 164435 Сайттың қазақша нұсқасында Байқоңырдың хронологиясы болмады, сол себепті қазақша нұсқасын хронологиямен толықтыруды жөн көрдім 3409172 wikitext text/x-wiki {{мағына|Байқоңыр}} [[Сурет:Baikonur Cosmodrome Soyuz launch pad.jpg|нобай|250px]] '''Байқоңыр''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]]ның аумағында орналасқан ғарыш алаңы. Іргесі [[1955 жыл]]ы қаланған.<ref>Айбын. Энциклопедия. // Бас ред. Б.Ө.Жақып. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. — 880 бет. ISBN 9965-893-73-Х</ref> [[Ғарыш алаңы|Ғарыш алаңын]] салу үшін Байқоңырды таңдап алу кезінде бұл жердің елді мекендерден қашық болуы, экватор жазықтығына жақындығы, ракета ұшырудың қауіпсіздігі, қайтып оралатын ғарыштық объектілер үшін қолайлы қону аймақтарының болуы, т.б. факторлар ескерілді. Байқоңырдың басты және көмекші объектілері мен қызмет ету орындары кең аймаққа орналасқан, олар бір-бірімен автомобиль жолдары және теміржол аркылы байланысқан. Байқоңырдың негізгі объектілеріне: техникалық тұғырлар, старттық кешендер мен ұшу трассасының бойындағы өлшеу бекеттері (олардың әрқайсысы жалпы техника және арнаулы технология кұрал-жабдықтары бар ірі құрылыстар), ғарыш алаңына әр түрлі жүктерді жеткізетін кірме жолдар, т.б.; көмекші және қызмет көрсету объектілеріне: отын (жанармай) сақтайтын алаң, сұйық оттегі мен азот өндіретін заттар, энергия және сумен қамтамасыз ететін жүйелер, байланыс жүйесі, телевизия, т.б. жатады. Байқоңырда ракета тасығыштың (РТ) әрбір түріне сәйкес бір не бірнеше техникалық тұғырлар және олардың әрқайсысына арналып бір не бірнеше старттық кешендер салынған. [[Сурет:Proton Zvezda.jpg|thumb| alt=A.|Байқоңырдан [[Протон]] зымыраны ұшу сәті.]] Байқоңыр қаласы қалану барысын Ресейден келген техникалық инженер Г.М. Шубников басқарған болатын. Сондықтан Г.М. Шубников Байкоңыр қаласының "әкесі" атанып кеткен дейді. Қазіргі таңда Байқоңыр қаласында Г.М. Шубников есімі берілген көше және ескерткіштер бар. Байқоңырдың ұшу трассасы [[Арал теңізі]]нен Камчатка түбегіне дейін созылып жатыр. [[1957 жыл]]ы 4 қазанда Байқоңыр ғарыш алаңынан тұңғыш ғарыш ракетасы сәтті ұшырылды. Ол - дүние жүзіндегі ең бірінші Жердің жасанды серігін (ЖЖС) орбитаға шығарды. [[Сурет:Soyuz TMA-13 erected at Baikonur Cosmodrome launch pad.jpg|нобай|солға|Союз TMA-13 ұшырылуға дайындық]] Байқоңыр әлемдегі ең ірі жер беті ғылыми ғарыш полигоны болып табылады, оның басты және көмекші нысандарының жалпы ауданы 6717 шаршы шақырым.<ref>{{cite book | title=Казахстанской Информационно - Энциклопедический Справочник | publisher=Университет <<Туран>> | year=2000 жыл | location=Алматы | pages=300 бет | isbn=9965-481-11-3}}</ref> Байқоңырдан [[1961 жыл]]ы [[12 сәуір]]де адамзат тарихында тұңғыш рет [[Юрий Алексеевич Гагарин]] "Восток" ғарыш кемесімен ғарышқа аттанды. Байқоңыр одан кейін де ғарыш кеңістігін игеруде көптеген жаңашыл бастамалардың старттық орнына айналды. Байқоңырдан [[Күн]]нің, [[Ай]]дың, [[Шолпан]]ның алғашқы жасанды серіктері, "Восток", "Восход", "Союз", "Прогресс" ғарыш кемелері, "Салют", "Мир" орбиталық станциялары, жұмыстар жүргізуге арналған "Протон", "Зонд", "Прогноз", байланыс мақсаты үшін пайдаланылатын және метеорологиялық бақылаулар жүргізуге арналған "Молния", "Экран", "Горизонт", "Радуга", "Метеор", т.б. ЖЖС-тері ұшырылды. Айды, [[Марс]]ты және Шолпанды зерттеуге арналған ғарыш аппараттары бар РТ-лар да Байқоңырдан аттандырылды. 1991 ж. 2 қазанда тұңғыш қазақ ғарышкері [[Тоқтар Әубәкіров|Т. Әубәкіров]] "Союз Т-13" ғарыш кемесімен Байқоңырдан ғарышқа көтерілді. Ресеймен бірлескен бағдарлама бойынша қазақ ғарышкері [[Талғат Мұсабаев|Т.А. Мұсабаев]] ғарышта 3 рет (1994, 1998, 2001) болды. Байқоңыр ғарыш алаңын салуға әр жылдары түрлі мамандықтағы көптеген қазақстандықтар қатысты. Олардың арасында Байқоңыр ғарыш алаңының қызметкерлері Қ. Тоқмұхамедов, Б. Межіғұлов, Т. Уәшев, К.Әбілғазин, полковник Ә. Исмаилов, М. Құлымгереев, Қ. Нұрмағамбетов, С. Мұхаметқалиев, Б. Ешімов, Қ. Нұрмұқанов, Р. Құлмырзаев, М. Мұқанов, т.б. болды. Қазақстан азаматы, ұшқыш-сынақшы, майор М.З. Рафиков алғашқы ғарышкерлер тобында Ю.А. Гагаринмен бірге дайындықтан өтті. Байқоңыр ғарыш алаңы 1991 ж. [[Қазақстан Республикасы]]ның иелігіне өтіп, 1993 ж. [[Ресей Федерациясы]]на 20 жылға берілді. Байқоңыр кешенін пайдаланудың экологиялық зардаптары байқалды. Байқоңыр кешенінен Қазақстан Республикасы аумағына жылына 30 — 35 мың т. улы заттар таралады. [[Ракета|Ракеталардан]] түскен қалдықтар [[Қарағанды]], [[Павлодар]] және [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан облыстарына]] зиян келтіруде. '''Байқоңыр ғарыш айлағының тарихи хронологиясы''' 1. **1955 жыл** – Байқоңыр ғарыш айлағының құрылысы басталды. Кеңес Одағының жоғары басшылығы Байқоңырды ғарыштық зерттеулер үшін негізгі алаң ретінде таңдап, оны Қарағанды облысының Жезқазған ауданынан 200 км қашықтықта орналасқан шөлді аймаққа орналастырды. 2. **1957 жыл, 4 қазан** – Кеңес Одағы *Спутник-1* ғарыштық аппаратының ұшырылуы. Бұл адамзат тарихындағы алғашқы жасанды жер серігі болып табылады. 3. **1961 жыл, 12 сәуір** – Юрий Гагариннің ғарышқа алғашқы ұшуы. Ол Байқоңырдан *Восток-1* кемесімен ұшып, адамзаттың ғарышқа шыққан алғашқы өкілі болды. 4. **1967 жыл** – Байқоңыр ғарыш айлағы халықаралық ғарыштық ұшырулар үшін пайдаланылды, және Кеңес Одағы мен басқа елдер арасында ғарыштық бағдарламалар жүзеге асырылды. 5. **1991 жыл** – Кеңес Одағының ыдырауынан кейін Байқоңыр Қазақстанның территориясында қалғанымен, оны жалға алу құқығы Ресей Федерациясына беріледі. 6. **2005 жыл** – Қазақстан мен Ресей арасында Байқоңырды пайдалану жөніндегі жаңа келісімшарт жасалды. Бұл келісім Қазақстанның ғарыштық бағдарламаларын дамыту үшін жаңа мүмкіндіктер ашты. 7. **2007 жыл** – Байқоңырдан алғашқы коммерциялық ғарыштық ұшыру жасалды, бұл аймақтың ғарыш индустриясы үшін маңызды қадам болды. 8. **2010 жылдар** – Байқоңыр ғарыш айлағының инфрақұрылымын жаңарту және модернизациялау басталды. Сонымен қатар, Қазақстанның өз ғарыштық агенттігі *KazCosmos* құрылып, ғарыштық зерттеулер мен бағдарламаларға белсене қатыса бастады. 9. **2020 жылдар** – Байқоңырдан бірнеше халықаралық ғарыштық миссиялар іске асырылды, оның ішінде *Союз* зымыранынан ұшырулар мен басқа да ғылыми зерттеулер. Қазақстан Байқоңырды ғарыштық туризм және халықаралық ғарыштық ынтымақтастық алаңы ретінде дамытуға бағытталған жобаларды қолға алды. ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:Қызылорда облысы географиясы]] [[Санат:Байқоңыр]] [[Санат:КСРО және Ресей космодромдары]] [[Санат:Қазақстан космонавтикасы]] [[Санат:Ресейдің шетелдердегі әскери қатысулары]] [[Санат:Ғарыш орталықтары]] ek93uy45277hdyfryu1jeo97e89asx8 0 26481 3409297 3230467 2024-12-12T08:25:04Z Kaiyr 3134 /* Тарихы */ 3409297 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бородулиха |сурет = |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min =43|lat_sec =16 |lon_deg =80|lon_min =55|lon_sec =45 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Бородулиха ауданы |кестедегі аудан = Бородулиха ауданы{{!}}Бородулиха |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бородулиха ауылдық округі{{!}}Бородулиха |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =5 965<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бородулиха''' — [[Абай облысы]] [[Бородулиха ауданы]]ндағы ауыл, аудан және [[Бородулиха ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Облыс орталығы - [[Семей]] қаласының солтүстік-шығысында 52 км-дей, [[Белағаш (Абай облысы)|Белағаш]] темір жолы станциясының шығысында 25 км жерде, [[Большое (көл, Абай облысы)|Үлкен тұзды көлі]]нің жағалауында, құрғақ далалық белдемде орналасқан. {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- ||5226 ||{{өсім}}5912 || 113,1||2465 || {{өсім}}2760 ||112 || 2761 || {{өсім}} 3152 || 114,2 |} == Тарихы == Бұрыңғы атауы Ойағаш.<ref>https://abai.kz/post/164151</ref> Бородулиха селосының іргесі ХІХ-шы ғасырдың екінші жартысында қаланған. 1917 жылдарға дейін Бородулиха Уралдан Шығысқа дейін созылып жатқан көптеген селолардан айырмашылығы жоқ үлкен село болған. Әкімшілік орналасуы жағынан Бородулиха Томск губерниясына, Змеиногорск уезіне қатысты болған және болыс орталығы болған. Сондай ақ, егер [[Сібір]] түгелімен хандық [[Ресей]]дің шеті болса, Бородулиха одан да шеткері орналасқан. Экономикалық жағынан село Змеиногорск, Томск қалаларына қарағанда [[Семей]] қаласына жақын болған. Ол кездері Змеиногорск шаруалар қатынамайтын шағын уезд болған. Сібірдің барлық шаруалары сияқты Бородулиха селосының тұрғындары жерді жеке меншікке алуды білмеген. Жер жеке қолданыста болғанымен қоғамдық ұйғарымда табылған. [[1950 жыл|1950]]-[[1995 жыл|1995]] жылдары астық шаруашылығымен айналысатын “Заветы Ильича” ұжымшарының орталығы болған. == Кәсіпорындары == Ауылда орман шаруашылығының мекемесі, “Кең дала”, “РУТ”, “Асыл”, “ШОС” ауыл шаруашылығы акциондік қоғамдары мен шаруа қожалықтары, май зауыты, тұрмыс қажетін өтеу комбинаты, т.б. мекемелер жұмыс істейді. == Инфрақұрылымы == Баспахана, орта мектептер, кітапхана, мәдениет үйі және аудандық емдеу орталықтары бар. Тұрғындары Өскемен және [[Семей]] қалаларымен, басқа елді мекендермен автомобиль жолдары арқылы қатынасады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Бородулиха ауданы елді мекендері}} [[Санат:Бородулиха ауданы елді мекендері]] 2rhzu1p0b47q5677o4gcbd0kmnbpirt 0 27677 3409091 3407765 2024-12-11T15:45:19Z Qarakozyell 164424 Құбығұл Жарықбаев туралы тың деректерді жаздым. 3409091 wikitext text/x-wiki {{Infobox Biography | subject_name = Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев | image_name = | image_size = 180px | image_caption = | date_of_birth = [[1929]] [[қазанның 29]]-ында туған | place_of_birth = Ақтөбе облысы Алға ауданы Көкбұлақ ауылы | date_of_death = | place_of_death = | occupation = [[педагогика]] ғылымдарының докторы, професор | spouse = }} '''''Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы''''' - 1929 жылы [[Ақтөбе облысы]] [[Алға ауданы]] [[Көкбұлақ]] ауылында дүниеге келген. [[Ғалым]], педагогика ғылымдарының докторы, [[профессор]]. [[Қазақстан]]ның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері. 1946 жылы [[Ақтөбе мұғалімдер институты]]н және 1951 жылы [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ-ды]] бітірген. 1951- 1958 жылдар аралығында [[Қызылорда]] педагогикалық институтында ассистент, 1958-1977 жылдар аралығында [[Шымкент]] педагогикалық институтында аға оқытушы, [[доцент]], кафедра меңгерушісі, 1977-1987 жылдары [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ]]- де доцент, кафедра меңгерушісі болды. 1987 жылдан ҚазҰУ-де профессор, 1998 жылдан [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметтерін атқарады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: Қазақстандагы [[психологиялық]] және [[педагогикалық]] ой-пікірлердің даму [[тарих]]ы, [[этнопсихология]] мәселелері. Ол [[Алаш]] қайраткерлерінің [[психология]]лық және [[педагогика]]лық мұралары жөнінде бірқатар ғылыми еңбектер жазған. == Қысқаша өмірбаяны == [[1946|1944 - 1946 ж.]] Ақтөбе мұғалімдер институтының студенті болған. [[1946 жыл|1946]] - [[1947 жыл|1947]] ж. Ақтөбе облысындағы “Алға қазақ” орта мектебінде аға вожатый және қазақ тілі пәні мұғалімі болып жұмыс атқарған. [[1947 жыл|1947]] - [[1951 жыл|1951]] ж. С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің логика және психология бөлімінің студенті болған.<br /> [[1951]] ҚазМУ-ді бітірген.<br /> [[1951]] — [[1958|58]] ж. Қызылорда педагогика институтында ассистент жұмысын атқарған.<br /> [[1958]] — [[1977|77]] ж. Шымкент пед. ин-тында аға оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі болып қызмет жасаған. [[1961 жыл|1961]] - [[1967 жыл|1967]] ж. В.И. Ленин атындағы мемлекеттік педагогика институтының, Ломоносов атындағы мемлекеттік университетінің психология кафедрасының аспиранты. [[1967 жыл|1967]] ж. Психология ғылымдарының кандидаты дәрежесі берілді. [[1977]] — [[1987|87]] ж. ҚазМУ-де (қазіргі ҚазөУ) доцент, кафедра меңгерушісі болды. [[1983 жыл|1983]] ж. Педагогика ғылымының докторы деген ғылыми дәрежеге ие болды.<br /> [[1987]] жылдан ҚазөУ-де професор қызметін атқарған.<br /> [[1998]] ж. [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметін атқарған. ==Еңбектері== === Зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: === Қазақстандағы [[психология]] және [[педагогика]] ой-пікірлердің даму тарихы, этнопсихология мәселелері. Оның еңбектерінде қазақ халқының сан ғасырлық психология ұғым-түсініктері жан-жақты талданған. «Психология» оқулығын жоғарғы оқу орындарына оқулық ретінде басылымға береді. (Алматы: Білім, 1994, 271бет.). Кітап, 5 бөлімнен, 17 тараудан, 78 парагрофтен тұрды. «Психологияның жалпы сұрақтары» деген бөлімде «зат, әдіс, тапсырма, психологияның маңызы», «ми және психикика», «психологияның дамуы және пайда болуы» және т.б. Мұнда аймақтық тақырыптар, қазақ тіліндегі туындылар, этнопсихология және тарихи психологиялар жайлы айтылған. «Тұлға және іс-әрекет» атты екінші бөлімде әртүрлі психологиялық аспектілердің ерекшелігін және іс-әрекетін қарастырады (мақсат, іс- қимыл, функциональды структура ерекшелігі және т.с.с.). «Таным процесі» деген жалпы үшінші бөлімде философиялық және психологиялық аспект арқылы сезінуді және қабылдауды, назар және ес, ойластыру, сөйлеу және қарым-қатынас жайлы қарастырады. Кітаптың төртінші бөлімінде (Тұлғаның эмоциональды бостандық ортасы) психологияға байланысты әртүрлі жағдайларды қарастырады. Мұнда жоғары табиғи сезіммен кең эмоционалды процестер талқыланды. Соңғы бесінші бөлімде тұлғаның индивидуальды-психологиялық анализін қарастырады (темперамент, мінез, мүмкіндік). Кітап психологиялық бақылауларға және әртүрлі эксперименттеріне, негізгі өмір қортындыларына бай, оның көпшілігі мектеп өмірінен және классикалық қазақ әдебиеттерінен алынды. Осылардың ішінде қазақ әдебиетшілерінің туындылары (50 атау), қазақ ойшылдарының идеялары (А.Құнанбаев, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Ж.Аймаутов және т.б.) әрине осылардың барлығы кітаптың сапасына үлкен әсерін тигізді. 1996ж. «Қазақстан» баспаханасында К.Б.Жарықбаевтың «Қазақстандағы психология тарихы» атты еңбегі шықты және ол Қазақстандағы психология тарихы аймағындағы оның көп жылдық еңбегінің қортындысы болып табылады. Кітап 5 бөлімнен, 22 параграфтан тұрады. Автор өзінің еңбегінде қазақ елінің психологиясының сонау хандық құрылғаннан бастап осы күнгіге дейінгі даму тарихын зерттейді. Сонымен қатар автор қазақ психологиясының түп тамыры сонау ғасырлардан басталатынын айта кетеді. Оның пайда болуымен қалыптасуы жергілікті салт-дәстүрлердің ықпалынан. Монографияда қазақ елінің психологиясының дамуын этнопсихологиялық ойлардан және жыраулардан байқауға болатыны айтылған. Автор, туған табиғатқа, жануарлар мен өсімдіктерге, қоршаған ортаның сұлулығына деген сүйіспеншілікті осы орта ғасыр ақын жырауларының еңбектерінен көреміз (О.Тілеуқабылұлы, М.Х.Дулати, Қ.Жалайри, Асан-Қайғы жырау, Бұқар-жырау және т.б.). Сонымен қатар, автор «халықаралық психология», этнопсихология» деген терминдерге тереңірек тоқталып және ұғымға жаңа терминдер енгізеді. («көшпенділер психологиясы», «билер және шешендер психологиясы», «жыраулар психологиясы», «ақсақалдар психологиясы», «салт-дәстүр психологиясы» және т.б.) Автордың айтуы бойынша 17ғ. соңымен 19ғ. басында ғана қазақ психологиясы ашық суреттеледі. Бұл кезең қазақ психологиясында екі тенденцияға бөлінеді: педагогика және психология. Бұл екі психологиялық ойлардың негізгі бағыты адамдарды жаңа білімге баулу және Қазақстан Республикасының психологиялық білімінің алғашқы қадамы болып табылады. Монографияның екінші және үшінші бөлімі 20ғ. Қазақстанның психологиялық ғылымын зерттеуге арналған. Бұл жерде 20ғ. екінші жартысындағы Сталиндік репрессия жылдарындағы ғалымдардың психологиялық зерттеулері жайында айтылған. Автор бұларға үлкен құрметпен қарап психологиялық тұрғыда баға береді. Қ.Б.Жарықбаевтің монографиясы Қазақстандағы психологияның және этнопсихологияның тарихы және теориясы аймағында теоретикалық зерттеулер туындысы. == Шығармалары: == [[Краткий библиографический указатель по психологии]] ([[1917]] — [[1967]]), А.-А., [[1967]]; [[Развитие психологической мысли в Казахстане]], А.-А., [[1968]]; [[Тұрмыс және денсаулық]], А., [[1970]]; [[Әдеп және жантану]], А., [[1996]]; [[Қазақ психологиясының тарихы]], А., [[1996]]; [[Этнопсихология]], А., [[1998]]; [[Жүсіпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары]], А., [[2000]].<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> 1. "Жас қазақ" - жастарға арналған, ұлттық рухты көтеретін, патриоттық тақырыптарды қамтитын шығармалар. 2. "Сырласу" - адамның ішкі әлемін, сезімдерін терең зерттейтін поэзиялық жинақ. 3. "Туған жер" - туған жердің сұлулығы мен оған деген сүйіспеншілікті жырлайтын шығармалар. 4. "Ата-ана" - отбасы, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты баяндайтын әңгімелер. ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Тұлғалар]] [[Санат:1929 жылы туғандар]] eopt3k6ev4n23bbfhl7gv1ems3ocz7e 3409097 3409091 2024-12-11T16:07:17Z Qarakozyell 164424 Мәлімет қостым деп ойлаймын 3409097 wikitext text/x-wiki {{Infobox Biography | subject_name = Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев | image_name = | image_size = 180px | image_caption = | date_of_birth = [[1929]] [[қазанның 29]]-ында туған | place_of_birth = Ақтөбе облысы Алға ауданы Көкбұлақ ауылы | date_of_death = | place_of_death = | occupation = [[педагогика]] ғылымдарының докторы, професор | spouse = }} '''''Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы''''' - 1929 жылы [[Ақтөбе облысы]] [[Алға ауданы]] [[Көкбұлақ]] ауылында дүниеге келген. [[Ғалым]], педагогика ғылымдарының докторы, [[профессор]]. [[Қазақстан]]ның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері. Халықаралық [[Акмеология]] ғылымдары академиясының академигі. [[Жантану]] ғылымының жанашыры. Қазақстанда [[психологиялық ғылыми-зерттеу институтын]] ашу туралы баяндамалар жазған. Қазақ психологиялық қоғамын құруға талпынған. 1946 жылы [[Ақтөбе мұғалімдер институты]]н және 1951 жылы [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ-ды]] бітірген. 1951- 1958 жылдар аралығында [[Қызылорда]] педагогикалық институтында ассистент, 1958-1977 жылдар аралығында [[Шымкент]] педагогикалық институтында аға оқытушы, [[доцент]], кафедра меңгерушісі, 1977-1987 жылдары [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ]]- де доцент, кафедра меңгерушісі болды. 1987 жылдан ҚазҰУ-де профессор, 1998 жылдан [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметтерін атқарады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: Қазақстандагы [[психологиялық]] және [[педагогикалық]] ой-пікірлердің даму [[тарих]]ы, [[этнопсихология]] мәселелері, ұлттық психологияны дәріптеу.Ол [[Алаш]] қайраткерлерінің [[психология]]лық және [[педагогика]]лық мұралары жөнінде бірқатар ғылыми еңбектер жазған. == Қысқаша өмірбаяны == [[1946|1944 - 1946 ж.]] Ақтөбе мұғалімдер институтының студенті болған. [[1946 жыл|1946]] - [[1947 жыл|1947]] ж. Ақтөбе облысындағы “Алға қазақ” орта мектебінде аға вожатый және қазақ тілі пәні мұғалімі болып жұмыс атқарған. [[1947 жыл|1947]] - [[1951 жыл|1951]] ж. С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің логика және психология бөлімінің студенті болған.<br /> [[1951]] ҚазМУ-ді бітірген.<br /> [[1951]] — [[1958|58]] ж. Қызылорда педагогика институтында ассистент жұмысын атқарған.<br /> [[1958]] — [[1977|77]] ж. Шымкент пед. ин-тында аға оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі болып қызмет жасаған. [[1961 жыл|1961]] - [[1967 жыл|1967]] ж. В.И. Ленин атындағы мемлекеттік педагогика институтының, Ломоносов атындағы мемлекеттік университетінің психология кафедрасының аспиранты. [[1967 жыл|1967]] ж. Психология ғылымдарының кандидаты дәрежесі берілді. [[1977]] — [[1987|87]] ж. ҚазМУ-де (қазіргі ҚазөУ) доцент, кафедра меңгерушісі болды. [[1983 жыл|1983]] ж. Педагогика ғылымының докторы деген ғылыми дәрежеге ие болды.<br /> [[1987]] жылдан ҚазөУ-де професор қызметін атқарған.<br /> [[1998]] ж. [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметін атқарған. ==Еңбектері== === Зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: === Қазақстандағы [[психология]] және [[педагогика]] ой-пікірлердің даму тарихы, этнопсихология мәселелері. Оның еңбектерінде қазақ халқының сан ғасырлық психология ұғым-түсініктері жан-жақты талданған. «Психология» оқулығын жоғарғы оқу орындарына оқулық ретінде басылымға береді. (Алматы: Білім, 1994, 271бет.). Кітап, 5 бөлімнен, 17 тараудан, 78 парагрофтен тұрды. «Психологияның жалпы сұрақтары» деген бөлімде «зат, әдіс, тапсырма, психологияның маңызы», «ми және психикика», «психологияның дамуы және пайда болуы» және т.б. Мұнда аймақтық тақырыптар, қазақ тіліндегі туындылар, этнопсихология және тарихи психологиялар жайлы айтылған. «Тұлға және іс-әрекет» атты екінші бөлімде әртүрлі психологиялық аспектілердің ерекшелігін және іс-әрекетін қарастырады (мақсат, іс- қимыл, функциональды структура ерекшелігі және т.с.с.). «Таным процесі» деген жалпы үшінші бөлімде философиялық және психологиялық аспект арқылы сезінуді және қабылдауды, назар және ес, ойластыру, сөйлеу және қарым-қатынас жайлы қарастырады. Кітаптың төртінші бөлімінде (Тұлғаның эмоциональды бостандық ортасы) психологияға байланысты әртүрлі жағдайларды қарастырады. Мұнда жоғары табиғи сезіммен кең эмоционалды процестер талқыланды. Соңғы бесінші бөлімде тұлғаның индивидуальды-психологиялық анализін қарастырады (темперамент, мінез, мүмкіндік). Кітап психологиялық бақылауларға және әртүрлі эксперименттеріне, негізгі өмір қортындыларына бай, оның көпшілігі мектеп өмірінен және классикалық қазақ әдебиеттерінен алынды. Осылардың ішінде қазақ әдебиетшілерінің туындылары (50 атау), қазақ ойшылдарының идеялары (А.Құнанбаев, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Ж.Аймаутов және т.б.) әрине осылардың барлығы кітаптың сапасына үлкен әсерін тигізді. 1996ж. «Қазақстан» баспаханасында К.Б.Жарықбаевтың «Қазақстандағы психология тарихы» атты еңбегі шықты және ол Қазақстандағы психология тарихы аймағындағы оның көп жылдық еңбегінің қортындысы болып табылады. Кітап 5 бөлімнен, 22 параграфтан тұрады. Автор өзінің еңбегінде қазақ елінің психологиясының сонау хандық құрылғаннан бастап осы күнгіге дейінгі даму тарихын зерттейді. Сонымен қатар автор қазақ психологиясының түп тамыры сонау ғасырлардан басталатынын айта кетеді. Оның пайда болуымен қалыптасуы жергілікті салт-дәстүрлердің ықпалынан. Монографияда қазақ елінің психологиясының дамуын этнопсихологиялық ойлардан және жыраулардан байқауға болатыны айтылған. Автор, туған табиғатқа, жануарлар мен өсімдіктерге, қоршаған ортаның сұлулығына деген сүйіспеншілікті осы орта ғасыр ақын жырауларының еңбектерінен көреміз (О.Тілеуқабылұлы, М.Х.Дулати, Қ.Жалайри, Асан-Қайғы жырау, Бұқар-жырау және т.б.). Сонымен қатар, автор «халықаралық психология», этнопсихология» деген терминдерге тереңірек тоқталып және ұғымға жаңа терминдер енгізеді. («көшпенділер психологиясы», «билер және шешендер психологиясы», «жыраулар психологиясы», «ақсақалдар психологиясы», «салт-дәстүр психологиясы» және т.б.) Автордың айтуы бойынша 17ғ. соңымен 19ғ. басында ғана қазақ психологиясы ашық суреттеледі. Бұл кезең қазақ психологиясында екі тенденцияға бөлінеді: педагогика және психология. Бұл екі психологиялық ойлардың негізгі бағыты адамдарды жаңа білімге баулу және Қазақстан Республикасының психологиялық білімінің алғашқы қадамы болып табылады. Монографияның екінші және үшінші бөлімі 20ғ. Қазақстанның психологиялық ғылымын зерттеуге арналған. Бұл жерде 20ғ. екінші жартысындағы Сталиндік репрессия жылдарындағы ғалымдардың психологиялық зерттеулері жайында айтылған. Автор бұларға үлкен құрметпен қарап психологиялық тұрғыда баға береді. Қ.Б.Жарықбаевтің монографиясы Қазақстандағы психологияның және этнопсихологияның тарихы және теориясы аймағында теоретикалық зерттеулер туындысы. == Шығармалары: == [[Краткий библиографический указатель по психологии]] ([[1917]] — [[1967]]), А.-А., [[1967]]; [[Развитие психологической мысли в Казахстане]], А.-А., [[1968]]; [[Тұрмыс және денсаулық]], А., [[1970]]; [[Әдеп және жантану]], А., [[1996]]; [[Қазақ психологиясының тарихы]], А., [[1996]]; [[Этнопсихология]], А., [[1998]]; [[Жүсіпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары]], А., [[2000]].<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> 1. "Жас қазақ" - жастарға арналған, ұлттық рухты көтеретін, патриоттық тақырыптарды қамтитын шығармалар. 2. "Сырласу" - адамның ішкі әлемін, сезімдерін терең зерттейтін поэзиялық жинақ. 3. "Туған жер" - туған жердің сұлулығы мен оған деген сүйіспеншілікті жырлайтын шығармалар. 4. "Ата-ана" - отбасы, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты баяндайтын әңгімелер. ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Тұлғалар]] [[Санат:1929 жылы туғандар]] ti491fvuhgsy46c7nyrj3myllhiuh3t 3409219 3409097 2024-12-12T05:30:10Z Qarakozyell 164424 Әдебиеттер қостым 3409219 wikitext text/x-wiki {{Infobox Biography | subject_name = Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев | image_name = | image_size = 180px | image_caption = | date_of_birth = [[1929]] [[қазанның 29]]-ында туған | place_of_birth = Ақтөбе облысы Алға ауданы Көкбұлақ ауылы | date_of_death = | place_of_death = | occupation = [[педагогика]] ғылымдарының докторы, професор | spouse = }} '''''Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы''''' - 1929 жылы [[Ақтөбе облысы]] [[Алға ауданы]] [[Көкбұлақ]] ауылында дүниеге келген. [[Ғалым]], педагогика ғылымдарының докторы, [[профессор]]. [[Қазақстан]]ның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері. Халықаралық [[Акмеология]] ғылымдары академиясының академигі. [[Жантану]] ғылымының жанашыры. Қазақстанда [[психологиялық ғылыми-зерттеу институтын]] ашу туралы баяндамалар жазған. Қазақ психологиялық қоғамын құруға талпынған. 1946 жылы [[Ақтөбе мұғалімдер институты]]н және 1951 жылы [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ-ды]] бітірген. 1951- 1958 жылдар аралығында [[Қызылорда]] педагогикалық институтында ассистент, 1958-1977 жылдар аралығында [[Шымкент]] педагогикалық институтында аға оқытушы, [[доцент]], кафедра меңгерушісі, 1977-1987 жылдары [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ]]- де доцент, кафедра меңгерушісі болды. 1987 жылдан ҚазҰУ-де профессор, 1998 жылдан [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметтерін атқарады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: Қазақстандагы [[психологиялық]] және [[педагогикалық]] ой-пікірлердің даму [[тарих]]ы, [[этнопсихология]] мәселелері, ұлттық психологияны дәріптеу.Ол [[Алаш]] қайраткерлерінің [[психология]]лық және [[педагогика]]лық мұралары жөнінде бірқатар ғылыми еңбектер жазған. == Қысқаша өмірбаяны == [[1946|1944 - 1946 ж.]] Ақтөбе мұғалімдер институтының студенті болған. [[1946 жыл|1946]] - [[1947 жыл|1947]] ж. Ақтөбе облысындағы “Алға қазақ” орта мектебінде аға вожатый және қазақ тілі пәні мұғалімі болып жұмыс атқарған. [[1947 жыл|1947]] - [[1951 жыл|1951]] ж. С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің логика және психология бөлімінің студенті болған.<br /> [[1951]] ҚазМУ-ді бітірген.<br /> [[1951]] — [[1958|58]] ж. Қызылорда педагогика институтында ассистент жұмысын атқарған.<br /> [[1958]] — [[1977|77]] ж. Шымкент пед. ин-тында аға оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі болып қызмет жасаған. [[1961 жыл|1961]] - [[1967 жыл|1967]] ж. В.И. Ленин атындағы мемлекеттік педагогика институтының, Ломоносов атындағы мемлекеттік университетінің психология кафедрасының аспиранты. [[1967 жыл|1967]] ж. Психология ғылымдарының кандидаты дәрежесі берілді. [[1977]] — [[1987|87]] ж. ҚазМУ-де (қазіргі ҚазөУ) доцент, кафедра меңгерушісі болды. [[1983 жыл|1983]] ж. Педагогика ғылымының докторы деген ғылыми дәрежеге ие болды.<br /> [[1987]] жылдан ҚазөУ-де професор қызметін атқарған.<br /> [[1998]] ж. [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметін атқарған. ==Еңбектері== === Зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: === Қазақстандағы [[психология]] және [[педагогика]] ой-пікірлердің даму тарихы, этнопсихология мәселелері. Оның еңбектерінде қазақ халқының сан ғасырлық психология ұғым-түсініктері жан-жақты талданған. «Психология» оқулығын жоғарғы оқу орындарына оқулық ретінде басылымға береді. (Алматы: Білім, 1994, 271бет.). Кітап, 5 бөлімнен, 17 тараудан, 78 парагрофтен тұрды. «Психологияның жалпы сұрақтары» деген бөлімде «зат, әдіс, тапсырма, психологияның маңызы», «ми және психикика», «психологияның дамуы және пайда болуы» және т.б. Мұнда аймақтық тақырыптар, қазақ тіліндегі туындылар, этнопсихология және тарихи психологиялар жайлы айтылған. «Тұлға және іс-әрекет» атты екінші бөлімде әртүрлі психологиялық аспектілердің ерекшелігін және іс-әрекетін қарастырады (мақсат, іс- қимыл, функциональды структура ерекшелігі және т.с.с.). «Таным процесі» деген жалпы үшінші бөлімде философиялық және психологиялық аспект арқылы сезінуді және қабылдауды, назар және ес, ойластыру, сөйлеу және қарым-қатынас жайлы қарастырады. Кітаптың төртінші бөлімінде (Тұлғаның эмоциональды бостандық ортасы) психологияға байланысты әртүрлі жағдайларды қарастырады. Мұнда жоғары табиғи сезіммен кең эмоционалды процестер талқыланды. Соңғы бесінші бөлімде тұлғаның индивидуальды-психологиялық анализін қарастырады (темперамент, мінез, мүмкіндік). Кітап психологиялық бақылауларға және әртүрлі эксперименттеріне, негізгі өмір қортындыларына бай, оның көпшілігі мектеп өмірінен және классикалық қазақ әдебиеттерінен алынды. Осылардың ішінде қазақ әдебиетшілерінің туындылары (50 атау), қазақ ойшылдарының идеялары (А.Құнанбаев, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Ж.Аймаутов және т.б.) әрине осылардың барлығы кітаптың сапасына үлкен әсерін тигізді. 1996ж. «Қазақстан» баспаханасында К.Б.Жарықбаевтың «Қазақстандағы психология тарихы» атты еңбегі шықты және ол Қазақстандағы психология тарихы аймағындағы оның көп жылдық еңбегінің қортындысы болып табылады. Кітап 5 бөлімнен, 22 параграфтан тұрады. Автор өзінің еңбегінде қазақ елінің психологиясының сонау хандық құрылғаннан бастап осы күнгіге дейінгі даму тарихын зерттейді. Сонымен қатар автор қазақ психологиясының түп тамыры сонау ғасырлардан басталатынын айта кетеді. Оның пайда болуымен қалыптасуы жергілікті салт-дәстүрлердің ықпалынан. Монографияда қазақ елінің психологиясының дамуын этнопсихологиялық ойлардан және жыраулардан байқауға болатыны айтылған. Автор, туған табиғатқа, жануарлар мен өсімдіктерге, қоршаған ортаның сұлулығына деген сүйіспеншілікті осы орта ғасыр ақын жырауларының еңбектерінен көреміз (О.Тілеуқабылұлы, М.Х.Дулати, Қ.Жалайри, Асан-Қайғы жырау, Бұқар-жырау және т.б.). Сонымен қатар, автор «халықаралық психология», этнопсихология» деген терминдерге тереңірек тоқталып және ұғымға жаңа терминдер енгізеді. («көшпенділер психологиясы», «билер және шешендер психологиясы», «жыраулар психологиясы», «ақсақалдар психологиясы», «салт-дәстүр психологиясы» және т.б.) Автордың айтуы бойынша 17ғ. соңымен 19ғ. басында ғана қазақ психологиясы ашық суреттеледі. Бұл кезең қазақ психологиясында екі тенденцияға бөлінеді: педагогика және психология. Бұл екі психологиялық ойлардың негізгі бағыты адамдарды жаңа білімге баулу және Қазақстан Республикасының психологиялық білімінің алғашқы қадамы болып табылады. Монографияның екінші және үшінші бөлімі 20ғ. Қазақстанның психологиялық ғылымын зерттеуге арналған. Бұл жерде 20ғ. екінші жартысындағы Сталиндік репрессия жылдарындағы ғалымдардың психологиялық зерттеулері жайында айтылған. Автор бұларға үлкен құрметпен қарап психологиялық тұрғыда баға береді. Қ.Б.Жарықбаевтің монографиясы Қазақстандағы психологияның және этнопсихологияның тарихы және теориясы аймағында теоретикалық зерттеулер туындысы. == Шығармалары: == [[Краткий библиографический указатель по психологии]] ([[1917]] — [[1967]]), А.-А., [[1967]]; [[Развитие психологической мысли в Казахстане]], А.-А., [[1968]]; [[Тұрмыс және денсаулық]], А., [[1970]]; [[Әдеп және жантану]], А., [[1996]]; [[Қазақ психологиясының тарихы]], А., [[1996]]; [[Этнопсихология]], А., [[1998]]; [[Жүсіпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары]], А., [[2000]].<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> 1. "Жас қазақ" - жастарға арналған, ұлттық рухты көтеретін, патриоттық тақырыптарды қамтитын шығармалар. 2. "Сырласу" - адамның ішкі әлемін, сезімдерін терең зерттейтін поэзиялық жинақ. 3. "Туған жер" - туған жердің сұлулығы мен оған деген сүйіспеншілікті жырлайтын шығармалар. 4. "Ата-ана" - отбасы, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты баяндайтын әңгімелер. ==Дереккөздер== <references/>3. [[Әдебиет порталы]] 4[[Almaty TV|. Almaty.tv]] 5. [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]]{{Суретсіз мақала}} [[Санат:Тұлғалар]] [[Санат:1929 жылы туғандар]] a81s4j69zlcqfviiee19984r7wo4je0 3409241 3409219 2024-12-12T05:58:39Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Qarakozyell|Qarakozyell]] ([[User talk:Qarakozyell|т]]) өңдемелерінен [[User:Бибінұр Орынбаева|Бибінұр Орынбаева]] соңғы нұсқасына қайтарды 3407765 wikitext text/x-wiki {{Infobox Biography | subject_name = Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев | image_name = | image_size = 180px | image_caption = | date_of_birth = [[1929]] [[қазанның 29]]-ында туған | place_of_birth = Ақтөбе облысы Алға ауданы Көкбұлақ ауылы | date_of_death = | place_of_death = | occupation = [[педагогика]] ғылымдарының докторы, професор | spouse = }} '''''Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы''''' - 1929 жылы [[Ақтөбе облысы]] [[Алға ауданы]] [[Көкбұлақ]] ауылында дүниеге келген. [[Ғалым]], педагогика ғылымдарының докторы, [[профессор]]. [[Қазақстан]]ның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері. 1946 жылы [[Ақтөбе мұғалімдер институты]]н және 1951 жылы [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ-ды]] бітірген. 1951- 1958 жылдар аралығында [[Қызылорда]] педагогикалық институтында ассистент, 1958-1977 жылдар аралығында [[Шымкент]] педагогикалық институтында аға оқытушы, [[доцент]], кафедра меңгерушісі, 1977-1987 жылдары [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ]]- де доцент, кафедра меңгерушісі болды. 1987 жылдан ҚазҰУ-де профессор, 1998 жылдан [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметтерін атқарады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: Қазақстандагы [[психологиялық]] және [[педагогикалық]] ой-пікірлердің даму [[тарих]]ы, [[этнопсихология]] мәселелері. Ол [[Алаш]] қайраткерлерінің [[психология]]лық және [[педагогика]]лық мұралары жөнінде бірқатар ғылыми еңбектер жазған. == Қысқаша өмірбаяны == [[1946]] Ақтөбе мұғалімдер институтын;<br /> [[1951]] ҚазМУ-ді бітірген.<br /> [[1951]] — [[1958|58]] ж. Қызылорда педагогика институтында ассистент;<br /> [[1958]] — [[1977|77]] ж. Шымкент пед. ин-тында аға оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі;<br /> [[1977]] — [[1987|87]] ж. ҚазМУ-де (қазіргі ҚазөУ) доцент, кафедра меңгерушісі болды.<br /> [[1987]] жылдан ҚазөУ-де професор;<br /> [[1998]] жылдан [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметтерін атқарады. ==Еңбектері== === Зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: === Қазақстандағы [[психология]] және [[педагогика]] ой-пікірлердің даму тарихы, этнопсихология мәселелері. Оның еңбектерінде қазақ халқының сан ғасырлық психология ұғым-түсініктері жан-жақты талданған. «Психология» оқулығын жоғарғы оқу орындарына оқулық ретінде басылымға береді. (Алматы: Білім, 1994, 271бет.). Кітап, 5 бөлімнен, 17 тараудан, 78 парагрофтен тұрды. «Психологияның жалпы сұрақтары» деген бөлімде «зат, әдіс, тапсырма, психологияның маңызы», «ми және психикика», «психологияның дамуы және пайда болуы» және т.б. Мұнда аймақтық тақырыптар, қазақ тіліндегі туындылар, этнопсихология және тарихи психологиялар жайлы айтылған. «Тұлға және іс-әрекет» атты екінші бөлімде әртүрлі психологиялық аспектілердің ерекшелігін және іс-әрекетін қарастырады (мақсат, іс- қимыл, функциональды структура ерекшелігі және т.с.с.). «Таным процесі» деген жалпы үшінші бөлімде философиялық және психологиялық аспект арқылы сезінуді және қабылдауды, назар және ес, ойластыру, сөйлеу және қарым-қатынас жайлы қарастырады. Кітаптың төртінші бөлімінде (Тұлғаның эмоциональды бостандық ортасы) психологияға байланысты әртүрлі жағдайларды қарастырады. Мұнда жоғары табиғи сезіммен кең эмоционалды процестер талқыланды. Соңғы бесінші бөлімде тұлғаның индивидуальды-психологиялық анализін қарастырады (темперамент, мінез, мүмкіндік). Кітап психологиялық бақылауларға және әртүрлі эксперименттеріне, негізгі өмір қортындыларына бай, оның көпшілігі мектеп өмірінен және классикалық қазақ әдебиеттерінен алынды. Осылардың ішінде қазақ әдебиетшілерінің туындылары (50 атау), қазақ ойшылдарының идеялары (А.Құнанбаев, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Ж.Аймаутов және т.б.) әрине осылардың барлығы кітаптың сапасына үлкен әсерін тигізді. 1996ж. «Қазақстан» баспаханасында К.Б.Жарықбаевтың «Қазақстандағы психология тарихы» атты еңбегі шықты және ол Қазақстандағы психология тарихы аймағындағы оның көп жылдық еңбегінің қортындысы болып табылады. Кітап 5 бөлімнен, 22 параграфтан тұрады. Автор өзінің еңбегінде қазақ елінің психологиясының сонау хандық құрылғаннан бастап осы күнгіге дейінгі даму тарихын зерттейді. Сонымен қатар автор қазақ психологиясының түп тамыры сонау ғасырлардан басталатынын айта кетеді. Оның пайда болуымен қалыптасуы жергілікті салт-дәстүрлердің ықпалынан. Монографияда қазақ елінің психологиясының дамуын этнопсихологиялық ойлардан және жыраулардан байқауға болатыны айтылған. Автор, туған табиғатқа, жануарлар мен өсімдіктерге, қоршаған ортаның сұлулығына деген сүйіспеншілікті осы орта ғасыр ақын жырауларының еңбектерінен көреміз (О.Тілеуқабылұлы, М.Х.Дулати, Қ.Жалайри, Асан-Қайғы жырау, Бұқар-жырау және т.б.). Сонымен қатар, автор «халықаралық психология», этнопсихология» деген терминдерге тереңірек тоқталып және ұғымға жаңа терминдер енгізеді. («көшпенділер психологиясы», «билер және шешендер психологиясы», «жыраулар психологиясы», «ақсақалдар психологиясы», «салт-дәстүр психологиясы» және т.б.) Автордың айтуы бойынша 17ғ. соңымен 19ғ. басында ғана қазақ психологиясы ашық суреттеледі. Бұл кезең қазақ психологиясында екі тенденцияға бөлінеді: педагогика және психология. Бұл екі психологиялық ойлардың негізгі бағыты адамдарды жаңа білімге баулу және Қазақстан Республикасының психологиялық білімінің алғашқы қадамы болып табылады. Монографияның екінші және үшінші бөлімі 20ғ. Қазақстанның психологиялық ғылымын зерттеуге арналған. Бұл жерде 20ғ. екінші жартысындағы Сталиндік репрессия жылдарындағы ғалымдардың психологиялық зерттеулері жайында айтылған. Автор бұларға үлкен құрметпен қарап психологиялық тұрғыда баға береді. Қ.Б.Жарықбаевтің монографиясы Қазақстандағы психологияның және этнопсихологияның тарихы және теориясы аймағында теоретикалық зерттеулер туындысы. == Шығармалары: == [[Краткий библиографический указатель по психологии]] ([[1917]] — [[1967]]), А.-А., [[1967]]; [[Развитие психологической мысли в Казахстане]], А.-А., [[1968]]; [[Тұрмыс және денсаулық]], А., [[1970]]; [[Әдеп және жантану]], А., [[1996]]; [[Қазақ психологиясының тарихы]], А., [[1996]]; [[Этнопсихология]], А., [[1998]]; [[Жүсіпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары]], А., [[2000]].<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> 1. "Жас қазақ" - жастарға арналған, ұлттық рухты көтеретін, патриоттық тақырыптарды қамтитын шығармалар. 2. "Сырласу" - адамның ішкі әлемін, сезімдерін терең зерттейтін поэзиялық жинақ. 3. "Туған жер" - туған жердің сұлулығы мен оған деген сүйіспеншілікті жырлайтын шығармалар. 4. "Ата-ана" - отбасы, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты баяндайтын әңгімелер. ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Тұлғалар]] [[Санат:1929 жылы туғандар]] ar08bp7bfom7l6e0sf94km74zo0piuf 3409242 3409241 2024-12-12T05:59:07Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Nurtenge|Nurtenge]] ([[User talk:Nurtenge|т]]) өңдемелерінен [[User:Qarakozyell|Qarakozyell]] соңғы нұсқасына қайтарды 3409219 wikitext text/x-wiki {{Infobox Biography | subject_name = Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев | image_name = | image_size = 180px | image_caption = | date_of_birth = [[1929]] [[қазанның 29]]-ында туған | place_of_birth = Ақтөбе облысы Алға ауданы Көкбұлақ ауылы | date_of_death = | place_of_death = | occupation = [[педагогика]] ғылымдарының докторы, професор | spouse = }} '''''Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы''''' - 1929 жылы [[Ақтөбе облысы]] [[Алға ауданы]] [[Көкбұлақ]] ауылында дүниеге келген. [[Ғалым]], педагогика ғылымдарының докторы, [[профессор]]. [[Қазақстан]]ның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері. Халықаралық [[Акмеология]] ғылымдары академиясының академигі. [[Жантану]] ғылымының жанашыры. Қазақстанда [[психологиялық ғылыми-зерттеу институтын]] ашу туралы баяндамалар жазған. Қазақ психологиялық қоғамын құруға талпынған. 1946 жылы [[Ақтөбе мұғалімдер институты]]н және 1951 жылы [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ-ды]] бітірген. 1951- 1958 жылдар аралығында [[Қызылорда]] педагогикалық институтында ассистент, 1958-1977 жылдар аралығында [[Шымкент]] педагогикалық институтында аға оқытушы, [[доцент]], кафедра меңгерушісі, 1977-1987 жылдары [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ]]- де доцент, кафедра меңгерушісі болды. 1987 жылдан ҚазҰУ-де профессор, 1998 жылдан [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметтерін атқарады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: Қазақстандагы [[психологиялық]] және [[педагогикалық]] ой-пікірлердің даму [[тарих]]ы, [[этнопсихология]] мәселелері, ұлттық психологияны дәріптеу.Ол [[Алаш]] қайраткерлерінің [[психология]]лық және [[педагогика]]лық мұралары жөнінде бірқатар ғылыми еңбектер жазған. == Қысқаша өмірбаяны == [[1946|1944 - 1946 ж.]] Ақтөбе мұғалімдер институтының студенті болған. [[1946 жыл|1946]] - [[1947 жыл|1947]] ж. Ақтөбе облысындағы “Алға қазақ” орта мектебінде аға вожатый және қазақ тілі пәні мұғалімі болып жұмыс атқарған. [[1947 жыл|1947]] - [[1951 жыл|1951]] ж. С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің логика және психология бөлімінің студенті болған.<br /> [[1951]] ҚазМУ-ді бітірген.<br /> [[1951]] — [[1958|58]] ж. Қызылорда педагогика институтында ассистент жұмысын атқарған.<br /> [[1958]] — [[1977|77]] ж. Шымкент пед. ин-тында аға оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі болып қызмет жасаған. [[1961 жыл|1961]] - [[1967 жыл|1967]] ж. В.И. Ленин атындағы мемлекеттік педагогика институтының, Ломоносов атындағы мемлекеттік университетінің психология кафедрасының аспиранты. [[1967 жыл|1967]] ж. Психология ғылымдарының кандидаты дәрежесі берілді. [[1977]] — [[1987|87]] ж. ҚазМУ-де (қазіргі ҚазөУ) доцент, кафедра меңгерушісі болды. [[1983 жыл|1983]] ж. Педагогика ғылымының докторы деген ғылыми дәрежеге ие болды.<br /> [[1987]] жылдан ҚазөУ-де професор қызметін атқарған.<br /> [[1998]] ж. [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметін атқарған. ==Еңбектері== === Зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: === Қазақстандағы [[психология]] және [[педагогика]] ой-пікірлердің даму тарихы, этнопсихология мәселелері. Оның еңбектерінде қазақ халқының сан ғасырлық психология ұғым-түсініктері жан-жақты талданған. «Психология» оқулығын жоғарғы оқу орындарына оқулық ретінде басылымға береді. (Алматы: Білім, 1994, 271бет.). Кітап, 5 бөлімнен, 17 тараудан, 78 парагрофтен тұрды. «Психологияның жалпы сұрақтары» деген бөлімде «зат, әдіс, тапсырма, психологияның маңызы», «ми және психикика», «психологияның дамуы және пайда болуы» және т.б. Мұнда аймақтық тақырыптар, қазақ тіліндегі туындылар, этнопсихология және тарихи психологиялар жайлы айтылған. «Тұлға және іс-әрекет» атты екінші бөлімде әртүрлі психологиялық аспектілердің ерекшелігін және іс-әрекетін қарастырады (мақсат, іс- қимыл, функциональды структура ерекшелігі және т.с.с.). «Таным процесі» деген жалпы үшінші бөлімде философиялық және психологиялық аспект арқылы сезінуді және қабылдауды, назар және ес, ойластыру, сөйлеу және қарым-қатынас жайлы қарастырады. Кітаптың төртінші бөлімінде (Тұлғаның эмоциональды бостандық ортасы) психологияға байланысты әртүрлі жағдайларды қарастырады. Мұнда жоғары табиғи сезіммен кең эмоционалды процестер талқыланды. Соңғы бесінші бөлімде тұлғаның индивидуальды-психологиялық анализін қарастырады (темперамент, мінез, мүмкіндік). Кітап психологиялық бақылауларға және әртүрлі эксперименттеріне, негізгі өмір қортындыларына бай, оның көпшілігі мектеп өмірінен және классикалық қазақ әдебиеттерінен алынды. Осылардың ішінде қазақ әдебиетшілерінің туындылары (50 атау), қазақ ойшылдарының идеялары (А.Құнанбаев, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Ж.Аймаутов және т.б.) әрине осылардың барлығы кітаптың сапасына үлкен әсерін тигізді. 1996ж. «Қазақстан» баспаханасында К.Б.Жарықбаевтың «Қазақстандағы психология тарихы» атты еңбегі шықты және ол Қазақстандағы психология тарихы аймағындағы оның көп жылдық еңбегінің қортындысы болып табылады. Кітап 5 бөлімнен, 22 параграфтан тұрады. Автор өзінің еңбегінде қазақ елінің психологиясының сонау хандық құрылғаннан бастап осы күнгіге дейінгі даму тарихын зерттейді. Сонымен қатар автор қазақ психологиясының түп тамыры сонау ғасырлардан басталатынын айта кетеді. Оның пайда болуымен қалыптасуы жергілікті салт-дәстүрлердің ықпалынан. Монографияда қазақ елінің психологиясының дамуын этнопсихологиялық ойлардан және жыраулардан байқауға болатыны айтылған. Автор, туған табиғатқа, жануарлар мен өсімдіктерге, қоршаған ортаның сұлулығына деген сүйіспеншілікті осы орта ғасыр ақын жырауларының еңбектерінен көреміз (О.Тілеуқабылұлы, М.Х.Дулати, Қ.Жалайри, Асан-Қайғы жырау, Бұқар-жырау және т.б.). Сонымен қатар, автор «халықаралық психология», этнопсихология» деген терминдерге тереңірек тоқталып және ұғымға жаңа терминдер енгізеді. («көшпенділер психологиясы», «билер және шешендер психологиясы», «жыраулар психологиясы», «ақсақалдар психологиясы», «салт-дәстүр психологиясы» және т.б.) Автордың айтуы бойынша 17ғ. соңымен 19ғ. басында ғана қазақ психологиясы ашық суреттеледі. Бұл кезең қазақ психологиясында екі тенденцияға бөлінеді: педагогика және психология. Бұл екі психологиялық ойлардың негізгі бағыты адамдарды жаңа білімге баулу және Қазақстан Республикасының психологиялық білімінің алғашқы қадамы болып табылады. Монографияның екінші және үшінші бөлімі 20ғ. Қазақстанның психологиялық ғылымын зерттеуге арналған. Бұл жерде 20ғ. екінші жартысындағы Сталиндік репрессия жылдарындағы ғалымдардың психологиялық зерттеулері жайында айтылған. Автор бұларға үлкен құрметпен қарап психологиялық тұрғыда баға береді. Қ.Б.Жарықбаевтің монографиясы Қазақстандағы психологияның және этнопсихологияның тарихы және теориясы аймағында теоретикалық зерттеулер туындысы. == Шығармалары: == [[Краткий библиографический указатель по психологии]] ([[1917]] — [[1967]]), А.-А., [[1967]]; [[Развитие психологической мысли в Казахстане]], А.-А., [[1968]]; [[Тұрмыс және денсаулық]], А., [[1970]]; [[Әдеп және жантану]], А., [[1996]]; [[Қазақ психологиясының тарихы]], А., [[1996]]; [[Этнопсихология]], А., [[1998]]; [[Жүсіпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары]], А., [[2000]].<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> 1. "Жас қазақ" - жастарға арналған, ұлттық рухты көтеретін, патриоттық тақырыптарды қамтитын шығармалар. 2. "Сырласу" - адамның ішкі әлемін, сезімдерін терең зерттейтін поэзиялық жинақ. 3. "Туған жер" - туған жердің сұлулығы мен оған деген сүйіспеншілікті жырлайтын шығармалар. 4. "Ата-ана" - отбасы, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты баяндайтын әңгімелер. ==Дереккөздер== <references/>3. [[Әдебиет порталы]] 4[[Almaty TV|. Almaty.tv]] 5. [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]]{{Суретсіз мақала}} [[Санат:Тұлғалар]] [[Санат:1929 жылы туғандар]] a81s4j69zlcqfviiee19984r7wo4je0 3409249 3409242 2024-12-12T06:03:36Z Nurtenge 93712 3409249 wikitext text/x-wiki {{Infobox Biography | subject_name = Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев | image_name = | image_size = 180px | image_caption = | date_of_birth = [[1929]] [[қазанның 29]]-ында туған | place_of_birth = Ақтөбе облысы Алға ауданы Көкбұлақ ауылы | date_of_death = | place_of_death = | occupation = [[педагогика]] ғылымдарының докторы, професор | spouse = }} '''''Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы''''' - 1929 жылы [[Ақтөбе облысы]] [[Алға ауданы]] [[Көкбұлақ]] ауылында дүниеге келген. [[Ғалым]], педагогика ғылымдарының докторы, [[профессор]]. [[Қазақстан]]ның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері. Халықаралық [[Акмеология]] ғылымдары академиясының академигі. [[Жантану]] ғылымының жанашыры. Қазақстанда [[психологиялық ғылыми-зерттеу институтын]] ашу туралы баяндамалар жазған. Қазақ психологиялық қоғамын құруға талпынған. 1946 жылы [[Ақтөбе мұғалімдер институты]]н және 1951 жылы [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ-ды]] бітірген. 1951- 1958 жылдар аралығында [[Қызылорда]] педагогикалық институтында ассистент, 1958-1977 жылдар аралығында [[Шымкент]] педагогикалық институтында аға оқытушы, [[доцент]], кафедра меңгерушісі, 1977-1987 жылдары [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ]]- де доцент, кафедра меңгерушісі болды. 1987 жылдан ҚазҰУ-де профессор, 1998 жылдан [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметтерін атқарады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: Қазақстандагы [[психологиялық]] және [[педагогикалық]] ой-пікірлердің даму [[тарих]]ы, [[этнопсихология]] мәселелері, ұлттық психологияны дәріптеу.Ол [[Алаш]] қайраткерлерінің [[психология]]лық және [[педагогика]]лық мұралары жөнінде бірқатар ғылыми еңбектер жазған. == Қысқаша өмірбаяны == [[1946|1944 - 1946 ж.]] Ақтөбе мұғалімдер институтының студенті болған. [[1946 жыл|1946]] - [[1947 жыл|1947]] ж. Ақтөбе облысындағы “Алға қазақ” орта мектебінде аға вожатый және қазақ тілі пәні мұғалімі болып жұмыс атқарған. [[1947 жыл|1947]] - [[1951 жыл|1951]] ж. С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің логика және психология бөлімінің студенті болған.<br /> [[1951]] ҚазМУ-ді бітірген.<br /> [[1951]] — [[1958|58]] ж. Қызылорда педагогика институтында ассистент жұмысын атқарған.<br /> [[1958]] — [[1977|77]] ж. Шымкент пед. ин-тында аға оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі болып қызмет жасаған. [[1961 жыл|1961]] - [[1967 жыл|1967]] ж. В.И. Ленин атындағы мемлекеттік педагогика институтының, Ломоносов атындағы мемлекеттік университетінің психология кафедрасының аспиранты. [[1967 жыл|1967]] ж. Психология ғылымдарының кандидаты дәрежесі берілді. [[1977]] — [[1987|87]] ж. ҚазМУ-де (қазіргі ҚазөУ) доцент, кафедра меңгерушісі болды. [[1983 жыл|1983]] ж. Педагогика ғылымының докторы деген ғылыми дәрежеге ие болды.<br /> [[1987]] жылдан ҚазөУ-де професор қызметін атқарған.<br /> [[1998]] ж. [[Этнопедагогика]] және [[этнопсихология]] орталығының директоры қызметін атқарған. ==Еңбектері== === Зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: === Қазақстандағы [[психология]] және [[педагогика]] ой-пікірлердің даму тарихы, этнопсихология мәселелері. Оның еңбектерінде қазақ халқының сан ғасырлық психология ұғым-түсініктері жан-жақты талданған. «Психология» оқулығын жоғарғы оқу орындарына оқулық ретінде басылымға береді. (Алматы: Білім, 1994, 271бет.). Кітап, 5 бөлімнен, 17 тараудан, 78 парагрофтен тұрды. «Психологияның жалпы сұрақтары» деген бөлімде «зат, әдіс, тапсырма, психологияның маңызы», «ми және психикика», «психологияның дамуы және пайда болуы» және т.б. Мұнда аймақтық тақырыптар, қазақ тіліндегі туындылар, этнопсихология және тарихи психологиялар жайлы айтылған. «Тұлға және іс-әрекет» атты екінші бөлімде әртүрлі психологиялық аспектілердің ерекшелігін және іс-әрекетін қарастырады (мақсат, іс- қимыл, функциональды структура ерекшелігі және т.с.с.). «Таным процесі» деген жалпы үшінші бөлімде философиялық және психологиялық аспект арқылы сезінуді және қабылдауды, назар және ес, ойластыру, сөйлеу және қарым-қатынас жайлы қарастырады. Кітаптың төртінші бөлімінде (Тұлғаның эмоциональды бостандық ортасы) психологияға байланысты әртүрлі жағдайларды қарастырады. Мұнда жоғары табиғи сезіммен кең эмоционалды процестер талқыланды. Соңғы бесінші бөлімде тұлғаның индивидуальды-психологиялық анализін қарастырады (темперамент, мінез, мүмкіндік). Кітап психологиялық бақылауларға және әртүрлі эксперименттеріне, негізгі өмір қортындыларына бай, оның көпшілігі мектеп өмірінен және классикалық қазақ әдебиеттерінен алынды. Осылардың ішінде қазақ әдебиетшілерінің туындылары (50 атау), қазақ ойшылдарының идеялары (А.Құнанбаев, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Ж.Аймаутов және т.б.) әрине осылардың барлығы кітаптың сапасына үлкен әсерін тигізді. 1996ж. «Қазақстан» баспаханасында К.Б.Жарықбаевтың «Қазақстандағы психология тарихы» атты еңбегі шықты және ол Қазақстандағы психология тарихы аймағындағы оның көп жылдық еңбегінің қортындысы болып табылады. Кітап 5 бөлімнен, 22 параграфтан тұрады. Автор өзінің еңбегінде қазақ елінің психологиясының сонау хандық құрылғаннан бастап осы күнгіге дейінгі даму тарихын зерттейді. Сонымен қатар автор қазақ психологиясының түп тамыры сонау ғасырлардан басталатынын айта кетеді. Оның пайда болуымен қалыптасуы жергілікті салт-дәстүрлердің ықпалынан. Монографияда қазақ елінің психологиясының дамуын этнопсихологиялық ойлардан және жыраулардан байқауға болатыны айтылған. Автор, туған табиғатқа, жануарлар мен өсімдіктерге, қоршаған ортаның сұлулығына деген сүйіспеншілікті осы орта ғасыр ақын жырауларының еңбектерінен көреміз (О.Тілеуқабылұлы, М.Х.Дулати, Қ.Жалайри, Асан-Қайғы жырау, Бұқар-жырау және т.б.). Сонымен қатар, автор «халықаралық психология», этнопсихология» деген терминдерге тереңірек тоқталып және ұғымға жаңа терминдер енгізеді. («көшпенділер психологиясы», «билер және шешендер психологиясы», «жыраулар психологиясы», «ақсақалдар психологиясы», «салт-дәстүр психологиясы» және т.б.) Автордың айтуы бойынша 17ғ. соңымен 19ғ. басында ғана қазақ психологиясы ашық суреттеледі. Бұл кезең қазақ психологиясында екі тенденцияға бөлінеді: педагогика және психология. Бұл екі психологиялық ойлардың негізгі бағыты адамдарды жаңа білімге баулу және Қазақстан Республикасының психологиялық білімінің алғашқы қадамы болып табылады. Монографияның екінші және үшінші бөлімі 20ғ. Қазақстанның психологиялық ғылымын зерттеуге арналған. Бұл жерде 20ғ. екінші жартысындағы Сталиндік репрессия жылдарындағы ғалымдардың психологиялық зерттеулері жайында айтылған. Автор бұларға үлкен құрметпен қарап психологиялық тұрғыда баға береді. Қ.Б.Жарықбаевтің монографиясы Қазақстандағы психологияның және этнопсихологияның тарихы және теориясы аймағында теоретикалық зерттеулер туындысы. == Шығармалары: == Краткий библиографический указатель по психологии (1917 — 1967), А.-А., 1967; Развитие психологической мысли в Казахстане, А.-А., 1968; Тұрмыс және денсаулық, А., 1970; Әдеп және жантану, А., 1996; Қазақ психологиясының тарихы, А., 1996; Этнопсихология, А., 1998; Жүсіпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары, А., 2000.<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> 1. "Жас қазақ" - жастарға арналған, ұлттық рухты көтеретін, патриоттық тақырыптарды қамтитын шығармалар. 2. "Сырласу" - адамның ішкі әлемін, сезімдерін терең зерттейтін поэзиялық жинақ. 3. "Туған жер" - туған жердің сұлулығы мен оған деген сүйіспеншілікті жырлайтын шығармалар. 4. "Ата-ана" - отбасы, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты баяндайтын әңгімелер. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} {{bio-stub}} [[Санат:1929 жылы туғандар]] hjz80ebytgbjii02z4rogfm89vdkvfq 0 31207 3409065 2997899 2024-12-11T13:08:10Z AlibekKS 19967 3409065 wikitext text/x-wiki [[Сурет:NY stock exchange traders floor LC-U9-10548-6.jpg|thumb|[[Нью-Йорк биржасы]]ндағы сауда]] '''Сауда''' —материалдық және рухани игіліктерді иеліктен шығару және [[иемдену]] түріндегі сатып алу-сату әрекеті барысында меншіктенушінің ауысуы нысаны; [[тауар]]лардың, көрсетілетін қызметтердің, зияткерлік меншік нәтижелерінің айналымын, сатылуын ұйымдастыру жөніндегі шаруашылық қызмет аясы, яғни жеке адамның пайда алу мақсатымен тауарларды айналысқа түсіру, оларды [[сатып алу]] және [[сату]] жөніндегі шаруашылық қызметі; сатып алу-сату арқылы тауарларды өткізетін ұлттық шаруашылық саласы. == Тарихы == [[Еуропа]]<nowiki/>ның сауда тарихы [[Испания|Испан]] теңізшілерінің жаңа аумақтарды ашуына байланысты дами түсті. Испан теңізшілері [[Солтүстік Америка|Солтүстік]], [[Орталық Америка|Орталық]] және [[Оңтүстік Америка|Оңтүстік Америкаға]] 1492 жылдан бері қатынай бастады. Ал [[Португалия|португал]] теңізшілері 151-1521 жылдары алғашқы болып дүнеижүзін шарлап шықты. [[Нидерланд|Голланд]], [[Ұлыбритания|британ]] және [[Франция|француз]] теңізшілері суда жүзу тәжірибелерін [[Үндістан]], [[Америка]], [[Африка]] тәрізді шалғайда жатқан жерлерге баруға жұмсады.Оларға қарап Еуропа саудагерлері де қимылдай бастады. Еуропалықтар Қытайдың [[фарфор]], Үндістанның мақта-мата бұйымдарына көп қызықты. 1498 жылы [[Васко да Гама]] Еуропадан дәмдеуіш сатып әкеле бастағанға дейін дәмдеуіш саудасымен [[ислам елдері]] айналысты. 16-ғасырға дейін Голландия тауарлардың еркін айналымына рұқсат беріп, салықсыз сауда орталығы болды.Көпестердің арасында білімділер көп кездесті.Табысқа жеткісі келген саудагер сауатты, есеп-қисапты, шет тілдерін, теңіз ісін, заңды жақсы білетін адам болуы керек еді. Өйткені сапарда көптеген қиындықтар және қауіп-қатерлермен күресуге тура келді. Ұзақ жол жүруге мәжбүр болған саудагерлер ғылымның жетіуіне, әсіресе географияның дамуына көп септігін тигізді. == Сауда түрлері == Iшкі сауда, сыртқы сауда, [[аукцион]]дық сауда, баспа-бас айырбас сауда, биржалық сауда, комиссиялық сауда, консигнациялық сауда, өтемақылы сауда, лицензиялық сауда (''технологияларды пайдалану құқығын, ноу-хауды, патенттерді, өнертабыс лицензияларын мерзімге және сыйақыға беру''), көтерме сауда (''заңи тұлғаларға не заңи тұлға құрмаған жеке тұлғаларға кәсіби қызметте пайдалану үшін кез келген тауарды түрін өзгертпестен қайта сату және сату''), бөлшек сауда (''халыққа жеке бастың тұтынуы немесе үй қожалығында пайдалану үшін сату''), [[халықaралық сауда]], "көзге көрінбейтін" сауда (''көрсетілетін қызметтердін көлік, сақтандыру, қаржы, компьютерлік, ақпараттык, [[Лизинг|лизингтік]], құрылыс, тағы басқа қызметтердің [[Экспорт|экспорты]] мен [[Импорт|импорты]]''), тағы басқа түрлерге бөлінеді.<ref>Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{commons|trading|сауда}} {{wikify}} [[Санат:Сауда]] 1rkp5vuzwuzt4zyjv51zbhf450a5re5 3409066 3409065 2024-12-11T13:08:59Z AlibekKS 19967 /* Тарихы */ 3409066 wikitext text/x-wiki [[Сурет:NY stock exchange traders floor LC-U9-10548-6.jpg|thumb|[[Нью-Йорк биржасы]]ндағы сауда]] '''Сауда''' —материалдық және рухани игіліктерді иеліктен шығару және [[иемдену]] түріндегі сатып алу-сату әрекеті барысында меншіктенушінің ауысуы нысаны; [[тауар]]лардың, көрсетілетін қызметтердің, зияткерлік меншік нәтижелерінің айналымын, сатылуын ұйымдастыру жөніндегі шаруашылық қызмет аясы, яғни жеке адамның пайда алу мақсатымен тауарларды айналысқа түсіру, оларды [[сатып алу]] және [[сату]] жөніндегі шаруашылық қызметі; сатып алу-сату арқылы тауарларды өткізетін ұлттық шаруашылық саласы. == Тарихы == [[Еуропа]]<nowiki/>ның сауда тарихы [[Испания|Испан]] теңізшілерінің жаңа аумақтарды ашуына байланысты дами түсті. Испан теңізшілері [[Солтүстік Америка|Солтүстік]], [[Орталық Америка|Орталық]] және [[Оңтүстік Америка|Оңтүстік Америкаға]] 1492 жылдан бері қатынай бастады. [[Нидерланд|Голланд]], [[Ұлыбритания|британ]] және [[Франция|француз]] теңізшілері суда жүзу тәжірибелерін [[Үндістан]], [[Америка]], [[Африка]] тәрізді шалғайда жатқан жерлерге баруға жұмсады.Оларға қарап Еуропа саудагерлері де қимылдай бастады. Еуропалықтар Қытайдың [[фарфор]], Үндістанның мақта-мата бұйымдарына көп қызықты. 1498 жылы [[Васко да Гама]] Еуропадан дәмдеуіш сатып әкеле бастағанға дейін дәмдеуіш саудасымен [[ислам елдері]] айналысты. 16-ғасырға дейін Голландия тауарлардың еркін айналымына рұқсат беріп, салықсыз сауда орталығы болды.Көпестердің арасында білімділер көп кездесті.Табысқа жеткісі келген саудагер сауатты, есеп-қисапты, шет тілдерін, теңіз ісін, заңды жақсы білетін адам болуы керек еді. Өйткені сапарда көптеген қиындықтар және қауіп-қатерлермен күресуге тура келді. Ұзақ жол жүруге мәжбүр болған саудагерлер ғылымның жетіуіне, әсіресе географияның дамуына көп септігін тигізді. == Сауда түрлері == Iшкі сауда, сыртқы сауда, [[аукцион]]дық сауда, баспа-бас айырбас сауда, биржалық сауда, комиссиялық сауда, консигнациялық сауда, өтемақылы сауда, лицензиялық сауда (''технологияларды пайдалану құқығын, ноу-хауды, патенттерді, өнертабыс лицензияларын мерзімге және сыйақыға беру''), көтерме сауда (''заңи тұлғаларға не заңи тұлға құрмаған жеке тұлғаларға кәсіби қызметте пайдалану үшін кез келген тауарды түрін өзгертпестен қайта сату және сату''), бөлшек сауда (''халыққа жеке бастың тұтынуы немесе үй қожалығында пайдалану үшін сату''), [[халықaралық сауда]], "көзге көрінбейтін" сауда (''көрсетілетін қызметтердін көлік, сақтандыру, қаржы, компьютерлік, ақпараттык, [[Лизинг|лизингтік]], құрылыс, тағы басқа қызметтердің [[Экспорт|экспорты]] мен [[Импорт|импорты]]''), тағы басқа түрлерге бөлінеді.<ref>Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{commons|trading|сауда}} {{wikify}} [[Санат:Сауда]] e6vtj5by4q8bfu6hbu9cqb8bqj0vagy 0 39978 3409062 3249946 2024-12-11T13:05:25Z AlibekKS 19967 3409062 wikitext text/x-wiki {{Тарихи мемлекеттер |атауы = Британ империясы |өз атауы = {{lang-en|British Empire}} |статусы = Отарлық империя |құрылуы = [[1497 жыл|1497]] |ыдырауы = [[1948 жыл|1948]] |байрақ = Flag of the United Kingdom.svg |байрақ_сипаттамасы = |елтаңбасы = Royal Coat of Arms of the United Kingdom.svg |елтаңба_сипаттамасы = |ұраны = «Dieu et mon droit»<br>{{lang-kk|Құдайым және құқұғым}} |карта = The British Empire.png |сипаттамасы = Британ империясының бөлігі болған аумақтар. |p1 = |flag_p1 = |p2 = |flag_p2 = |p3 = |flag_p3 = |p4 = |flag_p4 = |s1 = |flag_s1 = |s2 = |flag_s2 = |астана = [[Лондон]] |қалалары = [[Лондон]], [[Дели]], [[Калькутта]], [[Сидней]], [[Монреаль]] |тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |діні = |аумағы = 31,878,965 км² |халқы = 480 000 000 адам (24%) |басқару_формасы = [[Монархия]] |династиясы = |басқарушылар_титулы = |басқарушы1 = |басқарушы_жылы1 = |басқарушылар_титулы2 = |басқарушы2 = |басқарушы_жылы2 = |басқарушылар_титулы3 = |басқарушы3 = |басқарушы_жылы3 = |басқарушылар_титулы4 = |басқарушы4 = |басқарушы_жылы4 = |басқарушылар_титулы5 = |басқарушы5 = |басқарушы_жылы5 = |басқарушылар_титулы6 = |басқарушы6 = |басқарушы_жылы6 = |басқарушылар_титулы7 = |басқарушы7 = |басқарушы_жылы7 = |басқарушылар_титулы8 = |басқарушы8 = |басқарушы_жылы8 = |басқарушылар_титулы9 = |басқарушы9 = |басқарушы_жылы9 = |басқарушылар_титулы10 = |басқарушы10 = |басқарушы_жылы10 = |қосымша_параметр1 = |параметр_мазмұны1 = |Кезең1 = |Уақыт1 = |Жыл1 = |валютасы = [[фунт стерлинг]] |дейін = |д1 = |д2 = |д3 = |д4 = |д5 = |д6 = |д7 = |кейін = |к1 = |к2 = |к3 = |к4 = |к5 = |к6 = |ескерту = }} [[Сурет:BritishEmpire1919.png |thumb|right|400px|1919 ж. Британ империясының аймақтары]] '''Британ империясы''' ({{lang-en|Brіtіch Empіre}}) — [[Ұлыбритания]] мен оның отар иеліктерінің жалпы атауы. Термин ретінде 19 ғасырдың 70-жылдарынан бастап қолданыла бастады. [[Англия]] ең алдымен [[Ирландия]]ны басып алды. 16 — 17 ғасырларда теңізде үстемдік жүргізу үшін алдымен [[Испания]]ның, кейіннен [[Голландия]]ның соғыс флотын талқандап, [[Португалия]] мен оның отарларын өзіне тәуелді етті. 1607 жылы [[Солтүстік Америка]]да тұңғыш ағылшын иелігі пайда болды. Жетіжылдық соғыста (1756 — 63) ол Францияға күйрете соққы беріп, Испанияның отарлық қуатын жойды. Көп ұзамай француздар билеген Канаданы басып алып, Солтүстік Америкада өз үстемдіктерін орнатты. 1757 жылы Үндістан түбегіндегі [[Бенгалия]]ны басып алды. Отар елдерді тонау есебінен Англияда үлкен ақша қоры пайда болып, өнеркәсіп төңкерісі жасалынды. Бірақ 18 ғасырдың аяғында Британ империясы дағдарысқа ұшырап, Солтүстік Америкада 13 отарынан айрылды. Соған қарамастан 19 ғасырдың 1-жартысында Үндістанды толығымен, [[Австралия]]ны, [[Жаңа Зеландия]]ны, [[Оңтүстік Африка Республикасы|Оңтүстік Африка]]ны жаулап алды, апиын соғыстарынан кейін [[Қытай]]ды [[Гонконг]] аралын жалға беруге көндірді. Ал 19 ғасырдың 80 — 90-жылдары Африканың батыс және шығыс жағалауларын басып алып, [[Кипр]] аралына, [[Мысыр]]ға, [[Бирма]] мен [[Ауғанстан]]ға бақылау орнатты. 20 ғасырдың бас кезінде [[Иран]]ға, [[Ирак]]қа, [[Османлы мемлекеті|Осман империясынан]] бөлініп шыққан [[араб]] мемлекеттеріне үстемдік етті. 19 ғасырдың аяқ кезінен бастап Ұлыбритания дүние жүзінде өз позициясын жоғалта бастады да кейбір отарларына (Канада, Австралия, Жаңа Зеландия) өзін-өзі басқару құқығын беріп, Британия доминионына айналдырды. 1-дүниежүзілік соғыстан кейінгі Британ империясының экономикалық дағдарысқа ұшырауын пайдаланып, доминиондар сыртқы саясатта да тәуелсіздікке қол жеткізді. Отарларда ұлт-азаттық қозғалыс күшейіп, Ауғанстан, кейіннен Ирак пен Египет тәуелсіздік алды. [[Сурет:Eliza1.JPG|thumb|left|150px|I Елизавета патшайым]] 2-дүниежүзілік соғыс Британ империясына күйрете соққы берді. [[Жапония]]мен соғыс нәтижесінде Англияның Оңтүстік-Шығыс [[Азия]]дағы отарларында ұлт-азаттық соғыс қатты күшейіп, соғыстан кейін іле-шала Үндістан мен Пәкстан, Бирма мен [[Цейлон]] тәуелсіздікке қол жеткізді. 50 — 60-жылдары күрт күшейген ұлт-азаттық қозғалыстар нәтижесінде Британ империясына кіретін [[Азия]] мен [[Африка]] елдері түгелге жуық тәуелсіздік алды. Бірақ, бұрыннан қалыптасқан саяси-экономикалық байланыстардың үзілуі, жаңадан тәуелсіздік алған елдерді өз ішінде дағдарысқа ұшыратты. Діни қақтығыстар, тайпалар арасында қақтығыстар күшейді. Бөлініп шыққан елдермен өзара байланысты үзіп алмас үшін әрі саяси-экономикалық үстемдікті сақтау мақсатында Британ Достастығы құрылды. Өз ішіндегі қақтығыстарды өршітпеу үшін және экономикалық байланыстарды үзіп алып, елді дағдарысқа ұшыратпас үшін бұрынғы отарлардың көпшілігі өз еріктерімен досдастыққа мүше болды. Бұл достастыққа кіретін елдер сөз жүзінде болса да Ұлыбритания королевасын ел басшысы ретінде мойындайды және өзара тығыз экономикалық байланыстар орнатқан. == Шолу == Британ империясы екі жүз жылдан астам уақыт бойы дамыды. [[ХХ ғасыр]]дың басы алып мемлекеттің кеңеюінің шарықтау шегі болып саналады. Осы уақытта барлық континенттердегі әр түрлі аумақтардың әртүрлілігін «күн ешқашан шықпайтын империя» деп атаған. Қоныстандыру мен жаулап алудың кең кезеңдері [[сауда]] мен [[дипломатия]]ның салыстырмалы бейбіт кезеңінен басталды. Империя британдық технологияны, сауданы, [[ағылшын тілі]]н және үкіметті бүкіл әлемге таратуға көмектесті. Империялық [[гегемония]] [[Ұлыбритания]]ның экономикалық өсуі мен көптеген елдердің саясатына ықпалы үшін өте маңызды. Колониялардың құрылымынан британдық империяның әсері бір мәнді болмағаны анық. Колония ағылшын тілін енгізді, бұл Ұлыбританиядан үлгі алған әкімшілік-құқықтық негіз. Біріккен Корольдікті [[отарсыздану]] кезінде парламенттің [[демократия]]сын және бұрынғы колонияларда әр түрлі жетістіктермен болса да, заңдылықты енгізуге әрекет жасалды. Колониялардың көпшілігі [[Ұлттар достастығы]] империяны психологиялық тұрғыдан ауыстырады деп шешті. Британдық отарлар ең алдымен Ұлыбританияның экономикалық мүдделеріне қызмет етті. Тәуелсіз экономиканы қалыптастыру үшін инфрақұрылым эмигранттардың колонияларында құрылғанымен, [[Африка]] мен [[Азия]]ның тропикалық аймақтарында олар тек шикізат жеткізушілердің рөлін атқарды және инфрақұрылымның минималды бөлігін алды. Қазіргі кезде көптеген дамымаған елдердің ([[ағылшын тілі|ағыл.]] Less developed countries) экономикасы көбінесе шикізат экспортына тәуелді. Британ Империясы [[англо-саксондар]]дың этникалық ерекшелігіне, жаулап алушылар нәсілінің үстемдік принципіне негізделген. Британдық отаршылдық құқықтың негізгі тіректерінің бірі — әртүрлі [[этникалық топ]]тар арасындағы қақтығыстар отаршылдық үстемдікті сақтауға қызмет етті. Бұл классикалық "[[бөліп ал да биле]]" қағидасы қазіргі заманғы көптеген қақтығыстардың себебі болып табылады, мысалы, [[Солтүстік Ирландия]], [[Үндістан]], [[Зимбабве]], [[Судан]], [[Уганда]] немесе [[Ирак]]. Кәдімгі мысал [[Кения]]дағы [[Мау-Мау көтерілісі]] 1952 жылдан 1957 жылға дейін, сол кездегі шағын көтерілістер дамыған тайпалардың қанды соғыстарына айналды. Жалпы алғанда, 22 ақ адам қайтыс болды, ал байырғы тайпаларда 18000-нан 30000-ға дейін құрбан болды. == Еуропалық иеліктер (ерте кезең) == {{Толық мақала|Англия тарихы}} [[Орта ғасырлар]]да Англия негізінен [[Арал|аралдық мемлекет]] болғанмен, [[XVI ғасыр]]ға дейін әскери-теңіз күштері болған жоқ және көбінесе [[Еуразия|континенттен]] шабуылдардың нысаны болды. [[Англдар]] мен [[сакстер]]дің өздері Британдық аралдарға Германиядан келді. Алдымен олардың әскери отрядтарын [[Рим империясы]]нан тәуелсіздік алғанға дейін жергілікті [[Бриттер|британдық]] билеушілер шақырды, бірақ оны қорғауға жеткілікті күштері болмады, содан кейін мұнда өз патшалықтарын құрды. Англияны тағы бір жаулап алуды 1066 жылы [[Нормандар|француз нормандары]] [[Нормандық жаулап алу|жүзеге асырды]], содан кейін оларды басқарған [[Нормандия|Норман]] [[герцог]]і [[Уильям I жаулап алушы]] жаңа әулет құрды және барлық англо-саксондық жерлерді Француз барондары арасында бөлді. Англо-саксондар мен британдықтардың иеліктерімен шектелмей, Вильгельм мұрагерлері кейіннен [[Уэльс]] патшалығына қосылды (1282 ж.) және 1169 жылы [[Ирландияның ағылшын отарлауы|Ирландияны отарлауды]] бастады. Шотландия XVII ғасырда Англияға тең мемлекет ретінде қосылды. Құрлықта ағылшын патшалары Францияның жартысын иемденіп, [[Жүз жылдық соғыс]] кезінде Англия өзіне бағынышты барлық француз аумақтарын жоғалтқанға дейін француз тағына ие болды. Францияның күшеюі ағылшын ақсүйектерінің арасында бөлінумен сәйкес келді, содан кейін [[Алқызыл мен Ақ раушан соғысы]] және [[Тюдорлар|Тюдор]] әулетінің негізін қалаушы Генри VII елдің жаңа жаулап алуы болды<ref>https://ru.wikipedia.org/wiki/Британская_империя#CITEREFFerguson2004b, p. 3.</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Империялар]] [[Санат:Британ империясы]] ep4rfepmgkrsp8ul6g7q4boky4om8jr 0 41667 3409223 3342702 2024-12-12T05:37:29Z Еркинова Диана 164443 3409223 wikitext text/x-wiki [[Сурет:AF-kindergarten.jpg|thumb|right]] '''Білім беру'''<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> — тиісті оқу орны арқылы ғылыми мағлұмат беріп, адамның танымын, [[білім]]ін, дағдысын, дүниеге [[көзқарас]]ын жетілдіру процесі; қоғам мүшелерінің [[мәдениет]]ін дамытудың негізгі шарты; мақсаты - [[қоғам]] мүшелерінің адамгершілік, интектуалды, мәдени дамуында және олардың денесінің дамуында, кәсіптік біліктілігінде жоғары деңгейге қол жеткізу болып табылатын [[тәрбие]] мен оқытудың үздіксіз процесі; жүйеге келтірілген білім, іскерлік дағды және ойлау тәсілдері көлемін меңгеру процесі мен нәтижесі. Білімділіктің басты өлшемі - білімнің жүйелілігі, ойлаудың жүйелілігі мен логикалылығы.<ref name="name">Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б. ISBN 9965-808-85-6</ref> Білім беру жүйесінің басты міндеттері — ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіпке үйретуге бағытталған біліммен қамтамасыз ету болып табылады. Білім беру оқыту мен өз бетінше іздену негізінде жүзеге асырылады. Оқу-ағарту жұмысы Қазақстанда ерте заманнан басталған. Әсіресе, отырықшы аудандарда орта ғасырлардың өзінде-ақ (7 — 8 ғ-лар) көптеген мектептер мен медреселер (мұсылмандық бастауыш оқу орындары), діни білім беретін жоғары оқу орындары жұмыс істеген. Атақты [[Әбу Наср әл-Фараби]] [[Отырар]] медресесінде, [[Махмұт Қашқари]], [[Жүсіп Баласағұни]], [[Ахмед Иүгінеки]], [[Қожа Ахмет Иасауи]], т.б. ұлы ойшылдар діни медреселерде оқып, білім алған. 18 — 19 ғ-ларда мұндай медреселер Қазақстанның барлық аймағында ашыла бастады. 19 ғ-дың 2-жартысында Білім беру ісі үш түрлі бағытта дамыды: * 1) қадим мектептері — мұсылмандық дәстүрлі діни мектептер; * 2) орыс-қазақ мектептері; * 3) жәдит мектептері — әр түрлі ғылым салаларын оқытатын жаңашыл бағыттағы мұсылмандық мектептер. Қазақстанда 19 ғ-дың 50 — 60-жылдарында діни білім беретін 84 оқу орны болды. Бұл оқу орындары ислам дінін уағыздайтын бастауыш мұсылман мектептерінің молдаларын, қазиларды, сопылар мен шариғат заңдарын түсіндіретін жоғары лауазымды діни қызметкерлерді даярлады. Сондай-ақ, халыққа әдебиет, мәдениет, оқу-ағарту мәселелерінен де дәріс беретін мәдени-насихат орталығы рөлін атқарды. Мұндағы мұғалімдердің көпшілігі [[Мысыр]], [[Бағдат]], [[Стамбұл]] және [[Қазан]], [[Орынбор]], [[Уфа]] қалаларында оқып, тәрбие алған молдалар болған. Медреселерде оқу мерзімі 4 жыл болып, оған балаларды 7 жастан бастап қабылдаған. Ауылдық жерлердегі мектептер қазақтың көшпелі өміріне бейімделіп, оқу күз, қыс айларында жүргізілді.<ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, II том</ref> '''Білім беру''' саласындағы белгілі философ Петерс 1966 жылы жарық көріп, 2015 жылы қайта басылған кітабында “білім беру” терминін анықтауда тауындайтын проблемалар туралы егжей-тегжейлі баяндаған. Дегенмен ол бұл термин түрліше қолданылғандықтан, нақты бір анықтама беру қиындығын алға тарта отырып, оның бірқатар “нормативтік” және “танымдық” аспектілерін сипаттап берген. Петерс үшін білім беру жай ғана деректер мен белгілі бір істі қалай орындау жөнінде оқып-білуден де тереңірек мәнге ие. Ал деректерді жай ғана білу сияқты үстірт тәсілдемені ол оқытумен байланыстырды. Білім беру білім алушының әлем жайлы кең түсінік қалыптастыруда ұғымдарды байланыстыра қарастыруын қажет етеді. Петерстің пікірінше, қандай да бір нәрсені білім деп қабылдау үшін, ол білім өлшемдеріне сай келуі тиіс. Оны негізгі құндылықтар туралы пікірлерден бөліп қарастыруға болмайды. Білім беру жоғары моральдық деңгейді, еш мәжбүрлеусіз, баланың миын уландырмайтын тәсілдердің көмегімен іске асырылғаны жөн. Бұл білім алу оқушының келісімімен жүзеге асырылуы қажет дегенді білдіреді (Петерс, 1967; 2010 жылы қайта басылады). Білім беруге мұндай көзқарас бізді міндетті білім беруге қатысты кейбір тәжірибелерімізге күмән келтіруге мәжбүрлейді. <ref>Стив Бартлетт, Диана Бертон “Білім берудегі зерттеулер” кітабы</ref> Білім беруді білім жинақтау, дағдылар мен түсінікті немесе танымдық қабілетті дамыту деп түсінеміз. Біздңғ адам ретіндегң ерекшелігіміз оқып, қарым-қатынас жасап және ойлай алатынымызда. Біз бұл іспен өмір бойы, қандай жағдай болса да айналыса береміз. Ерте замандардан бастап-ақ, адамдар отбасында және әлеуметтік топтарда бір-бірінен үйреніп келгені белгілі. Қоғам жетіліп дамыған сайын білім берудің де ауқымы кеңейіп ресмилене түстң. Маңайымыздағы адамдардан әлі де үйрене беретенімізге сәйкес, білім беру жүйесі өміріміздің барлық саласында ерекше рөл атқарады. Ресми білім беру бастапқыда аз ғана элиталық топ өкілдері үшін қалыптасып дамығанымен, уақыт өте келе, ол барлығы үшін міндетті іске айналды. Алайда бұл элиталық мектептер мен бұқараға арналған мектептердің ұсынатын білімі бірдей деңгейде болды дегенді білдірмейді. Басқаруға дайын адамдар мен бағынуға үйренгендердің алатын дәстүрлі білімі әртүрлі және олардан күтілетін нәтиже де түрліше болады. Уақыт озған сайын, балалар алдыңғы буынмен салыстырғанда мектеп табалдырығын ерте аттап, кеш бітіретіндіктен, олардың білім орындарында өткізетін уақыты да ұзара түсті. Ресми білім беру орындарында өткізілетін уақыттың осылайга ұлғаю тенденциясы әлі күнге дейін жалғасып келеді. Соңғы 16 жастан кейін білім берудің дамуы мен жоғар оқу орындарынының көбеюі және балабақшалар мен мектепке дейінгі білім беруші мекемелер санының артуы - осының айқын дәлелі. 2015 жылдан бері Англия жастары 18 жасқа жеткенге дейін міндетті түрде қандай да бір білім беру мекемесінде тәлім алуы қажет болса, Ұлыбританияның басқа өңірдерінде мектеп бітіру жасы 16 болып қала беруде. == Қазақ жеріндегі білім беру == Қазақ жерінде орыс-қазақ мектептерін ұйымдастырушы миссионерлердің түпкі мақсаты [[Ресей]] үкіметіне қызмет ететін кеңсе қызметкерлерін даярлау болатын. Бұл мектептер Ресей үкіметінің шығыс халықтарын орыстандыру саясатының құралы болды. Патша үкіметі Қазақстанда 19 ғ-дың 2-жартысында ашыла бастаған орыс-қазақ мектептерінің алдына “бұратана” халықты ана тілінен, дінінен айыру міндетін қойды. Ресей миссионерлері болса, үкіметтен қазақ арасындағы татар молдаларын Білім беру ісінен алшақтатуды талап етті. Сондай-ақ, олар “ислам дінінің ықпалынан мектеп оқулықтарын қорғау”, араб әліпбиін орыс графикасына ауыстыру, т.б. мәселелермен айналысты. Мысалы, Қазан қаласындағы Діни академияның (1842) “Аудармашылар комитеті” (1847) православие шіркеуінің 307 діни кітабын шығыс халықтарының тіліне аударып, бастырып шығарды (қ. Миссионерлік). Қазақстандағы Б.б. жүйесінің жолға қойылуына, жалпыға бірдей Білім беру саласының дамуына [[Ыбырай Алтынсарин|Ы.Алтынсарин]] зор еңбек сіңірді. Ол мектептердің бірыңғай жүйесін жасап, оны халықтық принциптің негізінде құрды (қ. Алтынсарин мектептері). Бұл жүйе Білім беру саласына 19 ғ-дың 80-жылдарынан бастап енгізілді. Алтынсариннің орыс-қазақ мектептерінің миссионерлік саясаттан тысқары болуы жөніндегі талабы үкімет орындары тарапынан ескерілмеді. Оның басшылығымен 1889 ж. Орынборда қазақ мұғалімдер мектебі ашылып, ол орыс-қазақ мектептеріне мұғалімдер даярлайтын орталыққа айналды (қ. Орынбор мұғалімдер семинариясы). Мұғалімдер семинариясы 1903 ж. [[Семей]]де, 1913 ж. [[Ақтөбе]], [[Верный]], [[Орал]] қалаларында да құрылды. 19 ғ-дың аяғында Қазақстандағы Білім беру саласында жәдит мектептері маңызды рөл атқарды. Онда дінді, оның тарихын ғана оқытып қоймай, [[тарих]], [[логика]], [[шешендік өнер]] негіздері, [[география]], [[философия]], [[математика]], [[астрономия]], [[медицина]], т.б. пәндер оқытылды. Оқу мерзімі әрбір шәкірттің алғырлығына, үлгерім қабілетіне байланысты өзгеріп отырды. Оқуды бітірген шәкірттерге ресми құжат табыс етілді. Жәдитшілдік бағытындағы ағартушылар өз кезіндегі Білім беру ісіне елеулі еңбек сіңірді. Қамқорлық жөніндегі Кеңестің негізгі міндеттері — қамқорлыққа алынған территория тұрғындарының саяси, экон. және әлеум. прогресіне, оның білім беру саласында ілгерілеуіне, оның өзін-өзі басқаруға немесе тәуелсіздікке жету бағытында прогрессивті дамуына жәрдемдесу (БҰҰ Жарғысы, 76-бап) болып табылады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9</ref> Халықаралық Сот мемл-тер арасындағы даулы мәселелерді шешетін, сондай-ақ БҰҰ органдарының, оның мамандандырылған мекемелерінің құқық мәселелері бойынша консультативті ұйғарым шығаратын ең басты халықар. ұйым болып саналады. Хатшылық БҰҰ-ның органы міндетін атқарады. Оған Қауіпсіздік Кеңесінің ұсынбасы бойынша, [[Бас Ассамблея]] 5 жыл мерзімге тағайындайтын БҰҰ-ның Бас Хатшысы басшылық жасайды. [[БҰҰ]] құрамында үш: әлеуметтік, экономикалық және гуманитарлық сала бойынша мамандандырылған 16 арнаулы мекеме ([[ЮНЕСКО]], [[Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы]] (ДДҰ), Халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ), Өнеркәсіпті дамыту жөніндегі мекемесі (ЮНИДО), т.б.), сондай-ақ Халықар. құқық комиссиясы, Халықар. сауда құқығы жөніндегі комиссия бар. Қазақстан БҰҰ-на (1992) және оның бірнеше мамандандырылған мекемелеріне мүше болды.<ref name="source1"/> == Жалпы білім беру == Жалпы білім беру – бұл жеке [[тұлға]]ның, ғылыми дүние танымы мен маңызды қасиеттерін қалыптастыру үшін, қоғамдық және еңбек іс-әрекетіне қатысуға әзірлеу үшін, кәсіби білім алуы үшін қажетті [[ғылым]] негіздерін оқушылардың меңгеру процесі мен нәтижесі. == Ашық білім беру == Ашық білім беру - [[ашық жүйе]]лер құру арқылы қол жеткізу. == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Білім]] 7pgfbsn70dl2satsk3an72ejmrs02ax 0 43571 3409221 3337551 2024-12-12T05:31:44Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409221 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | fossil_range = {{fossil range|299|0}}<small>[[Permian]] to Recent<small> | image = Chrysopidae 3035.jpg | image_width | image_caption = | regnum = [[Жануарлар]] | phylum = [[Буынаяқтылар]] | classis = [[Жәндіктер]] | subclassis = [[Қанатты жәндіктер]] | infraclassis = [[Шаңкөбелектер]] | superordo = [[Endopterygota]] ~ [[Neuropterida]] | ordo = '''Neuroptera''' | ordo_authority = [[Карл Линней]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]] | subdivision_ranks = Кіші отрядлары | subdivision = *[[Hemerobiiformia]] *[[Myrmeleontiformia]] }} [[File:Mantispidae fg1.jpg|thumb|400px|(''Ditaxis biseriata'' (Westwood, 1852))]] '''Торқанаттылар''' ({{lang-la|Chrysopidae}}) – жәндіктердің бір отряды. Торқанаттылар - толық түрленген жәндіктер,олардың екі жұп ұзын, мөлдір қанаттары тор желісі пішіндес сипатта. Барлық торқанаттылар - жыртқыштар, сондықтан топырақта немесе суда тіршілік ететін олардың дернәсілдері бұлардан қалыспайды, кейде тіпті ересек дарақтардан да асып түседі. Өз олжасын дернәсіл алдымен өткір бізгегімен пісіп, содан кейін жарасына ас қорыту сөлдерін төгеді және күйдірілген азығын (бұл үшін оларда бізгек пен төменгі жағының әр жағында арнайы науа орналасқан). Жыртқышта қарапайым алтынкөз алдына жан салмайды-нәзік қанаттары және үлкен алтын көздері бар әсем солғын-жасыл жәндік. Оның үстіне алтынкөздер шіркейлерді, құрттарды және ұсақ биттерді талмай аулайды. Аналықтары жұмыртқаларын ұзын, жұқа сабаққа салып, оны шіркейлер құжынаған жапырақпен бекітеді. Алтынкөздердің дернәсілдері жұмыртқадан тырбаңдап әрең шығып,бірден асқа бас қояды. Күніне тататындары 100-150 шіркей. ==Тор қанаттылар тұқымдастары== * Hemerobiiformia ** Berothidae ** Chrysopidae ** Coniopterygidae ** Dilaridae ** Hemerobiidae ** Ithonidae ** Mantispidae ** Neurorthidae ** Osmylidae ** Polystoechotidae ** Sisyridae * Myrmeleontiformia ** Ascalaphidae ** Myrmeleontidae ** Nemopteridae ** Nymphidae ** Psychopsidae ==Түрлері== * ''[[Құмырсқа арыстаны]]'' - торқанаттылардың ішіндегі ең танымал өкілдерінің бірі. Ересек құмырсқа арыстандары - әлсіз мөлдір қанатты көркем жәндіктер, олар өз атауларын икемсіз, үлкен жақты жыртқыш дернәсілдеріне бола алған. Жұмыртқаны құйрығымен жарған дернәсіл қазылған құрғақ құмға келіп, оны айналасына шашып,бірте-бірте диаметрі 10 см, тереңдігі 5 см шұқыршық жасап алады. Оның жақтары кең жайылған түбіне құмырсқа арыстаны батып қалып,олжасын күтіп жатады. Тұзаққа шым-шыдап төгіліп жатқан құм жиегімен келіп, құмырсқа мен басқа да жәндіктер ілігеді, ал егер олар шығуға тырбанса,қармақтың иесі оны құм түйіршігімен атқылап,төменге түсіреді. Құмырсқа арыстаны құрбандығының тәніне кіргізетін сілекей оны жансыздандырады,сондықтан ең ірі деген жәндіктердің өзі оның құрығына ілінеді. Құмырсқа арыстандарының туысқандары аскалаф дернәсілдері қақпан құрмайды, тек тастың және құлаған жапырақтың астында аң аулайды. * ''[[Түйешелер]]'' де торқанаттылар тобына жатады. Олар бастары созылыңқы және алдыңғы жауырындары ұзын біртүрлі кейіптегі жәндіктер. Денесінің алдыңғы бөлігінің кейпі шындығында да түйенің басы мен мойнын еске түсіреді. * ''[[Мантиспа]]лар'' дәуіттерге еш қатысы болмаса да, сырт көркімен соларға ұқсап тұрады. Дәуіттердегі сияқты, олардың алдыңғы аяқтары да ұзын әрі тісті жіліншікті,ол жәндіктерді аулауға бейімделген, бірақ мантиспалардың тек шіркейлерге,жапырақ жегілерге, цикадкаларға,аққанаттар мен басқа да мелюзгаларға ғана әлдері жетеді. Мантиспа дернәсілдері жек өрмекшілерінің пілләсін тауып,оларға кіреді де жұмыртқалармен және жас өрмекшілермен қоректенеді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том.</ref><ref>Балалардың энциклопедиясы РОСМЭН,Жәндіктер,Мәскеу Росмэн 2012.</ref> <Gallery> Сурет:Chrysopidae in Sydney.jpg|Сиднейдағы алтынкөз Сурет:Green lacewing (Chrysopidae).jpg| Сурет:Hough Chrysopidae.JPG|Алтынкөз Сурет:Lacewing 1260874 nevit.svg| </Gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Сыртқы сілтемелер== *http://zooclub.ru/chlen/nasek/218.shtml {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140406224343/http://zooclub.ru/chlen/nasek/218.shtml |date=2014-04-06 }} *http://zooznaika.ru/1234.shtml {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304182811/http://zooznaika.ru/1234.shtml |date=2016-03-04 }} [[Санат:Тор қанаттылар]] kra3uj2a6laqhwg9kcigmz14olfzgu1 0 44319 3409160 3136689 2024-12-11T19:14:44Z Красный 53878 Сурет кою 3409160 wikitext text/x-wiki ‎{{Су қоймасы |Атауы = Үйдене бөгені |Шынайы атауы = |Сурет = Уйденское водохранилище 2019.jpg |Координаттары = 47/21/36/N/84/46/41/E |CoordScale = |Ел = Қазақстан |Аймақ = Шығыс Қазақстан облысы |Теңiз деңгейiнен биіктігі = |Ұзындығы = 4,4 |Ені = 3,8 |Ауданы = 4 |Көлемі = 0,075005 |Жағалық сызықтың ұзындығы = 21,2 |Ең терең жері = 63.5 |Орташа тереңдігі = 19,3 |Мөлдірлігі = |Су жинайтын орынның аумағы =634 |Құйылатын су ағындары = |Шығатын су ағындары = |Толтырылған жылы = 1966 |Бөгет биіктігі = |Ортаққордағы санаты = }} '''Үйдене бөгені''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Зайсан ауданы]] жерінде, [[Сауыр жоталары|Сауыр]] жотасының етегінде орналасқан. Зайсан ауданы шаруашылықтарының 13 мың га-дан астам егістік жерлерін суару үшін [[Үйдене|Үйдене өзеннің]] бойына салынған. Электр қуатын өндіретін шағын қондырғысы бар. Бөген [[1966 жыл|1966]] жылы іске қосылды. == Гидрологиялық сипаты == Ауданы 4 км² шамасында. Ұзындығы 4,4 км, енді жері 3,8 км, орташа тереңдігі 19,3 м, ең терең жері 63,5 м, жағасының ұзындығы 21,2 км. Шарасына толатын су мөлшері 75,5 млн. м³ ([[1982 жыл|1982]] ж. — 38, [[1983 жыл|1983]] ж. — 30 млн. м³ болды). Су жиналатын алабы 634 км². Бөген мен Үйдене өзенінің суына негізделіп, осында [[1967 жыл|1967]] жылы Үйдене суару жүйесі салынды. Жүйе басталар жерінде өзеннен секундына 55 м³ су алады. Жалпы ұзындығы 200,2 км, оның ішінде бас каналы 21,4 км. Негізінен шөл егістігі және бақша суарылады.<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ энциклопедиясы"]], 9 том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Шығыс Қазақстан облысы гидрографиясы]] o0mnigqpbcxdet21sefdq251nxhalbz 0 44924 3409320 3363734 2024-12-12T09:59:40Z OperationSakura6144 160133 ([[Commons:Commons:GlobalReplace|GlobalReplace v0.6.5]]) 3409320 wikitext text/x-wiki {{Тарихи мемлекеттер |атауы = Хиуа хандығы |өз атауы = {{lang-uz|Xiva xonligi<br>خیوه خانلیگی}}<br>{{lang-fa|خان‌نشین خیوه}} |статусы = |әнұраны = |байрақ = Flag of the Khanate of Khiva.svg |байрақ_сипаттамасы = 1917-1920 ж. мемлекет туы |елтаңбасы = Coat of arms of the Khanate of Khiva.jpg |елтаңба_сипаттамасы = Соңғы онжылдығындағы елтаңбасы |карта = Khiva1600.png |size = 300 px |сипаттамасы = <!-- |type_before = егер бұл параметр үлгіде кездесетін болса, онда келесіні жазу керек: «Құрушы мемлекеттер», әйтпесе, оны өшіріңіз. Онда былай шығады: «Алдыңғысы».--> |p1 = Бұхара хандығы |flag_p1 = War flag of Khanate of Bukhara.svg |image_p1 = |p2 = |flag_p2 = |image_p2 = |p3 = |flag_p3 = |image_p3 = |p4 = |flag_p4 = |image_p4 = |құрылуы = [[1511 жыл]]ы |ыдырауы = [[1920 жыл]]ы <!-- |type_after = егер бұл параметр үлгіде кездесетін болса, онда келесіні жазу керек: «Ыдырағаннан кейінгі мемлекеттер…», әйтпесе, оны өшіріңіз. Онда былай шығады: «Кейінгісі».--> |s1 = Хорезм Халық Кеңес Республикасы |flag_s1 = Flag of Khiva 1920-1923.svg |image_s1 = |s2 = Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы |flag_s2 = Turkestan Autonomous SSR Flag.svg |image_s2 = |s3 = |flag_s3 = |image_s3 = |s4 = |flag_s4 = |image_s4 = |ұраны = |астана = [[Көнеүргеніш|Гүрганж]] (1511—1598) <br /> [[Хиуа]] (1599—1920) |қалалары = |тілі = [[Өзбек тілі|өзбек]], [[Шағатай тілі|шағатай]], [[Парсы тілі|парсы]] |валютасы = [[Хорезмдік таңға]] (1880—1920) |қосымша_параметр = |параметр_мазмұны = |аумағы = 60 000 км² ден 100 000 км² ден аса |халқы = 800 000 аса (1920) |басқару_формасы = [[Абсолюттік монархия]] <br /> 1740-1747 ж. [[Афшариттер|Иран империясы]] [[протекторат]]ы <br /> 1873—1917 ж. [[Ресей империясы]] протектораты |династиясы = [[Арабшаһиттер]] (1511—1762) <br /> [[Қоңыраттар (өзбектер)|Қоңыраттар]] (1763—1920) |басқарушылар_титулы = |басқарушы1 = |басқарушы_жылы1 = |басқарушылар_титулы2 = <!--келесі басқарушының титулы өзгеріп кеткен жағдайда қолданылады--> |басқарушы2 = |басқарушы_жылы2 = |басқарушылар_титулы3 = |басқарушы3 = |басқарушы_жылы3 = |басқарушылар_титулы4 = |басқарушы4 = |басқарушы_жылы4 = |басқарушылар_титулы5 = |басқарушы5 = |басқарушы_жылы5 = |басқарушылар_титулы6 = |басқарушы6 = |басқарушы_жылы6 = |діні = [[Ислам]], [[сүннет]] |қосымша_параметр1 = |параметр_мазмұны1 = |Кезең1 = |Уақыт1 = |Жыл1 = |Кезең2 = |Уақыт2 = |Жыл2 = |Кезең3 = |Уақыт3 = |Жыл3 = |Кезең4 = |Уақыт4 = |Жыл4 = |Кезең5 = |Уақыт5 = |Жыл5 = |Кезең6 = |Уақыт6 = |Жыл6 = |Кезең7 = |Уақыт7 = |Жыл7 = |Кезең8 = |Уақыт8 = |Жыл8 = |Кезең9 = |Уақыт9 = |Жыл9 = |Кезең10 = |Уақыт10 = |Жыл10 = |Кезең11 = |Уақыт11 = |Жыл11 = |қосымша_параметр2 = |параметр_мазмұны2 = |дейін = |д1 = |д2 = |д3 = |д4 = |д5 = |д6 = |д7 = |кейін = |к1 = |к2 = |к3 = |к4 = |к5 = |к6 = |к7 = |ескерту = }} [[Сурет:Хивинское ханство.png|250px|thumb|Хиуа хандығының жері]] '''Хиуа хандығы''' ({{lang-uz|Xiva xonligi}}) — 1511-1920 жылдар аралығында [[Орталық Азия]]да өмір сүрген мемлекет. [[Өзбек ханы]] [[Елбарыс]]тың басшылығымен, [[Шайбани әулеті]]нен бөліну негізінде құрылды. Астанасы бастапқы кезде [[Вазир]] мен [[Үргеніш]] қалалары болды. 16 ғасырдың 70-жылдары астана [[Хиуа]] қаласына көшірілді. Елбарыс хан билік еткен 1512 — 16 жылдары Хиуа хандығы ұлыстарға бөлініп, оларды ханның туыстары басқарды. Алғашқы кезде құрамына [[Хорезм]], көшпелі түрікмендердің [[Маңғыстау]]дағы [[Дихистан]] мен [[Үзбой]] бойындағы аумақтары мен [[Хорасан]]ның солтүстік бөлігі енді. [[Елбарыс]] қайтыс болғаннан кейінгі кезеңде Хиуа хандығында [[Сұлтан Қажы хан]] (1516), [[Құсайын Құли хан]] (1517), [[Суфие хан]] (1517 — 22), [[Бужақа хан]] (1523 — 26), [[Аванем хан]] (1527 — 38), [[Әли хан]] (1538 — 47), [[Ақатай хан]] (1547 — 56), [[Жүніс хан]] (1556 — 57), [[Досты хан]] (1557 — 58), [[Қажы Мұхаммед хан]] (1559 — 1602) билік жүргізді. Осы билеушілер кезінде Хиуа хандығы өзара тақ тартысынан көз ашпады. [[Бұхар хандығы]]мен де соғыс жүргізді. 1537, 1593, 1595 жылдары Бұхар хандығы Хиуа хандығына жойқын жорықтар жасап, қысқа мерзімге болса да өзіне бағындырды. 17 ғасырдың бас кезінде билік еткен [[Араб Мұхаммед хан]]ның тұсында Хиуа хандығы күшейіп, сыртқы жауларына, қалмақтардың шапқыншылығына тойтарыс берді. 1740 жылы хандықты Иран билеушісі [[Надир]] шах [[Афшар]] басып алды. Бірақ ол қайтыс болғаннан кейін хандық қайтадан өз тәуелсіздігін алды. Хиуа хандығындағы өзара тартыс бұдан кейін қайта жалғасты. Өзара билікке таласқан Хиуа [[шонжар]]лары билікке кейде қазақ [[сұлтан]]дарын да шақырды (қ. Қайып). Бұл күресте қоңырат тайпасының билеушісі [[Ишан Мұхаммедәлі]] жеңіп шығып, жаңа Хиуа — [[Қоңырат]] әулетінің негізі қаланды. (1763). Бұл әулет алғашында өздері тағайындаған хандар арқылы билік жүргізді, ал 19 ғасырдың бас кезінде өз тайпаластары [[Елтүзерді]] (1804 — 06) таққа отырғызды. Қоңырат әулетінің ірі өкілі [[Мұхаммед Рахым]] хан болды (1806 — 25). Ол Хиуа хандығын бір орталыққа біріктірді. Жоғарғы кеңес құрып, салық реформасын жүзеге асырды, мемлекеттік кірісті ұлғайтты, көршілес ұсақ иеліктерді ([[Арал]] маңы, [[қарақалпақтар]], т.б.) бағындырды. Бұл орталық үкіметтің нығайып, күшейген кезеңі болды. 1714 — 17 жылы [[Петр І]] патша Хиуаға А.[[Бекович-Черкасский]] басқарған экспедиция аттандырды (қ. Хиуа экспедициясы). 19 ғасырдың бас кезінде Хиуа хандығы Арал маңы мен Үстіртті мекендеген [[Кіші жүз]] қазақтарына шабуыл жасауды үдетті (қ. Хиуа хандығының Қазақстанға шапқыншылығы). Орталық Азия үшін күресте [[Ұлыбритания]]мен бәсекелескен [[Ресей]] үкіметі 1839 — 40 жылы В.А. [[Перовский]]дің басшылығымен Хиуа хандығына қарсы әскери шабуыл ұйымдастырды. Кіші жүзді билеген кейбір қазақ билеушілерінің көмегіне қарамастан Ресей империясының бұл әрекеті сәтсіз аяқталды. Бірақ Орталық Азияға біржолата орнығуды көздеген Ресей отаршылдары Хиуа хандығына үнемі әскери және экономикалық қысым жасап отырды. Ақыры 1873 жылы К.П. [[Кауфман]] бастаған Ресей әскерлері Хиуаны басып алды. 1873 жылы келісім бойынша Хиуа хандығы [[Әмудария]]ның оң жағалауындағы жерлерден бас тартты, егемендігінен айрылып, Ресей протекторатына айналды. Хиуа хандығының тұрғын халқы — өзбек, түрікмен, қарақалпақ, қазақтар суармалы егіншілікпен және мал шаруашылығымен айналысты. Экспортқа мақта, кептірілген жеміс, мал терісі мен жүн шығарылды. 1917 жылғы [[Қазан төңкерісі]]нен кейін көп ұзамай кеңес үкіметінің қысымымен 1920 жылы 2 ақпанда Хиуа хандығы құлап, оның орнына Хорезм Халық Кеңес Республикасы құрылды. 1924 — 25 жылы кеңес үкіметі орталық Азия республикаларының шекараларын межелеген кезде көпшілік бөлігі [[Өзбекстан]]ның құрамына, қалған бөлігі [[Түрікменстан]]ның құрамына енгізілді. <ref>[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} [[Санат:Тарихи мемлекеттер]] [[Санат:Хандықтар]] {{Stub}} 11a89id3i7nizke65selt48x95qkud4 0 47557 3409135 3408632 2024-12-11T17:57:35Z Диляра Аманжол 163999 Зейін туралы жаңа, өзге де ақпараттар қостым. 3409135 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Cup or faces paradox.svg|нобай|150px|Құмыраға, содан кейін беттеріне ауыстыру]] [[Сурет:Ou est sa grand-mere.png|нобай|150px|Қызға, содан кейін әжесіне ауыстыру]] [[Сурет:Allisvanity.jpg|нобай|150px|Қызға, сосын бас сүйегіне ауыстыру]] '''Зейін''' — адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып шоғырлануы. Адам өмірінде зейіннің алатын орны зор. Әсіресе, [[таным]] процесінде, білім алу ісінде маңызы ерекше. Шәкірттің сабақты түсіне қоймауы, есінде дұрыс сақтай алмауы, тапсырманы орындауда қате жіберуі оған дұрыстап зейін қоймаудан болады. Зейін қою, көбінесе, адамның айналысып жатқан іс-әрекетінің сипаты мен маңыздылығына байланысты. Сондай-ақ, ол адамның жеке бас ерекшеліктеріне, оның мүддесіне, талап-тілегіне, мақсат-мұратына, ерік-жігер сапаларына, [[темперамент]]іне, мінез бітіміне байланысты болады. Зейіннің физиологиялық негізін орыс физиологы, академик А.А. Ухтомскийдің (1875 – 1942) [[доминанта теориясы]] бойынша түсіндіруге болады. Бұл теория бойынша, сыртқы дүниенің көптеген [[тітіркендіргіш]]терінің ішінде біреуі миға күшті әсер етеді де, оның бір алабын ерекше қоздырады. Мидың осы күшті қозған алабы қалған алаптардағы әлсіз қозуды өзіне тартып отырады. Осыдан мидың күшті қозған алабы одан бетер күшейеді. Мұндай жағдайда адам зейіні бір нәрсеге шоғырланады да, қалған нысандарды байқамайтын болады. Адамның зейіні ''ырықты зейін'', ''ырықсыз зейін'' және ''үйреншікті зейін'' болып үшке бөлінеді. Адам өмірінде ырықсыз зейін де елеулі орын алады. Ал ырықты зейін әрекеті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсау арқылы орындалады. Үйреншікті зейін адамның әдетіне айналып кеткен зейін. Ол арнайы күш жұмсауды қажет етпейді. Жеке адам зейінінің негізгі ерекшеліктеріне [[тұрақтылық]], оның бір нысаннан екінші нысанға оңай ауысуы, бөлінуі, нысандарды қамту көлемі, алаң болмаушылық, т. б. жатады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> 3ейін басқа процестерді сүйемелдейтін субъективтік фактор. 3ейінді кейде ''аттенционалды әрекеттер'' деп те атайды. 3ейін (А. Р. Лурия) — субъектінің қажетті ақпаратты таңдап алу, қимыл-қозғалыстардың таңдамалы бағдарламасын сүйемелдеп, қамтамасыз ету және осы бағдарламаның ағымын қадағалау процесі. 3ейіннің негізі ретінде тұлғаның қызығушылықтары мен қажеттіліктері, бағдарлары мен бағыттылығы тұрады. С. Л. Рубинштейннің пікірінше, зейінде сананың затпен байланысы көрініс табады. 3ейін мен объект өзара әсерде болады. Бір жағынан, зейін затқа немесе объектіге бағытталады, екінші жағынан, объект зейінді өзіне аудартады. 3ейіннің нақты бір объектіге бөлінуі субъектіге, яғни адамға ғана байланысты емес, сондай-ақ зейінді тудырған объектінің қасиеттері мен сапаларына да байланысты. 3ейіннің оянуы— бағдарлық-зерттеудің бастамасы. В. И. Страховтың тұжырымдауынша, шынайы зейін мен шынайы зейін емеспен қатар, адамда зейінді болып көріну және зейінді емес болып көріну деген қасиеттер кездеседі. Оны ол зейіннің сыртқы формасы мен оның шынайы күйінің кейде сәйкес келмеуімен түсіндіреді. '''Зейін тітіркендіргіштердің келесі қасиеттерімен ынталандырылады:''' # интенсивтілігі; # жаңалығы; # аффективтілігі. [[Гальперин Пётр Яковлевич|П. Я. Гальпериннің]] тұжырымы бойынша зейін— бағдарлық-зерттеулік іс-әрекеттің негізгі шарты. Өзінің қызметі жағынан, зейін өзі бағытталған [[феномен]]нің мазмұнын қадағалау болып табылады. Зейінде қадағалау белгілі бір белгі, өлшем, үлгі арқылы жүзеге асады. Ал [[Лев Семёнович Выготский|Л. C. Выготский]] бойынша, ырықты зейін ұғымдардың, түсініктердің дамуына байланысты, яғни берілген жайтта қалай әрекет ету қажеттілігін түсінуге, жалпы, жағдайды түсіне білуге байланысты. Адамның психикалық ұйымдасуының құрылымына сүйене отырып, зейінді: # процесс (немесе психикалық процестің жағы: сенсорлық және т. б.) ретінде; # күй (зейіннің шоғырланған күйі) ретінде; # тұлғалық қасиет (зейінділік) ретінде анықтауға болады. '''Зейінің функциялары:''' # қазіргі сәтте қажетті психологиялық және физиологиялық процестерді белсендіріп, қажетті еместерін тежейді; # ортадан келетін ақпараттың мақсатты, ұйымдасқан түрде сұрыпталуын қамтамасыз етеді; # [[белсенділік]]тің бір объектіде ұзақ уақыт шоғырлануын қамтамасыз етеді.<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2006. — 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> '''Зейіннің дамуы.''' Зейін дамуы әр түрлі жас кезеңдерінде айтарлықтай өзгереді. Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз әрі қысқа мерзімді сипатта болады, ал ересектерде ол күрделі когнитивтік процестермен ұштасып, ұзақ уақыттық шоғырлану қабілетімен ерекшеленеді. Жас ерекшеліктеріне сәйкес зейінді дамыту үшін арнайы әдістемелер мен жаттығулардың маңызы зор. Оларға когнитивті ойындар, зейінді қажет ететін тапсырмалар, медитация және релаксация әдістері жатады. Бұл әдістер зейіннің шоғырлану және тұрақтылық қабілетін жақсартады.<ref group="https://admin.bkogov.kz/sites_files/balbobek-oral.edu.kz/Kenes%20bery%20pynkti/1713511521_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%B0%20%D0%B7%D0%B5%D0%B9%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%BD%D1%96%D2%A3%20%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D1%83%D1%8B.docx">[3]</ref> '''Зейіннің бұзылуы.''' [https://www.unicef.org/kazakhstan/kk/%D0%BE%D2%9B%D0%B8%D2%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80/%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA-%D0%BF%D0%B5%D0%BD-%D0%B7%D0%B5%D0%B9%D1%96%D0%BD-%D0%B6%D0%B5%D1%82%D1%96%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%83%D1%88%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD%D1%96%D2%A3-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%96-%D0%B3%D0%B7%D0%B6%D0%B1 Гипербелсенділік пен зейін жетіспеушілігінің белгісі (ГЗЖБ)]: Бұл бұзылыс зейіннің тұрақсыздығымен және оның әлсіз шоғырлануымен сипатталады. ГЗЖБ көбінесе балаларда кездеседі және олар зейінді шоғырландыруда қиындықтарға тап болады. Бұл жағдайда педагогикалық және психологиялық қолдау маңызды рөл атқарады. Зейін сонымен қатар травмалық жағдайлар және психикалық аурулар әсерінен бұзылады. Ми жарақаттары немесе психикалық аурулар, мысалы, [[Депрессия (психология)|депрессия]] немесе [[шизофрения]], зейіннің бұзылуына алып келеді. Мұндай жағдайларда зейінді басқару қабілеті әлсірейді, бұл когнитивтік процестерге теріс әсер етеді. Қазіргі заманғы технологиялар, әсіресе смартфондар мен әлеуметтік желілер, адамның зейінің жиі бұзады. Үнемі жаңарып отыратын ақпараттар ағымы зейінді шоғырландыру қабілетіне кері әсер етуі мүмкін, бұл цифрлық дәуірдегі негізгі когнитивтік мәселелердің бірі болып табылады. '''Зейін және эмоциялар.''' Эмоционалдық күйлер зейіннің шоғырлануына айтарлықтай ықпал етеді. Мысалы, жоғары деңгейдегі мазасыздық немесе [[стресс]] зейіннің бөлінуіне әкеледі, ал позитивті эмоциялар оның тұрақтылығын арттырады. Зейін көбінесе адамның ''[[мотивация]]'' деңгейіне байланысты. Егер адам белгілі бір іс-әрекетке немесе тапсырмаға қызығушылық танытса, оның зейіні соған шоғырланады. Ал мотивация төмен болған жағдайда, зейіннің шоғырлануы қиынға соғады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Жантану]] [[Санат:Медицина]] bktm58v2zuxdz6faigh0721lsf0t7yq 3409189 3409135 2024-12-12T03:16:08Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Диляра Аманжол|Диляра Аманжол]] ([[User talk:Диляра Аманжол|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды 3309546 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Cup or faces paradox.svg|нобай|150px|Құмыраға, содан кейін беттеріне ауыстыру]] [[Сурет:Ou est sa grand-mere.png|нобай|150px|Қызға, содан кейін әжесіне ауыстыру]] [[Сурет:Allisvanity.jpg|нобай|150px|Қызға, сосын бас сүйегіне ауыстыру]] '''Зейін''' — адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып шоғырлануы. Адам өмірінде зейіннің алатын орны зор. Әсіресе, [[таным]] процесінде, білім алу ісінде маңызы ерекше. Шәкірттің сабақты түсіне қоймауы, есінде дұрыс сақтай алмауы, тапсырманы орындауда қате жіберуі оған дұрыстап зейін қоймаудан болады. Зейін қою, көбінесе, адамның айналысып жатқан іс-әрекетінің сипаты мен маңыздылығына байланысты. Сондай-ақ, ол адамның жеке бас ерекшеліктеріне, оның мүддесіне, талап-тілегіне, мақсат-мұратына, ерік-жігер сапаларына, [[темперамент]]іне, мінез бітіміне байланысты болады. Зейіннің физиологиялық негізін орыс физиологы, академик А.А. Ухтомскийдің (1875 – 1942) [[доминанта теориясы]] бойынша түсіндіруге болады. Бұл теория бойынша, сыртқы дүниенің көптеген [[тітіркендіргіш]]терінің ішінде біреуі миға күшті әсер етеді де, оның бір алабын ерекше қоздырады. Мидың осы күшті қозған алабы қалған алаптардағы әлсіз қозуды өзіне тартып отырады. Осыдан мидың күшті қозған алабы одан бетер күшейеді. Мұндай жағдайда адам зейіні бір нәрсеге шоғырланады да, қалған нысандарды байқамайтын болады. Адамның зейіні ''ырықты зейін'', ''ырықсыз зейін'' және ''үйреншікті зейін'' болып үшке бөлінеді. Адам өмірінде ырықсыз зейін де елеулі орын алады. Ал ырықты зейін әрекеті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсау арқылы орындалады. Үйреншікті зейін адамның әдетіне айналып кеткен зейін. Ол арнайы күш жұмсауды қажет етпейді. Жеке адам зейінінің негізгі ерекшеліктеріне [[тұрақтылық]], оның бір нысаннан екінші нысанға оңай ауысуы, бөлінуі, нысандарды қамту көлемі, алаң болмаушылық, т. б. жатады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> 3ейін басқа процестерді сүйемелдейтін субъективтік фактор. 3ейінді кейде ''аттенционалды әрекеттер'' деп те атайды. 3ейін (А. Р. Лурия) — субъектінің қажетті ақпаратты таңдап алу, қимыл-қозғалыстардың таңдамалы бағдарламасын сүйемелдеп, қамтамасыз ету және осы бағдарламаның ағымын қадағалау процесі. 3ейіннің негізі ретінде тұлғаның қызығушылықтары мен қажеттіліктері, бағдарлары мен бағыттылығы тұрады. С. Л. Рубинштейннің пікірінше, зейінде сананың затпен байланысы көрініс табады. 3ейін мен объект өзара әсерде болады. Бір жағынан, зейін затқа немесе объектіге бағытталады, екінші жағынан, объект зейінді өзіне аудартады. 3ейіннің нақты бір объектіге бөлінуі субъектіге, яғни адамға ғана байланысты емес, сондай-ақ зейінді тудырған объектінің қасиеттері мен сапаларына да байланысты. 3ейіннің оянуы— бағдарлық-зерттеудің бастамасы. В. И. Страховтың тұжырымдауынша, шынайы зейін мен шынайы зейін емеспен қатар, адамда зейінді болып көріну және зейінді емес болып көріну деген қасиеттер кездеседі. Оны ол зейіннің сыртқы формасы мен оның шынайы күйінің кейде сәйкес келмеуімен түсіндіреді. '''Зейін тітіркендіргіштердің келесі қасиеттерімен ынталандырылады:''' # интенсивтілігі; # жаңалығы; # аффективтілігі. [[Гальперин Пётр Яковлевич|П. Я. Гальпериннің]] тұжырымы бойынша зейін— бағдарлық-зерттеулік іс-әрекеттің негізгі шарты. Өзінің қызметі жағынан, зейін өзі бағытталған [[феномен]]нің мазмұнын қадағалау болып табылады. Зейінде қадағалау белгілі бір белгі, өлшем, үлгі арқылы жүзеге асады. Ал [[Лев Семёнович Выготский|Л. C. Выготский]] бойынша, ырықты зейін ұғымдардың, түсініктердің дамуына байланысты, яғни берілген жайтта қалай әрекет ету қажеттілігін түсінуге, жалпы, жағдайды түсіне білуге байланысты. Адамның психикалық ұйымдасуының құрылымына сүйене отырып, зейінді: # процесс (немесе психикалық процестің жағы: сенсорлық және т. б.) ретінде; # күй (зейіннің шоғырланған күйі) ретінде; # тұлғалық қасиет (зейінділік) ретінде анықтауға болады. '''Зейінің функциялары:''' # қазіргі сәтте қажетті психологиялық және физиологиялық процестерді белсендіріп, қажетті еместерін тежейді; # ортадан келетін ақпараттың мақсатты, ұйымдасқан түрде сұрыпталуын қамтамасыз етеді; # [[белсенділік]]тің бір объектіде ұзақ уақыт шоғырлануын қамтамасыз етеді.<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2006. — 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Жантану]] [[Санат:Медицина]] hc62bskvrdvtz9qelmolf56bufu3p9i 3409213 3409189 2024-12-12T05:15:53Z Диляра Аманжол 163999 жаңа, тың ақпараттар енгізілді 3409213 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Cup or faces paradox.svg|нобай|150px|Құмыраға, содан кейін беттеріне ауыстыру]] [[Сурет:Ou est sa grand-mere.png|нобай|150px|Қызға, содан кейін әжесіне ауыстыру]] [[Сурет:Allisvanity.jpg|нобай|150px|Қызға, сосын бас сүйегіне ауыстыру]] '''Зейін''' — адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып шоғырлануы. Адам өмірінде зейіннің алатын орны зор. Әсіресе, [[таным]] процесінде, білім алу ісінде маңызы ерекше. Шәкірттің сабақты түсіне қоймауы, есінде дұрыс сақтай алмауы, тапсырманы орындауда қате жіберуі оған дұрыстап зейін қоймаудан болады. Зейін қою, көбінесе, адамның айналысып жатқан іс-әрекетінің сипаты мен маңыздылығына байланысты. Сондай-ақ, ол адамның жеке бас ерекшеліктеріне, оның мүддесіне, талап-тілегіне, мақсат-мұратына, ерік-жігер сапаларына, [[темперамент]]іне, мінез бітіміне байланысты болады. Зейіннің физиологиялық негізін орыс физиологы, академик А.А. Ухтомскийдің (1875 – 1942) [[доминанта теориясы]] бойынша түсіндіруге болады. Бұл теория бойынша, сыртқы дүниенің көптеген [[тітіркендіргіш]]терінің ішінде біреуі миға күшті әсер етеді де, оның бір алабын ерекше қоздырады. Мидың осы күшті қозған алабы қалған алаптардағы әлсіз қозуды өзіне тартып отырады. Осыдан мидың күшті қозған алабы одан бетер күшейеді. Мұндай жағдайда адам зейіні бір нәрсеге шоғырланады да, қалған нысандарды байқамайтын болады. Адамның зейіні ''ырықты зейін'', ''ырықсыз зейін'' және ''үйреншікті зейін'' болып үшке бөлінеді. Адам өмірінде ырықсыз зейін де елеулі орын алады. Ал ырықты зейін әрекеті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсау арқылы орындалады. Үйреншікті зейін адамның әдетіне айналып кеткен зейін. Ол арнайы күш жұмсауды қажет етпейді. Жеке адам зейінінің негізгі ерекшеліктеріне [[тұрақтылық]], оның бір нысаннан екінші нысанға оңай ауысуы, бөлінуі, нысандарды қамту көлемі, алаң болмаушылық, т. б. жатады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> 3ейін басқа процестерді сүйемелдейтін субъективтік фактор. 3ейінді кейде ''аттенционалды әрекеттер'' деп те атайды. 3ейін (А. Р. Лурия) — субъектінің қажетті ақпаратты таңдап алу, қимыл-қозғалыстардың таңдамалы бағдарламасын сүйемелдеп, қамтамасыз ету және осы бағдарламаның ағымын қадағалау процесі. 3ейіннің негізі ретінде тұлғаның қызығушылықтары мен қажеттіліктері, бағдарлары мен бағыттылығы тұрады. С. Л. Рубинштейннің пікірінше, зейінде сананың затпен байланысы көрініс табады. 3ейін мен объект өзара әсерде болады. Бір жағынан, зейін затқа немесе объектіге бағытталады, екінші жағынан, объект зейінді өзіне аудартады. 3ейіннің нақты бір объектіге бөлінуі субъектіге, яғни адамға ғана байланысты емес, сондай-ақ зейінді тудырған объектінің қасиеттері мен сапаларына да байланысты. 3ейіннің оянуы— бағдарлық-зерттеудің бастамасы. В. И. Страховтың тұжырымдауынша, шынайы зейін мен шынайы зейін емеспен қатар, адамда зейінді болып көріну және зейінді емес болып көріну деген қасиеттер кездеседі. Оны ол зейіннің сыртқы формасы мен оның шынайы күйінің кейде сәйкес келмеуімен түсіндіреді. '''Зейін тітіркендіргіштердің келесі қасиеттерімен ынталандырылады:''' # интенсивтілігі; # жаңалығы; # аффективтілігі. [[Гальперин Пётр Яковлевич|П. Я. Гальпериннің]] тұжырымы бойынша зейін— бағдарлық-зерттеулік іс-әрекеттің негізгі шарты. Өзінің қызметі жағынан, зейін өзі бағытталған [[феномен]]нің мазмұнын қадағалау болып табылады. Зейінде қадағалау белгілі бір белгі, өлшем, үлгі арқылы жүзеге асады. Ал [[Лев Семёнович Выготский|Л. C. Выготский]] бойынша, ырықты зейін ұғымдардың, түсініктердің дамуына байланысты, яғни берілген жайтта қалай әрекет ету қажеттілігін түсінуге, жалпы, жағдайды түсіне білуге байланысты. Адамның психикалық ұйымдасуының құрылымына сүйене отырып, зейінді: # процесс (немесе психикалық процестің жағы: сенсорлық және т. б.) ретінде; # күй (зейіннің шоғырланған күйі) ретінде; # тұлғалық қасиет (зейінділік) ретінде анықтауға болады. '''Зейінің функциялары:''' # қазіргі сәтте қажетті психологиялық және физиологиялық процестерді белсендіріп, қажетті еместерін тежейді; # ортадан келетін ақпараттың мақсатты, ұйымдасқан түрде сұрыпталуын қамтамасыз етеді; # [[белсенділік]]тің бір объектіде ұзақ уақыт шоғырлануын қамтамасыз етеді.<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2006. — 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> '''Зейіннің дамуы.''' Зейін дамуы әр түрлі жас кезеңдерінде айтарлықтай өзгереді. Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз әрі қысқа мерзімді сипатта болады, ал ересектерде ол күрделі когнитивтік процестермен ұштасып, ұзақ уақыттық шоғырлану қабілетімен ерекшеленеді. Жас ерекшеліктеріне сәйкес зейінді дамыту үшін арнайы әдістемелер мен жаттығулардың маңызы зор. Оларға когнитивті ойындар, зейінді қажет ететін тапсырмалар, медитация және релаксация әдістері жатады. Бұл әдістер зейіннің шоғырлану және тұрақтылық қабілетін жақсартады.<ref group="зейіннің дамуы">[https://admin.bkogov.kz/sites_files/balbobek-oral.edu.kz/Kenes%20bery%20pynkti/1713511521_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%B0%20%D0%B7%D0%B5%D0%B9%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%BD%D1%96%D2%A3%20%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D1%83%D1%8B.docx]</ref> '''Зейіннің бұзылуы.''' [https://www.unicef.org/kazakhstan/kk/%D0%BE%D2%9B%D0%B8%D2%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80/%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA-%D0%BF%D0%B5%D0%BD-%D0%B7%D0%B5%D0%B9%D1%96%D0%BD-%D0%B6%D0%B5%D1%82%D1%96%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%83%D1%88%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD%D1%96%D2%A3-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%96-%D0%B3%D0%B7%D0%B6%D0%B1 Гипербелсенділік пен зейін жетіспеушілігінің белгісі (ГЗЖБ)]: Бұл бұзылыс зейіннің тұрақсыздығымен және оның әлсіз шоғырлануымен сипатталады. ГЗЖБ көбінесе балаларда кездеседі және олар зейінді шоғырландыруда қиындықтарға тап болады. Бұл жағдайда педагогикалық және психологиялық қолдау маңызды рөл атқарады. Зейін сонымен қатар травмалық жағдайлар және психикалық аурулар әсерінен бұзылады. Ми жарақаттары немесе психикалық аурулар, мысалы, [[Депрессия (психология)|депрессия]] немесе [[шизофрения]], зейіннің бұзылуына алып келеді. Мұндай жағдайларда зейінді басқару қабілеті әлсірейді, бұл когнитивтік процестерге теріс әсер етеді. Қазіргі заманғы технологиялар, әсіресе смартфондар мен әлеуметтік желілер, адамның зейінің жиі бұзады. Үнемі жаңарып отыратын ақпараттар ағымы зейінді шоғырландыру қабілетіне кері әсер етуі мүмкін, бұл цифрлық дәуірдегі негізгі когнитивтік мәселелердің бірі болып табылады. '''Зейін және эмоциялар.''' Эмоционалдық күйлер зейіннің шоғырлануына айтарлықтай ықпал етеді. Мысалы, жоғары деңгейдегі мазасыздық немесе [[стресс]] зейіннің бөлінуіне әкеледі, ал позитивті эмоциялар оның тұрақтылығын арттырады. Зейін көбінесе адамның ''[[мотивация]]'' деңгейіне байланысты. Егер адам белгілі бір іс-әрекетке немесе тапсырмаға қызығушылық танытса, оның зейіні соған шоғырланады. Ал мотивация төмен болған жағдайда, зейіннің шоғырлануы қиынға соғады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Жантану]] [[Санат:Медицина]] 4rxch46eq885vw1qd7am30dwmccgp2u 3409217 3409213 2024-12-12T05:28:42Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Диляра Аманжол|Диляра Аманжол]] ([[User talk:Диляра Аманжол|т]]) өңдемелерінен [[User:Nurtenge|Nurtenge]] соңғы нұсқасына қайтарды 3309546 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Cup or faces paradox.svg|нобай|150px|Құмыраға, содан кейін беттеріне ауыстыру]] [[Сурет:Ou est sa grand-mere.png|нобай|150px|Қызға, содан кейін әжесіне ауыстыру]] [[Сурет:Allisvanity.jpg|нобай|150px|Қызға, сосын бас сүйегіне ауыстыру]] '''Зейін''' — адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып шоғырлануы. Адам өмірінде зейіннің алатын орны зор. Әсіресе, [[таным]] процесінде, білім алу ісінде маңызы ерекше. Шәкірттің сабақты түсіне қоймауы, есінде дұрыс сақтай алмауы, тапсырманы орындауда қате жіберуі оған дұрыстап зейін қоймаудан болады. Зейін қою, көбінесе, адамның айналысып жатқан іс-әрекетінің сипаты мен маңыздылығына байланысты. Сондай-ақ, ол адамның жеке бас ерекшеліктеріне, оның мүддесіне, талап-тілегіне, мақсат-мұратына, ерік-жігер сапаларына, [[темперамент]]іне, мінез бітіміне байланысты болады. Зейіннің физиологиялық негізін орыс физиологы, академик А.А. Ухтомскийдің (1875 – 1942) [[доминанта теориясы]] бойынша түсіндіруге болады. Бұл теория бойынша, сыртқы дүниенің көптеген [[тітіркендіргіш]]терінің ішінде біреуі миға күшті әсер етеді де, оның бір алабын ерекше қоздырады. Мидың осы күшті қозған алабы қалған алаптардағы әлсіз қозуды өзіне тартып отырады. Осыдан мидың күшті қозған алабы одан бетер күшейеді. Мұндай жағдайда адам зейіні бір нәрсеге шоғырланады да, қалған нысандарды байқамайтын болады. Адамның зейіні ''ырықты зейін'', ''ырықсыз зейін'' және ''үйреншікті зейін'' болып үшке бөлінеді. Адам өмірінде ырықсыз зейін де елеулі орын алады. Ал ырықты зейін әрекеті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсау арқылы орындалады. Үйреншікті зейін адамның әдетіне айналып кеткен зейін. Ол арнайы күш жұмсауды қажет етпейді. Жеке адам зейінінің негізгі ерекшеліктеріне [[тұрақтылық]], оның бір нысаннан екінші нысанға оңай ауысуы, бөлінуі, нысандарды қамту көлемі, алаң болмаушылық, т. б. жатады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> 3ейін басқа процестерді сүйемелдейтін субъективтік фактор. 3ейінді кейде ''аттенционалды әрекеттер'' деп те атайды. 3ейін (А. Р. Лурия) — субъектінің қажетті ақпаратты таңдап алу, қимыл-қозғалыстардың таңдамалы бағдарламасын сүйемелдеп, қамтамасыз ету және осы бағдарламаның ағымын қадағалау процесі. 3ейіннің негізі ретінде тұлғаның қызығушылықтары мен қажеттіліктері, бағдарлары мен бағыттылығы тұрады. С. Л. Рубинштейннің пікірінше, зейінде сананың затпен байланысы көрініс табады. 3ейін мен объект өзара әсерде болады. Бір жағынан, зейін затқа немесе объектіге бағытталады, екінші жағынан, объект зейінді өзіне аудартады. 3ейіннің нақты бір объектіге бөлінуі субъектіге, яғни адамға ғана байланысты емес, сондай-ақ зейінді тудырған объектінің қасиеттері мен сапаларына да байланысты. 3ейіннің оянуы— бағдарлық-зерттеудің бастамасы. В. И. Страховтың тұжырымдауынша, шынайы зейін мен шынайы зейін емеспен қатар, адамда зейінді болып көріну және зейінді емес болып көріну деген қасиеттер кездеседі. Оны ол зейіннің сыртқы формасы мен оның шынайы күйінің кейде сәйкес келмеуімен түсіндіреді. '''Зейін тітіркендіргіштердің келесі қасиеттерімен ынталандырылады:''' # интенсивтілігі; # жаңалығы; # аффективтілігі. [[Гальперин Пётр Яковлевич|П. Я. Гальпериннің]] тұжырымы бойынша зейін— бағдарлық-зерттеулік іс-әрекеттің негізгі шарты. Өзінің қызметі жағынан, зейін өзі бағытталған [[феномен]]нің мазмұнын қадағалау болып табылады. Зейінде қадағалау белгілі бір белгі, өлшем, үлгі арқылы жүзеге асады. Ал [[Лев Семёнович Выготский|Л. C. Выготский]] бойынша, ырықты зейін ұғымдардың, түсініктердің дамуына байланысты, яғни берілген жайтта қалай әрекет ету қажеттілігін түсінуге, жалпы, жағдайды түсіне білуге байланысты. Адамның психикалық ұйымдасуының құрылымына сүйене отырып, зейінді: # процесс (немесе психикалық процестің жағы: сенсорлық және т. б.) ретінде; # күй (зейіннің шоғырланған күйі) ретінде; # тұлғалық қасиет (зейінділік) ретінде анықтауға болады. '''Зейінің функциялары:''' # қазіргі сәтте қажетті психологиялық және физиологиялық процестерді белсендіріп, қажетті еместерін тежейді; # ортадан келетін ақпараттың мақсатты, ұйымдасқан түрде сұрыпталуын қамтамасыз етеді; # [[белсенділік]]тің бір объектіде ұзақ уақыт шоғырлануын қамтамасыз етеді.<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2006. — 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Жантану]] [[Санат:Медицина]] hc62bskvrdvtz9qelmolf56bufu3p9i 3409226 3409217 2024-12-12T05:41:46Z Диляра Аманжол 163999 жаңа ақпарат қостым, өшірген адамға ренжимін. 3409226 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Cup or faces paradox.svg|нобай|150px|Құмыраға, содан кейін беттеріне ауыстыру]] [[Сурет:Ou est sa grand-mere.png|нобай|150px|Қызға, содан кейін әжесіне ауыстыру]] [[Сурет:Allisvanity.jpg|нобай|150px|Қызға, сосын бас сүйегіне ауыстыру]] '''Зейін''' — адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып шоғырлануы. Адам өмірінде зейіннің алатын орны зор. Әсіресе, [[таным]] процесінде, білім алу ісінде маңызы ерекше. Шәкірттің сабақты түсіне қоймауы, есінде дұрыс сақтай алмауы, тапсырманы орындауда қате жіберуі оған дұрыстап зейін қоймаудан болады. Зейін қою, көбінесе, адамның айналысып жатқан іс-әрекетінің сипаты мен маңыздылығына байланысты. Сондай-ақ, ол адамның жеке бас ерекшеліктеріне, оның мүддесіне, талап-тілегіне, мақсат-мұратына, ерік-жігер сапаларына, [[темперамент]]іне, мінез бітіміне байланысты болады. Зейіннің физиологиялық негізін орыс физиологы, академик А.А. Ухтомскийдің (1875 – 1942) [[доминанта теориясы]] бойынша түсіндіруге болады. Бұл теория бойынша, сыртқы дүниенің көптеген [[тітіркендіргіш]]терінің ішінде біреуі миға күшті әсер етеді де, оның бір алабын ерекше қоздырады. Мидың осы күшті қозған алабы қалған алаптардағы әлсіз қозуды өзіне тартып отырады. Осыдан мидың күшті қозған алабы одан бетер күшейеді. Мұндай жағдайда адам зейіні бір нәрсеге шоғырланады да, қалған нысандарды байқамайтын болады. Адамның зейіні ''ырықты зейін'', ''ырықсыз зейін'' және ''үйреншікті зейін'' болып үшке бөлінеді. Адам өмірінде ырықсыз зейін де елеулі орын алады. Ал ырықты зейін әрекеті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсау арқылы орындалады. Үйреншікті зейін адамның әдетіне айналып кеткен зейін. Ол арнайы күш жұмсауды қажет етпейді. Жеке адам зейінінің негізгі ерекшеліктеріне [[тұрақтылық]], оның бір нысаннан екінші нысанға оңай ауысуы, бөлінуі, нысандарды қамту көлемі, алаң болмаушылық, т. б. жатады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> 3ейін басқа процестерді сүйемелдейтін субъективтік фактор. 3ейінді кейде ''аттенционалды әрекеттер'' деп те атайды. 3ейін (А. Р. Лурия) — субъектінің қажетті ақпаратты таңдап алу, қимыл-қозғалыстардың таңдамалы бағдарламасын сүйемелдеп, қамтамасыз ету және осы бағдарламаның ағымын қадағалау процесі. 3ейіннің негізі ретінде тұлғаның қызығушылықтары мен қажеттіліктері, бағдарлары мен бағыттылығы тұрады. С. Л. Рубинштейннің пікірінше, зейінде сананың затпен байланысы көрініс табады. 3ейін мен объект өзара әсерде болады. Бір жағынан, зейін затқа немесе объектіге бағытталады, екінші жағынан, объект зейінді өзіне аудартады. 3ейіннің нақты бір объектіге бөлінуі субъектіге, яғни адамға ғана байланысты емес, сондай-ақ зейінді тудырған объектінің қасиеттері мен сапаларына да байланысты. 3ейіннің оянуы— бағдарлық-зерттеудің бастамасы. В. И. Страховтың тұжырымдауынша, шынайы зейін мен шынайы зейін емеспен қатар, адамда зейінді болып көріну және зейінді емес болып көріну деген қасиеттер кездеседі. Оны ол зейіннің сыртқы формасы мен оның шынайы күйінің кейде сәйкес келмеуімен түсіндіреді. '''Зейін тітіркендіргіштердің келесі қасиеттерімен ынталандырылады:''' # интенсивтілігі; # жаңалығы; # аффективтілігі. [[Гальперин Пётр Яковлевич|П. Я. Гальпериннің]] тұжырымы бойынша зейін— бағдарлық-зерттеулік іс-әрекеттің негізгі шарты. Өзінің қызметі жағынан, зейін өзі бағытталған [[феномен]]нің мазмұнын қадағалау болып табылады. Зейінде қадағалау белгілі бір белгі, өлшем, үлгі арқылы жүзеге асады. Ал [[Лев Семёнович Выготский|Л. C. Выготский]] бойынша, ырықты зейін ұғымдардың, түсініктердің дамуына байланысты, яғни берілген жайтта қалай әрекет ету қажеттілігін түсінуге, жалпы, жағдайды түсіне білуге байланысты. Адамның психикалық ұйымдасуының құрылымына сүйене отырып, зейінді: # процесс (немесе психикалық процестің жағы: сенсорлық және т. б.) ретінде; # күй (зейіннің шоғырланған күйі) ретінде; # тұлғалық қасиет (зейінділік) ретінде анықтауға болады. '''Зейінің функциялары:''' # қазіргі сәтте қажетті психологиялық және физиологиялық процестерді белсендіріп, қажетті еместерін тежейді; # ортадан келетін ақпараттың мақсатты, ұйымдасқан түрде сұрыпталуын қамтамасыз етеді; # [[белсенділік]]тің бір объектіде ұзақ уақыт шоғырлануын қамтамасыз етеді.<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2006. — 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> '''Зейіннің дамуы.''' Зейін дамуы әр түрлі жас кезеңдерінде айтарлықтай өзгереді. Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз әрі қысқа мерзімді сипатта болады, ал ересектерде ол күрделі когнитивтік процестермен ұштасып, ұзақ уақыттық шоғырлану қабілетімен ерекшеленеді. Жас ерекшеліктеріне сәйкес зейінді дамыту үшін арнайы әдістемелер мен жаттығулардың маңызы зор. Оларға когнитивті ойындар, зейінді қажет ететін тапсырмалар, медитация және релаксация әдістері жатады. Бұл әдістер зейіннің шоғырлану және тұрақтылық қабілетін жақсартады.<ref group="[3]">[https://admin.bkogov.kz/sites_files/balbobek-oral.edu.kz/Kenes%20bery%20pynkti/1713511521_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%B0%20%D0%B7%D0%B5%D0%B9%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%BD%D1%96%D2%A3%20%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D1%83%D1%8B.docx]</ref> '''Зейіннің бұзылуы.''' [https://www.unicef.org/kazakhstan/kk/%D0%BE%D2%9B%D0%B8%D2%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80/%D0%B3%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA-%D0%BF%D0%B5%D0%BD-%D0%B7%D0%B5%D0%B9%D1%96%D0%BD-%D0%B6%D0%B5%D1%82%D1%96%D1%81%D0%BF%D0%B5%D1%83%D1%88%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD%D1%96%D2%A3-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%96-%D0%B3%D0%B7%D0%B6%D0%B1 Гипербелсенділік пен зейін жетіспеушілігінің белгісі (ГЗЖБ)]: Бұл бұзылыс зейіннің тұрақсыздығымен және оның әлсіз шоғырлануымен сипатталады. ГЗЖБ көбінесе балаларда кездеседі және олар зейінді шоғырландыруда қиындықтарға тап болады. Бұл жағдайда педагогикалық және психологиялық қолдау маңызды рөл атқарады. Зейін сонымен қатар травмалық жағдайлар және психикалық аурулар әсерінен бұзылады. Ми жарақаттары немесе психикалық аурулар, мысалы, [[Депрессия (психология)|депрессия]] немесе [[шизофрения]], зейіннің бұзылуына алып келеді. Мұндай жағдайларда зейінді басқару қабілеті әлсірейді, бұл когнитивтік процестерге теріс әсер етеді. Қазіргі заманғы технологиялар, әсіресе смартфондар мен әлеуметтік желілер, адамның зейінің жиі бұзады. Үнемі жаңарып отыратын ақпараттар ағымы зейінді шоғырландыру қабілетіне кері әсер етуі мүмкін, бұл цифрлық дәуірдегі негізгі когнитивтік мәселелердің бірі болып табылады. '''Зейін және эмоциялар.''' Эмоционалдық күйлер зейіннің шоғырлануына айтарлықтай ықпал етеді. Мысалы, жоғары деңгейдегі мазасыздық немесе [[стресс]] зейіннің бөлінуіне әкеледі, ал позитивті эмоциялар оның тұрақтылығын арттырады. Зейін көбінесе адамның ''[[мотивация]]'' деңгейіне байланысты. Егер адам белгілі бір іс-әрекетке немесе тапсырмаға қызығушылық танытса, оның зейіні соған шоғырланады. Ал мотивация төмен болған жағдайда, зейіннің шоғырлануы қиынға соғады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Жантану]] [[Санат:Медицина]] g0dvicxf5ze3wqu0tyt4kkw7n0fyiva 3409231 3409226 2024-12-12T05:48:09Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Диляра Аманжол|Диляра Аманжол]] ([[User talk:Диляра Аманжол|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды 3309546 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Cup or faces paradox.svg|нобай|150px|Құмыраға, содан кейін беттеріне ауыстыру]] [[Сурет:Ou est sa grand-mere.png|нобай|150px|Қызға, содан кейін әжесіне ауыстыру]] [[Сурет:Allisvanity.jpg|нобай|150px|Қызға, сосын бас сүйегіне ауыстыру]] '''Зейін''' — адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып шоғырлануы. Адам өмірінде зейіннің алатын орны зор. Әсіресе, [[таным]] процесінде, білім алу ісінде маңызы ерекше. Шәкірттің сабақты түсіне қоймауы, есінде дұрыс сақтай алмауы, тапсырманы орындауда қате жіберуі оған дұрыстап зейін қоймаудан болады. Зейін қою, көбінесе, адамның айналысып жатқан іс-әрекетінің сипаты мен маңыздылығына байланысты. Сондай-ақ, ол адамның жеке бас ерекшеліктеріне, оның мүддесіне, талап-тілегіне, мақсат-мұратына, ерік-жігер сапаларына, [[темперамент]]іне, мінез бітіміне байланысты болады. Зейіннің физиологиялық негізін орыс физиологы, академик А.А. Ухтомскийдің (1875 – 1942) [[доминанта теориясы]] бойынша түсіндіруге болады. Бұл теория бойынша, сыртқы дүниенің көптеген [[тітіркендіргіш]]терінің ішінде біреуі миға күшті әсер етеді де, оның бір алабын ерекше қоздырады. Мидың осы күшті қозған алабы қалған алаптардағы әлсіз қозуды өзіне тартып отырады. Осыдан мидың күшті қозған алабы одан бетер күшейеді. Мұндай жағдайда адам зейіні бір нәрсеге шоғырланады да, қалған нысандарды байқамайтын болады. Адамның зейіні ''ырықты зейін'', ''ырықсыз зейін'' және ''үйреншікті зейін'' болып үшке бөлінеді. Адам өмірінде ырықсыз зейін де елеулі орын алады. Ал ырықты зейін әрекеті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсау арқылы орындалады. Үйреншікті зейін адамның әдетіне айналып кеткен зейін. Ол арнайы күш жұмсауды қажет етпейді. Жеке адам зейінінің негізгі ерекшеліктеріне [[тұрақтылық]], оның бір нысаннан екінші нысанға оңай ауысуы, бөлінуі, нысандарды қамту көлемі, алаң болмаушылық, т. б. жатады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> 3ейін басқа процестерді сүйемелдейтін субъективтік фактор. 3ейінді кейде ''аттенционалды әрекеттер'' деп те атайды. 3ейін (А. Р. Лурия) — субъектінің қажетті ақпаратты таңдап алу, қимыл-қозғалыстардың таңдамалы бағдарламасын сүйемелдеп, қамтамасыз ету және осы бағдарламаның ағымын қадағалау процесі. 3ейіннің негізі ретінде тұлғаның қызығушылықтары мен қажеттіліктері, бағдарлары мен бағыттылығы тұрады. С. Л. Рубинштейннің пікірінше, зейінде сананың затпен байланысы көрініс табады. 3ейін мен объект өзара әсерде болады. Бір жағынан, зейін затқа немесе объектіге бағытталады, екінші жағынан, объект зейінді өзіне аудартады. 3ейіннің нақты бір объектіге бөлінуі субъектіге, яғни адамға ғана байланысты емес, сондай-ақ зейінді тудырған объектінің қасиеттері мен сапаларына да байланысты. 3ейіннің оянуы— бағдарлық-зерттеудің бастамасы. В. И. Страховтың тұжырымдауынша, шынайы зейін мен шынайы зейін емеспен қатар, адамда зейінді болып көріну және зейінді емес болып көріну деген қасиеттер кездеседі. Оны ол зейіннің сыртқы формасы мен оның шынайы күйінің кейде сәйкес келмеуімен түсіндіреді. '''Зейін тітіркендіргіштердің келесі қасиеттерімен ынталандырылады:''' # интенсивтілігі; # жаңалығы; # аффективтілігі. [[Гальперин Пётр Яковлевич|П. Я. Гальпериннің]] тұжырымы бойынша зейін— бағдарлық-зерттеулік іс-әрекеттің негізгі шарты. Өзінің қызметі жағынан, зейін өзі бағытталған [[феномен]]нің мазмұнын қадағалау болып табылады. Зейінде қадағалау белгілі бір белгі, өлшем, үлгі арқылы жүзеге асады. Ал [[Лев Семёнович Выготский|Л. C. Выготский]] бойынша, ырықты зейін ұғымдардың, түсініктердің дамуына байланысты, яғни берілген жайтта қалай әрекет ету қажеттілігін түсінуге, жалпы, жағдайды түсіне білуге байланысты. Адамның психикалық ұйымдасуының құрылымына сүйене отырып, зейінді: # процесс (немесе психикалық процестің жағы: сенсорлық және т. б.) ретінде; # күй (зейіннің шоғырланған күйі) ретінде; # тұлғалық қасиет (зейінділік) ретінде анықтауға болады. '''Зейінің функциялары:''' # қазіргі сәтте қажетті психологиялық және физиологиялық процестерді белсендіріп, қажетті еместерін тежейді; # ортадан келетін ақпараттың мақсатты, ұйымдасқан түрде сұрыпталуын қамтамасыз етеді; # [[белсенділік]]тің бір объектіде ұзақ уақыт шоғырлануын қамтамасыз етеді.<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2006. — 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Жантану]] [[Санат:Медицина]] hc62bskvrdvtz9qelmolf56bufu3p9i 0 49592 3409093 3317054 2024-12-11T15:53:55Z Рамазанова Назерке 163818 Марапаттары жайлы ақпарат қостым. 3409093 wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Есімі = Ахмет Қуанұлы Жұбанов |Атауы = |Сурет = Ахмет Қуанұлы Жұбанов.jpg |Сурет ені = 200px |Сурет тақырыбы = |Фон = |Туған кездегі есімі = |Толық аты = |Туған күні = 29.04.1906 |Туған жері = [[Қосуақтам]] шатқалы, {{туғанжері|Темір ауданы|Темір ауданында}}, [[Ақтөбе облысы]], [[Ресей империясы]] |Қайтыс болған күні = 30.05.1968 |Қайтыс болған жері = {{қайтысболғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[Қазақ КСР]], [[КСРО]] |Белсенділік жылдары = |Мемлекет = {{USSR}}<br>[[File:Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1954–1991).svg|20px]] [[РКФСР]] (1917-1922)<br>[[File:Flag of Russia.svg|20px]] [[Ресей империясы]] (1906-1917) |Мамандықтары = [[ғалым]], [[композитор]], [[дирижер]] |Дауыс түрі = |Аспаптары = |Жанрлары = [[опера]], [[сюита]] |Лақап аттары = |Ұжымдары = |Қызметтес болған = |Лейблдері = |Марапаттары = |Сайты = }} '''Ахмет Қуанұлы Жұбанов''' (1906-1968) — қазақ музыкасын зерттеуші көрнекті ғалым, әйгілі композитор, [[дирижер]]. Қазақстанның халық әртісі (1944), өнертану ғылымының докторы (1943), профессор (1948), академик. == Өмірбаяны == Ол [[Ақтөбе облысы]] Темір ауданында [[1906 жыл]]ы [[29 сәуір]]де өмірге келген. [[Әлімұлы]] тайпасының [[Шекті]] руынан шыққан<ref>{{cite web|author=Жауапты редакторлар:Филол.ғ.д., профессор А.Қ.Жұбанов, Филол.ғ.к., доцент С.Құлманов|title=ҰЛЫДАЛА ТҰЛҒАЛАРЫ: ҚҰДАЙБЕРГЕН ЖҰБАНОВ|url=https://termincom.kz/assets/pdf/fccc01431d3e67547942d7aa722f633c.pdf|website=termincom.kz|publisher=А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты|date=2013|accessdate=2020-05-28|lang=kk}}</ref>. [[1929 жыл]]ы Ленинградтың М.И. Глинка атындағы техникумында (А.А .Этигонның скрипка класы бойынша), консерваторияда (профессор Ф.А. Ниманның гобой класы бойынша, кейіннен музыка тарихы мен теориясы факультетінде) оқыған. [[1930 жыл]]ы Ленинградтағы «Рабочий и театр» журналында жарияланған мақаласынан бастап, өмірінің соңына дейін қазақ музыкасының тарихы мен теориясын зерттеумен айналысты. [[1932 жыл]]ы Ленинградтағы Актер шеберлігі мектебінің аспинрантурасына түседі. [[1933 жыл]]ы Алматыда ашылған музыкалық драма училищесіне ұстаздық қызметке шақырылады. [[1934 жыл]]ы А. К. Жұбанов алғаш 11 адамнан құралған домбырашылар ансамблі негізінде Қазақ ұлттық халық оркестрін ұйымдастырды. Осы ұжымның тұңғыш дирижері ретінде көптеген халық композиторларының музыка туындыларын оркестрге лайықтап нотаға түсірген. [[1936 жыл]]ы «Музыка әліппесі» атты тырнақалды кітапшасы жарық көрген. 1945-1951 жылдары Алматы консерваториясының ректоры, 1954-1961 жылдары осы консерваториядағы өзі ашқан халық аспаптар кафедрасының меңгерушісі болып, қазақ халық музыкасының тарихынан, дирижерлік өнер мен аспаптану пәнінен сабақ берді. == Шығармашылығы == Ахмет Қуанұлы қазақтың музыкалық мәдениетін зерттеп тануда, жорып түсіндіруде және жүйелеп насихаттауда жаңа сапалы биіктен көрініп, кезеңдік мәні бар қажыр-қайрат көрсеткен тұлға. Өз кезіндегі музыкалық білім сатыларының бәрінен өткен кемел білім иесі, оған қоса Тәңірі тал бойына ғажайып қабілет пен ұлтжандылық сезімін дарытқан А.Қ.Жұбанов 1933 жылы [[Алматы]] музыкалық драма училищесіне ұстаздық қызметке келеді. Осы кезден бастап өмірінің соңғы күндеріне дейін ол қазақтың музыкалық [[мәдениет]]і деген жалпылама ұғымды ұлт болмысындағы нақты категориялық мәні бар рухани құбылысқа айналдыру үшін тыным таппастан еңбек етті. Бұл ретте, Ахмет Қуанұлы адам қабілетінің қандай құдіретті болатынын нақтылы да нәтижелі істерімен көрсете алды. Алғашқы музыкалық әліппе, [[қазақ]] музыкасын зерттейтін ғылыми кабинет, музыкалық сынақ шеберханасы, [[Ғылым]] академиясындағы өнертану секторы, Мұхтар Әуезов атындағы әдебиет жөне өнер институтының музыка бөлімі, [[Қазақтың халық аспаптары]] оркестрі, Қазақтың [[мемлекет]]тік [[филармония]]сы, Қазақ консерваториясы, ондағы [[халық аспаптары]] кафедрасы, Қазақтың музыкалық театры, қазақ музыкасы туралы оқу құралдары, міне, осының бәрінің ұйтқысы А.Қ.Жұбанов болды. Мұның сыртында дирижерлік, ұстаздық, ғылыми-зерттеушілік, қоғамдық, әсіресе шығармашылық жұмыстарының өзі сала-сала болып, құнарлы арналарға ұласады. А.Қ.Жұбановтың мұрындық болуымен қырқыншы жылдары ұйымдастырылған [[ғылыми экспедиция]] сексенінші жылдарға дейін Қазақстанның түкпір-түкпірінен 10 мыңдай ән-күй нұсқаларын жинаған. Қазақтың кәсіпқой халық композиторларының өмір дерегін жинастырып, шығармаларын нотаға түсіріп, одан соң көнігі әнші-күйшілерге үйрету арқылы халықтың рухани игілігіне айналдыруда теңдессіз еңбекқорлық пен іскерліктің үлгісін Ахмет Қуанұлының өзі көрсетіп отырды. Жасынан музыка өнеріне бейімділігін байқатып, [[домбыра]], [[скрипка]] аспатарында ойнауды меңгереді. Жас кезінде ауылдасы Талым күйшіден, ауыл мұғалімі Қ. Ашғалиевтен, әкесі Қуаннан, ағасы Құдайбергеннен тәлім алып, музыка өнеріне ден қояды. Темірде [[орыс]] халық аспаптар әуесқойлары оркестріне жетекшілік ететін (П. Черняктан сольфеджио, скрипка, музыка теориясы бойынша) сабақ алады. Жұбановтың қазақ халқының ән-күй шығармаларының табиғаты мен ерекшелігі, ұлы күйшілер [[Құрманғазы]], Дәулеткерей, Сейтек, [[Тәттімбет]], Қазанғап туралы монографиялық ғылыми -зерттеу еңбектері- қазақ музы касының ғылыми тарихын жасауға қосылған қомақты үлес болды. А. К. Жұбанов — қазақ халқының қазіргі заманғы кәсіби музыкасының негізін қалаған аға буын композиторлардың бірі. Ол халық күйлерін оркестрге лайықтап, нотаға түсірді және қазақ музыкасын күрделі аспаптық симфониялық шығармалармен байытты. Олар «Тәжік биі», «Қазақ билері», «Төлеген Тоқтаров», «Ария», «Вокалдық сюитасы», «[[Абай]] сюитасы», тағы басқалар. ''А.Жұбановтың қазақ музыка тарихына сіңірген еңбегі ұшан - теңіз''. Композитор ретінде қазақтың музыкалық мәдениетіне өзіндік мелодиялық өрнек қосқан ондаған ән мен күйдің, [[Романс|романстар]] мен хорлардың, аспаптық симфониялық және вокальдық шығармалардың авторы. А. Жұбановтың композиторлық шығармаларының көрнектілері Л. Хамидимен бірлесіп жазған «Абай» (1944) және «Төлеген Тоқтаров» (1947) опералары, қызы Ғ. Жұбанова аяқтаған «Құрманғазы» (1970) операсы<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref>. А.Қ. Жұбановтың ғалым, педагог, композитор, орындаушы және ұйымдастырушы ретінде қазақтың музыкалық мәдениетіне сіңірген еңбегі ұлттың мәдени рухани шежіресіндегі ең көрнекті белестердің бірі болып қалады. == Марапаттары == А. К. Жұбанов қазақтың ұлттық өнерін дамытуға қосқан үлесі үшін Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атағына ие болған. Ленин орденімен, және тағы басқа ордендермен, медальдармен марапатталған. Ахмет Қуанұлы Жұбанов – қазақтың ұлттық өнерін дамытуда ерекше орны бар тұлға. Ол өз шығармашылығында қазақ музыкасы мен өнерін насихаттап, оған жаңаша сипат берді. Оның еңбектері ұлттық мәдениетті сақтап, дамытуға бағытталды. Ахмет Жұбанов көптеген шығармалар мен зерттеулер жазған, оның ішінде қазақ халқының музыкалық мұрасын зерттеуге арналған ғылыми жұмыстар ерекше бағаланады. Ол «Қазақтың халық музыкалық шығармалары» мен «Қазақ музыкасының тарихы» сияқты маңызды еңбектердің авторы. Оның еңбектерінде қазақтың халықтық музыкалық шығармашылығының теориялық негіздері, музыка өнерінің даму кезеңдері кеңінен қарастырылады. Ахмет Қуанұлы Жұбанов Қазақстанның мәдени өмірінде зор рөл атқарған тұлға ретінде өз еліне үлкен қызмет көрсетті. Оның ғылыми, педагогикалық және өнер саласындағы еңбектері жоғары бағаланып, бірнеше мәрте марапатталған. Ол Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды, бұл оның ұлттық өнерді дамытудағы үлесін жоғары бағалаудың бір көрінісі. Сонымен қатар, Ахмет Жұбанов Ленин орденімен және басқа да көптеген ордендермен, медальдармен марапатталды. Осылайша, оның еңбектері мен шығармашылық жолы Қазақстан мәдениетінің дамуында маңызды кезеңдердің бірі болып табылады. Ахмет Қуанұлы Жұбановтың марапаттары мен атақтары оның өмірінің әр түрлі кезеңдерінде алынған. Нақты қай жылы қай қалада алғаны туралы толық мәліметтер негізінен ресми деректерде сақталған, бірақ кейбірі жалпы түрде беріледі. Олар төмендегідей: # '''Қазақстан Мемлекеттік сыйлығы''': Ахмет Жұбанов 1959 жылы қазақтың ұлттық музыкасын дамытудағы еңбегі үшін Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды. Бұл марапат Алматы қаласында берілді. # '''Ленин ордені''': Ленин ордені оған 1946 жылы Қазақ ССР халық әртісі атағын алған кезде берілді. Ол уақыттағы марапаттар Мәскеуде рәсімделген болуы мүмкін, бірақ ол туралы нақты ақпарат жоқ. # '''Қазақ ССР-нің еңбек сіңірген қайраткері''': 1944 жылы Ахмет Жұбанов Қазақстандағы музыкалық және педагогикалық қызметтері үшін бұл атаққа ие болды. Жалпы, Ахмет Жұбановтың еңбектері мен шығармашылық жолы көпшілікке танылған және әлі күнге дейін жоғары бағаланып келеді. == Естелік == Алматы қаласының көшелерінің біріне, Республикалық музыкалық мектеп-интернатқа Жұбанов есімі берілген. Ақтөбедегі музыка колледжі, көшелер А. К. Жұбанов есімінде. Өзі ұзақ жыл тұрған үйдің қабырғасында ескерткіш тақта орнатылған. [[2006 жыл]]ы Ахмет Жұбановтың 100 жылдық мерейтойына орай Ғ. Жұбанова атындағы облыстық Филармония ғимаратының алдында композиторға арнап үлкен ескерткіш орнатылмақ. Ескерткіш авторлары — [[Ескен Аманжолұлы Сіргебаев]] пен [[Бақытжан Әлімбайұлы Әбішев]], архитектор — Женсен Айнабеков. Қоладан жасалған ескерткішті гранит плиткасымен қапталған тұғырға орнатады.<ref>[[Тарихи тұлғалар]]. Танымдық - көпшілік басылым. [[Мектеп]] жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – [[Алматы]]. “[[Алматыкітап баспасы]]”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref><ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 ISBN 9965-607-02-8</ref> ===Ахмет Жұбанов туралы фильм=== [[2006]]&nbsp;— [[Ахмет Жұбанов(фильм)|«Ахмет Жұбанов»]] режиссері: [[Қалила Наматұлы Омаров|Қ.Умаров]]. Жанр: [[Деректі Кино|“Деректі фильм”]] Өндіріс: [[Қазақфильм|“Қазақфильм”]] [[Шәкен Кенжетайұлы Айманов|Шәкен Айманов]] атындағы == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан музыкатанушылары]] [[Санат:Қазақстан сазгерлері]] [[Санат:Қазақстан дирижерлері]] {{Bio-stub}} 4nvzr02q90u8yuo567tdq27sy1160a6 3409096 3409093 2024-12-11T16:00:18Z Рамазанова Назерке 163818 А.Қ.Жұбанов киносы жайлы ашып жаздым 3409096 wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Есімі = Ахмет Қуанұлы Жұбанов |Атауы = |Сурет = Ахмет Қуанұлы Жұбанов.jpg |Сурет ені = 200px |Сурет тақырыбы = |Фон = |Туған кездегі есімі = |Толық аты = |Туған күні = 29.04.1906 |Туған жері = [[Қосуақтам]] шатқалы, {{туғанжері|Темір ауданы|Темір ауданында}}, [[Ақтөбе облысы]], [[Ресей империясы]] |Қайтыс болған күні = 30.05.1968 |Қайтыс болған жері = {{қайтысболғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[Қазақ КСР]], [[КСРО]] |Белсенділік жылдары = |Мемлекет = {{USSR}}<br>[[File:Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1954–1991).svg|20px]] [[РКФСР]] (1917-1922)<br>[[File:Flag of Russia.svg|20px]] [[Ресей империясы]] (1906-1917) |Мамандықтары = [[ғалым]], [[композитор]], [[дирижер]] |Дауыс түрі = |Аспаптары = |Жанрлары = [[опера]], [[сюита]] |Лақап аттары = |Ұжымдары = |Қызметтес болған = |Лейблдері = |Марапаттары = |Сайты = }} '''Ахмет Қуанұлы Жұбанов''' (1906-1968) — қазақ музыкасын зерттеуші көрнекті ғалым, әйгілі композитор, [[дирижер]]. Қазақстанның халық әртісі (1944), өнертану ғылымының докторы (1943), профессор (1948), академик. == Өмірбаяны == Ол [[Ақтөбе облысы]] Темір ауданында [[1906 жыл]]ы [[29 сәуір]]де өмірге келген. [[Әлімұлы]] тайпасының [[Шекті]] руынан шыққан<ref>{{cite web|author=Жауапты редакторлар:Филол.ғ.д., профессор А.Қ.Жұбанов, Филол.ғ.к., доцент С.Құлманов|title=ҰЛЫДАЛА ТҰЛҒАЛАРЫ: ҚҰДАЙБЕРГЕН ЖҰБАНОВ|url=https://termincom.kz/assets/pdf/fccc01431d3e67547942d7aa722f633c.pdf|website=termincom.kz|publisher=А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты|date=2013|accessdate=2020-05-28|lang=kk}}</ref>. [[1929 жыл]]ы Ленинградтың М.И. Глинка атындағы техникумында (А.А .Этигонның скрипка класы бойынша), консерваторияда (профессор Ф.А. Ниманның гобой класы бойынша, кейіннен музыка тарихы мен теориясы факультетінде) оқыған. [[1930 жыл]]ы Ленинградтағы «Рабочий и театр» журналында жарияланған мақаласынан бастап, өмірінің соңына дейін қазақ музыкасының тарихы мен теориясын зерттеумен айналысты. [[1932 жыл]]ы Ленинградтағы Актер шеберлігі мектебінің аспинрантурасына түседі. [[1933 жыл]]ы Алматыда ашылған музыкалық драма училищесіне ұстаздық қызметке шақырылады. [[1934 жыл]]ы А. К. Жұбанов алғаш 11 адамнан құралған домбырашылар ансамблі негізінде Қазақ ұлттық халық оркестрін ұйымдастырды. Осы ұжымның тұңғыш дирижері ретінде көптеген халық композиторларының музыка туындыларын оркестрге лайықтап нотаға түсірген. [[1936 жыл]]ы «Музыка әліппесі» атты тырнақалды кітапшасы жарық көрген. 1945-1951 жылдары Алматы консерваториясының ректоры, 1954-1961 жылдары осы консерваториядағы өзі ашқан халық аспаптар кафедрасының меңгерушісі болып, қазақ халық музыкасының тарихынан, дирижерлік өнер мен аспаптану пәнінен сабақ берді. == Шығармашылығы == Ахмет Қуанұлы қазақтың музыкалық мәдениетін зерттеп тануда, жорып түсіндіруде және жүйелеп насихаттауда жаңа сапалы биіктен көрініп, кезеңдік мәні бар қажыр-қайрат көрсеткен тұлға. Өз кезіндегі музыкалық білім сатыларының бәрінен өткен кемел білім иесі, оған қоса Тәңірі тал бойына ғажайып қабілет пен ұлтжандылық сезімін дарытқан А.Қ.Жұбанов 1933 жылы [[Алматы]] музыкалық драма училищесіне ұстаздық қызметке келеді. Осы кезден бастап өмірінің соңғы күндеріне дейін ол қазақтың музыкалық [[мәдениет]]і деген жалпылама ұғымды ұлт болмысындағы нақты категориялық мәні бар рухани құбылысқа айналдыру үшін тыным таппастан еңбек етті. Бұл ретте, Ахмет Қуанұлы адам қабілетінің қандай құдіретті болатынын нақтылы да нәтижелі істерімен көрсете алды. Алғашқы музыкалық әліппе, [[қазақ]] музыкасын зерттейтін ғылыми кабинет, музыкалық сынақ шеберханасы, [[Ғылым]] академиясындағы өнертану секторы, Мұхтар Әуезов атындағы әдебиет жөне өнер институтының музыка бөлімі, [[Қазақтың халық аспаптары]] оркестрі, Қазақтың [[мемлекет]]тік [[филармония]]сы, Қазақ консерваториясы, ондағы [[халық аспаптары]] кафедрасы, Қазақтың музыкалық театры, қазақ музыкасы туралы оқу құралдары, міне, осының бәрінің ұйтқысы А.Қ.Жұбанов болды. Мұның сыртында дирижерлік, ұстаздық, ғылыми-зерттеушілік, қоғамдық, әсіресе шығармашылық жұмыстарының өзі сала-сала болып, құнарлы арналарға ұласады. А.Қ.Жұбановтың мұрындық болуымен қырқыншы жылдары ұйымдастырылған [[ғылыми экспедиция]] сексенінші жылдарға дейін Қазақстанның түкпір-түкпірінен 10 мыңдай ән-күй нұсқаларын жинаған. Қазақтың кәсіпқой халық композиторларының өмір дерегін жинастырып, шығармаларын нотаға түсіріп, одан соң көнігі әнші-күйшілерге үйрету арқылы халықтың рухани игілігіне айналдыруда теңдессіз еңбекқорлық пен іскерліктің үлгісін Ахмет Қуанұлының өзі көрсетіп отырды. Жасынан музыка өнеріне бейімділігін байқатып, [[домбыра]], [[скрипка]] аспатарында ойнауды меңгереді. Жас кезінде ауылдасы Талым күйшіден, ауыл мұғалімі Қ. Ашғалиевтен, әкесі Қуаннан, ағасы Құдайбергеннен тәлім алып, музыка өнеріне ден қояды. Темірде [[орыс]] халық аспаптар әуесқойлары оркестріне жетекшілік ететін (П. Черняктан сольфеджио, скрипка, музыка теориясы бойынша) сабақ алады. Жұбановтың қазақ халқының ән-күй шығармаларының табиғаты мен ерекшелігі, ұлы күйшілер [[Құрманғазы]], Дәулеткерей, Сейтек, [[Тәттімбет]], Қазанғап туралы монографиялық ғылыми -зерттеу еңбектері- қазақ музы касының ғылыми тарихын жасауға қосылған қомақты үлес болды. А. К. Жұбанов — қазақ халқының қазіргі заманғы кәсіби музыкасының негізін қалаған аға буын композиторлардың бірі. Ол халық күйлерін оркестрге лайықтап, нотаға түсірді және қазақ музыкасын күрделі аспаптық симфониялық шығармалармен байытты. Олар «Тәжік биі», «Қазақ билері», «Төлеген Тоқтаров», «Ария», «Вокалдық сюитасы», «[[Абай]] сюитасы», тағы басқалар. ''А.Жұбановтың қазақ музыка тарихына сіңірген еңбегі ұшан - теңіз''. Композитор ретінде қазақтың музыкалық мәдениетіне өзіндік мелодиялық өрнек қосқан ондаған ән мен күйдің, [[Романс|романстар]] мен хорлардың, аспаптық симфониялық және вокальдық шығармалардың авторы. А. Жұбановтың композиторлық шығармаларының көрнектілері Л. Хамидимен бірлесіп жазған «Абай» (1944) және «Төлеген Тоқтаров» (1947) опералары, қызы Ғ. Жұбанова аяқтаған «Құрманғазы» (1970) операсы<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref>. А.Қ. Жұбановтың ғалым, педагог, композитор, орындаушы және ұйымдастырушы ретінде қазақтың музыкалық мәдениетіне сіңірген еңбегі ұлттың мәдени рухани шежіресіндегі ең көрнекті белестердің бірі болып қалады. == Марапаттары == А. К. Жұбанов қазақтың ұлттық өнерін дамытуға қосқан үлесі үшін Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атағына ие болған. Ленин орденімен, және тағы басқа ордендермен, медальдармен марапатталған. Ахмет Қуанұлы Жұбанов – қазақтың ұлттық өнерін дамытуда ерекше орны бар тұлға. Ол өз шығармашылығында қазақ музыкасы мен өнерін насихаттап, оған жаңаша сипат берді. Оның еңбектері ұлттық мәдениетті сақтап, дамытуға бағытталды. Ахмет Жұбанов көптеген шығармалар мен зерттеулер жазған, оның ішінде қазақ халқының музыкалық мұрасын зерттеуге арналған ғылыми жұмыстар ерекше бағаланады. Ол «Қазақтың халық музыкалық шығармалары» мен «Қазақ музыкасының тарихы» сияқты маңызды еңбектердің авторы. Оның еңбектерінде қазақтың халықтық музыкалық шығармашылығының теориялық негіздері, музыка өнерінің даму кезеңдері кеңінен қарастырылады. Ахмет Қуанұлы Жұбанов Қазақстанның мәдени өмірінде зор рөл атқарған тұлға ретінде өз еліне үлкен қызмет көрсетті. Оның ғылыми, педагогикалық және өнер саласындағы еңбектері жоғары бағаланып, бірнеше мәрте марапатталған. Ол Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды, бұл оның ұлттық өнерді дамытудағы үлесін жоғары бағалаудың бір көрінісі. Сонымен қатар, Ахмет Жұбанов Ленин орденімен және басқа да көптеген ордендермен, медальдармен марапатталды. Осылайша, оның еңбектері мен шығармашылық жолы Қазақстан мәдениетінің дамуында маңызды кезеңдердің бірі болып табылады. Ахмет Қуанұлы Жұбановтың марапаттары мен атақтары оның өмірінің әр түрлі кезеңдерінде алынған. Нақты қай жылы қай қалада алғаны туралы толық мәліметтер негізінен ресми деректерде сақталған, бірақ кейбірі жалпы түрде беріледі. Олар төмендегідей: # '''Қазақстан Мемлекеттік сыйлығы''': Ахмет Жұбанов 1959 жылы қазақтың ұлттық музыкасын дамытудағы еңбегі үшін Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды. Бұл марапат Алматы қаласында берілді. # '''Ленин ордені''': Ленин ордені оған 1946 жылы Қазақ ССР халық әртісі атағын алған кезде берілді. Ол уақыттағы марапаттар Мәскеуде рәсімделген болуы мүмкін, бірақ ол туралы нақты ақпарат жоқ. # '''Қазақ ССР-нің еңбек сіңірген қайраткері''': 1944 жылы Ахмет Жұбанов Қазақстандағы музыкалық және педагогикалық қызметтері үшін бұл атаққа ие болды. Жалпы, Ахмет Жұбановтың еңбектері мен шығармашылық жолы көпшілікке танылған және әлі күнге дейін жоғары бағаланып келеді. == Естелік == Алматы қаласының көшелерінің біріне, Республикалық музыкалық мектеп-интернатқа Жұбанов есімі берілген. Ақтөбедегі музыка колледжі, көшелер А. К. Жұбанов есімінде. Өзі ұзақ жыл тұрған үйдің қабырғасында ескерткіш тақта орнатылған. [[2006 жыл]]ы Ахмет Жұбановтың 100 жылдық мерейтойына орай Ғ. Жұбанова атындағы облыстық Филармония ғимаратының алдында композиторға арнап үлкен ескерткіш орнатылмақ. Ескерткіш авторлары — [[Ескен Аманжолұлы Сіргебаев]] пен [[Бақытжан Әлімбайұлы Әбішев]], архитектор — Женсен Айнабеков. Қоладан жасалған ескерткішті гранит плиткасымен қапталған тұғырға орнатады.<ref>[[Тарихи тұлғалар]]. Танымдық - көпшілік басылым. [[Мектеп]] жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – [[Алматы]]. “[[Алматыкітап баспасы]]”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref><ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 ISBN 9965-607-02-8</ref> ===Ахмет Жұбанов туралы фильм=== [[2006]]&nbsp;— [[Ахмет Жұбанов(фильм)|«Ахмет Жұбанов»]] режиссері: [[Қалила Наматұлы Омаров|Қ.Умаров]]. Жанр: [[Деректі Кино|“Деректі фильм”]] Өндіріс: [[Қазақфильм|“Қазақфильм”]] [[Шәкен Кенжетайұлы Айманов|Шәкен Айманов]] атындағы Ахмет Жұбанов туралы фильм '''"Ахмет Жұбанов"''' 1983 жылы түсірілді. Бұл фильм қазақтың белгілі композиторы және музыка зерттеушісі Ахмет Жұбановтың өмірі мен шығармашылығына арналған. Фильмнің негізгі мақсаты Ахмет Жұбановтың қазақ музыкасы мен мәдениетіне қосқан зор үлесін көрсету болды. '''Фильмнің түсірілуі:''' * '''Режиссері''': Кенен Әзірбаев. * '''Сценарий авторы''': Сейіт Қасымбеков. * '''Оператор''': Марат Қожахметов. '''Негізгі тақырыбы:''' Фильм Ахмет Жұбановтың өмірінің негізгі кезеңдерін, оның қазақ музыкасын зерттеп, дамытудағы еңбегін, педагогикалық қызметін, ұлттық өнерді сақтап, насихаттаудағы рөлін баяндайды. Сонымен қатар, фильмде композитордың халық музыкасына деген терең сүйіспеншілігі, ғылымға қосқан үлесі, сондай-ақ оның қоғамдағы орны мен рухани мұрасы көрсетіледі. '''Фильмнің мазмұны:''' Фильм Ахмет Жұбановтың балалық шағынан бастап, ол Қазақ ССР Ғылым академиясының музыкатану институтын ұйымдастыруға дейінгі өмір жолын қамтиды. Сонымен қатар, қазақтың ұлттық музыкасын жинау, зерттеу және оны сақтау бағытындағы күресі мен еңбек жолы да фильмнің негізгі тақырыптары арасында. Ахмет Жұбановтың педагогикалық қызметі мен қазақ халқының музыкалық мұрасын зерттеу бағытындағы еңбектері көпшілікке таныстырылған. '''Актерлер:''' * Ахмет Жұбановтың рөлін актер '''Роза Рымбаева''' ойнады. Ол фильмде композитордың рухани бейнесін, халық алдындағы тұлғасын көрсеткен. Фильм қазақ халқының мәдениетін, әсіресе музыка саласын, насихаттауға, Ахмет Жұбановтың қазақтың ұлттық өнеріне қосқан зор үлесін атап көрсетуге бағытталған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан музыкатанушылары]] [[Санат:Қазақстан сазгерлері]] [[Санат:Қазақстан дирижерлері]] {{Bio-stub}} ahc0ykgiwdsqkwhhccvaq382ynwzc57 0 49611 3409227 3386702 2024-12-12T05:44:19Z Nurzhanar 163641 1936 ж. Алғашқа білім жолын Алматыдағы №12 қазақ орта мектебінен бастайды. 1938 - 1943 ж. ауылға көшіп келіп, «Қызылжар» жеті жылдық мектебінде оқуын жалғастырып, мектебіндегі оқуын өте жақсы бітіреді. 1944 - 1946 ж. Ақтөбе қаласындағы Н.Байғанин атындағы 2 жылдық муғалімдер институтынын даярлық курсын аяқтап, осы институттын қазақ тілі мен әдебиеті белімшесіне қабылданады. 3409227 wikitext text/x-wiki {{мағына|Жұбанов}} {{Ғалым |Есімі = Есет Құдайбергенұлы Жұбанов |Шынайы есімі = |Суреті = |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Туған күні = 22.11.1929 |Туған жері = {{туғанжері|Ақтөбе|Ақтөбеде}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = [[Сурет:Flag of the Soviet Union (1936 – 1955).svg|25px]] [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] <br /> {{байрақ|Қазақ КСР}}→ <br /> {{Мемлекет туы|Қазақстан}} |Ғылыми аясы = [[филология]] |Жұмыс орны = |Ғылыми дәрежесі = филология ғылымдарының докторы (1997), [[профессор]] (1996) |Ғылыми атағы = |Альма-матер = |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = |Несімен белгілі = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Қолтаңба ені = |Сайты = |Commons = }} '''Есет Құдайбергенұлы Жұбанов''' ([[22 қараша]] [[1929 жыл]]ы туған, [[Ақтөбе]] қаласы) – ғалым, [[филология]] ғылымдарының докторы (1997), [[профессор]] (1996). Әкесі - [[Құдайберген Қуанұлы Жұбанов|Құдайберген Жұбанов]]. [[Әлімұлы]] тайпасының [[Шекті]] руынан шыққан<ref>{{cite web|author=Жауапты редакторлар:Филол.ғ.д., профессор А.Қ.Жұбанов, Филол.ғ.к., доцент С.Құлманов|title=ҰЛЫДАЛА ТҰЛҒАЛАРЫ: ҚҰДАЙБЕРГЕН ЖҰБАНОВ|url=https://termincom.kz/assets/pdf/fccc01431d3e67547942d7aa722f633c.pdf|website=termincom.kz|publisher=А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты|date=2013|accessdate=2020-05-28|lang=kk}}</ref>. 1936 ж. Алғашқы білім жолын Алматыдағы №12 қазақ орта мектебінен бастайды.<ref>Жұбанов Е. Эпос тілінін өрнектері / Е. Жұбанов. Алматы: Ғылым, 1978. - 184 б</ref> 1938-1943 ж. ауылға көшіп келіп, «Қызылжар» жеті жылдық мектебінде оқуын жалғастырып, мектебіндегі оқуын өте жақсыға бітіреді. 1944-1946ж. Ақтөбе қаласындағы Н.Байғанин атындағы 2 жылдық мұғалімдер институттыңың дарялық курсын аяқтап, осы институттың қазақ тілі мен әдебиеті бөлімшесіне қабылданды. ҚазПИ-ді (қазіргі [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|ҚазҰПУ]]) бітірген (1951). 1951 –57 жылдары [[Петропавл]] педагог училищесінің оқытушысы, [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ның мұғалімдер білімін жетілдіру институтының бөлім меңгерушісі, оқу бөлімінің нұсқаушысы, “[[Қазақстан мұғалімі]]” газетінің қызметкері, 1957–1959 жылдары Тіл және әдебиет институттында ғыл. қызметкер, 1959–1961 жылдары осы институттың аспиранты, 1962–1991 жылдары кіші, аға ғылым қызметкер болған. 1991 жылдан [[Ақтөбе өңірлік университеті|Ақтөбе мемлекеттік университеті]]нде доцент, [[жұбановтану]] лабораториясының меңгерушісі қызметін атқарады. Негізгі ғылыми-зерттеу жұмыстары қазақ эпостарының тілін, әдеби тіл тарихын талдауға арналған. ==Шығармалар== * Литературно-лингвистические особенности “Козы-Корпеш – Баян-Сулу”. А., 1967; * Эпос тілінің өрнектері. А., 1978; * “Қозы Көрпеш – Баян сұлу” эпосының текстологиясы, А., 1994; * Қазақтың ауызекі көркем тілі. А., 1996; * Халық әдеби тілін зерттеудің лингвистикалық аспектілері. А., 1997.<ref>Қазақ энциклопедиясы, 4 том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Қазақстан филологтары]] [[Санат:Профессорлар]] {{stub}} 2o732hq78js6rb13yogz7kdn2fiugl6 0 49782 3409057 3312340 2024-12-11T12:56:45Z Aliya Amankeldi 164422 3409057 wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі = Рәбиға Ғалиқызы Сыздықова |Шынайы есімі = |Суреті = Сыздық.tif |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Туған күні = 17.08.1924 |Туған жері = Ақтөбе облысы, Ойыл қалашығы |Қайтыс болған күні = 04.07.2020 |Қайтыс болған жері = Алматы |Азаматтығы = Қазақстан |Ғылыми аясы = лингвистика |Жұмыс орны = А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты |Ғылыми дәрежесі = филология ғылымдарының докторы |Ғылыми атағы = Академик, профессор |Альма-матер = әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = |Несімен белгілі = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Қолтаңба ені = |Сайты = |Уикиқайнар = }} '''Рәбиға Сәтіғалиқызы Сыздық''' ([[1924 жыл]]ғы 17 тамызда [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылында туған – [[2020 жыл]]ғы [[4 шілде]]де [[Алматы]] қаласында қайтыс болған) – филология ғылымдарының докторы (1972), [[профессор]] (1989). [[Қазақстан Республикасы]] [[ҰҒА|Ұлттық ғылым академиясының]] академигі (2003), [[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері|Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген ғылым қайраткері]] (1989), [[Сәтіғали Құтқожин]] мен Айғанымның қызы. ==Өмірбаяны== {| class="wikitable" |- ! Жыл !! Оқиға |- | [[1940]] жылы || [[Ақтөбе]]дегі (Темір қаласы) педагогикалық училищені бітірген |- | [[1947]] жылы || Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтын (қазіргі Қазақ ұлттық педагогикалық университеті) бітірген |- | [[1951]] жылы || Абай атындағы Қазақ педагогикалық институттың аспирантурасын бітірген |- | [[1940]] – [[1994]] жылы || мектепте мұғалім, педучилищеде оқытушы, “Мектеп” (қазіргі “Рауан”) [[баспа]]сында [[редактор]], редакция меңгерушісі |- | [[1961]] – [[1967]] жылы || А.Байтұрсынұлы атындағы [[Тіл Білімі Институты|Тіл білімі институтында]] қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы бөлімнің меңгерушісі |- | [[1980]] – [[1994]] жылы || А.Байтұрсынұлы атындағы [[Тіл Білімі Институты|Тіл білімі институтында]] тіл мәдениеті бөлімнің меңгерушісі |- | [[1994]] жылдан || құрметті демалыста |} == Зерттеулер == Сыздық Рәбиға "Абай қара сөздерінің негізгі морфологиялық ерекшеліктері" (1959) тақырыбында кандидаттық, Сыздық Рәбиға “Абай шығармаларының тілі” (1972) тақырыбында докторлық [[диссертация]] қорғаған. Ғылыми-зерттеу еңбектері қазақ әдеби тілінің тарихы, Абайдың поэтикалық тілі, қазақ тілінің поэтикасы, XV – XIX ғасырлардағы [[ақын]]-[[жырау]]лар тілі, ортағасырлық жазба [[ескерткіш]]тер тілінің тарихы мен лексика-грамматикалық құрылымы, текстологиясы, тарихи лексика, лингвостилистика, тіл мәдениеті, орфография, жазу теориясы, ахметтану, лингводидактика салаларына арналған. == Марапаттар == “Қазақ әдеби тілінің тарихы” [[монография]]сы үшін Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығы ([[1995]]), Абайдың шығармалық мұрасын зерттеген еңбектер топтамасы үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығын ([[1996]]) алған. “Құрмет белгісі” ([[1971]]), “[[Парасат ордені|Парасат]]” ([[2004]]) ордендерімен, бірнеше [[медаль]]дармен марапатталған. == Шығармалары == * Қазақ тілі орфографиясы мен пунктуациясы жайында анықтағыш, А., 1959, 1996; * Сөздер сөйлейді, А., 1980, 1994, 2004; * Сөз сазы, А., 1983; * А.Байтұрсынов, А., 1990; * Қазақ әдеби тілінің тарихы, А., 1993, 2004; * Абайдың сөз өрнегі, А., 1995, 2004; * Сөз құдіреті, А., 1997; * Қазақ тілінің анықтағышы, Аст., 2000; * Тілдік норма және оның қалыптасуы, Аст., 2001; * Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі, А., 2004; * Қ.А. Иасауи “Хикметтерінің” тілі, А., 2004.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://mtdi.kz/til-bilimi/soz-tarixy/1681-gylymda-jurgen-kazak-aielinin-jugi-oye-auyr Рабиға Сыздық: Ғылымда жүрген қазақ әйелінің жүгі өте ауыр] [[Санат:17 тамызда туғандар]] [[Санат:Ойыл ауданында туғандар]] [[Санат:Қазақстан филологтары]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Филология ғылымдарының докторлары]] [[Санат:Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы академиктері]] [[Санат:Профессорлар]] [[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан мемлекеттік сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Құрмет Белгісі орденінің иегерлері]] [[Санат:Парасат орденінің иегерлері]] 8nrp8v92qikrxam9nndziqciirpwjtm 3409063 3409057 2024-12-11T13:06:12Z Aliya Amankeldi 164422 3409063 wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі = Рәбиға Ғалиқызы Сыздықова |Шынайы есімі = |Суреті = Сыздық.tif |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Туған күні = 17.08.1924 |Туған жері = Ақтөбе облысы, Ойыл қалашығы |Қайтыс болған күні = 04.07.2020 |Қайтыс болған жері = Алматы |Азаматтығы = Қазақстан |Ғылыми аясы = лингвистика |Жұмыс орны = А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты |Ғылыми дәрежесі = филология ғылымдарының докторы |Ғылыми атағы = Академик, профессор |Альма-матер = әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = |Несімен белгілі = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Қолтаңба ені = |Сайты = |Уикиқайнар = }} '''Рәбиға Сәтіғалиқызы Сыздық''' ([[1924 жыл]]ғы 17 тамызда [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылында туған – [[2020 жыл]]ғы [[4 шілде]]де [[Алматы]] қаласында қайтыс болған) – филология ғылымдарының докторы (1972), [[профессор]] (1989). [[Қазақстан Республикасы]] [[ҰҒА|Ұлттық ғылым академиясының]] академигі (2003), [[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері|Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген ғылым қайраткері]] (1989), [[Сәтіғали Құтқожин]] мен Айғанымның қызы. ==Өмірбаяны== {| class="wikitable" |- ! Жыл !! Оқиға |- | [[1940]] жылы || [[Ақтөбе]]дегі (Темір қаласы) педагогикалық училищені бітірген |- | [[1947]] жылы || Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтын (қазіргі Қазақ ұлттық педагогикалық университеті) бітірген |- | [[1951]] жылы || Абай атындағы Қазақ педагогикалық институттың аспирантурасын бітірген |- | [[1940]] – [[1994]] жылы || мектепте мұғалім, педучилищеде оқытушы, “Мектеп” (қазіргі “Рауан”) [[баспа]]сында [[редактор]], редакция меңгерушісі |- | [[1961]] – [[1967]] жылы || А.Байтұрсынұлы атындағы [[Тіл Білімі Институты|Тіл білімі институтында]] қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы бөлімнің меңгерушісі |- | [[1980]] – [[1994]] жылы || А.Байтұрсынұлы атындағы [[Тіл Білімі Институты|Тіл білімі институтында]] тіл мәдениеті бөлімнің меңгерушісі |- | [[1994]] жылдан || құрметті демалыста |} == Зерттеулер == Сыздық Рәбиға "Абай қара сөздерінің негізгі морфологиялық ерекшеліктері" (1959) тақырыбында кандидаттық, Сыздық Рәбиға “Абай шығармаларының тілі” (1972) тақырыбында докторлық [[диссертация]] қорғаған. Қазақ әдеби тілінің нормаларын қалыптастыруға арналған “Тілдік норма және стиль” (1984) еңбегі – қазақ тіл мәдениетінің негізін қалаушы зерттеушілердің бірі. <ref group="Сыздық Р. Тілдік норма және стиль. – Алматы: Ғылым, 1984.">Қазақ әдеби тілінің нормаларын қалыптастыруға арналған “Тілдік норма және стиль” (1984) еңбегі – қазақ тіл мәдениетінің негізін қалаушы зерттеушілердің бірі.</ref> Ғылыми-зерттеу еңбектері қазақ әдеби тілінің тарихы, Абайдың поэтикалық тілі, қазақ тілінің поэтикасы, XV – XIX ғасырлардағы [[ақын]]-[[жырау]]лар тілі, ортағасырлық жазба [[ескерткіш]]тер тілінің тарихы мен лексика-грамматикалық құрылымы, текстологиясы, тарихи лексика, лингвостилистика, тіл мәдениеті, орфография, жазу теориясы, ахметтану, лингводидактика салаларында 100-ден астам магистрлік және кандидаттық диссертациялар қорғаған. == Марапаттар == “Қазақ әдеби тілінің тарихы” [[монография]]сы үшін Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығы ([[1995]]), Абайдың шығармалық мұрасын зерттеген еңбектер топтамасы үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығын ([[1996]]) алған. “Құрмет белгісі” ([[1971]]), “[[Парасат ордені|Парасат]]” ([[2004]]) ордендерімен, бірнеше [[медаль]]дармен марапатталған. == Шығармалары == * Қазақ тілі орфографиясы мен пунктуациясы жайында анықтағыш, А., 1959, 1996; * Сөздер сөйлейді, А., 1980, 1994, 2004; * Сөз сазы, А., 1983; * А.Байтұрсынов, А., 1990; * Қазақ әдеби тілінің тарихы, А., 1993, 2004; * Абайдың сөз өрнегі, А., 1995, 2004; * Сөз құдіреті, А., 1997; * Қазақ тілінің анықтағышы, Аст., 2000; * Тілдік норма және оның қалыптасуы, Аст., 2001; * Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі, А., 2004; * Қ.А. Иасауи “Хикметтерінің” тілі, А., 2004.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://mtdi.kz/til-bilimi/soz-tarixy/1681-gylymda-jurgen-kazak-aielinin-jugi-oye-auyr Рабиға Сыздық: Ғылымда жүрген қазақ әйелінің жүгі өте ауыр] [[Санат:17 тамызда туғандар]] [[Санат:Ойыл ауданында туғандар]] [[Санат:Қазақстан филологтары]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Филология ғылымдарының докторлары]] [[Санат:Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы академиктері]] [[Санат:Профессорлар]] [[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан мемлекеттік сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Құрмет Белгісі орденінің иегерлері]] [[Санат:Парасат орденінің иегерлері]] 20b40wn6ie90os2xhv77uoipctfresx 3409064 3409063 2024-12-11T13:07:28Z Aliya Amankeldi 164422 3409064 wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі = Рәбиға Ғалиқызы Сыздықова |Шынайы есімі = |Суреті = Сыздық.tif |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Туған күні = 17.08.1924 |Туған жері = Ақтөбе облысы, Ойыл қалашығы |Қайтыс болған күні = 04.07.2020 |Қайтыс болған жері = Алматы |Азаматтығы = Қазақстан |Ғылыми аясы = лингвистика |Жұмыс орны = А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты |Ғылыми дәрежесі = филология ғылымдарының докторы |Ғылыми атағы = Академик, профессор |Альма-матер = әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = |Несімен белгілі = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Қолтаңба ені = |Сайты = |Уикиқайнар = }} '''Рәбиға Сәтіғалиқызы Сыздық''' ([[1924 жыл]]ғы 17 тамызда [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылында туған – [[2020 жыл]]ғы [[4 шілде]]де [[Алматы]] қаласында қайтыс болған) – филология ғылымдарының докторы (1972), [[профессор]] (1989). [[Қазақстан Республикасы]] [[ҰҒА|Ұлттық ғылым академиясының]] академигі (2003), [[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері|Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген ғылым қайраткері]] (1989), [[Сәтіғали Құтқожин]] мен Айғанымның қызы. ==Өмірбаяны== {| class="wikitable" |- ! Жыл !! Оқиға |- | [[1940]] жылы || [[Ақтөбе]]дегі (Темір қаласы) педагогикалық училищені бітірген |- | [[1947]] жылы || Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтын (қазіргі Қазақ ұлттық педагогикалық университеті) бітірген |- | [[1951]] жылы || Абай атындағы Қазақ педагогикалық институттың аспирантурасын бітірген |- | [[1940]] – [[1994]] жылы || мектепте мұғалім, педучилищеде оқытушы, “Мектеп” (қазіргі “Рауан”) [[баспа]]сында [[редактор]], редакция меңгерушісі |- | [[1961]] – [[1967]] жылы || А.Байтұрсынұлы атындағы [[Тіл Білімі Институты|Тіл білімі институтында]] қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы бөлімнің меңгерушісі |- | [[1980]] – [[1994]] жылы || А.Байтұрсынұлы атындағы [[Тіл Білімі Институты|Тіл білімі институтында]] тіл мәдениеті бөлімнің меңгерушісі |- | [[1994]] жылдан || құрметті демалыста |} == Зерттеулер == Сыздық Рәбиға "Абай қара сөздерінің негізгі морфологиялық ерекшеліктері" (1959) тақырыбында кандидаттық, Сыздық Рәбиға “Абай шығармаларының тілі” (1972) тақырыбында докторлық [[диссертация]] қорғаған. Қазақ әдеби тілінің нормаларын қалыптастыруға арналған “Тілдік норма және стиль” (1984) еңбегі – қазақ тіл мәдениетінің негізін қалаушы зерттеушілердің бірі. Ғылыми-зерттеу еңбектері қазақ әдеби тілінің тарихы, Абайдың поэтикалық тілі, қазақ тілінің поэтикасы, XV – XIX ғасырлардағы [[ақын]]-[[жырау]]лар тілі, ортағасырлық жазба [[ескерткіш]]тер тілінің тарихы мен лексика-грамматикалық құрылымы, текстологиясы, тарихи лексика, лингвостилистика, тіл мәдениеті, орфография, жазу теориясы, ахметтану, лингводидактика салаларында 100-ден астам магистрлік және кандидаттық диссертациялар қорғаған. == Марапаттар == “Қазақ әдеби тілінің тарихы” [[монография]]сы үшін Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығы ([[1995]]), Абайдың шығармалық мұрасын зерттеген еңбектер топтамасы үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығын ([[1996]]) алған. “Құрмет белгісі” ([[1971]]), “[[Парасат ордені|Парасат]]” ([[2004]]) ордендерімен, бірнеше [[медаль]]дармен марапатталған. == Шығармалары == * Қазақ тілі орфографиясы мен пунктуациясы жайында анықтағыш, А., 1959, 1996; * Сөздер сөйлейді, А., 1980, 1994, 2004; * Сөз сазы, А., 1983; * А.Байтұрсынов, А., 1990; * Қазақ әдеби тілінің тарихы, А., 1993, 2004; * Абайдың сөз өрнегі, А., 1995, 2004; * Сөз құдіреті, А., 1997; * Қазақ тілінің анықтағышы, Аст., 2000; * Тілдік норма және оның қалыптасуы, Аст., 2001; * Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі, А., 2004; * Қ.А. Иасауи “Хикметтерінің” тілі, А., 2004.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://mtdi.kz/til-bilimi/soz-tarixy/1681-gylymda-jurgen-kazak-aielinin-jugi-oye-auyr Рабиға Сыздық: Ғылымда жүрген қазақ әйелінің жүгі өте ауыр] [[Санат:17 тамызда туғандар]] [[Санат:Ойыл ауданында туғандар]] [[Санат:Қазақстан филологтары]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Филология ғылымдарының докторлары]] [[Санат:Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы академиктері]] [[Санат:Профессорлар]] [[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан мемлекеттік сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Құрмет Белгісі орденінің иегерлері]] [[Санат:Парасат орденінің иегерлері]] 95afkqrd2gyaaphzj2xukgwh5odue8d 3409067 3409064 2024-12-11T13:09:17Z Aliya Amankeldi 164422 3409067 wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі = Рәбиға Ғалиқызы Сыздықова |Шынайы есімі = |Суреті = Сыздық.tif |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Туған күні = 17.08.1924 |Туған жері = Ақтөбе облысы, Ойыл қалашығы |Қайтыс болған күні = 04.07.2020 |Қайтыс болған жері = Алматы |Азаматтығы = Қазақстан |Ғылыми аясы = лингвистика |Жұмыс орны = А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты |Ғылыми дәрежесі = филология ғылымдарының докторы |Ғылыми атағы = Академик, профессор |Альма-матер = әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = |Несімен белгілі = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Қолтаңба ені = |Сайты = |Уикиқайнар = }} '''Рәбиға Сәтіғалиқызы Сыздық''' ([[1924 жыл]]ғы 17 тамызда [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылында туған – [[2020 жыл]]ғы [[4 шілде]]де [[Алматы]] қаласында қайтыс болған) – филология ғылымдарының докторы (1972), [[профессор]] (1989). [[Қазақстан Республикасы]] [[ҰҒА|Ұлттық ғылым академиясының]] академигі (2003), [[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері|Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген ғылым қайраткері]] (1989), [[Сәтіғали Құтқожин]] мен Айғанымның қызы. ==Өмірбаяны== {| class="wikitable" |- ! Жыл !! Оқиға |- | [[1940]] жылы || [[Ақтөбе]]дегі (Темір қаласы) педагогикалық училищені бітірген |- | [[1947]] жылы || Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтын (қазіргі Қазақ ұлттық педагогикалық университеті) бітірген |- | [[1951]] жылы || Абай атындағы Қазақ педагогикалық институттың аспирантурасын бітірген |- | [[1940]] – [[1994]] жылы || мектепте мұғалім, педучилищеде оқытушы, “Мектеп” (қазіргі “Рауан”) [[баспа]]сында [[редактор]], редакция меңгерушісі |- | [[1961]] – [[1967]] жылы || А.Байтұрсынұлы атындағы [[Тіл Білімі Институты|Тіл білімі институтында]] қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы бөлімнің меңгерушісі |- | [[1980]] – [[1994]] жылы || А.Байтұрсынұлы атындағы [[Тіл Білімі Институты|Тіл білімі институтында]] тіл мәдениеті бөлімнің меңгерушісі |- | [[1994]] жылдан || құрметті демалыста |} == Зерттеулер == Сыздық Рәбиға "Абай қара сөздерінің негізгі морфологиялық ерекшеліктері" (1959) тақырыбында кандидаттық, Сыздық Рәбиға “Абай шығармаларының тілі” (1972) тақырыбында докторлық [[диссертация]] қорғаған. Қазақ әдеби тілінің нормаларын қалыптастыруға арналған “Тілдік норма және стиль” (1984) еңбегі – қазақ тіл мәдениетінің негізін қалаушы зерттеушілердің бірі. Ғылыми-зерттеу еңбектері қазақ әдеби тілінің тарихы, Абайдың поэтикалық тілі, қазақ тілінің поэтикасы, XV – XIX ғасырлардағы [[ақын]]-[[жырау]]лар тілі, ортағасырлық жазба [[ескерткіш]]тер тілінің тарихы мен лексика-грамматикалық құрылымы, текстологиясы, тарихи лексика, лингвостилистика, тіл мәдениеті, орфография, жазу теориясы, ахметтану, лингводидактика салаларында 100-ден астам магистрлік және кандидаттық диссертациялар қорғаған. == Марапаттар == “Қазақ әдеби тілінің тарихы” [[монография]]сы үшін Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығы ([[1995]]), Абайдың шығармалық мұрасын зерттеген еңбектер топтамасы үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығын ([[1996]]) алған. Түркітану саласындағы еңбектері үшін халықаралық конференцияларда бірнеше мәрте арнайы дипломдар мен сертификаттарға ие болды. “Құрмет белгісі” ([[1971]]), “[[Парасат ордені|Парасат]]” ([[2004]]) ордендерімен, бірнеше [[медаль]]дармен марапатталған. == Шығармалары == * Қазақ тілі орфографиясы мен пунктуациясы жайында анықтағыш, А., 1959, 1996; * Сөздер сөйлейді, А., 1980, 1994, 2004; * Сөз сазы, А., 1983; * А.Байтұрсынов, А., 1990; * Қазақ әдеби тілінің тарихы, А., 1993, 2004; * Абайдың сөз өрнегі, А., 1995, 2004; * Сөз құдіреті, А., 1997; * Қазақ тілінің анықтағышы, Аст., 2000; * Тілдік норма және оның қалыптасуы, Аст., 2001; * Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі, А., 2004; * Қ.А. Иасауи “Хикметтерінің” тілі, А., 2004.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://mtdi.kz/til-bilimi/soz-tarixy/1681-gylymda-jurgen-kazak-aielinin-jugi-oye-auyr Рабиға Сыздық: Ғылымда жүрген қазақ әйелінің жүгі өте ауыр] [[Санат:17 тамызда туғандар]] [[Санат:Ойыл ауданында туғандар]] [[Санат:Қазақстан филологтары]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Филология ғылымдарының докторлары]] [[Санат:Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы академиктері]] [[Санат:Профессорлар]] [[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан мемлекеттік сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Құрмет Белгісі орденінің иегерлері]] [[Санат:Парасат орденінің иегерлері]] e5b85c15oe8jncx0op0x42n7c1diyce 3409087 3409067 2024-12-11T15:22:35Z Aliya Amankeldi 164422 3409087 wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі = Рәбиға Ғалиқызы Сыздықова |Шынайы есімі = |Суреті = Сыздық.tif |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Туған күні = 17.08.1924 |Туған жері = Ақтөбе облысы, Ойыл қалашығы |Қайтыс болған күні = 04.07.2020 |Қайтыс болған жері = Алматы |Азаматтығы = Қазақстан |Ғылыми аясы = лингвистика |Жұмыс орны = А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты |Ғылыми дәрежесі = филология ғылымдарының докторы |Ғылыми атағы = Академик, профессор |Альма-матер = әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = |Несімен белгілі = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Қолтаңба ені = |Сайты = |Уикиқайнар = }} '''Рәбиға Сәтіғалиқызы Сыздық''' ([[1924 жыл]]ғы 17 тамызда [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылында туған – [[2020 жыл]]ғы [[4 шілде]]де [[Алматы]] қаласында қайтыс болған) – филология ғылымдарының докторы (1972), [[профессор]] (1989). [[Қазақстан Республикасы]] [[ҰҒА|Ұлттық ғылым академиясының]] академигі (2003), [[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері|Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген ғылым қайраткері]] (1989), [[Сәтіғали Құтқожин]] мен Айғанымның қызы. ==Өмірбаяны== {| class="wikitable" |- ! Жыл !! Оқиға |- |1924 жылы |Рәбиға Сәтіғалиқызы дүниеге келеді. |- |1937 жылы |Қуғын-сүргінге ұшыраған. |- | [[1940]] жылы || [[Ақтөбе]]дегі (Темір қаласы) педагогикалық училищені бітірген |- |1943 жылы |Педучилищені толық аяқтап, қазақ тілі мен әдебиетінен сабақ беруге жұмысқа орналасады. |- |1944 жылы |Ақтөбедегі пединститутқа оқуға түсіп, жедел тәмамдап, үздік бітіріп шығады. |- |1945 жылы |«Ұлы Отан соғысы кезінде еңбектегі ерлігі үшін» медалімен наградталады. |- |1945 жылы |Абайдың 100 жылдық мерейтойы мен дәстүрлі Тамыз конференциясына қатысуға делегат мүшесі боп аттанады. |- | [[1947]] жылы || Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтын (қазіргі Қазақ ұлттық педагогикалық университеті) бітірген |- |1950 жылы |«Халық жауының қызы» атымен ұрпақ тәрбиелеу ісінен шеттетіледі. |- | [[1951]] жылы || Абай атындағы Қазақ педагогикалық институттың аспирантурасын бітірген |- |1957 жылы |Ісмет Кеңесбаевтың шақыртуымен Ғылым Академиясына ауысып, нағыз ғалымдық жолға түседі. |- |1959 жылы |«Абай қара сөздерінің негізгі морфологиялық ерекшеліктері» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады. |- | [[1940]] – [[1994]] жылы || мектепте мұғалім, педучилищеде оқытушы, “Мектеп” (қазіргі “Рауан”) [[баспа]]сында [[редактор]], редакция меңгерушісі |- | [[1961]] – [[1967]] жылы || А.Байтұрсынұлы атындағы [[Тіл Білімі Институты|Тіл білімі институтында]] қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы бөлімнің меңгерушісі |- |1964 жылы |Қ. Жұбановқа арнап баяндама жасап, кейін «Ғалым-азамат» атты кітапша шығарады. |- |1971 жылы |«Абай шығармаларының тілі» тақырыбында докторлық диссертация қорғады. |- | [[1980]] – [[1994]] жылы || А.Байтұрсынұлы атындағы [[Тіл Білімі Институты|Тіл білімі институтында]] тіл мәдениеті бөлімнің меңгерушісі |- | [[1994]] жыл || құрметті демалыста |- |1995 жылы |Ш.Уәлиханов атындағы сыйлыққа ие болды. |} == Зерттеулер == Сыздық Рәбиға "Абай қара сөздерінің негізгі морфологиялық ерекшеліктері" (1959) тақырыбында кандидаттық, Сыздық Рәбиға “Абай шығармаларының тілі” (1972) тақырыбында докторлық [[диссертация]] қорғаған. Қазақ әдеби тілінің нормаларын қалыптастыруға арналған “Тілдік норма және стиль” (1984) еңбегі – қазақ тіл мәдениетінің негізін қалаушы зерттеушілердің бірі. Ғылыми-зерттеу еңбектері қазақ әдеби тілінің тарихы, Абайдың поэтикалық тілі, қазақ тілінің поэтикасы, XV – XIX ғасырлардағы [[ақын]]-[[жырау]]лар тілі, ортағасырлық жазба [[ескерткіш]]тер тілінің тарихы мен лексика-грамматикалық құрылымы, текстологиясы, тарихи лексика, лингвостилистика, тіл мәдениеті, орфография, жазу теориясы, ахметтану, лингводидактика салаларында 100-ден астам магистрлік және кандидаттық диссертациялар қорғаған. == Марапаттар == “Қазақ әдеби тілінің тарихы” [[монография]]сы үшін Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығы ([[1995]]), Абайдың шығармалық мұрасын зерттеген еңбектер топтамасы үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығын ([[1996]]) алған. Түркітану саласындағы еңбектері үшін халықаралық конференцияларда бірнеше мәрте арнайы дипломдар мен сертификаттарға ие болды. “Құрмет белгісі” ([[1971]]), “[[Парасат ордені|Парасат]]” ([[2004]]) ордендерімен, бірнеше [[медаль]]дармен марапатталған. == Шығармалары == * Қазақ тілі орфографиясы мен пунктуациясы жайында анықтағыш, А., 1959, 1996; * Сөздер сөйлейді, А., 1980, 1994, 2004; * Сөз сазы, А., 1983; * А.Байтұрсынов, А., 1990; * Қазақ әдеби тілінің тарихы, А., 1993, 2004; * Абайдың сөз өрнегі, А., 1995, 2004; * Сөз құдіреті, А., 1997; * Қазақ тілінің анықтағышы, Аст., 2000; * Тілдік норма және оның қалыптасуы, Аст., 2001; * Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі, А., 2004; * Қ.А. Иасауи “Хикметтерінің” тілі, А., 2004.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://mtdi.kz/til-bilimi/soz-tarixy/1681-gylymda-jurgen-kazak-aielinin-jugi-oye-auyr Рабиға Сыздық: Ғылымда жүрген қазақ әйелінің жүгі өте ауыр] [[Санат:17 тамызда туғандар]] [[Санат:Ойыл ауданында туғандар]] [[Санат:Қазақстан филологтары]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Филология ғылымдарының докторлары]] [[Санат:Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы академиктері]] [[Санат:Профессорлар]] [[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан мемлекеттік сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Құрмет Белгісі орденінің иегерлері]] [[Санат:Парасат орденінің иегерлері]] s8c57n64j1l548827976e9g76qhzxl4 0 56799 3409163 3044604 2024-12-11T19:34:24Z CommonsDelinker 165 «[[:File:النبي_صالح.png|النبي_صالح.png]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Krd|Krd]] [[commons:File:النبي_صالح.png|жойған]], себебі: No permission since 30 November 2024. 3409163 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Салық {{ҒС}}|Шынайы есімі={{lang-ar|صَالِحٌ}}|Сурет=|ені=207px|Туған күні=Белгісіз|Қайтыс болған күні=Белгісіз (158 жыл өмір сүрді)|Туған жері=Белгісіз|Қайтыс болған жері=Белгісіз ([[Мадаин-Салих|Әл-Хижр]])|Мансабы=Пайғамбар (самудтықтарға жіберілді), түйе өсірумен айналысқан}}{{Ислам}} '''Салық''' немесе '''Салих''' ({{Lang-ar|صَالِحٌ}}) — Самуд халқына [[Аллаһ|Алла]] тарапынан жіберілген, [[Құран]]да аты аталатын пайғамбар. [[Құран Кәрім]]де баяндалғандай ол халқын бір [[Алла]]ға сыйынуға, өзін оның өкілі деп тануға шақырды. Самудтықтардың азғантай тобы ғана оның айтқанына сенді. Ал пұтқа табынатын көпшілік оның үндеуіне құлақ аспай, алған беттерінен қайтпады. Өз сеніміне берік Салих пайғамбар оларды пұтқа табынудан тыйылып, [[Алла]] тағаланың барлығы мен жалғыздығын танып, [[тәуба]]ға келуге шақырудан танбады. [[Алла]] тағала Салих пайғамбарлығының дәлелі ретінде тастан буаз інген жаратады. Салихтың соңынан ерушілердің қатары көбейе түсуінен сескенген қарсы топ айғақ түйені өлтіртеді. Түйеге қастандық жасаудан алдын ала сақтандырып, үлкен жаза тарту мүмкіндігін ескерткен Салих енді үш күннен соң олардың ауыр жазаға, құдайдың қаһарына ұшырайтындықтарын айтады. Олар тәубаға келудің орнына оны келеке етіп, тіптен түнде Салих пайғамбарды өлтіруге бел буады. {{Ислам пайғамбарлары}} Кесімді үш күнде де райынан қайтпаған [[самуд]] халқы аспаннан түскен жайдан, күннің күркіреуінен ауыр апатқа ұшырайды. Тек Салих пайғамбарға ерген топ қана аман қалады. Құдайға сенбей, пайғамбарға қарсы келген қауымның тартар жазасын ескерту ретінде келген Салих пайғамбар мен [[Мұхаммед пайғамбар]] өмірі арасында ұқсастықтар бар. == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} [[Санат:Дін]] [[Санат:Ислам]] [[Санат:Тұлғалар]] [[Санат:Пайғамбарлар]] {{Islam-stub}} b499u1vybzfff6zgvzli7ha06sjpian 10 58856 3409076 3408581 2024-12-11T14:49:22Z Malik Nursultan B 111493 3409076 wikitext text/x-wiki {{Басты бет/Түйін | түйін = {{flatlist| '''[[Портал:Ағымдағы оқиғалар|Ағымдағы оқиғалар:]]''' [[Израиль−Хамас соғысы]] {{Small|([[Израиль−Хамас соғысының хронологиясы|хронологиясы]])}} • [[Ресейдің Украинаға басып кіруі]] {{Small|([[Ресейдің Украинаға басып кіру хронологиясы (2022 жылдан бастап)|хронологиясы]], [[Курск облысындағы шайқастар (2024)|Курск облысындағы шайқастар]])}} }} <!-- Ағымдағы оқиғалардың бірінің суреттемесі --> [[Сурет:Bashar al-Assad in May 2024.png|оңға|100px|Башар әл-Асад]] <!-- Нақты оқиғалар --> * [[8 желтоқсан]] — [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|Көтерілісшілердің шабуылы]] нәтижесінде [[Сирия]] президенті '''[[Башар әл-Асад]]''' (''суретте'') елден қашты. * [[3 желтоқсан]] — [[Корея Республикасы|Оңтүстік Кореяда]] бірнеше сағатқа '''[[Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024)|әскери жағдай]]''' жарияланды. * [[29 қараша]] — [[Сирия]] [[Хайят Тахрир аш-Шам|оппозицияның]] қарулы күштері [[Алеппо]] қаласын '''[[Алеппо үшін шайқас (2024)|басып алды]]'''. * [[28 қараша]] — [[Грузия]]да биліктің ресейшіл саясатына қарсы '''[[Грузиядағы парламент сайлауынан кейінгі наразылықтар (2024)|жаппай толқулар]]''' басталды. * [[26 қараша]] — Израиль мен Ливан [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|атысты тоқтату]] туралы '''[[Израиль мен Хезболланың бейбіт келісімі|бейбіт келісім]]''' жасасты. * [[24 қараша]] — Нидерландтық [[Макс Ферстаппен]] төртінші рет қатарынан [[Формула-1]] чемпионатын жеңді. * [[21 қараша]] — [[Халықаралық қылмыстық сот]] Израиль премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]]ны және Израильдің бұрынғы қорғаныс министрі [[Йоав Галант]]ты '''[[Халықаралық қылмыстық соттың Израиль тұлғаларын қамауға алу ордерлері|қамауға алу ордерін]]''' шығарды. }} <noinclude> {{doc}} </noinclude> e467acorzq30o12bwctkzckenkssv6l 3409294 3409076 2024-12-12T08:05:15Z Nurtenge 93712 3409294 wikitext text/x-wiki {{Басты бет/Түйін | түйін = {{flatlist| '''[[Портал:Ағымдағы оқиғалар|Ағымдағы оқиғалар:]]''' [[Грузиядағы парламент сайлауынан кейінгі наразылықтар (2024)|Грузиядағы наразылық шаралары]] • [[Израиль−Хамас соғысы]] {{Small|([[Израиль−Хамас соғысының хронологиясы|хронологиясы]])}} • [[Ресейдің Украинаға басып кіруі]] {{Small|([[Ресейдің Украинаға басып кіру хронологиясы (2022 жылдан бастап)|хронологиясы]], [[Курск облысындағы шайқастар (2024)|Курск облысындағы шайқастар]])}} }} <!-- Ағымдағы оқиғалардың бірінің суреттемесі --> [[Сурет:Bashar al-Assad in May 2024.png|оңға|100px|Башар әл-Асад]] <!-- Нақты оқиғалар --> * [[8 желтоқсан]] — [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|Көтерілісшілердің шабуылы]] нәтижесінде [[Сирия]] президенті '''[[Башар әл-Асад]]''' (''суретте'') елден қашты. * [[3 желтоқсан]] — [[Корея Республикасы|Оңтүстік Кореяда]] бірнеше сағатқа '''[[Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024)|әскери жағдай]]''' жарияланды. * [[29 қараша]] — [[Сирия]] [[Хайят Тахрир аш-Шам|оппозицияның]] қарулы күштері [[Алеппо]] қаласын '''[[Алеппо үшін шайқас (2024)|басып алды]]'''. * [[28 қараша]] — [[Грузия]]да биліктің ресейшіл саясатына қарсы '''[[Грузиядағы парламент сайлауынан кейінгі наразылықтар (2024)|жаппай толқулар]]''' басталды. * [[26 қараша]] — Израиль мен Ливан [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|атысты тоқтату]] туралы '''[[Израиль мен Хезболланың бейбіт келісімі|бейбіт келісім]]''' жасасты. * [[24 қараша]] — Нидерландтық [[Макс Ферстаппен]] төртінші рет қатарынан [[Формула-1]] чемпионатын жеңді. * [[21 қараша]] — [[Халықаралық қылмыстық сот]] Израиль премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]]ны және Израильдің бұрынғы қорғаныс министрі [[Йоав Галант]]ты '''[[Халықаралық қылмыстық соттың Израиль тұлғаларын қамауға алу ордерлері|қамауға алу ордерін]]''' шығарды. }} <noinclude> {{doc}} </noinclude> r7mqzwim6vqzl5mfw0m9tgo1yq7chf3 0 62067 3409089 3408631 2024-12-11T15:37:31Z Динара Абдиканова 164374 мақала жайлы анықтама жазып оның мақсатын жаздым 3409089 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Yuzhakov Big Encyclopedia 06 426.jpg|thumb|190px|Южаковтың үлкен энциклопедиясы]] '''Мақала''' ({{lang-en|article; entry, clause}}) - белгілі бір тақырыпты тереңірек зерттеп, оны ғылыми, қоғамдық немесе әдеби тұрғыдан талқылайтын жазбаша жұмыс. Мақалада автор өзінің пікірін, көзқарасын білдіріп, әр түрлі деректер мен мысалдар арқылы дәлелдер келтіреді. Мақалада нақты мәселеге қатысты талдау жасалып, оның шешімдері немесе ұсыныстар берілуі мүмкін. Мақала жазудың басты мақсаты – оқырманға белгілі бір тақырып туралы ақпарат беру немесе оны тереңірек түсіндіру. '''Мақала''' – бұл ғылыми немесе қоғамдық мәні бар тақырыпты қарастыратын, жүйелі және логикалық құрылымға негізделген жазбаша еңбек. Ол белгілі бір мәселені зерттеуге, түсіндіруге немесе оның шешімін ұсынуға арналған. # [[Интернет|Интернет желісінде]] — [[жаңалық]]тар тобының (newsgroup) хабарламасы ; # [[Ақпарат|Мәліметтер]] объектілерін сипаттау формасы.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> #'''Мақала''' - коғамдық-әлеуметтік мәселелер туралы жазылған публицистикалық жанрдағы шығарма.<ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> #* '''Мақала''' 4 түрге бөлінеді: *# '''Бас мақала''' заманымыздың негізгі бағытын, үкіметтің алға қойған саяси, шаруашылық, мәдени міндеттерді түсіндіріп, іске бағыт береді; *# '''Проблемалық мақала''' шешуді, тексеруді, зерттеуді қажет ететін [[теория]]лық және [[практика]]лық мәселелерді көтереді; *# '''Насихаттық мақала''' [[ғылым]], [[техника]], [[өнер]] жаңалықтары заман талабына сай бүгінгі өмірдің практикалық міндеттерімен байланыстырып отырады; *# '''Публицистикалық мақала''' қоғамдық-әлеуметтік және саяси маңызы зор оқиғалар мен құбылыстарды, [[дәуір]] тынысын көтеріңкі үнмен, көркем тілмен баяндайды. ==Дереккөздер== <references/> {{Stub: Қазақ әдебиеті}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан әдебиеті]] [[Санат:Ақпараттану]] [[Санат:Компьютерлік техника]] i5lo8p0i67t6ahe9y6yec4mg2mnwt3e 0 63296 3409205 2117628 2024-12-12T05:00:13Z Safiyeva Gaukhar 164440 3409205 wikitext text/x-wiki '''Жүйелік талдау'''<ref>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы-геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Қуандықов. — А.: АРНGroup, 2000 жыл. — 328 бет.</ref> — бұл жүйелік тәсілдің негізінде жүзеге асырылатын объектілерді (бағдарламаларды, жүйелерді, құрылғыларды) талдау әдісі. Ол жүйелік құралдар арқылы атқарылатын талдауларды қамтиды және саяси, экономикалық, ғылыми, техникалық сипаттағы күрделі проблемаларды шешу үшін шешімдер дайындауға және негіздеуге пайдаланылатын әдіснамалық құралдар жиынтығы болып табылады. Жүйелік талдау жүйелі тәсілге сүйенеді және бірқатар математикалық модельдер мен қазіргі заманғы басқару әдістерін қолданады. '''Жүйелік талдау''' – бұл объектілерді жүйе ретінде зерттеуге негізделген жалпы теориялық әдіс. Бұл әдістің ерекшелігі зерттеу нысанын белгілі бір жүйе құрамында қарастыру және оның барлық байланыстарын, ішкі және сыртқы қатынастарын ескере отырып сараптау қажеттілігімен сипатталады. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Жүйелер теориясы]] [[Санат:Басқару]] [[Санат:Жүйелік талдау]] {{Stub}} rnb9y3i7spu1xt4wvux2ogcb8rc2ypt 3409218 3409205 2024-12-12T05:29:47Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Safiyeva Gaukhar|Safiyeva Gaukhar]] ([[User talk:Safiyeva Gaukhar|т]]) өңдемелерінен [[User:ArystanbekBot|ArystanbekBot]] соңғы нұсқасына қайтарды 2117628 wikitext text/x-wiki '''Жүйелік талдау'''<ref>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы-геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Қуандықов. — А.: АРНGroup, 2000 жыл. — 328 бет.</ref> — жүйелік тәсілдің негізінде орындалатын объектілерді (программаларды, жүйелерді, құрылғыларды) талдау; жүйелік құралдармен атқарылатын талдау; саяси, [[экономика]]лық, ғылыми жөне [[техника]]лық сипаттағы күрделі проблемалар бойынша шешімдерді дайындауға жөне негіздеуге пайдаланылатын әдіснамалық құралдар жиынтығы. Ол жүйелі тәсілге, сондай-ақ бірқатар [[математика]]лық мәндер мен қазіргі заманғы басқару әдістеріне де сүйенеді. Оның негізгі процедурасы нақты жағдайдың өзара байланысын бейнелейтін жалпыланған модель құру болып табылады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:Информатика және компьютерлік техника/ Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдаламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы ЖАҚ, 2002. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Екінші анықтама : '''жүйелік талдау''' - жүйелеудің жалпы теориялық әдісі. Бұл әдістің өзіне тән ерекшелігі — зерттеу нысанын белгілі бір жүйе құрамында қарап, оның бүкіл байланыстарын ескере отырып саралау қажеттілігі.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығның лауреаты А.Қ.Қүсайынов — Алматы: "Мектеп" баспасы Ж А Қ , 2003. — 248 бет. ӀSВN 5-7667-8188-1, ӀSВN 9965-16-512-2</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Жүйелер теориясы]] [[Санат:Басқару]] [[Санат:Жүйелік талдау]] {{Stub}} kth84pqbmeip7qa0x5l6t8ionhy0h9s 0 69696 3409316 3160992 2024-12-12T09:50:58Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409316 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Kazakh intelligentsia (1918).jpg|thumb|280px|Солдан оңға қарай екінші отырған — Турағұл, 1918 жыл]] '''Турағұл Ибрагимов'''<ref>Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9</ref> (''1876-1934'') - [[Абай Құнанбайұлы|Абайдың]] екінші әйелі Әйгерімнен туған баласы, ақын, аудармашы. Жасында ауыл молдасынан оқып, сауат ашқан. Кейіннен өздігінен ізденіп орысша, арабша оқып, білімін жетілдірген. *Турағұл [[1904]] жылы Күшік-тобықты еліне болыс болып сайланып, [[1905]] жылы өз арызы бойынша болыстықтан босатылған. [[1916]] жылы болыс сайлауында Шыңғыс елінің болысы Біләл Құнанбаевқа кандидат болып сайланған. *[[1917]]-[[1920|20]] жылы ол [[Семей]] өңіріндегі алаш қозғалысына белсене араласып, әр түрлі жауапты қызметтер атқарған. *Турағұл бала жасынан әкесінің қолында тәрбиеленген. Сондықтан да Абайдың әрбір өлеңі қай кезде қалай жазылғанын және кімге арналғанын жақсы білген. *[[Кәкітай Ысқақұлы Құнанбаев|Кәкітай Ысқақұлымен]] бірге [[1909]] жылы Абайдың тұңғыш өлеңдер жинағын Петербургте бастырып шығарған. *[[1927]] жылы Қазақ АССР білім комиссариатына тапсырған толық қолжазба жинақтың ғылыми құндылығы аса жоғары дерек көздері болып табылады. Турағұлдың соңғы аталған еңбегі бүгінде [[Қазақстан Республикасы]]ның мемлекетінің Орталық музейінде сақтаулы. ==Турағұл үлесі== Турағұлдың Абай мұрасын жинастырып бастыруда аса құнды мағлұматтар жазып, ақын шығармаларының текстология әуелгі түпнұсқаны қалпына келтіруде абайтану ғылымына үлесі зор. Ол [[Әуезов Мұхтар Омарханұлы|М. О. Әуезовқа]] ''«Әкем туралы»'' деген көлемді естелік жазып берген. Турағұлдың Абай туралы естеліктерінің қысқаша нұсқасы [[1933]], [[1940]] жылы Абай шығармалары жинағында, баспасөз беттерінде жарияланған. Турағұл ақын болумен қатар домбыра, скрипкада шебер ойнаған. Оның қызы, әнші Мәкен әкесінен үйренген Абайдың 17 әнін нотаға жаздырған. Ол [[Горький|А.М.Горькийдің]] ''«Челкаш»'' әңгімесін тұңғыш рет қазақ тіліне аударып (''«Таң»'' журналы, 1924, №3,4)бастырған. А. Неверовтың ''«Мен өмірге жерікпін»'' (''Москва, 1927''), [[Джек Лондон]]ның ''«Балалық туралы ертегі»'' ([[1927]]) және ''«Балалы әйел не білу керек»'' (''Москва, 1927'') деген ғылыми- медициналық кітапшаны аударып, бастырып шығарған. *Турағұлдың өз ағасы Әбдірахманға арнаған тағы басқа өлеңдері Абайдың мемлекіттік қорық-музейі қорында сақтаулы. ==Дереккөздер== <references/> == Сілтемелер == * [https://adebiportal.kz/kz/authors/view/3781 Тұрағұл Абайұлы] «[[Әдебиет порталы]]» сайтында * [https://abaialemi.kz/kz/post/view?id=1412 Ә.Ахмет: Тұрағұл Абайұлы — қазақ тілін зерлеген тұлға] * [https://shymkala.kz/index.php/world/item/6775-s-jegi-shymkentte-zhat-an-t-ra-l-abaj-ly-turaly-ne-bilemiz Сүйегі Шымкентте жатқан Тұрағұл Абайұлы туралы не білеміз?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210617235301/https://shymkala.kz/index.php/world/item/6775-s-jegi-shymkentte-zhat-an-t-ra-l-abaj-ly-turaly-ne-bilemiz |date=2021-06-17 }} {{wikify}} [[Санат:Тұлғалар]] [[Санат:Абайтану]] drcya0yp8w2anmc5q50bmw6do1beq8u 0 70770 3409157 3191729 2024-12-11T18:54:22Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Prophet_Nuh_Name.png|Prophet_Nuh_Name.png]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Krd|Krd]] [[commons:File:Prophet_Nuh_Name.png|жойған]], себебі: No permission since 30 November 2024. 3409157 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Нұх {{ҒС}}|Шынайы есімі={{Lang-ar|نوح}}|Сурет=|ені=207px|Туған күні=Белгісіз|Қайтыс болған күні=Белгісіз (950 жыл өмір сүрген)|Туған жері=[[Қосөзен (өркениет)|Қосөзен]]|Қайтыс болған жері=Белгісіз|Балалары=Сам, Хам, Йафис (Яфәс)|Әкесі=Ламек|Мансабы=Пайғамбар, балташы}} '''Нұх''' ({{Lang-ar|نوح}}) — [[Ислам]]да аса құрметтелетін пайғамбарлардың бірі. Нұх пайғамбар Аллаһның әмірімен [[пұт]]қа (Вадду, Сува, Йагусу, Йауку, Насру) табынып келген өз халқын бір Аллаһға сыйынуға шақырды. Біраз уақыттан соң адамдардың бір бөлігі оның насихатын қабылдайды. Сенбеушілер егер пайғамбар болсаң кереметіңмен бізді жазала деп қасарыса түсті. Осы оқиғаға байланысты діни аңыздар мен [[Құран|Құран Кәрімде]] Нұх пайғамбардың ақыры Құдайға жалбарынып, дінсіздерге қандай шара жасайтыны туралы медет сұрағандығы айтылды. [[Аллаһ]] Нұх пайғамбарға кеме жасап, өзіне ергендер мен жақындарын және дүниедегі тіршілік иелерінен бір-бір жұптан кемеге мінгізіп алуға бұйрық береді. Сенбеушілердің иман келтірген адамдарды аздыруынан қауіпсінген Нұх пайғамбар олардың қатаң жазалануын тілейді. Содан кейін «тандыр пештен қайнап шыққан су мен көктен саулап құйылған су» жер дүниені топан болып басады. Дінсіздер қырылып, Нұх пайғамбар кемесіндегі оның жақындары, оған сенгендер ғана аман қалады. Кемеге мінуден бас тартып, топан судан тауға барып паналамақ болған Нұх пайғамбардың бір баласы қаза болған. Кеме таудай толқын арасынан аман қалып, су қайтқан соң тау басына тоқтады. Бұл тау туралы аңыздарда [[әл-Жуди]] тауы деп айтылса, тағы бір аңыздарда [[кеме]] [[Арарат]] тауына, қазақ қисса-аңыздарында [[Қазығұрт]] тауының басына тоқтағандығы баяндалады. Нұх пайғамбар баласын апаттан құтқаруға тырысып қанша жалбарынса да, Аллаһ райдан қайтпай – діннен безген бала Нұх пайғамбар отбасынан біржолата аластатылады. [[Құран Кәрім]] аяттарында Нұх пайғамбардың ғибратты өмірінен көптеген мысалдар келтіріліп ''(3:33; 4:163; 6:84; 7:69/67; 9:70/71; 19:59; 22:43; 23:22/32; 33:7;57:26'', т.б.), «Бұл ең қасиетті әңгімелердің бірі. Біз саған соның сырын ашамыз» деген Нұх пайғамбар тарихы өз пайғамбарларына сенбей, Аллаһның қаһарына ұшыраған халықтар тарихының алғашқы буыны және ғибратты үлгісі болды, Құран Кәрім уағыздарының тарихи негізділігін дәлелдеуде жетекші қызмет атқарды. Нұх пайғамбар хикаяларында [[Мекке]]дегі қасиетті орындарға байланысты бүкіл әлемді басқан топан су [[Мекке]]дегі қасиетті жерге жайылмаған. [[Адам]] тұрғызған [[Қағба|әл-Қағба]] көкке көтеріп әкетілген деп айтылады.<ref name="test">Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы</ref>{{Ислам}} ==Нұх кесенесі галереясы== [[Сизре]]дегі Нұх пайғамбар кесенесі, [[Түркия]]{{Ислам пайғамбарлары}} <gallery> File:Noah-Mausoleum-Cizre-Turkey-August-2009-1.jpg|Көшедегі Кесенеге нұсқайтын белгі File:Noah-Mausoleum-Cizre-Turkey-August-2009-2.jpg|Кесенеге ккіру File:Noah-Mausoleum-Cizre-Turkey-August-2009-3.jpg|Мұсылман сиынушы File:Noah-Mausoleum-Cizre-Turkey-August-2009-4.jpg|Нұх пайғамбар тарихы File:Noah-Mausoleum-Cizre-Turkey-August-2009-5.jpg|alt=|Noah's coffin File:Noah-Mausoleum-Cizre-Turkey-August-2009-6.jpg|Кесене іші File:Noah-Mausoleum-Cizre-Turkey-August-2009-7.jpg|Кесене алды </gallery> ==Дереккөздер:== <references /> * Ат-Тараби, Тарих, 1, 174-182; * Тафсир, 8, 150-151, 12, 7-35, 18, 12-15, 19, 56-57, 27, 54-57, 29, 57-64; * Ал-Хамдани. Китаб ал-иклил. Тахкик М., Ал-Аква, 1. Каир, 1963; 47-55; * Ас-Салаби. Кисас, 31-35; * ал-Кисаи. Кисас, 85-150; * Умаййа б. Аби-с-салт. Диван. Тахкик ад-Хадиси. Багдад, 1975, ғ5, 86, 110, 144, 145; * [[Ибн Араби]]. Тафсир, 1, 147-150, 2, 172-174; * ал-Бадави. Тафсир, 1. 329-333, 432-437. 2, 358-360. [[Санат:Пайғамбарлар]] pvi831q1nwpqw12ndf6pmkfgicw5nmi 0 73893 3409196 3220302 2024-12-12T04:10:40Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Karakalpak_ASSR_(1934-1937).svg]]» деген «[[:File:Flag_of_Karakalpak_ASSR_(1920–1932).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3409196 wikitext text/x-wiki {{Тарихи мемлекеттер |атауы = Түркістан АКСР |өз атауы = |статусы =[[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамында болған республика (1918–1924) |әнұраны = |байрақ = Flag of Turkestan ASSR (1921-1923).svg |байрақ_сипаттамасы = Байрағы |елтаңбасы = Emblem of the Turkestan ASSR.svg |елтаңба_сипаттамасы = Елтаңбасы |карта = SovietCentralAsia1922ru.svg |size = 300px |сипаттамасы = 1922 жылғы Кеңестік Орта Азия <!-- |type_before = егер бұл параметр үлгіде кездесетін болса, онда келесіні жазу керек: «Құрушы мемлекеттер», әйтпесе, оны өшіріңіз. Онда былай шығады: «Алдыңғысы».--> |p1 = Түркістан автономиясы |flag_p1 = Flag of the Turkestan (Kokand) Autonomy.svg |image_p1 = |p2 = |flag_p2 = |image_p2 = |p3 = |flag_p3 = |image_p3 = |p4 = |flag_p4 = |image_p4 = |құрылуы = [[30 сәуір]] [[1918 жыл]] |ыдырауы = [[27 қазан]] [[1924 жыл]] <!-- |type_after = егер бұл параметр үлгіде кездесетін болса, онда келесіні жазу керек: «Ыдырағаннан кейінгі мемлекеттер…», әйтпесе, оны өшіріңіз. Онда былай шығады: «Кейінгісі».--> |s1 = Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы |flag_s1 = Flag of the Uzbek Soviet Socialist Republic (1925-1926).gif |image_s1 = |s2 = Түрікмен Кеңестік Социалистік Республикасы |flag_s2 = Flag of Turkmen SSR (1926-1937).svg |image_s2 = |s3 = Тәжік Кеңестік Социалистік Республикасы |flag_s3 = Flag of the Tajik ASSR (1929.02-1929.04).svg |image_s3 = |s4 = Қарақалпақ автономиялы облысы |flag_s4 = Flag of Karakalpak ASSR (1920–1932).svg |image_s4 = |ұраны = |астана = [[Ташкент]] |қалалары = |тілі = |валютасы = |қосымша_параметр = Кіреді |параметр_мазмұны = {{flagicon image|Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1954–1991).svg|border}} [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] |аумағы = |халқы = 5,221,963 |басқару_формасы =[[Федерация|Федерациялы]] [[Бірпартиялық жүйе|бірпартиялық]] [[Социалистік мемлекет|социалистік республика]]ның құрамындағы [[автономия]] |династиясы = |басқарушылар_титулы =Орталық Атқару Комитетінің төрағасы |басқарушы1 =[[Пётр Алексеевич Кобозев|Пётр Кобозев]] (тұңғыш) |басқарушы_жылы1 =1918 |басқарушылар_титулы2 = Халық Комиссарлары Кеңесінің төрағасы |басқарушы2 =[[Шарустам Исламов]] (соңғы) |басқарушы_жылы2 =??? – 1924 |басқарушылар_титулы3 = |басқарушы3 = |басқарушы_жылы3 = |басқарушылар_титулы4 = |басқарушы4 = |басқарушы_жылы4 = |басқарушылар_титулы5 = |басқарушы5 = |басқарушы_жылы5 = |басқарушылар_титулы6 = |басқарушы6 = |басқарушы_жылы6 = |діні = |қосымша_параметр1 = Ұлттық құрамы (1920) |параметр_мазмұны1 = [[өзбектер]] (39,3 %), [[қазақтар]] (20,8 %), [[қырғыздар]] (10,0 %), [[тәжіктер]] (7,7 %), [[түрікмендер]] (5,1 %), [[қарақалпақтар]] (1,4 %), сондай-ақ [[орыстар]], [[татарлар]] және басқалары |Кезең1 = |Уақыт1 = |Жыл1 = |Кезең2 = |Уақыт2 = |Жыл2 = |Кезең3 = |Уақыт3 = |Жыл3 = |Кезең4 = |Уақыт4 = |Жыл4 = |Кезең5 = |Уақыт5 = |Жыл5 = |Кезең6 = |Уақыт6 = |Жыл6 = |Кезең7 = |Уақыт7 = |Жыл7 = |Кезең8 = |Уақыт8 = |Жыл8 = |Кезең9 = |Уақыт9 = |Жыл9 = |Кезең10 = |Уақыт10 = |Жыл10 = |Кезең11 = |Уақыт11 = |Жыл11 = |қосымша_параметр2 = |параметр_мазмұны2 = |дейін = |д1 = |д2 = |д3 = |д4 = |д5 = |д6 = |д7 = |кейін = |к1 = |к2 = |к3 = |к4 = |к5 = |к6 = |к7 = |ескерту = }} '''Түркістан Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (басқа аттары Түркістан АКСР, Түркістан Кеңестік Республикасы (ТКР), Автономиялық Түркістан Социалистік Кеңестік Республикасы АТСКР,''' бастапқыда '''Түркістан Социалистік Федеративтік Республикасы''') — [[1918 жыл|1918]] жылғы 30 сәуірден [[1924 жыл|1924]] жылғы 27 қазанға дейін өмір сүрген [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамындағы автономиялы республика. Халық саны 5 миллионнан асқан. Астанасы — [[Ташкент]] қаласы. Басқарушы партиясы — [[Түркістан коммунистік партиясы]]. [[Башқұрт Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Башқұрт АКСР-мен]] қатар [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамындағы алғашқы автономиялы республика болып саналады. == Тарихы == [[1918 жыл]]ы Ташкентте [[20 сәуір]] мен [[1 мамыр]] аралығында болып өткен кеңестердің Бүкілтүркістандық 5-съезінде жарияланды. Онда "Түркістан Кеңестік Республикасы туралы ереже" бекітілді. Съезде: "Түркістан Кеңестік Федеративтік республикасы автономиялы түрде басқарылып, Ресей Кеңестік Федерациясының орталық үкіметін мойындайды және оның бағытын ұстанады" деп жазылды. Оған [[Каспий теңізі|Каспий]] өңірін, [[Самарқан облысы (Ресей империясы)|Самарқан]] және [[Ферғана облысы (Ресей империясы)|Ферғана]] облыстарын қамтитын Түркістан өлкесі кірді. Астанасы [[Ташкент]] қаласында болды. Мұның құрылуына Ташкентте Кеңес үкіметі орнағаннан кейінгі басталған табан тірескен қиян-кескі күрес себеп болды. Бұл Федерация өз аттас өңірдің бір бөлігінде құрылды. 1918-1920 жж. азамат соғысы кезінде Түркістан Республикасының Орталық Ресеймен байланысы болмады. [[1924 жыл]]ы [[16 қыркүйек|16 қыркүйекте]] Түркістан Орталық Атқару Комитетінің төтенше сессиясы ұлттық-мемлекеттік шекара бөлу туралы қаулы қабылдады. [[1924 жыл]]ы [[14 қазан|14 қазанда]] Бүкілресейлік ОАК-нің 2-сессиясы Түркістан Федерациясын жеке автономиялы бірліктерге бөлу туралы шешім қабылдады. 1924 жылы [[27 қазан|27 қазанда]] БОАК (ВЦИК) осы шешімге заң күшін бере отырып бекітті. 1924-1925 жылдары ұлттық мемлекеттік бөлу нәтижесінде ТАКСР аумағында [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]], [[Түрікмен Кеңестік Социалистік Республикасы|Түрікмен КСР]], Өзбек КСР құрамында [[Қарақалпақ автономиялы облысы]], Қарақалпақ автономиялы облысы мен ТАКСР-дың қазақтар мекендеген аудандары, Сырдария және Жетісу облыстары кірген [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|ҚазАКСР]] (1925 жылы сәуіріне дейін [[Қазақ (қырғыз) Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы|Қырғыз АКСР]], ал 1936 жылы [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]-ы деп аталды) құрылды.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Түркістан]] [[Санат:Өзбекстан тарихындағы мемлекеттер]] [[Санат:Түрікменстан тарихы]] [[Санат:Қырғызстан тарихындағы мемлекеттер]] [[Санат:Тәжікстан тарихындағы мемлекеттер]] [[Санат:Кеңестік Республикалар]] [[Санат:РКФСР республикалары]] {{Stub}} orgw9fg7d7ywf78z7c6g3cm8d0c8sat 0 85761 3409070 3384824 2024-12-11T13:27:00Z Dinara Gauhartas 164423 Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов (1949-1993) Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. 3409070 wikitext text/x-wiki [[File:Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' ([[1949 жыл]], [[Құлжа (қала)|Құлжа]], Шығыс Түркістан - [[1993 жыл]]) - журналист, ақын. * 1973 жылы [[Қазақ ұлттық университеті]]нің журналистика факультетін сырттай оқып бітірген. * 1968 жылдан бастап [[Алматы]] облыстық «Жетісу» * республикалық «Қазақ әдебиеті» газеттерінде * Қазақ КСР телевизия және радиохабарын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде * «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») [[газет]]інде қызмет істеген. == Шығармалары == Алғашқы [[өлең]]дері * 1969 жылы «Жас керуен» * 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың жинақтарында жарық көрген. Шығармалары: * Ақ шуақ. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977 * Көңіл көктемі. Өлеңдер. А., «Жалын», 1982 * Арманымның ақ құсы. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1985.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал.<ref>https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445</ref> Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген.<ref>өмірбаянды толықтыру мақсатында</ref> 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. '''Отбасы''' Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — Ерлан Рахымжанұлы Өтегенов Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова __________________________________________________________________________________________________________ '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' Рахимжан Тлеумбетович Утегенов – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. '''Семья''' Супруга — Алимбаева Дарига Сын — Утегенов Ерлан Рахимжанович Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} [[Санат:1993 жылы шыққан кітаптар]] [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:1949 жылы туғандар]] [[Санат:Құлжада туғандар]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] 4r6f8b79mqbvrv6pa57b01qzz81ihoi 3409071 3409070 2024-12-11T13:55:21Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Dinara Gauhartas|Dinara Gauhartas]] ([[User talk:Dinara Gauhartas|т]]) өңдемелерінен [[User:BilgishShezhireshiBot|BilgishShezhireshiBot]] соңғы нұсқасына қайтарды 3384824 wikitext text/x-wiki [[File:Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' ([[1949 жыл]], [[Құлжа (қала)|Құлжа]], Шығыс Түркістан - [[1993 жыл]]) - журналист, ақын. * 1973 жылы [[Қазақ ұлттық университеті]]нің журналистика факультетін сырттай оқып бітірген. * 1968 жылдан бастап [[Алматы]] облыстық «Жетісу» * республикалық «Қазақ әдебиеті» газеттерінде * Қазақ КСР телевизия және радиохабарын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде * «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») [[газет]]інде қызмет істеген. == Шығармалары == Алғашқы [[өлең]]дері * 1969 жылы «Жас керуен» * 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың жинақтарында жарық көрген. Шығармалары: * Ақ шуақ. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977 * Көңіл көктемі. Өлеңдер. А., «Жалын», 1982 * Арманымның ақ құсы. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1985.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} [[Санат:1993 жылы шыққан кітаптар]] [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:1949 жылы туғандар]] [[Санат:Құлжада туғандар]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] 3jwqjdsd84ld5a0faxiktvk6j1veynl 3409073 3409071 2024-12-11T14:18:59Z Dinara Gauhartas 164423 3409073 wikitext text/x-wiki [[File:Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' ([[1949 жыл]], [[Құлжа (қала)|Құлжа]], Шығыс Түркістан - [[1993 жыл]]) - журналист, ақын. * 1973 жылы [[Қазақ ұлттық университеті]]нің журналистика факультетін сырттай оқып бітірген. * 1968 жылдан бастап [[Алматы]] облыстық «Жетісу» * республикалық «Қазақ әдебиеті» газеттерінде * Қазақ КСР телевизия және радиохабарын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде * «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») [[газет]]інде қызмет істеген. == Шығармалары == Алғашқы [[өлең]]дері * 1969 жылы «Жас керуен» * 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың жинақтарында жарық көрген. Шығармалары: * Ақ шуақ. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977 * Көңіл көктемі. Өлеңдер. А., «Жалын», 1982 * Арманымның ақ құсы. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1985.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал.<ref>https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445</ref> Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген.<ref>өмірбаянды толықтыру мақсатында</ref> 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. '''Отбасы''' Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — Ерлан Рахымжанұлы Өтегенов (https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445) Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова __________________________________________________________________________________________________________ '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' Рахимжан Тлеумбетович Утегенов – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. '''Семья''' Супруга — Алимбаева Дарига Сын — Утегенов Ерлан Рахимжанович (https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445) Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} [[Санат:1993 жылы шыққан кітаптар]] [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:1949 жылы туғандар]] [[Санат:Құлжада туғандар]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] hc5x3v41jm88eykdmpl2wfbgpxz1mea 3409110 3409073 2024-12-11T16:36:56Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Dinara Gauhartas|Dinara Gauhartas]] ([[User talk:Dinara Gauhartas|т]]) өңдемелерінен [[User:Nurtenge|Nurtenge]] соңғы нұсқасына қайтарды 3384824 wikitext text/x-wiki [[File:Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' ([[1949 жыл]], [[Құлжа (қала)|Құлжа]], Шығыс Түркістан - [[1993 жыл]]) - журналист, ақын. * 1973 жылы [[Қазақ ұлттық университеті]]нің журналистика факультетін сырттай оқып бітірген. * 1968 жылдан бастап [[Алматы]] облыстық «Жетісу» * республикалық «Қазақ әдебиеті» газеттерінде * Қазақ КСР телевизия және радиохабарын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде * «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») [[газет]]інде қызмет істеген. == Шығармалары == Алғашқы [[өлең]]дері * 1969 жылы «Жас керуен» * 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың жинақтарында жарық көрген. Шығармалары: * Ақ шуақ. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977 * Көңіл көктемі. Өлеңдер. А., «Жалын», 1982 * Арманымның ақ құсы. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1985.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} [[Санат:1993 жылы шыққан кітаптар]] [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:1949 жылы туғандар]] [[Санат:Құлжада туғандар]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] 3jwqjdsd84ld5a0faxiktvk6j1veynl 3409203 3409110 2024-12-12T04:41:31Z Dinara Gauhartas 164423 Жазушы Р.Т.Өтегеновтің өмірбаянына толық мәліметтер енгізілді 3409203 wikitext text/x-wiki [[File:Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' '''(1949-1993)''' Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. '''Отбасы''' Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — Ерлан Рахымжанұлы Өтегенов (https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445) Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова ______________________________________________________________________________________________________ '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' Рахимжан Тлеумбетович Утегенов – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. '''Семья''' Супруга — Алимбаева Дарига Сын — Утегенов Ерлан Рахимжанович (https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445) Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна k3pwyu693bwxy8dta99jxiycsebdkya 3409220 3409203 2024-12-12T05:30:17Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Dinara Gauhartas|Dinara Gauhartas]] ([[User talk:Dinara Gauhartas|т]]) өңдемелерінен [[User:Nurtenge|Nurtenge]] соңғы нұсқасына қайтарды 3384824 wikitext text/x-wiki [[File:Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' ([[1949 жыл]], [[Құлжа (қала)|Құлжа]], Шығыс Түркістан - [[1993 жыл]]) - журналист, ақын. * 1973 жылы [[Қазақ ұлттық университеті]]нің журналистика факультетін сырттай оқып бітірген. * 1968 жылдан бастап [[Алматы]] облыстық «Жетісу» * республикалық «Қазақ әдебиеті» газеттерінде * Қазақ КСР телевизия және радиохабарын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде * «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») [[газет]]інде қызмет істеген. == Шығармалары == Алғашқы [[өлең]]дері * 1969 жылы «Жас керуен» * 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың жинақтарында жарық көрген. Шығармалары: * Ақ шуақ. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977 * Көңіл көктемі. Өлеңдер. А., «Жалын», 1982 * Арманымның ақ құсы. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1985.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} [[Санат:1993 жылы шыққан кітаптар]] [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:1949 жылы туғандар]] [[Санат:Құлжада туғандар]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] 3jwqjdsd84ld5a0faxiktvk6j1veynl 3409225 3409220 2024-12-12T05:40:50Z Dinara Gauhartas 164423 3409225 wikitext text/x-wiki [[File:Р.Т.Өтегеновтің суреті.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' ([[1949 жыл]], [[Құлжа (қала)|Құлжа]], Шығыс Түркістан - [[1993 жыл]]) - журналист, ақын. * 1973 жылы [[Қазақ ұлттық университеті]]нің журналистика факультетін сырттай оқып бітірген. * 1968 жылдан бастап [[Алматы]] облыстық «Жетісу» * республикалық «Қазақ әдебиеті» газеттерінде * Қазақ КСР телевизия және радиохабарын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде * «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») [[газет]]інде қызмет істеген. == Шығармалары == Алғашқы [[өлең]]дері * 1969 жылы «Жас керуен» * 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың жинақтарында жарық көрген. Шығармалары: * Ақ шуақ. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977 * Көңіл көктемі. Өлеңдер. А., «Жалын», 1982 * Арманымның ақ құсы. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1985.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} [[Санат:1993 жылы шыққан кітаптар]] [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:1949 жылы туғандар]] [[Санат:Құлжада туғандар]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] arxt3ovsxuf98yx1v8iqb5yc4350pzd 3409229 3409225 2024-12-12T05:47:58Z Dinara Gauhartas 164423 3409229 wikitext text/x-wiki [[File:Р.Т.Өтегеновтің суреті.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. Отбасы Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — Ерлан Рахымжанұлы Өтегенов Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' Рахимжан Тлеумбетович Утегенов – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. Семья Супруга — Алимбаева Дарига Сын — Утегенов Ерлан Рахимжанович Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна {{бастама}} pyn9624xvf3vrj1424ca335gtqha3hi 3409232 3409229 2024-12-12T05:48:36Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Dinara Gauhartas|Dinara Gauhartas]] ([[User talk:Dinara Gauhartas|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды 3384824 wikitext text/x-wiki [[File:Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' ([[1949 жыл]], [[Құлжа (қала)|Құлжа]], Шығыс Түркістан - [[1993 жыл]]) - журналист, ақын. * 1973 жылы [[Қазақ ұлттық университеті]]нің журналистика факультетін сырттай оқып бітірген. * 1968 жылдан бастап [[Алматы]] облыстық «Жетісу» * республикалық «Қазақ әдебиеті» газеттерінде * Қазақ КСР телевизия және радиохабарын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде * «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») [[газет]]інде қызмет істеген. == Шығармалары == Алғашқы [[өлең]]дері * 1969 жылы «Жас керуен» * 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың жинақтарында жарық көрген. Шығармалары: * Ақ шуақ. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977 * Көңіл көктемі. Өлеңдер. А., «Жалын», 1982 * Арманымның ақ құсы. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1985.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} [[Санат:1993 жылы шыққан кітаптар]] [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:1949 жылы туғандар]] [[Санат:Құлжада туғандар]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] 3jwqjdsd84ld5a0faxiktvk6j1veynl 3409235 3409232 2024-12-12T05:51:58Z Dinara Gauhartas 164423 Поменяли полностью биографию 3409235 wikitext text/x-wiki [[File:Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. '''Отбасы''' Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — Ерлан Рахымжанұлы Өтегенов Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' Рахимжан Тлеумбетович Утегенов – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. '''Семья''' Супруга — Алимбаева Дарига Сын — Утегенов Ерлан Рахимжанович Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна 88f8ohztu5fsqje8c009qf6twoyteta 3409236 3409235 2024-12-12T05:53:21Z Dinara Gauhartas 164423 3409236 wikitext text/x-wiki [[File:Р.Т.Өтегеновтің суреті.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. '''Отбасы''' Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — Ерлан Рахымжанұлы Өтегенов Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' Рахимжан Тлеумбетович Утегенов – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. '''Семья''' Супруга — Алимбаева Дарига Сын — Утегенов Ерлан Рахимжанович Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна 5v6si8ba296pygw5y6fid6ye1wmfu7z 3409240 3409236 2024-12-12T05:55:59Z Dinara Gauhartas 164423 3409240 wikitext text/x-wiki [[File:Р.Т.Өтегеновтің суреті.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов (1949-1993)''' – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. '''Отбасы''' Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — Ерлан Рахымжанұлы Өтегенов Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' Рахимжан Тлеумбетович Утегенов – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. '''Семья''' Супруга — Алимбаева Дарига Сын — Утегенов Ерлан Рахимжанович Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна dud68i2z8wmhop5zw9m1g2bbt9u7rpr 3409244 3409240 2024-12-12T06:00:21Z Dinara Gauhartas 164423 3409244 wikitext text/x-wiki [[File:Р.Т.Өтегеновтің суреті.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов (1949-1993)''' – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. '''Отбасы''' Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — <a href=»https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445»>Ерлан Рахымжанұлы Өтегенов Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' Рахимжан Тлеумбетович Утегенов – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. '''Семья''' Супруга — Алимбаева Дарига Сын — Утегенов Ерлан Рахимжанович Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна cdacqunc90fhk2d78mbkm6v5odwigwn 3409245 3409244 2024-12-12T06:00:46Z Dinara Gauhartas 164423 3409245 wikitext text/x-wiki [[File:Р.Т.Өтегеновтің суреті.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов (1949-1993)''' – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. '''Отбасы''' Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — <a href=»https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445»>Ерлан Рахымжанұлы Өтегенов</a> Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' Рахимжан Тлеумбетович Утегенов – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. '''Семья''' Супруга — Алимбаева Дарига Сын — Утегенов Ерлан Рахимжанович Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна 7k3l6ablziqtauj1ih9ht6z5b9lz9ev 3409248 3409245 2024-12-12T06:02:58Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Dinara Gauhartas|Dinara Gauhartas]] ([[User talk:Dinara Gauhartas|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды 3384824 wikitext text/x-wiki [[File:Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' ([[1949 жыл]], [[Құлжа (қала)|Құлжа]], Шығыс Түркістан - [[1993 жыл]]) - журналист, ақын. * 1973 жылы [[Қазақ ұлттық университеті]]нің журналистика факультетін сырттай оқып бітірген. * 1968 жылдан бастап [[Алматы]] облыстық «Жетісу» * республикалық «Қазақ әдебиеті» газеттерінде * Қазақ КСР телевизия және радиохабарын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде * «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») [[газет]]інде қызмет істеген. == Шығармалары == Алғашқы [[өлең]]дері * 1969 жылы «Жас керуен» * 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың жинақтарында жарық көрген. Шығармалары: * Ақ шуақ. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977 * Көңіл көктемі. Өлеңдер. А., «Жалын», 1982 * Арманымның ақ құсы. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1985.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} [[Санат:1993 жылы шыққан кітаптар]] [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:1949 жылы туғандар]] [[Санат:Құлжада туғандар]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] 3jwqjdsd84ld5a0faxiktvk6j1veynl 3409259 3409248 2024-12-12T06:32:48Z Dinara Gauhartas 164423 3409259 wikitext text/x-wiki [[File:Р.Т.Өтегеновтің суреті.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов (1949-1993)''' – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. '''Отбасы''' Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — <a href=" https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445" > Ерлан Рахымжанұлы Өтегенов</a> Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' Рахимжан Тлеумбетович Утегенов – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. '''Семья''' Супруга — Алимбаева Дарига Сын — <a href=" https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445" > Утегенов Ерлан Рахимжанович</a> Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна gfj7pp8coxkeh1tgj6x8lr7tlspw1lg 3409268 3409259 2024-12-12T06:43:58Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Dinara Gauhartas|Dinara Gauhartas]] ([[User talk:Dinara Gauhartas|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды 3384824 wikitext text/x-wiki [[File:Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' ([[1949 жыл]], [[Құлжа (қала)|Құлжа]], Шығыс Түркістан - [[1993 жыл]]) - журналист, ақын. * 1973 жылы [[Қазақ ұлттық университеті]]нің журналистика факультетін сырттай оқып бітірген. * 1968 жылдан бастап [[Алматы]] облыстық «Жетісу» * республикалық «Қазақ әдебиеті» газеттерінде * Қазақ КСР телевизия және радиохабарын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде * «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») [[газет]]інде қызмет істеген. == Шығармалары == Алғашқы [[өлең]]дері * 1969 жылы «Жас керуен» * 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың жинақтарында жарық көрген. Шығармалары: * Ақ шуақ. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977 * Көңіл көктемі. Өлеңдер. А., «Жалын», 1982 * Арманымның ақ құсы. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1985.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} [[Санат:1993 жылы шыққан кітаптар]] [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:1949 жылы туғандар]] [[Санат:Құлжада туғандар]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] 3jwqjdsd84ld5a0faxiktvk6j1veynl 3409289 3409268 2024-12-12T07:46:48Z Redaktorkz1998 164445 Зан кз-ке сілтеме қосылды. Деректер толықтырылды. 3409289 wikitext text/x-wiki [[File:Р.Т.Өтегеновтің суреті.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов (1949-1993)''' – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. '''Отбасы''' Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — [https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445 Өтегенов Ерлан Рахымжанұлы] Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' Рахимжан Тлеумбетович Утегенов – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. '''Семья''' Супруга — Алимбаева Дарига Сын — [https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445 Утегенов Ерлан Рахимжанович] Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна i3e42oyu8fcqpk98zjta6704qh4jefs 3409290 3409289 2024-12-12T07:55:14Z Redaktorkz1998 164445 Қайталанған мәліметті өңдедім 3409290 wikitext text/x-wiki [[File:Р.Т.Өтегеновтің суреті.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов (1949-1993)''' – белгілі лирик ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. Қазақ әдебиетіне қомақты олжа салған қаламгер, ондаған поэмалары мен балладалары, балаларға арналған туындыларымен танымал. Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Шелек ауылындағы Абай атындағы орта мектепті 1966 жылы бітірген. 1974 жылы Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тамамдаған. Еңбек жолын Шелек аудандық «Еңбек туы» газетінен бастаған ол, Алматы облысының «Жетісу», республикалық «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті» газеттерінде жалғастырды. Сондай-ақ, Қазақ радиосында, Қазақстан теле-радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істеген. Алғашқы өлеңдері 1969 жылы «Жас керуен», 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың антологиясында жарияланған. Ақынның көзі тірісінде жарық көрген «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989) атты кітаптарын жыр сүйер қауым жылы қабылдады. Ақынның кейіннен «Бір шоқ бүлдірген» (2004), «Сыбаға» (таңдамалы 2009), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024), «Қайта оралшы, аққуым» (2024) атты жыр кітаптары баспадан шықты.   Жаны таза, жыры мөлдір ақынның рухани қазынасы халқымен бірге өмір сүре береді. '''Отбасы''' Жұбайы —Дәриға Әлімбаева Ұлы — [https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445 Өтегенов Ерлан Рахымжанұлы] Қызы — Эльмира Рахымжанқызы Өтегенова Қызы — Гүлмира Рахымжанқызы Өтегенова '''Утегенов Рахимжан Тлеумбетович (1949-1993)''' – известный лирический поэт. Член Союза писателей Казахстана. Писатель, внесший значительный вклад в развитие казахской литературы, известен десятками поэм и баллад, произведениями для детей. В 1966 году окончил среднюю школу имени Абая села Шелек Енбекшиказахского района Алматинской области. В 1974 году окончил факультет журналистики Казахского государственного университета. Трудовую деятельность начал в Шелекской районной газете «Еңбек туы (Трудовое знамя)», продолжив работу в Алматинской областной газете «Жетысу», республиканских газетах «Қазақстан пионері» (ныне «Ұлан»), «Қазақ әдебиеті». Также работал на Казахском радио, Государственном комитете по телерадиовещанию Казахстана. Его первые стихи были опубликованы в антологии молодых поэтов «Жас керуен» в 1969 году, «Көктем тынысы» в 1975 году. Его книги «Ақ шуақ» (1977), «Көңіл көктемі» (1982), «Арманымның ақ құсы» (1985), «Көгілдір көктем» (1987), «Күтіп жүрмін көктемді» (1989), изданные при жизни поэта, были тепло восприняты любителями поэзии. После этого были изданы сборники стихов поэта: «Бір шоқ бүлдірген» (2004 г.), «Сыбаға» (избранное 2009 г.), «Ақын болып жаратылған бұл жүрек» (2024 г.), «Қайта оралшы, аққуым» (2024 г.). Духовное наследие поэта с чистой душой и хрустальной поэзией продолжает жить в  памяти народа. '''Семья''' Супруга — Алимбаева Дарига Сын — [https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36074445 Утегенов Ерлан Рахимжанович] Дочь  — Утегенова Эльмира Рахимжановна Дочь  — Утегенова Гульмира Рахимжановна jfkss3hwv4t6kri9btukx3ab892usy5 3409291 3409290 2024-12-12T07:57:35Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Redaktorkz1998|Redaktorkz1998]] ([[User talk:Redaktorkz1998|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды 3384824 wikitext text/x-wiki [[File:Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов.png|thumb]] '''Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов''' ([[1949 жыл]], [[Құлжа (қала)|Құлжа]], Шығыс Түркістан - [[1993 жыл]]) - журналист, ақын. * 1973 жылы [[Қазақ ұлттық университеті]]нің журналистика факультетін сырттай оқып бітірген. * 1968 жылдан бастап [[Алматы]] облыстық «Жетісу» * республикалық «Қазақ әдебиеті» газеттерінде * Қазақ КСР телевизия және радиохабарын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінде * «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») [[газет]]інде қызмет істеген. == Шығармалары == Алғашқы [[өлең]]дері * 1969 жылы «Жас керуен» * 1975 жылы «Көктем тынысы» атты жас ақындардың жинақтарында жарық көрген. Шығармалары: * Ақ шуақ. Өлеңдер. А., «Жалын», 1977 * Көңіл көктемі. Өлеңдер. А., «Жалын», 1982 * Арманымның ақ құсы. Өлеңдер. А., «Жазушы», 1985.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref><ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} [[Санат:1993 жылы шыққан кітаптар]] [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:1949 жылы туғандар]] [[Санат:Құлжада туғандар]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] 3jwqjdsd84ld5a0faxiktvk6j1veynl 0 90064 3409101 3290022 2024-12-11T16:17:08Z Назира Курмантаева 163563 Қосымша ақпарат енгіздім 3409101 wikitext text/x-wiki {{merge|Қызуқандылық}} '''Темперамент''' ({{ lang-la | temperamentum }} - бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның [[психика]]лық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке ерекшеліктердің: психикалық процестер мен күйлер ағысы қарқындығының жылдамдығының ырғағының - жиынтығы. Темперамент дегеніміз психикалық процестердің өтуінің динамикалық ерекшеліктерін және адам мінез-құлқын,олардың күшін,жылдамдығын,пайда болуын,тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы. <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқарған экономика ғылымдарының докторы, профессор Е. Арын — Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б. ISBN 9965-808-85-6</ref> Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің өзінде-ақ айтыла бастады. Ежелгі Грецияның белгілі ғалымы, дәрігер Гиппократтың (б. э. д, 460-356) еңбектерінде бұл жөнінде біраз пікірлер айтылған. Гиппократтың ойынша, әр түрлі темпераменттер адамдар мен жануарлардың денесінде төрт түрлі сұйық заттарға байланысты болмақ. Олар: денені жылытып тұратын қан, салқындататын шырын (слизь), кұрғататын бауырдағы сары өт және оған дымқылдық беретін қара өт (талақ). Осы төрт түрлі сұйықтың, араласуының пропорциясын грекше "красис" деп атаған. Ал латын тілінде бұл терминді темпераментум деп атап кеткен.<ref>Жарықбаев, Қ. Б. Жалпы психология. – Алматы: Білім, 2004. – 352 б.</ref> ==Темпераменттер== *[[Холерик]] *[[Флегматик]] *[[Сангвиник]] *[[Меланхолик]] '''[[Холерик]]''' Бұл темперамент өкілі тездігімен, шапшаңдығымен, ұстамсыздығымен, тым қозғалғыштығымен ерекшеленеді.Оларда психикалық процестер шапшаң өтеді.Күйгелектік сондай адамдарға тән.Ол жұмыс істеуге жақсы қарқынмен кірісіп,күші таусылғанда оны тастап кете береді.Адамдармен қарым-қатынаста тынымсыз,агрессивті,шамданғыш болып келеді.Сондықтан холерик болған жерде ұрыстар жиі болады.Холерик темпераментінің жағымды жағы - энергия,белсенділік, құштарлық,инициативтік.Жағымсыз жағы - ұстамсыздығы,қаталдық,қатаңдық,шамдану,ыза. Мысалы, кіші холерик оқушыдан талпыныс пен құштарлық ерекше көзге түседі.Тіпті партада мұғалімді тыңдап отырған холериктіанық мимика мен энергетикалық белгілер арқылы ажыратуға болады.Тақтада жауап бергенде , кіші оқушы бір аяқтан екіншісіне ауыстырып тұрады,өте жылдам жауап береді.Ондайлар тез істеуге,үлкен өзгерістерге құлшынып тұрады.Міне, мұғалім кезекшіні бор әкелуге жіберді делік, ол жиналып барғанша, холерик оқушы орнынан тұрып борға өзі жүгіріп кетеді. Бұл оқушы әр нәрсеге құштар, істі бастағанда, оны өте тез және беріліп істейді де, түрлі кедергілерден жеңіл өтеді. Ол өте ұстамсыз, өте қарапайым қиыншылықтар үшін күйіп-піседі, мұғалімдер мен ата-аналарына айқайлап сөйлейді. Бірақ ол агрессиялық күйден қайта қалпына келгенде, олай істеуге болмайтынын түсінеді, сонда да ол өзіне ештеңе істей алмайды. Оның ұстамсыздығы оған көп кедергі жасайды және ол үнемі достарымен ойын үстінде ұрсысып, мұғаліммен сабақ үстінде ұрсысады. '''[[Флегматик]]''' Бұл типтің өкілі баяу, байсалды, асықпайды. Істі ойланып, төзімділікпен істейді. Жинақылықты, қалыпты жағдайды ұнатады. Өзгерістерді ұнатпайды. Бастаған ісін аяғына дейін жеткізеді. Психикалық процесстер флегматикте баяу жүреді. Бұл баяулық оған оқу жолында кедергі келтіреді, ең кедергі келтіретін жері:тез есте сақтау, тез ойланып жауап беру. Кейде флегматиктер жамандықты есте сақтап қалады және ұзақ мерзімге. Адамдармен қарым-қатынаста флегматик бірқалыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сөйлемейді. Көңіл- күйі тұрақты. Олардың байыптылығы мен байсалдылығы өмірге деген көзқарасынан да көрінеді. Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды әрекет жасау оңай емес, ол ұрыс- керістен аулақ жүреді, оны әртүрлі қиыншылықтар тепе-теңдігінен шығармайды. Флегматикті дұрыс тәрбиелегенде іскерлікті,талапшылдықты орнатуға болады. Бірақ жағымсыз жағдайларда оларда әлсіздік, жалқаулық пайда болады. Мысалы,2-ші сынып оқушысы – флегматик, ол барлық істі баяу, байыппен, асықпай істейді. Одан сабақ сұраған кезде, ол баяу орнынан тұрып, азғана үндемей тұрады да, сабақты үйден қараған болса, бірқалыпты дауыспен сабақ айта бастайды; ал егер үйде оқымаған болса, мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап қайтармай үнсіз тұрады. Кейде ондай оқушылар мұғалімді ызаландырады, ал достары оның баяулығына күледі. Бірақ, флегматик оқушы – жақсы дос,ашық және өте ұстамды, оны ренжітіп алу немесе күлдіру өте қиын. '''[[Сангвиник]]''' Бұл тип өкілі- еті тірі, қабілетті, қозғалғыш оқушы. Ондай оқушы ақкөңіл және қызу, жеңіл мінезді, ренжігенде тез қайтып кетеді,сәтсіздігін жеңіл өткізеді. Коллектив арасында жүргенді ұнатады, басқа оқушылармен тез тіл табысады. Қысылып- қымтырылмайды, кісіге қайырымды. Сангвиниктерді оқу үрдісінде бақылаған жақсы, яғни оқу үстінде олар қасиеттерін айқын көрсетеді. Егер оқу материалы қызықты және жас ерекшелініне сай болса, онда кіші оқушы жаңа берілген материалды тез қабылдайды, жеңіл есте сақтайды. Ал егер материал қызықсыз және оны оқу үшін көп уақыт қажет болса, онда оқушы оны есте ұзақ уақытқа сақтай алмайды. Сангвиниктерді дұрыс тәрбиелегенде, оны жоғары дәрежеде жетілген бірлік және қайырымдылық сезімі оқуға деген белсенділігі ерекшелендіріп тұрады. Жағымсыз жағдайларда, жүйелілік пен бірізділік жоқ кезде, сангвиник жеңілтектік, бейбастық, шашыраңқылық байқалады. Осындайда олар кейде оқуға жауапкершіліксіз қарайды. 3-ші сыныпта оқитын сангвиник типінің өкілін алатын болсақ, олар еті тірі, белсенді болып келеді. Сабақ үстінде тынышсыз, жиі алаңдайды, сабақта достарымен көп сөйлеседі. Сыныпта өтіп жатқан барлық жағдайларға мән беріп отырады. Достарының арасында ылғм да сыйлы және оларға көптеген қызық әңгімелер айтады. Осы оқушы жаңа ортаға тез бейімделеді. Егер берілген жұмыс немесе тапсырма жеңіл болса, оқушы оны тез орындайды, ал жұмыс қиын, қытымыр, ұзақ болса, жұмысқа суып кетеді. Егер математика сабағында есеп беріле сала сол оқушы жауабын айтса, және бұл жауабы қате болса, ол арықарай шығарып, дұрыс шешуін іздемейді, келесі жұмысқа көшеді. '''[[Меланхолик]]''' Бұл темперамент өкілінде психикалық процесстер өте баяу жүреді. Қатты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, ұзақ және қатты күш түсірсе, олар жұмыс істей алмайды. Олар өте тез шаршайды. Бірақ қалыпты қоршаған ортада, мысалы,үйде ондай балалар өздерін жақсы ұстап, іс-әрекеттерді жақсы орындайды. Эмоциялары баяу туады, бірақ тереңдігімен және күштілігімен ерекшеленеді. Олар өте сезімтал, реніштерін іште сақтап, оларды көп ойлай береді, бірақ сондай қиыншылықтар бар екенін ешкімге көрсетпейді. Меланхоликтер тұйық,таныс емес адамдармен сөйлеспейді, жаңа ортада қатты қысылады. Жағымсыз жағдайларда ауруға айналған осалдық, қысылу, көңілсіздік, пессимизм пайда болады. Меланхолик кіші оқушы коллектив арасында болуды ұнатпайды. Ал егер оны дұрыс тәрбиелесе, қызығушылығы, эмоция сезімі, қабылдауы арта түседі. Мысалға мен 4-ші сынып оқушысын алайын. Ол тұйық, ұялшақ және ол ешкімге көрінгісі келмейді. Біреуден қорқып жүрген сияқты. Проблемаларды терең сезініп, көп уайымдайды. Сабақ айтып тұрған кезде қызарып кетеді, сабақты біліп тұрса да сасқалақтап жауап бере алмай қалады. Істегісі келмейтін жұмыспен айналысса, тез шаршап кетеді. Достарына көмектесуді ұнатады ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://Malimetter.kz/temperament-turleri Malimetter.kz Темперамент түрлері реферат] (қазақша) {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Психика]] [[Санат:Жантану]] 42vwpe0cs3xhgfjx9nbm1f9c8mt3vmi 3409107 3409101 2024-12-11T16:29:26Z Назира Курмантаева 163563 Қосымша ақпарат қостым 3409107 wikitext text/x-wiki {{merge|Қызуқандылық}} '''Темперамент''' ({{ lang-la | temperamentum }} - бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның [[психика]]лық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке ерекшеліктердің: психикалық процестер мен күйлер ағысы қарқындығының жылдамдығының ырғағының - жиынтығы. Темперамент дегеніміз психикалық процестердің өтуінің динамикалық ерекшеліктерін және адам мінез-құлқын,олардың күшін,жылдамдығын,пайда болуын,тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы. <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқарған экономика ғылымдарының докторы, профессор Е. Арын — Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б. ISBN 9965-808-85-6</ref> Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің өзінде-ақ айтыла бастады. Ежелгі Грецияның белгілі ғалымы, дәрігер Гиппократтың (б. э. д, 460-356) еңбектерінде бұл жөнінде біраз пікірлер айтылған. Гиппократтың ойынша, әр түрлі темпераменттер адамдар мен жануарлардың денесінде төрт түрлі сұйық заттарға байланысты болмақ. Олар: денені жылытып тұратын қан, салқындататын шырын (слизь), кұрғататын бауырдағы сары өт және оған дымқылдық беретін қара өт (талақ). Осы төрт түрлі сұйықтың, араласуының пропорциясын грекше "красис" деп атаған. Ал латын тілінде бұл терминді темпераментум деп атап кеткен. Гиппократ организмдегі сұйықтардың бірінен екіншісінің басым болуы кейбір аурулардың шығу тарихын түсіндіруге де жарайды деді, ол мидың ролін түсіне білді, оны бездердің бірі деп санады. Бұл адамның жеке ерекшеліктерін жаратылыстық ғылыми зерттеудің алғашқы қадамы еді. <ref>Жарықбаев, Қ. Б. Жалпы психология. – Алматы: Білім, 2004. – 352 б.</ref> ==Т, пераменттер== *[[Холерик]] *[[Флегматик]] *[[Сангвиник]] *[[Меланхолик]] '''[[Холерик]]''' Бұл темперамент өкілі тезұйықмен, шапшаңдығымен, ұстамсыздығымен, тым қозғалғыштығымен ерекшеленеді.Оларда психикалық процестер шапшаң өтеді.Күйгелектік сондай адамдарға тән . қа жұмыс істеуге жақсы қарқынмен кірісіп,күші таусылғанда оны тастап кете береді.Адамдармен қарым-қатынаста тынымсыз,агрессивті,шамданғыш болып келед- қаСондықтан холерик болған жерде ұрыстар жиі болады.Холерик тем- пераментінің жағымды жағы - энергия,белсенділік, құштарлық,инициативтік.Жағымсыз жағы - ұстамсыздығы,қаталдық,қатаңдық,шамдану,ыза. Мысалы, кіші холерик оқушыдан талпыныс пен құштарлық ерекше көзге түседі.Тіпті партада мұғалімді тыңдап отырған холериктіанық мимика мен энергетикалық белгілер арқылы ажыратуға болады.Тақтада жауап бергенде , кіші оқушы бір аяқтан екіншісіне ауыстырып тұрады,өте жылдам жауап береді.Ондайлар тез істеуге,үлкен өзгерістерге құлшынып тұрады.Міне, мұғалім кезекшіні бор әкелуге жіберді делік, ол жиналып барғанша, холерик оқушы орнынан тұрып борға өзі жүгіріп кетеді. Бұл оқушы әр нәрсеге құштар, істі бастағанда, оны өте тез және беріліп істейді де, түрлі кедергілерден жеңіл өтеді. Ол өте ұстамсыз, өте қарапайым қиыншылықтар үшін күйіп-піседі, мұғалімдер мен ата-аналарына айқайлап сөйлейді. Бірақ ол агрессиялық күйден қайта қалпына келгенде, олай істеуге болмайтынын түсінеді, сонда да ол өзіне ештеңе істей алмайды. Оның ұстамсыздығы оған көп кедергі жасайды және ол үнемі достарымен ойын үстінде ұрсысып, мұғаліммен сабақ үстінде ұрсысады. '''[[Флегматик]]''' Бұл типтің өкілі баяу, байсалды, асықпайды. Істі ойланып, төзімділікпен істейді. Жинақылықты, қалыпты жағдайды ұнатады. Өзгерістерді ұнатпайды. Бастаған ісін аяғына дейін жеткізеді. Психикалық процесстер флегматикте баяу жүреді. Бұл баяулық оған оқу жолында кедергі келтіреді, ең кедергі келтіретін жері:тез есте сақтау, тез ойланып жауап беру. Кейде флегматиктер жамандықты есте сақтап қалады және ұзақ мерзімге. Адамдармен қарым-қатынаста флегматик бірқалыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сөйлемейді. Көңіл- күйі тұрақты. Олардың байыптылығы мен байсалдылығы өмірге деген көзқарасынан да көрінеді. Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды әрекет жасау оңай емес, ол ұрыс- керістен аулақ жүреді, оны әртүрлі қиыншылықтар тепе-теңдігінен шығармайды. Флегматикті дұрыс тәрбиелегенде іскерлікті,талапшылдықты орнатуға болады. Бірақ жағымсыз жағдайларда оларда әлсіздік, жалқаулық пайда болады. Мысалы,2-ші сынып оқушысы – флегматик, ол барлық істі баяу, байыппен, асықпай істейді. Одан сабақ сұраған кезде, ол баяу орнынан тұрып, азғана үндемей тұрады да, сабақты үйден қараған болса, бірқалыпты дауыспен сабақ айта бастайды; ал егер үйде оқымаған болса, мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап қайтармай үнсіз тұрады. Кейде ондай оқушылар мұғалімді ызаландырады, ал достары оның баяулығына күледі. Бірақ, флегматик оқушы – жақсы дос,ашық және өте ұстамды, оны ренжітіп алу немесе күлдіру өте қиын. '''[[Сангвиник]]''' Бұл тип өкілі- еті тірі, қабілетті, қозғалғыш оқушы. Ондай оқушы ақкөңіл және қызу, жеңіл мінезді, ренжігенде тез қайтып кетеді,сәтсіздігін жеңіл өткізеді. Коллектив арасында жүргенді ұнатады, басқа оқушылармен тез тіл табысады. Қысылып- қымтырылмайды, кісіге қайырымды. Сангвиниктерді оқу үрдісінде бақылаған жақсы, яғни оқу үстінде олар қасиеттерін айқын көрсетеді. Егер оқу материалы қызықты және жас ерекшелініне сай болса, онда кіші оқушы жаңа берілген материалды тез қабылдайды, жеңіл есте сақтайды. Ал егер материал қызықсыз және оны оқу үшін көп уақыт қажет болса, онда оқушы оны есте ұзақ уақытқа сақтай алмайды. Сангвиниктерді дұрыс тәрбиелегенде, оны жоғары дәрежеде жетілген бірлік және қайырымдылық сезімі оқуға деген белсенділігі ерекшелендіріп тұрады. Жағымсыз жағдайларда, жүйелілік пен бірізділік жоқ кезде, сангвиник жеңілтектік, бейбастық, шашыраңқылық байқалады. Осындайда олар кейде оқуға жауапкершіліксіз қарайды. 3-ші сыныпта оқитын сангвиник типінің өкілін алатын болсақ, олар еті тірі, белсенді болып келеді. Сабақ үстінде тынышсыз, жиі алаңдайды, сабақта достарымен көп сөйлеседі. Сыныпта өтіп жатқан барлық жағдайларға мән беріп отырады. Достарының арасында ылғм да сыйлы және оларға көптеген қызық әңгімелер айтады. Осы оқушы жаңа ортаға тез бейімделеді. Егер берілген жұмыс немесе тапсырма жеңіл болса, оқушы оны тез орындайды, ал жұмыс қиын, қытымыр, ұзақ болса, жұмысқа суып кетеді. Егер математика сабағында есеп беріле сала сол оқушы жауабын айтса, және бұл жауабы қате болса, ол арықарай шығарып, дұрыс шешуін іздемейді, келесі жұмысқа көшеді. '''[[Меланхолик]]''' Бұл темперамент өкілінде психикалық процесстер өте баяу жүреді. Қатты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, ұзақ және қатты күш түсірсе, олар жұмыс істей алмайды. Олар өте тез шаршайды. Бірақ қалыпты қоршаған ортада, мысалы,үйде ондай балалар өздерін жақсы ұстап, іс-әрекеттерді жақсы орындайды. Эмоциялары баяу туады, бірақ тереңдігімен және күштілігімен ерекшеленеді. Олар өте сезімтал, реніштерін іште сақтап, оларды көп ойлай береді, бірақ сондай қиыншылықтар бар екенін ешкімге көрсетпейді. Меланхоликтер тұйық,таныс емес адамдармен сөйлеспейді, жаңа ортада қатты қысылады. Жағымсыз жағдайларда ауруға айналған осалдық, қысылу, көңілсіздік, пессимизм пайда болады. Меланхолик кіші оқушы коллектив арасында болуды ұнатпайды. Ал егер оны дұрыс тәрбиелесе, қызығушылығы, эмоция сезімі, қабылдауы арта түседі. Мысалға мен 4-ші сынып оқушысын алайын. Ол тұйық, ұялшақ және ол ешкімге көрінгісі келмейді. Біреуден қорқып жүрген сияқты. Проблемаларды терең сезініп, көп уайымдайды. Сабақ айтып тұрған кезде қызарып кетеді, сабақты біліп тұрса да сасқалақтап жауап бере алмай қалады. Істегісі келмейтін жұмыспен айналысса, тез шаршап кетеді. Достарына көмектесуді ұнатады ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://Malimetter.kz/temperament-turleri Malimetter.kz Темперамент түрлері реферат] (қазақша) {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Психика]] [[Санат:Жантану]] jp7l3h5gtzzudy7wy38r4nt0c2wyko9 3409109 3409107 2024-12-11T16:35:04Z Назира Курмантаева 163563 Қателерді дұрыстадым 3409109 wikitext text/x-wiki {{merge|Қызуқандылық}} '''Темперамент''' ({{ lang-la | temperamentum }} - бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның [[психика]]лық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке ерекшеліктердің: психикалық процестер мен күйлер ағысы қарқындығының жылдамдығының ырғағының - жиынтығы. Темперамент дегеніміз психикалық процестердің өтуінің динамикалық ерекшеліктерін және адам мінез-құлқын,олардың күшін,жылдамдығын,пайда болуын,тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы. <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқарған экономика ғылымдарының докторы, профессор Е. Арын — Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б. ISBN 9965-808-85-6</ref> Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің өзінде-ақ айтыла бастады. Ежелгі Грецияның белгілі ғалымы, дәрігер Гиппократтың (б. э. д, 460-356) еңбектерінде бұл жөнінде біраз пікірлер айтылған. Гиппократтың ойынша, әр түрлі темпераменттер адамдар мен жануарлардың денесінде төрт түрлі сұйық заттарға байланысты болмақ. Олар: денені жылытып тұратын қан, салқындататын шырын (слизь), кұрғататын бауырдағы сары өт және оған дымқылдық беретін қара өт (талақ). Осы төрт түрлі сұйықтың, араласуының пропорциясын грекше "красис" деп атаған. Ал латын тілінде бұл терминді темпераментум деп атап кеткен. Гиппократ организмдегі сұйықтардың бірінен екіншісінің басым болуы кейбір аурулардың шығу тарихын түсіндіруге де жарайды деді, ол мидың ролін түсіне білді, оны бездердің бірі деп санады. Бұл адамның жеке ерекшеліктерін жаратылыстық ғылыми зерттеудің алғашқы қадамы еді. <ref>Жарықбаев, Қ. Б. Жалпы психология. – Алматы: Білім, 2004. – 352 б.</ref> ==Темпераменттер== *[[Холерик]] *[[Флегматик]] *[[Сангвиник]] *[[Меланхолик]] '''[[Холерик]]''' '''[[Флегматик]]''' Бұл типтің өкілі баяу, байсалды, асықпайды. Істі ойланып, төзімділікпен істейді. Жинақылықты, қалыпты жағдайды ұнатады. Өзгерістерді ұнатпайды. Бастаған ісін аяғына дейін жеткізеді. Психикалық процесстер флегматикте баяу жүреді. Бұл баяулық оған оқу жолында кедергі келтіреді, ең кедергі келтіретін жері:тез есте сақтау, тез ойланып жауап беру. Кейде флегматиктер жамандықты есте сақтап қалады және ұзақ мерзімге. Адамдармен қарым-қатынаста флегматик бірқалыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сөйлемейді. Көңіл- күйі тұрақты. Олардың байыптылығы мен байсалдылығы өмірге деген көзқарасынан да көрінеді. Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды әрекет жасау оңай емес, ол ұрыс- керістен аулақ жүреді, оны әртүрлі қиыншылықтар тепе-теңдігінен шығармайды. Флегматикті дұрыс тәрбиелегенде іскерлікті,талапшылдықты орнатуға болады. Бірақ жағымсыз жағдайларда оларда әлсіздік, жалқаулық пайда болады. Мысалы,2-ші сынып оқушысы – флегматик, ол барлық істі баяу, байыппен, асықпай істейді. Одан сабақ сұраған кезде, ол баяу орнынан тұрып, азғана үндемей тұрады да, сабақты үйден қараған болса, бірқалыпты дауыспен сабақ айта бастайды; ал егер үйде оқымаған болса, мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап қайтармай үнсіз тұрады. Кейде ондай оқушылар мұғалімді ызаландырады, ал достары оның баяулығына күледі. Бірақ, флегматик оқушы – жақсы дос,ашық және өте ұстамды, оны ренжітіп алу немесе күлдіру өте қиын. '''[[Сангвиник]]''' Бұл тип өкілі- еті тірі, қабілетті, қозғалғыш оқушы. Ондай оқушы ақкөңіл және қызу, жеңіл мінезді, ренжігенде тез қайтып кетеді,сәтсіздігін жеңіл өткізеді. Коллектив арасында жүргенді ұнатады, басқа оқушылармен тез тіл табысады. Қысылып- қымтырылмайды, кісіге қайырымды. Сангвиниктерді оқу үрдісінде бақылаған жақсы, яғни оқу үстінде олар қасиеттерін айқын көрсетеді. Егер оқу материалы қызықты және жас ерекшелініне сай болса, онда кіші оқушы жаңа берілген материалды тез қабылдайды, жеңіл есте сақтайды. Ал егер материал қызықсыз және оны оқу үшін көп уақыт қажет болса, онда оқушы оны есте ұзақ уақытқа сақтай алмайды. Сангвиниктерді дұрыс тәрбиелегенде, оны жоғары дәрежеде жетілген бірлік және қайырымдылық сезімі оқуға деген белсенділігі ерекшелендіріп тұрады. Жағымсыз жағдайларда, жүйелілік пен бірізділік жоқ кезде, сангвиник жеңілтектік, бейбастық, шашыраңқылық байқалады. Осындайда олар кейде оқуға жауапкершіліксіз қарайды. 3-ші сыныпта оқитын сангвиник типінің өкілін алатын болсақ, олар еті тірі, белсенді болып келеді. Сабақ үстінде тынышсыз, жиі алаңдайды, сабақта достарымен көп сөйлеседі. Сыныпта өтіп жатқан барлық жағдайларға мән беріп отырады. Достарының арасында ылғм да сыйлы және оларға көптеген қызық әңгімелер айтады. Осы оқушы жаңа ортаға тез бейімделеді. Егер берілген жұмыс немесе тапсырма жеңіл болса, оқушы оны тез орындайды, ал жұмыс қиын, қытымыр, ұзақ болса, жұмысқа суып кетеді. Егер математика сабағында есеп беріле сала сол оқушы жауабын айтса, және бұл жауабы қате болса, ол арықарай шығарып, дұрыс шешуін іздемейді, келесі жұмысқа көшеді. '''[[Меланхолик]]''' Бұл темперамент өкілінде психикалық процесстер өте баяу жүреді. Қатты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, ұзақ және қатты күш түсірсе, олар жұмыс істей алмайды. Олар өте тез шаршайды. Бірақ қалыпты қоршаған ортада, мысалы,үйде ондай балалар өздерін жақсы ұстап, іс-әрекеттерді жақсы орындайды. Эмоциялары баяу туады, бірақ тереңдігімен және күштілігімен ерекшеленеді. Олар өте сезімтал, реніштерін іште сақтап, оларды көп ойлай береді, бірақ сондай қиыншылықтар бар екенін ешкімге көрсетпейді. Меланхоликтер тұйық,таныс емес адамдармен сөйлеспейді, жаңа ортада қатты қысылады. Жағымсыз жағдайларда ауруға айналған осалдық, қысылу, көңілсіздік, пессимизм пайда болады. Меланхолик кіші оқушы коллектив арасында болуды ұнатпайды. Ал егер оны дұрыс тәрбиелесе, қызығушылығы, эмоция сезімі, қабылдауы арта түседі. Мысалға мен 4-ші сынып оқушысын алайын. Ол тұйық, ұялшақ және ол ешкімге көрінгісі келмейді. Біреуден қорқып жүрген сияқты. Проблемаларды терең сезініп, көп уайымдайды. Сабақ айтып тұрған кезде қызарып кетеді, сабақты біліп тұрса да сасқалақтап жауап бере алмай қалады. Істегісі келмейтін жұмыспен айналысса, тез шаршап кетеді. Достарына көмектесуді ұнатады. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://Malimetter.kz/temperament-turleri Malimetter.kz Темперамент түрлері реферат] (қазақша) {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Психика]] [[Санат:Жантану]] o4x2xpgwkmafunrynl8xllmhtj4g04z 3409114 3409109 2024-12-11T16:43:26Z Назира Курмантаева 163563 Қателерді дұрыстадым 3409114 wikitext text/x-wiki {{merge|Қызуқандылық}} '''Темперамент''' ({{ lang-la | temperamentum }} - бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның [[психика]]лық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке ерекшеліктердің: психикалық процестер мен күйлер ағысы қарқындығының жылдамдығының ырғағының - жиынтығы. Темперамент дегеніміз психикалық процестердің өтуінің динамикалық ерекшеліктерін және адам мінез-құлқын,олардың күшін,жылдамдығын,пайда болуын,тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы. <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқарған экономика ғылымдарының докторы, профессор Е. Арын — Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б. ISBN 9965-808-85-6</ref> Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің өзінде-ақ айтыла бастады. Ежелгі Грецияның белгілі ғалымы, дәрігер Гиппократтың (б. э. д, 460-356) еңбектерінде бұл жөнінде біраз пікірлер айтылған. Гиппократтың ойынша, әр түрлі темпераменттер адамдар мен жануарлардың денесінде төрт түрлі сұйық заттарға байланысты болмақ. Олар: денені жылытып тұратын қан, салқындататын шырын (слизь), кұрғататын бауырдағы сары өт және оған дымқылдық беретін қара өт (талақ). Осы төрт түрлі сұйықтың, араласуының пропорциясын грекше "красис" деп атаған. Ал латын тілінде бұл терминді темпераментум деп атап кеткен. Гиппократ организмдегі сұйықтардың бірінен екіншісінің басым болуы кейбір аурулардың шығу тарихын түсіндіруге де жарайды деді, ол мидың ролін түсіне білді, оны бездердің бірі деп санады. Бұл адамның жеке ерекшеліктерін жаратылыстық ғылыми зерттеудің алғашқы қадамы еді. <ref>Жарықбаев, Қ. Б. Жалпы психология. – Алматы: Білім, 2004. – 352 б.</ref> ==Темпераменттер== *[[Холерик]] *[[Флегматик]] *[[Сангвиник]] *[[Меланхолик]] '''[[Холерик]]''' Бұл темперамент өкілі тез ойлауымен, шапшаңдығымен, ұстамсыздығымен, тым қозғалғыштығымен ерекшеленеді. Оларда психикалық процестер өте шапшаң өтеді. Күйгелектік осындай адамдарға тән. Олар жұмысқа жақсы қарқынмен кірісіп, күші таусылғанда оны тастап кете береді. Адамдармен қарым-қатынаста тынымсыз, агрессивті, шамданғыш болып келеді. Сондықтан холерик болған жерде ұрыстар жиі болады. '''[[Флегматик]]''' Бұл типтің өкілі баяу, байсалды, асықпайды. Істі ойланып, төзімділікпен істейді. Жинақылықты, қалыпты жағдайды ұнатады. Өзгерістерді ұнат пайды. Бастаған ісін аяғына дейін жеткізеді. Психикалық процесстер флегматикте баяу жүреді. Бұл баяулық оған оқу жолында кедергі келтіреді, ең кедергі келтіретін жері:тез есте сақтау, тез ойланып жауап беру. Кейде флегматиктер жамандықты есте сақтап қалады және ұзақ мерзімге. Адамдармен қарым-қатынаста флегматик бірқалыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сөйлемейді. Көңіл- күйі тұрақты. Олардың байыптылығы мен байсалдылығы өмірге деген көзқарасынан да көрінеді. Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды әрекет жасау оңай емес, ол ұрыс- керістен аулақ жүреді, оны әртүрлі қиыншылықтар тепе-теңдігінен шығармайды. Флегматикті дұрыс тәрбиелегенде іскерлікті,талапшылдықты орнатуға болады. Бірақ жағымсыз жағдайларда оларда әлсіздік, жалқаулық пайда болады. Мысалы,2-ші сынып оқушысы – флегматик, ол барлық істі баяу, байыппен, асықпай істейді. Одан сабақ сұраған кезде, ол баяу орнынан тұрып, азғана үндемей тұрады да, сабақты үйден қараған болса, бірқалыпты дауыспен сабақ айта бастайды; ал егер үйде оқымаған болса, мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап қайтармай үнсіз тұрады. Кейде ондай оқушылар мұғалімді ызаландырады, ал достары оның баяулығына күледі. Бірақ, флегматик оқушы – жақсы дос,ашық және өте ұстамды, оны ренжітіп алу немесе күлдіру өте қиын. '''[[Сангвиник]]''' Бұл тип өкілі- еті тірі, қабілетті, қозғалғыш оқушы. Ондай оқушы ақкөңіл және қызу, жеңіл мінезді, ренжігенде тез қайтып кетеді,сәтсіздігін жеңіл өткізеді. Коллектив арасында жүргенді ұнатады, басқа оқушылармен тез тіл табысады. Қысылып- қымтырылмайды, кісіге қайырымды. Сангвиниктерді оқу үрдісінде бақылаған жақсы, яғни оқу үстінде олар қасиеттерін айқын көрсетеді. Егер оқу материалы қызықты және жас ерекшелініне сай болса, онда кіші оқушы жаңа берілген материалды тез қабылдайды, жеңіл есте сақтайды. Ал егер материал қызықсыз және оны оқу үшін көп уақыт қажет болса, онда оқушы оны есте ұзақ уақытқа сақтай алмайды. Сангвиниктерді дұрыс тәрбиелегенде, оны жоғары дәрежеде жетілген бірлік және қайырымдылық сезімі оқуға деген белсенділігі ерекшелендіріп тұрады. Жағымсыз жағдайларда, жүйелілік пен бірізділік жоқ кезде, сангвиник жеңілтектік, бейбастық, шашыраңқылық байқалады. Осындайда олар кейде оқуға жауапкершіліксіз қарайды. 3-ші сыныпта оқитын сангвиник типінің өкілін алатын болсақ, олар еті тірі, белсенді болып келеді. Сабақ үстінде тынышсыз, жиі алаңдайды, сабақта достарымен көп сөйлеседі. Сыныпта өтіп жатқан барлық жағдайларға мән беріп отырады. Достарының арасында ылғм да сыйлы және оларға көптеген қызық әңгімелер айтады. Осы оқушы жаңа ортаға тез бейімделеді. Егер берілген жұмыс немесе тапсырма жеңіл болса, оқушы оны тез орындайды, ал жұмыс қиын, қытымыр, ұзақ болса, жұмысқа суып кетеді. Егер математика сабағында есеп беріле сала сол оқушы жауабын айтса, және бұл жауабы қате болса, ол арықарай шығарып, дұрыс шешуін іздемейді, келесі жұмысқа көшеді. '''[[Меланхолик]]''' Бұл темперамент өкілінде психикалық процесстер өте баяу жүреді. Қатты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, ұзақ және қатты күш түсірсе, олар жұмыс істей алмайды. Олар өте тез шаршайды. Бірақ қалыпты қоршаған ортада, мысалы,үйде ондай балалар өздерін жақсы ұстап, іс-әрекеттерді жақсы орындайды. Эмоциялары баяу туады, бірақ тереңдігімен және күштілігімен ерекшеленеді. Олар өте сезімтал, реніштерін іште сақтап, оларды көп ойлай береді, бірақ сондай қиыншылықтар бар екенін ешкімге көрсетпейді. Меланхоликтер тұйық,таныс емес адамдармен сөйлеспейді, жаңа ортада қатты қысылады. Жағымсыз жағдайларда ауруға айналған осалдық, қысылу, көңілсіздік, пессимизм пайда болады. Меланхолик кіші оқушы коллектив арасында болуды ұнатпайды. Ал егер оны дұрыс тәрбиелесе, қызығушылығы, эмоция сезімі, қабылдауы арта түседі. Мысалға мен 4-ші сынып оқушысын алайын. Ол тұйық, ұялшақ және ол ешкімге көрінгісі келмейді. Біреуден қорқып жүрген сияқты. Проблемаларды терең сезініп, көп уайымдайды. Сабақ айтып тұрған кезде қызарып кетеді, сабақты біліп тұрса да сасқалақтап жауап бере алмай қалады. Істегісі келмейтін жұмыспен айналысса, тез шаршап кетеді. Достарына көмектесуді ұнатады. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://Malimetter.kz/temperament-turleri Malimetter.kz Темперамент түрлері реферат] (қазақша) {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Психика]] [[Санат:Жантану]] 0ole9o6o32h528sn44qy9zsn9mg5bed 3409115 3409114 2024-12-11T16:44:59Z Назира Курмантаева 163563 Дұрыстап ақпарат жаздым 3409115 wikitext text/x-wiki {{merge|Қызуқандылық}} '''Темперамент''' ({{ lang-la | temperamentum }} - бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның [[психика]]лық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке ерекшеліктердің: психикалық процестер мен күйлер ағысы қарқындығының жылдамдығының ырғағының - жиынтығы. Темперамент дегеніміз психикалық процестердің өтуінің динамикалық ерекшеліктерін және адам мінез-құлқын,олардың күшін,жылдамдығын,пайда болуын,тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы. <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқарған экономика ғылымдарының докторы, профессор Е. Арын — Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б. ISBN 9965-808-85-6</ref> Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің өзінде-ақ айтыла бастады. Ежелгі Грецияның белгілі ғалымы, дәрігер Гиппократтың (б. э. д, 460-356) еңбектерінде бұл жөнінде біраз пікірлер айтылған. Гиппократтың ойынша, әр түрлі темпераменттер адамдар мен жануарлардың денесінде төрт түрлі сұйық заттарға байланысты болмақ. Олар: денені жылытып тұратын қан, салқындататын шырын (слизь), кұрғататын бауырдағы сары өт және оған дымқылдық беретін қара өт (талақ). Осы төрт түрлі сұйықтың, араласуының пропорциясын грекше "красис" деп атаған. Ал латын тілінде бұл терминді темпераментум деп атап кеткен. Гиппократ организмдегі сұйықтардың бірінен екіншісінің басым болуы кейбір аурулардың шығу тарихын түсіндіруге де жарайды деді, ол мидың ролін түсіне білді, оны бездердің бірі деп санады. Бұл адамның жеке ерекшеліктерін жаратылыстық ғылыми зерттеудің алғашқы қадамы еді. <ref>Жарықбаев, Қ. Б. Жалпы психология. – Алматы: Білім, 2004. – 352 б.</ref> ==Темпераменттер== *[[Холерик]] *[[Флегматик]] *[[Сангвиник]] *[[Меланхолик]] '''[[Холерик]]''' Бұл темперамент өкілі тез ойлауымен, шапшаңдығымен, ұстамсыздығымен, тым қозғалғыштығымен ерекшеленеді. Оларда психикалық процестер өте шапшаң өтеді. Күйгелектік осындай адамдарға тән. Олар жұмысқа жақсы қарқынмен кірісіп, күші таусылғанда оны тастап кете береді. Адамдармен қарым-қатынаста тынымсыз, агрессивті, шамданғыш болып келеді. Сондықтан холерик болған жерде ұрыстар жиі болады. '''[[Флегматик]]''' Бұл типтің өкілі баяу, байсалды, асықпайды. Істі ойланып, төзімділікпен істейді. Жинақылықты, қалыпты жағдайды ұнатады. Өзгерістерді ұнат пайды. Бастаған ісін аяғына дейін жеткізеді. Психикалық процесстер флегматикте баяу жүреді. Бұл баяулық оған оқу жолында кедергі келтіреді, ең кедергі келтіретін жері:тез есте сақтау, тез ойланып жауап беру. Кейде флегматиктер жамандықты есте сақтап қалады және ұзақ мерзімге. Адамдармен қарым-қатынаста флегматик бірқалыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сөйлемейді. Көңіл- күйі тұрақты. Олардың байыптылығы мен байсалдылығы өмірге деген көзқарасынан да көрінеді. Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды әрекет жасау оңай емес, ол ұрыс- керістен аулақ жүреді, оны әртүрлі қиыншылықтар тепе-теңдігінен шығармайды. Флегматикті дұрыс тәрбиелегенде іскерлікті,талапшылдықты орнатуға болады. Бірақ жағымсыз жағдайларда оларда әлсіздік, жалқаулық пайда болады. Мысалы,2-ші сынып оқушысы – флегматик, ол барлық істі баяу, байыппен, асықпай істейді. Одан сабақ сұраған кезде, ол баяу орнынан тұрып, азғана үндемей тұрады да, сабақты үйден қараған болса, бірқалыпты дауыспен сабақ айта бастайды; ал егер үйде оқымаған болса, мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап қайтармай үнсіз тұрады. Кейде ондай оқушылар мұғалімді ызаландырады, ал достары оның баяулығына күледі. Бірақ, флегматик оқушы – жақсы дос,ашық және өте ұстамды, оны ренжітіп алу немесе күлдіру өте қиын. '''[[Сангвиник]]''' Бұл тип өкілі- еті тірі, қабілетті, қозғалғыш оқушы. Ондай оқушы ақкөңіл және қызу, жеңіл мінезді, ренжігенде тез қайтып кетеді,сәтсіздігін жеңіл өткізеді. Коллектив арасында жүргенді ұнатады, басқа оқушылармен тез тіл табысады. Қысылып- қымтырылмайды, кісіге қайырымды. Сангвиниктерді оқу үрдісінде бақылаған жақсы, яғни оқу үстінде олар қасиеттерін айқын көрсетеді. Егер оқу материалы қызықты және жас ерекшелініне сай болса, онда кіші оқушы жаңа берілген материалды тез қабылдайды, жеңіл есте сақтайды. Ал егер материал қызықсыз және оны оқу үшін көп уақыт қажет болса, онда оқушы оны есте ұзақ уақытқа сақтай алмайды. Сангвиниктерді дұрыс тәрбиелегенде, оны жоғары дәрежеде жетілген бірлік және қайырымдылық сезімі оқуға деген белсенділігі ерекшелендіріп тұрады. Жағымсыз жағдайларда, жүйелілік пен бірізділік жоқ кезде, сангвиник жеңілтектік, бейбастық, шашыраңқылық байқалады. Осындайда олар кейде оқуға жауапкершіліксіз қарайды. 3-ші сыныпта оқитын сангвиник типінің өкілін алатын болсақ, олар еті тірі, белсенді болып келеді. Сабақ үстінде тынышсыз, жиі алаңдайды, сабақта достарымен көп сөйлеседі. Сыныпта өтіп жатқан барлық жағдайларға мән беріп отырады. Достарының арасында ылғм да сыйлы және оларға көптеген қызық әңгімелер айтады. Осы оқушы жаңа ортаға тез бейімделеді. Егер берілген жұмыс немесе тапсырма жеңіл болса, оқушы оны тез орындайды, ал жұмыс қиын, қытымыр, ұзақ болса, жұмысқа суып кетеді. Егер математика сабағында есеп беріле сала сол оқушы жауабын айтса, және бұл жауабы қате болса, ол арықарай шығарып, дұрыс шешуін іздемейді, келесі жұмысқа көшеді. '''[[Меланхолик]]''' Бұл темперамент өкілінде психикалық процесстер өте баяу жүреді. Қатты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, ұзақ және қатты күш түсірсе, олар жұмыс істей алмайды. Олар өте тез шаршайды. Бірақ қалыпты қоршаған ортада, мысалы,үйде ондай балалар өздерін жақсы ұстап, іс-әрекеттерді жақсы орындайды. Эмоциялары баяу туады, бірақ тереңдігімен және күштілігімен ерекшеленеді. Олар өте сезімтал, реніштерін іште сақтап, оларды көп ойлай береді, бірақ сондай қиыншылықтар бар екенін ешкімге көрсетпейді. Меланхоликтер тұйық,таныс емес адамдармен сөйлеспейді, жаңа ортада қатты қысылады. Жағымсыз жағдайларда ауруға айналған осалдық, қысылу, көңілсіздік, пессимизм пайда болады. Меланхолик кіші оқушы коллектив арасында болуды ұнатпайды. Ал егер оны дұрыс тәрбиелесе, қызығушылығы, эмоция сезімі, қабылдауы арта түседі. Мысалға мен 4-ші сынып оқушысын алайын. Ол тұйық, ұялшақ және ол ешкімге көрінгісі келмейді. Біреуден қорқып жүрген сияқты. Проблемаларды терең сезініп, көп уайымдайды. Сабақ айтып тұрған кезде қызарып кетеді, сабақты біліп тұрса да сасқалақтап жауап бере алмай қалады. Істегісі келмейтін жұмыспен айналысса, тез шаршап кетеді. Достарына көмектесуді ұнатады. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://Malimetter.kz/temperament-turleri Malimetter.kz Темперамент түрлері реферат] (қазақша) {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Психика]] [[Санат:Жантану]] nsuwdit05z3q14l6zpimy5gblavw2k4 3409121 3409115 2024-12-11T17:04:28Z Назира Курмантаева 163563 Қателерді дұрыстадым 3409121 wikitext text/x-wiki {{merge|Қызуқандылық}} '''Темперамент''' ({{ lang-la | temperamentum }} - бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның [[психика]]лық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке ерекшеліктердің: психикалық процестер мен күйлер ағысы қарқындығының жылдамдығының ырғағының - жиынтығы. Темперамент дегеніміз психикалық процестердің өтуінің динамикалық ерекшеліктерін және адам мінез-құлқын,олардың күшін,жылдамдығын,пайда болуын,тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы. <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқарған экономика ғылымдарының докторы, профессор Е. Арын — Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б. ISBN 9965-808-85-6</ref> Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің өзінде-ақ айтыла бастады. Ежелгі Грецияның белгілі ғалымы, дәрігер Гиппократтың (б. э. д, 460-356) еңбектерінде бұл жөнінде біраз пікірлер айтылған. Гиппократтың ойынша, әр түрлі темпераменттер адамдар мен жануарлардың денесінде төрт түрлі сұйық заттарға байланысты болмақ. Олар: денені жылытып тұратын қан, салқындататын шырын (слизь), кұрғататын бауырдағы сары өт және оған дымқылдық беретін қара өт (талақ). Осы төрт түрлі сұйықтың, араласуының пропорциясын грекше "красис" деп атаған. Ал латын тілінде бұл терминді темпераментум деп атап кеткен. Гиппократ организмдегі сұйықтардың бірінен екіншісінің басым болуы кейбір аурулардың шығу тарихын түсіндіруге де жарайды деді, ол мидың ролін түсіне білді, оны бездердің бірі деп санады. Бұл адамның жеке ерекшеліктерін жаратылыстық ғылыми зерттеудің алғашқы қадамы еді. <ref>Жарықбаев, Қ. Б. Жалпы психология. – Алматы: Білім, 2004. – 352 б.</ref> ==Темпераменттер== *[[Холерик]] *[[Флегматик]] *[[Сангвиник]] *[[Меланхолик]] '''[[Холерик]]''' Бұл темперамент өкілі тез ойлауымен, шапшаңдығымен, ұстамсыздығымен, тым қозғалғыштығымен ерекшеленеді. Оларда психикалық процестер өте шапшаң өтеді. Күйгелектік осындай адамдарға тән. Олар жұмысқа жақсы қарқынмен кірісіп, күші таусылғанда оны тастап кете береді. Адамдармен қарым-қатынаста тынымсыз, агрессивті, шамданғыш болып келеді. Сондықтан холерик болған жерде ұрыстар жиі болады. Холерик темпераментінің жағымды жағы — энергия, белсенділік, құштарлық, инициативалық қабілет. Ал жағымсыз жағы — ұстамсыздық, қаталдық, шамдану, ыза. Мысалы, кіші холерик оқушы талпынысы мен құштарлығымен ерекше көзге түседі. Партада мұғалімді тыңдап отырған холерикті анық мимикасы мен энергиясынан тануға болады. Тақтаға жауап бергенде, кіші оқушы бір аяқтан екіншісіне ауысып тұрып, өте жылдам жауап береді. Мұндай оқушылар тез істеуге және үлкен өзгерістерге құлшынып тұрады. Мысалы, мұғалім кезекшіні бор әкелуге жіберсе, ол жиналып барғанша, холерик оқушы орнынан тұрып, борға өзі жүгіріп кетуі мүмкін. Бұл оқушы әр нәрсеге құштар, істі бастағанда оны өте тез әрі беріліп орындайды және түрлі кедергілерден жеңіл өтеді. Алайда, ол өте ұстамсыз. Қарапайым қиыншылықтар үшін күйіп-пісіп, мұғалімдер мен ата-анасына айқайлап сөйлеуі мүмкін. Бірақ агрессиялық күйден шыққаннан кейін, олай істеуге болмайтынын түсінеді. Соған қарамастан, өзін-өзі ұстай алмайды. Оның ұстамсыздығы оған көп кедергі келтіреді. Ол үнемі достарымен ойын үстінде немесе сабақта мұғаліммен ұрысып қала береді. '''[[Флегматик]]''' Бұл типтің өкілі баяу, байсалды, асықпайды. Істі ойланып, төзімділікпен істейді. Жинақылықты, қалыпты жағдайды ұнатады. Өзгерістерді ұнат пайды. Бастаған ісін аяғына дейін жеткізеді. Психикалық процесстер флегматикте баяу жүреді. Бұл баяулық оған оқу жолында кедергі келтіреді, ең кедергі келтіретін жері:тез есте сақтау, тез ойланып жауап беру. Кейде флегматиктер жамандықты есте сақтап қалады және ұзақ мерзімге. Адамдармен қарым-қатынаста флегматик бірқалыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сөйлемейді. Көңіл- күйі тұрақты. Олардың байыптылығы мен байсалдылығы өмірге деген көзқарасынан да көрінеді. Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды әрекет жасау оңай емес, ол ұрыс- керістен аулақ жүреді, оны әртүрлі қиыншылықтар тепе-теңдігінен шығармайды. Флегматикті дұрыс тәрбиелегенде іскерлікті,талапшылдықты орнатуға болады. Бірақ жағымсыз жағдайларда оларда әлсіздік, жалқаулық пайда болады. Мысалы,2-ші сынып оқушысы – флегматик, ол барлық істі баяу, байыппен, асықпай істейді. Одан сабақ сұраған кезде, ол баяу орнынан тұрып, азғана үндемей тұрады да, сабақты үйден қараған болса, бірқалыпты дауыспен сабақ айта бастайды; ал егер үйде оқымаған болса, мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап қайтармай үнсіз тұрады. Кейде ондай оқушылар мұғалімді ызаландырады, ал достары оның баяулығына күледі. Бірақ, флегматик оқушы – жақсы дос,ашық және өте ұстамды, оны ренжітіп алу немесе күлдіру өте қиын. '''[[Сангвиник]]''' Бұл тип өкілі- еті тірі, қабілетті, қозғалғыш оқушы. Ондай оқушы ақкөңіл және қызу, жеңіл мінезді, ренжігенде тез қайтып кетеді,сәтсіздігін жеңіл өткізеді. Коллектив арасында жүргенді ұнатады, басқа оқушылармен тез тіл табысады. Қысылып- қымтырылмайды, кісіге қайырымды. Сангвиниктерді оқу үрдісінде бақылаған жақсы, яғни оқу үстінде олар қасиеттерін айқын көрсетеді. Егер оқу материалы қызықты және жас ерекшелініне сай болса, онда кіші оқушы жаңа берілген материалды тез қабылдайды, жеңіл есте сақтайды. Ал егер материал қызықсыз және оны оқу үшін көп уақыт қажет болса, онда оқушы оны есте ұзақ уақытқа сақтай алмайды. Сангвиниктерді дұрыс тәрбиелегенде, оны жоғары дәрежеде жетілген бірлік және қайырымдылық сезімі оқуға деген белсенділігі ерекшелендіріп тұрады. Жағымсыз жағдайларда, жүйелілік пен бірізділік жоқ кезде, сангвиник жеңілтектік, бейбастық, шашыраңқылық байқалады. Осындайда олар кейде оқуға жауапкершіліксіз қарайды. 3-ші сыныпта оқитын сангвиник типінің өкілін алатын болсақ, олар еті тірі, белсенді болып келеді. Сабақ үстінде тынышсыз, жиі алаңдайды, сабақта достарымен көп сөйлеседі. Сыныпта өтіп жатқан барлық жағдайларға мән беріп отырады. Достарының арасында ылғм да сыйлы және оларға көптеген қызық әңгімелер айтады. Осы оқушы жаңа ортаға тез бейімделеді. Егер берілген жұмыс немесе тапсырма жеңіл болса, оқушы оны тез орындайды, ал жұмыс қиын, қытымыр, ұзақ болса, жұмысқа суып кетеді. Егер математика сабағында есеп беріле сала сол оқушы жауабын айтса, және бұл жауабы қате болса, ол арықарай шығарып, дұрыс шешуін іздемейді, келесі жұмысқа көшеді. '''[[Меланхолик]]''' Бұл темперамент өкілінде психикалық процесстер өте баяу жүреді. Қатты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, ұзақ және қатты күш түсірсе, олар жұмыс істей алмайды. Олар өте тез шаршайды. Бірақ қалыпты қоршаған ортада, мысалы,үйде ондай балалар өздерін жақсы ұстап, іс-әрекеттерді жақсы орындайды. Эмоциялары баяу туады, бірақ тереңдігімен және күштілігімен ерекшеленеді. Олар өте сезімтал, реніштерін іште сақтап, оларды көп ойлай береді, бірақ сондай қиыншылықтар бар екенін ешкімге көрсетпейді. Меланхоликтер тұйық,таныс емес адамдармен сөйлеспейді, жаңа ортада қатты қысылады. Жағымсыз жағдайларда ауруға айналған осалдық, қысылу, көңілсіздік, пессимизм пайда болады. Меланхолик кіші оқушы коллектив арасында болуды ұнатпайды. Ал егер оны дұрыс тәрбиелесе, қызығушылығы, эмоция сезімі, қабылдауы арта түседі. Мысалға мен 4-ші сынып оқушысын алайын. Ол тұйық, ұялшақ және ол ешкімге көрінгісі келмейді. Біреуден қорқып жүрген сияқты. Проблемаларды терең сезініп, көп уайымдайды. Сабақ айтып тұрған кезде қызарып кетеді, сабақты біліп тұрса да сасқалақтап жауап бере алмай қалады. Істегісі келмейтін жұмыспен айналысса, тез шаршап кетеді. Достарына көмектесуді ұнатады. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://Malimetter.kz/temperament-turleri Malimetter.kz Темперамент түрлері реферат] (қазақша) {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Психика]] [[Санат:Жантану]] qe2ai2d0cis1bio7spev8wj4orhwahj 3409125 3409121 2024-12-11T17:33:08Z Aida059 163665 3409125 wikitext text/x-wiki {{merge|Қызуқандылық}} '''Темперамент''' ({{ lang-la | temperamentum }} - бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның [[психика]]лық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке ерекшеліктердің жиынтығы. Бұл ерекшеліктер психикалық процестер мен күйлер қарқындығы, жылдамдығы және ырғағы арқылы көрінеді. Темперамент - психикалық процестердің өтуіндегі динамикалық ерекшеліктерді, сондай-ақ адамның мінез-құлқының күшін, жылдамдығын, пайда болуын, тоқтауын және өзгеруін сипаттайтын қасиеттердің жиынтығы. <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқарған экономика ғылымдарының докторы, профессор Е. Арын — Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б. ISBN 9965-808-85-6</ref> Темперамент нейробиологиялық процестермен тығыз байланысты. Оның негізінде нейротрансмиттерлердің, атап айтқанда, дофамин мен серотонин деңгейі жатыр. Мысалы, сангвиниктер көбіне дофамин деңгейінің жоғарылығымен ерекшеленеді, бұл олардың белсенді әрі оптимист болуына ықпал етеді. Ал меланхоликтерде серотонин деңгейі төмен болуы мүмкін, бұл олардың алаңдаушылық деңгейі мен сезімталдығын арттырады.<ref>Cloninger, C. R. (1987). A systematic method for clinical description and classification of personality variants.</ref> Темперамент балалық шақта қалыптасып, өмір бойы салыстырмалы түрде тұрақты болып қалады. Дегенмен, қоршаған орта мен өмірлік тәжірибелер адамның темпераментінің белгілі бір қырларының өзгеруіне ықпал етуі мүмкін. Сонымен қатар, темпераменттің көрінісі мәдени ерекшеліктерге байланысты өзгеруі мүмкін. Кейбір мәдениеттер белгілі темперамент түрлерін мадақтайды. Мысалы, Батыс мәдениетінде экстраверттік (сангвиниктер мен холериктер) мінездер жоғары бағаланса, Шығыс Азия елдерінде интроверттік (меланхоликтер мен флегматиктер) мінездер көбірек құпталады. Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің өзінде-ақ айтыла бастады. Ежелгі Грецияның белгілі ғалымы, дәрігер Гиппократтың (б. э. д, 460-356) еңбектерінде бұл жөнінде біраз пікірлер айтылған. Гиппократтың ойынша, әр түрлі темпераменттер адамдар мен жануарлардың денесінде төрт түрлі сұйық заттарға байланысты болмақ. Олар: денені жылытып тұратын қан, салқындататын шырын (слизь), кұрғататын бауырдағы сары өт және оған дымқылдық беретін қара өт (талақ). Осы төрт түрлі сұйықтың, араласуының пропорциясын грекше "красис" деп атаған. Ал латын тілінде бұл терминді темпераментум деп атап кеткен. Гиппократ организмдегі сұйықтардың бірінен екіншісінің басым болуы кейбір аурулардың шығу тарихын түсіндіруге де жарайды деді, ол мидың ролін түсіне білді, оны бездердің бірі деп санады. Бұл адамның жеке ерекшеліктерін жаратылыстық ғылыми зерттеудің алғашқы қадамы еді. <ref>Жарықбаев, Қ. Б. Жалпы психология. – Алматы: Білім, 2004. – 352 б.</ref> ==Темпераменттер== *[[Холерик]] *[[Флегматик]] *[[Сангвиник]] *[[Меланхолик]] '''[[Холерик]]''' Бұл темперамент өкілі тез ойлауымен, шапшаңдығымен, ұстамсыздығымен, тым қозғалғыштығымен ерекшеленеді. Оларда психикалық процестер өте шапшаң өтеді. Күйгелектік осындай адамдарға тән. Олар жұмысқа жақсы қарқынмен кірісіп, күші таусылғанда оны тастап кете береді. Адамдармен қарым-қатынаста тынымсыз, агрессивті, шамданғыш болып келеді. Сондықтан холерик болған жерде ұрыстар жиі болады. Холерик темпераментінің жағымды жағы — энергия, белсенділік, құштарлық, инициативалық қабілет. Ал жағымсыз жағы — ұстамсыздық, қаталдық, шамдану, ыза. Мысалы, кіші холерик оқушы талпынысы мен құштарлығымен ерекше көзге түседі. Партада мұғалімді тыңдап отырған холерикті анық мимикасы мен энергиясынан тануға болады. Тақтаға жауап бергенде, кіші оқушы бір аяқтан екіншісіне ауысып тұрып, өте жылдам жауап береді. Мұндай оқушылар тез істеуге және үлкен өзгерістерге құлшынып тұрады. Мысалы, мұғалім кезекшіні бор әкелуге жіберсе, ол жиналып барғанша, холерик оқушы орнынан тұрып, борға өзі жүгіріп кетуі мүмкін. Бұл оқушы әр нәрсеге құштар, істі бастағанда оны өте тез әрі беріліп орындайды және түрлі кедергілерден жеңіл өтеді. Алайда, ол өте ұстамсыз. Қарапайым қиыншылықтар үшін күйіп-пісіп, мұғалімдер мен ата-анасына айқайлап сөйлеуі мүмкін. Бірақ агрессиялық күйден шыққаннан кейін, олай істеуге болмайтынын түсінеді. Соған қарамастан, өзін-өзі ұстай алмайды. Оның ұстамсыздығы оған көп кедергі келтіреді. Ол үнемі достарымен ойын үстінде немесе сабақта мұғаліммен ұрысып қала береді. '''[[Флегматик]]''' Бұл типтің өкілі баяу, байсалды, асықпайды. Істі ойланып, төзімділікпен істейді. Жинақылықты, қалыпты жағдайды ұнатады. Өзгерістерді ұнат пайды. Бастаған ісін аяғына дейін жеткізеді. Психикалық процесстер флегматикте баяу жүреді. Бұл баяулық оған оқу жолында кедергі келтіреді, ең кедергі келтіретін жері:тез есте сақтау, тез ойланып жауап беру. Кейде флегматиктер жамандықты есте сақтап қалады және ұзақ мерзімге. Адамдармен қарым-қатынаста флегматик бірқалыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сөйлемейді. Көңіл- күйі тұрақты. Олардың байыптылығы мен байсалдылығы өмірге деген көзқарасынан да көрінеді. Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды әрекет жасау оңай емес, ол ұрыс- керістен аулақ жүреді, оны әртүрлі қиыншылықтар тепе-теңдігінен шығармайды. Флегматикті дұрыс тәрбиелегенде іскерлікті,талапшылдықты орнатуға болады. Бірақ жағымсыз жағдайларда оларда әлсіздік, жалқаулық пайда болады. Мысалы,2-ші сынып оқушысы – флегматик, ол барлық істі баяу, байыппен, асықпай істейді. Одан сабақ сұраған кезде, ол баяу орнынан тұрып, азғана үндемей тұрады да, сабақты үйден қараған болса, бірқалыпты дауыспен сабақ айта бастайды; ал егер үйде оқымаған болса, мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап қайтармай үнсіз тұрады. Кейде ондай оқушылар мұғалімді ызаландырады, ал достары оның баяулығына күледі. Бірақ, флегматик оқушы – жақсы дос,ашық және өте ұстамды, оны ренжітіп алу немесе күлдіру өте қиын. '''[[Сангвиник]]''' Бұл тип өкілі- еті тірі, қабілетті, қозғалғыш оқушы. Ондай оқушы ақкөңіл және қызу, жеңіл мінезді, ренжігенде тез қайтып кетеді,сәтсіздігін жеңіл өткізеді. Коллектив арасында жүргенді ұнатады, басқа оқушылармен тез тіл табысады. Қысылып- қымтырылмайды, кісіге қайырымды. Сангвиниктерді оқу үрдісінде бақылаған жақсы, яғни оқу үстінде олар қасиеттерін айқын көрсетеді. Егер оқу материалы қызықты және жас ерекшелініне сай болса, онда кіші оқушы жаңа берілген материалды тез қабылдайды, жеңіл есте сақтайды. Ал егер материал қызықсыз және оны оқу үшін көп уақыт қажет болса, онда оқушы оны есте ұзақ уақытқа сақтай алмайды. Сангвиниктерді дұрыс тәрбиелегенде, оны жоғары дәрежеде жетілген бірлік және қайырымдылық сезімі оқуға деген белсенділігі ерекшелендіріп тұрады. Жағымсыз жағдайларда, жүйелілік пен бірізділік жоқ кезде, сангвиник жеңілтектік, бейбастық, шашыраңқылық байқалады. Осындайда олар кейде оқуға жауапкершіліксіз қарайды. 3-ші сыныпта оқитын сангвиник типінің өкілін алатын болсақ, олар еті тірі, белсенді болып келеді. Сабақ үстінде тынышсыз, жиі алаңдайды, сабақта достарымен көп сөйлеседі. Сыныпта өтіп жатқан барлық жағдайларға мән беріп отырады. Достарының арасында ылғм да сыйлы және оларға көптеген қызық әңгімелер айтады. Осы оқушы жаңа ортаға тез бейімделеді. Егер берілген жұмыс немесе тапсырма жеңіл болса, оқушы оны тез орындайды, ал жұмыс қиын, қытымыр, ұзақ болса, жұмысқа суып кетеді. Егер математика сабағында есеп беріле сала сол оқушы жауабын айтса, және бұл жауабы қате болса, ол арықарай шығарып, дұрыс шешуін іздемейді, келесі жұмысқа көшеді. '''[[Меланхолик]]''' Бұл темперамент өкілінде психикалық процесстер өте баяу жүреді. Қатты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, ұзақ және қатты күш түсірсе, олар жұмыс істей алмайды. Олар өте тез шаршайды. Бірақ қалыпты қоршаған ортада, мысалы,үйде ондай балалар өздерін жақсы ұстап, іс-әрекеттерді жақсы орындайды. Эмоциялары баяу туады, бірақ тереңдігімен және күштілігімен ерекшеленеді. Олар өте сезімтал, реніштерін іште сақтап, оларды көп ойлай береді, бірақ сондай қиыншылықтар бар екенін ешкімге көрсетпейді. Меланхоликтер тұйық,таныс емес адамдармен сөйлеспейді, жаңа ортада қатты қысылады. Жағымсыз жағдайларда ауруға айналған осалдық, қысылу, көңілсіздік, пессимизм пайда болады. Меланхолик кіші оқушы коллектив арасында болуды ұнатпайды. Ал егер оны дұрыс тәрбиелесе, қызығушылығы, эмоция сезімі, қабылдауы арта түседі. Мысалға мен 4-ші сынып оқушысын алайын. Ол тұйық, ұялшақ және ол ешкімге көрінгісі келмейді. Біреуден қорқып жүрген сияқты. Проблемаларды терең сезініп, көп уайымдайды. Сабақ айтып тұрған кезде қызарып кетеді, сабақты біліп тұрса да сасқалақтап жауап бере алмай қалады. Істегісі келмейтін жұмыспен айналысса, тез шаршап кетеді. Достарына көмектесуді ұнатады. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://Malimetter.kz/temperament-turleri Malimetter.kz Темперамент түрлері реферат] (қазақша) {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Психика]] [[Санат:Жантану]] gltr9wuqhll3ym39db9zg5bxqrkejh1 3409191 3409125 2024-12-12T03:20:38Z Nurtenge 93712 Restored revision 3290022 by [[Special:Contributions/Kasymov|Kasymov]] ([[en:w:User:BrandonXLF/Restorer|Restorer]]) 3409191 wikitext text/x-wiki {{merge|Қызуқандылық}} '''Темперамент''' ({{ lang-la | temperamentum }} - бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның [[психика]]лық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке ерекшеліктердің: психикалық процестер мен күйлер ағысы қарқындығының жылдамдығының ырғағының - жиынтығы. Темперамент дегеніміз психикалық процестердің өтуінің динамикалық ерекшеліктерін және адам мінез-құлқын,олардың күшін,жылдамдығын,пайда болуын,тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы. <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқарған экономика ғылымдарының докторы, профессор Е. Арын — Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б. ISBN 9965-808-85-6</ref> ==Темпераменттер== *[[Холерик]] *[[Флегматик]] *[[Сангвиник]] *[[Меланхолик]] '''[[Холерик]]''' Бұл темперамент өкілі тездігімен, шапшаңдығымен, ұстамсыздығымен, тым қозғалғыштығымен ерекшеленеді.Оларда психикалық процестер шапшаң өтеді.Күйгелектік сондай адамдарға тән.Ол жұмыс істеуге жақсы қарқынмен кірісіп,күші таусылғанда оны тастап кете береді.Адамдармен қарым-қатынаста тынымсыз,агрессивті,шамданғыш болып келеді.Сондықтан холерик болған жерде ұрыстар жиі болады.Холерик темпераментінің жағымды жағы - энергия,белсенділік, құштарлық,инициативтік.Жағымсыз жағы - ұстамсыздығы,қаталдық,қатаңдық,шамдану,ыза. Мысалы, кіші холерик оқушыдан талпыныс пен құштарлық ерекше көзге түседі.Тіпті партада мұғалімді тыңдап отырған холериктіанық мимика мен энергетикалық белгілер арқылы ажыратуға болады.Тақтада жауап бергенде , кіші оқушы бір аяқтан екіншісіне ауыстырып тұрады,өте жылдам жауап береді.Ондайлар тез істеуге,үлкен өзгерістерге құлшынып тұрады.Міне, мұғалім кезекшіні бор әкелуге жіберді делік, ол жиналып барғанша, холерик оқушы орнынан тұрып борға өзі жүгіріп кетеді. Бұл оқушы әр нәрсеге құштар, істі бастағанда, оны өте тез және беріліп істейді де, түрлі кедергілерден жеңіл өтеді. Ол өте ұстамсыз, өте қарапайым қиыншылықтар үшін күйіп-піседі, мұғалімдер мен ата-аналарына айқайлап сөйлейді. Бірақ ол агрессиялық күйден қайта қалпына келгенде, олай істеуге болмайтынын түсінеді, сонда да ол өзіне ештеңе істей алмайды. Оның ұстамсыздығы оған көп кедергі жасайды және ол үнемі достарымен ойын үстінде ұрсысып, мұғаліммен сабақ үстінде ұрсысады. '''[[Флегматик]]''' Бұл типтің өкілі баяу, байсалды, асықпайды. Істі ойланып, төзімділікпен істейді. Жинақылықты, қалыпты жағдайды ұнатады. Өзгерістерді ұнатпайды. Бастаған ісін аяғына дейін жеткізеді. Психикалық процесстер флегматикте баяу жүреді. Бұл баяулық оған оқу жолында кедергі келтіреді, ең кедергі келтіретін жері:тез есте сақтау, тез ойланып жауап беру. Кейде флегматиктер жамандықты есте сақтап қалады және ұзақ мерзімге. Адамдармен қарым-қатынаста флегматик бірқалыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сөйлемейді. Көңіл- күйі тұрақты. Олардың байыптылығы мен байсалдылығы өмірге деген көзқарасынан да көрінеді. Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды әрекет жасау оңай емес, ол ұрыс- керістен аулақ жүреді, оны әртүрлі қиыншылықтар тепе-теңдігінен шығармайды. Флегматикті дұрыс тәрбиелегенде іскерлікті,талапшылдықты орнатуға болады. Бірақ жағымсыз жағдайларда оларда әлсіздік, жалқаулық пайда болады. Мысалы,2-ші сынып оқушысы – флегматик, ол барлық істі баяу, байыппен, асықпай істейді. Одан сабақ сұраған кезде, ол баяу орнынан тұрып, азғана үндемей тұрады да, сабақты үйден қараған болса, бірқалыпты дауыспен сабақ айта бастайды; ал егер үйде оқымаған болса, мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап қайтармай үнсіз тұрады. Кейде ондай оқушылар мұғалімді ызаландырады, ал достары оның баяулығына күледі. Бірақ, флегматик оқушы – жақсы дос,ашық және өте ұстамды, оны ренжітіп алу немесе күлдіру өте қиын. '''[[Сангвиник]]''' Бұл тип өкілі- еті тірі, қабілетті, қозғалғыш оқушы. Ондай оқушы ақкөңіл және қызу, жеңіл мінезді, ренжігенде тез қайтып кетеді,сәтсіздігін жеңіл өткізеді. Коллектив арасында жүргенді ұнатады, басқа оқушылармен тез тіл табысады. Қысылып- қымтырылмайды, кісіге қайырымды. Сангвиниктерді оқу үрдісінде бақылаған жақсы, яғни оқу үстінде олар қасиеттерін айқын көрсетеді. Егер оқу материалы қызықты және жас ерекшелініне сай болса, онда кіші оқушы жаңа берілген материалды тез қабылдайды, жеңіл есте сақтайды. Ал егер материал қызықсыз және оны оқу үшін көп уақыт қажет болса, онда оқушы оны есте ұзақ уақытқа сақтай алмайды. Сангвиниктерді дұрыс тәрбиелегенде, оны жоғары дәрежеде жетілген бірлік және қайырымдылық сезімі оқуға деген белсенділігі ерекшелендіріп тұрады. Жағымсыз жағдайларда, жүйелілік пен бірізділік жоқ кезде, сангвиник жеңілтектік, бейбастық, шашыраңқылық байқалады. Осындайда олар кейде оқуға жауапкершіліксіз қарайды. 3-ші сыныпта оқитын сангвиник типінің өкілін алатын болсақ, олар еті тірі, белсенді болып келеді. Сабақ үстінде тынышсыз, жиі алаңдайды, сабақта достарымен көп сөйлеседі. Сыныпта өтіп жатқан барлық жағдайларға мән беріп отырады. Достарының арасында ылғм да сыйлы және оларға көптеген қызық әңгімелер айтады. Осы оқушы жаңа ортаға тез бейімделеді. Егер берілген жұмыс немесе тапсырма жеңіл болса, оқушы оны тез орындайды, ал жұмыс қиын, қытымыр, ұзақ болса, жұмысқа суып кетеді. Егер математика сабағында есеп беріле сала сол оқушы жауабын айтса, және бұл жауабы қате болса, ол арықарай шығарып, дұрыс шешуін іздемейді, келесі жұмысқа көшеді. '''[[Меланхолик]]''' Бұл темперамент өкілінде психикалық процесстер өте баяу жүреді. Қатты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, ұзақ және қатты күш түсірсе, олар жұмыс істей алмайды. Олар өте тез шаршайды. Бірақ қалыпты қоршаған ортада, мысалы,үйде ондай балалар өздерін жақсы ұстап, іс-әрекеттерді жақсы орындайды. Эмоциялары баяу туады, бірақ тереңдігімен және күштілігімен ерекшеленеді. Олар өте сезімтал, реніштерін іште сақтап, оларды көп ойлай береді, бірақ сондай қиыншылықтар бар екенін ешкімге көрсетпейді. Меланхоликтер тұйық,таныс емес адамдармен сөйлеспейді, жаңа ортада қатты қысылады. Жағымсыз жағдайларда ауруға айналған осалдық, қысылу, көңілсіздік, пессимизм пайда болады. Меланхолик кіші оқушы коллектив арасында болуды ұнатпайды. Ал егер оны дұрыс тәрбиелесе, қызығушылығы, эмоция сезімі, қабылдауы арта түседі. Мысалға мен 4-ші сынып оқушысын алайын. Ол тұйық, ұялшақ және ол ешкімге көрінгісі келмейді. Біреуден қорқып жүрген сияқты. Проблемаларды терең сезініп, көп уайымдайды. Сабақ айтып тұрған кезде қызарып кетеді, сабақты біліп тұрса да сасқалақтап жауап бере алмай қалады. Істегісі келмейтін жұмыспен айналысса, тез шаршап кетеді. Достарына көмектесуді ұнатады ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://Malimetter.kz/temperament-turleri Malimetter.kz Темперамент түрлері реферат] (қазақша) {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Психика]] [[Санат:Жантану]] hlgoza1wqgvcgs0px97tw36hcitdjgi 3409224 3409191 2024-12-12T05:38:47Z Назира Курмантаева 163563 Қосымша ақпарат енгіздім, шамалы өзгерістер енгіздім 3409224 wikitext text/x-wiki {{merge|Қызуқандылық}} '''Темперамент''' ({{ lang-la | temperamentum }} - бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның [[психика]]лық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке ерекшеліктердің: психикалық процестер мен күйлер ағысы қарқындығының жылдамдығының ырғағының - жиынтығы. Темперамент дегеніміз психикалық процестердің өтуінің динамикалық ерекшеліктерін және адам мінез-құлқын,олардың күшін,жылдамдығын,пайда болуын,тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы. <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика / О 74 Жалпы редакциясын басқарған экономика ғылымдарының докторы, профессор Е. Арын — Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006. - 482 б. ISBN 9965-808-85-6</ref> Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің өзінде-ақ айтыла бастады. Ежелгі Грецияның белгілі ғалымы, дәрігер Гиппократтың (б. э. д, 460-356) еңбектерінде бұл жөнінде біраз пікірлер айтылған. Гиппократтың ойынша, әр түрлі темпераменттер адамдар мен жануарлардың денесінде төрт түрлі сұйық заттарға байланысты болмақ. Олар: денені жылытып тұратын қан, салқындататын шырын (слизь), кұрғататын бауырдағы сары өт және оған дымқылдық беретін қара өт (талақ). Осы төрт түрлі сүйықтың, араласуының пропорциясын грекше "красис" деп атаған. Ал латын тілінде бұл терминді темпераментум деп атап кеткен. Сөйтіп, Гиппократ және оның шәкірттері адамдағы темпераменттердің әр түрлілігі организмдегі осы төрт түрлі сұйық заттың бір-бірінен аз-көптігіне байланысты деп түсінген. Мәселен, организмде қанның пропорцисы артық болса, ол сангвиникалық (латынша "сангиус" - қан), ал шырын басым болса (грекше "флегма" - шырын), флегматик темперамент деп, ал организмде қара өт басым болса меланхолик (грекше "мелай-нехоле" - қара өт), организмде сары өт басым болса, холерик (грекше "холе" - өт) темпераменті деп аталған. Гиппократ организмдегі сұйықтардың бірінен екіншісінің басым болуы кейбір аурулардың шығу тарихын түсіндіруге де жарайды деді, ол мидың ролін түсіне білді, оны бездердің бірі деп санады. Бұл адамның жеке ерекшеліктерін жаратылыстық ғылыми зерттеудің алғашқы қадамы еді. <ref>Жарықбаев, Қ. Б. Жалпы психология. – Алматы: Білім, 2004. – 352 б.</ref> == Темпераменттер == *[[Холерик]] *[[Флегматик]] *[[Сангвиник]] *[[Меланхолик]] '''[[Холерик]]''' Бұл темперамент өкілі тездігімен, шапшаңдығымен, ұстамсыздығымен, тым қозғалғыштығымен ерекшеленеді. Толық экстраверт. Оларда психикалық процестер шапшаң өтеді. Күйгелектік сондай адамдарға тән. Ол жұмыс істеуге жақсы қарқынмен кірісіп,күші таусылғанда оны тастап кете береді. Адамдармен қарым-қатынаста тынымсыз,агрессивті,шамданғыш болып келеді.Сондықтан холерик болған жерде ұрыстар жиі болады. Холерик темпераментінің жағымды жағы - энергия,белсенділік, құштарлық,инициативтік. Жағымсыз жағы - ұстамсыздығы,қаталдық,қатаңдық,шамдану,ыза. Мысалы, кіші холерик оқушыдан талпыныс пен құштарлық ерекше көзге түседі.Тіпті партада мұғалімді тыңдап отырған холериктіанық мимика мен энергетикалық белгілер арқылы ажыратуға болады.Тақтада жауап бергенде , кіші оқушы бір аяқтан екіншісіне ауыстырып тұрады,өте жылдам жауап береді. Ондайлар тез істеуге,үлкен өзгерістерге құлшынып тұрады. Міне, мұғалім кезекшіні бор әкелуге жіберді делік, ол жиналып барғанша, холерик оқушы орнынан тұрып борға өзі жүгіріп кетеді. Бұл оқушы әр нәрсеге құштар, істі бастағанда, оны өте тез және беріліп істейді де, түрлі кедергілерден жеңіл өтеді. Ол өте ұстамсыз, өте қарапайым қиыншылықтар үшін күйіп-піседі, мұғалімдер мен ата-аналарына айқайлап сөйлейді. Бірақ ол агрессиялық күйден қайта қалпына келгенде, олай істеуге болмайтынын түсінеді, сонда да ол өзіне ештеңе істей алмайды. Оның ұстамсыздығы оған көп кедергі жасайды және ол үнемі достарымен ойын үстінде ұрсысып, мұғаліммен сабақ үстінде ұрсысады. '''[[Флегматик]]''' Бұл типтің өкілі баяу, байсалды, асықпайды. Істі ойланып, төзімділікпен істейді. Жинақылықты, қалыпты жағдайды ұнатады. Интроверт. Өзгерістерді ұнатпайды. Бастаған ісін аяғына дейін жеткізеді. Психикалық процесстер флегматикте баяу жүреді. Бұл баяулық оған оқу жолында кедергі келтіреді, ең кедергі келтіретін жері:тез есте сақтау, тез ойланып жауап беру. Кейде флегматиктер жамандықты есте сақтап қалады және ұзақ мерзімге. Адамдармен қарым-қатынаста флегматик бірқалыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сөйлемейді. Көңіл- күйі тұрақты. Олардың байыптылығы мен байсалдылығы өмірге деген көзқарасынан да көрінеді. Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды әрекет жасау оңай емес, ол ұрыс- керістен аулақ жүреді, оны әртүрлі қиыншылықтар тепе-теңдігінен шығармайды. Флегматикті дұрыс тәрбиелегенде іскерлікті,талапшылдықты орнатуға болады. Бірақ жағымсыз жағдайларда оларда әлсіздік, жалқаулық пайда болады. Мысалы,2-ші сынып оқушысы – флегматик, ол барлық істі баяу, байыппен, асықпай істейді. Одан сабақ сұраған кезде, ол баяу орнынан тұрып, азғана үндемей тұрады да, сабақты үйден қараған болса, бірқалыпты дауыспен сабақ айта бастайды; ал егер үйде оқымаған болса, мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап қайтармай үнсіз тұрады. Кейде ондай оқушылар мұғалімді ызаландырады, ал достары оның баяулығына күледі. Бірақ, флегматик оқушы – жақсы дос,ашық және өте ұстамды, оны ренжітіп алу немесе күлдіру өте қиын. '''[[Сангвиник]]''' Бұл тип өкілі- еті тірі, қабілетті, қозғалғыш оқушы. Экстраверт. Ондай оқушы ақкөңіл және қызу, жеңіл мінезді, ренжігенде тез қайтып кетеді,сәтсіздігін жеңіл өткізеді. Коллектив арасында жүргенді ұнатады, басқа оқушылармен тез тіл табысады. Қысылып- қымтырылмайды, кісіге қайырымды. Сангвиниктерді оқу үрдісінде бақылаған жақсы, яғни оқу үстінде олар қасиеттерін айқын көрсетеді. Егер оқу материалы қызықты және жас ерекшелініне сай болса, онда кіші оқушы жаңа берілген материалды тез қабылдайды, жеңіл есте сақтайды. Ал егер материал қызықсыз және оны оқу үшін көп уақыт қажет болса, онда оқушы оны есте ұзақ уақытқа сақтай алмайды. Сангвиниктерді дұрыс тәрбиелегенде, оны жоғары дәрежеде жетілген бірлік және қайырымдылық сезімі оқуға деген белсенділігі ерекшелендіріп тұрады. Жағымсыз жағдайларда, жүйелілік пен бірізділік жоқ кезде, сангвиник жеңілтектік, бейбастық, шашыраңқылық байқалады. Осындайда олар кейде оқуға жауапкершіліксіз қарайды. 3-ші сыныпта оқитын сангвиник типінің өкілін алатын болсақ, олар еті тірі, белсенді болып келеді. Сабақ үстінде тынышсыз, жиі алаңдайды, сабақта достарымен көп сөйлеседі. Сыныпта өтіп жатқан барлық жағдайларға мән беріп отырады. Достарының арасында ылғм да сыйлы және оларға көптеген қызық әңгімелер айтады. Осы оқушы жаңа ортаға тез бейімделеді. Егер берілген жұмыс немесе тапсырма жеңіл болса, оқушы оны тез орындайды, ал жұмыс қиын, қытымыр, ұзақ болса, жұмысқа суып кетеді. Егер математика сабағында есеп беріле сала сол оқушы жауабын айтса, және бұл жауабы қате болса, ол арықарай шығарып, дұрыс шешуін іздемейді, келесі жұмысқа көшеді. '''[[Меланхолик]]''' Бұл темперамент өкілінде психикалық процесстер өте баяу жүреді. Қатты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, ұзақ және қатты күш түсірсе, олар жұмыс істей алмайды. Олар өте тез шаршайды. Бірақ қалыпты қоршаған ортада, мысалы,үйде ондай балалар өздерін жақсы ұстап, іс-әрекеттерді жақсы орындайды. Интраверт. Эмоциялары баяу туады, бірақ тереңдігімен және күштілігімен ерекшеленеді. Олар өте сезімтал, реніштерін іште сақтап, оларды көп ойлай береді, бірақ сондай қиыншылықтар бар екенін ешкімге көрсетпейді. Меланхоликтер тұйық,таныс емес адамдармен сөйлеспейді, жаңа ортада қатты қысылады. Жағымсыз жағдайларда ауруға айналған осалдық, қысылу, көңілсіздік, пессимизм пайда болады. Меланхолик кіші оқушы коллектив арасында болуды ұнатпайды. Ал егер оны дұрыс тәрбиелесе, қызығушылығы, эмоция сезімі, қабылдауы арта түседі. Мысалға мен 4-ші сынып оқушысын алайын. Ол тұйық, ұялшақ және ол ешкімге көрінгісі келмейді. Біреуден қорқып жүрген сияқты. Проблемаларды терең сезініп, көп уайымдайды. Сабақ айтып тұрған кезде қызарып кетеді, сабақты біліп тұрса да сасқалақтап жауап бере алмай қалады. Істегісі келмейтін жұмыспен айналысса, тез шаршап кетеді. Достарына көмектесуді ұнатады. <ref>https://kazmedic.org/archives/2565</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://Malimetter.kz/temperament-turleri Malimetter.kz Темперамент түрлері реферат] (қазақша) {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Психика]] [[Санат:Жантану]] hsv3x44q6a8ygmqbj0g7v9eamy60at1 0 99951 3409085 2810865 2024-12-11T15:18:12Z ZhalamanovaKumush 164407 3409085 wikitext text/x-wiki '''Әлеуметтік''' немесе '''қоғамдық психология''' ({{lang-el|psyche}} — жан және ''logos'' — сөз, түсінік, ілім) — [[әлеуметтік топтар]]ға қосылуымен байланысты адамдардың қызметі мен пәнінің заңдылықтарын, сонымен қоса ол топтардың өздерінің рухани ерекшеліктерін зерттейтін [[Жантану|жантану ғылымдарының]] саласы. Әлеуметтік психология [[отбасы]]ның, [[ұжым]]ның, [[тап]]тың, [[ұлт]]тың, тағы да басқа адамдардың тұрған жеріне, [[Кәсіп|кәсібіне]], [[қоғам]]дағы алатын орнына қарай жіктелетін топтарының [[психология]]сын зерттейді. Әлеуметтік психология қоғамда болып жатқан саяси-әлеуметтік құбылыстардың сырын түсінуге, олардан қорытынды шығарып, қоғамның даму бағытын айқындауға, ірі топтарды және тұтас қоғамды басқаруға, бағыттарды, шараларды айқындай отырып, оны стратегиялы дұрыс жолға салып отыруға көмектеседі. Сондықтан ғалымдар бұл ғылымның болашағы зор, [[21 ғ.|XXI ғасырда]] жетекші орындарға шығады деп есептейді. Әлеуметтік психологияның негізгі бөлімдеріне мыналар жатады: * [[әлеуметтік топтар]]дың психологиялық мінездемесі; * [[тұлға психологиясы]]; * ақпарат алмасу заңдылықтары және бірлескен қызмет үстіндегі адамдардың өзара әрекеттесуі; * түрлі қауымдастықтарда қалыптасатын тұлғааралық өзара қатынастар. Әлеуметтік психология өзге ғылымдармен — [[социология]]мен, [[педагогика]]мен, [[философия]]мен, [[саясаттану]]мен, [[мәдениеттану]]мен тығыз байланыста болады. [[Социология]] қоғамның, топтың және жеке адамның құндылықтары мен нормаларының сипатын қарастырса, әлеуметтік [[психология]] сол адамдар өмір сүретін микро және макроортаның әсерін ескере отырып, олардың қалыптасуының нақты механизмдерін және тұлғаның дара ерекшеліктерін зерттейді. Егер социология тұлғаның әлеуметтік белсенділігінің түпкілікті қайнарларын ашатын болса, онда әлеуметтік психология олардың пайда болу жолдары мен заңдылықтарын қарастырады, белсенділікті мейлінше толық іске асырудың жағдайларын жасауға көмектеседі. Социология түрлі адамдар топтары мен қауымдастықтарының ішіндегі тұлғааралық байланыстардың әлеуметтік мәнін ашады. Ал әлеуметтік психологияны жеке адамның немесе жеке топтың қызметінен ол мәннің калай және қандай формаларда көрініс беруі, тұлғалық сапалықтардың қалыптасуына қалай әсер ететіні қызықтырады. Әлеуметтік психологияның [[философия]] құрамында ұзаққа созылған даму тарихы бар; Батыста [[18 ғ.|XVIII ғасырдағы]] ағартушылық кезеңде оған көбірек көңіл бөліне бастады. [[19 ғасыр|XIX ғасырдың]] аяғы мен [[20 ғасыр|XX ғасырдың]] басында әлеуметтік психология жеке ғылым саласы ретінде орнықты. [[20 ғасыр|XX ғасырдың]] 20-жылдарынан бастап әлеуметтік психология [[АҚШ]], [[Англия]], [[Германия]], [[Франция]], [[Жапония]] сияқты дамыған елдердегі [[психология]] ғылымының жетекші бағытына айналды. Әлеуметтік психология бұрынғы [[Кеңес Одағы]]нда да көп көңіл бөлінген. Кеңес билігі тұсында бұл ғылым жетекші салаға айналды. Кеңестік әлеуметтік психологтардың зерттеулерінде тұлға және ұжым мәселелері Батыстағыдай топ динамикасы заңдылықтарынан өзгеше бағдарда алынып, ерекше теориялық құрылғыда қарастырылды. Ұлттардың және өзге ірі әлеуметтік топтардың психологиясы зерттелді. Олардың арасында Қазақстандық ғалымдардың да үлесі болды.<ref name=kog1>[[Қоғам]]дық білім негіздері: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық / Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім, М.Изотов, К.Жүкешев, т.б. - [[Алматы]]: «Мектеп» баспасы, [[2006]]. ISBN 9965-33-570-2</ref> == Әлеуметтік психологияның зерттеу объектісі == Ғылым саласы ретіндегі әлеуметтік психологияның зерттеу объектісіне мыналар жатады: * адамдар арасындағы [[ақпарат]] алмасу және өзара әрекеттесу заңдылықтары, атап айтқанда, қоғамдық және тұлғааралық қатынастар құрылымындағы жүздесудің рөлі, оның құрылымы, атқаратын қызметі, жүздесу үдерісінде әсер ету амалдары; * [[тап]]тар мен [[ұлт]]тар сияқты ірі және еңбек ұжымы мен отбасы сияқты шағын әлеуметтік топтардың психологиялық мінездемелері, бұған қоса ұжымшылдық, басқару және жетекшілік, топ болып шешім қабылдау, топ қызметінің тиімділігі сияқты үдерістерді зерттеу; * тұлғаның әлеуметтік психологиясы, оның коммуникативтік сапалықтарына талдау жасау, әлеуметтену мәселелері, әлеуметтік мақсаттардың қалыптасуы және ауысуы, т.б.<ref name="kog1"/> == Зерттеу салалары == Әлеуметтік психология көптеген зерттеу салаларын қамтиды. Олардың әрқайсысы адамның қоғамдағы мінез-құлқы мен әлеуметтік қатынастарын тереңірек түсінуге бағытталған: * *Стереотиптер және кемсітушілік* Стереотиптер — белгілі бір топқа немесе адамға қатысты алдын ала қалыптасқан пікірлер. Олар адамдардың мінез-құлқына, қарым-қатынасына және шешімдеріне әсер етеді. Зерттеулер стереотиптердің қалыптасуы, олардың адамның көзқарастары мен әрекеттеріне ықпалы және оларды азайту жолдарына бағытталған. Сонымен қатар, кемсітушілік (дискриминация) және әлеуметтік әділетсіздіктің психологиялық аспектілері талданады. * *Топтық процестер* Бұл салада адамдардың топ ішінде және топаралық қатынастардағы мінез-құлқы зерттеледі. Топтық динамика, лидерлік, топ мүшелерінің рөлдері, топішілік келісім мен қақтығыстардың себептері мен шешімдері қарастырылады. Сондай-ақ, шешім қабылдаудағы топтық ойлау және топ қысымына бейімделу процестері де зерттеледі. * *Қарым-қатынас және коммуникация* Адамдар арасындағы ақпарат алмасу түрлері мен олардың қарым-қатынасқа әсері зерттеледі. Бұл салада вербалды (сөздер арқылы) және вербалсыз (дене тілі, бет әлпет, ым-ишара) коммуникацияның ерекшеліктері талданады. Адамның қарым-қатынас стилі мен оның қарым-қатынас сапасына әсері де зерттеу нысаны болып табылады. * *Когнитивті диссонанс* Когнитивті диссонанс адамның өз пікірлері, сенімдері және әрекеттері арасындағы сәйкессіздіктен туындайтын ішкі қайшылықты білдіреді. Мұндай жағдайда адам психологиялық жайлылықты қалпына келтіру үшін өз пікірін немесе әрекетін өзгертуге бейім болады. Зерттеулер бұл құбылыстың шешім қабылдау, өзін-өзі ақтау және моральдық дилеммалардағы рөлін қарастырады. * *Әлеуметтік ықпал* Басқа адамдардың жеке тұлғаға әсер ету процестері зерттеледі. Бұған конформизм (топ қысымына бейімделу), манипуляция, сендіру әдістері және басқалардың мінез-құлқын өзгертуге бағытталған стратегиялар жатады. Сонымен қатар, лидерлік, әлеуметтік нормалар және олардың адамның күнделікті өміріне әсері қарастырылады. == Негізгі теориялар == Әлеуметтік психология саласында адам мінез-құлқын түсіндіретін көптеген теориялар бар. Ең маңызды теорияларға мыналар жатады: * *Когнитивті диссонанс теориясы* Леон Фестингер ұсынған бұл теория адамның өзінің сенімдері мен әрекеттері арасындағы сәйкессіздікке ұшыраған кезде психологиялық жайсыздық сезінетінін түсіндіреді. Мұндай жағдайда адам бұл сәйкессіздікті азайту үшін өз сенімдерін немесе әрекеттерін өзгертуге тырысады. Бұл теория шешім қабылдау, ұтымды ойлау және өзін-өзі ақтау процестерін түсінуде маңызды. * *Конформизм теориясы* Соломон Аштың зерттеулері арқылы дамыған бұл теория адамның топтық қысымға сәйкес өз пікірін өзгертуге бейімділігін көрсетеді. Конформизм адамды әлеуметтік нормаларға бейімдеуде маңызды рөл атқарады, бірақ ол кейде жеке пікірлерден бас тартуға әкелуі мүмкін. * *Әлеуметтік алмасу теориясы* Бұл теория адамдардың қарым-қатынастарын пайда мен шығын тұрғысынан талдайды. Теорияға сәйкес, адамдар өзара әрекеттерінде эмоционалдық, материалдық немесе басқа да пайда алу үшін шығындарын азайтуға тырысады. Бұл қарым-қатынастардағы теңгерімділіктің маңызды екенін көрсетеді. * *Әлеуметтік оқыту теориясы* Бұл теория Альберт Бандураның жұмыстарына негізделген. Теория адамның мінез-құлқы басқа адамдарды бақылау және соларға еліктеу арқылы қалыптасатынын түсіндіреді. Сондай-ақ, күшейту мен жазалаудың адамның үйрену процесіндегі рөліне назар аударады. * *Тұлғааралық тартымдылық теориясы* Бұл теория адамдар арасындағы жақындық, ұнату және қарым-қатынасқа әсер ететін факторларды зерттейді. Сыртқы келбет, ұқсастық, жақындық және әлеуметтік байланыстардың сапасы тұлғааралық қарым-қатынастың қалыптасуына әсер етеді. Әлеуметтік психологияның бұл теориялары адамдардың қоғамдағы мінез-құлқы мен қарым-қатынасын түсінуде маңызды рөл атқарады және практикалық салаларда кеңінен қолданылады. {{Commonscat|Social psychology (psychology)}} == Дереккөздер == <references/> {{Психология}} [[Санат:Қоғам]] [[Санат:Психология]] nidpgfl4mpro1p9pgn0xxm4x7cjc5tl 3409090 3409085 2024-12-11T15:43:30Z ZhalamanovaKumush 164407 3409090 wikitext text/x-wiki '''Әлеуметтік''' немесе '''қоғамдық психология''' ({{lang-el|psyche}} — жан және ''logos'' — сөз, түсінік, ілім) — [[әлеуметтік топтар]]ға қосылуымен байланысты адамдардың қызметі мен пәнінің заңдылықтарын, сонымен қоса ол топтардың өздерінің рухани ерекшеліктерін зерттейтін [[Жантану|жантану ғылымдарының]] саласы. Әлеуметтік психология [[отбасы]]ның, [[ұжым]]ның, [[тап]]тың, [[ұлт]]тың, тағы да басқа адамдардың тұрған жеріне, [[Кәсіп|кәсібіне]], [[қоғам]]дағы алатын орнына қарай жіктелетін топтарының [[психология]]сын зерттейді. Әлеуметтік психология қоғамда болып жатқан саяси-әлеуметтік құбылыстардың сырын түсінуге, олардан қорытынды шығарып, қоғамның даму бағытын айқындауға, ірі топтарды және тұтас қоғамды басқаруға, бағыттарды, шараларды айқындай отырып, оны стратегиялы дұрыс жолға салып отыруға көмектеседі. Сондықтан ғалымдар бұл ғылымның болашағы зор, [[21 ғ.|XXI ғасырда]] жетекші орындарға шығады деп есептейді. Әлеуметтік психологияның негізгі бөлімдеріне мыналар жатады: * [[әлеуметтік топтар]]дың психологиялық мінездемесі; * [[тұлға психологиясы]]; * ақпарат алмасу заңдылықтары және бірлескен қызмет үстіндегі адамдардың өзара әрекеттесуі; * түрлі қауымдастықтарда қалыптасатын тұлғааралық өзара қатынастар. Әлеуметтік психология өзге ғылымдармен — [[социология]]мен, [[педагогика]]мен, [[философия]]мен, [[саясаттану]]мен, [[мәдениеттану]]мен тығыз байланыста болады. [[Социология]] қоғамның, топтың және жеке адамның құндылықтары мен нормаларының сипатын қарастырса, әлеуметтік [[психология]] сол адамдар өмір сүретін микро және макроортаның әсерін ескере отырып, олардың қалыптасуының нақты механизмдерін және тұлғаның дара ерекшеліктерін зерттейді. Егер социология тұлғаның әлеуметтік белсенділігінің түпкілікті қайнарларын ашатын болса, онда әлеуметтік психология олардың пайда болу жолдары мен заңдылықтарын қарастырады, белсенділікті мейлінше толық іске асырудың жағдайларын жасауға көмектеседі. Социология түрлі адамдар топтары мен қауымдастықтарының ішіндегі тұлғааралық байланыстардың әлеуметтік мәнін ашады. Ал әлеуметтік психологияны жеке адамның немесе жеке топтың қызметінен ол мәннің калай және қандай формаларда көрініс беруі, тұлғалық сапалықтардың қалыптасуына қалай әсер ететіні қызықтырады. Әлеуметтік психологияның [[философия]] құрамында ұзаққа созылған даму тарихы бар; Батыста [[18 ғ.|XVIII ғасырдағы]] ағартушылық кезеңде оған көбірек көңіл бөліне бастады. [[19 ғасыр|XIX ғасырдың]] аяғы мен [[20 ғасыр|XX ғасырдың]] басында әлеуметтік психология жеке ғылым саласы ретінде орнықты. [[20 ғасыр|XX ғасырдың]] 20-жылдарынан бастап әлеуметтік психология [[АҚШ]], [[Англия]], [[Германия]], [[Франция]], [[Жапония]] сияқты дамыған елдердегі [[психология]] ғылымының жетекші бағытына айналды. Әлеуметтік психология бұрынғы [[Кеңес Одағы]]нда да көп көңіл бөлінген. Кеңес билігі тұсында бұл ғылым жетекші салаға айналды. Кеңестік әлеуметтік психологтардың зерттеулерінде тұлға және ұжым мәселелері Батыстағыдай топ динамикасы заңдылықтарынан өзгеше бағдарда алынып, ерекше теориялық құрылғыда қарастырылды. Ұлттардың және өзге ірі әлеуметтік топтардың психологиясы зерттелді. Олардың арасында Қазақстандық ғалымдардың да үлесі болды.<ref name="kog1">[[Қоғам|Қоғамдық]] білім негіздері: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық / Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім, М.Изотов, К.Жүкешев, т.б. - [[Алматы]]: «Мектеп» баспасы, [[2006]]. ISBN 9965-33-570-2</ref> == Әлеуметтік психологияның зерттеу объектісі == Ғылым саласы ретіндегі әлеуметтік психологияның зерттеу объектісіне мыналар жатады: * адамдар арасындағы [[ақпарат]] алмасу және өзара әрекеттесу заңдылықтары, атап айтқанда, қоғамдық және тұлғааралық қатынастар құрылымындағы жүздесудің рөлі, оның құрылымы, атқаратын қызметі, жүздесу үдерісінде әсер ету амалдары; * [[тап]]тар мен [[ұлт]]тар сияқты ірі және еңбек ұжымы мен отбасы сияқты шағын әлеуметтік топтардың психологиялық мінездемелері, бұған қоса ұжымшылдық, басқару және жетекшілік, топ болып шешім қабылдау, топ қызметінің тиімділігі сияқты үдерістерді зерттеу; * тұлғаның әлеуметтік психологиясы, оның коммуникативтік сапалықтарына талдау жасау, әлеуметтену мәселелері, әлеуметтік мақсаттардың қалыптасуы және ауысуы, т.б.<ref name="kog1"/> == <big>Зерттеу салалары</big> == Әлеуметтік психология көптеген зерттеу салаларын қамтиды. Олардың әрқайсысы адамның қоғамдағы мінез-құлқы мен әлеуметтік қатынастарын тереңірек түсінуге бағытталған: ==== 1.Стереотиптер және кемсітушілік ==== Стереотиптер — белгілі бір топқа немесе адамға қатысты алдын ала қалыптасқан пікірлер. Олар адамдардың мінез-құлқына, қарым-қатынасына және шешімдеріне әсер етеді. Зерттеулер стереотиптердің қалыптасуы, олардың адамның көзқарастары мен әрекеттеріне ықпалы және оларды азайту жолдарына бағытталған. Сонымен қатар, кемсітушілік (дискриминация) және әлеуметтік әділетсіздіктің психологиялық аспектілері талданады. ==== 2.Топтық процестер ==== Бұл салада адамдардың топ ішінде және топаралық қатынастардағы мінез-құлқы зерттеледі. Топтық динамика, лидерлік, топ мүшелерінің рөлдері, топішілік келісім мен қақтығыстардың себептері мен шешімдері қарастырылады. Сондай-ақ, шешім қабылдаудағы топтық ойлау және топ қысымына бейімделу процестері де зерттеледі. ==== 3.Қарым-қатынас және коммуникация ==== Адамдар арасындағы ақпарат алмасу түрлері мен олардың қарым-қатынасқа әсері зерттеледі. Бұл салада вербалды (сөздер арқылы) және вербалсыз (дене тілі, бет әлпет, ым-ишара) коммуникацияның ерекшеліктері талданады. Адамның қарым-қатынас стилі мен оның қарым-қатынас сапасына әсері де зерттеу нысаны болып табылады. ==== 4.Когнитивті диссонанс ==== Когнитивті диссонанс адамның өз пікірлері, сенімдері және әрекеттері арасындағы сәйкессіздіктен туындайтын ішкі қайшылықты білдіреді. Мұндай жағдайда адам психологиялық жайлылықты қалпына келтіру үшін өз пікірін немесе әрекетін өзгертуге бейім болады. Зерттеулер бұл құбылыстың шешім қабылдау, өзін-өзі ақтау және моральдық дилеммалардағы рөлін қарастырады. ==== 5.Әлеуметтік ықпал ==== Басқа адамдардың жеке тұлғаға әсер ету процестері зерттеледі. Бұған конформизм (топ қысымына бейімделу), манипуляция, сендіру әдістері және басқалардың мінез-құлқын өзгертуге бағытталған стратегиялар жатады. Сонымен қатар, лидерлік, әлеуметтік нормалар және олардың адамның күнделікті өміріне әсері қарастырылады. == Негізгі теориялар == Әлеуметтік психология саласында адам мінез-құлқын түсіндіретін көптеген теориялар бар. Ең маңызды теорияларға мыналар жатады: * Когнитивті диссонанс теориясы Леон Фестингер ұсынған бұл теория адамның өзінің сенімдері мен әрекеттері арасындағы сәйкессіздікке ұшыраған кезде психологиялық жайсыздық сезінетінін түсіндіреді. Мұндай жағдайда адам бұл сәйкессіздікті азайту үшін өз сенімдерін немесе әрекеттерін өзгертуге тырысады. Бұл теория шешім қабылдау, ұтымды ойлау және өзін-өзі ақтау процестерін түсінуде маңызды. * Конформизм теориясы   Соломон Аштың зерттеулері арқылы дамыған бұл теория адамның топтық қысымға сәйкес өз пікірін өзгертуге бейімділігін көрсетеді. Конформизм адамды әлеуметтік нормаларға бейімдеуде маңызды рөл атқарады, бірақ ол кейде жеке пікірлерден бас тартуға әкелуі мүмкін. * Әлеуметтік алмасу теориясы Бұл теория адамдардың қарым-қатынастарын пайда мен шығын тұрғысынан талдайды. Теорияға сәйкес, адамдар өзара әрекеттерінде эмоционалдық, материалдық немесе басқа да пайда алу үшін шығындарын азайтуға тырысады. Бұл қарым-қатынастардағы теңгерімділіктің маңызды екенін көрсетеді. * Әлеуметтік оқыту теориясы Бұл теория Альберт Бандураның жұмыстарына негізделген. Теория адамның мінез-құлқы басқа адамдарды бақылау және соларға еліктеу арқылы қалыптасатынын түсіндіреді. Сондай-ақ, күшейту мен жазалаудың адамның үйрену процесіндегі рөліне назар аударады. * Тұлғааралық тартымдылық теориясы Бұл теория адамдар арасындағы жақындық, ұнату және қарым-қатынасқа әсер ететін факторларды зерттейді. Сыртқы келбет, ұқсастық, жақындық және әлеуметтік байланыстардың сапасы тұлғааралық қарым-қатынастың қалыптасуына әсер етеді. Әлеуметтік психологияның бұл теориялары адамдардың қоғамдағы мінез-құлқы мен қарым-қатынасын түсінуде маңызды рөл атқарады және практикалық салаларда кеңінен қолданылады.{{Commonscat|Social psychology (psychology)}} == Дереккөздер == <references/> {{Психология}} [[Санат:Қоғам]] [[Санат:Психология]] hf7hml9b2q8qlo7dbnuagm4ivnmbv4z 3409193 3409090 2024-12-12T03:30:29Z Nurtenge 93712 3409193 wikitext text/x-wiki {{қайта жазу}} '''Әлеуметтік''' немесе '''қоғамдық психология''' ({{lang-el|psyche}} — жан және ''logos'' — сөз, түсінік, ілім) — [[әлеуметтік топтар]]ға қосылуымен байланысты адамдардың қызметі мен пәнінің заңдылықтарын, сонымен қоса ол топтардың өздерінің рухани ерекшеліктерін зерттейтін [[Жантану|жантану ғылымдарының]] саласы. Әлеуметтік психология [[отбасы]]ның, [[ұжым]]ның, [[тап]]тың, [[ұлт]]тың, тағы да басқа адамдардың тұрған жеріне, [[Кәсіп|кәсібіне]], [[қоғам]]дағы алатын орнына қарай жіктелетін топтарының [[психология]]сын зерттейді. Әлеуметтік психология қоғамда болып жатқан саяси-әлеуметтік құбылыстардың сырын түсінуге, олардан қорытынды шығарып, қоғамның даму бағытын айқындауға, ірі топтарды және тұтас қоғамды басқаруға, бағыттарды, шараларды айқындай отырып, оны стратегиялы дұрыс жолға салып отыруға көмектеседі. Сондықтан ғалымдар бұл ғылымның болашағы зор, [[21 ғ.|XXI ғасырда]] жетекші орындарға шығады деп есептейді. Әлеуметтік психологияның негізгі бөлімдеріне мыналар жатады: * [[әлеуметтік топтар]]дың психологиялық мінездемесі; * [[тұлға психологиясы]]; * ақпарат алмасу заңдылықтары және бірлескен қызмет үстіндегі адамдардың өзара әрекеттесуі; * түрлі қауымдастықтарда қалыптасатын тұлғааралық өзара қатынастар. Әлеуметтік психология өзге ғылымдармен — [[социология]]мен, [[педагогика]]мен, [[философия]]мен, [[саясаттану]]мен, [[мәдениеттану]]мен тығыз байланыста болады. [[Социология]] қоғамның, топтың және жеке адамның құндылықтары мен нормаларының сипатын қарастырса, әлеуметтік [[психология]] сол адамдар өмір сүретін микро және макроортаның әсерін ескере отырып, олардың қалыптасуының нақты механизмдерін және тұлғаның дара ерекшеліктерін зерттейді. Егер социология тұлғаның әлеуметтік белсенділігінің түпкілікті қайнарларын ашатын болса, онда әлеуметтік психология олардың пайда болу жолдары мен заңдылықтарын қарастырады, белсенділікті мейлінше толық іске асырудың жағдайларын жасауға көмектеседі. Социология түрлі адамдар топтары мен қауымдастықтарының ішіндегі тұлғааралық байланыстардың әлеуметтік мәнін ашады. Ал әлеуметтік психологияны жеке адамның немесе жеке топтың қызметінен ол мәннің калай және қандай формаларда көрініс беруі, тұлғалық сапалықтардың қалыптасуына қалай әсер ететіні қызықтырады. Әлеуметтік психологияның [[философия]] құрамында ұзаққа созылған даму тарихы бар; Батыста [[18 ғ.|XVIII ғасырдағы]] ағартушылық кезеңде оған көбірек көңіл бөліне бастады. [[19 ғасыр|XIX ғасырдың]] аяғы мен [[20 ғасыр|XX ғасырдың]] басында әлеуметтік психология жеке ғылым саласы ретінде орнықты. [[20 ғасыр|XX ғасырдың]] 20-жылдарынан бастап әлеуметтік психология [[АҚШ]], [[Англия]], [[Германия]], [[Франция]], [[Жапония]] сияқты дамыған елдердегі [[психология]] ғылымының жетекші бағытына айналды. Әлеуметтік психология бұрынғы [[Кеңес Одағы]]нда да көп көңіл бөлінген. Кеңес билігі тұсында бұл ғылым жетекші салаға айналды. Кеңестік әлеуметтік психологтардың зерттеулерінде тұлға және ұжым мәселелері Батыстағыдай топ динамикасы заңдылықтарынан өзгеше бағдарда алынып, ерекше теориялық құрылғыда қарастырылды. Ұлттардың және өзге ірі әлеуметтік топтардың психологиясы зерттелді. Олардың арасында Қазақстандық ғалымдардың да үлесі болды.<ref name="kog1">[[Қоғам|Қоғамдық]] білім негіздері: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық / Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім, М.Изотов, К.Жүкешев, т.б. - [[Алматы]]: «Мектеп» баспасы, [[2006]]. ISBN 9965-33-570-2</ref> == Әлеуметтік психологияның зерттеу объектісі == Ғылым саласы ретіндегі әлеуметтік психологияның зерттеу объектісіне мыналар жатады: * адамдар арасындағы [[ақпарат]] алмасу және өзара әрекеттесу заңдылықтары, атап айтқанда, қоғамдық және тұлғааралық қатынастар құрылымындағы жүздесудің рөлі, оның құрылымы, атқаратын қызметі, жүздесу үдерісінде әсер ету амалдары; * [[тап]]тар мен [[ұлт]]тар сияқты ірі және еңбек ұжымы мен отбасы сияқты шағын әлеуметтік топтардың психологиялық мінездемелері, бұған қоса ұжымшылдық, басқару және жетекшілік, топ болып шешім қабылдау, топ қызметінің тиімділігі сияқты үдерістерді зерттеу; * тұлғаның әлеуметтік психологиясы, оның коммуникативтік сапалықтарына талдау жасау, әлеуметтену мәселелері, әлеуметтік мақсаттардың қалыптасуы және ауысуы, т.б.<ref name="kog1"/> == Зерттеу салалары == Әлеуметтік психология көптеген зерттеу салаларын қамтиды. Олардың әрқайсысы адамның қоғамдағы мінез-құлқы мен әлеуметтік қатынастарын тереңірек түсінуге бағытталған: === Стереотиптер және кемсітушілік === Стереотиптер — белгілі бір топқа немесе адамға қатысты алдын ала қалыптасқан пікірлер. Олар адамдардың мінез-құлқына, қарым-қатынасына және шешімдеріне әсер етеді. Зерттеулер стереотиптердің қалыптасуы, олардың адамның көзқарастары мен әрекеттеріне ықпалы және оларды азайту жолдарына бағытталған. Сонымен қатар, кемсітушілік (дискриминация) және әлеуметтік әділетсіздіктің психологиялық аспектілері талданады. === Топтық процестер === Бұл салада адамдардың топ ішінде және топаралық қатынастардағы мінез-құлқы зерттеледі. Топтық динамика, лидерлік, топ мүшелерінің рөлдері, топішілік келісім мен қақтығыстардың себептері мен шешімдері қарастырылады. Сондай-ақ, шешім қабылдаудағы топтық ойлау және топ қысымына бейімделу процестері де зерттеледі. === Қарым-қатынас және коммуникация === Адамдар арасындағы ақпарат алмасу түрлері мен олардың қарым-қатынасқа әсері зерттеледі. Бұл салада вербалды (сөздер арқылы) және вербалсыз (дене тілі, бет әлпет, ым-ишара) коммуникацияның ерекшеліктері талданады. Адамның қарым-қатынас стилі мен оның қарым-қатынас сапасына әсері де зерттеу нысаны болып табылады. === Когнитивті диссонанс === Когнитивті диссонанс адамның өз пікірлері, сенімдері және әрекеттері арасындағы сәйкессіздіктен туындайтын ішкі қайшылықты білдіреді. Мұндай жағдайда адам психологиялық жайлылықты қалпына келтіру үшін өз пікірін немесе әрекетін өзгертуге бейім болады. Зерттеулер бұл құбылыстың шешім қабылдау, өзін-өзі ақтау және моральдық дилеммалардағы рөлін қарастырады. === Әлеуметтік ықпал === Басқа адамдардың жеке тұлғаға әсер ету процестері зерттеледі. Бұған конформизм (топ қысымына бейімделу), манипуляция, сендіру әдістері және басқалардың мінез-құлқын өзгертуге бағытталған стратегиялар жатады. Сонымен қатар, лидерлік, әлеуметтік нормалар және олардың адамның күнделікті өміріне әсері қарастырылады. == Негізгі теориялар == Әлеуметтік психология саласында адам мінез-құлқын түсіндіретін көптеген теориялар бар. Ең маңызды теорияларға мыналар жатады: === Когнитивті диссонанс теориясы === Леон Фестингер ұсынған бұл теория адамның өзінің сенімдері мен әрекеттері арасындағы сәйкессіздікке ұшыраған кезде психологиялық жайсыздық сезінетінін түсіндіреді. Мұндай жағдайда адам бұл сәйкессіздікті азайту үшін өз сенімдерін немесе әрекеттерін өзгертуге тырысады. Бұл теория шешім қабылдау, ұтымды ойлау және өзін-өзі ақтау процестерін түсінуде маңызды. === Конформизм теориясы === Соломон Аштың зерттеулері арқылы дамыған бұл теория адамның топтық қысымға сәйкес өз пікірін өзгертуге бейімділігін көрсетеді. Конформизм адамды әлеуметтік нормаларға бейімдеуде маңызды рөл атқарады, бірақ ол кейде жеке пікірлерден бас тартуға әкелуі мүмкін. === Әлеуметтік алмасу теориясы === Бұл теория адамдардың қарым-қатынастарын пайда мен шығын тұрғысынан талдайды. Теорияға сәйкес, адамдар өзара әрекеттерінде эмоционалдық, материалдық немесе басқа да пайда алу үшін шығындарын азайтуға тырысады. Бұл қарым-қатынастардағы теңгерімділіктің маңызды екенін көрсетеді. === Әлеуметтік оқыту теориясы === Бұл теория Альберт Бандураның жұмыстарына негізделген. Теория адамның мінез-құлқы басқа адамдарды бақылау және соларға еліктеу арқылы қалыптасатынын түсіндіреді. Сондай-ақ, күшейту мен жазалаудың адамның үйрену процесіндегі рөліне назар аударады. === Тұлғааралық тартымдылық теориясы === Бұл теория адамдар арасындағы жақындық, ұнату және қарым-қатынасқа әсер ететін факторларды зерттейді. Сыртқы келбет, ұқсастық, жақындық және әлеуметтік байланыстардың сапасы тұлғааралық қарым-қатынастың қалыптасуына әсер етеді. Әлеуметтік психологияның бұл теориялары адамдардың қоғамдағы мінез-құлқы мен қарым-қатынасын түсінуде маңызды рөл атқарады және практикалық салаларда кеңінен қолданылады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Commonscat|Social psychology (psychology)}} {{Психология}} [[Санат:Қоғам]] [[Санат:Психология]] harttp8b2x488jxl55vbcbg4jsxa65r 0 100527 3409092 2529277 2024-12-11T15:46:21Z Dulyga Sangaliev 164425 Ғалымнын өміріне кәшкене мәлеметтер 3409092 wikitext text/x-wiki '''Бұлұтай Мұртаза Жүнісұлы''' (1.21.1969 жылы туған, [[Түркия]], Ұлықышла (Ұлықыстау) ауданы, Қазақ ауылында) - белгілі дінтанушы, мәдениеттанушы, [[философия]] ғылымдарының кандидаты, Қазақ Мемлекеттік Әлем тілдері университетін (1994), Халықаралық Құқық және Нарық академиясын (2000) бітірген. Абай атындағы [[Алматы]] мемлекеттік университетінің оқытушысы, ҚМДБ үгіт-насихат бөлімінің меңгерушісі, ҚР Парламент Мәжілісі төрағасының Кеңесшісі қызметтерін атқарған. «Құран Кәрім әліппесі» ([[1992]]) атты кітабы мен 4 үн таспалан тұратын «Дінімізді үйренейік» жинағы Ислам діннің негіздерімен таныстырады. «Ата-баба діні. Түркілер неге мұсылман болды?» ([[2000]]) ғыл. монографиясының, «Дін және ұлт» ([[2006]]), т.б. 10-ға жуық кітаптың, 200-ден аса ғылыми-публицистикалық мақалалардың авторы. Ислам қорының (Швейцария), Дүниежүзілік Мұсылман Жастары Ассамблеясының, «Иман», «Зерде» респ. қорларының алғыс хаттарымен марапатталған.<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref> Шығармаларына келетін болсақ: “Мәңгілік ел мұраты” ұлттық құндылықтар және рухани жаңғыру мәселелірін қарастырады. Жәнеде “Ислам және өркениет” атты еңбегінде Ислам дінімен өркениет арасындағы байланысын қарастыратын ғылыми еңбек жазғын. '''Қызмет жолы''':Жоғары оқу орындарында оқытушы болып қызмет атқарды.Мемлекеттік деңгейде дін саласындағы саясатты қалыптастыруға қатысқан.Жаһандық мәселелерге арналған конференцияларда Қазақстанның өкілі ретінде баяндама жасаған. '''Қоғамдық қызметі:'''Дін және мәдениет мәселелеріне байланысты бұқаралық ақпарат құралдарында жиі сұхбат беріп, түрлі әлеуметтік жобаларға қатысады.Қазақстандағы зайырлылық пен толеранттылық идеяларын насихаттау мақсатында көптеген лекциялар оқиды. '''Белсенді қызметі:'''Түркия, Малайзия, Ресей, Еуропа елдерінде дін және мәдениет тақырыбында баяндамалар оқыды.Ислам әлемінің және Батыс өркениетінің диалогын нығайту жолында зерттеулер жүргізді.Қазақстанның рухани құндылықтарын әлемге танытуда үлкен еңбек сіңіруде. ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:1969 жылы туғандар]] [[Санат:Түркия қазақтары]] [[Санат:Дінтанушылар]] [[Санат:Қазақстан филологтары]] [[Санат:Қазақ ғалымдары]] {{Islam-stub}} jgy12bh7jl8cte6uw4d1ahvif1wf97q 0 117540 3409210 2796238 2024-12-12T05:08:27Z Әмина Жанғалиева 164202 «[[Санат:Әдістемелік аппарат|Әдістемелік аппарат]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3409210 wikitext text/x-wiki ''Әдіснама'' /методология/(грек. ''methodos'' — зерттеу жолы, теория және'' logos'' — ілім) — ғылымды дамыту үшін керек. # ғылыми таным әдісі; # ғылымда қолданылатын негізгі [[принцип]]тер. Психология теориясына лайықты танымның ұстанымы, [[әдіс]]і, нысаны мен таным амалдары арқылы психологиялық болмысты өзгеріске түсіру. Зерттеуші психологтың нәтижеге жетуі оның ғылыми құрал-жабдықтармен қарулануымен қатар, түрлі тәсілдерді әдіснама қорынан таңдап алуына байланысты; # дүниенің, қоғамның объективтік заңдылықтары мен құбылыстарын практика және теорияны игертуге және өзгертуге бағытталған таным принциптерінің жиынтығы. <br>Әдіснама — әдістер туралы ілім, әдістер теориясы, зерттеліп отырған объекті жөніндегі мәліметтерді және жаңалықтарды бірізге келтіру тәсілдерінің жүйесі. Ғылыми әдістің негізгі мақсаты — объективтік ақиқатты aшy. Зерттеудің нәтижесі де, оған апаратын жол да, әдіс те ақиқат болуы қажет. Әдіснаманың негізінде белгілі бір білімдер ([[ұғым]]дар, [[заңдылық]]тар) жүйесі жатады. Әдіснаманың ақиқаттығы оның негізінде жатқан теорияның ақиқаттығына байланысты. Ғылыми әдіснама дұрыс құрылған теорияға негізделгендіктен, қате болуы мүмкін емес. Дегенмен, объектіні тану кезінде әдіснаманы қолдануда қателік болуы мүмкін. Әдіс пәннің ерекшелігі арқылы анықталғанымен, олар бір-бірімен қарама-қарсылықта болады. Пән мен әдістің бірлігі қарама-кайшылықтардың бірлігі болып табылады. Әдіс зерттелетін пәннің ішкі заңдылықтарын біртіндеп қарау арқылы ғана аша алады. Әдіс пен пәннің толық сәйкес келуі субъектінің объектіге біртіндеп жақындауы нәтижесінде болуы мүмкін. Әдіснама ғылыми-танымдық іс-әрекеттің формасы мен әдістері, әдістемелер бірлігі мен байланысының теориялық негіздеулері туралы ілім. Ғылым әдіснамасы зерттеу компоненттеріне (объектіге, затқа, мақсатқа және зерттеу мәселелеріне) сипаттама береді.<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Жантану]] [[Санат:Медицина]] [[Санат:Әдістемелік аппарат]] ij8vr1y6peb6sd35xizvhmtm6hhiyzr 3409254 3409210 2024-12-12T06:08:02Z Nurtenge 93712 −[[Санат:Жантану]]; −[[Санат:Медицина]]; −[[Санат:Әдістемелік аппарат]]; +[[Санат:Әдістер]]; +[[Санат:Эпистемология]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3409254 wikitext text/x-wiki {{қайта жазу}} ''Әдіснама'' /методология/(грек. ''methodos'' — зерттеу жолы, теория және'' logos'' — ілім) — ғылымды дамыту үшін керек. # ғылыми таным әдісі; # ғылымда қолданылатын негізгі [[принцип]]тер. Психология теориясына лайықты танымның ұстанымы, [[әдіс]]і, нысаны мен таным амалдары арқылы психологиялық болмысты өзгеріске түсіру. Зерттеуші психологтың нәтижеге жетуі оның ғылыми құрал-жабдықтармен қарулануымен қатар, түрлі тәсілдерді әдіснама қорынан таңдап алуына байланысты; # дүниенің, қоғамның объективтік заңдылықтары мен құбылыстарын практика және теорияны игертуге және өзгертуге бағытталған таным принциптерінің жиынтығы. <br>Әдіснама — әдістер туралы ілім, әдістер теориясы, зерттеліп отырған объекті жөніндегі мәліметтерді және жаңалықтарды бірізге келтіру тәсілдерінің жүйесі. Ғылыми әдістің негізгі мақсаты — объективтік ақиқатты aшy. Зерттеудің нәтижесі де, оған апаратын жол да, әдіс те ақиқат болуы қажет. Әдіснаманың негізінде белгілі бір білімдер ([[ұғым]]дар, [[заңдылық]]тар) жүйесі жатады. Әдіснаманың ақиқаттығы оның негізінде жатқан теорияның ақиқаттығына байланысты. Ғылыми әдіснама дұрыс құрылған теорияға негізделгендіктен, қате болуы мүмкін емес. Дегенмен, объектіні тану кезінде әдіснаманы қолдануда қателік болуы мүмкін. Әдіс пәннің ерекшелігі арқылы анықталғанымен, олар бір-бірімен қарама-қарсылықта болады. Пән мен әдістің бірлігі қарама-кайшылықтардың бірлігі болып табылады. Әдіс зерттелетін пәннің ішкі заңдылықтарын біртіндеп қарау арқылы ғана аша алады. Әдіс пен пәннің толық сәйкес келуі субъектінің объектіге біртіндеп жақындауы нәтижесінде болуы мүмкін. Әдіснама ғылыми-танымдық іс-әрекеттің формасы мен әдістері, әдістемелер бірлігі мен байланысының теориялық негіздеулері туралы ілім. Ғылым әдіснамасы зерттеу компоненттеріне (объектіге, затқа, мақсатқа және зерттеу мәселелеріне) сипаттама береді.<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} {{stub}} [[Санат:Әдістер| ]] [[Санат:Эпистемология]] nfzm8jyvgui15jfdovsz76xpipnozpc 10 187429 3409168 3281183 2024-12-11T20:21:39Z Malik Nursultan B 111493 3409168 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс/Басы}} {{Инфобокс/Тақырып|{{{Қазақша есімі|{{{Есімі|}}}|{{PAGENAME}}}}}|{{{Шынайы есімі|}}}|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{lcfirst:{{{түс|}}}}}}}||FFFFFF}} {{Инфобокс/Сурет|{{{Суреті|}}}|{{{Атауы|}}}|{{#if:{{{Сурет ені|}}}|{{{Сурет ені}}}|}}}} <!----------Елтаңба----------><!-- -->{{#if:{{{Елтаңба|}}}|<tr><td colspan="2" style="text-align: center; border-top: solid darkgray 1px;">[[Сурет:{{{Елтаңба}}}|{{{Ені|{{#if:{{{Елтаңба ені|}}}|{{{Елтаңба ені|}}}|120}}px}}}|{{{Қазақша есімі|{{{Есімі|{{{Шынайы есімі|{{{Шынайы есімі|}}}}}}}}}}}}]]</td></tr>}}{{#if:{{{Елтаңба атауы|}}}|<tr><td colspan="2" style="text-align: center;">{{{Елтаңба атауы}}}</td></tr>}} {{#if:{{{Титулы|}}}|{{Инфобокс/Тақырыпша|Лауазымы|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{{түс|}}}}}|FFFFFF}}}} {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы|{{#if:{{{Титулы|}}}|{{{Титулы|}}} {{{Мемлекет|}}}|}}}}} |Ту={{{Ту|}}} |Ту2={{{Ту2|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады|{{{Уәкілдігінің басталуы|}}}}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады|{{{Уәкілдігінің аяқталуы|}}}}}} |Лақап аты={{{Лақап аты|}}} |Ұраны={{{Ұраны|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы|}}} |регент1={{{регент1|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады|}}} |регент2={{{регент2|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады|}}} |регент3={{{регент3|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады|}}} |регент4={{{регент4|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері|}}} |Премьер={{{Премьер|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент|}}} |Президент={{{Президент|}}} |Монарх={{{Монарх|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор|}}} |Губернатор={{{Губернатор|}}} |Ізашары={{{Ізашары|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1|}}} |мәтін1={{{мәтін1|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2|}}} |мәтін2={{{мәтін2|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3|}}} |мәтін3={{{мәтін3|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4|}}} |мәтін4={{{мәтін4|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5|}}} |мәтін5={{{мәтін5|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6|}}} |мәтін6={{{мәтін6|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7|}}} |мәтін7={{{мәтін7|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8|}}} |мәтін8={{{мәтін8|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9|}}} |мәтін9={{{мәтін9|}}} }} <!----------Титул 2----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_2|}}} |Ту={{{Ту_2|}}} |Ту2={{{Ту2_2|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_2|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_2|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_2|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_2|}}} |Ұраны={{{Ұраны_2|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_2|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_2|}}} |регент1={{{регент1_2|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_2|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_2|}}} |регент2={{{регент2_2|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_2|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_2|}}} |регент3={{{регент3_2|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_2|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_2|}}} |регент4={{{регент4_2|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_2|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_2|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_2|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_2|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_2|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_2|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_2|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_2|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_2|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_2|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_2|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_2|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_2|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_2|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_2|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_2|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_2|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_2|}}} |Премьер={{{Премьер_2|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_2|}}} |Президент={{{Президент_2|}}} |Монарх={{{Монарх_2|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_2|}}} |Губернатор={{{Губернатор_2|}}} |Ізашары={{{Ізашары_2|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_2|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_2|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_2|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_2|}}} |мәтін1={{{мәтін1_2|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_2|}}} |мәтін2={{{мәтін2_2|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_2|}}} |мәтін3={{{мәтін3_2|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_2|}}} |мәтін4={{{мәтін4_2|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_2|}}} |мәтін5={{{мәтін5_2|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_2|}}} |мәтін6={{{мәтін6_2|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_2|}}} |мәтін7={{{мәтін7_2|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_2|}}} |мәтін8={{{мәтін8_2|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_2|}}} |мәтін9={{{мәтін9_2|}}} }} <!----------Титул 3----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_3|}}} |Ту={{{Ту_3|}}} |Ту2={{{Ту2_3|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_3|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_3|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_3|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_3|}}} |Ұраны={{{Ұраны_3|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_3|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_3|}}} |регент1={{{регент1_3|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_3|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_3|}}} |регент2={{{регент2_3|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_3|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_3|}}} |регент3={{{регент3_3|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_3|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_3|}}} |регент4={{{регент4_3|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_3|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_3|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_3|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_3|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_3|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_3|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_3|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_3|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_3|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_3|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_3|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_3|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_3|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_3|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_3|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_3|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_3|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_3|}}} |Премьер={{{Премьер_3|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_3|}}} |Президент={{{Президент_3|}}} |Монарх={{{Монарх_3|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_3|}}} |Губернатор={{{Губернатор_3|}}} |Ізашары={{{Ізашары_3|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_3|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_3|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_3|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_3|}}} |мәтін1={{{мәтін1_3|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_3|}}} |мәтін2={{{мәтін2_3|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_3|}}} |мәтін3={{{мәтін3_3|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_3|}}} |мәтін4={{{мәтін4_3|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_3|}}} |мәтін5={{{мәтін5_3|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_3|}}} |мәтін6={{{мәтін6_3|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_3|}}} |мәтін7={{{мәтін7_3|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_3|}}} |мәтін8={{{мәтін8_3|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_3|}}} |мәтін9={{{мәтін9_3|}}} }} <!----------Титул 4----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_4|}}} |Ту={{{Ту_4|}}} |Ту2={{{Ту2_4|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_4|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_4|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_4|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_4|}}} |Ұраны={{{Ұраны_4|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_4|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_4|}}} |регент1={{{регент1_4|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_4|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_4|}}} |регент2={{{регент2_4|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_4|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_4|}}} |регент3={{{регент3_4|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_4|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_4|}}} |регент4={{{регент4_4|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_4|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_4|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_4|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_4|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_4|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_4|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_4|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_4|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_4|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_4|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_4|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_4|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_4|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_4|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_4|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_4|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_4|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_4|}}} |Премьер={{{Премьер_4|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_4|}}} |Президент={{{Президент_4|}}} |Монарх={{{Монарх_4|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_4|}}} |Губернатор={{{Губернатор_4|}}} |Ізашары={{{Ізашары_4|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_4|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_4|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_4|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_4|}}} |мәтін1={{{мәтін1_4|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_4|}}} |мәтін2={{{мәтін2_4|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_4|}}} |мәтін3={{{мәтін3_4|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_4|}}} |мәтін4={{{мәтін4_4|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_4|}}} |мәтін5={{{мәтін5_4|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_4|}}} |мәтін6={{{мәтін6_4|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_4|}}} |мәтін7={{{мәтін7_4|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_4|}}} |мәтін8={{{мәтін8_4|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_4|}}} |мәтін9={{{мәтін9_4|}}} }} <!----------Титул 5----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_5|}}} |Ту={{{Ту_5|}}} |Ту2={{{Ту2_5|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_5|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_5|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_5|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_5|}}} |Ұраны={{{Ұраны_5|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_5|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_5|}}} |регент1={{{регент1_5|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_5|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_5|}}} |регент2={{{регент2_5|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_5|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_5|}}} |регент3={{{регент3_5|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_5|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_5|}}} |регент4={{{регент4_5|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_5|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_5|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_5|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_5|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_5|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_5|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_5|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_5|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_5|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_5|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_5|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_5|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_5|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_5|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_5|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_5|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_5|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_5|}}} |Премьер={{{Премьер_5|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_5|}}} |Президент={{{Президент_5|}}} |Монарх={{{Монарх_5|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_5|}}} |Губернатор={{{Губернатор_5|}}} |Ізашары={{{Ізашары_5|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_5|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_5|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_5|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_5|}}} |мәтін1={{{мәтін1_5|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_5|}}} |мәтін2={{{мәтін2_5|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_5|}}} |мәтін3={{{мәтін3_5|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_5|}}} |мәтін4={{{мәтін4_5|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_5|}}} |текст5={{{текст5_5|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_5|}}} |мәтін6={{{мәтін6_5|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_5|}}} |мәтін7={{{мәтін7_5|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_5|}}} |мәтін8={{{мәтін8_5|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_5|}}} |мәтін9={{{мәтін9_5|}}} }} <!----------Титул 6----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_6|}}} |Ту={{{Ту_6|}}} |Ту2={{{Ту2_6|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_6|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_6|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_6|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_6|}}} |Ұраны={{{Ұраны_6|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_6|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_6|}}} |регент1={{{регент1_6|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_6|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_6|}}} |регент2={{{регент2_6|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_6|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_6|}}} |регент3={{{регент3_6|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_6|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_6|}}} |регент4={{{регент4_6|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_6|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_6|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_6|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_6|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_6|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_6|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_6|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_6|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_6|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_6|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_6|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_6|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_6|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_6|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_6|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_6|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_6|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_6|}}} |Премьер={{{Премьер_6|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_6|}}} |Президент={{{Президент_6|}}} |Монарх={{{Монарх_6|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_6|}}} |Губернатор={{{Губернатор_6|}}} |Ізашары={{{Ізашары_6|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_6|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_6|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_6|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_6|}}} |мәтін1={{{мәтін1_6|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_6|}}} |мәтін2={{{мәтін2_6|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_6|}}} |мәтін3={{{мәтін3_6|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_6|}}} |мәтін4={{{мәтін4_6|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_6|}}} |мәтін5={{{мәтін5_6|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_6|}}} |мәтін6={{{мәтін6_6|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_6|}}} |мәтін7={{{мәтін7_6|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_6|}}} |мәтін8={{{мәтін8_6|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_6|}}} |мәтін9={{{мәтін9_6|}}} }} <!----------Титул 7----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_7|}}} |Ту={{{Ту_7|}}} |Ту2={{{Ту2_7|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_7|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_7|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_7|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_7|}}} |Ұраны={{{Ұраны_7|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_7|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_7|}}} |регент1={{{регент1_7|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_7|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_7|}}} |регент2={{{регент2_7|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_7|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_7|}}} |регент3={{{регент3_7|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_7|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_7|}}} |регент4={{{регент4_7|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_7|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_7|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_7|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_7|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_7|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_7|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_7|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_7|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_7|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_7|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_7|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_7|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_7|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_7|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{соправитель5_7|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_7|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_7|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_7|}}} |Премьер={{{Премьер_7|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_7|}}} |Президент={{{Президент_7|}}} |Монарх={{{Монарх_7|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_7|}}} |Губернатор={{{Губернатор_7|}}} |Ізашары={{{Ізашары_7|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_7|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_7|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_7|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_7|}}} |мәтін1={{{мәтін1_7|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_7|}}} |мәтін2={{{мәтін2_7|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_7|}}} |мәтін3={{{мәтін3_7|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_7|}}} |мәтін4={{{мәтін4_7|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_7|}}} |мәтін5={{{мәтін5_7|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_7|}}} |мәтін6={{{мәтін6_7|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_7|}}} |мәтін7={{{мәтін7_7|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_7|}}} |мәтін8={{{мәтін8_7|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_7|}}} |мәтін9={{{мәтін9_7|}}} }} <!----------Титул 8----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_8|}}} |Ту={{{Ту_8|}}} |Ту2={{{Ту2_8|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_8|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_8|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_8|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_8|}}} |Ұраны={{{Ұраны_8|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_8|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_8|}}} |регент1={{{регент1_8|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_8|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_8|}}} |регент2={{{регент2_8|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_8|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_8|}}} |регент3={{{регент3_8|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_8|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_8|}}} |регент4={{{регент4_8|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_8|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_8|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_8|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_8|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_8|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_8|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_8|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_8|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_8|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_8|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_8|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_8|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_8|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_8|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_8|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_8|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_8|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_8|}}} |Премьер={{{Премьер_8|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_8|}}} |Президент={{{Президент_8|}}} |Монарх={{{Монарх_8|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_8|}}} |Губернатор={{{Губернатор_8|}}} |Ізашары={{{Ізашары_8|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_8|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_8|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_8|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_8|}}} |мәтін1={{{мәтін1_8|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_8|}}} |мәтін2={{{мәтін2_8|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_8|}}} |мәтін3={{{мәтін3_8|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_8|}}} |мәтін4={{{мәтін4_8|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_8|}}} |мәтін5={{{мәтін5_8|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_8|}}} |мәтін6={{{мәтін6_8|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_8|}}} |мәтін7={{{мәтін7_8|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_8|}}} |мәтін8={{{мәтін8_8|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_8|}}} |мәтін9={{{мәтін9_8|}}} }} <!----------Титул 9----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_9|}}} |Ту={{{Ту_9|}}} |Ту2={{{Ту2_9|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_9|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_9|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_9|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_9|}}} |Ұраны={{{Ұраны_9|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_9|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_9|}}} |регент1={{{регент1_9|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_9|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_9|}}} |регент2={{{регент2_9|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_9|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_9|}}} |регент3={{{регент3_9|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_9|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_9|}}} |регент4={{{регент4_9|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_9|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_9|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_9|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_9|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_9|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_9|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_9|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_9|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_9|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_9|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_9|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_9|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_9|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_9|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_9|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_9|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_9|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_9|}}} |Премьер={{{Премьер_9|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_9|}}} |Президент={{{Президент_9|}}} |Монарх={{{Монарх_9|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_9|}}} |Губернатор={{{Губернатор_9|}}} |Ізашары={{{Ізашары_9|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_9|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_9|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_9|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_9|}}} |мәтін1={{{мәтін1_9|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_9|}}} |мәтін2={{{мәтін2_9|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_9|}}} |мәтін3={{{мәтін3_9|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_9|}}} |мәтін4={{{мәтін4_9|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_9|}}} |мәтін5={{{мәтін5_9|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_9|}}} |мәтін6={{{мәтін6_9|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_9|}}} |мәтін7={{{мәтін7_9|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_9|}}} |мәтін9={{{мәтін9_9|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_9|}}} |мәтін9={{{мәтін9_9|}}} }} <!----------Титул 10----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_10|}}} |Ту={{{Ту_10|}}} |Ту2={{{Ту2_10|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_10|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_10|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_10|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_10|}}} |Ұраны={{{Ұраны_10|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_10|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_10|}}} |регент1={{{регент1_10|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_10|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_10|}}} |регент2={{{регент2_10|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_10|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_10|}}} |регент3={{{регент3_10|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_10|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_10|}}} |регент4={{{регент4_10|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_10|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_10|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_10|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_10|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_10|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_10|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_10|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_10|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_10|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_10|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_10|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_10|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_10|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_10|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_10|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_10|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_10|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_10|}}} |Премьер={{{Премьер_10|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_10|}}} |Президент={{{Президент_10|}}} |Монарх={{{Монарх_10|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_10|}}} |Губернатор={{{Губернатор_10|}}} |Ізашары={{{Ізашары_10|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_10|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_10|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_10|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_10|}}} |мәтін1={{{мәтін1_10|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_10|}}} |мәтін2={{{мәтін2_10|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_10|}}} |мәтін3={{{мәтін3_10|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_10|}}} |мәтін4={{{мәтін4_10|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_10|}}} |мәтін5={{{мәтін5_10|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_10|}}} |мәтін6={{{мәтін6_10|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_10|}}} |мәтін7={{{мәтін7_10|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша10_10|}}} |мәтін8={{{мәтін10_10|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша10_10|}}} |мәтін9={{{мәтін10_10|}}} }} {{#if:{{{Партиясы|}}}{{{Білімі|}}}{{{Мамандығы|}}}{{{Ғылыми дәрежесі|}}}{{{Қызметі|}}}{{{Азаматтығы|}}}{{{Туған жері|}}}{{{Қайтыс болған күні|}}}{{{Қайтыс болған жері|}}}{{{Жерленді|}}}{{{Династия|}}}{{{Діні|}}}{{{Туған кездегі есімі|}}}{{{Әкесі|}}}{{{Анасы|}}}{{{Жұбайы|}}}{{{Балалары|}}}|{{Инфобокс/Тақырыпша|Өмірбаяны|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{{түс|}}}}}|FFFFFF}}}} <!----------Жеке мәліметтер----------> {{Инфобокс/Параметр|Партиясы|{{{Партиясы|}}}|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Білімі|{{{Білімі|}}}|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Ғылыми дәрежесі|{{{Ғылыми дәрежесі|}}}|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Мамандығы|{{{Мамандығы|}}}|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Қызметі|{{{Қызметі|}}}|7=F9F9F9}} {{Мемлекеттік қайраткер/Жеке мағлұматтары |Азаматтығы={{{Азаматтығы|}}} |Туған күні={{{Туған күні|}}} |Туған жері={{{Туған жері|}}} |Қайтыс болған күні={{{Қайтыс болған күні|}}} |Қайтыс болған жері={{{Қайтыс болған жері|}}} |Жерленді={{{Жерленді|}}} |Династия={{{Династия|}}} |Діні={{{Діні|}}} |Туған кездегі есімі={{{Туған кездегі есімі|}}} |Әкесі={{{Әкесі|}}} |Анасы={{{Анасы|}}} |Жұбайы={{{Жұбайы|}}} |Балалары={{{Балалары|}}} }} <!----------Сайты----------> {{Инфобокс/Параметр|Сайты|{{{Сайты|}}}|6=left|7=F9F9F9}} <!----------Әскери қызметі----------> {{#if:{{{Атағы|}}}|{{Инфобокс/Тақырыпша|Әскери қызметі|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{{түс|}}}}}|FFFFFF}}}} {{Инфобокс/Параметр|Қызмет еткен жылдары|{{{Қызмет еткен жылдары|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Құрамында болды|{{{Құрамында болды|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Әскер түрі|{{{Әскер түрі|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Атағы|{{{Атағы|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Басқарды|{{{Басқарды|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Шайқасы|{{{Шайқасы|}}}|6=left|7=F9F9F9}} <!----------Ғылыми қызметі----------> {{#if:{{{Ғылыми аясы|}}}|{{Инфобокс/Тақырыпша|Ғылыми қызметі|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{{түс|}}}}}|FFFFFF}}}} {{Инфобокс/Параметр|Ғылыми аясы|{{{Ғылыми аясы|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Жұмыс істеген орны|{{{Жұмыс істеген орны|}}}|6=left|7=F9F9F9}}<!-- --> <!----------Қолтаңбасы және монограммасы----------> {{#if:{{{Қолтаңбасы|}}}|{{Инфобокс/Параметр|Қолтаңбасы|[[Сурет:{{{Қолтаңбасы|}}}|{{{Ені|{{#if:{{{Қолтаңба ені|}}}|{{{Қолтаңба ені|}}}|128}}px}}}|Қолтаңбасы]]|6=left|7=F9F9F9}}}} {{#if:{{{Монограммасы|}}}|{{Инфобокс/Параметр|{{{Монограмманың аты|Монограммасы}}}|[[Сурет:{{{Монограммасы|}}}|{{{Ені|{{#if:{{{Монограмма ені|}}}|{{{Монограмма ені|}}}|180x70}}px}}}|Монограммасы]]|6=left|7=F9F9F9}}}} <!----------Марапаттары----------> {{Инфобокс/Параметр|Марапаттары|{{{awards|{{{Марапаттары|}}}}}}|6=left|7=F9F9F9}} <!----------Commons ----------> {{#if:{{{Commons|}}}|{{Инфобокс/Тақырыпша|'''[[commons:Category:{{{Commons}}}|[[Ортаққор]]дағы {{{Қазақша есімі|{{{Commons|}}}}}}]]'''|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 2|{{{түс|}}}}}|FFFFFF}}}} <!----------Санаттар----------> {{Инфобокс/Өңдеу батырмасы|Мемлекеттік қайраткер|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{lcfirst:{{{түс|}}}}}}}}} {{Инфобокс/Соңы}}{{#if: {{{nocat|}}}|| <includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}</includeonly> }}<noinclude> {{clear}} {{doc}} </noinclude> hhqmgkj6ck8irhdp5y94p9nh9053j0z 3409169 3409168 2024-12-11T20:22:23Z Malik Nursultan B 111493 3409169 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс/Басы}} {{Инфобокс/Тақырып|{{{Қазақша есімі|{{{Есімі|}}}|{{PAGENAME}}}}}|{{{Шынайы есімі|}}}|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{lcfirst:{{{түс|}}}}}}}||FFFFFF}} {{Инфобокс/Сурет|{{{Суреті|}}}|{{{Атауы|}}}|{{#if:{{{Сурет ені|}}}|{{{Сурет ені}}}|}}}} <!----------Елтаңба----------><!-- -->{{#if:{{{Елтаңба|}}}|<tr><td colspan="2" style="text-align: center; border-top: solid darkgray 1px;">[[Сурет:{{{Елтаңба}}}|{{{Ені|{{#if:{{{Елтаңба ені|}}}|{{{Елтаңба ені|}}}|120}}px}}}|{{{Қазақша есімі|{{{Есімі|{{{Шынайы есімі|{{{Шынайы есімі|}}}}}}}}}}}}]]</td></tr>}}{{#if:{{{Елтаңба атауы|}}}|<tr><td colspan="2" style="text-align: center;">{{{Елтаңба атауы}}}</td></tr>}} {{#if:{{{Титулы|}}}|{{Инфобокс/Тақырыпша|Лауазымы|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{{түс|}}}}}|FFFFFF}}}} {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы|{{#if:{{{Титулы|}}}|{{{Титулы|}}} {{{Мемлекет|}}}|}}}}} |Ту={{{Ту|}}} |Ту2={{{Ту2|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады|{{{Уәкілдігінің басталуы|}}}}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады|{{{Уәкілдігінің аяқталуы|}}}}}} |Лақап аты={{{Лақап аты|}}} |Ұраны={{{Ұраны|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы|}}} |регент1={{{регент1|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады|}}} |регент2={{{регент2|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады|}}} |регент3={{{регент3|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады|}}} |регент4={{{регент4|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері|}}} |Премьер={{{Премьер|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент|}}} |Президент={{{Президент|}}} |Монарх={{{Монарх|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор|}}} |Губернатор={{{Губернатор|}}} |Ізашары={{{Ізашары|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1|}}} |мәтін1={{{мәтін1|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2|}}} |мәтін2={{{мәтін2|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3|}}} |мәтін3={{{мәтін3|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4|}}} |мәтін4={{{мәтін4|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5|}}} |мәтін5={{{мәтін5|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6|}}} |мәтін6={{{мәтін6|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7|}}} |мәтін7={{{мәтін7|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8|}}} |мәтін8={{{мәтін8|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9|}}} |мәтін9={{{мәтін9|}}} }} <!----------Титул 2----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_2|}}} |Ту={{{Ту_2|}}} |Ту2={{{Ту2_2|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_2|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_2|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_2|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_2|}}} |Ұраны={{{Ұраны_2|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_2|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_2|}}} |регент1={{{регент1_2|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_2|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_2|}}} |регент2={{{регент2_2|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_2|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_2|}}} |регент3={{{регент3_2|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_2|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_2|}}} |регент4={{{регент4_2|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_2|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_2|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_2|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_2|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_2|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_2|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_2|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_2|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_2|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_2|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_2|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_2|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_2|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_2|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_2|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_2|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_2|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_2|}}} |Премьер={{{Премьер_2|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_2|}}} |Президент={{{Президент_2|}}} |Монарх={{{Монарх_2|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_2|}}} |Губернатор={{{Губернатор_2|}}} |Ізашары={{{Ізашары_2|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_2|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_2|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_2|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_2|}}} |мәтін1={{{мәтін1_2|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_2|}}} |мәтін2={{{мәтін2_2|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_2|}}} |мәтін3={{{мәтін3_2|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_2|}}} |мәтін4={{{мәтін4_2|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_2|}}} |мәтін5={{{мәтін5_2|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_2|}}} |мәтін6={{{мәтін6_2|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_2|}}} |мәтін7={{{мәтін7_2|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_2|}}} |мәтін8={{{мәтін8_2|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_2|}}} |мәтін9={{{мәтін9_2|}}} }} <!----------Титул 3----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_3|}}} |Ту={{{Ту_3|}}} |Ту2={{{Ту2_3|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_3|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_3|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_3|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_3|}}} |Ұраны={{{Ұраны_3|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_3|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_3|}}} |регент1={{{регент1_3|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_3|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_3|}}} |регент2={{{регент2_3|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_3|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_3|}}} |регент3={{{регент3_3|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_3|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_3|}}} |регент4={{{регент4_3|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_3|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_3|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_3|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_3|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_3|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_3|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_3|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_3|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_3|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_3|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_3|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_3|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_3|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_3|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_3|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_3|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_3|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_3|}}} |Премьер={{{Премьер_3|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_3|}}} |Президент={{{Президент_3|}}} |Монарх={{{Монарх_3|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_3|}}} |Губернатор={{{Губернатор_3|}}} |Ізашары={{{Ізашары_3|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_3|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_3|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_3|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_3|}}} |мәтін1={{{мәтін1_3|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_3|}}} |мәтін2={{{мәтін2_3|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_3|}}} |мәтін3={{{мәтін3_3|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_3|}}} |мәтін4={{{мәтін4_3|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_3|}}} |мәтін5={{{мәтін5_3|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_3|}}} |мәтін6={{{мәтін6_3|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_3|}}} |мәтін7={{{мәтін7_3|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_3|}}} |мәтін8={{{мәтін8_3|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_3|}}} |мәтін9={{{мәтін9_3|}}} }} <!----------Титул 4----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_4|}}} |Ту={{{Ту_4|}}} |Ту2={{{Ту2_4|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_4|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_4|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_4|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_4|}}} |Ұраны={{{Ұраны_4|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_4|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_4|}}} |регент1={{{регент1_4|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_4|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_4|}}} |регент2={{{регент2_4|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_4|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_4|}}} |регент3={{{регент3_4|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_4|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_4|}}} |регент4={{{регент4_4|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_4|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_4|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_4|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_4|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_4|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_4|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_4|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_4|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_4|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_4|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_4|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_4|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_4|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_4|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_4|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_4|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_4|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_4|}}} |Премьер={{{Премьер_4|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_4|}}} |Президент={{{Президент_4|}}} |Монарх={{{Монарх_4|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_4|}}} |Губернатор={{{Губернатор_4|}}} |Ізашары={{{Ізашары_4|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_4|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_4|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_4|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_4|}}} |мәтін1={{{мәтін1_4|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_4|}}} |мәтін2={{{мәтін2_4|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_4|}}} |мәтін3={{{мәтін3_4|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_4|}}} |мәтін4={{{мәтін4_4|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_4|}}} |мәтін5={{{мәтін5_4|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_4|}}} |мәтін6={{{мәтін6_4|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_4|}}} |мәтін7={{{мәтін7_4|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_4|}}} |мәтін8={{{мәтін8_4|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_4|}}} |мәтін9={{{мәтін9_4|}}} }} <!----------Титул 5----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_5|}}} |Ту={{{Ту_5|}}} |Ту2={{{Ту2_5|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_5|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_5|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_5|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_5|}}} |Ұраны={{{Ұраны_5|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_5|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_5|}}} |регент1={{{регент1_5|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_5|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_5|}}} |регент2={{{регент2_5|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_5|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_5|}}} |регент3={{{регент3_5|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_5|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_5|}}} |регент4={{{регент4_5|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_5|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_5|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_5|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_5|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_5|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_5|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_5|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_5|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_5|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_5|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_5|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_5|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_5|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_5|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_5|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_5|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_5|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_5|}}} |Премьер={{{Премьер_5|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_5|}}} |Президент={{{Президент_5|}}} |Монарх={{{Монарх_5|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_5|}}} |Губернатор={{{Губернатор_5|}}} |Ізашары={{{Ізашары_5|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_5|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_5|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_5|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_5|}}} |мәтін1={{{мәтін1_5|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_5|}}} |мәтін2={{{мәтін2_5|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_5|}}} |мәтін3={{{мәтін3_5|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_5|}}} |мәтін4={{{мәтін4_5|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_5|}}} |текст5={{{текст5_5|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_5|}}} |мәтін6={{{мәтін6_5|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_5|}}} |мәтін7={{{мәтін7_5|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_5|}}} |мәтін8={{{мәтін8_5|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_5|}}} |мәтін9={{{мәтін9_5|}}} }} <!----------Титул 6----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_6|}}} |Ту={{{Ту_6|}}} |Ту2={{{Ту2_6|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_6|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_6|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_6|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_6|}}} |Ұраны={{{Ұраны_6|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_6|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_6|}}} |регент1={{{регент1_6|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_6|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_6|}}} |регент2={{{регент2_6|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_6|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_6|}}} |регент3={{{регент3_6|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_6|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_6|}}} |регент4={{{регент4_6|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_6|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_6|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_6|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_6|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_6|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_6|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_6|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_6|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_6|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_6|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_6|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_6|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_6|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_6|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_6|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_6|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_6|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_6|}}} |Премьер={{{Премьер_6|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_6|}}} |Президент={{{Президент_6|}}} |Монарх={{{Монарх_6|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_6|}}} |Губернатор={{{Губернатор_6|}}} |Ізашары={{{Ізашары_6|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_6|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_6|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_6|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_6|}}} |мәтін1={{{мәтін1_6|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_6|}}} |мәтін2={{{мәтін2_6|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_6|}}} |мәтін3={{{мәтін3_6|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_6|}}} |мәтін4={{{мәтін4_6|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_6|}}} |мәтін5={{{мәтін5_6|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_6|}}} |мәтін6={{{мәтін6_6|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_6|}}} |мәтін7={{{мәтін7_6|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_6|}}} |мәтін8={{{мәтін8_6|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_6|}}} |мәтін9={{{мәтін9_6|}}} }} <!----------Титул 7----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_7|}}} |Ту={{{Ту_7|}}} |Ту2={{{Ту2_7|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_7|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_7|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_7|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_7|}}} |Ұраны={{{Ұраны_7|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_7|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_7|}}} |регент1={{{регент1_7|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_7|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_7|}}} |регент2={{{регент2_7|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_7|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_7|}}} |регент3={{{регент3_7|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_7|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_7|}}} |регент4={{{регент4_7|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_7|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_7|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_7|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_7|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_7|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_7|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_7|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_7|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_7|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_7|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_7|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_7|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_7|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_7|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{соправитель5_7|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_7|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_7|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_7|}}} |Премьер={{{Премьер_7|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_7|}}} |Президент={{{Президент_7|}}} |Монарх={{{Монарх_7|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_7|}}} |Губернатор={{{Губернатор_7|}}} |Ізашары={{{Ізашары_7|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_7|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_7|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_7|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_7|}}} |мәтін1={{{мәтін1_7|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_7|}}} |мәтін2={{{мәтін2_7|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_7|}}} |мәтін3={{{мәтін3_7|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_7|}}} |мәтін4={{{мәтін4_7|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_7|}}} |мәтін5={{{мәтін5_7|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_7|}}} |мәтін6={{{мәтін6_7|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_7|}}} |мәтін7={{{мәтін7_7|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_7|}}} |мәтін8={{{мәтін8_7|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_7|}}} |мәтін9={{{мәтін9_7|}}} }} <!----------Титул 8----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_8|}}} |Ту={{{Ту_8|}}} |Ту2={{{Ту2_8|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_8|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_8|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_8|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_8|}}} |Ұраны={{{Ұраны_8|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_8|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_8|}}} |регент1={{{регент1_8|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_8|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_8|}}} |регент2={{{регент2_8|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_8|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_8|}}} |регент3={{{регент3_8|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_8|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_8|}}} |регент4={{{регент4_8|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_8|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_8|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_8|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_8|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_8|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_8|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_8|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_8|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_8|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_8|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_8|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_8|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_8|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_8|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_8|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_8|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_8|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_8|}}} |Премьер={{{Премьер_8|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_8|}}} |Президент={{{Президент_8|}}} |Монарх={{{Монарх_8|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_8|}}} |Губернатор={{{Губернатор_8|}}} |Ізашары={{{Ізашары_8|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_8|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_8|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_8|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_8|}}} |мәтін1={{{мәтін1_8|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_8|}}} |мәтін2={{{мәтін2_8|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_8|}}} |мәтін3={{{мәтін3_8|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_8|}}} |мәтін4={{{мәтін4_8|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_8|}}} |мәтін5={{{мәтін5_8|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_8|}}} |мәтін6={{{мәтін6_8|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_8|}}} |мәтін7={{{мәтін7_8|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша8_8|}}} |мәтін8={{{мәтін8_8|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_8|}}} |мәтін9={{{мәтін9_8|}}} }} <!----------Титул 9----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_9|}}} |Ту={{{Ту_9|}}} |Ту2={{{Ту2_9|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_9|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_9|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_9|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_9|}}} |Ұраны={{{Ұраны_9|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_9|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_9|}}} |регент1={{{регент1_9|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_9|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_9|}}} |регент2={{{регент2_9|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_9|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_9|}}} |регент3={{{регент3_9|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_9|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_9|}}} |регент4={{{регент4_9|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_9|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_9|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_9|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_9|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_9|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_9|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_9|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_9|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_9|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_9|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_9|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_9|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_9|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_9|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_9|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_9|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_9|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_9|}}} |Премьер={{{Премьер_9|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_9|}}} |Президент={{{Президент_9|}}} |Монарх={{{Монарх_9|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_9|}}} |Губернатор={{{Губернатор_9|}}} |Ізашары={{{Ізашары_9|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_9|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_9|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_9|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_9|}}} |мәтін1={{{мәтін1_9|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_9|}}} |мәтін2={{{мәтін2_9|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_9|}}} |мәтін3={{{мәтін3_9|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_9|}}} |мәтін4={{{мәтін4_9|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_9|}}} |мәтін5={{{мәтін5_9|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_9|}}} |мәтін6={{{мәтін6_9|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_9|}}} |мәтін7={{{мәтін7_9|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_9|}}} |мәтін9={{{мәтін9_9|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша9_9|}}} |мәтін9={{{мәтін9_9|}}} }} <!----------Титул 10----------> {{Мемлекеттік қайраткер/Титул |түс={{{түс|}}} |Титулы={{{Титулы_10|}}} |Ту={{{Ту_10|}}} |Ту2={{{Ту2_10|}}} |Басқарған кезеңі={{{Басқарған кезеңі_10|}}} |Басқара бастады={{{Басқара бастады_10|}}} |Басқаруын аяқтады={{{Басқаруын аяқтады_10|}}} |Лақап аты={{{Лақап аты_10|}}} |Ұраны={{{Ұраны_10|}}} |Таққа отырған кездегі есімі={{{Таққа отырған кездегі есімі_10|}}} |Тәж кигізу жорасы={{{Тәж кигізу жорасы_10|}}} |регент1={{{регент1_10|}}} |регент1Басқара бастады={{{регент1Басқара бастады_10|}}} |регент1Басқаруын аяқтады={{{регент1Басқаруын аяқтады_10|}}} |регент2={{{регент2_10|}}} |регент2Басқара бастады={{{регент2Басқара бастады_10|}}} |регент2Басқаруын аяқтады={{{регент2Басқаруын аяқтады_10|}}} |регент3={{{регент3_10|}}} |регент3Басқара бастады={{{регент3Басқара бастады_10|}}} |регент3Басқаруын аяқтады={{{регент3Басқаруын аяқтады_10|}}} |регент4={{{регент4_10|}}} |регент4Басқара бастады={{{регент4Басқара бастады_10|}}} |регент4Басқаруын аяқтады={{{регент4Басқаруын аяқтады_10|}}} |Бірігіп басқарушы1={{{Бірігіп басқарушы1_10|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы1Басқара бастады_10|}}} |Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады_10|}}} |Бірігіп басқарушы2={{{Бірігіп басқарушы2_10|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы2Басқара бастады_10|}}} |Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы2Басқаруын аяқтады_10|}}} |Бірігіп басқарушы3={{{Бірігіп басқарушы3_10|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы3Басқара бастады_10|}}} |Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы3Басқаруын аяқтады_10|}}} |Бірігіп басқарушы4={{{Бірігіп басқарушы4_10|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы4Басқара бастады_10|}}} |Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы4Басқаруын аяқтады_10|}}} |Бірігіп басқарушы5={{{Бірігіп басқарушы5_10|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқара бастады={{{Бірігіп басқарушы5Басқара бастады_10|}}} |Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады={{{Бірігіп басқарушы5Басқаруын аяқтады_10|}}} |Мұрагері={{{Мұрагері_10|}}} |Премьер={{{Премьер_10|}}} |Вице-президент={{{Вице-президент_10|}}} |Президент={{{Президент_10|}}} |Монарх={{{Монарх_10|}}} |Вице-губернатор={{{Вице-губернатор_10|}}} |Губернатор={{{Губернатор_10|}}} |Ізашары={{{Ізашары_10|}}} |Ізбасары={{{Ізбасары_10|}}} |Биліктен бас тартуы={{{Биліктен бас тартуы_10|}}} |Түсініктемелер={{{Түсініктемелер_10|}}} |тақырыпша1={{{тақырыпша1_10|}}} |мәтін1={{{мәтін1_10|}}} |тақырыпша2={{{тақырыпша2_10|}}} |мәтін2={{{мәтін2_10|}}} |тақырыпша3={{{тақырыпша3_10|}}} |мәтін3={{{мәтін3_10|}}} |тақырыпша4={{{тақырыпша4_10|}}} |мәтін4={{{мәтін4_10|}}} |тақырыпша5={{{тақырыпша5_10|}}} |мәтін5={{{мәтін5_10|}}} |тақырыпша6={{{тақырыпша6_10|}}} |мәтін6={{{мәтін6_10|}}} |тақырыпша7={{{тақырыпша7_10|}}} |мәтін7={{{мәтін7_10|}}} |тақырыпша8={{{тақырыпша10_10|}}} |мәтін8={{{мәтін10_10|}}} |тақырыпша9={{{тақырыпша10_10|}}} |мәтін9={{{мәтін10_10|}}} }} {{#if:{{{Партиясы|}}}{{{Білімі|}}}{{{Мамандығы|}}}{{{Ғылыми дәрежесі|}}}{{{Қызметі|}}}{{{Азаматтығы|}}}{{{Туған жері|}}}{{{Қайтыс болған күні|}}}{{{Қайтыс болған жері|}}}{{{Жерленді|}}}{{{Династия|}}}{{{Діні|}}}{{{Туған кездегі есімі|}}}{{{Әкесі|}}}{{{Анасы|}}}{{{Жұбайы|}}}{{{Балалары|}}}|{{Инфобокс/Тақырыпша|Өмірбаяны|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{{түс|}}}}}|FFFFFF}}}} <!----------Жеке мәліметтер----------> {{Инфобокс/Параметр|Партиясы|{{{Партиясы|}}}|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Білімі|{{{Білімі|}}}|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Ғылыми дәрежесі|{{{Ғылыми дәрежесі|}}}|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Мамандығы|{{{Мамандығы|}}}|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Қызметі|{{{Қызметі|}}}|7=F9F9F9}} {{Мемлекеттік қайраткер/Жеке мағлұматтары |Азаматтығы={{{Азаматтығы|}}} |Туған күні={{{Туған күні|}}} |Туған жері={{{Туған жері|}}} |Қайтыс болған күні={{{Қайтыс болған күні|}}} |Қайтыс болған жері={{{Қайтыс болған жері|}}} |Жерленді={{{Жерленді|}}} |Династия={{{Династия|}}} |Діні={{{Діні|}}} |Туған кездегі есімі={{{Туған кездегі есімі|}}} |Әкесі={{{Әкесі|}}} |Анасы={{{Анасы|}}} |Жұбайы={{{Жұбайы|}}} |Балалары={{{Балалары|}}} }} <!----------Сайты----------> {{Инфобокс/Параметр|Сайты|{{{Сайты|}}}|6=left|7=F9F9F9}} <!----------Әскери қызметі----------> {{#if:{{{Атағы|}}}|{{Инфобокс/Тақырыпша|Әскери қызметі|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{{түс|}}}}}|FFFFFF}}}} {{Инфобокс/Параметр|Қызмет еткен жылдары|{{{Қызмет еткен жылдары|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Құрамында болды|{{{Құрамында болды|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Әскер түрі|{{{Әскер түрі|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Атағы|{{{Атағы|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Басқарды|{{{Басқарды|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Шайқасы|{{{Шайқасы|}}}|6=left|7=F9F9F9}} <!----------Ғылыми қызметі----------> {{#if:{{{Ғылыми аясы|}}}|{{Инфобокс/Тақырыпша|Ғылыми қызметі|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{{түс|}}}}}|FFFFFF}}}} {{Инфобокс/Параметр|Ғылыми аясы|{{{Ғылыми аясы|}}}|6=left|7=F9F9F9}} {{Инфобокс/Параметр|Жұмыс істеген орны|{{{Жұмыс істеген орны|}}}|6=left|7=F9F9F9}}<!-- --> <!----------Қолтаңбасы және монограммасы----------> {{#if:{{{Қолтаңбасы|}}}|{{Инфобокс/Параметр|Қолтаңбасы|[[Сурет:{{{Қолтаңбасы|}}}|{{{Ені|{{#if:{{{Қолтаңба ені|}}}|{{{Қолтаңба ені|}}}|128}}px}}}|Қолтаңбасы]]|6=left|7=F9F9F9}}}} {{#if:{{{Монограммасы|}}}|{{Инфобокс/Параметр|{{{Монограмманың аты|Монограммасы}}}|[[Сурет:{{{Монограммасы|}}}|{{{Ені|{{#if:{{{Монограмма ені|}}}|{{{Монограмма ені|}}}|180x70}}px}}}|Монограммасы]]|6=left|7=F9F9F9}}}} <!----------Марапаттары----------> {{Инфобокс/Параметр|Марапаттары|{{{awards|{{{Марапаттары|}}}}}}|6=left|7=F9F9F9}} <!----------Commons ----------> {{#if:{{{Commons|}}}|{{Инфобокс/Тақырыпша|'''[[Ортаққор]]дағы [[commons:Category:{{{Commons}}}|{{{Қазақша есімі|{{{Commons|}}}}}}]]'''|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 2|{{{түс|}}}}}|FFFFFF}}}} <!----------Санаттар----------> {{Инфобокс/Өңдеу батырмасы|Мемлекеттік қайраткер|{{Мемлекеттік қайраткер/Түс 1|{{lcfirst:{{{түс|}}}}}}}}} {{Инфобокс/Соңы}}{{#if: {{{nocat|}}}|| <includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}</includeonly> }}<noinclude> {{clear}} {{doc}} </noinclude> 4z2nxzjw6tvnxp1hw560672borq000b 0 187440 3409230 3103372 2024-12-12T05:48:07Z Coopypasted 164434 фото реки добавил 3409230 wikitext text/x-wiki {{Өзен |атауы =Жеменей өзені |шынайы атауы = |сурет = Долина реки Жеменей 2019.jpg |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 53 |су алабының ауданы = 526 |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Сауыр-Тарбағатай|Сауыр-Сайхан]] тауы |бастауының орны = |бастауының биіктігі = |s_lat_dir = |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec = |s_lon_dir = |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec = |сағасы = [[Кендірлік]] өзені |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec = |m_lon_dir = |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec = |еңістігі = |ел = {{KZ}} |аймақ = [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Зайсан ауданы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Жеменей''' – [[Кендірлік]] өзенінің саласы. == Географиялық орны == [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Зайсан ауданы]] жерімен ағады. Өзендер [[Кендірлік]] және [[Үйдене]] өзендерінің алаптарында орналасқан. == Бастауы == [[Сауыр-Тарбағатай|Сауыр-Сайхан]] тауынан бас алып, Кендірлік өзеніне құяды. Ұзындығы 53 км., алабы 526 км² өзен. Оның Үлкен Жеменей (ұзындығы 27 км., алабы 147 км²), Кіші Жеменей (ұзындығы - 15 км, алабы 33 км³) тарамдары бар. == Атау сыры == Атаудың бірінші сыңарындағы жем сөзі арқылы жасалған өзен аттары басқа облыстарда кездеседі. Мысалы, [[Жем (өзен)|Жем]] - [[Ақтөбе облысы]]нан басталып, [[Каспий теңізі]]не құятын өзен, Қарагем - [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]]дағы өзен. Бұл Жем атауы түркі, моңғол, иран, т.б. тілдерде "өзен" мағынасында қолданылатын гем/кем/хем/кен/қам/қан тұлғаларында жиі қолданылады. Ал Жеменей атауының екінші сыңарындағы еней сөзі тілімізге етене жақын байырғы ене (ана) сөзі болса, сөз соңында й - атай, апай, әжей сияқты туыстық терминдерге қосылып, құрметтеу, сыйлау мәнін білдіретін көне қосымша. Олай болса, Жеменей атауы [[Енисей]] (Енесай), Абақан (аба - "апа", "ана", қан (кан) - "өзен" деген сияқты) "ана өзен" мәнінде қойылған деп топшыланады. Үлкен өзендерді анаға, патша әйелге балау түркі тілдерінде ежелден бар дәстүр болғаны тарихтан мәлім. Орыстарда да "Матушка Волга" деуі [[Еділ]] бойын мекендеген түркі халықтарының әсері екені даусыз<ref>Т.Жанұзақ. Қазақ ономастикасы. Атаулар сыры. 3-том., 81-б. Алматы: Дайк-Пресс. - 2007. 519 б.-ISBN 9965-798-40-06</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Зайсан ауданы өзендері]] [[Санат:Зайсан су алабы]] me20brzcnr5xk7l8rax1p32la793ztq 0 195709 3409323 3112505 2024-12-12T10:00:44Z OperationSakura6144 160133 ([[Commons:Commons:GlobalReplace|GlobalReplace v0.6.5]]) 3409323 wikitext text/x-wiki {{Тарихи мемлекеттер |атауы = Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы |өз атауы = {{lang-uz|Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси}} |статусы = Тәуелсіз мемлекет (1924 - 1925) <br /> КСРО құрамындағы одақтық [[Кеңестік республика|кеңестік социалистік республика]] (1925 - 1991) |әнұраны = {{lang-uz|Ўзбекистон Совет Социалист Республикасининг давлат мадҳияси}} |байрақ = Flag of the Uzbek Soviet Socialist Republic.svg |байрақ_сипаттамасы = [[Өзбек КСР туы|Байрағы]] (1952–1991) |елтаңбасы = Emblem of the Uzbek SSR.svg |елтаңба_сипаттамасы = [[Өзбек КСР елтаңбасы|Елтаңбасы]] (1978–1991) |карта = Soviet Union - Uzbek SSR.svg |size = 300px |сипаттамасы = Өзбек КСР КСРО картасында <!-- |type_before = егер бұл параметр үлгіде кездесетін болса, онда келесіні жазу керек: «Құрушы мемлекеттер», әйтпесе, оны өшіріңіз. Онда былай шығады: «Алдыңғысы».--> |p1 = Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы |flag_p1 = Turkestan Autonomous SSR Flag.svg |image_p1 = |p2 = Бұхара Социалистік Кеңес Республикасы |flag_p2 = Bukhara 08.png |image_p2 = |p3 = Хорезм Социалистік Кеңес Республикасы |flag_p3 = Flag of Khiva (1923-1924).svg |image_p3 = |p4 = |flag_p4 = |image_p4 = |құрылуы = [[27 қазан]] [[1924 жыл]] |ыдырауы = [[31 тамыз]] [[1991 жыл]] <!-- |type_after = егер бұл параметр үлгіде кездесетін болса, онда келесіні жазу керек: «Ыдырағаннан кейінгі мемлекеттер…», әйтпесе, оны өшіріңіз. Онда былай шығады: «Кейінгісі».--> |s1 = Өзбекстан |flag_s1 = Flag of Uzbekistan.svg |image_s1 = |s2 = |flag_s2 = |image_s2 = |s3 = |flag_s3 = |image_s3 = |s4 = |flag_s4 = |image_s4 = |ұраны = ''«[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]»'' <br /> {{lang-uz|«Бутун дунё пролетарлари, бирлашингиз!»}} |астана = [[Бұхара]] (1925)<br />[[Самарқан]] (1925—1930)<br />[[Ташкент]] (1930–1991) |қалалары = [[Ташкент]], [[Самарқан]], [[Бұхара]], [[Наманған]], [[Ферғана]], [[Әндіжан]], [[Термез]], [[Қаршы (қала)|Қаршы]], [[Қоқан (қала)|Қоқан]], [[Үргеніш]], [[Нүкіс]], [[Жызақ]], [[Науаи]] |тілі = [[Өзбек тілі|өзбек]] және [[Орыс тілі|орыс]] |валютасы = [[КСРО рублі]] ({{lang-uz|Сўм}}) |қосымша_параметр = Басқарушы партия |параметр_мазмұны = [[Өзбекстан коммунистік партиясы (КСРО)|Өзбекстан коммунистік партиясы]] |аумағы = 447,4 |халқы = 19,905,000 |басқару_формасы = [[Кеңестік республика]] |династиясы = |басқарушылар_титулы = Өзбек КСР Орталық атқару комитетінің 1-төрағасы |басқарушы1 = [[Юлдаш Ахунбабайұлы Ахунбабаев]] |басқарушы_жылы1 = 1925—1938 (тұңғыш) |басқарушылар_титулы2 = Өзбек КСР президенті |басқарушы2 = [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов]] |басқарушы_жылы2 = 1990—1991 (соңғы) |басқарушылар_титулы3 = |басқарушы3 = |басқарушы_жылы3 = |басқарушылар_титулы4 = |басқарушы4 = |басқарушы_жылы4 = |басқарушылар_титулы5 = |басқарушы5 = |басқарушы_жылы5 = |басқарушылар_титулы6 = |басқарушы6 = |басқарушы_жылы6 = |діні = |қосымша_параметр1 = |параметр_мазмұны1 = |Кезең1 = |Уақыт1 = |Жыл1 = |Кезең2 = |Уақыт2 = |Жыл2 = |Кезең3 = |Уақыт3 = |Жыл3 = |Кезең4 = |Уақыт4 = |Жыл4 = |Кезең5 = |Уақыт5 = |Жыл5 = |Кезең6 = |Уақыт6 = |Жыл6 = |Кезең7 = |Уақыт7 = |Жыл7 = |Кезең8 = |Уақыт8 = |Жыл8 = |Кезең9 = |Уақыт9 = |Жыл9 = |Кезең10 = |Уақыт10 = |Жыл10 = |Кезең11 = |Уақыт11 = |Жыл11 = |қосымша_параметр2 = |параметр_мазмұны2 = |дейін = |д1 = |д2 = |д3 = |д4 = |д5 = |д6 = |д7 = |кейін = |к1 = |к2 = |к3 = |к4 = |к5 = |к6 = |к7 = |ескерту = }} '''Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы''' ({{lang-uz|Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси}}) — 1924–1991 жылдары [[Орта Азия]]да орналасқан [[КСРО әкімшілік бөлінісі|КСРО одақтас республикасы]].<ref name="source1">“Қазақ Совет Энциклопедиясы”, VIII том</ref> Солтүстігінде және солтүстік-батысында [[Қазақстан]]мен, шығысы мен солтүстік-шығысында [[Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасы|Қырғызстанмен]], [[Тәжік Кеңестік Социалистік Республикасы|Тәжікстанмен]], оңтүстік-батысында [[Түрікмен Кеңестік Социалистік Республикасы|Түрікменстанмен]], оңтүстігінде [[Әмудария]] өзен арқылы [[Ауғанстан]]мен шектесетін. Солтүстік жағы [[Арал теңізі]]мен шайылады. Өзбек КСР-ы 1924 жылдың 27 қазанда құрылды. Жерінің аумағы — 447,4 мың км². Халық саны 13,7 млн (1975) тең. Әкімшілігі жағынан құрамына [[Қарақалпақстан Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қарақалпақ АКСР]]-ы және 11 облыс кіреді. 1930 жылдан 1991 жылға дейін астанасы – [[Ташкент]] қаласы. == Мемлекеттік құрылысы == Өзбек КСР-і жұмысшылары мен шаруалардың социалистік мемлекеті, КСРО құрамына кіретін советтік социалистік республика. Өзбекстан КСР Конституциясы Советтердің Бүкіл ӨзбекстандықТөтенше 6-съезінде, 1937 ж. 14 ақпанда қабылданған. Ең жоғары мемлекет өкімет органы – Өзбек КСР-інің бір палаталы Жоғары Советі, ол 4 жылға сайланды. Жоғары Советтің сессиялары арасында мемлекет өкіметтің жоғары органы – Өзбек КСР Жоғары Советтің Президиумы. Жоғары Совет республиканың үкіметін – Министр Советін құрады. Облыс, аудан, қала, поселке, ауыл және қышлақтарды өкімет органы – еңбекшілер депутаттарының тиісті жергілікті Советтері басқарады. Өзбек КСР-інің жоғарғы сот органы – республиканың Жоғары сотын Өзбек КСР Жоғары Советі 5 жылға сайлайды. Жоғары сот азаматтық және қылмысты істер жөнінде 2 коллегиядан және Пленумнен құрылады. Жоғары сот Президиумы бар. Өзбек КСР-і мен Қарақалпақ АКСР-інің прокурорын КСР бас прокуроры 5 жылға тағайындады. Табиғаты. Өзбекстан өңірі жер бедері жөнінен – солтүстік-батыс жазық және оңтүстік-шығыс таулы бөліктерге бөлінеді. Жазық жағынан Қызылқұм шөлі, Үстірт, Тұран йпаты, Амудария атырауы алып жатыр. Таулы өлке Шатқал, Құрама, Ферғана, Алай, Зеравшан, Түркістан т.б. жоталардан құралады; бұлардың аралықтарында Ферғана, Зеравшан, Шыршық-Ангрен, Қашқадария, Сурхандария т.б. аңғарлар орналасқан.<ref name="source2">Геология КСРО, т.23, Узбекская КСР, кн. 1-2, М., 1972</ref> == Халқы == Совет өкіметі жылдары Өзбекстан халқы 3 есе өсті. Халықтың жылдық табиғи өсуі республикада Одақтағы орташа өсу мөлшеріне қарағанда 3 есе жоғары. Өзбекстан көп ұлтты республика. 1970 жылғы санақ мәліметтері бойынша Өзбекстан халқының 64,7%-ы өзбектер, 2%-ы қарақалпақтар, 12,5%-ы орыстар, 4,9%-ы татарлар, 4%-ы қазақтар, 3,8%-ы тәжіктер; қалған бөлігі корейлер, украиндар, қырғыздар, еврейлер, түрікмендер үлесіне тиеді. == Тарихы == [[Өзбекстан]] жерін төменгі палеолит дәуірінде (Ферғана мен Бұхар облыстарындатабылған тас құралдарға қарағанда) мекендеген тұрғындар аңшылдық және теміршілікпен айналысты. Қазіргі Өзбекстан жері 15-12 мың жыл бұрын мезолитке (тас дәуіріне) өткен. Аңшылыққа байланысты садақ, жебе пайда болды. Жаңа тас дәуірінде (неолит, б.з.б. 5 мыңыншы жыл) суда жүзу, тоқу, аңшылық пен балық аулауды игерді. Жер өңдеу мен мал өсіру пайда болды. Археологтардың қазбаларында көрінгеніндей, б.з.б. 3 мыңыншы жылдардың аяғында өлкені мекендеген тұрғындар мыстап құрал жасауды білген. Қола дәуірінде (б.з.б. 2-1 мыңыншы жырлардың басында) жер өңдейтін кетпен пайда болған. Кейінгі қола дәуірінде Ферғана өңірінде жер шаруашылығымен шұғылданды. Қола ғасырының соңында Орта Азия территориясындағы рулар арасында ертедегі таптық қатынастар туды. Біздің заманымыздың басында Өзбекстан жерінде құл иеленуші мемлекеттер (Парфия, Бактрия, Хорезм-Кангха, Кушан және т.б.), ірі-қалалар – сауда орталықтары (оның ішінде Самарқан) пайда болды. 4-6 ғасырдарда Орта Азияда тәуелсіз 30 шақты князьдықтар өмір сүрді. 7-8 ғасырдарда арабтар олардың жерлерін жаулап алды. 5 ғасырдың ортасында құлап, 6 ғасырдың қарсаңында түрік-көшпелілердің қысымымен ыдырап кеткен Эфталит мемлекетінің кезінде феодал қатынастардың алғы шарттары пайда болды. Түрік қағандығын құрған түрік көшпелілері отырықшы жер шаруашылығымен, көшпелі мал шаруашылығымен шұғылданды. 9 ғасырда Орта Азияда ірі феодал Самани мемлекеті құрылды. Мауараннахр мен Зеравшан өңірі оның неғұрлым дамыған облыстары болды. Шаруалардың феодалдарға қарсы көтерілістері Самани мемлекетінің іргесін шайқалтты. 12 ғасырдың 2-жартысында Хорезм мемлекеті күшейіп, Бұхар мен Самарқанды бағындырды. 13 ғасырда Орта Азияны моңғол-татарлар жаулап алды: 14 ғасырдың 2-жартысында Темір мемлекетінің орталығына айналды. Темір тұсында Орта Азиядағы феодал қатынас барынша дамыды. Темір өлген соң оның мемлекеті бөлшектеніп кетті. 15 ғасырдың 1-жартысында Темірдің немересі Ұлықбектің тұсында Самарқанның мәдениеті гүлдене түсті. 16 ғасыр басында Бұхар, Хиуа хандықтары, 18 ғасырдың басында Қоқан хандығы құрылды. Бұл хандықтар өзара бір-бірімен үнемі жауласты. Өзара соғыс, жергілікті феодалдардың зорлық-зомбылықтары, көшпелілердің шабуылдары өндіргіш күштердің өсуіне кедергі жасады, экономика құлдарады.ref name="source3">Ленин В.И., О Средней Азии и Казахстане, Таш., 1960<nowiki></ref></nowiki> ==Дереккөздер== <references/> {{Кеңестік республикалар}} [[Санат:КСРО]] otmm27m9v4za7gnrw8upoiy2ccv40ky 0 206524 3409233 2903829 2024-12-12T05:49:29Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Gemeindewappen_Nachrodt-Wiblingwerde.svg]]» деген «[[:File:DEU_Nachrodt-Wiblingwerde_COA.svg]]» дегенмен алмастырылды. 3409233 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Нахродт-Виблингверде |шынайы атауы = Nachrodt-Wiblingwerde |сурет = [[Сурет:NachrodtWiblingwerde-Amtshaus1-Asio.JPG|330px]] |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Nachrodt-Wiblingwerde COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=51 |lat_min=19 |lat_sec=0 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=39 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Солтүстік Рейн-Вестфалия |кестедегі аймақ = Солтүстік Рейн-Вестфалия |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Меркиш |кестедегі аудан = Меркиш (аудан){{!}}Меркиш |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = 7 ішкі аудан |басшының түрi = |басшысы = Беатрикс Науёкс |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 29,01 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 305 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 6724 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 0 2352,02334 |пошта индексі = 58769 |пошта индекстері = |автомобиль коды = MK |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 05 9 62 044 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.nachrodt-wiblingwerde.de/ |сайт тілі = de }} '''Нахродт-Виблингверде''' ({{lang-de|Nachrodt-Wiblingwerde}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Солтүстік Рейн-Вестфалия]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Арнсберг (округ)|Арнсберг]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Меркиш (аудан)|Меркиш]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 6724 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.it.nrw.de/statistik/a/daten/amtlichebevoelkerungszahlen/index.html Amtliche Bevölkerungszahlen] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110928045301/http://www.it.nrw.de/statistik/a/daten/amtlichebevoelkerungszahlen/index.html |date=2011-09-28 }}</ref> Алып жатқан жер аумағы 29,01 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''05 9 62 044''. Муниципалитеттің басшысы — Беатрикс Науёкс. Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 7 қалалық ауданға бөлінеді. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.nachrodt-wiblingwerde.de/ Ресми сайты] {{Солтүстік Рейн-Вестфалия аудандары}} {{Германия:Меркиш ауданы:Қалалар}} {{NorthRhineWestphalia-geo-stub}} [[Санат:Солтүстік Рейн-Вестфалия елді мекендері]] j3e7kt6miluk0271xp6t5uo3p4stylq 0 206712 3409222 2908510 2024-12-12T05:35:47Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Gemeindewappen_Schalksmühle.svg]]» деген «[[:File:DEU_Schalksmühle_COA.svg]]» дегенмен алмастырылды. 3409222 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Шальксмюле |шынайы атауы = Schalksmühle |сурет = [[Сурет:Schalksmuehle Rathaus01.jpeg|330px]] |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Schalksmühle COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=51 |lat_min=13 |lat_sec=0 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=31 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Солтүстік Рейн-Вестфалия |кестедегі аймақ = Солтүстік Рейн-Вестфалия |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Меркиш |кестедегі аудан = Меркиш (аудан){{!}}Меркиш |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = 20 ішкі аудан |басшының түрi = |басшысы = Йёрг Шёненберг |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 38,2 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 183 —502 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 11135 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 02355 |пошта индексі = 58579 |пошта индекстері = |автомобиль коды = MK |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 05 9 62 056 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.schalksmuehle.de/ |сайт тілі = de }} '''Шальксмюле''' ({{lang-de|Schalksmühle}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Солтүстік Рейн-Вестфалия]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Арнсберг (округ)|Арнсберг]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Меркиш (аудан)|Меркиш]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 11135 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.it.nrw.de/statistik/a/daten/amtlichebevoelkerungszahlen/index.html Amtliche Bevölkerungszahlen] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110928045301/http://www.it.nrw.de/statistik/a/daten/amtlichebevoelkerungszahlen/index.html |date=2011-09-28 }}</ref> Алып жатқан жер аумағы 38,2 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''05 9 62 056''. Муниципалитеттің басшысы — Йёрг Шёненберг. Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 20 қалалық ауданға бөлінеді. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.schalksmuehle.de/ Ресми сайты] {{Солтүстік Рейн-Вестфалия аудандары}} {{Германия:Меркиш ауданы:Қалалар}} {{NorthRhineWestphalia-geo-stub}} [[Санат:Солтүстік Рейн-Вестфалия елді мекендері]] 30gbh83t5jq7ihm3pdlrdrks9tnfe5z 0 214518 3409074 3407530 2024-12-11T14:22:38Z Shaimovasabrina 164030 3409074 wikitext text/x-wiki == Нұрпейісова Роза Мақашқызы == '''Нұрпейісова Роза Мақашқызы''' — қазақ ғалымы, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Ол психология және педагогика саласындағы жетекші мамандардың бірі болып табылады. Қазақ білім беру жүйесінің теориясы мен практикасын жетілдіруде маңызды үлес қосқан ғалым. Құрманбек Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің профессоры әрі педагогика факультетінің негізін қалаушы. Нұрпейісова Роза Мақашқызы қазақ тілінде педагогикалық әдістемелер мен психологияны оқытудың жаңа тәсілдерін енгізуде айтарлықтай еңбек сіңірді. ==== Өмірбаяны* ==== Роза Мақашқызы 1956 жылы Ақтөбе облысының ауылдық жерінде дүниеге келген. Ол өзінің педагогикалық қызметін мектептерде бастады. Кейіннен жоғары оқу орнына ауысып, Құрманбек Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің педагогика және психология факультетінде жұмыс істей бастады. Оның ғылыми еңбектері мен зерттеу салаларының басты бағыты оқу процесінің тиімділігі, оқушылардың жеке тұлғалық дамуы мен психологиялық ерекшеліктері болды. ==== Білім мен ғылымдағы жетістіктері* ==== Нұрпейісова Роза педагогика және психология ғылымдары бойынша бірнеше ғылыми мақалалар мен оқу-әдістемелік құралдардың авторы. Оның зерттеулері педагогикалық ғылымда жаңа теориялық тұжырымдар мен практикалық ұсыныстардың пайда болуына ықпал етті. Ғалымның ғылыми қызығушылықтары тұлғалық даму, оқушылардың эмоциялық интеллектісін дамыту және педагогикалық әдістемелердің тиімділігіне бағытталған. Оның ең маңызды ғылыми жұмыстарының бірі — білім беру жүйесін жетілдіру үшін психологиялық тұрғыдан жаңа әдіс-тәсілдер мен педагогикалық технологияларды қолдану болып табылады. Нұрпейісова Роза оқу-тәрбие үдерісінде тұлғаның психологиялық және әлеуметтік даму аспектілеріне ерекше назар аударады. ==== Педагогика мен психологиядағы зерттеулер ==== Роза Нұрпейісова білім беру психологиясы мен педагогика саласындағы жаңа көзқарастарды енгізу бағытында көптеген жұмыстар атқарды. Оның зерттеулерінде психология мен педагогиканың теориялық және практикалық қырларын байланыстыру, студенттер мен оқушылардың білім алудағы психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, білім беру жүйесін дамыту мәселелері кеңінен қарастырылған. Нұрпейісова Роза өзінің ғылыми еңбектерінде білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының, яғни оқытушылардың, студенттердің және оқушылардың арасындағы психологиялық тепе-теңдікті сақтау қажеттілігін атап көрсетеді. Оның еңбектері білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық технологияларды қолданудың тиімділігін көрсетіп, психологиялық әдістемелердің оқу процесіне ықпалын зерттейді. ==== Қоғамдық қызметі мен педагогикалық тәжірибесі ==== Роза Мақашқызы Нұрпейісова оқу процесіне жаңашылдықты енгізу мақсатында көптеген ғылыми конференциялар, семинарлар мен тренингтер өткізді. Ол педагогика мен психология саласында әдістемелік жұмыстарды жетілдіріп, университетте оқу үдерісін ұйымдастырудың жаңа формаларын енгізуге белсенді қатысты. Оның жетекшілігімен университетте бірнеше ғылыми жобалар мен зерттеу жұмыстар жүзеге асырылды. Нұрпейісова Роза педагогика факультетінің профессоры ретінде бірнеше ғылыми жұмыстар мен магистратура, докторантура бойынша ғылыми жетекшілік етті. Оның жетекшілігімен көптеген жас ғалымдар өздерінің ғылыми зерттеулерін қорғап, білім саласында жоғары жетістіктерге жетті. ==== Қорытынды ==== Нұрпейісова Роза Мақашқызы — қазақ білім беру жүйесінің дамуына, педагогика мен психология ғылымының өркендеуіне зор үлес қосқан ғалым. Ол университет қабырғасында көптеген шәкірттер тәрбиелеп, олардың ғылымға деген қызығушылықтарын арттырып, жаңа ғылыми бағыттарды дамытуда өз үлесін қосқан. Оның ғылыми еңбектері мен педагогикалық қызметі қазіргі қазақ білім жүйесінің маңызды құрамдас бөлігіне айналған. ==== Жетістіктері мен марапаттары ==== Роза Мақашқызының ғылыми қызметі мен педагогикалық жұмысы жоғары бағаланып, ол бірнеше мәрте мемлекеттік және кәсіби марапаттарға ие болды. Оның білім беру саласындағы еңбектері педагогикалық қоғамдастықта кеңінен танылды. === Пайдаланылған әдебиеттер: === # '''Нұрпейісова Р. М. (2010)'''. "Педагогика және психология мәселелері". Ақтөбе: Құрманбек Жұбанов атындағы университет баспасы. #* ''Бұл кітап Нұрпейісова Роза Мақашқызының педагогика мен психология саласындағы зерттеулерін қамтиды.'' # '''Нұрпейісова Р. М.''' (жыл). "Оқу процесінде психологияның рөлі". Ғылыми журнал, № (жыл). #* ''Бұл мақала оқу процесінде психологияның рөлін, білім беру жүйесінің психологиялық аспектілерін талқылайды.'' # '''Құрманбек Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің ресми сайты'''. <nowiki>https://www.kgu.kz/</nowiki> #* ''Университет туралы ақпарат, оның құрылымы, ғылыми зерттеулер мен профессорлық құрам туралы дереккөз.'' # '''Ақтөбе өңірінің білім беру энциклопедиясы (2018)'''. #* ''Энциклопедияда Ақтөбе өңіріндегі білім беру жүйесінің тарихы, профессорлар мен ғалымдар туралы ақпарат бар.'' # '''Нұрпейісова Р. М. туралы мәліметтер'''. Ақтөбе қаласы. #* ''Бұл жергілікті ресурстарда ғалымның еңбек жолы мен ғылыми қызметі туралы толық ақпарат бар.'' # '''Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі'''. 214kqpss3y7t0biisgmgfku9ra9ya9z 3409086 3409074 2024-12-11T15:20:55Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Shaimovasabrina|Shaimovasabrina]] ([[User talk:Shaimovasabrina|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды 3406991 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Роза |шынайы атауы = Rosa (Thüringen |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=50 |lat_min=43 |lat_sec=0 |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=15 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Тюрингия |кестедегі аймақ = Тюрингия |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Шмалькальден-Майнинген |кестедегі аудан = Шмалькальден-Майнинген (аудан){{!}}Шмалькальден-Майнинген |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = Ульрих Лайфер |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 9,42 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 350 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 770 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 036968 |пошта индексі = 98590 |пошта индекстері = |автомобиль коды = SM |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 16 0 66 059 |ортаққордағы санаты = Rosa (Thüringen) |сайты = http://www.rosa-georgenzell.de |сайт тілі = de }} '''Роза''' ({{lang-de|Rosa (Thüringen}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Тюрингия]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Шмалькальден-Майнинген (аудан)|Шмалькальден-Майнинген]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 770 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik.thueringen.de/datenbank/TabAnzeige.asp?tabelle=gg000102%7C%7C Thüringer Landesamt für Statistik – Bevölkerung nach Gemeinden, erfüllenden Gemeinden und Verwaltungsgemeinschaften]</ref> Алып жатқан жер аумағы 9,42 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''16 0 66 059''. Муниципалитеттің басшысы — Ульрих Лайфер. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.rosa-georgenzell.de Ресми сайты] {{Тюрингия аудандары}} {{Германия:Шмалькальден-Майнинген ауданы:Қалалар}} {{Thuringia-geo-stub}} [[Санат:Тюрингия елді мекендері]] ap3up4nz57yjjbgdq7lgu6w3ws0rmtw 0 434215 3409180 2906395 2024-12-11T22:56:15Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409180 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]] |қазақша атауы = Сьервиль |шынайы атауы = Sierville |сурет = |жағдайы = |ел = Франция |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir= |lat_deg=49.5905555556 |lat_min= |lat_sec= |lon_dir= |lon_deg=1.03722222222 |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = type:city(939)_region:FR |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 270 |аймақ картасының өлшемi = 270 |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Франция аймақтары{{!}}Аймағы |аймағы = Жоғарғы Нормандия |кестедегі аймақ = Жоғарғы Нормандия |аудан түрі = Франция департаменттері{{!}}Департаменті |ауданы = Сен-Маритим |кестедегі аудан = Сен-Маритим (департамент){{!}}Сен-Маритим |қауым түрі = Франция округтері{{!}}Округі |қауым = Руан (округ){{!}}Руан |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = <!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:<br /> [[Клер (кантон)|Клер]] --> |басшының түрi = Мэр{{!}}Мэрі |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 15,91 |биiктiктiң түрi = Биіктігі |орталығының биiктігі = 120—181 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 939 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = 59,02 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 76690 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = INSEE коды |сандық идентификаторы = 76675 |ортаққордағы санаты = Sierville |сайты = http://www.sierville.123.fr |сайт тілі = }} '''Сьервиль''' ({{lang-fr|Sierville}}) — [[Франция]]дағы коммуна. [[Жоғарғы Нормандия]] аймағына қарасты [[Сен-Маритим (департамент)|Сен-Маритим]] департаментінде орналасқан. [[Руан (округ)|Руан]] округінің құрамына енеді. Алып жатқан жер аумағы 15,91 км² шамасында. Коммунаның [[INSEE коды]] — ''76675'', [[пошта индексі]] — ''76690''. == Демографиясы == [[2009 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 939 адамды құрады<ref>{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp |title = 2009 жылғы тұрғындар саны |publisher=[[INSEE]] |accessdate=25.11.2012}}{{ref-fr}}</ref>. Халық тығыздығы — 59,02 адам/км². {{Демография/FRA/Sierville}} Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}</ref>: {{ЖЖ-Кесте | макс=48 | барлығы=928 | е0=36 | ә0=36 | е5=28 | ә5=48 | е10=24 | ә10=28 | е15=36 | ә15=44 | е20=24 | ә20=4 | е25=16 | ә25=20 | е30=44 | ә30=40 | е35=32 | ә35=32 | е40=40 | ә40=36 | е45=36 | ә45=44 | е50=40 | ә50=44 | е55=36 | ә55=20 | е60=28 | ә60=16 | е65=20 | ә65=16 | е70=20 | ә70=8 | е75=0 | ә75=8 | е80=12 | ә80=4 | е85=0 | ә85=8 }} == Тағы қараңыз == * [[Сен-Маритим департаментінің коммуналары]] == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Sierville|Сьервиль}} * [http://www.sierville.123.fr Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130131022117/http://www.sierville.123.fr/ |date=2013-01-31 }} * [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=76675-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120323192508/http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=76675-COM |date=2012-03-23 }} * [http://www.mapquest.com/?q=49.5905555556,1.03722222222&zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы] {{France-geo-stub}} {{Сен-Маритим департаментінің коммуналары}} [[Санат:Сен-Маритим департаментінің коммуналары]] 92vh089c7ka3vwjt64i00gzs8lig6d2 0 487466 3409068 2829823 2024-12-11T13:13:33Z AlibekKS 19967 3409068 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Қуаңшылық.jpg|thumb|Қуаңшылықтан тілімделген жер]] '''Қуаңшылық''' - [[ауа температурасы]]ның күрт көтерілуі мен ылғалдың шұғыл азаюы әсерінен туатын күрделі [[метеорология]]лық [[Құбылыстар|құбылыс]].<ref>ҚазССР. Қысқаша энциклопедия, 2-том. Алматы - 1987.</ref> Ұзақтығы әр түрлі [[Табиғат зоналары|табиғи зонада]] түрліше болады. == Қуаңшылық тудыратын факторлар == * Табиғи факторлар: ** жергілікті жердің географиялық орны (көл, теңіз, мұхиттардан алшақтығы), [[жер бедері]] ** [[климат]]ы ** [[Топырақ|топырағы]] ** [[өсімдік жамылғысы]] ** [[Атмосфералық ауа|құрғақ атмосфералық ауа]] ** [[жауын-шашын]] мөлшерінің аздығы немесе болмауы ** [[жел]]дің үнемі соғуы ([[жел эррозиясы]]). * Адамдардың шаруашылық іс-әрекеті ([[антропогендік фактор]]). == Қуаңшылық зардабы == * [[Егістік]], [[жайылым]] және [[шабындық]]тың [[өнім]]і күрт кемиді; * [[Өзен]], [[бөген]]дер [[деңгей]]і төмендейді; * [[Су электр станциясы|СЭС]] [[қуат]]ы кемиді; * [[Өрт]] қаупі күшейеді; {{main|Орман өрті}} * [[Топырақ]]тың құрғап кетуінен эррозия құбылысы дамиды; {{main| Топырақ эрозиясы}} * [[Мал өсіру|Малдың өсуіне]] зор нұқсан келтіреді; * Қуаңшылық аймақ тұрғындарын экономикалық күйзеліске ұшыратады. === Қазақстандағы қуаңшылықтар === [[Ұлы Октябрь социалистік революциясы]]нан дейін қуаңшылыққа қарсы қолданылатын агротехникалық шаралар кешені болмағандықтан, қуаңшылық аяғының жұтқа айналған кезеңдері (әйгілі Қоян, Мешін, Жылан, [[1880]], [[1892]], т.б. жылдар) болды, [[мал өсіру]]ге зор [[Зиян|нұқсан]] келтіріп, [[ел]]ді қатты күйзелтті. {{main|Жұт}} [[Қазақстан]]да [[1950]], [[1957]], [[1961]], [[1965]], [[1967]], [[1968]], [[1974]], [[1977]] жылдары және [[1952]], [[1953]], [[1969]] жылдары [[тамыз]], [[1977]] жылы [[маусым]], [[1956]], [[1962]], [[1974]] жылдары [[шілде]], [[1980]] жылы [[мамыр]] айларында қуаңшылық болды. Кейбір жылдары қатарынан бірнеше айға созылды. [[1955]] жылы - 2 ай ([[мамыр]], [[маусым]]), [[1975]] жылы - 3 ай ([[маусым]], [[шілде]], [[тамыз]]). ==== Қазақстандағы қуаңшылық себебі ==== Қазақстанға [[Иран]], [[Ауғанстан]] аймақтарында қалыптасатын, [[қысым]]ы өте жоғары, құрғақ және ыстық [[антициклон]] өтіп, [[жаз]] бойы сақталады. [[Сібір]]ден келетін ылғалды салқын ауа жоғары қысымды антициклонды бұзып өте алмай тоқтап қалады. Осылардың салдарынан Қазақстан даласында қуаңшылық болып тұрады. [[Сурет:Қазақстанның атмосфералық қуаңшылық картасы.jpg|thumb|center|780px|Қазақстанның атмосфералық қуаңшылық картасы.]]<ref>Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5</ref> == Қуаңшылықпен күрес == Қуаңшылық әсерін кеміту үшін атмосфераның жер бетіне жақын [[Жер құрылымы|қабатындағы]] [[ылғал]] мен [[Жылу|жылу балансын]] реттеу мақсатында жерді арнайы [[агротехникалық әдіс]]пен [[Жер жырту|жырту]], [[Суару|егістікті суару]], [[қар тоқтату]], [[ағаш алқабын жасау]], [[Тұқым|астық тұқымын]] қолайлы уақытқа [[тұқым себу|себу]] сияқты шаралар жүргізіледі. Қуаңшылық [[табиғат]]тың күрделі құбылысы, сондықтан көрсетілген шаралар кешенін қолдану қуаңшылықтың зиянды зардабын бәсеңдетуге септігін тигізеді. == Дереккөздер == <references/> == Дереккөздер == * Агрономия негіздері (авторлар: Жаңабаев Қ., Арыстанғұлов С.) Астана - 2010. 352бет. ISBN 978-601-292-059-8 [[Санат:Табиғат]] [[Санат:Ауыл шаруашылығы]] [[Санат:Экология]] mi1t4ebe1xxrr8o5yf5trngo1p4cn6n 0 488331 3409328 3408323 2024-12-12T10:52:15Z Rtfroot 116554 3409328 wikitext text/x-wiki {{Жауынгерлік құралым | Атауы = Қазақстан Республикасы әуе қорғанысы күштері | Шынайы атауы = | Сурет = Coa vvsrk.svg | Сурет ені = 250px | Сурет атауы = | Күндер = [[1 маусым]] [[1998 жыл]]<ref>{{Cite web |url=http://www.mod.kz/index743d.html?post=144&lang=rus |title=Силы воздушной обороны Вооруженных Сил Республики Казахстан |accessdate=2008-10-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090505092823/http://www.mod.kz/index743d.html?post=144&lang=rus |archivedate=2009-05-05 |deadlink=yes }}</ref> | Таратылды = | Елі = {{Байрақ|Қазақстан}} | Бағынышты = [[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі]] | Кіреді = [[Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері]] | Түрі = [[Әскери-әуе күштері]] | Тармағы = | Рөлі = Мемлекетті қорғау | Көлемі = 12 000 ұшқыш<ref>International Institute for Strategic Studies (13 February 2024). The Military Balance 2024 (1st ed.). Routledge. p. 187. ISBN 978-1032780047.</ref>,<br />261 ұшақ | Штаб-пәтері = | Штаб-пәтерінің түрі = | Лақап аты = | Сәруары = | Ұраны = | Реңкі = {{legend2|#00afca|border=1px solid #AAAAAA}}{{legend2|#ffffff|border=1px solid #AAAAAA}} | Маршы = | Бойтұмары = | Жабдығы = | Жабдық түрі = | Шайқастары = | Шайқас түрі = | Марапаттары = | Сайты = | ортаққордағы санаты = Air force of Kazakhstan <!-- Басшылығы --> | Командирі1 = [[Дәурен Жұматайұлы Қосанов|Дәурен Қосанов]]<ref>{{Cite web|url=https://kaztag.kz/kz/news/dauren-osanov-or-anys-ministrini-orynbasary-ue-or-anysy-k-shterini-bas-olbasshysy-bolyp-ta-ayyndaldy|title=Даурен Қосанов қорғаныс министрінің орынбасары – әуе қорғанысы күштерінің бас қолбасшысы болып тағайындалды|accessdate=2024-09-30}}</ref> | Командир атағы1 = | Командирі2 = | Командир атағы2 = | Командирі3 = | Командир атағы3 = | Командирі4 = | Командир атағы4 = | Командирі5 = | Командир атағы5 = | Командирі6 = | Командир атағы6 = | Командирі7 = | Командир атағы7 = | Командирі8 = | Командир атағы8 = | Командирі9 = | Командир атағы9 = <!-- Айрықшалау белгісі --> | Айқындау белгісінің түрі = Танымбелгі | Айқындау белгісі = [[Сурет:Roundel of Kazakhstan.svg|80px]] | Айқындау белгісінің түрі_2 = Байрақ | Айқындау белгісі_2 = [[Сурет:Ensign of Kazakhstan Air Force.svg|80px]] | Айқындау белгісінің түрі_3 = | Айқындау белгісі_3 = | Айқындау белгісінің түрі_4 = | Айқындау белгісі_4 = | Айқындау белгісінің түрі_5 = | Айқындау белгісі_5 = | Айқындау белгісінің түрі_6 = | Айқындау белгісі_6 = <!-- Ұшақтары --> | Шабуылдаушы = [[Су-24]], [[Су-25]] | Бомбалаушы = | Радиоэлектрондық күрес = | Жойғыш = [[МиГ-29]], [[Су-27]], [[Су-30]] | Тікұшақ = [[Ми-8]], [[Ми-17]], [[Ми-26]], [[Bell UH-1 Iroquois|Bell UH-1]], [[Airbus Helicopters H145|Eurocopter EC145]] | Ұрыс тікұшағы = [[Ми-24]], Ми-35 | Жүк тікұшағы = | Көпмақсатты тікұшақ = | Бақылағыш тікұшақ = | Жаттығу тікұшағы = | Тәжірибелік тікұшақ = | Тосқауылшы = [[МиГ-31]] | Шолғындаушы = | Барлаушы = [[Wing Loong|CAIG Wing Loong]], [[Orbiter (ҰҰА)|Aeronautics Defense Orbiter]], [[Elbit Hermes 90]], [[Elbit Hermes 450]], [[Skylark (ҰҰА)|Elbit Skylark]] | Жаттығу = [[Aero L-39 Albatros|Aero L-39]], [[Zlín Z 42]] | Тасымалдаушы = [[Ан-12]], [[Ан 24|Ан-24]], [[Ан-26]], [[Ан-72]], [[Ан-74]], [[EADS CASA C-295]], [[Boeing 757]], [[Shaanxi Y-8]] | Танкер = }} [[Сурет:Нарукавный шеврон Сил воздушной обороны ВС РК.jpg|thumb|left|200px|ҚР ҚК Әуе қорғанысы күштерінің жеңдік белгісі<br> (салтанатты нысан үшін)]] '''Әуе қорғанысы күштері''' — Қазақстан Республикасының Қарулы күштерінің бір түрі. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін реформалау жөніндегі бұдан былайғы шаралар туралы» 1997 жылғы 17 қарашадағы № 3761 Жарлығын және Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 1998 жылғы 1 сәуірдегі директивасын орындау үшін, Қазақстан Республикасының қорғаныс қабілетін нығайту мақсатымен 1998 жылғы 1 маусымда құрылды. Негізгі мақсатттары: * Қазақстан Республикасы әуе шебінің қорғанысын қамтамасыз ету * мемлекеттік, әскери және әкімшілік нысандарды әуе шабуылынан қорғау * ҚР ҚК басқа да түрлері мен тектерін авиациялық қолдау жөніндегі әскери міндеттерді орындау. == Құрылымы == Әуе қорғанысы күштерінің құрамы: * әскери әуе күштері (авиация) * әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлері * әуе қозғалысын басқару органдары === Әскери әуе күштер === {| class="wikitable sortable" |+ ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Түрі ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Бейнесі ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Өндіруші ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Мақсаты ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Саны ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Қосымша мағлұмат |- ! colspan="6" style="align: center; background: lavender;" |Жауынгерлік ұшақтар |- | [[Су-30|Су-30СМ]] | [[Сурет:Kazakh Sukhoi Su-30SM.jpg|220px]] | {{flag|Ресей}} | [[Көп мақсатты истребитель|Көп мақсатты истребитель]] | 23<ref name=":1">The Military Balance 2024, p.187</ref> |2022 жылы Қазақстан Қарулы Күштердің қажеттіліктері үшін төрт көп мақсатты Су-30СМ истребителін сатып алғаны белгілі болды, сонымен қатар тағы 10 көп мақсатты Су-30СМ истребителін сатып алмақшы<ref name="автоссылка2">{{Cite web|url=https://sarbaz.kz/v-centre-vnimaniya/1568-pochemu-kazakhstan-zakupit-istrebitel-rossiiskogo-proizvodstva-a-ne-frantsuzskogo/|title=Почему Казахстан закупит истребители российского производства, а не французского?|lang=ru|website=«Сарбаз» - әскери портал|date=2023-12-04|access-date=2024-03-17}}</ref> |- | [[Су-27]] ----Су-27УБ | [[Сурет:Pair_of_Kazakh_Sukhoi_Su-27P_at_Dyagilevo.jpg|220px]] | {{flag|КСРО}} ----{{flag|Ресей}} ----{{flag|Беларусь}} | [[Көп мақсатты истребитель|Көп мақсатты истребитель]] | 20<ref name=":1" /> 4<ref name=":1" /> | 10 Су - 27 2007 жылдан 2010 жылға дейін "558-ші авиациялық жөндеу зауыты" ААҚ-да (Барановичи, Беларусь) Су-27бм2 және Су-27 УБМ2 модификациясына жаңартылды. |- | [[Су-25|Су-25/Су-25СМ]] ----[[Су-25|Су-25УБ/Су-25УБМ]] | [[Сурет:Kazakhstan Air Force Sukhoi Su-25 Pichugin-1.jpg|220px]] | {{flag|КСРО}} ----{{flag|Беларусь}} | [[соққы беретін ұшақ]] | 12<ref name=":0">{{Книга|автор=International Institute For Strategic Studies|заглавие=The Military Balance 2016|ответственный=James Hackett|год=2016|место=London|издательство=Taylor&Francis|страницы=|страниц=186|isbn=ISBN 9781857438352}}</ref> ----2<ref name=":0" /> |"558-ші авиациялық жөндеу зауыты" ААҚ-да (Барановичи, Беларусь) Су-25СМ/Су-25убм модификациясында жаңғырту жүріп жатыр. |- |[[МиГ-29]] ----[[МиГ-29УБ]] |[[Сурет:МиГ-29УБ.JPG|220px]] |{{flag|КСРО}} |[[Көп мақсатты истребитель|Көп мақсатты истребитель]] оқу-жауынгерлік истребитель |12<ref name=":4" /> 2<ref name=":4" /> |Барлығы сақтауда, 2023 жылы «жою шартымен» сатылымға шығарылды<ref name=":5">{{Cite web|url=https://forbes.kz/actual/v_kazahstane_vyistavili_na_torgi_sovetskie_istrebiteli/|title=В Казахстане выставили на торги советские истребители|first=Дамир|last=Серикпаев|website=www.forbes.kz|date=2023-10-26|access-date=2023-12-01}}</ref><ref name=":1" /> |- |[[МиГ-31]] МиГ-31БМ |[[Сурет:MiG-31_Pichugin-1.jpg|220x220px]] |{{flag|КСРО}} |[[Истребитель|истребитель-перехватчик]] |31<ref name=":4" /> |Барлығы сақтауда, 2023 жылы «жою шартымен» сатылымға шығарылды<ref name=":5" /><ref name=":1" /> |- |[[МиГ-27]] |[[Сурет:Mig-27_Flogger_(14606561972).jpg|220x220px]] |{{flag|КСРО}} |[[истребитель-бомбалаушы]] |12<ref name=":4" /> |Барлығы сақтауда, 2023 жылы «жою шартымен» сатылымға шығарылды<ref name=":5" /><ref name=":1" /> |- |- |[[МиГ-23|МиГ-23УБ]] |[[Сурет:MiG-23-red12.jpg|220x220px]] |{{flag|КСРО}} |[[оқу-жауынгерлік ұшақ]] |2<ref name=":4" /> |Барлығы сақтауда, 2023 жылы «жою шартымен» сатылымға шығарылды<ref name=":5" /><ref name=":1" /> |- ! style="align: center; background: lavender;" colspan="6" | [[Оқу-жаттығу ұшағы|Оқу-жаттығу ұшағы]] |- | [[Aero L-39 Albatros]] | [[Сурет:L-39NG_is_taking_off.jpg|220x220px]] | {{flag|Чехия}} | [[оқу-жауынгерлік ұшақ]] | 19<ref name="https://www.flightglobal.com/download?ac=98881">World Air Forces 2024, p.22</ref> |L-39 ng модификациясына дейін біртіндеп жаңғыртылуда |- |Z-242L |[[Сурет:RAAF Richmond Flying Club (VH-NZL) Zlín Z.242L on display at the 2021 Wagga City Aero Club open day.jpg|безрамки|221x221px]] |{{flag|Чехия}} |оқу ұшақ |2<ref name=":22">The Military Balance 2022, p.189</ref> | |- ! colspan="6" style="align: center; background: lavender;" |Транспортты ұшақтар |- |[[Airbus A400M]] | [[Сурет:A400M.jpg|220x220 нүкте]] |{{flagicon|European Union}} [[Еуропа одағы]] |әскери-транспортты ұшақ |2<ref>{{Cite web|url=https://forbes.kz//process/dva_samoleta_bolshoy_gruzopodyemnosti_zakazal_kazahstan_u_airbus/|title=Два самолёта Airbus получит Минобороны Казахстана|website=www.forbes.kz|date=2021-09-02|access-date=2021-09-03|archive-date=2021-09-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20210902102528/https://forbes.kz//process/dva_samoleta_bolshoy_gruzopodyemnosti_zakazal_kazahstan_u_airbus/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.airbus.com/newsroom/press-releases/en/2021/09/the-republic-of-kazakhstan-orders-two-airbus-a400ms.html|title=The Republic of Kazakhstan orders two Airbus A400Ms|website=Airbus|access-date=2021-09-03|archive-date=2021-09-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20210901115131/https://www.airbus.com/newsroom/press-releases/en/2021/09/the-republic-of-kazakhstan-orders-two-airbus-a400ms.html|deadlink=no}}</ref> |Екі а400м ұшағын сатып алу туралы келісімшартқа ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Бейбіт Атамқұлов пен Airbus концернінің вице-президенті Альберто Гутиеррес қол қойды |- |- | [[CASA C-295]] | [[Сурет:CASA C-295M Kazakhstan Air Force 093.jpg|220px]] | {{flag|Испания}} | әскери-транспортты ұшақ | 8<ref name=":1" /> | |- | [[Let L-410 Turbolet]] | | {{flag|Чехия}} | Көп мақсатты транспортты ұшақ | 2 <ref name="сайт">[https://sarbaz.kz/tekhnologii/1582-chto-izvestno-o-novom-samolete-l-410-postupivshim-na-vooruzhenie-svo/ Что известно о новом самолете L-410, поступившим на вооружение СВО<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> |Әуе қорғаныс күштері Әскери институтының авиациялық паркіне 2 жаңа L-410 жеңіл траснспортты ұшағы келді. |- | [[Ан-12]] | [[Сурет:Antonov_AN-12_(6126385631).jpg|220px]] | {{flag|КСРО}} | әскери-транспортты ұшақ |2<ref name=":4" /> | 2011 жылы "авиациялық жөндеу зауыты 325" ААҚ–да (Таганрог, Ресей) жаңартылған Борттық нөмірі 18 Ан-12ППС бір ғана ұшақ ұшуға жарамды. Борт қосымша жанармай бактары бар амфибиялық ұшаққа айналды.<ref>{{cite web |url=https://www.aviaport.ru/digest/2011/10/31/224158.html |title=Самолет Ан-12 Минобороны Казахстана модернизирован на заводе в РФ |author=ИА «Новости-Казахстан» |lang=ru |website=АвиаПорт.Ru |date=2011-10-31 |accessdate=2020-12-28}}</ref><ref>{{cite web |url=https://military-kz.ucoz.org/index/katalog_transportnykh_samoletov/0-66 |title=Транспортные и специальные самолеты |lang=ru |website=Казахстанский военный сайт |accessdate=2020-12-28 |archive-date=2020-11-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201127002623/https://military-kz.ucoz.org/index/katalog_transportnykh_samoletov/0-66 |deadlink=no }}</ref> |- |[[Ан-72]] |[[Сурет:Kazakhstan_Border_Guards_Antonov_An-72-100_Batuzak-1.jpg|220x220px]] |{{flag|КСРО}} |транспортты ұшақ |2<ref name=":4" /> | |- |[[Ан-26]] ----Ан-26Б |[[Сурет:Kazakhstan_Air_Force_Antonov_An-26_Karpezo-1.jpg|220x220px]] |{{flag|КСРО}} |әскери-транспортты ұшақ |6<ref name=":4" /> | |- |[[Ан-30]] |[[Сурет:Антонов_Ан-30_0302,_Нежин_RP23030.jpg|220x220px]] |{{flag|КСРО}} |аэрофотосъёмка ұшағы |1<ref name=":4" /> | |- |[[Ту-134]] |[[Сурет:RA-65680_Tupolev_Tu.134A-3_(7382088162).jpg|220x220px]] |{{flag|КСРО}} |әкімшілік ұшақ |2<ref name=":4" /> | |- |[[Ту-154|Ту-154M]] | |{{flag|КСРО}} |әкімшілік ұшақ |1<ref name=":4" /> | |- ! colspan="8" |Тікұшақтар |- | [[Ми-35М]] | [[Сурет:Mil_Mi-35M.jpg|330x330px]] | {{flag|Ресей}} | [[соққы тікұшағы]] | 12<ref name=":4" /> | |- |[[Ми-24|Ми-24В]] |[[Сурет:Ми-24_в_небе_над_полигоном.jpg|220px]] |{{flag|КСРО}} |транспортты-соққы тікұшағы |20<ref name=":4" /> | |- | [[Ми-8|Ми-17В-5]] ----[[Ми-171|Ми-171Ш]] | [[Сурет:Mil_Mi-17-V5_(Mi-8MTV-5),_Russia_-_Air_Force_AN1577050.jpg|220px]] | {{flag|КСРО}} ----{{flag|Ресей}} | транспортты тікұшақ | 20<ref name=":22" /> ----6<ref name=":22" /> |Қазақстанда сериялық өндіріс/Ми-8, Ми-17 және Ми-171 түрлі модификацияларды құрастыру жүзеге асырылады |- |[[Ми-26]] |[[Сурет:Посадка_Ми-26.jpg|220x220px]] |{{flag|КСРО}} |ауыр транспортты тікұшағы |4<ref name=":4" /> |1992 жылы 157 тікұшақ полкінен (612-ші авиабаза) Қазақстан 24 тікұшақ алды, оның ішінде 20 көлік ұшпайтын күйде және қарудан шығарылды. Ресейлік авиациялық жөндеу зауыттарында 4 машина қалпына келтірілді. Оның ішінде ҚР ІҚК бөліктерінде-2 бірлік (№91 және №92 борттық нөмірлер)<ref>{{cite web|url=http://www.militaryparitet.com/ttp/data/ic_ttp/759/|title=Казахстан получил из Новосибирска отремонтированный и модернизированный вертолет Ми-26|lang=ru|website=«Военный паритет»|date=2012-04-02|accessdate=2020-12-28}}</ref><ref name="autogenerated42">{{cite web|url=http://damulogistics.kz/news/kz/9338-aviatsionnaya-sostavlyayushchaya-boevogo-parada.html|title=Авиационная составляющая Боевого парада|lang=ru|author=Zakon.kz|website=DAMU – Logistics|date=2013-04-29|accessdate=2020-12-28}}</ref>. Тағы 2 бірлік [[КазАвиаСпас]] отрядқа берілді [[Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі|ҚР ТЖМ]]<ref>{{cite web|url=http://www.aviatime.com/ru/общая-авиация/business-aviation-news/другое/10053-в-казахстане-впервые-вводится-в-эксплуатацию-вертолет-ми-26т|title=В Казахстане впервые вводится в эксплуатацию вертолет Ми-26Т|lang=ru|website=AeroTime Hub|date=2013-10-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131109041838/http://www.aviatime.com/ru/общая-авиация/business-aviation-news/другое/10053-в-казахстане-впервые-вводится-в-эксплуатацию-вертолет-ми-26т|archivedate=2013-11-09|accessdate=2020-12-28|deadlink=yes}}</ref>. |- | [[Bell UH-1 Iroquois|Bell-205 UH-1 Iroquois]] | [[Сурет:Indonesian_Army_Aviation_Bell_205.jpg|220x220px]] | {{flag|АҚШ}} | көп мақсатты тікұшақ | 4<ref name=":4" /> | |- | [[Eurocopter EC145]] | [[Сурет:German_Air_Force_Airbus_Helicopters_H145M_LUH_SOF_(52222063559).jpg|220x220px]] | {{flag|Франция}} | көп мақсатты тікұшақ | 8<ref name=":4" /> | Қазақстанда жиналады<ref>{{cite web |url=http://tengrinews.kz/kazakhstan_news/202869/ |title=ФОТО: Первый казахстанский вертолет поднялся в небо |author=Алдияр Косенов |lang=ru |website=Tengrinews.kz |publisher= |date=2011-12-01 |accessdate=2020-12-28}}</ref> |- ! colspan="8" |[[Ұшқышсыз ұшу аппараттары]] |- |[[TAI Anka]] |[[Сурет:TAI Anka Teknofest2019 (1).jpg|слева|220px]] |{{flag|Түркия}} |[[Ұшқышсыз ұшу аппараттары]] |3<ref name=":1" /> |Жасалған келісімшартқа сәйкес Қазақстан 2023 жылға дейін Anka ҰҰА-ның 3 бірлігін, 2 жерүсті станциясын, сондай-ақ логистикалық қолдау пакетін (техникалық құжаттама, оқыту және қосалқы бөлшектер)алады<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.sputnik.kz/20220201/dlya-chego-kazakhstanu-turetskie-bespilotniki-anka-22348167.html|title=Для чего Казахстану турецкие беспилотники Anka|author=Александр Хроленко|website=Sputnik Казахстан|date=20220201T2141+0600|access-date=2022-04-18|archive-date=2022-05-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20220517232800/https://ru.sputnik.kz/20220201/dlya-chego-kazakhstanu-turetskie-bespilotniki-anka-22348167.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.trtrussian.com/novosti/tureckaya-tusas-gotovit-partiyu-udarnyh-bpla-anka-dlya-kazahstana-7797587|title=Турецкая TUSAŞ готовит партию ударных БПЛА Anka для Казахстана|author=https://www.trtrussian.com/novosti/tureckaya-tusas-gotovit-partiyu-udarnyh-bpla-anka-dlya-kazahstana-7797587|website=Турецкая TUSAŞ готовит партию ударных БПЛА Anka для Казахстана|access-date=2022-04-18|archive-date=2022-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20220127183620/https://www.trtrussian.com/novosti/tureckaya-tusas-gotovit-partiyu-udarnyh-bpla-anka-dlya-kazahstana-7797587|deadlink=no}}</ref>. К 25 июля 2023 года поставки завершены<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://sarbaz.kz/v-centre-vnimaniya/117-ekskliuzivnoe-video-s-testovykh-poletov-turetskogo-bespilotnika-anka-v-zhambylskoi-oblasti/|title=Эксклюзивное видео с тестовых полетов турецкого беспилотника Anka в Жамбылской области|website=«Сарбаз» - әскери портал|date=2023-07-17|access-date=2023-07-28|archive-date=2023-07-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20230728091504/https://sarbaz.kz/v-centre-vnimaniya/117-ekskliuzivnoe-video-s-testovykh-poletov-turetskogo-bespilotnika-anka-v-zhambylskoi-oblasti/|deadlink=no}}</ref> |- | [http://www.airwar.ru/enc/bpla/wingloong.html Wing Loong] (GJ-1) | [[Сурет:Wing Loong (3).jpg|220px]] | {{flag|Қытай}} | [[Ұшқышсыз ұшу аппараттары|барлау-соққы Ұшқышсыз ұшу аппараттары]] | 2<ref name=":4" /> | |- |Elbit Skylark-1LEX |[[Сурет:Skylark I Launched.jpg|220px]] |{{flag|Израиль}} |[[Ұшқышсыз ұшу аппараттары]] | |2013-2014 жылдан бері қолданыста.2021 жылдың 7 мамырынан бастап, Қазақстан Авиация Индустриясы кәсіпорынында,Израильдік Elbit systems компаниясының рұқсатымен құрастырыла бастады. |} === Зениттік-зымыран кешені === {| class="wikitable sortable" |+ ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Түрі ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Бейнесі ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Өндіруші ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Мақсаты ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Саны ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;" |Қосымша мағлұмат |- |- ! colspan="6" |[[Зениттік-зымыран кешені]] |- | [[Ground Master 400]] | [[Сурет:Ground Master 403 (KEVA2010) Kokonaisturvallisuus 2015 01.JPG|220x220px]] | {{flag|Франция}} | [[зениттік-зымыран кешені|зениттік-зымыран кешені]] | 0 | Франция [[Қазақстан|Қазақстан]] егемендігін нығайту мақсатында [[Ground Master 400]] жүйесін орнатуды жоспарлап отыр<ref>{{Cite web|url=https://asiaplustj.info/ru/news/centralasia/20231104/frantsiya-postavit-kazahstanu-sistemi-pvo-dlya-ukrepleniya-suvereniteta-strani|title=Франция поставит Казахстану системы ПВО для «укрепления суверенитета» страны {{!}} Новости Таджикистана ASIA-Plus|website=asiaplustj.info|access-date=2023-11-04|archive-date=2023-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20231104201126/https://asiaplustj.info/ru/news/centralasia/20231104/frantsiya-postavit-kazahstanu-sistemi-pvo-dlya-ukrepleniya-suvereniteta-strani|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://forbes.kz/actual/frantsiya_postavit_v_kazahstan_sistemyi_pvo/|title=Франция поставит в Казахстан системы ПВО|last=Forbes.kz|website=|date=2023-11-02|access-date=2024-01-23}}</ref> |- |- | [[С-300|С-300ПС]]<ref name="mod.gov.kz" /> | [[Сурет:С-300_ВС_РК.JPG|220px]] | {{flag|КСРО}} ----{{flag|Ресей}} | [[зениттік-зымыран кешені|зениттік-зымыран кешені]] | 40+ ПУ (5 дивизион)<ref name=":2">The Military Balance 2023, p.180</ref> | 20 дивизион С-300ПС және кейбір с-300п 2016 жылға арналған. 2009 жылдың ақпанында Ресей Федерациясы Қарулы Күштерінің резервінен 10 С-300пму-1 дивизионын жеткізуге келісімшартқа қол қойылды. 2014 жылдың қаңтарында Ресей Федерациясы Қарулы Күштерінің құрамынан 5 С-300ПС дивизионын жеткізу туралы келісімшартқа қол қойылды<ref>{{Статья|ссылка=https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=С-300&oldid=121314551|заглавие=С-300|год=2022-04-10|язык=ru|издание=Википедия}}</ref> Дивизионның стандартты құрамы. С-300 ҚРЗ 12 мобильді іске қосқышты қамтиды. |- |[[С-200]] |[[Сурет:С-200_ВС_РК.JPG|220x220px]] |{{flag|КСРО}} |[[зениттік-зымыран кешені]] |3 ПУ (1 дивизион) | |- | [[С-125]]-1Т ----С-125МК ----С-125 «Печора-2Т»<ref name="mod.gov.kz">{{cite web |url=http://mod.gov.kz/rus/struktura/vooruzhennye_sily_rk/sily_vozdushnoi_oborony/struktura/?rid=607&cid=0 |title=Существующая структура СВО ВС РК уже доказала на практике свою дееспособность и эффективность… |lang=ru |website=[[Министерство обороны Республики Казахстан]] |accessdate=2020-12-28 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171230072030/https://mod.gov.kz/rus/struktura/vooruzhennye_sily_rk/sily_vozdushnoi_oborony/struktura/?cid=0&rid=607 |archivedate=2017-12-30 }}</ref> | [[Сурет:ЗРК С-125М с ЗУР 5В27Д - Парка Патриот 01.jpg|220px]] | {{flag|КСРО}} ----{{flag|Беларусь}} | [[зениттік-зымыран кешені|зениттік-зымыран кешені]] | 3<ref name="autogenerated3" /> 24<ref name="autogenerated3">{{cite web |url=http://armstrade.org/files/analytics/163.pdf |title=KАDЕХ-2014 Третья Международная выставка вооружений и военно-технического имущества. Астана Казахстан 22-25 мая |author=Центр анализа мировой торговли оружием |lang=ru |website=armstrade.org |accessdate=2020-12-28 |archive-date=2018-02-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180219044641/http://www.armstrade.org/files/analytics/163.pdf |deadlink=no }}</ref> | 18-24 ҚРЗ"Печора-2т" дейін жаңғыртылды<ref name="autogenerated3" />. 3 [[С-125]]-1Т<ref name="autogenerated3" /> |- | [[Стрела-10]]<ref name=":0" /> | [[Сурет:9A35 combat vehicle 9K35 Strela-10 - TankBiathlon14part2-37.jpg|220x220px]] | {{flag|КСРО}} | [[зениттік-зымыран кешені|зениттік-зымыран кешені]] | ?<ref name=":2" /> | |- | [[Бук (ЗРК)|Бук-М2Э]] | [[Сурет:Army2016-388.jpg|220x220px]] | {{flag|Ресей}} | [[зениттік-зымыран кешені|зениттік-зымыран кешені]] | 3 |2019-2020 жылдары Қазақстан армиясының қарулануына "Бук-М2Э" зениттік зымыран кешендері, "Роса-РБ" радиолокациялық станциялары, сондай-ақ елдің әуе шептерін қорғауда тұрған "Нұр" Отандық РЛС келіп түсті. |- |[[Тор (зениттік-зымыран кешені)|Тор-М2К]] |[[Сурет:ЗРК_"Тор-М2МК"_армии_Белоруссии.jpg|220x220px]] |{{flag|Ресей}} |[[зениттік-зымыран кешені|зениттік-зымыран кешені]] |12 ПУ |Қазақстан Ресейден бір "Тор-М2К"дивизионын сатып алды |- | [[С-75]] «Двина»<ref name=":3">The Military Balance 2020, p.191</ref> | [[Сурет:S-75 Dzwina RB2.jpg|220px]] | {{flag|КСРО}} | [[зениттік-зымыран кешені]] | 12 ПУ | |- |[[Куб (ЗРК)|КУБ ЗРК]] |[[Сурет:ЗРК_"Куб"._Пусковая_установка_2П25_с_тремя_ракетами_3М9._На_заднем_фоне_ЗРК_"Круг"._Артиллерийский_музей._Питер._Июль_2012_-_panoramio.jpg|220x220px]] |{{flag|КСРО}} |[[зениттік-зымыран кешені]] | | |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == *[http://military-kz.ucoz.org/index/sily_vozdushnoj_oborony_vvs/0-20 http://military-kz.ucoz.org - Қазақстандық әскери сайт] *[http://www.mod.gov.kz/mod-kz/index.php/2009-06-24-06-36-37?lang=ru Қазақстан Республика Қорғаныс Министрлігінің ресми сайты] [[Санат:Қазақстан Қарулы күштері]] [[Санат:Қазақстан авиациясы]] c0epoq47dz9xl4un71i4v0ffgm4qtcu 4 492279 3409047 3408840 2024-12-11T11:59:56Z Jembot 36112 Bot: Рейтингті жаңарту 3409047 wikitext text/x-wiki {{/begin|200}} |- | 1 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1108}}]] || {{Permissions|Мағыпар}} |- | 2 || [[User:Casserium|Casserium]] || [[Special:Contributions/Casserium|{{formatnum:931}}]] || {{Permissions|Casserium}} |- | 3 || [[User:1nter pares|1nter pares]] || [[Special:Contributions/1nter pares|{{formatnum:669}}]] || {{Permissions|1nter pares}} |- | 4 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:616}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}} |- | 5 || [[User:Syrymzhan|Syrymzhan]] || [[Special:Contributions/Syrymzhan|{{formatnum:278}}]] || {{Permissions|Syrymzhan}} |- | 6 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:276}}]] || {{Permissions|Салиха}} |- | 7 || [[User:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] || [[Special:Contributions/Muzaffar Turgunov|{{formatnum:226}}]] || {{Permissions|Muzaffar Turgunov}} |- | 8 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:194}}]] || {{Permissions|Kasymov}} |- | 9 || [[User:Ismukhammed|Ismukhammed]] || [[Special:Contributions/Ismukhammed|{{formatnum:164}}]] || {{Permissions|Ismukhammed}} |- | 10 || [[User:Makenzis|Makenzis]] || [[Special:Contributions/Makenzis|{{formatnum:126}}]] || {{Permissions|Makenzis}} |- | 11 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:118}}]] || {{Permissions|Орел Карл}} |- | 12 || [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] || [[Special:Contributions/Malik Nursultan B|{{formatnum:108}}]] || {{Permissions|Malik Nursultan B}} |- | 13 || [[User:Nurtenge|Nurtenge]] || [[Special:Contributions/Nurtenge|{{formatnum:102}}]] || {{Permissions|Nurtenge}} |- | 14 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:67}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}} |- | 15 || [[User:Doc Taxon|Doc Taxon]] || [[Special:Contributions/Doc Taxon|{{formatnum:56}}]] || {{Permissions|Doc Taxon}} |- | 16 || [[User:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] || [[Special:Contributions/Шайнүсіп|{{formatnum:49}}]] || {{Permissions|Шайнүсіп}} |- | 17 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:46}}]] || {{Permissions|Kas77777}} |- | 18 || [[User:AlibekKS|AlibekKS]] || [[Special:Contributions/AlibekKS|{{formatnum:44}}]] || {{Permissions|AlibekKS}} |- | 19 || [[User:ҚР ЖАП|ҚР ЖАП]] || [[Special:Contributions/ҚР ЖАП|{{formatnum:42}}]] || {{Permissions|ҚР ЖАП}} |- | 20 || [[User:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] || [[Special:Contributions/Daniyal.aidarov5|{{formatnum:39}}]] || {{Permissions|Daniyal.aidarov5}} |- | 21 || [[User:Epoxa-HH|Epoxa-HH]] || [[Special:Contributions/Epoxa-HH|{{formatnum:38}}]] || {{Permissions|Epoxa-HH}} |- | 22 || [[User:Тұран|Тұран]] || [[Special:Contributions/Тұран|{{formatnum:35}}]] || {{Permissions|Тұран}} |- | 23 || [[User:Mheidegger|Mheidegger]] || [[Special:Contributions/Mheidegger|{{formatnum:31}}]] || {{Permissions|Mheidegger}} |- | 24 || [[User:GeniusBM|GeniusBM]] || [[Special:Contributions/GeniusBM|{{formatnum:30}}]] || {{Permissions|GeniusBM}} |- | 25 || [[User:Нұргүл8710|Нұргүл8710]] || [[Special:Contributions/Нұргүл8710|{{formatnum:29}}]] || {{Permissions|Нұргүл8710}} |- | 26 || [[User:Айжанкааа|Айжанкааа]] || [[Special:Contributions/Айжанкааа|{{formatnum:28}}]] || {{Permissions|Айжанкааа}} |- | 27 || [[User:Ansar Töre Sultan|Ansar Töre Sultan]] || [[Special:Contributions/Ansar Töre Sultan|{{formatnum:27}}]] || {{Permissions|Ansar Töre Sultan}} |- | 28 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:27}}]] || {{Permissions|Gliwi}} |- | 29 || [[User:BasilLeaf|BasilLeaf]] || [[Special:Contributions/BasilLeaf|{{formatnum:26}}]] || {{Permissions|BasilLeaf}} |- | 30 || [[User:Tleukhan Altynai|Tleukhan Altynai]] || [[Special:Contributions/Tleukhan Altynai|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Tleukhan Altynai}} |- | 31 || [[User:Zhasulan Balgozha|Zhasulan Balgozha]] || [[Special:Contributions/Zhasulan Balgozha|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Zhasulan Balgozha}} |- | 32 || [[User:Маконяаа|Маконяаа]] || [[Special:Contributions/Маконяаа|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Маконяаа}} |- | 33 || [[User:Kaiyr|Kaiyr]] || [[Special:Contributions/Kaiyr|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Kaiyr}} |- | 34 || [[User:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] || [[Special:Contributions/Batyrbek.kz|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Batyrbek.kz}} |- | 35 || [[User:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] || [[Special:Contributions/Бейсенбинова Салта|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Бейсенбинова Салта}} |- | 36 || [[User:Айгулик|Айгулик]] || [[Special:Contributions/Айгулик|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Айгулик}} |- | 37 || [[User:OperationSakura6144|OperationSakura6144]] || [[Special:Contributions/OperationSakura6144|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|OperationSakura6144}} |- | 38 || [[User:Jondjas|Jondjas]] || [[Special:Contributions/Jondjas|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Jondjas}} {{/end}} be5rsk391dy31yfnx6j90vmgdbxcn5f 0 499889 3409106 3191879 2024-12-11T16:28:53Z Орел Карл 81620 3409106 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Дайыров Әбдіқадыр |Шынайы есімі = |Сурет = ДайыровА.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туылған кездегі есімі = |Туылған күні = 1.2.1905 |Туылған жері = {{KAZ}},Талдықорған облысы, Бучар селосы |Мансабы = [[Қазақстан|Қазақстанда]] [[колхоз]] құрылысын ұйымдастырушылардың бірі, [[Талдықорған облысы]] (қазіргі [[Алматы облысы]]), Талдықорған ауданы, Шұбартау ауылдық советі, Жаңалық колхозының председателі ([[1945]]-[[1950]]). | Азаматтығы = {{USSR}} |Ұлты = |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = * "Құрмет белгісі" ордені ([[1946]]) * [[Ленин ордені]] ([[1947]], [[1948]],[[1957]]) * [["Орақ пен Балға" алтын медалі]] * [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]) |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Дайыров Әбдіқадыр'''<ref>Герои Социалистического труда по полеводству Казахской ССР. Алма-ата. 1950. 412 стр.</ref> - [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]), [[Қазақстан|Қазақстанда]] [[колхоз]] құрылысын ұйымдастырушылардың бірі, [[Талдықорған облысы]] (қазіргі [[Алматы облысы]]), Талдықорған ауданы, Шұбартау ауылдық советі, Жаңалық колхозының председателі ([[1945]]-[[1950]]). [[1905]] жылы Талдықорған облысы, Бучар селосында туған. == Еңбек жолы мен жетістігі == * [[1928]]-[[1940]] жылдары Шұбартау, одан соң Большевистск ауылдық советінің хатшысы болады. * [[1940]]-[[1941]] жылдары Молотов атындағы колхоздың председателі болып істейді. * [[1941]]-[[1945]] жылдары [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысына]] қатысады. * [[1945]] жылы соғыстан оралған соң Жаңалық колхозының председателі болып тағайындалады. ** [[1947]] жылы колхоз барлық егіс алқабынан 430 [[Центнер|центнерден]], ал 9 [[гектар]] жерден - 854 центнерден [[Қант қызылшасы|қант қызылшасын]] алады. ** [[1948]] жылы қант қызылшасы егілген 20 гектар жерден 826 центнерден, ал барлық алқаптан 310 центнерден өнім жинаған. == Наградалары == * "Құрмет белгісі" ордені ([[1946]]) * [[Ленин ордені]] ([[1947]], [[1948]],[[1957]]) * [["Орақ пен Балға" алтын медалі]] * [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]) == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://darvblago.ru/505.html История народов Средней Азии] [[Санат:Социалистік еңбек ерлері]] cf6c80svfpair7bocjj2oszdhfy1dnp 0 504068 3409077 3408599 2024-12-11T14:50:33Z Malik Nursultan B 111493 3409077 wikitext text/x-wiki {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирия азаматтық соғысы |бөлім = [[Араб көктемі]] → [[Араб қысы]], [[Екінші суық соғыс]] |сурет = Syrian Civil War map.svg |сурет атауы = <nowiki /> {{(!}} style="text-align:left;" {{!}} <small> {{color box|#ecc1b4}} [[Сирия үкіметі|Үкімет күштері]] бақылауында <br>{{color box|#e4da76}} [[Солтүстік және Шығыс Сирияның автономды басқармасы|Күрд күштерінің]] бақылауында ([[Сирия демократиялық күштері|СДК]]) <br>{{color box|#f5b374}} [[Сирия үкіметі|Үкімет күштері]] мен [[Сирия Күрдістаны|күрд күштерін]] бірлесіп бақылау ([[Сирия демократиялық күштері|СДК]]) <br>{{color box|#B4B2AE}} «[[Ислам мемлекеті]]» бақылауында <br>{{color box|#FFFFFF}} «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]» бақылауында <br>{{color box|#9ee09a}} [[Сирияның уақытша үкіметі]] (Сирия ұлттық армиясы) мен [[Түрік қарулы күштері]]нің бақылауында <br>{{color box|#97e2c9}} [[Джейш Магавир ас-Саура|Революциялық коммандос Армиясы]] мен [[АҚШ]]-тың бақылауында <br>{{color box|#b582b0}} [[Сирия оппозициясы|Оппозициялық күштер]] бақылауында және ымыраласу процесінде </small> {{!)}} |дата = [[2011 жыл]]дың [[15 наурыз]]ынан бастап |орын = {{Байрақ|Сирия}} мен көрші елдердің шекаралас аудандары |себеп = |нәтиже = |өзгерістер = қақтығыс жалғасуда |қарсылас1 = [[File:Flag of Syria.svg|border|22px]] '''[[Сирия үкіметі]]''' <small>(Сирияның Уақытша үкіметіне, ИМ мен сунниттік исламистерге қарсы тұрады)</small> : ** [[Сирия Араб қарулы күштері|Сирия қарулы күштері]] ** [[Ұлттық қорғаныс күштері]] ** [[Шабиха]] {{Байрақ|Иран}} ** [[Ислам революциясының сақшылар корпусы]] ** [[Иран құрлық әскерлері]] {{Байрақ|Ресей}} ** [[РФ аэроғарыш күштері]] ** [[РФ Әскери-теңіз күштері]] ** [[РФ Арнайы операциялық күштері]] ** [[Ресей әскери полициясы]] ** [[РФ Қарулы Күштерінің инженерлік әскерлері]] ** [[Сириядағы ресейлік әскери мамандар тобы]] ** [[Вагнер тобы]] * {{Байрақ|Ирак}} ** [[Ирак әскери-әуе күштері]] ''Үкіметке жақын әскерилендірілген топтар:'' ** [[Сурет:Flag of the Arab National Guard.svg|22px|border]] [[Араб ұлттық гвардиясы]] ** [[Сурет:Syrian Resistance Flag.svg|22px|border]] [[Сириялық қарсылық]]<br />және т.б. |қарсылас2 = [[Сурет:Flag of the Islamic State of Iraq and the Levant2.svg|22px|border]] '''[[Ислам мемлекеті]] (ИМ, бұрын ИШИМ)''' {{Collapsible list |bullets=yes |title=''Қолдау:'' |• {{Байрақ|Сауд Арабиясы}} <small>(қаржыландыру)</small> |• {{Байрақ|Әл-Қағида}} <small>(2013—2014)</small> }} ---- [[Сурет:Syrian revolution flag.svg|22px]] '''[[Сирия оппозициясы]]''', оның ішінде [[Сунниттер|сунниттік]] [[Исламизм|исламистер]] <small>(Асад үкіметі мен ИМ -ге қарсы)</small>: ** [[Хайят Тахрир аш-Шам]] {{Collapsible list |bullets=yes }} ** [[Сурет:Emblem of the Jaish al-Fatah.svg|22px]] [[Жаулап алу армиясы]] *** [[Сурет:Flag of Jabhat Fatah al-Sham.svg|22px|border]] [[Фронт ан-Нусра]] **** [[Джейш-аль-Мухаджирин валь-Ансар]] <small>(2015 жылдың қыркүйегінен бастап бұл топ ан-Нусра Фронты құрамында)</small> **[[Сурет:Logo of Ahrar al-Sham.svg|22px]] [[Ахрар аш-Шам]] ** [[Сурет:Emblem of the Ansar al-Deen Front.svg|22px]] [[Джабхат Ансар Ад-Дин]]<br />және т.б. |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |ескерту = }} [[Сурет:Syrian Civil War map (November 24, 2023).svg|400px|нобай]] '''Сирия азаматтық соғысы''' ({{lang-ar|الحرب الأهلية السورية}}‎‎) — Сирияның бірнеше қалаларында үкіметке қарсы бұқаралық толқулар ел президенті [[Башар әл-Асад]]қа және [[Баас партиясы]]ның жұмысын тоқтатуға арналған тыныш көтерілістен басталып, 2011-дің көктемінде қарулы қақтығысқа ұласты. Сирияда мұндай қарулы қақтығыстың туындауына - Сирия елі ұзақ уақыттық жымысқы істері себеп болды. Ресей пен Иран ұзақ жылдар бойы Сириянің диктаторы Башар әл-Асадты қаржыландырды, сөз бостандығы мен демократия, адам құқықтары деген сылтаулармен араб тілінде шығатын Азаттық сияқты халықты арандатушы ақпарат құралдарын қаржыландырып бағыт бағдарларын берді, сөз бостандығы мен демократия деген сылтауымен халықты арандатып жүретін түбінде халыққа жау оппозицияны астыртын қолдады, өзін Сириялық араб ретінде көрсететін араб тілін жетік меңгерген Батыстық интернет боттар арқылы əлеуметтік желілерде де Сирия халқының санасын Сирия басшысына қарсы ұзақ уақыттар бойы улады. Сирия халқына Сирия билігін тек қана жақсы жағын көрсетіп жүрді. Сирияның əлеуметтік желілеріне араб ретінде еніп алған Ресейлік интернет боттар мен Ресейге сатылған оппозиция өкілдері күн түн демей азаннан кешге дейін Сирия диктаторы Башар әл-Асадты мақтай берді. Осылайша жылдар бойы Ресей интернет боттары Ливия халқын өз басшыларына қарсы арандатып миларын әбден улады. Көтеріліс кезінде Ресей пен Иран ағылып келіп жатқан қаруларды қабылдап жатқан әл-Асадтың əскері бұл қаруларды Ливияның санасы уланған халық бөлігіне үлестірді. Осылайша көтерілісшілер мен Ливия əскері арасында ұзақ жылдарға созылған соғыс басталды. Ливияның тас талқаны шығып халқы бұрынғыдан ондаған есе кедейленіп кетті. Жұз мыңдаған халық қырылып, миллиондаған халқы сыртқы елдерге қашты. Ливия ел болмай қалды. Қазіргі кезде Орта Азия тілдерін жетік меңгерген Ресей мен Қытай интернет боттары әлеуметтік желі арқылы өзін билікті сынағыш қазақ ретінде көрсетіп қазақтардың санасын өз билігі мен президентіне қарсы арандатып жатқанын көруге болады. Улап арандатуға сылтау көп. Сақтық керек. Сауат керек. Жаһилдық абырой әпермейді. Сирияда қараңғылық арқасында әл-Асадтың әскер мен сириялық оппозиция ЕСӘ (Еркін Сириялық Әскер) арасындағы соғыс басталды. ЕСӘ-нің пайымдауынша олар "Башар әл-Асад режимі жасаған қырғын мен қарақшылық қылмыстарға қарсы" ал мемлекеттік шенеуніктер және Башар әл-Асад "лаңкестерге қарсы" соғысуда. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Ағымдағы оқиғалар]] [[Санат:Азамат соғыстары]] [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс| ]] r392jlymcmxxeudralpnzz6osui6j4j 0 513068 3409343 3105990 2024-12-12T11:28:48Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409343 wikitext text/x-wiki '''Тілме''' бұл бетагенолитикалық стрепококкпен шақырылатын, жедел және созылмалы түрлерінде өтетін, клиникасында қызбамен, интоксикациямен және терінің серозды немесе серозды-геморрагиялық ошақты қабынымен көрінетін антропонозды бактериальды инфекция. ==Этиологиясы== Қоздырғышы бетагенолитикалық стрептококк. Клиникалық көріністерін туғызатын: *эритрогенді экзотоксин *O.S стерптомицин *бір қатар ферменттер бөледі Қасиеттері: *факультативті анаэроб *Z түріне өте алады *сыртқы ортада төзімді *бірнеше серологиялық түрлері бар ==Эпидемиологиясы== Эпидемиологиясы: таралымы кең, сырқаттану көбінесе бірен-саран оқиғалар түрінде кездеседі. Аурудың көздері: *әр түрлі стрептококкты аурулармен (ангина, скарлатина, пневмония, стрептодерлин т.б.) сырқаттанған адамдар *бактерия тасымалдаушылар (өздері сау) ==Тарау жолдары:== *экзогенды түрінде – жұғу жарақаттанған тері қабаттары арқылы *эндогенды түрінде – организм өзіндегі стрептококкты ошақтардан тарау ==Мерзімділігі== Мерзімділігі біріншілік түрінде көбінесе жаз-күз айлары, рецидивті түрінде күз-қыс айлары. Тілмемен көбінесе қабылдау мүмкіншілігі жоғары адамдар ауырады. Қабылдау мүмкіншілікті жоғарлататын факторлардың ішінде генетикалық, ұзақ уақыт бойы стероидты препараттарды қабылдау, тамырлардың варикозды кеңеюі, тромбофлебит және басқа созылмалы аурулар, әр түрлі травмалар, салқын тию т.б. ==Иммунитет:== инфекциядан кейінгі иммунитет қоздырғыштың түрімен байланысқан. Өте тұрақсыз. Сондықтан қайталап ауру жиі кездеседі (рецидивті және қайталанған түрлері).\ ==Патогенезі:== Тілме экзогенді және эндогенды жолмен туады. Сырқатты тудыру факторлары: *инфекциялық (бактеремия) *токсикалық (токсинемия) *аллергиялық (БТСЖ) *иммунопатологиялық (иммунды жетіспеушілік) Тілменің біріншілік және қайталанған түрлері қоздырғыш организмге көбінесе экзогенды түрінде ену себебінен жедел стрептококты инфекция болып өтеді. Инфекциялық процесс циклдік түрінде өтеді. Стрептококтар енген орнында (терінің лимфа капиллярларында) көбейіп, эндо және экзотоксин бойы жергіліктік әсерін береді (қабыну), әрі қарай қанға өтіп интоксикацияны тудырады. Интоксикацияның негізгі себебі- токсинемия және сонымен қатар аз уақыт бактеремия да болады. Жергілікті қабыну өзгерістерінде баяу өтетін сезімталдықтың жоғарлауы (аллергия) және иммунопатологиялық (ЦИК) реакциялар маңызды роль атқарады. Қабынудың түрі: серозды және серозды-геморрагиялық. Тілменің рецидивті түрлері созылмалы ағымының көрінісі. Патогенезінің негізгі организмнің макрофагальды жүйесінде стрептококктарды ұзақ персистенциялы (бактериальды немесе Z-түрлерінде) *аллергиялық өзгерістер *екіншілік иммунологиялық жетіспеушілік (макрофагтардың және басқа лимфоидты клеткалардың иммунорегуляциясы бұзылу деңгейінде) ==Патанатомиясы.== Теріде қабыну ошағы қалыптасу. Қабыну көбінесе ұсақ капилярлардың маңайында ұсақ клеткалық лейкоцитарлы инфильтрациямен қалыптасатын серозды және серозды геморрагиялық түрлерінде байқалады. ==Клиникалық жіктелуі.== ===Жергілікті өзгерістер бойынша:=== 1)эритематозды 2)эритематозды-буллезды 3)эритематозды-геморрагиялық 4)буллезды-геморрагиялық ===Ауырлығы бойынша=== 1)жеңіл 2)орташа 3)ауыр. ===Өту жиілігі бойынша=== 1)біріншілік түрі 2)қайталанған түрі (бірінші ауырғаннан кейін 2 жылдан аса басқа орында қалыптасқан тілме) 3)рецидивті: 1)ерте көрінетін( бір жылдың арасында) 2)кеш көрінетін (бір жылдан аса) 3)үнемі рецидивті (бір жылдың ішінде 3-4 қайталанған) ===Жергілікті өзгерістердің таралуы бойынша:=== 1)локальды 2)таралған а)миграциялық б)метастазды ===Асқынулар=== 1)жергілікті 2)жалпы ===Калдықтары=== 1)лимфодена 2)екіншілік фибродена ==Клиникасы== Инкубациялық мерзімі бірнеше сағаттан 3-5 тәулікке дейін. Клиникалық көріністері 2 синдромға бөлінеді: *интоксикациялық *жергілікті өзгерістер (тері бетіндегі) Сырқат көбінесе жедел, интоксикация көріністерімен басталады: *қалтырау *дене қызуы бірнеше сағатта 39-40С жетеді, кейде 5-6 күнге дейін сақталады. * бас ауруы *әлсіздік, селқостық *жүрек айну, құсу жиі байқалады Бұл кезде регионарлы лимфа түйіндерінде ауырсыну байқалады. 12-48 сағат ішінде жергілікті өзгерістер қалыптасады. Қабынудың орналасуы: *aяқтарда 55-68% * бетте 25-30% * қолдарда 6-10% Дененің, жыныс ағзаларының қабаттарында өте сирек болады. ==Эритематозды түрі.== Атына сай қабынған орнында эритема қалыптасады. Шыққан кезде қызарған дақ болып біраз уақытта жойылып типті белгілерімен байқалады: *айқын шектелген гиперемия. Шекарасы оттың жалыны немесе географиялық карта тәрізді болып көрінеді. *инфильтрация *эритема үстіндегі тері тығыздалып тартылған *пальпация кезінде ауырсынады, әсіресе шеттеріне қарай *ісіну эритема шеттерінен кең жайылады, әсіресе тері асты клетчаткасы мол жерлерде (көбінесе ошақ көз, ерін, іштің алдыңғы жағында, жыныс ағзаларында орналасқанда) *терінің жедел қабынуы ісінуімен қатар лимфа айнасының бұзылуымен байланысты лимфостаз қалыптасады. *аурулардың көбінде регионарлы лимфоаденит байқалады. *тілменің эритематозды түрі өз бетімен және басқа түрлерінің бастапқы өзгерісі болып өтуіне тиісті. ==Эритематозды== Эритематозды-буллезды түрі эритеманың үстінен (бірнеше сағаттан 2-5 тәуліктің ішінде), пайда болатын көпіршіктермен өтеді. Көпіршіктер: *әр түрлі көлемде болады *іші түссіз сұйықтыққа толы болады Сұйықтықтың пайда болу себебі қабыну ошағында эксудация жоғарлауы, эпидернис дермадан бөлініп арасына эксудат толуы. Көпіршіктер кейіннен өздері жарысып эрозиеларды қалыптастырады немесе біртіндеп тарап кетеді. Эритематозды-геморрагиялық түрінде эритьема ішінде қан құйылу себебінен әр түрлі көлемдегі геморрагиялармен өтеді. ==Буллезды-геморрагиялық== Буллезды-геморрагиялық түрі эритематозды-геморрагиялық немесе эритематозды-буллезды түрлерімен қалыптасады. Тілменің бұл түрінде көпіршіктердің іші фибрин қоспалары бар қоңыр сұйықтықпен толады. Көбінесе бойы жарылып орнында эрозиелар, терінің некрозы қалыптасады. Сырқаттың ауырлығы тілменің түріне, интоксикация және жергілікті өзгерістердің деңгейіне байланысты болады. Интоксикация синдромы 4-5 күнге дейін созылады, ол қабыну өзгерістердің қайтуы 5-7 күннен 10-15 күнге дейін созылады. Рецидивтер біріншілік тілмемен ауырғандар ішінде 4-5% кезінде, ал созылмалы рецидивті өтімде 40-60% ауруларда болады. Тілме кезінде қанның жалпы анализінде нейтрофильді лейкоцитоз, таяқшалардың көбеюі, ЭТЖ жоғарлауы байқалады. ==Асқынулар== Асқынулары 3-8% ауруларда болады. Жалпы асқынулар: *инфекциялық-токсикалық шок *сепсис *тромбоэмболия Жергілікті асқынулары: *абсцесс *флегиона *флебит, тромбофлебит ==Диагностикасы== *айқын клиникалық көріністер (интоксикациялық белгілер мен тері қабынуы) *эпидемиологиялық мәліметтер Диагнозды ешқандай арнайы лабораторлы тексерусіз қоя беруге болады. ==Салыстырмалы диагнозы:== *абсцесс *флегиона *экзе.... *дерматит *эризипиелоид *белдеуленген лишай т.б. аурулармен жүргізеді. ==Емі== Тілменің ауырлығына қарай ем емханада немесе ауруханада жүргізіледі. Ем комплексты және жекеленген болу керек. Этиотропты ем: *пенициллин *линкомицин *цефалосперин қатарының препараттары 7-10 күн. Патогенетикалық ем-дезинтоксикация, қабынуға қарсы, десенсибилизивті препараттармен жүргізіледі. *иммуномодуляциялық препараттар *клиникалық және иммунологиялық көрсеткіштері бойынша жүргізіледі ==Жергілікті ем:== *физиотерапия (УФС, УФУ) *көпіршіктер жарылған кезде адсорбенттер (тагансорбент, тагангель) *репарацияны жылдамдататын дәрілер (қызыл май, леваниколь және т.б.) ==Аурудың соңы:== *жазылу *созылмалы рецидивті түріне өту *өлім (сирек, көбінесе асқынулар) Ауруханадан шығару ережелері клиникалық сауығу кезінде. ==Диспансеризация:== =біріншілік тілме кезінде – 3 ай =рецидивті ағымда, соңғы рецидивтен 2 жыл бойы жүргізіледі ==Алдын алу:== Тілмеге қолайлы факторларға қарсы әрекеттер жүргізу. Спецификалық профилактикасы жоқ. ==Дереккөздер== *http://vlanamed.com/rozha-bolezn/ *http://medkarta.com/?cat=article&id=20444 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140402165528/http://medkarta.com/?cat=article&id=20444 |date=2014-04-02 }} *http://vse-zabolevaniya.ru/bolezni-infekcionnye/rozha.html *http://health.mail.ru/disease/roja/ *http://www.medn.ru/statyi/opisanie-bolezney-i-narodnyie-sovetyi-po-ih-lecheniyu/rozha.html{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} t3d6u79f4do48j4iam006mlm29707kh 0 558154 3409058 2408160 2024-12-11T12:59:58Z AlibekKS 19967 3409058 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} '''Чимборасо''' - [[Эквадор|Эквадорда]] орналасқан [[Анд таулары|Анд тауларына]] кіретін сөнген [[жанартау]]. Жанартау соңғы рет б.з. 550 жылдары белсенді болған деген деректер бар. Чимборасоның теңіз деңгейінен биіктігі 6263 метр. Чимборасо Эквадордың ең биік шыңы, ал Анд тауларындағы биіктігі бойынша 39-ы орында. Чимборасо сөзі түрлі мағынада қолданыла береді. Бірақ жиі қолданылатын мағынасы, [[Кечуа тілі|кечуаша]] «мына жақ» деген мағына береді .Ал «разуо» сөзі «мұз немесе қар» деген мағынада қолданалды. Чимбоасо тұрғындары «мына жақтағы қар» деген мағына береді дейді. == География == XVI ғасырдан бастап, Чимборасо жердегі ең биік шың деп есептелген. Жанартауды [[Гуаяс|Гуаяс өзені]] қоршап жатыр. Чимборасо жанартауының шыны толығымен мұзбен қапталған. Ал Гуаяс өзені Боливар және Чимборасо тұрғындарының басты су көзі. Жаһандық жылыну әсерінен таудағы мұз көлемі азайған. Чимборасо мұздықтары тұрғындар үшін тоңазытқыш, ал жаздың ыстық күндері қаланы салқындатушы қызметін атқара алады. Чимборасо Кито қаласынан 150 км қашықтықта орналасқан. Ашық ауа-райында Гуаякиль қаласынан Чимборасо жанартауын алыстан көруге болады. Жанартауға ең жақын қалалар – Риобамба, Амбато, Гуаранда. == Дереккөздер == h1aktd1i71wjc713kfmie38mrf8pl73 3409059 3409058 2024-12-11T13:00:17Z AlibekKS 19967 3409059 wikitext text/x-wiki '''Чимборасо''' - [[Эквадор|Эквадорда]] орналасқан [[Анд таулары|Анд тауларына]] кіретін сөнген [[жанартау]]. Жанартау соңғы рет б.з. 550 жылдары белсенді болған деген деректер бар. Чимборасоның теңіз деңгейінен биіктігі 6263 метр. Чимборасо Эквадордың ең биік шыңы, ал Анд тауларындағы биіктігі бойынша 39-ы орында. Чимборасо сөзі түрлі мағынада қолданыла береді. Бірақ жиі қолданылатын мағынасы, [[Кечуа тілі|кечуаша]] «мына жақ» деген мағына береді .Ал «разуо» сөзі «мұз немесе қар» деген мағынада қолданалды. Чимбоасо тұрғындары «мына жақтағы қар» деген мағына береді дейді. == География == XVI ғасырдан бастап, Чимборасо жердегі ең биік шың деп есептелген. Жанартауды [[Гуаяс|Гуаяс өзені]] қоршап жатыр. Чимборасо жанартауының шыны толығымен мұзбен қапталған. Ал Гуаяс өзені Боливар және Чимборасо тұрғындарының басты су көзі. Жаһандық жылыну әсерінен таудағы мұз көлемі азайған. Чимборасо мұздықтары тұрғындар үшін тоңазытқыш, ал жаздың ыстық күндері қаланы салқындатушы қызметін атқара алады. Чимборасо Кито қаласынан 150 км қашықтықта орналасқан. Ашық ауа-райында Гуаякиль қаласынан Чимборасо жанартауын алыстан көруге болады. Жанартауға ең жақын қалалар – Риобамба, Амбато, Гуаранда. == Дереккөздер == 7e3lwq6ju5ihjrld9ji35rpaerg32lp 3409060 3409059 2024-12-11T13:01:07Z AlibekKS 19967 «[[Санат:Таулар|Таулар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3409060 wikitext text/x-wiki '''Чимборасо''' - [[Эквадор|Эквадорда]] орналасқан [[Анд таулары|Анд тауларына]] кіретін сөнген [[жанартау]]. Жанартау соңғы рет б.з. 550 жылдары белсенді болған деген деректер бар. Чимборасоның теңіз деңгейінен биіктігі 6263 метр. Чимборасо Эквадордың ең биік шыңы, ал Анд тауларындағы биіктігі бойынша 39-ы орында. Чимборасо сөзі түрлі мағынада қолданыла береді. Бірақ жиі қолданылатын мағынасы, [[Кечуа тілі|кечуаша]] «мына жақ» деген мағына береді .Ал «разуо» сөзі «мұз немесе қар» деген мағынада қолданалды. Чимбоасо тұрғындары «мына жақтағы қар» деген мағына береді дейді. == География == XVI ғасырдан бастап, Чимборасо жердегі ең биік шың деп есептелген. Жанартауды [[Гуаяс|Гуаяс өзені]] қоршап жатыр. Чимборасо жанартауының шыны толығымен мұзбен қапталған. Ал Гуаяс өзені Боливар және Чимборасо тұрғындарының басты су көзі. Жаһандық жылыну әсерінен таудағы мұз көлемі азайған. Чимборасо мұздықтары тұрғындар үшін тоңазытқыш, ал жаздың ыстық күндері қаланы салқындатушы қызметін атқара алады. Чимборасо Кито қаласынан 150 км қашықтықта орналасқан. Ашық ауа-райында Гуаякиль қаласынан Чимборасо жанартауын алыстан көруге болады. Жанартауға ең жақын қалалар – Риобамба, Амбато, Гуаранда. == Дереккөздер == [[Санат:Таулар]] l7cg5phj9cbix3v15ns988jf00gnbiv 3409061 3409060 2024-12-11T13:01:29Z AlibekKS 19967 «[[Санат:Оңтүстік Америка таулары|Оңтүстік Америка таулары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3409061 wikitext text/x-wiki '''Чимборасо''' - [[Эквадор|Эквадорда]] орналасқан [[Анд таулары|Анд тауларына]] кіретін сөнген [[жанартау]]. Жанартау соңғы рет б.з. 550 жылдары белсенді болған деген деректер бар. Чимборасоның теңіз деңгейінен биіктігі 6263 метр. Чимборасо Эквадордың ең биік шыңы, ал Анд тауларындағы биіктігі бойынша 39-ы орында. Чимборасо сөзі түрлі мағынада қолданыла береді. Бірақ жиі қолданылатын мағынасы, [[Кечуа тілі|кечуаша]] «мына жақ» деген мағына береді .Ал «разуо» сөзі «мұз немесе қар» деген мағынада қолданалды. Чимбоасо тұрғындары «мына жақтағы қар» деген мағына береді дейді. == География == XVI ғасырдан бастап, Чимборасо жердегі ең биік шың деп есептелген. Жанартауды [[Гуаяс|Гуаяс өзені]] қоршап жатыр. Чимборасо жанартауының шыны толығымен мұзбен қапталған. Ал Гуаяс өзені Боливар және Чимборасо тұрғындарының басты су көзі. Жаһандық жылыну әсерінен таудағы мұз көлемі азайған. Чимборасо мұздықтары тұрғындар үшін тоңазытқыш, ал жаздың ыстық күндері қаланы салқындатушы қызметін атқара алады. Чимборасо Кито қаласынан 150 км қашықтықта орналасқан. Ашық ауа-райында Гуаякиль қаласынан Чимборасо жанартауын алыстан көруге болады. Жанартауға ең жақын қалалар – Риобамба, Амбато, Гуаранда. == Дереккөздер == [[Санат:Таулар]] [[Санат:Оңтүстік Америка таулары]] 1i9x7a2w72su7zgsc5ntkicvq0kyqcw 10 565343 3409083 3398530 2024-12-11T15:00:19Z Malik Nursultan B 111493 шынайы атауы nobold 3409083 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Инфобокс |үлгі_атауы = Әулет |дене_класс = vcard |дене_стиль = |атауы = |атауы_стиль = |үсті = {{#if: {{{атауы|}}}|{{{атауы|}}}|{{PAGENAME}}}}{{#if: {{{шынайы атауы|}}}|<br/>{{Nobold|{{{шынайы атауы|}}}}}|}} |үсті_класс = fn |үсті_стиль = |үсті0 = |маңдайша_класс = |маңдайша_стиль = |үсті2 = |үсті_стиль2 = |сурет = {{#if: {{{таңбасы|}}}|[[Сурет:{{{таңбасы|}}}| {{#if:{{{таңба ені|}}}|{{{таңба ені|}}}|200px}}| {{#if:{{{атауы|}}}|{{{атауы}}}|Сурет}}]]}} |сурет_стиль = |сурет_атауы = {{{таңба тақырыбы|}}} |сурет_атауы_стиль = |сурет2 = {{#if: {{{сурет|}}}|[[Сурет:{{{сурет|}}}| {{#if:{{{сурет ені|}}}|{{{сурет ені|}}}|200px}}| {{#if:{{{атауы|}}}|{{{атауы}}}|Сурет}}]]}}{{#if: {{{сурет тақырыбы|}}}|<br>{{Center|{{{сурет тақырыбы|}}}}}|}}{{#if: {{{бірнеше сурет|}}}|{{#if: {{{сурет|}}}|<br>}}{{{бірнеше сурет|}}}|}} |сурет2_стиль = |сурет2_атауы = |сурет2_атауы_стиль = |тақырыпша_стиль = |белгі_стиль = |мәтін_стиль = |тақырыпша1 = |белгі1 = {{#if:{{{түр|}}}|Түрі|}} |мәтін1 = {{#if: {{{түр|}}}|{{{түр|}}}|}} |тақырыпша2 = |белгі2 = {{#if:{{{негізгі үй}}}|Негізгі әулеті|}} |мәтін2 = {{#if:{{{негізгі үй|}}}|{{{негізгі үй|}}}|}} |тақырыпша3 = |белгі3 = {{#if: {{{ел|}}}|Елі|}} |мәтін3 = {{#if: {{{ел|}}}|{{{ел|}}}|}} |тақырыпша4 = |белгі4 = {{#if: {{{мерзімі|}}}|Мерзімі|}} |мәтін4 = {{#if: {{{мерзімі|}}}|{{{мерзімі|}}}|}} |тақырыпша5 = |белгі5 = {{#if: {{{қазіргі аймақ|}}}|Қазіргі аймағы|}} |мәтін5 = {{#if: {{{қазіргі аймақ|}}}|{{{қазіргі аймақ|}}}|}} |тақырыпша5 = |белгі6 = {{#if: {{{бұрынғы атаулар|}}}|Бұрынғы атаулары|}} |мәтін6 = {{#if: {{{бұрынғы атаулар|}}}|{{{бұрынғы атаулар|}}}|}} |тақырыпша6 = |белгі7 = {{#if: {{{этимология|}}}|Этимологиясы|}} |мәтін7 = {{#if: {{{этимология|}}}|{{{этимология|}}}|}} |тақырыпша7 = |белгі8 = {{#if: {{{шыққан жер|}}}|Шыққан жері|}} |мәтін8 = {{#if: {{{шыққан жер|}}}|{{{шыққан жер|}}}|}} |тақырыпша8 = |белгі9 = {{#if: {{{пайда болды|}}}|Құрылды|}} |мәтін9 = {{#if: {{{пайда болды|}}}|{{{пайда болды|}}}|}} |тақырыпша9 = |белгі10 = {{#if: {{{негізін салушы|}}}|Негізін салушысы|}} |мәтін10 = {{#if: {{{негізін салушы|}}}|{{{негізін салушы|}}}|}} |тақырыпша10 = |белгі11 = {{#if: {{{әулет басы|}}}|Қазіргі басы|}} |мәтін11 = {{#if: {{{әулет басы|}}}|{{{әулет басы|}}}|}} |тақырыпша11 = |белгі12 = {{#if: {{{соңғы билеуші|}}}|Соңғы билеушісі|}} |мәтін12 = {{#if: {{{соңғы билеуші|}}}|{{{соңғы билеуші|}}}|}} |тақырыпша12 = |белгі13 = {{#if: {{{соңғы|}}}|Соңғы басшысы|}} |мәтін13 = {{#if: {{{соңғы|}}}|{{{соңғы|}}}|}} |тақырыпша13 = |белгі14 = {{#if: {{{резиденция|}}}|Резиденциясы|}} |мәтін14 = {{#if: {{{резиденция|}}}|{{{резиденция|}}}|}} |тақырыпша14 = |белгі15 = {{#if: {{{тарихи резиденция|}}}|тарихи резиденциясы|}} |мәтін15 = {{#if: {{{тарихи резиденция|}}}|{{{тарихи резиденция|}}}|}} |белгі16 = {{#if: {{{титул|}}}|Титулдары|}} |мәтін16 = {{#if: {{{титул|}}}|{{{титул|}}}|}} |белгі17 = {{#if:{{{қаратпа сөз|}}}|[[Қаратпа сөз]]}} |мәтін17 = {{#if:{{{қаратпа сөз|}}}|{{{қаратпа сөз}}}|}} |белгі18 = {{#if: {{{мүшелер|}}}|Мүшелері|}} |мәтін18 = {{#if: {{{мүшелер|}}}|{{{мүшелер|}}}|}} |белгі19 = {{#if: {{{байланысты мүшелер|}}}|Байланысты мүшелері|}} |мәтін19 = {{#if: {{{байланысты мүшелер|}}}|{{{байланысты мүшелер|}}}|}} |белгі20 = {{#if: {{{байланысты әулеттер|}}}|Байланысты әулеттер|}} |мәтін20 = {{#if: {{{байланысты әулеттер|}}}|{{{байланысты әулеттер|}}}|}} |белгі21 = {{#if: {{{ерекшеліктер|}}}|Ерекшеліктері|}} |мәтін21 = {{#if: {{{ерекшеліктер|}}}|{{{ерекшеліктер|}}}|}} |белгі22 = {{#if: {{{дәстүрлер|}}}|Дәстүрлері|}} |мәтін22 = {{#if: {{{дәстүрлер|}}}|{{{дәстүрлер|}}}|}} |белгі23 = {{#if: {{{ұран|}}}|Ұраны|}} |мәтін23 = {{#if: {{{ұран|}}}|{{{ұран|}}}|}} {{#if: {{{ұран аудармасы|}}}|({{{ұран аудармасы|}}})|}} |белгі24 = {{#if: {{{жәдігер|}}}|Жәдігері|}} |мәтін24 = {{#if: {{{жәдігер|}}}|{{{жәдігер|}}}|}} |белгі25 = {{#if: {{{баспана|}}}|Баспанасы|}} |мәтін25 = {{#if: {{{баспана|}}}|{{{баспана|}}}|}} |белгі26 = {{#if: {{{жер иелігі|}}}|Иеліктері|}} |мәтін26 = {{#if: {{{жер иелігі|}}}|{{{жер иелігі|}}}|}} |белгі27 = {{#if: {{{ұлты|}}}|Ұлты|}} |мәтін27 = {{#if: {{{ұлты|}}}|{{{ұлты|}}}|}} |белгі28 = {{#if: {{{тоқтау|}}}|Тоқтауы|}} |мәтін28 = {{#if: {{{тоқтау|}}}|{{{тоқтау|}}}|}} |белгі29 = {{#if: {{{құлауы|}}}|Биліктен құлауы|}} |мәтін29 = {{#if: {{{құлауы|}}}|{{{құлауы|}}}|}} |белгі30 = {{#if: {{{кейінгі әулет|}}}|Ізбасар әулеті|}} |мәтін30 = {{#if: {{{кейінгі әулет|}}}|{{{кейінгі әулет|}}}|}} |белгі31 = {{#if: {{{тармағы|}}}|Тармағы|}} |мәтін31 = {{#if: {{{тармағы|}}}|{{{тармағы|}}}|}} |белгі32 = {{#if: {{{сайт|}}}|Сайты|}} |мәтін32 = {{#if: {{{сайт|}}}|{{{сайт|}}}|}} |асты_стиль = |асты = |асты2 = }} </includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Уикипедия:Үлгілер-инфобокстар:Тарих|{{PAGENAME}}]] [[Санат:Үлгілер:Генеалогия|{{PAGENAME}}]] </noinclude> bzzrgf7orgrw9ymjp7o4v0dbxu02rxl 0 567454 3409176 3408792 2024-12-11T21:39:34Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409176 wikitext text/x-wiki {{Ауру|Name=Су перісі синдромы|Image=Sirenomelia preparate.jpg|ICD10={{ICD10|Q|87|2}}|ICD9={{ICD9|759.89}}|MeshID=D004480|Caption=Санкт-Петербургтегі Кунсткамерадағы аяқтары біріктірілген бала}} '''Су перісі синдромы''' – дене мүшенің төменгі аяқ бөлігінің біртұтас өсіп, даму аномалиясы. Аяқ бөлігі біртұтас өсу салдарынан, олар балық құйрығы секілді болып қалады. Бала су перісінен аумай қалады. == Аурудың белгілері == Аяқ бөлігі біртұтас өсу салдарынан, олар балық құйрығы секілді болып қалады. Бала су перісінен аумай қалады. Жиі ешқандай сыртқы жыныс мүшелерінің даму белгісі болмағандықтан, баланың жынысын көп жаңдайда ажырату мүмкін болмайды. Сондай-ақ, асқазан-ішек жолдары мен ішкі ағзаларының даму ауытқулары байқалады. 100000 туғандарға бір ауру кездеседі.<ref name="Kallen">{{мақала|тақырыбы=The cyclops and the mermaid: an epidemiological study of two types of rare malformation |баспасы=Journal of Medical Genetics|беттері=30—5 |томы=29 |номер=1 |pmid=1552541 |doi=10.1136/jmg.29.1.30 |язык=en |түрі=journal |авторы=Kallen B., Castilla E.E., Lancaster P.A., Mutchinick O., Knudsen L.B., Martinez-Frias M.L., Mastroiacovo P., Robert E. |жыл=1992}}</ref> Әдетте бүйрек пен қуықтың дамуы мен ауытқулары , істен шығуынан , сәби туғаннан кейін 1-2 күн ішінде өлімге әкеледі. Су перісі синдромында , тіпті хирургиялық отасыз, бірнеше жыл бойы өмір сүрген балалардың жағдайлары бар. Осылайша су перісі синдромымен ауыратын, американдық қыз Шило Пепин, 10 жылдан астам өмір сүрген, 2009 жылы қайтыс болды.<ref>[http://www.trud.ru/article/28-10-2009/231168_devochke-rusalke_bylo_10_let.html Батищева В. Девочке-русалке было 10 лет] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091212190130/http://www.trud.ru/article/28-10-2009/231168_devochke-rusalke_bylo_10_let.html |date=2009-12-12 }} // газета «Труд», 28 октября 2009</ref> Және ғалымдарға бұл синдром туралы көбірек білу көмектесті. Әлемде әйгілі су перісі синдромымен ауыратын екі қыз бар. Олар хирургиялық ота жасатып, қайта қалпына келіп, жүріп үйренген. * 1980 жылы дүниеге келген, 1 жасында хирургиялық ота жасатқан, америкалық Тиффани Йоркс. Сондай-ақ, 1 жасында ота жасатқан.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/5325082.stm 'Mermaid' girl’s legs separated] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170730002407/http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/5325082.stm |date=2017-07-30 }}{{ref-en}}</ref> * 2004 жылы туған перулік Милагрос Серрон.<ref name="sirendeath1">{{cite web|url=https://elcomercio.pe/lima/sucesos/reportan-muerte-de-milagros-cerron-arauco-conocida-como-la-nina-sirenita-noticia/|title=Niña sirenita’: fallece Milagros Cerrón Arauco a los 15 años|publisher=Diario El Comercio|date=2019-10-24|access-date=2019-12-06|archive-date=2019-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20191028181207/https://elcomercio.pe/lima/sucesos/reportan-muerte-de-milagros-cerron-arauco-conocida-como-la-nina-sirenita-noticia/|deadlink=no}}</ref> Оған 5 жылда 3 ауыр ота жасалған.<ref>[http://ua-reporter.com/novosti/88420 Девочка-русалка из Перу не только бегает, она даже танцует (ФОТО)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160418102728/http://ua-reporter.com/novosti/88420 |date=2016-04-18 }}{{ref-ru}}</ref> Бірақ Милагрос өздігінен жүре алмайды. == Аурудың түрлері == Су перісі синдромын аурудың түріне байланысты 2 деңгейдегі бөлуге болады. === Жеңіл түрі === Жеңіл су перісі синдромы тек тері деңгейінде. Аяқтары толық тек тобықта қалыптастырылып бекітілуі мүмкін. Аяқтың негізгі үш сүйектері толық және дұрыс қалыптасқан. Бұл жағдайда, шағын ота көмегімен оңай түзетуге болады. === Ауыр түрі === Ауыр су перісі синдромының ауыр нысандарын тіпті елестету өте қиын. Ол сыртқа екі аяқ толық қосылған және нашар қалыптасып көрінеді. Онда табан құрылымдарының толық болмауы және аяқта тек екі сүйек болуы болып табылады. Басқа да ішкі зақымдануы тек медициналық сынақтар мен рентген сәулелері арқылы анықталуы мүмкін. == Аурудың себептері == Ғалымдар мен дәрігерлер әлі күнге дейін жаңа туған нәрестелердің туа біткен ақаулары туралы дауласып жатыр. Бірнеше расталмаған теориялар, жанама себептері бар. Олар төменде көрсетілген: анасы жүктілік кезінде ауру зардап шеккен, болашақ анаға нашар перинаталдық күтім жасалған, анасындағы немесе әкесіндегі гендердің генетикалық ауытқулары. == Алдын алу == Сақтық шарасы ретінде, жүкті әйел УДЗ (күмән болса) жасай аласыз, және дәрігердің ұсынымдары бойынша, жүктілік тоқтатуға болады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} {{Commonscat|Sirenomelia}} [[Санат:Сирек аурулар]] [[Санат:Даму аномалиялары]] 594dpye88gk80xkym6rtcmitduk1u81 0 569832 3409081 3290669 2024-12-11T14:55:25Z Malik Nursultan B 111493 /* Отбасы */ 3409081 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |түс = Президент |Шынайы есімі={{lang-uz|Shavkat Miromonovich Mirziyoyev}} |Қазақша есімі=Шавкат Миромонұлы Мирзиёев |Суреті=Shavkat Mirziyoyev official portrait (cropped 2).jpg |Титулы=[[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасы]]ның 2-[[Өзбекстан Республикасының Президенті|Президенті]] |Ту=Flag of the President of Uzbekistan.svg |Ту2=Emblem of Uzbekistan.svg |Басқара бастады=[[14 желтоқсан]] [[2016 жыл]]дае бастап |Басқаруын аяқтады= |Премьер=[[Абдулла Нығметұлы Әріпов|Абдулла Әріпов]] |Ізашары=[[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]]<br />[[Нығметолла Толқынұлы Юлдашев|Нығметолла Юлдашев]] (м.о.) |Титулы_2=[[Өзбекстан]]ның 3-[[Өзбекстан премьер-министрі|Премьер-министрі]] |Ту_2=Emblem of Uzbekistan.svg |Ту2_2 =Flag of Uzbekistan.svg |Басқара бастады_2=[[12 желтоқсан]] [[2003 жыл|2003]] |Басқаруын аяқтады_2=[[14 желтоқсан]] [[2016 жыл|2016]] |Ізбасары_2=[[Абдулла Нығметұлы Әріпов|Абдулла Әріпов]] |Президент_2=[[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]] |Ізашары_2=[[Өткір Тоқтамұратұлы Сұлтанов|Өткір Сұлтанов]] |Титулы_3=[[ТМД мемлекет басшыларының кеңесі|ТМД мемлекет басшылары кеңесінің]] төрағасы |Ту_3=Flag of the CIS.svg |Ту2_3 =Emblem of CIS.svg |Басқара бастады_3=[[1 қаңтар]] |Басқаруын аяқтады_3=[[31 желтоқсан]] [[2020 жыл|2020]] |Ізбасары_3=[[Александр Григорьевич Лукашенко|Александр Лукашенко]] |Ізашары_3=[[Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов|Құрбанқұлы Бердімұхамедов]] |Титулы_4=[[Самарқан облысы|Самарқан облысының]] 4-әкімі |Ту_4=Flag of Uzbekistan.svg |Ту2_4 =Emblem of Uzbekistan.svg |Басқара бастады_4=11 қыркүйек 2001 |Басқаруын аяқтады_4=11 желтоқсан 2003 |Ізбасары_4=[[Рустем Ибраһимұлы Холмуродов|Рүстем Холмуродов]] |Ізашары_4=[[Еркін Махмудұлы Рузиев|Еркін Рузиев]] |Мамандығы=[[инженер]] |Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым кандидаты|Техника ғылымдарының кандидаты]] |Білімі=[[Ташкент ирригация және ауыл шаруашылығын механикаландыру инженерлері институты]] |Марапаттары ={{Достық ордені}} [[Сурет:KRG Order Danaker.png|50px|Данакер ордені]] |Діні=[[сунниттер|Сунни]] [[Ислам]] |Партиясы=[[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] <small>(1985—1991)</small><br> [[Өзбекстан халықтық демократиялық партиясы|ӨХДП]] <small>(1991—1995)</small><br> [[Өзбекстан «Милли Тикланиш» демократиялық партиясы|ӨМТДП]] <small>(2008—2016)</small><br> [[Өзбекстан Либерал-демократиялық партиясы|ӨЛДП]] <small>(2016 жылдан бастап)</small> |Туған күні=24.7.1957 |Туған жері=[[Замин ауданы]], {{туғанжері|Жызақ облысы|Жызақ облысында}}, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] |Жұбайы=[[Зироатхон Махмудовна Хошимова]] |Әкесі=Миромон Мирзёев |Анасы=Марифат Мирзиёева |Балалары='''қыздары''': Саида, Шахноза<br>'''ұлы''': Мирәлішер |Сурет ені=200 |Commons=Shavkat Mirziyoev}} '''Шавкат Миромонұлы Мирзиёев''' ({{lang-uz|Shavkat Miromonovich Mirziyoyev}}; [[24 шілде]], [[1957 жыл]]) — [[өзбекстан]]дық мемлекеттік және саяси қайраткер, 2016 жылдың 14 желтоқсанынан бастап [[Өзбекстан президенті|елдің президенті]] және [[Өзбекстан Қарулы Күштері]]нің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы]]сы. == Өмірбаяны == === Отбасы және балалық шағы === Шавкат Мирзиёев 1957 жылы 24 шілдеде, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР-ның]] [[Жызақ облысы]], [[Замин ауданы]]нда дүниеге келген. Шавкаттың қай ұлт екендігі туралы даулар болды, бірақ президенттің ресми өмірбаянында оның ұлты [[Өзбектер|өзбек]] ретінде де көрсетілген. Шавкат Мирзиёевтің әкесі Миромон Мирзиёев дехкандардың отбасында туып-өскен, олар ауыл шаруашылығынан басқа ара шаруашылығымен айналысқан. Шавкат Мирзиёевтің атасы, Мир-Бобо да үлкен дехкан болған, бес баласы: үш ұлы (Мир-Якуб, Мир-Зиё және Мир-Аброр) және екі қызы (Руқия және Сүннат) болған. Мир-Бобо — Мир-Зиё ұлдарының бірі – Шавкат Мирзиеевтің әкесі Миромон Мирзиёев. Миромон Мирзиеевтің немере ағасы - [[Ұлы Отан соғысы]] ардагері Ұрымбек Якубов 1945 жылы сәуірде Кеңес Одағының Батыры атанды. Шавкаттың атасы Мирзиеев-Мир-Зиё ағасы Мир-Абрормен бірге 1930 жылдардың бірінші жартысында Яхтаннан Замин ауданындағы қыстақтардың біріне көшті, ал яхтада тек Мир-Якуб қалды. Шавкат Мирзиеевтің әкесі — Миромон Мирзиёйұлы Мирзиёев, Мирзиёнің екі ұлының үлкені (екінші ұлының аты Мирасрор) және Жизакта дүниеге келген, бірақ Жизак облысының Замин ауданында, ауылдық жерде өскен. 1953 жылы Самарқан медициналық институтын бітіріп, Замин ауданына оралғаннан кейін аудандық ауруханада дәрігер-фтизиатр болып жұмыс істей бастады, кейіннен аудандық туберкулез диспансерін басқарды. Заминде Миромон Мирзиёев үйленіп, ерлі-зайыптылардың екі ұлы мен екі қызы болды. Шавкат Мирзиёевтің анасы — Марифат Мирзиёева, жас кезінде сүйек туберкулезінен қайтыс болды, ол медбике болып жұмыс істеген Замин туберкулез диспансерінде абайсызда жұқтырды. Анасы қайтыс болған кезде, Шавкат Мирзиёев күтімді қажет ететін бала болды. Әйелі қайтыс болғаннан кейін Миромон Мирзиёев екінші рет татар ұлтының әйеліне үйленді, ал екінші әйелінен тағы бір ұлы мен қызы болды Миромон Мирзиёевтің анасы — Шавкат Мирзиёевтің әжесі Ура-Төбе (Қазіргі [[Истаравшан]]) маңында тұрып, тәжік тілінде сөйледі. === Жұмыс жолы және саяси мансабы === Жас кезінде Шавкат Мирзиёев Замин ауданындағы мектепті бітіріп, Ташкентке кетеді. 1981 жылы Ташкент ирригация және мелиорация институтын бітіріп, "[[Инженер|инженер-механик]]" мамандығы бойынша білім алды. Оқуды бітіргеннен кейін ол туған институтында қалды және 1981 жылдан 1992 жылға дейін алдымен кіші ғылыми қызметкер болып жұмыс істеді, содан кейін институттың ең жас ғалымдарының бірі болып техника ғылымдарының кандидаты дәрежесін алды. Институтта жұмыс істеген соңғы жылдары институттың бірінші проректоры қызметін атқарды. 1980 жылдардың аяғында КОКП құрамына кірді. 1990 жылдың басында екінші турдың қорытындысы бойынша Ташкент қаласының №22 сайлау округінен (Қарасу ауданы) 12-ші (Соңғы) шақырылымның Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің халық депутаты болып сайланды. === Өзбекстан тәуелсіздігі === 1991 жылы 31 тамызда Өзбекстан тәуелсіздік алғаннан кейін, ол Тәуелсіз Республиканың Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып, таратылған [[Өзбекстан Кеңестік Социалистік Республикасы Коммунистік партиясы (КСРО КП)|Өзбекстан Коммунистік партиясының]] орнына келген [[Өзбекстанның Халық Демократиялық партия|ӨХДП]] мүшесі болды. 1992 жылы Шавкат Мирзиёев Ташкент қаласының Мырзо-Ұлықбек ауданының хокимі (Әкімшілік Басшысы) болып тағайындалып, осы лауазымда 1996 жылдың екінші жартысына дейін қызмет атқарды. Өзбекстанның жаңа Парламенті — Мәжіліске 1994/1995 жылғы парламенттік сайлаудың қорытындысы бойынша Мәжіліс тағы да халық депутаттарының жергілікті кеңестерінен, дәлірек айтқанда Ташкент қалалық кеңесінен ПМПУ мүшесі ретінде ел парламентінің депутаты болды. 1996 жылы 11 қыркүйекте [[Өзбекстан президенті|Өзбекстан Республикасының Президенті]] [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімовтың]] Жарлығымен Шавкат Мирзиёев Өзбекстанның ауылшаруашылық дамыған Жизак облысының хокимі (әкім) болып тағайындалды. 1999 жылғы кезекті парламенттік сайлаудың қорытындылары бойынша [[Олий Мәжіліс|сол кезде бір палаталы Мәжіліске]] қайтадан ел парламентінің депутаты болды, бірақ мандатын 2004 жылға дейін сақтай отырып, партиясыз ретінде сайланды. 2001 жылдың 10 қыркүйегінде Шавкат Мирзиёев Өзбекстанның өнеркәсіптік, ауылшаруашылық және туристік дамыған Самарқан облысының Ислам Кәрімов хокимі болып тағайындалды. Бұл қызметті Үкіметке жұмысқа ауысқанға дейін екі жыл бойы атқарды. 2003 жылғы 12 желтоқсаннан 2016 жылғы 14 желтоқсанға дейін [[Өзбекстан премьер-министрі|Өзбекстан Республикасының премьер-министрі]] қызметін атқарды. ===Премьер-министр (2003—2016)=== 2003 жылы 12 желтоқсанда [[Өзбекстан премьер-министрі]] болып тағайындалды. Бұл жазбада Мирзиёев республикадағы ең ірі саяси ауыр салмаққа айналды. ===Президенттікке үміткер=== Өзбекстанның бірінші президенті Ислам Кәрімов қайтыс болғаннан кейін,<ref>[https://www.novayagazeta.ru/articles/2016/12/03/70769-esli-pobedit-s-70-i-bolshe-peremen-k-luchshemu-ne-budet «Если победит с 70 % и больше, перемен к лучшему не будет»]</ref> [[Өзбекстан Сенаты|Сенат]] төрағасы [[Нығметолла Толқынұлы Юлдашев]] президенттің міндетін атқарушы болды, бірақ 2016 жылдың 8 қыркүйегінде ол өз қызметінен бас тартты. Олий Мәжіліс (парламент) Шавкат Мирзиёевті жаңа және.<ref>[https://ria.ru/world/20160908/1476403294.html В Узбекистане утвердили врио президента | РИА Новости]</ref> О. президент Осы тағайындаудан бір апта өткен соң (16 қыркүйек) оны 2016 жылдың желтоқсанына белгіленген кезектен тыс президенттік сайлауда [[ӨзЛиДеП|Өзбекстан Либерал-Демократиялық партиясы]] Өзбекстан президенті лауазымына кандидат ретінде ұсынды. 2016 жылдың 23 қыркүйегінде Өзбекстанның Орталық сайлау комиссиясы Мирзиёевке президент сайлауына қатысуға рұқсат берді. == Президенттігі == [[Сурет:Vladimir Putin and Shavkat Mirziyoev (2016-09-06) 01.jpg|thumb|right|300px|[[Ресей президенті]] [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путинмен]] кездесуі, [[Самарқан]], 6 қыркүйек 2016]] [[File:Mirziyoyev in Kazakhstan (2017-06-09).jpg|thumb|Мирзиёев 2017 жылы Қазақстанда өткен [[Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы|ШЫҰ]] саммитінде [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевпен]] қол алысты]] Өзбекстанның тұңғыш президенті [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]] қайтыс болғаннан кейін, Сенат Төрағасы [[Нығметолла Толқынұлы Юлдашев|Нығметолла Юлдашев]] президенттің міндетін атқарушы болды, бірақ ол 2016 жылдың 8 қыркүйегінде өздігінен бас тартты. [[Олий Мәжіліс]] Шавкат Мирзиёевті Президенттің жаңа міндетін бекітті. Осы тағайындаудан бір апта өткен соң (16 қыркүйек) ол [[Өзбекстан Либералды-демократиялық партиясы|Өзбекстанның Либерал-демократиялық партиясынан]] 2016 жылдың желтоқсанына жоспарланған мерзімінен бұрын президенттік сайлауда Өзбекстан президенті лауазымына үміткер ретінде ұсынылды. 2016 жылғы 23 қыркүйекте Өзбекстан Орталық сайлау комиссиясы Мирзиёевке президенттік сайлауға қатысуға рұқсат берді. [[Өзбекстандағы президент сайлауы (2016)|2016 жылдың 4 желтоқсанында болған сайлау]]да Мирзиёев 88,61 пайыз дауыс жинап, жеңіске жетіп, қайта сайланды. 13 желтоқсанда [[Олий Мәжілісінің Сенаты|Сенат]] қаулысымен [[Өзбекстан премьер-министрі|премьер-министр]] қызметінен босатылды. 14 желтоқсанда ант қабылдап, [[Өзбекстан президенті]] қызметіне кірісті. 2017 жылғы 6-7 наурызда Өзбекстан басшысы ретінде өзінің алғашқы шетелдік сапарын [[Түрікменстан]]ға жасап, онда Президент [[Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов|Құрбанқұлы Бердімұхаммедовпен]] кездесті.{{Citation needed}} Мирзиёевтің президенттігінің басында прокуратура органдары бұрынғы жұмысшылардан тазартылды. 2017 жылғы 4 тамызда Мирзиёев Өзбекстанның прокуратура органдарын Кәрімовтың жанында жұмыс істей бастаған қызметкерлерден толық тазарту керектігін жариялады. Мирзиёев прокурорлардың "ескі қоқыс жүйесінен" қалған "ең үлкен ұрылар" екенін атап өтті. Мирзиёевтің айтуынша, 2017 жылдың 4 тамызына қарай Өзбекстанның прокуратура органдарында "бұрынғы ұрылар жүйесінен қалған" адамдардың 15-20% - ы қалды. Мирзиёев прокуратура қызметкерлерінің 80%ы ауыстырылғанын және қалғандары да жұмыстан шығарылатынын айтты.{{Citation needed}} 2017 жылдың тамызында Мирзиёев өзінің Жарлығымен 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап "Шығу визаларын" (Өзбекстаннан кеткісі келетін кез-келген адам виза және тіркеу бөлімінде алуы керек арнайы "рұқсат жапсырмалары") алып тастап, биометриялық шетелдік төлқұжаттарды енгізді.{{Citation needed}} 2018 жылғы 9-10 наурызда Шавкат Мирзиёев [[Тәжікстан]]ға мемлекеттік сапармен барып, [[Тәжікстан президенті|президент]] [[Эмомали Шәріпұлы Рахмон|Эмомали Рахмонмен]] кездесті. Жоғары деңгейдегі келіссөздер барысында екіжақты саяси, сауда-экономикалық, инвестициялық, қаржылық, көлік-коммуникациялық, туристік, мәдени-гуманитарлық және өңіраралық ынтымақтастықты дамыту, азаматтардың өзара сапарларын жеңілдету мәселелері талқыланып, өңірлік және халықаралық проблемалар қаралды.{{Citation needed}} Келіссөздер қорытындысы бойынша президенттердің бірлескен мәлімдемесі, өзбек-тәжік мемлекеттік шекарасының жекелеген учаскелері туралы шартқа қол қою қабылданды, елдер арасында визасыз режим туралы келісімдер қабылданды — түрлі салалардағы ынтымақтастықты дамытуға және нығайтуға бағытталған барлығы 25-тен астам құжат.{{Citation needed}} === 2023 жылғы сайлауға қатысуы === 8 мамыр күні Мирзиёев [[Өзбекстандағы президент сайлауы (2023)|елде кезектен тыс президент сайлау]]дың 9 шілде күні жүргізілетінін жариялады. Бұдан бұрын [[Олий Мәжіліс]]ке бірнеше реформа жасалған еді.<ref>{{Cite web|url=https://el.kz/ozbekstanda-prezident-saylauy-9-shildede-otedi_73827/|title=Өзбекстанда президент сайлауы 9 шілдеде өтеді|lang=kk|date=2023-05-09|accessdate=2023-07-07|publisher=el.kz}}</ref> Президенттің өзінің сөзі бойынша, одан әрі реформалар жүргізу үшін жаңа конституция бойынша жаңа мандат қажет болғасын сайлау кезектен тыс болды.<ref name="dewe" /> Батыстық БАҚ-тар [[Өзбекстандағы референдум (2023)|сол жылдың референдумы]] мен сайлаудың кезектен тыс болуы Мирзиёевтың өз билігін ұзартуға жүргізілген жоспары деп санайды.<ref name="eurasianet">{{Cite web|url=https://eurasianet.org/vote-weary-uzbekistan-to-hold-snap-presidential-election-on-july-9|title=Vote-weary Uzbekistan to hold snap presidential election on July 9|lang=en|date=2023-05-08|accessdate=2023-07-07|publisher=eurasianet}}</ref> Сол жылы жасалған реформа бойынша президенттің бір мерзімі 7 жылға созылған еді.<ref name="dewe">{{Cite web|url=https://www.dw.com/en/uzbekistan-president-mirziyoyev-announces-snap-election/a-65548146|title=Uzbekistan: President Mirziyoyev announces snap election|lang=en|date=2023-05-08|accessdate=2023-07-07|publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Оппозициялық және батыстық дереккөздер «сайлауда нағыз бәсеке болмайтыны» және өзбекстандық саяси жүйеде оппозицияның жоқтығымен байланысты Мирзиёевтың жеңісі анық болды.<ref name="eurasianet" /><ref name="azattiq">{{Cite web|url=https://www.azattyq.org/a/uzbek-presidential-election-mirziyoev-token-candidates/32492905.html|title=Шаппай бәйге алатын Мирзияев және басқалар. Өзбекстандағы сайлаудан шынайы бәсеке байқалмайды|lang=kk|date=2023-07-09|accessdate=2023-07-07|publisher=[[Азаттық радиосы]]|author=РИКЛТОН, Крис}}</ref> «Мирзиёев реформасы үлкен өзгеріссіз болды, шынайы қарсыластар сайлаудан шеттетіледі» деген айыптар салынды, Мирзиёев жайлы «өзіне сын айтпайтын, бұйығы үш кандидат[қа қарсы] жеңуге дайындалып жатыр» деп те делінеді.<ref name="azattiq" /> Сайлау нәтижесінде Шавкат Мирзиёев 87,05% жинап, қайта сайланды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.uz/uz/2023/07/10/results/|title=Шавкат Мирзиёев сайловда 87,05 фоиз овоз билан ғалаба қозонди|lang=uz|date=2023-07-10|accessdate=2023-07-10|publisher=gazeta.uz}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ru.euronews.com/2023/07/10/ru-uzbekistan-election|title=Выборы без интриги: Шавкат Мирзиёев переизбран президентом Узбекистана|lang=ru|author=Kazakevich, Alexander|date=2023-07-10|accessdate=2023-07-10|publisher=euronews}}</ref> Оның президенттік мерзімі 2030 жылға дейін жалғасады. == Реформалары == Шавкат Мирзиёев қысқа мерзім ішінде республикадағы билікті шоғырландырып, халық арасында жоғары беделге ие болды және нәтижесінде "президент Мирзиёевтің жеке мұрасын" қалыптастыратын экономикалық және саяси қайта құруларды жеделдету үшін қажетті жағдайлар жасады. Мирзиеевтің басты жаңалықтарының бірі – виртуалды қабылдауды іске қосу, онда елдің барлық азаматтары өз проблемалары мен ұсыныстарымен жүгіне алады. Өзбекстанда осындай институттың құрылуы нағыз революция мен серпіліс болды. Бір жыл ішінде Өзбекстан президентінің виртуалды қабылдауына 1 353 967 өтініш түсті. Президент лауазымындағы алғашқы 12 айда Шавкат Мирзиеев реформатордың даңқына ие болды: ырықтандыруға бағыт алып, (ІІМ) мен Қарулы Күштердің, арнайы қызметтердің жүйелерінде, республиканың білім беру, Экономика және кадр саясатында айтарлықтай өзгерістер жасады. ===Діни саясаты=== Шавкат Мирзиёев тұсында Өзбекстанда діни саясатты жұмсартуға бағытталған шаралар қабылданды • 2017 жылдан бастап кейбір мешіттерге (соның ішінде Ташкентте) азанға рұқсат етілді;<br/>• Кәмелетке толмағандарға діни рәсімдерге қатысуға рұқсат етіледі; • 2018 жылы Өзбекстан билігі қажылыққа баратындарға рұқсат беру санын көбейтсе, 2018 жылы 7520 адамға [[Қажылық|қажылыққа]] баруға рұқсат берілді. (Сауд Арабиясы үш есе квота бөлді). 1992 жылдан 2016 жылға дейін жылына 5200 адамға Өзбекстаннан кетуге рұқсат етілді;<br/>• Шектеулер алынып тасталды және умра бағасының төмендеуі;<br/>• Өзбекстан мұсылмандары діни басқармасы жанындағы Өзбекстан Республикалық мемлекеттік күзет қызметі, оның құрылымдық бөлімшелері, мешіттер өкілдерінің лауазымдарын тарату;<br/>• 2017 жылдың желтоқсанында Мирзиёев «діни себептермен» 763 тұтқынға рақымшылық жасады;<br/>• Экстремистік ұйымдармен байланыста болу үшін тізімге енгізілген адамдар санының күрт төмендеуі (тізімге кіру оның қатысқан адамына белгілі бір шектеулер қойды). 2018 жылға қарай 18 мыңға жуық адам тізімнен шығарылды. Тізімдерде мыңнан аз адам қалды;<br/>• Ислам өркениеті орталығы мен Самарқандтағы Имам Бухари атындағы халықаралық зерттеу орталығын құру, Ташкент Ислам академиясы.<br/>Нәтижесінде Мирзиёев тұсында мешіттер көбейіп, діни себептермен тұтқындар саны азайды. 2016-2017 жылдары Өзбекстанда экстремистік және заңсыз діни қызметі үшін түрмеге қамалғандар саны 13500-ден 7000-ға дейін қысқарды. Мешіттердің саны 2042-ге жетті, бұл 1998 жылдан бергі ең жоғары көрсеткіш. Сонымен қатар, Өзбекстанда Мирзиёев кезінде блогерлерге айыппұл салынды (исламның қоғам өміріне ықпалын кеңейту үшін сөйлегені үшін), радикалды ислам ұйымдарының өкілдерін тұтқындау, сондай-ақ заңсыз мұсылманды жою. мектептер (тек 2018 жылдың бірінші жартыжылдығында билік осындай 116 мектепті таратқан). === Салық реформалары === • Салық органдарын қайта ұйымдастыру<br/>• Қайталанатын салықтарды жою немесе біріктіру<br/>• Салық заңнамасын жетілдіру<br/>• Салық реформасы Тұжырымдамасын қабылдау. === Білім беру реформасы === • 11 жылдық мектеп білімін қайтару<br/>• ЖОО және ҒЗИ қызметкерлерінің жалақысын көтеру<br/>• Жоғары оқу орындарын "Ақылды университет" бірыңғай ақпараттық жүйесіне қосу<br/>• Мектепке дейінгі білім министрлігін құру === Адам құқықтары === • Мектепке дейінгі білім министрлігін құру<br/>• Бала еңбегін кез келген нысанда жою, мәжбүрлі еңбекті жою бағытындағы нақты қадамдар<br/>• Саяси және құқық қорғау қызметіне байланысты бұрын қамауға алынған адамдарды босату<br/>• Азаматтарды экстремистік ұйымдар мүшелерінің "қара тізімінен" шығару<br/>• Мемлекеттік билік органдарының азаматтар алдындағы есептілігін арттыру<br/>• Сөз бостандығы мен БАҚ-ты көтермелеу шаралары<br/>• Азаматтық қоғам институттарын тіркеуді және олардың қызметін оңайлату<br/>• Адам құқықтары, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл, Азаптауларға қарсы күрес, адам саудасына қарсы күрес және олардың құрбандарын оңалту бойынша үздіксіз білім беру жүйесін қалыптастыру.<br/>• Мүгедектер үшін мүмкіндіктерді кеңейту, Мүгедектердің құқықтары туралы арнайы заңды қабылдау және мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияны ратификациялау жөніндегі жоспарлар === Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресі === • Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны қабылдау<br/>• Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі республикалық ведомствоаралық комиссия құру<br/>• "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" заңды қабылдау<br/> Мирзиёевтің тұсында сәнді үйлену тойларына қарсы шаралар қабылданды. 2020 жылдың 1 қаңтарында Өзбекстанда үйлену тойларына келесі шектеулер қойылған заң күшіне енді: • Той кортежінде 3 автокөліктен артық емес;<br/>• Тойда 2 артистен (музыкалық топтан) артық емес;<br/>• Үйлену тойлары 1 күнге жалғасады, таңертеңгі сағат 6-дан ерте басталып, 23-тен кеш емес аяқталады;<br/>• Үйлену тойында 200-ден артық қонақ болмауы мүмкін ==Отбасы== * Әкесі — Миромон Мирзиёев, [[Фтизиатрия|фтизиатр]]. * Анасы — Марифат Мирзиёева, фтизиатр. * Әйелі — Зироатхон Махмұтқызы Мирзиёева (Хошимова), білімі бойынша инженер-экономист, туған жері — [[Қоқан (қала)|Қоқан]] қаласы, [[Ферғана облысы]]. * Үлкен қызы — Саида Шавкатқызы Мирзиёева (күйеуі — Айбек Тұрсынов). 2019 жылғы сәуірде ол Өзбекстан Президенті Әкімшілігі жанындағы Ақпарат және бұқаралық коммуникациялар агенттігі директорының орынбасары болып тағайындалды. * Өзбекстан имиджін шетелде насихаттауға және үкіметтің баспасөз қызметтерімен жұмыс жасауға жауапты PR орталығының қызметін үйлестіреді. агенттіктер. * Үлкен күйеу баласы Айбек Тұрсынов Өзбекстан президенті әкімшілігі басшысының орынбасары болып тағайындалды. * Кіші қызы — Шахноза Шавкатқызы Мирзиёева (күйеуі — Атабек Умаров). Мектепке дейінгі білім министрлігінің департамент бастығы. * Кіші күйеу баласы Атабек (''Отабек'') Шаханов президенттік қауіпсіздік қызметі басшысының орынбасары болып тағайындалды. Ол сонымен қатар триатлон мен ММА федерациясының президенті. * Баласы — Миралишер Шавкатұлы Мирзиёев. * Ойбек Тұрсыновтың үлкен күйеу баласының әкесі Батыр Тұрсынов Мемлекеттік күзет қызметі төрағасының бірінші орынбасары,<ref>{{Cite web|url=https://www.centralasian.org/|title=Центральная Азия|publisher=CENTRAL ASIAN|lang=ru|accessdate=2020-02-13}}</ref> сонымен қатар Өзбекстан Республикасы Ұлттық ұланы төрағасының бірінші орынбасары. Өзбек кәсіпкері Бахрам Муминахуновтың айтуынша, Батыр Тұрсынов 1999 жылы оппозиция жетекшісі Мұхаммед Салихке жасалған қастандықты ұйымдастыруға қатысқан.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.svoboda.org/a/24201958.html|title=Покушение на Мухаммада Салиха?|author=Гудава Тенгиз|date=2001-05-15|publisher=[[Азаттық радиосы]]|accessdate=2020-02-13}}</ref> ==Марапаттары== Марапаттар тізімі * Қызықсыз қызмет үшін ордені (23 шілде, 2007 ж.) – мемлекеттік органдарда ұзақ жылдар жемісті жұмыс істегені үшін, елдің экономикалық әлеуетін нығайтудағы үлкен қызметтері мен реформаларды табысты жүзеге асыруда, сондай -ақ қоғамдық өмірге белсенді қатысуда. * Еңбек Даңқы ордені (27 тамыз 1998 ж.) – ұзақ жылдар жемісті еңбегі мен ауыл шаруашылығы мен су шаруашылығын, өнеркәсіпті, экономиканы және әлеуметтік саланы дамытуға, халықтың әл -ауқатын жақсартуға, бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтауға қосқан зор үлесі үшін. * I дәрежелі [[Достық ордені]] (15 наурыз 2018 ж., Қазақстан) – екі ел арасындағы екіжақты саяси, экономикалық және мәдени байланыстарды нығайтуға және дамытуға қосқан елеулі үлесі үшін. * Данакер ордені (2017 ж. 22 қараша, Қырғызстан) – Қырғыз Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы стратегиялық серіктестікті орнатуға және дәстүрлі достық пен тату көршілікті нығайтуға қосқан зор үлесі үшін.<ref>[http://www.akorda.kz/ru/events/astana_kazakhstan/participation_in_events/uchastie-v-ceremonii-otkrytiya-goda-uzbekistana-v-kazahstane#4 Церемонии открытия Года Узбекистана в Казахстане]</ref> * I дәрежелі «Зарринточ» ордені (10 маусым 2021, Тәжікстан) * 2017 жылдың 2 ақпанында Америка–Өзбекстан сауда палатасының төрағасы Кэролин Лэмм Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёевке реформаларды жүргізгені және шетелдік инвестицияларды тартуға ынталандырғаны үшін құрметті награда тапсырды. * 2018 жылдың 23 сәуірінде Түркияның астанасы Анкарада Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиёевке «қоғамға бұрын –соңды болмаған және тарихи қызметтерінің» белгісі ретінде «Еуразияға сіңірген еңбегі үшін» наградасы табыс етілді. Сыйлық алғаш рет табыс етілді. Оны 2012 жылдан бері «Түркі әлеміне сіңірген еңбегі үшін» сыйлығына конкурс өткізетін "EcoAvrasya" түрік іскер қоғамы құрды. * 2018 жылдың желтоқсанында Азия журналистер қауымдастығы Шавкат Мирзиёевті «Азиядағы жыл адамы» деп атады. Өзбекстан президенті Орталық Азия елдерінің арасындағы бейбітшілік пен өзара әрекеттестікті орнатуға күш салғаны үшін осы атаққа ие болды.<br/>• Нагоя университетінің құрметті докторы == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} {{ТМД елдерінің басшылары}} [[Санат:Өзбекстан саясаткерлері]] [[Санат:Өзбекстан президенттері]] [[Санат:Өзбекстан премьер-министрлері]] [[Санат:Қазіргі мемлекет басшылары]] [[Санат:Өзбекстан президенттігіне үміткерлер]] bkmcjcb6rzchhqr6r0gih17w1r3zds0 3409082 3409081 2024-12-11T14:55:48Z Malik Nursultan B 111493 /* Отбасы */ 3409082 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |түс = Президент |Шынайы есімі={{lang-uz|Shavkat Miromonovich Mirziyoyev}} |Қазақша есімі=Шавкат Миромонұлы Мирзиёев |Суреті=Shavkat Mirziyoyev official portrait (cropped 2).jpg |Титулы=[[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасы]]ның 2-[[Өзбекстан Республикасының Президенті|Президенті]] |Ту=Flag of the President of Uzbekistan.svg |Ту2=Emblem of Uzbekistan.svg |Басқара бастады=[[14 желтоқсан]] [[2016 жыл]]дае бастап |Басқаруын аяқтады= |Премьер=[[Абдулла Нығметұлы Әріпов|Абдулла Әріпов]] |Ізашары=[[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]]<br />[[Нығметолла Толқынұлы Юлдашев|Нығметолла Юлдашев]] (м.о.) |Титулы_2=[[Өзбекстан]]ның 3-[[Өзбекстан премьер-министрі|Премьер-министрі]] |Ту_2=Emblem of Uzbekistan.svg |Ту2_2 =Flag of Uzbekistan.svg |Басқара бастады_2=[[12 желтоқсан]] [[2003 жыл|2003]] |Басқаруын аяқтады_2=[[14 желтоқсан]] [[2016 жыл|2016]] |Ізбасары_2=[[Абдулла Нығметұлы Әріпов|Абдулла Әріпов]] |Президент_2=[[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]] |Ізашары_2=[[Өткір Тоқтамұратұлы Сұлтанов|Өткір Сұлтанов]] |Титулы_3=[[ТМД мемлекет басшыларының кеңесі|ТМД мемлекет басшылары кеңесінің]] төрағасы |Ту_3=Flag of the CIS.svg |Ту2_3 =Emblem of CIS.svg |Басқара бастады_3=[[1 қаңтар]] |Басқаруын аяқтады_3=[[31 желтоқсан]] [[2020 жыл|2020]] |Ізбасары_3=[[Александр Григорьевич Лукашенко|Александр Лукашенко]] |Ізашары_3=[[Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов|Құрбанқұлы Бердімұхамедов]] |Титулы_4=[[Самарқан облысы|Самарқан облысының]] 4-әкімі |Ту_4=Flag of Uzbekistan.svg |Ту2_4 =Emblem of Uzbekistan.svg |Басқара бастады_4=11 қыркүйек 2001 |Басқаруын аяқтады_4=11 желтоқсан 2003 |Ізбасары_4=[[Рустем Ибраһимұлы Холмуродов|Рүстем Холмуродов]] |Ізашары_4=[[Еркін Махмудұлы Рузиев|Еркін Рузиев]] |Мамандығы=[[инженер]] |Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым кандидаты|Техника ғылымдарының кандидаты]] |Білімі=[[Ташкент ирригация және ауыл шаруашылығын механикаландыру инженерлері институты]] |Марапаттары ={{Достық ордені}} [[Сурет:KRG Order Danaker.png|50px|Данакер ордені]] |Діні=[[сунниттер|Сунни]] [[Ислам]] |Партиясы=[[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] <small>(1985—1991)</small><br> [[Өзбекстан халықтық демократиялық партиясы|ӨХДП]] <small>(1991—1995)</small><br> [[Өзбекстан «Милли Тикланиш» демократиялық партиясы|ӨМТДП]] <small>(2008—2016)</small><br> [[Өзбекстан Либерал-демократиялық партиясы|ӨЛДП]] <small>(2016 жылдан бастап)</small> |Туған күні=24.7.1957 |Туған жері=[[Замин ауданы]], {{туғанжері|Жызақ облысы|Жызақ облысында}}, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] |Жұбайы=[[Зироатхон Махмудовна Хошимова]] |Әкесі=Миромон Мирзёев |Анасы=Марифат Мирзиёева |Балалары='''қыздары''': Саида, Шахноза<br>'''ұлы''': Мирәлішер |Сурет ені=200 |Commons=Shavkat Mirziyoev}} '''Шавкат Миромонұлы Мирзиёев''' ({{lang-uz|Shavkat Miromonovich Mirziyoyev}}; [[24 шілде]], [[1957 жыл]]) — [[өзбекстан]]дық мемлекеттік және саяси қайраткер, 2016 жылдың 14 желтоқсанынан бастап [[Өзбекстан президенті|елдің президенті]] және [[Өзбекстан Қарулы Күштері]]нің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы]]сы. == Өмірбаяны == === Отбасы және балалық шағы === Шавкат Мирзиёев 1957 жылы 24 шілдеде, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР-ның]] [[Жызақ облысы]], [[Замин ауданы]]нда дүниеге келген. Шавкаттың қай ұлт екендігі туралы даулар болды, бірақ президенттің ресми өмірбаянында оның ұлты [[Өзбектер|өзбек]] ретінде де көрсетілген. Шавкат Мирзиёевтің әкесі Миромон Мирзиёев дехкандардың отбасында туып-өскен, олар ауыл шаруашылығынан басқа ара шаруашылығымен айналысқан. Шавкат Мирзиёевтің атасы, Мир-Бобо да үлкен дехкан болған, бес баласы: үш ұлы (Мир-Якуб, Мир-Зиё және Мир-Аброр) және екі қызы (Руқия және Сүннат) болған. Мир-Бобо — Мир-Зиё ұлдарының бірі – Шавкат Мирзиеевтің әкесі Миромон Мирзиёев. Миромон Мирзиеевтің немере ағасы - [[Ұлы Отан соғысы]] ардагері Ұрымбек Якубов 1945 жылы сәуірде Кеңес Одағының Батыры атанды. Шавкаттың атасы Мирзиеев-Мир-Зиё ағасы Мир-Абрормен бірге 1930 жылдардың бірінші жартысында Яхтаннан Замин ауданындағы қыстақтардың біріне көшті, ал яхтада тек Мир-Якуб қалды. Шавкат Мирзиеевтің әкесі — Миромон Мирзиёйұлы Мирзиёев, Мирзиёнің екі ұлының үлкені (екінші ұлының аты Мирасрор) және Жизакта дүниеге келген, бірақ Жизак облысының Замин ауданында, ауылдық жерде өскен. 1953 жылы Самарқан медициналық институтын бітіріп, Замин ауданына оралғаннан кейін аудандық ауруханада дәрігер-фтизиатр болып жұмыс істей бастады, кейіннен аудандық туберкулез диспансерін басқарды. Заминде Миромон Мирзиёев үйленіп, ерлі-зайыптылардың екі ұлы мен екі қызы болды. Шавкат Мирзиёевтің анасы — Марифат Мирзиёева, жас кезінде сүйек туберкулезінен қайтыс болды, ол медбике болып жұмыс істеген Замин туберкулез диспансерінде абайсызда жұқтырды. Анасы қайтыс болған кезде, Шавкат Мирзиёев күтімді қажет ететін бала болды. Әйелі қайтыс болғаннан кейін Миромон Мирзиёев екінші рет татар ұлтының әйеліне үйленді, ал екінші әйелінен тағы бір ұлы мен қызы болды Миромон Мирзиёевтің анасы — Шавкат Мирзиёевтің әжесі Ура-Төбе (Қазіргі [[Истаравшан]]) маңында тұрып, тәжік тілінде сөйледі. === Жұмыс жолы және саяси мансабы === Жас кезінде Шавкат Мирзиёев Замин ауданындағы мектепті бітіріп, Ташкентке кетеді. 1981 жылы Ташкент ирригация және мелиорация институтын бітіріп, "[[Инженер|инженер-механик]]" мамандығы бойынша білім алды. Оқуды бітіргеннен кейін ол туған институтында қалды және 1981 жылдан 1992 жылға дейін алдымен кіші ғылыми қызметкер болып жұмыс істеді, содан кейін институттың ең жас ғалымдарының бірі болып техника ғылымдарының кандидаты дәрежесін алды. Институтта жұмыс істеген соңғы жылдары институттың бірінші проректоры қызметін атқарды. 1980 жылдардың аяғында КОКП құрамына кірді. 1990 жылдың басында екінші турдың қорытындысы бойынша Ташкент қаласының №22 сайлау округінен (Қарасу ауданы) 12-ші (Соңғы) шақырылымның Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің халық депутаты болып сайланды. === Өзбекстан тәуелсіздігі === 1991 жылы 31 тамызда Өзбекстан тәуелсіздік алғаннан кейін, ол Тәуелсіз Республиканың Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып, таратылған [[Өзбекстан Кеңестік Социалистік Республикасы Коммунистік партиясы (КСРО КП)|Өзбекстан Коммунистік партиясының]] орнына келген [[Өзбекстанның Халық Демократиялық партия|ӨХДП]] мүшесі болды. 1992 жылы Шавкат Мирзиёев Ташкент қаласының Мырзо-Ұлықбек ауданының хокимі (Әкімшілік Басшысы) болып тағайындалып, осы лауазымда 1996 жылдың екінші жартысына дейін қызмет атқарды. Өзбекстанның жаңа Парламенті — Мәжіліске 1994/1995 жылғы парламенттік сайлаудың қорытындысы бойынша Мәжіліс тағы да халық депутаттарының жергілікті кеңестерінен, дәлірек айтқанда Ташкент қалалық кеңесінен ПМПУ мүшесі ретінде ел парламентінің депутаты болды. 1996 жылы 11 қыркүйекте [[Өзбекстан президенті|Өзбекстан Республикасының Президенті]] [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімовтың]] Жарлығымен Шавкат Мирзиёев Өзбекстанның ауылшаруашылық дамыған Жизак облысының хокимі (әкім) болып тағайындалды. 1999 жылғы кезекті парламенттік сайлаудың қорытындылары бойынша [[Олий Мәжіліс|сол кезде бір палаталы Мәжіліске]] қайтадан ел парламентінің депутаты болды, бірақ мандатын 2004 жылға дейін сақтай отырып, партиясыз ретінде сайланды. 2001 жылдың 10 қыркүйегінде Шавкат Мирзиёев Өзбекстанның өнеркәсіптік, ауылшаруашылық және туристік дамыған Самарқан облысының Ислам Кәрімов хокимі болып тағайындалды. Бұл қызметті Үкіметке жұмысқа ауысқанға дейін екі жыл бойы атқарды. 2003 жылғы 12 желтоқсаннан 2016 жылғы 14 желтоқсанға дейін [[Өзбекстан премьер-министрі|Өзбекстан Республикасының премьер-министрі]] қызметін атқарды. ===Премьер-министр (2003—2016)=== 2003 жылы 12 желтоқсанда [[Өзбекстан премьер-министрі]] болып тағайындалды. Бұл жазбада Мирзиёев республикадағы ең ірі саяси ауыр салмаққа айналды. ===Президенттікке үміткер=== Өзбекстанның бірінші президенті Ислам Кәрімов қайтыс болғаннан кейін,<ref>[https://www.novayagazeta.ru/articles/2016/12/03/70769-esli-pobedit-s-70-i-bolshe-peremen-k-luchshemu-ne-budet «Если победит с 70 % и больше, перемен к лучшему не будет»]</ref> [[Өзбекстан Сенаты|Сенат]] төрағасы [[Нығметолла Толқынұлы Юлдашев]] президенттің міндетін атқарушы болды, бірақ 2016 жылдың 8 қыркүйегінде ол өз қызметінен бас тартты. Олий Мәжіліс (парламент) Шавкат Мирзиёевті жаңа және.<ref>[https://ria.ru/world/20160908/1476403294.html В Узбекистане утвердили врио президента | РИА Новости]</ref> О. президент Осы тағайындаудан бір апта өткен соң (16 қыркүйек) оны 2016 жылдың желтоқсанына белгіленген кезектен тыс президенттік сайлауда [[ӨзЛиДеП|Өзбекстан Либерал-Демократиялық партиясы]] Өзбекстан президенті лауазымына кандидат ретінде ұсынды. 2016 жылдың 23 қыркүйегінде Өзбекстанның Орталық сайлау комиссиясы Мирзиёевке президент сайлауына қатысуға рұқсат берді. == Президенттігі == [[Сурет:Vladimir Putin and Shavkat Mirziyoev (2016-09-06) 01.jpg|thumb|right|300px|[[Ресей президенті]] [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путинмен]] кездесуі, [[Самарқан]], 6 қыркүйек 2016]] [[File:Mirziyoyev in Kazakhstan (2017-06-09).jpg|thumb|Мирзиёев 2017 жылы Қазақстанда өткен [[Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы|ШЫҰ]] саммитінде [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевпен]] қол алысты]] Өзбекстанның тұңғыш президенті [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]] қайтыс болғаннан кейін, Сенат Төрағасы [[Нығметолла Толқынұлы Юлдашев|Нығметолла Юлдашев]] президенттің міндетін атқарушы болды, бірақ ол 2016 жылдың 8 қыркүйегінде өздігінен бас тартты. [[Олий Мәжіліс]] Шавкат Мирзиёевті Президенттің жаңа міндетін бекітті. Осы тағайындаудан бір апта өткен соң (16 қыркүйек) ол [[Өзбекстан Либералды-демократиялық партиясы|Өзбекстанның Либерал-демократиялық партиясынан]] 2016 жылдың желтоқсанына жоспарланған мерзімінен бұрын президенттік сайлауда Өзбекстан президенті лауазымына үміткер ретінде ұсынылды. 2016 жылғы 23 қыркүйекте Өзбекстан Орталық сайлау комиссиясы Мирзиёевке президенттік сайлауға қатысуға рұқсат берді. [[Өзбекстандағы президент сайлауы (2016)|2016 жылдың 4 желтоқсанында болған сайлау]]да Мирзиёев 88,61 пайыз дауыс жинап, жеңіске жетіп, қайта сайланды. 13 желтоқсанда [[Олий Мәжілісінің Сенаты|Сенат]] қаулысымен [[Өзбекстан премьер-министрі|премьер-министр]] қызметінен босатылды. 14 желтоқсанда ант қабылдап, [[Өзбекстан президенті]] қызметіне кірісті. 2017 жылғы 6-7 наурызда Өзбекстан басшысы ретінде өзінің алғашқы шетелдік сапарын [[Түрікменстан]]ға жасап, онда Президент [[Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов|Құрбанқұлы Бердімұхаммедовпен]] кездесті.{{Citation needed}} Мирзиёевтің президенттігінің басында прокуратура органдары бұрынғы жұмысшылардан тазартылды. 2017 жылғы 4 тамызда Мирзиёев Өзбекстанның прокуратура органдарын Кәрімовтың жанында жұмыс істей бастаған қызметкерлерден толық тазарту керектігін жариялады. Мирзиёев прокурорлардың "ескі қоқыс жүйесінен" қалған "ең үлкен ұрылар" екенін атап өтті. Мирзиёевтің айтуынша, 2017 жылдың 4 тамызына қарай Өзбекстанның прокуратура органдарында "бұрынғы ұрылар жүйесінен қалған" адамдардың 15-20% - ы қалды. Мирзиёев прокуратура қызметкерлерінің 80%ы ауыстырылғанын және қалғандары да жұмыстан шығарылатынын айтты.{{Citation needed}} 2017 жылдың тамызында Мирзиёев өзінің Жарлығымен 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап "Шығу визаларын" (Өзбекстаннан кеткісі келетін кез-келген адам виза және тіркеу бөлімінде алуы керек арнайы "рұқсат жапсырмалары") алып тастап, биометриялық шетелдік төлқұжаттарды енгізді.{{Citation needed}} 2018 жылғы 9-10 наурызда Шавкат Мирзиёев [[Тәжікстан]]ға мемлекеттік сапармен барып, [[Тәжікстан президенті|президент]] [[Эмомали Шәріпұлы Рахмон|Эмомали Рахмонмен]] кездесті. Жоғары деңгейдегі келіссөздер барысында екіжақты саяси, сауда-экономикалық, инвестициялық, қаржылық, көлік-коммуникациялық, туристік, мәдени-гуманитарлық және өңіраралық ынтымақтастықты дамыту, азаматтардың өзара сапарларын жеңілдету мәселелері талқыланып, өңірлік және халықаралық проблемалар қаралды.{{Citation needed}} Келіссөздер қорытындысы бойынша президенттердің бірлескен мәлімдемесі, өзбек-тәжік мемлекеттік шекарасының жекелеген учаскелері туралы шартқа қол қою қабылданды, елдер арасында визасыз режим туралы келісімдер қабылданды — түрлі салалардағы ынтымақтастықты дамытуға және нығайтуға бағытталған барлығы 25-тен астам құжат.{{Citation needed}} === 2023 жылғы сайлауға қатысуы === 8 мамыр күні Мирзиёев [[Өзбекстандағы президент сайлауы (2023)|елде кезектен тыс президент сайлау]]дың 9 шілде күні жүргізілетінін жариялады. Бұдан бұрын [[Олий Мәжіліс]]ке бірнеше реформа жасалған еді.<ref>{{Cite web|url=https://el.kz/ozbekstanda-prezident-saylauy-9-shildede-otedi_73827/|title=Өзбекстанда президент сайлауы 9 шілдеде өтеді|lang=kk|date=2023-05-09|accessdate=2023-07-07|publisher=el.kz}}</ref> Президенттің өзінің сөзі бойынша, одан әрі реформалар жүргізу үшін жаңа конституция бойынша жаңа мандат қажет болғасын сайлау кезектен тыс болды.<ref name="dewe" /> Батыстық БАҚ-тар [[Өзбекстандағы референдум (2023)|сол жылдың референдумы]] мен сайлаудың кезектен тыс болуы Мирзиёевтың өз билігін ұзартуға жүргізілген жоспары деп санайды.<ref name="eurasianet">{{Cite web|url=https://eurasianet.org/vote-weary-uzbekistan-to-hold-snap-presidential-election-on-july-9|title=Vote-weary Uzbekistan to hold snap presidential election on July 9|lang=en|date=2023-05-08|accessdate=2023-07-07|publisher=eurasianet}}</ref> Сол жылы жасалған реформа бойынша президенттің бір мерзімі 7 жылға созылған еді.<ref name="dewe">{{Cite web|url=https://www.dw.com/en/uzbekistan-president-mirziyoyev-announces-snap-election/a-65548146|title=Uzbekistan: President Mirziyoyev announces snap election|lang=en|date=2023-05-08|accessdate=2023-07-07|publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Оппозициялық және батыстық дереккөздер «сайлауда нағыз бәсеке болмайтыны» және өзбекстандық саяси жүйеде оппозицияның жоқтығымен байланысты Мирзиёевтың жеңісі анық болды.<ref name="eurasianet" /><ref name="azattiq">{{Cite web|url=https://www.azattyq.org/a/uzbek-presidential-election-mirziyoev-token-candidates/32492905.html|title=Шаппай бәйге алатын Мирзияев және басқалар. Өзбекстандағы сайлаудан шынайы бәсеке байқалмайды|lang=kk|date=2023-07-09|accessdate=2023-07-07|publisher=[[Азаттық радиосы]]|author=РИКЛТОН, Крис}}</ref> «Мирзиёев реформасы үлкен өзгеріссіз болды, шынайы қарсыластар сайлаудан шеттетіледі» деген айыптар салынды, Мирзиёев жайлы «өзіне сын айтпайтын, бұйығы үш кандидат[қа қарсы] жеңуге дайындалып жатыр» деп те делінеді.<ref name="azattiq" /> Сайлау нәтижесінде Шавкат Мирзиёев 87,05% жинап, қайта сайланды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.uz/uz/2023/07/10/results/|title=Шавкат Мирзиёев сайловда 87,05 фоиз овоз билан ғалаба қозонди|lang=uz|date=2023-07-10|accessdate=2023-07-10|publisher=gazeta.uz}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ru.euronews.com/2023/07/10/ru-uzbekistan-election|title=Выборы без интриги: Шавкат Мирзиёев переизбран президентом Узбекистана|lang=ru|author=Kazakevich, Alexander|date=2023-07-10|accessdate=2023-07-10|publisher=euronews}}</ref> Оның президенттік мерзімі 2030 жылға дейін жалғасады. == Реформалары == Шавкат Мирзиёев қысқа мерзім ішінде республикадағы билікті шоғырландырып, халық арасында жоғары беделге ие болды және нәтижесінде "президент Мирзиёевтің жеке мұрасын" қалыптастыратын экономикалық және саяси қайта құруларды жеделдету үшін қажетті жағдайлар жасады. Мирзиеевтің басты жаңалықтарының бірі – виртуалды қабылдауды іске қосу, онда елдің барлық азаматтары өз проблемалары мен ұсыныстарымен жүгіне алады. Өзбекстанда осындай институттың құрылуы нағыз революция мен серпіліс болды. Бір жыл ішінде Өзбекстан президентінің виртуалды қабылдауына 1 353 967 өтініш түсті. Президент лауазымындағы алғашқы 12 айда Шавкат Мирзиеев реформатордың даңқына ие болды: ырықтандыруға бағыт алып, (ІІМ) мен Қарулы Күштердің, арнайы қызметтердің жүйелерінде, республиканың білім беру, Экономика және кадр саясатында айтарлықтай өзгерістер жасады. ===Діни саясаты=== Шавкат Мирзиёев тұсында Өзбекстанда діни саясатты жұмсартуға бағытталған шаралар қабылданды • 2017 жылдан бастап кейбір мешіттерге (соның ішінде Ташкентте) азанға рұқсат етілді;<br/>• Кәмелетке толмағандарға діни рәсімдерге қатысуға рұқсат етіледі; • 2018 жылы Өзбекстан билігі қажылыққа баратындарға рұқсат беру санын көбейтсе, 2018 жылы 7520 адамға [[Қажылық|қажылыққа]] баруға рұқсат берілді. (Сауд Арабиясы үш есе квота бөлді). 1992 жылдан 2016 жылға дейін жылына 5200 адамға Өзбекстаннан кетуге рұқсат етілді;<br/>• Шектеулер алынып тасталды және умра бағасының төмендеуі;<br/>• Өзбекстан мұсылмандары діни басқармасы жанындағы Өзбекстан Республикалық мемлекеттік күзет қызметі, оның құрылымдық бөлімшелері, мешіттер өкілдерінің лауазымдарын тарату;<br/>• 2017 жылдың желтоқсанында Мирзиёев «діни себептермен» 763 тұтқынға рақымшылық жасады;<br/>• Экстремистік ұйымдармен байланыста болу үшін тізімге енгізілген адамдар санының күрт төмендеуі (тізімге кіру оның қатысқан адамына белгілі бір шектеулер қойды). 2018 жылға қарай 18 мыңға жуық адам тізімнен шығарылды. Тізімдерде мыңнан аз адам қалды;<br/>• Ислам өркениеті орталығы мен Самарқандтағы Имам Бухари атындағы халықаралық зерттеу орталығын құру, Ташкент Ислам академиясы.<br/>Нәтижесінде Мирзиёев тұсында мешіттер көбейіп, діни себептермен тұтқындар саны азайды. 2016-2017 жылдары Өзбекстанда экстремистік және заңсыз діни қызметі үшін түрмеге қамалғандар саны 13500-ден 7000-ға дейін қысқарды. Мешіттердің саны 2042-ге жетті, бұл 1998 жылдан бергі ең жоғары көрсеткіш. Сонымен қатар, Өзбекстанда Мирзиёев кезінде блогерлерге айыппұл салынды (исламның қоғам өміріне ықпалын кеңейту үшін сөйлегені үшін), радикалды ислам ұйымдарының өкілдерін тұтқындау, сондай-ақ заңсыз мұсылманды жою. мектептер (тек 2018 жылдың бірінші жартыжылдығында билік осындай 116 мектепті таратқан). === Салық реформалары === • Салық органдарын қайта ұйымдастыру<br/>• Қайталанатын салықтарды жою немесе біріктіру<br/>• Салық заңнамасын жетілдіру<br/>• Салық реформасы Тұжырымдамасын қабылдау. === Білім беру реформасы === • 11 жылдық мектеп білімін қайтару<br/>• ЖОО және ҒЗИ қызметкерлерінің жалақысын көтеру<br/>• Жоғары оқу орындарын "Ақылды университет" бірыңғай ақпараттық жүйесіне қосу<br/>• Мектепке дейінгі білім министрлігін құру === Адам құқықтары === • Мектепке дейінгі білім министрлігін құру<br/>• Бала еңбегін кез келген нысанда жою, мәжбүрлі еңбекті жою бағытындағы нақты қадамдар<br/>• Саяси және құқық қорғау қызметіне байланысты бұрын қамауға алынған адамдарды босату<br/>• Азаматтарды экстремистік ұйымдар мүшелерінің "қара тізімінен" шығару<br/>• Мемлекеттік билік органдарының азаматтар алдындағы есептілігін арттыру<br/>• Сөз бостандығы мен БАҚ-ты көтермелеу шаралары<br/>• Азаматтық қоғам институттарын тіркеуді және олардың қызметін оңайлату<br/>• Адам құқықтары, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл, Азаптауларға қарсы күрес, адам саудасына қарсы күрес және олардың құрбандарын оңалту бойынша үздіксіз білім беру жүйесін қалыптастыру.<br/>• Мүгедектер үшін мүмкіндіктерді кеңейту, Мүгедектердің құқықтары туралы арнайы заңды қабылдау және мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияны ратификациялау жөніндегі жоспарлар === Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресі === • Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны қабылдау<br/>• Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі республикалық ведомствоаралық комиссия құру<br/>• "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" заңды қабылдау<br/> Мирзиёевтің тұсында сәнді үйлену тойларына қарсы шаралар қабылданды. 2020 жылдың 1 қаңтарында Өзбекстанда үйлену тойларына келесі шектеулер қойылған заң күшіне енді: • Той кортежінде 3 автокөліктен артық емес;<br/>• Тойда 2 артистен (музыкалық топтан) артық емес;<br/>• Үйлену тойлары 1 күнге жалғасады, таңертеңгі сағат 6-дан ерте басталып, 23-тен кеш емес аяқталады;<br/>• Үйлену тойында 200-ден артық қонақ болмауы мүмкін ==Отбасы== {{Толық мақала|Шавкат Мирзиёев отбасы}} * Әкесі — Миромон Мирзиёев, [[Фтизиатрия|фтизиатр]]. * Анасы — Марифат Мирзиёева, фтизиатр. * Әйелі — Зироатхон Махмұтқызы Мирзиёева (Хошимова), білімі бойынша инженер-экономист, туған жері — [[Қоқан (қала)|Қоқан]] қаласы, [[Ферғана облысы]]. * Үлкен қызы — Саида Шавкатқызы Мирзиёева (күйеуі — Айбек Тұрсынов). 2019 жылғы сәуірде ол Өзбекстан Президенті Әкімшілігі жанындағы Ақпарат және бұқаралық коммуникациялар агенттігі директорының орынбасары болып тағайындалды. * Өзбекстан имиджін шетелде насихаттауға және үкіметтің баспасөз қызметтерімен жұмыс жасауға жауапты PR орталығының қызметін үйлестіреді. агенттіктер. * Үлкен күйеу баласы Айбек Тұрсынов Өзбекстан президенті әкімшілігі басшысының орынбасары болып тағайындалды. * Кіші қызы — Шахноза Шавкатқызы Мирзиёева (күйеуі — Атабек Умаров). Мектепке дейінгі білім министрлігінің департамент бастығы. * Кіші күйеу баласы Атабек (''Отабек'') Шаханов президенттік қауіпсіздік қызметі басшысының орынбасары болып тағайындалды. Ол сонымен қатар триатлон мен ММА федерациясының президенті. * Баласы — Миралишер Шавкатұлы Мирзиёев. * Ойбек Тұрсыновтың үлкен күйеу баласының әкесі Батыр Тұрсынов Мемлекеттік күзет қызметі төрағасының бірінші орынбасары,<ref>{{Cite web|url=https://www.centralasian.org/|title=Центральная Азия|publisher=CENTRAL ASIAN|lang=ru|accessdate=2020-02-13}}</ref> сонымен қатар Өзбекстан Республикасы Ұлттық ұланы төрағасының бірінші орынбасары. Өзбек кәсіпкері Бахрам Муминахуновтың айтуынша, Батыр Тұрсынов 1999 жылы оппозиция жетекшісі Мұхаммед Салихке жасалған қастандықты ұйымдастыруға қатысқан.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.svoboda.org/a/24201958.html|title=Покушение на Мухаммада Салиха?|author=Гудава Тенгиз|date=2001-05-15|publisher=[[Азаттық радиосы]]|accessdate=2020-02-13}}</ref> ==Марапаттары== Марапаттар тізімі * Қызықсыз қызмет үшін ордені (23 шілде, 2007 ж.) – мемлекеттік органдарда ұзақ жылдар жемісті жұмыс істегені үшін, елдің экономикалық әлеуетін нығайтудағы үлкен қызметтері мен реформаларды табысты жүзеге асыруда, сондай -ақ қоғамдық өмірге белсенді қатысуда. * Еңбек Даңқы ордені (27 тамыз 1998 ж.) – ұзақ жылдар жемісті еңбегі мен ауыл шаруашылығы мен су шаруашылығын, өнеркәсіпті, экономиканы және әлеуметтік саланы дамытуға, халықтың әл -ауқатын жақсартуға, бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтауға қосқан зор үлесі үшін. * I дәрежелі [[Достық ордені]] (15 наурыз 2018 ж., Қазақстан) – екі ел арасындағы екіжақты саяси, экономикалық және мәдени байланыстарды нығайтуға және дамытуға қосқан елеулі үлесі үшін. * Данакер ордені (2017 ж. 22 қараша, Қырғызстан) – Қырғыз Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы стратегиялық серіктестікті орнатуға және дәстүрлі достық пен тату көршілікті нығайтуға қосқан зор үлесі үшін.<ref>[http://www.akorda.kz/ru/events/astana_kazakhstan/participation_in_events/uchastie-v-ceremonii-otkrytiya-goda-uzbekistana-v-kazahstane#4 Церемонии открытия Года Узбекистана в Казахстане]</ref> * I дәрежелі «Зарринточ» ордені (10 маусым 2021, Тәжікстан) * 2017 жылдың 2 ақпанында Америка–Өзбекстан сауда палатасының төрағасы Кэролин Лэмм Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёевке реформаларды жүргізгені және шетелдік инвестицияларды тартуға ынталандырғаны үшін құрметті награда тапсырды. * 2018 жылдың 23 сәуірінде Түркияның астанасы Анкарада Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиёевке «қоғамға бұрын –соңды болмаған және тарихи қызметтерінің» белгісі ретінде «Еуразияға сіңірген еңбегі үшін» наградасы табыс етілді. Сыйлық алғаш рет табыс етілді. Оны 2012 жылдан бері «Түркі әлеміне сіңірген еңбегі үшін» сыйлығына конкурс өткізетін "EcoAvrasya" түрік іскер қоғамы құрды. * 2018 жылдың желтоқсанында Азия журналистер қауымдастығы Шавкат Мирзиёевті «Азиядағы жыл адамы» деп атады. Өзбекстан президенті Орталық Азия елдерінің арасындағы бейбітшілік пен өзара әрекеттестікті орнатуға күш салғаны үшін осы атаққа ие болды.<br/>• Нагоя университетінің құрметті докторы == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} {{ТМД елдерінің басшылары}} [[Санат:Өзбекстан саясаткерлері]] [[Санат:Өзбекстан президенттері]] [[Санат:Өзбекстан премьер-министрлері]] [[Санат:Қазіргі мемлекет басшылары]] [[Санат:Өзбекстан президенттігіне үміткерлер]] dz61r3x1yyphajh3vuux66om5j2mwgf 0 584341 3409322 3284141 2024-12-12T10:00:36Z OperationSakura6144 160133 ([[Commons:Commons:GlobalReplace|GlobalReplace v0.6.5]]) 3409322 wikitext text/x-wiki '''''{{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Төреқұл Жанұзақұлы | Шынайы есімі = {{lang-ky|Төрөкул Жанузак уулу}} | Суреті = Törökul Zhanuzakov.jpg | Сурет ені = | Атауы = Ташкент, 1920 ж. | Титулы = Түркістан Республикасының Бас Атқарушы комитетінің төрағасының орынбасары | Ту = Turkestan Autonomous SSR Flag.svg | Ту2 = Coats of arms of the Russian SFSR (1918-1920).svg | Реті = 1 | Басқара бастады = [[1920]] | Басқаруын аяқтады = [[1921]] | Ізашары = | Ізбасары = | Президент = | Премьер = | Титулы_2 = Сырдария облыстық кеңесінің мүшесі | Ту_2 = Coats of arms of the Russian SFSR (1918-1920).svg | Ту2_2 = Coats of arms of the Russian SFSR (1918-1920).svg | Реті_2 = 1 | Басқара бастады_2 = [[1917]] | Басқаруын аяқтады_2 = ? | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Туған күні =1893 | Туған жері = [[Талдыбұлақ (Жамбыл облысы)|Талдыбұлақ]], [[Әулиеата уезі]], [[Сырдария облысы]], [[Ресей империясы]] | Қайтыс болған күні = 1921 | Қайтыс болған жері = [[Ферғана аңғары|Ферғана облысы]], [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан АҚСР]] | Жерленді = | Діні = [[Ислам]] | Әкесі = Жанұзақ Қанаев | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|Түркістан коммунистік партиясы]] → [[Түркістан ұлттық бірлігі|Туркiстан Ұлттық Бiрiлiгi]] | Білімі = Меркі орыс-түземдік мектеп | Мамандығы = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} '''Төреқұл Жанұзақов''' ({{lang-ky|Төрөкул Жанузак уулу}} {{IPA|[tʲɵrʲɵkuɫ ʤɐnʊzɑk uɫʊ]}}; <small>лақап аты</small> '''Қанаев'''; [[1893]], [[Талдыбұлақ (Жамбыл облысы)]], [[Әулиеата уезі]], [[Сырдария облысы]], [[Ресей империясы]] — [[1921]], [[Ферғана аңғары|Ферғана облысы]], [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан АҚСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]]) — Түркістан мемлекет қайраткері және саясаткер, Сырдария облыстық кеңесінің мүшесі, Түркістан Республикасының Бас Атқарушы комитетінің төрағасының орынбасары, Түркістан ВЧК органдарының басы, ТКП Орталық комитетінің хатшысы, Жетісу облысының босқын қырғыз-қазақтарын туған жеріне орналастыру ісін жүргізу жөніндегі Түркатком Айрықша Комиссиясының төрағасы, Түркістан [[Түркішілдік]]тің қозғалысының негізгі ұйымдастырушылары мен жетекшілерінің бірі, [[Түркістан ұлттық бірлігі|«Туркiстан Ұлттық Бiрiлiгi»]] (TMB) құпия саяси ұйымның мүшесі. Бұратаналарды соғыстың қара жұмыстарына алу жайында жарияланған белгілі патша жарлығы мен соған байланысты орын алған қанды оқиғалар салдарынан 1916-1917 жылдары Қытайға қашуға мәжбүр болып, монархияны халық өкіметі алмастырды деген хабар тиісімен жөңкіліп кері оралып жатқан Жетісу облысының босқын қырғыз-қазақтарын туған жеріне орналастыру ісін жүргізу жөніндегі Түркатком Айрықша Комиссиясының төрағасы. [[Сурет:Flag of Turkestan.svg|thumb|left|Комиссия байрақтың түсі үшін Салчұк, Қараханид пен Темір мемлекеттерінің қызыл туларының түсін таңдады. Ортасында айшық пен жұлдыз орын алған байрақта тоғыз жолақ орын алды. Бұл жолақтардың бесі қызыл, төрті ақ түсті еді. Сондай-ақ сабында бөрі басы болған тудың төрт шетіне көгілдір жолақ жүргізілді. Бұл жолақтың түсі болса, Шыңғыс ханның туынан алынған еді.]]Ұлттық азаттық күресін жүргізген Түркістан ұлттық одағы ұйымы 1920 жылы, 5-7 қыркүйекте Самарқанда өткізген ІІ- құрылтайында бір тұтас Түркістанның ұлттық жалауының түсі мен түрін қабылдаған еді. Осы жалауды жасаған комиссияның құрамында Зекі Уәлиді, Төреқұл Жанұзақов және Мунаууар Қари сынды сол кездің маңызды мемлекет қайраткерлері мен зиялылары бар еді. Түркістан өлкесіндегі қазақ-қырғыздарының 1917 жылы 2-5 тамыз аралығында Ташкент қаласында өткен съезге Сырдария облысының Перовск, Черняев, Қазалы, Әулиеата, Ташкент уездерінен және Ферғана облысының Әндіжан уезінен 82 өкіл қатысты. Олардың қатарында Т.Жанұзақов Түркістан секілді қайраткері да болды. Бүкілресейлік құрылтай жиналысына сайлауға дайындалуға және ана тілінде газет шығаруға атсалысуға шақырған «Ақ қалпақты қырғызға» атты мақаласы «Бірлік туы» газетінде жарияланды. «Русияға қараған барлық халықты 160 миллион десек, Құрылтай жиналысына 800 өкіл жиналса керек. Соның ішінде ақ қалпақты қырғыздың сыбағасына, егер санымыз екі миллионға жетсе, он өкіл тиетін жөні бар. Ферғанада қырғыз − 13 болыс, Жетісуда − 20 болыс, Сырдарияда − 13 болыс. Ташкентке адамдарыңды жіберіңдер, әр болыстан бір-екі адамнан келе берсе болады. Қаралатын мәселелер көп. …Қазір ең керектісі − қырғыз тілінде газет шығару. Әзірге біз қазақ бауырларымызға міңгесіп отырмыз». == Сыртқы сілтемелер == * http://abai.kz/post/11158 * https://abai.kz/post/12474 * http://iie.kz/?page_id=384&lang=ru * http://www.netref.ru/trsin-jrtbaj-ranim-alash-v6.html?page=25{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * http://www.engime.org/azastan-respublikasindafi-ltti-ideyani-aliptasuini-negizi-atti.html?page=20 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210116030248/http://engime.org/azastan-respublikasindafi-ltti-ideyani-aliptasuini-negizi-atti.html?page=20 |date=2021-01-16 }} * http://www.elarna.com/m/koru_kk.php?id=652958 == Дереккөздер == * Жанұзақов Т., Ғалымбеков Қ. Ақ қалпақты қырғызға // Бірлік туы. – 1917. – 29 август. * З.С.Тоқбергенова. ТҮРКIСТАН ӨЛКЕСIНДЕГІ «ӘСКЕРИ КОММУНИЗИМ». САЯСАТЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ САЛДАРЫ // Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қаласы * Жамбыл облыстық мемлекеттiк мұрағаты. - Қор-384, тiзбе-1, iс-9, 54 п. * [https://qamba.info/site/book/online/qazaq-ult-azattyq-qzghalysy-ii-kitap/content/content_6.xhtml/ Қазақ ұлт-азаттық қозғалысы. ІІ кітап] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180108175123/https://qamba.info/site/book/online/qazaq-ult-azattyq-qzghalysy-ii-kitap/content/content_6.xhtml/ |date=2018-01-08 }} * [http://kzref.org/alash-baspasi.html?page=23#%D0%98%D0%9C%D0%90%D0%9D_%D0%9A%D2%AE%D0%A8%D0%86 ИМАН КҮШІ - «алаш» баспасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180108180030/http://kzref.org/alash-baspasi.html?page=23#%D0%98%D0%9C%D0%90%D0%9D_%D0%9A%D2%AE%D0%A8%D0%86 |date=2018-01-08 }} * Махаева А.Ш. Қазақ комитеттерi. Канд.дисс. А, 1995, 143 б. * Қазақ ұлт-азаттық қозғалысы. Құрастырған К.М.Ілиясова. Астана: Астана полиграфия, 2007. 4 том, 36 б. * «МӘҢГІЛІК ЕЛ» ЖӘНЕ «АЛАШ» ИДЕЯЛАРЫНЫҢ САБАҚТАСТЫҒЫ МЕН ӨМІРШЕҢДІГІ - Сарыбеков М.Н.– М.Х. Дулати атындағы ТарМУ ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор * [http://www.korkyt.kz/Imdo/Docs/1.pdf Шоқай М. Шығармаларының толық жинағы. 12-томдық. 1-том. –Алматы: Дайк-Пресс, 2012. I т. – 544 б.]{{Deadlink|date=December 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Санат:Қазақстан саясаткерлері]] [[Санат:Қырғызстан саясаткерлері]] [[Санат:Меркі ауданында туғандар]] [[Санат:Түркістан Республикасы мемлекеттік қайраткерлері]] 1ysozpliqfrsl8sximofpjftanslkyn 0 599472 3409186 3281191 2024-12-12T03:08:28Z Mitte27 29567 3409186 wikitext text/x-wiki {{Футболшы | есімі = Ненад Эрич | сурет = Ненад Эрич. 19 сентября 2018 года — 907669 (cropped).jpg | сурет ені = | туған күні=26. 05. 1982 | туған жері = Пожега, [[Югославия]] | азаматтығы={{ту|Югославия}} [[Югославия халқының социалистік одағы|Югославия]]<br>{{байрақ|Сербия}}<br>{{байрақ|Қазақстан}} | бойы = 197 | салмағы = 92 | позиция = қақпашы | қазіргі клуб = | номері = | жастар клубы = | клубтары = {{футбол карьерасы |1999—2001|{{flagicon|Югославия}} [[Слога (футбол клубы, Пожега)|Слога (Пожега)]]|45 |2001—2002|{{flagicon|Югославия}} [[Раднички (футбол клубы, Крагуевац)|Раднички (Крагуевац)]]|20 |2002—2006|{{flagicon|Югославия}} [[ОФК (футбол клубы)|ОФК]]|29 |2003|{{аренда}}{{flagicon|Югославия}} [[Бачинци (футбол клубы)|Биг Бул]]|17 |2004|{{аренда}}{{flagicon|Югославия}} [[Мачва (футбол клубы)|Мачва]]|18 |2005|{{аренда}}{{flagicon|Югославия}} [[Мачва (футбол клубы)|Мачва]]|11 |2006—2007|{{аренда}}{{flagicon|Сербия}} [[Борац (футбол клубы, Чачак)|Борац (Чачак)]]|22 |2007—2008|{{flagicon|Сербия}} [[Борац (футбол клубы, Чачак)|Борац (Чачак)]]|17 |2008—2009|{{flagicon|Ресей}} [[Сібір (футбол клубы)|Сібір]]|1 (−1) |2008—2009|{{Аренда}}{{flagicon|Ресей}} [[Динамо (футбол клубы, Барнаул)|Динамо (Барнаул)]]|13 (−28) |2010—2011|{{flagicon|Қазақстан}} [[Қайрат (футбол клубы)|Қайрат]]|31 (−35) |2011—2020|{{flagicon|Қазақстан}} [[Астана (футбол клубы)|Астана]]|222 (-189)}} | ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2015—2019|{{flagicon|Қазақстан}} [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы|Қазақстан]]|2 (-3)}} }} '''Ненад Эрич''' ([[Серб тілі|серб]]''. Ненад Ерић / Nenad Eriс''; 26 мамыр 1982<ref>[https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/17193 Тransfermarkt.com]</ref>, [[Пожега (община)|Пожега]], [[Югославия халқының социалистік одағы|Югославия]]) — қазақстандық футболшы, серб ұлтынан, қақпашы == Карьерасы == ===Клубтық === Эрич Қазақстанға 2010 жылы келді. "Динамо" (Барнаул) клубынан Алматының "Қайратына" ауысып, бір маусымнан соң "Астанаға" өтті. Астаналық клуб сапында бірнешге рет қазақстан чемпионы, кубок және суперкубоок иегері атанды. 2021 жылы 1 наурызда "Астанадан" кетті. ===Ұлттық құрама=== 2014 жылы Эрич Қазақстан азаматтығын алды. Қазақстан құрамасының сапындағы алғашқы матчын [[2015 жыл]]ы 18 ақпан күні [[Молдова Ұлттық футбол құрамасы|Молдоваға]] қарсы өткізді. Негізгі құрамда алаңға шықты. 2018 УЕФА Ұлттар Лигасының топтық кезеңінен кейін құрамадағы карьерасын аяқтауға шешім қабылдады. ==Жетістіктері== *'''Қазақстан чемпионы''' — 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019 *'''Қазақстан кубогы''': 2012, 2016 *'''Қазақстан Суперкубогы''' 2015, 2018, 2019 == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://www.onesport.ru/articles/football/1001.html Ненад Ерич: onesport.ru 02.07.2009]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.prosportkz.kz/page.php?page_id=35&lang=1&news_id=9225&parent_id=7 Ненад Ерич: prosportkz.kz 13.04.10]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://chempionat.kz/index.php/rbr/interview/1171--q-q Ненад Эрич: Chempionat.kz 03.06.10]{{Deadlink|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Қазақстан футболшылары]] [[Санат:Сербия футболшылары]] [[Санат:Астана ФК ойыншылары]] [[Санат:Қайрат ФК ойыншылары]] [[Санат:Қазақстан Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Югославия футболшылары]] [[Санат:Сербия және Черногория футболшылары]] d94hxhnha5e9e9si02zse9pol6n6vk0 0 609954 3409122 3235387 2024-12-11T17:05:56Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409122 wikitext text/x-wiki {{Футболшы | сурет =Silvio Piola (Pro Vercelli).jpg | есімі = Сильвио Пиола | толық аты = Silvio Piola | туған күні = 29.9.1913 | туған жері ={{туғанжері|Роббьо|Роббьода}}, [[Италия]] | азаматтығы = {{flagicon|Италия|20px}} [[Италия]] | қайтыс болған күні = 4.10.1996 | қайтыс болған жері = {{қайтысболғанжері|Гаттинара|Гаттианарада}}, [[Италия]] | бойы = 180 | позиция = шабуылшы | жастар клубы = {{футбол карьерасы |1929—1934|{{flagicon|Италия|20px}} Велокес 1925| |1928—1929|{{flagicon|Италия|20px}} [[Про Верчелли]]|}} | клубтары = {{футбол карьерасы |1929—1934|{{flagicon|Италия|20px}} [[Про Верчелли]]|127 (51) |1934—1943|{{flagicon|Италия|20px}} [[Лацио (футбол клубы)|Лацио]]|227 (143) |1943—1944|{{flagicon|Италия|20px}} [[Торино]]|23 (27) |1945—1947|{{flagicon|Италия|20px}} [[Ювентус]]|57 (26) |1947—1954|{{flagicon|Италия|20px}} [[Новара (футбол клубы)|Новара]]|185 (86)}} | ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |1935—1952|{{футбол|Италия}}|34 (30)}} | бапкер клубтары = {{футбол карьерасы |1953—1954|{{футбол|Италия}}| |1954—1956|{{flagicon|Италия|20px}} [[Кальяри (футбол клубы)|Кальяри]]| |1957|{{flagicon|Италия|20px}} [[Кальяри (футбол клубы)|Кальяри]]|}} }} '''Сильвио Пиола''' ({{lang-it|Silvio Piola}}, 29 қыркүйек 1913 — 4 қазан 1996) — италиялық футболшы, шабуылшы. 1938 жылғы әлем чемпионы. 1935-52 жылдар аралығында [[Италия Ұлттық футбол құрамасы]]нда ойнаған. Кейін бапкерлікпен айналысты. 1938 жылғы әлем біріншілігіне қатысып, [[Футболдан 1938 жылғы әлем біріншілігі (финал)|финалда]] Мажарстан қақпасына екі гол соқты да, Италия 4:2 есебімен жеңіске жетті. == Жетістіктері == === Командалық === * Әлем чемпионы: 1938. === Жеке === * Италия чемпионатының үздік мергені: 1936/1937 — 21 гол, 1942/1943 — 21 гол. * Италия А сериясы тарихындағы үздік мерген (274 гол) == Сілтемелер == * [http://www.figc.it/nazionali/DettaglioConvocato?codiceConvocato=833&squadra=1 Статистикасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304082745/http://www.figc.it/nazionali/DettaglioConvocato?codiceConvocato=833&squadra=1 |date=2016-03-04 }} {{ref-it}} * [http://www.enciclopediadelcalcio.it/Piola.html Пиола enciclopediadelcalcio.it сайтында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121030124753/http://www.enciclopediadelcalcio.it/Piola.html |date=2012-10-30 }} {{ref-it}} {{суретсіз мақала}} [[Санат:29 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:4 қазанда қайтыс болғандар]] [[Санат:Италия футболшылары]] [[Санат:Лацио ФК ойыншылары]] [[Санат:Торино ФК ойыншылары]] [[Санат:Ювентус ФК ойыншылары]] [[Санат:Новара ФК ойыншылары]] [[Санат:Италия футбол жаттықтырушылары]] [[Санат:Италия Ұлттық футбол құрамасының жаттықтырушылары]] [[Санат:Кальяри ФК жаттықтырушылары]] [[Санат:Футболдан әлем чемпиондары]] tk8c3ljqc8w0rbk4j0ckknt90v7j9cq 0 625297 3409100 2712656 2024-12-11T16:12:59Z Makenzis 71333 3409100 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = Удинезе ФК |ағымдағы маусым = [[Футболдан Италия чемпионаты 2019/20]] |логотипі = |толық атауы = |лақап аты = |құрылған = 1896 |таратылды = |стадионы = Фриули |сыйымдылығы = 25044 |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = {{flagicon|Хорватия}} [[Игор Тудор]] |капитаны = {{flagicon|ITA}} [[Кевин Лазанья]] |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = Италия А сериясы |маусым = 2023/24 |орын = 15-ші |сайты = | pattern_b1 = _udinese1920h | body1 = FFFFFF | pattern_la1 = _udinese1920h | leftarm1 = FFFFFF | pattern_ra1 = _udinese1920h | rightarm1 = FFFFFF | pattern_sh1 = _udinese1920h | shorts1 = 000000 | pattern_so1 = _udinese1920h | socks1 = 000000 | pattern_b2 = _udinese1920a | body2 = FFFFFF | pattern_la2 = _udinese1920a | leftarm2 = FFFFFF | pattern_ra2 = _udinese1920a | rightarm2 = FFFFFF | pattern_sh2 = _udinese1920a | shorts2 = FFFFFF | pattern_so2 = _udinese1920a | socks2 = 000000 | body3 = FFFFFF | pattern_b3 = _udinese1920t | pattern_la3 = _udinese1920t | leftarm3 = FFFFFF | pattern_ra3 = _udinese1920t | rightarm3 = FFFFFF | pattern_sh3 = _udinese1920t | shorts3 = FFFFFF | pattern_so3 = _udinese1920t | socks3 = 172F4D }} '''«Удинезе»''' ({{lang-it|Udinese}}) — Италиядағы кәсіпқой футбол клубы, 1896 жылы құрылған. "Веронадан" кейінгі ең байырғы клуб саналады. Ө алаңындағы ойындарын "Фриули" стадионында өткізеді. Әуелде гимнастикамен айналысатын ұжым ретінде құрылғанымен, кейін тек футболмен айналысты. 1955 жылғы Италия вице-чемпионы. Команда сапында әр жылдары [[Дино Дзофф]], [[Оливер Бирхофф]], [[Стефано Фьоре]], [[Зико]], [[Алексис Санчес]], Марек Янкуловски, [[Салли Мунтари]], [[Асамоа Гьян]], [[Медхи Бенатиа|Меди Бенатиа]], [[Антонио ди Натале]] секілді атақты футболшылар ойнады. == Жетістіктері == === Ұлттық === * '''А сериясы''' ** '''Вице-чемпион:''' 1954/55 ** '''3-орын''' (2)''':''' 1997/98, 2011/12 * '''В сериясы''' ** '''Жеңімпаз (3):''' 1924/25, 1955/56, 1978/79 * '''С сериясы''' ** '''Жеңімпаз (3):''' 1929/30, 1948/49, 1977/78 * Италия кубогы ** '''Финалист:''' 1921/22 * '''С сериясының кубогы''' ** '''Жеңімпаз:''' 1977/78 === Халықаралық === * '''Интертото''' ** '''Жеңімпаз:''' 2000 == Сілтемелер == * [http://www.udinese.it/ Ресми сайт] {{ref-it}}{{ref-en}}{{ref-es}} * [http://udinesecalcio.ru/ Жанкүйерлер сайты] {{ref-ru}} * https://vk.com/udinese_calcio [[Санат:Италия футбол клубтары]] og0d97r0gtsvhlm14gwfya1jesg285l 0 626779 3409108 2713602 2024-12-11T16:30:17Z Makenzis 71333 3409108 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Италия}} Лечче |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = |лақап аты = |құрылған = 1908 |таратылды = |стадионы = [[Виа дель Маре]] |сыйымдылығы = 36825 |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = {{flagicon|Италия}} [[Энрико Тундо]] |капитаны = {{flagicon|Италия}} [[Марко Манкозу]] |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = Б сериясы |маусым = 2023/24 |орын = 14 орын |сайты = |pattern_b1= _uslecce1819h | body1 = |pattern_la1= _uslecce1819h | leftarm1 = |pattern_ra1= _uslecce1819h | rightarm1 = |pattern_sh1= _uslecce1819h | shorts1 = | pattern_so1 = _uslecce1819h |socks1= FF0000 |pattern_b2= _uslecce1819a | body2 = |pattern_la2= _uslecce1819a | leftarm2 = |pattern_ra2= _uslecce1819a | rightarm2 = |pattern_sh2= _uslecce1819a | shorts2 = | pattern_so2 =_uslecce1819a |socks2= |body3 = FFFFFF |pattern_b3 = _uslecce1819t |pattern_la3 = _lecce1819t |leftarm3 = FFFFFF |pattern_ra3 = _lecce1819t |rightarm3 = FFFFFF |pattern_sh3 = _uslecce1819t |shorts3 = FFFFFF |pattern_so3= _uslecce1819t |socks3 = 000000 }} '''«Лечче»''' ({{lang-it|Unione Sportiva Lecce}}) — [[Италия|Италияның]] [[Лечче]] қаласындағы футбол клубы. 1908 жылы құрылған. Өз алаңындағы ойындарын "Виа дель Мар" стадионында өткізеді. == Тарихы == 1985/86 жылғы маусымда тұңғыш рет А сериясында ойнады. Жалпы, бұл серияда бар-жоғы 16 маусым өткізді. 2018/19 жылғы маусымда Б сериясында екінші орын алып, А сериясына жолдама алды. Клубта әр жылдары Антонио Конте, Кристиано Лукарелли, Мазиньо, Деян Говедарица, [[Сергей Евгеньевич Алейников|Сергей Алейников]], Франко Каузио ([[Футболдан 1982 жылғы әлем біріншілігі|1982 жылғы әлем чемпионатының]] жеңімпазы), [[Педро Паскульи]], (1986 жылғы әлем чемпионы), [[Мирко Вучинич]], [[Хуан Куадрадо]] секілді атақты футболшылар ойнады. == Сілтемелер == * [http://www.uslecce.it Ресми сайт]{{ref-it}} [[Санат:Италия футбол клубтары]] c973ds0jns7nmusxumo0n4rypjt8uhu 0 626780 3409111 2713606 2024-12-11T16:39:07Z Makenzis 71333 3409111 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Италия}} Эллас |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = |лақап аты = |құрылған = 1903 |таратылды = |стадионы = [[Стадио Марк-Антонио Бентегоди]], [[Верона]] |сыйымдылығы = 39211 |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = {{flagicon|Италия}} [[Иван Юрич]] |капитаны = |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = В сериясы |маусым = 2023/24 |орын = 13 |сайты = |pattern_b1=_verona1920h |body1=293860 |pattern_la1=_verona1920h |leftarm1=293860 |pattern_ra1=_verona1920h |rightarm1=293860 |pattern_sh1=_verona1920h |shorts1=293860 |socks1=071397 |pattern_so1=_verona1920h |pattern_b2=_verona1920a |body2=000000 |pattern_la2=_verona1920a |leftarm2=fdcf41 |pattern_ra2=_verona1920a |rightarm2=fdcf41 |shorts2=fdcf41 |pattern_sh2=_verona1920a |socks2=071397 |pattern_so2=_verona1920h |pattern_b3=_verona1920t |body3=293860 |pattern_la3=_verona1920t |leftarm3=ffffff |pattern_ra3=_verona1920t |rightarm3=ffffff |pattern_sh3=_verona1920t |shorts3=ffffff |pattern_so3=_verona1920t |socks3=000000 }} '''«Эллас Верона»''' ({{lang-it|Hellas Verona}}) — [[Италия|Италияның]] [[Верона|Верона қаласындағы]] кәсіпқой футбол клубы. 1903 жылы құрылған. 1984/85 жылғы маусымда Италия чемпионы атанды. == Тарихы == [[1903 жыл|1903 жылы]] жергілікті лицейдің студенттері құрды. Әуелдегі аты "Эллада" (''италияншасы — Эллас''). Бұл атауды лицейдің грек тілі мұғалімі қойған-ды. 1919 жылы "Эллас Верона" деп өзгертілді. 1956/57 жылғы маусымда тұңғыш рет А сериясында ойнады. 1982/83 жылғы маусымды төртінші орында аяқтап, өзіндік рекорд жасады. Дегенмен, ірі табыстары алда еді, 1984/85 жылғы маусымда 30 кездесуде 43 ұпай жинап, Италия чемпиодығына қол жеткізді. Бұл маусымда клубта неміс Ханс-Петер Бригель, даниялық Пребен Элкьяр-Ларсен, италиялық Антонио Ди Дженнаро секілді мықтылар ойнады. Бітіспес қарсыластары — Веронаның тағы бір клубы "[[Кьево (футбол клубы)|Кьево]]" == Атаулар тарихы == * 1903—1915 — ''Hellas'' * 1919—1928 — ''Hellas Verona'' * 1928—1959 — ''Associazione Calcio Verona'' * 1959—1991 — ''Associazione Calcio Hellas Verona'' * 1991—1995 — ''Verona Football Club'' * 1995 — ''Hellas Verona Football Club'' == Жетістіктері == * Италия чемпионы: 1984/85 * Б сериясының жеңімпазы: 1956/57, 1981/82, 1998/99 * Италия кубогының финалисі: 1975/76, 1982/83, 1983/84 == Сілтемелер == * [http://www.hellasverona.it/ Ресми сайт] * [http://www.hellastory.net/index.cfm Тарихы] {{ref-it|}} * [http://www.sports.ru/tribuna/blogs/greatteams/42245.html 1985 жылғы "Веронаның" жеңісі (sports.ru)]{{ref-ru}} [[Санат:Италия футбол клубтары]] agvczrdqbzx07fudncwwk0wpb769htj 3 631070 3409154 2727777 2024-12-11T18:42:58Z Cabayi 54188 Cabayi [[Қатысушы талқылауы:Xiao Ying88]] бетін [[Қатысушы талқылауы:XiaoYing80]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Xiao Ying88|Xiao Ying88]]" to "[[Special:CentralAuth/XiaoYing80|XiaoYing80]]" 2727777 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Xiao Ying88}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:46, 2019 ж. қарашаның 28 (+06) oz2dyjinup4k8jfcrhpdzg6u3ns9rsn 2 637382 3409103 3379679 2024-12-11T16:20:07Z Орел Карл 81620 3409103 wikitext text/x-wiki {{Есім кеңістігі бойынша жуықтағы өзгерістер}} <div style="position: fixed; top: 70px; left: 0; transparency: 1; z-index: 100;">[[File:Animated-Flag-Kazakhstan.gif|160px]]</div> Ардақты да құрметті уикипедия оқырмандары, ашық энциклопедияға қош келдіңіздер! Ең алдымен, айтарым қазақша уикипедияда жазылмаған мақалалар мен тақырыптар көп. Сол себепті тек мақаланы қосып қана қоймай, мақаланың мазмұнын ұғынықты ету басты мақсаттардың бірі. Келешекте кез келген қазақ тілдік оқырман өзіне керекті мағлұматты толық әрі нақты басқа тілден ғана емес қазақ тілінде де ала алатын болады деген үміттемін. {{Уикидеңгей|Орел Карл}} {{col-begin}} {{col-3}} {{User kk}} {{User en-3}} {{User ru-5}} {{User:Box/Қатысушы Қазақстаннан}} {{User:Box/Туған жері:ШҚО}} {{User:Box/Қатысушы Өскеменнен}} {{User:Box/Уақыт жетпейді}} {{col-end}} {{күнтізбе}} [[Санат:Уикипедия:Өскемен қаласы қатысушылары]] [[Санат:Уикипедия:Қазақстан қатысушылары]] [[Санат:User kk]] [[Санат:User kk-N]] [[Санат:User ru-4]] {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:BoNM - Kazakhstan Hires.png|left|50px|Қазақстан жұлдызы]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Қазақстан жұлдызы|Қазақстан жұлдызы]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | Құрметті '''[[Қатысушы:Орел Карл|Орел Карл]]'''! Қазақстанға қатысты біздің уикипедияда жетіспейтін көптеген мақалалар жазғаныңыз үшін! --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] 19:16, 2021 ж. мамырдың 18 (+6) |} <br /> Бұл парақшада көрсетілген Қатысушы мыңнан астам мақаланың авторы болып келеді. 3yy0p5iybat9laidgljkdeu753v8a8t 3409104 3409103 2024-12-11T16:21:09Z Орел Карл 81620 3409104 wikitext text/x-wiki {{Уикидеңгей|Орел Карл}} {{Есім кеңістігі бойынша жуықтағы өзгерістер}} <div style="position: fixed; top: 70px; left: 0; transparency: 1; z-index: 100;">[[File:Animated-Flag-Kazakhstan.gif|160px]]</div> Ардақты да құрметті уикипедия оқырмандары, ашық энциклопедияға қош келдіңіздер! Ең алдымен, айтарым қазақша уикипедияда жазылмаған мақалалар мен тақырыптар көп. Сол себепті тек мақаланы қосып қана қоймай, мақаланың мазмұнын ұғынықты ету басты мақсаттардың бірі. Келешекте кез келген қазақ тілдік оқырман өзіне керекті мағлұматты толық әрі нақты басқа тілден ғана емес қазақ тілінде де ала алатын болады деген үміттемін. {{col-begin}} {{col-3}} {{User kk}} {{User en-3}} {{User ru-5}} {{User:Box/Қатысушы Қазақстаннан}} {{User:Box/Туған жері:ШҚО}} {{User:Box/Қатысушы Өскеменнен}} {{User:Box/Уақыт жетпейді}} {{col-end}} {{күнтізбе}} [[Санат:Уикипедия:Өскемен қаласы қатысушылары]] [[Санат:Уикипедия:Қазақстан қатысушылары]] [[Санат:User kk]] [[Санат:User kk-N]] [[Санат:User ru-4]] {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:BoNM - Kazakhstan Hires.png|left|50px|Қазақстан жұлдызы]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Қазақстан жұлдызы|Қазақстан жұлдызы]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | Құрметті '''[[Қатысушы:Орел Карл|Орел Карл]]'''! Қазақстанға қатысты біздің уикипедияда жетіспейтін көптеген мақалалар жазғаныңыз үшін! --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] 19:16, 2021 ж. мамырдың 18 (+6) |} <br /> Бұл парақшада көрсетілген Қатысушы мыңнан астам мақаланың авторы болып келеді. ozu7a5k9jeexuu6lwcq7ee6460scz19 0 644110 3409123 3104311 2024-12-11T17:13:45Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Протокол */ 3409123 wikitext text/x-wiki {{футбол матчы|атауы=УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2020 |логотип=Estadio Benfica April 2013-1.jpg |ені=310px |турнир=[[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2019/20]] |команда1= [[Пари Сен-Жермен]] |команда1есеп=0 |команда1ел={{ту|Франция}} |команда2=[[Бавария (футбол клубы)|Бавария]] |команда2ел= {{ту|Германия}} |команда2есеп=1 |детальдар=|дата=23 тамыз 2020 |стадион=«[[Эштадиу да Луж]]»|қала=[[Лиссабон]]|алдыңғы=[[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2019|2019]]|келесі=[[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2021|2021]]}} {{Толық мақала|УЕФА Чемпиондар Лигасы 2019/20}} '''[[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар лигасының]] 2020 жылғы финалы''' 23 тамызда [[Лиссабон|Лиссабондағы]] "[[Эштадиу да Луж]]" стадионында өтіп<ref>https://ru.uefa.com/insideuefa/news/newsid=2642240.html</ref>, "[[Пари Сен-Жермен]]" және "[[Бавария (футбол клубы)|Бавария]]" клубтары кубокты сарапқа салды. == Қатысушылар == {| class="wikitable" !Клуб !Финалға шыққан жылдары |- |[[Пари Сен-Жермен]] |— |- |[[Бавария (футбол клубы)|Бавария]] |10 ([[Еуропа чемпиондары кубогының финалы 1974|'''1974''',]] '''[[Еуропа чемпиондары кубогының финалы 1975|1975]]''', '''[[Еуропа чемпиондары кубогының финалы 1976|1976]]''', [[Еуропа чемпиондары кубогының финалы 1982|1982]], [[Еуропа чемпиондары кубогының финалы 1987|1987]], [[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 1999|1999]], '''[[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2001|2001]]''', [[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2010|2010]], [[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2012|2012]], '''[[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2013|2013]]''') |} == Матч == === Қысқаша шолу === "Бавария" футболшылары 1:0 есебімен жеңіске жетті. Ойын тағдырын шешкен жалғыз голды 59-минутта [[Кингсли Коман]] соқты. Айта кетейік, Коман [[Пари Сен-Жермен|"Пари Сен-Жермен]]" клубының түлегі болатын. "Бавария" сапында одан бөлек тағы бір француз — [[Корантен Толиссо]] алаңға шықты. Сондай-ақ париждіктер сапында да отандастарына қарсы ойнаған екі германиялық футболшы алаңға шықты: [[Тило Керер]] мен [[Юлиан Дракслер]]. Бұл "Баварияның" тарихтағы алтыншы жеңісі. Әлемді жайлаған [[COVID-19 пандемиясы|COVID-19]] індетінің кесірінен матч көрерменсіз өтті. Осы жеңістен соң "Бавария" [[УЕФА Суперкубогы 2020|УЕФА Суперкубогына]] жолдама алды. === Протокол === ---------------------------- {{Матч туралы есептеме |мерзімі=[[23 тамыз]] [[2020 жыл|2020]] <br>01:00 (Алматы уақытымен) |команда2=[[Бавария (футбол клубы)|Бавария]] {{ту|Германия}} |команда1={{ту|Франция}} [[Пари Сен-Жермен]] |есеп=0-1 |голдар2=[[Кингсли Коман]] {{гол|59}} |төреші= |стадион= [[Эштадиу да Луж]], [[Лиссабон]] |төреші={{ту|Италия}} Даниэле Орсато |көрермендер= 0 }} {| width=92% |- |{{Football kit |pattern_la = _psg2021H |pattern_b = _psg2021home |pattern_ra = _psg2021H |pattern_sh = |pattern_so = _psgfc2021h |leftarm = 0A1254 |body = 0A1254 |rightarm = 0A1254 |shorts = 0A1254 |socks = 0A1254 |title = Пари Сен-Жермен }} |{{Football kit |pattern_la = _bayern2021h |pattern_b = _fcbm2021h |pattern_ra = _bayern2021h |pattern_sh = _adidascondivo20rw |pattern_so = _3_stripes_white |leftarm = FF0000 |body = FF0000 |rightarm = FF0000 |shorts = FF0000 |socks = FF0000 |title = Бавария }} |} {| width="100%" |valign="top" width="40%"| {| style="font-size:90%" cellspacing="0" cellpadding="0" |- !width=25| !!width=25| |- |GK ||'''1''' ||{{flagicon|CRC}} [[Кейлор Навас]] |- |RB ||'''4''' ||{{flagicon|GER}} [[Тило Керер]] |- |CB ||'''2''' ||{{flagicon|BRA}} [[Тиаго Силва]] (к)||{{СҚ|83}} |- |CB ||'''3''' ||{{flagicon|FRA}} [[Преснель Кимпембе]] |- |LB ||'''14'''||{{flagicon|ESP}} [[Хуан Бернат]]||||{{алаңнан|80}} |- |CM ||'''21'''||{{flagicon|ESP}} [[Андер Эррера]]||||{{алаңнан|72}} |- |CM ||'''5''' ||{{flagicon|BRA}} [[Маркиньос]] |- |CM ||'''8''' ||{{flagicon|ARG}} [[Леандро Паредес]]||{{СҚ|52}}||{{алаңнан|65}} |- |RF ||'''11'''||{{flagicon|ARG}} [[Анхель Ди Мария]]||||{{алаңнан|80}} |- |CF ||'''7''' ||{{flagicon|FRA}} [[Килиан Мбаппе]] |- |LF ||'''10'''||{{flagicon|BRA}} [[Неймар]]||{{СҚ|81}} |- |colspan=3|'''Алаңға шыққандар:''' |- |DF ||'''20'''||{{flagicon|FRA}} [[Левен Кюрзава|Лайвен Кюрзава]]||{{СҚ|85}}||{{алаңға|80}} |- |MF ||'''6''' ||{{flagicon|ITA}} [[Марко Верратти]]||||{{алаңға|65}} |- |MF ||'''23'''||{{flagicon|GER}} [[Юлиан Дракслер]]||||{{алаңға|72}} |- |FW ||'''17'''||{{flagicon|CMR}} [[Эрик Шупо-Мотинг]]||||{{алаңға|80}} |- |colspan=3|'''Бапкер:''' |- |colspan=3|{{flagicon|GER}} [[Томас Тухель]] |} |valign="top"|[[File:Paris Saint-Germain vs Bayern Munich 2020-08-23.svg|300px]] |valign="top" width="50%"| {| style="font-size:90%; margin:auto" cellspacing="0" cellpadding="0" |- !width=25| !!width=25| |- |GK ||'''1''' ||{{flagicon|GER}} [[Мануэль Нойер]] (к) |- |RB ||'''32'''||{{flagicon|GER}} [[Йозуа Киммих]] |- |CB ||'''17'''||{{flagicon|GER}} [[Жером Боатенг]]|| ||{{алаңнан|25}} |- |CB ||'''27'''||{{flagicon|AUT}} [[Давид Алаба]] |- |LB ||'''19'''||{{flagicon|CAN}} [[Алфонсо Дейвис|Альфонсо Дейвис]]||{{СҚ|28}} |- |CM ||'''6''' ||{{flagicon|ESP}} [[Тьяго Алькантара]]||||{{алаңнан|85}} |- |CM ||'''18'''||{{flagicon|GER}} [[Леон Горецка]] |- |RW ||'''22'''||{{flagicon|GER}} [[Серж Гнабри]]||{{СҚ|52}}||{{алаңнан|68}} |- |AM ||'''25'''||{{flagicon|GER}} [[Томас Мюллер]]||{{СҚ|90}} |- |LW ||'''29'''||{{flagicon|FRA}} [[Кингсли Коман]]||||{{алаңнан|68}} |- |CF ||'''9''' ||{{flagicon|POL}} [[Роберт Левандовский]] |- |colspan=3|'''Алаңға шыққандар:''' |- |DF ||'''4''' ||{{flagicon|GER}} [[Никлас Зюле]]|| {{СҚ|56}}||{{алаңға|25}} |- |MF ||'''10'''||{{flagicon|BRA}} [[Филиппе Коутиньо]]||||{{алаңға|68}} |- |MF ||'''14'''||{{flagicon|CRO}} [[Иван Перишич]]||||{{алаңға|68}} |- |MF ||'''24'''||{{flagicon|FRA}} [[Корантен Толиссо]]||||{{алаңға|85}} |- |colspan=3|'''Бапкер:''' |- |colspan=3|{{flagicon|GER}} [[Ханс-Дитер Флик]] |} |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == *[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Ресми вебсайт] {{Еуропа Чемпиондар Кубогы мен УЕФА Чемпиондар Лигасы}} [[Санат:УЕФА Чемпиондар Лигасы 2019/20]] [[Санат:2020 жылғы футбол]] [[Санат:Бавария Мюнхен ФК ойындары]] [[Санат:Пари Сен-Жермен ФК ойындары]] [[Санат:УЕФА Чемпиондар лигасының финалдары]] mmxqq1t2b464709o5cu93h25v1ew5bk 0 647595 3409174 3331307 2024-12-11T21:29:14Z Жанэль Ерикбаева 164433 Қосымша ақпараттар қостым 3409174 wikitext text/x-wiki '''Деректер туралы ғылым (Data Science)''' – бұл үлкен деректерді (Big Data) жинау, сақтау, өңдеу және талдау арқылы құнды ақпарат алу үшін қолданылатын пәнаралық сала. Ол математика, статистика, информатика және домендік білімді біріктіреді. Деректер туралы ғылым - бұл көптеген құрылымдық және құрылымданбаған мәліметтерден білім алу және түсіну үшін ғылыми әдістерді, процестерді, алгоритмдер мен жүйелерді қолданатын пәнаралық сала. '''Деректер туралы ғылымның негізгі аспектілері:''' # Деректерді жинау • Қайнар көздері: әлеуметтік желілер, веб-сайттар, сенсорлар, бизнес деректері. •Жинау құралдары: веб-скрепинг, дерекқорлардан экспорттау, API арқылы деректер алу. 2. Деректерді өңдеу және тазарту • Шулы деректерді жою, бос ұяшықтарды толтыру немесе алып тастау. • Деректерді стандарттау және құрылымдық түрге келтіру. 3. Деректерді талдау және модельдеу • '''Статистикалық талдау''': орташа мәндер, дисперсия, корреляция. • '''Машиналық оқыту''': үлгілерді тану және болжау жасау үшін алгоритмдерді қолдану. • '''Құрылымдық емес деректерді талдау''': мәтіндер, суреттер, бейне және дыбыстар. Деректер ғылымы — бұл «нақты құбылыстарды түсіну және талдау» мақсатында «статистика, деректерді талдау және соған байланысты әдістерді біріктіру тұжырымдамасы». Және де деректер ғылымының артықшылықтары мен кемшіліктері де бар. '''Деректер туралы ғылымның артықшылықтары мен кемшіліктері''' Артықшылықтары: # '''Шешім қабылдауды жақсарту''' • Талдаулар негізінде деректерге негізделген дұрыс шешімдер қабылдау. 2. '''Үнемділік''' • Бизнес процестерді оңтайландырып, шығындарды азайту. 3. '''Инновация''' • Жаңа өнімдер мен қызметтерді дамыту. Кемшіліктері: # '''Деректер сапасына тәуелділік''' • Сапасыз деректер қате шешімдерге әкелуі мүмкін. 2. '''Құпиялылық мәселелері''' • Деректерді дұрыс пайдаланбау жеке өмірге қауіп төндіреді. 3. '''Жоғары шығындар''' • Инфрақұрылым мен мамандарды талап етеді. Деректер туралы ғылым (Data Science) — бұл заманауи технологиялардың қарқынды дамуының негізінде пайда болған ерекше сала, ол үлкен көлемдегі деректерді өңдеу, талдау және оларды шешім қабылдау үшін қолдануға мүмкіндік береді. Бұл ғылым әртүрлі салаларда – бизнестен медицинаға дейін, экологиядан әлеуметтік ғылымдарға дейін кеңінен қолданылады. Оның көмегімен: • күрделі процестерді оңтайландыруға, • маңызды мәселелерді болжауға, • ресурстарды үнемдеуге • инновацияларды дамытуға болады. Деректер ғылымы '''статистика, машиналық оқыту, үлкен деректерді өңдеу және визуализациялау сияқты әдістерге сүйенеді'''. Бұл бағыттың артықшылықтары шексіз, алайда, деректер сапасының төмендігі немесе құпиялылық мәселелері секілді кемшіліктер де бар. Деректер туралы ғылымды игеру болашақта жоғары сұранысқа ие мамандықтарды ашып, әртүрлі салаларда тиімді шешімдер табуға мүмкіндік береді. Оны үйрену үшін негізгі математикалық және бағдарламалау дағдылары, сондай-ақ арнайы платформаларда тәжірибе қажет. Деректер ғылымы — бұл тек технология емес, сонымен қатар білім мен тәжірибені ұштастыру арқылы әлемді өзгертуге мүмкіндік беретін құрал. == Негіздері == Деректер туралы ғылым - бұл әдетте үлкен мәліметтер массивінен білім алуға бағытталған пәнаралық сала.<ref>{{Cite web|url=http://www.datascienceassn.org/about-data-science|title=About Data Science {{!}} Data Science Association|website=www.datascienceassn.org|access-date=2020-04-03}}</ref> Бұл сала талдауды, талдау үшін мәліметтерді дайындауды және ұйымда жоғары деңгейдегі шешімдер қабылдау үшін нәтижелерді ұсынуды қамтиды. Сонымен, оған информатика, математика, статистика, [[ақпаратты визуализациялау]], [[графикалық дизайн]], [[күрделі жүйе]]лер, байланыс және бизнес саласындағы дағдылар кіреді.<ref>{{Cite web|url=https://www.oreilly.com/library/view/doing-data-science/9781449363871/ch01.html|title=1. Introduction: What Is Data Science? - Doing Data Science [Book]|website=www.oreilly.com|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://medriscoll.com/post/4740157098/the-three-sexy-skills-of-data-geeks|title=the three sexy skills of data geeks|website=m.e.driscoll: data utopian|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref> Бен Фрайға сүйене отырып, статист Натан Яу деректер ғылымын адам мен компьютердің өзара әрекеттесуімен байланыстырады: пайдаланушылар деректерді интуитивті түрде басқара және зерттей алуы керек.<ref>{{Cite web|url=https://flowingdata.com/2009/06/04/rise-of-the-data-scientist/|title=Rise of the Data Scientist|last=Yau|first=Nathan|date=2009-06-04|website=FlowingData|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://benfry.com/phd/dissertation/2.html|title=Basic Example|last=|first=|date=|website=benfry.com|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-04-03}}</ref> 2015 жылы Американдық статистикалық қауымдастық [[дерекқор]]ды басқаруды, статистиканы және [[машиналық оқыту]]ды, сонымен қатар [[Мәліметтерді үлестіре өңдеу|таратылған және параллель жүйелерді]] үш негізгі кәсіби қауымдастық ретінде анықтады.<ref>{{Cite web|url=https://magazine.amstat.org/blog/2015/10/01/asa-statement-on-the-role-of-statistics-in-data-science/|title=ASA Statement on the Role of Statistics in Data Science|date=2015-10-01|website=AMSTATNEWS|publisher=[[American Statistical Association]]|access-date=2019-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190620184935/https://magazine.amstat.org/blog/2015/10/01/asa-statement-on-the-role-of-statistics-in-data-science/|archive-date=20 June 2019|url-status=live}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ақпараттану]] [[Санат:Деректер]] heb71km993nbfnlpkie3pt43nml16ff 3409187 3409174 2024-12-12T03:14:20Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Жанэль Ерикбаева|Жанэль Ерикбаева]] ([[User talk:Жанэль Ерикбаева|т]]) өңдемелерінен [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] соңғы нұсқасына қайтарды 3331307 wikitext text/x-wiki '''Деректер туралы ғылым''' ({{lang-en|data science}}) — бұл көптеген құрылымдық және құрылымданбаған мәліметтерден білім алу және түсіну үшін ғылыми әдістерді, процестерді, алгоритмдер мен жүйелерді қолданатын пәнаралық сала.<ref>{{Cite journal | last1 = Dhar | first1 = V. | title = Data science and prediction | doi = 10.1145/2500499 | journal = Communications of the ACM | volume = 56 | issue = 12 | pages = 64–73 | year = 2013 | pmid = | pmc = | s2cid = 6107147 | url = http://cacm.acm.org/magazines/2013/12/169933-data-science-and-prediction/fulltext | access-date = 2 September 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20141109113411/http://cacm.acm.org/magazines/2013/12/169933-data-science-and-prediction/fulltext | archive-date = 9 November 2014 | url-status = live }}</ref><ref>{{cite web | url=http://simplystatistics.org/2013/12/12/the-key-word-in-data-science-is-not-data-it-is-science/ | title=The key word in "Data Science" is not Data, it is Science | publisher=Simply Statistics | date=2013-12-12 | author=Jeff Leek | access-date=1 January 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140102194117/http://simplystatistics.org/2013/12/12/the-key-word-in-data-science-is-not-data-it-is-science/ | archive-date=2 January 2014 | url-status=live }}</ref> Деректер туралы ғылым [[деректерді іздеу]], [[машиналық оқыту]] және [[үлкен деректер]]мен байланысты. Деректер ғылымы — бұл «нақты құбылыстарды түсіну және талдау» мақсатында «статистика, деректерді талдау және соған байланысты әдістерді біріктіру тұжырымдамасы».<ref>{{Cite book|chapter-url=https://www.springer.com/book/9784431702085|title=Data Science, Classification, and Related Methods|last=Hayashi|first=Chikio|date=1998-01-01|publisher=Springer Japan|isbn=9784431702085|editor-last=Hayashi|editor-first=Chikio|series=Studies in Classification, Data Analysis, and Knowledge Organization|location=|pages=40–51|language=en|chapter=What is Data Science? Fundamental Concepts and a Heuristic Example|doi=10.1007/978-4-431-65950-1_3|editor-last2=Yajima|editor-first2=Keiji|editor-last3=Bock|editor-first3=Hans-Hermann|editor-last4=Ohsumi|editor-first4=Noboru|editor-last5=Tanaka|editor-first5=Yutaka|editor-last6=Baba|editor-first6=Yasumasa}}</ref> Ол [[математика]], [[статистика]], [[информатика]], пәндік білім және [[информатика]] контекстінде көптеген салалардан алынған әдістер мен теорияларды қолданады. Тюринг сыйлығының иегері Джим Грей деректер ғылымын ғылымның «төртінші парадигмасы» ретінде ұсынды ([[Эмпирикалық зерттеу|эмпирикалық]], [[теоретикалық зерттеу|теориялық]], [[есептеу ғылымы|есептеу]] және қазір деректерге негізделген) және «ақпараттық технологиялар мен деректер ағымының әсерінен ғылымда бәрі өзгереді» деп сендірді.<ref name="TansleyTolle2009">{{cite book|author1=Stewart Tansley|author2=Kristin Michele Tolle|title=The Fourth Paradigm: Data-intensive Scientific Discovery|url=https://books.google.com/books?id=oGs_AQAAIAAJ|year=2009|publisher=Microsoft Research|isbn=978-0-9825442-0-4|access-date=16 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170320193019/https://books.google.com/books?id=oGs_AQAAIAAJ|archive-date=20 March 2017|url-status=live}}</ref><ref name="BellHey2009">{{cite journal|last1=Bell|first1=G.|last2=Hey|first2=T.|last3=Szalay|first3=A.|title=COMPUTER SCIENCE: Beyond the Data Deluge|journal=Science|volume=323|issue=5919|year=2009|pages=1297–1298|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.1170411|pmid=19265007|s2cid=9743327}}</ref> == Негіздері == Деректер туралы ғылым - бұл әдетте үлкен мәліметтер массивінен білім алуға бағытталған пәнаралық сала.<ref>{{Cite web|url=http://www.datascienceassn.org/about-data-science|title=About Data Science {{!}} Data Science Association|website=www.datascienceassn.org|access-date=2020-04-03}}</ref> Бұл сала талдауды, талдау үшін мәліметтерді дайындауды және ұйымда жоғары деңгейдегі шешімдер қабылдау үшін нәтижелерді ұсынуды қамтиды. Сонымен, оған информатика, математика, статистика, [[ақпаратты визуализациялау]], [[графикалық дизайн]], [[күрделі жүйе]]лер, байланыс және бизнес саласындағы дағдылар кіреді.<ref>{{Cite web|url=https://www.oreilly.com/library/view/doing-data-science/9781449363871/ch01.html|title=1. Introduction: What Is Data Science? - Doing Data Science [Book]|website=www.oreilly.com|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://medriscoll.com/post/4740157098/the-three-sexy-skills-of-data-geeks|title=the three sexy skills of data geeks|website=m.e.driscoll: data utopian|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref> Бен Фрайға сүйене отырып, статист Натан Яу деректер ғылымын адам мен компьютердің өзара әрекеттесуімен байланыстырады: пайдаланушылар деректерді интуитивті түрде басқара және зерттей алуы керек.<ref>{{Cite web|url=https://flowingdata.com/2009/06/04/rise-of-the-data-scientist/|title=Rise of the Data Scientist|last=Yau|first=Nathan|date=2009-06-04|website=FlowingData|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://benfry.com/phd/dissertation/2.html|title=Basic Example|last=|first=|date=|website=benfry.com|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-04-03}}</ref> 2015 жылы Американдық статистикалық қауымдастық [[дерекқор]]ды басқаруды, статистиканы және [[машиналық оқыту]]ды, сонымен қатар [[Мәліметтерді үлестіре өңдеу|таратылған және параллель жүйелерді]] үш негізгі кәсіби қауымдастық ретінде анықтады.<ref>{{Cite web|url=https://magazine.amstat.org/blog/2015/10/01/asa-statement-on-the-role-of-statistics-in-data-science/|title=ASA Statement on the Role of Statistics in Data Science|date=2015-10-01|website=AMSTATNEWS|publisher=[[American Statistical Association]]|access-date=2019-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190620184935/https://magazine.amstat.org/blog/2015/10/01/asa-statement-on-the-role-of-statistics-in-data-science/|archive-date=20 June 2019|url-status=live}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ақпараттану]] [[Санат:Деректер]] 884cbkqi958cgas9b5wgwmux8m8k9ql 3409211 3409187 2024-12-12T05:09:05Z Жанэль Ерикбаева 164433 3409211 wikitext text/x-wiki '''Деректер туралы ғылым''' - Деректер туралы ғылым (Data Science) – бұл үлкен деректерді (Big Data) жинау, сақтау, өңдеу және талдау арқылы құнды ақпарат алу үшін қолданылатын пәнаралық сала. Ол математика, статистика, информатика және домендік білімді біріктіреді. Деректер туралы ғылым - бұл көптеген құрылымдық және құрылымданбаған мәліметтерден білім алу және түсіну үшін ғылыми әдістерді, процестерді, алгоритмдер мен жүйелерді қолданатын пәнаралық сала. Деректер туралы ғылымның негізгі аспектілері: Деректерді жинау • Қайнар көздері: әлеуметтік желілер, веб-сайттар, сенсорлар, бизнес деректері. •Жинау құралдары: веб-скрепинг, дерекқорлардан экспорттау, API арқылы деректер алу. 2. Деректерді өңдеу және тазарту • Шулы деректерді жою, бос ұяшықтарды толтыру немесе алып тастау. • Деректерді стандарттау және құрылымдық түрге келтіру. 3. Деректерді талдау және модельдеу • Статистикалық талдау: орташа мәндер, дисперсия, корреляция. • Машиналық оқыту: үлгілерді тану және болжау жасау үшін алгоритмдерді қолдану. • Құрылымдық емес деректерді талдау: мәтіндер, суреттер, бейне және дыбыстар. Деректер ғылымы — бұл «нақты құбылыстарды түсіну және талдау» мақсатында «статистика, деректерді талдау және соған байланысты әдістерді біріктіру тұжырымдамасы». Және де деректер ғылымының артықшылықтары мен кемшіліктері де бар. Деректер туралы ғылымның артықшылықтары мен кемшіліктері Артықшылықтары: Шешім қабылдауды жақсарту • Талдаулар негізінде деректерге негізделген дұрыс шешімдер қабылдау. 2. Үнемділік • Бизнес процестерді оңтайландырып, шығындарды азайту. 3. Инновация • Жаңа өнімдер мен қызметтерді дамыту. Кемшіліктері: Деректер сапасына тәуелділік • Сапасыз деректер қате шешімдерге әкелуі мүмкін. 2. Құпиялылық мәселелері • Деректерді дұрыс пайдаланбау жеке өмірге қауіп төндіреді. 3. Жоғары шығындар • Инфрақұрылым мен мамандарды талап етеді. Деректер туралы ғылым (Data Science) — бұл заманауи технологиялардың қарқынды дамуының негізінде пайда болған ерекше сала, ол үлкен көлемдегі деректерді өңдеу, талдау және оларды шешім қабылдау үшін қолдануға мүмкіндік береді. Бұл ғылым әртүрлі салаларда – бизнестен медицинаға дейін, экологиядан әлеуметтік ғылымдарға дейін кеңінен қолданылады. Оның көмегімен: • күрделі процестерді оңтайландыруға, • маңызды мәселелерді болжауға, • ресурстарды үнемдеуге • инновацияларды дамытуға болады. Деректер ғылымы статистика, машиналық оқыту, үлкен деректерді өңдеу және визуализациялау сияқты әдістерге сүйенеді. Бұл бағыттың артықшылықтары шексіз, алайда, деректер сапасының төмендігі немесе құпиялылық мәселелері секілді кемшіліктер де бар. Деректер туралы ғылымды игеру болашақта жоғары сұранысқа ие мамандықтарды ашып, әртүрлі салаларда тиімді шешімдер табуға мүмкіндік береді. Оны үйрену үшін негізгі математикалық және бағдарламалау дағдылары, сондай-ақ арнайы платформаларда тәжірибе қажет. Деректер ғылымы — бұл тек технология емес, сонымен қатар білім мен тәжірибені ұштастыру арқылы әлемді өзгертуге мүмкіндік беретін құрал. [[Санат:Ақпараттану]] [[Санат:Деректер]] 58863uudy6hvxs32ievoxkg8qxr9yfh 3409212 3409211 2024-12-12T05:14:37Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Жанэль Ерикбаева|Жанэль Ерикбаева]] ([[User talk:Жанэль Ерикбаева|т]]) өңдемелерінен [[User:Nurtenge|Nurtenge]] соңғы нұсқасына қайтарды 3331307 wikitext text/x-wiki '''Деректер туралы ғылым''' ({{lang-en|data science}}) — бұл көптеген құрылымдық және құрылымданбаған мәліметтерден білім алу және түсіну үшін ғылыми әдістерді, процестерді, алгоритмдер мен жүйелерді қолданатын пәнаралық сала.<ref>{{Cite journal | last1 = Dhar | first1 = V. | title = Data science and prediction | doi = 10.1145/2500499 | journal = Communications of the ACM | volume = 56 | issue = 12 | pages = 64–73 | year = 2013 | pmid = | pmc = | s2cid = 6107147 | url = http://cacm.acm.org/magazines/2013/12/169933-data-science-and-prediction/fulltext | access-date = 2 September 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20141109113411/http://cacm.acm.org/magazines/2013/12/169933-data-science-and-prediction/fulltext | archive-date = 9 November 2014 | url-status = live }}</ref><ref>{{cite web | url=http://simplystatistics.org/2013/12/12/the-key-word-in-data-science-is-not-data-it-is-science/ | title=The key word in "Data Science" is not Data, it is Science | publisher=Simply Statistics | date=2013-12-12 | author=Jeff Leek | access-date=1 January 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140102194117/http://simplystatistics.org/2013/12/12/the-key-word-in-data-science-is-not-data-it-is-science/ | archive-date=2 January 2014 | url-status=live }}</ref> Деректер туралы ғылым [[деректерді іздеу]], [[машиналық оқыту]] және [[үлкен деректер]]мен байланысты. Деректер ғылымы — бұл «нақты құбылыстарды түсіну және талдау» мақсатында «статистика, деректерді талдау және соған байланысты әдістерді біріктіру тұжырымдамасы».<ref>{{Cite book|chapter-url=https://www.springer.com/book/9784431702085|title=Data Science, Classification, and Related Methods|last=Hayashi|first=Chikio|date=1998-01-01|publisher=Springer Japan|isbn=9784431702085|editor-last=Hayashi|editor-first=Chikio|series=Studies in Classification, Data Analysis, and Knowledge Organization|location=|pages=40–51|language=en|chapter=What is Data Science? Fundamental Concepts and a Heuristic Example|doi=10.1007/978-4-431-65950-1_3|editor-last2=Yajima|editor-first2=Keiji|editor-last3=Bock|editor-first3=Hans-Hermann|editor-last4=Ohsumi|editor-first4=Noboru|editor-last5=Tanaka|editor-first5=Yutaka|editor-last6=Baba|editor-first6=Yasumasa}}</ref> Ол [[математика]], [[статистика]], [[информатика]], пәндік білім және [[информатика]] контекстінде көптеген салалардан алынған әдістер мен теорияларды қолданады. Тюринг сыйлығының иегері Джим Грей деректер ғылымын ғылымның «төртінші парадигмасы» ретінде ұсынды ([[Эмпирикалық зерттеу|эмпирикалық]], [[теоретикалық зерттеу|теориялық]], [[есептеу ғылымы|есептеу]] және қазір деректерге негізделген) және «ақпараттық технологиялар мен деректер ағымының әсерінен ғылымда бәрі өзгереді» деп сендірді.<ref name="TansleyTolle2009">{{cite book|author1=Stewart Tansley|author2=Kristin Michele Tolle|title=The Fourth Paradigm: Data-intensive Scientific Discovery|url=https://books.google.com/books?id=oGs_AQAAIAAJ|year=2009|publisher=Microsoft Research|isbn=978-0-9825442-0-4|access-date=16 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170320193019/https://books.google.com/books?id=oGs_AQAAIAAJ|archive-date=20 March 2017|url-status=live}}</ref><ref name="BellHey2009">{{cite journal|last1=Bell|first1=G.|last2=Hey|first2=T.|last3=Szalay|first3=A.|title=COMPUTER SCIENCE: Beyond the Data Deluge|journal=Science|volume=323|issue=5919|year=2009|pages=1297–1298|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.1170411|pmid=19265007|s2cid=9743327}}</ref> == Негіздері == Деректер туралы ғылым - бұл әдетте үлкен мәліметтер массивінен білім алуға бағытталған пәнаралық сала.<ref>{{Cite web|url=http://www.datascienceassn.org/about-data-science|title=About Data Science {{!}} Data Science Association|website=www.datascienceassn.org|access-date=2020-04-03}}</ref> Бұл сала талдауды, талдау үшін мәліметтерді дайындауды және ұйымда жоғары деңгейдегі шешімдер қабылдау үшін нәтижелерді ұсынуды қамтиды. Сонымен, оған информатика, математика, статистика, [[ақпаратты визуализациялау]], [[графикалық дизайн]], [[күрделі жүйе]]лер, байланыс және бизнес саласындағы дағдылар кіреді.<ref>{{Cite web|url=https://www.oreilly.com/library/view/doing-data-science/9781449363871/ch01.html|title=1. Introduction: What Is Data Science? - Doing Data Science [Book]|website=www.oreilly.com|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://medriscoll.com/post/4740157098/the-three-sexy-skills-of-data-geeks|title=the three sexy skills of data geeks|website=m.e.driscoll: data utopian|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref> Бен Фрайға сүйене отырып, статист Натан Яу деректер ғылымын адам мен компьютердің өзара әрекеттесуімен байланыстырады: пайдаланушылар деректерді интуитивті түрде басқара және зерттей алуы керек.<ref>{{Cite web|url=https://flowingdata.com/2009/06/04/rise-of-the-data-scientist/|title=Rise of the Data Scientist|last=Yau|first=Nathan|date=2009-06-04|website=FlowingData|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://benfry.com/phd/dissertation/2.html|title=Basic Example|last=|first=|date=|website=benfry.com|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-04-03}}</ref> 2015 жылы Американдық статистикалық қауымдастық [[дерекқор]]ды басқаруды, статистиканы және [[машиналық оқыту]]ды, сонымен қатар [[Мәліметтерді үлестіре өңдеу|таратылған және параллель жүйелерді]] үш негізгі кәсіби қауымдастық ретінде анықтады.<ref>{{Cite web|url=https://magazine.amstat.org/blog/2015/10/01/asa-statement-on-the-role-of-statistics-in-data-science/|title=ASA Statement on the Role of Statistics in Data Science|date=2015-10-01|website=AMSTATNEWS|publisher=[[American Statistical Association]]|access-date=2019-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190620184935/https://magazine.amstat.org/blog/2015/10/01/asa-statement-on-the-role-of-statistics-in-data-science/|archive-date=20 June 2019|url-status=live}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ақпараттану]] [[Санат:Деректер]] 884cbkqi958cgas9b5wgwmux8m8k9ql 3409214 3409212 2024-12-12T05:25:07Z Жанэль Ерикбаева 164433 Исправлено правописание 3409214 wikitext text/x-wiki Деректер туралы ғылым (Data Science) – бұл үлкен деректерді (Big Data) жинау, сақтау, өңдеу және талдау арқылы құнды ақпарат алу үшін қолданылатын пәнаралық сала. Ол математика, статистика, информатика және домендік білімді біріктіреді. Деректер туралы ғылым - бұл көптеген құрылымдық және құрылымданбаған мәліметтерден білім алу және түсіну үшін ғылыми әдістерді, процестерді, алгоритмдер мен жүйелерді қолданатын пәнаралық сала. Деректер туралы ғылымның негізгі аспектілері: Деректерді жинау • Қайнар көздері: әлеуметтік желілер, веб-сайттар, сенсорлар, бизнес деректері. •Жинау құралдары: веб-скрепинг, дерекқорлардан экспорттау, API арқылы деректер алу. 2. Деректерді өңдеу және тазарту • Шулы деректерді жою, бос ұяшықтарды толтыру немесе алып тастау. • Деректерді стандарттау және құрылымдық түрге келтіру. 3. Деректерді талдау және модельдеу • Статистикалық талдау: орташа мәндер, дисперсия, корреляция. • Машиналық оқыту: үлгілерді тану және болжау жасау үшін алгоритмдерді қолдану. • Құрылымдық емес деректерді талдау: мәтіндер, суреттер, бейне және дыбыстар. Деректер ғылымы — бұл «нақты құбылыстарды түсіну және талдау» мақсатында «статистика, деректерді талдау және соған байланысты әдістерді біріктіру тұжырымдамасы». Және де деректер ғылымының артықшылықтары мен кемшіліктері де бар. Деректер туралы ғылымның артықшылықтары мен кемшіліктері Артықшылықтары: Шешім қабылдауды жақсарту • Талдаулар негізінде деректерге негізделген дұрыс шешімдер қабылдау. 2. Үнемділік • Бизнес процестерді оңтайландырып, шығындарды азайту. 3. Инновация • Жаңа өнімдер мен қызметтерді дамыту. Кемшіліктері: Деректер сапасына тәуелділік • Сапасыз деректер қате шешімдерге әкелуі мүмкін. 2. Құпиялылық мәселелері • Деректерді дұрыс пайдаланбау жеке өмірге қауіп төндіреді. 3. Жоғары шығындар • Инфрақұрылым мен мамандарды талап етеді. Деректер туралы ғылым (Data Science) — бұл заманауи технологиялардың қарқынды дамуының негізінде пайда болған ерекше сала, ол үлкен көлемдегі деректерді өңдеу, талдау және оларды шешім қабылдау үшін қолдануға мүмкіндік береді. Бұл ғылым әртүрлі салаларда – бизнестен медицинаға дейін, экологиядан әлеуметтік ғылымдарға дейін кеңінен қолданылады. Оның көмегімен: • күрделі процестерді оңтайландыруға, • маңызды мәселелерді болжауға, • ресурстарды үнемдеуге • инновацияларды дамытуға болады. Деректер ғылымы статистика, машиналық оқыту, үлкен деректерді өңдеу және визуализациялау сияқты әдістерге сүйенеді. Бұл бағыттың артықшылықтары шексіз, алайда, деректер сапасының төмендігі немесе құпиялылық мәселелері секілді кемшіліктер де бар. Деректер туралы ғылымды игеру болашақта жоғары сұранысқа ие мамандықтарды ашып, әртүрлі салаларда тиімді шешімдер табуға мүмкіндік береді. Оны үйрену үшін негізгі математикалық және бағдарламалау дағдылары, сондай-ақ арнайы платформаларда тәжірибе қажет. Деректер ғылымы — бұл тек технология емес, сонымен қатар білім мен тәжірибені ұштастыру арқылы әлемді өзгертуге мүмкіндік беретін құрал. Пайданылған әдебиеттер: 1. “Мәліметтер ғылымы негіздері” • Авторы: Назарбаев Университетінің зерттеушілері (қазақша аударылған ғылыми оқулық). Бұл кітапта деректерді талдау, машиналық оқыту және деректер визуализациясы негіздері қарастырылды. 2. “Статистика және ықтималдық теориясы” Сілтемелер: • https://www.datasciencecentral.com == Негіздері == Деректер туралы ғылым - бұл әдетте үлкен мәліметтер массивінен білім алуға бағытталған пәнаралық сала.<ref>{{Cite web|url=http://www.datascienceassn.org/about-data-science|title=About Data Science {{!}} Data Science Association|website=www.datascienceassn.org|access-date=2020-04-03}}</ref> Бұл сала талдауды, талдау үшін мәліметтерді дайындауды және ұйымда жоғары деңгейдегі шешімдер қабылдау үшін нәтижелерді ұсынуды қамтиды. Сонымен, оған информатика, математика, статистика, [[ақпаратты визуализациялау]], [[графикалық дизайн]], [[күрделі жүйе]]лер, байланыс және бизнес саласындағы дағдылар кіреді.<ref>{{Cite web|url=https://www.oreilly.com/library/view/doing-data-science/9781449363871/ch01.html|title=1. Introduction: What Is Data Science? - Doing Data Science [Book]|website=www.oreilly.com|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://medriscoll.com/post/4740157098/the-three-sexy-skills-of-data-geeks|title=the three sexy skills of data geeks|website=m.e.driscoll: data utopian|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref> Бен Фрайға сүйене отырып, статист Натан Яу деректер ғылымын адам мен компьютердің өзара әрекеттесуімен байланыстырады: пайдаланушылар деректерді интуитивті түрде басқара және зерттей алуы керек.<ref>{{Cite web|url=https://flowingdata.com/2009/06/04/rise-of-the-data-scientist/|title=Rise of the Data Scientist|last=Yau|first=Nathan|date=2009-06-04|website=FlowingData|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://benfry.com/phd/dissertation/2.html|title=Basic Example|last=|first=|date=|website=benfry.com|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-04-03}}</ref> 2015 жылы Американдық статистикалық қауымдастық [[дерекқор]]ды басқаруды, статистиканы және [[машиналық оқыту]]ды, сонымен қатар [[Мәліметтерді үлестіре өңдеу|таратылған және параллель жүйелерді]] үш негізгі кәсіби қауымдастық ретінде анықтады.<ref>{{Cite web|url=https://magazine.amstat.org/blog/2015/10/01/asa-statement-on-the-role-of-statistics-in-data-science/|title=ASA Statement on the Role of Statistics in Data Science|date=2015-10-01|website=AMSTATNEWS|publisher=[[American Statistical Association]]|access-date=2019-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190620184935/https://magazine.amstat.org/blog/2015/10/01/asa-statement-on-the-role-of-statistics-in-data-science/|archive-date=20 June 2019|url-status=live}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ақпараттану]] [[Санат:Деректер]] bylj3otpcl39lfrrkhbb6ew61rnafj0 3409216 3409214 2024-12-12T05:27:48Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Жанэль Ерикбаева|Жанэль Ерикбаева]] ([[User talk:Жанэль Ерикбаева|т]]) өңдемелерінен [[User:1nter pares|1nter pares]] соңғы нұсқасына қайтарды 3331307 wikitext text/x-wiki '''Деректер туралы ғылым''' ({{lang-en|data science}}) — бұл көптеген құрылымдық және құрылымданбаған мәліметтерден білім алу және түсіну үшін ғылыми әдістерді, процестерді, алгоритмдер мен жүйелерді қолданатын пәнаралық сала.<ref>{{Cite journal | last1 = Dhar | first1 = V. | title = Data science and prediction | doi = 10.1145/2500499 | journal = Communications of the ACM | volume = 56 | issue = 12 | pages = 64–73 | year = 2013 | pmid = | pmc = | s2cid = 6107147 | url = http://cacm.acm.org/magazines/2013/12/169933-data-science-and-prediction/fulltext | access-date = 2 September 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20141109113411/http://cacm.acm.org/magazines/2013/12/169933-data-science-and-prediction/fulltext | archive-date = 9 November 2014 | url-status = live }}</ref><ref>{{cite web | url=http://simplystatistics.org/2013/12/12/the-key-word-in-data-science-is-not-data-it-is-science/ | title=The key word in "Data Science" is not Data, it is Science | publisher=Simply Statistics | date=2013-12-12 | author=Jeff Leek | access-date=1 January 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140102194117/http://simplystatistics.org/2013/12/12/the-key-word-in-data-science-is-not-data-it-is-science/ | archive-date=2 January 2014 | url-status=live }}</ref> Деректер туралы ғылым [[деректерді іздеу]], [[машиналық оқыту]] және [[үлкен деректер]]мен байланысты. Деректер ғылымы — бұл «нақты құбылыстарды түсіну және талдау» мақсатында «статистика, деректерді талдау және соған байланысты әдістерді біріктіру тұжырымдамасы».<ref>{{Cite book|chapter-url=https://www.springer.com/book/9784431702085|title=Data Science, Classification, and Related Methods|last=Hayashi|first=Chikio|date=1998-01-01|publisher=Springer Japan|isbn=9784431702085|editor-last=Hayashi|editor-first=Chikio|series=Studies in Classification, Data Analysis, and Knowledge Organization|location=|pages=40–51|language=en|chapter=What is Data Science? Fundamental Concepts and a Heuristic Example|doi=10.1007/978-4-431-65950-1_3|editor-last2=Yajima|editor-first2=Keiji|editor-last3=Bock|editor-first3=Hans-Hermann|editor-last4=Ohsumi|editor-first4=Noboru|editor-last5=Tanaka|editor-first5=Yutaka|editor-last6=Baba|editor-first6=Yasumasa}}</ref> Ол [[математика]], [[статистика]], [[информатика]], пәндік білім және [[информатика]] контекстінде көптеген салалардан алынған әдістер мен теорияларды қолданады. Тюринг сыйлығының иегері Джим Грей деректер ғылымын ғылымның «төртінші парадигмасы» ретінде ұсынды ([[Эмпирикалық зерттеу|эмпирикалық]], [[теоретикалық зерттеу|теориялық]], [[есептеу ғылымы|есептеу]] және қазір деректерге негізделген) және «ақпараттық технологиялар мен деректер ағымының әсерінен ғылымда бәрі өзгереді» деп сендірді.<ref name="TansleyTolle2009">{{cite book|author1=Stewart Tansley|author2=Kristin Michele Tolle|title=The Fourth Paradigm: Data-intensive Scientific Discovery|url=https://books.google.com/books?id=oGs_AQAAIAAJ|year=2009|publisher=Microsoft Research|isbn=978-0-9825442-0-4|access-date=16 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170320193019/https://books.google.com/books?id=oGs_AQAAIAAJ|archive-date=20 March 2017|url-status=live}}</ref><ref name="BellHey2009">{{cite journal|last1=Bell|first1=G.|last2=Hey|first2=T.|last3=Szalay|first3=A.|title=COMPUTER SCIENCE: Beyond the Data Deluge|journal=Science|volume=323|issue=5919|year=2009|pages=1297–1298|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.1170411|pmid=19265007|s2cid=9743327}}</ref> == Негіздері == Деректер туралы ғылым - бұл әдетте үлкен мәліметтер массивінен білім алуға бағытталған пәнаралық сала.<ref>{{Cite web|url=http://www.datascienceassn.org/about-data-science|title=About Data Science {{!}} Data Science Association|website=www.datascienceassn.org|access-date=2020-04-03}}</ref> Бұл сала талдауды, талдау үшін мәліметтерді дайындауды және ұйымда жоғары деңгейдегі шешімдер қабылдау үшін нәтижелерді ұсынуды қамтиды. Сонымен, оған информатика, математика, статистика, [[ақпаратты визуализациялау]], [[графикалық дизайн]], [[күрделі жүйе]]лер, байланыс және бизнес саласындағы дағдылар кіреді.<ref>{{Cite web|url=https://www.oreilly.com/library/view/doing-data-science/9781449363871/ch01.html|title=1. Introduction: What Is Data Science? - Doing Data Science [Book]|website=www.oreilly.com|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://medriscoll.com/post/4740157098/the-three-sexy-skills-of-data-geeks|title=the three sexy skills of data geeks|website=m.e.driscoll: data utopian|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref> Бен Фрайға сүйене отырып, статист Натан Яу деректер ғылымын адам мен компьютердің өзара әрекеттесуімен байланыстырады: пайдаланушылар деректерді интуитивті түрде басқара және зерттей алуы керек.<ref>{{Cite web|url=https://flowingdata.com/2009/06/04/rise-of-the-data-scientist/|title=Rise of the Data Scientist|last=Yau|first=Nathan|date=2009-06-04|website=FlowingData|language=en|access-date=2020-04-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://benfry.com/phd/dissertation/2.html|title=Basic Example|last=|first=|date=|website=benfry.com|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-04-03}}</ref> 2015 жылы Американдық статистикалық қауымдастық [[дерекқор]]ды басқаруды, статистиканы және [[машиналық оқыту]]ды, сонымен қатар [[Мәліметтерді үлестіре өңдеу|таратылған және параллель жүйелерді]] үш негізгі кәсіби қауымдастық ретінде анықтады.<ref>{{Cite web|url=https://magazine.amstat.org/blog/2015/10/01/asa-statement-on-the-role-of-statistics-in-data-science/|title=ASA Statement on the Role of Statistics in Data Science|date=2015-10-01|website=AMSTATNEWS|publisher=[[American Statistical Association]]|access-date=2019-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190620184935/https://magazine.amstat.org/blog/2015/10/01/asa-statement-on-the-role-of-statistics-in-data-science/|archive-date=20 June 2019|url-status=live}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ақпараттану]] [[Санат:Деректер]] 884cbkqi958cgas9b5wgwmux8m8k9ql 0 648229 3409201 3343847 2024-12-12T04:28:32Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409201 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Албания}} Тирана ФК |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = |лақап аты = |құрылған = [[16 тамыз]] [[1920 жыл]] |таратылды = |стадионы = [[Сельман Стермаси (стадион)|Сельман Стермаси]] |сыйымдылығы = 12500 |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = {{ту|Нигерия}} [[Ндубуйси Эгбо]] |капитаны = |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = [[Футболдан Албания чемпионаты|Албания суперлигасы]] |маусым = 2023/24 |орын = 5. |сайты = | pattern_la1 = | pattern_b1 = _whitestripes | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = _haugesund17h | pattern_so1 = | leftarm1 = 003bff | body1 = 003bff | rightarm1 = 003bff | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = | pattern_b2 = _kftirana1718a | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = _anorthosis1617h | pattern_so2 = _white_hoops | leftarm2 = 003bff | body2 = | rightarm2 = 003bff | shorts2 = | socks2 = 003bff | pattern_la3 = _dbucaresti1718a | pattern_b3 = _dbucaresti1718a | pattern_ra3 = _dbucaresti1718a | pattern_sh3 = _dbucaresti1718a | pattern_so3 = | leftarm3 = 232323 | body3 = 474747 | rightarm3 = 232323 | shorts3 = 232323 | socks3 = 474747 }} '''«Тирана»''' ([[Албан тілі|алб]]. ''KF Tirana'') — [[Албания]] чемпионаттарында ойнайтын кәсіби футбол клубы, Базасы [[Тирана]] қаласында орналасқан. Өз алаңындағы ойындарын "Сельман Стермаси" сиадионында өткізеді, сыйымдылығы 12500 адам. Басты қарсыласы — "[[Партизани (футбол клубы)|Партизани]]" клубы. Екеуінің арасындағы ойын "Үлкен дерби" деп аталады. == Жетістіктері == === Албания чемпионаты === * Чемпион (25):1930, 1931, 1932, 1934, 1936, 1937, 1964/65, 1965/66, 1968, 1969/70, 1981/82, 1984/85, 1987/88, 1988/89, 1994/95, 1995/96, 1996/97, 1998/99, 1999/00, 2002/03, 2003/04, 2004/05, 2006/07, 2008/09, 2019/20 === Албания кубогы === * 1938, 1963, 1976, 1977, 1983, 1984, 1986, 1994, 1996, 1999, 2001, 2002, 2006, 2011, 2012, 2017 === Албания суперкубогы === * 1994, 2000, 2002, 2003, 2005, 2006, 2007, 2009, 2011 == Сілтемелер == * [http://www.kftirana.al/ Ресми сайт] * [http://www.sktirana.com/ Жанкүйерлер сайты] * [http://www.eufo.de/football/alb/sk_trana.htm KF Tirana at EUFO.DE] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071026081934/http://www.eufo.de/football/alb/sk_trana.htm |date=2007-10-26 }} * [http://www.playerhistory.com/club/1315/ KF Tirana at Playerhistory.com] * [http://www.football-lineups.com/team/SK_Tirana/ KF Tirana at Football-Lineups.com] * [https://web.archive.org/web/20090627071514/http://www.shqiperia-futboll.webs.com/ Shqiperia-Futboll] {{сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Албания футбол клубтары]] [[Санат:1920 жылы құрылған футбол клубтары]] ir1f1md6pg2r45gw3f11gtbmn925slq 0 648946 3409084 3407076 2024-12-11T15:12:19Z Орел Карл 81620 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3409084 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Құрмет Белгісі ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | фон түсі = | шынайы атауы = Орден «Знак Почёта» | мемлекет = {{USSR}} | үшін мараппатталған = | тапсырушы = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | негіз = [[7 қыркүйек]] [[1928 жыл]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жыл <br /> Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жыл | барынша ұсынылған = 1 580 850 | сайты = }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == [[Сурет:Znakpocheta.jpg|thumb|right|200px|«Құрмет Белгісі» ордені]] «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. 1988 жылы «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, КСРО Президентінің 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === 3 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] j3k6tnfr8sl4br46x8dmji68ar3zaau 3409088 3409084 2024-12-11T15:32:27Z Орел Карл 81620 /* 3 мәрте иегерлері */ 3409088 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Құрмет Белгісі ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | фон түсі = | шынайы атауы = Орден «Знак Почёта» | мемлекет = {{USSR}} | үшін мараппатталған = | тапсырушы = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | негіз = [[7 қыркүйек]] [[1928 жыл]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жыл <br /> Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жыл | барынша ұсынылған = 1 580 850 | сайты = }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == [[Сурет:Znakpocheta.jpg|thumb|right|200px|«Құрмет Белгісі» ордені]] «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. 1988 жылы «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, КСРО Президентінің 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === 3 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # [[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # [[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # # # # # # # # # # # # # # # # # }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] 3pwdympgnrdnbd1g3hpwvkjiwp2pr55 3409094 3409088 2024-12-11T15:55:55Z Орел Карл 81620 /* 3 мәрте иегерлері */ 3409094 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Құрмет Белгісі ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | фон түсі = | шынайы атауы = Орден «Знак Почёта» | мемлекет = {{USSR}} | үшін мараппатталған = | тапсырушы = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | негіз = [[7 қыркүйек]] [[1928 жыл]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жыл <br /> Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жыл | барынша ұсынылған = 1 580 850 | сайты = }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == [[Сурет:Znakpocheta.jpg|thumb|right|200px|«Құрмет Белгісі» ордені]] «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. 1988 жылы «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, КСРО Президентінің 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === 3 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] n3jv78tegifqcflu5cq6zt8q8h36iwb 3409095 3409094 2024-12-11T15:56:27Z Орел Карл 81620 /* 3 мәрте иегерлері */ 3409095 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Құрмет Белгісі ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | фон түсі = | шынайы атауы = Орден «Знак Почёта» | мемлекет = {{USSR}} | үшін мараппатталған = | тапсырушы = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | негіз = [[7 қыркүйек]] [[1928 жыл]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жыл <br /> Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жыл | барынша ұсынылған = 1 580 850 | сайты = }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == [[Сурет:Znakpocheta.jpg|thumb|right|200px|«Құрмет Белгісі» ордені]] «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. 1988 жылы «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, КСРО Президентінің 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === 3 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === 2 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені === == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] 0gxl1apzfdfih8dt1lkqzwxepq327bl 3409098 3409095 2024-12-11T16:08:37Z Орел Карл 81620 /* 2 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені */ 3409098 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Құрмет Белгісі ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | фон түсі = | шынайы атауы = Орден «Знак Почёта» | мемлекет = {{USSR}} | үшін мараппатталған = | тапсырушы = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | негіз = [[7 қыркүйек]] [[1928 жыл]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жыл <br /> Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жыл | барынша ұсынылған = 1 580 850 | сайты = }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == [[Сурет:Znakpocheta.jpg|thumb|right|200px|«Құрмет Белгісі» ордені]] «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. 1988 жылы «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, КСРО Президентінің 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === 3 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === 2 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] l8zsmknknztesmeqi3ww7b0nbgyv541 3409099 3409098 2024-12-11T16:09:44Z Орел Карл 81620 /* 2 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені */ 3409099 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Құрмет Белгісі ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | фон түсі = | шынайы атауы = Орден «Знак Почёта» | мемлекет = {{USSR}} | үшін мараппатталған = | тапсырушы = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | негіз = [[7 қыркүйек]] [[1928 жыл]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жыл <br /> Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жыл | барынша ұсынылған = 1 580 850 | сайты = }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == [[Сурет:Znakpocheta.jpg|thumb|right|200px|«Құрмет Белгісі» ордені]] «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. 1988 жылы «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, КСРО Президентінің 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === 3 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === 2 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === 2 мәрте иегерлері === == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] 6ft907yq4p4oqw97nwfcuskbfkldvg6 3409102 3409099 2024-12-11T16:17:44Z Орел Карл 81620 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3409102 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == [[Сурет:Znakpocheta.jpg|thumb|right|200px|«Құрмет Белгісі» ордені]] «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. 1988 жылы «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, КСРО Президентінің 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === 3 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === 2 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === 2 мәрте иегерлері === == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] pn9cm50fcon5g7oxbumoizdk75g68s2 0 654626 3409049 3111431 2024-12-11T12:24:11Z Makenzis 71333 /* Моңголия чемпионаты */ 3409049 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Моңғолия}} ҰланБатыр |құрылған = 2011<ref>[https://www.facebook.com/FCUlaanbaatar FC Ulaanbaatar]</ref> |стадионы = [[МФФ футбол орталығы]] |сыйымдылығы = 3 500 |президент = |директор = |жаттықтырушы = {{ту|Сан-Марино}} [[Марко Раджини]] |жарыс = [[Футболдан Моңғолия чемпионаты]] |маусым = 2021/22 |орын = 2 орын |сайты =http://www.fc-ub.com/ | pattern_la1 = _whiteborder | pattern_b1 = | pattern_ra1 = _whiteborder | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = FF0000 | body1 = FF0000 | rightarm1 = FF0000 | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FF0000 | kit_alt2 = Away Kit | pattern_la2 = 1B1811 | pattern_b2 = | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = 003366 | body2 = 003366 | rightarm2 = 003366 | shorts2 = 003366 | socks2 = 003366}} '''«Ұланбатыр»''' ({{lang-mn|«Улаанбаатар» хөлбөмбөгийн клуб}}, {{lang-en|FC Ulaanbaatar}}) —Моңголия чемпионаттарында ойнайтын футбол клубы. == Тарихы == 2011 жылы құрылған. Құрылған жылы-ақ Моңғолия чемпионы атанды. Бірақ келесі маусымды 6-шы орында аяқтады. Тек 2015 жылы ғана жүлделі орынға ілініп, екінші орын алды. Бұл көрсеткішін 2018, 2020 жылғы маусымдарда да қайталады. == Жетістіктері == === Моңголия чемпионаты === * Чемпион: 2011, 2022-23 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * http://fculaanbaatar.weebly.com/ [[Санат:Моңғолия футбол клубтары]] [[Санат:2011 жылы құрылған футбол клубтары]] 7r85rr0ql5y1hrszln7pngsf35686bl 3409050 3409049 2024-12-11T12:24:32Z Makenzis 71333 3409050 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Моңғолия}} ҰланБатыр |құрылған = 2011<ref>[https://www.facebook.com/FCUlaanbaatar FC Ulaanbaatar]</ref> |стадионы = [[МФФ футбол орталығы]] |сыйымдылығы = 3 500 |президент = |директор = |жаттықтырушы = {{ту|Сан-Марино}} [[Марко Раджини]] |жарыс = [[Футболдан Моңғолия чемпионаты]] |маусым = 2023/24 |орын = 4 орын |сайты =http://www.fc-ub.com/ | pattern_la1 = _whiteborder | pattern_b1 = | pattern_ra1 = _whiteborder | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = FF0000 | body1 = FF0000 | rightarm1 = FF0000 | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FF0000 | kit_alt2 = Away Kit | pattern_la2 = 1B1811 | pattern_b2 = | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = 003366 | body2 = 003366 | rightarm2 = 003366 | shorts2 = 003366 | socks2 = 003366}} '''«Ұланбатыр»''' ({{lang-mn|«Улаанбаатар» хөлбөмбөгийн клуб}}, {{lang-en|FC Ulaanbaatar}}) —Моңголия чемпионаттарында ойнайтын футбол клубы. == Тарихы == 2011 жылы құрылған. Құрылған жылы-ақ Моңғолия чемпионы атанды. Бірақ келесі маусымды 6-шы орында аяқтады. Тек 2015 жылы ғана жүлделі орынға ілініп, екінші орын алды. Бұл көрсеткішін 2018, 2020 жылғы маусымдарда да қайталады. == Жетістіктері == === Моңголия чемпионаты === ; Чемпион: 2011, 2022/23 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * http://fculaanbaatar.weebly.com/ [[Санат:Моңғолия футбол клубтары]] [[Санат:2011 жылы құрылған футбол клубтары]] 68jzczmkt0224z1ojshpw67jsn9uvqh 3409051 3409050 2024-12-11T12:24:55Z Makenzis 71333 /* Сілтемелер */ 3409051 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Моңғолия}} ҰланБатыр |құрылған = 2011<ref>[https://www.facebook.com/FCUlaanbaatar FC Ulaanbaatar]</ref> |стадионы = [[МФФ футбол орталығы]] |сыйымдылығы = 3 500 |президент = |директор = |жаттықтырушы = {{ту|Сан-Марино}} [[Марко Раджини]] |жарыс = [[Футболдан Моңғолия чемпионаты]] |маусым = 2023/24 |орын = 4 орын |сайты =http://www.fc-ub.com/ | pattern_la1 = _whiteborder | pattern_b1 = | pattern_ra1 = _whiteborder | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = FF0000 | body1 = FF0000 | rightarm1 = FF0000 | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FF0000 | kit_alt2 = Away Kit | pattern_la2 = 1B1811 | pattern_b2 = | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = 003366 | body2 = 003366 | rightarm2 = 003366 | shorts2 = 003366 | socks2 = 003366}} '''«Ұланбатыр»''' ({{lang-mn|«Улаанбаатар» хөлбөмбөгийн клуб}}, {{lang-en|FC Ulaanbaatar}}) —Моңголия чемпионаттарында ойнайтын футбол клубы. == Тарихы == 2011 жылы құрылған. Құрылған жылы-ақ Моңғолия чемпионы атанды. Бірақ келесі маусымды 6-шы орында аяқтады. Тек 2015 жылы ғана жүлделі орынға ілініп, екінші орын алды. Бұл көрсеткішін 2018, 2020 жылғы маусымдарда да қайталады. == Жетістіктері == === Моңголия чемпионаты === ; Чемпион: 2011, 2022/23 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [[Санат:Моңғолия футбол клубтары]] [[Санат:2011 жылы құрылған футбол клубтары]] 3lobb61wsv75cyfjoojxeravjzwb5j8 0 655129 3409314 3405296 2024-12-12T09:46:37Z Casserium 68287 3409314 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Ақсуат ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 45 |lat_sec =42 |lon_dir = E |lon_deg = 82 |lon_min = 48 |lon_sec =24 |облысы = Абай облысы |аудан орталығы = [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 27 |қалалар саны = |әкімі = Ерсін Кәдірбекұлы Ескендіров |әкімдіктің мекенжайы = Ақсуат ауылы, Төлегетай баба көшесі, №1 |құрылған уақыты = [[7 маусым]] [[2022 жыл]] |жер аумағы = 13,6 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 19 735<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,42%)}}, {{nobr|[[немістер]] (0,18%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,07%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,07%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,26%)}}<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT482938 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2023 жыл басына)]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/abay-aksuat?lang=kk Ақсуат ауданының әкімдігі |карта = Aksuat District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Abay Province Aksuat.png |ортаққордағы санаты = }} '''Ақсуат ауданы''' — [[Абай облысы]]ның құрамындағы әкімшілік-аумақтық бірлік. Орталығы – [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы. == Географиясы == Аудан батысында [[Аягөз ауданы|Аягөз]] және [[Жарма ауданы|Жарма]] аудандарымен, солтүстігінде [[Көкпекті ауданы]]мен, оңтүстігінде [[Үржар ауданы|Үржар]], [[Мақаншы ауданы|Мақаншы]] аудандарымен мен [[Қытай|ҚХР]] аумағымен, шығысында ШҚО-ның [[Тарбағатай ауданы]]мен шектесiп жатыр. == Тарихы == Ақсуат ауданы 1935 жылы 9 қаңтарда Шығыс Қазақстан облысының құрамында [[Көкпекті ауданы|Көкпекті]] және [[Тарбағатай ауданы|Тарбағатай]] аудандарының бөліктерінен құрылды. 1939 жылы 14 қыркүйекте Ақсуат ауданы Семей облысына кірді. Сонымен бірге оның құрамына Ақжайлау, Ақсуат, Алғабас, Ерназар, Қарғыба, Қызылқайың, Қызылкесек, Көкжирен, Көктүбек, Құмкөл, Ойшілік, Сталин және Үшарал ауылдық кеңестері кірді. 1954 жылы Алғабас ауылдық кеңесі Ерназарға, Көктүбек - Көкжиренге, Сталин - Қызылкесекке, Қызылқайың - Ақсуатқа қосылды. Қарғыба ауылдық кеңесі таратылды. 1958 жылы Үшарал ауылдық кеңесі [[Аягөз ауданы]]на берілді. 1963 жылы 2 қаңтарда Ақсуат ауданы жойылып, оның аумағы Көкпекті ауданына берілді. 1964 жылы 31 желтоқсанда Ақсуат ауданы қалпына келтірілді. Оның құрамына Көкпекті ауданының Ақсуат, Ақжайлау, Ерназар, Қызылкесек, Көкжирен, Құмкөл және Ойшілік ауылдық кеңестері кірді. 1965 жылы Ақжайлау ауылдық кеңесі жойылып, Алғабас ауылдық кеңесі құрылды. 1971 жылы Сәтпаев ауылдық кеңесі, 1980 жылы Жданов ауылдық кеңесі құрылды. 1989 жылы Жданов ауылдық кеңесі Екпек болып өзгертілді. 1993 жылы Ерназар ауылдық кеңесі Ырғызбай, Алғабас ауылдық кеңесі Кіндікті болып өзгертілді. 1997 жылы 3 мамырда Семей облысының таратылуына байланысты Ақсуат ауданы Шығыс Қазақстан облысына берілді. 1997 жылы 23 мамырда Ақсуат ауданы жойылып, оның аумағы Тарбағатай ауданына берілді. Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 3 мамырдағы № 887 Жарлығына сәйкес 2022 жылы 7 маусымда Ақсуат ауданы Тарбағатай ауданының құрамынан бөлініп, жеке аудан болып қайта құрылды.<ref>[https://akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysynyn-keybir-maseleleri-turaly-445742 Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы]</ref> == Халқы == {| class="wikitable" ! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/census.php Ресей империясы, КСРО халық санақтары]</ref>!! 2009 !! 2021 !! 2023 |- | 12459 || {{өсім}}15370 || {{өсім}}28205 || {{өсім}}32112 || {{өсім}}33100 ||{{құлдырау}}21276 ||{{құлдырау}}19916 ||{{құлдырау}}19735 |} == Әкімшілік бөлінісі == 27 елді мекен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! Ауылдық округтері!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- | '''[[Ақсуат ауылдық округі (Абай облысы)|Ақсуат ауылдық округі]]''' ||6126||{{өсім}} 7183|| 117,3|| 3025||{{өсім}} 3617|| 119,6|| 3101||{{өсім}} 3566|| 115 |- | '''[[Екпін ауылдық округі]]''' ||1997||{{құлдырау}} 1907|| 95,5|| 1024||{{құлдырау}} 949|| 92,7|| 973||{{құлдырау}} 958|| 98,5 |- | '''[[Көкжыра ауылдық округі]]''' ||2410||{{құлдырау}} 2143|| 88,9|| 1214||{{құлдырау}} 1107|| 91,2|| 1196||{{құлдырау}} 1036|| 86,6 |- | '''[[Кіндікті ауылдық округі]]''' ||769||{{құлдырау}} 682|| 88,7|| 439||{{құлдырау}} 373|| 85|| 330||{{құлдырау}} 309|| 93,6 |- | '''[[Құмкөл ауылдық округі]]''' ||2321||{{құлдырау}} 1901|| 81,9|| 1175||{{құлдырау}} 976|| 83,1|| 1146||{{құлдырау}} 925|| 80,7 |- | '''[[Қызылкесік ауылдық округі]]''' ||2784||{{құлдырау}} 2149|| 77,2|| 1422||{{құлдырау}} 1120|| 78,8|| 1362||{{құлдырау}} 1029|| 75,6 |- | '''[[Ойшілік ауылдық округі]]''' ||2442||{{құлдырау}} 1984|| 81,2|| 1291||{{құлдырау}} 1060|| 82,1|| 1151||{{құлдырау}} 924|| 80,3 |- | '''[[Сәтбаев ауылдық округі (Абай облысы)|Сәтбаев ауылдық округі]]''' ||1232||{{құлдырау}} 925|| 75,1|| 633||{{құлдырау}} 473|| 74,7|| 599||{{құлдырау}} 452|| 75,5 |- | '''[[Ырғызбай ауылдық округі]]''' ||1195||{{құлдырау}} 1042|| 87,2|| 599||{{құлдырау}} 534|| 89,1|| 596||{{құлдырау}} 508|| 85,2 |- | '''ЖАЛПЫ САНЫ''' || 21276 || {{құлдырау}} 19916 || 93,6 || 10822 || {{құлдырау}} 10209 || 94,3 || 10454 || {{құлдырау}} 9707 || 92,9 |} == Әкімдері == * Асхат Сайдахметұлы Смаилов (07.2022 бастап)<ref>[https://semeynews.kz/kk/news/26700/ Асхат Смаилов Ақсуат ауданының әкімі болып тағайындалды]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == * Семей облысының әкімшілік-аумақтық құрылымының тарихы туралы анықтамалық. — Семей, 2006. {{Абай облысы}} {{Ақсуат ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсуат ауданы]] kbdyqkcblec35ovx477ubtscswc2qvh 3409315 3409314 2024-12-12T09:47:44Z Casserium 68287 /* Әкімдері */ 3409315 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Ақсуат ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 45 |lat_sec =42 |lon_dir = E |lon_deg = 82 |lon_min = 48 |lon_sec =24 |облысы = Абай облысы |аудан орталығы = [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 27 |қалалар саны = |әкімі = Ерсін Кәдірбекұлы Ескендіров |әкімдіктің мекенжайы = Ақсуат ауылы, Төлегетай баба көшесі, №1 |құрылған уақыты = [[7 маусым]] [[2022 жыл]] |жер аумағы = 13,6 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 19 735<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,42%)}}, {{nobr|[[немістер]] (0,18%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,07%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,07%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,26%)}}<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT482938 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2023 жыл басына)]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/abay-aksuat?lang=kk Ақсуат ауданының әкімдігі |карта = Aksuat District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Abay Province Aksuat.png |ортаққордағы санаты = }} '''Ақсуат ауданы''' — [[Абай облысы]]ның құрамындағы әкімшілік-аумақтық бірлік. Орталығы – [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы. == Географиясы == Аудан батысында [[Аягөз ауданы|Аягөз]] және [[Жарма ауданы|Жарма]] аудандарымен, солтүстігінде [[Көкпекті ауданы]]мен, оңтүстігінде [[Үржар ауданы|Үржар]], [[Мақаншы ауданы|Мақаншы]] аудандарымен мен [[Қытай|ҚХР]] аумағымен, шығысында ШҚО-ның [[Тарбағатай ауданы]]мен шектесiп жатыр. == Тарихы == Ақсуат ауданы 1935 жылы 9 қаңтарда Шығыс Қазақстан облысының құрамында [[Көкпекті ауданы|Көкпекті]] және [[Тарбағатай ауданы|Тарбағатай]] аудандарының бөліктерінен құрылды. 1939 жылы 14 қыркүйекте Ақсуат ауданы Семей облысына кірді. Сонымен бірге оның құрамына Ақжайлау, Ақсуат, Алғабас, Ерназар, Қарғыба, Қызылқайың, Қызылкесек, Көкжирен, Көктүбек, Құмкөл, Ойшілік, Сталин және Үшарал ауылдық кеңестері кірді. 1954 жылы Алғабас ауылдық кеңесі Ерназарға, Көктүбек - Көкжиренге, Сталин - Қызылкесекке, Қызылқайың - Ақсуатқа қосылды. Қарғыба ауылдық кеңесі таратылды. 1958 жылы Үшарал ауылдық кеңесі [[Аягөз ауданы]]на берілді. 1963 жылы 2 қаңтарда Ақсуат ауданы жойылып, оның аумағы Көкпекті ауданына берілді. 1964 жылы 31 желтоқсанда Ақсуат ауданы қалпына келтірілді. Оның құрамына Көкпекті ауданының Ақсуат, Ақжайлау, Ерназар, Қызылкесек, Көкжирен, Құмкөл және Ойшілік ауылдық кеңестері кірді. 1965 жылы Ақжайлау ауылдық кеңесі жойылып, Алғабас ауылдық кеңесі құрылды. 1971 жылы Сәтпаев ауылдық кеңесі, 1980 жылы Жданов ауылдық кеңесі құрылды. 1989 жылы Жданов ауылдық кеңесі Екпек болып өзгертілді. 1993 жылы Ерназар ауылдық кеңесі Ырғызбай, Алғабас ауылдық кеңесі Кіндікті болып өзгертілді. 1997 жылы 3 мамырда Семей облысының таратылуына байланысты Ақсуат ауданы Шығыс Қазақстан облысына берілді. 1997 жылы 23 мамырда Ақсуат ауданы жойылып, оның аумағы Тарбағатай ауданына берілді. Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 3 мамырдағы № 887 Жарлығына сәйкес 2022 жылы 7 маусымда Ақсуат ауданы Тарбағатай ауданының құрамынан бөлініп, жеке аудан болып қайта құрылды.<ref>[https://akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysynyn-keybir-maseleleri-turaly-445742 Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы]</ref> == Халқы == {| class="wikitable" ! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/census.php Ресей империясы, КСРО халық санақтары]</ref>!! 2009 !! 2021 !! 2023 |- | 12459 || {{өсім}}15370 || {{өсім}}28205 || {{өсім}}32112 || {{өсім}}33100 ||{{құлдырау}}21276 ||{{құлдырау}}19916 ||{{құлдырау}}19735 |} == Әкімшілік бөлінісі == 27 елді мекен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! Ауылдық округтері!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- | '''[[Ақсуат ауылдық округі (Абай облысы)|Ақсуат ауылдық округі]]''' ||6126||{{өсім}} 7183|| 117,3|| 3025||{{өсім}} 3617|| 119,6|| 3101||{{өсім}} 3566|| 115 |- | '''[[Екпін ауылдық округі]]''' ||1997||{{құлдырау}} 1907|| 95,5|| 1024||{{құлдырау}} 949|| 92,7|| 973||{{құлдырау}} 958|| 98,5 |- | '''[[Көкжыра ауылдық округі]]''' ||2410||{{құлдырау}} 2143|| 88,9|| 1214||{{құлдырау}} 1107|| 91,2|| 1196||{{құлдырау}} 1036|| 86,6 |- | '''[[Кіндікті ауылдық округі]]''' ||769||{{құлдырау}} 682|| 88,7|| 439||{{құлдырау}} 373|| 85|| 330||{{құлдырау}} 309|| 93,6 |- | '''[[Құмкөл ауылдық округі]]''' ||2321||{{құлдырау}} 1901|| 81,9|| 1175||{{құлдырау}} 976|| 83,1|| 1146||{{құлдырау}} 925|| 80,7 |- | '''[[Қызылкесік ауылдық округі]]''' ||2784||{{құлдырау}} 2149|| 77,2|| 1422||{{құлдырау}} 1120|| 78,8|| 1362||{{құлдырау}} 1029|| 75,6 |- | '''[[Ойшілік ауылдық округі]]''' ||2442||{{құлдырау}} 1984|| 81,2|| 1291||{{құлдырау}} 1060|| 82,1|| 1151||{{құлдырау}} 924|| 80,3 |- | '''[[Сәтбаев ауылдық округі (Абай облысы)|Сәтбаев ауылдық округі]]''' ||1232||{{құлдырау}} 925|| 75,1|| 633||{{құлдырау}} 473|| 74,7|| 599||{{құлдырау}} 452|| 75,5 |- | '''[[Ырғызбай ауылдық округі]]''' ||1195||{{құлдырау}} 1042|| 87,2|| 599||{{құлдырау}} 534|| 89,1|| 596||{{құлдырау}} 508|| 85,2 |- | '''ЖАЛПЫ САНЫ''' || 21276 || {{құлдырау}} 19916 || 93,6 || 10822 || {{құлдырау}} 10209 || 94,3 || 10454 || {{құлдырау}} 9707 || 92,9 |} == Әкімдері == # Асхат Сайдахметұлы Смаилов (07.2022—09.2024)<ref>[https://semeynews.kz/kk/news/26700/ Асхат Смаилов Ақсуат ауданының әкімі болып тағайындалды]</ref> # Ерсін Кәдірбекұлы Ескендіров (12.2024 бастап) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == * Семей облысының әкімшілік-аумақтық құрылымының тарихы туралы анықтамалық. — Семей, 2006. {{Абай облысы}} {{Ақсуат ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсуат ауданы]] deakaihnc86rze6pwc3yfo17j8hsysp 0 658160 3409197 3363416 2024-12-12T04:14:08Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Karakalpak_ASSR_(1934-1937).svg]]» деген «[[:File:Flag_of_Karakalpak_ASSR_(1920–1932).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3409197 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Қарақалпақ автономиялы облысы |Шынайы атауы = {{lang-kaa|قاراقالپاق موختار آبلسی}}<br>{{lang-kk|قارا قالپاق اپتانومىيالى وبلىسى}}<br>{{lang-uz|قاراقالپاق موختار ویلایاتی}} |Суреті = Карта КАССР.png |Сурет атауы = 1925 жылғы РКФСР құрамындағы Қазақ АКСР-нің картасы. Қарақалпақ автономиялы облысының аумағы қоңыр түспен көрсетілген. |Елтаңба = |Ту = Flag of Karakalpak ASSR (1920–1932).svg |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = [[Автономиялық облыс|Автономиялы облыс]] |Кіреді = [[Сурет:Kazak 1920.jpg|25px]] [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Төрткөл (Қарақалпақстан)|Төрткөл]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = [[Нүкіс]], [[Қожалы]] |Құрылды = [[16 ақпан]] [[1925 жыл]]ы |Таратылған уақыты = [[20 наурыз]] [[1932 жыл]]ы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = [[Қарақалпақ тілі|Қарақалпақ]], [[Қазақ тілі|қазақ]], [[Өзбек тілі|өзбек]] және [[Орыс тілі|орыс]] |Тұрғыны = 304 500 |Санақ жылы = 1926 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = Негізінен [[қарақалпақтар]], [[қазақтар]] және [[өзбектер]], сондай-ақ, [[түрікмендер]], [[орыстар]] және басқалар |Конфессиялық құрамы = негізінен [[Сунниттер|сүннит]] мұсылмандары, сонымен қатар [[христиандар]] |Жер аумағы = АО өмір сүрген кездері әр түрлі. 124,0 мыңнан басталады. |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Қарақалпақ автономиялы облысы''' — 1925-1929 жылдары [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамындағы [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-нің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі және 1930-1932 жылдары РКФСР-ге тікелей бағынышты автономиялы облыс. Қарақалпақ автономиялы облысының әкімшілік орталығы әрі ең ірі қаласы - [[Төрткөл (Қарақалпақстан)|Төрткөл]] қаласы болды. Екінші ірі қала [[Нүкіс]] болды. 1926 жылғы Бүкілодақтық санақ бойынша АО халқы 304 мың адамды құрады. == Тарихы == Қарақалпақ автономиялы облысының құрылуына дейін Хорезм ОАК қарамағындағы Қазақ-Қарақалпақ бөлімшесі ұйымдастырылды. Қазақ-Қарақалпақ бөлімі 1920 жылы Хорезм Республикасы Кеңестерінің 1-съезінің шешімімен қазақ және қарақалпақ халықтарының ортақ мәселелерін шешу мақсатында құрылды. 1923 жылы қазанда Хорезм Республикасы Кеңестерінің 3-съезінде Қазақ-Қарақалпақ автономиялы округін құру және [[Қожалы]] қаласын оның орталығына айналдыру туралы қаулы қабылданды. 1924 жылы мамырда Республика кеңестерінің 4-съезі автономия құру туралы шешім қабылдады<ref>{{кітап |авторы = |бөлімі = Қазақ-Қарақалпақ бөлімшесі|бөлім сілтемесі = https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:Kazakhstan_National_encyclopedia_(ru)_-_Vol_3_of_5_(2005).pdf&page=75|тақырыбы = |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = [[Қазақстан. Ұлттық энциклопедия]]|орны = Алматы|баспасы = |жыл = 2005|томы = 3|беттері = |барлық беті = |сериясы = |isbn = 9965-9746-4-0|тиражы = }}</ref>. Қарақалпақ АО 1925 жылы 16 ақпанда (іс жүзінде 1924 жылы) [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан АКСР]] [[Әмудария облысы]]ның аумағынан, сондай-ақ [[Хорезм Халық Кеңес Республикасы|Хорезм Социалистік Кеңестік Республикасының]] бұрынғы Қырғыз-Қарақалпақ автономиялы облысының бір бөлігінен құрылды. Ресми мәртебе алғанға дейін [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан АКСР]] мен [[Хорезм Социалистік Кеңес Республикасы|Хорезм СКР]] жерлерінің біраз бөлігін ғана алып жатты. 1929 жылы жойылған [[Адай уезі]] аумағының бірқатар бөлігі автономиялы облыстың құрамына кірді. Бастапқыда [[Қазақ (қырғыз) Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы|Қырғыз]] (1925 жылдың наурызынан бастап [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-і]] деп аталды) құрамына кірді, ал 1930 жылы РКФСР-дің тікелей қарамағына өтті. 1932 жылы 20 наурызда [[Қарақалпақстан Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қарақалпақ АКСР]] болып өзгертілді. 1936 жылы 5 желтоқсанда [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР-ның]] құрамына қосылды. == Тұрғындары == [[КСРО-дағы халық санағы (1926)|1926 жылғы Бүкілодақтық санақ]] бойынша Қарақалпақ АО халқының этникалық құрамы<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_26.php?reg=1572 1926 жылғы Бүкілодақтық халық санағы. РКФСР аймақтары бойынша халықтың ұлттық құрамы (Қазақ АКСР, Қарақалпақ АО)] Демоскоп</ref>. {|class="standard sortable" ! <small>Ұлт</small> || <small>адам</small> || % |- | Барлығы || align="right" | 304539 || align="right" | 100,00 % |- | [[қарақалпақтар]] || align="right" | 116125 || align="right" | 38,13 % |- | [[қазақтар]] || align="right" | 85782 || align="right" | 28,17 % |- | [[өзбектер]] || align="right" | 84099 || align="right" | 27,62 % |- | [[түрікмендер]] || align="right" | 9686 || align="right" | 3,18 % |- | [[орыстар]] || align="right" | 4924 || align="right" | 1,62 % |- | [[татарлар]] || align="right" | 884 || align="right" | 0,29 % |- | [[парсылар]] || align="right" | 756 || align="right" | 0,25 % |- | [[украиндар]] || align="right" | 621 || align="right" | 0,20 % |- | [[Орта Азия арабтары|арабтар]] || align="right" | 489 || align="right" | 0,16 % |- | [[қырғыздар]] || align="right" | 277 || align="right" | 0,09 % |- | [[тәжіктер]] || align="right" | 67 || align="right" | 0,02 % |- | [[Еврейлер|яһудилер]] || align="right" | 62 || align="right" | 0,02 % |- | басқалары || align="right" | 767 || align="right" | 0,25 % |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарақалпақстан тарихы]] [[Санат:РКФСР автономиялы облыстары]] tmx1gm0di9z1be17buk1rbu5f5yl1cp 0 661981 3409319 3042059 2024-12-12T09:58:29Z OperationSakura6144 160133 ([[Commons:Commons:GlobalReplace|GlobalReplace v0.6.5]]) 3409319 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Түрікмен облысы |Шынайы атауы = {{lang-tk|تورکمن ولایتی}} |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = |Кіреді = [[Сурет:Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1918–1925).svg|23px]] [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] <br /> [[Сурет:Turkestan Autonomous SSR Flag.svg|23px]] [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан КФР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = 4 уез |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Ашхабад|Полторацк]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = [[Ашхабад|Полторацк]], [[Түрікменбашы|Красноводск]], [[Мары|Мерв]], [[Тежен (қала)|Тежен]], [[Серахс]] |Құрылды = [[30 сәуір]] [[1918 жыл]]ы |Таратылған уақыты = [[27 қазан]] [[1924 жыл]]ы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = Шамамен 400 мың |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = негізінен [[түрікмендер]] мен [[Қазақтар|қазақ]]-[[адай]]лар, сонымен қатар, [[орыстар]], [[өзбектер]] және басқалар |Конфессиялық құрамы = негізінен сүннит мұсылмандары, сонымен қатар шиит мұсылмандары, христиандар және баһаилар |Жер аумағы = 531 738 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = Закаспийская область 1900.svg |Карта ені = 300px |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Түрікмен облысы''' — [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамындағы [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан КФР]] бес облысының бірі. Ол 1918 жылы 30 сәуірде [[Ресей империясы]]ның [[Түркістан генерал-губернаторлығы|Түркістан өлкесінің (генерал-губернаторлық)]] құрамына кірген [[Күнгей Каспий облысы|аттас облыстың]] орнына '''Күнгей Каспий облысы''' деген атпен құрылды. Түркістан КФР Түрікмен облысы Ресей империясының Түркістан өлкесінің Күнгей Каспий облысымен бірдей аумақты алып жатты. 1921 жылы 7 тамызда Түрікмен облысы болып өзгертілді. 1924 жылы 27 қазанда Түркістан КФР Түрікмен облысы таратылып, оның жері Орта Азияның қалған аймақтарымен бірге [[КСРО ұлттық-аумақтық бөлініс|ұлттық-аумақтық межелеп бөлу]] барысында жаңадан құрылған одақтас республикалар арасында бөлінді. Түрікмен облысының жері [[Түрікмен Кеңестік Социалистік Республикасы]]на өтіп, ішінара [[Хорезм Социалистік Кеңестік Республикасы]] (КСРО құрамына кірмейді) Қырғыз-Қарақалпақ автономиялы облысының негізінде құрылған [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] құрамында [[Қарақалпақ автономиялы облысы]]ның құрамына кірді. Әкімшілік орталығы әрі аймақтың ең ірі қаласы [[Ашхабад|Полторацк (Ашхабад)]] қаласы болды. Облыстың басқа ірі қалалары: [[Түрікменбашы|Красноводск]], [[Мары|Мерв]], [[Тежен (қала)|Тежен]], [[Серахс]]. Облыс алдымен 5-ке (облыстың солтүстігіндегі Маңғыстау уезі [[Қазақ (қырғыз) Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы|Қырғыз АКСР]] берілді), содан кейін 4 уезге бөлінді: [[Красноводск уезі|Красноводск]], [[Мерв уезі|Мерв]], [[Ашхабад уезі|Полторацк]] және [[Тежен уезі|Тежен]], олардың әкімшілік орталықтары, сәйкесінше, Красноводск, Мерв, Полторацк және Тежен болды. Батысында [[Каспий теңізі]]мен ұласты, солтүстігінде [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамында (осы АКСР құрылғаннан кейін) [[Қазақ (қырғыз) Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы|Қырғыз АКСР-мен]] шектесті, солтүстік-шығыста [[Арал теңізі]]мен ұласса, шығысында және солтүстік-шығысында [[Хиуа хандығы]]мен (содан кейін [[Хорезм Халық Кеңес Республикасы|Халықтық Кеңес республикасымен]] және [[Хорезм Социалистік Кеңестік Республикасы]]мен) шектесті, оңтүстік-шығыстан [[Бұхара әмірлігі]]мен (содан кейін [[Бұхара Халық Кеңес Республикасы|Бұхара Халық Кеңестік Республикасымен]] және [[Бұхара Социалистік Кеңестік Республикасы]]мен) және [[Ауғанстан әмірлігі]]мен, оңтүстікте [[Қажарлар әулеті|Қажарлық Парсымен (Иран)]] шекаралас болды. Облыста 400 мыңға жуық адам өмір сүрді. Халықтың негізгі бөлігін [[түрікмендер]] құрады. Сондай-ақ [[орыстар]], [[өзбектер]], [[Қазақтар|қырғыз-қайсақтар (яғни қазақтар)]], сонымен бірге, [[қарақалпақтар]], [[Орта Азиялық ирандықтар|ирандықтар]], [[күрдтер]], [[армяндар]], [[украиндар]], [[татарлар]], [[поляктар]] және басқалар өмір сүрді. Халық негізінен [[Суннет|сунниттік]] мұсылман бағытын ұстанды, бірақ сонымен қатар [[Шииттер|шиит]] мұсылмандары өте көп болды. Сондай-ақ, халықтың көп бөлігі христиан дінін (негізінен православие) және [[баһаи]]змді ұстанды. Облыс құрылғаннан кейін көршілес монархиялармен: Бұхара әмірлігі мен Хиуа хандығымен, сондай-ақ көршілес Иран мен Ауғанстанмен салыстырғанда анағұрлым либералды және шыдамды жағдайға байланысты көптеген саудагерлер, қаржыгерлер, зиялы қауым өкілдері және қуғынға ұшыраған тұлғалар Түрікмен облысына қашып немесе көшіп келді. Облыс экономикасының негізін [[ауыл шаруашылығы]] (негізінен көкөністер мен жемістер, мақта өсіру), [[мал шаруашылығы]], [[балық аулау]] (Каспий мен Арал теңізінде) және [[жібек шаруашылығы]] құрады. Экономика саласында өнеркәсіп пен [[Банк|банк ісінің]] де орны болды. Сондай-ақ, облыс кірісінің бір бөлігін кілем тоқу ([[Түрікмен кілемі|түрікмен кілемдері]]), қыш ыдыстар мен керамикалық ыдыстар, бұйымдар жасау және сол сияқтылар халықтық қолөнер кәсіптері алып келді. [[Күнгей Каспий теміржолы]] Орта Азияның орталық және шығыс аймақтарына баратын Каспий теңізінің жағасындағы ірі Красноводск порт қаласынан басталды. Облыстың негізгі бөлігі ірі құмды [[Қарақұм]] шөлінің аумағында орналасты, ал оңтүстіктен бұл облыс [[Көпеттау]] тауларымен қоршалды, батыстан [[Каспий теңізі]] ұласады, оның арғы жағында [[Кавказ]] болды. == Әдебиет == * {{кітап |авторы =|бөлімі = Түрікмен КСР тарихы|бөлім сілтемесі = |тақырыбы = |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Ашхабад|баспасы = |жыл = 1960|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }} * {{кітап |авторы =|бөлімі = Орталық Азияның халық қожалығы|бөлім сілтемесі = |тақырыбы = |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Ташкент|баспасы = |жыл = 1924|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }} {{Түркістан КФР}} [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Өзбекстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Түрікменстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Түркістан КФР облыстары]] i2hkiehe5lw2f8asqcyo34xnb20ag0p 0 661989 3409321 3080004 2024-12-12T09:59:46Z OperationSakura6144 160133 ([[Commons:Commons:GlobalReplace|GlobalReplace v0.6.5]]) 3409321 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Сырдария облысы |Шынайы атауы = {{lang-kk|سیردریا آبلسی}}<br />{{lang-uz|سیردریا ولایاتی}} |Суреті = Туркестан 1900.svg |Сурет атауы = Сырдария облысы тоқсары түспен боялған |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = |Кіреді = [[Сурет:Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1918–1925).svg|23px]] [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] <br /> [[Сурет:Turkestan Autonomous SSR Flag.svg|23px]] [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан КФР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = 5 уез және 1 бөлім |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Ташкент]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = [[Ташкент]], [[Шымкент]], [[Тараз|Әулиеата]], [[Қазалы|Казалинск]], [[Қызылорда|Перовск]], [[Төрткөл (Қарақалпақстан)|Петро-Александровск]] |Құрылды = [[30 сәуір]] [[1918 жыл]]ы |Таратылған уақыты = [[27 қазан]] [[1924 жыл]]ы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 1,5 млн астам |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = негізінен [[өзбектер]], сонымен қатар, [[қазақтар]], [[орыстар]] және басқалар |Конфессиялық құрамы = негізінен сүннит мұсылмандары, сонымен қатар, христиандар |Жер аумағы = 504 700 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = Сыр-Дарьинская область 1900.svg |Карта ені = 300px |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Сырдария облысы''' — [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамындағы [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан АКСР]] алты облысының бірі. 1918 жылы 30 сәуірде [[Ресей империясы]]ның [[Түркістан генерал-губернаторлығы|Түркістан өлкесінің (генерал-губернаторлық)]] құрамына кірген [[Сырдария облысы|аттас облыстың]] орнына құрылды. Түркістан АКСР Сырдария облысы Ресей империясының Түркістан өлкесінің Сырдария облысымен бірдей аумақты алып жатты. Облыс атауы Орта Азиядағы ең ұзын өзен — [[Сырдария]] өзенінің атауынан шыққан. 1924 жылы 27 қазанда Түркістан АКСР Сырдария облысы таратылып, оның аумағы Орта Азияның қалған аймақтарымен бірге [[КСРО ұлттық-аумақтық бөлініс|ұлттық-аумақтық межелеп бөлу]] барысында жаңадан құрылған одақтас республикалар арасында бөлінді. Сырдария облысының жері [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]], сондай-ақ РКФСР құрамындағы [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], сонымен қатар, РКФСР құрамында [[Қырғыз автономиялы облысы|Қарақырғыз АО]] арасында бөлінді. Әкімшілік орталығы әрі облыстың ең ірі қаласы, сонымен бірге бүкіл Түркістан АКСР астанасы және ең ірі қаласы [[Ташкент]] болды. Облыстың басқа ірі қалалары: [[Шымкент]], [[Тараз|Әулиеата (қазіргі Тараз)]], [[Қазалы]], [[Қызылорда|Перовск (қазіргі Қызылорда)]], [[Төрткөл (Қарақалпақстан)|Петро-Александровск (қазіргі Төрткөл)]]. Облыс 5 уезге және 1 бөлімге бөлінді: Әулиеата, Қазалы, Перовский, Ташкент және Шымкент уездері, олардың әкімшілік орталықтары, сәйкесінше, Әулиеата, Қазалы, Перовск, Ташкент және Шымкент болды. Сонымен бірге, облыста 1920 жылы тәуелсіз [[Әмудария облысы]]на айналдырылған арнайы әкімшілік бірлік — [[Әмудария бөлімі]] болды. Солтүстікте және солтүстік-батыста [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамындағы [[Қазақ (қырғыз) Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы|Қырғыз (яғни, Қазақ) АКСР]], солтүстік-шығыста Түркістан АКСР [[Жетісу облысы]]мен, шығыстан және оңтүстік-шығыста Түркістан АКСР [[Ферғана облысы (Түркістан АКСР)|Ферғана облысымен]], оңтүстігінде Түркістан АКСР [[Самарқан облысы (Түркістан АКСР)|Самарқан облысымен]], оңтүстік-батыста және батыста [[Хиуа хандығы]] (содан кейін [[Хорезм Халық Кеңес Республикасы]] және [[Хорезм Социалистік Кеңестік Республикасы]]) және [[Бұхара әмірлігі]] (содан кейін [[Бұхара Халық Кеңес Республикасы|Бұхара Халық Кеңестік Республикасымен]] және [[Бұхара Социалистік Кеңестік Республикасы]]мен) шектесті. Облыста шамамен бір жарым миллион адам тұратын. Халықтың негізгі бөлігі [[өзбектер]] болды. Сондай-ақ, [[орыстар]] мен [[Қазақтар|қырғыз-қайсақтар (яғни қазақтар)]], сондай-ақ [[тәжіктер]], [[украиндар]], [[қарақалпақтар]], [[ұйғырлар]] және т.б. өмір сүрді. Халық негізінен мұсылман сунниттер болды. Сондай-ақ, халықтың едәуір бөлігі христиандықты ұстанды (негізінен православие). Бұл облыстағы орыс тілді халықтың үлесі Түркістан АКСР ең жоғары көрсеткіштердің бірі болды. Облыстың экономикасы өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығына (негізінен көкөністер мен жемістер, мақта мен бидай өсіру), мал шаруашылығына, балық аулауға (Арал теңізі мен Сырдария өзенінде), жібек шаруашылығына, омарта шаруашылығына негізделген. Сондай-ақ, облыс кірісінің бір бөлігін тоқыма өнеркәсібі, сондай-ақ кілем тоқу, қыш ыдыстар мен керамикалық ыдыстар және бұйымдар жасау, пышақ, былғары мен жүннен бұйымдар мен киім өндіру сияқты халықтық қолөнер кәсіптері қамтамасыз етті. Сырдария облысы Түркістан АКСР дамыған аймақтарының бірі болды. Облыстың батыс бөлігін ірі құмды [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] шөлі, сондай-ақ көптеген далалар алып жатты. Ауылшаруашылық өнімдерін өсіруге тек облыстың шығыс және оңтүстік-шығыс бөліктері қолайлы болды. Шығыстан және оңтүстіктен бастап облыс [[Тәңір тауы]] тауларымен қоршалды. Облыстың батысын [[Арал теңізі]] ұласып жатты. Сырдария облысының аумағы арқылы Орта Азиядағы ең ұзын өзен - [[Сырдария]] өтті. == Әдебиет == * {{кітап |авторы =|бөлімі = Түрікмен КСР тарихы|бөлім сілтемесі = |тақырыбы = |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Ашхабад|баспасы = |жыл = 1960|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }} * {{кітап |авторы =|бөлімі = Орталық Азияның халық қожалығы|бөлім сілтемесі = |тақырыбы = |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Ташкент|баспасы = |жыл = 1924|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }} {{Түркістан КФР}} [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Өзбекстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Түркістан КФР облыстары]] 70nsth3m14vmjl8b7kegfw2xy22s7lk 0 661994 3409317 3075071 2024-12-12T09:57:38Z OperationSakura6144 160133 ([[Commons:Commons:GlobalReplace|GlobalReplace v0.6.5]]) 3409317 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Самарқан облысы |Шынайы атауы = {{lang-uz|سمرقنر ولایتی}}<br>{{lang-fa|ولایاتی سمرقند}} |Суреті = Туркестан 1900.svg |Сурет атауы = Самарқан облысы сары түспен боялған |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = |Кіреді = [[Сурет:Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1918–1925).svg|23px]] [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] <br /> [[Сурет:Turkestan Autonomous SSR Flag.svg|23px]] [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан КФР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = 4 уез |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Самарқан]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = [[Самарқан]], [[Хожанд]], [[Жызақ]], [[Истаравшан|Ұлытөбе]], [[Пенжакент]], [[Қаттықорған]] |Құрылды = [[30 қазан]] [[1918 жыл]]ы |Таратылған уақыты = [[27 қазан]] [[1924 жыл]]ы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = Шамамен 1,5 млн |Санақ жылы = 1924 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = негізінен [[өзбектер]] мен [[тәжіктер]], сонымен қатар [[орыстар]], [[Яһудилер|ортаазиялық (бұхаралық) еврейлер]], [[ортаазиялық ирандықтар]], [[ортаазиялық арабтар]] және басқалар |Конфессиялық құрамы = негізінен суннит мұсылмандары, сонымен қатар христиандар мен шииттер де бар |Жер аумағы = 68 962 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = 300px |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Самарқан облысы''' — [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамындағы [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан АКСР]] бес облысының бірі. 1918 жылы 30 қазанда [[Ресей империясы]]ның [[Түркістан генерал-губернаторлығы|Түркістан өлкесінің (генерал-губернаторлық)]] құрамына кірген [[Самарқан облысы (Ресей империясы)|аттас облыстың]] орнына құрылды. Түркістан АКСР Самарқан облысы Ресей империясының Түркістан өлкесінің Самарқан облысымен бірдей жерді алып жатты. 1924 жылы 27 қазанда Түркістан АКСР Самарқан облысы жойылып, оның аумағы Орта Азияның қалған бөлігімен бірге [[КСРО ұлттық-аумақтық бөлініс|ұлттық-аумақтық межелеп бөлу]] барысында жаңадан құрылған одақтас республикалар арасында бөлінді. Самарқан облысының жері [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]] мен оның құрамындағы [[Тәжік Автономиялы Социалистік Кеңестік Республикасы|Тәжік АСКР]] арасында бөлінді. Түркістан АКСР Самарқан облысының мұрагері деп 1926-1930 жылдары болған Өзбек КСР [[Самарқан округі]]н санауға болады. Әкімшілік орталығы әрі аймақтың ең үлкен қаласы Самарқан қаласы болды. Облыстың басқа ірі қалалары — [[Хожанд]], [[Жызақ]], [[Истаравшан|Ұлытөбе]], [[Пенжакент]] және [[Қатақорған]]. Облыс 4 уезге бөлінді: Самарқан, Хожанд, Жызақ және Қатақорған, олардың әкімшілік орталықтары, сәйкесінше, Самарқан, Хожанд, Жызақ және Қатақорған болды. Солтүстікте және солтүстік-батыста Түркістан АКСР [[Сырдария облысы (Түркістан АКСР)|Сырдария облысымен]], оңтүстікте және батыста [[Бұхара әмірлігі]]мен (содан кейін [[Бұхара Халық Кеңес Республикасы|Бұхара Халық Совет Республикасы]] мен [[Бұхара Социалистік Кеңестік Республикасы]]мен), шығыста Түркістан АКСР [[Ферғана облысы (Түркістан АКСР)|Ферғана облысымен]] шектеседі. Облыста шамамен бір жарым миллион адам тұратын. Халықтың негізгі бөлігі [[өзбектер]] мен [[тәжіктер]] болды. Сондай-ақ, [[орыстар]], [[Яһудилер|ортаазиялық (бұхаралық) еврейлер]], [[ортаазиялық ирандықтар]], [[ортаазиялық арабтар]] және басқалардың едәуір бөлігі өмір сүрді. Халық негізінен [[Сунниттер|сунниттік]] мұсылман болды, бірақ сонымен бірге [[Шииттер|шиит]] мұсылмандары да жетерлік еді. Сонымен қатар, халықтың көп бөлігі иудаизм мен христиандықты (негізінен православие) ұстанды. Облыс құрылғаннан кейін көршілес Бұхара әмірлігімен салыстырғанда анағұрлым либералды және шыдамды жағдайға байланысты, Бұхара әмірі қудалаған саудагерлер, қаржыгерлер, зиялы қауым мен әйгілі жазушы [[Садриддин Айни]] сияқты тұлғалардың көпшілігі әмірліктен қашты немесе Самарқан облысына қоныс аударды. Облыс экономикасының негізін ауыл шаруашылығы (негізінен көкөністер мен жемістер, мақта және бидай өсіру), мал шаруашылығы, жібек шаруашылығы, омарта шаруашылығы құрады. Экономика саласында өнеркәсіп пен банк ісінің де орны болды - Самарқанд Түркістан АКСР негізгі қаржы орталықтарының бірі болды. Сондай-ақ, облыс кірісінің бір бөлігін кілем тоқу, керамикалық ыдыс-аяқтар мен бұйымдар жасау және сол сияқты халықтық қолөнер кәсіптері алып келді. Орта Азиядағы ең тығыз теміржол станцияларының бірі Самарқанда орналасты. Самарқан облысы Түркістан АКСР дамыған аймақтарының бірі болды. Облыстың негізгі бөлігі [[Зерафшан аңғары]]ның аумағында орналасқан. Орта Азиядағы ең ұзын үшінші өзен — [[Зерафшан өзені|Зерафшан]] облыс аумағынан өтеді, ал солтүстіктен және оңтүстіктен облысты [[Түркістан жотасы|Түркістан]] мен [[Зеравшан жотасы|Зерафшан]] жоталары қоршады. == Әдебиет == * {{кітап |авторы =|бөлімі = Түрікмен КСР тарихы|бөлім сілтемесі = |тақырыбы = |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Ашхабад|баспасы = |жыл = 1960|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }} * {{кітап |авторы =|бөлімі = Орталық Азияның халық қожалығы|бөлім сілтемесі = |тақырыбы = |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Ташкент|баспасы = |жыл = 1924|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }} * {{кітап |авторы =|бөлімі = Туркистон автоном совет социалистик республикаси|бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Өзбекстанның ұлттық энциклопедиясы|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Ташкент|баспасы = |жыл = 2000—2005|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }} {{Түркістан КФР}} [[Санат:Өзбекстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Тәжікстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Түркістан КФР облыстары]] 98tpiphwpcblp7psjlpc8jgfsqm918q 0 661997 3409318 3066848 2024-12-12T09:57:46Z OperationSakura6144 160133 ([[Commons:Commons:GlobalReplace|GlobalReplace v0.6.5]]) 3409318 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Ферғана облысы |Шынайы атауы = {{lang-uz|فرغانا ولایاتی}} |Суреті = Туркестан 1900.svg |Сурет атауы = Ферғана облысы картада сұр-көкшіл түспен боялған |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = |Кіреді = [[Сурет:Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1918–1925).svg|23px]] [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] <br /> [[Сурет:Turkestan Autonomous SSR Flag.svg|23px]] [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан КФР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = 5 уез |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Ферғана|Скобелев]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = [[Қоқан (қала)|Қоқан]], [[Наманған]], [[Әндіжан]], [[Ош]], [[Марғылан]], [[Жалалабат]] |Құрылды = [[30 сәуір]] [[1918 жыл]]ы |Таратылған уақыты = [[14 қазан]] [[1924 жыл]]ы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = Шамамен 2 млн |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = негізінен [[өзбектер]], сонымен қатар, [[қырғыздар]], [[орыстар]], [[тәжіктер]], [[памир халықтары]] және басқалар |Конфессиялық құрамы = негізінен сунниттік мұсылмандар, сонымен қатар христиандар мен зороастрлықтар |Жер аумағы = 160 141 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = Ферганская область.svg |Карта ені = 300px |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Ферғана облысы''' — [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамындағы [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан АКСР]] бес облысының бірі. 1918 жылы 30 сәуірде [[Ресей империясы]]ның [[Түркістан генерал-губернаторлығы|Түркістан өлкесінің (генерал-губернаторлық)]] құрамына [[Ферғана облысы (Ресей империясы)|кірген аттас]] облыстың орнына құрылды. Түркістан АКСР Ферғана облысы Ресей империясының Түркістан өлкесінің Ферғана облысымен бірдей аумақты алып жатты. Облыстың атауы [[Ферғана аңғары]]нан шыққан. 1924 жылы 14 қазанда Түркістан АКСР Ферғана облысы таратылып, оның жері Орта Азияның қалған аймақтарымен бірге [[КСРО ұлттық-аумақтық бөлініс|ұлттық-аумақтық межелеп бөлу]] барысында жаңадан құрылған одақтас республикалар арасында бөлінді. Ферғана облысының жері [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]] және оның құрамындағы [[Тәжік Автономиялы Социалистік Кеңестік Республикасы|Тәжік АСКР]], сондай-ақ РКФСР [[Қырғыз автономиялы облысы|Қарақырғыз АО]] арасында бөлінді. Облыстың әкімшілік орталығы [[Ферғана|Скобелев (қазіргі Ферғана)]] қаласы болды. Облыстағы ең ірі қала [[Қоқан (қала)|Қоқан]] болды. Облыстың басқа ірі қалалары: [[Наманған]], [[Әндіжан]], [[Ош]], [[Марғылан]] және [[Жалалабат]]. Облыс 5 уезге бөлінді: Әндіжан, Қоқан, Марғылан, Наманған және Ош, олардың әкімшілік орталықтары сәйкесінше, Әндіжан, Қоқан, Скобелев, Наманған және Ош болды. Солтүстікте және солтүстік-батыста Түркістан АКСР [[Сырдария облысы (Түркістан АКСР)|Сырдария облысымен]], солтүстік-шығыста Түркістан АКСР [[Жетісу облысы]]мен, батыста Түркістан АКСР [[Самарқан облысы (Түркістан АКСР)|Самарқан облысымен]], оңтүстікт-батыста [[Бұхара әмірлігі]]мен (содан кейін [[Бұхара Халық Кеңес Республикасы|Бұхара Халық Кеңестік Республикасында]] және [[Бұхара Социалистік Кеңес Республикасы]]нда), оңтүстікте [[Ауғанстан әмірлігі]]мен, ал шығыста [[Қытай Республикасы]]ның Шыңжаң аймағымен шектесті. Облыста шамамен 2 миллион адам тұратын. Халықтың негізгі бөлігі [[өзбектер]] болды. Сондай-ақ, [[орыстар]], [[тәжіктер]] және [[Қырғыздар|қарақырғыздар (яғни, қырғыздар)]], сондай-ақ [[памир халықтары]], [[ұйғырлар]], [[татарлар]] және басқалардың айтарлықтай бөлігі өмір сүрді. Халық негізінен сунниттік мұсылман болды, бірақ сонымен бірге исмаилиттік мұсылмандардың саны едәуір көп болды. Сондай-ақ, халықтың көп бөлігі христиан дінін (негізінен православие) және зороастризмді ұстанды. Бұл облыс көрші Қытайдан ұйғыр иммиграциясының негізгі орталықтарының бірі болды. Өте құнарлы топырақ пен табиғатқа байланысты облыс экономикасының негізін ауыл шаруашылығы (негізінен көкөністер мен жемістер, мақта мен бидай өсіру), мал шаруашылығы, жібек шаруашылығы, омарта шаруашылығы құрады. Сондай-ақ, облыс кірісінің бір бөлігін тоқыма өнеркәсібі, сонымен қатар кілем тоқу, қыш ыдыстар мен керамикалық ыдыс-аяқтар мен бұйымдар жасау, пышақ, былғары мен жүннен бұйымдар мен киім-кешектер жасау сияқты халықтық қолөнер кәсіптері қамтамасыз етті. Облыстың негізгі бөлігі биік таулармен қоршалған өте құнарлы [[Ферғана аңғары]]ның аумағында орналасқан. Оңтүстіктен облысты [[Памир|Памир таулары]], шығысы мен солтүстігін [[Тәңір тауы]] таулары қоршап тұрды. Орта Азиядағы ең ұзын өзен — [[Сырдария]] қайнар көзі Ферғана облысының аумағында орналасқан. == Әдебиет == * {{кітап |авторы =|бөлімі = Түрікмен КСР тарихы|бөлім сілтемесі = |тақырыбы = |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Ашхабад|баспасы = |жыл = 1960|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }} * {{кітап |авторы =|бөлімі = Орталық Азияның халық қожалығы|бөлім сілтемесі = |тақырыбы = |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Ташкент|баспасы = |жыл = 1924|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }} * {{кітап |авторы =|бөлімі = Туркистон автоном совет социалистик республикаси|бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Өзбекстанның ұлттық энциклопедиясы|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Ташкент|баспасы = |жыл = 2000—2005|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }} {{Түркістан КФР}} [[Санат:Өзбекстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Тәжікстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Қырғызстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Түркістан КФР облыстары]] 58k7c788wv6cmawnkzgmisb65j1luor 0 687264 3409166 3272024 2024-12-11T20:19:17Z Malik Nursultan B 111493 3409166 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Абдулла Әріпов | Шынайы есімі = {{lang-uz|Abdulla Oripov}} | Суреті = Abdulla Aripov (2019-05-30).jpg | түс = Үкімет басшысы | Атауы = Әріпов, 2019 жыл | Титулы = [[Өзбекстан]]ның 4-[[Өзбекстан премьер-министрі|премьер-министрі]] | Ту = Flag of Uzbekistan.svg | Ту2 = Emblem of Uzbekistan.svg | Басқара бастады = [[14 желтоқсан]] [[2016 жыл]]дан бастап | Президент = [[Шавкат Миромонұлы Мирзиёев|Шавкат Мирзиёев]] | Ізашары = [[Шавкат Миромонұлы Мирзиёев|Шавкат Мирзиёев]] | Ізбасары = | Титулы_2 = Өзбекстан премьер-министрінің орынбасары | Ту_2 = Flag of Uzbekistan.svg | Ту2_2 = Emblem of Uzbekistan.svg | Басқара бастады_2 = 12 қыркүйек 2016 | Басқаруын аяқтады_2 = 14 желтоқсан 2016 | Бірігіп басқарушы1_2 = [[Рүстем Садықұлы Әзімов|Рүстем Әзімов]] | Премьер_2 = [[Шавкат Миромонұлы Мирзиёев|Шавкат Мирзиёев]] | Ізашары_2 = Эргаш Шоисматов | Ізбасары_2 = Ачилбай Раматов | Басқара бастады_3 = 30 мамыр 2002 | Басқаруын аяқтады_3 = тамыз 2012 | Премьер_3 = [[Өткір Тоқтамұратұлы Сұлтанов|Өткір Сұлтанов]]<br>[[Шавкат Миромонұлы Мирзиёев|Шавкат Мирзиёев]] | Бірігіп басқарушы1_3 = [[Рүстем Садықұлы Әзімов|Рүстем Әзімов]] | Бірігіп басқарушы2_3 = Ачилбай Раматов | Бірігіп басқарушы3_3 = Зойир Мирзаев | Бірігіп басқарушы4_3 = Ғұламжан Ибрагимов | Ізбасары_3 = Эргаш Шоисматов | Партиясы = [[Өзбекстан Либерал-демократиялық партиясы|ӨзЛиДеП]] | Білімі = Ташкент ақпараттық технологиялар университеті | Туған жері = {{туғанжері|Ташкент|Ташкентте}}, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Туған күні = 24.5.1961 | Марапаттары = {{Қатар |{{Фидокорона хизматлари учун ордені}} |{{Мехнат шухрати ордені}} }} {{Қатар |{{Достық ордені (Өзбекстан)}} |{{Достық ордені}} }} {{Қатар |{{Исмаил Самани Ордені}} }} | Commons = Abdulla Aripov }} '''Абдулла Ниғматұлы Әріпов''' ({{lang-uz|Abdulla Nigʻmatovich Oripov}}) — [[өзбекстан]]дық саясаткері, [[Өзбекстан Либерал-демократиялық партиясы|ӨзЛиДеП]] партиясының мүшесі және 2016 жылғы 14 желтоқсаннан бергі [[Өзбекстан премьер-министрі]]. 2002–2012 жылдар аралығында және 2016 жылы премьер-министрдің орынбасары болған. == Өмірбаяны == 1961 жылғы 24 мамыр күні Әріпов [[Ташкент]] қаласында дүниеге келді. 1983 жылы ол Ташкент байланыс электротехникалық институтында (қазіргі [[Ташкент ақпараттық технологиялар университеті]]) білім алды. Әріпов 1983–1992 жылдары Ташкент телефон-телеграф станциясындағы 1-разрядты инженер-электроншы болып жұмыс істеді. Бұдан кейін 1993 жылға дейін жаңадан құрылған [[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасы]] Байланыс министрлігінде бас маман қызметін атқарды. 1993–1995 жылдары Әріпов «Узимпэксалока» сыртқы сауда серіктестігі директорының орынбасары қызметін атқарды. Аз уақыт Өзбекстан Республикасы Байланыс министрлігі құрылыс-жабдықтау басқармасының бастығы болып жұмыс істеді. 1995–1996 жылдары «ТашАфиналАЛ» БК бас директоры болып жұмыс істеді. Одан соң аз ғана уақыт Өзбекстан Республикасы Байланыс министрлігі жекешелендіру және бәсекелестікті дамыту басқармасының бастығы болып жұмыс істеді. 1997 жылы Өзбекстан пошта және телекоммуникациялар агенттігінің нарықтық трансформация және бағалы қағаздар бөлімінің бастығы болып жұмыс істеді. 1997–2000 жылдары аралығында Пошта және телекоммуникацияларды дамытуды мемлекеттік қолдау қорының директоры болып жұмыс істеді. 2000 жылдан 2001 жылға дейін ол Өзбекстан пошта және телекоммуникациялар агенттігі бас директорының бірінші орынбасары қызметін атқарған. 2001 жылғы 15 тамыздан бастап Өзбекстан пошта және байланыс агенттігінің бас директоры болып жұмыс істеді. 2002 жылғы 30 мамырда [[Өзбекстан премьер-министрі|Премьер-министрі]]нің орынбасары — Байланыс және ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялар кешенінің басшысы — Өзбекстан байланыс және ақпараттандыру агенттігінің бас директоры болып тағайындалды. 2005 жылғы 4 ақпаннан бастап Премьер-Министрдің орынбасары — ӨзАЦИ бас директоры, Ақпараттық жүйелер және телекоммуникациялар кешенінің басшысы. 2009 жылғы қазаннан бастап ол сонымен қатар әлеуметтік саланы, ғылымды, білім беруді, денсаулық сақтауды, мәдениетті қадағалайды және [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы]]ндағы серіктестермен байланысқа жауапты. 2012 жылдың 22 тамызында ол масқараға түседі. Ол премьер-министрдің орынбасары қызметінен босатылды (БАҚ оның жұмыстан босатылуын МТС-Өзбекстан ұялы байланыс операторы — ресейлік [[МТС (компания)|МТС]] компаниясының іні компаниясының төңірегінде туындаған жанжалмен байланыстырды).<ref>[https://m.rosbalt.ru/world/2012/08/23/1025894.html СМИ: Узбекская "дочка" МТС сделала вице-премьера безработным]</ref> 2012 жылғы тамыздан 2016 жылғы қыркүйекке дейін Ташкент қаласындағы Байланыс колледжінде аға оқытушы қызметін атқарды. 2016 жылғы 14 қыркүйектен бастап [[Өзбекстан президенті]]нің жұмысын атқарушы оны [[Өзбекстан премьер-министрі]]нің орынбасары — Жастар саясаты, мәдениет, ақпараттық жүйелер және телекоммуникациялар кешенінің басшысы етіп тағайындады.<ref>[https://www.gazeta.uz/ru/2016/09/14/changes/ Абдулла Арипов вернулся в правительство]</ref> 2016 жылғы 12 желтоқсанда билеуші ​​​​Либералдық-демократиялық партиясының (ӨзЛиДеП) съезінде Әріповтің премьер-министр қызметіне кандидатурасы ұсынылды, [[Олий Мәжіліс]]тің Заң шығару палатасы мен Сенаттың бірлескен отырысында қаралып, 14 желтоқсан күні мақұлданды. Осы күннен бері Абдулла Әріпов премьер-министр қызметін атқаруда. == Марапаттары == * [[Фидокорона хизматлари учун ордені]] (2021); * [[Мехнат шухрати ордені]] (2006); * [[Достық ордені (Өзбекстан)|Дустлик ордені]]; * II дәрежелі [[Достық ордені]] ([[Қазақстан]], 2021); * II дәрежелі [[Исмаил Самани ордені]] ([[Тәжікстан]], 2018). == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{DEFAULTSORT:Әріпов, Абдулла Нығметұлы}} [[Санат:XX ғасыр инженерлері]] [[Санат:XXI ғасыр инженерлері]] [[Санат:КСРО инженерлері]] [[Санат:Өзбекстан инженерлері]] [[Санат:Өзбекстан саясаткерлері]] [[Санат:Экономика ғылымдарының кандидаттары]] [[Санат:Өзбекстан премьер-министрлері]] [[Санат:Қазіргі мемлекет басшылары]] g1xyh9b79ublmh61nwil45czwxsxn6p 0 689349 3409198 3339003 2024-12-12T04:19:05Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Karakalpak_ASSR_(1934-1937).svg]]» деген «[[:File:Flag_of_Karakalpak_ASSR_(1920–1932).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3409198 wikitext text/x-wiki {{Байрақтар|атауы=Қарақалпақстан туы<br>{{lang-kaa|Қарақалпақстан Республикасының мәмлекетлик байрағи}}<br>{{lang-uz|Qoraqalpogʻiston Respublikasining davlat bayrogʻi}}|сурет=Flag of Karakalpakstan.svg|мемлекет={{байрақ|Өзбекстан}}|қабылданған=14 желтоқсан 1992|пропорция=1:2|қолдануы=[[Сурет:FIAV 110110.svg|30px]]|автор=Жоллыбай Изентаев|аумақ={{байрақ|Қарақалпақстан}}}} '''Қарақалпақстан туы''' ({{Lang-kaa|Қарақалпақстан Республикасының мәмлекетлик байрағи}}) — [[Өзбекстан]] құрамындағы [[Қарақалпақстан]] автономиялы республикасының мемлекеттік рәміздерінің бірі.<ref>[http://karakalpakstan.uz/kk/page/show/1 ҚАРАҚАЛПАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МӘМЛЕКЕТЛИК БАЙРАҒЫ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221012134952/http://karakalpakstan.uz/kk/page/show/1 |date=2022-10-12 }} Қарақалпақстан Министрлер Кеңесінің ресми сайты.</ref><ref name=":0">[http://www.vexillographia.ru/uzbekstn/index.htm Флаги Узбекистана - Каракалпакстан] vexillographia.ru.</ref> Ту дизайны [[Өзбекстан туы|Өзбекстан туының]] дизайнына негізделіп жасалған. Қарақалпақстан байрағы үш көк, сары және жасыл түсті горизонталды жолақтан тұрады. Үш жолақ Өзбекстан туындағыдай қызыл жіңішке жолақтармен бөлінген.<ref name=":0" /> Үстіңгі жолақтың сол бұрышында орналасқан жарты ай [[Мұсылман|мұсылмандарды]] және 5 жұлдыз Қарақалпақстанның көне 5 қаласын білдіреді. == Дизайны == [[Сурет:Hotel_Rahnamo_01.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hotel_Rahnamo_01.JPG|солға|нобай|[[Нүкіс|Нүкістегі]] қонақүй алдындағы [[Өзбекстан туы|Өзбекстан]] және Қарақалпақстан тулары]] {| class="wikitable" width="60%" style="text-align:center;" !Системасы ! style="background:#008fb8" |Көк ! style="background:#FFFFFF" |Ақ ! style="background:#db2017" |Қызыл ! style="background:#f7be24" |Сары ! style="background:#1a9d37" |Жасыл |- |CMYK |100-21-0-27 |0-0-0-0 |0-85-89-14 |0-22-85-3 |83-0-64-38 |- |RGB |0-143-184 |255-255-255 |219-32-23 |247-190-36 |26-157-55 |- |Интернеттегі коды |#008FB8 |#FFFFFF |#DB2017 |#F7BE24 |#1A9D37 |} == Тарихи тулар == <gallery> Flag of Karakalpak ASSR.svg|1978–1992 жылдары қолданылған [[Қарақалпақстан Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қарақалпақстан АКСР]] туы Flag of Karakalpak ASSR (1941-1952).gif|1941–1952 жылғы туы Flag of Karakalpak ASSR (1937-1941).gif|1937-1941 жылғы туы Flag of Karakalpak ASSR (1920–1932).svg|1934-1937 жылғы туы </gallery> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:1992 жылдың тулары]] [[Санат:Тулар]] [[Санат:Мемлекеттік тулар]] [[Санат:Қарақалпақстан мемлекеттік рәміздері]] o0zkwuy4np2bf9qyehln1vzx36z5uxf 0 693573 3409171 3406638 2024-12-11T20:39:37Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Cham_people_in_Cambodia.jpg|Cham_people_in_Cambodia.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Bastique|Bastique]] [[commons:File:Cham_people_in_Cambodia.jpg|жойған]], себебі: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files 3409171 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Тямдар |төл атауы = чам |сурет = Cham Muslims Cambodian.JPG |сурет тақырыбы = |саны = 500 000 |аймақ = {{Байрақ|Вьетнам}} {{Байрақ|Камбоджа}} {{Байрақ|Тайланд}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[вьетнам тілі]] |діні = [[индуизм]], [[ислам]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Тям''' (чам) — [[Вьетнам]]дағы, [[Камбоджа]]дағы және [[Тайланд]]тағы халық. Жалпы саны 500 мың адам (2007). Вьетнамда тямның екі тобы бар: шығыс (Тхуань-хай провинциясы) және батыс (Анзанг және Тайнин провинциялары). Камбоджа тямдары Вьетнамнан келген иммигранттардың ұрпақтары.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/220252|title=Тямдар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-02 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі - Индонезия тобының тілі. Жазуы оңтүстік үнді графикасына негізделген(5 ғасырдан бастап). [[Вьетнам тілі]] де кеңінен таралған.<ref>{{cite web|url=https://sanstv.ru/dict/%D1%82%D1%8F%D0%BC%D1%8B|title=Орыс тілінің түсіндірме сөздігі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-02 |lang=}}</ref> == Діні == 10 ғ-дан бастап [[ислам]] діні тарай бастады. Қазіргі уақытта тямдардың үштен екісі [[индуизм|индуистар]], қалғандары [[Мұсылман|мұсылмандар]].<ref>{{cite web|url=https://gufo.me/dict/history_encyclopedia/%D0%A2%D0%AF%D0%9C%D0%AB|title=Кеңестік тарихи энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-02 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%82%D1%8F%D0%BC%D1%8B|title=Тями сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-02 |lang=}}</ref> == Тарихы == II-ғасырда негізі қаланған Тям (Чам) өркениеті IX-ғасырда өзінің шарықтау шегіне жетті. Ол Вьетнамның орталық бөлігін Меконг атырауына дейін басқарды, ал оның иеліктері батысқа қарай қазіргі мемлекеттердің - Камбоджа мен Лаостың шекараларына дейін созылды. Тямдар (Чам) өжет теңізшілер ретінде белгілі болды. Чампа патшалығы халықаралық саудаға белсене араласты, бұл оған байлық пен ықпалды жинақтауға, сондай-ақ басқа аймақтық патшалықтармен, Оңтүстік Азиямен және Қытаймен байланыс орнатуға мүмкіндік берді. XII-XV ғасырларда Тям (Чам) өркениеті жойыла бастады. Уақыт өте келе оларды Вьетнам патшалары оңтүстікке, ал шығысқа Ангкор билеушілері ығыстырды. Вьетнамдағы Тям (Чам) өркениетінің қалдықтары қазір Орталық Вьетнамдағы Бинтхуан және Нинтхуан провинцияларында (Фхан Ранг маңында) және Камбоджа шекарасының бойында Тай Нинь және Чау Док провинцияларында шоғырланған.<ref>{{cite web|url=https://islamosfera.ru/chamy-neobychnye-musulmane-vetnama/|title=Тямдар - Вьетнамның ерекше мұсылмандары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-02 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Бұрын тямдар тамаша теңізшілер болған, қазіргілері жағалау мен өзендерден [[балық аулау]]мен шектелген. Ауыл шаруашылығында және көлікте буйволдар пайдаланылады, [[тауық]], үйрек, [[ешкі]] өсіріледі. Тямдардың кәсіптерінің бірі - жібек және мақта маталарын, өзіндік керамика жасау және саудамен айналысады.<ref>{{cite web|url=https://web.archive.org/web/20221224090044/http://www.turlocman.ru/cambodia/6512|title=Камбоджа халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-02 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Шығыста [[патриархат]] қатынастары мен көп әйел алу орын алса, батыста әйел отбасы басшысы болып табылады - туыстық қатынасты анасы қарастырады, ал мұра ұлға емес, қызына өтеді. [[Сурет:In front of Chăm house.jpg|нобай|оңға|200px|Вьетнамдағы Тям үйі]] === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Тям ауылдары (300 үйге дейін) әдетте өзендердің бойында орналасқан. Үйлер жерде, дегенмен кейбір аудандарда төбесі тік бұрышты қадалы үйлер жиі кездеседі. Тұрғын үй 4-5 бөлмеден тұрады, олардың жартысы (тіпті көпшілігі) отбасының әйелдер бөлігіне жатады, ас үй мен қосалқы құрылыстар бөлек орналасады. Бұйымдардан үстел, сәкі, қолөнер бұйымдары (тоқыма станоктары), ыдыс-аяқтар, балық аулауға және аң аулауға арналған құралдар кіреді.<ref>{{cite web|url=https://xn--e1adcaacuhnujm.xn--p1ai/dve-storony-odnoj-sistemy-chamy.html|title=Тям халқы. Тарих және қазіргі заман|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-02 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Әйелдер киімі - саронг, әдетте белге (ерлер үшін) немесе кеуденің ортасына (әйелдер үшін) оралған мақта матадан жасалған жолақ мата. Мата дененің астыңғы бөлігін, тобыққа дейін жауып, ұзын белдемшеге ұқсайды. Саронгтың үстінде жеңі бар тар халат киеді, ал әйелдер бос шаштарын жабу үшін тағы бір тақия киеді.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A2%D1%8F%D0%BC%D1%8B|title=Тямдар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-02 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Азық-түліктері - [[күріш]], [[көкөністер]], балық және ет дәмдеуіштері.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=TYAM|title=Әлем халықтары/Тям|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-02 |lang=}}</ref> === Фольклоры === Тям фольклорында аңыздар, әйелдердің желпуіштепмен биі, ерлердің отпен биі маңызды орын алады.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=558|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Cham people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] [[Санат:Тайланд халықтары]] putrhwbopd5fib1i8p88dmtutb0f8oh 0 694147 3409237 3136139 2024-12-12T05:53:24Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ нақтылау 3409237 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{CHN}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам<ref>Цзяжун https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823</ref><ref>Значение слова цзяжун https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>Цзяжун https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref name="Reference1">народы мира / Цзяжун http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған. Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады. Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]].<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] qb29foyrgnuoi834gy2u1yg516n6h5n 3409238 3409237 2024-12-12T05:53:54Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3409238 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{CHN}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам<ref>Цзяжун https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823</ref><ref>Значение слова цзяжун https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>Цзяжун https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref name="Reference1">народы мира / Цзяжун http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады. Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]].<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] kiyam4o1x078og3qybwiix4ibxkmmmo 3409239 3409238 2024-12-12T05:54:36Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3409239 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{CHN}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам<ref>Цзяжун https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823</ref><ref>Значение слова цзяжун https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>Цзяжун https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref name="Reference1">народы мира / Цзяжун http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]].<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] 237qo0sm3mh9wz3skyq63wrqve4c9kj 3409243 3409239 2024-12-12T05:59:33Z Мағыпар 100137 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ нақтылау 3409243 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{CHN}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> <ref>Значение слова цзяжун https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>Цзяжун https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref name="Reference1">народы мира / Цзяжун http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]].<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] 81rk321wf17nmvb4psru9zd9vj4uz8e 3409246 3409243 2024-12-12T06:00:51Z Мағыпар 100137 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ нақтылау 3409246 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{CHN}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>Цзяжун https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref name="Reference1">народы мира / Цзяжун http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]].<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] rhdiuuc642c0itz99r0e890ekrn6qa8 3409247 3409246 2024-12-12T06:01:31Z Мағыпар 100137 нақтылау 3409247 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>Цзяжун https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref name="Reference1">народы мира / Цзяжун http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]].<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] m84djjacwnte520o5e3rqmjwdnwaig0 3409250 3409247 2024-12-12T06:04:54Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ нақтылау 3409250 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref name="Reference1">народы мира / Цзяжун http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]].<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] 2qdsp7cq2blveh2jvn4vqkxtin676ht 3409251 3409250 2024-12-12T06:06:16Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ нақтылау 3409251 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref>{{cite web|url= http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY|title=Әлем халықтары/Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]].<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] 02e9u5y35zxcj7kgrs4yatyo245fyh0 3409252 3409251 2024-12-12T06:06:30Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі тағамдары */ 3409252 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref>{{cite web|url= http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY|title=Әлем халықтары/Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған. === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]]. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] ngl8khatm9olzduh4aiqdgz7gbf52u2 3409253 3409252 2024-12-12T06:07:48Z Мағыпар 100137 /* Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары */ дереккөз 3409253 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref>{{cite web|url= http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY|title=Әлем халықтары/Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD#mw-header|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]]. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] 113fts4wepqthhhx4qzsb5zyagxofdt 3409255 3409253 2024-12-12T06:21:27Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі киімдері */ дереккөз 3409255 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref>{{cite web|url= http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY|title=Әлем халықтары/Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD#mw-header|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады.<ref>{{cite web|url=https://dir.md/ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD%D1%8B|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]]. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] i32hg0u2r7kaab10z2ebjo9377zq6ff 3409256 3409255 2024-12-12T06:23:38Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі тағамдары */ дереккөз 3409256 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цзяжун |төл атауы = кара |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 70 000 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[гярун тілі]] |діні = [[ламаизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цзяжун''' (өз атауы - ''кара'') — Қытайдағы тибеттердің субэтникалық тобы. Сычуань, Аба, Ганьцзы және Баосин провинциаларын мекендейді. Жалпы саны 70 мың адам.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/478823|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%86%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының [[гярун тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0-%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер [[ламаизм|ламаистер]] (Бон тармақтары), кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды ұстанады. == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері - [[егіншілік]] ([[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]], қарақұмық, көкөніс, апиын) және [[мал шаруашылығы]] (сиыр, қодас, жылқы, ешкі, қой, шошқа), [[аңшылық]] және [[терушілік]]. Негізгі қолөнері тоқыма және қару жасау.<ref>{{cite web|url= http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSZY|title=Әлем халықтары/Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Отбасы шағын, әйелдің орны айтарлықтай жоғары (әйел рудың басшысы болуы мүмкін). [[Бақсылық|Шаманизм]] кең тараған. Дәстүрлі ән мен би қойылымдары сақталған (жаңа жылға, дала жұмыстарының басталуына т.б.). === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендері тау бөктерінде орналасқан және әдетте бірнеше ондаған үйлерден тұрады. Дәстүрлі тұрғын үйлері – екі қабатты тас үй, төбесі ағаш жоңқасынан жасалған, бірінші қабаты мал шаруашылығына арналған.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD#mw-header|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі тибеттікінен ерекшеленбейді, бірақ бас киімі сәлде немесе киіз қалпақ түріндегі таңғыш, әйелдер – белбеулі көйлек, күміс әшекейлер (білезік, сырға) тағады.<ref>{{cite web|url=https://dir.md/ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B7%D1%8F%D0%B6%D1%83%D0%BD%D1%8B|title=Цзяжун|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары – шелпектер (цзамба), ет, [[көкөністер]], [[сүт]], [[шай]].<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=610|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] ij8472u9vo7woctmywdwsbnbstyp8sy 0 694151 3409257 3152070 2024-12-12T06:29:12Z Мағыпар 100137 толықтыру 3409257 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{CHN}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>Цян https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391</ref><ref>Значение слова «цян» https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы). <ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4679068 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230106052345/https://bigenc.ru/ethnology/text/4679068 |date=2023-01-06 }}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған. == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>Народность цян https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар.<ref name="Reference1">народы мира / Цян http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA</ref> [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Өмір салты == Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер. Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref name="Reference1"/> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] ffr71y68cd9py86tbqz7ssl297au6px 3409258 3409257 2024-12-12T06:30:31Z Мағыпар 100137 нақтылау 3409258 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>Цян https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391</ref><ref>Значение слова «цян» https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы). <ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4679068 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230106052345/https://bigenc.ru/ethnology/text/4679068 |date=2023-01-06 }}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған. == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>Народность цян https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар.<ref name="Reference1">народы мира / Цян http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA</ref> [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Өмір салты == Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер. Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref name="Reference1"/> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] dk1726ctypdmd4zgi5e8up4qcbmhym0 3409260 3409258 2024-12-12T06:33:50Z Мағыпар 100137 нақтылау 3409260 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>Значение слова «цян» https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы). <ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4679068 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230106052345/https://bigenc.ru/ethnology/text/4679068 |date=2023-01-06 }}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>Народность цян https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар.<ref name="Reference1">народы мира / Цян http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA</ref> [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Өмір салты == Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер. Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref name="Reference1"/> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] mu4mpns6c0kbtkyogspwhfhnzffyvpa 3409261 3409260 2024-12-12T06:35:21Z Мағыпар 100137 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ нақтылау 3409261 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD|title=Цян сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы). <ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4679068 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230106052345/https://bigenc.ru/ethnology/text/4679068 |date=2023-01-06 }}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>Народность цян https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар.<ref name="Reference1">народы мира / Цян http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA</ref> [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Өмір салты == Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер. Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref name="Reference1"/> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] jo8ys00id29syn1tu3q4vjyn5f2mhrl 3409262 3409261 2024-12-12T06:37:15Z Мағыпар 100137 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ нақтылау 3409262 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD|title=Цян сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4679068|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>Народность цян https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар.<ref name="Reference1">народы мира / Цян http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA</ref> [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Өмір салты == Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер. Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref name="Reference1"/> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] idmn5rs7r8amd3iry1e6zrq985u9xmr 3409263 3409262 2024-12-12T06:38:29Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ нақтылау 3409263 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD|title=Цян сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4679068|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>{{cite web|url=https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар.<ref name="Reference1">народы мира / Цян http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA</ref> [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Өмір салты == Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер. Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref name="Reference1"/> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] bm7tldn9701wrw61q41ay2kxws0thoo 3409264 3409263 2024-12-12T06:41:05Z Мағыпар 100137 нақтылау 3409264 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD|title=Цян сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4679068|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>{{cite web|url=https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар. [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Өмір салты == Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер. Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA|title=Әлем халықтары/Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] 3wrzn5ln6p7m4hqb6pwlflnewyy2sqs 3409269 3409264 2024-12-12T06:47:47Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ нақтылау 3409269 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD|title=Цян сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4679068|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>{{cite web|url=https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар. [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер. Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA|title=Әлем халықтары/Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] 0p9fbppsq7q4f9hjoseosl1k2sqt7zw 3409270 3409269 2024-12-12T06:48:12Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3409270 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD|title=Цян сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4679068|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>{{cite web|url=https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар. [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер. === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA|title=Әлем халықтары/Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] s8va6b4ao84vhmdu3etvlfhbqmgqifc 3409271 3409270 2024-12-12T06:49:31Z Мағыпар 100137 /* Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары */ дереккөз 3409271 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD|title=Цян сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4679068|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>{{cite web|url=https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар. [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A6%D1%8F%D0%BD_(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)#mw-header|title=Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA|title=Әлем халықтары/Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] 2j3hb5omccjd52o8zwnzev9zblzdypp 3409272 3409271 2024-12-12T06:52:20Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ толықтыру 3409272 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD|title=Цян сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4679068|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>{{cite web|url=https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар. [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A6%D1%8F%D0%BD_(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)#mw-header|title=Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA|title=Әлем халықтары/Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Азық-түлік тұрғысынан солтүстік-батыс аймақ егіншіліктен гөрі мал шаруашылығына көбірек сүйенді, осылайша сүт және ет өнімдерін көбірек тұтынды. Ал оңтүстік-шығыс қоныстанушылар ауылшаруашылық әдістерін қолдайды, бұл астық пен бидайдың көбірек тұтынуына әкеледі. == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] b5wrug4tc4a53niwhg7vlxbvoqyjy2e 3409273 3409272 2024-12-12T06:56:21Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі тағамдары */ дереккөз 3409273 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD|title=Цян сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4679068|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>{{cite web|url=https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар. [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A6%D1%8F%D0%BD_(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)#mw-header|title=Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA|title=Әлем халықтары/Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Азық-түлік тұрғысынан солтүстік-батыс аймақ егіншіліктен гөрі мал шаруашылығына көбірек сүйенді, осылайша сүт және ет өнімдерін көбірек тұтынды. Ал оңтүстік-шығыс қоныстанушылар ауылшаруашылық әдістерін қолдайды, бұл астық пен бидайдың көбірек тұтынуына әкеледі. Негізінен жүгері, бидай, күріш және картоп тұтынылады. Танымал алкогольдік сусын - үйде жасалған, «цзацзю» деп аталатын сусын.<ref>{{cite web|url=https://shansbooks.ru/spravochnik-kitaista/tsyan-/|title=Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] 4bh3g8id951weopte1ije7g0mii8oog 3409274 3409273 2024-12-12T07:00:44Z Мағыпар 100137 3409274 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Цян |төл атауы = жума, жумэй |сурет = Qiangpeople.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 309 600 |аймақ = {{Байрақ|Қытай}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[цян тілі]], [[қытай тілі]], [[тибет тілі]] |діні = [[анимизм]], [[ламаизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Цян ''' (''жума'', ''жумэй'') — [[Қытай]]дағы [[Тибеттіктер|тибеттіктермен]] жақын туысқан халық. Қытайдың ресми түрде танылған 56 халқының қатарына кіреді.<ref>{{cite web|url=https://kartaslov.ru/%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5-%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0/%D1%86%D1%8F%D0%BD|title=Цян сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> Жалпы саны 309,6 мың адам. (2010, халық санағы).<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4679068|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет тілдері отбасының тибет-бирма тармағының цян тобына жататын солтүстік және оңтүстік [[цян тілі|цян тілдерінде]] сөйлейді. Екі тіл де жойылу қаупінде және халықтың ересек және қарт бөлігінің отбасы ішілік қарым-қатынасы үшін пайдаланылады. Солтүстік Цян үшін латын әліпбиіне негізделген әліпби әзірленді. Негізгі тіл ретінде [[қытай тілі]] немесе [[тибет тілі]] қолданылады. Жазбаша қытай тілін меңгеру кең тараған.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/315391|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Ертеде цяндар арасында [[анимизм]], табиғат рухтарына табыну кең тараған. Кейбір Цян халқы [[ламаизм]]ді ұстанады. == Тарихы == Цян халқы Қытайдың ең ежелгі ұлттарының бірі. 3000 жылдан астам бұрын Инь әулеті кезінде сүйектер мен тасбақа қабығына жасалған көне жазуларда цянға сілтемелер бар. Олар негізінен Қытайдың солтүстік-батысында және орталық Қытайдың аудандарында өмір сүрді. Тан әулеті дәуірінде цян халқының бір бөлігі тибеттіктермен, бір бөлігі ханзулармен ассимиляцияланды. Қазір Сычуаньның солтүстік-батысын мекендеген Цян халқы ежелгі Цян халқының аман қалған тармағы. Цянның «эрма» немесе «ерме» атауы «жергілікті адам» дегенді білдіреді.<ref>{{cite web|url=https://www.abirus.ru/content/564/623/624/639/642/1189.html|title=Цян халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсіптері [[егіншілік]] ([[арпа]], бидай, [[тары]], [[жүгері]], қарақұмық), [[мал шаруашылығы]] (ірі қара және ұсақ мал), шошқа шаруашылығы, [[аңшылық]], дәстүрлі қолөнерден – тоқымашылық бар. Цян халқының ауыл шаруашылығы өндірісі мен экономикасының басқа да салалары дамуға ие болды. Цян халқы гидротехникалық құрылыстар мен су энергетикасын дамытуда ерекше табысқа жетті. Цян халқы тұратын таулы аймақтарда көптеген шағын су электр станциялары салынды. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === [[Сурет:Qiang Traditional House.jpg |нобай|оңға|200px|Цяндардың дәстүрлі тұрғын үйі]] Цян қоныстары әдетте шағын (шамамен 10 отбасы) және таулардың шыңдарында немесе беткейлерінде орналасқан. Үйлері тастан салынған, екі қабатты, бірінші қабатта мал ұсталатын үй-жайлар, екінші қабатта тұрғын үйлер.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A6%D1%8F%D0%BD_(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)#mw-header|title=Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ерлер киімі – күртеше, жеңсіз күртеше, белбеулі шалбар, әйелдердікі – күртеше, белдемше, алжапқыш, кейде халат.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=TSYA|title=Әлем халықтары/Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Азық-түлік тұрғысынан солтүстік-батыс аймақ егіншіліктен гөрі мал шаруашылығына көбірек сүйенді, осылайша сүт және ет өнімдерін көбірек тұтынды. Ал оңтүстік-шығыс қоныстанушылар ауылшаруашылық әдістерін қолдайды, бұл астық пен бидайдың көбірек тұтынуына әкеледі. Негізінен жүгері, бидай, күріш және картоп тұтынылады. Танымал алкогольдік сусын - үйде жасалған, «цзацзю» деп аталатын сусын.<ref>{{cite web|url=https://shansbooks.ru/spravochnik-kitaista/tsyan-/|title=Цян|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Qiang people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Қытай этникалық топтары]] s6r9b52brz42wijdkrwxdrcu5sp0zm2 0 694193 3409275 3136141 2024-12-12T07:10:07Z Мағыпар 100137 толықтыру 3409275 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>Чакма https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065</ref><ref>народы мира / Чакма http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>Значение слова чакма https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>Иллюстрированный энциклопедический словарь ЧАКМА https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Өмір салты == Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобық тәрізді матаны киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады. Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] qnoa8lqaof5io5liznhhuaksmqunpvi 3409276 3409275 2024-12-12T07:11:34Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ нақтылау 3409276 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>Чакма https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065</ref><ref>народы мира / Чакма http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>Значение слова чакма https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>Иллюстрированный энциклопедический словарь ЧАКМА https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобық тәрізді матаны киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады. Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] 9ool6u8btgzlvlqrhh07089c6uenlcq 3409277 3409276 2024-12-12T07:12:06Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3409277 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>Чакма https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065</ref><ref>народы мира / Чакма http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>Значение слова чакма https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>Иллюстрированный энциклопедический словарь ЧАКМА https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. === Дәстүрлі киімдері === Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобық тәрізді матаны киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады. Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] axjj1blxmpew9slztd7fboka16jjhg0 3409278 3409277 2024-12-12T07:12:38Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3409278 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>Чакма https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065</ref><ref>народы мира / Чакма http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>Значение слова чакма https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>Иллюстрированный энциклопедический словарь ЧАКМА https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. === Дәстүрлі киімдері === Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобық тәрізді матаны киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] 1nzvy31wl9jbeg5udqjz6xe0gxxsv8k 3409279 3409278 2024-12-12T07:14:18Z Мағыпар 100137 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ нақтылау 3409279 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065|title=Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> <ref>народы мира / Чакма http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>Значение слова чакма https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>Иллюстрированный энциклопедический словарь ЧАКМА https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. === Дәстүрлі киімдері === Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобық тәрізді матаны киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] 6kdf3b8q7dt8pdx5bgkb4laur35zmou 3409280 3409279 2024-12-12T07:15:23Z Мағыпар 100137 нақтылау 3409280 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065|title=Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK|title=Әлем халықтары/Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>Значение слова чакма https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>Иллюстрированный энциклопедический словарь ЧАКМА https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. === Дәстүрлі киімдері === Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобық тәрізді матаны киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] l0a8q8moavb02efogrj2i4lkpmtqegd 3409281 3409280 2024-12-12T07:16:42Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ нақтылау 3409281 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065|title=Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK|title=Әлем халықтары/Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>Иллюстрированный энциклопедический словарь ЧАКМА https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. === Дәстүрлі киімдері === Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобық тәрізді матаны киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] kl5vymoqo6giywy410kpemn3xxia16n 3409282 3409281 2024-12-12T07:17:39Z Мағыпар 100137 /* Діні */ нақтылау 3409282 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065|title=Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK|title=Әлем халықтары/Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>{{cite web|url=https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Иллюстрацияланған энциклопедиялық сөздік |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. === Дәстүрлі киімдері === Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобық тәрізді матаны киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады. === Дәстүрлі тағамдары === Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] aqoy3ilonrjpogsj43outuwm06z23ga 3409283 3409282 2024-12-12T07:20:47Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі киімдері */ дереккөз 3409283 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065|title=Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK|title=Әлем халықтары/Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>{{cite web|url=https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Иллюстрацияланған энциклопедиялық сөздік |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. === Дәстүрлі киімдері === Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобыққа дейін ұзын шапан киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] rzodqbnrgbrgx3uvttmpvnx76uthqnf 3409284 3409283 2024-12-12T07:27:56Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ толықтыру 3409284 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065|title=Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK|title=Әлем халықтары/Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>{{cite web|url=https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Иллюстрацияланған энциклопедиялық сөздік |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. === Дәстүрлі киімдері === Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобыққа дейін ұзын шапан киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. === Фольклоры === Бижу - Бенгал күнтізбелік жылының аяқталуын тойлайтын Чакма халқының үш күндік мәдени фестивалі. Жыл сайын сәуірдің он үшінші күні ән айту, би билеу, ішімдік ішу және жалпы көңіл көтерумен тойланады. Бижудың бірінші күні фхул бижу, екінші күні муп бижу деп аталады. Екінші күн - мерекенің негізгі күні. Соңғы күн гая пая дин (демалыс күні) деп аталады. Бижу - чакма халқының басты мерекесі. == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] l03uuqo7ixfff16wmvjidihk0hedtot 3409285 3409284 2024-12-12T07:28:47Z Мағыпар 100137 /* Фольклоры */ дереккөз 3409285 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065|title=Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK|title=Әлем халықтары/Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>{{cite web|url=https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Иллюстрацияланған энциклопедиялық сөздік |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. === Дәстүрлі киімдері === Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобыққа дейін ұзын шапан киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. === Фольклоры === Бижу - Бенгал күнтізбелік жылының аяқталуын тойлайтын Чакма халқының үш күндік мәдени фестивалі. Жыл сайын сәуірдің он үшінші күні ән айту, би билеу, ішімдік ішу және жалпы көңіл көтерумен тойланады. Бижудың бірінші күні фхул бижу, екінші күні муп бижу деп аталады. Екінші күн - мерекенің негізгі күні. Соңғы күн гая пая дин (демалыс күні) деп аталады. Бижу - чакма халқының басты мерекесі.<ref>{{cite web|url=https://mononews.ru/%D0%A7%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] 685bpimq134aqro8ceukn769ectg10l 3409286 3409285 2024-12-12T07:32:44Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ сурет қою 3409286 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Чакма |төл атауы = |сурет = Rega, a Chakma woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 540 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Бангладеш}} |саны1 = 440 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Үндістан}} |саны2 = 100 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бенгал тілі]] |діні = [[буддизм]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Чакма''' — [[Бангладеш]]тегі халық, (Читтагонг облысының таулы ауданы) және [[Үндістан]]ның шекаралас аймақтарында. Жалпы саны 540 мың адам, оның ішінде Бангладеште – 440 мың адам, Үндістанда – 100 мың.<ref>{{cite web|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1674065|title=Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHAK|title=Әлем халықтары/Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар қытай-тибет отбасының орталық тобының тілінде сөйлейді. Көптеген адамдар [[бенгал тілі]]нде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: [[буддизм|буддистер]], бір бөлігі – дәстүрлі нанымдар.<ref>{{cite web|url=https://1598.slovaronline.com/13015-%D1%87%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Иллюстрацияланған энциклопедиялық сөздік |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Бүгінде көптеген чакмалар жер жыртуға көшті, ал кейбіреулері құс өсірумен айналысты. == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Чакманың дәстүрлі уақытша тұрғын үйлері мавногавр деп аталады. Мавногавр бамбук пен сабаннан жасалған және ағаш бөренелерге тірелген. === Дәстүрлі киімдері === [[Сурет:Chakma Lady in Traditional Attire.jpg|нобай|оңға|200px|Дәстүрлі киімдегі чакма әйелі]] Чакма әйелдері беліне пинон (пи-ноан), сондай-ақ белінен жоғары оралған хади (хади) деп аталатын тобыққа дейін ұзын шапан киіп, сондай-ақ күміс зергерлік бұйымдарды тағады.<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Чакмалар әдетте тамақты ашық отта дайындайды. Олар негізгі тағамы [[күріш]] болып табылатын көптеген тағамдарды (соның ішінде етті) жейді, бірақ әдетте сиыр еті пайдаланылмайды. Көкөністерге тәтті картоп, асқабақ, қауын, қияр жатады. Диетада орманда жиналған көкөністер мен жемістерді қосуға болады. Көптеген буддистердің вегетариандықтар болғанына қарамастан, олар балық, құс және ет жейді. === Фольклоры === Бижу - Бенгал күнтізбелік жылының аяқталуын тойлайтын Чакма халқының үш күндік мәдени фестивалі. Жыл сайын сәуірдің он үшінші күні ән айту, би билеу, ішімдік ішу және жалпы көңіл көтерумен тойланады. Бижудың бірінші күні фхул бижу, екінші күні муп бижу деп аталады. Екінші күн - мерекенің негізгі күні. Соңғы күн гая пая дин (демалыс күні) деп аталады. Бижу - чакма халқының басты мерекесі.<ref>{{cite web|url=https://mononews.ru/%D0%A7%D0%B0%D0%BA%D0%BC%D0%B0|title=Чакма|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-12 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline| Chakma people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Азия халықтары}} [[Санат:Бангладеш халықтары]] [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] 6hcwtxa3v4ooiz4wrwrhvjuqcccuhv8 0 697661 3409335 3408859 2024-12-12T11:13:43Z Murat Karibay 96529 3409335 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер|Есімі=Шавкат Рахмонов|Суреті=|Лақап аты=Номад ({{lang-kz|көшпенді}})|Туған күні=23.10.1994|Туған жері=[[Шурчи]], [[Өзбекстан]]|Салмақ дәрежесі=Жартылай орта салмақ|Бойы=187 см|Толық есімі=Шавкат Бахтыбайұлы Рахмонов|Мансабы=[[2014]] жылдан бастап|Команда=DAR TEAM|Стилі=[[Джиу-джитсу]], [[бокс]], [[панкратион]], [[дзюдо]]|Жеңістер саны=19|Ауырту әдісімен=10}} '''Шавкат Бақтыбайұлы Рахмонов''' ([[23 қазан]] [[1994 жыл]] дүниеге келген, Шурчи, [[Өзбекстан]]) — жартылай орта салмақта UFC демеушілігімен өнер көрсететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. Кіші жүздің Алшын руының Шекті руынан шыққан. Бұрынғы жартылай орта салмақтағы [[M-1]] чемпионы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] жартылай орта салмақтағы ресми рейтингінде 3-ші орында тұр. == Өмірбаяны == Өзбекстанда туған Рахмонов Қазақстан азаматтығын алған. Әкесі екеуі үлкен Алшын руының Әлімұлы тармағының [[Шекті]] руының Алтынбай руынан шыққан қазақ, шешесі қоңырат руынан шыққан өзбек. Шавкат – Кіші жүзге жататын Алтынбай руынан.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://total.kz/ru/news/sport/shavkat_rahmonov_rasskazal_pro_svoi_ru_date_2020_11_29_18_46_27|title=Шавкат Рахмонов рассказал про свой ру|website=total.kz|access-date=2023-02-21}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.sports.kz/news/kazah-ili-uzbek-shavkat-rahmonov-postavil-tochku-v-voprose-o-svoey-natsionalnosti-video|title=Казах или узбек? Шавкат Рахмонов поставил точку в вопросе о своей национальности. Видео - Бокс/ММА|website=Sports.kz|access-date=2023-02-21}}</ref>. == Мансабы == Әуесқой бола отырып, Рахмонов WMMAA әлем чемпионы мен Азия чемпионы атағын жеңіп алды<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/2019/04/03/former-wmmaa-world-champion-rakhmonov-wins-m-1-title-kazakh-mma-on-the-rise/|title=IMMAF {{!}} Former WMMAA World Champion Rakhmonov Wins M-1 title; Kazakh MMA on the Rise|author=izzy|website=IMMAF|date=2019-04-03|access-date=2023-02-21}}</ref>. Рахмоновтың кәсіпқой мансабы 2014 жылдың қазан айында басталды, онда Шавхат M-1 Challenge 52 турнирінде Адам Цуровпен бірінші раундта тұншықтыру әдісімен жеңіске жетті. Ол негізінен [[М-1]] туының астында өнер көрсетуді жалғастырды, оның жеті кәсіби жекпе-жегі осы промоушенде өтті, ал қалған бес жеңісі Қазақстан Аралас жекпе-жек Федерациясында (KZMMAF) жеңіске жетті. Ол осы екі ұйымда кезектесе бола отырып, жартылай орта салмақтағы KZMMAF белбеуі үшін Фаридун Одиловқа қарсы күресте өзінің алғашқы кәсіби атағын алды. Ол үшінші раундта техникалық нокаутпен титулды жеңіп алды. 2013 жылы Рахмонов WMMAA<ref name="автоссылка1">{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/about/immaf-alumni/|title=IMMAF {{!}} IMMAF Alumni|website=IMMAF|access-date=2023-02-21}}</ref><ref name="автоссылка2">{{Cite web|lang=en|url=https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2013-World-MMA-Championships-Finals-81875|title=WMMAA - 2013 World MMA Championships - Finals|author=Sherdog.com|website=Sherdog|access-date=2023-02-21}}</ref> нұсқасы бойынша әуесқой MMA-де әлем чемпионы болды. == Статистикасы == {{АЖЖстатистика|state=19|wins=19|ko-wins=8|sub-wins=10|dec-wins=1}} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша спортшылар]] [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Өзбекстан қазақтары]] [[Санат:Шурчи ауданында туғандар]] 87jl4ose8pswrvrwfq60dch2gu2t9lg 0 700988 3409156 3161600 2024-12-11T18:53:39Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409156 wikitext text/x-wiki {{Қорық аймағы |Атауы = Солтүстік Видзем биосфералық қорығы |Төл атауы = lv/Ziemeļvidzemes biosfēras rezervāts |Сурет = LaucuAkmens.jpg |Сурет атауы = |ХТҚО санаты = II |Ауданы = 4750 |Орташа биіктігі = |Құрылған уақыты = 1997 |Келушілер саны = |Келушілер саны жылы = |Басқаратын ұйым = Табиғатты қорғау агенттігі |Сайты = |Координаттары = 57.5592/24.5592 |CoordScale = |Ел = Латвия |Аймақ = |Аудан = |Ең жақын қала = |Позициялық карта = |Позициялық карта 1 = |Ортаққордағы санаты = Северо-Видземский биосферный заповедник }} '''Солтүстік Видзем биосфералық қорығы''' ({{lang-lv|Ziemeļvidzemes biosfēras rezervāts}}) — Видземе тарихи аймағында орналасқан [[Латвия]]дағы жалғыз қорғалатын табиғи аумақ.<ref>Северовидземский биосферный заповедник Природоохранная территория https://opentripmap.com/ru/card/Q864764#15/57.5000/24.8000</ref> == Тарихы == 1990 жылы Латвия үкіметі қазіргі биосфералық резерваттың шекарасында Солтүстік Видземе аймақтық табиғатты қорғау кешенін құрды. Салацгривада әкімшілік орналасып, елдегі алғашқы биосфералық резерватты құруды белсенді түрде жоспарлауды бастады. Жоба жаңа қорғалатын аймақ Латвияның жалпы аумағының шамамен 6% -ы, соның ішінде бірнеше қалаларды, өнеркәсіптік нысандарды және инфрақұрылымды қамтыды. Солтүстік Видземе биосфералық резерваты 1997 жылы 11 желтоқсанда ресми түрде құрылды, ал 1997 жылдан бастап ЮНЕСКО-ның «Адам және биосфера» бағдарламасында халықаралық деңгейде мойындалды. Ол Дүниежүзілік [[биосфералық қорықтар]] желісіне кіреді. Бастапқыда орталық әкімшілік теңіз жағасындағы [[Салацгрива]] қаласында, жаңартылған тарихи ғимаратта орналасты. Онда 11 адам жұмыс істейді. Кейбір қызметкерлер қорықтың басқа жерлерінде отырды. 2009 жылдан бастап биосфералық резерват әкімшілігі Латвия табиғатты қорғау агенттігінің құрамына енді. 2011 жылы Латвия табиғатты қорғау агенттігінің басшылығында тағы бір қайта құру болды. Видземе аймағының әкімшілігіне Гауя ұлттық паркі, Солтүстік Видземе биосфералық резерваты және қорғалатын ландшафттық аймақтар, қорықтар және т.б. сияқты үлкен аумақтар кірді. 2011-2013 жылдар аралығында биосфералық резерватты басқаруға тікелей жауапты бірде-бір қызметкер болған жоқ. 2013 жылдан бастап биосфералық резерваттың үйлестірушісі лауазымы құрылды. Консультативтік кеңес жергілікті муниципалитеттердің, мемлекеттік органдардың және үкіметтік емес ұйымдардың өкілдерінен тұратын 24 мүшеден тұрады.<ref>Северо-Видземский биосферный заповедник https://alphapedia.ru/w/North_Vidzeme_Biosphere_Reserve</ref> == Сипаттама == Солтүстік Видземе биосфералық қорығы [[Рига шығанағы]]ның жағалау сызығының 53 км-ін қамтиды. Ол Салац, Светупе және Витрупе өзендерінің бассейндеріндегі 4750 км² жерді (яғни Латвия аумағының шамамен 6% құрайды), оның ішінде: 184 км² қорықтар, 1600 км² ландшафттық қорғалатын аумақтар, 1625,6 км² бейтарап аймақтар болып табылады. 2017 жылы қорықта 60 мыңға жуық адам тұрды. Ландшафты көлдер (60-тан астам), жұмсақ төбелермен және мұздықтардан пайда болған қыраттармен сипатталады. Қорық табиғи және жартылай табиғи мекендеу орындарының алуан түрлілігімен сипатталады. Ол алғашқы және дәстүрлі ландшафттардың кең аумақтарын қамтиды. Қорық аймағы өзінің таңғажайып табиғи құндылықтарымен туристер үшін тартымды - Салаца өзені, ол өзінің 95 шақырымдық саяхатын көркем Буртниекс көлінен бастап, [[Балтық теңізі]]нде аяқтайды.<ref>Северо-Видземский биосферный заповедник - North Vidzeme Biosphere Reserve https://ru.wikitrps.com/wiki/North_Vidzeme_Biosphere_Reserve{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Қорық құрамында Салац алқабының табиғи саябағы, 16 қорық, 3 қорық аймағы, 4 дендрологиялық плантациялар және 25 геологиялық және геоморфологиялық табиғи ескерткіштер кіреді. == Маңызды табиғи нысандар == Қорық аумағында құнды тарихи ескерткіштер де бар, мысалы, Латвиядағы алғашқы қоныстанған елді мекендердің бірі – балықшылар қалашығы мен қорымы (б.з.б. 5-2 мыңжылдық), сонымен Салацаның сол жағалауындағы Ринну калнс қонысы. Ең маңызды және қызықты табиғи нысандар: *Айнажиден Куйвижиге дейінгі аумақтағы Видземе жағалауының теңіз жағасындағы [[шалғын]]дарыы - Латвиядағы көптеген бірегей өсімдіктер сорттары бар жалғыз теңіз жағасындағы шалғындар, халықаралық танымалдыққа ие болған құстардың қоныс аударатын және ұя салатын орны; *Теңіз жағасындағы Вецземью жартастары – ұзындығы 200 м және биіктігі 4 м-ге дейін жететін қызыл құмтас төбесі, гроттары мен үңгірлері; *Либиешу құрбандық үңгірлері Светупаның оң жағалауындағы Куйкюлу ауылының жанында, Салацгриваның шығысында 10 шақырым жерде орналасқан. Орта девон құмтасындағы Латвиядағы ең ұзын үңгірлердің бірі. Негізгі өткелдің ұзындығы бұтақтарды есепке алғанда 47 м, ең кішісі 19,5 м Лив қонысының ең маңызды ғибадат орны Метсеполе. *Салаца өзені, ұзындығы – 95 км, Буртниеку көлінен ағып жатыр. Бұл өзен балыққа бай, бүкіл Шығыс Балтық аймағында [[лосось]]тің ең үлкен табиғи популяциясы сақталған. *Қызыл жартастар - Салацгрива аймағында, темір көпірінен алыс емес жерде орналасқан. Бұл ұзындығы 400 м-ден асатын Буртниеку жартасы. Жартас биік емес - тек 10 метрдей, бірақ өте көркем. Сондай-ақ жартаста шағын тайыз үңгірлер мен гроттар бар, оларға тек өзен жағасынан кіруге болады. Тауға қарама-қарсы, Зиедоню шығанағында туристер үшін демалыс орны ұйымдастырылған.<ref>Северовидземский биосферный заповедник http://www.meeting.lv/severovidzemskiy-biosfernyy-zapovednik-o2907</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Латвия ерекше қорғалатын табиғи аумақтары]] [[Санат:Латвия географиясы]] shlglta05gxnjkh95bfhrkdijxtfyfb 0 701010 3409129 3257966 2024-12-11T17:39:05Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409129 wikitext text/x-wiki {{Қорық аймағы |Атауы = Слитере ұлттық саябағы |Төл атауы = lv/Slīteres nacionālais parks |Сурет = Mazais Peterezers.jpg |Сурет атауы = |ХТҚО санаты = II |Ауданы = 265 км2 |Орташа биіктігі = |Құрылған уақыты = 2000 |Келушілер саны = |Келушілер саны жылы = |Басқаратын ұйым = |Сайты = |Координаттары = 57.3727/22.1740 |CoordScale = |Ел = Латвия |Аймақ = |Аудан = |Ең жақын қала = |Позициялық карта = |Позициялық карта 1 = |Ортаққордағы санаты =Национальный парк Слитере }} '''Слитере ұлттық саябағы''' ({{lang-lv|Slīteres nacionālais parks}}) — [[Латвия]]ның батыс жағалауындағы Курземе аймағындағы Талси ауданындағы ұлттық саябақ.<ref>Национальный парк Слитере Национальный парк (Парк) https://opentripmap.com/ru/card/R2035889#15/57.6880/22.4405</ref> == Тарихы == 1910 жылы Рига табиғат зерттеушілер қоғамы Ресей империясының Жерге орналастыру бас басқармасына Морица (немесе Морицсала) аралында қорық құру туралы өтінішпен жүгінді. Рұқсат алынып, осылайша Курлянд губерниясының Виндава уезіне қарасты Усма көліндегі Мориц аралы (80 га) Ресей империясының алғашқы мемлекеттік қорығы болды. Бұл Латвия Республикасындағы және КСРО-дағы ең көне қорық болды. Кейінірек Латвия КСР-нің Талси ауданындағы «Залие Кални» базасында ауданы 15 060 га «Слитере» қорығы құрылды. Оған Вентспилс ауданындағы «Морицала» кіші қорықшалары (ол кезде оның ауданы 818 га болды) және Лиепая ауданындағы «Грини» (ауданы 1076 га) әкімшілік бағынышты болды. 2000 жылы бұрынғы қорық негізінде Слитере ұлттық саябағы құрылды.<ref>Национальный парк Слитере http://reserves-park.ru/natsionalnye-parki-latvii/707-slitere.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230519143042/http://reserves-park.ru/natsionalnye-parki-latvii/707-slitere.html |date=2023-05-19 }}</ref> == Сипаттама == Саябақ 16360 га құрлықты және 10130 га теңіз алаңын алып жатыр. Саябақ - 2000 жылы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың негізінде құрылды. Қазіргі заманғы ұлттық саябаққа Морицсала табиғи саябағы мен Гринск табиғи саябағының аумағы кіреді. Слитере саябағының аумағында ортаңғы аймақтың жапырақты ормандарынан тайга мен тундраға дейін латвиялық орман өсімдіктерінің барлық элементтері бар. Мұнда жас теңіз төбелері де, 4000 жыл бұрын пайда болған ежелгі құм төбелері де бар. Слитере көгілдір төбелер жотасы 11000-9000 жыл бұрын Латвия аумағындағы мұздықтардың еруі кезінде пайда болған. Мұнда құмдардағы қарағайлы ормандарды, Баж батпақты жазықтарын, өзендері мен сарқырамасы бар төбелер мен орларды көруге болады.<ref>Слитерский национальный парк http://www.meeting.lv/sliteres-nacionalais-parks-o3276</ref> Қорық аумағының климаты қоңыржай континенттік, теңіздік. Жазы салқын, қысы жұмсақ. Балтық теңізінің жағасында – Либиеш жағалауында Колькадан Сикраг пен Овишаға дейін Ливтердің (әлемдегі ең аз ұлттардың бірі) балықшылар ауылдары және олардың мәдениетінің басқа да айғақтары сақталған. == Флора, фаунасы == Солтүстік [[Курземе]]нің жұмсақ климаты әртүрлі өсімдік түрлерінің (шамамен 860 түрі) және Латвия үшін сирек кездесетін өсімдіктердің көптігінің (кәдімгі [[тисс]] және балтық шырмауықтары) болуына себебін тигізіп отыр. Саябақтың 30%-ын қылқан жапырақты орман алып жатыр. Саябақта өсімдіктер мен мүк тәрізділердің жүздеген түрлері өседі, олардың 29 түрі Латвияның ешбір жерінде кездеспейді. Негізгі қатты ағаштардан [[емен]], [[үйеңкі]], [[Шаған (ағаш)|шаған]], қарағаш, [[қайың]], ал қылқан жапырақтылардан – [[қарағай]] мен [[шырша]] өседі. Ең шұрайлы ормандар Слитере етегіндегі құнарлы топырақта және оған жақын аудандарда өседі. Латвияны мекендейтін құстардың барлық дерлік түрлері Слитереде байқалды. Колька мүйісі арқылы көктемгі көші-қон кезінде бір сағат ішінде ондаған мың құс ұшып өтеді. Слитере ұлттық саябағы құстардың Балтық көші-қон жолдарының бойында орналасқан, бұл Латвиядағы құстарды бақылайтын ең жақсы орындардың біріне айналдырады. Мысалы, оның теңіз жағалауы солтүстік тундрадан оңтүстікке қарай бет алған [[шырғалақтар туысы]]ның күзгі аялдамасы. Ірі жапалақтар бұл жерге қыста Ресейден қоныс аударады. Жануарлар әлеміне орман және батпақты мекендейтіндер жатады. Олардың ішінде Латвияда қорғауға алынған сирек құстар – сұр тырна, қара лейлек, ала бүркіт, сондай-ақ жануарлар – еуропалық күзен, жаңғақ тышқан кездеседі. Слитерде сұр [[қасқыр]]ды, еуразиялық сілеусін мен [[бұлан]]ды кездестіруге болады. Ұлттық саябақта өсімдіктер мен биомалардың алуан түрлілігіне байланысты сирек кездесетін жәндіктер мен ұлулардың көптеген түрлері бар. Жағалауда Балтық сұр итбалықтары қыста теңіздің мұз қабатының астында питомниктерін құрады.<ref>Национальный парк Слитере (Slitere) http://www.resttour.com/ru/obiekti_osmotra/4875_nacionalnii_park_slitere_sltere/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230519151435/http://www.resttour.com/ru/obiekti_osmotra/4875_nacionalnii_park_slitere_sltere/ |date=2023-05-19 }}</ref><ref>Четыре национальных парка Латвии https://ru.history-hub.com/chetyre-nacionalnyh-parka-latvii {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230519162718/https://ru.history-hub.com/chetyre-nacionalnyh-parka-latvii |date=2023-05-19 }}</ref><ref>ГОСУДАРСТВЕННЫЙ ЗАПОВЕДНИК «СЛИТЕРЕ» ("SLITERE'S" NATIONAL PARK) https://rutraveller.ru/place/103866</ref><ref>Национальный парк Слитере, Латвия https://ermakvagus.com/Europe/Latvia/slitere-rus.htm</ref> == Туристік қызмет == Келушілерге ыңғайлы болу үшін саябақта бірнеше табиғи жолдар, велосипедшілерге, автокөліктерге арналған маршруттар, қайықпен саяхаттау және жаяу серуендеу, туристер саябақтың табиғи, мәдени және тарихи байлығымен жақсырақ танысуы үшін мұнда бақылау мұнаралары да салынған. '''Белсенді демалыс:''' *Колька мүйісі мен Еважу табиғат соқпағы барлығына қолайлы, ал Петерезер мен Шлитер соқпақтарында тік көтерілу керек, бірақ табиғаттың сұлулығы қиындықтарды ұмыттырады; *Балтық теңізінің құмды жағалауы серуендеуге ыңғайлы; *Мазирбеден Сикрагқа дейінгі аяқ жол бойымен, Кіші және Ұлы теңіздер бойымен (Слитера шеңбері) немесе Ливтердің балықшылар ауылдары арқылы Колькадан Сикрагқа дейін велосипедпен; *Ескекті қайықпенг Колька маягына жету; *Селитередегі құстардың қоныс аудару кезеңін бақылау, жыл сайынғы құс күндеріне қатысу; *Курземе жағалауының дәстүрлі тағамдарынан дәм тату (скландраузис пен ысталған балық). '''Слитере саябағында не көруге болады?''' *Колька мүйісі, екі теңіздің толқындары түйісетін жерде – Кіші (Рига шығанағы) және Ұлы (Балтық теңізі); *Көгілдір таулардың баурайындағы Слитенр маягы; *Мазирбе (ауыл) – Ливтердің дәстүрлі үйіне баруға, «Стуришидегі» көне заттар топтамасын, қайық қирандыларын көру немесе теңіз жағасында демалу; *550-ге жуық мүйізден тұратын «Пурвзиедидегі» мүйіздер коллекциясын көру.<ref>Национальный парк Слитере https://www.latvia.travel/ru/dostoprimechatelnost/nacionalnyy-park-slitere</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Латвия ерекше қорғалатын табиғи аумақтары]] [[Санат:Латвия географиясы]] szv6xshorhdvpoxeg2sdc4u0fl2rqp6 0 708939 3409105 3195355 2024-12-11T16:28:06Z Орел Карл 81620 3409105 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Нұрила Жидебаева |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1922 |Туған жері = [[Алдабергенов ауылы|Шұбар]] ауылы, [[Қапал уезі|Талдықорған уезі]], [[Жетісу облысы (Ресей империясы)|Жетісу облысы]], [[Түркістан Автономиялық Социалистік Кеңестік Республикасы|Түркістан АКСР]] |Қайтыс болған күні = ''белгісіз'' |Қайтыс болған жері = [[Алдабергенов ауылы|Шұбар]] ауылы, [[Ескелді ауданы|Талдықорған ауданы]], [[Жетісу облысы|Алматы облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Нұрила Жидебаева''' ([[1922 жыл|1922]], [[Алдабергенов ауылы|Шұбар]] ауылы, [[Қапал уезі|Талдықорған уезі]], [[Жетісу облысы (Ресей империясы)|Жетісу облысы]], [[Түркістан Автономиялық Социалистік Кеңестік Республикасы|Түркістан АКСР]] — белгісіз, [[Алдабергенов ауылы|Шұбар]] ауылы, [[Ескелді ауданы|Талдықорған ауданы]], [[Жетісу облысы|Алматы облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — Қазақ КСР, Талдықорған облысы, Талдықорған ауданы, «Жаңалық» ұжымшар звеношысы. [[Социалистік еңбек ері]] (1949). == Өмірбаяны == 1922 жылы Талдықорған уезі, Шұбар ауылында шаруа отбасында дүниеге келген. 1938 жылдан бастап «Жанлық» ауыл шаруашылығы артелінде (кейіннен — «Жаңалық» ұжымшары, төрағасы — [[Әбдіқадыр Дайыров]]) қатардағы ұжымшаршы болып жұмыс істеді. 1941 жылдан бастап — қызылша шаруашылығы тобының звеношысы болды. Тобы оның басшылығымен 1948 жылы 3 гектар алқаптың әр гектарынан орта есеппен 821 центнер қант қызылшасын жинады. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен «1948 жылы бидайдан, күріштен, қант қызылшасынан және картоптан жоғары өнім алғаны үшін» [[Ленин ордені]] және «Орақ пен балға» алтын медалімен (№3695) марапатталып, [[Социалистік еңбек ері]] атағы берілді. Сол жарлықпен Талдықорған ауданы «Жаңалық» ұжымшарының агрономы [[Ахметқұл Рысқұлов|Ахметқұл Рысқұловқа]] Социалистік еңбек ері атағы берілді. Денсаулығына байланысты 1955 жылы зейнеткерлікке шыққанға дейін «Жаңалық» ұжымшарында (1950 жылы біріккеннен кейін — Сталин атындағы ұжымшар, төрағасы — [[Нұрмолда Алдабергенов]]) еңбек етті. Талдықорған ауданындағы Шұбар ауылында (1977 жылдан бастап — Алдабергенов) тұрды. Қайтыс болған күні белгіленбеген. ;Естелік Алдабергенов ауылында бюсті қойылды. == Әдебиет == * Герои Социалистического Труда – казахстанцы. — Алма-Ата: Казахстан, 1970. — Т. 3. == Сілтеме == * [https://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=27942 Жидебаева Нұрила]. «Герои страны» сайты. tjtnmrsbgqgx7q4babbi8o41uaynof1 0 710138 3409298 3247412 2024-12-12T08:39:02Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409298 wikitext text/x-wiki {{Университет |Аты = |Қысқартылған аты = Тринити-колледж<br>Trinity College |Эмблемасы = [[Сурет:Trinity College (Cambridge) shield.svg|200px|Тринити колледжінің таңбасы]] |Сурет = [[Сурет:Trinity College - Great Court 02.jpg|300px|Тринити колледжінің Үлкен корты]] |Шынайы аты = Trinity College |Халықаралық атауы = |Бұрынғы атауы = |Ұраны = |Құрылған жылы = 1546 |Жабылған жылы = |Қайта құрылған = |Қайта құрылған жылы = |Түрі = [[Кэмбридж университеті]]нің колледжі |Бюджет = |Басшы лауазымы = |Басшысы = |Президенті = |Ғылыми жетекшісі = |Ректоры = |Студенттер = |Шетел студенттері = |Мамандар = |Бакалавриат = 700 |Магистратура = 350 |Аспирантура = |Докторантура = |Ғылым докторы = |Профессоры = |Оқытушылар = |Орналасқан жері = |Метро бекеті = |Кампус = |Мекенжайы = |Сайты = {{url|http://www.trin.cam.ac.uk/}} |Марапаттары = |lat_dir = |lat_deg = 52 |lat_min = 12 |lat_sec = 25 |lon_dir = |lon_deg = 0 |lon_min = 7 |lon_sec = 01 |CoordScale = |edu_region = }} '''Тринити колледжі''' ({{Lang-en|Trinity College}}, [[Үштік|Қасиетті Үштік]] колледжі) — [[Кембридж университеті|Кембридж университетіндегі]] 31 [[Колледж|колледждің]] бірі. Бұл колледжде Кембридждегі немесе [[Оксфорд университеті|Оксфордтағы]] кез келген басқа колледжге қарағанда мүшелері көбірек (студенттер мен мұғалімдерді бірге есептегенде)<ref name="student-numbers">Тринити колледжінің жылдық жазбасындағы 2006 жылғы болжамдардағы студенттер саны, 2005 жылдың қысы. Колледждің ең үлкен шағымына колледж мүшелері ретінде стипендиаттар кіреді. Стипендиаттарды есептемегенде, Тринити Кембридж колледждерінің екінші үлкені болар еді.</ref>, бірақ студенттер саны бойынша ол сол университеттің Гомертон колледжінен біршама аз. Колледж үлкен беделге ие, британдық корольдік отбасының көптеген мүшелері оның түлектері: патшалар [[VII Эдуард]], [[VI Джордж]], [[III Чарльз]] және ханзада Генри, Глостер герцогы.{{Citation needed|07|02|2019}} Тринити колледжінің өте күшті академиялық дәстүрі бар және оның түлектері мен қызметкерлері 33 [[Нобель сыйлығы|Нобель сыйлығын]] алды (университеттің барлық түлектері мен қызметкерлері алған 118 сыйлықтың ішінде). Оның атақты түлектері арасында [[Фрэнсис Бэкон]], [[Исаак Ньютон]], [[Джордж Байрон|Лорд Байрон]], Джон Мейсон Нил, [[Бертран Рассел]] және [[Владимир Владимирович Набоков|Владимир Набоков]] бар.{{Citation needed|07|02|2019}}. == Тарих == [[Сурет:NewtonsPrincipia.jpg|нобай|275x275 нүкте| Рен кітапханасында [[Исаак Ньютон|Ньютонның]] қолжазба түзетулерімен [[Табиғат философиясының математикалық қағидалары|табиғи философияның математикалық принциптері]] кітабының көшірмесі]] Генрих VIII шіркеулік және монастырлық жерлерді секуляризациялауды көздеді. Оксфорд пен Кембридж университеттері де оның қудалау нысанасына айналуы үшін жеткілікті бай болды. Король парламент арқылы кез келген колледждің мүлкін тәркілеуге рұқсат беретін заң қабылдады. Университет корольдің алтыншы әйелі — Кэтрин Паррмен байланысын пайдаланды. Королева күйеуін оларды жабуға емес, жаңа колледж құруға көндірді. Король бірнеше ескі колледждер мен пансионаттар негізінде жаңа Үштік колледжін құруға бұйрық берді. Колледжді 1546 жылы король Генри VIII екі бұрыннан бар колледждердің — Майклхаустың (1324 жылы Херви де Стэнтон негізін қалаған) және Король залының (1317 жылы Король Эдвард II бұйрығымен құрылған және оны өзгерткен) біріктіру нәтижесінде құрды. 1337 жылға дейін король Эдвард III бұйрығы). Колледждің негізгі ғимараттарының көпшілігі [[XVI ғасыр|XVI]] және [[XVII ғасыр|XVII ғасырларға]] жатады. 1593 жылы колледждің басшысы болған Томас Невил бұрыннан бар ғимараттарды қайта құрып, жаңаларын салды. Басқа нәрселермен қатар, ол Ұлы сотты кеңейтіп, аяқтап, Ұлы сот пен Кам өзенінің арасындағы қазіргі Невилл сотын салды. Невилл корты XVII ғасырдың аяғында, әйгілі сәулетші Кристофер Реннің жобасы бойынша Рен кітапханасы салынған кезде аяқталды. == Ғимараттар мен алаңдар == * Корольдік үй ({{Lang-en|King’s Hostel}} (1377—1416, әр түрлі сәулетшілер): Үлкен алаңның солтүстігінде, сағат мұнарасының артында орналасқан. Король қақпасымен бірге бұл Кингс-холл колледжінің жалғыз қалған ғимараты. * Үлкен қақпа: Ұлы алаңға апаратын колледжге негізгі кіреберістің үлкен қақпасы. Колледждің негізін қалаушы Генри VIII мүсіні есіктің үстіндегі тауашада орналасқан<ref>{{Cite web|url=https://www.trin.cam.ac.uk/|title=Trinity College Cambridge|lang=en|accessdate=2019-02-07|archivedate=2012-03-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120306054554/http://www.trin.cam.ac.uk/index.php?pageid=176&conid=87|deadlink=no}}</ref>. {{Div col|3}} * [[Джордж Гордон Байрон|Джордж Гордон Байрон]] * [[Вордсворт Донисторп]] * [[Джон Хобхаус, 1-ші Бротон бароны]] * [[Бертран Рассел]] * [[Годфри Харолд Харди]] (1898) * [[Сидней Уотерлоу]] (1900, 1905) * [[Эдуард VII]] * [[Владимир Набоков]] (1922) * [[Эрик Гарольд Невилл]] * [[Фрэнк Робертс]] (1930) * [[Дмитрий Дмитриевич Оболенский (тарихшы)|Оболенский, Дмитрий Дмитриевич]] (1940) * [[Натан Ротшильд]] * [[Джордж Спенсер, 2-ші Спенсер графы|Джордж Спенсер]] (1778) * [[Джордж Томас Стаунтон]] * [[Эндрю Коэн (губернатор)|Эндрю Коэн]] * [[Натаниэль Ли]] * [[Хью Реджинальд Гавейс|Хью Гавейс]] * [[Ричард Тетли Глэйзбрук|Ричард Глэйзбрук]] (1876) {{Div col end}} == Белгілі ұстаздар мен түлектер == * [[Исаак Ньютон]] * Джеймс Джурин * Дмитрий Дмитриевич Оболенский * Джеймс Чаллис * Исаак Барроу * Фрэнсис Коули Бернард == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://www.trin.cam.ac.uk Тринити колледжі, колледждің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110228091257/http://www.trin.cam.ac.uk/ |date=2011-02-28 }} * [http://bristed.narod.ru/ Ч.] [http://bristed.narod.ru/ А.] [http://bristed.narod.ru/ Бристед, Ағылшын университетінде бес жыл, Юлия Глектің аудармасы] [[Санат:Кембридж университетінің колледждері]] lxn0sk7zwu5lmyfvgxc9qoj7y6rscnt 0 711037 3409079 3377033 2024-12-11T14:52:13Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409079 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Серер |төл атауы = |сурет = FemmeSérère.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 1,9 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Сенегал}} |саны1 = 1,3 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Гамбия}} |саны2 = 40 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Мавритания}} |саны3 = 5 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[серер тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]], дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Серер''' — Батыс Африкадан шыққан этникалық топ. Олар Батыс Африканың бірқатар елдерінде, көпшілігі [[Сенегал]] (1,3 млн. адам, 2015 ж., бағалау) мен [[Гамбия]]ның солтүстік-батысында (40 мың адам) тұрады, шамамен 5 мың адам Мавританияның оңтүстігінде тұрады. Жалпы саны 1,9 млн.<ref>Кто такие Сереры? https://dzen.ru/a/XP6_ZLpleACwzGW5?utm_referer=yandex.kz</ref> == Тілі == Тілі - [[серер тілі]], атлантикалық (батыс бантоид) тілдер тобына жатады.<ref>Большая советская энциклопедия https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/131777/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%80</ref> == Діні== Серер тұрғындарының 85%-ға жуығы мұсылмандар, қалған 15%-ы христиандар. Серер халқы 19 ғасырда волофтардың исламның таралуына қарсылық танытқанымен, 1910 жылдардың басына қарай серер халқының жартысына жуығы (шамамен 40%) ислам дінін қабылдады. Кейбірі әлі де дәстүрлі діни нанымдарды ұстанады.<ref>Кто такие люди Серер? https://stranatur.ru/who-are-the-serer-people.html</ref> == Тарихы == Серер этникалық қауымдастығы қазіргі Мавританияның оңтүстігінде 11 ғасырда пайда болды, олар XI—XII ғасырларда Альморавидтердің исламдық экспансиясының қысымымен көшіп келді. 1186 жылы Серер Фульбемен бірге Валоның ерте саяси бірлігін, содан кейін Сенегалдың төменгі ағысында Син және Салум тәуелсіз мемлекеттерін ұйымдастырды (XIV-XIX ғғ.).<ref>Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5149367</ref> == Кәсібі == Серерлер қолмен атқарылатын [[егіншілік]]пен (жержаңғақ, тары, күріш) және мал шаруашылығымен (ірі қара мал) айналысады. Жағалауда - балық аулау, жержаңғақ плантацияларында маусымдық жұмыс дамыған.<ref>Народы и культуры Серер https://travel-journal.ru/ethno/45/1242/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>Большая советская энциклопедия Серер https://gufo.me/dict/bse/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%80</ref> == Өмір салты == Үлкен отбасылық қауымдастықтар дәстүрлі әлеуметтік ұйымның негізін құрайды. ХХ ғасырдың ортасында матрилиндік қарым-қатынас сақталды. Отбасы ішінде некеге тұруға тыйым салынады. Билік ақсақалдар кеңесіне тиесілі. Дәстүрлі тағамы - чере олардың сүйікті тағамы, тары кускусының бір түрі. Музыкада барабан немесе сабар танымал аспап болып табылады. Тассу дәстүрі сияқты ескі стильдердің кейбірі күні бүгінге дейін қолданыста. Спортта олар әртүрлі спорт түрлерімен айналысады, дегенмен күрес (Laamb) өте танымал.<ref>народы мира / Серер http://www.etnolog.ru/people.php?id=SERE</ref><ref>Кто такие люди серер? https://ru.history-hub.com/kto-takie-lyudi-serer{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Африка халықтары}} [[Санат:Сенегал халықтары]] [[Санат:Гамбия халықтары]] [[Санат:Мавритания халықтары]] 88c2jskw173vt8flabtcnquublwgkps 0 720725 3409173 3241651 2024-12-11T21:12:37Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Haida.svg|Flag_of_Haida.svg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Krd|Krd]] [[commons:File:Flag_of_Haida.svg|жойған]], себебі: No permission since 1 December 2024. 3409173 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Хайда |төл атауы = |сурет = |сурет тақырыбы =Жалаулары |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Канада}} |саны1 = 4849 |түсініктемелер1 =<ref>{{cite web |author1=Government of British Columbia |title=Haida Nation, Council of The |url=https://www2.gov.bc.ca/gov/content/environment/natural-resource-stewardship/consulting-with-first-nations/first-nations-negotiations/first-nations-a-z-listing/haida-nation-council-of |access-date= }}</ref> |аймақ2 = {{Байрақ|Аляска}} |саны2 = 5977 |түсініктемелер2 =<ref>{{cite web |author1=United States Census Bureau |title=2015: ACS 5-Year Estimates American Indian and Alaska Native Detailed Tables |url=https://data.census.gov/cedsci/table?q=B01003&t=69Z%20-%20Haida%20alone%20or%20in%20any%20combination%20%28N34%29%20%26%20%28100-299%29%20or%20%28300,%20A01-Z99%29%20or%20%28400-999%29&tid=ACSDT5YAIAN2015.B01003 |access-date= }}</ref> |тілдері = [[хайда тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = христиандық, дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Хайда''' — [[Солтүстік Америка]]да тұратын үндіс халқы. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Сурет:Haida_lang.png|нобай|солға|]] {{бастама}} [[Санат:Солтүстік Америка үндістері]] [[Санат:Канада этникалық топтары]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] 0bxe9mnquheas1e0w5fp397qw6s7h6q 3 722571 3409048 3409043 2024-12-11T11:59:58Z Nurtenge 93712 /* Маршмэллоу */ 3409048 wikitext text/x-wiki == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 14:49, 2024 ж. қаңтардың 29 (+06) == Вандализм в статье про список колёс обозрения == Добрый день, почему отменяете мои правки в статье про список колёс обозрения, тем самым возвращая неверную информацию о высоте дубайского колеса обозрения - 167м, хотя оно 250м. возвращаете неверную информацию о колесе обозрения в сочи, удаляете информацию о колесе обозрения в узбекистане... Это что за вандализм? [[Қатысушы:Aqob|Aqob]] ([[Қатысушы талқылауы:Aqob|талқылау]]) 13:34, 2024 ж. қыркүйектің 27 (+05) :Добрый день. При добавлении новой информации в статью прошу вас указать авторитетные источники. Так же завершение строительства колеса обозрения в Дубае было в 2021 году, вы написали 2022. Интересно, кто тут занимается вандализмом? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 14:17, 2024 ж. қыркүйектің 27 (+05) == Санат дұрысталды == Кеш жарық! [[:Санат:Қазақ билері|Мына санатты]] дұрыстап қойдым. Сіз көрсеткен қателер жойылды. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 00:56, 2024 ж. қазанның 3 (+05) :Рақмет! [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 01:14, 2024 ж. қазанның 3 (+05) == Жылжыту == Кеш жарық, Ауған соғысы (1979—1989) деген ескі атауға көптеген мақалалар мен жылжытулар сілтеніп тұр. Соларды түзетіп шығу кере, сосын ескісін жедел жоюға ұсынуға болады [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2024 ж. қазанның 29 (+05) :Қайырлы күн, дайын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 14:16, 2024 ж. қазанның 30 (+05) == Араб-Израиль қақтығысы == Неге дубликат? Сосын үлгілерді неге мақаланың ортасынан бастайсыз? Қанша рет байқап келе жатырмын, бірінші үлгі қойылады [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:40, 2024 ж. қарашаның 8 (+05) :Бүкіл Араб-Израиль қақтығыстарына ортақ мақала жасағым келген. Ескерту ескерілді. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:55, 2024 ж. қарашаның 8 (+05) == Маршмэллоу == Добрый день! Поясните причину вашей [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?diff=3402771&oldid=3402753&title=%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%BC%D1%8D%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D1%83 отмены], пожалуйста. [[Қатысушы:Рефлексист|Рефлексист]] ([[Қатысушы талқылауы:Рефлексист|талқылау]]) 14:17, 2024 ж. қарашаның 20 (+05) :Добрый день. Почему слишком большое количество гиперссылок для небольшой статьи? Зачем это? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 14:27, 2024 ж. қарашаның 20 (+05) ::Для удобства. [[Қатысушы:Рефлексист|Рефлексист]] ([[Қатысушы талқылауы:Рефлексист|талқылау]]) 14:42, 2024 ж. қарашаның 20 (+05) ::Зачем удалять, если всё правильно? (Может быть кроме последней ссылки, которая действительно ни к чему.) --[[Қатысушы:Менеджер по сроку годности|Менеджер по сроку годности]] ([[Қатысушы талқылауы:Менеджер по сроку годности|талқылау]]) 15:03, 2024 ж. қарашаның 20 (+05) :::{{@|Рефлексист}} қайырлы күн! "[[:ru:Википедия:Внутренние ссылки|Википедия:Внутренние ссылки]]" бетімен танысып шығуыңызға кеңес беремін -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 16:44, 2024 ж. қарашаның 20 (+05) ::::Прочитал. Дальше что? [[Қатысушы:Рефлексист|Рефлексист]] ([[Қатысушы талқылауы:Рефлексист|талқылау]]) 20:06, 2024 ж. қарашаның 20 (+05) :{{@|Рефлексист}} Извините, почему на русском? Если ВЫ хорошо не владеете на казахском, тогда вы не можете подправлять ошибки и пожалуйста не надо сделать гиперссылку на одно и тоже статье, вместе того корректировать оптом (одним кликом) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::Я тоже не владею хорошо казахским, а писать через гуглопереводчик это издевательство над языком, поэтому напишу на русском. Участник заменил ссылку, ведущую в русскую википедию, ссылкой на статью на казахском языке. Любой человек, искреннее болеющий за казахский язык, такое только приветствовал бы. Вместо этого правку откатывают, а затем приходит аж целый администратор и попрекает участника плохим знанием казахского языка. Приплыли. [[Арнайы:Үлесі/150.241.86.164|150.241.86.164]] 15:51, 2024 ж. желтоқсанның 1 (+05) :::Проверил, откорректировал (ваш вклад остался). Я не упрекаю за незнание казахского языка, насчет гиперссылки, последние время много новички так делают (для галочки). Я думал так же и у вас --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:46, 2024 ж. желтоқсанның 1 (+05) :::: Что мешало быть более внимательным и аккуратным с первого раза? --[[Қатысушы:Менеджер по сроку годности|Менеджер по сроку годности]] ([[Қатысушы талқылауы:Менеджер по сроку годности|талқылау]]) 15:29, 2024 ж. желтоқсанның 8 (+05) :::::{{@|Менеджер по сроку годности}} Может быть потому что человек мог легко ошибиться проверяя несколько сотен новых правок за один раз и никто не отменял человеческий фактор? Как думаете? -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 18:59, 2024 ж. желтоқсанның 8 (+05) :::::: Чтобы не попадать впросак, не надо так торопиться. Разве за вашим дружкой кто-то гонится? --[[Қатысушы:Менеджер по сроку годности|Менеджер по сроку годности]] ([[Қатысушы талқылауы:Менеджер по сроку годности|талқылау]]) 15:37, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) :::::::Проблема решена, правки участника были восстановлены, зачем вы снова пишете? В попытке начать конфликт? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 16:23, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) :::::::: Я рад, что проблема, которая вообще-то не должна была возникнуть, всё же решена. --[[Қатысушы:Менеджер по сроку годности|Менеджер по сроку годности]] ([[Қатысушы талқылауы:Менеджер по сроку годности|талқылау]]) 16:46, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) :::::::::{{@|Менеджер по сроку годности}} Да, у моего "дружка" нет в жизни других дел, кроме как сидеть в Википедии, поэтому он мог бы и не спешить, вы правы. Мы тоже рады, что "проблема", которая вообще-то вас не касалось, всё же решена. -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 16:59, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) :{{@|Менеджер по сроку годности}} делать ничего у вас? Принципиальный вопрос: вы на казахском не умеете грамотно отвечать, тогда что тут делаете. Подправлять ссылку и источник убрать может любой человек. Думаете можете внести существенный вклад в развитие казвикипедий? + Вы {{@|Рефлексист}}, то есть второй фейк аккаунт? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:50, 2024 ж. желтоқсанның 8 (+05) == Интеруики == Кеш жарық! Интеруикиді қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:31, 2024 ж. желтоқсанның 1 (+05) :Кеш жарық! Жақсы [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 18:56, 2024 ж. желтоқсанның 1 (+05) == Санат == Кеш жарық, санаттарға дұрыс санат қою керек (сізде көбісінде бос санат бастап жатырсыз, жоя салдым). Сириядағы азаматтық соғыс санатына интеруики мен ағылшын немесе орыс уикипедиясынан өарап санаттарды қоюды өтінемін. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:22, 2024 ж. желтоқсанның 6 (+05) :Кеш жарық! Қазіргісі дұрыс па? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:55, 2024 ж. желтоқсанның 6 (+05) ::Керемет, мен көбіне орыс не ағылшын тілінен қарап бастаймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:25, 2024 ж. желтоқсанның 8 (+05) :::Жақсы, ескерту ескерілді [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 20:31, 2024 ж. желтоқсанның 8 (+05) == Администратор сайлау == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау]] бетінде маған қолдауыңызды білдіруін сұраймын. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 18:08, 2024 ж. желтоқсанның 7 (+05) ampnd5023ffasyxc7uih33pz6hla60y 3 724752 3409266 3260140 2024-12-12T06:43:36Z Robertsky 164444 Robertsky [[Қатысушы талқылауы:WikiBits17]] бетін [[Қатысушы талқылауы:WittypediaEditor]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/WikiBits17|WikiBits17]]" to "[[Special:CentralAuth/WittypediaEditor|WittypediaEditor]]" 3260140 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=WikiBits17}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 23:05, 2024 ж. қаңтардың 6 (+06) qixmf9o2d2qok46po6inspxza3lac5x 0 730445 3409072 3400009 2024-12-11T14:01:01Z Артем Загребельный 159332 /* Ерлер */ 3409072 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2024}} [[Сурет:Michael Phelps Ryan Lochte Laszlo Cseh medals 2008 Olympics.jpg|350px|thumb|right|[[Майкл Фелпс]] (ортада) карерасында 39 рекорд жаңартты]] '''Жүзудегі әлемдік рекордтар''' - бұл жүзушілердің ережелермен келісілген салыстырмалы және қайталанатын жағдайларда жүзуде көрсеткен ең жоғары нәтижелер. == Ережесі == Рекордтар Халықаралық жүзу Федерациясы (ФИНА) ратификациялайды. Рекордтарды "ұзын суға" (50 метрлік бассейн) немесе "қысқа суға" (25 метрлік бассейн) қоюға болады. ФИНА ерлер мен әйелдер үшін бекітілген пәндер тізіміне сәйкес әлемдік рекордтарды мойындайды: * [[Кроль|Еркін]]: 50 м, 100 м, 200 м, 400 м, 800 м, 1500 м * Арқамен: 50 м 20, 100 м,0 м * [[Брасс]]: 50 м, 100 м, 200 м * [[Баттерфляй]]: 50 м, 100 м, 200 м * Комбинация: 100 м (қысқа су), 200 м, 400 м * Эстафета: 4×50 м [[плавание вольным стилем|еркін]] (қысқа су), 4×100 м [[плавание вольным стилем|еркін]], 4×200 м [[плавание вольным стилем|еркін]], 4×50 м [[комплексное плавание|комбинация]] (қысқа су), 4×100 м [[комплексное плавание|комбинация]]; * Микст: 4×50 м [[плавание вольным стилем|еркін]] (қысқа су), 4×50 м [[комплексное плавание|комбинация]] (қысқа су), 4×100 м [[плавание вольным стилем|еркін]] (ұзын су), 4×100 м [[комплексное плавание|комбинация]] (ұзын су)<ref name="fina1">[http://www.fina.org/project/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=119 FINA rules] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130726002347/http://www.fina.org/project/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=119 |date=2013-07-26 }} {{v|3|8|2012}}</ref>. == 50-метролік бассейн == === Ерлер === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !! Жүзуші !! Ел !! width="110px" | Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! {{small|Видео}} |- | ‎50 м еркін || 20,91 | кос | [[Сезар Сьело]] || {{Байрақ|Бразилия}} | 25 желтоқсан 2009 || Бразилия чемпионаты || {{Ту|Бразилия}} [[Бразилия]] | [https://www.youtube.com/watch?v=epALibnFa8Q ​] |- | 100 м еркін || 46,40 | | [[Пан Чжанле]] || {{Байрақ|Қытай}} |31 шілде 2024 || [[2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Олимпиада ойындары]] || {{Ту|Франция}} [[Париж]] | [https://vk.com/video/playlist/142497057_-4?z=video142497057_456239296%2Fpl_142497057_-4 &#8203;] |- | ‎200 м еркін || 1.42,00 | кос | [[Бидерман, Пауль|Пауль Бидерман]] || {{Байрақ|Германия}} | 28 шілде 2009 || [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009 — 200 метров вольным стилем (мужчины)|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Италия}} [[Рим]] | [https://www.youtube.com/watch?v=MeOw35fsltE ​] |- | 400 м еркін | 3.40,07 | кос |[[Бидерман, Пауль|Пауль Бидерман]] |{{Байрақ|Германия}} |26 шілде 2009 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009 — 400 метров вольным стилем (мужчины)|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Италия}} [[Рим]] |[https://www.youtube.com/watch?v=D9IJpZgKCd0 ​] |- |800 м еркін |7.32,12 | кос |[[Чжан Линь (пловец)|Чжан Линь]] |{{Байрақ|Қытай}} |29 шілде 2009 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009 — 800 метров вольным стилем (мужчины)|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Италия}} [[Рим]] |<ref>{{cite news|first=Craig|last=Lord|title=WR: Zhang Zips Up For 7:32.12 800 Free|url=http://www.swimnews.com/news/view/7134|work=swimnews.com|date=2009-07-29|accessdate=2011-11-16|archivedate=2009-07-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090731013653/http://www.swimnews.com/News/view/7134}}</ref> |- |1500 м еркін |14:30.67 | |[[Бобби Финке]] |{{Байрақ|АҚШ}} |4 тамыз 2024 |[[2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Франция}} [[Париж]] |[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239302%2F18267956fca05817bc%2Fpl_wall_142497057 &#8203;] |- | 50 м арқамен || 23,55 | жф | [[Колесников, Климент Андреевич|Климент Колесников]]|| {{Байрақ|Ресей}} | 27 шілде 2023 | Ресей кубогы | {{Ту|Ресей}} [[Казань]] | |- | 100 м арқамен | 51,60 | | Томас Чеккон|| {{Байрақ|Италия}} | 20 маусым 2022 | [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2022|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=ЧМ-2022 Мужчины, 100 м н/с, финал|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700000102EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=[[Omega SA|Omega Timing]]|date=2022-06-20|access-date=2022-06-21|archive-date=2022-06-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20220620171449/https://www.omegatiming.com/File/00011700000102EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b0a9f48f088790ed04b458?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=false ​]{{Deadlink|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} |- |200 м арқамен |1.51,92 | кос |[[Пирсол, Аарон|Аарон Пирсол]] |{{Байрақ|АҚШ}} |31 шілде 2009 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009 — Мужчины, 200 м, на спине|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Италия}} [[Рим]] |[https://www.youtube.com/watch?v=DRjmB4LOCWo ​] |- |50 м [[брасс]] |25.95 | | [[Пити, Адам|Адам Пити]] | {{Байрақ|Ұлыбритания}} |31 қаңтар 2024 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009 — Мужчины, 200 м, на спине|Әлем чемпионаты]] | | |- | 100 м [[брасс]] || 56,88 | жф | [[Пити, Адам|Адам Пити]] || {{Байрақ|Ұлыбритания}} |21 шілде 2019 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2019|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Корея Республикасы}} [[Кванджу]] |[https://www.youtube.com/watch?v=r5lVUne7yRI ​] |- | 200 м [[брасс]] || 2.05,48 | | [[Цинь Хайян]] || {{Байрақ|Қытай}} | 28 шілде 2023 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] | [https://www.youtube.com/watch?v=-3mYrnBZFKg&t=13s ​] |- |50 м [[баттерфляй]] |22.27 | |[[Говоров, Андрей Андреевич|Андрей Говоров]] |{{Байрақ|Украина}} |1 шілде 2018 |Sette Colli Trophy |{{Ту|Италия}} [[Рим]] |[https://www.youtube.com/watch?v=GW4fAh8pTCE ​] |- | 100 м [[баттерфляй]] || 49,45 | | [[Дрессел, Калеб|Калеб Дрессел]] || {{Байрақ|АҚШ}} | 31 шілде 2021 || [[Плавание на летних Олимпийских играх 2020 — 100 метров баттерфляем (мужчины)|Олимпиада ойындары]] || {{Ту|Жапония}} [[Токио]] |[https://www.youtube.com/watch?v=GF2bfzaCVfQ ​]<ref>{{Cite web |url=http://www.fina.org/competition-detailed-results/154896/27250 |title=Results {{!}} fina.org — Official FINA website<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2019-07-26 |archive-date=2019-08-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190822140441/https://www.fina.org/competition-detailed-results/154896/27250 |deadlink=no }}</ref> |- | 200 м [[баттерфляй]] || 1.50,34 | | [[Милак, Криштоф|Криштоф Милак]] || {{Байрақ|Венгрия}} | 21 маусым 2022 || [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2022|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=ЧМ-2022 Мужчины, 200м баттерфляй, финал, результаты.|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700000104EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=[[Omega SA|Omega Timing]]|date=2022-06-21|access-date=2022-06-22|archive-date=2022-06-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220621170927/https://www.omegatiming.com/File/00011700000104EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b1fb5de4b02f46e1eb748c?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=false ​] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220622010724/https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b1fb5de4b02f46e1eb748c?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=false |date=2022-06-22 }} |- |200 м комплекс |1.54,00 | |[[Райан Лохте]] |{{Байрақ|АҚШ}} |28 шілде 2011 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2011|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Қытай}} [[Шанхай]] |[https://www.youtube.com/watch?v=aQWHv_Bhtuw&t ​] |- |400 м комплекс |4:02.50 | |Леон Маршан |{{Байрақ|Франция}} |23 шілде 2023 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |​[https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1147680679734909 ​] |- |Эстафета 4×100 м<br>еркін |3.08,24 | кос |[[Фелпс, Майкл|Майкл Фелпс]] (47,51)<br>[[Уэбер-Гейл, Гарретт|Гарретт Уэбер-Гейл]] (47,02)<br>[[Джонс, Каллен|Каллен Джонс]] (47,65)<br>[[Лезак, Джейсон|Джейсон Лезак]] (46,06) |{{Байрақ|АҚШ}} |11 тамыз 2008 |[[Плавание на летних Олимпийских играх 2008 — эстафета 4×100 метров вольным стилем (мужчины)|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Қытай}} [[Пекин]] |[https://www.youtube.com/watch?v=IIm32eEVW98 ​] |- |Эстафета 4×200 м<br>еркін |6.58,55 | кос |[[Фелпс, Майкл|Майкл Фелпс]] (1.44,49)<br>[[Рики Беренс]] (1.44,13)<br>[[Дэвид Уолтерс]] (1.45,47)<br>[[Лохте, Райан|Райан Лохте]] (1.44,46) |{{Байрақ|АҚШ}} |31 шілде 2009 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Италия}} [[Рим]] |<ref>{{cite news|first=Craig |last=Lord |title=WR: USA Takes 4×200m In 6:58.55 |url=http://www.swimnews.com/news/view/7164 |work=swimnews.com |date=2009-07-31 |accessdate=2011-11-17 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090803092140/http://www.swimnews.com/News/view/7164 |archivedate=2009-08-03 |df= }}</ref> |- |Эстафета 4×100 м<br>комбинация |3.26,78 | |[[Мёрфи, Райан (пловец)|Райан Мерфи]] (52,31)<br>[[Эндрю, Майкл|Майкл Эндрю]] (58,49)<br>[[Дрессел, Калеб|Калеб Дрессел]] (49,03)<br> [[Эппл, Зак|Зак Эппл]] (46,96) |{{Байрақ|АҚШ}} |1 тамыз 2021 |[[Плавание на летних Олимпийских играх 2020|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Жапония}} [[Токио]] |<ref>{{cite news |first=Craig |last=Lord |title=Плавание на летних Олимпийских играх 2020, Мужчины, эстафета 4 * 100 комбинированная, финал, результаты |url=https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/en/results/swimming/results-men-s-4-x-100m-medley-relay-fnl-000100-.htm |publisher=olimpics.com |date=2021-08-01 |accessdate=2021-08-01 |archivedate=2021-08-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210802212218/https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/en/results/swimming/results-men-s-4-x-100m-medley-relay-fnl-000100-.htm }}</ref> |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу; кос — жүзу костюмінде рекорды орнатылды. === Әйелдер === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !!Жүзуші !! Ел !! Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! {{small|Видео}} |- | 50 м еркін || 23,61 | жф | [[Шёстрём, Сара|Сара Шёстрём]] || {{Байрақ|Швеция}} | 29 шілде 2023 || [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] | [https://www.youtube.com/watch?v=0vpY70Sf47I ​] |- | 100 м еркін || 51,71 | э | [[Шёстрём, Сара|Сара Шёстрём]] || {{Байрақ|Швеция}} | 23 шілде 2017 || [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2017|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |- | 200 м еркін || 1.52,85 | # | [[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] || {{Байрақ|Аустралия}} | 26 шілде 2023 ||[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |[https://www.youtube.com/watch?v=wClcWMZ6Mhs ​] |- | 400 м еркін || 3.55,38 | | [[Титмус, Ариарне|Ариарне Титмус]] || {{Байрақ|Аустралия}} | 26 шілде 2023 ||[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |[https://www.youtube.com/watch?v=opY7HYmvChU ​] |- |800 м еркін |8.04,79 | |[[Ледеки, Кэти|Кэти Ледеки]] |{{Байрақ|АҚШ}} |12 тамыз 2016 |[[Плавание на летних Олимпийских играх 2016|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Бразилия}} [[Рио-де-Жанейро]] |[https://www.youtube.com/watch?v=GAGXNs0MXzI&t ​] |- |1500 м еркін |15.20,48 | | [[Ледеки, Кэти|Кэти Ледеки]] || {{Байрақ|АҚШ}} | 16 мамыр 2018 || TYR Pro Swim Series || {{Ту|АҚШ}} [[Индианаполис]] |[https://www.youtube.com/watch?v=v0_uvorHBA4 ​] |- |50 м арқамен |26,86 | |[[Маккиоун, Кейли|Кейли Маккиоун]] |{{Байрақ|Аустралия}} |20 қазан 2023 |[[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] |{{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |[https://www.youtube.com/watch?v=uCUDOekEEiM ​] |- |100 м арқамен |57,13 | | [[Реган Смит]] || {{Байрақ|АҚШ}} |18 маусым 2024 ||АҚШ Олимпиадалық сынақтары || {{Ту|АҚШ}} [[Индианаполис]] |[https://www.youtube.com/watch?v=38Lk9nM3B_g &#8203;] |- |200 м арқамен |2.03,35 | жф |[[Смит, Реган|Реган Смит]] |{{Байрақ|АҚШ}} |26 шілде 2019 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2019|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Корея Республикасы}} [[Кванджу]] |[https://www.youtube.com/watch?v=M5z8rMU-do4 ​] |- |50 м [[брасс]] |29,16 | |[[Мейлутите, Рута|Рута Мейлутите]] |{{Байрақ|Литва}} |30 шілде 2023 |[[Чемпионат мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |<ref>{{cite web|title= Результаты.|url=http://budapest2020.microplustiming.com/indexBudapest2021_web.php?s=Q2hlY2tKc29uVG9Mb2FkKCdBU0YnLCAnMDE2JywgJzAwMycsICcwMDEnLCAnJywgJycsICdXb21lbsKgLcKgNTAgbSBSYW5hIC0gU2VtaS1GaW5hbCcsICdXb21lbsKgLcKgNTBtIEJyZWFzdHN0cm9rZSAtIFNlbWktRmluYWwnLCAnV29tZW7CoC3CoDUwIG0gQnJhc3NlIC0gU2VtaS1GaW5hbCcpOw==&cat=&page=&spec=&bat=&td=CAL_CIS_DAY&hg=&descIT=&descEN=&descFR=&curCatSel_M_F=18:57&sport=Swimming|date=2021-05-22|accessdate=2021-05-23|publisher=budapest2020.microplustiming.com|archive-date=2021-05-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210522174658/http://budapest2020.microplustiming.com/indexBudapest2021_web.php?s=Q2hlY2tKc29uVG9Mb2FkKCdBU0YnLCAnMDE2JywgJzAwMycsICcwMDEnLCAnJywgJycsICdXb21lbsKgLcKgNTAgbSBSYW5hIC0gU2VtaS1GaW5hbCcsICdXb21lbsKgLcKgNTBtIEJyZWFzdHN0cm9rZSAtIFNlbWktRmluYWwnLCAnV29tZW7CoC3CoDUwIG0gQnJhc3NlIC0gU2VtaS1GaW5hbCcpOw==&cat=&page=&spec=&bat=&td=CAL_CIS_DAY&hg=&descIT=&descEN=&descFR=&curCatSel_M_F=18:57&sport=Swimming|deadlink=no}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Yl0eN1UsW7Q ​] |- |100 м [[брасс]] |1.04,13 | |[[Кинг, Лилли|Лилли Кинг]] |{{Байрақ|АҚШ}} |25 шілде 2017 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2017|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |[https://www.youtube.com/watch?v=bWDfTYfgUBc ​] |- |200 м [[брасс]] |2.17,55 | |[[Чикунова, Евгения Игоревна|Евгения Чикунова]] |{{Байрақ|Ресей}} |21 апреля 2023 |Россия чемпионаты |{{Ту|Ресей}} [[Казань]] |<ref>{{cite web|title=Женщины 200 м брасс Финал Итоговый протокол.|url=https://new.russwimming.ru/upload/live/4R_LC_2023/ResultList_137F.pdf|publisher=russwimming.ru|date=2023-04-21|access-date=2023-04-21|archive-date=2023-04-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20230421165846/https://new.russwimming.ru/upload/live/4R_LC_2023/ResultList_137F.pdf|deadlink=no}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=hw5VVmptlDg ​] |- |50 м [[баттерфляй]] |24,43 | |[[Шёстрём, Сара|Сара Шёстрём]] |{{Байрақ|Швеция}} |5 шілде 2014 |Швеция чемпионаты |{{Ту|Швеция}} [[Бурос]] |[https://www.youtube.com/watch?v=AXbWtW5al2o ​] |- |100 м [[баттерфляй]] |55,48 | |[[Шёстрём, Сара|Сара Шёстрём]] |{{Байрақ|Швеция}} |7 тамыз 2016 |[[Плавание на летних Олимпийских играх 2016 — 100 метров баттерфляем (женщины)|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Бразилия}} [[Рио-де-Жанейро]] |[https://www.youtube.com/watch?v=M_dlXfmyYmg ​] |- |200 м [[баттерфляй]] |2.01,81 | кос |[[Лю Цзыгэ]] |{{Байрақ|Қытай}} |21 қазан 2009 |Қытай ойындары |{{Ту|Қытай}} [[Цзинань]] |[https://www.youtube.com/watch?v=ORkOliy9mlE ​] |- |200 м комплекс |2.06,12 | |[[Хоссу, Катинка|Катинка Хоссу]] |{{Байрақ|Венгрия}} |3 тамыз 2015 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2015|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Ресей}} [[Казань]] |[https://www.youtube.com/watch?v=uJdQXXtmUkE ​] |- |400 м комплекс |4.25,87 | | [[Макинтош, Саммер|Саммер Макинтош]] || {{Байрақ|Канада}} | 1 апреля 2023 | Ұлттық іріктеу туры | {{Ту|Канада}} [[Торонто]] |<ref>{{cite web|title=Женщины 400 м комплексное плавание Финал Итоговый протокол|url=https://results.swimming.ca/2023_Bell_Canadian_Trials/230328F045.htm|publisher=swimming.ca|date=2023-04-01|accessdate=2023-04-06|archive-date=2023-04-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20230401232200/https://results.swimming.ca/2023_Bell_Canadian_Trials/230328F045.htm|deadlink=no}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=1Ll-3OjflTE ​] |- |Эстафета 4×100 м<br>еркін |3:27.96 | |[[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] (52.04) <br> [[Джек, Шейна|Шейна Джек]] (51,69)<br>[[Харрис, Мег|Мег Харрис]] (52,29)<br>[[Маккеон, Эмма|Эмма Маккеон]] (51,90) |{{Байрақ|Аустралия}} |23 шілде 2023 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |<ref>{{cite web|title=Женщины 4*100 м в/с Финал Итоговый протокол|url=https://www.omegatiming.com/File/00011600010201F70104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2023-07-23|accessdate=2023-07-26|archive-date=2023-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20230723114504/https://www.omegatiming.com/File/00011600010201EF0104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1147680679734909 ​] |- |Эстафета 4×200 м<br>еркін |7:37,50 | | [[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] (1:53.66) <br> [[Джек, Шейна|Шейна Джек]] (1:55.63) <br> [[Тросселл, Брайанна|Брайанна Тросселл]] (1:55.80) <br> [[Титмус, Ариарне|Ариарне Титмус]] (1:52.41) |{{Байрақ|Аустралия}} |27 шілде 2023 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |<ref>{{cite web|title=Женщины 4*200 м в/с Финал Итоговый протокол|url=https://www.omegatiming.com/File/00011600010201F80104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2023-07-27|accessdate=2023-07-29|archive-date=2023-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20230723114504/https://www.omegatiming.com/File/00011600010201F80104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=QI8_90Rv5Ac ​] |- |Эстафета 4×100 м<br>комбинация |3:49,63 | |[[Смит, Реган|Реган Смит]] (57,28)<br>[[Кинг, Лилли|Лилли Кинг]] (1.04,90)<br>[[Гретчен Уолш]] (55,03)<br>[[Торри Хуске]] (52,42) |{{Байрақ|АҚШ}} |4 тамыз 2024 |[[2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жүзу|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Франция}} [[Париж]] | <ref>{{Cite web |url= https://olympics.com/ru/paris-2024/results/swimming/women-s-4-x-100m-medley-relay/fnl-000100-- |title= Эстафета 4×100 м комбинация |access-date=2024-08-06 }}</ref> [https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239301%2F22612f40e85b25e751 &#8203;] |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу; кос — жүзу костюмінде рекорды орнатылды. === Микст === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !! Жүзуші !! Ел !! Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! Видео |- |4×100 м<br>еркін |3.18,83 | |(48.14) Джек Картрайт<br>(47.25) [[Чалмерс, Кайл|Кайл Чалмерс]]<br>(51.73) Шейна Джек<br>(51.71) [[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] |{{Байрақ|Аустралия}} | 29 шілде 2023 || [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |<ref>{{Cite web|title=Чемпионат мира по водным видам спорта 2019. Официальный протокол.|url=https://www.omegatiming.com/File/00011301070301F704FFFFFFFFFFFF01.pdf|date=2019-07-27|access-date=2021-05-14|archive-date=2021-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210514040933/https://www.omegatiming.com/File/00011301070301F704FFFFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}{{lang-en|английский текст}}</ref> [https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b5fc30e4b03c784d34b8dc?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=true ​​] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230405232143/https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b5fc30e4b03c784d34b8dc?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=true |date=2023-04-05 }} |- |4×100 м<br> комбинация |3:37.58 | |(58.80) [[Доусон, Кэтлин|Кэтлин Доусон]]<br> (56.78) [[Пити, Адам|Адам Пити]]<br> (50.00) [[Гай, Джеймс|Джеймс Гай]] <br>(52.68) [[Хопкин, Анна|Анна Хопкин]] | {{Байрақ|Ұлыбритания}} | 31 шілде 2021 || [[Плавание на летних Олимпийских играх 2020|Олимпиада ойындары]] || {{Ту|Жапония}} [[Токио]] |<ref>{{Cite web|title=ОИ-2020, плавание, смешанная комбинированная эстафета 4х100 м финальные результаты.|url=https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/en/results/swimming/results-mixed-4-x-100m-medley-relay-fnl-000100-.htm|date=2021-07-31|access-date=2021-07-31|archive-date=2021-07-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20210731034653/https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/en/results/swimming/results-mixed-4-x-100m-medley-relay-fnl-000100-.htm|deadlink=yes}}{{lang-en|английский текст}}</ref> [https://www.facebook.com/100007661022977/videos/pcb.2877959679136038/211878604205058 ​] |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу. == 25-метролік бассейн == === Ерлер === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !! Жүзуші !! Ел !! Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! {{small|Видео}} |- | [[Мировые рекорды на дистанции 50 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|50 м еркін]] || 20,16<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.fina.org/swimming/www.fina.org/swimming/records|title=fina.org {{!}} Official FINA Website|website=FINA - Fédération Internationale De Natation|access-date=2022-10-15}}</ref> | | [[Дрессел, Калеб|Калеб Дрессел]] || {{Байрақ|АҚШ}} | 21 қараша 2020 || [[Международная плавательная лига|ISL]] || {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |[https://www.youtube.com/watch?v=gjhLR1xGlPI ​] |- |[[Прогресс мировых рекордов на дистанции 100 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|100 м еркін]] |44,84 | |[[Чалмерс, Кайл|Кайл Чалмерс]] |{{Байрақ|Аустралия}} |29 қазан 2021 |[[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] |{{Ту|Ресей}} [[Казань]] |<ref>{{cite web|title=Видео. Кубок Мира 100 м в/с, мужчины|url=https://www.facebook.com/100007661022977/videos/pcb.2941252422806763/247053300805707|publisher=Royal swimming club|date=2021-10-29|accessdate=2021-10-29|archive-date=2021-10-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211029173033/https://www.facebook.com/100007661022977/videos/pcb.2941252422806763/247053300805707|deadlink=no}}</ref> |- |[[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м еркін]] | 1.39,37 | | [[Бидерман, Пауль|Пауль Бидерман]] || {{Байрақ|Германия}} | 15 қараша 2008 | [[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|Германия}} [[Берлин]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m Freestyle Final results|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000109050035000000FFFFFFFFFFFF01|publisher=[[Omega SA|Omega Timing]]|date=2009-11-15|accessdate=2018-03-05|archive-date=2017-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20170811144318/http://www.omegatiming.com/File/Download?id=000109050035000000FFFFFFFFFFFF01|deadlink=no}}</ref> |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 400 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|400 м еркін]] | 3.32,25 | | [[Аньель, Янник|Янник Аньель]] | {{Байрақ|Франция}} | 15 қараша 2012 | Франция чемпионаты | {{Ту|Франция}} [[Анже]] | [https://www.youtube.com/watch?v=q_WOH0X9JKU ​] |- |[[Прогресс мировых рекордов на дистанции 800 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|800 м еркін]] | 7.20,46 | | Даниэль Виффен | {{Байрақ|Ирландия}} | 10 желтоқсан 2023 | [[Европа чемпионаты по плаванию|Европа чемпионаты]] | {{Ту|Румыния}} [[Отопени]] | [https://www.youtube.com/watch?v=582caZZSaHs ​] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 1500 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|1500 еркін]] | 14.06,88 | | [[Велльброк, Флориан|Флориан Велльброк]] | {{Байрақ|Германия}} | 21 желтоқсан 2021 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|БАӘ}} [[Абу-Даби]] |<ref>{{cite news|title=Мужчины, 1500 м в/с, финал, результаты|url=https://www.fina.org/competitions/2/15th-fina-world-swimming-championships-25m-2021/results?discipline=&event=f4e7f9ec-2330-45ea-be14-3ad507bd0911&unit=finals|date=2021-12-21|accessdate=2021-12-21|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211221145739/https://www.fina.org/competitions/2/15th-fina-world-swimming-championships-25m-2021/results?discipline=&event=f4e7f9ec-2330-45ea-be14-3ad507bd0911&unit=finals|archivedate=2021-12-21|df=dmy-all}}</ref> |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 50 метров в плавании на спине у мужчин в 25-метровом бассейне|50 м арқамен]] | 22,11 | | [[Колесников, Климент Андреевич|Климент Колесников]] | {{Байрақ|Ресей}} | 23 қараша 2022 | Россия чемпионаты | {{Ту|Ресей}} [[Казань]] |<ref>{{Cite web |url=https://www.worldaquatics.com/athletes/1045759/kliment-kolesnikov |title=Kliment KOLESNIKOV Results AQUA Official |archive-date=2023-07-28 |archive-url=http://web.archive.org/web/20230728114604/https://www.worldaquatics.com/athletes/1045759/kliment-kolesnikov |deadlink=no }}</ref> |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 100 метров в плавании на спине у мужчин в 25-метровом бассейне|100 м арқамен]] | 48,33 | | [[Стюарт, Коулмен|Коулмен Стюарт]]|| {{Байрақ|АҚШ}} | 28 тамыз 2021 || [[Международная плавательная лига|ISL]] || {{Ту|Италия}} [[Неаполь]] |[https://www.youtube.com/watch?v=Hb-clN9IwxA ​] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров в плавании на спине у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м арқамен]] | 1.45,63 | | [[Ларкин, Митч|Митч Ларкин]] | {{Байрақ|Аустралия}} | 27 қараша 2015 | Аустралия чемпионаты | {{Ту|Аустралия}} [[Сидней]] |[https://www.youtube.com/watch?v=PRwHAsEpgEQ ​] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 50 метров в плавании брассом у мужчин в 25-метровом бассейне|50 м брасс]] || 24,95 | | [[Сакчи, Хусейн Эмре|Эмре Сакчи]] || {{Байрақ|Түркия}} | 27 желтоқсан 2021 || Түркия чемпионаты || {{Ту|Түркия}} [[Газиантеп]] | |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 100 метров в плавании брассом у мужчин в 25-метровом бассейне|100 м брасс]] | 55,28 | | [[Шиманович, Илья Сергеевич|Илья Шиманович]] | {{Байрақ|Беларусь}} | 26 қараша 2021 || [[Международная плавательная лига|ISL]] || {{Ту|Нидерланд}} [[Эйндховен]] | |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров в плавании брассом у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м брасс]] || 2.00,16 | | [[Пригода, Кирилл Геннадьевич|Кирилл Пригода]] || {{Байрақ|Ресей}} | 13 желтоқсан 2018 || [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2018|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Қытай}} [[Ханчжоу]] | [https://www.youtube.com/watch?v=-f5TwL655Tk&t=28s ​] |-21.67 квалификация ж Әлем чемпионаты | [[Мировые рекорды на дистанции 50 метров в плавании баттерфляем у мужчин в 25-метровом бассейне|50 м баттерфляй]] | 21,43 | пф | [[Ноэ Понти ]] || {{Байрақ|Швейцария }} | 10 желтоқсан 2024 || Әлем чемпионаттары || {{Ту|Венгрия }} [[Будапешт ]] |<ref>{{cite web|title=Men's 50m Butterfly Semifinals Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080104EB0102FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=10 December 2024|accessdate=10 December 2024}}</ref>[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239328%2F903080c9a3cea82c2a%2Fpl_post_142497057_1492 &#x200B;] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 100 метров в плавании баттерфляем у мужчин в 25-метровом бассейне|100 м баттерфляй]] | 47,78 | | [[Дрессел, Калеб|Калеб Дрессел]] | {{Байрақ|АҚШ}} | 21 қараша 2020 | [[Международная плавательная лига|ISL]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |[https://www.youtube.com/watch?v=0wuJd6bxe9U ​] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров в плавании баттерфляем у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м баттерфляй]] | 1.48,24 | | [[Сэто, Дайя|Дайа Сэто]] | {{Байрақ|Жапония}} | 11 желтоқсан 2018 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2018|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Қытай}} [[Ханчжоу]] |[https://www.youtube.com/watch?v=pr6gEIOaf40&t ​] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров в плавании баттерфляем у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м баттерфляй]] | 1.46,85 |# | [[Хонда, Томору|Томору Хонда]] | {{Байрақ|Жапония}} | 22 қазан 2022 | Жапония чемпионаты | {{Ту|Жапония}} [[Токио]] |[https://www.facebook.com/100007561117363/videos/1151467825795134 ​​] |- |[[Прогресс мировых рекордов на дистанции 100 м комплексным плаванием у мужчин в 25-метровом бассейне|100 м комплекс]] |49,28 | | [[Дрессел, Калеб|Калеб Дрессел]] | {{Байрақ|АҚШ}} | 22 қараша 2020 | [[Международная плавательная лига|ISL]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |​[https://www.youtube.com/watch?v=w2rObyVD16E ​] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров комплексным плаванием у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м комплекс]] | 1:48,88 | | [[Леон Маршан ]] | {{Байрақ|Франция}} | 1 қараша 2024 | Әлем кубогы | {{Ту|Сингапур }} [[Сингапур]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m IM Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800070105EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=omegatiming.com|date=1 November 2024|accessdate=11 November 2024}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Fc-i1YbvAHU &#8203;] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 400 метров комплексным плаванием у мужчин в 25-метровом бассейне|400 м комплекс]] | 3.54,81 | | [[Сэто, Дайя|Дайа Сэто]] | {{Байрақ|Жапония}} | 20 желтоқсан 2019 | [[Международная плавательная лига|ISL]] | {{Ту|АҚШ}} [[Лас-Вегас]] |[https://www.youtube.com/watch?v=vBSbkvbkyTs ​] |- |Эстафета 4 × 50 м<br>еркін |1:21.80 | | [[Дрессел, Калеб|Келеб Дрессел]] (20.43)<br> [[Хелд, Райан|Райан Хелд]] (20.25)<br>[[Конгер, Джек|Джек Конгер]] (20.59)<br> [[Чедвик, Майкл|Майкл Чедвик]] (20.53) |{{Байрақ|АҚШ}} |14 желтоқсан 2018 ||[[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2018|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Қытай}} [[Ханчжоу]] |<ref>{{cite web|title=Официальный протокол.|url=https://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010C0101F604FFFFFFFFFFFF01|publisher=omegatiming.com|date=2018-12-14|access-date=2021-05-09|archive-date=2019-12-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20191214040237/https://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010C0101F604FFFFFFFFFFFF01|deadlink=no}}{{lang-en|английский текст}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=IP_1BCdENHA ​] |- | Эстафета 4 × 50 м<br>еркін |1:20.77 | # |[[Бернар, Ален|Ален Бернар]] (20.64)<br>[[Жило, Фабьен|Фабьен Жило]] (20.33)<br> [[Лево, Амори|Амори Лево]](19.93)<br>[[Буске, Фредерик|Фредерик Буске]] (19.87) |{{Байрақ|Франция}} |14 желтоқсан 2008 | [[Европа чемпионаты по плаванию на короткой воде 2008|Европа чемпионаты]] |{{Ту|Хорватия}} [[Риека]] | [https://www.youtube.com/watch?v=1tPqAQHfYJg ​] |- | Эстафета 4 × 100 м<br>еркін | 3:02.75 | | [[Алессандро Миресси]](46.15)<br>[[Паоло Конте Бонин]](45,93)<br>[[Леонардо де Плано]](45.54)<br>[[Томас Чеккони]](45.13) | {{Байрақ|Италия}} | 13 желтоқсан 2022 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4x100m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030101F70104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-13|access-date=2022-12-13|archive-date=2022-12-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20221220070928/https://www.omegatiming.com/File/00011700030101F70104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/563835368896896 ​] |- | Эстафета 4х200 м<br>еркін | 6:44.12 | | [[Киран Смит]] (1:41.04) <br>[[Карсон Фостер]] (1:40.48)<br>[[Трентон Джулиан]] (1:41.44) <br>[[Дрю Киблер]] (1:41.16) | {{Байрақ|АҚШ}} | 16 желтоқсан 2022 |[[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Аустралия }} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4x200m Freestyle Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030101F80104FFFFFFFFFF01.pdf|work=Omega Timing|date=2022-12-16|accessdate=2022-12-16|archive-date=2022-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20221221095612/https://www.omegatiming.com/File/00011700030101F80104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=t8xkHgzZ-xA ​] |- |Эстафета 4х50 м<br>комбинация |1:29.72 | | [[Лоренцо Мора]] (22.65) <br>[[Мартиненги, Николо|Николо Мартиненги]] (24.95) <br>[[Маттео Риволта]] (21.60) <br>[[Леонардо Деплано]] (20.52) | {{Байрақ|Италия}} | 17 желтоқсан 2022 || [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Аустралия }} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title= Комбинированная эстафета 4х50 м. Результаты.|url= https://www.omegatiming.com/File/00011700030105F60104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher= copenhagen2017.microplustiming.com|date= 2022-12-17|access-date= 2022-12-31|archive-date= 2022-12-21|archive-url= https://web.archive.org/web/20221221095731/https://www.omegatiming.com/File/00011700030105F60104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink= no}}</ref> [https://vk.com/video/@artemzagrebelny?z=video142497057_456239191%2Fpl_142497057_-2 ​] |- | Эстафета 4×100 м<br>комбинация | 3:18.98 | | [[Мерфи, Райан (пловец)|Райан Мерфи]] (48,96) <br>[[Ник Финк]] (54,88)<br>[[Трентон Джулиан]] (49,19) <br>[[Киран Смит]] (45,95) | {{Байрақ|АҚШ}} | 18 желтоқсан 2022 || Әлем чемпионаты || {{Ту|Аустралия }} [[Мельбурн]] |<ref name="автоссылка1">{{cite web|title=Men's 4x100m Medley Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030105F70104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-18|access-date=2022-12-22|archive-date=2022-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20221221230236/https://www.omegatiming.com/File/00011700030105F70104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=Video - Men's 4x100m Medley Relay Final|url=https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1500978467053138/?notif_id=1671690652775411&notif_t=video_processed&ref=notif|date=2022-12-18|access-date=2022-12-22|archive-date=2022-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20221222064043/https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1500978467053138/?notif_id=1671690652775411&notif_t=video_processed&ref=notif|deadlink=no}}</ref> |- | Эстафета 4×100 м<br>комбинация | 3:18.98 |= | [[Айзек Купер]] (49.46) <br>[[Джошуа Йонг]] (56.55) <br>[[Мэттью Темпл]] (48,34) <br>[[Кайл Чалмерс]] (44,63) | {{Байрақ|Аустралия}} | 18 желтоқсан 2022 || Әлем чемпионаты || {{Ту|Аустралия }} [[Мельбурн]] |<ref name="автоссылка1" /> [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1500978467053138/?notif_id=1671690652775411&notif_t=video_processed&ref=notif ​] |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу. === Әйелдер === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !! Жүзуші !! Ел !! Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! {{small|Видео}} |- | 50 м еркін | 22,93 | | [[Кромовидьойо, Раноми|Раноми Кромовидьойо]] | {{Байрақ|Нидерланд}} | 7 тамыз 2017 | [[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|Германия}} [[Берлин]] |<ref>{{cite web|title=Women's 50m Freestyle Results|url=http://omegatiming.com/File/Download?id=00011101020201EB04FFFFFFFFFFFF01|publisher=Omega Timing|date=2017-08-07|accessdate=2017-08-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170911023528/http://omegatiming.com/File/Download?id=00011101020201EB04FFFFFFFFFFFF01|archivedate=2017-09-11|deadlink=yes}}</ref> |- | 100 м еркін | 50,58 | | [[Кэмпбелл, Кейт|Кэйт Кэмпбэлл]] | {{Байрақ|Аустралия}} | 26 қазан 2017 | Аустралия чемпионаты | {{Ту|Аустралия}} [[Аделаида]] |[https://www.youtube.com/watch?v=00TDGHbw7uQ ​] |- | 200 м еркін | 1.50,31 | | [[Хоги, Шивон|Шивон Хоуи]] | {{Байрақ|Гонконг}} | 17 желтоқсан 2021 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|БАӘ}} [[Абу-Даби]] |[https://www.facebook.com/royal.swimmingclub.3/videos/313610823957517/?notif_id=1639769549274870&notif_t=video_processed&ref=notif ​] |- Гонконг 16 желтоқсан 2021 Чемпионат мира Абу-Даби, Туи Объединенных Арабских Эмиратов | 400 м еркін | 3.51,30 | | [[Ли Бинцзе]] | {{Байрақ|Қытай}} | 27 қазан 2022 |Қытай чемпионаты | {{Ту|Қытай}} [[Пекин]] |<ref>{{cite web|title=Китаянка Ли Бинцзе проплывает 400 м в/с за 3.51,30, установив новый мировой рекорд|url=https://swimswam.com/chinas-li-bingjie-rips-351-30-short-course-400free-world-record/|publisher=swimswam.com|date=2019-11-16|access-date=2022-10-27|archive-date=2022-10-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20221027105208/https://swimswam.com/chinas-li-bingjie-rips-351-30-short-course-400free-world-record/|deadlink=no}}{{lang-en|}}</ref> |- | 800 м еркін | 7.57,42 | |[[Кэти Ледеки]] |{{Байрақ|АҚШ}} |5 қараша 2022 | [[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|АҚШ}} [[Индианаполис]] |[https://www.youtube.com/watch?v=ET-rZh5wzlo ​] |- |1500 м еркін |15:08.24 | |[[Кэти Ледеки]] |{{Байрақ|АҚШ}} |29 қазан 2022 |[[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] |{{Ту|Канада}} [[Торонто]] |[https://www.youtube.com/watch?v=p20kZqUAd0k ​]<ref>{{cite web|title=Кэти Ледеки улучшила прежний мировой рекорд на 1500 в,с более, чем на 10 сек.|url=https://swimswam.com/katie-ledecky-breaks-1500-free-world-record-by-10-seconds-gets-800-ar-en-route/|publisher=swimswam.com|date=2022-10-29|access-date=2022-10-30|archive-date=2022-10-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20221030002650/https://swimswam.com/katie-ledecky-breaks-1500-free-world-record-by-10-seconds-gets-800-ar-en-route/|deadlink=no}}{{lang-en|}}</ref> |- | 50 м арқамен | 25.25 | | [[Мак-Нил, Мэгги|Мэгги Мак-Нил]] | {{Байрақ|Канада}} | 16 желтоқсан 2022 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{en}}{{cite web|title=Women's 50m Backststroke Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030202EB0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=2022-12-16|accessdate=2022-12-19|archive-date=2022-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20221221095723/https://www.omegatiming.com/File/00011700030202EB0104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref>[https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/837768164181853/?notif_id=1671237818974636&notif_t=video_processed&ref=notif ​] |- |100 м арқамен | 54,27 | |[[Реган Смит ]] |{{Байрақ|АҚШ }} |1 қараша 2024 |Әлем чемпионаты |{{Ту|Сингапур }} [[Сингапур ]] |<ref>{{cite web|title=Women's 100m Backstroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800070202EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=omegatiming.com|date=1 November 2024|accessdate=4 November 2024}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=cWRBiua1FoQ &#x200B;] |- | 200 м арқамен | 1:58.83 | |[[Реган Смит ]] |{{Байрақ|АҚШ }} |2 қараша 2024 |Әлем чемпионаты |{{Ту|Сингапур }} [[Сингапур ]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m Backstroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800070202EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=omegatiming.com|date=2 November 2024|accessdate=5 November 2024}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=khIYfjTHwYA &#x200B;] |- | 50 м [[брасс]] | 28,37 |жф | [[Мейлутите, Рута|Рута Мейлутите]] | {{Байрақ|Литва}} | 17 желтоқсан 2022 | [[Чемпионат мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Women's 50m Breaststroke Semifinals Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030203EB0102FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=2022-12-17|accessdate=2022-12-17|archive-date=2022-12-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20221219235209/https://www.omegatiming.com/File/00011700030203EB0102FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/529222178935246/?notif_id=1671320917357622&notif_t=video_processed&ref=notif ​] |- | 100 м [[брасс]] | 1.02,36 | = | [[Мейлутите, Рута|Рута Мейлутите]] | {{Байрақ|Литва}} | 12 қазан 2013 | [[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|Ресей}} [[Москва]] |[https://www.youtube.com/watch?v=BXIf7VLV0-w ​]<ref>{{cite web|title=Women's 100m Breaststroke Result|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010D020701021E02FFFFFFFFFFFF02|publisher=Omega Timing|date=2013-10-12|accessdate=2013-10-12|archive-date=2015-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924134859/http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010D020701021E02FFFFFFFFFFFF02|deadlink=no}}</ref> |- | 100 м [[брасс]] | 1.02,36 | = | [[Алия Аткинсон]] | {{Байрақ|Ямайка}} | 6 желтоқсан 2014 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2014|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Катар}} [[Доха]] |<ref>{{cite web|title=Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2014. Официальный протокол.|url=https://www.omegatiming.com/File/00010E010D01021E02FFFFFFFFFFFF02.pdf|publisher=omegatiming.com|date=2014-12-06|accessdate=2021-05-14|archive-date=2021-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210514050019/https://www.omegatiming.com/File/00010E010D01021E02FFFFFFFFFFFF02.pdf|deadlink=no}}</ref> |- | 100 м [[брасс]] | 1.02,36 | = | [[Алия Аткинсон]] | {{Байрақ|Ямайка}} | 26 тамыз 2016 | [[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|Франция}} [[Шартр]] |<ref>{{cite web|title=Alia Atkinson Ties World Record in 100 Breaststroke in Chartres|url=https://swimswam.com/alia-atkinson-ties-world-record-100-breaststroke-chartres/|publisher=Swimswam|date=2016-08-26|accessdate=2016-08-26|archive-date=2019-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20190514122156/https://swimswam.com/alia-atkinson-ties-world-record-100-breaststroke-chartres/|deadlink=no}}</ref> |- | 200 м [[брасс]] | 2.12,72 | | [[Кейт Дуглас ]] | {{Байрақ|АҚШ}} | 31 қазан 2024 | Әлем чемпионаты | {{Ту|Сингапур }} [[Сингапур]] | <ref>{{cite web|title=Women's 200m Breaststroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800070203EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=omegatiming.com|date=31 October 2024|accessdate=2 Novemner 2024}}</ref> <ref>{{cite web|title= Video - Women's 200m Breaststroke Final |url= https://www.youtube.com/watch?v=4lBVRVyBrD0|publisher=World Aquatics |date=31 October 2024|accessdate=2 Novemner 2024}}</ref> |- | 50 м [[баттерфляй]] | 24,38 | | [[Альсхаммар, Тереза|Тереза Альсхаммар]] | {{Байрақ|Швеция}} | 22 қараша 2009 | [[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|Сингапур}} [[Сингапур]] |<ref name="SwimNews 7324">{{cite web |url=http://www.swimnews.com/news/view/7324 |title=World Cup Farce Ends With 3 More 'WRs' |first=Craig |last=Lord |publisher=SwimNews.com |date=2009-11-22 |accessdate=2009-11-22 |archive-date=2019-05-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190503231903/http://www.swimnews.com/news/view/7324 |deadlink=no }}</ref> |- | 100 м [[баттерфляй]] |54.05 | | [[Мак-Нил, Мэгги|Мэгги Мак-Нил]] | {{Байрақ|Канада}} | 18 желтоқсан 2022 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Women's 100m Butterfly Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030204EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=2022-12-18|access-date=2022-12-18|archive-date=2022-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20221221231918/https://www.omegatiming.com/File/00011700030204EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> |- | 200 м [[баттерфляй]] | 1.59,61 | | [[Бельмонте Гарсия, Мирея|Мирея Бельмонте Гарсия]] | {{Байрақ|Испания}} | 3 желтоқсан 2014 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2014|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Катар}} [[Доха]] |[https://www.youtube.com/watch?v=GvnJJNEm0_c ​] |- | 100 м комплексное плавание | 55,98 | y | [[Гретчен Уолш ]] | {{Байрақ|АКШ}} | 18 қазан 2024 | Virginia vs Florida Dual Meet | {{Ту|Германия}} [[Берлин]] | <ref>{{cite web|title=Women's 100m IM TT WR|url= https://storage.googleapis.com/virginiasports-com/2024/10/UVA-vs-Florida-Full-Results.pdf|publisher= virginiasports-com|date=18 October 2024|access-date=12 Nobember 2024}}</ref>[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239326%2F4946df7d75239061b2%2Fpl_wall_142497057 &#8203;] |- | 200 м комплексное плавание | 2.01,86 | | [[Хоссу, Катинка|Катинка Хоссу]] | {{Байрақ|Венгрия}} | 6 желтоқсан 2014 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2014|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Катар}} [[Доха]] |[https://www.youtube.com/watch?time_continue=53&v=5VWa7h4KNiI ​] |- | 400 м комплексное плавание | 4:18,94 | | [[Бельмонте Гарсия, Мирея|Мирея Бельмонте Гарсия]] | {{Байрақ|Испания}} | 12 тамыз 2017 | [[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|Нидерланд}} [[Эйндховен]] |[https://vk.com/video-9768_456239147 ​] |- | Эстафета 4×50 м<br>еркін |1:32.50 | у |[[Кромовидьойо, Раноми|Раноми Кромовидьойо]] (23.05)<br> Майке де Вард (23.16)<br>Ким Буш (23.47)<br>[[Хемскерк, Фемке|Фемке Хемскерк]] (22.82) | {{Байрақ|Нидерланд}} | 12 желтоқсан 2020 |Wouda Cup | {{Ту|Нидерланд}} [[Эйндховен]] |[https://www.youtube.com/watch?v=rMdKoDyBAZE&feature=emb_logo ​]<ref>{{cite web|title=Женщины, Эстафета 4×50 в/с, результаты |url=http://www.fina.org/fina-rankings/results?top=1&gender=Women&year=All&poolConfiguration=SCM&distance=All&style=All&timesMode=AllTimes&continentId=All&countryId=All&type=overall-rankings&selectedGroup=All&selectedGender=Women&selectedDistance=All|publisher=fina.org|date=2020-12-12 |accessdate=2021-12-17}}</ref> |- | Эстафета 4×100 м<br>еркін | 3:25.43 | | [[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] (52.19)<br>[[Мэдисон Уилсон]] (51.28)<br> [[Харрис, Мег|Мег Харрис]] (52.00) <br>[[Маккеон, Эмма|Эмма Маккеон]] (49,96) | {{Байрақ|Нидерланд}} | 13 желтоқсан 2022 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4x100m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030201F70104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-13|access-date=2022-12-13|archive-date=2022-12-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20221220142808/https://www.omegatiming.com/File/00011700030201F70104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=5QKGGmxlNbg ​] |- | 4×200 м эстафета<br>еркін | 7.30.87 | | [[Мэдисон Уилсон]] (1:53.13)<br>[[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] (1:52.83)<br>[[Нил, Лиа (австралийская пловчиха)|Лия Нил]] (1:52.67)<br>[[Лани Паллистер]] (1:52.24) | {{Байрақ|Нидерланд}} | 14 желтоқсан 2022 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4x100m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030201F80104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-14|access-date=2022-12-14|archive-date=2023-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20230224210940/https://www.omegatiming.com/File/00011700030201F80104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> |- | Эстафета 4×50 м<br>комбинация | 1:42.38 | | [[Смолига, Оливия|Оливия Смолига]] (25.91)<br>[[Мейли, Кэти|Кэти Мейли]] (29.29)<br>[[Далия, Келси|Келси Далия]](24.02)<br>[[Комерфорд, Мэллори|Мэллори Комерфорд]] (23.10) | {{Байрақ|АҚШ}} | 12 желтоқсан 2018 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2018|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Қытай}} [[Ханчжоу]] |[https://www.youtube.com/watch?time_continue=397&v=qWIZYEH9peQ ​] |- | Эстафета 4×50 м<br>комбинация | 1:42.38 |= | [[Ханссон, Луис|Луиза Ханссон]] (25.60)<br>[[Ханссон, Луис|Софи Ханссон]] (29.01)<br>[[Шестрем, Сара|Сара Шестрем]](23.96)<br>[[Колеман, Мишель|Мишель Коулман]] (23.44) | {{Байрақ|Швеция}} | 17 желтоқсан 2021 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|БАӘ}} [[Абу-Даби]] |<ref>{{cite web|title=Женщины эстафета 4×50 м комбинированная|url=https://www.omegatiming.com/File/00011500190205F60104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=2021-12-17|accessdate=2021-12-17|archive-date=2021-12-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20211218090218/https://www.omegatiming.com/File/00011500190205F60104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref>[https://www.facebook.com/royal.swimmingclub.3/videos/237774168476602 ​] |- | Эстафета 4×100 м<br>комбинация | 3:44.52 | | [[Смолига, Оливия|Оливия Смолига]] (25.97)<br>[[Кинг, Лили|Лили Кинг]] (1:02.40)<br>[[Далия, Келси|Келси Далия]](54.79)<br>[[Браун, Эрика (пловчиха)|Эрика Браун]](51.73) | {{Байрақ|АҚШ}} | 21 қараша 2020 | [[Международная плавательная лига|ISL]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |[https://www.youtube.com/watch?v=3Rc_X6AxYfk&feature=emb_logo ​] |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу. === Микст === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !!Жүзуші !! Ел !! Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! {{small|Видео}} |- |Эстафета 4×50 м<br> еркін |1.27.33 | |[[Максим Груссе]] (20.92)<br>[[Маноду, Флоран|Флоран Маноду]] (20.26)<br>[[Гастальделло, Бериль|Берил Гастальделло]] (23.00)<br>[[Мелани Эник]] (23.15) |{{Байрақ|Франция}} |16 желтоқсан 2022 |[[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Mixed 4x50m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030301F60104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-16|accessdate=2022-12-29|archive-date=2022-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20221221151856/https://www.omegatiming.com/File/00011700030301F60104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=G946Adjg0NI ​] |- |Эстафета 4×50 м<br> комбинация |1:35.15 | | [[Мерфи, Райан (пловец)|Райан Мерфи]] (22.37) <br> [[Финк, Ник|Ник Финк]] (24.96)<br>[[Дуглас, Кейт|Кейт Дугласс]] (24.09)<br> [[Хаски, Торри|Торри Хаске]] (23.73) |{{Байрақ|АҚШ}} |14 желтоқсан 2022 |Әлем чемпионаты қысқа суда |{{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Mixed 4x50m Medley Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030305F60104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-14|accessdate=2022-12-14|archive-date=2022-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20221221014415/https://www.omegatiming.com/File/00011700030305F60104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=ul7oas7Zcy4 ​] |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу. == Рекордшылар рейтингі == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" width:100%;" |- !rowspan="2"|Елдер !rowspan="2"|Рекорд<br>саны !style="width:3em"|ҰС !style="width:3em"|ҚС !style="width:4em"|Барлығы !style="width:3em"|ҰС !style="width:3em"|ҚС !style="width:4em"|Барлығы !style="width:3em"|ҰС !style="width:3em"|ҚС !style="width:4em"|Барлығы |- class="unsortable" !colspan="3"|Ерлер !colspan="3"|Әйелдер !colspan="3"|Микст |- |align=left|{{Байрақ|АҚШ}} || 22 || 6 || 7 || 13 || 4 || 4 || 8 || || 1 || 1 |- |align=left|{{Байрақ|Аустралия}} || 17 || || 3 || 3 || 7 || 6 || 13 || 1 || || 1 |- |align=left|{{Байрақ|Қытай}} || 6 || 4 || || 4 || 1 || 1 || 2 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Венгрия}} || 5 || 1 || 1 || 2 || 1 || 2 || 3 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Швеция}} || 5 || || || || 4 || 1 || 5 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Франция}} || 4 || 1 || 2 || 3 || || || || || 1 || 1 |- |align=left|{{Байрақ|Германия}} || 4 || 2 || 2 || 4 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Ресей}} || 4 || 1 || 2 || 3 || 1 || || 1 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Канада}} || 3 || || || || 1 || 2 || 3 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Ұлыбритания}} || 3 || 2 || || 2 || || || || 1 || || 1 |- |align=left|{{Байрақ|Италия}} || 3 || 1 || 2 || 3 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Литва }} || 3 || || || || 1 || 2 || 3 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Бразилия }} || 2 || 1 || 1 || 2 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Жапония}} || 2 || || 2 || 2 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Нидерланд }} || 2 || || || || || 2 || 2 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Испания}} || 2 || || || || || 2 || 2 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Беларусь}} || 1 || || 1 || 1 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Гонконг}} || 1 || || || || || 1 || 1 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Ирландия}} || 1 || || 1 || 1 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Ямайка}} || 1 || || || || || 1 || 1 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Түркия}} || 1 || || 1 || 1 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Украина}} || 1 || 1 || || 1 || || || || || || |- class=sortbottom | '''Барлығы''' || '''93''' || '''20''' || '''25''' || '''45''' || '''21''' || '''24''' || '''44''' || '''2''' || '''2''' || '''4''' |} {{col-begin}} {{col-break|width=50%}} == Дереккөздер == {{Дереккөздер|2}} qrvvtx29xq7tflpss3o4edjdvv8kvq7 0 733827 3409313 3408954 2024-12-12T09:46:06Z Casserium 68287 /* Абай облысы */ 3409313 wikitext text/x-wiki Бұл мақалада қазіргі уақытта қызмет атқаратын Қазақстанның облыстық маңызы бар [[Қазақстан қалалары|қала]] және [[Қазақстан аудандары|аудан]] әкімдерінің тізімі көрсетілген. Әкімдердің көбі (100-ге жуық әкім) қызметке 2023 жылы тағайындалған. == Өңір әкімдері == # [[Ұлытау облысы]] әкімі — [[Дастан Адайұлы Рыспеков|Дастан Рыспеков]] (2024 жылғы 9 қазаннан). Тағайындалғанға дейін Ұлытау облысы әкімінің орынбасары болды. # [[Маңғыстау облысы]] әкімі — [[Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай|Нұрдәулет Қилыбай]] (2024 жылғы 17 мамырдан). Тағайындалғанға дейін [[Өзенмұнайгаз|«ӨзенМұнайГаз»]] компаниясының бас директоры болды. # [[Солтүстік Қазақстан облысы]] әкімі — [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов|Ғауез Нұрмұхамбетов]] (2023 жылғы 23 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Жамбыл облысы]] әкімі — [[Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев|Ербол Қарашөкеев]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Ауыл шаруашылығы министрі болды. # [[Ақмола облысы]] әкімі — [[Марат Мұратұлы Ахметжанов|Марат Ахметжанов]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Ішкі істер министрі болды. # [[Ақтөбе облысы]] әкімі — [[Асхат Берлешұлы Шахаров|Асхат Шахаров]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Президент Әкімшілігінің мемлекеттік инспекторы болды. # [[Шымкент]] әкімі — [[Ғабит Әбдімажитұлы Сыздықбеков|Ғабит Сыздықбеков]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Үкімет Аппараты басшысының бірінші орынбасары болды. # [[Шығыс Қазақстан облысы]] әкімі — [[Ермек Беделбайұлы Көшербаев|Ермек Көшербаев]] (2023 жылғы 16 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Қазақстанның Ресейдегі елшісі болды. # [[Астана]] әкімі — [[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек|Жеңіс Қасымбек]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Қарағанды облысының әкімі болды. # [[Қарағанды облысы]] әкімі — [[Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев|Ермағанбет Бөлекпаев]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Қарағанды қаласының әкімі болды. # [[Павлодар облысы]] әкімі — [[Асайын Қуандықұлы Байханов|Асайын Байханов]] (2022 жылғы 7 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Павлодар қаласының әкімі болды. # [[Батыс Қазақстан облысы]] әкімі — [[Нариман Төреғалиұлы Төреғалиев|Нариман Төреғалиев]] (2022 жылғы 2 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Қостанай облысы]] әкімі — [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов|Құмар Ақсақалов]] (2022 жылғы 1 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Солтүстік Қазақстан облысының әкімі болды. # [[Түркістан облысы]] әкімі — [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды|Дархан Сатыбалды]] (2022 жылғы 31 тамыздан). Тағайындалғанға дейін Қазақстанның Өзбекстандағы елшісі болды. # [[Абай облысы]] әкімі — [[Нұрлан Телманұлы Ұранхаев|Нұрлан Ұранхаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Астана қаласының Сәулет, қала құрылысы және жер қатынастары басқармасының басшысы болды. # [[Алматы облысы]] әкімі — [[Марат Елеусізұлы Сұлтанғазиев|Марат Сұлтанғазиев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін бірінші Қаржы вице-министрі болды. # [[Жетісу облысы]] әкімі — [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Атырау облысы]] әкімі — [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов|Серік Шәпкенов]] (2022 жылғы 7 сәуірден). Тағайындалғанға дейін Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болды. # [[Қызылорда облысы]] әкімі — [[Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев|Нұрлыбек Нәлібаев]] (2022 жылғы 7 сәуірден). Тағайындалғанға дейін Премьер-министр кеңсесінің Өңірлік даму бөлімінің меңгерушісі болды. # [[Алматы]] әкімі — [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев|Ерболат Досаев]] (2022 жылғы 31 қаңтардан). Тағайындалғанға дейін Ұлттық банк төрағасы болды. == Астана қаласы == ; [[Астана|Қала]] әкімі — [[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан) # [[Алматы ауданы (Астана)|Алматы ауданы]] — Рүстем Серікұлы Тәуекелов (2024-) # [[Байқоңыр ауданы]] — Талғат Абайұлы Рахманберді (2023-) # [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]] — Дәрменияр Алғатбекұлы Қыдырбек-ұлы (2024-) # [[Нұра ауданы (Астана)|Нұра ауданы]] — Ришат Уәлиханұлы Тұрдыбеков (2024-) # [[Сарайшық ауданы]] — Мақсат Саматұлы (2024-) # [[Сарыарқа ауданы]] — Бауыржан Бейбітұлы Ералы (2023-) == Алматы қаласы == ; [[Алматы|Қала]] әкімі — [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев]] (2022 жылғы 31 қаңтардан) # [[Алатау ауданы]] — Талғат Жанболатұлы Малыбаев (2024-) # [[Алмалы ауданы]] — Арман Нұржанұлы Шамшин (2024-) # [[Әуезов ауданы]] — Абзал Қуандықұлы Егембердиев (2023-) # [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] — Санжар Мендібайұлы Алин (2023-) # [[Жетісу ауданы]] — Ляззат Әуесханқызы Жылқыбаева (2024-) # [[Медеу ауданы]] — Еркебұлан Нұрланұлы Оразалин (2022-) # [[Наурызбай ауданы]] — Назира Асылбекқызы Тоғызбаева (2023-) # [[Түрксіб ауданы]] — Бақытжан Қожанбердіұлы Ақжаров (2020-) == Шымкент қаласы == ; [[Шымкент|Қала]] әкімі — [[Ғабит Әбдімажитұлы Сыздықбеков]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Абай ауданы (Шымкент)|Абай ауданы]] — Шәкір Асылханұлы Сұлтанхан (2024-) # [[Әл-Фараби ауданы]] — Рашид Мамытұлы Мыңбаев (2021-) # [[Еңбекші ауданы]] — Досбол Күздікбайұлы Есілбек (2021-) # [[Қаратау ауданы]] — Рахымберді Жанысбекұлы Мүлкеманов (2022-) # [[Тұран ауданы]] — Берік Айдарұлы Әшірбеков (2023-) == Байқоңыр қаласы == ; [[Байқоңыр (қала)|Қала]] әкімшілігінің басшысы — [[Константин Дмитриевич Бусыгин]] (2017 жылғы 30 мамырдан) == Абай облысы == ; [[Абай облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрлан Телманұлы Ұранхаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] — Мейіржан Серікбосынұлы Смағұлов (2023-) # [[Ақсуат ауданы]] — Ерсін Кәдірбекұлы Ескендіров (2024-) # [[Аягөз ауданы]] — Қанат Серікқанұлы Әділбай (2023-) # [[Бесқарағай ауданы]] — Талғат Батырұлы Мұратов (2022-) # [[Бородулиха ауданы]] — Айдар Маратұлы Ибраев (2023-) # [[Жаңасемей ауданы]] — Руслан Ерланұлы Базарбаев (2024-) # [[Жарма ауданы]] — Нұрлан Мұхаметрақымұлы Борсукбаев (2024-) # [[Көкпекті ауданы]] — Әділет Нұрсағатұлы Қожанбаев (2024-) # [[Мақаншы ауданы]] — Дәурен Бақытжанұлы Қойгелдин (2024-) # [[Үржар ауданы]] — Ақылбек Жұмабекұлы Башимбаев (2024-) # [[Курчатов]] қаласы — Болат Таңсықбайұлы Әбдіралиев (2023-) # [[Семей]] қаласы — Нұрбол Төлегенұлы Нұрсағатов (2022-) == Ақмола облысы == ; [[Ақмола облысы|Облыс]] әкімі — [[Марат Мұратұлы Ахметжанов]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Ақкөл ауданы]] – Біржан Тасболатұлы Әбдірахманов (2023-) # [[Аршалы ауданы]] – Достанбек Берікұлы Есжанов (2024-) # [[Астрахан ауданы]] – Талғат Аманбайұлы Ерсейітов (2023-) # [[Атбасар ауданы]] – Кенеш Ғалибекұлы Әлімжанов (2024-) # [[Бурабай ауданы]] – Арай Серікбайұлы Садықов (2023-) # [[Бұланды ауданы]] – Ардақ Дулатұлы Смайылов (2023-) # [[Біржан сал ауданы]] – (бос орын) # [[Егіндікөл ауданы]] – Юрий Викторович Курушин (2023-) # [[Ерейментау ауданы]] – Нұрлан Зияйденұлы Мұқатов (2023-) # [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] – Серік Мырзасейітұлы Балжанов (2023-) # [[Жақсы ауданы]] – Алмагүл Аманжолқызы Қадыралина (2021-) # [[Жарқайың ауданы]] – Жанболат Камериданұлы Хамитов (2021-) # [[Зеренді ауданы]] – Әсен Дулатұлы Жақсылықов (2021-) # [[Қорғалжын ауданы]] – Алмас Аянұлы Алин (2024-) # [[Сандықтау ауданы]] – Ербол Кәрімұлы Жүсіпбеков (2021-) # [[Целиноград ауданы]] – Дарын Сабырғалиұлы Сабырғали (2024-) # [[Шортанды ауданы]] – Сағындық Серікбайұлы Шабаров (2022-) # [[Көкшетау]] қаласы – Әнуар Қайыргелдіұлы Күмпекеев (2024-) # [[Қосшы]] қаласы – Азамат Есімұлы Қапышев (2024-) # [[Степногорск]] қаласы – Гайдар Қабдоллаұлы Қасенов (2024-) == Ақтөбе облысы == ; [[Ақтөбе облысы|Облыс]] әкімі — [[Асхат Берлешұлы Шахаров]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Алға ауданы]] – Асланбек Серікұлы Шүйіншалиев (2024-) # [[Әйтеке би ауданы]] – Дәулетияр Қанатұлы Тоғызбаев (2023-) # [[Байғанин ауданы]] – Айбек Мұратқалиұлы Көпенов (2023-) # [[Қарғалы ауданы]] – Нұрлыбек Амандоллаұлы Өнербаев (2024-) # [[Қобда ауданы]] – Ізгілік Досмұратұлы Тынымгереев (2023-) # [[Мәртөк ауданы]] – Медет Жұмабайұлы Ысқақов (2023-) # [[Мұғалжар ауданы]] – Дархан Жанысханұлы Ермағанбетов (2023-) # [[Ойыл ауданы]] – Асқар Қайырғалиұлы Қазыбаев (2019-) # [[Темір ауданы]] – Саламат Ермұханұлы Аманбаев (2021-) # [[Хромтау ауданы]] – Нұрхан Жасұланұлы Тілеумұратов (2023-) # [[Шалқар ауданы]] – Жанболат Өтеғұлұлы Жидеханов (2020-) # [[Ырғыз ауданы]] – Нұрлан Қасымханұлы Қызбергенов (2022-) # [[Ақтөбе]] қаласы – Азамат Бауыржанұлы Бекет (2023-) ; Ақтөбе аудандары # [[Алматы ауданы (Ақтөбе)|Алматы ауданы]] – Рүстем Баймырзаұлы Өтешов (2024-) # [[Астана ауданы]] – Алмас Жақсылықұлы Жақсылықов (2023-) == Алматы облысы == ; [[Алматы облысы|Облыс]] әкімі — [[Марат Елеусізұлы Сұлтанғазиев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Балқаш ауданы]] – Азат Үкітайұлы Құтпанбетов (2023-) # [[Еңбекшіқазақ ауданы]] – Талғат Ескендірұлы Байеділов (2024-) # [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] – Нұрлан Ертасұлы Ертас (2021-) # [[Кеген ауданы]] – [[Нұрбақыт Молдахметұлы Теңізбаев]] (2023-) # [[Қарасай ауданы]] – Жасұлан Тоққожаұлы Естенов (2022-) # [[Райымбек ауданы]] – Берік Фатықұлы Дүйсенбаев (2022-) # [[Талғар ауданы]] – Таңат Есенкелдіұлы Айдарбеков (2023-) # [[Ұйғыр ауданы]] – Бота Серікқызы Елеусізова (2023-) # [[Іле ауданы]] – Қайыржан Серікбайұлы Жақсымбетов (2024-) # [[Алатау (қала)|Алатау]] қаласы – Әркен Хамитұлы Өтенов (2024-) # [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы – Асхат Ермекұлы Бердіханов (2024-) == Атырау облысы == ; [[Атырау облысы|Облыс]] әкімі — [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов]] (2022 жылғы 7 сәуірден) # [[Жылыой ауданы]] – Жұмабек Байрақбайұлы Қаражанов (2022-) # [[Индер ауданы]] – (бос орын) # [[Исатай ауданы]] – Нұрым Бекежанұлы Мусин (2023-) # [[Құрманғазы ауданы]] – Абат Сайфоллаұлы Жанғалиев (2023-) # [[Қызылқоға ауданы]] – Қанат Қадыржанұлы Әзмұханов (2022-) # [[Мақат ауданы]] – Азамат Саматұлы Мәмбетов (2024-) # [[Махамбет ауданы]] – Қайрат Есқабылұлы Нұрлыбаев (2022-) # [[Атырау]] қаласы – Шәкір Кейкінұлы Кейкин (2023-) == Батыс Қазақстан облысы == ; [[Батыс Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Нариман Төреғалиұлы Төреғалиев]] (2022 жылғы 2 желтоқсаннан) # [[Ақжайық ауданы]] – Мұрат Амангелдіұлы Сердалин (2023-) # [[Бәйтерек ауданы]] – [[Марат Лұқпанұлы Тоқжанов]] (2020-) # [[Бөкей ордасы ауданы]] – Нұрлыбек Жасқайратұлы Даумов (2021-) # [[Бөрлі ауданы]] – Еркебұлан Нұретдинұлы Ихсанов (2022-) # [[Жаңақала ауданы]] – Алпамыс Жаңабайұлы Көшкінбаев (2023-) # [[Жәнібек ауданы]] – Тимур Серікұлы Шиниязов (2023-) # [[Казталов ауданы]] – Асланбек Ахметоллаұлы Сарқұлов (2023-) # [[Қаратөбе ауданы]] – Қадыржан Орынбасарұлы Сүйеуғалиев (2021-) # [[Сырым ауданы]] – Жұмагелді Жолдыбайұлы Батырниязов (2023-) # [[Тасқала ауданы]] – Талғат Асқарұлы Шәкіров (2023-) # [[Теректі ауданы]] – Әлия Биғазықызы Мұханбетжанова (2023-) # [[Шыңғырлау ауданы]] – Мұрат Амангелдіұлы Өмірәлиев (2023-) # [[Орал]] қаласы — Мұрат Болатұлы Бәйменов (2024-) == Жамбыл облысы == ; [[Жамбыл облысы|Облыс]] әкімі — [[Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Байзақ ауданы]] – Бақыт Алпысбайұлы Қазанбасов (2021-) # [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] – Ерлан Қыдыралыұлы (2022-) # [[Жуалы ауданы]] – Жалғас Әлижанұлы Мұртаза (2022-) # [[Қордай ауданы]] – Бегзат Сейсенқұлұлы Болатбеков (2022-) # [[Меркі ауданы]] – Жорабек Нұрмергенұлы Баубеков (2022-) # [[Мойынқұм ауданы]] – Ермек Амангелдіұлы Кәрентаев (2024-) # [[Сарысу ауданы]] – Сәкен Үмбетұлы Мамытов (2023-) # [[Талас ауданы]] – Нұрбол Әбдімәжитұлы Жүнісбеков (2022-) # [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] – Ернар Серікәліұлы Есіркепов (2022-) # [[Шу ауданы]] – Бақытжан Оразалыұлы Жәнібеков (2023-) # [[Тараз]] қаласы – Бақытжан Әмірбекұлы Орынбеков (2022-) == Жетісу облысы == ; [[Жетісу облысы|Облыс]] әкімі — [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Ақсу ауданы]] – Берік Тынышбайұлы Тынышбаев (2023-) # [[Алакөл ауданы]] – Алмас Сапарғалиұлы Абдинов (2021-) # [[Ескелді ауданы]] – Елдос Тұрсынбайұлы Ахметов (2022-) # [[Кербұлақ ауданы]] – Қанат Болатұлы Есболатов (2022-) # [[Көксу ауданы]] – Дәулет Кенжеханұлы Халелов (2023-) # [[Қаратал ауданы]] – Ұлан Әлдибекұлы Досымбеков (2023-) # [[Панфилов ауданы]] – Марат Рахымбердіұлы Сағымбек (2022-) # [[Сарқан ауданы]] – Ғалымжан Қанатұлы Маманбаев (2022-) # [[Талдықорған]] қаласы – Ернат Дүйсенбекұлы Бәзіл (2023-) # [[Текелі]] қаласы – Алмас Қабдулұлы Әділ (2022-) == Қарағанды облысы == ; [[Қарағанды облысы|Облыс]] әкімі — [[Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан) # [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] – Сәбит Темешұлы Оспанов (2023-) # [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] – Руслан Айтыкенұлы Кенжебеков (2023-) # [[Бұқар жырау ауданы]] – Ерлан Бейсембайұлы Құсайын (2024-) # [[Қарқаралы ауданы]] – Әділжан Арғынов (2023-) # [[Нұра ауданы (Қарағанды облысы)|Нұра ауданы]] – Бақытжан Мылтықбайұлы Мұқанов (2022-) # [[Осакаров ауданы]] – Руслан Есенбекұлы Нұрмұханбетов (2022-) # [[Шет ауданы]] – Мұхит Сайлауұлы Мұхтаров (2020-) # [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қаласы – Сапар Қайыркенұлы Сатаев (2023-) # [[Қарағанды]] қаласы – Мейрам Мұратұлы Қожықов (2023-) # [[Приозёрск]] қаласы – Мансур Талғатұлы Ахметов (2023-) # [[Саран (қала)|Саран]] қаласы – Дарын Бейбітұлы Бұлқайыр (2024-) # [[Теміртау]] қаласы – [[Ғалым Әбіханұлы Әшімов]] (2024-) # [[Шахтинск]] қаласы – Мұрат Есетұлы Қыдырғанбеков (2022-) ; Қарағанды аудандары # [[Әлихан Бөкейхан ауданы]] – Досбол Батырбекұлы Күлекеев (2023-) # [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]] – Ералы Серікұлы Оспанов (2023-) == Қостанай облысы == ; [[Қостанай облысы|Облыс]] әкімі — [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов]] (2022 жылғы 1 желтоқсаннан) # [[Алтынсарин ауданы]] — Арнұр Маратұлы Сартов (2022-) # [[Амангелді ауданы]] — Қанат Уәшұлы Кеделбаев (2024-) # [[Әулиекөл ауданы]] — Жансұлтан Қоңыртайұлы Тәукенов (2023-) # [[Бейімбет Майлин ауданы]] — Қайсар Батырханұлы Мыржақыпов (2020-) # [[Денисов ауданы]] — Руслан Жоламанұлы Қатпаев (2023-) # [[Жангелді ауданы]] — Шота Сәбитбекұлы Оспанов (2017-) # [[Жітіқара ауданы]] — Аслан Амантайұлы Жаныспаев (2024-) # [[Қамысты ауданы]] — Ерлан Әлімбайұлы Жаулыбаев (2023-) # [[Қарабалық ауданы]] — Руслан Болатұлы Халықов (2021-) # [[Қарасу ауданы]] — Қайрат Темірханұлы Оспанов (2024-) # [[Қостанай ауданы]] — Берік Қуанышұлы Таңжарықов (2023-) # [[Меңдіқара ауданы]] — Ғабит Мәжитұлы Бекбаев (2021-) # [[Науырзым ауданы]] — Мәди Өмірзақұлы Ихтиляпов (2023-) # [[Сарыкөл ауданы]] — Амантай Кәкімбекұлы Балғарин (2018-) # [[Ұзынкөл ауданы]] — Марат Кенжебекұлы Жұрқабаев (2024-) # [[Фёдоров ауданы]] — Тәуба Қайыржанұлы Исабаев (2016-) # [[Арқалық (қала)|Арқалық]] қаласы – Әмірхан Біркенұлы Асанов (2021-) # [[Қостанай]] қаласы – Марат Қонысбайұлы Жүндібаев (2022-) # [[Лисаковск]] қаласы – Абай Сәрсембайұлы Ибраев (2021-) # [[Рудный]] қаласы – Виктор Николаевич Ионенко (2023-) == Қызылорда облысы == ; [[Қызылорда облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев]] (2022 жылғы 7 сәуірден) # [[Арал ауданы]] – Аманжол Сақыпұлы Оңғарбаев (2024-) # [[Жалағаш ауданы]] – Ардақ Әбдіғаппарұлы Ибраимов (2023-) # [[Жаңақорған ауданы]] – Мажит Самитұлы Самитов (2024-) # [[Қазалы ауданы]] – [[Мейрамбек Зинабдинұлы Шермағанбет]] (2024-) # [[Қармақшы ауданы]] – Жандос Еркінбек (2023-) # [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] – Берік Әбдіғаппарұлы Сәрменбаев (2023-) # [[Шиелі ауданы]] – Айтбай Насриддинұлы Жандарбеков (2024-) # [[Қызылорда]] қаласы – Нұржан Сәбитұлы Ахатов (2024-) == Маңғыстау облысы == ; [[Маңғыстау облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай]] (2024 жылғы 17 мамырдан) # [[Бейнеу ауданы]] — Рахымжан Ысқақұлы Шалбаев (2023-) # [[Қарақия ауданы]] — Сымбат Қуанышұлы Төретаев (2023-) # [[Маңғыстау ауданы]] — Ғалымжан Мұқырұлы Ниязов (2022-) # [[Мұнайлы ауданы]] — Ержан Күмісқалиев (2022-) # [[Түпқараған ауданы]] — Рахат Тезекбайұлы Елтизаров (2022-) # [[Ақтау]] қаласы — Әбілқайыр Жаңайұлы Байпақов (2024-) # [[Жаңаөзен]] қаласы — Жансейіт Исаханұлы Қайнарбаев (2024-) == Павлодар облысы == ; [[Павлодар облысы|Облыс]] әкімі — [[Асайын Қуандықұлы Байханов]] (2022 жылғы 7 желтоқсаннан) # [[Аққулы ауданы]] — Руслан Берекеленұлы Мұқанов (2023-) # [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] — Қаршыға Зәлмұханұлы Арынов (2018-) # [[Баянауыл ауданы]] — Ардақ Әнуарбекұлы Ксентаев (2023-) # [[Ертіс ауданы]] — Нығман Мүтәләпұлы Жүсіпов (2024-) # [[Железин ауданы]] — Айтуған Абылайұлы Шайхимов (2021-) # [[Май ауданы]] — Ағыбай Қойшыбайұлы Әмірин (2021-) # [[Павлодар ауданы]] — Дидар Елубекұлы Ыбыраев (2024-) # [[Тереңкөл ауданы]] — Азамат Тоқтамысұлы Маңғұтов (2022-) # [[Успен ауданы]] — Нұрболат Абылайханұлы Мақашев (2023-) # [[Шарбақты ауданы]] — Сержан Ерғалымұлы Иманқұлов (2023-) # [[Ақсу]] қаласы – Болатбек Кәрімұлы Шәріпов (2024-) # [[Екібастұз]] қаласы – Аян Уахитұлы Бейсекин (2022-) # [[Павлодар]] қаласы – Хасар Айтпекұлы Хабылбеков (2023-) == Солтүстік Қазақстан облысы == ; [[Солтүстік Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов]] (2023 жылғы 23 қыркүйектен) # [[Айыртау ауданы]] — Ерболат Мұратұлы Бекшенов (2021-) # [[Ақжар ауданы]] — [[Рүстем Мұқашұлы Елубаев]] (2024-) # [[Аққайың ауданы]] — Жанар Поселкеқызы Құсайын (2024-) # [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] — Руслан Әкімжанұлы Аңбаев (2023-) # [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] — Мереке Тілеужанұлы Мұхамедияров (2023-) # [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] — Азамат Бауыржанұлы Бектасов (2023-) # [[Қызылжар ауданы]] — Сақтаған Кәкімбекұлы Сәдуақасов (2024-) # [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] — Рахат Назымбекұлы Смағұлов (2024-) # [[Мамлют ауданы]] — Елена Фёдоровна Степаненко (2023-) # [[Тайынша ауданы]] — Берік Ақылжанұлы Әлжанов (2022-) # [[Тимирязев ауданы]] — Ерлан Қайырұлы Жаров (2022-) # [[Уәлиханов ауданы]] — Мұрат Тоқмағанбетұлы Абдулов (2024-) # [[Шал ақын ауданы]] — Қайрат Қайроллаұлы Омаров (2024-) # [[Петропавл]] қаласы — Серiк Мақсұтұлы Мұхамедиев (2023-) == Түркістан облысы == ; [[Түркістан облысы|Облыс]] әкімі — [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды]] (2022 жылғы 31 тамыздан) # [[Бәйдібек ауданы]] — Ерлан Зайыпұлы Нұрмаханов (2023-) # [[Жетісай ауданы]] — Серік Үсенұлы Мамытов (2023-) # [[Келес ауданы]] — Жәнібек Есенұлы Ағыбаев (2022-) # [[Қазығұрт ауданы]] — Азизхан Әзімханұлы Исмаилов (2023-) # [[Мақтаарал ауданы]] — Бақыт Насырханұлы Асанов (2018-) # [[Ордабасы ауданы]] — Азат Әбдіғалиұлы Оралбаев (2023-) # [[Отырар ауданы]] — Қайрат Жолдыбайұлы Жолдыбай (2024-) # [[Сайрам ауданы]] — Арман Сәбитұлы Сәбитов (2023-) # [[Сарыағаш ауданы]] — Арман Айдарұлы Абдуллаев (2023-) # [[Сауран ауданы]] — Мақсат Асылбекұлы Таңғатаров (2023-) # [[Созақ ауданы]] — Мұхит Сексенбайұлы Тұрысбеков (2022-) # [[Төле би ауданы]] — Еркеғали Амантайұлы Әлімқұлов (2024-) # [[Түлкібас ауданы]] — Нұржан Жақсылықұлы Ізтілеуов (2023-) # [[Шардара ауданы]] — Арман Романұлы Қарсыбаев (2023-) # [[Арыс]] қаласы — Қайсар Зәкірұлы Маңқараев (2024-) # [[Кентау]] қаласы — Жандос Қалмырзаұлы Тасов (2022-) # [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы — Әзімбек Пазылбекұлы (2024-) == Ұлытау облысы == ; [[Ұлытау облысы|Облыс]] әкімі — [[Дастан Адайұлы Рыспеков]] (2024 жылғы 9 қазаннан) # [[Жаңаарқа ауданы]] – Қанат Шубайұлы Қожықаев (2023-) # [[Ұлытау ауданы]] – Аманжол Батырбекұлы Мырзабеков (2022-) # [[Жезқазған]] қаласы – Қайрат Абдоллаұлы Шайжанов (2022-) # [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы – Айқын Қылышұлы Елеусізов (2023-) # [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласы – Мұрат Ерболатұлы Бөрібаев (2024-) == Шығыс Қазақстан облысы == ; [[Шығыс Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Ермек Беделбайұлы Көшербаев]] (2023 жылғы 16 маусымнан) # [[Алтай ауданы]] — Ренат Тілеуханұлы Құрманбаев (2023-) # [[Глубокое ауданы]] — Эльдар Лұқбекұлы Тумашинов (2022-) # [[Зайсан ауданы]] — Аэлита Ахметсәлімқызы (2023-) # [[Катонқарағай ауданы]] — Данияр Бекқазыұлы Дүйсенбаев (2024-) # [[Күршім ауданы]] — Алмат Талғатұлы Ақышов (2022-) # [[Марқакөл ауданы]] — Рүстембек Набиолдаұлы Кемешев (2024-) # [[Самар ауданы]] — Серік Жеңісұлы Жеңісов (2024-) # [[Тарбағатай ауданы]] — Дархан Шомпайұлы Жөргекбаев (2022-) # [[Ұлан ауданы]] — Арман Ілиясұлы Бекбосынов (2024-) # [[Үлкен Нарын ауданы]] — Елдос Жанболатұлы Байрахметов (2024-) # [[Шемонаиха ауданы]] — Григорий Иосифович Акулов (2019-) # [[Өскемен]] қаласы – (бос орын) # [[Риддер]] қаласы – Думан Есдәулетұлы Рахметқалиев (2024-) == Тағы қараңыз == * [[Қазақстан облыстары әкімдерінің тізімі]] * [[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] 3qfe0eiifqwgutay9giv1mdjzv1j9ju 0 735392 3409113 3327982 2024-12-11T16:42:10Z Елмұрат Х 157319 3409113 wikitext text/x-wiki '''Психикалық денсаулық''' танымға, қабылдауға және мінез-құлыққа әсер ететін [[Эмоция|эмоционалдық]], [[психология]]лық және [[әлеумет]]тік салауаттылықты қамтиды. [[Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы]] (ДДСҰ) анықтағандай, бұл «адам өз қабілеттерін жүзеге асыра алатын, өмірдің қалыпты [[күйзеліс]]теріне төтеп бере алатын, өнімді және жемісті жұмыс істей алатын әл-ауқат жағдайы»<ref>"Health and Well-Being". World Health Organization. Retrieved 2023-08-09.</ref>. Ол сондай-ақ адамның күйзеліспен, [[Адамаралық қарым-қатынас|тұлғааралық қарым-қатынаспен]] және шешім қабылдаумен қалай күресетінін анықтайды<ref>"About Mental Health". www.cdc.gov. 2021-11-23. Retrieved 2022-04-11.</ref>. Психикалық денсаулық субъективті әл-ауқат, автономия, құзыреттілік, ұрпақаралық тәуелділік және адамның интеллектуалды және эмоционалдық мүмкіндіктерін жүзеге асыруды қамтиды, бірақ олармен шектелмейді<ref>"The world health report 2001 – Mental Health: New Understanding, New Hope" (PDF). WHO. Retrieved 4 May 2014.</ref>. Позитивті психология тұрғысынан психикалық денсаулық адамның өмірден ләззат алу қабілетін және психологиялық тұрақтылыққа қол жеткізу үшін жұмыс және күш-жігер арасында теңгерімді құруды қамтуы мүмкін<ref>Snyder CR, Lopez SJ, Pedrotti JT (2011). Positive psychology: the scientific and practical explorations of human strengths. SAGE. <nowiki>ISBN 978-1-4129-8195-8</nowiki>. OCLC 639574840.</ref>. Мәдени айырмашылықтар, жеке философия, субъективті бағалаулар және бәсекелес кәсіби теориялар «психикалық денсаулық» анықтамасын одан әрі кеңейте түседі<ref>"Mental Health". medlineplus.gov. Retrieved 2019-11-20.</ref>. Психикалық денсаулық проблемаларымен байланысты кейбір ерте белгілер: тітіркендіргіш ұйқы, энергияның жетіспеушілігі, тәбеттің болмауы, өзіңізге немесе басқаларға зиян тигізу туралы ойлар, өзін-өзі оқшаулау<ref>"Mental Health". medlineplus.gov. Retrieved 2021-11-19.</ref>. == Психикалық бұзылулар == Психикалық денсаулық анықтамасы бойынша, адамның жеке, әлеуметтік және мәдени шекараларды сақтай отырып, өмірдің жақсы сапасына қол жеткізу жолында сезіну, ойлау және әрекет ету қабілеті<ref>Public Health Agency of Canada (2020-10-28). "Public Health Agency of Canada". www.canada.ca. Retrieved 2021-10-02.</ref><ref>Manwell LA, Barbic SP, Roberts K, Durisko Z, Lee C, Ware E, et al. (June 2015). "What is mental health? Evidence towards a new definition from a mixed methods multidisciplinary international survey". BMJ Open. 5 (6): e007079. doi:10.1136/bmjopen-2014-007079. PMC 4458606. <nowiki>PMID 26038353</nowiki>.</ref>. Осы компоненттердің кез келгенінің бұзылуы психикалық денсаулықтың құрамдас бөлігі болып табылатын психикалық бұзылулар немесе [[психикалық аурулар]] үшін қауіп [[Фактор|факторы]] болып табылады<ref>Galderisi S, Heinz A, Kastrup M, Beezhold J, Sartorius N (June 2017). "A proposed new definition of mental health". Psychiatria Polska (in Polish). 51 (3): 407–411. doi:10.12740/pp/74145. <nowiki>PMID 28866712</nowiki>.</ref>. 2019 жылы әлемде шамамен 970 миллион адам психикалық бұзылулардан зардап шекті, олардың ең жиі кездесетіні – [[алаңдаушылық]] пен [[Депрессия (психология)|депрессия]]. Соңғы жылдары психикалық ауытқулардан зардап шегетіндердің саны айтарлықтай өсті<ref>Institute of Health Metrics and Evaluation. Global Health Data Exchange (GHDx), (<nowiki>https://vizhub.healthdata.org/gbd-results/</nowiki>, accessed 14 May 2022.</ref>. Психикалық бұзылулар адамның танымына, эмоционалдық жауаптарына және күйзеліске және/немесе психикалық жұмысының бұзылуына байланысты [[Мінез-құлық|мінез-құлқына]] әсер ететін және өзгертетін денсаулық жағдайы ретінде анықталады<ref>Manderscheid RW, Ryff CD, Freeman EJ, McKnight-Eily LR, Dhingra S, Strine TW (January 2010). "Evolving definitions of mental illness and wellness". Preventing Chronic Disease. 7 (1): A19. PMC 2811514. <nowiki>PMID 20040234</nowiki>.</ref><ref>Goldman HH, Grob GN (2006-05-01). "Defining 'mental illness' in mental health policy". Health Affairs. 25 (3): 737–49. doi:10.1377/hlthaff.25.3.737. <nowiki>PMID 16684739</nowiki>.</ref>. ICD-11 (Аурулардың халықаралық классификациясы, 11-ші қайта қарау) – әртүрлі психикалық бұзылуларды [[Диагностика|диагностикалау]], [[Емдеу|емдеу,]] тергеу және хабарлау үшін қолданылатын жаһандық [[стандарт]]<ref>Evans SC, Roberts MC (2015), "International Classification of Diseases ( <SCP> ICD </SCP> ), Mental and Behavioural Disorders Section", The Encyclopedia of Clinical Psychology, John Wiley & Sons, Ltd, pp. 1–10, doi:10.1002/9781118625392.wbecp257, ISBN 978-1-118-62539-2</ref><ref>"ICD-11". icd.who.int. Retrieved 2022-01-18.</ref>. Психикалық денсаулық [[диета]], жаттығу, [[Күйзеліс|стресс]], [[нашақорлық]], [[Әлеуметтік байланыс|әлеуметтік байланыстар]] және өзара әрекеттесу сияқты өмір салтының бірқатар факторларымен байланысты<ref>Regier DA, Kuhl EA, Kupfer DJ (June 2013). "The DSM-5: Classification and criteria changes". World Psychiatry. 12 (2): 92–8. doi:10.1002/wps.20050. PMC 3683251. <nowiki>PMID 23737408</nowiki>.</ref><ref>Manger S (October 2019). "Lifestyle interventions for mental health". Australian Journal of General Practice. 48 (10): 670–673. doi:10.31128/ajgp-06-19-4964. <nowiki>PMID 31569326</nowiki>.</ref>. [[Психиатрия|Психиатрлар]], [[Психолог|психологтар]], [[Лицензия|лицензиясы]] бар кәсіби клиникалық кеңесшілер, әлеуметтік қызметкерлер, медбикелер және отбасылық дәрігерлер [[терапия]], кеңес беру және [[дәрі-дәрмек]] сияқты емдеу арқылы психикалық ауруды басқаруға көмектесе алады<ref>"What Is the Difference Between Psychologists, Psychiatrists and Social Workers?". www.apa.org. Retrieved 2021-11-19.</ref>. == Эпидемиология == Психикалық аурулар [[қатерлі ісік]], [[қант диабеті]] немесе [[Жүрек аурулары|жүрек ауруларына]] қарағанда жиі кездеседі. Қолда бар деректер бойынша әлемде 970 миллион адам психикалық бұзылулардан зардап шегетінін көрсетеді<ref>"Mental disorders". World Health Organization. June 8, 2022. Retrieved January 5, 2024.</ref>. Депрессия дүние жүзінде 10 негізгі аурулардың ішінде үшінші орында тұр. Ол 2030 жылға қарай бүкіл әлем бойынша аурудың басты себебі болады деп болжануда<ref>Bains N, Abdijadid S (2023), "Major Depressive Disorder", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, <nowiki>PMID 32644504</nowiki>, retrieved 2024-01-05</ref>. Жыл сайын 700 000 астам адам [[Өзін-өзі өлтіру|өз-өзіне қол жұмсайды]] және шамамен 14 миллион адам оған әрекеттенеді<ref>"Suicide prevention". World Health Organization. Retrieved January 5, 2024.</ref>. ДДҰ деректері бойынша әлем халқының жартысынан жуығы психикалық аурудан зардап шегетінін көрсетеді, бұл олардың өзін-өзі бағалауына, қарым-қатынасына және күнделікті өмірде жұмыс істеу қабілетіне әсер етеді<ref>Storrie K, Ahern K, Tuckett A (February 2010). "A systematic review: Students with mental health problems--a growing problem". International Journal of Nursing Practice. 16 (1): 1–6. doi:10.1111/j.1440-172X.2009.01813.x. <nowiki>PMID 20158541</nowiki>.</ref>. Адамның эмоционалдық денсаулығы оның физикалық денсаулығына әсер етуі мүмкін. Психикалық денсаулықтың нашарлауы адекватты дұрыс шешім қабылдау және заттарды дұрыс қолданудың бұзылуына әкелуі мүмкін<ref>Richards K, Campenni C, Muse-Burke J (July 2010). "Self-care and Well-being in Mental Health Professionals: The Mediating Effects of Self-awareness and Mindfulnes". Journal of Mental Health Counseling. 32 (3): 247–264. doi:10.17744/mehc.32.3.0n31v88304423806.</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Психикалық денсаулық]] [[Санат:Позитивті психология]] [[Санат:Мүгедектік]] oxo6bq2pyrtg2b4sebrl10nx7fecu7t 3409192 3409113 2024-12-12T03:21:14Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[User talk:Елмұрат Х|т]]) өңдемелерінен [[User:KoishymanovaG|KoishymanovaG]] соңғы нұсқасына қайтарды 3327982 wikitext text/x-wiki '''Психикалық денсаулық''' танымға, қабылдауға және мінез-құлыққа әсер ететін эмоционалдық, психологиялық және әлеуметтік салауаттылықты қамтиды. [[Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы]] (ДДСҰ) анықтағандай, бұл «адам өз қабілеттерін жүзеге асыра алатын, өмірдің қалыпты [[күйзеліс]]теріне төтеп бере алатын, өнімді және жемісті жұмыс істей алатын әл-ауқат жағдайы»<ref>"Health and Well-Being". World Health Organization. Retrieved 2023-08-09.</ref>. Ол сондай-ақ адамның күйзеліспен, [[Адамаралық қарым-қатынас|тұлғааралық қарым-қатынаспен]] және шешім қабылдаумен қалай күресетінін анықтайды<ref>"About Mental Health". www.cdc.gov. 2021-11-23. Retrieved 2022-04-11.</ref>. Психикалық денсаулық субъективті әл-ауқат, автономия, құзыреттілік, ұрпақаралық тәуелділік және адамның интеллектуалды және эмоционалдық мүмкіндіктерін жүзеге асыруды қамтиды, бірақ олармен шектелмейді<ref>"The world health report 2001 – Mental Health: New Understanding, New Hope" (PDF). WHO. Retrieved 4 May 2014.</ref>. Позитивті психология тұрғысынан психикалық денсаулық адамның өмірден ләззат алу қабілетін және психологиялық тұрақтылыққа қол жеткізу үшін жұмыс және күш-жігер арасында теңгерімді құруды қамтуы мүмкін<ref>Snyder CR, Lopez SJ, Pedrotti JT (2011). Positive psychology: the scientific and practical explorations of human strengths. SAGE. <nowiki>ISBN 978-1-4129-8195-8</nowiki>. OCLC 639574840.</ref>. Мәдени айырмашылықтар, жеке философия, субъективті бағалаулар және бәсекелес кәсіби теориялар «психикалық денсаулық» анықтамасын одан әрі кеңейте түседі<ref>"Mental Health". medlineplus.gov. Retrieved 2019-11-20.</ref>. Психикалық денсаулық проблемаларымен байланысты кейбір ерте белгілер: тітіркендіргіш ұйқы, энергияның жетіспеушілігі, тәбеттің болмауы, өзіңізге немесе басқаларға зиян тигізу туралы ойлар, өзін-өзі оқшаулау<ref>"Mental Health". medlineplus.gov. Retrieved 2021-11-19.</ref>. == Психикалық бұзылулар == Психикалық денсаулық анықтамасы бойынша, адамның жеке, әлеуметтік және мәдени шекараларды сақтай отырып, өмірдің жақсы сапасына қол жеткізу жолында сезіну, ойлау және әрекет ету қабілеті<ref>Public Health Agency of Canada (2020-10-28). "Public Health Agency of Canada". www.canada.ca. Retrieved 2021-10-02.</ref><ref>Manwell LA, Barbic SP, Roberts K, Durisko Z, Lee C, Ware E, et al. (June 2015). "What is mental health? Evidence towards a new definition from a mixed methods multidisciplinary international survey". BMJ Open. 5 (6): e007079. doi:10.1136/bmjopen-2014-007079. PMC 4458606. <nowiki>PMID 26038353</nowiki>.</ref>. Осы компоненттердің кез келгенінің бұзылуы психикалық денсаулықтың құрамдас бөлігі болып табылатын психикалық бұзылулар немесе [[психикалық аурулар]] үшін қауіп [[Фактор|факторы]] болып табылады<ref>Galderisi S, Heinz A, Kastrup M, Beezhold J, Sartorius N (June 2017). "A proposed new definition of mental health". Psychiatria Polska (in Polish). 51 (3): 407–411. doi:10.12740/pp/74145. <nowiki>PMID 28866712</nowiki>.</ref>. 2019 жылы әлемде шамамен 970 миллион адам психикалық бұзылулардан зардап шекті, олардың ең жиі кездесетіні – [[алаңдаушылық]] пен [[Депрессия (психология)|депрессия]]. Соңғы жылдары психикалық ауытқулардан зардап шегетіндердің саны айтарлықтай өсті<ref>Institute of Health Metrics and Evaluation. Global Health Data Exchange (GHDx), (<nowiki>https://vizhub.healthdata.org/gbd-results/</nowiki>, accessed 14 May 2022.</ref>. Психикалық бұзылулар адамның танымына, эмоционалдық жауаптарына және күйзеліске және/немесе психикалық жұмысының бұзылуына байланысты [[Мінез-құлық|мінез-құлқына]] әсер ететін және өзгертетін денсаулық жағдайы ретінде анықталады<ref>Manderscheid RW, Ryff CD, Freeman EJ, McKnight-Eily LR, Dhingra S, Strine TW (January 2010). "Evolving definitions of mental illness and wellness". Preventing Chronic Disease. 7 (1): A19. PMC 2811514. <nowiki>PMID 20040234</nowiki>.</ref><ref>Goldman HH, Grob GN (2006-05-01). "Defining 'mental illness' in mental health policy". Health Affairs. 25 (3): 737–49. doi:10.1377/hlthaff.25.3.737. <nowiki>PMID 16684739</nowiki>.</ref>. ICD-11 (Аурулардың халықаралық классификациясы, 11-ші қайта қарау) – әртүрлі психикалық бұзылуларды [[Диагностика|диагностикалау]], [[Емдеу|емдеу,]] тергеу және хабарлау үшін қолданылатын жаһандық [[стандарт]]<ref>Evans SC, Roberts MC (2015), "International Classification of Diseases ( <SCP> ICD </SCP> ), Mental and Behavioural Disorders Section", The Encyclopedia of Clinical Psychology, John Wiley & Sons, Ltd, pp. 1–10, doi:10.1002/9781118625392.wbecp257, ISBN 978-1-118-62539-2</ref><ref>"ICD-11". icd.who.int. Retrieved 2022-01-18.</ref>. Психикалық денсаулық [[диета]], жаттығу, [[Күйзеліс|стресс]], [[нашақорлық]], [[Әлеуметтік байланыс|әлеуметтік байланыстар]] және өзара әрекеттесу сияқты өмір салтының бірқатар факторларымен байланысты<ref>Regier DA, Kuhl EA, Kupfer DJ (June 2013). "The DSM-5: Classification and criteria changes". World Psychiatry. 12 (2): 92–8. doi:10.1002/wps.20050. PMC 3683251. <nowiki>PMID 23737408</nowiki>.</ref><ref>Manger S (October 2019). "Lifestyle interventions for mental health". Australian Journal of General Practice. 48 (10): 670–673. doi:10.31128/ajgp-06-19-4964. <nowiki>PMID 31569326</nowiki>.</ref>. [[Психиатрия|Психиатрлар]], [[Психолог|психологтар]], [[Лицензия|лицензиясы]] бар кәсіби клиникалық кеңесшілер, әлеуметтік қызметкерлер, медбикелер және отбасылық дәрігерлер [[терапия]], кеңес беру және [[дәрі-дәрмек]] сияқты емдеу арқылы психикалық ауруды басқаруға көмектесе алады<ref>"What Is the Difference Between Psychologists, Psychiatrists and Social Workers?". www.apa.org. Retrieved 2021-11-19.</ref>. == Эпидемиология == Психикалық аурулар [[қатерлі ісік]], [[қант диабеті]] немесе [[Жүрек аурулары|жүрек ауруларына]] қарағанда жиі кездеседі. Қолда бар деректер бойынша әлемде 970 миллион адам психикалық бұзылулардан зардап шегетінін көрсетеді<ref>"Mental disorders". World Health Organization. June 8, 2022. Retrieved January 5, 2024.</ref>. Депрессия дүние жүзінде 10 негізгі аурулардың ішінде үшінші орында тұр. Ол 2030 жылға қарай бүкіл әлем бойынша аурудың басты себебі болады деп болжануда<ref>Bains N, Abdijadid S (2023), "Major Depressive Disorder", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, <nowiki>PMID 32644504</nowiki>, retrieved 2024-01-05</ref>. Жыл сайын 700 000 астам адам [[Өзін-өзі өлтіру|өз-өзіне қол жұмсайды]] және шамамен 14 миллион адам оған әрекеттенеді<ref>"Suicide prevention". World Health Organization. Retrieved January 5, 2024.</ref>. ДДҰ деректері бойынша әлем халқының жартысынан жуығы психикалық аурудан зардап шегетінін көрсетеді, бұл олардың өзін-өзі бағалауына, қарым-қатынасына және күнделікті өмірде жұмыс істеу қабілетіне әсер етеді<ref>Storrie K, Ahern K, Tuckett A (February 2010). "A systematic review: Students with mental health problems--a growing problem". International Journal of Nursing Practice. 16 (1): 1–6. doi:10.1111/j.1440-172X.2009.01813.x. <nowiki>PMID 20158541</nowiki>.</ref>. Адамның эмоционалдық денсаулығы оның физикалық денсаулығына әсер етуі мүмкін. Психикалық денсаулықтың нашарлауы адекватты дұрыс шешім қабылдау және заттарды дұрыс қолданудың бұзылуына әкелуі мүмкін<ref>Richards K, Campenni C, Muse-Burke J (July 2010). "Self-care and Well-being in Mental Health Professionals: The Mediating Effects of Self-awareness and Mindfulnes". Journal of Mental Health Counseling. 32 (3): 247–264. doi:10.17744/mehc.32.3.0n31v88304423806.</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Психикалық денсаулық]] [[Санат:Позитивті психология]] [[Санат:Мүгедектік]] 0316qsellbrmt3ul5iivr7d6847ga0v 3 741100 3409341 3350239 2024-12-12T11:24:22Z J ansari 73009 J ansari [[Қатысушы талқылауы:AleAntonacci20]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Renamed user 1a27801b409a29be40eeb749b2a41550]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады): Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/AleAntonacci20|AleAntonacci20]]" to "[[Special:CentralAuth/Renamed user 1a27801b409a29be40eeb749b2a41550|Renamed user 1a27801b409a29be40eeb749b2a41550]]" 3350239 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=AleAntonacci20}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 20:51, 2024 ж. маусымның 27 (+05) 9r09pdbws98lky81wmcjgn6kb93kbrh 0 744269 3409175 3371806 2024-12-11T21:30:27Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409175 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы | атауы = {{ту|Боливия}} Стронгест | құрылған = 1908| стадионы = [[Рафаэль Мендоса Кастельон (стадион)|Рафаэль Мендоса Кастельон]],<br>[[Эрнандо Силес (стадион)|Эрнандо Силес]], [[Ла-Пас]], [[Боливия]] | сыйымдылығы = 15 000,<br>47 000 | рейтингі = [[КОНМЕБОЛ]] '''40'''<ref>{{cite web|url=https://conmebollibertadores.com/cards/NewsReaderWeb/ranking-de-clubes-conmebol-2022-es|title=Ranking de clubes CONMEBOL 2022|date=2021-12-17|publisher=[[КОНМЕБОЛ]]|lang=|accessdate=2022-01-07|archive-date=2022-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20220118134155/https://conmebollibertadores.com/cards/NewsReaderWeb/ranking-de-clubes-conmebol-2022-es|deadlink=no}}</ref> | pattern_la1 = _strongest24h | pattern_b1 = _strongest24h | pattern_ra1 = _strongest24h | pattern_sh1 = | pattern_so1 = _strongest24h | leftarm1 = 000000 | body1 = FFC90E | rightarm1 = 000000 | shorts1 = 000000 | socks1 = 000000 | pattern_la2 = | pattern_b2 = _strongest24a | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = _strongest24a | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF | pattern_la3 = _strongest24t | pattern_b3 = _strongest24t | pattern_ra3 = _strongest24t | pattern_sh3 = | pattern_so3 = _strongest24t | leftarm3 = 000000 | body3 = 000000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = 000000 }} '''«Стронгест»''' ({{lang-en|The Strongest}}) — Боливияның Ла-Пас қаласындағы футбол клубы. == Жетістіктері == === Ұлттық === * Боливия чемпионы (16): 1964, 1974, 1977, 1986, 1989, 1993, Апертура 2003, Клаусура 2003, Кл. 2004, Ап. 2011, Кл. 2012, Ап. 2012, Ап. 2013, Ап. 2016 * Вице-чемпион (16): 1970, 1979, 1980, 1981, 1988, 1999, Адекуасьон 2005, Клаусура 2015, Кл. 2016, Апертура 2017, Кл. 2017, Ап. 2018, Кл. 2018, Ап. 2019, Кл. 2019, Ап. 2020 * Ла-Паслигасы (15): 1914, 1916 (1), 1916 (2), 1917, 1922, 1923, 1924, 1925, 1930, 1935, 1938, 1943, 1945, 1946, 1952 * Аэросур кубогы (1): 2007 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * http://www.club-thestrongest.com/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121123211603/http://www.club-thestrongest.com/ |date=2012-11-23 }} {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Боливия футбол клубтары]] 0k94gmo9grjphoyz4y92bdm7dm4q7bk 0 746159 3409307 3407688 2024-12-12T09:21:23Z 1nter pares 146705 /* Халықаралық реакция */ 3409307 wikitext text/x-wiki {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Солтүстік жебелері операциясы |бөлім = |сурет = IAF - Operation New Order - 06.jpg |сурет атауы = ЦАХАЛ ұшқыштары 2024 жылғы 27 қыркүйекте Ливандағы Хезболлаға қарсы әуе шабуылына дейін |дата = 23 қыркүйек 2024 жылы – 27 қараша 2024 жылы (2 ай, 5 күн) |орын = {{Байрақ|Ливан}}<br>{{Ту|Израиль}} Израильдің солтүстік округі |себеп = * Хезболланың Израильдің солтүстігін атқылауы |нәтиже = |статусы = : Израиль мен Хезболла [[Израиль мен Хезболланың бейбіт келісімі|бейбіт келісімін]] қабылдады. |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = [[Сурет:InfoboxHez.PNG|22px|Хезболла]] [[Хезболла]]<br>{{Байрақ|Ливан}}<ref>{{Cite web|url=https://gulfnews.com/world/mena/lebanon-army-says-returns-fire-at-israel-for-first-time-after-soldier-killed-1.104284760|title=Iran Looks to Houthi Proxies to Escalate Fight With Israel|lang=ru|date=2014-01-12|publisher=[[The New York Times|www.nytimes.com]]|quote=Iran Looks to Houthi Proxies to Escalate Fight With Israel|access-date=2024-03-03|archive-date=2024-10-03|archive-url=https://gulfnews.com/world/mena/lebanon-army-says-returns-fire-at-israel-for-first-time-after-soldier-killed-1.104284760|url-status=live}}</ref><br>{{Байрақ|Иран}}<ref>{{Cite web|url=https://nypost.com/2024/09/23/world-news/iranian-president-pledges-to-continue-supporting-hezbollah-as-threat-of-wider-middle-east-war-looms/|title=Iran Looks to Houthi Proxies to Escalate Fight With Israel|lang=ru|date=2014-01-12|publisher=[[The New York Times|www.nytimes.com]]|quote=Iran Looks to Houthi Proxies to Escalate Fight With Israel|access-date=2024-03-03|archive-date=2024-09-23|archive-url=https://nypost.com/2024/09/23/world-news/iranian-president-pledges-to-continue-supporting-hezbollah-as-threat-of-wider-middle-east-war-looms/|url-status=live}}</ref> |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Йоав Галант]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Сурет:InfoboxHez.PNG|22px|Хезболла]] [[Хасан Насралла]]†<br>[[Сурет:InfoboxHez.PNG|22px|Хезболла]] [[Наим Кассем]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Хезболламен соғысы''' немесе '''Үшінші Ливан соғысы'''<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/mneniya/522436-tret-a-livanskaa-cem-mozet-obernut-sa-novaa-suhoputnaa-operacia-izraila|title=Третья ливанская: чем может обернуться новая сухопутная операция Израиля|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-10-03|access-date=2024-10-06}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/19920-ushinshi-livan-izrail-sogysy-resmi-turde-bastaldy-bak/ |title=Үшінші Ливан-Израиль соғысы ресми түрде басталды-БАҚ |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-09-19}}</ref> (Израильде '''«Солтүстік жебелері» операциясы''' ретінде де белгілі)<ref>{{Cite web |url=https://mezgil.kz/e/action/ShowInfo.php?classid=2&id=5750 |title=Таяу Шығыста тағы соғыс: Израиль Ливан қанқасап қырылысуда! |lang=kk |website=mezgil.kz |access-date=2024-09-24}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://malim.kz/article/alem/tayau-sygys-qanga-bokti-izrail-livanga-oq-zaudyryp-zatyr-25015 |title=Таяу Шығыс қанға бөкті: Израиль Ливанға оқ жаудырып жатыр. Израиль ресми түрде Ливандағы «Хезболлаға» қарсы кең ауқымды операция бастады! Оған «Солтүстік жебелері» деп ат қойды. |lang=kk |website=malim.kz |access-date=2024-09-24}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://rtvi.com/news/severnye-strely-chto-izvestno-o-nazemnoj-operaczii-izrailya-na-yuge-livana/ |title=«Северные стрелы». Что известно о наземной операции Израиля на юге Ливана |lang=ru |website=rtvi.com |access-date=2024-10-01}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.nakanune.ru/news/2024/10/01/22789881/ |title=Наземную операцию "Северные стрелы" начала армия Израиля на юге Ливана |lang=ru |website=www.nakanune.ru |access-date=2024-10-01}}</ref> — Израиль қорғаныс күштері (ЦАХАЛ) мен [[Хизбуллаһ|Хезболла]] арасындағы [[қарулы қақтығыс]] 2024 жылы 23 қыркүйекте Ливанның Хезболла тобына қарсы Израиль қорғаныс күштері [[Ливан]] территориясын бомбалаумен басталды. 1 қазанда [[Израиль]] Ливанның оңтүстігінде құрлықтық шабуылын бастады.<ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/feature/2024/10/01/izrail-nachal-ogranichennoe-vtorzhenie-v-livan-dlya-zaschity-ot-hizbally-glavnoe|title=Израиль начал «ограниченное» вторжение в Ливан для защиты от «Хизбаллы». Главное Это «один из самых опасных этапов» в истории страны, заявил ливанский премьер-министр|lang=ru|website=[[Meduza]]|date=2024-10-01}}</ref><ref>https://www.currenttime.tv/a/kak-god-voiny-menayet-blizhnii-vostok/33149022.html</ref><ref>{{Cite web |url=https://ru.haberler.com/russian-news-17879060 |title=Израиль проводит операцию "Стрелы Севера" в Ливане! США полностью поддержали оккупацию и открыто предупредили Иран. |lang=ru |website=ru.haberler.com |access-date=2024-10-23}}</ref><ref>Израиль начал операцию «Северные стрелы» против «Хезболлы» на юге Ливана — https://avesta.tj/2024/10/01/izrail-nachal-operatsiyu-severnye-strely-protiv-hezbolly-na-yuge-livana/</ref> 2024 жылы 26 қарашада [[Израиль]] үкіметі [[Ливан|Ливанда]] Хезболлаға қарсы әскери іс-қимылды уақытша тоқтатты.<ref>{{cite web|url=https://censor.net/ru/news/3522071/izrail-i-hezbolla-dogovorilis-o-prekraschenii-ognya-v-livane-detali|title=Израиль одобрил соглашение о прекращении огня с "Хезболлой" в Ливане, - CNN|first=|last=|work=censor.net|date=2024-11-26|accessdate=2024-11-26}}</ref><ref>{{cite web|url=https://edition.cnn.com/webview/world/live-news/israel-hezbollah-ceasefire-deal-gaza-war-11-26-24-intl-hnk?cid=ios_app|title=Biden says Israel and Lebanon agree to proposal to end conflict with Hezbollah|first=|last=|work=cnn.com|date=2024-11-26|accessdate=2024-11-26}}</ref> == Израиль мен Ливан арасындағы қақтығыстар == Израиль мен Ливан арасындағы қарулы қақтығыстардың тарихы тереңде жатыр. Алғашқы Ливан соғысы 1982 жылы басталып, Израиль [[«Галилеяға бейбітшілік» операциясын]] жүзеге асырды. Сол кезде палестиналық жауынгерлер Израильге қарсы шабуылдар ұйымдастырып, елдің солтүстігін қауіпке төндірді. Израильдің бұл операциясының нәтижесінде палестиналықтар Ливаннан толықтай шығарылды. Алайда Израиль 2000 жылға дейін Ливанның оңтүстік аймағын бақылауда ұстады. 2006 жылы [[Екінші Ливан соғысы (2006)|екінші Ливан соғысы]] басталды. Бұл соғыстың басты себебі — «Хезболла» тобының [[Израиль]] әскерін тұтқынға алып, елдің солтүстігін қайтадан атқылауы болды. Израиль сол кезде [[Литани]] өзеніне дейінгі аумақты басып алды, алайда соғыс екі тараптың да үлкен шығынға ұшырауымен аяқталды.<ref>{{Cite web |url=https://taulik.kz/17348/shinshi-livan-so-ysy-bastaluy-m-mkin-lemde-ne-bop-zhatyr |title=Үшінші Ливан соғысы басталуы мүмкін: әлемде не боп жатыр? |lang=kk |website=taulik.kz |access-date=2024-10-04}}</ref> == Алғышарттар == 2023 жылдың қазан айында «Хезболла» Израильге қарсы белсенді әскери әрекеттерін қайта жандандырып, солтүстік Израиль қалаларын атқылай бастады. Бұл қадам Израильдің Газа секторындағы "ХАМАС" тобына қарсы операциясы кезінде орын алды. Осыдан кейін Израиль де қарсы шабуылдар ұйымдастырып, "Хезболла" басшылығына бірнеше соққы берді. 2024 жылдың қыркүйегінде жағдай шиеленісіп, Израиль Ливан шекарасына құрлық әскері мен танктерін жіберді. Бұл қадам Таяу Шығыстағы ірі әскери қақтығыстың жаңа кезеңі болу мүмкіндігіне жол ашты. Израиль бұл әрекеті арқылы Ливанның оңтүстік бөлігінде қауіпсіздік аймағын құруды көздейді, ал «Хезболла» бұл аймақтан әскерін алып кетуден бас тартуда. Израиль премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] бұл аймақтағы израильдіктерді өз үйлеріне қайтаруды басты мақсат етіп қойды, алайда бұл мақсатқа жету үшін құрлықтағы соғыс қажет болуы мүмкін.<ref>{{Cite web |url=https://taulik.kz/17348/shinshi-livan-so-ysy-bastaluy-m-mkin-lemde-ne-bop-zhatyr |title=Үшінші Ливан соғысы басталуы мүмкін: әлемде не боп жатыр? |lang=kk |website=taulik.kz |access-date=2024-10-04}}</ref> == Барысы == === Бірінші кезең: Бомбалау === '''23 қыркүйек:''' [[Израиль]] армиясы Ливанның оңтүстігі мен Бекаа алқабындағы Хезболланың сегіз жүз әскери нысанасына шабуыл жасағанын хабарлады.<ref>{{Cite news|title="Dozens of Israeli fighter jets have struck roughly 800 Hezbollah military sites in southern Lebanon and the Beqaa Valley since this morning, the Israeli military said in a statement"|url=https://www.nytimes.com/live/2024/09/23/world/gaza-israel-hamas-hezbollah/baa0d6f2-7de5-5c73-9196-4dbd212c5704}}</ref> Әуе соққысынан «Хезболланың» жоғары шенді қолбасшысы Али Абурия қаза тапты.<ref>{{Cite web|url=https://www.jpost.com/middle-east/article-821336|title=IDF hits over 300 Hezbollah targets during two major waves of airstrikes in Lebanon|lang=en|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|date=2024-09-23|access-date=2024-09-23}}</ref><ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/world_news/izrail-aviaudarom-beyrutu-likvidiroval-komanduyuschego-548722/|title=Израиль авиаударом по Бейруту ликвидировал командующего элитными силами “Хезболлы“|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-09-21|access-date=2024-09-23}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7179532|title=«Хезболла» подтвердила гибель одного из своих лидеров при ударе Израиля|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-09-21|access-date=2024-09-23}}</ref> Сол күні Хезболла Израильге 150-ге дейін зымыран атқылаған.<ref>{{Cite web|url=https://allisrael.com/hezbollah-fires-heavy-rocket-barrages-deep-into-israel-including-western-samaria-town-of-ariel|title=Hezbollah fires heavy rocket barrages deep into Israel, including western Samaria and Haifa|lang=en-US|website=All Israel News|date=2024-09|access-date=2024-09-23}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/22092024/727891|title=Новости мира: "Хезболла" выпустила по Израилю около 150 ракет и БПЛА|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-09-23}}</ref> '''24 қыркүйек:''' ЦАХАЛ Ливандағы «Хезболла» нысандарына шабуылдардың жаңа толқынын бастады. Бір тәулік ішінде Ливанның оңтүстігі мен Бекаа аңғарында 1 500 нысанаға соққы жасалды,<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/521844-cahal-ob-avila-o-novoj-volne-udarov-po-ob-ektam-hezbolly-v-livane|title=ЦАХАЛ объявила о новой волне ударов по объектам «Хезболлы» в Ливане|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-09-24|access-date=2024-09-24}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/24092024/728489|title=Армия Израиля объявила о начале новой волны ударов по объектам "Хезболлы" в Ливане|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-09-24}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/9/24/1288910.html|title=Израиль начал новую волну ударов по объектам «Хезболлы» в Ливане|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-09-24}}</ref> сондай-ақ, ЦАХАЛ мәлімдемесі бойынша Бейрутқа нүктелі соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7181437|title=Армия Израиля заявила о «точечном ударе» по Бейруту|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-09-24|access-date=2024-09-24}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/24092024/728507|title=Армия Израиля заявила, что нанесла точечный удар по Бейруту|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-09-24}}</ref> '''26 қыркүйек:''' «Ирактың Исламдық қарсыласу» күштері Израильдің оңтүстігіндегі Эйлат қаласына соққы жасағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/21957943|title="Исламское сопротивление Ирака" взяло на себя ответственность за удар по Эйлату|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-09-26|archive-date=2024-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20240926022216/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/21957943|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7182688|title=«Исламское сопротивление Ирака» атаковало порт в израильском Эйлате|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-09-25|access-date=2024-09-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://govoritmoskva.ru/news/426548/|title=Иракская группировка взяла ответственность за атаку дронов на Эйлат|website=govoritmoskva.ru|access-date=2024-09-26|archive-date=2024-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20241006083600/https://govoritmoskva.ru/news/426548/|url-status=live}}</ref> Израиль дәл бағытталған соққымен «Хезболла» әуе күштерінің қолбасшысы [[Мұхаммед Хусейн Срур|Мұхаммед Хусейн Срурды]] жойды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/21968035|title=Израиль ликвидировал ударом в Бейруте командира воздушных сил "Хезболлах"|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-09-26|archive-date=2024-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20240926145549/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/21968035|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7183345|title=ЦАХАЛ: в результате авиаудара по Бейруту погиб еще один командир «Хезболлы»|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-09-26|access-date=2024-09-26|archive-date=2024-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20240926162924/https://www.kommersant.ru/doc/7183345|url-status=live}}</ref><ref name="автоссылка2">{{Cite news|title=Israel Says It Killed Another Hezbollah Commander in Beirut|url=https://www.nytimes.com/2024/09/26/world/middleeast/israel-hezbollah-mohammed-hussein-sarour-beirut.html|access-date=2024-11-02|archive-date=2024-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20241009181122/https://www.nytimes.com/2024/09/26/world/middleeast/israel-hezbollah-mohammed-hussein-sarour-beirut.html|url-status=live}}</ref> === Екінші кезең: Құрлықтағы операция === [[Сурет:2024 Israel–Hezbollah war.svg|thumb|2024 жылы Израильдің Хезболламен соғысы кезіндегі жерүсті қақтығыстары.]] === Қазан === '''30 қыркүйек – 1 қазан:'''<br>Түнде Израиль қорғаныс армиясы Ливанда жерүсті операциясын бастады, шекараның бірнеше аумағында Израиль әскерлерінің серпілістері туралы хабарланады.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.gazeta.ru/politics/2024/09/30/19830619.shtml |deadlink=no |title=Наземная операция Израиля в Ливане |lang=ru |website=Газета.Ru |date=2024-09-30 |access-date=2024-09-30}}</ref><ref>{{cite web |author= |url=https://www.mk.ru/politics/2024/09/30/izrail-nachal-nazemnuyu-operaciyu-v-livane.html |deadlink=no |title=Израиль начал наземную операцию в Ливане |lang=ru |website=www.mk.ru |date=2024-09-30 |access-date=2024-09-30}}</ref><ref name=":1">{{cite web |url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22003089 |deadlink=no |title=СМИ: израильские танки вошли на юг Ливана |lang=ru |website=TACC |access-date=2024-09-30}}</ref><ref name="bbc">{{cite web |author= |url=https://www.bbc.com/news/articles/czxgyzq7z2ro |title=Israel launches 'ground raids' against Hezbollah |lang=en |website=www.bbc.com |access-date=2024-10-01 |deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22003729|title=Армия Израиля объявила о начале ограниченной наземной операции на юге Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-01}}</ref><ref>[https://life.ru/p/1691607 Третья ливанская война: вмешается ли Иран в конфликт ЦАХАЛ и «Хезболлы»]</ref><ref>[https://www.timesofisrael.com/israels-third-lebanon-war-is-underway-what-you-need-to-know/ Israel’s Third Lebanon War is underway: What you need to know]</ref> Кейінірек Израиль армиясының танктері [[Рмейш]] елді мекеніне кірді.<ref name=":1" /><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/9/30/1290004.html|title=Израильские танки вошли в ливанский Рмейш|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-01}}</ref> АҚШ Иранның ықтимал зымыран шабуылы туралы Израильге ескерту жасады.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/1/1290199.html|title=США предупредили Израиль о возможной атаке Ирана в ближайшие часы|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-01}}</ref><ref>{{Cite news|title=Iran is poised to attack Israel, officials say, fueling Mideast turmoil|url=https://www.npr.org/2024/10/01/g-s1-25707/iran-israel-hezbollah-lebanon-attack}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22013243|title=Эксперт: Израиль после Ливана может начать вторжение в Сирию и атаковать Иран|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-01}}</ref> '''1 қазан:''' Израиль Ливанның оңтүстігінде құрлықтық шабуылын бастады. Құрлық әскері елді мекендердегі әскери нысандарды атқылаған. Рейтер агенттігінің ақпары бойынша Ливан армиясы Израильмен арадағы шекарадан 5 шақырымға кейін шегінген.<ref>Ливанның миллионнан астам халқы босып кетті — https://baq.kz/livannyn-millionnan-astam-halqy-bosyp-ketti-341701/</ref> 1 қазан кешке Иран Израильді ракетамен атқылаған. Тегеран мұны "Хезболла" мен ХАМАС жетекшілерінің өлімі үшін "кек қайтару" деді. Ал Израиль бұған міндетті түрде "жауап беретінін" айтқан. '''1–3 қазан:''' Зымыран шабуылына байланысты бүкіл елде, әсіресе ел астанасы [[Тель-Авив|Тель-Авивте]] сиреналар іске қосылды. Армия израильдіктерді «ескертулерге құлақ асып, қауіпсіз жерлерге орналасуға» шақырды. Израильдік БАҚ елге жүзден астам зымыран атылғанын хабарлады. Иран Ислам Төңкеріс сақшылары: "Біз Израильге ондаған зымыран жібердік, егер олар жауап қайтарса, біз оларды тағы бір рет нысанаға аламыз" деп мәлімдеді. Сондай-ақ мәлімдемеде бүгін түнгі шабуылдың Хамас жетекшісі Исмаил Хание, Хезболла жетекшісі Хасан Насралла және ирандық генерал Аббас Нилфурашан өлтірілген Израиль шабуылдарына жауап ретінде ұйымдастырылғаны айтылды.<ref>Иран Израильге зымыранмен шабуыл жасады — https://www.trt.net.tr/kazakh/liem/2024/10/01/iran-izrail-ghie-zymyranmien-shabuyl-zhasady-2193629</ref> Израиль Ливанның 200-ден аса нысанды атқылаған. Олардың арасында қару-жарақ қоймалары бар. Ал, "Хезболла" Израильге қарай 25 зымыран мен 5 дрон ұшырған. Олардың көбі көкте атып түсірілді. Еврей елі күштері қазір Ливан аумағындағы құрлықтағы операциясын жалғастырып жатыр.<ref>Израиль әскері мен «Хезболла» бір-бірін атқылап жатыр — https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/item/673636-izrail-skeri-men-khezbolla-bir-birin-at-ylap-zhatyr</ref> Әскери нысандарды ату кезінде Ливан армиясының бір әскери қызметшісі қаза тапты, Ливан Қарулы Күштері қарсы оқ атты.<ref>{{Cite web|url=https://gulfnews.com/world/mena/lebanon-army-says-returns-fire-at-israel-for-first-time-after-soldier-killed-1.104284760|title=Lebanon army says returns fire at Israel for first time after soldier killed|lang=en|website=gulfnews.com|date=2024-10-03|access-date=2024-10-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22035311|title=Армия Ливана открыла ответный огонь по израильским силам после убийства ливанского солдата|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.trtrussian.com/novosti/izrail-ubil-livanskogo-soldata-18215699|title=Израиль убил ливанского солдата|lang=ru-RU|last=https://www.trtrussian.com/novosti/izrail-ubil-livanskogo-soldata-18215699|website=Израиль убил ливанского солдата|access-date=2024-10-03}}</ref> '''5 қазан:''' Reuters агенттігі ливандық БАҚ-қа сілтеме жасай отырып, ХАМАС-тың қарулы қанаты "Аль-Кассам" бригадасының жетекшісі [[Саид Аталланың]] Израиль шабуылынан Триполиде қаза тапқанын хабарлады. Ол палестиналық босқындар лагеріне жасалған соққы кезінде отбасының үш мүшесімен бірге қаза тапқан. Израиль бұған дейін Бейрут орталығына соққы жасаған болатын. Йемен де Палестина мен Ливанды қолдап, Тель-Авивтегі Израильдің әскери нысанасына шабуыл жасау үшін Яфа ұшқышсыз ұшағын пайдаланды.<ref>Израиль Бейрутке тағы да соққы жасады — https://kaz.inform.kz/news/izrail-beyrutke-tagi-da-sokki-zhasadi-10e33f/</ref> '''6 қазан:''' Бейрутте тағы да жарылыс болды. Бұған дейін израильдік әскерилер «Хезболланың» нысандарына жататын ғимараттарға жақын орналасқан Дахия оңтүстік ауданының тұрғындарын шұғыл эвакуациялау туралы ескерту жасаған. Сонымен қоса «Хезболла» Ливанмен шекарадағы аудандарда израильдік әскерилер мен жауынгерлердің қақтығыстары жалғасып жатқанын мәлімдеді. ЦАХАЛ таратқан деректер бойынша, Ливаннан Израиль аумағына 200-ден астам зымыран ұшырылған.<ref>Израиль Бейрутке соққы жасады — https://baq.kz/izrail-beyrutke-soqqy-zhasady-342008/</ref> '''7 қазан:''' Израиль қорғаныс күштері (ЦАХАЛ) Бейруттегі Ливан Хезболла қозғалысының барлау штабына соққы бергенін хабарлады. Израиль армиясы соңғы бірнеше сағат ішінде елдің әскери-әуе күштері Бейрут аймағындағы Хезболла қару-жарақ қоймаларына соққы жасағанын қосты.<ref>ЦАХАЛ нанесла удары по штаб-квартире разведки "Хезболлы" — https://ria.ru/20241007/khezbolla-1976664960.html</ref> Израиль қорғаныс күштері Газа секторындағы Дейр әл-Балах қаласындағы ауруханада орналасқан палестиналық Хамас қозғалысының болжамды басқару орталықтарына соққы бергенін хабарлады.<ref>ЦАХАЛ ударила по больнице в Газе, где якобы находился командный пункт ХАМАС — https://ria.ru/20241007/tsakhal-1976671049.html</ref> Израильдің орталығындағы Ришон-ле-Цион қаласында әуе шабуылының сиреналары естілді, деп хабарлады Израиль қорғаныс күштерінің баспасөз қызметі. Армия кейінірек шығыстан ұшырылған "екі күдікті әуе нысанын" ұстағанын хабарлады.<ref>В центральной части Израиля прозвучала воздушная тревога — https://ria.ru/20241007/tsakhal-1976674386.html</ref> Кейін Израиль әуе күштері Бейруттың Дахия аймағына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22062337|title=Армия Израиля наносит удары по району Дахия в Бейруте|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/07102024/732237|title=РИА Новости: ВВС Израиля нанесли удар рядом с международным аэропортом Бейрута|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-07}}</ref> Одан кейін Израиль әуе күштерінің ұшақтары ауқымды әуе операциясын жүргізіп, бір сағатта Ливанның оңтүстігіндегі 120 нысанаға соққы берді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22064453|title=ВВС Израиля за час нанесли удары по 120 целям на юге Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ndtv.com/world-news/israel-army-hezbollah-lebanon-hit-over-120-hezbollah-targets-within-an-hour-6738121|title=Hit Over 120 Hezbollah Targets "Within An Hour": Israel Army|lang=en|website=www.ndtv.com|access-date=2024-10-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/vvs-izrailya-proveli-masshtabnuyu-vozdushnuyu-operaciyu-na-yuge-livana/|title=ВВС Израиля провели масштабную воздушную операцию на юге Ливана|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-10-07|access-date=2024-10-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.bfm.ru/news/559541|title=ВВС Израиля совершили массированный авианалет на Южный Ливан|lang=ru|last=BFM.ru|website=BFM.ru - деловой портал|access-date=2024-10-07}}</ref> '''8 қазан:''' ЦАХАЛдың 146-шы бронетранспортер дивизиясы Ха-Мапац Ливанның оңтүстік-батысындағы Хезболла инфрақұрылымына қарсы "шектелген, локализацияланған, мақсатты операциялық әрекеттерді" бастады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/08/24100615.shtml|title=Израиль начал новую операцию против «Хезболлы» на юге Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-08|access-date=2024-10-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/8/1291308.html|title=Израиль начал точечные операции против «Хезболлы» в Ливане|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-08}}</ref> Израиль әскерилері Ливан аумағынан Хайфа бағытында жаппай атқылауды тіркеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22069953|title=ЦАХАЛ зафиксировал мощный обстрел в направлении Хайфы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/8/1291361.html|title=Стало известно о массированном обстреле Израиля ракетами|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-08}}</ref> Израиль қорғаныс күштері өздерінің мемлекеттік туын Ливанның оңтүстігіндегі Марун ар-Рас ауылындағы төбеге тікті.<ref>{{Cite web|url=https://detaly.co.il/izrailskij-flag-podnyat-nad-derevnej-marun-al-ras-v-yuzhnom-livane-video/|title=Израильский флаг поднят над деревней Марун аль-Рас в Южном Ливане (видео)|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Детали|date=2024-10-08|access-date=2024-10-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.zakon.kz/mir/6451641-zachistka-pozitsiy-khezbollakh-izrail-ustanovil-natsionalnyy-flag-na-yuge-livana.html|title=Зачистка позиций "Хезболлах": Израиль установил национальный флаг на юге Ливана|lang=ru|first=Елена|last=Беляева|website=zakon.kz|date=2024-10-08|access-date=2024-10-08}}</ref> Дәл осы позициядан кейін Израильдің солтүстігіндегі елді мекендерді атқылау жүргізілді.<ref>Израиль Ливанның оңтүстігіне өзінің туын тікті — https://inbusiness.kz/kz/last/izrail-livannyn-ontustigine-ozinin-tuyn-tikti</ref> '''9 қазан:''' "Хезболла" Ливанның оңтүстігінде Израиль күштерінің артиллерия мен минометтер арқылы шабуылын тойтарғанын хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/9/1291538.html|title=«Хезболла» отразила атаку израильских сил на юге Ливана|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-09}}</ref> Кейін Израиль қорғаныс күштері Ливан аумағынан жүзге жуық зымыран атқанын хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/09/24114433.shtml|title=Почти сотня ракет летит из Ливана на север Израиля - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-09|access-date=2024-10-09}}</ref> '''10 қазан:''' Израиль қорғаныс күштері БҰҰ-ның Ливандағы уақытша бітімгершілік күштерінің (UNIFIL) Рас-ән-Накура мүйісіндегі штаб-пәтеріндегі нысанды және бітімгершілік күштері жасырынған бункерге оқ жаудырды, нәтижесінде екі шабуыл жасалып, үш сарбаз жараланды.<ref>{{Cite web|url=https://www.middleeasteye.net/news/un-peacekeepers-wounded-israeli-fire-southern-lebanon|title=Israeli forces shoot at UN peacekeepers in Lebanon, wounding two|lang=en|website=Middle East Eye|access-date=2024-10-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22093405|title=ЦАХАЛ обстрелял силы ООН в Ливане из танка|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/10/1291795.html|title=Израильские военные нанесли удар по штаб-квартире миссии ООН в Ливане|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-10}}</ref> '''11 қазан:''' «Хезболла» Израильді жеңіп, оны Ливанның оңтүстігінде атысты тоқтатуға мәжбүрлеу міндетін қойды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22103975|title="Хезболлах" решило заставить Израиль силой прекратить огонь на юге Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-11}}</ref> Кейін «Хезболла» содырлары Ливанның оңтүстігіндегі Израиль әскерилерінің позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22105767|title=Бойцы "Хезболлах" открыли огонь по израильским войскам на юге Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-12}}</ref> Израиль қорғаныс күштері Ливандағы «Хезболла» тобының Радван бөлімшесінің зымырандық күштерінің қолбасшысы Эриб әл-Шаджды өлтірді. Ол Ливанда қайтыс болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/11102024/733205|title=Израиль ликвидировал главу ракетного подразделения спецотряда "Хезболлы" в Ливане|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-12}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/11/1291931.html|title=ЦАХАЛ ликвидировал главу ракетного подразделения «Хезболлы» в Ливане|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-12}}</ref><ref name="автоссылка5">{{Cite web|url=https://caliber.az/post/cahal-likvidiroval-glavu-raketnogo-podrazdeleniya-hezbolly|title=ЦАХАЛ ликвидировал главу ракетного подразделения «Хезболлы» {{!}} Caliber.Az|lang=ru|website=caliber.az|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref> '''12 қазан:''' «Хезболла» содырлары Ливанның оңтүстігінде Израиль армиясының бульдозеріне басқарылатын зымыран қолданды.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/12/1292065.html|title=«Хезболла» поразила израильский бульдозер на юге Ливана|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-12}}</ref> Ливаннан Израильдің орталығына екі ұшқышсыз ұшу аппараты (БПЛА) ұшырылды,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/11/24131425.shtml|title=По центру Израиля запущены беспилотники - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref> ал Израиль әскерилері Сириядан ұшыруды да тіркеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22105643|title=Армия Израиля сообщила о новом случае вторжения БПЛА|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-12}}</ref> Соңғы 24 сағат ішінде ЦАХАЛ Ливаннан 200 зымыран ұшырылғанын тіркеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/12/24133561.shtml|title=Армия Израиля засекла запуск более 200 ракет со стороны Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://news.by/news/v_mire/khezbolla-vypustila-svyshe-200-raket-po-izrailyu-dannye-tsakhal|title="Хезболла" выпустила свыше 200 ракет по Израилю - данные ЦАХАЛ|lang=ru|website=news.by|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref> «Хезболла» содырлары Цфат қаласында орналасқан Израиль қорғаныс күштерінің (ЦАХАЛ) солтүстік әскери округінің штаб-пәтеріне зымырандық шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/12/24133927.shtml|title=«Хезболла» атаковала штаб военного округа на севере Израиля - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-13|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22107131|title=СМИ: отряды "Хезболлах" атаковали штаб военного округа на севере Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7230281|title=Al-Mayadeen: «Хезболла» нанесла ракетный удар по штабу ЦАХАЛа на севере Израиля|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-12|access-date=2024-10-13}}</ref> Израиль қорғаныс күштері жабық аумақты кеңейтті. Басылымның мәліметінше, оның құрамына Зарит, Шомера, Штула, Нетуа және Эвен Менахем кіреді. 12 қазан күні сағат 20:00-ден бастап кіруге тыйым салынады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/12/24137467.shtml|title=ЦАХАЛ расширил закрытую военную зону на севере Израиля - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-13|access-date=2024-10-12}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7230372|title=Израиль объявил закрытой военной зоной еще пять районов|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref> Бірқатар араб ақпарат құралдарының мәлімдемелеріне қарағанда, Израиль әскерилері Израиль-Сирия шекарасын кесіп өтіп, басып алынған аумақтардағы позицияларын нығайта бастады.<ref>{{Cite web|url=https://detaly.co.il/sirijskie-istochniki-tsahal-zanyal-nashu-territoriyu/|title=Сирийские источники: ЦАХАЛ занял нашу территорию.|lang=ru-RU|last=Новости|website=Детали|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/329978|title=Израильские военные вошли на территорию Сирии|website=haqqin.az|access-date=2024-10-13}}</ref> '''13 қазан:''' Израиль әскери-әуе күштері Баалбек қаласының солтүстігіндегі Макна және Юнин елді мекендері маңындағы нысандарға бірнеше соққы берді.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/13/24138661.shtml|title=Израиль атаковал северо-восток Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-13|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/13102024/733484|title=Al Mayadeen: Израиль нанес авиаудары по северо-востоку Ливана|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-13}}</ref> Ливандағы БҰҰ бітімгершілері Израиль күштерінің Ливанмен шекарадағы демаркациялық желіні кесіп өткені туралы хабарлады, бұл БҰҰ объектісінің аумағына танктердің енуімен болған оқыс оқиғаға себеп болды.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/13/1292268.html|title=Миротворцы ООН обвинили Израиль в нарушении границы с Ливаном|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/13102024/733533|title=Миротворцы ООН зафиксировали серьезное нарушение военными Израиля границы с Ливаном|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-13}}</ref> «Хезболла» содырлары Израильдің солтүстігіндегі Биньямин елді мекеніне шабуыл жасады, 67 адам жарақат алды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/13/24142891.shtml|title=«Хезболла» атаковала Израиль «роем беспилотников» - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-13|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/523047-smi-soobsili-ob-atake-bespilotnika-hezbolly-po-severu-izraila|title=СМИ сообщили об атаке беспилотника «Хезболлы» по северу Израиля|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-10-13|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22112537|title=В "Хезболлах" сообщили о применении БПЛА при атаке на лагерь ЦАХАЛ под Хайфой|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-13}}</ref> '''14 қазан:''' Израиль әуе күштері Ливанның солтүстігіндегі христиан аймағындағы Згарта мен Эхден қалаларының арасындағы тас жолда орналасқан Эйто елді мекеніне шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.middleeasteye.net/news/israel-attacks-christian-town-lebanon-war|title=Lebanon: Israel launches deadly air strike on Christian area|lang=en|website=Middle East Eye|access-date=2024-10-14}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22117651|title=Израиль атаковал дом в христианском районе на севере Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-14}}</ref> Израиль Бейрутты қоса алғанда Ливанға шабуыл жасауды жалғастырады, деп мәлімдеді еврей мемлекетінің премьер-министрі Биньямин Нетаньяху.<ref>{{Cite news|title=Netanyahu says will 'mercilessly strike' Hezbollah, after deadly attack|last=AFP|url=https://www.thehindu.com/news/international/netanyahu-says-will-mercilessly-strike-hezbollah-after-deadly-attack/article68753970.ece|website=The Hindu|id=0971-751X|date=2024-10-14|access-date=2024-10-14|lang=en-IN}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/14102024/733841|title=Нетаньяху заявил, что Израиль продолжит атаковать "Хезболлу" по всему Ливану|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-14}}</ref> '''15 қазан:''' Израиль әуе күштері Ливанның солтүстігіндегі Хермель ауданындағы шекаралық өткелге шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22121245|title=СМИ: самолеты Израиля атаковали погранпереход между Ливаном и Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-15}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/15/24151525.shtml|title=ВВС Израиля атаковали пограничный переход между Ливаном и Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-15|access-date=2024-10-15}}</ref> Кейінірек әуе күштері Ливанның оңтүстігіндегі Кана елді мекеніне шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22129937|title=На юге Ливана при ударе ВС Израиля погибли 10 человек|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-15}}</ref> '''16 қазан:''' Израиль әуе күштері Ливанның солтүстік-шығысындағы қалаларға бірқатар соққы жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22132965|title=СМИ: самолеты Израиля нанесли удары по городам на северо-востоке Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-16}}</ref> Израиль армиясының Merkava танкі Ливанда Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) бітімгершілік контингентіне оқ атты (UNIFIL).<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/16/24167647.shtml|title=Израиль открыл огонь по миротворческим силам ООН в Ливане - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-17|access-date=2024-10-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22140325|title=Израильский танк нанес удар по наблюдательной вышке миротворцев ООН в Ливане|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7232912|title=Миротворческие силы ООН в Ливане заявили об обстреле своих позиций Израилем|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-17|access-date=2024-10-17}}</ref> '''17 қазан:''' Израиль әуе күштерінің жауынгерлері Ливанның оңтүстігіндегі Тир қаласының маңындағы Бурдж-эш-Шимали палестиналық босқындар лагеріне шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22147463|title=СМИ: Израиль ударил по лагерю палестинцев на юге Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-17}}</ref> '''18 қазан:''' «Хезболла» Израильмен «шиеленісудің жаңа кезеңі» туралы жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/523360-hezbolla-ob-avila-o-novom-etape-vojny-s-izrailem|title=«Хезболла» объявила о новом этапе войны с Израилем|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-10-18|access-date=2024-10-18}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.trtrussian.com/novosti/hezbolla-gotovitsya-k-eskalacii-18221709|title=«Хезболла» готовится к эскалации|lang=ru-RU|last=https://www.trtrussian.com/novosti/hezbolla-gotovitsya-k-eskalacii-18221709|website=«Хезболла» готовится к эскалации|access-date=2024-10-18}}</ref> Израильдің қарулы күштері Ливандағы «Хезболла» тобының негізгі жер асты командалық орталығы мен туннелін жойды.<ref>{{Cite news|title=Армия Израиля заявила об уничтожении центрального штаба «Хезболлы»|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/18/24181891.shtml}}</ref> '''19 қазан:''' «Хезболла» содырлары Израиль премьер-министрі Беньямин Нетаньяхуға қастандық жасады. Кесариядағы премьердің резиденциясына ол жоқ кезде ұшқышсыз ұшақтармен (БПЛА) шабуыл жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/19/24186145.shtml|title=«Хезболла» атаковала резиденцию Нетаньяху - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-19|access-date=2024-10-19}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7246993|title=«Хезболла» с помощью БПЛА атаковала резиденцию Нетаньяху в Кесарии|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-19|access-date=2024-10-19}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://caliber.az/post/bpla-hezbolly-atakoval-rezidenciyu-netanyahu|title=БПЛА «Хезболлы» атаковал резиденцию Нетаньяху {{!}} Caliber.Az|lang=ru|website=caliber.az|date=2024-10-19|access-date=2024-10-19}}</ref> Кейінірек Израиль ӘӘК Бейруттың оңтүстік шетіне шабуыл жасады, онда «Хезболла» нысандары орналасқан және топтың жақтастары тұрады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/19/24188509.shtml|title=Израильская авиация атаковала окраины ливанской столицы - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-19|access-date=2024-10-19}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22166849|title=ЦАХАЛ совершил 10 рейдов на южную окраину Бейрута|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-19}}</ref> '''20 қазан:''' Израиль авиациясы Ливанның оңтүстігіне шабуыл жасау барысында 65 «Хезболла» лаңкестерін жойды,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/20/24191323.shtml|title=В израильской армии сообщили об уничтожении членов «Хезболлы» на юге Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-20|access-date=2024-10-20}}</ref> сондай-ақ Ливандағы «Хезболлаға» қатысы бар 175 нысанаға соққы берді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22169019|title=ВВС Израиля нанесли 175 ударов по Газе и Ливану|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-20}}</ref> '''21 қазан:''' Израиль авиациясы Сирияның астанасы Дамаскіге шабуыл жасады. Мақсат шабуыл кезінде қаза тапқан «Хезболла» ақша аудару бөлімінің командирі болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7248137|title=ЦАХАЛ сообщил о ликвидации главы отдела денежных переводов «Хезболлы»|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-21|access-date=2024-10-21}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.fastbull.com/ru/fastshort/3091490_100_3|title=Представитель израильской армии заявил, что в результате удара Израиля в Сирии погиб глава отдела денежных переводов "Хезболлы" - FastBull|lang=it|website=www.fastbull.com|access-date=2024-10-21}}</ref> Сондай-ақ Израиль таяу сағаттарда бүкіл Ливанға жаңа соққылар жасайтынын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/21/1293617.html|title=Армия Израиля сообщила об ударах по всему Ливану в ближайшие часы|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-21}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22182569|title=ЦАХАЛ анонсировал новую серию ударов по Ливану|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-21}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/21/24203785.shtml|title=Израиль анонсировал новые удары по целям «Хезболлы» в Ливане - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-21|access-date=2024-10-21}}</ref> '''22 қазан:''' «Хезболла» Тель-Авивтің маңындағы Глилот әскери барлау базасына және Хайфаның солтүстік-батысындағы Израиль әскери-теңіз күштерінің базасына зымырандық шабуыл жасағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/22/24206143.shtml|title=«Хезболла» нанесла удары по военным базам Израиля - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-22|access-date=2024-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7249016|title=«Хезболла» атаковала военную базу на севере Израиля|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-22|access-date=2024-10-24}}</ref> '''23 қазан:''' Израиль әуе күштерінің жойғыштары Ливанның астанасы Бейрут қаласына жаңа зымырандық шабуыл жасады, Иранға қарсы Al-Mayadeen телекомпаниясы пайдаланған офис қирап қалды.<ref>{{Cite news|title=Israeli Strike on Beirut Suburbs Destroys Office Used by Al-Mayadeen Broadcaster -Security Source|url=https://www.usnews.com/news/world/articles/2024-10-23/israeli-strike-on-beirut-suburbs-destroys-office-used-by-al-mayadeen-broadcaster-security-source}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7249917|title=ВВС Израиля ударили по зданию у посольства Ирана и офису «Аль-Маядин» в Бейруте|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-23|access-date=2024-10-23}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22208479|title=Самолеты Израиля ударили по зданию рядом с посольством Ирана в Бейруте|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-23}}</ref> «Хезболла» содырлары Тель-Авив түбінде орналасқан әскери-өнеркәсіптік кешенге шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/23/24223435.shtml|title=«Хезболла» атаковала военно-промышленный комплекс в Израиле - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-24|access-date=2024-10-24}}</ref> '''24 қазан:''' Израиль әуе күштері Ливанның шығысындағы Бекаа алқабындағы Эль-Ходр елді мекеніне шабуыл жасады. Әуе шабуылы жергілікті Әл-Хамза мешітінің маңындағы көп қабатты үйге жасалды, қаза тапқандар бар.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22217783|title=СМИ: на востоке Ливана погибли семь человек из-за удара Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-24}}</ref> '''24–25 қазан:''' Израиль әуе күштері Бейруттың оңтүстік шетіне шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/25/24232681.shtml|title=Израильская авиация нанесла удары по пригороду Бейрута - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-25|access-date=2024-10-24}}</ref> 25 қазан күні таңертең Израильдің Хасбай қаласына жасаған әуе шабуылының нәтижесінде ливандық Al Mayadeen жаңалықтар арнасының 3 журналисті қаза тапты.<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7250803|title=При ударе авиации Израиля по дому с журналистами на юге Ливана есть погибшие|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-25|access-date=2024-10-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22223853|title=Al Mayadeen подтвердил гибель своих журналистов при ударе Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/proisshestviya/25102024/737049|title=РИА Новости: трое журналистов погибли в результате удара Израиля по югу Ливана|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-25}}</ref> '''26 қазан:''' Таңертең Израиль Қорғаныс армиясы ирандық әскери нысандарға шабуыл жасады.<ref name="NBC News-2024">{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/israel-iran-strike-retaliation-live-updates-rcna177303|title=Live updates: Israel says it has launched retaliatory attacks in Iran|lang=en|website=NBC News|date=25 October 2024|access-date=25 October 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22235477|title=Что известно об ударах ВВС Израиля по Ирану|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7264518|title=Израиль объявил об атаке военных объектов в Иране|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-26|access-date=2024-10-26}}</ref> Шабуылға 100-ден астам ұшақ, оның ішінде F-35 стелс-жойғыштар қатысты.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22235327|title=JPost: в атаке на Иран участвовали более 100 самолетов Израиля|lang=ru|website=ТАСС|date=2024-10-26|access-date=2024-10-26}}</ref> Израиль алдағы шабуылдар туралы АҚШ-ты хабардар етті.<ref name="South China Morning Post-2024">{{Cite web|url=https://www.scmp.com/news/world/middle-east/article/3283966/explosions-heard-irans-capital-tehran-and-nearby-karaj-city?module=top_story&pgtype=section|title=Israel says it's striking military targets in Iran, explosions heard in Tehran|website=South China Morning Post|date=26 October 2024|access-date=25 October 2024}}</ref> Сондай-ақ, Израиль Сириядағы Иран радарларына алдын ала шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22235381|title=JPost: Израиль нанес предварительные удары по радарам в Сирии для "ослепления" ПВО Ирана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/26/24241807.shtml|title=Израиль ударил по южной и центральной частям Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-26|access-date=2024-10-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/26/1294510.html|title=Сирия сообщила о ракетной атаке Израиля|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-26}}</ref> '''27 қазан:''' Израиль өзінің шекарасынан 10 шақырым жерде орналасқан Ливанның оңтүстігіндегі Дждейдет-Марджаюн елді мекеніне шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22241135|title=СМИ: шесть человек погибли из-за ударов армии Израиля по югу Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-27}}</ref> «Хезболла» Rafael компаниясының әскери кәсіпорындары орналасқан Хайфаның солтүстігіндегі Звулун өнеркәсіптік ауданын зымырандармен атқылады,<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/27/1294719.html|title=«Хезболла» атаковала израильские военные объекты в районе Хайфы и Акко|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22243485|title="Хезболлах" ударила по военно-промышленным предприятиям под Хайфой и Акко|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-27}}</ref> сондай-ақ Израильге 200-ден астам зымыран ұшырды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/27/24246769.shtml|title=«Хезболла» выпустила по Израилю почти 200 снарядов - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-27|access-date=2024-10-27}}</ref> '''28 қазан:''' Израиль әуе күштерінің жойғыштары Ливанның солтүстік-шығыс бөлігіндегі қалалар мен елді мекендерге қарқынды шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22254039|title=Самолеты Израиля нанесли удары по северо-востоку Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-28}}</ref> Израиль армиясы сондай-ақ Ливан аумағынан 80 зымыран ұшырғанын тіркеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/28/24257641.shtml|title=Армия Израиля зафиксировала запуск 30 ракет из Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-28|access-date=2024-10-28}}</ref> '''29 қазан:''' Израиль әскерилері Ливан тарапынан Жоғарғы және Батыс Галилеяның бірнеше аудандары бағытында қуатты оқ атуды тіркеді. 50-ге жуық зымыран ұшырылды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22258501|title=Ливан обстрелял север Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-29}}</ref> Сондай-ақ, Израиль ӘӘК Ливанның шығысындағы Бекаа алқабының елді мекендеріне 30-дан астам әуе шабуылын жасады.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/29/1294963.html|title=Израиль атаковал восток Ливана, погибли 67 человек|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22255243|title=Самолеты Израиля совершили 30 налетов на восток Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7265749|title=При ударах авиации Израиля по Восточному Ливану погибло не менее 60 человек|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-29|access-date=2024-10-29}}</ref> '''30 қазан:''' Израиль Иранға шабуыл жасау барысында Ислам революциясы күзет корпусының (IRGC) басқаруындағы Семнан провинциясындағы Шахруд ғарыш орталығына шабуыл жасағаны белгілі болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/30/24269491.shtml|title=Израиль нанес удар по крупному иранскому ракетному заводу - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-30|access-date=2024-10-30}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22265677|title=NYT: Израиль атаковал космический центр КСИР|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-30}}</ref> Сондай-ақ, Израиль Қорғаныс армиясы Ливанның солтүстік-шығысындағы «Хезболла» тобының отын қоймаларына әуе шабуылын жасады.<ref>{{Cite web|url=https://jewish.ru/ru/news/articles/206796/|title=ЦАХАЛ ударил по складам «Хезболлы» на севере Ливана|website=Jewish.Ru|access-date=2024-10-30}}</ref> '''31 қазан:''' Израиль әскері Ливанның шығысындағы Бекаа алқабындағы тарихи Баалбек ауданындағы екі қалаға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22275515|title=Al Jazeera: после авиаударов Израиля по востоку Ливана погибли 19 человек|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-31}}</ref> === Қараша === '''1 қараша:''' Израиль авиациясы Бейруттың оңтүстігіндегі «Хезболла» тобының бірнеше нысанына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/11/01/24285517.shtml|title=Израиль нанес авиаудары по южной части Бейрута - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-01|access-date=2024-11-01}}</ref> '''2 қараша:''' Израиль әуе күштері Ливан аумағындағы радикалдардың 120-ға жуық нысанына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22297415|title=ВВС Израиля атаковали 120 целей в Ливане и секторе Газа|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-02}}</ref> '''3 қараша:''' Израиль әскері Ливанның солтүстігіндегі Джебель-Акрум таулы ауданындағы көпірге соққы жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7281632|title=Израильская авиация разрушила мост, связывающий два региона на севере Ливана|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-11-03|access-date=2024-11-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/11/03/24299287.shtml|title=Израиль уничтожил мост, который связывал два крупных региона на севере Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-03|access-date=2024-11-03}}</ref> '''4 қараша:''' Израиль Қорғаныс армиясы Ливанның оңтүстігіндегі Барашит елді мекеніндегі «Хезболла» қарулы қанатының далалық командирін жойғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/11/04/24306091.shtml|title=ЦАХАЛ заявил о ликвидации одного из командиров «Хезболлы» в Ливане - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-04|access-date=2024-11-04}}</ref> '''5 қараша:''' Израиль әскери-әуе күштері Ливан аумағындағы радикалдардың 100-ге жуық түрлі нысанына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22312653|title=ЦАХАЛ атаковал около 100 военных целей в Ливане и Газе за сутки|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-05}}</ref> '''6 қараша:''' Израильде, соның ішінде Тель-Авив қаласында, Ливаннан зымыран ұшырғаннан кейін әуе шабуылының сиреналары іске қосылды. ӘШҚ (ПВО) зымырандарды атып түсіреді.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/11/6/1296530.html|title=В Израиле активировали сирены и ПВО из-за ракетных обстрелов из Ливана|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-11-06}}</ref> '''7 қараша:''' Ливанда БҰҰ бітімгершілік құрамынан екі әскери қызметші израильдік ұшқышсыз ұшу аппараттарынан Сайда қаласына кіре берістегі блокпост маңында шабуыл жасаған кезде шамалы жарақат алды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22342347|title=В Сайде при авиаударе Израиля пострадали два миротворца ООН|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://aif.ru/incidents/izrailskiy-bpla-atakoval-mashinu-u-goroda-sayda|title=Израильский БПЛА атаковал машину у города Сайда|lang=ru|website=AiF|date=2024-11-07|access-date=2024-11-07}}</ref> '''8 қараша:''' «Хезболла» содырлары еврейлер мемлекетінің солтүстігіндегі Хайфа қаласына жақын орналасқан израильдік екі әскери нысанға зымырандық соққы жасалғаны туралы хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22351263|title="Хезболлах" заявило об ударах по двум военным базам на севере Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-08}}</ref> '''9 қараша:''' Ливандық БАҚ Бейруттың оңтүстік маңындағы «Хезболла» нысандарына Израильдің соққы бергені туралы хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/11/09/24344611.shtml|title=Жители Бейрута сообщили о взрыве на фоне удара Израиля по складу «Хезболлы» - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-09|access-date=2024-11-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/09112024/741465|title=ТАСС: ВВС Израиля нанесли удары по объектам "Хезболлы" на юге Бейрута|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-09}}</ref> '''10 қараша:''' Израиль әуе күштері Ливанның солтүстігіндегі Альмат елді мекеніндегі тұрғын үйге соққы жасады.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/11/10/1297257.html|title=Число погибших в результате удара Израиля в Ливане достигло 20|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-11-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22364669|title=В Ливане более 20 беженцев погибли при атаке Израиля на жилой дом|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-10}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli Strike Kills 23 People North of Beirut, Lebanon Says|url=https://www.nytimes.com/2024/11/10/world/europe/lebanon-israel.html}}</ref> === Бітім жарияланғаннан кейін === Ливан армиясының баспасөз қызметі Израильді бітім туралы келісімді бұзды деп айыптады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/11/28/24499496.shtml|title=Израиль обвинили в нарушении перемирия с Ливаном - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22528281|title=Ливан обвинил Израиль в нарушении соглашения о перемирии|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-28}}</ref> Израиль премьер-министрі Беньямин Нетаньяху Израиль Қорғаныс Армиясына Ливандағы бітімнің бұзылуы жағдайында «толық масштабты соғысқа» дайындалуды бұйырды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/11/28/24500408.shtml|title=Нетаньяху заявил о готовности Израиля к полномасштабной войне - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> == Шығындар == : '''Израиль шығындары'''<br> '''2 қазан:''' ЦАХАЛ баспасөз қызметі Ливанның оңтүстігіндегі белсенді ұрыс кезінде жеті адамның қаза тапқанын хабарлады.<ref>В ЦАХАЛ сообщили о гибели семи СВОИХ военных на юге Ливана — https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22024885</ref><ref>В ЦАХАЛ сообщили о гибели семи своих военных в боях на юге Ливана — https://report.az/ru/drugie-strany/v-cahal-soobshili-o-gibeli-semi-svoih-voennyh-v-boyah-na-yuge-livana/</ref> '''3 қазан:''' Израиль тарапы осы аптада басталған операция кезінде алғаш рет жауынгерлері қаза тапқанын хабарлады. Қарулы қақтығыс кезінде 8 әскери қызметкер көз жұмған.<ref>Израиль әскері мен «Хезболла» бір-бірін атқылап жатыр — https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/item/673636-izrail-skeri-men-khezbolla-bir-birin-at-ylap-zhatyr</ref> '''4 қазан:''' ЦАХАЛ елдің солтүстігінде екі сарбазының қаза тапқанын хабарлады.<ref>ЦАХАЛ сообщил о гибели двух своих военных на севере страны — https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22047141</ref> : '''Ливан шығындары'''<br> '''24 қыркүйек:''' ТАСС агенттігі таратқан мәліметке сәйкес, Ливанның оңтүстік бөлігіндегі елді мекендерге жасалған шабуылдан көз жұмғандар саны 569 адамға жеткен. Сондай-ақ 1,8 мыңнан астамы жараланған. Құрбандар арасында – 50 бала мен 94 әйел бар, сонымен қоса төрт жедел жәрдем қызметкері қаза тауып, 16-ы жараланған.<ref>Ливанда Израиль шабуылынан қаза тапқандар саны 569 адамға жетті — https://baq.kz/livanda-izrail-shabuylynan-qaza-tapqandar-sany-569-adamga-zhetti-341282/</ref> '''25 қыркүйек:''' Ливанның денсаулық сақтау министрі Фирас Абиад бір аптадан аз уақыт ішінде Израильдің шабуылынан 5 мыңға жуық адам жарақат алғанын айтады. Тек қана пейджерлер мен радиолардың жаппай жарылысы кезінде 3 мыңға жуық адам зардап шеккен. Ливан билігі бұл шабуыл үшін Израильді айыптап отыр.<ref>Жаңа соғыс: Ливандағы Елшілік шұғыл үндеу жасады — https://abai.kz/index.php/post/188282</ref> Ливанда қайтыс болғандар саны, Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, 636-ға жетіп, 2000-нан астамы жараланған.<ref>[https://apnews.com/article/israel-lebanon-hezbollah-gaza-news-09-25-2024-62cb173728d341c845bff9859addc7a5 Israel tells its troops to prepare for a possible ground operation in Lebanon | AP News]</ref> 500 мыңға жуық ливандық босқынға айналды.<ref>https://www.barrons.com/news/close-to-500-000-lebanese-displaced-foreign-minister-0c7a82f9</ref><ref>[https://www.kommersant.ru/doc/7181850 Около 700 британских солдат отправлены на Кипр для эвакуации британцев из Ливана — Коммерсантъ]</ref> '''30 қыркүйек:''' Ливанда Израильдің шабуылынан 105 адам қаза тапқан, 350-ден астам тұрғын жараланды. Ресми ақпаратқа сай, соңғы екі аптада атыс-жарылыстан 1 мыңнан астам ливандық мерт болған. 6 мың адам жараланды.<ref>{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/20374-izrail-livan-kaktygysy-kaza-bolgandar-sany-100-den-asty/amp |title=Израиль-Ливан қақтығысы. Бір тәулікте 100-ден астам адам қаза тапты |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-09-30}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://azattyq-ruhy.kz/incidents/77929-livanda-song-y-eki-aptada-105-adam-kaza-tapkan#ampf= |title=Ливанда соңғы екі аптада 105 адам қаза тапқан |lang=kk |website=azattyq-ruhy.kz |access-date=2024-09-30}}</ref> '''8 қазан:''' Ливанда 22 адам қаза тауып, 80 адам жараланды, деп қосты Денсаулық сақтау министрлігі. Көбіне Оңтүстік Ливан, Набатия, Бекаа мен Баалбек-Хермель аудандары тұрғындары соққыға жығылды.<ref>{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/livanda-izraildin-shabuyldarynan-kaza-tapkandar-sany-2-mynnan-asty |title=Ливанда Израильдің шабуылдарынан қаза тапқандар саны 2 мыңнан асты |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-10-11}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nege.kz/news/izrail-men-livan-kaktigisi-1030-adamnin-omrn-kidi-bf0a4a |title=Израиль мен Ливан қақтығысы 1030 адамның өмірін қиды |lang=kk |website=nege.kz |access-date=2024-09-27}}</ref> '''8–11 қазан:''' Ливанда Израиль қорғаныс күштерінің соққылары нәтижесінде қаза тапқандар саны 2141 адамға жетті, 10 099 адам жарақат алды, бұл туралы Al Jazeera телеарнасы елдің Денсаулық сақтау министрлігіне сілтеме жасап хабарлайды.<ref>{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/livanda-izraildin-shabuyldarynan-kaza-tapkandar-sany-2-mynnan-asty |title=Ливанда Израильдің шабуылдарынан қаза тапқандар саны 2 мыңнан асты |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-10-11}}</ref> '''22 қазан:''' Израиль армиясының түнде Ливанның астанасы Бейруттағы Рефик Харири мемлекеттік ауруханасы маңына жасаған әуе шабуылы салдарынан 13 адам қаза тауып, 57 адам жарақат алды.<ref>{{Cite web |url=https://www.trt.net.tr/kazakh/liem/2024/10/22/izrail-livandag-y-aurukhana-man-yna-shabuyldady-2201629 |title=Израиль Ливандағы аурухана маңына шабуылдады |lang=kk |website=www.trt.net.tr |access-date=2024-10-22}}</ref> '''29 қазан:''' Газаның солтүстігінде орналасқан Бейт-Лахия елді мекеніне ЦАХАЛ соққысы салдарынан 100-ден астам палестиналық қаза тапты. Олардың ішінде балалар да бар. Палестина тарапының мәліметінше, Израильдің Газадағы операциясы басталғалы бері 43 мыңнан астам адам қаза тапты, ал жараланғандар саны 100 000-ден асты.<ref>{{Cite web |url=https://ru.euronews.com/2024/10/29/israel-gaza-strikes |title=Власти Газы заявили о гибели более 100 палестинцев в результате удара ЦАХАЛ по Бейт-Лахии |lang=ru |website=ru.euronews.com |access-date=2024-10-29}}</ref> : '''Үшінші тарап шығындары'''<br> '''27 қыркүйек:''' Израильдің Ливан-Сирия шекарасындағы нысанаға жасаған соққысы кезінде бес сириялық сарбаз қаза тапты.<ref>Пять сирийских военных погибли при ударе ВС Израиля недалеко от границы с Ливаном — https://report.az/ru/drugie-strany/pyat-sirijskih-voennyh-pogibli-pri-udare-vs-izrailya-nedaleko-ot-granicy-s-livanom/</ref><ref>Пять сирийских военных погибли при израильском ударе — https://ria.ru/20240927/voennye-1975005990.html</ref> == Халықаралық реакция == : '''Мысыр:'''<br> Мысыр Сыртқы істер министрлігі халықаралық державалар мен БҰҰ-ны Израильдің «Ливандағы қауіпті шиеленісуін» тоқтату үшін дереу араласуға шақырды.<ref>{{Cite news|title="Death toll from Israeli strikes rises to nearly 400, Lebanon says, as fears of escalation grow – Middle East crisis live".|url=https://www.theguardian.com/world/live/2024/sep/23/middle-east-crisis-live-hezbollah-israel-war-lebanon-evacuations-latest|website=theguardian}}</ref> : '''Ресей:'''<br> Ресей Сыртқы істер министрлігінің баспасөз хатшысы Мария Захарова: Ресей Израильдің Ливанға қарсы әскери әрекеттерін айыптап, соның ішінде елді мекендерге қарсы шабуыл жасап, тараптарды қақтығысты саяси және дипломатиялық реттеуге көшіруге шақырады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/09/24/23995387.shtml|title=МИД России высказался по ситуации в Ливане - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-09-28|access-date=2024-09-28}}</ref> : '''Иран:'''<br> Иран Израильдің Ливандағы әрекеттеріне байланысты БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін шұғыл шақыруға шақырды.<ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/29092024/729938|title=Иран призвал организовать срочное заседание СБ ООН из-за атак Израиля в Ливане|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-09-29}}</ref> : '''АҚШ:''' АҚШ Мемлекеттік хатшысы Энтони Блинкен Америка Құрама Штаттарына жарылыстар туралы ескертілмегенін және қазіргі уақытта болған оқиға туралы ақпарат жинап жатқанын айтты.<ref name="qaz.ulysmedia.kz">{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/19920-ushinshi-livan-izrail-sogysy-resmi-turde-bastaldy-bak/ |title=Үшінші Ливан-Израиль соғысы ресми түрде басталды-БАҚ |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-09-19}}</ref> : '''Иордания:''' Иорданияның Сыртқы істер министрі Израильдің әрекеті аймақтағы шиеленісті күшейтіп, бірнеше майданда өршуге ықпал ететінін айтты.<ref name="qaz.ulysmedia.kz"/> : '''Түркия:''' Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған да Израильдің Газа секторынан тыс қақтығыстарды кеңейту әрекеттеріне алаңдаушылық білдірді.<ref name="qaz.ulysmedia.kz"/> == Салдары == Сарапшылардың пікірінше, Ливанда басталған қақтығыс Таяу Шығысты үшінші дүниежүзілік соғысқа айналуы мүмкін ірі соғыстың шегіне қояды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22020325|title=Эксперт: вторжение Израиля в Ливан поставило регион перед угрозой "большой войны"|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-05}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://caliber.az/post/prognoz-saksa-konflikt-s-iranom-prevratitsya-v-tretyu-mirovuyu-vojnu|title=Прогноз Сакса: Конфликт с Ираном превратится в Третью мировую войну? - Экспертные мнения на Caliber.Az|lang=ru|website=caliber.az|date=2024-10-06|access-date=2024-10-05}}</ref> Бұл аймақта атыс [[Израиль]] Газа секторында [[Израиль−Хамас соғысы|«Хамасқа» қарсы соғыс]] ашқанда басталды. Содан бері [[Ливан|Ливанда]] Израильдің шабуылдарынан 3 700-дей адам қаза тауып, 1 миллионнан астамы үйлерін тастап кеткен.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.zakon.kz/kogam-tynysy/6052889-izrail-men-livan-arasynda-atysty-totatu-turaly-kelsm-kshne-end.html |title=Израиль мен Ливан арасында атысты тоқтату туралы келісім күшіне енді |lang=kk |website=kaz.zakon.kz |access-date=2024-11-27}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Үшінші Ливан соғысының хронологиясы (2024)]] * [[Израиль мен Хезболланың бейбіт келісімі]] * [[Иранның Израильге зымыран соққысы (қазан 2024)]] * [[Израильдің Иранға соққысы (қазан 2024)]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Израиль соғыстары]] jpawt98oz4b3hi5zklpk16rkjf614wl 3409309 3409307 2024-12-12T09:37:08Z 1nter pares 146705 /* Халықаралық реакция */ 3409309 wikitext text/x-wiki {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Солтүстік жебелері операциясы |бөлім = |сурет = IAF - Operation New Order - 06.jpg |сурет атауы = ЦАХАЛ ұшқыштары 2024 жылғы 27 қыркүйекте Ливандағы Хезболлаға қарсы әуе шабуылына дейін |дата = 23 қыркүйек 2024 жылы – 27 қараша 2024 жылы (2 ай, 5 күн) |орын = {{Байрақ|Ливан}}<br>{{Ту|Израиль}} Израильдің солтүстік округі |себеп = * Хезболланың Израильдің солтүстігін атқылауы |нәтиже = |статусы = : Израиль мен Хезболла [[Израиль мен Хезболланың бейбіт келісімі|бейбіт келісімін]] қабылдады. |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = [[Сурет:InfoboxHez.PNG|22px|Хезболла]] [[Хезболла]]<br>{{Байрақ|Ливан}}<ref>{{Cite web|url=https://gulfnews.com/world/mena/lebanon-army-says-returns-fire-at-israel-for-first-time-after-soldier-killed-1.104284760|title=Iran Looks to Houthi Proxies to Escalate Fight With Israel|lang=ru|date=2014-01-12|publisher=[[The New York Times|www.nytimes.com]]|quote=Iran Looks to Houthi Proxies to Escalate Fight With Israel|access-date=2024-03-03|archive-date=2024-10-03|archive-url=https://gulfnews.com/world/mena/lebanon-army-says-returns-fire-at-israel-for-first-time-after-soldier-killed-1.104284760|url-status=live}}</ref><br>{{Байрақ|Иран}}<ref>{{Cite web|url=https://nypost.com/2024/09/23/world-news/iranian-president-pledges-to-continue-supporting-hezbollah-as-threat-of-wider-middle-east-war-looms/|title=Iran Looks to Houthi Proxies to Escalate Fight With Israel|lang=ru|date=2014-01-12|publisher=[[The New York Times|www.nytimes.com]]|quote=Iran Looks to Houthi Proxies to Escalate Fight With Israel|access-date=2024-03-03|archive-date=2024-09-23|archive-url=https://nypost.com/2024/09/23/world-news/iranian-president-pledges-to-continue-supporting-hezbollah-as-threat-of-wider-middle-east-war-looms/|url-status=live}}</ref> |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Йоав Галант]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Сурет:InfoboxHez.PNG|22px|Хезболла]] [[Хасан Насралла]]†<br>[[Сурет:InfoboxHez.PNG|22px|Хезболла]] [[Наим Кассем]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Хезболламен соғысы''' немесе '''Үшінші Ливан соғысы'''<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/mneniya/522436-tret-a-livanskaa-cem-mozet-obernut-sa-novaa-suhoputnaa-operacia-izraila|title=Третья ливанская: чем может обернуться новая сухопутная операция Израиля|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-10-03|access-date=2024-10-06}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/19920-ushinshi-livan-izrail-sogysy-resmi-turde-bastaldy-bak/ |title=Үшінші Ливан-Израиль соғысы ресми түрде басталды-БАҚ |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-09-19}}</ref> (Израильде '''«Солтүстік жебелері» операциясы''' ретінде де белгілі)<ref>{{Cite web |url=https://mezgil.kz/e/action/ShowInfo.php?classid=2&id=5750 |title=Таяу Шығыста тағы соғыс: Израиль Ливан қанқасап қырылысуда! |lang=kk |website=mezgil.kz |access-date=2024-09-24}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://malim.kz/article/alem/tayau-sygys-qanga-bokti-izrail-livanga-oq-zaudyryp-zatyr-25015 |title=Таяу Шығыс қанға бөкті: Израиль Ливанға оқ жаудырып жатыр. Израиль ресми түрде Ливандағы «Хезболлаға» қарсы кең ауқымды операция бастады! Оған «Солтүстік жебелері» деп ат қойды. |lang=kk |website=malim.kz |access-date=2024-09-24}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://rtvi.com/news/severnye-strely-chto-izvestno-o-nazemnoj-operaczii-izrailya-na-yuge-livana/ |title=«Северные стрелы». Что известно о наземной операции Израиля на юге Ливана |lang=ru |website=rtvi.com |access-date=2024-10-01}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.nakanune.ru/news/2024/10/01/22789881/ |title=Наземную операцию "Северные стрелы" начала армия Израиля на юге Ливана |lang=ru |website=www.nakanune.ru |access-date=2024-10-01}}</ref> — Израиль қорғаныс күштері (ЦАХАЛ) мен [[Хизбуллаһ|Хезболла]] арасындағы [[қарулы қақтығыс]] 2024 жылы 23 қыркүйекте Ливанның Хезболла тобына қарсы Израиль қорғаныс күштері [[Ливан]] территориясын бомбалаумен басталды. 1 қазанда [[Израиль]] Ливанның оңтүстігінде құрлықтық шабуылын бастады.<ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/feature/2024/10/01/izrail-nachal-ogranichennoe-vtorzhenie-v-livan-dlya-zaschity-ot-hizbally-glavnoe|title=Израиль начал «ограниченное» вторжение в Ливан для защиты от «Хизбаллы». Главное Это «один из самых опасных этапов» в истории страны, заявил ливанский премьер-министр|lang=ru|website=[[Meduza]]|date=2024-10-01}}</ref><ref>https://www.currenttime.tv/a/kak-god-voiny-menayet-blizhnii-vostok/33149022.html</ref><ref>{{Cite web |url=https://ru.haberler.com/russian-news-17879060 |title=Израиль проводит операцию "Стрелы Севера" в Ливане! США полностью поддержали оккупацию и открыто предупредили Иран. |lang=ru |website=ru.haberler.com |access-date=2024-10-23}}</ref><ref>Израиль начал операцию «Северные стрелы» против «Хезболлы» на юге Ливана — https://avesta.tj/2024/10/01/izrail-nachal-operatsiyu-severnye-strely-protiv-hezbolly-na-yuge-livana/</ref> 2024 жылы 26 қарашада [[Израиль]] үкіметі [[Ливан|Ливанда]] Хезболлаға қарсы әскери іс-қимылды уақытша тоқтатты.<ref>{{cite web|url=https://censor.net/ru/news/3522071/izrail-i-hezbolla-dogovorilis-o-prekraschenii-ognya-v-livane-detali|title=Израиль одобрил соглашение о прекращении огня с "Хезболлой" в Ливане, - CNN|first=|last=|work=censor.net|date=2024-11-26|accessdate=2024-11-26}}</ref><ref>{{cite web|url=https://edition.cnn.com/webview/world/live-news/israel-hezbollah-ceasefire-deal-gaza-war-11-26-24-intl-hnk?cid=ios_app|title=Biden says Israel and Lebanon agree to proposal to end conflict with Hezbollah|first=|last=|work=cnn.com|date=2024-11-26|accessdate=2024-11-26}}</ref> == Израиль мен Ливан арасындағы қақтығыстар == Израиль мен Ливан арасындағы қарулы қақтығыстардың тарихы тереңде жатыр. Алғашқы Ливан соғысы 1982 жылы басталып, Израиль [[«Галилеяға бейбітшілік» операциясын]] жүзеге асырды. Сол кезде палестиналық жауынгерлер Израильге қарсы шабуылдар ұйымдастырып, елдің солтүстігін қауіпке төндірді. Израильдің бұл операциясының нәтижесінде палестиналықтар Ливаннан толықтай шығарылды. Алайда Израиль 2000 жылға дейін Ливанның оңтүстік аймағын бақылауда ұстады. 2006 жылы [[Екінші Ливан соғысы (2006)|екінші Ливан соғысы]] басталды. Бұл соғыстың басты себебі — «Хезболла» тобының [[Израиль]] әскерін тұтқынға алып, елдің солтүстігін қайтадан атқылауы болды. Израиль сол кезде [[Литани]] өзеніне дейінгі аумақты басып алды, алайда соғыс екі тараптың да үлкен шығынға ұшырауымен аяқталды.<ref>{{Cite web |url=https://taulik.kz/17348/shinshi-livan-so-ysy-bastaluy-m-mkin-lemde-ne-bop-zhatyr |title=Үшінші Ливан соғысы басталуы мүмкін: әлемде не боп жатыр? |lang=kk |website=taulik.kz |access-date=2024-10-04}}</ref> == Алғышарттар == 2023 жылдың қазан айында «Хезболла» Израильге қарсы белсенді әскери әрекеттерін қайта жандандырып, солтүстік Израиль қалаларын атқылай бастады. Бұл қадам Израильдің Газа секторындағы "ХАМАС" тобына қарсы операциясы кезінде орын алды. Осыдан кейін Израиль де қарсы шабуылдар ұйымдастырып, "Хезболла" басшылығына бірнеше соққы берді. 2024 жылдың қыркүйегінде жағдай шиеленісіп, Израиль Ливан шекарасына құрлық әскері мен танктерін жіберді. Бұл қадам Таяу Шығыстағы ірі әскери қақтығыстың жаңа кезеңі болу мүмкіндігіне жол ашты. Израиль бұл әрекеті арқылы Ливанның оңтүстік бөлігінде қауіпсіздік аймағын құруды көздейді, ал «Хезболла» бұл аймақтан әскерін алып кетуден бас тартуда. Израиль премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] бұл аймақтағы израильдіктерді өз үйлеріне қайтаруды басты мақсат етіп қойды, алайда бұл мақсатқа жету үшін құрлықтағы соғыс қажет болуы мүмкін.<ref>{{Cite web |url=https://taulik.kz/17348/shinshi-livan-so-ysy-bastaluy-m-mkin-lemde-ne-bop-zhatyr |title=Үшінші Ливан соғысы басталуы мүмкін: әлемде не боп жатыр? |lang=kk |website=taulik.kz |access-date=2024-10-04}}</ref> == Барысы == === Бірінші кезең: Бомбалау === '''23 қыркүйек:''' [[Израиль]] армиясы Ливанның оңтүстігі мен Бекаа алқабындағы Хезболланың сегіз жүз әскери нысанасына шабуыл жасағанын хабарлады.<ref>{{Cite news|title="Dozens of Israeli fighter jets have struck roughly 800 Hezbollah military sites in southern Lebanon and the Beqaa Valley since this morning, the Israeli military said in a statement"|url=https://www.nytimes.com/live/2024/09/23/world/gaza-israel-hamas-hezbollah/baa0d6f2-7de5-5c73-9196-4dbd212c5704}}</ref> Әуе соққысынан «Хезболланың» жоғары шенді қолбасшысы Али Абурия қаза тапты.<ref>{{Cite web|url=https://www.jpost.com/middle-east/article-821336|title=IDF hits over 300 Hezbollah targets during two major waves of airstrikes in Lebanon|lang=en|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|date=2024-09-23|access-date=2024-09-23}}</ref><ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/world_news/izrail-aviaudarom-beyrutu-likvidiroval-komanduyuschego-548722/|title=Израиль авиаударом по Бейруту ликвидировал командующего элитными силами “Хезболлы“|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-09-21|access-date=2024-09-23}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7179532|title=«Хезболла» подтвердила гибель одного из своих лидеров при ударе Израиля|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-09-21|access-date=2024-09-23}}</ref> Сол күні Хезболла Израильге 150-ге дейін зымыран атқылаған.<ref>{{Cite web|url=https://allisrael.com/hezbollah-fires-heavy-rocket-barrages-deep-into-israel-including-western-samaria-town-of-ariel|title=Hezbollah fires heavy rocket barrages deep into Israel, including western Samaria and Haifa|lang=en-US|website=All Israel News|date=2024-09|access-date=2024-09-23}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/22092024/727891|title=Новости мира: "Хезболла" выпустила по Израилю около 150 ракет и БПЛА|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-09-23}}</ref> '''24 қыркүйек:''' ЦАХАЛ Ливандағы «Хезболла» нысандарына шабуылдардың жаңа толқынын бастады. Бір тәулік ішінде Ливанның оңтүстігі мен Бекаа аңғарында 1 500 нысанаға соққы жасалды,<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/521844-cahal-ob-avila-o-novoj-volne-udarov-po-ob-ektam-hezbolly-v-livane|title=ЦАХАЛ объявила о новой волне ударов по объектам «Хезболлы» в Ливане|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-09-24|access-date=2024-09-24}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/24092024/728489|title=Армия Израиля объявила о начале новой волны ударов по объектам "Хезболлы" в Ливане|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-09-24}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/9/24/1288910.html|title=Израиль начал новую волну ударов по объектам «Хезболлы» в Ливане|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-09-24}}</ref> сондай-ақ, ЦАХАЛ мәлімдемесі бойынша Бейрутқа нүктелі соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7181437|title=Армия Израиля заявила о «точечном ударе» по Бейруту|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-09-24|access-date=2024-09-24}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/24092024/728507|title=Армия Израиля заявила, что нанесла точечный удар по Бейруту|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-09-24}}</ref> '''26 қыркүйек:''' «Ирактың Исламдық қарсыласу» күштері Израильдің оңтүстігіндегі Эйлат қаласына соққы жасағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/21957943|title="Исламское сопротивление Ирака" взяло на себя ответственность за удар по Эйлату|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-09-26|archive-date=2024-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20240926022216/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/21957943|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7182688|title=«Исламское сопротивление Ирака» атаковало порт в израильском Эйлате|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-09-25|access-date=2024-09-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://govoritmoskva.ru/news/426548/|title=Иракская группировка взяла ответственность за атаку дронов на Эйлат|website=govoritmoskva.ru|access-date=2024-09-26|archive-date=2024-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20241006083600/https://govoritmoskva.ru/news/426548/|url-status=live}}</ref> Израиль дәл бағытталған соққымен «Хезболла» әуе күштерінің қолбасшысы [[Мұхаммед Хусейн Срур|Мұхаммед Хусейн Срурды]] жойды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/21968035|title=Израиль ликвидировал ударом в Бейруте командира воздушных сил "Хезболлах"|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-09-26|archive-date=2024-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20240926145549/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/21968035|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7183345|title=ЦАХАЛ: в результате авиаудара по Бейруту погиб еще один командир «Хезболлы»|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-09-26|access-date=2024-09-26|archive-date=2024-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20240926162924/https://www.kommersant.ru/doc/7183345|url-status=live}}</ref><ref name="автоссылка2">{{Cite news|title=Israel Says It Killed Another Hezbollah Commander in Beirut|url=https://www.nytimes.com/2024/09/26/world/middleeast/israel-hezbollah-mohammed-hussein-sarour-beirut.html|access-date=2024-11-02|archive-date=2024-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20241009181122/https://www.nytimes.com/2024/09/26/world/middleeast/israel-hezbollah-mohammed-hussein-sarour-beirut.html|url-status=live}}</ref> === Екінші кезең: Құрлықтағы операция === [[Сурет:2024 Israel–Hezbollah war.svg|thumb|2024 жылы Израильдің Хезболламен соғысы кезіндегі жерүсті қақтығыстары.]] === Қазан === '''30 қыркүйек – 1 қазан:'''<br>Түнде Израиль қорғаныс армиясы Ливанда жерүсті операциясын бастады, шекараның бірнеше аумағында Израиль әскерлерінің серпілістері туралы хабарланады.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.gazeta.ru/politics/2024/09/30/19830619.shtml |deadlink=no |title=Наземная операция Израиля в Ливане |lang=ru |website=Газета.Ru |date=2024-09-30 |access-date=2024-09-30}}</ref><ref>{{cite web |author= |url=https://www.mk.ru/politics/2024/09/30/izrail-nachal-nazemnuyu-operaciyu-v-livane.html |deadlink=no |title=Израиль начал наземную операцию в Ливане |lang=ru |website=www.mk.ru |date=2024-09-30 |access-date=2024-09-30}}</ref><ref name=":1">{{cite web |url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22003089 |deadlink=no |title=СМИ: израильские танки вошли на юг Ливана |lang=ru |website=TACC |access-date=2024-09-30}}</ref><ref name="bbc">{{cite web |author= |url=https://www.bbc.com/news/articles/czxgyzq7z2ro |title=Israel launches 'ground raids' against Hezbollah |lang=en |website=www.bbc.com |access-date=2024-10-01 |deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22003729|title=Армия Израиля объявила о начале ограниченной наземной операции на юге Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-01}}</ref><ref>[https://life.ru/p/1691607 Третья ливанская война: вмешается ли Иран в конфликт ЦАХАЛ и «Хезболлы»]</ref><ref>[https://www.timesofisrael.com/israels-third-lebanon-war-is-underway-what-you-need-to-know/ Israel’s Third Lebanon War is underway: What you need to know]</ref> Кейінірек Израиль армиясының танктері [[Рмейш]] елді мекеніне кірді.<ref name=":1" /><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/9/30/1290004.html|title=Израильские танки вошли в ливанский Рмейш|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-01}}</ref> АҚШ Иранның ықтимал зымыран шабуылы туралы Израильге ескерту жасады.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/1/1290199.html|title=США предупредили Израиль о возможной атаке Ирана в ближайшие часы|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-01}}</ref><ref>{{Cite news|title=Iran is poised to attack Israel, officials say, fueling Mideast turmoil|url=https://www.npr.org/2024/10/01/g-s1-25707/iran-israel-hezbollah-lebanon-attack}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22013243|title=Эксперт: Израиль после Ливана может начать вторжение в Сирию и атаковать Иран|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-01}}</ref> '''1 қазан:''' Израиль Ливанның оңтүстігінде құрлықтық шабуылын бастады. Құрлық әскері елді мекендердегі әскери нысандарды атқылаған. Рейтер агенттігінің ақпары бойынша Ливан армиясы Израильмен арадағы шекарадан 5 шақырымға кейін шегінген.<ref>Ливанның миллионнан астам халқы босып кетті — https://baq.kz/livannyn-millionnan-astam-halqy-bosyp-ketti-341701/</ref> 1 қазан кешке Иран Израильді ракетамен атқылаған. Тегеран мұны "Хезболла" мен ХАМАС жетекшілерінің өлімі үшін "кек қайтару" деді. Ал Израиль бұған міндетті түрде "жауап беретінін" айтқан. '''1–3 қазан:''' Зымыран шабуылына байланысты бүкіл елде, әсіресе ел астанасы [[Тель-Авив|Тель-Авивте]] сиреналар іске қосылды. Армия израильдіктерді «ескертулерге құлақ асып, қауіпсіз жерлерге орналасуға» шақырды. Израильдік БАҚ елге жүзден астам зымыран атылғанын хабарлады. Иран Ислам Төңкеріс сақшылары: "Біз Израильге ондаған зымыран жібердік, егер олар жауап қайтарса, біз оларды тағы бір рет нысанаға аламыз" деп мәлімдеді. Сондай-ақ мәлімдемеде бүгін түнгі шабуылдың Хамас жетекшісі Исмаил Хание, Хезболла жетекшісі Хасан Насралла және ирандық генерал Аббас Нилфурашан өлтірілген Израиль шабуылдарына жауап ретінде ұйымдастырылғаны айтылды.<ref>Иран Израильге зымыранмен шабуыл жасады — https://www.trt.net.tr/kazakh/liem/2024/10/01/iran-izrail-ghie-zymyranmien-shabuyl-zhasady-2193629</ref> Израиль Ливанның 200-ден аса нысанды атқылаған. Олардың арасында қару-жарақ қоймалары бар. Ал, "Хезболла" Израильге қарай 25 зымыран мен 5 дрон ұшырған. Олардың көбі көкте атып түсірілді. Еврей елі күштері қазір Ливан аумағындағы құрлықтағы операциясын жалғастырып жатыр.<ref>Израиль әскері мен «Хезболла» бір-бірін атқылап жатыр — https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/item/673636-izrail-skeri-men-khezbolla-bir-birin-at-ylap-zhatyr</ref> Әскери нысандарды ату кезінде Ливан армиясының бір әскери қызметшісі қаза тапты, Ливан Қарулы Күштері қарсы оқ атты.<ref>{{Cite web|url=https://gulfnews.com/world/mena/lebanon-army-says-returns-fire-at-israel-for-first-time-after-soldier-killed-1.104284760|title=Lebanon army says returns fire at Israel for first time after soldier killed|lang=en|website=gulfnews.com|date=2024-10-03|access-date=2024-10-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22035311|title=Армия Ливана открыла ответный огонь по израильским силам после убийства ливанского солдата|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.trtrussian.com/novosti/izrail-ubil-livanskogo-soldata-18215699|title=Израиль убил ливанского солдата|lang=ru-RU|last=https://www.trtrussian.com/novosti/izrail-ubil-livanskogo-soldata-18215699|website=Израиль убил ливанского солдата|access-date=2024-10-03}}</ref> '''5 қазан:''' Reuters агенттігі ливандық БАҚ-қа сілтеме жасай отырып, ХАМАС-тың қарулы қанаты "Аль-Кассам" бригадасының жетекшісі [[Саид Аталланың]] Израиль шабуылынан Триполиде қаза тапқанын хабарлады. Ол палестиналық босқындар лагеріне жасалған соққы кезінде отбасының үш мүшесімен бірге қаза тапқан. Израиль бұған дейін Бейрут орталығына соққы жасаған болатын. Йемен де Палестина мен Ливанды қолдап, Тель-Авивтегі Израильдің әскери нысанасына шабуыл жасау үшін Яфа ұшқышсыз ұшағын пайдаланды.<ref>Израиль Бейрутке тағы да соққы жасады — https://kaz.inform.kz/news/izrail-beyrutke-tagi-da-sokki-zhasadi-10e33f/</ref> '''6 қазан:''' Бейрутте тағы да жарылыс болды. Бұған дейін израильдік әскерилер «Хезболланың» нысандарына жататын ғимараттарға жақын орналасқан Дахия оңтүстік ауданының тұрғындарын шұғыл эвакуациялау туралы ескерту жасаған. Сонымен қоса «Хезболла» Ливанмен шекарадағы аудандарда израильдік әскерилер мен жауынгерлердің қақтығыстары жалғасып жатқанын мәлімдеді. ЦАХАЛ таратқан деректер бойынша, Ливаннан Израиль аумағына 200-ден астам зымыран ұшырылған.<ref>Израиль Бейрутке соққы жасады — https://baq.kz/izrail-beyrutke-soqqy-zhasady-342008/</ref> '''7 қазан:''' Израиль қорғаныс күштері (ЦАХАЛ) Бейруттегі Ливан Хезболла қозғалысының барлау штабына соққы бергенін хабарлады. Израиль армиясы соңғы бірнеше сағат ішінде елдің әскери-әуе күштері Бейрут аймағындағы Хезболла қару-жарақ қоймаларына соққы жасағанын қосты.<ref>ЦАХАЛ нанесла удары по штаб-квартире разведки "Хезболлы" — https://ria.ru/20241007/khezbolla-1976664960.html</ref> Израиль қорғаныс күштері Газа секторындағы Дейр әл-Балах қаласындағы ауруханада орналасқан палестиналық Хамас қозғалысының болжамды басқару орталықтарына соққы бергенін хабарлады.<ref>ЦАХАЛ ударила по больнице в Газе, где якобы находился командный пункт ХАМАС — https://ria.ru/20241007/tsakhal-1976671049.html</ref> Израильдің орталығындағы Ришон-ле-Цион қаласында әуе шабуылының сиреналары естілді, деп хабарлады Израиль қорғаныс күштерінің баспасөз қызметі. Армия кейінірек шығыстан ұшырылған "екі күдікті әуе нысанын" ұстағанын хабарлады.<ref>В центральной части Израиля прозвучала воздушная тревога — https://ria.ru/20241007/tsakhal-1976674386.html</ref> Кейін Израиль әуе күштері Бейруттың Дахия аймағына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22062337|title=Армия Израиля наносит удары по району Дахия в Бейруте|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/07102024/732237|title=РИА Новости: ВВС Израиля нанесли удар рядом с международным аэропортом Бейрута|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-07}}</ref> Одан кейін Израиль әуе күштерінің ұшақтары ауқымды әуе операциясын жүргізіп, бір сағатта Ливанның оңтүстігіндегі 120 нысанаға соққы берді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22064453|title=ВВС Израиля за час нанесли удары по 120 целям на юге Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ndtv.com/world-news/israel-army-hezbollah-lebanon-hit-over-120-hezbollah-targets-within-an-hour-6738121|title=Hit Over 120 Hezbollah Targets "Within An Hour": Israel Army|lang=en|website=www.ndtv.com|access-date=2024-10-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/vvs-izrailya-proveli-masshtabnuyu-vozdushnuyu-operaciyu-na-yuge-livana/|title=ВВС Израиля провели масштабную воздушную операцию на юге Ливана|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-10-07|access-date=2024-10-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.bfm.ru/news/559541|title=ВВС Израиля совершили массированный авианалет на Южный Ливан|lang=ru|last=BFM.ru|website=BFM.ru - деловой портал|access-date=2024-10-07}}</ref> '''8 қазан:''' ЦАХАЛдың 146-шы бронетранспортер дивизиясы Ха-Мапац Ливанның оңтүстік-батысындағы Хезболла инфрақұрылымына қарсы "шектелген, локализацияланған, мақсатты операциялық әрекеттерді" бастады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/08/24100615.shtml|title=Израиль начал новую операцию против «Хезболлы» на юге Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-08|access-date=2024-10-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/8/1291308.html|title=Израиль начал точечные операции против «Хезболлы» в Ливане|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-08}}</ref> Израиль әскерилері Ливан аумағынан Хайфа бағытында жаппай атқылауды тіркеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22069953|title=ЦАХАЛ зафиксировал мощный обстрел в направлении Хайфы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/8/1291361.html|title=Стало известно о массированном обстреле Израиля ракетами|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-08}}</ref> Израиль қорғаныс күштері өздерінің мемлекеттік туын Ливанның оңтүстігіндегі Марун ар-Рас ауылындағы төбеге тікті.<ref>{{Cite web|url=https://detaly.co.il/izrailskij-flag-podnyat-nad-derevnej-marun-al-ras-v-yuzhnom-livane-video/|title=Израильский флаг поднят над деревней Марун аль-Рас в Южном Ливане (видео)|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Детали|date=2024-10-08|access-date=2024-10-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.zakon.kz/mir/6451641-zachistka-pozitsiy-khezbollakh-izrail-ustanovil-natsionalnyy-flag-na-yuge-livana.html|title=Зачистка позиций "Хезболлах": Израиль установил национальный флаг на юге Ливана|lang=ru|first=Елена|last=Беляева|website=zakon.kz|date=2024-10-08|access-date=2024-10-08}}</ref> Дәл осы позициядан кейін Израильдің солтүстігіндегі елді мекендерді атқылау жүргізілді.<ref>Израиль Ливанның оңтүстігіне өзінің туын тікті — https://inbusiness.kz/kz/last/izrail-livannyn-ontustigine-ozinin-tuyn-tikti</ref> '''9 қазан:''' "Хезболла" Ливанның оңтүстігінде Израиль күштерінің артиллерия мен минометтер арқылы шабуылын тойтарғанын хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/9/1291538.html|title=«Хезболла» отразила атаку израильских сил на юге Ливана|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-09}}</ref> Кейін Израиль қорғаныс күштері Ливан аумағынан жүзге жуық зымыран атқанын хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/09/24114433.shtml|title=Почти сотня ракет летит из Ливана на север Израиля - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-09|access-date=2024-10-09}}</ref> '''10 қазан:''' Израиль қорғаныс күштері БҰҰ-ның Ливандағы уақытша бітімгершілік күштерінің (UNIFIL) Рас-ән-Накура мүйісіндегі штаб-пәтеріндегі нысанды және бітімгершілік күштері жасырынған бункерге оқ жаудырды, нәтижесінде екі шабуыл жасалып, үш сарбаз жараланды.<ref>{{Cite web|url=https://www.middleeasteye.net/news/un-peacekeepers-wounded-israeli-fire-southern-lebanon|title=Israeli forces shoot at UN peacekeepers in Lebanon, wounding two|lang=en|website=Middle East Eye|access-date=2024-10-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22093405|title=ЦАХАЛ обстрелял силы ООН в Ливане из танка|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/10/1291795.html|title=Израильские военные нанесли удар по штаб-квартире миссии ООН в Ливане|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-10}}</ref> '''11 қазан:''' «Хезболла» Израильді жеңіп, оны Ливанның оңтүстігінде атысты тоқтатуға мәжбүрлеу міндетін қойды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22103975|title="Хезболлах" решило заставить Израиль силой прекратить огонь на юге Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-11}}</ref> Кейін «Хезболла» содырлары Ливанның оңтүстігіндегі Израиль әскерилерінің позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22105767|title=Бойцы "Хезболлах" открыли огонь по израильским войскам на юге Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-12}}</ref> Израиль қорғаныс күштері Ливандағы «Хезболла» тобының Радван бөлімшесінің зымырандық күштерінің қолбасшысы Эриб әл-Шаджды өлтірді. Ол Ливанда қайтыс болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/11102024/733205|title=Израиль ликвидировал главу ракетного подразделения спецотряда "Хезболлы" в Ливане|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-12}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/11/1291931.html|title=ЦАХАЛ ликвидировал главу ракетного подразделения «Хезболлы» в Ливане|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-12}}</ref><ref name="автоссылка5">{{Cite web|url=https://caliber.az/post/cahal-likvidiroval-glavu-raketnogo-podrazdeleniya-hezbolly|title=ЦАХАЛ ликвидировал главу ракетного подразделения «Хезболлы» {{!}} Caliber.Az|lang=ru|website=caliber.az|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref> '''12 қазан:''' «Хезболла» содырлары Ливанның оңтүстігінде Израиль армиясының бульдозеріне басқарылатын зымыран қолданды.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/12/1292065.html|title=«Хезболла» поразила израильский бульдозер на юге Ливана|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-12}}</ref> Ливаннан Израильдің орталығына екі ұшқышсыз ұшу аппараты (БПЛА) ұшырылды,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/11/24131425.shtml|title=По центру Израиля запущены беспилотники - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref> ал Израиль әскерилері Сириядан ұшыруды да тіркеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22105643|title=Армия Израиля сообщила о новом случае вторжения БПЛА|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-12}}</ref> Соңғы 24 сағат ішінде ЦАХАЛ Ливаннан 200 зымыран ұшырылғанын тіркеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/12/24133561.shtml|title=Армия Израиля засекла запуск более 200 ракет со стороны Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://news.by/news/v_mire/khezbolla-vypustila-svyshe-200-raket-po-izrailyu-dannye-tsakhal|title="Хезболла" выпустила свыше 200 ракет по Израилю - данные ЦАХАЛ|lang=ru|website=news.by|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref> «Хезболла» содырлары Цфат қаласында орналасқан Израиль қорғаныс күштерінің (ЦАХАЛ) солтүстік әскери округінің штаб-пәтеріне зымырандық шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/12/24133927.shtml|title=«Хезболла» атаковала штаб военного округа на севере Израиля - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-13|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22107131|title=СМИ: отряды "Хезболлах" атаковали штаб военного округа на севере Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7230281|title=Al-Mayadeen: «Хезболла» нанесла ракетный удар по штабу ЦАХАЛа на севере Израиля|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-12|access-date=2024-10-13}}</ref> Израиль қорғаныс күштері жабық аумақты кеңейтті. Басылымның мәліметінше, оның құрамына Зарит, Шомера, Штула, Нетуа және Эвен Менахем кіреді. 12 қазан күні сағат 20:00-ден бастап кіруге тыйым салынады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/12/24137467.shtml|title=ЦАХАЛ расширил закрытую военную зону на севере Израиля - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-13|access-date=2024-10-12}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7230372|title=Израиль объявил закрытой военной зоной еще пять районов|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref> Бірқатар араб ақпарат құралдарының мәлімдемелеріне қарағанда, Израиль әскерилері Израиль-Сирия шекарасын кесіп өтіп, басып алынған аумақтардағы позицияларын нығайта бастады.<ref>{{Cite web|url=https://detaly.co.il/sirijskie-istochniki-tsahal-zanyal-nashu-territoriyu/|title=Сирийские источники: ЦАХАЛ занял нашу территорию.|lang=ru-RU|last=Новости|website=Детали|date=2024-10-12|access-date=2024-10-12}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/329978|title=Израильские военные вошли на территорию Сирии|website=haqqin.az|access-date=2024-10-13}}</ref> '''13 қазан:''' Израиль әскери-әуе күштері Баалбек қаласының солтүстігіндегі Макна және Юнин елді мекендері маңындағы нысандарға бірнеше соққы берді.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/13/24138661.shtml|title=Израиль атаковал северо-восток Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-13|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/13102024/733484|title=Al Mayadeen: Израиль нанес авиаудары по северо-востоку Ливана|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-13}}</ref> Ливандағы БҰҰ бітімгершілері Израиль күштерінің Ливанмен шекарадағы демаркациялық желіні кесіп өткені туралы хабарлады, бұл БҰҰ объектісінің аумағына танктердің енуімен болған оқыс оқиғаға себеп болды.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/13/1292268.html|title=Миротворцы ООН обвинили Израиль в нарушении границы с Ливаном|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/13102024/733533|title=Миротворцы ООН зафиксировали серьезное нарушение военными Израиля границы с Ливаном|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-13}}</ref> «Хезболла» содырлары Израильдің солтүстігіндегі Биньямин елді мекеніне шабуыл жасады, 67 адам жарақат алды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/13/24142891.shtml|title=«Хезболла» атаковала Израиль «роем беспилотников» - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-13|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/523047-smi-soobsili-ob-atake-bespilotnika-hezbolly-po-severu-izraila|title=СМИ сообщили об атаке беспилотника «Хезболлы» по северу Израиля|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-10-13|access-date=2024-10-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22112537|title=В "Хезболлах" сообщили о применении БПЛА при атаке на лагерь ЦАХАЛ под Хайфой|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-13}}</ref> '''14 қазан:''' Израиль әуе күштері Ливанның солтүстігіндегі христиан аймағындағы Згарта мен Эхден қалаларының арасындағы тас жолда орналасқан Эйто елді мекеніне шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.middleeasteye.net/news/israel-attacks-christian-town-lebanon-war|title=Lebanon: Israel launches deadly air strike on Christian area|lang=en|website=Middle East Eye|access-date=2024-10-14}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22117651|title=Израиль атаковал дом в христианском районе на севере Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-14}}</ref> Израиль Бейрутты қоса алғанда Ливанға шабуыл жасауды жалғастырады, деп мәлімдеді еврей мемлекетінің премьер-министрі Биньямин Нетаньяху.<ref>{{Cite news|title=Netanyahu says will 'mercilessly strike' Hezbollah, after deadly attack|last=AFP|url=https://www.thehindu.com/news/international/netanyahu-says-will-mercilessly-strike-hezbollah-after-deadly-attack/article68753970.ece|website=The Hindu|id=0971-751X|date=2024-10-14|access-date=2024-10-14|lang=en-IN}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/14102024/733841|title=Нетаньяху заявил, что Израиль продолжит атаковать "Хезболлу" по всему Ливану|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-14}}</ref> '''15 қазан:''' Израиль әуе күштері Ливанның солтүстігіндегі Хермель ауданындағы шекаралық өткелге шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22121245|title=СМИ: самолеты Израиля атаковали погранпереход между Ливаном и Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-15}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/15/24151525.shtml|title=ВВС Израиля атаковали пограничный переход между Ливаном и Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-15|access-date=2024-10-15}}</ref> Кейінірек әуе күштері Ливанның оңтүстігіндегі Кана елді мекеніне шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22129937|title=На юге Ливана при ударе ВС Израиля погибли 10 человек|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-15}}</ref> '''16 қазан:''' Израиль әуе күштері Ливанның солтүстік-шығысындағы қалаларға бірқатар соққы жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22132965|title=СМИ: самолеты Израиля нанесли удары по городам на северо-востоке Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-16}}</ref> Израиль армиясының Merkava танкі Ливанда Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) бітімгершілік контингентіне оқ атты (UNIFIL).<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/16/24167647.shtml|title=Израиль открыл огонь по миротворческим силам ООН в Ливане - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-17|access-date=2024-10-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22140325|title=Израильский танк нанес удар по наблюдательной вышке миротворцев ООН в Ливане|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7232912|title=Миротворческие силы ООН в Ливане заявили об обстреле своих позиций Израилем|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-17|access-date=2024-10-17}}</ref> '''17 қазан:''' Израиль әуе күштерінің жауынгерлері Ливанның оңтүстігіндегі Тир қаласының маңындағы Бурдж-эш-Шимали палестиналық босқындар лагеріне шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22147463|title=СМИ: Израиль ударил по лагерю палестинцев на юге Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-17}}</ref> '''18 қазан:''' «Хезболла» Израильмен «шиеленісудің жаңа кезеңі» туралы жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/523360-hezbolla-ob-avila-o-novom-etape-vojny-s-izrailem|title=«Хезболла» объявила о новом этапе войны с Израилем|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-10-18|access-date=2024-10-18}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.trtrussian.com/novosti/hezbolla-gotovitsya-k-eskalacii-18221709|title=«Хезболла» готовится к эскалации|lang=ru-RU|last=https://www.trtrussian.com/novosti/hezbolla-gotovitsya-k-eskalacii-18221709|website=«Хезболла» готовится к эскалации|access-date=2024-10-18}}</ref> Израильдің қарулы күштері Ливандағы «Хезболла» тобының негізгі жер асты командалық орталығы мен туннелін жойды.<ref>{{Cite news|title=Армия Израиля заявила об уничтожении центрального штаба «Хезболлы»|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/18/24181891.shtml}}</ref> '''19 қазан:''' «Хезболла» содырлары Израиль премьер-министрі Беньямин Нетаньяхуға қастандық жасады. Кесариядағы премьердің резиденциясына ол жоқ кезде ұшқышсыз ұшақтармен (БПЛА) шабуыл жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/19/24186145.shtml|title=«Хезболла» атаковала резиденцию Нетаньяху - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-19|access-date=2024-10-19}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7246993|title=«Хезболла» с помощью БПЛА атаковала резиденцию Нетаньяху в Кесарии|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-19|access-date=2024-10-19}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://caliber.az/post/bpla-hezbolly-atakoval-rezidenciyu-netanyahu|title=БПЛА «Хезболлы» атаковал резиденцию Нетаньяху {{!}} Caliber.Az|lang=ru|website=caliber.az|date=2024-10-19|access-date=2024-10-19}}</ref> Кейінірек Израиль ӘӘК Бейруттың оңтүстік шетіне шабуыл жасады, онда «Хезболла» нысандары орналасқан және топтың жақтастары тұрады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/19/24188509.shtml|title=Израильская авиация атаковала окраины ливанской столицы - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-19|access-date=2024-10-19}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22166849|title=ЦАХАЛ совершил 10 рейдов на южную окраину Бейрута|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-19}}</ref> '''20 қазан:''' Израиль авиациясы Ливанның оңтүстігіне шабуыл жасау барысында 65 «Хезболла» лаңкестерін жойды,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/20/24191323.shtml|title=В израильской армии сообщили об уничтожении членов «Хезболлы» на юге Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-20|access-date=2024-10-20}}</ref> сондай-ақ Ливандағы «Хезболлаға» қатысы бар 175 нысанаға соққы берді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22169019|title=ВВС Израиля нанесли 175 ударов по Газе и Ливану|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-20}}</ref> '''21 қазан:''' Израиль авиациясы Сирияның астанасы Дамаскіге шабуыл жасады. Мақсат шабуыл кезінде қаза тапқан «Хезболла» ақша аудару бөлімінің командирі болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7248137|title=ЦАХАЛ сообщил о ликвидации главы отдела денежных переводов «Хезболлы»|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-21|access-date=2024-10-21}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.fastbull.com/ru/fastshort/3091490_100_3|title=Представитель израильской армии заявил, что в результате удара Израиля в Сирии погиб глава отдела денежных переводов "Хезболлы" - FastBull|lang=it|website=www.fastbull.com|access-date=2024-10-21}}</ref> Сондай-ақ Израиль таяу сағаттарда бүкіл Ливанға жаңа соққылар жасайтынын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/21/1293617.html|title=Армия Израиля сообщила об ударах по всему Ливану в ближайшие часы|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-21}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22182569|title=ЦАХАЛ анонсировал новую серию ударов по Ливану|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-21}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/21/24203785.shtml|title=Израиль анонсировал новые удары по целям «Хезболлы» в Ливане - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-21|access-date=2024-10-21}}</ref> '''22 қазан:''' «Хезболла» Тель-Авивтің маңындағы Глилот әскери барлау базасына және Хайфаның солтүстік-батысындағы Израиль әскери-теңіз күштерінің базасына зымырандық шабуыл жасағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/22/24206143.shtml|title=«Хезболла» нанесла удары по военным базам Израиля - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-22|access-date=2024-10-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7249016|title=«Хезболла» атаковала военную базу на севере Израиля|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-22|access-date=2024-10-24}}</ref> '''23 қазан:''' Израиль әуе күштерінің жойғыштары Ливанның астанасы Бейрут қаласына жаңа зымырандық шабуыл жасады, Иранға қарсы Al-Mayadeen телекомпаниясы пайдаланған офис қирап қалды.<ref>{{Cite news|title=Israeli Strike on Beirut Suburbs Destroys Office Used by Al-Mayadeen Broadcaster -Security Source|url=https://www.usnews.com/news/world/articles/2024-10-23/israeli-strike-on-beirut-suburbs-destroys-office-used-by-al-mayadeen-broadcaster-security-source}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7249917|title=ВВС Израиля ударили по зданию у посольства Ирана и офису «Аль-Маядин» в Бейруте|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-23|access-date=2024-10-23}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22208479|title=Самолеты Израиля ударили по зданию рядом с посольством Ирана в Бейруте|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-23}}</ref> «Хезболла» содырлары Тель-Авив түбінде орналасқан әскери-өнеркәсіптік кешенге шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/23/24223435.shtml|title=«Хезболла» атаковала военно-промышленный комплекс в Израиле - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-24|access-date=2024-10-24}}</ref> '''24 қазан:''' Израиль әуе күштері Ливанның шығысындағы Бекаа алқабындағы Эль-Ходр елді мекеніне шабуыл жасады. Әуе шабуылы жергілікті Әл-Хамза мешітінің маңындағы көп қабатты үйге жасалды, қаза тапқандар бар.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22217783|title=СМИ: на востоке Ливана погибли семь человек из-за удара Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-24}}</ref> '''24–25 қазан:''' Израиль әуе күштері Бейруттың оңтүстік шетіне шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/25/24232681.shtml|title=Израильская авиация нанесла удары по пригороду Бейрута - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-25|access-date=2024-10-24}}</ref> 25 қазан күні таңертең Израильдің Хасбай қаласына жасаған әуе шабуылының нәтижесінде ливандық Al Mayadeen жаңалықтар арнасының 3 журналисті қаза тапты.<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7250803|title=При ударе авиации Израиля по дому с журналистами на юге Ливана есть погибшие|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-25|access-date=2024-10-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22223853|title=Al Mayadeen подтвердил гибель своих журналистов при ударе Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/proisshestviya/25102024/737049|title=РИА Новости: трое журналистов погибли в результате удара Израиля по югу Ливана|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-25}}</ref> '''26 қазан:''' Таңертең Израиль Қорғаныс армиясы ирандық әскери нысандарға шабуыл жасады.<ref name="NBC News-2024">{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/israel-iran-strike-retaliation-live-updates-rcna177303|title=Live updates: Israel says it has launched retaliatory attacks in Iran|lang=en|website=NBC News|date=25 October 2024|access-date=25 October 2024}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22235477|title=Что известно об ударах ВВС Израиля по Ирану|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7264518|title=Израиль объявил об атаке военных объектов в Иране|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-26|access-date=2024-10-26}}</ref> Шабуылға 100-ден астам ұшақ, оның ішінде F-35 стелс-жойғыштар қатысты.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22235327|title=JPost: в атаке на Иран участвовали более 100 самолетов Израиля|lang=ru|website=ТАСС|date=2024-10-26|access-date=2024-10-26}}</ref> Израиль алдағы шабуылдар туралы АҚШ-ты хабардар етті.<ref name="South China Morning Post-2024">{{Cite web|url=https://www.scmp.com/news/world/middle-east/article/3283966/explosions-heard-irans-capital-tehran-and-nearby-karaj-city?module=top_story&pgtype=section|title=Israel says it's striking military targets in Iran, explosions heard in Tehran|website=South China Morning Post|date=26 October 2024|access-date=25 October 2024}}</ref> Сондай-ақ, Израиль Сириядағы Иран радарларына алдын ала шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22235381|title=JPost: Израиль нанес предварительные удары по радарам в Сирии для "ослепления" ПВО Ирана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/26/24241807.shtml|title=Израиль ударил по южной и центральной частям Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-26|access-date=2024-10-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/26/1294510.html|title=Сирия сообщила о ракетной атаке Израиля|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-26}}</ref> '''27 қазан:''' Израиль өзінің шекарасынан 10 шақырым жерде орналасқан Ливанның оңтүстігіндегі Дждейдет-Марджаюн елді мекеніне шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22241135|title=СМИ: шесть человек погибли из-за ударов армии Израиля по югу Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-27}}</ref> «Хезболла» Rafael компаниясының әскери кәсіпорындары орналасқан Хайфаның солтүстігіндегі Звулун өнеркәсіптік ауданын зымырандармен атқылады,<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/27/1294719.html|title=«Хезболла» атаковала израильские военные объекты в районе Хайфы и Акко|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22243485|title="Хезболлах" ударила по военно-промышленным предприятиям под Хайфой и Акко|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-27}}</ref> сондай-ақ Израильге 200-ден астам зымыран ұшырды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/27/24246769.shtml|title=«Хезболла» выпустила по Израилю почти 200 снарядов - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-27|access-date=2024-10-27}}</ref> '''28 қазан:''' Израиль әуе күштерінің жойғыштары Ливанның солтүстік-шығыс бөлігіндегі қалалар мен елді мекендерге қарқынды шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22254039|title=Самолеты Израиля нанесли удары по северо-востоку Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-28}}</ref> Израиль армиясы сондай-ақ Ливан аумағынан 80 зымыран ұшырғанын тіркеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/28/24257641.shtml|title=Армия Израиля зафиксировала запуск 30 ракет из Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-28|access-date=2024-10-28}}</ref> '''29 қазан:''' Израиль әскерилері Ливан тарапынан Жоғарғы және Батыс Галилеяның бірнеше аудандары бағытында қуатты оқ атуды тіркеді. 50-ге жуық зымыран ұшырылды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22258501|title=Ливан обстрелял север Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-29}}</ref> Сондай-ақ, Израиль ӘӘК Ливанның шығысындағы Бекаа алқабының елді мекендеріне 30-дан астам әуе шабуылын жасады.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/10/29/1294963.html|title=Израиль атаковал восток Ливана, погибли 67 человек|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-10-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22255243|title=Самолеты Израиля совершили 30 налетов на восток Ливана|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7265749|title=При ударах авиации Израиля по Восточному Ливану погибло не менее 60 человек|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-10-29|access-date=2024-10-29}}</ref> '''30 қазан:''' Израиль Иранға шабуыл жасау барысында Ислам революциясы күзет корпусының (IRGC) басқаруындағы Семнан провинциясындағы Шахруд ғарыш орталығына шабуыл жасағаны белгілі болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/10/30/24269491.shtml|title=Израиль нанес удар по крупному иранскому ракетному заводу - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-10-30|access-date=2024-10-30}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22265677|title=NYT: Израиль атаковал космический центр КСИР|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-30}}</ref> Сондай-ақ, Израиль Қорғаныс армиясы Ливанның солтүстік-шығысындағы «Хезболла» тобының отын қоймаларына әуе шабуылын жасады.<ref>{{Cite web|url=https://jewish.ru/ru/news/articles/206796/|title=ЦАХАЛ ударил по складам «Хезболлы» на севере Ливана|website=Jewish.Ru|access-date=2024-10-30}}</ref> '''31 қазан:''' Израиль әскері Ливанның шығысындағы Бекаа алқабындағы тарихи Баалбек ауданындағы екі қалаға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22275515|title=Al Jazeera: после авиаударов Израиля по востоку Ливана погибли 19 человек|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-31}}</ref> === Қараша === '''1 қараша:''' Израиль авиациясы Бейруттың оңтүстігіндегі «Хезболла» тобының бірнеше нысанына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/11/01/24285517.shtml|title=Израиль нанес авиаудары по южной части Бейрута - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-01|access-date=2024-11-01}}</ref> '''2 қараша:''' Израиль әуе күштері Ливан аумағындағы радикалдардың 120-ға жуық нысанына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22297415|title=ВВС Израиля атаковали 120 целей в Ливане и секторе Газа|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-02}}</ref> '''3 қараша:''' Израиль әскері Ливанның солтүстігіндегі Джебель-Акрум таулы ауданындағы көпірге соққы жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7281632|title=Израильская авиация разрушила мост, связывающий два региона на севере Ливана|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-11-03|access-date=2024-11-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/11/03/24299287.shtml|title=Израиль уничтожил мост, который связывал два крупных региона на севере Ливана - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-03|access-date=2024-11-03}}</ref> '''4 қараша:''' Израиль Қорғаныс армиясы Ливанның оңтүстігіндегі Барашит елді мекеніндегі «Хезболла» қарулы қанатының далалық командирін жойғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/11/04/24306091.shtml|title=ЦАХАЛ заявил о ликвидации одного из командиров «Хезболлы» в Ливане - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-04|access-date=2024-11-04}}</ref> '''5 қараша:''' Израиль әскери-әуе күштері Ливан аумағындағы радикалдардың 100-ге жуық түрлі нысанына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22312653|title=ЦАХАЛ атаковал около 100 военных целей в Ливане и Газе за сутки|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-05}}</ref> '''6 қараша:''' Израильде, соның ішінде Тель-Авив қаласында, Ливаннан зымыран ұшырғаннан кейін әуе шабуылының сиреналары іске қосылды. ӘШҚ (ПВО) зымырандарды атып түсіреді.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/11/6/1296530.html|title=В Израиле активировали сирены и ПВО из-за ракетных обстрелов из Ливана|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-11-06}}</ref> '''7 қараша:''' Ливанда БҰҰ бітімгершілік құрамынан екі әскери қызметші израильдік ұшқышсыз ұшу аппараттарынан Сайда қаласына кіре берістегі блокпост маңында шабуыл жасаған кезде шамалы жарақат алды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22342347|title=В Сайде при авиаударе Израиля пострадали два миротворца ООН|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://aif.ru/incidents/izrailskiy-bpla-atakoval-mashinu-u-goroda-sayda|title=Израильский БПЛА атаковал машину у города Сайда|lang=ru|website=AiF|date=2024-11-07|access-date=2024-11-07}}</ref> '''8 қараша:''' «Хезболла» содырлары еврейлер мемлекетінің солтүстігіндегі Хайфа қаласына жақын орналасқан израильдік екі әскери нысанға зымырандық соққы жасалғаны туралы хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22351263|title="Хезболлах" заявило об ударах по двум военным базам на севере Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-08}}</ref> '''9 қараша:''' Ливандық БАҚ Бейруттың оңтүстік маңындағы «Хезболла» нысандарына Израильдің соққы бергені туралы хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/11/09/24344611.shtml|title=Жители Бейрута сообщили о взрыве на фоне удара Израиля по складу «Хезболлы» - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-09|access-date=2024-11-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/09112024/741465|title=ТАСС: ВВС Израиля нанесли удары по объектам "Хезболлы" на юге Бейрута|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-09}}</ref> '''10 қараша:''' Израиль әуе күштері Ливанның солтүстігіндегі Альмат елді мекеніндегі тұрғын үйге соққы жасады.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/11/10/1297257.html|title=Число погибших в результате удара Израиля в Ливане достигло 20|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-11-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22364669|title=В Ливане более 20 беженцев погибли при атаке Израиля на жилой дом|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-10}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli Strike Kills 23 People North of Beirut, Lebanon Says|url=https://www.nytimes.com/2024/11/10/world/europe/lebanon-israel.html}}</ref> === Бітім жарияланғаннан кейін === Ливан армиясының баспасөз қызметі Израильді бітім туралы келісімді бұзды деп айыптады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/11/28/24499496.shtml|title=Израиль обвинили в нарушении перемирия с Ливаном - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22528281|title=Ливан обвинил Израиль в нарушении соглашения о перемирии|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-11-28}}</ref> Израиль премьер-министрі Беньямин Нетаньяху Израиль Қорғаныс Армиясына Ливандағы бітімнің бұзылуы жағдайында «толық масштабты соғысқа» дайындалуды бұйырды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/11/28/24500408.shtml|title=Нетаньяху заявил о готовности Израиля к полномасштабной войне - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> == Шығындар == : '''Израиль шығындары'''<br> '''2 қазан:''' ЦАХАЛ баспасөз қызметі Ливанның оңтүстігіндегі белсенді ұрыс кезінде жеті адамның қаза тапқанын хабарлады.<ref>В ЦАХАЛ сообщили о гибели семи СВОИХ военных на юге Ливана — https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22024885</ref><ref>В ЦАХАЛ сообщили о гибели семи своих военных в боях на юге Ливана — https://report.az/ru/drugie-strany/v-cahal-soobshili-o-gibeli-semi-svoih-voennyh-v-boyah-na-yuge-livana/</ref> '''3 қазан:''' Израиль тарапы осы аптада басталған операция кезінде алғаш рет жауынгерлері қаза тапқанын хабарлады. Қарулы қақтығыс кезінде 8 әскери қызметкер көз жұмған.<ref>Израиль әскері мен «Хезболла» бір-бірін атқылап жатыр — https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/item/673636-izrail-skeri-men-khezbolla-bir-birin-at-ylap-zhatyr</ref> '''4 қазан:''' ЦАХАЛ елдің солтүстігінде екі сарбазының қаза тапқанын хабарлады.<ref>ЦАХАЛ сообщил о гибели двух своих военных на севере страны — https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22047141</ref> : '''Ливан шығындары'''<br> '''24 қыркүйек:''' ТАСС агенттігі таратқан мәліметке сәйкес, Ливанның оңтүстік бөлігіндегі елді мекендерге жасалған шабуылдан көз жұмғандар саны 569 адамға жеткен. Сондай-ақ 1,8 мыңнан астамы жараланған. Құрбандар арасында – 50 бала мен 94 әйел бар, сонымен қоса төрт жедел жәрдем қызметкері қаза тауып, 16-ы жараланған.<ref>Ливанда Израиль шабуылынан қаза тапқандар саны 569 адамға жетті — https://baq.kz/livanda-izrail-shabuylynan-qaza-tapqandar-sany-569-adamga-zhetti-341282/</ref> '''25 қыркүйек:''' Ливанның денсаулық сақтау министрі Фирас Абиад бір аптадан аз уақыт ішінде Израильдің шабуылынан 5 мыңға жуық адам жарақат алғанын айтады. Тек қана пейджерлер мен радиолардың жаппай жарылысы кезінде 3 мыңға жуық адам зардап шеккен. Ливан билігі бұл шабуыл үшін Израильді айыптап отыр.<ref>Жаңа соғыс: Ливандағы Елшілік шұғыл үндеу жасады — https://abai.kz/index.php/post/188282</ref> Ливанда қайтыс болғандар саны, Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, 636-ға жетіп, 2000-нан астамы жараланған.<ref>[https://apnews.com/article/israel-lebanon-hezbollah-gaza-news-09-25-2024-62cb173728d341c845bff9859addc7a5 Israel tells its troops to prepare for a possible ground operation in Lebanon | AP News]</ref> 500 мыңға жуық ливандық босқынға айналды.<ref>https://www.barrons.com/news/close-to-500-000-lebanese-displaced-foreign-minister-0c7a82f9</ref><ref>[https://www.kommersant.ru/doc/7181850 Около 700 британских солдат отправлены на Кипр для эвакуации британцев из Ливана — Коммерсантъ]</ref> '''30 қыркүйек:''' Ливанда Израильдің шабуылынан 105 адам қаза тапқан, 350-ден астам тұрғын жараланды. Ресми ақпаратқа сай, соңғы екі аптада атыс-жарылыстан 1 мыңнан астам ливандық мерт болған. 6 мың адам жараланды.<ref>{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/20374-izrail-livan-kaktygysy-kaza-bolgandar-sany-100-den-asty/amp |title=Израиль-Ливан қақтығысы. Бір тәулікте 100-ден астам адам қаза тапты |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-09-30}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://azattyq-ruhy.kz/incidents/77929-livanda-song-y-eki-aptada-105-adam-kaza-tapkan#ampf= |title=Ливанда соңғы екі аптада 105 адам қаза тапқан |lang=kk |website=azattyq-ruhy.kz |access-date=2024-09-30}}</ref> '''8 қазан:''' Ливанда 22 адам қаза тауып, 80 адам жараланды, деп қосты Денсаулық сақтау министрлігі. Көбіне Оңтүстік Ливан, Набатия, Бекаа мен Баалбек-Хермель аудандары тұрғындары соққыға жығылды.<ref>{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/livanda-izraildin-shabuyldarynan-kaza-tapkandar-sany-2-mynnan-asty |title=Ливанда Израильдің шабуылдарынан қаза тапқандар саны 2 мыңнан асты |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-10-11}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nege.kz/news/izrail-men-livan-kaktigisi-1030-adamnin-omrn-kidi-bf0a4a |title=Израиль мен Ливан қақтығысы 1030 адамның өмірін қиды |lang=kk |website=nege.kz |access-date=2024-09-27}}</ref> '''8–11 қазан:''' Ливанда Израиль қорғаныс күштерінің соққылары нәтижесінде қаза тапқандар саны 2141 адамға жетті, 10 099 адам жарақат алды, бұл туралы Al Jazeera телеарнасы елдің Денсаулық сақтау министрлігіне сілтеме жасап хабарлайды.<ref>{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/livanda-izraildin-shabuyldarynan-kaza-tapkandar-sany-2-mynnan-asty |title=Ливанда Израильдің шабуылдарынан қаза тапқандар саны 2 мыңнан асты |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-10-11}}</ref> '''22 қазан:''' Израиль армиясының түнде Ливанның астанасы Бейруттағы Рефик Харири мемлекеттік ауруханасы маңына жасаған әуе шабуылы салдарынан 13 адам қаза тауып, 57 адам жарақат алды.<ref>{{Cite web |url=https://www.trt.net.tr/kazakh/liem/2024/10/22/izrail-livandag-y-aurukhana-man-yna-shabuyldady-2201629 |title=Израиль Ливандағы аурухана маңына шабуылдады |lang=kk |website=www.trt.net.tr |access-date=2024-10-22}}</ref> '''29 қазан:''' Газаның солтүстігінде орналасқан Бейт-Лахия елді мекеніне ЦАХАЛ соққысы салдарынан 100-ден астам палестиналық қаза тапты. Олардың ішінде балалар да бар. Палестина тарапының мәліметінше, Израильдің Газадағы операциясы басталғалы бері 43 мыңнан астам адам қаза тапты, ал жараланғандар саны 100 000-ден асты.<ref>{{Cite web |url=https://ru.euronews.com/2024/10/29/israel-gaza-strikes |title=Власти Газы заявили о гибели более 100 палестинцев в результате удара ЦАХАЛ по Бейт-Лахии |lang=ru |website=ru.euronews.com |access-date=2024-10-29}}</ref> : '''Үшінші тарап шығындары'''<br> '''27 қыркүйек:''' Израильдің Ливан-Сирия шекарасындағы нысанаға жасаған соққысы кезінде бес сириялық сарбаз қаза тапты.<ref>Пять сирийских военных погибли при ударе ВС Израиля недалеко от границы с Ливаном — https://report.az/ru/drugie-strany/pyat-sirijskih-voennyh-pogibli-pri-udare-vs-izrailya-nedaleko-ot-granicy-s-livanom/</ref><ref>Пять сирийских военных погибли при израильском ударе — https://ria.ru/20240927/voennye-1975005990.html</ref> == Халықаралық реакция == : {{Байрақ|Мысыр}}: Мысыр Сыртқы істер министрлігі халықаралық державалар мен БҰҰ-ны Израильдің «Ливандағы қауіпті шиеленісуін» тоқтату үшін дереу араласуға шақырды.<ref>{{Cite news|title="Death toll from Israeli strikes rises to nearly 400, Lebanon says, as fears of escalation grow – Middle East crisis live".|url=https://www.theguardian.com/world/live/2024/sep/23/middle-east-crisis-live-hezbollah-israel-war-lebanon-evacuations-latest|website=theguardian}}</ref> : {{Байрақ|Ресей}}: Ресей Сыртқы істер министрлігінің баспасөз хатшысы Мария Захарова: Ресей Израильдің Ливанға қарсы әскери әрекеттерін айыптап, соның ішінде елді мекендерге қарсы шабуыл жасап, тараптарды қақтығысты саяси және дипломатиялық реттеуге көшіруге шақырады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/09/24/23995387.shtml|title=МИД России высказался по ситуации в Ливане - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-09-28|access-date=2024-09-28}}</ref> : {{Байрақ|Иран}}: Иран Израильдің Ливандағы әрекеттеріне байланысты БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін шұғыл шақыруға шақырды.<ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/29092024/729938|title=Иран призвал организовать срочное заседание СБ ООН из-за атак Израиля в Ливане|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-09-29}}</ref> : {{Байрақ|АҚШ}}: АҚШ Мемлекеттік хатшысы Энтони Блинкен Америка Құрама Штаттарына жарылыстар туралы ескертілмегенін және қазіргі уақытта болған оқиға туралы ақпарат жинап жатқанын айтты.<ref name="qaz.ulysmedia.kz">{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/19920-ushinshi-livan-izrail-sogysy-resmi-turde-bastaldy-bak/ |title=Үшінші Ливан-Израиль соғысы ресми түрде басталды-БАҚ |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-09-19}}</ref> : {{Байрақ|Иордания}}: Иорданияның Сыртқы істер министрі Израильдің әрекеті аймақтағы шиеленісті күшейтіп, бірнеше майданда өршуге ықпал ететінін айтты.<ref name="qaz.ulysmedia.kz"/> : {{Байрақ|Түркия}}: Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған да Израильдің Газа секторынан тыс қақтығыстарды кеңейту әрекеттеріне алаңдаушылық білдірді.<ref name="qaz.ulysmedia.kz"/> == Салдары == Сарапшылардың пікірінше, Ливанда басталған қақтығыс Таяу Шығысты үшінші дүниежүзілік соғысқа айналуы мүмкін ірі соғыстың шегіне қояды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22020325|title=Эксперт: вторжение Израиля в Ливан поставило регион перед угрозой "большой войны"|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-05}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://caliber.az/post/prognoz-saksa-konflikt-s-iranom-prevratitsya-v-tretyu-mirovuyu-vojnu|title=Прогноз Сакса: Конфликт с Ираном превратится в Третью мировую войну? - Экспертные мнения на Caliber.Az|lang=ru|website=caliber.az|date=2024-10-06|access-date=2024-10-05}}</ref> Бұл аймақта атыс [[Израиль]] Газа секторында [[Израиль−Хамас соғысы|«Хамасқа» қарсы соғыс]] ашқанда басталды. Содан бері [[Ливан|Ливанда]] Израильдің шабуылдарынан 3 700-дей адам қаза тауып, 1 миллионнан астамы үйлерін тастап кеткен.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.zakon.kz/kogam-tynysy/6052889-izrail-men-livan-arasynda-atysty-totatu-turaly-kelsm-kshne-end.html |title=Израиль мен Ливан арасында атысты тоқтату туралы келісім күшіне енді |lang=kk |website=kaz.zakon.kz |access-date=2024-11-27}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Үшінші Ливан соғысының хронологиясы (2024)]] * [[Израиль мен Хезболланың бейбіт келісімі]] * [[Иранның Израильге зымыран соққысы (қазан 2024)]] * [[Израильдің Иранға соққысы (қазан 2024)]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Израиль соғыстары]] gme8gllym9iwmddoh1d0kum2txjgldl 0 746589 3409310 3406088 2024-12-12T09:39:14Z 1nter pares 146705 /* Халықаралық реакция */ 3409310 wikitext text/x-wiki '''[[Иран|Иранның]] [[Израиль|Израильге]] зымыран соққысы''' 2024 жылы 1 қазанның кешінде жасалды. Израиль армиясының бағалауынша, барлығы 200-ге жуық зымыран атылған.<ref name="cnn">{{Cite web |url=https://edition.cnn.com/2024/10/01/politics/iran-missile-attack-israel/index.html |title=IDF says Iran has launched missiles toward Israel |lang=en |website=edition.cnn.com |access-date=2024-10-01 |deadlink=no}}</ref><ref name="dw">{{Cite web |url=https://www.dw.com/ru/cahal-iran-soversil-puski-raket-po-izrailu/a-70378848 |title=ЦАХАЛ: Иран совершил пуски ракет по Израилю |lang=ru |website=www.dw.com |date=2024-10-01 |access-date=2024-10-01 |deadlink=no}}</ref><ref name="ynet_reply">{{Cite web |url=https://www.ynet.co.il/news/article/ske3pjt0r |title=ישראל: תהיה תגובה חריפה, מה שאיראן חטפה עד כה — פרומיל ממה שתחטוף עכשיו |lang=he |author=איתמר אייכנר, יוסי יהושע |website=www.ynet.co.il |date=2024-10-01 |access-date=2024-10-01 |deadlink=no}}</ref> Зымыранның алғашқы соққысы [[Тель-Авив|Тель-Авивтегі]] үйге түсті.<ref name="jpost">{{Cite web |url=https://www.jpost.com/breaking-news/article-822801 |title=Iran launches massive aerial attack on Israel, 500 missiles sent |lang=en |website=www.jpost.com |date=2024-10-01 |access-date=2024-10-01 |deadlink=no}}</ref> Зымыран шабуылына байланысты елдің түкпір-түкпірінде, әсіресе ел астанасы Тель-Авивте сиреналар іске қосылды, Бен-Гурион атындағы [[әуежай]] ұшақтарды қабылдауды тоқтатты.<ref name="jpost" /> Иран бұл соққының "[[Хамас]] жетекшісі" Исмаил Хания, "[[Хизбуллаһ|Хезболла]] жетекшісі" Хасан Насралла және Ливандағы IRGC қолбасшысы Аббас Нилфрушанның өлтірілуіне жауап екенін айтты.<ref name="ynet">{{Cite web |url=https://www.ynet.co.il/news/article/bk11njstar |title=איראן: ירינו ללב ישראל בתגובה לחיסולים |lang=he |website=www.ynet.co.il |date=2024-10-01 |access-date=2024-10-01 |deadlink=no}}</ref>[[Сурет:יירוטים בגליל התחתון במסגרת ההתקפה האיראנית על ישראל (cropped).jpg|thumb|Төменгі Галилея үстіндегі аспандағы зымырандар]] Сонымен бірге Иранның мемлекеттік телеарнасы зымырандардың 80 пайызы нысанаға жеткенін айтады. Иран Ислам революциясының Сақшылар корпусы егер зымыран ұшыруға «реакция» жасаса, Израильге қарсы жаңа «жарқын шабуылдар» жасауға уәде берді.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.arbatmedia.kz/mir/irannyn-izrailge-sabuyly-turaly-ne-bilemiz-305 |title=Иранның Израильге шабуылы туралы не білеміз? |lang=kk |website=kaz.arbatmedia.kz |access-date=2024-10-02}}</ref> == Израильдің реакциясы == Израиль премьер-министрі [[Биньямин Нетаньяху]] Иранның зымырандық шабуылын «үлкен қателік» деп атады. Сонымен қатар ол Иранның соққысына жауап болатынын жеткізді. Ирандағы мұнай өндіру және басқа да стратегиялық маңызды ғимараттар нысанға алынуы мүмкін. Сонымен қатар, Нетаньяху әлемді Иранға қарсы бірігуге шақырды.<ref>{{Cite web |url=https://nege.kz/amp/tayau-shigistagi-shielens-izrail-irannin-sokkisina-zhauap-kaytaruga-niett-1a41b7#amp_tf=%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B8%D0%BA%3A%20%251%24s&aoh=17288823672989&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com |title=Таяу Шығыстағы шиеленіс: Израиль Иранның соққысына жауап қайтаруға ниетті |lang=kk |website=nege.kz |access-date=2024-10-02}}</ref><br> Израиль армиясының баспасөз хатшысы Даниел Хагари олардың Иранның көптеген зымырандарын ұстай алғанын хабарлады. «Елдің орталығында және оңтүстігінде бірнеше рет хит болды», - деді ол.<ref name="kaz.arbatmedia.kz">{{Cite web |url=https://kaz.arbatmedia.kz/mir/irannyn-izrailge-sabuyly-turaly-ne-bilemiz-305 |title=Иранның Израильге шабуылы туралы не білеміз? |lang=kk |website=kaz.arbatmedia.kz |access-date=2024-10-02}}</ref> == Халықаралық реакция == : {{Байрақ|АҚШ}}: АҚШ президенті [[Джо Байден]] америкалық әскерилерге Израиль күштеріне Иран зымырандарын атып түсіруге көмектесуді бұйырды. Байден мен вице-президент Камала Харриске оның дағдарыс тобы жағдай туралы бөлмеде хабардар етті, деп хабарлады Ақ үй.<ref name="kaz.arbatmedia.kz" /> : {{Байрақ|Германия}}: Бұл шабуылды Германия Сыртқы істер министрі Анналена Барбок айыптады: Біз Иранға осы қауіпті шиеленіс туралы шұғыл түрде ескерттік. Иран шабуылды дереу тоқтатуы керек. Бұл аймақты одан әрі жағаға итермелейді", - деп жазды ол әлеуметтік желіде.<ref name="kaz.arbatmedia.kz" /> : {{Байрақ|БҰҰ}}: «Таяу Шығыстағы жанжалдың кеңеюін» БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш де айыптады: «Мұны тоқтату керек. Бізге атысты тоқтату өте қажет», - деді ол.<ref name="kaz.arbatmedia.kz" /> == Салдары == Израильдің қауіпсіздік қызметінің мәлімдеуінше, елдің әуе күштері АҚШ-пен ынтымақтасып, зымырандардың көбін ұстаған. Дегенмен ракеталардың кейбірі ғимараттарға зақым келтіріп, кей жерлерде өрттің басталуына себеп болған.<ref>{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/news/hamaspen-hezbollamen-shajkasyp-zhatkan-izrail-iranmen-de-sogysuga-zhakyn |title=Хамас, Хезболламен шайқасып жатқан Израиль Иранмен де соғысуға дайын |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-10-02}}</ref> Зымырандардың бірі ашық жерге құлады.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22013427|title=В центральной части Израиля упал запущенный из Ливана снаряд|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/proisshestviya/01102024/730696|title=Армия Израиля сообщила о падении запущенного из Ливана снаряда|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-10-01}}</ref> [[Тель-Авив|Тель-Авивке]] зымырандық шабуыл кезінде 2 бейбіт адам зардап шекті.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/proisshestviya/22014587|title=СМИ: при атаке со стороны Ирана пострадали двое израильтян|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-10-01}}</ref> Иорданияның батыс жағалауындағы Иерихон қаласында Газа секторындағы палестиналық жұмысшы ирандық зымыраннан қаза тапты.<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/amp/7197932|title=В результате атаки Ирана на Западном берегу Иордана погиб палестинец |lang=ru|website=Коммерсантъ|access-date=2024-10-02}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Иранның Израильге зымыран соққысы (сәуір 2024)]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] d6sxyefvdy1hakuga0iwva75dl9677c 0 747224 3409161 3408996 2024-12-11T19:23:46Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* 2 раунд */ 3409161 wikitext text/x-wiki {{Ұлттық чемпионат |атауы1=Футболдан құрлықаралық кубок 2024 |уақыты=[[22 қыркүйек]] - [[18 желтоқсан]] |қатысушылар саны=6 |алдыңғы сезон= |келесі сезон=2025}} '''[[ФИФА құрлықаралық кубогы]] 2024''' — клубтар арасындағы халықаралық турнирдің бірінші маусымы, 1960-2004 жылдары өткізілген турнирдің жалғасы. 2004 жылға дейін тек [[УЕФА|Еуропа]] мен [[КОНМЕБОЛ|Оңтүстік Америка]] клубтары ғана қатысқан болса, 2024 жылдан бастан барлық құрлық өкілдері қатыса алады. Бір сөзбен айтқанда, Клубтар әлем чемпионатының ережесімен өткізіледі. == Қатысушылар== {|class="wikitable" |- !Команда !Конфедерация !Квалификация !Двалификация датасы |- ! colspan="4" |Финал |- |{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]] |[[УЕФА]] |[[УЕФА Чемпиондар лигасы 2023/24|УЕФА Чемпиондар Лигасы 2023/24]] жеңімпазы |1 маусым 2024 |- ! colspan="4" |2 раунд |- |{{ту|Бразилия}} [[Ботафого]] |[[КОНМЕБОЛ]] |[[Либертадорес кубогы 2024]] жеңімпазы |30 қараша 2024 |- |{{ту|Мексика}} [[Пачука (футбол клубы)|Пачука]] |[[КОНКАКАФ]] |[[КОНКАКАФ чемпиондары кубогы 2024|КОНКАКАФ чемпиондар лигасы 2024]] жеңімпазы |1 маусым 2024 |- ! colspan="4" |1 немесе 2 раунд |- |{{ту|БАӘ}} [[Әл-Айн (футбол клубы)|Әл-Айн]] |[[Азия Футбол Конфедерациясы|АФК]] |[[АФК Чемпиондар Лигасы 2023/24|АФК чемпиондар лигасы 2023/24]] жеңімпазы |25 мамыр 2024 |- |{{ту|Мысыр}} [[Әл-Ахли (футбол клубы, Каир)|Әл-Ахли]] ||[[Африка Футбол Конфедерациясы|КАФ]] |[[КАФ Чемпиондар Лигасы 2023/24|КАФ чемпиондар лигасы 2023/24]] жеңімпазы |25 мамыр 2024 |- ! colspan="4" |1 раунд |- |{{ту|Жаңа Зеландия}} [[Окленд Сити]] |[[Океания Футбол Конфедерациясы|ОФК]] |[[ОФК Чемпиондар Лигасы 2024|ОФК Чемпииондар Лигасы 2024]] жеңімпазы |24 мамыр 2024 |} == Турнир == ===1 раунд=== {{Матч туралы есептеме |мерзімі = {{Start date|2024|9|22|df=y}} |команда1 = [[Әл-Айн (футбол клубы)|Әл-Айн]] {{ту|БАӘ}} |есеп = 6–2 |команда2 = {{ту|Жаңа Зеландия}} [[Окленд Сити]] |голдар1 =[[Фабио Кардосо]] {{гол|6}}<br />[[Секу Сассама]] {{гол|11}} <br />[[Матиас Паласиос]] {{гол|45+1}}<br />[[Софьян Рахими]] {{гол|78||90+4}}<br />[[Каку]] {{гол|90+2}} |голдар2 =[[Жерсон Лагос]] {{гол|43}}<br />[[Майер Беван]] {{гол|54}} |стадион = [[Хазза бин Зайед]], Әл-Айн, [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] |көрермендер = 13,826 }} === 2 раунд === {{матч туралы есептеме |event = FIFA Derby of the Americas |мерзімі = {{Start date|2024|10|29|df=y}} |time = 20:00 [[Egypt Standard Time|EGY]] |команда1 = [[Әл-Ахли (футбол клубы, Каир)|Әл-Ахли]] {{ту|Мысыр}} |есеп = 3–0 |команда2 = {{ту|БАӘ}} [[Әл-Айн (футбол клубы)|Әл-Айн]] |голдар1 =[[Виссам Абу Али]] {{гол|32}}<br />[[Эмам Ашур]] {{гол|55}}<br />[[Мохамед Магди]] {{гол|90+2|pen.}} |стадион = [[Халықаралық стадион (Каир)|Халықаралық стадион]], [[Каир]] |көрермендер = 51,602 }} {{матч туралы есептеме |мерзімі = {{Start date|2024|12|11|df=y}} |команда1 =[[Ботафого]] {{ту|Бразилия}} |есеп = 0-3 |команда2 = {{ту|Мексика}} [[Пачука (футбол клубы)|Пачука]] |голдар1 = |голдар2 =[[Уссама Идрисси]] {{гол|50}}<br />[[Нельсон Деосса]] {{гол|66}}<br />[[Хосе Саломон Рондон]] {{гол|80}} |стадион = 974, [[Доһа]] |көрермендер =12257 |referee = |report = https://www.fifa.com/en/match-centre/match/107/290199/290247/400018893 }} ===Плей-офф=== {{Матч туралы есептеме |мерзімі = {{Start date|2024|12|14|df=y}} |команда1 = {{flagicon|}} |есеп = |команда2 = {{flagicon|EGY}} [[Әл-Ахли (футбол клубы, Каир)|Әл-Ахли]] |голдар1 = |голдар2 = |стадион = 974, [[Доһа]] |көрермендер = }} ===Финал=== <onlyinclude>{{Матч туралы есептеме |мерзімі = {{Start date|2024|12|18|df=y}} |команда1 = [[Реал Мадрид]] {{flagicon|ESP}} |команда2 = {{flagicon|}} ?? |есеп = |голдар1 = |голдар2 = |стадион = Лусаил, Лусаил |көрермендер = }}</onlyinclude> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{ФИФА құрлықаралық кубогы}} [[Санат:ФИФА құрлықаралық кубогы]] [[Санат:2024 жылғы футбол]] hm1tnvcmjil36pvtqonf7wtzfn86fg5 3409162 3409161 2024-12-11T19:24:28Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Плей-офф */ 3409162 wikitext text/x-wiki {{Ұлттық чемпионат |атауы1=Футболдан құрлықаралық кубок 2024 |уақыты=[[22 қыркүйек]] - [[18 желтоқсан]] |қатысушылар саны=6 |алдыңғы сезон= |келесі сезон=2025}} '''[[ФИФА құрлықаралық кубогы]] 2024''' — клубтар арасындағы халықаралық турнирдің бірінші маусымы, 1960-2004 жылдары өткізілген турнирдің жалғасы. 2004 жылға дейін тек [[УЕФА|Еуропа]] мен [[КОНМЕБОЛ|Оңтүстік Америка]] клубтары ғана қатысқан болса, 2024 жылдан бастан барлық құрлық өкілдері қатыса алады. Бір сөзбен айтқанда, Клубтар әлем чемпионатының ережесімен өткізіледі. == Қатысушылар== {|class="wikitable" |- !Команда !Конфедерация !Квалификация !Двалификация датасы |- ! colspan="4" |Финал |- |{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]] |[[УЕФА]] |[[УЕФА Чемпиондар лигасы 2023/24|УЕФА Чемпиондар Лигасы 2023/24]] жеңімпазы |1 маусым 2024 |- ! colspan="4" |2 раунд |- |{{ту|Бразилия}} [[Ботафого]] |[[КОНМЕБОЛ]] |[[Либертадорес кубогы 2024]] жеңімпазы |30 қараша 2024 |- |{{ту|Мексика}} [[Пачука (футбол клубы)|Пачука]] |[[КОНКАКАФ]] |[[КОНКАКАФ чемпиондары кубогы 2024|КОНКАКАФ чемпиондар лигасы 2024]] жеңімпазы |1 маусым 2024 |- ! colspan="4" |1 немесе 2 раунд |- |{{ту|БАӘ}} [[Әл-Айн (футбол клубы)|Әл-Айн]] |[[Азия Футбол Конфедерациясы|АФК]] |[[АФК Чемпиондар Лигасы 2023/24|АФК чемпиондар лигасы 2023/24]] жеңімпазы |25 мамыр 2024 |- |{{ту|Мысыр}} [[Әл-Ахли (футбол клубы, Каир)|Әл-Ахли]] ||[[Африка Футбол Конфедерациясы|КАФ]] |[[КАФ Чемпиондар Лигасы 2023/24|КАФ чемпиондар лигасы 2023/24]] жеңімпазы |25 мамыр 2024 |- ! colspan="4" |1 раунд |- |{{ту|Жаңа Зеландия}} [[Окленд Сити]] |[[Океания Футбол Конфедерациясы|ОФК]] |[[ОФК Чемпиондар Лигасы 2024|ОФК Чемпииондар Лигасы 2024]] жеңімпазы |24 мамыр 2024 |} == Турнир == ===1 раунд=== {{Матч туралы есептеме |мерзімі = {{Start date|2024|9|22|df=y}} |команда1 = [[Әл-Айн (футбол клубы)|Әл-Айн]] {{ту|БАӘ}} |есеп = 6–2 |команда2 = {{ту|Жаңа Зеландия}} [[Окленд Сити]] |голдар1 =[[Фабио Кардосо]] {{гол|6}}<br />[[Секу Сассама]] {{гол|11}} <br />[[Матиас Паласиос]] {{гол|45+1}}<br />[[Софьян Рахими]] {{гол|78||90+4}}<br />[[Каку]] {{гол|90+2}} |голдар2 =[[Жерсон Лагос]] {{гол|43}}<br />[[Майер Беван]] {{гол|54}} |стадион = [[Хазза бин Зайед]], Әл-Айн, [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] |көрермендер = 13,826 }} === 2 раунд === {{матч туралы есептеме |event = FIFA Derby of the Americas |мерзімі = {{Start date|2024|10|29|df=y}} |time = 20:00 [[Egypt Standard Time|EGY]] |команда1 = [[Әл-Ахли (футбол клубы, Каир)|Әл-Ахли]] {{ту|Мысыр}} |есеп = 3–0 |команда2 = {{ту|БАӘ}} [[Әл-Айн (футбол клубы)|Әл-Айн]] |голдар1 =[[Виссам Абу Али]] {{гол|32}}<br />[[Эмам Ашур]] {{гол|55}}<br />[[Мохамед Магди]] {{гол|90+2|pen.}} |стадион = [[Халықаралық стадион (Каир)|Халықаралық стадион]], [[Каир]] |көрермендер = 51,602 }} {{матч туралы есептеме |мерзімі = {{Start date|2024|12|11|df=y}} |команда1 =[[Ботафого]] {{ту|Бразилия}} |есеп = 0-3 |команда2 = {{ту|Мексика}} [[Пачука (футбол клубы)|Пачука]] |голдар1 = |голдар2 =[[Уссама Идрисси]] {{гол|50}}<br />[[Нельсон Деосса]] {{гол|66}}<br />[[Хосе Саломон Рондон]] {{гол|80}} |стадион = 974, [[Доһа]] |көрермендер =12257 |referee = |report = https://www.fifa.com/en/match-centre/match/107/290199/290247/400018893 }} ===Плей-офф=== {{Матч туралы есептеме |мерзімі = {{Start date|2024|12|14|df=y}} |команда1 = [[Пачука (футбол клубы)|Пачука]] {{flagicon|Мексика}} |есеп = |команда2 = {{flagicon|EGY}} [[Әл-Ахли (футбол клубы, Каир)|Әл-Ахли]] |голдар1 = |голдар2 = |стадион = 974, [[Доһа]] |көрермендер = }} ===Финал=== <onlyinclude>{{Матч туралы есептеме |мерзімі = {{Start date|2024|12|18|df=y}} |команда1 = [[Реал Мадрид]] {{flagicon|ESP}} |команда2 = {{flagicon|}} ?? |есеп = |голдар1 = |голдар2 = |стадион = Лусаил, Лусаил |көрермендер = }}</onlyinclude> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{ФИФА құрлықаралық кубогы}} [[Санат:ФИФА құрлықаралық кубогы]] [[Санат:2024 жылғы футбол]] 5393otwdeyvtxelgkd80zdcxcz2n4rk 0 747316 3409311 3407002 2024-12-12T09:40:58Z 1nter pares 146705 /* Реакция */ 3409311 wikitext text/x-wiki {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Иранға соққысы |бөлім = |сурет = |сурет атауы = |дата = 26 қазан 2024 жылы |орын = [[Иран]] |себеп = [[Иранның Израильге зымыран соққысы (қазан 2024)|Иранның Израильге зымыран соққысы]] |нәтиже = |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Иран}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{Ту|Израиль}} [[Беньямин Нетаньяху]] |командир2 = {{Ту|Иран}} [[Әли Хаменеи]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = жүзден астам жойғыш<ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/feature/2024/10/26/izrail-nanes-udar-po-voennym-ob-ektam-v-irane|title=Израиль нанес удар по военным объектам в Иране Операция получила название «Дни покаяния» и стала ответом на ракетные обстрелы со стороны Тегерана|lang=ru|website=Meduza|access-date=2024-10-26}}</ref> |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = жоқ |шығындар2 = екі әскери қызметші<ref>{{Cite web|url=https://www.tasnimnews.com/ar/news/2024/10/26/3186112/%D8%A7%D9%84%D8%AC%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D9%84%D8%A5%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DB%8C%D8%B9%D9%84%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D8%B9%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%AB%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84%DB%8C|title=الجیش الإیرانی یعلن استشهاد عسکریین اثنین جراء الاعتداء الإسرائیلی- الأخبار ایران|lang=ar|website=وکالة تسنیم الدولیة للأنباء|access-date=2024-10-26}}</ref> |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} [[2024 жыл|2024 жылы]] 26 қазанда '''[[Израиль]] [[Иран|Иранға]] бірқатар соққы жасады'''. Біріншісі Иранның зымыранға қарсы қорғаныс жүйесіне бағытталса, екінші және үшінші соққылар дрон мен [[Зымырандар|зымыран]] өндірілетін базалар мен өндірістік нысандарға жасалды.<ref>{{Cite web |url=https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/item/677543-izrail-iran-a-ueden-so-y-zhasady |title=Израиль Иранға әуеден соққы жасады |lang=kk |website=24.kz |access-date=2024-10-26}}</ref> [[Израиль]] Қорғаныс Армиясы ресми хабарлама жасап, бірнеше айға созылған [[Иран|Иранның]] шабуылдарына жауап ретінде әскери нысандарға дәл соққылар жасағанын мәлімдеді. Jerusalem Post дерегінше, шабуылға 100-ден астам ұшақ, соның ішінде заманауи F-35 ұшағы да қатысқан.<ref name="nege.kz">{{Cite web |url=https://nege.kz/amp/izrail-iranga-zimiranmen-sokki-zhasadi-6477db |title=Израиль Иранға зымыранмен соққы жасады |lang=kk |website=nege.kz |access-date=2024-10-26}}</ref> == Соққылар == Израиль қорғаныс армиясы түн ішінде Иранға бірқатар соққылар жасап, олардың нүктелі және әскери нысандарға бағытталғанын мәлімдеді. Бірнеше сағаттан кейін Иранның әуе шабуылына қарсы қорғаныс күштері [[Тегеран]], Хузестан және Илам провинцияларындағы базаларға [[шабуыл]] жасалғанын мәлімдеді. Олардың айтуынша, шабуылдар сәтті тойтарылған, бірақ кейбір позицияларға «шектеулі зиян» келтірілген.<ref>{{Cite web |url=https://vlast.kz/novosti/62395-izrail-nanes-seriu-udarov-po-iranu.html |title=Израиль нанес серию ударов по Ирану |lang=ru |website=vlast.kz |access-date=2024-10-26}}</ref> Иранның мемлекеттік теледидар қызметі бүкіл Тегеранға жарылыс дыбысы туралы хабар таратты. Шабуыл қару-жарақ қоймасы мен казармаға бағытталғандай болды. Сондай-ақ, Тегеранның батысында орналасқан Қарадж қаласында да жарылыстар болғаны хабарланды. Бұдан басқа, жарылыстар Мешхед, Керманшах, Зенджан маңында естілді.<ref>{{Cite news|title=Israel launches retaliatory attack against Iran|first=Barak|last=Ravid|url=https://www.axios.com/2024/10/25/israel-attacks-iran-retaliation|work=Axios|date=2024-10-26|access-date=2024-10-26|lang=en}}</ref><ref>{{Cite news|title=Explosions heard in Iran's Tehran and nearby Karaj, state media say|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/explosions-heard-irans-capital-tehran-nearby-karaj-semi-official-iranian-media-2024-10-25/|work=Reuters|date=2024-10-26|access-date=2024-10-26|lang=en}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-lebanon-gaza-war-10-25-24-intl-hnk/index.html|title=Several explosions heard in Tehran, Iranian state media say: Live updates|lang=en|first=Deva|last=Lee|website=CNN|access-date=2024-10-25|last2=Magramo|first2=Kathleen|last3=Edwards|first3=Christian|last4=Hammond|first4=Elise|last5=Powwel|first5=Tori B.}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/live/2024/10/25/world/israel-lebanon-gaza-iran|title=Updates: Israel Strikes Iran in Retaliatory Attack|lang=en|date=2024-10-26|publisher=[[The New York Times]]|access-date=2024-10-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.iranintl.com/liveblog/WarMiddleEast_Oct25|title=ارتش اسرائیل: با دستورالعمل رده‌های سیاسی به طور دقیق به اهداف نظامی در ایران حمله می‌کنیم|lang=fa|website=ایران اینترنشنال|access-date=2024-10-25}}</ref> == Реакция == : {{Байрақ|Израиль}}: ЦАХАЛ баспасөз хатшысы Даниэль Хагари арнайы бейнежазбада Израиль авиациясының Ирандағы әскери нысандарға соққы жасағанын және оқиғалар туралы қоғамды үнемі хабардар етіп отыратынын айтты. Sky News Arabia арнасы шабуыл нысандарының бірі баллистикалық зымырандарды ұшыру базасы болғанын хабарлады. Шабуыл тек әскери нысандарға жасалғаны, ядролық және мұнай инфрақұрылымдарына тиіспегені айтылды.<ref name="nege.kz" /> : "Иран бүгін түнде үлкен қате жасады және оның орнын толтырады. Иран режимі біздің мықтылығымызды түсінбеген. Біз белгілеген ережені ұстанамыз: кім бізге шабуыл жасаса, біз оған шабуыл жасаймыз", – деді Нетаньяху. "Егер Иран тағы соққы жасаса, Израиль қол қусырып отырмайды" деді Хагари. Ирандық жекеменшік Tasnim ақпарат агенттігі дереккөздерге сүйене отырып Иран Израильдің кез келген агрессиясына жауап беруге дайын деп жазды.<ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/33174052.html |title=Израиль Ирандағы әскери нысандарға соққы жасады |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-10-26}}</ref> : {{Байрақ|Иран}}: Иран ақпарат агенттіктері Тегеранда бірнеше жарылыстың болғанын хабарлады. Израильдің 12-ші телеарнасы шабуылдың екінші толқыны Шираз қаласына және оның маңайына бағытталғанын айтты. Иран армиясының басшылығы көптеген шабуылға қарсы тұрып, әуе соққыларын сәтті тойтарғандарын, барлық жау ұшақтары атып түсірілгенін жария етті.<ref name="nege.kz" /> == Тағы қараңыз == * [[Үшінші Ливан соғысы (2024)]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Израиль соғыстары]] i9qb7jcr1vu6ha5ojc4tj7z8tfufhjy 0 748038 3409179 3398873 2024-12-11T22:26:23Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3409179 wikitext text/x-wiki '''Суперсерия''' — [[Шайбалы хоккей|Шайбалы хоккейдегі]] [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] құрамалары мен [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] командаларының, сондай-ақ кеңестік клубтар мен ҰХЛ және ХӘА (Хоккейдің әлемдік ассоциациясы) клубтарының арасындағы матчтар сериясы. == Сериялар == {| class="wikitable" width="75%" |- align=center !Жылдар !Қарсыластар !Ойындар !Жеңіс !Тең !Ұтылыс !Шайбалар |- align=center |1972 |КСРО құрамасы — Канада құрамасы ([[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]]) |8 |3 |1 |4 |32-31 |- align=center |1974 |КСРО құрамасы — Канада құрамасы (ХӘА) |8 |4 |3 |1 |32-27 |- align=center |1975-76 |[[ЦСКА (хоккей клубы, Мәскеу)|ЦСКА]] — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |4 |2 |1 |1 |16-12 |- align=center |&nbsp; |«[[Крылья Советов (хоккей клубы, Мәскеу)|Крылья Советов]]» — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |4 |3 |0 |1 |19-19 |- align=center |1976-77 |КСРО құрамасы — ХӘА клубтары |8 |6 |0 |2 |37-26 |- align=center |1977-78 |КСРО құрамасы — ХӘА клубтары |9 |8 |0 |1 |56-27 |- align=center |&nbsp; |КСРО құрамасы-2 — ХӘА клубтары |10 |5 |1 |4 |38-41 |- align=center |&nbsp; |«[[Спартак (хоккей клубы, Мәскеу)|Спартак]]» — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |5 |3 |0 |2 |14-12 |- align=center |1978-79 |КСРО құрамасы-2 — ХӘА клубтары |6 |4 |1 |1 |27-20 |- align=center |&nbsp; |«[[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|Динамо]]» — ХӘА клубтары |7 |1 |0 |6 |20-28 |- align=center |&nbsp; |«[[Крылья Советов (хоккей клубы, Мәскеу)|Крылья Советов]]» — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |4 |2 |1 |1 |21-16 |- align=center |1979 |КСРО құрамасы — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] құрамасы |3 |2 |0 |1 |13-8 |- align=center |1979-80 |[[ЦСКА (хоккей клубы, Мәскеу)|ЦСКА]] — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |5 |3 |0 |2 |17-18 |- align=center |&nbsp; |«[[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|Динамо]]» — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |4 |2 |1 |1 |18-12 |- align=center |1982-83 |КСРО клубтар құрамасы — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |6 |4 |0 |2 |24-11 |- align=center |1985-86 |[[ЦСКА (хоккей клубы, Мәскеу)|ЦСКА]] — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |6 |5 |0 |1 |26-16 |- align=center |&nbsp; |«[[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|Динамо]]» — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |4 |2 |1 |1 |19-15 |- align=center |1987 |КСРО құрамасы — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] («[[Рандеву-87]]») |2 |1 |0 |1 |8-7 |- align=center |1988/89 |[[ЦСКА (хоккей клубы, Мәскеу)|ЦСКА]] — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |7 |4 |1 |2 |31-24 |- align=center |&nbsp; |[[Динамо (хоккей клубы, Рига, 1946)|Динамо Рига]] — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |7 |2 |1 |4 |12-23 |- align=center |1989 |КСРО клубтар құрамасы — «[[Вашингтон Кэпиталз]]» |4 |1 |0 |3 |19-17 |- align=center |&nbsp; |КСРО клубтар құрамасы — «[[Калгари Флэймз]]» |4 |1 |0 |3 |8-13 |- align=center |1989/90 |«[[Химик (хоккей клубы, Воскресенск)|Химик]]» — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |6 |3 |0 |3 |23-25 |- align=center |&nbsp; |«[[Крылья Советов (хоккей клубы, Мәскеу)|Крылья Советов]]» — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |5 |1 |1 |3 |15-16 |- align=center |&nbsp; |«[[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|Динамо]]» — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |5 |3 |0 |2 |18-18 |- align=center |&nbsp; |[[ЦСКА (хоккей клубы, Мәскеу)|ЦСКА]] — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |5 |4 |0 |1 |22-14 |- align=center |1990 |КСРО клубтар құрамасы — «[[Миннесота Норт Старз]]» |4 |3 |0 |1 |18-10 |- align=center |&nbsp; |КСРО клубтар құрамасы — «[[Монреаль Канадиенс]]» |4 |2 |0 |2 |12-12 |- align=center |1990/91 |«[[Химик (хоккей клубы, Воскресенск)|Химик]]» — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |7 |3 |1 |3 |25-26 |- align=center |&nbsp; |[[ЦСКА (хоккей клубы, Мәскеу)|ЦСКА]] — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |7 |6 |0 |1 |33-20 |- align=center |&nbsp; |«[[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|Динамо]]» — [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] клубтары |7 |3 |2 |2 |20-17 |- align=center bgcolor=#e4e4e4 |&nbsp; |Барлығы (ҰХЛ) |108 |58 |10 |40 |413-337 |- align=center bgcolor=#e4e4e4 |&nbsp; |Барлығы |175 |96 |16 |63 |685-589 |} == Сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20050305133718/http://www.hhof.com/html/GamesSummarySS.shtml Super Series Summary] * [http://slapshot.kulichki.net/niz17.html НХЛ против ЕВРОПЫ на уровне клубов] * [http://www.hockeyreview.ru/chl/1670-kluby-sssr-i-nkhl-proveli-mezhdu-sobojj.html СССР и НХЛ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210508064707/http://www.hockeyreview.ru/chl/1670-kluby-sssr-i-nkhl-proveli-mezhdu-sobojj.html |date=2021-05-08 }} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] 10cmdx3ka42ze05pfmki0pkifpjfg0f 0 749262 3409054 3408659 2024-12-11T12:41:41Z 1nter pares 146705 3409054 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Алеппо үшін шайқас (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern_Syria_offensive_(2024),_Aleppo.svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 29 қараша 2024 жылы – 2 желтоқсан 2024 жылы |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо мухафазасы]] |себеп = |нәтиже = Оппозиция күштері қаланы басып алды |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 =[[Сириялық оппозиция]]<br> [[Хайят Тахрир аш-Шам|Тахрир аш-Шам]]<br>[[Сирия ұлттық армиясы|СҰА]]<br>[[Файлак аш-Шам]]<ref name="opposition forces">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B2%D9%8A-%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%B1%D8%AF%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-27}}</ref> <br>[[«Солтүстік дауыл» бригадасы]]<ref name="opposition forces"/><br>[[Харакат Нуреддин аз-Зинки]]<ref name="opposition forces"/> |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>[[Сириялық араб қарулы күштері]]<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = [[Әбу Мұхаммед әл-Джулани]] |командир2 = Белгісіз |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = Кемінде 22 бейбіт тұрғын қаза тапты<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/en/350140/|title=Dramatic escalation {{!}} Six students ki*lled and wounded in rocket fire by rebels on university student dormitory in Aleppo city|lang=en|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref><ref name="russian terror">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%b4%d9%87%d8%a7%d8%af-16-%d8%b4%d8%ae%d8%b5-%d9%85%d8%ac%d8%b2%d8%b1%d8%a9-%d9%85%d8%b1%d9%88%d8%b9%d8%a9-%d8%aa%d8%b1%d8%aa%d9%83%d8%a8%d9%87%d8%a7-%d8%a7%d9%84%d8%b7%d8%a7/738431/|title=استشهد ما لايقل عن 16 مواطن وأصيب 20 آخرين، في مجزرة مروعة ارتكبتها الطائرات الحربية يرجح أنها روسية باستهداف حشد بشري عند دوار الباسل في مدينة حلب.|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-30}}</ref> |ортаққор = |ескерту = }} '''Алеппо үшін шайқас''' — 2024 жылы 29 қарашада сириялық оппозицияның [[Хайят Тахрир аш-Шам|Тахрир аш-Шам]] басқаратын жасақтары [[Сирия Араб армиясының]] бақылауындағы [[Алеппо]] қаласына кірді. Қала үшін шайқас [[оппозициялық күштердің]] ауқымды шабуылының үшінші күнінде басталды. Бұл 2016 жылы Алепподағы ұрыстар аяқталғаннан кейінгі қалада болған алғашқы қарулы [[қақтығыс|қақтығыстар]].<ref name=":0">{{Cite news|title=In a shock offensive, insurgents breach Syria’s largest city for the first time since 2016|author=Sarah El Deeb|url=https://apnews.com/article/syria-attack-clashes-aleppo-9c07da6f83036f34d4b18a479de9d085|website=[[Associated Press]]|date=2024-11-29}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%AA%D9%81%D8%AC%D9%8A%D8%B1-%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%8A%D9%86-%D9%85%D9%81%D8%AE%D8%AE%D8%AA%D9%8A%D9%86-%D9%81%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9/738253/|title=بعد تفجير سيارتين مفخختين.. فصائل عملية “ردع العدوان” تدخل أجزاء من أحياء في مدينة حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref> 2024 жылы 30 қарашада оппозициялық жасақтар үкіметтік күштерді жеңіп, қаланың басым бөлігін басып алды.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d9%88%d8%b3%d8%b7-%d8%a7%d9%86%d9%87%d9%8a%d8%a7%d8%b1-%d9%82%d9%88%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%84%d9%86%d8%b8%d8%a7%d9%85-%d8%a7%d9%84%d9%87%d9%8a%d8%a6%d8%a9-%d9%88%d8%a7%d9%84%d9%81%d8%b5%d8%a7/738280/|title=وسط انهيار قوات النظام.. “الهيئة” والفصائل تسيطران على 5 أحياء في مدينة حلب و20 بلدة وقرية في ريفي حلب وإدلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref><ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a8%d8%b9%d8%af-%d8%ba%d9%8a%d8%a7%d8%a8-%d9%84%d9%86%d8%ad%d9%88-8-%d8%b3%d9%86%d9%88%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%84%d8%b7%d9%8a%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%ad%d8%b1%d8%a8%d9%8a-%d9%8a%d8%b3/738353/|title=بعد غياب لنحو 8 سنوات.. الطيران الحربي يستهدف أحياء حلب.. وقوات “ردع العدوان” تتوغل في غالبية أحياء مدينة حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-30}}</ref> == Операцияның басталуы == 2024 жылы 27 қарашада сириялық оппозицияның [[Хайят Тахрир аш-Шам|Тахрир аш-Шам]] басқарған жасақтары «[[Агрессияны тежеу]]<nowiki/>» операциясын жариялап, Сирияның солтүстік-батысындағы үкіметтік әскерлерге қарсы [[шабуыл]] бастады. Бұл [[2019–2020 жылдардағы солтүстік-батыс Сирияға жасалған шабуылдар]] мен 2020 жылдың наурызындағы Идлибте тоқтатылған атыс туралы келісімнен кейінгі алғашқы ірі әскери [[қақтығыс]] болды. Шабуылдың жылдамдығы оппозициялық күштердің ондаған ауылды басып алуына алып келді. [[Шабуыл|Шабуылдың]] алғашқы күндерінде көтерілісшілер [[Алеппо]] мен [[Идлиб]] мухафазаларындағы 70 әскери нысанды, әскери техниканы, оның ішінде танктер,<ref>{{Cite news|title=Insurgents' attack on Assad-controlled Aleppo revives Syrian war after five-year truce|author=Sergio Cantone|url=https://www.euronews.com/2024/11/29/insurgents-attack-on-assad-controlled-aleppo-revives-syrian-war-after-five-years-truce|website=[[Euronews]]|date=2024-11-29}}</ref> БМП, САУ және РСЗО-ны басып алды.<ref>{{Cite web|url=https://x.com/sentdefender/status/1862180139594826176|title=Rebel and Opposition Forces in Northern Syria are claiming to have Captured a Massive amount of Military Equipment from the Syrian Arab Army|lang=en|author=OSINTdefender|website=}}</ref> Шамамен 10 000 бейбіт тұрғын Идлибке қашты.<ref>{{Cite news|title=Syrian rebels, allies capture parts of Aleppo|author=Sirwan Kajjo|url=https://www.voanews.com/a/syria-insurgents-breach-second-largest-city-of-aleppo-fighters-and-war-monitor-say-/7881390.html|website=[[Voice of America]]|date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/en/middle-east/armed-groups-opposed-to-assads-regime-in-syria-enter-aleppo-city-center/3408670|title=Armed groups opposed to Assad's regime in Syria enter Aleppo city center|lang=en|author=Efe Özkan|website=AA|date=2024-11-29|access-date=2024-11-30}}</ref> == Барысы == === Қараша === [[Сурет:Photo of Hayat Tahrir al-Sham members outside of the citadel.jpg|слева|мини|thumb|[[Хайят Тахрир аш-Шам]] сарбаздары [[Алеппо Цитаделінің]] фонында]] '''29 қараша:''' Көтерілісшілер Алеппоның шеткі аймақтарына жақындады. Екі көлік бомбасымен террорлық шабуыл жасалды, содан кейін көтерілісшілер [[Хамдания]] және [[Нью-Алеппо]] аудандарына кірді.<ref name=":1" /> Күннің екінші жартысында қаланың 5 ауданы оппозициялық күштердің бақылауына өтті.<ref name=":2" /> Қаладағы басқа аудандарда, оның ішінде орталықта да қақтығыстар туралы хабарлар тарады. Түн ортасында тағы төрт аудан жартылай басып алынып, басты алаңның алынғаны туралы хабарланды.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a8%d8%b9%d8%af-%d8%a7%d9%84%d8%b3%d9%8a%d8%b7%d8%b1%d8%a9-%d8%b9%d9%84%d9%89-5-%d8%a3%d8%ad%d9%8a%d8%a7%d8%a1-%d8%a7%d9%84%d9%87%d9%8a%d8%a6%d8%a9-%d9%88%d8%a7%d9%84%d9%81%d8%b5%d8%a7%d8%a6/738323/|title=بعد السيطرة على 5 أحياء.. “الهيئة” والفصائل تدخلان شوارع عدد من الأحياء الأخرى في مدينة حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite news|title=الميليشيات تعلن سيطرتها على قلعة حلب|author=ف.غ|url=https://www.elkhabar.com/press/article/253073/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%B4%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%86-%D8%B3%D9%8A%D8%B7%D8%B1%D8%AA%D9%87%D8%A7-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D9%82%D9%84%D8%B9%D8%A9-%D8%AD%D9%84%D8%A8/|website=El Khabar|date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://7al.net/2024/11/30/%D8%B3%D9%8A%D8%B7%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D8%B6%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D9%82%D9%84%D8%B9%D8%A9-%D8%AD%D9%84%D8%A8-%D9%88%D8%A3/shilan-sh/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9/|title=سيطرة المعارضة السورية على قلعة حلب وأحياء بوسط المدينة|lang=ar|author=شيلان شيخ موسى|date=2024-11-30}}</ref> Сирия араб армиясы [[Алеппо]] мен [[Идлиб]] ауылдарында көтерілісшілермен қақтығыстар болғанын және соның нәтижесінде дрондар мен ауыр қарулар жойылғанын мәлімдеді. [[Үкіметтік күштер]] шабуылды тоқтатуға ант беріп, көтерілісшілерді өздерінің алға жылжуы туралы жалған ақпарат таратуын айыптады.<ref name=":0" /> Жергілікті тұрғындар батыс аудандардан атыс салдарынан кетуге мәжбүр болды.<ref name=":0" /> Көтерілісшілер тұрғындарды қаланың шығыс аудандарына эвакуациялауға шақырды.<ref name=":4">{{Cite news|title=Syrian Rebels Breach City of Aleppo, in Biggest Advance in Years|author=Raja Abdulrahim|url=https://www.nytimes.com/2024/11/29/world/middleeast/syria-war-aleppo-rebels-government.html|website=[[The New York Times]]|date=2024-11-29}}</ref> '''30 қараша:''' Таңертең көтерілісшілер [[Алеппо Цитаделін]] және үкімет ғимаратын басып алды. Қаланың басым бөлігі оппозицияның бақылауына өтті.<ref name=":4" /><ref>{{Cite news|title=المعارضة السورية تدخل حلب وتسيطر على مقارها الحكومية وقلعتها|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/29/%D8%B9%D8%A7%D8%AC%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D8%B6%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D9%82%D9%88%D8%A7%D8%AA%D9%86%D8%A7-%D8%B3%D9%8A%D8%B7%D8%B1%D8%AA|website=[[Al-Jazeera]]|date=2024-11-29}}</ref> Үкіметтік әскерлер [[Сафира|Сафираға]] шегінуге мәжбүр болды.<ref name=":3" /> Осы уақытта сириялық демократиялық күштер (күрд жасақтары) [[Алеппо халықаралық әуежайын]] және [[Шейх-Наджар]] ауданын басып алды. Кешке қарай күрд күштері әуежайдан қарсылықсыз шегінді.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a7%d9%84%d9%87%d9%80-%d9%80%d9%8a%d9%80-%d9%80%d8%a6%d8%a9-%d8%aa%d8%b3%d9%8a%d8%b7%d8%b1-%d8%b9%d9%84%d9%89-%d9%85%d8%b7%d8%a7%d8%b1-%d8%ad%d9%84%d8%a8-%d8%a7%d9%84%d8%af%d9%88%d9%84%d9%8a/738447/|title=“الهيئة” تسيطر على مطار حلب الدولي والعديد من المدن والبلدات في ريف حماة الشمالي وسط انهيار كامل لقوات النظام|lang=ar|website=[[Сириядағы адам құқықтарын бақылау орталығы|Syria Human Rights]]|date=2024-11-30}}</ref> 30 қараша кешке қарай үкіметтік күштер оппозицияның үлкен аумақтарды басып алғанын және ондаған сарбаздың қаза болғанын мойындады.<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/aleppo-airport-closed-sources-say-syrian-rebels-reach-heart-city-2024-11-29/|title=Syrian rebels sweep into Aleppo, Russia conducts strikes in support of Assad|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=[[Reuters]]|date=2024-11-30}}</ref> Ресейдің әскери авиациясы алғаш рет 2016 жылдан бері [[Алеппо]] қаласы мен оған жақын аудандарға әуе соққыларын жасады.<ref>{{Cite web |url=https://www.dw.com/ru/aviacia-rf-vpervye-s-2016-goda-nanosit-udary-po-sirijskomu-aleppo/a-70926685 |title=Авиация РФ впервые с 2016 года наносит удары по Алеппо |lang=ru |website=www.dw.com |access-date=2024-11-30}}</ref> == Шығындар == === Қараша === '''29 қараша:''' Сирия үкіметтік медиа көздері көтерілісшілердің зымырандары [[Халеб университетінің]] жатақханасына тигенін хабарлады, нәтижесінде 4 адам, оның ішінде 2 студент қаза тапты.<ref name=":0" /><ref name="www.bbc.com" /> === Желтоқсан === '''1 желтоқсан:''' SOHR мәліметтері бойынша, Ресей авиациясы Идлиб ауданындағы босқындар лагеріне қатарынан бес рет соққы жасап, нәтижесінде кемінде сегіз адам қаза тапты.<ref name="www.bbc.com">{{Cite web |url=https://www.bbc.com/russian/articles/cm2e3y4j3yeo |title=Сирия: в Алеппо не осталось правительственных войск, наступление повстанцев продолжается под российскими авиаударами |lang=ru |website=www.bbc.com |access-date=2024-12-01}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] ptkvehwm0ttgr6usm0gqxddxxe433qk 3409184 3409054 2024-12-12T00:12:47Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Photo_of_Hayat_Tahrir_al-Sham_members_outside_of_the_citadel.jpg|Photo_of_Hayat_Tahrir_al-Sham_members_outside_of_the_citadel.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Geagea|Geagea]] [[commons:File:Photo_of_Hayat_Ta 3409184 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Алеппо үшін шайқас (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern_Syria_offensive_(2024),_Aleppo.svg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 29 қараша 2024 жылы – 2 желтоқсан 2024 жылы |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Алеппо мухафазасы]] |себеп = |нәтиже = Оппозиция күштері қаланы басып алды |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 =[[Сириялық оппозиция]]<br> [[Хайят Тахрир аш-Шам|Тахрир аш-Шам]]<br>[[Сирия ұлттық армиясы|СҰА]]<br>[[Файлак аш-Шам]]<ref name="opposition forces">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B2%D9%8A-%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%B1%D8%AF%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-27}}</ref> <br>[[«Солтүстік дауыл» бригадасы]]<ref name="opposition forces"/><br>[[Харакат Нуреддин аз-Зинки]]<ref name="opposition forces"/> |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>[[Сириялық араб қарулы күштері]]<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = [[Әбу Мұхаммед әл-Джулани]] |командир2 = Белгісіз |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = Кемінде 22 бейбіт тұрғын қаза тапты<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/en/350140/|title=Dramatic escalation {{!}} Six students ki*lled and wounded in rocket fire by rebels on university student dormitory in Aleppo city|lang=en|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref><ref name="russian terror">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%b4%d9%87%d8%a7%d8%af-16-%d8%b4%d8%ae%d8%b5-%d9%85%d8%ac%d8%b2%d8%b1%d8%a9-%d9%85%d8%b1%d9%88%d8%b9%d8%a9-%d8%aa%d8%b1%d8%aa%d9%83%d8%a8%d9%87%d8%a7-%d8%a7%d9%84%d8%b7%d8%a7/738431/|title=استشهد ما لايقل عن 16 مواطن وأصيب 20 آخرين، في مجزرة مروعة ارتكبتها الطائرات الحربية يرجح أنها روسية باستهداف حشد بشري عند دوار الباسل في مدينة حلب.|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-30}}</ref> |ортаққор = |ескерту = }} '''Алеппо үшін шайқас''' — 2024 жылы 29 қарашада сириялық оппозицияның [[Хайят Тахрир аш-Шам|Тахрир аш-Шам]] басқаратын жасақтары [[Сирия Араб армиясының]] бақылауындағы [[Алеппо]] қаласына кірді. Қала үшін шайқас [[оппозициялық күштердің]] ауқымды шабуылының үшінші күнінде басталды. Бұл 2016 жылы Алепподағы ұрыстар аяқталғаннан кейінгі қалада болған алғашқы қарулы [[қақтығыс|қақтығыстар]].<ref name=":0">{{Cite news|title=In a shock offensive, insurgents breach Syria’s largest city for the first time since 2016|author=Sarah El Deeb|url=https://apnews.com/article/syria-attack-clashes-aleppo-9c07da6f83036f34d4b18a479de9d085|website=[[Associated Press]]|date=2024-11-29}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%AA%D9%81%D8%AC%D9%8A%D8%B1-%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%8A%D9%86-%D9%85%D9%81%D8%AE%D8%AE%D8%AA%D9%8A%D9%86-%D9%81%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9/738253/|title=بعد تفجير سيارتين مفخختين.. فصائل عملية “ردع العدوان” تدخل أجزاء من أحياء في مدينة حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref> 2024 жылы 30 қарашада оппозициялық жасақтар үкіметтік күштерді жеңіп, қаланың басым бөлігін басып алды.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d9%88%d8%b3%d8%b7-%d8%a7%d9%86%d9%87%d9%8a%d8%a7%d8%b1-%d9%82%d9%88%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%84%d9%86%d8%b8%d8%a7%d9%85-%d8%a7%d9%84%d9%87%d9%8a%d8%a6%d8%a9-%d9%88%d8%a7%d9%84%d9%81%d8%b5%d8%a7/738280/|title=وسط انهيار قوات النظام.. “الهيئة” والفصائل تسيطران على 5 أحياء في مدينة حلب و20 بلدة وقرية في ريفي حلب وإدلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref><ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a8%d8%b9%d8%af-%d8%ba%d9%8a%d8%a7%d8%a8-%d9%84%d9%86%d8%ad%d9%88-8-%d8%b3%d9%86%d9%88%d8%a7%d8%aa-%d8%a7%d9%84%d8%b7%d9%8a%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%ad%d8%b1%d8%a8%d9%8a-%d9%8a%d8%b3/738353/|title=بعد غياب لنحو 8 سنوات.. الطيران الحربي يستهدف أحياء حلب.. وقوات “ردع العدوان” تتوغل في غالبية أحياء مدينة حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-30}}</ref> == Операцияның басталуы == 2024 жылы 27 қарашада сириялық оппозицияның [[Хайят Тахрир аш-Шам|Тахрир аш-Шам]] басқарған жасақтары «[[Агрессияны тежеу]]<nowiki/>» операциясын жариялап, Сирияның солтүстік-батысындағы үкіметтік әскерлерге қарсы [[шабуыл]] бастады. Бұл [[2019–2020 жылдардағы солтүстік-батыс Сирияға жасалған шабуылдар]] мен 2020 жылдың наурызындағы Идлибте тоқтатылған атыс туралы келісімнен кейінгі алғашқы ірі әскери [[қақтығыс]] болды. Шабуылдың жылдамдығы оппозициялық күштердің ондаған ауылды басып алуына алып келді. [[Шабуыл|Шабуылдың]] алғашқы күндерінде көтерілісшілер [[Алеппо]] мен [[Идлиб]] мухафазаларындағы 70 әскери нысанды, әскери техниканы, оның ішінде танктер,<ref>{{Cite news|title=Insurgents' attack on Assad-controlled Aleppo revives Syrian war after five-year truce|author=Sergio Cantone|url=https://www.euronews.com/2024/11/29/insurgents-attack-on-assad-controlled-aleppo-revives-syrian-war-after-five-years-truce|website=[[Euronews]]|date=2024-11-29}}</ref> БМП, САУ және РСЗО-ны басып алды.<ref>{{Cite web|url=https://x.com/sentdefender/status/1862180139594826176|title=Rebel and Opposition Forces in Northern Syria are claiming to have Captured a Massive amount of Military Equipment from the Syrian Arab Army|lang=en|author=OSINTdefender|website=}}</ref> Шамамен 10 000 бейбіт тұрғын Идлибке қашты.<ref>{{Cite news|title=Syrian rebels, allies capture parts of Aleppo|author=Sirwan Kajjo|url=https://www.voanews.com/a/syria-insurgents-breach-second-largest-city-of-aleppo-fighters-and-war-monitor-say-/7881390.html|website=[[Voice of America]]|date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/en/middle-east/armed-groups-opposed-to-assads-regime-in-syria-enter-aleppo-city-center/3408670|title=Armed groups opposed to Assad's regime in Syria enter Aleppo city center|lang=en|author=Efe Özkan|website=AA|date=2024-11-29|access-date=2024-11-30}}</ref> == Барысы == === Қараша === '''29 қараша:''' Көтерілісшілер Алеппоның шеткі аймақтарына жақындады. Екі көлік бомбасымен террорлық шабуыл жасалды, содан кейін көтерілісшілер [[Хамдания]] және [[Нью-Алеппо]] аудандарына кірді.<ref name=":1" /> Күннің екінші жартысында қаланың 5 ауданы оппозициялық күштердің бақылауына өтті.<ref name=":2" /> Қаладағы басқа аудандарда, оның ішінде орталықта да қақтығыстар туралы хабарлар тарады. Түн ортасында тағы төрт аудан жартылай басып алынып, басты алаңның алынғаны туралы хабарланды.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a8%d8%b9%d8%af-%d8%a7%d9%84%d8%b3%d9%8a%d8%b7%d8%b1%d8%a9-%d8%b9%d9%84%d9%89-5-%d8%a3%d8%ad%d9%8a%d8%a7%d8%a1-%d8%a7%d9%84%d9%87%d9%8a%d8%a6%d8%a9-%d9%88%d8%a7%d9%84%d9%81%d8%b5%d8%a7%d8%a6/738323/|title=بعد السيطرة على 5 أحياء.. “الهيئة” والفصائل تدخلان شوارع عدد من الأحياء الأخرى في مدينة حلب|lang=ar|website=[[Сирийский центр мониторинга за соблюдением прав человека|Syria Human Rights]]|date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite news|title=الميليشيات تعلن سيطرتها على قلعة حلب|author=ف.غ|url=https://www.elkhabar.com/press/article/253073/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%B4%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%86-%D8%B3%D9%8A%D8%B7%D8%B1%D8%AA%D9%87%D8%A7-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D9%82%D9%84%D8%B9%D8%A9-%D8%AD%D9%84%D8%A8/|website=El Khabar|date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://7al.net/2024/11/30/%D8%B3%D9%8A%D8%B7%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D8%B6%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D9%82%D9%84%D8%B9%D8%A9-%D8%AD%D9%84%D8%A8-%D9%88%D8%A3/shilan-sh/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9/|title=سيطرة المعارضة السورية على قلعة حلب وأحياء بوسط المدينة|lang=ar|author=شيلان شيخ موسى|date=2024-11-30}}</ref> Сирия араб армиясы [[Алеппо]] мен [[Идлиб]] ауылдарында көтерілісшілермен қақтығыстар болғанын және соның нәтижесінде дрондар мен ауыр қарулар жойылғанын мәлімдеді. [[Үкіметтік күштер]] шабуылды тоқтатуға ант беріп, көтерілісшілерді өздерінің алға жылжуы туралы жалған ақпарат таратуын айыптады.<ref name=":0" /> Жергілікті тұрғындар батыс аудандардан атыс салдарынан кетуге мәжбүр болды.<ref name=":0" /> Көтерілісшілер тұрғындарды қаланың шығыс аудандарына эвакуациялауға шақырды.<ref name=":4">{{Cite news|title=Syrian Rebels Breach City of Aleppo, in Biggest Advance in Years|author=Raja Abdulrahim|url=https://www.nytimes.com/2024/11/29/world/middleeast/syria-war-aleppo-rebels-government.html|website=[[The New York Times]]|date=2024-11-29}}</ref> '''30 қараша:''' Таңертең көтерілісшілер [[Алеппо Цитаделін]] және үкімет ғимаратын басып алды. Қаланың басым бөлігі оппозицияның бақылауына өтті.<ref name=":4" /><ref>{{Cite news|title=المعارضة السورية تدخل حلب وتسيطر على مقارها الحكومية وقلعتها|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/29/%D8%B9%D8%A7%D8%AC%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D8%B6%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D9%82%D9%88%D8%A7%D8%AA%D9%86%D8%A7-%D8%B3%D9%8A%D8%B7%D8%B1%D8%AA|website=[[Al-Jazeera]]|date=2024-11-29}}</ref> Үкіметтік әскерлер [[Сафира|Сафираға]] шегінуге мәжбүр болды.<ref name=":3" /> Осы уақытта сириялық демократиялық күштер (күрд жасақтары) [[Алеппо халықаралық әуежайын]] және [[Шейх-Наджар]] ауданын басып алды. Кешке қарай күрд күштері әуежайдан қарсылықсыз шегінді.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%d8%a7%d9%84%d9%87%d9%80-%d9%80%d9%8a%d9%80-%d9%80%d8%a6%d8%a9-%d8%aa%d8%b3%d9%8a%d8%b7%d8%b1-%d8%b9%d9%84%d9%89-%d9%85%d8%b7%d8%a7%d8%b1-%d8%ad%d9%84%d8%a8-%d8%a7%d9%84%d8%af%d9%88%d9%84%d9%8a/738447/|title=“الهيئة” تسيطر على مطار حلب الدولي والعديد من المدن والبلدات في ريف حماة الشمالي وسط انهيار كامل لقوات النظام|lang=ar|website=[[Сириядағы адам құқықтарын бақылау орталығы|Syria Human Rights]]|date=2024-11-30}}</ref> 30 қараша кешке қарай үкіметтік күштер оппозицияның үлкен аумақтарды басып алғанын және ондаған сарбаздың қаза болғанын мойындады.<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/aleppo-airport-closed-sources-say-syrian-rebels-reach-heart-city-2024-11-29/|title=Syrian rebels sweep into Aleppo, Russia conducts strikes in support of Assad|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=[[Reuters]]|date=2024-11-30}}</ref> Ресейдің әскери авиациясы алғаш рет 2016 жылдан бері [[Алеппо]] қаласы мен оған жақын аудандарға әуе соққыларын жасады.<ref>{{Cite web |url=https://www.dw.com/ru/aviacia-rf-vpervye-s-2016-goda-nanosit-udary-po-sirijskomu-aleppo/a-70926685 |title=Авиация РФ впервые с 2016 года наносит удары по Алеппо |lang=ru |website=www.dw.com |access-date=2024-11-30}}</ref> == Шығындар == === Қараша === '''29 қараша:''' Сирия үкіметтік медиа көздері көтерілісшілердің зымырандары [[Халеб университетінің]] жатақханасына тигенін хабарлады, нәтижесінде 4 адам, оның ішінде 2 студент қаза тапты.<ref name=":0" /><ref name="www.bbc.com" /> === Желтоқсан === '''1 желтоқсан:''' SOHR мәліметтері бойынша, Ресей авиациясы Идлиб ауданындағы босқындар лагеріне қатарынан бес рет соққы жасап, нәтижесінде кемінде сегіз адам қаза тапты.<ref name="www.bbc.com">{{Cite web |url=https://www.bbc.com/russian/articles/cm2e3y4j3yeo |title=Сирия: в Алеппо не осталось правительственных войск, наступление повстанцев продолжается под российскими авиаударами |lang=ru |website=www.bbc.com |access-date=2024-12-01}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] c8ndopeg30hfc0dagm8vt1d88sy6act 0 749316 3409056 3408663 2024-12-11T12:49:20Z 1nter pares 146705 3409056 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Хамаға шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024), Hama.jpg |сурет атауы = Провинцияның орналасуы |дата = 30 қараша 2024 жылы – 5 желтоқсан 2024 жылы |орын = {{Байрақ|Сирия}}, [[Хама]] |себеп = |нәтиже = Оппозиция күштері қаланы басып алды |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = [[Сирия оппозициясы]] * [[Сирияны құтқару үкіметі]] * [[Аль-Фатах аль-Мубин]] * [[Сирияның уақытша үкіметі]] * [[Сирия ұлттық армиясы]]<ref>{{Cite web |url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100 |title=In parallel with the continuation of the "Deterrence of Aggression" operation: More than 30 airstrikes and the killing of about 100 members of the regime forces, the Authority and the factions in the Aleppo countryside |website=www.syriahr.com |access-date=2024-11-27}}</ref> |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Хамаға шабуыл (2024)''' — [[Сирия азаматтық соғысы|Азаматтық соғыс]] кезінде [[Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)|Сирияның солтүстік-батысында болған шабуыл]] аясында оппозициялық күштердің [[Хама]] қаласына жасаған шабуылы.<ref>{{Cite web|url=https://npasyria.com/en/118858/|title=Turkish-Backed Factions Reach Hama’s Outskirts in Central Syria|lang=en-US|last=publish|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> == Барысы == === Қараша === '''30 қараша:''' Көтерілісшілер бірнеше қалаларды басып алды, оның ішінде [[Тайбат әл-Имам]], [[Кафр-Зита]], [[Латамнех]] және [[Мөрек]] бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.turkiyetoday.com/world/syrian-army-withdraws-from-hama-as-opposition-forces-push-toward-homs-86795/|title=Syrian army withdraws from Hama as opposition forces push toward Homs - Türkiye Today|lang=en-US|access-date=2024-12-01}}</ref> [[Шабуыл]] нәтижесінде [[сириялық оппозиция күштері]] тез арада Хаманың шетіне жақындады.<ref>{{Cite web|url=https://www.jpost.com/breaking-news/article-831386|title=Syrian rebels closing in on city of Hama - report|lang=en|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> [[Үкіметтік әскерлер]] қаладан, сондай-ақ қала маңындағы авиабазадан шегіне бастады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D9%88%D8%B3%D8%B7-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D8%A8-%D9%84%D9%82%D9%88%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D8%A9-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%A9-%D9%88/738472/|title=وسط انسحاب لقوات النظام من مدينة حماة ومطارها العسكري.. “الهيئة” تواصل التقدم في ريفها وتسيطر على مدن وبلدات جديدة {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|last=user32|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> === Желтоқсан === '''1 желтоқсан:''' Желіде расталмаған сурет пайда болды, онда көтерілісшілердің [[Хама]] қаласындағы [[Аль-Арбаин]] ауданын басып алғаны көрінеді.<ref>{{Cite web|url=https://rotter.net/forum/scoops1/879568.shtml|title=המורדים בסוריה נכנסו לעיר חמה . תמונה מרחוב אל-ארבעין) - חדשות רוטר|website=Rotter.net|access-date=2024-12-01}}</ref> «[[Аль-Джазира]]<nowiki/>» көтерілісшілердің Хама қаласына кіргені туралы хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=8WmVW-vxPf4|title=Syrian opposition fighters enter the city of Hama|last=Al Jazeera English|date=2024-11-30|access-date=2024-12-01}}</ref> Кейінірек үкіметтің көтерілісшілердің шабуылын тоқтату үшін көмек жібергені туралы хабарлар пайда болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.kurdistan24.net/en/story/813184/hts-captures-more-territory-in-northern-hama|title=HTS captures more territory in Northern Hama|lang=en|last=Kurdistan24|website=HTS captures more territory in Northern Hama|date=2024-12-01|access-date=2024-12-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://abcnews.go.com/International/wireStory/syria-sends-reinforcements-halt-insurgents-advancing-after-seizing-116346484|title=Syria sends in reinforcements to halt insurgents from advancing after seizing Aleppo|lang=en|first=A. B. C.|last=News|website=ABC News|access-date=2024-12-01}}</ref> Үкімет әскерлерінің контршабуылының нәтижесінде үкімет бақылауына территорияның бір бөлігі қайтарылып, оппозициялық күштердің шабуылы тоқтатылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.siasat.com/syrian-forces-regain-territory-halt-rebel-advance-in-hama-amid-heavy-fighting-3140620/|title=Syrian forces regain territory, halt rebel advance in Hama amid heavy fighting|lang=en|first=Indo-Asian News|last=Service|website=The Siasat Daily|date=2024-12-01|access-date=2024-12-01}}</ref> [[РФ ӘӘК]] үкімет әскерлеріне қолдау көрсетіп, көтерілісшілердің позицияларына соққылар жасады.<ref>{{Cite news|title=Middle East crisis live: hundreds killed since launch of Syrian rebel offensive, says war monitor|first=Yohannes|last=Lowe|url=https://www.theguardian.com/world/live/2024/dec/01/middle-east-crisis-live-syria-rebels-aleppo-russia-airstrikes-assad?filterKeyEvents=false&page=with:block-674c3b088f0816561c49fd0f#block-674c3b088f0816561c49fd0f|website=the Guardian|id=0261-3077|date=2024-12-01|access-date=2024-12-01|lang=en-GB}}</ref> Үкімет әскерлері Хаманың солтүстігінде қорғаныс шебін құрды.<ref>{{Cite web|url=https://www.dw.com/en/syria-army-sends-reinforcements-to-hold-back-rebels-in-hama/a-70930913|title=Syria: Army sends reinforcements to hold back rebels in Hama – DW – 12/01/2024|lang=en|website=dw.com|access-date=2024-12-01}}</ref> '''2 желтоқсан:''' [[Сириялық оппозиция күштері]] дронмен Хаманың солтүстігіндегі Зайн әл-Абидин тауы маңында үкімет әскерлерінің әскери басшылары жиналған орынға соққы берді. Шабуылдың салдарынан көптеген әскери қызметкерлер қаза тауып, жарақат алды.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/%D9%87%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%85-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%AF%D9%81%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%AC/738722/|title=هيئة تحرير الشام والفصائل تستهدفان تجمعاً لقيادات عسكرية من قوات النظام شمال مدينة حماة {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|first=المرصد|last=السوري|date=2024-12-02|access-date=2024-12-02}}</ref> Түске дейін [[Хама провинциясы|Хама провинциясындағы]] оппозиция мен үкіметке жақын күштер арасындағы қақтығыстар күшейді, әсіресе [[Карназ]] және [[Суран]] қалалары маңында. Хама провинциясының шығыс бөлігінде оппозиция күштері алға жылжып, [[Каср-Абу-Самра]] қаласын басып алды.<ref>{{Cite news|title=Ожесточённые бои в северной и восточной частях Хамы, сопровождающиеся авиаударами и интенсивными артиллерийскими обстрелами»|url=https://www.syriahr.com/بعد-هجوم-عنيف-لهيئة-تحرير-الشام-والفصا/738742/}}</ref> Кешке қарай оппозиция Хаманың маңындағы Аль-Джубайн, Тель-Малах, Джаламах, Аль-Джубайн, Брейдей, Карназ және Аль-Каркат ауылдарын бақылауына алды. Қала ішінде үкімет әскерлерімен қиян-кескі ұрыстар жалғасуда.<ref>{{Cite news|title=«После достижения прогресса в восточной части Хамы силы «Сдерживания агрессии» контролируют город и 5 деревень в северной части Хамы и пытаются взять под контроль стратегически важный Калаат-эль-Мадик»|url=https://www.syriahr.com/بعد-إحراز-تقدم-في-ريف-حماة-الشرقي-قوات/738765/}}</ref> '''5 желтоқсан:''' Үкіметке қарсы оппозиция күштері Хамаға кірді, содан кейін Сирия армиясының бөлімшелері қаладан кетіп қалды.<ref>{{Cite web|url=https://theins.ru/news/276909|title=Сирийские повстанцы вошли в Хаму, четвертый по величине город страны|website=The Insider|access-date=2024-12-05}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] bxpflm9jtsvw66waalj6hsxp3f39ujl 0 749418 3409055 3408623 2024-12-11T12:45:38Z 1nter pares 146705 3409055 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024).jpg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша – 8 желтоқсан 2024 жылы |орын = [[Сирия Араб Республикасы]]: [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]], [[Дамаск]] |себеп = |нәтиже = Сириялық оппозицияның жеңісі: * Сирия үкіметінің жеңілісі * Ресей әскери-теңіз күштерінің Тартустағы базадан шығарылуы * Иран әскерінің Сириядан шығарылуы * Асадтар әулетінің құлауы * Үкімет әскерінің капитуляциясы |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = {{flagicon image|Flag of the Syrian Salvation Government.svg}} [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Syrian Salvation Government.svg}} [[Әбу Мұхаммед әл-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Әбдіррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian Salvation Government.svg}} [[Әбу Хасан әл-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian Salvation Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммед Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag of Syria.svg}} [[Башар әл-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag of Syria.svg}} [[Махер әл-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag of Syria.svg}} [[Сухель әл-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''2024 жылғы Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл''' — [[Сирия Араб Республикасы]]нда исламшыл топтар президент [[Башар әл-Асад]]тың бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]]ы. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» қозғалысы мен басқалары бар.<ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/siriyada-islamshyl-toptar-bashar-asad-armiyasynyn-pozitsiyalaryna-shabuyldady/33218686.html |title=Сирияда исламшыл топтар Башар Асад армиясының позицияларына шабуылдады |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-28}}</ref> Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 2024 жылғы 29 қарашада оңтүстік сириялық оппозициялық топтар [[Иордания]]мен шекаралас Сирияның оңтүстігіндегі Даръа және Эс-Сувейда провинцияларына [[Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024)|шабуыл бастады]].<ref>{{Cite web|url=https://ina.iq/eng/36701-syrian-army-sends-military-reinforcements-to-daraa.html|title=Syrian army sends military reinforcements to Daraa|website=Iraqi News Agency|access-date=2024-12-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://syria.liveuamap.com/en/2024/1-december-05-houran-free-gathering-most-of-the-air-force|title=Houran Free Gathering: Most of the Air Force Intelligence checkpoint personnel stationed on the bridge of the town of Khirbet Ghazala, east of Daraa, were killed after an attack carried out by local groups Daraa Governorate|lang=en|website=Map of Syrian Civil War - Syria news and incidents today - syria.liveuamap.com|access-date=2024-12-01}}</ref> 1 желтоқсанда [[Сирия Араб Республикасы|Сирия]]ның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «[[Бостандық таңы]]<nowiki/>» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы [[Башар әл-Асад]] өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] және [[Түркия]] елдері араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған [[Ресей]] мен [[Иран]] қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]» тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> [[Шабуыл]] сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа [[Ресей]] мен [[Иран]] үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «[[Хезболла]]» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|Израильмен соғыс]] салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|Ресей Украинаға басып кіргеннен]] кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуылдың алғашқы 10 сағатында көтерілісшілер 20 қала мен ауылды, соның ішінде Урм әл-Кубра, Анджара, Урм әс-Сугра, Шейх Акиль, Бала, Аджил, Авиджил, әл-Хавта, Таль әд-Дабаа, Хайр Даркал, Кубтан әл-Джабаль, әс-Салум, әл-Касимия, Кафр Бисин, Хавр, Азназ және Басратун елді мекендерін бақылауға алды. Сонымен қатар, үкімет күштерінің 46-полк базасы қоршауға алынып, бірнеше сағаттан кейін көтерілісшілердің қолына өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بعد-أسابيع-من-نشر-المرصد-السوري-للاستع/738073/|title=بعد أسابيع من نشر المرصد السوري للاستعدادات.. “الهيئة” تهاجم ريف حلب في عملية “رد العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite news|title=Syrian Rebel Groups Launch Largest Offensive in Years|url=https://www.nytimes.com/2024/11/27/world/middleeast/syria-opposition-forces-bases.html}}</ref> Бірқатар дереккөздер ресейлік әскери қызметшілердің көтерілісшілердің тұзағына түскенін хабарлады, бірақ шығындар туралы ақпарат жоқ.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/russian-elite-forces-suffer-losses-in-syrian-rebel-attack/|title=Russian elite forces suffer losses in Syrian rebel attack|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/334040|title=Про-турецкая армия наступает. Российский спецназ и армия Асада терпят потери|website=haqqin.az|access-date=2024-11-28}}</ref> Сирия әскері Ресейдің ӘӘК қолдауымен көтерілісшілердің Алеппоға қарай ілгерілеуін тоқтатуға тырысты.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/syrian-rebels-launch-major-offensive/|title=Syrian rebels launch major offensive|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> Ресейдің жойғыш ұшақтары Атариб, Дарат-Изза және жақын маңдағы ауылдарға әуе соққыларын жасады, ал үкімет күштері көтерілісшілер бақылауындағы Идлиб, Ариха, Сармада және провинцияның оңтүстігіндегі басқа да аудандарға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://themedialine.org/headlines/opposition-forces-capture-key-villages-near-aleppo-assads-army-retaliates/|title=Opposition Forces Capture Key Villages Near Aleppo, Assad’s Army Retaliates|lang=en-US|first=The Media Line|last=Staff|website=The Media Line|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-rebels-launch-attack-against-army-aleppo-province-2024-11-27/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=Reuters|date=2024-11-28|publisher=Reuters|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/syrian-rebels-launch-attack-against-army-in-aleppo-province/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en-US|last=Reuters|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-11-28}}</ref> 28 қарашада [[Хайят Тахрир аш-Шам]] күштері Идлибтің шығыс бөлігіне шабуыл жасап, Дадих, Кафер-Батих және Шейх-Али ауылдарын, сондай-ақ Серакиб қаласының бір ауданын басып алды. Осылайша, көтерілісшілер стратегиялық маңызды М5 шоссесінен 2 км қашықтықта орналасты. Бұл маршрутты 2020 жылы үкіметті қолдайтын күштер қорғаған болатын. ХТШ сондай-ақ Алеппоның шығысында орналасқан Аль-Найраб әуежайына шабуыл жасады, онда про-ирандық топтар бар еді.<ref name=":02">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/11/28/dozen-killed-as-armed-groups-attack-syrian-military-in-northern-aleppo|title=Dozens killed as armed groups attack Syrian military in northern Aleppo|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-11-28}}</ref> Түстен кейін ХТШ Алеппоның батыс бөлігіндегі Кафр-Басин, Арназ, Әл-Барфум, Әл-Эйс, Бирну және Әл-Зарба ауылдарын басып алып, М5 шоссесін жауып тастады.<ref name=":12">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/الهيئة-تقطع-طريق-m5-وحصيلة-القتلى-في-عم/738167/|title=“الهيئة” تقطع طريق “m5”.. وحصيلة القتلى في عملية “ردع العدوان” ترتفع إلى 182 عنصر {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Күннің соңына қарай сириялық көтерілісшілер 40-қа жуық қала мен ауылды өз бақылауына алды.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/28/europe/syria-rebels-government-iran-analysis-intl/index.html|title=Syria’s rebels exploit weaknesses in Iran’s proxies to launch surprise offensive|lang=en|first=Mostafa|last=Salem|website=CNN|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Сонымен қатар, көтерілісшілердің бірнеше тобы САА формасын киіп, Алеппоның батысындағы және М5 трассасындағы үкіметшіл әскерлердің тылына кіруге тырысты, бірақ бұл әрекеттер сәтсіз аяқталды.<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20241128/aleppo-1986344128.html|title=Под Алеппо уничтожили террористов, переодетых в форму сирийской армии|lang=ru|website=РИА Новости|date=2024-11-28|publisher=МИА «Россия сегодня»|url-status=live}}</ref> == Шығындары == Сириялық адам құқықтарын бақылау орталығының хабарлауынша, «Хайят Тахрир аш-Шам» ұйымының 245 мүшесі және оларға одақтас топтардың 54 көтерілісшісі қаза тапқан. Үкімет күштері 199 адамынан айырылған.<ref name=":02"/><ref name=":12"/><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/تشكيلات-قوات-النظام-المقاتلة-تدفع-بتع/738183/|title=تشكيلات قوات النظام المقاتلة تدفع بتعزيزات عسكرية لصد الهجوم على حلب.. وحصيلة القتلى في عملية “ردع العدوان” ترتفع إلى 186 عنصر {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/وسط-عجز-قوات-النظام-عن-إيقاف-هجوم-الهي/738230/|title=وسط عجز قوات النظام عن إيقاف هجوم “الهيئة” والفصائل.. الاشتباكات تصل إلى تخوم مدينة حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-29|access-date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/ارتفاع-حصيلة-القتلى-والشهداء-من-المدن/738707/|title=ارتفاع حصيلة القتلى والشهداء من المدنيين والعسكريين إلى 446 خلال 5 أيام من المعارك والقصف ضمن عملية “ردع العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|first=المرصد|last=السوري|date=2024-12-02|access-date=2024-12-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان-في-اليوم/738777/|title=مع استمرار عملية “ردع العدوان” في اليوم الخامس.. مقتل واستشهاد 514 شخصا بينهم 92 مدني {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|last=user32|date=2024-12-02|access-date=2024-12-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/شهداء-وجرحى-بقصف-للهـ-ـيـ-ـئة-على-مدينة/739004/|title=شهداء وجرحى بقصف للهيئة على مدينة حماة.. ومقتل مالا يقل عن 25 عنصرا من قوات النظام والهيئة في الاشتباكات قرب مدينة حماة {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|last=user32|date=2024-12-03|access-date=2024-12-03}}</ref> Иранның мемлекеттік БАҚ-тары Алеппода көтерілісшілер қолынан Сирияда әскери кеңесші болып қызмет атқарған Ислам революциясы сақшылары корпусының (ИРСК) бригадалық генералы Киумарс Пурхашемидің қаза тапқанын хабарлады.<ref name=":2" /> == Анализ == Әртүрлі сарапшылардың пікірінше, сириялық көтерілісшілер Израильмен соғыс салдарынан «Хезболланың» әлсіреуі, Иранға қысым және Ресейдің Украинаға қарсы соғыс жүргізуі нәтижесінде пайда болған вакуумды пайдаланып отыр. Дәл осы күштер азаматтық соғыс кезінде Асадтың билікте қалуына көмектесті.<ref name=":2" /><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7330186|title=Удары Израиля разбудили сирийских боевиков|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] q8eqpdoradnwl4yxfrtxoa9rn69uzhr 3409312 3409055 2024-12-12T09:45:43Z 1nter pares 146705 3409312 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Сирия оппозициясының шабуылы (2024) |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = Northwestern Syria offensive (2024).jpg |сурет атауы = {{legend|#ebc0b3|[[Сирия араб армиясының]] бақылауында}} {{legend|#cae7c4|[[Оппозициялық күштердің]] бақылауында}} {{legend|#FFFF00|[[Сириялық демократиялық күштердің]] бақылауында}} |дата = 27 қараша – 8 желтоқсан 2024 жылы |орын = [[Сирия Араб Республикасы]]: [[Алеппо]], [[Идлиб]], [[Хама]], [[Дейр-эз-Зор]], [[Дамаск]] |себеп = |нәтиже = Сириялық оппозицияның жеңісі: * Сирия үкіметінің жеңілісі * Ресей әскери-теңіз күштерінің Тартустағы базадан шығарылуы * Иран әскерінің Сириядан шығарылуы * Асадтар әулетінің құлауы * Үкімет әскерінің капитуляциясы |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = {{flagicon image|Flag of the Syrian Salvation Government.svg}} [[Сириялық оппозиция]] |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}}<br>{{Байрақ|Ресей}}<br>{{Байрақ|Иран}}<br> ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Рожава]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Syrian Salvation Government.svg}} [[Әбу Мұхаммед әл-Джулани]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian revolution.svg}} [[Әбдіррахман Мұстафа]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian Salvation Government.svg}} [[Әбу Хасан әл-Маарра]]<br>{{flagicon image|Flag of the Syrian Salvation Government.svg}} [[Ахмед Мұхаммед Оссо]] |командир2 = {{flagicon image|Flag of Syria.svg}} [[Башар әл-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag of Syria.svg}} [[Махер әл-Асад]]<br>{{flagicon image|Flag of Syria.svg}} [[Сухель әл-Хасан]]<br>{{Ту|Иран}} [[Киюмарс Пурхашеми]] ---- {{flagicon image|De facto SA-NES Flag.svg}} [[Мазлум Абди]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Сирия оппозициясының шабуылы (2024)''' — [[Сирия Араб Республикасы]]нда исламшыл топтар президент [[Башар әл-Асад]]тың бақылауындағы Сирия әскері мен олардың одақтастары [[Алеппо]] қаласының батысындағы ираншыл топтардың позицияларына жаппай [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]]ы. Шабуылдаушылардың арасында түрікшіл террористік «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]<nowiki/>» қозғалысы мен басқалары бар.<ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/siriyada-islamshyl-toptar-bashar-asad-armiyasynyn-pozitsiyalaryna-shabuyldady/33218686.html |title=Сирияда исламшыл топтар Башар Асад армиясының позицияларына шабуылдады |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-28}}</ref> Шабуыл 2024 жылғы 27 қарашада басталды, оны [[Хайят Тахрир аш-Шам|ХТШ]] Алеппо провинциясының батыс бөлігіндегі үкіметтік күштердің (САА) жиі шабуылдауына жауап ретінде «Агрессияны тежеу» деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/جلهم-من-الأطفال-استشهاد-وإصابة-16-مواطن/737978/|title=جلهم من الأطفال.. استشهاد وإصابة 16 مواطنا بقصف لقوات النظام على مدنية أريحا {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-26|access-date=2024-11-28}}</ref><ref name="автосілтеме1">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/27/middleeast/syria-rebel-attack-aleppo-assad-intl-latam/index.html|title=Syrian rebels launch major attack on regime forces in Aleppo province|lang=en|first=Eyad Kourdi, Christian|last=Edwards|website=CNN|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> 2024 жылғы 29 қарашада оңтүстік сириялық оппозициялық топтар [[Иордания]]мен шекаралас Сирияның оңтүстігіндегі Даръа және Эс-Сувейда провинцияларына [[Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024)|шабуыл бастады]].<ref>{{Cite web|url=https://ina.iq/eng/36701-syrian-army-sends-military-reinforcements-to-daraa.html|title=Syrian army sends military reinforcements to Daraa|website=Iraqi News Agency|access-date=2024-12-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://syria.liveuamap.com/en/2024/1-december-05-houran-free-gathering-most-of-the-air-force|title=Houran Free Gathering: Most of the Air Force Intelligence checkpoint personnel stationed on the bridge of the town of Khirbet Ghazala, east of Daraa, were killed after an attack carried out by local groups Daraa Governorate|lang=en|website=Map of Syrian Civil War - Syria news and incidents today - syria.liveuamap.com|access-date=2024-12-01}}</ref> 1 желтоқсанда [[Сирия Араб Республикасы|Сирия]]ның солтүстігінде әрекет ететін оппозициялық Сириялық ұлттық армия (СҰА) «[[Бостандық таңы]]<nowiki/>» операциясының басталғанын жариялап, Телль-Рифъат қаласын ұстап тұрған жергілікті күрд күштерінің (YPG) позицияларына шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/ru/мир/сирийская-нацармия-начала-операцию-против-террористов-ркк-ypg/3410117|title=Сирийская нацармия начала операцию против террористов РКК/YPG|website=www.aa.com.tr|access-date=2024-12-02}}</ref> == Тарихы == 2011 жылы [[Башар әл-Асад]] өз режиміне қарсы басталған наразылықтарды аяусыз түрде басып тастағаннан кейін, Сирияда үкіметтік күштер мен түрлі оппозициялық топтар арасында азаматтық соғыс өршіп кетті. Асад күштері жарты миллионнан астам тұрғынды өлтіріп, шамамен 13 миллион адам босқынға айналды. Уақыт өте келе қақтығысқа Иран, Ресей, [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] және [[Түркия]] елдері араласа бастады. 2020 жылы қақтығыс тараптары атысты тоқтату туралы мәлімдеді. Сол уақытқа қарай елдің солтүстік-шығысын АҚШ қолдайтын күрд жасақтары — Сириялық демократиялық күштер бақылап отырды; солтүстік-батысын Түркия қолдайтын оппозициялық күштер басқарып, қалған аумақ Асад мемлекетінің қарамағында болды, оған [[Ресей]] мен [[Иран]] қолдау көрсетті. Бұл тұрақсыз тепе-теңдік Ресей мен Түркия арасындағы келісімге негізделді.<ref name="econ_30_Nov_2024">[https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/11/30/syrian-rebels-sweep-into-aleppo-in-an-embarrassing-rout-for-bashar-al-assad Syrian rebels sweep into Aleppo in an embarrassing rout for Bashar al-Assad ], [[The Economist]], Nov 30th 2024</ref> == Барысы == 2024 жылғы 27 қарашада Асад үкіметіне қарсы «[[Хайят Тахрир аш-Шам]]» тобы Алеппо провинциясының батыс бөлігінде үкіметшіл күштердің позицияларына [[Алеппо үшін шайқас (2024)|шабуыл]] бастағанын жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.net/news/2024/11/27/المعارضة-السورية-تطلق-عملية-ردع|title=المعارضة السورية تطلق عملية "ردع العدوان" شمالي البلاد|lang=ar|website=الجزيرة نت|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/videos/politika/28112024/747444|title=Новости мира: боевики начали масштабное наступление в Сирии|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-11-28}}</ref> Оппозиция бұл шабуылды үкіметтің артиллериялық атқылауына жауап ретінде бастағанын мәлімдеді.<ref name="автосілтеме1" /> Шабуылға сондай-ақ Түркия қолдайтын және Асад үкіметіне қарсы Сириялық ұлттық армия (СҰА) да қосылды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> [[Шабуыл]] сәтінің таңдалуы кездейсоқ емес еді. 2016 жылы Асадқа [[Ресей]] мен [[Иран]] үлкен көмек көрсетті: Ресей авиация бөлсе, Иран Ливаннан «[[Хезболла]]» күштері мен басқа да топтарды жіберді. Алайда бұл жолы Иранның күші [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|Израильмен соғыс]] салдарынан әлсіреді: «Хезболла» жетекшілігінің көп бөлігінен және 4000-нан астам сарбазынан айырылды.<ref name="econ_30_Nov_2024"/> [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|Ресей Украинаға басып кіргеннен]] кейін Сириядан мыңдаған әскерін шығарды. Сонымен қатар, Ресей басшылығы Асадтың Түркия президенті Ердоғанмен келіссөздерге барудан бас тартқанына ашулы болды.<ref name="econ_30_Nov_2024" /> Шабуылдың алғашқы 10 сағатында көтерілісшілер 20 қала мен ауылды, соның ішінде Урм әл-Кубра, Анджара, Урм әс-Сугра, Шейх Акиль, Бала, Аджил, Авиджил, әл-Хавта, Таль әд-Дабаа, Хайр Даркал, Кубтан әл-Джабаль, әс-Салум, әл-Касимия, Кафр Бисин, Хавр, Азназ және Басратун елді мекендерін бақылауға алды. Сонымен қатар, үкімет күштерінің 46-полк базасы қоршауға алынып, бірнеше сағаттан кейін көтерілісшілердің қолына өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بعد-أسابيع-من-نشر-المرصد-السوري-للاستع/738073/|title=بعد أسابيع من نشر المرصد السوري للاستعدادات.. “الهيئة” تهاجم ريف حلب في عملية “رد العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/بالتوازي-مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان/738100/|title=بالتوازي مع استمرار عملية “ردع العدوان”: أكثر من 30 غارة جوية ومقتل نحو 100 عنصر من قوات النظام والهيئة والفصائل في ريف حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite news|title=Syrian Rebel Groups Launch Largest Offensive in Years|url=https://www.nytimes.com/2024/11/27/world/middleeast/syria-opposition-forces-bases.html}}</ref> Бірқатар дереккөздер ресейлік әскери қызметшілердің көтерілісшілердің тұзағына түскенін хабарлады, бірақ шығындар туралы ақпарат жоқ.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/russian-elite-forces-suffer-losses-in-syrian-rebel-attack/|title=Russian elite forces suffer losses in Syrian rebel attack|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/334040|title=Про-турецкая армия наступает. Российский спецназ и армия Асада терпят потери|website=haqqin.az|access-date=2024-11-28}}</ref> Сирия әскері Ресейдің ӘӘК қолдауымен көтерілісшілердің Алеппоға қарай ілгерілеуін тоқтатуға тырысты.<ref>{{Cite web|url=https://defence-blog.com/syrian-rebels-launch-major-offensive/|title=Syrian rebels launch major offensive|lang=en-US|website=defence-blog.com|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref> Ресейдің жойғыш ұшақтары Атариб, Дарат-Изза және жақын маңдағы ауылдарға әуе соққыларын жасады, ал үкімет күштері көтерілісшілер бақылауындағы Идлиб, Ариха, Сармада және провинцияның оңтүстігіндегі басқа да аудандарға шабуыл жасады.<ref>{{Cite web|url=https://themedialine.org/headlines/opposition-forces-capture-key-villages-near-aleppo-assads-army-retaliates/|title=Opposition Forces Capture Key Villages Near Aleppo, Assad’s Army Retaliates|lang=en-US|first=The Media Line|last=Staff|website=The Media Line|date=2024-11-27|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-rebels-launch-attack-against-army-aleppo-province-2024-11-27/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en|author=Suleiman Al-Khalidi|website=Reuters|date=2024-11-28|publisher=Reuters|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/syrian-rebels-launch-attack-against-army-in-aleppo-province/|title=Syrian rebels launch attack against army in Aleppo province|lang=en-US|last=Reuters|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-11-28}}</ref> 28 қарашада [[Хайят Тахрир аш-Шам]] күштері Идлибтің шығыс бөлігіне шабуыл жасап, Дадих, Кафер-Батих және Шейх-Али ауылдарын, сондай-ақ Серакиб қаласының бір ауданын басып алды. Осылайша, көтерілісшілер стратегиялық маңызды М5 шоссесінен 2 км қашықтықта орналасты. Бұл маршрутты 2020 жылы үкіметті қолдайтын күштер қорғаған болатын. ХТШ сондай-ақ Алеппоның шығысында орналасқан Аль-Найраб әуежайына шабуыл жасады, онда про-ирандық топтар бар еді.<ref name=":02">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/11/28/dozen-killed-as-armed-groups-attack-syrian-military-in-northern-aleppo|title=Dozens killed as armed groups attack Syrian military in northern Aleppo|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-11-28}}</ref> Түстен кейін ХТШ Алеппоның батыс бөлігіндегі Кафр-Басин, Арназ, Әл-Барфум, Әл-Эйс, Бирну және Әл-Зарба ауылдарын басып алып, М5 шоссесін жауып тастады.<ref name=":12">{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/الهيئة-تقطع-طريق-m5-وحصيلة-القتلى-في-عم/738167/|title=“الهيئة” تقطع طريق “m5”.. وحصيلة القتلى في عملية “ردع العدوان” ترتفع إلى 182 عنصر {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Күннің соңына қарай сириялық көтерілісшілер 40-қа жуық қала мен ауылды өз бақылауына алды.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/2024/11/28/europe/syria-rebels-government-iran-analysis-intl/index.html|title=Syria’s rebels exploit weaknesses in Iran’s proxies to launch surprise offensive|lang=en|first=Mostafa|last=Salem|website=CNN|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> Сонымен қатар, көтерілісшілердің бірнеше тобы САА формасын киіп, Алеппоның батысындағы және М5 трассасындағы үкіметшіл әскерлердің тылына кіруге тырысты, бірақ бұл әрекеттер сәтсіз аяқталды.<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20241128/aleppo-1986344128.html|title=Под Алеппо уничтожили террористов, переодетых в форму сирийской армии|lang=ru|website=РИА Новости|date=2024-11-28|publisher=МИА «Россия сегодня»|url-status=live}}</ref> == Шығындары == Сириялық адам құқықтарын бақылау орталығының хабарлауынша, «Хайят Тахрир аш-Шам» ұйымының 245 мүшесі және оларға одақтас топтардың 54 көтерілісшісі қаза тапқан. Үкімет күштері 199 адамынан айырылған.<ref name=":02"/><ref name=":12"/><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/تشكيلات-قوات-النظام-المقاتلة-تدفع-بتع/738183/|title=تشكيلات قوات النظام المقاتلة تدفع بتعزيزات عسكرية لصد الهجوم على حلب.. وحصيلة القتلى في عملية “ردع العدوان” ترتفع إلى 186 عنصر {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/وسط-عجز-قوات-النظام-عن-إيقاف-هجوم-الهي/738230/|title=وسط عجز قوات النظام عن إيقاف هجوم “الهيئة” والفصائل.. الاشتباكات تصل إلى تخوم مدينة حلب {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|date=2024-11-29|access-date=2024-11-29}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/ارتفاع-حصيلة-القتلى-والشهداء-من-المدن/738707/|title=ارتفاع حصيلة القتلى والشهداء من المدنيين والعسكريين إلى 446 خلال 5 أيام من المعارك والقصف ضمن عملية “ردع العدوان” {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|first=المرصد|last=السوري|date=2024-12-02|access-date=2024-12-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/مع-استمرار-عملية-ردع-العدوان-في-اليوم/738777/|title=مع استمرار عملية “ردع العدوان” في اليوم الخامس.. مقتل واستشهاد 514 شخصا بينهم 92 مدني {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|last=user32|date=2024-12-02|access-date=2024-12-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.syriahr.com/شهداء-وجرحى-بقصف-للهـ-ـيـ-ـئة-على-مدينة/739004/|title=شهداء وجرحى بقصف للهيئة على مدينة حماة.. ومقتل مالا يقل عن 25 عنصرا من قوات النظام والهيئة في الاشتباكات قرب مدينة حماة {{!}} المرصد السوري لحقوق الإنسان|lang=ar|last=user32|date=2024-12-03|access-date=2024-12-03}}</ref> Иранның мемлекеттік БАҚ-тары Алеппода көтерілісшілер қолынан Сирияда әскери кеңесші болып қызмет атқарған Ислам революциясы сақшылары корпусының (ИРСК) бригадалық генералы Киумарс Пурхашемидің қаза тапқанын хабарлады.<ref name=":2" /> == Анализ == Әртүрлі сарапшылардың пікірінше, сириялық көтерілісшілер Израильмен соғыс салдарынан «Хезболланың» әлсіреуі, Иранға қысым және Ресейдің Украинаға қарсы соғыс жүргізуі нәтижесінде пайда болған вакуумды пайдаланып отыр. Дәл осы күштер азаматтық соғыс кезінде Асадтың билікте қалуына көмектесті.<ref name=":2" /><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7330186|title=Удары Израиля разбудили сирийских боевиков|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-11-28|access-date=2024-11-28}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] 2yzbo4wd6di2mc4ixo3hkv4ifv2uyqz 0 749616 3409078 3408938 2024-12-11T14:52:09Z Malik Nursultan B 111493 3409078 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Сирияға басып кіруі |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = 2024 Israeli invasion of Syria.png |сурет атауы = |дата = 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап – қазірге дейін |орын = [[Эль-Кунейтра]] |себеп = [[Асад режимінің құлауы]] |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]]<br>[[Мұхаммед әл-Башир]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = 2 бригада – (6 000–10 000 адам)<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2024/dec/08/hezbollah-war-with-israel-left-the-assad-regime-syria-fatally-exposed|title=Hezbollah's war with Israel left the Assad regime fatally exposed|first=Bethan|last=McKernan|work=The Guardian}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)''' — [[Израиль Қорғаныс Армиясы|Израиль Қорғаныс Армиясының]] (ЦАХАЛ) әл-Асад үкіметі құлағаннан кейін Сирияның шекара маңындағы аудандарына интервенциясы.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> Операция [[Израиль]] әскерлерінің [[Сирия]] шекарасын 1974 жылы 31 мамырда Қиямет күні соғысы нәтижесінде атысты тоқтату туралы келісімдер жасалғаннан кейін 50 жыл ішінде алғаш рет кесіп өткен оқиға болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Тарихы == 2024 жылы қараша айының соңында сириялық оппозиция Алеппо провинциясының [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|солтүстік-батысында Сирия Араб Республикасының үкіметтік әскерлеріне қарсы шабуылды]] бастады. 11 күн ішінде елдің бүкіл аумағын басып өткен оппозициялық топтар [[Дамаск]] қаласын басып алып, [[Башар әл-Асад]] режимін құлатты. Осы уақытта Сирияның оңтүстігіндегі, Израиль 1967 жылы басып алған Голан жоталары аймағы ішкі қақтығыстарға тікелей қосылмады. Алайда, 8 желтоқсанда [[Израиль]] премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] Израильдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күш қолданатынын мәлімдеп, Голан жоталары аймағында алға жылжи бастады.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/8/israel-seizes-buffer-zone-in-syrias-golan-heights-after-al-assad-falls|title=Israel grabs buffer zone in Syria’s Golan, tells villagers to stay home|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Мақсаттары == Израильдің Қорғаныс министрі Исраэль Кац Израиль армиясына «жақын арада» орындау қажет төрт негізгі стратегиялық мақсат қойды:<ref>{{Cite web|url=https://www.israelhayom.co.il/news/defense/article/16928916|title="ВВС Израиля нанесли удары по позициям террористов на Голанских высотах; ЦАХАЛ продолжает наступление в Сирии {{!}} Израиль сегодня"|website=www.israelhayom.co.il|access-date=2024-12-09}}</ref> # Сириядағы буферлік аймақ пен басқа да стратегиялық нүктелерді толық бақылауға алу. # Буферлік аймақтан тыс қауіпсіздік аймағын құру: Израильге қауіп төндіруі мүмкін барлық ауыр қару-жарақ пен террористік инфрақұрылымды жоюға назар аудару, сондай-ақ жергілікті друз және басқа аймақтық қауымдастықтармен байланыс орнату. # Иранның қаруды Сирия аумағы мен шекара бекеттері арқылы Ливанға заңсыз жеткізу жолдарын қалпына келтіруді дереу тоқтату. # Сирия аумағындағы стратегиялық ауыр қару жүйелерін, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс желілерін, зымыран жүйелерін және жағалаудағы бекіністерді жоюды жалғастыру. == Барысы == [[Сурет:Hermonsnow.jpg|thumb|Хермон тауы, Голан шыңдарындағы Бентал тауынан көрініс]] 2024 жылы 8 желтоқсанда Израильдің Қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Израильдің бронетанктік бөлімшелері [[Голан жоталары|Голан жоталарындағы]] шекара сызығынан өткенін хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/12/08/24572630.shtml|title=Израильские танки вошли в Сирию - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль армиясы]] Сириямен шекараны нығайту мақсатында буферлік аймақты бақылауға алу үшін операция бастағандарын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575648.shtml|title=Израиль намерен полностью занять буферную зону на границе с Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль Премьер-Министрі]] [[Беньямин Нетаньяху]] шекара маңындағы аймаққа сапары барысында Сириядағы әл-Асад режимінің құлауына байланысты Сириямен күштерді бөлу туралы келісімнің күші жойылғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611351|title=Нетаньяху считает утратившим силу соглашение о разделении сил с Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7362174|title=Нетаньяху прибыл на границу и заявил о «рухнувшем» соглашении с Сирией|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Әскери шабуыл [[Эль-Кунейтра]] провинциясына дейін таралып, елеулі күштер [[Хан-Арнабе]] қаласына кірді. Израиль армиясы орнатылған буферлік аймақта өз қатысуын айтарлықтай күшейтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/reports-claim-israeli-tanks-crossing-into-syria-buffer-zone/|title=Reports claim Israeli tanks crossing into Syria buffer zone|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://factjo.com/news.aspx?Id=223422|title=إعلام عبري: دخول بري "إسرائيلي" مع دبابات إلى القنيطرة السورية|website=factjo.com|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық БАҚ мәліметінше, израильдік әскерлер Аль-Баас қаласының орталығына енген.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref> Израиль ӘӘК Сирияда химиялық қару шығаратын зауытты бомбалап,<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611157|title=JPost: Израиль атаковал в Сирии завод по производству химоружия|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref> бұрынғы Сирия Қарулы Күштерінің әскери базаларына соққы жасауда.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575570.shtml|title=Израиль нанес удары по сирийским базам после свержения Асада - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302276.html|title=Израиль атаковал склады с оружием на юге Сирии и в Дамаске|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22610321|title=В Дамаске произошли мощные взрывы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref name=":1" /> Кешке қарай [[Израиль]] ӘӘК Дамаскідегі зерттеу орталығына<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302307.html|title=СМИ: Израиль атаковал центр ракетных исследований в Сирии|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24576440.shtml|title=Израиль ударил по исследовательскому центру в Дамаске - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526735-reuters-soobsil-ob-izrail-skih-aviaudarah-po-ob-ektam-v-damaske|title=Reuters сообщил об израильских авиаударах по объектам в Дамаске|website=www.forbes.ru|access-date=2024-12-08}}</ref> және Меззе авиабазасына әуе шабуылдарын жүргізді.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/international/damascus-set-ablaze-idf-airstrike-blows-up-mezzeh-air-base-tanks-roll-into-southern-syria-watch/videoshow/116112724.cms|title=Damascus Set Ablaze: IDF Airstrike Blows Up Mezzeh Air Base, Tanks Roll Into Southern Syria {{!}} Watch|lang=en|website=The Times of India|access-date=2024-12-08}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] 6zqx043wh14nmijfe3p4obubizecjmj 3409158 3409078 2024-12-11T19:02:16Z 1nter pares 146705 /* Барысы */9 желтоқсан 3409158 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Сирияға басып кіруі |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = 2024 Israeli invasion of Syria.png |сурет атауы = |дата = 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап – қазірге дейін |орын = [[Эль-Кунейтра]] |себеп = [[Асад режимінің құлауы]] |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]]<br>[[Мұхаммед әл-Башир]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = 2 бригада – (6 000–10 000 адам)<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2024/dec/08/hezbollah-war-with-israel-left-the-assad-regime-syria-fatally-exposed|title=Hezbollah's war with Israel left the Assad regime fatally exposed|first=Bethan|last=McKernan|work=The Guardian}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)''' — [[Израиль Қорғаныс Армиясы|Израиль Қорғаныс Армиясының]] (ЦАХАЛ) әл-Асад үкіметі құлағаннан кейін Сирияның шекара маңындағы аудандарына интервенциясы.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> Операция [[Израиль]] әскерлерінің [[Сирия]] шекарасын 1974 жылы 31 мамырда Қиямет күні соғысы нәтижесінде атысты тоқтату туралы келісімдер жасалғаннан кейін 50 жыл ішінде алғаш рет кесіп өткен оқиға болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Тарихы == 2024 жылы қараша айының соңында сириялық оппозиция Алеппо провинциясының [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|солтүстік-батысында Сирия Араб Республикасының үкіметтік әскерлеріне қарсы шабуылды]] бастады. 11 күн ішінде елдің бүкіл аумағын басып өткен оппозициялық топтар [[Дамаск]] қаласын басып алып, [[Башар әл-Асад]] режимін құлатты. Осы уақытта Сирияның оңтүстігіндегі, Израиль 1967 жылы басып алған Голан жоталары аймағы ішкі қақтығыстарға тікелей қосылмады. Алайда, 8 желтоқсанда [[Израиль]] премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] Израильдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күш қолданатынын мәлімдеп, Голан жоталары аймағында алға жылжи бастады.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/8/israel-seizes-buffer-zone-in-syrias-golan-heights-after-al-assad-falls|title=Israel grabs buffer zone in Syria’s Golan, tells villagers to stay home|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Мақсаттары == Израильдің Қорғаныс министрі Исраэль Кац Израиль армиясына «жақын арада» орындау қажет төрт негізгі стратегиялық мақсат қойды:<ref>{{Cite web|url=https://www.israelhayom.co.il/news/defense/article/16928916|title="ВВС Израиля нанесли удары по позициям террористов на Голанских высотах; ЦАХАЛ продолжает наступление в Сирии {{!}} Израиль сегодня"|website=www.israelhayom.co.il|access-date=2024-12-09}}</ref> # Сириядағы буферлік аймақ пен басқа да стратегиялық нүктелерді толық бақылауға алу. # Буферлік аймақтан тыс қауіпсіздік аймағын құру: Израильге қауіп төндіруі мүмкін барлық ауыр қару-жарақ пен террористік инфрақұрылымды жоюға назар аудару, сондай-ақ жергілікті друз және басқа аймақтық қауымдастықтармен байланыс орнату. # Иранның қаруды Сирия аумағы мен шекара бекеттері арқылы Ливанға заңсыз жеткізу жолдарын қалпына келтіруді дереу тоқтату. # Сирия аумағындағы стратегиялық ауыр қару жүйелерін, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс желілерін, зымыран жүйелерін және жағалаудағы бекіністерді жоюды жалғастыру. == Барысы == [[Сурет:Hermonsnow.jpg|thumb|Хермон тауы, Голан шыңдарындағы Бентал тауынан көрініс]] === Желтоқсан === '''8 желтоқсан:''' Израильдің Қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Израильдің бронетанктік бөлімшелері [[Голан жоталары|Голан жоталарындағы]] шекара сызығынан өткенін хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/12/08/24572630.shtml|title=Израильские танки вошли в Сирию - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль армиясы]] Сириямен шекараны нығайту мақсатында буферлік аймақты бақылауға алу үшін операция бастағандарын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575648.shtml|title=Израиль намерен полностью занять буферную зону на границе с Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль Премьер-Министрі]] [[Беньямин Нетаньяху]] шекара маңындағы аймаққа сапары барысында Сириядағы әл-Асад режимінің құлауына байланысты Сириямен күштерді бөлу туралы келісімнің күші жойылғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611351|title=Нетаньяху считает утратившим силу соглашение о разделении сил с Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7362174|title=Нетаньяху прибыл на границу и заявил о «рухнувшем» соглашении с Сирией|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Әскери шабуыл [[Эль-Кунейтра]] провинциясына дейін таралып, елеулі күштер [[Хан-Арнабе]] қаласына кірді. Израиль армиясы орнатылған буферлік аймақта өз қатысуын айтарлықтай күшейтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/reports-claim-israeli-tanks-crossing-into-syria-buffer-zone/|title=Reports claim Israeli tanks crossing into Syria buffer zone|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://factjo.com/news.aspx?Id=223422|title=إعلام عبري: دخول بري "إسرائيلي" مع دبابات إلى القنيطرة السورية|website=factjo.com|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық БАҚ мәліметінше, израильдік әскерлер Аль-Баас қаласының орталығына енген.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref> Израиль ӘӘК Сирияда химиялық қару шығаратын зауытты бомбалап,<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611157|title=JPost: Израиль атаковал в Сирии завод по производству химоружия|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref> бұрынғы Сирия Қарулы Күштерінің әскери базаларына соққы жасауда.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575570.shtml|title=Израиль нанес удары по сирийским базам после свержения Асада - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302276.html|title=Израиль атаковал склады с оружием на юге Сирии и в Дамаске|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22610321|title=В Дамаске произошли мощные взрывы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref name=":1" /> Кешке қарай [[Израиль]] ӘӘК Дамаскідегі зерттеу орталығына<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302307.html|title=СМИ: Израиль атаковал центр ракетных исследований в Сирии|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24576440.shtml|title=Израиль ударил по исследовательскому центру в Дамаске - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526735-reuters-soobsil-ob-izrail-skih-aviaudarah-po-ob-ektam-v-damaske|title=Reuters сообщил об израильских авиаударах по объектам в Дамаске|website=www.forbes.ru|access-date=2024-12-08}}</ref> және Меззе авиабазасына әуе шабуылдарын жүргізді.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/international/damascus-set-ablaze-idf-airstrike-blows-up-mezzeh-air-base-tanks-roll-into-southern-syria-watch/videoshow/116112724.cms|title=Damascus Set Ablaze: IDF Airstrike Blows Up Mezzeh Air Base, Tanks Roll Into Southern Syria {{!}} Watch|lang=en|website=The Times of India|access-date=2024-12-08}}</ref> '''9 желтоқсан:''' Израиль әскери-әуе күштерінің соққылары жалғасты. Израиль ӘӘК химиялық қару қоймасына,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/09/24580316.shtml|title=В Израиле сообщили, что атаковали склад химоружия в Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Сирияның оңтүстігіндегі Дераа және Сувейда провинцияларына, Сувейданың солтүстігіндегі авиабазаға, сондай-ақ Асад әскерлерінің жеңілісінен кейін қалған қару-жарақ пен оқ-дәрі қоймаларына соққылар жасады.<ref>{{Cite web|url=https://news.albousla.ps/breaking_news/75104/غارات-جوية-عنيفة-للاحتلال-الإسرائيلي-على-درعا-جنوب-سوريا|title=غارات جوية عنيفة للاحتلال الإسرائيلي على درعا جنوب سوريا|lang=ar|website=وكالة البوصلة الاخبارية|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Кешке қарай [[Беньямин Нетаньяху]] Голан биіктіктері мәңгілікке Израиль билігінде қалатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623019|title=Нетаньяху заявил, что Голаны навсегда останутся под властью Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-pod-kontrolem-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся под контролем Израиля|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://theotherukraine.info/2024/12/09/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-u-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся у Израиля|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Другая Украина|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Израиль ӘӘК Латакия портын атқылады.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-reportedly-strikes-syrias-latakia-port-targeting-assad-regimes-naval-assets/|title=Israel reportedly strikes Syria’s Latakia port, targeting Assad regime’s naval assets|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli strike targets air defence installation near Syria's Mediterranean Latakia port|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623101}}</ref> Бір күннің ішінде 100-ден астам соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/cj90138ejrdt?post=asset:f29d389b-0d8b-46cb-9cfa-69cb65dc3503#post|title=Syria latest: Israel carries out dozens of air strikes across Syria – reports|lang=en-GB|website=BBC News|access-date=2024-12-09}}</ref> Израильдің жоғары лауазымды шенеунігі Сирияға жасалып жатырған соққылар «алдағы күндері жалғасатынын» айтты.<ref>{{Cite news|title=Live: Israel denies leaving buffer zone as Syrian security sources say troops as close as 25km from Damascus|url=https://www.abc.net.au/news/2024-12-10/live-upates-former-syrian-pm-hands-over-power-to-hts-rebels/104704800|website=ABC News|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10|lang=en-AU}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.smh.com.au/world/middle-east/israel-attacks-syrian-air-bases-destroying-dozens-of-aircraft-say-syrian-sources-20241210-p5kx4u.html|title=Israel attacks Syrian air bases, destroying dozens of aircraft, say Syrian sources|lang=en|website=The Sydney Morning Herald|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] aq6rncsnu716t24hw2j3n1pqwyysczj 3409228 3409158 2024-12-12T05:47:12Z 1nter pares 146705 /* Желтоқсан */10 желтоқсан 3409228 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Сирияға басып кіруі |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = 2024 Israeli invasion of Syria.png |сурет атауы = |дата = 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап – қазірге дейін |орын = [[Эль-Кунейтра]] |себеп = [[Асад режимінің құлауы]] |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]]<br>[[Мұхаммед әл-Башир]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = 2 бригада – (6 000–10 000 адам)<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2024/dec/08/hezbollah-war-with-israel-left-the-assad-regime-syria-fatally-exposed|title=Hezbollah's war with Israel left the Assad regime fatally exposed|first=Bethan|last=McKernan|work=The Guardian}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)''' — [[Израиль Қорғаныс Армиясы|Израиль Қорғаныс Армиясының]] (ЦАХАЛ) әл-Асад үкіметі құлағаннан кейін Сирияның шекара маңындағы аудандарына интервенциясы.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> Операция [[Израиль]] әскерлерінің [[Сирия]] шекарасын 1974 жылы 31 мамырда Қиямет күні соғысы нәтижесінде атысты тоқтату туралы келісімдер жасалғаннан кейін 50 жыл ішінде алғаш рет кесіп өткен оқиға болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Тарихы == 2024 жылы қараша айының соңында сириялық оппозиция Алеппо провинциясының [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|солтүстік-батысында Сирия Араб Республикасының үкіметтік әскерлеріне қарсы шабуылды]] бастады. 11 күн ішінде елдің бүкіл аумағын басып өткен оппозициялық топтар [[Дамаск]] қаласын басып алып, [[Башар әл-Асад]] режимін құлатты. Осы уақытта Сирияның оңтүстігіндегі, Израиль 1967 жылы басып алған Голан жоталары аймағы ішкі қақтығыстарға тікелей қосылмады. Алайда, 8 желтоқсанда [[Израиль]] премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] Израильдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күш қолданатынын мәлімдеп, Голан жоталары аймағында алға жылжи бастады.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/8/israel-seizes-buffer-zone-in-syrias-golan-heights-after-al-assad-falls|title=Israel grabs buffer zone in Syria’s Golan, tells villagers to stay home|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Мақсаттары == Израильдің Қорғаныс министрі Исраэль Кац Израиль армиясына «жақын арада» орындау қажет төрт негізгі стратегиялық мақсат қойды:<ref>{{Cite web|url=https://www.israelhayom.co.il/news/defense/article/16928916|title="ВВС Израиля нанесли удары по позициям террористов на Голанских высотах; ЦАХАЛ продолжает наступление в Сирии {{!}} Израиль сегодня"|website=www.israelhayom.co.il|access-date=2024-12-09}}</ref> # Сириядағы буферлік аймақ пен басқа да стратегиялық нүктелерді толық бақылауға алу. # Буферлік аймақтан тыс қауіпсіздік аймағын құру: Израильге қауіп төндіруі мүмкін барлық ауыр қару-жарақ пен террористік инфрақұрылымды жоюға назар аудару, сондай-ақ жергілікті друз және басқа аймақтық қауымдастықтармен байланыс орнату. # Иранның қаруды Сирия аумағы мен шекара бекеттері арқылы Ливанға заңсыз жеткізу жолдарын қалпына келтіруді дереу тоқтату. # Сирия аумағындағы стратегиялық ауыр қару жүйелерін, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс желілерін, зымыран жүйелерін және жағалаудағы бекіністерді жоюды жалғастыру. == Барысы == [[Сурет:Hermonsnow.jpg|thumb|Хермон тауы, Голан шыңдарындағы Бентал тауынан көрініс]] === Желтоқсан === '''8 желтоқсан:''' Израильдің Қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Израильдің бронетанктік бөлімшелері [[Голан шыңдары|Голан жоталарындағы]] шекара сызығынан өткенін хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/12/08/24572630.shtml|title=Израильские танки вошли в Сирию - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль армиясы]] Сириямен шекараны нығайту мақсатында буферлік аймақты бақылауға алу үшін операция бастағандарын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575648.shtml|title=Израиль намерен полностью занять буферную зону на границе с Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль Премьер-Министрі]] [[Беньямин Нетаньяху]] шекара маңындағы аймаққа сапары барысында Сириядағы әл-Асад режимінің құлауына байланысты Сириямен күштерді бөлу туралы келісімнің күші жойылғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611351|title=Нетаньяху считает утратившим силу соглашение о разделении сил с Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7362174|title=Нетаньяху прибыл на границу и заявил о «рухнувшем» соглашении с Сирией|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Әскери шабуыл [[Эль-Кунейтра]] провинциясына дейін таралып, елеулі күштер [[Хан-Арнабе]] қаласына кірді. Израиль армиясы орнатылған буферлік аймақта өз қатысуын айтарлықтай күшейтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/reports-claim-israeli-tanks-crossing-into-syria-buffer-zone/|title=Reports claim Israeli tanks crossing into Syria buffer zone|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://factjo.com/news.aspx?Id=223422|title=إعلام عبري: دخول بري "إسرائيلي" مع دبابات إلى القنيطرة السورية|website=factjo.com|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық БАҚ мәліметінше, израильдік әскерлер Аль-Баас қаласының орталығына енген.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref> Израиль ӘӘК Сирияда химиялық қару шығаратын зауытты бомбалап,<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611157|title=JPost: Израиль атаковал в Сирии завод по производству химоружия|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref> бұрынғы Сирия Қарулы Күштерінің әскери базаларына соққы жасауда.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575570.shtml|title=Израиль нанес удары по сирийским базам после свержения Асада - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302276.html|title=Израиль атаковал склады с оружием на юге Сирии и в Дамаске|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22610321|title=В Дамаске произошли мощные взрывы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref name=":1" /> Кешке қарай [[Израиль]] ӘӘК Дамаскідегі зерттеу орталығына<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302307.html|title=СМИ: Израиль атаковал центр ракетных исследований в Сирии|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24576440.shtml|title=Израиль ударил по исследовательскому центру в Дамаске - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526735-reuters-soobsil-ob-izrail-skih-aviaudarah-po-ob-ektam-v-damaske|title=Reuters сообщил об израильских авиаударах по объектам в Дамаске|website=www.forbes.ru|access-date=2024-12-08}}</ref> және Меззе авиабазасына әуе шабуылдарын жүргізді.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/international/damascus-set-ablaze-idf-airstrike-blows-up-mezzeh-air-base-tanks-roll-into-southern-syria-watch/videoshow/116112724.cms|title=Damascus Set Ablaze: IDF Airstrike Blows Up Mezzeh Air Base, Tanks Roll Into Southern Syria {{!}} Watch|lang=en|website=The Times of India|access-date=2024-12-08}}</ref> '''9 желтоқсан:''' Израиль әскери-әуе күштерінің соққылары жалғасты. Израиль ӘӘК химиялық қару қоймасына,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/09/24580316.shtml|title=В Израиле сообщили, что атаковали склад химоружия в Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Сирияның оңтүстігіндегі Дераа және Сувейда провинцияларына, Сувейданың солтүстігіндегі авиабазаға, сондай-ақ Асад әскерлерінің жеңілісінен кейін қалған қару-жарақ пен оқ-дәрі қоймаларына соққылар жасады.<ref>{{Cite web|url=https://news.albousla.ps/breaking_news/75104/غارات-جوية-عنيفة-للاحتلال-الإسرائيلي-على-درعا-جنوب-سوريا|title=غارات جوية عنيفة للاحتلال الإسرائيلي على درعا جنوب سوريا|lang=ar|website=وكالة البوصلة الاخبارية|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Кешке қарай [[Беньямин Нетаньяху]] Голан биіктіктері мәңгілікке Израиль билігінде қалатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623019|title=Нетаньяху заявил, что Голаны навсегда останутся под властью Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-pod-kontrolem-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся под контролем Израиля|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://theotherukraine.info/2024/12/09/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-u-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся у Израиля|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Другая Украина|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Израиль ӘӘК Латакия портын атқылады.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-reportedly-strikes-syrias-latakia-port-targeting-assad-regimes-naval-assets/|title=Israel reportedly strikes Syria’s Latakia port, targeting Assad regime’s naval assets|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli strike targets air defence installation near Syria's Mediterranean Latakia port|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623101}}</ref> Бір күннің ішінде 100-ден астам соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/cj90138ejrdt?post=asset:f29d389b-0d8b-46cb-9cfa-69cb65dc3503#post|title=Syria latest: Israel carries out dozens of air strikes across Syria – reports|lang=en-GB|website=BBC News|access-date=2024-12-09}}</ref> Израильдің жоғары лауазымды шенеунігі Сирияға жасалып жатырған соққылар «алдағы күндері жалғасатынын» айтты.<ref>{{Cite news|title=Live: Israel denies leaving buffer zone as Syrian security sources say troops as close as 25km from Damascus|url=https://www.abc.net.au/news/2024-12-10/live-upates-former-syrian-pm-hands-over-power-to-hts-rebels/104704800|website=ABC News|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10|lang=en-AU}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.smh.com.au/world/middle-east/israel-attacks-syrian-air-bases-destroying-dozens-of-aircraft-say-syrian-sources-20241210-p5kx4u.html|title=Israel attacks Syrian air bases, destroying dozens of aircraft, say Syrian sources|lang=en|website=The Sydney Morning Herald|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> '''10 желтоқсан:''' Израильдік танктер Сирия шекарасындағы буферлік аймақтан шығып, Дамасктан шамамен 20 км қашықтықтағы Катана елді мекенінде байқалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.osnmedia.ru/world/al-mayadeen-izrailskie-tanki-nahodyatsya-v-21-km-ot-damaska/|title=Al Mayadeen: Израильские танки находятся в 21 км от Дамаска|lang=ru-RU|first=Ксения|last=Смирнова|website=Общественная служба новостей|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22624549|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://media.az/politika/smi-izrailskie-tanki-podoshli-vplotnuyu-k-damasku|title=СМИ: Израильские танки подошли вплотную к Дамаску|lang=ru|website=media.az|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750934|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль армиясы өз әскерлерінің Дамаск бағытына қарай жылжымағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/10/1302631.html|title=ЦАХАЛ опроверг продвижение войск к Дамаску|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22626721|title=ЦАХАЛ назвал недостоверными сведения о продвижении Израиля к Дамаску|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750986|title=Израиль опроверг информацию о продвижении к Дамаску|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Сол күні Латакия портындағы соққы нәтижесінде Израиль ӘӘК Сирия армиясының әскери кемелерін жойды, олардың бортында «теңіз – теңіз» класты зымырандар болғаны туралы болжам айтылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/10/24593234.shtml|title=В Израиле рассказали о ночной атаке на флот Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526897-izrail-podtverdil-udary-po-sirijskomu-flotu|title=Израиль подтвердил удары по сирийскому флоту|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль қауіпсіздік қызметтері бұл операцияны «Әскери-әуе күштері тарихындағы ең ірі әуе операциясы» деп атады.<ref>{{Cite news|title=Israel says its air strikes destroyed most of Syria's strategic weapons stockpiles|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-incursion-into-syria-reaches-25-km-southwest-damascus-security-sources-2024-12-10/}}</ref> Бұрынғы көтерілісшілер қолбасшысы «ұлттық сириялық армияны қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет болатынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://syriadirect.org/israel-grabs-land-and-wipes-out-syrias-arsenal/|title=‘Decades to rebuild’: Israel grabs land and wipes out Syria’s arsenal|lang=en-US|first=Mateo|last=Nelson|website=Syria Direct|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] 5mfv3af200071y51cmujeg4i6ecjyov 3409295 3409228 2024-12-12T08:18:46Z 1nter pares 146705 /* Барысы */ 3409295 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Сирияға басып кіруі |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = 2024 Israeli invasion of Syria.png |сурет атауы = |дата = 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап – қазірге дейін |орын = [[Эль-Кунейтра]] |себеп = [[Асад режимінің құлауы]] |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]]<br>[[Мұхаммед әл-Башир]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = 2 бригада – (6 000–10 000 адам)<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2024/dec/08/hezbollah-war-with-israel-left-the-assad-regime-syria-fatally-exposed|title=Hezbollah's war with Israel left the Assad regime fatally exposed|first=Bethan|last=McKernan|work=The Guardian}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)''' — [[Израиль Қорғаныс Армиясы|Израиль Қорғаныс Армиясының]] (ЦАХАЛ) әл-Асад үкіметі құлағаннан кейін Сирияның шекара маңындағы аудандарына интервенциясы.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> Операция [[Израиль]] әскерлерінің [[Сирия]] шекарасын 1974 жылы 31 мамырда Қиямет күні соғысы нәтижесінде атысты тоқтату туралы келісімдер жасалғаннан кейін 50 жыл ішінде алғаш рет кесіп өткен оқиға болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Тарихы == 2024 жылы қараша айының соңында сириялық оппозиция Алеппо провинциясының [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|солтүстік-батысында Сирия Араб Республикасының үкіметтік әскерлеріне қарсы шабуылды]] бастады. 11 күн ішінде елдің бүкіл аумағын басып өткен оппозициялық топтар [[Дамаск]] қаласын басып алып, [[Башар әл-Асад]] режимін құлатты. Осы уақытта Сирияның оңтүстігіндегі, Израиль 1967 жылы басып алған Голан жоталары аймағы ішкі қақтығыстарға тікелей қосылмады. Алайда, 8 желтоқсанда [[Израиль]] премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] Израильдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күш қолданатынын мәлімдеп, Голан жоталары аймағында алға жылжи бастады.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/8/israel-seizes-buffer-zone-in-syrias-golan-heights-after-al-assad-falls|title=Israel grabs buffer zone in Syria’s Golan, tells villagers to stay home|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Мақсаттары == Израильдің Қорғаныс министрі Исраэль Кац Израиль армиясына «жақын арада» орындау қажет төрт негізгі стратегиялық мақсат қойды:<ref>{{Cite web|url=https://www.israelhayom.co.il/news/defense/article/16928916|title="ВВС Израиля нанесли удары по позициям террористов на Голанских высотах; ЦАХАЛ продолжает наступление в Сирии {{!}} Израиль сегодня"|website=www.israelhayom.co.il|access-date=2024-12-09}}</ref> # Сириядағы буферлік аймақ пен басқа да стратегиялық нүктелерді толық бақылауға алу. # Буферлік аймақтан тыс қауіпсіздік аймағын құру: Израильге қауіп төндіруі мүмкін барлық ауыр қару-жарақ пен террористік инфрақұрылымды жоюға назар аудару, сондай-ақ жергілікті друз және басқа аймақтық қауымдастықтармен байланыс орнату. # Иранның қаруды Сирия аумағы мен шекара бекеттері арқылы Ливанға заңсыз жеткізу жолдарын қалпына келтіруді дереу тоқтату. # Сирия аумағындағы стратегиялық ауыр қару жүйелерін, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс желілерін, зымыран жүйелерін және жағалаудағы бекіністерді жоюды жалғастыру. == Барысы == [[Сурет:Hermonsnow.jpg|thumb|Хермон тауы, Голан шыңдарындағы Бентал тауынан көрініс]] === Желтоқсан === '''8 желтоқсан:''' Израильдің Қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Израильдің бронетанктік бөлімшелері [[Голан шыңдары|Голан жоталарындағы]] шекара сызығынан өткенін хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/12/08/24572630.shtml|title=Израильские танки вошли в Сирию - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль армиясы]] Сириямен шекараны нығайту мақсатында буферлік аймақты бақылауға алу үшін операция бастағандарын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575648.shtml|title=Израиль намерен полностью занять буферную зону на границе с Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль Премьер-Министрі]] [[Беньямин Нетаньяху]] шекара маңындағы аймаққа сапары барысында Сириядағы әл-Асад режимінің құлауына байланысты Сириямен күштерді бөлу туралы келісімнің күші жойылғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611351|title=Нетаньяху считает утратившим силу соглашение о разделении сил с Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7362174|title=Нетаньяху прибыл на границу и заявил о «рухнувшем» соглашении с Сирией|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Әскери шабуыл [[Эль-Кунейтра]] провинциясына дейін таралып, елеулі күштер [[Хан-Арнабе]] қаласына кірді. Израиль армиясы орнатылған буферлік аймақта өз қатысуын айтарлықтай күшейтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/reports-claim-israeli-tanks-crossing-into-syria-buffer-zone/|title=Reports claim Israeli tanks crossing into Syria buffer zone|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://factjo.com/news.aspx?Id=223422|title=إعلام عبري: دخول بري "إسرائيلي" مع دبابات إلى القنيطرة السورية|website=factjo.com|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық БАҚ мәліметінше, израильдік әскерлер Аль-Баас қаласының орталығына енген.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref> Израиль ӘӘК Сирияда химиялық қару шығаратын зауытты бомбалап,<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611157|title=JPost: Израиль атаковал в Сирии завод по производству химоружия|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref> бұрынғы Сирия Қарулы Күштерінің әскери базаларына соққы жасауда.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575570.shtml|title=Израиль нанес удары по сирийским базам после свержения Асада - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302276.html|title=Израиль атаковал склады с оружием на юге Сирии и в Дамаске|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22610321|title=В Дамаске произошли мощные взрывы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref name=":1" /> Кешке қарай [[Израиль]] ӘӘК Дамаскідегі зерттеу орталығына<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302307.html|title=СМИ: Израиль атаковал центр ракетных исследований в Сирии|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24576440.shtml|title=Израиль ударил по исследовательскому центру в Дамаске - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526735-reuters-soobsil-ob-izrail-skih-aviaudarah-po-ob-ektam-v-damaske|title=Reuters сообщил об израильских авиаударах по объектам в Дамаске|website=www.forbes.ru|access-date=2024-12-08}}</ref> және Меззе авиабазасына әуе шабуылдарын жүргізді.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/international/damascus-set-ablaze-idf-airstrike-blows-up-mezzeh-air-base-tanks-roll-into-southern-syria-watch/videoshow/116112724.cms|title=Damascus Set Ablaze: IDF Airstrike Blows Up Mezzeh Air Base, Tanks Roll Into Southern Syria {{!}} Watch|lang=en|website=The Times of India|access-date=2024-12-08}}</ref> '''9 желтоқсан:''' Израиль әскери-әуе күштерінің соққылары жалғасты. Израиль ӘӘК химиялық қару қоймасына,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/09/24580316.shtml|title=В Израиле сообщили, что атаковали склад химоружия в Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Сирияның оңтүстігіндегі Дераа және Сувейда провинцияларына, Сувейданың солтүстігіндегі авиабазаға, сондай-ақ Асад әскерлерінің жеңілісінен кейін қалған қару-жарақ пен оқ-дәрі қоймаларына соққылар жасады.<ref>{{Cite web|url=https://news.albousla.ps/breaking_news/75104/غارات-جوية-عنيفة-للاحتلال-الإسرائيلي-على-درعا-جنوب-سوريا|title=غارات جوية عنيفة للاحتلال الإسرائيلي على درعا جنوب سوريا|lang=ar|website=وكالة البوصلة الاخبارية|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Кешке қарай [[Беньямин Нетаньяху]] Голан биіктіктері мәңгілікке Израиль билігінде қалатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623019|title=Нетаньяху заявил, что Голаны навсегда останутся под властью Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-pod-kontrolem-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся под контролем Израиля|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://theotherukraine.info/2024/12/09/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-u-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся у Израиля|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Другая Украина|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Израиль ӘӘК Латакия портын атқылады.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-reportedly-strikes-syrias-latakia-port-targeting-assad-regimes-naval-assets/|title=Israel reportedly strikes Syria’s Latakia port, targeting Assad regime’s naval assets|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli strike targets air defence installation near Syria's Mediterranean Latakia port|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623101}}</ref> Бір күннің ішінде 100-ден астам соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/cj90138ejrdt?post=asset:f29d389b-0d8b-46cb-9cfa-69cb65dc3503#post|title=Syria latest: Israel carries out dozens of air strikes across Syria – reports|lang=en-GB|website=BBC News|access-date=2024-12-09}}</ref> Израильдің жоғары лауазымды шенеунігі Сирияға жасалып жатырған соққылар «алдағы күндері жалғасатынын» айтты.<ref>{{Cite news|title=Live: Israel denies leaving buffer zone as Syrian security sources say troops as close as 25km from Damascus|url=https://www.abc.net.au/news/2024-12-10/live-upates-former-syrian-pm-hands-over-power-to-hts-rebels/104704800|website=ABC News|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10|lang=en-AU}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.smh.com.au/world/middle-east/israel-attacks-syrian-air-bases-destroying-dozens-of-aircraft-say-syrian-sources-20241210-p5kx4u.html|title=Israel attacks Syrian air bases, destroying dozens of aircraft, say Syrian sources|lang=en|website=The Sydney Morning Herald|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> '''10 желтоқсан:''' Израильдік танктер Сирия шекарасындағы буферлік аймақтан шығып, Дамасктан шамамен 20 км қашықтықтағы Катана елді мекенінде байқалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.osnmedia.ru/world/al-mayadeen-izrailskie-tanki-nahodyatsya-v-21-km-ot-damaska/|title=Al Mayadeen: Израильские танки находятся в 21 км от Дамаска|lang=ru-RU|first=Ксения|last=Смирнова|website=Общественная служба новостей|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22624549|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://media.az/politika/smi-izrailskie-tanki-podoshli-vplotnuyu-k-damasku|title=СМИ: Израильские танки подошли вплотную к Дамаску|lang=ru|website=media.az|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750934|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль армиясы өз әскерлерінің Дамаск бағытына қарай жылжымағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/10/1302631.html|title=ЦАХАЛ опроверг продвижение войск к Дамаску|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22626721|title=ЦАХАЛ назвал недостоверными сведения о продвижении Израиля к Дамаску|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750986|title=Израиль опроверг информацию о продвижении к Дамаску|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Сол күні Латакия портындағы соққы нәтижесінде Израиль ӘӘК Сирия армиясының әскери кемелерін жойды, олардың бортында «теңіз – теңіз» класты зымырандар болғаны туралы болжам айтылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/10/24593234.shtml|title=В Израиле рассказали о ночной атаке на флот Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526897-izrail-podtverdil-udary-po-sirijskomu-flotu|title=Израиль подтвердил удары по сирийскому флоту|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль қауіпсіздік қызметтері бұл операцияны «Әскери-әуе күштері тарихындағы ең ірі әуе операциясы» деп атады.<ref>{{Cite news|title=Israel says its air strikes destroyed most of Syria's strategic weapons stockpiles|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-incursion-into-syria-reaches-25-km-southwest-damascus-security-sources-2024-12-10/}}</ref> Бұрынғы көтерілісшілер қолбасшысы «ұлттық сириялық армияны қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет болатынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://syriadirect.org/israel-grabs-land-and-wipes-out-syrias-arsenal/|title=‘Decades to rebuild’: Israel grabs land and wipes out Syria’s arsenal|lang=en-US|first=Mateo|last=Nelson|website=Syria Direct|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> == Халықаралық реакция == : '''БҰҰ:'''<br> Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Антониу Гутерриштің өкілі Стефан Дюжаррик Израильдің Сириядағы аймағын кеңейтуі 1974 жылғы келісімді бұзу деп мәлімдеді.<ref name="l354">{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/9/qatar-saudi-arabia-iraq-condemn-israels-dangerous-land-grab-in-syria|title=Qatar, Saudi Arabia, Iraq condemn Israel’s ‘dangerous’ land grab in Syria|website=Al Jazeera|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] p0e49mnxluc2m1q7s3mdansu5j5vgyz 3409299 3409295 2024-12-12T08:39:58Z 1nter pares 146705 /* Халықаралық реакция */ 3409299 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Сирияға басып кіруі |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = 2024 Israeli invasion of Syria.png |сурет атауы = |дата = 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап – қазірге дейін |орын = [[Эль-Кунейтра]] |себеп = [[Асад режимінің құлауы]] |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]]<br>[[Мұхаммед әл-Башир]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = 2 бригада – (6 000–10 000 адам)<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2024/dec/08/hezbollah-war-with-israel-left-the-assad-regime-syria-fatally-exposed|title=Hezbollah's war with Israel left the Assad regime fatally exposed|first=Bethan|last=McKernan|work=The Guardian}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)''' — [[Израиль Қорғаныс Армиясы|Израиль Қорғаныс Армиясының]] (ЦАХАЛ) әл-Асад үкіметі құлағаннан кейін Сирияның шекара маңындағы аудандарына интервенциясы.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> Операция [[Израиль]] әскерлерінің [[Сирия]] шекарасын 1974 жылы 31 мамырда Қиямет күні соғысы нәтижесінде атысты тоқтату туралы келісімдер жасалғаннан кейін 50 жыл ішінде алғаш рет кесіп өткен оқиға болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Тарихы == 2024 жылы қараша айының соңында сириялық оппозиция Алеппо провинциясының [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|солтүстік-батысында Сирия Араб Республикасының үкіметтік әскерлеріне қарсы шабуылды]] бастады. 11 күн ішінде елдің бүкіл аумағын басып өткен оппозициялық топтар [[Дамаск]] қаласын басып алып, [[Башар әл-Асад]] режимін құлатты. Осы уақытта Сирияның оңтүстігіндегі, Израиль 1967 жылы басып алған Голан жоталары аймағы ішкі қақтығыстарға тікелей қосылмады. Алайда, 8 желтоқсанда [[Израиль]] премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] Израильдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күш қолданатынын мәлімдеп, Голан жоталары аймағында алға жылжи бастады.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/8/israel-seizes-buffer-zone-in-syrias-golan-heights-after-al-assad-falls|title=Israel grabs buffer zone in Syria’s Golan, tells villagers to stay home|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Мақсаттары == Израильдің Қорғаныс министрі Исраэль Кац Израиль армиясына «жақын арада» орындау қажет төрт негізгі стратегиялық мақсат қойды:<ref>{{Cite web|url=https://www.israelhayom.co.il/news/defense/article/16928916|title="ВВС Израиля нанесли удары по позициям террористов на Голанских высотах; ЦАХАЛ продолжает наступление в Сирии {{!}} Израиль сегодня"|website=www.israelhayom.co.il|access-date=2024-12-09}}</ref> # Сириядағы буферлік аймақ пен басқа да стратегиялық нүктелерді толық бақылауға алу. # Буферлік аймақтан тыс қауіпсіздік аймағын құру: Израильге қауіп төндіруі мүмкін барлық ауыр қару-жарақ пен террористік инфрақұрылымды жоюға назар аудару, сондай-ақ жергілікті друз және басқа аймақтық қауымдастықтармен байланыс орнату. # Иранның қаруды Сирия аумағы мен шекара бекеттері арқылы Ливанға заңсыз жеткізу жолдарын қалпына келтіруді дереу тоқтату. # Сирия аумағындағы стратегиялық ауыр қару жүйелерін, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс желілерін, зымыран жүйелерін және жағалаудағы бекіністерді жоюды жалғастыру. == Барысы == [[Сурет:Hermonsnow.jpg|thumb|Хермон тауы, Голан шыңдарындағы Бентал тауынан көрініс]] === Желтоқсан === '''8 желтоқсан:''' Израильдің Қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Израильдің бронетанктік бөлімшелері [[Голан шыңдары|Голан жоталарындағы]] шекара сызығынан өткенін хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/12/08/24572630.shtml|title=Израильские танки вошли в Сирию - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль армиясы]] Сириямен шекараны нығайту мақсатында буферлік аймақты бақылауға алу үшін операция бастағандарын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575648.shtml|title=Израиль намерен полностью занять буферную зону на границе с Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль Премьер-Министрі]] [[Беньямин Нетаньяху]] шекара маңындағы аймаққа сапары барысында Сириядағы әл-Асад режимінің құлауына байланысты Сириямен күштерді бөлу туралы келісімнің күші жойылғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611351|title=Нетаньяху считает утратившим силу соглашение о разделении сил с Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7362174|title=Нетаньяху прибыл на границу и заявил о «рухнувшем» соглашении с Сирией|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Әскери шабуыл [[Эль-Кунейтра]] провинциясына дейін таралып, елеулі күштер [[Хан-Арнабе]] қаласына кірді. Израиль армиясы орнатылған буферлік аймақта өз қатысуын айтарлықтай күшейтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/reports-claim-israeli-tanks-crossing-into-syria-buffer-zone/|title=Reports claim Israeli tanks crossing into Syria buffer zone|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://factjo.com/news.aspx?Id=223422|title=إعلام عبري: دخول بري "إسرائيلي" مع دبابات إلى القنيطرة السورية|website=factjo.com|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық БАҚ мәліметінше, израильдік әскерлер Аль-Баас қаласының орталығына енген.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref> Израиль ӘӘК Сирияда химиялық қару шығаратын зауытты бомбалап,<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611157|title=JPost: Израиль атаковал в Сирии завод по производству химоружия|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref> бұрынғы Сирия Қарулы Күштерінің әскери базаларына соққы жасауда.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575570.shtml|title=Израиль нанес удары по сирийским базам после свержения Асада - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302276.html|title=Израиль атаковал склады с оружием на юге Сирии и в Дамаске|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22610321|title=В Дамаске произошли мощные взрывы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref name=":1" /> Кешке қарай [[Израиль]] ӘӘК Дамаскідегі зерттеу орталығына<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302307.html|title=СМИ: Израиль атаковал центр ракетных исследований в Сирии|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24576440.shtml|title=Израиль ударил по исследовательскому центру в Дамаске - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526735-reuters-soobsil-ob-izrail-skih-aviaudarah-po-ob-ektam-v-damaske|title=Reuters сообщил об израильских авиаударах по объектам в Дамаске|website=www.forbes.ru|access-date=2024-12-08}}</ref> және Меззе авиабазасына әуе шабуылдарын жүргізді.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/international/damascus-set-ablaze-idf-airstrike-blows-up-mezzeh-air-base-tanks-roll-into-southern-syria-watch/videoshow/116112724.cms|title=Damascus Set Ablaze: IDF Airstrike Blows Up Mezzeh Air Base, Tanks Roll Into Southern Syria {{!}} Watch|lang=en|website=The Times of India|access-date=2024-12-08}}</ref> '''9 желтоқсан:''' Израиль әскери-әуе күштерінің соққылары жалғасты. Израиль ӘӘК химиялық қару қоймасына,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/09/24580316.shtml|title=В Израиле сообщили, что атаковали склад химоружия в Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Сирияның оңтүстігіндегі Дераа және Сувейда провинцияларына, Сувейданың солтүстігіндегі авиабазаға, сондай-ақ Асад әскерлерінің жеңілісінен кейін қалған қару-жарақ пен оқ-дәрі қоймаларына соққылар жасады.<ref>{{Cite web|url=https://news.albousla.ps/breaking_news/75104/غارات-جوية-عنيفة-للاحتلال-الإسرائيلي-على-درعا-جنوب-سوريا|title=غارات جوية عنيفة للاحتلال الإسرائيلي على درعا جنوب سوريا|lang=ar|website=وكالة البوصلة الاخبارية|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Кешке қарай [[Беньямин Нетаньяху]] Голан биіктіктері мәңгілікке Израиль билігінде қалатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623019|title=Нетаньяху заявил, что Голаны навсегда останутся под властью Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-pod-kontrolem-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся под контролем Израиля|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://theotherukraine.info/2024/12/09/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-u-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся у Израиля|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Другая Украина|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Израиль ӘӘК Латакия портын атқылады.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-reportedly-strikes-syrias-latakia-port-targeting-assad-regimes-naval-assets/|title=Israel reportedly strikes Syria’s Latakia port, targeting Assad regime’s naval assets|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli strike targets air defence installation near Syria's Mediterranean Latakia port|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623101}}</ref> Бір күннің ішінде 100-ден астам соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/cj90138ejrdt?post=asset:f29d389b-0d8b-46cb-9cfa-69cb65dc3503#post|title=Syria latest: Israel carries out dozens of air strikes across Syria – reports|lang=en-GB|website=BBC News|access-date=2024-12-09}}</ref> Израильдің жоғары лауазымды шенеунігі Сирияға жасалып жатырған соққылар «алдағы күндері жалғасатынын» айтты.<ref>{{Cite news|title=Live: Israel denies leaving buffer zone as Syrian security sources say troops as close as 25km from Damascus|url=https://www.abc.net.au/news/2024-12-10/live-upates-former-syrian-pm-hands-over-power-to-hts-rebels/104704800|website=ABC News|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10|lang=en-AU}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.smh.com.au/world/middle-east/israel-attacks-syrian-air-bases-destroying-dozens-of-aircraft-say-syrian-sources-20241210-p5kx4u.html|title=Israel attacks Syrian air bases, destroying dozens of aircraft, say Syrian sources|lang=en|website=The Sydney Morning Herald|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> '''10 желтоқсан:''' Израильдік танктер Сирия шекарасындағы буферлік аймақтан шығып, Дамасктан шамамен 20 км қашықтықтағы Катана елді мекенінде байқалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.osnmedia.ru/world/al-mayadeen-izrailskie-tanki-nahodyatsya-v-21-km-ot-damaska/|title=Al Mayadeen: Израильские танки находятся в 21 км от Дамаска|lang=ru-RU|first=Ксения|last=Смирнова|website=Общественная служба новостей|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22624549|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://media.az/politika/smi-izrailskie-tanki-podoshli-vplotnuyu-k-damasku|title=СМИ: Израильские танки подошли вплотную к Дамаску|lang=ru|website=media.az|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750934|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль армиясы өз әскерлерінің Дамаск бағытына қарай жылжымағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/10/1302631.html|title=ЦАХАЛ опроверг продвижение войск к Дамаску|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22626721|title=ЦАХАЛ назвал недостоверными сведения о продвижении Израиля к Дамаску|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750986|title=Израиль опроверг информацию о продвижении к Дамаску|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Сол күні Латакия портындағы соққы нәтижесінде Израиль ӘӘК Сирия армиясының әскери кемелерін жойды, олардың бортында «теңіз – теңіз» класты зымырандар болғаны туралы болжам айтылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/10/24593234.shtml|title=В Израиле рассказали о ночной атаке на флот Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526897-izrail-podtverdil-udary-po-sirijskomu-flotu|title=Израиль подтвердил удары по сирийскому флоту|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль қауіпсіздік қызметтері бұл операцияны «Әскери-әуе күштері тарихындағы ең ірі әуе операциясы» деп атады.<ref>{{Cite news|title=Israel says its air strikes destroyed most of Syria's strategic weapons stockpiles|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-incursion-into-syria-reaches-25-km-southwest-damascus-security-sources-2024-12-10/}}</ref> Бұрынғы көтерілісшілер қолбасшысы «ұлттық сириялық армияны қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет болатынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://syriadirect.org/israel-grabs-land-and-wipes-out-syrias-arsenal/|title=‘Decades to rebuild’: Israel grabs land and wipes out Syria’s arsenal|lang=en-US|first=Mateo|last=Nelson|website=Syria Direct|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> == Халықаралық реакция == : '''БҰҰ:'''<br> Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Антониу Гутерриштің өкілі Стефан Дюжаррик Израильдің Сириядағы аймағын кеңейтуі 1974 жылғы келісімді бұзу деп мәлімдеді.<ref name="l354">{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/9/qatar-saudi-arabia-iraq-condemn-israels-dangerous-land-grab-in-syria|title=Qatar, Saudi Arabia, Iraq condemn Israel’s ‘dangerous’ land grab in Syria|website=Al Jazeera|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Мысыр:'''<br> Мысыр Израильдің Сирияға кеңейіп жатқан басқыншылығын айыптады: «Израиль Сириядағы қазіргі тұрақсыздықты пайдаланып, өз оккупациясын кеңейтіп, жаңа шындықты күштеп енгізуде, бұл халықаралық құқықты ашық бұзу болып табылады».<ref>{{Cite web|url=https://www.dailynewsegypt.com/2024/12/09/egypt-condemns-israeli-seizure-of-syrian-demilitarised-zone/|title=Egypt condemns Israeli seizure of Syrian demilitarised zone|lang=en-US|first=Daily News|last=Egypt|website=Dailynewsegypt|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Катар:''' Катар Израильдің басқыншылығы мен буферлік аймақтың оккупациясын айыптап, «мұны оқиғалардың қауіпті дамуы, Сирияның егемендігі мен бірлігіне жасалған өрескел шабуыл және халықаралық құқықты өрескел бұзу» деп санады.<ref>{{Cite web|url=https://www.qna.org.qa/en/News-Area/News/2024-12/09/0067-qatar-strongly-condemns-israeli-seizure-of-buffer-zone-with-syria|title=Qatar Strongly Condemns Israeli Seizure of Buffer Zone with Syria|lang=en|website=www.qna.org.qa|access-date=2024-12-09}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] s4p06wwe61rp2olgtm9d76ptvu8hd7v 3409301 3409299 2024-12-12T08:45:07Z 1nter pares 146705 /* Халықаралық реакция */ 3409301 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Сирияға басып кіруі |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = 2024 Israeli invasion of Syria.png |сурет атауы = |дата = 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап – қазірге дейін |орын = [[Эль-Кунейтра]] |себеп = [[Асад режимінің құлауы]] |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]]<br>[[Мұхаммед әл-Башир]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = 2 бригада – (6 000–10 000 адам)<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2024/dec/08/hezbollah-war-with-israel-left-the-assad-regime-syria-fatally-exposed|title=Hezbollah's war with Israel left the Assad regime fatally exposed|first=Bethan|last=McKernan|work=The Guardian}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)''' — [[Израиль Қорғаныс Армиясы|Израиль Қорғаныс Армиясының]] (ЦАХАЛ) әл-Асад үкіметі құлағаннан кейін Сирияның шекара маңындағы аудандарына интервенциясы.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> Операция [[Израиль]] әскерлерінің [[Сирия]] шекарасын 1974 жылы 31 мамырда Қиямет күні соғысы нәтижесінде атысты тоқтату туралы келісімдер жасалғаннан кейін 50 жыл ішінде алғаш рет кесіп өткен оқиға болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Тарихы == 2024 жылы қараша айының соңында сириялық оппозиция Алеппо провинциясының [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|солтүстік-батысында Сирия Араб Республикасының үкіметтік әскерлеріне қарсы шабуылды]] бастады. 11 күн ішінде елдің бүкіл аумағын басып өткен оппозициялық топтар [[Дамаск]] қаласын басып алып, [[Башар әл-Асад]] режимін құлатты. Осы уақытта Сирияның оңтүстігіндегі, Израиль 1967 жылы басып алған Голан жоталары аймағы ішкі қақтығыстарға тікелей қосылмады. Алайда, 8 желтоқсанда [[Израиль]] премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] Израильдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күш қолданатынын мәлімдеп, Голан жоталары аймағында алға жылжи бастады.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/8/israel-seizes-buffer-zone-in-syrias-golan-heights-after-al-assad-falls|title=Israel grabs buffer zone in Syria’s Golan, tells villagers to stay home|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Мақсаттары == Израильдің Қорғаныс министрі Исраэль Кац Израиль армиясына «жақын арада» орындау қажет төрт негізгі стратегиялық мақсат қойды:<ref>{{Cite web|url=https://www.israelhayom.co.il/news/defense/article/16928916|title="ВВС Израиля нанесли удары по позициям террористов на Голанских высотах; ЦАХАЛ продолжает наступление в Сирии {{!}} Израиль сегодня"|website=www.israelhayom.co.il|access-date=2024-12-09}}</ref> # Сириядағы буферлік аймақ пен басқа да стратегиялық нүктелерді толық бақылауға алу. # Буферлік аймақтан тыс қауіпсіздік аймағын құру: Израильге қауіп төндіруі мүмкін барлық ауыр қару-жарақ пен террористік инфрақұрылымды жоюға назар аудару, сондай-ақ жергілікті друз және басқа аймақтық қауымдастықтармен байланыс орнату. # Иранның қаруды Сирия аумағы мен шекара бекеттері арқылы Ливанға заңсыз жеткізу жолдарын қалпына келтіруді дереу тоқтату. # Сирия аумағындағы стратегиялық ауыр қару жүйелерін, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс желілерін, зымыран жүйелерін және жағалаудағы бекіністерді жоюды жалғастыру. == Барысы == [[Сурет:Hermonsnow.jpg|thumb|Хермон тауы, Голан шыңдарындағы Бентал тауынан көрініс]] === Желтоқсан === '''8 желтоқсан:''' Израильдің Қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Израильдің бронетанктік бөлімшелері [[Голан шыңдары|Голан жоталарындағы]] шекара сызығынан өткенін хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/12/08/24572630.shtml|title=Израильские танки вошли в Сирию - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль армиясы]] Сириямен шекараны нығайту мақсатында буферлік аймақты бақылауға алу үшін операция бастағандарын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575648.shtml|title=Израиль намерен полностью занять буферную зону на границе с Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль Премьер-Министрі]] [[Беньямин Нетаньяху]] шекара маңындағы аймаққа сапары барысында Сириядағы әл-Асад режимінің құлауына байланысты Сириямен күштерді бөлу туралы келісімнің күші жойылғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611351|title=Нетаньяху считает утратившим силу соглашение о разделении сил с Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7362174|title=Нетаньяху прибыл на границу и заявил о «рухнувшем» соглашении с Сирией|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Әскери шабуыл [[Эль-Кунейтра]] провинциясына дейін таралып, елеулі күштер [[Хан-Арнабе]] қаласына кірді. Израиль армиясы орнатылған буферлік аймақта өз қатысуын айтарлықтай күшейтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/reports-claim-israeli-tanks-crossing-into-syria-buffer-zone/|title=Reports claim Israeli tanks crossing into Syria buffer zone|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://factjo.com/news.aspx?Id=223422|title=إعلام عبري: دخول بري "إسرائيلي" مع دبابات إلى القنيطرة السورية|website=factjo.com|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық БАҚ мәліметінше, израильдік әскерлер Аль-Баас қаласының орталығына енген.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref> Израиль ӘӘК Сирияда химиялық қару шығаратын зауытты бомбалап,<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611157|title=JPost: Израиль атаковал в Сирии завод по производству химоружия|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref> бұрынғы Сирия Қарулы Күштерінің әскери базаларына соққы жасауда.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575570.shtml|title=Израиль нанес удары по сирийским базам после свержения Асада - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302276.html|title=Израиль атаковал склады с оружием на юге Сирии и в Дамаске|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22610321|title=В Дамаске произошли мощные взрывы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref name=":1" /> Кешке қарай [[Израиль]] ӘӘК Дамаскідегі зерттеу орталығына<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302307.html|title=СМИ: Израиль атаковал центр ракетных исследований в Сирии|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24576440.shtml|title=Израиль ударил по исследовательскому центру в Дамаске - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526735-reuters-soobsil-ob-izrail-skih-aviaudarah-po-ob-ektam-v-damaske|title=Reuters сообщил об израильских авиаударах по объектам в Дамаске|website=www.forbes.ru|access-date=2024-12-08}}</ref> және Меззе авиабазасына әуе шабуылдарын жүргізді.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/international/damascus-set-ablaze-idf-airstrike-blows-up-mezzeh-air-base-tanks-roll-into-southern-syria-watch/videoshow/116112724.cms|title=Damascus Set Ablaze: IDF Airstrike Blows Up Mezzeh Air Base, Tanks Roll Into Southern Syria {{!}} Watch|lang=en|website=The Times of India|access-date=2024-12-08}}</ref> '''9 желтоқсан:''' Израиль әскери-әуе күштерінің соққылары жалғасты. Израиль ӘӘК химиялық қару қоймасына,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/09/24580316.shtml|title=В Израиле сообщили, что атаковали склад химоружия в Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Сирияның оңтүстігіндегі Дераа және Сувейда провинцияларына, Сувейданың солтүстігіндегі авиабазаға, сондай-ақ Асад әскерлерінің жеңілісінен кейін қалған қару-жарақ пен оқ-дәрі қоймаларына соққылар жасады.<ref>{{Cite web|url=https://news.albousla.ps/breaking_news/75104/غارات-جوية-عنيفة-للاحتلال-الإسرائيلي-على-درعا-جنوب-سوريا|title=غارات جوية عنيفة للاحتلال الإسرائيلي على درعا جنوب سوريا|lang=ar|website=وكالة البوصلة الاخبارية|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Кешке қарай [[Беньямин Нетаньяху]] Голан биіктіктері мәңгілікке Израиль билігінде қалатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623019|title=Нетаньяху заявил, что Голаны навсегда останутся под властью Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-pod-kontrolem-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся под контролем Израиля|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://theotherukraine.info/2024/12/09/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-u-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся у Израиля|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Другая Украина|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Израиль ӘӘК Латакия портын атқылады.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-reportedly-strikes-syrias-latakia-port-targeting-assad-regimes-naval-assets/|title=Israel reportedly strikes Syria’s Latakia port, targeting Assad regime’s naval assets|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli strike targets air defence installation near Syria's Mediterranean Latakia port|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623101}}</ref> Бір күннің ішінде 100-ден астам соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/cj90138ejrdt?post=asset:f29d389b-0d8b-46cb-9cfa-69cb65dc3503#post|title=Syria latest: Israel carries out dozens of air strikes across Syria – reports|lang=en-GB|website=BBC News|access-date=2024-12-09}}</ref> Израильдің жоғары лауазымды шенеунігі Сирияға жасалып жатырған соққылар «алдағы күндері жалғасатынын» айтты.<ref>{{Cite news|title=Live: Israel denies leaving buffer zone as Syrian security sources say troops as close as 25km from Damascus|url=https://www.abc.net.au/news/2024-12-10/live-upates-former-syrian-pm-hands-over-power-to-hts-rebels/104704800|website=ABC News|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10|lang=en-AU}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.smh.com.au/world/middle-east/israel-attacks-syrian-air-bases-destroying-dozens-of-aircraft-say-syrian-sources-20241210-p5kx4u.html|title=Israel attacks Syrian air bases, destroying dozens of aircraft, say Syrian sources|lang=en|website=The Sydney Morning Herald|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> '''10 желтоқсан:''' Израильдік танктер Сирия шекарасындағы буферлік аймақтан шығып, Дамасктан шамамен 20 км қашықтықтағы Катана елді мекенінде байқалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.osnmedia.ru/world/al-mayadeen-izrailskie-tanki-nahodyatsya-v-21-km-ot-damaska/|title=Al Mayadeen: Израильские танки находятся в 21 км от Дамаска|lang=ru-RU|first=Ксения|last=Смирнова|website=Общественная служба новостей|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22624549|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://media.az/politika/smi-izrailskie-tanki-podoshli-vplotnuyu-k-damasku|title=СМИ: Израильские танки подошли вплотную к Дамаску|lang=ru|website=media.az|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750934|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль армиясы өз әскерлерінің Дамаск бағытына қарай жылжымағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/10/1302631.html|title=ЦАХАЛ опроверг продвижение войск к Дамаску|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22626721|title=ЦАХАЛ назвал недостоверными сведения о продвижении Израиля к Дамаску|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750986|title=Израиль опроверг информацию о продвижении к Дамаску|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Сол күні Латакия портындағы соққы нәтижесінде Израиль ӘӘК Сирия армиясының әскери кемелерін жойды, олардың бортында «теңіз – теңіз» класты зымырандар болғаны туралы болжам айтылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/10/24593234.shtml|title=В Израиле рассказали о ночной атаке на флот Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526897-izrail-podtverdil-udary-po-sirijskomu-flotu|title=Израиль подтвердил удары по сирийскому флоту|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль қауіпсіздік қызметтері бұл операцияны «Әскери-әуе күштері тарихындағы ең ірі әуе операциясы» деп атады.<ref>{{Cite news|title=Israel says its air strikes destroyed most of Syria's strategic weapons stockpiles|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-incursion-into-syria-reaches-25-km-southwest-damascus-security-sources-2024-12-10/}}</ref> Бұрынғы көтерілісшілер қолбасшысы «ұлттық сириялық армияны қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет болатынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://syriadirect.org/israel-grabs-land-and-wipes-out-syrias-arsenal/|title=‘Decades to rebuild’: Israel grabs land and wipes out Syria’s arsenal|lang=en-US|first=Mateo|last=Nelson|website=Syria Direct|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> == Халықаралық реакция == : '''БҰҰ:'''<br> Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Антониу Гутерриштің өкілі Стефан Дюжаррик Израильдің Сириядағы аймағын кеңейтуі 1974 жылғы келісімді бұзу деп мәлімдеді.<ref name="l354">{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/9/qatar-saudi-arabia-iraq-condemn-israels-dangerous-land-grab-in-syria|title=Qatar, Saudi Arabia, Iraq condemn Israel’s ‘dangerous’ land grab in Syria|website=Al Jazeera|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Мысыр:'''<br> Мысыр Израильдің Сирияға кеңейіп жатқан басқыншылығын айыптады: «Израиль Сириядағы қазіргі тұрақсыздықты пайдаланып, өз оккупациясын кеңейтіп, жаңа шындықты күштеп енгізуде, бұл халықаралық құқықты ашық бұзу болып табылады».<ref>{{Cite web|url=https://www.dailynewsegypt.com/2024/12/09/egypt-condemns-israeli-seizure-of-syrian-demilitarised-zone/|title=Egypt condemns Israeli seizure of Syrian demilitarised zone|lang=en-US|first=Daily News|last=Egypt|website=Dailynewsegypt|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Катар:''' Катар Израильдің басқыншылығы мен буферлік аймақтың оккупациясын айыптап, «мұны оқиғалардың қауіпті дамуы, Сирияның егемендігі мен бірлігіне жасалған өрескел шабуыл және халықаралық құқықты өрескел бұзу» деп санады.<ref>{{Cite web|url=https://www.qna.org.qa/en/News-Area/News/2024-12/09/0067-qatar-strongly-condemns-israeli-seizure-of-buffer-zone-with-syria|title=Qatar Strongly Condemns Israeli Seizure of Buffer Zone with Syria|lang=en|website=www.qna.org.qa|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Иордания:''' Сыртқы істер министрі Айман Сафади бұл басқыншылықты айыптап, оның халықаралық құқықты бұзатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://jordantimes.com/news/local/government-denounces-israels-seizure-golan-buffer-zone|title=Government denounces Israel's seizure of Golan buffer zone|language=en|website=Jordan Times|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Ирак:''' Ирактың Сыртқы істер министрлігі Израильдің Сирияға жасаған шабуылдарын «халықаралық құқық пен тиісті халықаралық қарарларды өрескел бұзу болып табылатын әрекет» деп айыптаған мәлімдеме жасап, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін «осы өрескел агрессияны айыптап, бұл бұзушылықтарды тоқтату үшін қажетті шаралар қабылдауға шақырды».<ref>{{Cite web|url=https://shafaq.com/en/Iraq/Iraq-condemns-Israel-s-seizure-of-Syrian-land-as-blatant-violation-of-international-law|title=Iraq condemns Israel's seizure of Syrian lands as “blatant violation” of international law|lang=en|website=Shafaq News|access-date=2024-12-09}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] 4zwx5qwqduafyfmbqhbm2qwr8olh45e 3409302 3409301 2024-12-12T08:48:46Z 1nter pares 146705 /* Халықаралық реакция */ 3409302 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Сирияға басып кіруі |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = 2024 Israeli invasion of Syria.png |сурет атауы = |дата = 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап – қазірге дейін |орын = [[Эль-Кунейтра]] |себеп = [[Асад режимінің құлауы]] |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]]<br>[[Мұхаммед әл-Башир]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = 2 бригада – (6 000–10 000 адам)<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2024/dec/08/hezbollah-war-with-israel-left-the-assad-regime-syria-fatally-exposed|title=Hezbollah's war with Israel left the Assad regime fatally exposed|first=Bethan|last=McKernan|work=The Guardian}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)''' — [[Израиль Қорғаныс Армиясы|Израиль Қорғаныс Армиясының]] (ЦАХАЛ) әл-Асад үкіметі құлағаннан кейін Сирияның шекара маңындағы аудандарына интервенциясы.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> Операция [[Израиль]] әскерлерінің [[Сирия]] шекарасын 1974 жылы 31 мамырда Қиямет күні соғысы нәтижесінде атысты тоқтату туралы келісімдер жасалғаннан кейін 50 жыл ішінде алғаш рет кесіп өткен оқиға болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Тарихы == 2024 жылы қараша айының соңында сириялық оппозиция Алеппо провинциясының [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|солтүстік-батысында Сирия Араб Республикасының үкіметтік әскерлеріне қарсы шабуылды]] бастады. 11 күн ішінде елдің бүкіл аумағын басып өткен оппозициялық топтар [[Дамаск]] қаласын басып алып, [[Башар әл-Асад]] режимін құлатты. Осы уақытта Сирияның оңтүстігіндегі, Израиль 1967 жылы басып алған Голан жоталары аймағы ішкі қақтығыстарға тікелей қосылмады. Алайда, 8 желтоқсанда [[Израиль]] премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] Израильдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күш қолданатынын мәлімдеп, Голан жоталары аймағында алға жылжи бастады.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/8/israel-seizes-buffer-zone-in-syrias-golan-heights-after-al-assad-falls|title=Israel grabs buffer zone in Syria’s Golan, tells villagers to stay home|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Мақсаттары == Израильдің Қорғаныс министрі Исраэль Кац Израиль армиясына «жақын арада» орындау қажет төрт негізгі стратегиялық мақсат қойды:<ref>{{Cite web|url=https://www.israelhayom.co.il/news/defense/article/16928916|title="ВВС Израиля нанесли удары по позициям террористов на Голанских высотах; ЦАХАЛ продолжает наступление в Сирии {{!}} Израиль сегодня"|website=www.israelhayom.co.il|access-date=2024-12-09}}</ref> # Сириядағы буферлік аймақ пен басқа да стратегиялық нүктелерді толық бақылауға алу. # Буферлік аймақтан тыс қауіпсіздік аймағын құру: Израильге қауіп төндіруі мүмкін барлық ауыр қару-жарақ пен террористік инфрақұрылымды жоюға назар аудару, сондай-ақ жергілікті друз және басқа аймақтық қауымдастықтармен байланыс орнату. # Иранның қаруды Сирия аумағы мен шекара бекеттері арқылы Ливанға заңсыз жеткізу жолдарын қалпына келтіруді дереу тоқтату. # Сирия аумағындағы стратегиялық ауыр қару жүйелерін, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс желілерін, зымыран жүйелерін және жағалаудағы бекіністерді жоюды жалғастыру. == Барысы == [[Сурет:Hermonsnow.jpg|thumb|Хермон тауы, Голан шыңдарындағы Бентал тауынан көрініс]] === Желтоқсан === '''8 желтоқсан:''' Израильдің Қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Израильдің бронетанктік бөлімшелері [[Голан шыңдары|Голан жоталарындағы]] шекара сызығынан өткенін хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/12/08/24572630.shtml|title=Израильские танки вошли в Сирию - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль армиясы]] Сириямен шекараны нығайту мақсатында буферлік аймақты бақылауға алу үшін операция бастағандарын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575648.shtml|title=Израиль намерен полностью занять буферную зону на границе с Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль Премьер-Министрі]] [[Беньямин Нетаньяху]] шекара маңындағы аймаққа сапары барысында Сириядағы әл-Асад режимінің құлауына байланысты Сириямен күштерді бөлу туралы келісімнің күші жойылғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611351|title=Нетаньяху считает утратившим силу соглашение о разделении сил с Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7362174|title=Нетаньяху прибыл на границу и заявил о «рухнувшем» соглашении с Сирией|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Әскери шабуыл [[Эль-Кунейтра]] провинциясына дейін таралып, елеулі күштер [[Хан-Арнабе]] қаласына кірді. Израиль армиясы орнатылған буферлік аймақта өз қатысуын айтарлықтай күшейтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/reports-claim-israeli-tanks-crossing-into-syria-buffer-zone/|title=Reports claim Israeli tanks crossing into Syria buffer zone|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://factjo.com/news.aspx?Id=223422|title=إعلام عبري: دخول بري "إسرائيلي" مع دبابات إلى القنيطرة السورية|website=factjo.com|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық БАҚ мәліметінше, израильдік әскерлер Аль-Баас қаласының орталығына енген.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref> Израиль ӘӘК Сирияда химиялық қару шығаратын зауытты бомбалап,<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611157|title=JPost: Израиль атаковал в Сирии завод по производству химоружия|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref> бұрынғы Сирия Қарулы Күштерінің әскери базаларына соққы жасауда.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575570.shtml|title=Израиль нанес удары по сирийским базам после свержения Асада - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302276.html|title=Израиль атаковал склады с оружием на юге Сирии и в Дамаске|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22610321|title=В Дамаске произошли мощные взрывы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref name=":1" /> Кешке қарай [[Израиль]] ӘӘК Дамаскідегі зерттеу орталығына<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302307.html|title=СМИ: Израиль атаковал центр ракетных исследований в Сирии|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24576440.shtml|title=Израиль ударил по исследовательскому центру в Дамаске - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526735-reuters-soobsil-ob-izrail-skih-aviaudarah-po-ob-ektam-v-damaske|title=Reuters сообщил об израильских авиаударах по объектам в Дамаске|website=www.forbes.ru|access-date=2024-12-08}}</ref> және Меззе авиабазасына әуе шабуылдарын жүргізді.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/international/damascus-set-ablaze-idf-airstrike-blows-up-mezzeh-air-base-tanks-roll-into-southern-syria-watch/videoshow/116112724.cms|title=Damascus Set Ablaze: IDF Airstrike Blows Up Mezzeh Air Base, Tanks Roll Into Southern Syria {{!}} Watch|lang=en|website=The Times of India|access-date=2024-12-08}}</ref> '''9 желтоқсан:''' Израиль әскери-әуе күштерінің соққылары жалғасты. Израиль ӘӘК химиялық қару қоймасына,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/09/24580316.shtml|title=В Израиле сообщили, что атаковали склад химоружия в Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Сирияның оңтүстігіндегі Дераа және Сувейда провинцияларына, Сувейданың солтүстігіндегі авиабазаға, сондай-ақ Асад әскерлерінің жеңілісінен кейін қалған қару-жарақ пен оқ-дәрі қоймаларына соққылар жасады.<ref>{{Cite web|url=https://news.albousla.ps/breaking_news/75104/غارات-جوية-عنيفة-للاحتلال-الإسرائيلي-على-درعا-جنوب-سوريا|title=غارات جوية عنيفة للاحتلال الإسرائيلي على درعا جنوب سوريا|lang=ar|website=وكالة البوصلة الاخبارية|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Кешке қарай [[Беньямин Нетаньяху]] Голан биіктіктері мәңгілікке Израиль билігінде қалатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623019|title=Нетаньяху заявил, что Голаны навсегда останутся под властью Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-pod-kontrolem-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся под контролем Израиля|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://theotherukraine.info/2024/12/09/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-u-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся у Израиля|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Другая Украина|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Израиль ӘӘК Латакия портын атқылады.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-reportedly-strikes-syrias-latakia-port-targeting-assad-regimes-naval-assets/|title=Israel reportedly strikes Syria’s Latakia port, targeting Assad regime’s naval assets|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli strike targets air defence installation near Syria's Mediterranean Latakia port|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623101}}</ref> Бір күннің ішінде 100-ден астам соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/cj90138ejrdt?post=asset:f29d389b-0d8b-46cb-9cfa-69cb65dc3503#post|title=Syria latest: Israel carries out dozens of air strikes across Syria – reports|lang=en-GB|website=BBC News|access-date=2024-12-09}}</ref> Израильдің жоғары лауазымды шенеунігі Сирияға жасалып жатырған соққылар «алдағы күндері жалғасатынын» айтты.<ref>{{Cite news|title=Live: Israel denies leaving buffer zone as Syrian security sources say troops as close as 25km from Damascus|url=https://www.abc.net.au/news/2024-12-10/live-upates-former-syrian-pm-hands-over-power-to-hts-rebels/104704800|website=ABC News|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10|lang=en-AU}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.smh.com.au/world/middle-east/israel-attacks-syrian-air-bases-destroying-dozens-of-aircraft-say-syrian-sources-20241210-p5kx4u.html|title=Israel attacks Syrian air bases, destroying dozens of aircraft, say Syrian sources|lang=en|website=The Sydney Morning Herald|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> '''10 желтоқсан:''' Израильдік танктер Сирия шекарасындағы буферлік аймақтан шығып, Дамасктан шамамен 20 км қашықтықтағы Катана елді мекенінде байқалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.osnmedia.ru/world/al-mayadeen-izrailskie-tanki-nahodyatsya-v-21-km-ot-damaska/|title=Al Mayadeen: Израильские танки находятся в 21 км от Дамаска|lang=ru-RU|first=Ксения|last=Смирнова|website=Общественная служба новостей|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22624549|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://media.az/politika/smi-izrailskie-tanki-podoshli-vplotnuyu-k-damasku|title=СМИ: Израильские танки подошли вплотную к Дамаску|lang=ru|website=media.az|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750934|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль армиясы өз әскерлерінің Дамаск бағытына қарай жылжымағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/10/1302631.html|title=ЦАХАЛ опроверг продвижение войск к Дамаску|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22626721|title=ЦАХАЛ назвал недостоверными сведения о продвижении Израиля к Дамаску|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750986|title=Израиль опроверг информацию о продвижении к Дамаску|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Сол күні Латакия портындағы соққы нәтижесінде Израиль ӘӘК Сирия армиясының әскери кемелерін жойды, олардың бортында «теңіз – теңіз» класты зымырандар болғаны туралы болжам айтылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/10/24593234.shtml|title=В Израиле рассказали о ночной атаке на флот Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526897-izrail-podtverdil-udary-po-sirijskomu-flotu|title=Израиль подтвердил удары по сирийскому флоту|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль қауіпсіздік қызметтері бұл операцияны «Әскери-әуе күштері тарихындағы ең ірі әуе операциясы» деп атады.<ref>{{Cite news|title=Israel says its air strikes destroyed most of Syria's strategic weapons stockpiles|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-incursion-into-syria-reaches-25-km-southwest-damascus-security-sources-2024-12-10/}}</ref> Бұрынғы көтерілісшілер қолбасшысы «ұлттық сириялық армияны қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет болатынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://syriadirect.org/israel-grabs-land-and-wipes-out-syrias-arsenal/|title=‘Decades to rebuild’: Israel grabs land and wipes out Syria’s arsenal|lang=en-US|first=Mateo|last=Nelson|website=Syria Direct|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> == Халықаралық реакция == : '''БҰҰ:'''<br> Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Антониу Гутерриштің өкілі Стефан Дюжаррик Израильдің Сириядағы аймағын кеңейтуі 1974 жылғы келісімді бұзу деп мәлімдеді.<ref name="l354">{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/9/qatar-saudi-arabia-iraq-condemn-israels-dangerous-land-grab-in-syria|title=Qatar, Saudi Arabia, Iraq condemn Israel’s ‘dangerous’ land grab in Syria|website=Al Jazeera|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Мысыр:'''<br> Мысыр Израильдің Сирияға кеңейіп жатқан басқыншылығын айыптады: «Израиль Сириядағы қазіргі тұрақсыздықты пайдаланып, өз оккупациясын кеңейтіп, жаңа шындықты күштеп енгізуде, бұл халықаралық құқықты ашық бұзу болып табылады».<ref>{{Cite web|url=https://www.dailynewsegypt.com/2024/12/09/egypt-condemns-israeli-seizure-of-syrian-demilitarised-zone/|title=Egypt condemns Israeli seizure of Syrian demilitarised zone|lang=en-US|first=Daily News|last=Egypt|website=Dailynewsegypt|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Катар:''' Катар Израильдің басқыншылығы мен буферлік аймақтың оккупациясын айыптап, «мұны оқиғалардың қауіпті дамуы, Сирияның егемендігі мен бірлігіне жасалған өрескел шабуыл және халықаралық құқықты өрескел бұзу» деп санады.<ref>{{Cite web|url=https://www.qna.org.qa/en/News-Area/News/2024-12/09/0067-qatar-strongly-condemns-israeli-seizure-of-buffer-zone-with-syria|title=Qatar Strongly Condemns Israeli Seizure of Buffer Zone with Syria|lang=en|website=www.qna.org.qa|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Иордания:''' Сыртқы істер министрі Айман Сафади бұл басқыншылықты айыптап, оның халықаралық құқықты бұзатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://jordantimes.com/news/local/government-denounces-israels-seizure-golan-buffer-zone|title=Government denounces Israel's seizure of Golan buffer zone|language=en|website=Jordan Times|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Ирак:''' Ирактың Сыртқы істер министрлігі Израильдің Сирияға жасаған шабуылдарын «халықаралық құқық пен тиісті халықаралық қарарларды өрескел бұзу болып табылатын әрекет» деп айыптаған мәлімдеме жасап, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін «осы өрескел агрессияны айыптап, бұл бұзушылықтарды тоқтату үшін қажетті шаралар қабылдауға шақырды».<ref>{{Cite web|url=https://shafaq.com/en/Iraq/Iraq-condemns-Israel-s-seizure-of-Syrian-land-as-blatant-violation-of-international-law|title=Iraq condemns Israel's seizure of Syrian lands as “blatant violation” of international law|lang=en|website=Shafaq News|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Иран:''' Иран Сыртқы істер министрлігінің өкілі «бұл агрессия Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысын өрескел бұзу болып табылады» деп мәлімдеп, «БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінен агрессияны тоқтатып, оккупациялық режимді жауапқа тарту үшін дереу әрекет етуді талап етеміз» деді.<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2024/12/10/iran-condemns-violation-of-law-after-israeli-incursion-into-golan-buffer-zone|title=Iran condemns ‘violation’ of law after Israeli incursion into Golan buffer zone|lang=en|website=Al Arabiya English|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/10/live-israel-bombards-syria-as-opposition-seeks-to-form-new-government?update=3376145|title=Blasts rock Damascus as Israel launches ‘largest air attack in history’|lang=en|first=Federica Marsi,Umut|last=Uras|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-10}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] 3jd46411dmdt4jym6ctszkfa05goknt 3409303 3409302 2024-12-12T08:58:25Z 1nter pares 146705 /* Халықаралық реакция */ 3409303 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Сирияға басып кіруі |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = 2024 Israeli invasion of Syria.png |сурет атауы = |дата = 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап – қазірге дейін |орын = [[Эль-Кунейтра]] |себеп = [[Асад режимінің құлауы]] |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]]<br>[[Мұхаммед әл-Башир]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = 2 бригада – (6 000–10 000 адам)<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2024/dec/08/hezbollah-war-with-israel-left-the-assad-regime-syria-fatally-exposed|title=Hezbollah's war with Israel left the Assad regime fatally exposed|first=Bethan|last=McKernan|work=The Guardian}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)''' — [[Израиль Қорғаныс Армиясы|Израиль Қорғаныс Армиясының]] (ЦАХАЛ) әл-Асад үкіметі құлағаннан кейін Сирияның шекара маңындағы аудандарына интервенциясы.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> Операция [[Израиль]] әскерлерінің [[Сирия]] шекарасын 1974 жылы 31 мамырда Қиямет күні соғысы нәтижесінде атысты тоқтату туралы келісімдер жасалғаннан кейін 50 жыл ішінде алғаш рет кесіп өткен оқиға болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Тарихы == 2024 жылы қараша айының соңында сириялық оппозиция Алеппо провинциясының [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|солтүстік-батысында Сирия Араб Республикасының үкіметтік әскерлеріне қарсы шабуылды]] бастады. 11 күн ішінде елдің бүкіл аумағын басып өткен оппозициялық топтар [[Дамаск]] қаласын басып алып, [[Башар әл-Асад]] режимін құлатты. Осы уақытта Сирияның оңтүстігіндегі, Израиль 1967 жылы басып алған Голан жоталары аймағы ішкі қақтығыстарға тікелей қосылмады. Алайда, 8 желтоқсанда [[Израиль]] премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] Израильдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күш қолданатынын мәлімдеп, Голан жоталары аймағында алға жылжи бастады.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/8/israel-seizes-buffer-zone-in-syrias-golan-heights-after-al-assad-falls|title=Israel grabs buffer zone in Syria’s Golan, tells villagers to stay home|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Мақсаттары == Израильдің Қорғаныс министрі Исраэль Кац Израиль армиясына «жақын арада» орындау қажет төрт негізгі стратегиялық мақсат қойды:<ref>{{Cite web|url=https://www.israelhayom.co.il/news/defense/article/16928916|title="ВВС Израиля нанесли удары по позициям террористов на Голанских высотах; ЦАХАЛ продолжает наступление в Сирии {{!}} Израиль сегодня"|website=www.israelhayom.co.il|access-date=2024-12-09}}</ref> # Сириядағы буферлік аймақ пен басқа да стратегиялық нүктелерді толық бақылауға алу. # Буферлік аймақтан тыс қауіпсіздік аймағын құру: Израильге қауіп төндіруі мүмкін барлық ауыр қару-жарақ пен террористік инфрақұрылымды жоюға назар аудару, сондай-ақ жергілікті друз және басқа аймақтық қауымдастықтармен байланыс орнату. # Иранның қаруды Сирия аумағы мен шекара бекеттері арқылы Ливанға заңсыз жеткізу жолдарын қалпына келтіруді дереу тоқтату. # Сирия аумағындағы стратегиялық ауыр қару жүйелерін, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс желілерін, зымыран жүйелерін және жағалаудағы бекіністерді жоюды жалғастыру. == Барысы == [[Сурет:Hermonsnow.jpg|thumb|Хермон тауы, Голан шыңдарындағы Бентал тауынан көрініс]] === Желтоқсан === '''8 желтоқсан:''' Израильдің Қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Израильдің бронетанктік бөлімшелері [[Голан шыңдары|Голан жоталарындағы]] шекара сызығынан өткенін хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/12/08/24572630.shtml|title=Израильские танки вошли в Сирию - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль армиясы]] Сириямен шекараны нығайту мақсатында буферлік аймақты бақылауға алу үшін операция бастағандарын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575648.shtml|title=Израиль намерен полностью занять буферную зону на границе с Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль Премьер-Министрі]] [[Беньямин Нетаньяху]] шекара маңындағы аймаққа сапары барысында Сириядағы әл-Асад режимінің құлауына байланысты Сириямен күштерді бөлу туралы келісімнің күші жойылғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611351|title=Нетаньяху считает утратившим силу соглашение о разделении сил с Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7362174|title=Нетаньяху прибыл на границу и заявил о «рухнувшем» соглашении с Сирией|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Әскери шабуыл [[Эль-Кунейтра]] провинциясына дейін таралып, елеулі күштер [[Хан-Арнабе]] қаласына кірді. Израиль армиясы орнатылған буферлік аймақта өз қатысуын айтарлықтай күшейтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/reports-claim-israeli-tanks-crossing-into-syria-buffer-zone/|title=Reports claim Israeli tanks crossing into Syria buffer zone|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://factjo.com/news.aspx?Id=223422|title=إعلام عبري: دخول بري "إسرائيلي" مع دبابات إلى القنيطرة السورية|website=factjo.com|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық БАҚ мәліметінше, израильдік әскерлер Аль-Баас қаласының орталығына енген.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref> Израиль ӘӘК Сирияда химиялық қару шығаратын зауытты бомбалап,<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611157|title=JPost: Израиль атаковал в Сирии завод по производству химоружия|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref> бұрынғы Сирия Қарулы Күштерінің әскери базаларына соққы жасауда.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575570.shtml|title=Израиль нанес удары по сирийским базам после свержения Асада - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302276.html|title=Израиль атаковал склады с оружием на юге Сирии и в Дамаске|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22610321|title=В Дамаске произошли мощные взрывы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref name=":1" /> Кешке қарай [[Израиль]] ӘӘК Дамаскідегі зерттеу орталығына<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302307.html|title=СМИ: Израиль атаковал центр ракетных исследований в Сирии|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24576440.shtml|title=Израиль ударил по исследовательскому центру в Дамаске - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526735-reuters-soobsil-ob-izrail-skih-aviaudarah-po-ob-ektam-v-damaske|title=Reuters сообщил об израильских авиаударах по объектам в Дамаске|website=www.forbes.ru|access-date=2024-12-08}}</ref> және Меззе авиабазасына әуе шабуылдарын жүргізді.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/international/damascus-set-ablaze-idf-airstrike-blows-up-mezzeh-air-base-tanks-roll-into-southern-syria-watch/videoshow/116112724.cms|title=Damascus Set Ablaze: IDF Airstrike Blows Up Mezzeh Air Base, Tanks Roll Into Southern Syria {{!}} Watch|lang=en|website=The Times of India|access-date=2024-12-08}}</ref> '''9 желтоқсан:''' Израиль әскери-әуе күштерінің соққылары жалғасты. Израиль ӘӘК химиялық қару қоймасына,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/09/24580316.shtml|title=В Израиле сообщили, что атаковали склад химоружия в Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Сирияның оңтүстігіндегі Дераа және Сувейда провинцияларына, Сувейданың солтүстігіндегі авиабазаға, сондай-ақ Асад әскерлерінің жеңілісінен кейін қалған қару-жарақ пен оқ-дәрі қоймаларына соққылар жасады.<ref>{{Cite web|url=https://news.albousla.ps/breaking_news/75104/غارات-جوية-عنيفة-للاحتلال-الإسرائيلي-على-درعا-جنوب-سوريا|title=غارات جوية عنيفة للاحتلال الإسرائيلي على درعا جنوب سوريا|lang=ar|website=وكالة البوصلة الاخبارية|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Кешке қарай [[Беньямин Нетаньяху]] Голан биіктіктері мәңгілікке Израиль билігінде қалатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623019|title=Нетаньяху заявил, что Голаны навсегда останутся под властью Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-pod-kontrolem-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся под контролем Израиля|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://theotherukraine.info/2024/12/09/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-u-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся у Израиля|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Другая Украина|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Израиль ӘӘК Латакия портын атқылады.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-reportedly-strikes-syrias-latakia-port-targeting-assad-regimes-naval-assets/|title=Israel reportedly strikes Syria’s Latakia port, targeting Assad regime’s naval assets|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli strike targets air defence installation near Syria's Mediterranean Latakia port|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623101}}</ref> Бір күннің ішінде 100-ден астам соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/cj90138ejrdt?post=asset:f29d389b-0d8b-46cb-9cfa-69cb65dc3503#post|title=Syria latest: Israel carries out dozens of air strikes across Syria – reports|lang=en-GB|website=BBC News|access-date=2024-12-09}}</ref> Израильдің жоғары лауазымды шенеунігі Сирияға жасалып жатырған соққылар «алдағы күндері жалғасатынын» айтты.<ref>{{Cite news|title=Live: Israel denies leaving buffer zone as Syrian security sources say troops as close as 25km from Damascus|url=https://www.abc.net.au/news/2024-12-10/live-upates-former-syrian-pm-hands-over-power-to-hts-rebels/104704800|website=ABC News|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10|lang=en-AU}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.smh.com.au/world/middle-east/israel-attacks-syrian-air-bases-destroying-dozens-of-aircraft-say-syrian-sources-20241210-p5kx4u.html|title=Israel attacks Syrian air bases, destroying dozens of aircraft, say Syrian sources|lang=en|website=The Sydney Morning Herald|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> '''10 желтоқсан:''' Израильдік танктер Сирия шекарасындағы буферлік аймақтан шығып, Дамасктан шамамен 20 км қашықтықтағы Катана елді мекенінде байқалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.osnmedia.ru/world/al-mayadeen-izrailskie-tanki-nahodyatsya-v-21-km-ot-damaska/|title=Al Mayadeen: Израильские танки находятся в 21 км от Дамаска|lang=ru-RU|first=Ксения|last=Смирнова|website=Общественная служба новостей|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22624549|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://media.az/politika/smi-izrailskie-tanki-podoshli-vplotnuyu-k-damasku|title=СМИ: Израильские танки подошли вплотную к Дамаску|lang=ru|website=media.az|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750934|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль армиясы өз әскерлерінің Дамаск бағытына қарай жылжымағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/10/1302631.html|title=ЦАХАЛ опроверг продвижение войск к Дамаску|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22626721|title=ЦАХАЛ назвал недостоверными сведения о продвижении Израиля к Дамаску|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750986|title=Израиль опроверг информацию о продвижении к Дамаску|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Сол күні Латакия портындағы соққы нәтижесінде Израиль ӘӘК Сирия армиясының әскери кемелерін жойды, олардың бортында «теңіз – теңіз» класты зымырандар болғаны туралы болжам айтылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/10/24593234.shtml|title=В Израиле рассказали о ночной атаке на флот Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526897-izrail-podtverdil-udary-po-sirijskomu-flotu|title=Израиль подтвердил удары по сирийскому флоту|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль қауіпсіздік қызметтері бұл операцияны «Әскери-әуе күштері тарихындағы ең ірі әуе операциясы» деп атады.<ref>{{Cite news|title=Israel says its air strikes destroyed most of Syria's strategic weapons stockpiles|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-incursion-into-syria-reaches-25-km-southwest-damascus-security-sources-2024-12-10/}}</ref> Бұрынғы көтерілісшілер қолбасшысы «ұлттық сириялық армияны қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет болатынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://syriadirect.org/israel-grabs-land-and-wipes-out-syrias-arsenal/|title=‘Decades to rebuild’: Israel grabs land and wipes out Syria’s arsenal|lang=en-US|first=Mateo|last=Nelson|website=Syria Direct|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> == Халықаралық реакция == : '''БҰҰ:'''<br> Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Антониу Гутерриштің өкілі Стефан Дюжаррик Израильдің Сириядағы аймағын кеңейтуі 1974 жылғы келісімді бұзу деп мәлімдеді.<ref name="l354">{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/9/qatar-saudi-arabia-iraq-condemn-israels-dangerous-land-grab-in-syria|title=Qatar, Saudi Arabia, Iraq condemn Israel’s ‘dangerous’ land grab in Syria|website=Al Jazeera|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Мысыр:'''<br> Мысыр Израильдің Сирияға кеңейіп жатқан басқыншылығын айыптады: «Израиль Сириядағы қазіргі тұрақсыздықты пайдаланып, өз оккупациясын кеңейтіп, жаңа шындықты күштеп енгізуде, бұл халықаралық құқықты ашық бұзу болып табылады».<ref>{{Cite web|url=https://www.dailynewsegypt.com/2024/12/09/egypt-condemns-israeli-seizure-of-syrian-demilitarised-zone/|title=Egypt condemns Israeli seizure of Syrian demilitarised zone|lang=en-US|first=Daily News|last=Egypt|website=Dailynewsegypt|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Катар:''' Катар Израильдің басқыншылығы мен буферлік аймақтың оккупациясын айыптап, «мұны оқиғалардың қауіпті дамуы, Сирияның егемендігі мен бірлігіне жасалған өрескел шабуыл және халықаралық құқықты өрескел бұзу» деп санады.<ref>{{Cite web|url=https://www.qna.org.qa/en/News-Area/News/2024-12/09/0067-qatar-strongly-condemns-israeli-seizure-of-buffer-zone-with-syria|title=Qatar Strongly Condemns Israeli Seizure of Buffer Zone with Syria|lang=en|website=www.qna.org.qa|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Иордания:''' Сыртқы істер министрі Айман Сафади бұл басқыншылықты айыптап, оның халықаралық құқықты бұзатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://jordantimes.com/news/local/government-denounces-israels-seizure-golan-buffer-zone|title=Government denounces Israel's seizure of Golan buffer zone|language=en|website=Jordan Times|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Ирак:''' Ирактың Сыртқы істер министрлігі Израильдің Сирияға жасаған шабуылдарын «халықаралық құқық пен тиісті халықаралық қарарларды өрескел бұзу болып табылатын әрекет» деп айыптаған мәлімдеме жасап, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін «осы өрескел агрессияны айыптап, бұл бұзушылықтарды тоқтату үшін қажетті шаралар қабылдауға шақырды».<ref>{{Cite web|url=https://shafaq.com/en/Iraq/Iraq-condemns-Israel-s-seizure-of-Syrian-land-as-blatant-violation-of-international-law|title=Iraq condemns Israel's seizure of Syrian lands as “blatant violation” of international law|lang=en|website=Shafaq News|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Иран:''' Иран Сыртқы істер министрлігінің өкілі «бұл агрессия Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысын өрескел бұзу болып табылады» деп мәлімдеп, «БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінен агрессияны тоқтатып, оккупациялық режимді жауапқа тарту үшін дереу әрекет етуді талап етеміз» деді.<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2024/12/10/iran-condemns-violation-of-law-after-israeli-incursion-into-golan-buffer-zone|title=Iran condemns ‘violation’ of law after Israeli incursion into Golan buffer zone|lang=en|website=Al Arabiya English|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/10/live-israel-bombards-syria-as-opposition-seeks-to-form-new-government?update=3376145|title=Blasts rock Damascus as Israel launches ‘largest air attack in history’|lang=en|first=Federica Marsi,Umut|last=Uras|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Сауд Арабиясы:''' Сауд Арабиясының Сыртқы істер министрлігі Израильдің басып кіруін айыптап, оның «Сирияның қауіпсіздікті қалпына келтіру мүмкіндіктерін жоятынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/saudi-arabia-claims-israel-undermining-syrias-security-with-buffer-zone-seizure/|title=Saudi Arabia claims Israel undermining Syria’s security with buffer zone seizure|lang=en-US|last=Reuters and ToI Staff|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''АҚШ:''' АҚШ Мемлекеттік департаментінің баспасөз хатшысы Мэттью Миллер: «Әр елде террорлық ұйымдарға қарсы шаралар қабылдау құқығы бар, және әр ел, ойымша, шекарасында террорлық ұйымдар пайда болатын бос кеңістікке алаңдауы мүмкін», - деп мәлімдеді. Ол Израильдің басып кіруін уақытша шара деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.barrons.com/news/israel-incursion-into-syria-must-be-temporary-us-da3194b5|title=Israel Incursion Into Syria Must Be 'Temporary': US|lang=en-US|first=AFP-Agence France|last=Presse|website=www.barrons.com|access-date=2024-12-10}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] mzil5ng6rmnzhyrkvxmij20kkxc70qe 3409304 3409303 2024-12-12T09:05:55Z 1nter pares 146705 /* Халықаралық реакция */ 3409304 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Сирияға басып кіруі |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = 2024 Israeli invasion of Syria.png |сурет атауы = |дата = 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап – қазірге дейін |орын = [[Эль-Кунейтра]] |себеп = [[Асад режимінің құлауы]] |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]]<br>[[Мұхаммед әл-Башир]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = 2 бригада – (6 000–10 000 адам)<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2024/dec/08/hezbollah-war-with-israel-left-the-assad-regime-syria-fatally-exposed|title=Hezbollah's war with Israel left the Assad regime fatally exposed|first=Bethan|last=McKernan|work=The Guardian}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)''' — [[Израиль Қорғаныс Армиясы|Израиль Қорғаныс Армиясының]] (ЦАХАЛ) әл-Асад үкіметі құлағаннан кейін Сирияның шекара маңындағы аудандарына интервенциясы.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> Операция [[Израиль]] әскерлерінің [[Сирия]] шекарасын 1974 жылы 31 мамырда Қиямет күні соғысы нәтижесінде атысты тоқтату туралы келісімдер жасалғаннан кейін 50 жыл ішінде алғаш рет кесіп өткен оқиға болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Тарихы == 2024 жылы қараша айының соңында сириялық оппозиция Алеппо провинциясының [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|солтүстік-батысында Сирия Араб Республикасының үкіметтік әскерлеріне қарсы шабуылды]] бастады. 11 күн ішінде елдің бүкіл аумағын басып өткен оппозициялық топтар [[Дамаск]] қаласын басып алып, [[Башар әл-Асад]] режимін құлатты. Осы уақытта Сирияның оңтүстігіндегі, Израиль 1967 жылы басып алған Голан жоталары аймағы ішкі қақтығыстарға тікелей қосылмады. Алайда, 8 желтоқсанда [[Израиль]] премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] Израильдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күш қолданатынын мәлімдеп, Голан жоталары аймағында алға жылжи бастады.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/8/israel-seizes-buffer-zone-in-syrias-golan-heights-after-al-assad-falls|title=Israel grabs buffer zone in Syria’s Golan, tells villagers to stay home|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Мақсаттары == Израильдің Қорғаныс министрі Исраэль Кац Израиль армиясына «жақын арада» орындау қажет төрт негізгі стратегиялық мақсат қойды:<ref>{{Cite web|url=https://www.israelhayom.co.il/news/defense/article/16928916|title="ВВС Израиля нанесли удары по позициям террористов на Голанских высотах; ЦАХАЛ продолжает наступление в Сирии {{!}} Израиль сегодня"|website=www.israelhayom.co.il|access-date=2024-12-09}}</ref> # Сириядағы буферлік аймақ пен басқа да стратегиялық нүктелерді толық бақылауға алу. # Буферлік аймақтан тыс қауіпсіздік аймағын құру: Израильге қауіп төндіруі мүмкін барлық ауыр қару-жарақ пен террористік инфрақұрылымды жоюға назар аудару, сондай-ақ жергілікті друз және басқа аймақтық қауымдастықтармен байланыс орнату. # Иранның қаруды Сирия аумағы мен шекара бекеттері арқылы Ливанға заңсыз жеткізу жолдарын қалпына келтіруді дереу тоқтату. # Сирия аумағындағы стратегиялық ауыр қару жүйелерін, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс желілерін, зымыран жүйелерін және жағалаудағы бекіністерді жоюды жалғастыру. == Барысы == [[Сурет:Hermonsnow.jpg|thumb|Хермон тауы, Голан шыңдарындағы Бентал тауынан көрініс]] === Желтоқсан === '''8 желтоқсан:''' Израильдің Қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Израильдің бронетанктік бөлімшелері [[Голан шыңдары|Голан жоталарындағы]] шекара сызығынан өткенін хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/12/08/24572630.shtml|title=Израильские танки вошли в Сирию - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль армиясы]] Сириямен шекараны нығайту мақсатында буферлік аймақты бақылауға алу үшін операция бастағандарын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575648.shtml|title=Израиль намерен полностью занять буферную зону на границе с Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль Премьер-Министрі]] [[Беньямин Нетаньяху]] шекара маңындағы аймаққа сапары барысында Сириядағы әл-Асад режимінің құлауына байланысты Сириямен күштерді бөлу туралы келісімнің күші жойылғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611351|title=Нетаньяху считает утратившим силу соглашение о разделении сил с Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7362174|title=Нетаньяху прибыл на границу и заявил о «рухнувшем» соглашении с Сирией|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Әскери шабуыл [[Эль-Кунейтра]] провинциясына дейін таралып, елеулі күштер [[Хан-Арнабе]] қаласына кірді. Израиль армиясы орнатылған буферлік аймақта өз қатысуын айтарлықтай күшейтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/reports-claim-israeli-tanks-crossing-into-syria-buffer-zone/|title=Reports claim Israeli tanks crossing into Syria buffer zone|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://factjo.com/news.aspx?Id=223422|title=إعلام عبري: دخول بري "إسرائيلي" مع دبابات إلى القنيطرة السورية|website=factjo.com|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық БАҚ мәліметінше, израильдік әскерлер Аль-Баас қаласының орталығына енген.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref> Израиль ӘӘК Сирияда химиялық қару шығаратын зауытты бомбалап,<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611157|title=JPost: Израиль атаковал в Сирии завод по производству химоружия|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref> бұрынғы Сирия Қарулы Күштерінің әскери базаларына соққы жасауда.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575570.shtml|title=Израиль нанес удары по сирийским базам после свержения Асада - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302276.html|title=Израиль атаковал склады с оружием на юге Сирии и в Дамаске|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22610321|title=В Дамаске произошли мощные взрывы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref name=":1" /> Кешке қарай [[Израиль]] ӘӘК Дамаскідегі зерттеу орталығына<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302307.html|title=СМИ: Израиль атаковал центр ракетных исследований в Сирии|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24576440.shtml|title=Израиль ударил по исследовательскому центру в Дамаске - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526735-reuters-soobsil-ob-izrail-skih-aviaudarah-po-ob-ektam-v-damaske|title=Reuters сообщил об израильских авиаударах по объектам в Дамаске|website=www.forbes.ru|access-date=2024-12-08}}</ref> және Меззе авиабазасына әуе шабуылдарын жүргізді.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/international/damascus-set-ablaze-idf-airstrike-blows-up-mezzeh-air-base-tanks-roll-into-southern-syria-watch/videoshow/116112724.cms|title=Damascus Set Ablaze: IDF Airstrike Blows Up Mezzeh Air Base, Tanks Roll Into Southern Syria {{!}} Watch|lang=en|website=The Times of India|access-date=2024-12-08}}</ref> '''9 желтоқсан:''' Израиль әскери-әуе күштерінің соққылары жалғасты. Израиль ӘӘК химиялық қару қоймасына,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/09/24580316.shtml|title=В Израиле сообщили, что атаковали склад химоружия в Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Сирияның оңтүстігіндегі Дераа және Сувейда провинцияларына, Сувейданың солтүстігіндегі авиабазаға, сондай-ақ Асад әскерлерінің жеңілісінен кейін қалған қару-жарақ пен оқ-дәрі қоймаларына соққылар жасады.<ref>{{Cite web|url=https://news.albousla.ps/breaking_news/75104/غارات-جوية-عنيفة-للاحتلال-الإسرائيلي-على-درعا-جنوب-سوريا|title=غارات جوية عنيفة للاحتلال الإسرائيلي على درعا جنوب سوريا|lang=ar|website=وكالة البوصلة الاخبارية|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Кешке қарай [[Беньямин Нетаньяху]] Голан биіктіктері мәңгілікке Израиль билігінде қалатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623019|title=Нетаньяху заявил, что Голаны навсегда останутся под властью Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-pod-kontrolem-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся под контролем Израиля|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://theotherukraine.info/2024/12/09/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-u-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся у Израиля|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Другая Украина|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Израиль ӘӘК Латакия портын атқылады.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-reportedly-strikes-syrias-latakia-port-targeting-assad-regimes-naval-assets/|title=Israel reportedly strikes Syria’s Latakia port, targeting Assad regime’s naval assets|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli strike targets air defence installation near Syria's Mediterranean Latakia port|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623101}}</ref> Бір күннің ішінде 100-ден астам соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/cj90138ejrdt?post=asset:f29d389b-0d8b-46cb-9cfa-69cb65dc3503#post|title=Syria latest: Israel carries out dozens of air strikes across Syria – reports|lang=en-GB|website=BBC News|access-date=2024-12-09}}</ref> Израильдің жоғары лауазымды шенеунігі Сирияға жасалып жатырған соққылар «алдағы күндері жалғасатынын» айтты.<ref>{{Cite news|title=Live: Israel denies leaving buffer zone as Syrian security sources say troops as close as 25km from Damascus|url=https://www.abc.net.au/news/2024-12-10/live-upates-former-syrian-pm-hands-over-power-to-hts-rebels/104704800|website=ABC News|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10|lang=en-AU}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.smh.com.au/world/middle-east/israel-attacks-syrian-air-bases-destroying-dozens-of-aircraft-say-syrian-sources-20241210-p5kx4u.html|title=Israel attacks Syrian air bases, destroying dozens of aircraft, say Syrian sources|lang=en|website=The Sydney Morning Herald|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> '''10 желтоқсан:''' Израильдік танктер Сирия шекарасындағы буферлік аймақтан шығып, Дамасктан шамамен 20 км қашықтықтағы Катана елді мекенінде байқалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.osnmedia.ru/world/al-mayadeen-izrailskie-tanki-nahodyatsya-v-21-km-ot-damaska/|title=Al Mayadeen: Израильские танки находятся в 21 км от Дамаска|lang=ru-RU|first=Ксения|last=Смирнова|website=Общественная служба новостей|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22624549|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://media.az/politika/smi-izrailskie-tanki-podoshli-vplotnuyu-k-damasku|title=СМИ: Израильские танки подошли вплотную к Дамаску|lang=ru|website=media.az|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750934|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль армиясы өз әскерлерінің Дамаск бағытына қарай жылжымағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/10/1302631.html|title=ЦАХАЛ опроверг продвижение войск к Дамаску|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22626721|title=ЦАХАЛ назвал недостоверными сведения о продвижении Израиля к Дамаску|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750986|title=Израиль опроверг информацию о продвижении к Дамаску|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Сол күні Латакия портындағы соққы нәтижесінде Израиль ӘӘК Сирия армиясының әскери кемелерін жойды, олардың бортында «теңіз – теңіз» класты зымырандар болғаны туралы болжам айтылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/10/24593234.shtml|title=В Израиле рассказали о ночной атаке на флот Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526897-izrail-podtverdil-udary-po-sirijskomu-flotu|title=Израиль подтвердил удары по сирийскому флоту|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль қауіпсіздік қызметтері бұл операцияны «Әскери-әуе күштері тарихындағы ең ірі әуе операциясы» деп атады.<ref>{{Cite news|title=Israel says its air strikes destroyed most of Syria's strategic weapons stockpiles|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-incursion-into-syria-reaches-25-km-southwest-damascus-security-sources-2024-12-10/}}</ref> Бұрынғы көтерілісшілер қолбасшысы «ұлттық сириялық армияны қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет болатынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://syriadirect.org/israel-grabs-land-and-wipes-out-syrias-arsenal/|title=‘Decades to rebuild’: Israel grabs land and wipes out Syria’s arsenal|lang=en-US|first=Mateo|last=Nelson|website=Syria Direct|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> == Халықаралық реакция == : '''БҰҰ:'''<br> Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Антониу Гутерриштің өкілі Стефан Дюжаррик Израильдің Сириядағы аймағын кеңейтуі 1974 жылғы келісімді бұзу деп мәлімдеді.<ref name="l354">{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/9/qatar-saudi-arabia-iraq-condemn-israels-dangerous-land-grab-in-syria|title=Qatar, Saudi Arabia, Iraq condemn Israel’s ‘dangerous’ land grab in Syria|website=Al Jazeera|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Мысыр:'''<br> Мысыр Израильдің Сирияға кеңейіп жатқан басқыншылығын айыптады: «Израиль Сириядағы қазіргі тұрақсыздықты пайдаланып, өз оккупациясын кеңейтіп, жаңа шындықты күштеп енгізуде, бұл халықаралық құқықты ашық бұзу болып табылады».<ref>{{Cite web|url=https://www.dailynewsegypt.com/2024/12/09/egypt-condemns-israeli-seizure-of-syrian-demilitarised-zone/|title=Egypt condemns Israeli seizure of Syrian demilitarised zone|lang=en-US|first=Daily News|last=Egypt|website=Dailynewsegypt|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Катар:''' Катар Израильдің басқыншылығы мен буферлік аймақтың оккупациясын айыптап, «мұны оқиғалардың қауіпті дамуы, Сирияның егемендігі мен бірлігіне жасалған өрескел шабуыл және халықаралық құқықты өрескел бұзу» деп санады.<ref>{{Cite web|url=https://www.qna.org.qa/en/News-Area/News/2024-12/09/0067-qatar-strongly-condemns-israeli-seizure-of-buffer-zone-with-syria|title=Qatar Strongly Condemns Israeli Seizure of Buffer Zone with Syria|lang=en|website=www.qna.org.qa|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Иордания:''' Сыртқы істер министрі Айман Сафади бұл басқыншылықты айыптап, оның халықаралық құқықты бұзатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://jordantimes.com/news/local/government-denounces-israels-seizure-golan-buffer-zone|title=Government denounces Israel's seizure of Golan buffer zone|language=en|website=Jordan Times|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Ирак:''' Ирактың Сыртқы істер министрлігі Израильдің Сирияға жасаған шабуылдарын «халықаралық құқық пен тиісті халықаралық қарарларды өрескел бұзу болып табылатын әрекет» деп айыптаған мәлімдеме жасап, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін «осы өрескел агрессияны айыптап, бұл бұзушылықтарды тоқтату үшін қажетті шаралар қабылдауға шақырды».<ref>{{Cite web|url=https://shafaq.com/en/Iraq/Iraq-condemns-Israel-s-seizure-of-Syrian-land-as-blatant-violation-of-international-law|title=Iraq condemns Israel's seizure of Syrian lands as “blatant violation” of international law|lang=en|website=Shafaq News|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Иран:''' Иран Сыртқы істер министрлігінің өкілі «бұл агрессия Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысын өрескел бұзу болып табылады» деп мәлімдеп, «БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінен агрессияны тоқтатып, оккупациялық режимді жауапқа тарту үшін дереу әрекет етуді талап етеміз» деді.<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2024/12/10/iran-condemns-violation-of-law-after-israeli-incursion-into-golan-buffer-zone|title=Iran condemns ‘violation’ of law after Israeli incursion into Golan buffer zone|lang=en|website=Al Arabiya English|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/10/live-israel-bombards-syria-as-opposition-seeks-to-form-new-government?update=3376145|title=Blasts rock Damascus as Israel launches ‘largest air attack in history’|lang=en|first=Federica Marsi,Umut|last=Uras|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Сауд Арабиясы:''' Сауд Арабиясының Сыртқы істер министрлігі Израильдің басып кіруін айыптап, оның «Сирияның қауіпсіздікті қалпына келтіру мүмкіндіктерін жоятынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/saudi-arabia-claims-israel-undermining-syrias-security-with-buffer-zone-seizure/|title=Saudi Arabia claims Israel undermining Syria’s security with buffer zone seizure|lang=en-US|last=Reuters and ToI Staff|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''АҚШ:''' АҚШ Мемлекеттік департаментінің баспасөз хатшысы Мэттью Миллер: «Әр елде террорлық ұйымдарға қарсы шаралар қабылдау құқығы бар, және әр ел, ойымша, шекарасында террорлық ұйымдар пайда болатын бос кеңістікке алаңдауы мүмкін», - деп мәлімдеді. Ол Израильдің басып кіруін уақытша шара деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.barrons.com/news/israel-incursion-into-syria-must-be-temporary-us-da3194b5|title=Israel Incursion Into Syria Must Be 'Temporary': US|lang=en-US|first=AFP-Agence France|last=Presse|website=www.barrons.com|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Біріккен Араб Әмірліктері:''' Израильді буферлік аймақты оккупациялағаны үшін айыптады.<ref>{{Cite web|url=https://gulfnews.com/uae/government/uae-strongly-condemns-israels-seizure-of-golan-heights-buffer-zone-1.1733853071711|title=UAE strongly condemns Israel's seizure of Golan Heights Buffer Zone|lang=en|website=gulfnews.com|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> : '''Пәкістан:''' Пәкістан Сыртқы істер министрлігінің өкілі мәлімдеді: бұл қадам халықаралық құқықтың ауыр бұзылуы және бұрыннан тұрақсыз аймақта қауіпті жағдайлардың туындауына әкеледі. Ол Сирияның егемендігі мен аумақтық тұтастығын толық қолдайтынын атап өтіп, Израиль тарапынан бұзушылықтарды тоқтату үшін шұғыл халықаралық шаралар қабылдауға шақырды.<ref>{{Cite web|url=https://www.app.com.pk/global/pakistan-strongly-condemns-israeli-aggression-against-syria-illegal-seizure-of-territory/|title=Pakistan strongly condemns Israeli aggression against Syria, illegal seizure of territory|lang=en-US|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] ii5rygf5wxywvad93byxqg1wf7dczsw 3409306 3409304 2024-12-12T09:19:09Z 1nter pares 146705 /* Халықаралық реакция */ 3409306 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Сирияға басып кіруі |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = 2024 Israeli invasion of Syria.png |сурет атауы = |дата = 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап – қазірге дейін |орын = [[Эль-Кунейтра]] |себеп = [[Асад режимінің құлауы]] |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]]<br>[[Мұхаммед әл-Башир]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = 2 бригада – (6 000–10 000 адам)<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2024/dec/08/hezbollah-war-with-israel-left-the-assad-regime-syria-fatally-exposed|title=Hezbollah's war with Israel left the Assad regime fatally exposed|first=Bethan|last=McKernan|work=The Guardian}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)''' — [[Израиль Қорғаныс Армиясы|Израиль Қорғаныс Армиясының]] (ЦАХАЛ) әл-Асад үкіметі құлағаннан кейін Сирияның шекара маңындағы аудандарына интервенциясы.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> Операция [[Израиль]] әскерлерінің [[Сирия]] шекарасын 1974 жылы 31 мамырда Қиямет күні соғысы нәтижесінде атысты тоқтату туралы келісімдер жасалғаннан кейін 50 жыл ішінде алғаш рет кесіп өткен оқиға болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Тарихы == 2024 жылы қараша айының соңында сириялық оппозиция Алеппо провинциясының [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|солтүстік-батысында Сирия Араб Республикасының үкіметтік әскерлеріне қарсы шабуылды]] бастады. 11 күн ішінде елдің бүкіл аумағын басып өткен оппозициялық топтар [[Дамаск]] қаласын басып алып, [[Башар әл-Асад]] режимін құлатты. Осы уақытта Сирияның оңтүстігіндегі, Израиль 1967 жылы басып алған Голан жоталары аймағы ішкі қақтығыстарға тікелей қосылмады. Алайда, 8 желтоқсанда [[Израиль]] премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] Израильдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күш қолданатынын мәлімдеп, Голан жоталары аймағында алға жылжи бастады.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/8/israel-seizes-buffer-zone-in-syrias-golan-heights-after-al-assad-falls|title=Israel grabs buffer zone in Syria’s Golan, tells villagers to stay home|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Мақсаттары == Израильдің Қорғаныс министрі Исраэль Кац Израиль армиясына «жақын арада» орындау қажет төрт негізгі стратегиялық мақсат қойды:<ref>{{Cite web|url=https://www.israelhayom.co.il/news/defense/article/16928916|title="ВВС Израиля нанесли удары по позициям террористов на Голанских высотах; ЦАХАЛ продолжает наступление в Сирии {{!}} Израиль сегодня"|website=www.israelhayom.co.il|access-date=2024-12-09}}</ref> # Сириядағы буферлік аймақ пен басқа да стратегиялық нүктелерді толық бақылауға алу. # Буферлік аймақтан тыс қауіпсіздік аймағын құру: Израильге қауіп төндіруі мүмкін барлық ауыр қару-жарақ пен террористік инфрақұрылымды жоюға назар аудару, сондай-ақ жергілікті друз және басқа аймақтық қауымдастықтармен байланыс орнату. # Иранның қаруды Сирия аумағы мен шекара бекеттері арқылы Ливанға заңсыз жеткізу жолдарын қалпына келтіруді дереу тоқтату. # Сирия аумағындағы стратегиялық ауыр қару жүйелерін, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс желілерін, зымыран жүйелерін және жағалаудағы бекіністерді жоюды жалғастыру. == Барысы == [[Сурет:Hermonsnow.jpg|thumb|Хермон тауы, Голан шыңдарындағы Бентал тауынан көрініс]] === Желтоқсан === '''8 желтоқсан:''' Израильдің Қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Израильдің бронетанктік бөлімшелері [[Голан шыңдары|Голан жоталарындағы]] шекара сызығынан өткенін хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/12/08/24572630.shtml|title=Израильские танки вошли в Сирию - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль армиясы]] Сириямен шекараны нығайту мақсатында буферлік аймақты бақылауға алу үшін операция бастағандарын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575648.shtml|title=Израиль намерен полностью занять буферную зону на границе с Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль Премьер-Министрі]] [[Беньямин Нетаньяху]] шекара маңындағы аймаққа сапары барысында Сириядағы әл-Асад режимінің құлауына байланысты Сириямен күштерді бөлу туралы келісімнің күші жойылғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611351|title=Нетаньяху считает утратившим силу соглашение о разделении сил с Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7362174|title=Нетаньяху прибыл на границу и заявил о «рухнувшем» соглашении с Сирией|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Әскери шабуыл [[Эль-Кунейтра]] провинциясына дейін таралып, елеулі күштер [[Хан-Арнабе]] қаласына кірді. Израиль армиясы орнатылған буферлік аймақта өз қатысуын айтарлықтай күшейтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/reports-claim-israeli-tanks-crossing-into-syria-buffer-zone/|title=Reports claim Israeli tanks crossing into Syria buffer zone|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://factjo.com/news.aspx?Id=223422|title=إعلام عبري: دخول بري "إسرائيلي" مع دبابات إلى القنيطرة السورية|website=factjo.com|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық БАҚ мәліметінше, израильдік әскерлер Аль-Баас қаласының орталығына енген.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref> Израиль ӘӘК Сирияда химиялық қару шығаратын зауытты бомбалап,<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611157|title=JPost: Израиль атаковал в Сирии завод по производству химоружия|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref> бұрынғы Сирия Қарулы Күштерінің әскери базаларына соққы жасауда.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575570.shtml|title=Израиль нанес удары по сирийским базам после свержения Асада - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302276.html|title=Израиль атаковал склады с оружием на юге Сирии и в Дамаске|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22610321|title=В Дамаске произошли мощные взрывы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref name=":1" /> Кешке қарай [[Израиль]] ӘӘК Дамаскідегі зерттеу орталығына<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302307.html|title=СМИ: Израиль атаковал центр ракетных исследований в Сирии|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24576440.shtml|title=Израиль ударил по исследовательскому центру в Дамаске - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526735-reuters-soobsil-ob-izrail-skih-aviaudarah-po-ob-ektam-v-damaske|title=Reuters сообщил об израильских авиаударах по объектам в Дамаске|website=www.forbes.ru|access-date=2024-12-08}}</ref> және Меззе авиабазасына әуе шабуылдарын жүргізді.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/international/damascus-set-ablaze-idf-airstrike-blows-up-mezzeh-air-base-tanks-roll-into-southern-syria-watch/videoshow/116112724.cms|title=Damascus Set Ablaze: IDF Airstrike Blows Up Mezzeh Air Base, Tanks Roll Into Southern Syria {{!}} Watch|lang=en|website=The Times of India|access-date=2024-12-08}}</ref> '''9 желтоқсан:''' Израиль әскери-әуе күштерінің соққылары жалғасты. Израиль ӘӘК химиялық қару қоймасына,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/09/24580316.shtml|title=В Израиле сообщили, что атаковали склад химоружия в Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Сирияның оңтүстігіндегі Дераа және Сувейда провинцияларына, Сувейданың солтүстігіндегі авиабазаға, сондай-ақ Асад әскерлерінің жеңілісінен кейін қалған қару-жарақ пен оқ-дәрі қоймаларына соққылар жасады.<ref>{{Cite web|url=https://news.albousla.ps/breaking_news/75104/غارات-جوية-عنيفة-للاحتلال-الإسرائيلي-على-درعا-جنوب-سوريا|title=غارات جوية عنيفة للاحتلال الإسرائيلي على درعا جنوب سوريا|lang=ar|website=وكالة البوصلة الاخبارية|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Кешке қарай [[Беньямин Нетаньяху]] Голан биіктіктері мәңгілікке Израиль билігінде қалатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623019|title=Нетаньяху заявил, что Голаны навсегда останутся под властью Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-pod-kontrolem-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся под контролем Израиля|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://theotherukraine.info/2024/12/09/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-u-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся у Израиля|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Другая Украина|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Израиль ӘӘК Латакия портын атқылады.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-reportedly-strikes-syrias-latakia-port-targeting-assad-regimes-naval-assets/|title=Israel reportedly strikes Syria’s Latakia port, targeting Assad regime’s naval assets|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli strike targets air defence installation near Syria's Mediterranean Latakia port|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623101}}</ref> Бір күннің ішінде 100-ден астам соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/cj90138ejrdt?post=asset:f29d389b-0d8b-46cb-9cfa-69cb65dc3503#post|title=Syria latest: Israel carries out dozens of air strikes across Syria – reports|lang=en-GB|website=BBC News|access-date=2024-12-09}}</ref> Израильдің жоғары лауазымды шенеунігі Сирияға жасалып жатырған соққылар «алдағы күндері жалғасатынын» айтты.<ref>{{Cite news|title=Live: Israel denies leaving buffer zone as Syrian security sources say troops as close as 25km from Damascus|url=https://www.abc.net.au/news/2024-12-10/live-upates-former-syrian-pm-hands-over-power-to-hts-rebels/104704800|website=ABC News|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10|lang=en-AU}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.smh.com.au/world/middle-east/israel-attacks-syrian-air-bases-destroying-dozens-of-aircraft-say-syrian-sources-20241210-p5kx4u.html|title=Israel attacks Syrian air bases, destroying dozens of aircraft, say Syrian sources|lang=en|website=The Sydney Morning Herald|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> '''10 желтоқсан:''' Израильдік танктер Сирия шекарасындағы буферлік аймақтан шығып, Дамасктан шамамен 20 км қашықтықтағы Катана елді мекенінде байқалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.osnmedia.ru/world/al-mayadeen-izrailskie-tanki-nahodyatsya-v-21-km-ot-damaska/|title=Al Mayadeen: Израильские танки находятся в 21 км от Дамаска|lang=ru-RU|first=Ксения|last=Смирнова|website=Общественная служба новостей|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22624549|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://media.az/politika/smi-izrailskie-tanki-podoshli-vplotnuyu-k-damasku|title=СМИ: Израильские танки подошли вплотную к Дамаску|lang=ru|website=media.az|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750934|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль армиясы өз әскерлерінің Дамаск бағытына қарай жылжымағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/10/1302631.html|title=ЦАХАЛ опроверг продвижение войск к Дамаску|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22626721|title=ЦАХАЛ назвал недостоверными сведения о продвижении Израиля к Дамаску|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750986|title=Израиль опроверг информацию о продвижении к Дамаску|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Сол күні Латакия портындағы соққы нәтижесінде Израиль ӘӘК Сирия армиясының әскери кемелерін жойды, олардың бортында «теңіз – теңіз» класты зымырандар болғаны туралы болжам айтылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/10/24593234.shtml|title=В Израиле рассказали о ночной атаке на флот Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526897-izrail-podtverdil-udary-po-sirijskomu-flotu|title=Израиль подтвердил удары по сирийскому флоту|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль қауіпсіздік қызметтері бұл операцияны «Әскери-әуе күштері тарихындағы ең ірі әуе операциясы» деп атады.<ref>{{Cite news|title=Israel says its air strikes destroyed most of Syria's strategic weapons stockpiles|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-incursion-into-syria-reaches-25-km-southwest-damascus-security-sources-2024-12-10/}}</ref> Бұрынғы көтерілісшілер қолбасшысы «ұлттық сириялық армияны қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет болатынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://syriadirect.org/israel-grabs-land-and-wipes-out-syrias-arsenal/|title=‘Decades to rebuild’: Israel grabs land and wipes out Syria’s arsenal|lang=en-US|first=Mateo|last=Nelson|website=Syria Direct|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> == Халықаралық реакция == : '''БҰҰ:'''<br> Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Антониу Гутерриштің өкілі Стефан Дюжаррик Израильдің Сириядағы аймағын кеңейтуі 1974 жылғы келісімді бұзу деп мәлімдеді.<ref name="l354">{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/9/qatar-saudi-arabia-iraq-condemn-israels-dangerous-land-grab-in-syria|title=Qatar, Saudi Arabia, Iraq condemn Israel’s ‘dangerous’ land grab in Syria|website=Al Jazeera|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Мысыр:'''<br> Мысыр Израильдің Сирияға кеңейіп жатқан басқыншылығын айыптады: «Израиль Сириядағы қазіргі тұрақсыздықты пайдаланып, өз оккупациясын кеңейтіп, жаңа шындықты күштеп енгізуде, бұл халықаралық құқықты ашық бұзу болып табылады».<ref>{{Cite web|url=https://www.dailynewsegypt.com/2024/12/09/egypt-condemns-israeli-seizure-of-syrian-demilitarised-zone/|title=Egypt condemns Israeli seizure of Syrian demilitarised zone|lang=en-US|first=Daily News|last=Egypt|website=Dailynewsegypt|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Катар:''' Катар Израильдің басқыншылығы мен буферлік аймақтың оккупациясын айыптап, «мұны оқиғалардың қауіпті дамуы, Сирияның егемендігі мен бірлігіне жасалған өрескел шабуыл және халықаралық құқықты өрескел бұзу» деп санады.<ref>{{Cite web|url=https://www.qna.org.qa/en/News-Area/News/2024-12/09/0067-qatar-strongly-condemns-israeli-seizure-of-buffer-zone-with-syria|title=Qatar Strongly Condemns Israeli Seizure of Buffer Zone with Syria|lang=en|website=www.qna.org.qa|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Иордания:''' Сыртқы істер министрі Айман Сафади бұл басқыншылықты айыптап, оның халықаралық құқықты бұзатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://jordantimes.com/news/local/government-denounces-israels-seizure-golan-buffer-zone|title=Government denounces Israel's seizure of Golan buffer zone|language=en|website=Jordan Times|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Ирак:''' Ирактың Сыртқы істер министрлігі Израильдің Сирияға жасаған шабуылдарын «халықаралық құқық пен тиісті халықаралық қарарларды өрескел бұзу болып табылатын әрекет» деп айыптаған мәлімдеме жасап, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін «осы өрескел агрессияны айыптап, бұл бұзушылықтарды тоқтату үшін қажетті шаралар қабылдауға шақырды».<ref>{{Cite web|url=https://shafaq.com/en/Iraq/Iraq-condemns-Israel-s-seizure-of-Syrian-land-as-blatant-violation-of-international-law|title=Iraq condemns Israel's seizure of Syrian lands as “blatant violation” of international law|lang=en|website=Shafaq News|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''Иран:''' Иран Сыртқы істер министрлігінің өкілі «бұл агрессия Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысын өрескел бұзу болып табылады» деп мәлімдеп, «БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінен агрессияны тоқтатып, оккупациялық режимді жауапқа тарту үшін дереу әрекет етуді талап етеміз» деді.<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2024/12/10/iran-condemns-violation-of-law-after-israeli-incursion-into-golan-buffer-zone|title=Iran condemns ‘violation’ of law after Israeli incursion into Golan buffer zone|lang=en|website=Al Arabiya English|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/10/live-israel-bombards-syria-as-opposition-seeks-to-form-new-government?update=3376145|title=Blasts rock Damascus as Israel launches ‘largest air attack in history’|lang=en|first=Federica Marsi,Umut|last=Uras|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Сауд Арабиясы:''' Сауд Арабиясының Сыртқы істер министрлігі Израильдің басып кіруін айыптап, оның «Сирияның қауіпсіздікті қалпына келтіру мүмкіндіктерін жоятынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/saudi-arabia-claims-israel-undermining-syrias-security-with-buffer-zone-seizure/|title=Saudi Arabia claims Israel undermining Syria’s security with buffer zone seizure|lang=en-US|last=Reuters and ToI Staff|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref> : '''АҚШ:''' АҚШ Мемлекеттік департаментінің баспасөз хатшысы Мэттью Миллер: «Әр елде террорлық ұйымдарға қарсы шаралар қабылдау құқығы бар, және әр ел, ойымша, шекарасында террорлық ұйымдар пайда болатын бос кеңістікке алаңдауы мүмкін», - деп мәлімдеді. Ол Израильдің басып кіруін уақытша шара деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.barrons.com/news/israel-incursion-into-syria-must-be-temporary-us-da3194b5|title=Israel Incursion Into Syria Must Be 'Temporary': US|lang=en-US|first=AFP-Agence France|last=Presse|website=www.barrons.com|access-date=2024-12-10}}</ref> : '''Біріккен Араб Әмірліктері:''' Израильді буферлік аймақты оккупациялағаны үшін айыптады.<ref>{{Cite web|url=https://gulfnews.com/uae/government/uae-strongly-condemns-israels-seizure-of-golan-heights-buffer-zone-1.1733853071711|title=UAE strongly condemns Israel's seizure of Golan Heights Buffer Zone|lang=en|website=gulfnews.com|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> : '''Пәкістан:''' Пәкістан Сыртқы істер министрлігінің өкілі мәлімдеді: бұл қадам халықаралық құқықтың ауыр бұзылуы және бұрыннан тұрақсыз аймақта қауіпті жағдайлардың туындауына әкеледі. Ол Сирияның егемендігі мен аумақтық тұтастығын толық қолдайтынын атап өтіп, Израиль тарапынан бұзушылықтарды тоқтату үшін шұғыл халықаралық шаралар қабылдауға шақырды.<ref>{{Cite web|url=https://www.app.com.pk/global/pakistan-strongly-condemns-israeli-aggression-against-syria-illegal-seizure-of-territory/|title=Pakistan strongly condemns Israeli aggression against Syria, illegal seizure of territory|lang=en-US|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> : '''Түркия:''' Бірнеше өңірлік елдермен бірге Израильдің шабуылын қатаң айыптады және бұл 1974 жылғы келісімді бұзу екенін мәлімдеді. Түркия Сыртқы істер министрлігі Израильдің әрекеттері «оккупациялық менталитетті» көрсетеді деп атап өтті, әсіресе Сирияда бейбітшілік пен тұрақтылық шектелген күрделі кезеңде. Түркия Сирияның автономиясын және аумақтық тұтастығын қолдайтынын қайта мәлімдеді және өңірлік тұрақтылықты қорғаудың маңыздылығын ерекше атап өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.dailysabah.com/world/mid-east/turkiye-joins-regional-countries-to-condemn-israels-syria-invasion|title=Türkiye joins regional countries to condemn Israel’s Syria invasion|lang=en-US|first=Daily Sabah with|last=Agencies|website=Daily Sabah|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2024/12/10/turkey-condemns-israel-s-occupation-mentality-after-advance-into-syria|title=Turkey condemns Israel’s ‘occupation mentality’ after advance into Syria|lang=en|website=Al Arabiya English|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> : '''Франция:''' Франция Сыртқы істер министрлігі Израильді «әскерін шығарып, Сирияның егемендігін және аумақтық тұтастығын құрметтеуге» шақырды және әскери күштердің орналастырылуын 1974 жылғы келісімді бұзу деді.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/france-urges-israel-to-withdraw-from-syria-buffer-zone-respect-syrias-sovereignty/|title=France urges Israel to withdraw from Syria buffer zone, ‘respect Syria’s sovereignty’|lang=en-US|last=AFP and ToI Staff|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-11}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] l8rzzhnuclivfbvcho8vxf7js2kh76x 3409308 3409306 2024-12-12T09:34:01Z 1nter pares 146705 /* Халықаралық реакция */ 3409308 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Сирияға басып кіруі |бөлім = [[Сирия азаматтық соғысы]] |сурет = 2024 Israeli invasion of Syria.png |сурет атауы = |дата = 8 желтоқсан 2024 жылдан бастап – қазірге дейін |орын = [[Эль-Кунейтра]] |себеп = [[Асад режимінің құлауы]] |нәтиже = |статусы = Жалғасуда |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Сирия}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Беньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Херци Ха-Леви]] |командир2 = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]]<br>[[Мұхаммед әл-Башир]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = 2 бригада – (6 000–10 000 адам)<ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2024/dec/08/hezbollah-war-with-israel-left-the-assad-regime-syria-fatally-exposed|title=Hezbollah's war with Israel left the Assad regime fatally exposed|first=Bethan|last=McKernan|work=The Guardian}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)''' — [[Израиль Қорғаныс Армиясы|Израиль Қорғаныс Армиясының]] (ЦАХАЛ) әл-Асад үкіметі құлағаннан кейін Сирияның шекара маңындағы аудандарына интервенциясы.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> Операция [[Израиль]] әскерлерінің [[Сирия]] шекарасын 1974 жылы 31 мамырда Қиямет күні соғысы нәтижесінде атысты тоқтату туралы келісімдер жасалғаннан кейін 50 жыл ішінде алғаш рет кесіп өткен оқиға болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus?update=3370892&gsid=35903029-bbfb-4dff-b1b9-ccb5994171ad|title=Syria war updates: Opposition takes Damascus, al-Assad flees|lang=en|first=Faras Ghani,Edna Mohamed,Lyndal Rowlands,Ali Harb,Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen|last=Quillen|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Тарихы == 2024 жылы қараша айының соңында сириялық оппозиция Алеппо провинциясының [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|солтүстік-батысында Сирия Араб Республикасының үкіметтік әскерлеріне қарсы шабуылды]] бастады. 11 күн ішінде елдің бүкіл аумағын басып өткен оппозициялық топтар [[Дамаск]] қаласын басып алып, [[Башар әл-Асад]] режимін құлатты. Осы уақытта Сирияның оңтүстігіндегі, Израиль 1967 жылы басып алған Голан жоталары аймағы ішкі қақтығыстарға тікелей қосылмады. Алайда, 8 желтоқсанда [[Израиль]] премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]] Израильдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін күш қолданатынын мәлімдеп, Голан жоталары аймағында алға жылжи бастады.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/8/israel-seizes-buffer-zone-in-syrias-golan-heights-after-al-assad-falls|title=Israel grabs buffer zone in Syria’s Golan, tells villagers to stay home|lang=en|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-08}}</ref> == Мақсаттары == Израильдің Қорғаныс министрі Исраэль Кац Израиль армиясына «жақын арада» орындау қажет төрт негізгі стратегиялық мақсат қойды:<ref>{{Cite web|url=https://www.israelhayom.co.il/news/defense/article/16928916|title="ВВС Израиля нанесли удары по позициям террористов на Голанских высотах; ЦАХАЛ продолжает наступление в Сирии {{!}} Израиль сегодня"|website=www.israelhayom.co.il|access-date=2024-12-09}}</ref> # Сириядағы буферлік аймақ пен басқа да стратегиялық нүктелерді толық бақылауға алу. # Буферлік аймақтан тыс қауіпсіздік аймағын құру: Израильге қауіп төндіруі мүмкін барлық ауыр қару-жарақ пен террористік инфрақұрылымды жоюға назар аудару, сондай-ақ жергілікті друз және басқа аймақтық қауымдастықтармен байланыс орнату. # Иранның қаруды Сирия аумағы мен шекара бекеттері арқылы Ливанға заңсыз жеткізу жолдарын қалпына келтіруді дереу тоқтату. # Сирия аумағындағы стратегиялық ауыр қару жүйелерін, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс желілерін, зымыран жүйелерін және жағалаудағы бекіністерді жоюды жалғастыру. == Барысы == [[Сурет:Hermonsnow.jpg|thumb|Хермон тауы, Голан шыңдарындағы Бентал тауынан көрініс]] === Желтоқсан === '''8 желтоқсан:''' Израильдің Қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Израильдің бронетанктік бөлімшелері [[Голан шыңдары|Голан жоталарындағы]] шекара сызығынан өткенін хабарлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2024/12/08/24572630.shtml|title=Израильские танки вошли в Сирию - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль армиясы]] Сириямен шекараны нығайту мақсатында буферлік аймақты бақылауға алу үшін операция бастағандарын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575648.shtml|title=Израиль намерен полностью занять буферную зону на границе с Сирией - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> [[Израиль Премьер-Министрі]] [[Беньямин Нетаньяху]] шекара маңындағы аймаққа сапары барысында Сириядағы әл-Асад режимінің құлауына байланысты Сириямен күштерді бөлу туралы келісімнің күші жойылғанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611351|title=Нетаньяху считает утратившим силу соглашение о разделении сил с Сирией|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7362174|title=Нетаньяху прибыл на границу и заявил о «рухнувшем» соглашении с Сирией|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Әскери шабуыл [[Эль-Кунейтра]] провинциясына дейін таралып, елеулі күштер [[Хан-Арнабе]] қаласына кірді. Израиль армиясы орнатылған буферлік аймақта өз қатысуын айтарлықтай күшейтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/reports-claim-israeli-tanks-crossing-into-syria-buffer-zone/|title=Reports claim Israeli tanks crossing into Syria buffer zone|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://factjo.com/news.aspx?Id=223422|title=إعلام عبري: دخول بري "إسرائيلي" مع دبابات إلى القنيطرة السورية|website=factjo.com|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық БАҚ мәліметінше, израильдік әскерлер Аль-Баас қаласының орталығына енген.<ref>{{Cite web|url=https://www.sarayanews.com/article/976540/القوات-الإسرائيلية-تصل-إلى-وسط-مدينة-البعث-في-القنيطرة|title=القوات "الإسرائيلية" تصل إلى وسط مدينة البعث في القنيطرة {{!}} سياسة {{!}} وكالة أنباء سرايا الإخبارية - حرية سقفها السماء|lang=ar|website=www.sarayanews.com|access-date=2024-12-08}}</ref> Израиль ӘӘК Сирияда химиялық қару шығаратын зауытты бомбалап,<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22611157|title=JPost: Израиль атаковал в Сирии завод по производству химоружия|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref> бұрынғы Сирия Қарулы Күштерінің әскери базаларына соққы жасауда.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24575570.shtml|title=Израиль нанес удары по сирийским базам после свержения Асада - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302276.html|title=Израиль атаковал склады с оружием на юге Сирии и в Дамаске|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22610321|title=В Дамаске произошли мощные взрывы|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-08}}</ref><ref name=":1" /> Кешке қарай [[Израиль]] ӘӘК Дамаскідегі зерттеу орталығына<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/8/1302307.html|title=СМИ: Израиль атаковал центр ракетных исследований в Сирии|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/08/24576440.shtml|title=Израиль ударил по исследовательскому центру в Дамаске - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-08|access-date=2024-12-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526735-reuters-soobsil-ob-izrail-skih-aviaudarah-po-ob-ektam-v-damaske|title=Reuters сообщил об израильских авиаударах по объектам в Дамаске|website=www.forbes.ru|access-date=2024-12-08}}</ref> және Меззе авиабазасына әуе шабуылдарын жүргізді.<ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/international/damascus-set-ablaze-idf-airstrike-blows-up-mezzeh-air-base-tanks-roll-into-southern-syria-watch/videoshow/116112724.cms|title=Damascus Set Ablaze: IDF Airstrike Blows Up Mezzeh Air Base, Tanks Roll Into Southern Syria {{!}} Watch|lang=en|website=The Times of India|access-date=2024-12-08}}</ref> '''9 желтоқсан:''' Израиль әскери-әуе күштерінің соққылары жалғасты. Израиль ӘӘК химиялық қару қоймасына,<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/09/24580316.shtml|title=В Израиле сообщили, что атаковали склад химоружия в Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Сирияның оңтүстігіндегі Дераа және Сувейда провинцияларына, Сувейданың солтүстігіндегі авиабазаға, сондай-ақ Асад әскерлерінің жеңілісінен кейін қалған қару-жарақ пен оқ-дәрі қоймаларына соққылар жасады.<ref>{{Cite web|url=https://news.albousla.ps/breaking_news/75104/غارات-جوية-عنيفة-للاحتلال-الإسرائيلي-على-درعا-جنوب-سوريا|title=غارات جوية عنيفة للاحتلال الإسرائيلي على درعا جنوب سوريا|lang=ar|website=وكالة البوصلة الاخبارية|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Кешке қарай [[Беньямин Нетаньяху]] Голан биіктіктері мәңгілікке Израиль билігінде қалатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623019|title=Нетаньяху заявил, что Голаны навсегда останутся под властью Израиля|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/drugie-strany/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-pod-kontrolem-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся под контролем Израиля|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://theotherukraine.info/2024/12/09/netanyahu-golanskie-vysoty-navsegda-ostanutsya-u-izrailya/|title=Нетаньяху: Голанские высоты навсегда останутся у Израиля|lang=ru-RU|last=Редакция|website=Другая Украина|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> Израиль ӘӘК Латакия портын атқылады.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-reportedly-strikes-syrias-latakia-port-targeting-assad-regimes-naval-assets/|title=Israel reportedly strikes Syria’s Latakia port, targeting Assad regime’s naval assets|lang=en-US|first=Emanuel Fabian NEW! Get email alerts when this author publishes a new article You will receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile page You will no longer receive email alerts from this author Manage alert preferences on your profile|last=page|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israeli strike targets air defence installation near Syria's Mediterranean Latakia port|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22623101}}</ref> Бір күннің ішінде 100-ден астам соққы жасалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/cj90138ejrdt?post=asset:f29d389b-0d8b-46cb-9cfa-69cb65dc3503#post|title=Syria latest: Israel carries out dozens of air strikes across Syria – reports|lang=en-GB|website=BBC News|access-date=2024-12-09}}</ref> Израильдің жоғары лауазымды шенеунігі Сирияға жасалып жатырған соққылар «алдағы күндері жалғасатынын» айтты.<ref>{{Cite news|title=Live: Israel denies leaving buffer zone as Syrian security sources say troops as close as 25km from Damascus|url=https://www.abc.net.au/news/2024-12-10/live-upates-former-syrian-pm-hands-over-power-to-hts-rebels/104704800|website=ABC News|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10|lang=en-AU}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.smh.com.au/world/middle-east/israel-attacks-syrian-air-bases-destroying-dozens-of-aircraft-say-syrian-sources-20241210-p5kx4u.html|title=Israel attacks Syrian air bases, destroying dozens of aircraft, say Syrian sources|lang=en|website=The Sydney Morning Herald|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> '''10 желтоқсан:''' Израильдік танктер Сирия шекарасындағы буферлік аймақтан шығып, Дамасктан шамамен 20 км қашықтықтағы Катана елді мекенінде байқалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.osnmedia.ru/world/al-mayadeen-izrailskie-tanki-nahodyatsya-v-21-km-ot-damaska/|title=Al Mayadeen: Израильские танки находятся в 21 км от Дамаска|lang=ru-RU|first=Ксения|last=Смирнова|website=Общественная служба новостей|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22624549|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://media.az/politika/smi-izrailskie-tanki-podoshli-vplotnuyu-k-damasku|title=СМИ: Израильские танки подошли вплотную к Дамаску|lang=ru|website=media.az|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750934|title=Al Mayadeen: израильские танки находятся в 20 км от Дамаска|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль армиясы өз әскерлерінің Дамаск бағытына қарай жылжымағанын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://vz.ru/news/2024/12/10/1302631.html|title=ЦАХАЛ опроверг продвижение войск к Дамаску|lang=ru|website=ВЗГЛЯД.РУ|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/22626721|title=ЦАХАЛ назвал недостоверными сведения о продвижении Израиля к Дамаску|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.m24.ru/news/politika/10122024/750986|title=Израиль опроверг информацию о продвижении к Дамаску|lang=ru|website=m24.ru|access-date=2024-12-10}}</ref> Сол күні Латакия портындағы соққы нәтижесінде Израиль ӘӘК Сирия армиясының әскери кемелерін жойды, олардың бортында «теңіз – теңіз» класты зымырандар болғаны туралы болжам айтылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/army/news/2024/12/10/24593234.shtml|title=В Израиле рассказали о ночной атаке на флот Сирии - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.ru/society/526897-izrail-podtverdil-udary-po-sirijskomu-flotu|title=Израиль подтвердил удары по сирийскому флоту|lang=ru|website=Forbes.ru|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref> Израиль қауіпсіздік қызметтері бұл операцияны «Әскери-әуе күштері тарихындағы ең ірі әуе операциясы» деп атады.<ref>{{Cite news|title=Israel says its air strikes destroyed most of Syria's strategic weapons stockpiles|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-incursion-into-syria-reaches-25-km-southwest-damascus-security-sources-2024-12-10/}}</ref> Бұрынғы көтерілісшілер қолбасшысы «ұлттық сириялық армияны қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет болатынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://syriadirect.org/israel-grabs-land-and-wipes-out-syrias-arsenal/|title=‘Decades to rebuild’: Israel grabs land and wipes out Syria’s arsenal|lang=en-US|first=Mateo|last=Nelson|website=Syria Direct|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> == Халықаралық реакция == : {{Байрақ|БҰҰ}}: Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Антониу Гутерриштің өкілі Стефан Дюжаррик Израильдің Сириядағы аймағын кеңейтуі 1974 жылғы келісімді бұзу деп мәлімдеді.<ref name="l354">{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/12/9/qatar-saudi-arabia-iraq-condemn-israels-dangerous-land-grab-in-syria|title=Qatar, Saudi Arabia, Iraq condemn Israel’s ‘dangerous’ land grab in Syria|website=Al Jazeera|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : {{Байрақ|Мысыр}}: Мысыр Израильдің Сирияға кеңейіп жатқан басқыншылығын айыптады: «Израиль Сириядағы қазіргі тұрақсыздықты пайдаланып, өз оккупациясын кеңейтіп, жаңа шындықты күштеп енгізуде, бұл халықаралық құқықты ашық бұзу болып табылады».<ref>{{Cite web|url=https://www.dailynewsegypt.com/2024/12/09/egypt-condemns-israeli-seizure-of-syrian-demilitarised-zone/|title=Egypt condemns Israeli seizure of Syrian demilitarised zone|lang=en-US|first=Daily News|last=Egypt|website=Dailynewsegypt|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> : {{Байрақ|Катар}}: Катар Израильдің басқыншылығы мен буферлік аймақтың оккупациясын айыптап, «мұны оқиғалардың қауіпті дамуы, Сирияның егемендігі мен бірлігіне жасалған өрескел шабуыл және халықаралық құқықты өрескел бұзу» деп санады.<ref>{{Cite web|url=https://www.qna.org.qa/en/News-Area/News/2024-12/09/0067-qatar-strongly-condemns-israeli-seizure-of-buffer-zone-with-syria|title=Qatar Strongly Condemns Israeli Seizure of Buffer Zone with Syria|lang=en|website=www.qna.org.qa|access-date=2024-12-09}}</ref> : {{Байрақ|Иордания}}: Сыртқы істер министрі Айман Сафади бұл басқыншылықты айыптап, оның халықаралық құқықты бұзатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://jordantimes.com/news/local/government-denounces-israels-seizure-golan-buffer-zone|title=Government denounces Israel's seizure of Golan buffer zone|language=en|website=Jordan Times|date=2024-12-09|access-date=2024-12-10}}</ref> : {{Байрақ|Ирак}}: Ирактың Сыртқы істер министрлігі Израильдің Сирияға жасаған шабуылдарын «халықаралық құқық пен тиісті халықаралық қарарларды өрескел бұзу болып табылатын әрекет» деп айыптаған мәлімдеме жасап, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін «осы өрескел агрессияны айыптап, бұл бұзушылықтарды тоқтату үшін қажетті шаралар қабылдауға шақырды».<ref>{{Cite web|url=https://shafaq.com/en/Iraq/Iraq-condemns-Israel-s-seizure-of-Syrian-land-as-blatant-violation-of-international-law|title=Iraq condemns Israel's seizure of Syrian lands as “blatant violation” of international law|lang=en|website=Shafaq News|access-date=2024-12-09}}</ref> : {{Байрақ|Иран}}: Иран Сыртқы істер министрлігінің өкілі «бұл агрессия Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысын өрескел бұзу болып табылады» деп мәлімдеп, «БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінен агрессияны тоқтатып, оккупациялық режимді жауапқа тарту үшін дереу әрекет етуді талап етеміз» деді.<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2024/12/10/iran-condemns-violation-of-law-after-israeli-incursion-into-golan-buffer-zone|title=Iran condemns ‘violation’ of law after Israeli incursion into Golan buffer zone|lang=en|website=Al Arabiya English|date=2024-12-10|access-date=2024-12-10}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/10/live-israel-bombards-syria-as-opposition-seeks-to-form-new-government?update=3376145|title=Blasts rock Damascus as Israel launches ‘largest air attack in history’|lang=en|first=Federica Marsi,Umut|last=Uras|website=Al Jazeera|access-date=2024-12-10}}</ref> : {{Байрақ|Сауд Арабиясы}}: Сауд Арабиясының Сыртқы істер министрлігі Израильдің басып кіруін айыптап, оның «Сирияның қауіпсіздікті қалпына келтіру мүмкіндіктерін жоятынын» мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/saudi-arabia-claims-israel-undermining-syrias-security-with-buffer-zone-seizure/|title=Saudi Arabia claims Israel undermining Syria’s security with buffer zone seizure|lang=en-US|last=Reuters and ToI Staff|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-09}}</ref> : {{Байрақ|АҚШ}}: АҚШ Мемлекеттік департаментінің баспасөз хатшысы Мэттью Миллер: «Әр елде террорлық ұйымдарға қарсы шаралар қабылдау құқығы бар, және әр ел, ойымша, шекарасында террорлық ұйымдар пайда болатын бос кеңістікке алаңдауы мүмкін», - деп мәлімдеді. Ол Израильдің басып кіруін уақытша шара деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.barrons.com/news/israel-incursion-into-syria-must-be-temporary-us-da3194b5|title=Israel Incursion Into Syria Must Be 'Temporary': US|lang=en-US|first=AFP-Agence France|last=Presse|website=www.barrons.com|access-date=2024-12-10}}</ref> : {{Байрақ|Біріккен Араб Әмірліктері}}: Израильді буферлік аймақты оккупациялағаны үшін айыптады.<ref>{{Cite web|url=https://gulfnews.com/uae/government/uae-strongly-condemns-israels-seizure-of-golan-heights-buffer-zone-1.1733853071711|title=UAE strongly condemns Israel's seizure of Golan Heights Buffer Zone|lang=en|website=gulfnews.com|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> : {{Байрақ|Пәкістан}}: Пәкістан Сыртқы істер министрлігінің өкілі мәлімдеді: бұл қадам халықаралық құқықтың ауыр бұзылуы және бұрыннан тұрақсыз аймақта қауіпті жағдайлардың туындауына әкеледі. Ол Сирияның егемендігі мен аумақтық тұтастығын толық қолдайтынын атап өтіп, Израиль тарапынан бұзушылықтарды тоқтату үшін шұғыл халықаралық шаралар қабылдауға шақырды.<ref>{{Cite web|url=https://www.app.com.pk/global/pakistan-strongly-condemns-israeli-aggression-against-syria-illegal-seizure-of-territory/|title=Pakistan strongly condemns Israeli aggression against Syria, illegal seizure of territory|lang=en-US|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> : {{Байрақ|Түркия}}: Бірнеше өңірлік елдермен бірге Израильдің шабуылын қатаң айыптады және бұл 1974 жылғы келісімді бұзу екенін мәлімдеді. Түркия Сыртқы істер министрлігі Израильдің әрекеттері «оккупациялық менталитетті» көрсетеді деп атап өтті, әсіресе Сирияда бейбітшілік пен тұрақтылық шектелген күрделі кезеңде. Түркия Сирияның автономиясын және аумақтық тұтастығын қолдайтынын қайта мәлімдеді және өңірлік тұрақтылықты қорғаудың маңыздылығын ерекше атап өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.dailysabah.com/world/mid-east/turkiye-joins-regional-countries-to-condemn-israels-syria-invasion|title=Türkiye joins regional countries to condemn Israel’s Syria invasion|lang=en-US|first=Daily Sabah with|last=Agencies|website=Daily Sabah|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2024/12/10/turkey-condemns-israel-s-occupation-mentality-after-advance-into-syria|title=Turkey condemns Israel’s ‘occupation mentality’ after advance into Syria|lang=en|website=Al Arabiya English|date=2024-12-10|access-date=2024-12-11}}</ref> : {{Байрақ|Франция}}: Франция Сыртқы істер министрлігі Израильді «әскерін шығарып, Сирияның егемендігін және аумақтық тұтастығын құрметтеуге» шақырды және әскери күштердің орналастырылуын 1974 жылғы келісімді бұзу деді.<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/france-urges-israel-to-withdraw-from-syria-buffer-zone-respect-syrias-sovereignty/|title=France urges Israel to withdraw from Syria buffer zone, ‘respect Syria’s sovereignty’|lang=en-US|last=AFP and ToI Staff|website=www.timesofisrael.com|access-date=2024-12-11}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2024 жылдағы Сирия]] [[Санат:2024 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] i1e1wv1q2gzdlx43kc55agk1venha1x 0 749657 3409152 3408900 2024-12-11T18:40:04Z 1nter pares 146705 Суреті 3409152 wikitext text/x-wiki {{Үкімет | Атауы = Сирияның өтпелі үкіметі | Байрағы = | Құзыреті = | Үкімет нөмірі = | Үкімет түрі = | Сурет = Coat of arms of Syria (2024–2024).svg | Ені = | Сурет атауы = Сирия елтаңбасы, 2024 | Құрылуы = 9 желтоқсан 2024 жыл | Таратылуы = | Статусы = | Мемлекет басшысы = ''Лауазымы бос'' | Үкімет басшысы = [[Мұхаммед әл-Башир]] | Үкімет басшысының орынбасары = | Өзге басшы лауазымы = | Өзге басшы = | Министрлер саны = | Биліктегі партия = | Түрі = [[Уақытша үкімет]] | Парламенті = | Шақырылымы = | Оппозиция партиялары = | Оппозиция басшылары = | Сайлауы = | Ізашары = [[Мұхаммед Гази әл-Джалали үкіметі]] | Ізбасары = | Ортаққор = }} '''Сирияның өтпелі үкіметі''' ({{lang-ar|الحكومة الانتقالية السورية}}) — 2024 жылғы 9 желтоқсанда, [[Башар әл-Асад]] басқаратын [[Сирия Араб Республикасы]]ның [[Асад режимінің құлауы|құлауы]]нан кейін бір күн өткен соң ел аумағында құрылған уақытша коалициялық үкімет.<ref>{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/news/siriya-prezidenti-elinen-kashty |title=Сирияда Президент Башар Асад елден қашты |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-12-08}}</ref> Сириялық оппозициялық күштер коалициясының төрағасы [[Хади әл-Бахр]]дың мәлімдемесіне сәйкес, өтпелі үкімет мемлекеттік билік оппозиция қолына толық өткенге дейін 18 ай жұмыс істейтін болады.<ref>{{Cite news|title=Syrian opposition leader says state institutions will be preserved in 18-month transition|url=https://www.middleeasteye.net/news/syria-opposition-leader-says-state-institutions-should-be-preserved-and-rebels-accomodated|website=Middle East Eye|access-date=8 December 2024|language=en}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/item/684403-siriyada-tpeli-keze-18-aj-a-sozylady |title=Сирияда өтпелі кезең 18 айға созылады |lang=kk |website=24.kz |access-date=2024-12-09}}</ref> == Құрылуы == Башар әл-Асад [[Асад режимінің құлауы|режимі құлағаннан]] кейін, 2024 жылдың 9 желтоқсанында, [[Хайят Тахрир аш-Шам]] ұйымының әмірі және «[[Сирияны құтқару үкіметі]]нің» жетекшісі [[Абу Мұхаммед әл-Джулани]] [[Telegram]] әлеуметтік желісінде Сирияның мемлекеттік мекемелері жаңа үкіметтің бақылауына бірден өтпейтінін, оның орнына елдегі толық саяси өтпелі кезең аяқталғанға дейін уақытша Сирия премьер-министрі [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]] бағынатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://amp.dw.com/ar/%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A-%D8%B1%D8%A6%D9%8A%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B2%D8%B1%D8%A7%D8%A1-%D9%8A%D8%B4%D8%B1%D9%81-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7-%D8%A5%D9%84%D9%89-%D8%AD%D9%8A%D9%86-%D8%AA%D8%B3%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%87%D8%A7/a-70994576|title=الجولاني: رئيس الوزراء يشرف على مؤسسات سوريا إلى حين تسليمها – DW – 2024/12/8|lang=ar|website=dw.com|access-date=2024-12-09}}</ref><ref name="Interim1">{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/cwy8xzxe0w7t|title=Syria latest: 'The future is ours,' says rebel leader after Assad flees Damascus|language=en-GB|website=BBC News|access-date=2024-12-08}}</ref> Сондай-ақ 2024 жылғы 9 желтоқсанда Сирияның уақытша жаңа үкіметін «[[Сирияны құтқару үкіметі]]нің» төрағасы [[Мұхаммед әл-Башир]] құратыны туралы ақпарат белгілі болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/6756f9129a79479048077cc7?ysclid=m4hb8a0vw8539890303|title=Оппозиция Сирии поручит аль-Баширу сформировать новое правительство|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> == Қызметтері == Уақытша үкіметтің қызметі басталған сәттен бастап Дамаск, Латакия және Тартус қалаларында 17.00-ден 5.00-ге дейін белгісіз мерзімге коменданттық сағат енгізілетіні туралы мәлімдеді.<ref>{{Cite news|title=В трех сирийских городах ввели комендантский час, сообщили СМИ|url=https://ria.ru/20241209/siriya-1988125324.html|website=РИА новости|date=09.12.2024|access-date=09.12.2024}}</ref> Сириядағы уақытша үкімет әйелдерге [[хиджаб]] киюді міндеттеуге тыйым салатын бұйрық шығарды.<ref>{{Cite web|url=https://www.vedomosti.ru/politics/news/2024/12/09/1080212-oppozitsionnie-vlasti-sirii-zapretili?ysclid=m4hbpc4u25614647873|title=Оппозиционные власти Сирии запретили принуждать женщин носить хиджаб|lang=ru|publisher=Ведомости|date=2024-12-09|access-date=2024-12-09}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:Сирия саясаты]] [[Санат:Сирия үкіметі]] oy0xam4meao9alfwhhiqh1vdd0gq0jq 0 749664 3409188 3409044 2024-12-12T03:14:44Z Syrymzhan 161735 /* Чемпиондық (1993–2000) */ 3409188 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Джерси Девилз |Эмблемасы = [[Сурет:New Jersey Devils logo.png|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of Newark, New Jersey.jpg|22px|border|Ньюарк қаласының туы]] [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] |Негізделген = 1974 |Таратылды = |Тарихы = «[[Канзас Сити Скаутс]]»<br>1974-1976<br>«[[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]]»<br>1976-1982<br>«Нью-Джерси Девилз»<br>1982 жылдан бері |Стадионы = [[Пруденшал центр]] |Сыйымдылығы = 17 625 |Президенті = {{ту|АҚШ}}Хью Уэбер |Менеджері = {{ту|АҚШ}}Том Фицджеральд |Капитаны = {{ту|Швейцария}}[[Нико Хишир]] |Жаттықтырушы = {{ту|Канада}} [[Шелдон Киф]] |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джошуа Харрис және {{ту|АҚШ}}Дэвид Блитцер |Демеуші = |Түстері = {{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|black}} — қара<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''3''' (1994–95, 1999–00, 2002–03) |Коференция жеңімпаздары = 1994–95, 1999–00, 2000–01, 2002–03, 2011–12 |Дивизион жеңімпаздары = 1996–97, 1997–98, 1998–99, 2000–01, 2002–03, 2005–06, 2006–07, 2008–09, 2009–10 |Сайты = https://www.nhl.com/devils |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Джерси Девилз»''' ({{lang-en|New Jersey Devils}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Джерси]] штатындағы [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Джерси Девилз» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Клуб 1974 жылы [[Миссури (штат)|Миссури]] штатының [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында [[Канзас Сити Скаутс]] атауымен құрылды. 1976 жылы Канзас Сити Скаутс [[Денвер]] қаласына көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] атауын алды. 1982 жылы клуб Нью-Джерси штатының Ист-Рутерфорд қаласына көшіп, қазіргі атауы – Нью-Джерси Девилз аталды. Бұл атау [[Джерси шайтаны]] деп аталатын аңызға негізделген. Нью-Джерсиде алғашқы 25 маусымында Нью-Джерси Девилз команданың базасы Ист-Рутерфордтағы Meadowlands Sports Complex кешенінде орналасқан, ал үй ойындарын Brendan Byrne Arena (кейінірек Continental Airlines Arena деп аталған) аренасында өткізді. 2007–08 маусымына дейін команда Ньюарк қаласындағы [[Пруденшал центр]] аренасына көшті. Клуб Нью-Джерсиге көшкенге дейінгі сегіз жылда және Нью-Джерсиде алғашқы бес жылында нәтижесіз немесе орташа деңгейде өнер көрсетіп, [[Стэнли кубогы]] плей-оффына шыға алмады және сол кездегі алты командалық дивизионда бесінші орыннан жоғары көтерілген жоқ. Алайда, 1987 жылы президент және бас менеджер қызметіне Лу Ламорьелло тағайындалғаннан кейін клубтың жағдайы жақсара бастады. Ламорьеллоның басшылығымен Нью-Джерси Девилз 1988 жылдан 2012 жылға дейін үш маусымды қоспағанда плей-оффқа шығып отырды, оның ішінде 1997 жылдан 2010 жылға дейін қатарынан 13 рет қатысып, 1992–93 маусымынан бастап 2009–10 маусымына дейін әр маусымда жеңісті көрсеткішпен аяқтады. Олар [[Атланттық дивизион]]ның тұрақты маусымын тоғыз рет жеңіп алды, соңғы рет 2009–10 маусымында, ал 2013 жылы [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] қайта құру кезінде жаңадан құрылған [[Метрополитан дивизионы]]на ауысты. Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогы финалына бес рет шығып, 1994–95, 1999–2000 және 2002–03 жылдары жеңіске жетті, ал 2000–01 және 2011–12 жылдары финалда жеңілді. Кубокқа таласқан жылдары Нью-Джерси Девилз қорғанысқа негізделген ойын тәсілімен танымал болды және 1990 жылдардың ортасында бейтарап аймақтағы қорғаныс тактикасын кеңінен қолданған командалардың бірі ретінде танылды. Нью-Джерси Девилз командасының [[Гудзон]] өзенінің арғы жағындағы көршісі [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларымен басты қарсыластықтары бар. Нью-Джерси Девилз [[Нью-Йорк]] мегаполис аймағындағы үш ҰХЛ командасының бірі болып табылады; қалған екеуі – Нью-Йорк Рейнджерс және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Девилз Нью-Джерсиде үй ойындарын өткізетін төрт ірі кәсіби спорт командаларының бірі; қалғандары – [[Ұлттық Футбол Лигасы]]ндағы [[Нью-Йорк Джайентс]] және [[Нью-Йорк Джетс]], сондай-ақ [[MLS]]-тағы [[Нью-Йорк Ред Буллз]] командалары. 2012 жылы [[Бруклин Нетс|Нью-Джерси Нетс]] командасы [[Бруклин]]ге көшкеннен бері Девилз Нью-Джерси штатын ресми түрде таныстыратын жалғыз ірі лига командасы болып табылады. ==Тарихы== ===Канзас Сити Скаутс және Колорадо Рокиз=== {{main|Канзас Сити Скаутс|Колорадо Рокиз (хоккей клубы)}} 1972 жылы ҰХЛ [[Миссури (штат)|Миссури]] штатындағы [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында орналасқан және Эдвин Г. Томпсон басқаратын топ иелік ететін екі жаңа команданы қосу жоспарларын жариялады. Жаңа команда ресми түрде [[Канзас Сити Скаутс]] деп аталды, бұл атау сол қаладағы Penn Valley Park саябағында орналасқан Сайрус Э. Даллиннің осындай атаулы мүсініне сілтеме жасайды<ref>Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 1.</ref>. Команданың алғашқы маусымында, 1974–75 жылдары, Скаутс Канзас Cитидегі Kemper Arena алаңында тек тоғызыншы ойынға дейін ойнау мүмкіндігіне ие болды және тек оныншы матчында өздерінің әріптестері, жаңа команда [[Вашингтон Кэпиталз]] командасын жеңгенде алғашқы жеңісін тіркеді<ref name="Laroche2">Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 2.</ref>. Алғашқы маусымда 41 ұпай жинаған Канзас Сити Скаутс Смайт дивизионында соңғы орын алды; тек қана Вашингтон Кэпиталз Канзас Сити Скаутс командасынан аз ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1974–75 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271975.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда, Канзас Сити Скаутс 36 ұпай ғана жинады және қатарынан 27 матчта жеңіссіз қалды, бұл ҰХЛ рекордына үш ойын жетпей қалды. Рекорд 1980–81 жылдардағы [[Виннипег Джетс]] командасы 30 ойын қатарынан жеңіске жете алмаған кезде орнатылды<ref>{{cite web|last=Weiner|first=Evan|title=Capitals, Scouts received rare shot at April hockey|publisher=National Hockey League|date=April 18, 2008|url=http://www.nhl.com/ice/news.htm?id=371286|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Канзас Сити Скаутс командасы жанкүйерлерді өз ойындарына тартуда қиындықтарға тап болды, ал ҰХЛ ойыншылары қауымдастығының жетекшісі Алан Иглсон Канзас Сити Скаутс ойыншыларының жалақы алатынына қатысты алаңдаушылық білдірді<ref name="Laroche2"/>. Канзас Ситиде екі маусым өткізгеннен кейін франшиза [[Денвер]]ге көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] деп қайта аталды<ref>{{cite news|last=Rutherford|first=Jeremy P.|title=Kansas City clings to NHL dreams as Blues visit|work=St. Louis Post-Dispatch|date=September 27, 2014|url=http://www.stltoday.com/sports/hockey/professional/kansas-city-clings-to-nhl-dreams-as-blues-visit/article_f9153628-8ca4-5d80-8492-457355bc60ed.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Команда McNichols Sports Arena алаңында ойнады. Колорадо Рокиз алғашқы ойынында [[Торонто Мейпл Лифс]] командасын 4:2 есебімен жеңді<ref>Maguire, p. 141.</ref>. 1976–77 маусымының алғашқы 60 ойынында Колорадо Рокиз плей-оффқа шығуға жақын еді, бірақ қатарынан 18 жеңіссіз ойын өткізіп, жарыстан тыс қалды<ref>{{cite news|last=Hafner|first=Dan|title=Kings Outlast Rockies, Take Over Second Place|work=Los Angeles Times|date=April 1, 1977|page=E1}}</ref>. Сол маусымды команда 20–46–14 есебімен аяқтап, дивизионда соңғы орын алды және 54 ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1976–77 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271977.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда олар 59 ұпайға қол жеткізді. Алайда [[Филадельфия Флайерз]] командасы оларды плей-оффтың бастапқы кезеңінде жарыстан шығарды<ref>{{cite news|title=Philadelphia 3, Colorado 1|work=The Globe and Mail|date=April 14, 1978|page=29}}</ref>. Команда тұрақтылықтың жоқтығынан зардап шекті. Алғашқы сегіз жылда Канзас Сити Скаутс/Колорадо Рокиз 10 жаттықтырушыны ауыстырды, олардың ешқайсысы екі толық маусымнан артық қызмет етпеді. Франшиза алты маусым ішінде [[Колорадо]] штатында 22 ойыннан артық жеңіске жетпеді және 1977–78 маусымынан кейін плей-оффқа қайта оралған жоқ<ref>{{cite web|last=Frei|first=Terry|title=It may not be glorious, but it's tradition nonetheless|publisher=ESPN|date=February 2, 2001|url=http://static.espn.go.com/nhl/allstar2001/s/terry_frei.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. 1978–79 маусымының алдында команда Нью-Джерсиден шыққан жүк тасымалдау магнаты Артур Императореге сатылды. Ол команданы өзінің туған штатына көшіруді жоспарлады<ref>{{cite news|title=The Newswire: Colorado Rockies Will Go to Jersey If NHL Approves|work=Los Angeles Times|date=June 30, 1978|page=E4}}</ref>. Бұл жоспар аймақта үш ҰХЛ командасының ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) бар болуына байланысты сынға ұшырады. Бірақ, Meadowlands аренасы әлі салынып бітпегендіктен, уақытша қолайлы орын болмады, сондықтан франшиза Денверде қалды<ref>{{cite news|title=NHL ratifies Rockies sale by Vickers|work=The Globe and Mail|date=August 10, 1978|page=43}}</ref><ref>{{cite news|last=Goldaper|first=Sam|title=Shift of Rockies to Jersey Faces Snags|work=The New York Times|date=July 1, 1978|page=13}}</ref>. 1979 жылы команда Дон Черри бас жаттықтырушы етіп жалдады, ал шабуылшы Лэнни МакДональд негізгі ойыншылардың бірі болды. Соған қарамастан, Колорадо Рокиз ҰХЛ-дағы ең нашар нәтижеге қол жеткізді, ал Черри маусым соңында жұмыстан босатылды<ref>{{cite news|title=Don Cherry fired over Colorado's finish|work=The Globe and Mail|date=May 21, 1980|page=37}}</ref>. Екі маусымнан кейін, 1982 жылдың 27 мамырында франшиза Джон МакМаллен бастаған топқа сатылды. Ол сонымен қатар [[Хьюстон Астрос]] бейсбол командасының иесі болатын. Команда Нью-Джерсиге көшіріліп, жаңа атауға ие болды. Көшу келісімінің бөлігі ретінде, Девилз аймақтағы үш командаға – ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) – олардың аумағына кіруі үшін өтемақы төлеуге мәжбүр болды<ref>{{cite news|last=Blumenstock|first=Kathy|title=Rockies' Sale, Move Approved|newspaper=The Washington Post|date=May 28, 1982|page=D1}}</ref>. ===Нью-Джерси Девилз=== ====Команданың негізі қаланған кезең (1982–1993)==== [[Сурет:Jersey Devil.svg|left|thumb|150px|Мифологиялық [[Джерси шайтаны]] команда атауына шабыт болды.]] 1982 жылы 30 маусымда команда Оңтүстік Джерсидің [[Пайн Барренс]] орманында мекендеді деп есептелетін Джерси шайтаны туралы аңыздың құрметіне Нью-Джерси Девилз деп қайта аталды. Атауды таңдау үшін өткізілген байқауда 10 000-нан астам адам дауыс берді<ref>{{cite news |first=Lawrie |last=Mifflin |author2=Katz, Michael |title=Scouting; 'Jersey Devils' Wins Name Poll |url=https://www.nytimes.com/1982/06/30/sports/scouting-jersey-devils-wins-name-poll.html|work=The New York Times |date=June 30, 1982 |access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда [[Нью-Джерси]] штатының Ист-Рутерфорд қаласындағы Брендан Бирн аренасында ойнауды бастады, кейін ол Continental Airlines Arena, содан соң Izod Center деп аталды. Бұл арена олардың 2006–07 маусымына дейінгі үй алаңы болды<ref name="Izod">{{cite web|last=Johnson|first=Brent|title=Deal to close Izod Center expected to be announced Thursday|work=The Star-Ledger|date=January 15, 2015|url=http://www.nj.com/politics/index.ssf/2015/01/izod_center_could_soon_close_report_says.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="Prudential">{{cite web|title=Prudential Center|publisher=ESPN|url=http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113012626/http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|url-status=dead|archive-date=November 13, 2013|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Қоныс аударғаннан кейін жаңадан құрылған Нью-Джерси Девилз Уэльс конференциясының Патрик дивизионына орналастырылды. Олардың алғашқы ойыны [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы 3–3 есебімен тең аяқталды, ал алғашқы голды Дон Левер соқты<ref name="first">{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1982–83: The First Season|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41708|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Алғашқы жеңіс Нью-Джерсиде [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан 3–2 есебімен басым түскенде келді<ref name="datesinhistory">{{cite web|url=http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20060324011352/http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-date=March 24, 2006|title=Dates in Devils History|publisher=New Jersey Devils|year=2005|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref> . Команда маусымды 17–49–14 нәтижесімен аяқтады. 1983–84 және 1986–87 жылдар аралығында команда нәтижелерін жақсартып отырды, бірақ плей-оффқа жете алмады. 1987 жылдың сәуірінде Макмаллен Провиденс колледжінің спорт директоры Лу Ламореллоны команда президенті етіп тағайындады<ref>{{cite news|last=Krasner|first=Steven|title=Lou Lamoriello leaves PC with mixed emotions: Friars' A.D. headed to NHL Devils after 28-year association|work=Providence Journal|date=May 1, 1987|page=1}}</ref>. Команда жұмысын тиімді басқару үшін Ламорелло 1987–88 маусымының алдында бас менеджер қызметіне кірісті<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Front Office Undergoes Change|work=The New York Times|date=September 11, 1987|page=D19}}</ref>. 1987–88 маусымның соңғы күнінде Нью-Джерси Девилз Патрик дивизионының плей-оффына өту үшін қарсыластары Рейнджерспен ұпай саны бойынша теңесті. Нью-Йорк командасы Квебек Нордикстерін 3:0 есебімен жеңгеннен кейін, Нью-Джерси Девилз командасына плей-оффқа жолдама алу үшін [[Чикаго Блэкхокс]] командасын жеңу қажет болды. Нью-Джерси Девилз үшінші кезеңнің ортасында 3:2 есебімен артта қалып тұрған кезде Джон Маклин есепті теңестірді, ал овертаймда 2:39 уақыт қалғанда жеңіс голын соқты. Рейнджерс пен Девилз 82 ұпаймен маусымды аяқтағанымен, Нью-Джерси Девилз командасының екі жеңісі артық болып, олар франшиза тарихында Нью-Джерси Девилз ретінде алғаш рет плей-оффқа өтті<ref>{{cite news|title=Devils earn playoff berth|work=The Globe and Mail|date=April 4, 1988|page=C2}}</ref><ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Playoff Blight Ends|work=The New York Times|date=April 4, 1988|page=C1}}</ref>. Команда 1988 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында конференция финалына дейін жетті, бірақ [[Бостон Брюинз]] командасына жеті ойындық серияда жеңіліп қалды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз қайтадан 0.500 көрсеткішінен төмен түсіп, плей-оффқа өте алмады<ref>{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1988–89: Paving the Way|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41714|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Маусымнан кейінгі ойыншылар құрамындағы өзгерістердің бірі ретінде Ламориелло екі жұлдызын — [[Вячеслав Александрович Фетисов|Вячеслав Фетисов]] пен [[Сергей Викторович Стариков|Сергей Стариковты]] құрамға қосты. Нью-Джерси Девилз Фетисовты 1983 жылғы [[ҰХЛ драфты]]нда таңдаған болатын, бірақ [[КСРО үкіметі|Кеңес үкіметі]] ұлттық құраманың мүшесі болғандықтан, оның елден кетуіне рұқсат бермеді<ref>{{cite news|title=Two Soviet Defensemen Sign with the Devils|work=Philadelphia Inquirer|date=June 27, 1989|url=http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|archive-url=https://web.archive.org/web/20150618214846/http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|url-status=dead|archive-date=June 18, 2015|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Кейінірек Нью-Джерси Девилз Фетисовтың қорғаныстағы серігі [[Алексей Викторович Касатонов|Алексей Касатоновты]] да құрамға алды<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Hockey; Reflecting on Russia, With Hope And Fear|work=The New York Times|date=December 25, 1991|url=https://www.nytimes.com/1991/12/25/sports/hockey-reflecting-on-russia-with-hope-and-fear.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда келесі екі маусымның әрқайсысында бас жаттықтырушыны ауыстырды. 1989–90 маусымында Шоенфельдтің орнына Джон Каннифф келді, ал 1990–91 маусымының ортасында Том МакВи жаттықтырушы болып тағайындалды. 1992–93 маусымына [[1980 жылғы Қысқы Олимпиада ойындары|1980 жылғы Олимпиададағы]] "Мұз үстіндегі ғажайып" АҚШ құрамасының жаттықтырушысы Герб Брукс шақырылды, бірақ команда тағы да дивизиондық жартылай финалдан шығып қалғандықтан, ол қызметінен босатылып, оның орнына [[Монреаль Канадиенс]] командасының бұрынғы бас жаттықтырушысы [[Жак Лемер]] тағайындалды<ref>{{cite news|title=Herb Brooks leaves Devils; management is critical|work=Gainesville Sun|agency=Associated Press|date=June 1, 1993|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1320&dat=19930601&id=fPIRAAAAIBAJ&sjid=cOoDAAAAIBAJ&pg=1238,152130|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="oral">{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 1|publisher=SportsNet|date=September 15, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-stanley-cup-champion-new-jersey-devils-an-oral-history-20-years-later-part-1/|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. ====Чемпиондық (1993–2000)==== Лемердің басшылығымен команда 1993–94 маусымында ҰХЛ-дың географияға сәйкес аталған жаңа дивизиондарында [[Шығыс конференциясы]]ның [[Атланттық дивизион]]ында ойнады. Құрамда қорғаушылар Скотт Стивенс, Скотт Нидермайер және Кен Даниеко; шабуылшылар Стефан Рише, Джон МакЛин, Бобби Холик және Клод Лемье; қақпашылар Крис Террери мен Мартин Бродер болды. Соңғысы ҰХЛ-дың үздік дебютанты ретінде Калдер мемориалдық трофейін жеңіп алды<ref>{{cite web|title=1993–94 New Jersey Devils roster and statistics|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/teams/0000511994.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Нью-Джерси Девилз тұрақты маусымда 330 гол соғып, 106 ұпаймен франшизаның рекордын жаңартты, бұл Атланттық дивизионда [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан кейінгі екінші орын болды. Нью-Джерси Девилз пен Нью-Йорк Рейнджерс конференция финалында кездесіп, серия жеті ойынға созылды. [[Нью-Джерси]]де өткен 6-шы ойын алдында Нью-Джерси Девилз серияда алда тұрды. Бірақ Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]] өзінің командасының 6-шы ойында жеңетінін мәлімдеп, сөзінде тұрды. Мессье хет-трик жасап, серияны 7-ші ойынға дейін созды. 7-ші ойында Нью-Джерси Девилз ойыншысы Валерий Зелепукин есепті 1–1 етіп теңестірді, бұл соңғы 7.7 секундта болды, бірақ Нью-Джерси Девилз қосымша уақыттың екінші бөлігінде Стефан Маттоның голынан кейін жеңілді. [[Сурет:The N.J. Devils win the 1995 Stanley Cup.jpeg|thumb|1995 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңгеннен кейін Нью-Джерси Девилз жеңісін атап өтуде. Бұл жеңіс клубқа алғашқы Стэнли кубогын алып келді.]] ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] fxrv2b6ikyvezxdf50f23qi5e5yz2e4 3409194 3409188 2024-12-12T03:32:56Z Syrymzhan 161735 /* Чемпиондық (1993–2000) */ 3409194 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Джерси Девилз |Эмблемасы = [[Сурет:New Jersey Devils logo.png|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of Newark, New Jersey.jpg|22px|border|Ньюарк қаласының туы]] [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] |Негізделген = 1974 |Таратылды = |Тарихы = «[[Канзас Сити Скаутс]]»<br>1974-1976<br>«[[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]]»<br>1976-1982<br>«Нью-Джерси Девилз»<br>1982 жылдан бері |Стадионы = [[Пруденшал центр]] |Сыйымдылығы = 17 625 |Президенті = {{ту|АҚШ}}Хью Уэбер |Менеджері = {{ту|АҚШ}}Том Фицджеральд |Капитаны = {{ту|Швейцария}}[[Нико Хишир]] |Жаттықтырушы = {{ту|Канада}} [[Шелдон Киф]] |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джошуа Харрис және {{ту|АҚШ}}Дэвид Блитцер |Демеуші = |Түстері = {{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|black}} — қара<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''3''' (1994–95, 1999–00, 2002–03) |Коференция жеңімпаздары = 1994–95, 1999–00, 2000–01, 2002–03, 2011–12 |Дивизион жеңімпаздары = 1996–97, 1997–98, 1998–99, 2000–01, 2002–03, 2005–06, 2006–07, 2008–09, 2009–10 |Сайты = https://www.nhl.com/devils |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Джерси Девилз»''' ({{lang-en|New Jersey Devils}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Джерси]] штатындағы [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Джерси Девилз» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Клуб 1974 жылы [[Миссури (штат)|Миссури]] штатының [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында [[Канзас Сити Скаутс]] атауымен құрылды. 1976 жылы Канзас Сити Скаутс [[Денвер]] қаласына көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] атауын алды. 1982 жылы клуб Нью-Джерси штатының Ист-Рутерфорд қаласына көшіп, қазіргі атауы – Нью-Джерси Девилз аталды. Бұл атау [[Джерси шайтаны]] деп аталатын аңызға негізделген. Нью-Джерсиде алғашқы 25 маусымында Нью-Джерси Девилз команданың базасы Ист-Рутерфордтағы Meadowlands Sports Complex кешенінде орналасқан, ал үй ойындарын Brendan Byrne Arena (кейінірек Continental Airlines Arena деп аталған) аренасында өткізді. 2007–08 маусымына дейін команда Ньюарк қаласындағы [[Пруденшал центр]] аренасына көшті. Клуб Нью-Джерсиге көшкенге дейінгі сегіз жылда және Нью-Джерсиде алғашқы бес жылында нәтижесіз немесе орташа деңгейде өнер көрсетіп, [[Стэнли кубогы]] плей-оффына шыға алмады және сол кездегі алты командалық дивизионда бесінші орыннан жоғары көтерілген жоқ. Алайда, 1987 жылы президент және бас менеджер қызметіне Лу Ламорьелло тағайындалғаннан кейін клубтың жағдайы жақсара бастады. Ламорьеллоның басшылығымен Нью-Джерси Девилз 1988 жылдан 2012 жылға дейін үш маусымды қоспағанда плей-оффқа шығып отырды, оның ішінде 1997 жылдан 2010 жылға дейін қатарынан 13 рет қатысып, 1992–93 маусымынан бастап 2009–10 маусымына дейін әр маусымда жеңісті көрсеткішпен аяқтады. Олар [[Атланттық дивизион]]ның тұрақты маусымын тоғыз рет жеңіп алды, соңғы рет 2009–10 маусымында, ал 2013 жылы [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] қайта құру кезінде жаңадан құрылған [[Метрополитан дивизионы]]на ауысты. Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогы финалына бес рет шығып, 1994–95, 1999–2000 және 2002–03 жылдары жеңіске жетті, ал 2000–01 және 2011–12 жылдары финалда жеңілді. Кубокқа таласқан жылдары Нью-Джерси Девилз қорғанысқа негізделген ойын тәсілімен танымал болды және 1990 жылдардың ортасында бейтарап аймақтағы қорғаныс тактикасын кеңінен қолданған командалардың бірі ретінде танылды. Нью-Джерси Девилз командасының [[Гудзон]] өзенінің арғы жағындағы көршісі [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларымен басты қарсыластықтары бар. Нью-Джерси Девилз [[Нью-Йорк]] мегаполис аймағындағы үш ҰХЛ командасының бірі болып табылады; қалған екеуі – Нью-Йорк Рейнджерс және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Девилз Нью-Джерсиде үй ойындарын өткізетін төрт ірі кәсіби спорт командаларының бірі; қалғандары – [[Ұлттық Футбол Лигасы]]ндағы [[Нью-Йорк Джайентс]] және [[Нью-Йорк Джетс]], сондай-ақ [[MLS]]-тағы [[Нью-Йорк Ред Буллз]] командалары. 2012 жылы [[Бруклин Нетс|Нью-Джерси Нетс]] командасы [[Бруклин]]ге көшкеннен бері Девилз Нью-Джерси штатын ресми түрде таныстыратын жалғыз ірі лига командасы болып табылады. ==Тарихы== ===Канзас Сити Скаутс және Колорадо Рокиз=== {{main|Канзас Сити Скаутс|Колорадо Рокиз (хоккей клубы)}} 1972 жылы ҰХЛ [[Миссури (штат)|Миссури]] штатындағы [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында орналасқан және Эдвин Г. Томпсон басқаратын топ иелік ететін екі жаңа команданы қосу жоспарларын жариялады. Жаңа команда ресми түрде [[Канзас Сити Скаутс]] деп аталды, бұл атау сол қаладағы Penn Valley Park саябағында орналасқан Сайрус Э. Даллиннің осындай атаулы мүсініне сілтеме жасайды<ref>Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 1.</ref>. Команданың алғашқы маусымында, 1974–75 жылдары, Скаутс Канзас Cитидегі Kemper Arena алаңында тек тоғызыншы ойынға дейін ойнау мүмкіндігіне ие болды және тек оныншы матчында өздерінің әріптестері, жаңа команда [[Вашингтон Кэпиталз]] командасын жеңгенде алғашқы жеңісін тіркеді<ref name="Laroche2">Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 2.</ref>. Алғашқы маусымда 41 ұпай жинаған Канзас Сити Скаутс Смайт дивизионында соңғы орын алды; тек қана Вашингтон Кэпиталз Канзас Сити Скаутс командасынан аз ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1974–75 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271975.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда, Канзас Сити Скаутс 36 ұпай ғана жинады және қатарынан 27 матчта жеңіссіз қалды, бұл ҰХЛ рекордына үш ойын жетпей қалды. Рекорд 1980–81 жылдардағы [[Виннипег Джетс]] командасы 30 ойын қатарынан жеңіске жете алмаған кезде орнатылды<ref>{{cite web|last=Weiner|first=Evan|title=Capitals, Scouts received rare shot at April hockey|publisher=National Hockey League|date=April 18, 2008|url=http://www.nhl.com/ice/news.htm?id=371286|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Канзас Сити Скаутс командасы жанкүйерлерді өз ойындарына тартуда қиындықтарға тап болды, ал ҰХЛ ойыншылары қауымдастығының жетекшісі Алан Иглсон Канзас Сити Скаутс ойыншыларының жалақы алатынына қатысты алаңдаушылық білдірді<ref name="Laroche2"/>. Канзас Ситиде екі маусым өткізгеннен кейін франшиза [[Денвер]]ге көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] деп қайта аталды<ref>{{cite news|last=Rutherford|first=Jeremy P.|title=Kansas City clings to NHL dreams as Blues visit|work=St. Louis Post-Dispatch|date=September 27, 2014|url=http://www.stltoday.com/sports/hockey/professional/kansas-city-clings-to-nhl-dreams-as-blues-visit/article_f9153628-8ca4-5d80-8492-457355bc60ed.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Команда McNichols Sports Arena алаңында ойнады. Колорадо Рокиз алғашқы ойынында [[Торонто Мейпл Лифс]] командасын 4:2 есебімен жеңді<ref>Maguire, p. 141.</ref>. 1976–77 маусымының алғашқы 60 ойынында Колорадо Рокиз плей-оффқа шығуға жақын еді, бірақ қатарынан 18 жеңіссіз ойын өткізіп, жарыстан тыс қалды<ref>{{cite news|last=Hafner|first=Dan|title=Kings Outlast Rockies, Take Over Second Place|work=Los Angeles Times|date=April 1, 1977|page=E1}}</ref>. Сол маусымды команда 20–46–14 есебімен аяқтап, дивизионда соңғы орын алды және 54 ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1976–77 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271977.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда олар 59 ұпайға қол жеткізді. Алайда [[Филадельфия Флайерз]] командасы оларды плей-оффтың бастапқы кезеңінде жарыстан шығарды<ref>{{cite news|title=Philadelphia 3, Colorado 1|work=The Globe and Mail|date=April 14, 1978|page=29}}</ref>. Команда тұрақтылықтың жоқтығынан зардап шекті. Алғашқы сегіз жылда Канзас Сити Скаутс/Колорадо Рокиз 10 жаттықтырушыны ауыстырды, олардың ешқайсысы екі толық маусымнан артық қызмет етпеді. Франшиза алты маусым ішінде [[Колорадо]] штатында 22 ойыннан артық жеңіске жетпеді және 1977–78 маусымынан кейін плей-оффқа қайта оралған жоқ<ref>{{cite web|last=Frei|first=Terry|title=It may not be glorious, but it's tradition nonetheless|publisher=ESPN|date=February 2, 2001|url=http://static.espn.go.com/nhl/allstar2001/s/terry_frei.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. 1978–79 маусымының алдында команда Нью-Джерсиден шыққан жүк тасымалдау магнаты Артур Императореге сатылды. Ол команданы өзінің туған штатына көшіруді жоспарлады<ref>{{cite news|title=The Newswire: Colorado Rockies Will Go to Jersey If NHL Approves|work=Los Angeles Times|date=June 30, 1978|page=E4}}</ref>. Бұл жоспар аймақта үш ҰХЛ командасының ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) бар болуына байланысты сынға ұшырады. Бірақ, Meadowlands аренасы әлі салынып бітпегендіктен, уақытша қолайлы орын болмады, сондықтан франшиза Денверде қалды<ref>{{cite news|title=NHL ratifies Rockies sale by Vickers|work=The Globe and Mail|date=August 10, 1978|page=43}}</ref><ref>{{cite news|last=Goldaper|first=Sam|title=Shift of Rockies to Jersey Faces Snags|work=The New York Times|date=July 1, 1978|page=13}}</ref>. 1979 жылы команда Дон Черри бас жаттықтырушы етіп жалдады, ал шабуылшы Лэнни МакДональд негізгі ойыншылардың бірі болды. Соған қарамастан, Колорадо Рокиз ҰХЛ-дағы ең нашар нәтижеге қол жеткізді, ал Черри маусым соңында жұмыстан босатылды<ref>{{cite news|title=Don Cherry fired over Colorado's finish|work=The Globe and Mail|date=May 21, 1980|page=37}}</ref>. Екі маусымнан кейін, 1982 жылдың 27 мамырында франшиза Джон МакМаллен бастаған топқа сатылды. Ол сонымен қатар [[Хьюстон Астрос]] бейсбол командасының иесі болатын. Команда Нью-Джерсиге көшіріліп, жаңа атауға ие болды. Көшу келісімінің бөлігі ретінде, Девилз аймақтағы үш командаға – ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) – олардың аумағына кіруі үшін өтемақы төлеуге мәжбүр болды<ref>{{cite news|last=Blumenstock|first=Kathy|title=Rockies' Sale, Move Approved|newspaper=The Washington Post|date=May 28, 1982|page=D1}}</ref>. ===Нью-Джерси Девилз=== ====Команданың негізі қаланған кезең (1982–1993)==== [[Сурет:Jersey Devil.svg|left|thumb|150px|Мифологиялық [[Джерси шайтаны]] команда атауына шабыт болды.]] 1982 жылы 30 маусымда команда Оңтүстік Джерсидің [[Пайн Барренс]] орманында мекендеді деп есептелетін Джерси шайтаны туралы аңыздың құрметіне Нью-Джерси Девилз деп қайта аталды. Атауды таңдау үшін өткізілген байқауда 10 000-нан астам адам дауыс берді<ref>{{cite news |first=Lawrie |last=Mifflin |author2=Katz, Michael |title=Scouting; 'Jersey Devils' Wins Name Poll |url=https://www.nytimes.com/1982/06/30/sports/scouting-jersey-devils-wins-name-poll.html|work=The New York Times |date=June 30, 1982 |access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда [[Нью-Джерси]] штатының Ист-Рутерфорд қаласындағы Брендан Бирн аренасында ойнауды бастады, кейін ол Continental Airlines Arena, содан соң Izod Center деп аталды. Бұл арена олардың 2006–07 маусымына дейінгі үй алаңы болды<ref name="Izod">{{cite web|last=Johnson|first=Brent|title=Deal to close Izod Center expected to be announced Thursday|work=The Star-Ledger|date=January 15, 2015|url=http://www.nj.com/politics/index.ssf/2015/01/izod_center_could_soon_close_report_says.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="Prudential">{{cite web|title=Prudential Center|publisher=ESPN|url=http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113012626/http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|url-status=dead|archive-date=November 13, 2013|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Қоныс аударғаннан кейін жаңадан құрылған Нью-Джерси Девилз Уэльс конференциясының Патрик дивизионына орналастырылды. Олардың алғашқы ойыны [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы 3–3 есебімен тең аяқталды, ал алғашқы голды Дон Левер соқты<ref name="first">{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1982–83: The First Season|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41708|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Алғашқы жеңіс Нью-Джерсиде [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан 3–2 есебімен басым түскенде келді<ref name="datesinhistory">{{cite web|url=http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20060324011352/http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-date=March 24, 2006|title=Dates in Devils History|publisher=New Jersey Devils|year=2005|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref> . Команда маусымды 17–49–14 нәтижесімен аяқтады. 1983–84 және 1986–87 жылдар аралығында команда нәтижелерін жақсартып отырды, бірақ плей-оффқа жете алмады. 1987 жылдың сәуірінде Макмаллен Провиденс колледжінің спорт директоры Лу Ламореллоны команда президенті етіп тағайындады<ref>{{cite news|last=Krasner|first=Steven|title=Lou Lamoriello leaves PC with mixed emotions: Friars' A.D. headed to NHL Devils after 28-year association|work=Providence Journal|date=May 1, 1987|page=1}}</ref>. Команда жұмысын тиімді басқару үшін Ламорелло 1987–88 маусымының алдында бас менеджер қызметіне кірісті<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Front Office Undergoes Change|work=The New York Times|date=September 11, 1987|page=D19}}</ref>. 1987–88 маусымның соңғы күнінде Нью-Джерси Девилз Патрик дивизионының плей-оффына өту үшін қарсыластары Рейнджерспен ұпай саны бойынша теңесті. Нью-Йорк командасы Квебек Нордикстерін 3:0 есебімен жеңгеннен кейін, Нью-Джерси Девилз командасына плей-оффқа жолдама алу үшін [[Чикаго Блэкхокс]] командасын жеңу қажет болды. Нью-Джерси Девилз үшінші кезеңнің ортасында 3:2 есебімен артта қалып тұрған кезде Джон Маклин есепті теңестірді, ал овертаймда 2:39 уақыт қалғанда жеңіс голын соқты. Рейнджерс пен Девилз 82 ұпаймен маусымды аяқтағанымен, Нью-Джерси Девилз командасының екі жеңісі артық болып, олар франшиза тарихында Нью-Джерси Девилз ретінде алғаш рет плей-оффқа өтті<ref>{{cite news|title=Devils earn playoff berth|work=The Globe and Mail|date=April 4, 1988|page=C2}}</ref><ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Playoff Blight Ends|work=The New York Times|date=April 4, 1988|page=C1}}</ref>. Команда 1988 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында конференция финалына дейін жетті, бірақ [[Бостон Брюинз]] командасына жеті ойындық серияда жеңіліп қалды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз қайтадан 0.500 көрсеткішінен төмен түсіп, плей-оффқа өте алмады<ref>{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1988–89: Paving the Way|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41714|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Маусымнан кейінгі ойыншылар құрамындағы өзгерістердің бірі ретінде Ламориелло екі жұлдызын — [[Вячеслав Александрович Фетисов|Вячеслав Фетисов]] пен [[Сергей Викторович Стариков|Сергей Стариковты]] құрамға қосты. Нью-Джерси Девилз Фетисовты 1983 жылғы [[ҰХЛ драфты]]нда таңдаған болатын, бірақ [[КСРО үкіметі|Кеңес үкіметі]] ұлттық құраманың мүшесі болғандықтан, оның елден кетуіне рұқсат бермеді<ref>{{cite news|title=Two Soviet Defensemen Sign with the Devils|work=Philadelphia Inquirer|date=June 27, 1989|url=http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|archive-url=https://web.archive.org/web/20150618214846/http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|url-status=dead|archive-date=June 18, 2015|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Кейінірек Нью-Джерси Девилз Фетисовтың қорғаныстағы серігі [[Алексей Викторович Касатонов|Алексей Касатоновты]] да құрамға алды<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Hockey; Reflecting on Russia, With Hope And Fear|work=The New York Times|date=December 25, 1991|url=https://www.nytimes.com/1991/12/25/sports/hockey-reflecting-on-russia-with-hope-and-fear.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда келесі екі маусымның әрқайсысында бас жаттықтырушыны ауыстырды. 1989–90 маусымында Шоенфельдтің орнына Джон Каннифф келді, ал 1990–91 маусымының ортасында Том МакВи жаттықтырушы болып тағайындалды. 1992–93 маусымына [[1980 жылғы Қысқы Олимпиада ойындары|1980 жылғы Олимпиададағы]] "Мұз үстіндегі ғажайып" АҚШ құрамасының жаттықтырушысы Герб Брукс шақырылды, бірақ команда тағы да дивизиондық жартылай финалдан шығып қалғандықтан, ол қызметінен босатылып, оның орнына [[Монреаль Канадиенс]] командасының бұрынғы бас жаттықтырушысы [[Жак Лемер]] тағайындалды<ref>{{cite news|title=Herb Brooks leaves Devils; management is critical|work=Gainesville Sun|agency=Associated Press|date=June 1, 1993|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1320&dat=19930601&id=fPIRAAAAIBAJ&sjid=cOoDAAAAIBAJ&pg=1238,152130|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="oral">{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 1|publisher=SportsNet|date=September 15, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-stanley-cup-champion-new-jersey-devils-an-oral-history-20-years-later-part-1/|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. ====Чемпиондық (1993–2000)==== Лемердің басшылығымен команда 1993–94 маусымында ҰХЛ-дың географияға сәйкес аталған жаңа дивизиондарында [[Шығыс конференциясы]]ның [[Атланттық дивизион]]ында ойнады. Құрамда қорғаушылар Скотт Стивенс, Скотт Нидермайер және Кен Даниеко; шабуылшылар Стефан Рише, Джон МакЛин, Бобби Холик және Клод Лемье; қақпашылар Крис Террери мен Мартин Бродер болды. Соңғысы ҰХЛ-дың үздік дебютанты ретінде Калдер мемориалдық трофейін жеңіп алды<ref>{{cite web|title=1993–94 New Jersey Devils roster and statistics|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/teams/0000511994.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Нью-Джерси Девилз тұрақты маусымда 330 гол соғып, 106 ұпаймен франшизаның рекордын жаңартты, бұл Атланттық дивизионда [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан кейінгі екінші орын болды. Нью-Джерси Девилз пен Нью-Йорк Рейнджерс конференция финалында кездесіп, серия жеті ойынға созылды. [[Нью-Джерси]]де өткен 6-шы ойын алдында Нью-Джерси Девилз серияда алда тұрды. Бірақ Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]] өзінің командасының 6-шы ойында жеңетінін мәлімдеп, сөзінде тұрды. Мессье хет-трик жасап, серияны 7-ші ойынға дейін созды. 7-ші ойында Нью-Джерси Девилз ойыншысы Валерий Зелепукин есепті 1–1 етіп теңестірді, бұл соңғы 7.7 секундта болды, бірақ Нью-Джерси Девилз қосымша уақыттың екінші бөлігінде Стефан Маттоның голынан кейін жеңілді. [[Сурет:The N.J. Devils win the 1995 Stanley Cup.jpeg|thumb|1995 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңгеннен кейін Нью-Джерси Девилз жеңісін атап өтуде. Бұл жеңіс клубқа алғашқы Стэнли кубогын алып келді.]] 1994–95 жылғы қысқартылған маусымда команда конференция финалына оралып, [[Филадельфия Флайерз]] командасын төрт ойынның екеуінде жеңді<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 3|publisher=SportsNet|date=September 17, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-3/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref> . Олар фаворит болып есептелген [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңіп, Нью-Джерси тарихындағы алғашқы [[Стэнли кубогы]]н иеленді. Бұл жеңіс Стэнли кубогын [[Нью-Йорк Рейнджерс]] өткен жылы жеңіп алғаннан кейін, [[Гудзон]] өзенінің арғы жағына алып келді. 1994–95 жылғы Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогын жеңіп алған әр ойыншыға кубокпен бір күн өткізу дәстүрін бастаған алғашқы команда болды<ref>{{cite web|title=Stanley Cup for a Day|url=http://www.realclearsports.com/lists/celebratory_traditions/stanley_cup_for_a_day.html?state=stop}}</ref>. Клод Лемье плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофейімен марапатталды<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 5|publisher=SportsNet|date=September 19, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-5/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Бұл жетістіктер команда тарихындағы үшінші рет көшіп кетуі мүмкін деген тұрақты қауесеттермен қатар жүрді, бұл жолы [[Нашвилл]]ға<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 4|publisher=SportsNet|date=September 18, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-4/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Команданы жоғалту қаупі алдында штат билігі Нью-Джерси Девилз аренасын жөндеуге қаражат бөлуге келісті<ref>{{cite news|last=Sandomir|first=Richard|title=Hockey – Devils and New Jersey Call Truce and Strike Deal|work=The New York Times|date=July 14, 1995|url=https://www.nytimes.com/1995/07/14/sports/hockey-devils-and-new-jersey-call-truce-and-strike-deal.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Нашвилл кейін үш жылдан соң, [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] кеңеюінің бір бөлігі ретінде, [[Нэшвилл Предаторз]] командасын құрды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз плей-оффқа шыға алмады және лигада жалпы 12-орын алды. Бұл 26 жылда Стэнли кубогының қорғаушы чемпионы болған команданың плей-оффқа шыға алмаған алғашқы жағдай болды<ref>{{cite news|last=Canavan|first=Tom|title=Laying Devils' Egg: Defending Champions Miss Out on Playoffs: Ottawa 5, New Jersey 2|work=Los Angeles Daily News|agency=Associated Press|date=April 14, 1996|url=http://www.thefreelibrary.com/LAYING+DEVILS'+EGG%3A+DEFENDING+CHAMPIONS+MISS+OUT+ON+PLAYOFFS+%3A+OTTAWA...-a083946272|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Осы онжылдықтың қалған кезеңінде Нью-Джерси Девилз [[Атланттық дивизион]]ын жеңіп, [[Шығыс конференциясы]]нда үздік команда ретінде үш рет маусымды аяқтады, бірақ плей-оффта алысқа бара алмады. 1996–97 маусымында 104 ұпай және 1997–98 маусымында 107 ұпай жинағанына қарамастан, олар 1997 жылғы плей-оффтың жартылай финалында Рейнджерстен 4–1 есебімен, ал 1998 жылғы плей-оффтың ширек финалында [[Оттава Сенаторз]] командасынан 4–2 есебімен жеңіліп қалды<ref name="playoff">{{cite news|title=New Jersey Devils playoff history|work=Yahoo! Sports|date=April 28, 2009|url=https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|access-date=December 12, 2024|lang=en|archive-date=October 7, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161007152752/https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|url-status=dead}}</ref> . Осы маусымнан кейін Лемер қызметінен кетті, оның орнына көмекші жаттықтырушы Робби Фторек тағайындалды<ref>{{cite news|last=Vacchiano|first=Ralph|title=Ftorek Takes Reins: Devs Tab Robbie as Jacques Successor|work=Daily News|location=New York|date=May 22, 1998|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/ftorek-takes-reins-devs-tab-robbie-jacques-successor-article-1.800942|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Алайда, келесі маусым да алдыңғыдай аяқталды, бұл жолы ширек финалда [[Питтсбург Пингвинз]] командасынан жеті ойынның нәтижесінде жеңіліс тапты<ref name="playoff"/>. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] og4bxte4rv96acji6fo5tcmmf6946lv 3409195 3409194 2024-12-12T03:37:19Z Syrymzhan 161735 /* Чемпиондық (1993–2000) */ 3409195 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Джерси Девилз |Эмблемасы = [[Сурет:New Jersey Devils logo.png|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of Newark, New Jersey.jpg|22px|border|Ньюарк қаласының туы]] [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] |Негізделген = 1974 |Таратылды = |Тарихы = «[[Канзас Сити Скаутс]]»<br>1974-1976<br>«[[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]]»<br>1976-1982<br>«Нью-Джерси Девилз»<br>1982 жылдан бері |Стадионы = [[Пруденшал центр]] |Сыйымдылығы = 17 625 |Президенті = {{ту|АҚШ}}Хью Уэбер |Менеджері = {{ту|АҚШ}}Том Фицджеральд |Капитаны = {{ту|Швейцария}}[[Нико Хишир]] |Жаттықтырушы = {{ту|Канада}} [[Шелдон Киф]] |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джошуа Харрис және {{ту|АҚШ}}Дэвид Блитцер |Демеуші = |Түстері = {{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|black}} — қара<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''3''' (1994–95, 1999–00, 2002–03) |Коференция жеңімпаздары = 1994–95, 1999–00, 2000–01, 2002–03, 2011–12 |Дивизион жеңімпаздары = 1996–97, 1997–98, 1998–99, 2000–01, 2002–03, 2005–06, 2006–07, 2008–09, 2009–10 |Сайты = https://www.nhl.com/devils |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Джерси Девилз»''' ({{lang-en|New Jersey Devils}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Джерси]] штатындағы [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Джерси Девилз» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Клуб 1974 жылы [[Миссури (штат)|Миссури]] штатының [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында [[Канзас Сити Скаутс]] атауымен құрылды. 1976 жылы Канзас Сити Скаутс [[Денвер]] қаласына көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] атауын алды. 1982 жылы клуб Нью-Джерси штатының Ист-Рутерфорд қаласына көшіп, қазіргі атауы – Нью-Джерси Девилз аталды. Бұл атау [[Джерси шайтаны]] деп аталатын аңызға негізделген. Нью-Джерсиде алғашқы 25 маусымында Нью-Джерси Девилз команданың базасы Ист-Рутерфордтағы Meadowlands Sports Complex кешенінде орналасқан, ал үй ойындарын Brendan Byrne Arena (кейінірек Continental Airlines Arena деп аталған) аренасында өткізді. 2007–08 маусымына дейін команда Ньюарк қаласындағы [[Пруденшал центр]] аренасына көшті. Клуб Нью-Джерсиге көшкенге дейінгі сегіз жылда және Нью-Джерсиде алғашқы бес жылында нәтижесіз немесе орташа деңгейде өнер көрсетіп, [[Стэнли кубогы]] плей-оффына шыға алмады және сол кездегі алты командалық дивизионда бесінші орыннан жоғары көтерілген жоқ. Алайда, 1987 жылы президент және бас менеджер қызметіне Лу Ламорьелло тағайындалғаннан кейін клубтың жағдайы жақсара бастады. Ламорьеллоның басшылығымен Нью-Джерси Девилз 1988 жылдан 2012 жылға дейін үш маусымды қоспағанда плей-оффқа шығып отырды, оның ішінде 1997 жылдан 2010 жылға дейін қатарынан 13 рет қатысып, 1992–93 маусымынан бастап 2009–10 маусымына дейін әр маусымда жеңісті көрсеткішпен аяқтады. Олар [[Атланттық дивизион]]ның тұрақты маусымын тоғыз рет жеңіп алды, соңғы рет 2009–10 маусымында, ал 2013 жылы [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] қайта құру кезінде жаңадан құрылған [[Метрополитан дивизионы]]на ауысты. Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогы финалына бес рет шығып, 1994–95, 1999–2000 және 2002–03 жылдары жеңіске жетті, ал 2000–01 және 2011–12 жылдары финалда жеңілді. Кубокқа таласқан жылдары Нью-Джерси Девилз қорғанысқа негізделген ойын тәсілімен танымал болды және 1990 жылдардың ортасында бейтарап аймақтағы қорғаныс тактикасын кеңінен қолданған командалардың бірі ретінде танылды. Нью-Джерси Девилз командасының [[Гудзон]] өзенінің арғы жағындағы көршісі [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларымен басты қарсыластықтары бар. Нью-Джерси Девилз [[Нью-Йорк]] мегаполис аймағындағы үш ҰХЛ командасының бірі болып табылады; қалған екеуі – Нью-Йорк Рейнджерс және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Девилз Нью-Джерсиде үй ойындарын өткізетін төрт ірі кәсіби спорт командаларының бірі; қалғандары – [[Ұлттық Футбол Лигасы]]ндағы [[Нью-Йорк Джайентс]] және [[Нью-Йорк Джетс]], сондай-ақ [[MLS]]-тағы [[Нью-Йорк Ред Буллз]] командалары. 2012 жылы [[Бруклин Нетс|Нью-Джерси Нетс]] командасы [[Бруклин]]ге көшкеннен бері Девилз Нью-Джерси штатын ресми түрде таныстыратын жалғыз ірі лига командасы болып табылады. ==Тарихы== ===Канзас Сити Скаутс және Колорадо Рокиз=== {{main|Канзас Сити Скаутс|Колорадо Рокиз (хоккей клубы)}} 1972 жылы ҰХЛ [[Миссури (штат)|Миссури]] штатындағы [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында орналасқан және Эдвин Г. Томпсон басқаратын топ иелік ететін екі жаңа команданы қосу жоспарларын жариялады. Жаңа команда ресми түрде [[Канзас Сити Скаутс]] деп аталды, бұл атау сол қаладағы Penn Valley Park саябағында орналасқан Сайрус Э. Даллиннің осындай атаулы мүсініне сілтеме жасайды<ref>Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 1.</ref>. Команданың алғашқы маусымында, 1974–75 жылдары, Скаутс Канзас Cитидегі Kemper Arena алаңында тек тоғызыншы ойынға дейін ойнау мүмкіндігіне ие болды және тек оныншы матчында өздерінің әріптестері, жаңа команда [[Вашингтон Кэпиталз]] командасын жеңгенде алғашқы жеңісін тіркеді<ref name="Laroche2">Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 2.</ref>. Алғашқы маусымда 41 ұпай жинаған Канзас Сити Скаутс Смайт дивизионында соңғы орын алды; тек қана Вашингтон Кэпиталз Канзас Сити Скаутс командасынан аз ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1974–75 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271975.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда, Канзас Сити Скаутс 36 ұпай ғана жинады және қатарынан 27 матчта жеңіссіз қалды, бұл ҰХЛ рекордына үш ойын жетпей қалды. Рекорд 1980–81 жылдардағы [[Виннипег Джетс]] командасы 30 ойын қатарынан жеңіске жете алмаған кезде орнатылды<ref>{{cite web|last=Weiner|first=Evan|title=Capitals, Scouts received rare shot at April hockey|publisher=National Hockey League|date=April 18, 2008|url=http://www.nhl.com/ice/news.htm?id=371286|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Канзас Сити Скаутс командасы жанкүйерлерді өз ойындарына тартуда қиындықтарға тап болды, ал ҰХЛ ойыншылары қауымдастығының жетекшісі Алан Иглсон Канзас Сити Скаутс ойыншыларының жалақы алатынына қатысты алаңдаушылық білдірді<ref name="Laroche2"/>. Канзас Ситиде екі маусым өткізгеннен кейін франшиза [[Денвер]]ге көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] деп қайта аталды<ref>{{cite news|last=Rutherford|first=Jeremy P.|title=Kansas City clings to NHL dreams as Blues visit|work=St. Louis Post-Dispatch|date=September 27, 2014|url=http://www.stltoday.com/sports/hockey/professional/kansas-city-clings-to-nhl-dreams-as-blues-visit/article_f9153628-8ca4-5d80-8492-457355bc60ed.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Команда McNichols Sports Arena алаңында ойнады. Колорадо Рокиз алғашқы ойынында [[Торонто Мейпл Лифс]] командасын 4:2 есебімен жеңді<ref>Maguire, p. 141.</ref>. 1976–77 маусымының алғашқы 60 ойынында Колорадо Рокиз плей-оффқа шығуға жақын еді, бірақ қатарынан 18 жеңіссіз ойын өткізіп, жарыстан тыс қалды<ref>{{cite news|last=Hafner|first=Dan|title=Kings Outlast Rockies, Take Over Second Place|work=Los Angeles Times|date=April 1, 1977|page=E1}}</ref>. Сол маусымды команда 20–46–14 есебімен аяқтап, дивизионда соңғы орын алды және 54 ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1976–77 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271977.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда олар 59 ұпайға қол жеткізді. Алайда [[Филадельфия Флайерз]] командасы оларды плей-оффтың бастапқы кезеңінде жарыстан шығарды<ref>{{cite news|title=Philadelphia 3, Colorado 1|work=The Globe and Mail|date=April 14, 1978|page=29}}</ref>. Команда тұрақтылықтың жоқтығынан зардап шекті. Алғашқы сегіз жылда Канзас Сити Скаутс/Колорадо Рокиз 10 жаттықтырушыны ауыстырды, олардың ешқайсысы екі толық маусымнан артық қызмет етпеді. Франшиза алты маусым ішінде [[Колорадо]] штатында 22 ойыннан артық жеңіске жетпеді және 1977–78 маусымынан кейін плей-оффқа қайта оралған жоқ<ref>{{cite web|last=Frei|first=Terry|title=It may not be glorious, but it's tradition nonetheless|publisher=ESPN|date=February 2, 2001|url=http://static.espn.go.com/nhl/allstar2001/s/terry_frei.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. 1978–79 маусымының алдында команда Нью-Джерсиден шыққан жүк тасымалдау магнаты Артур Императореге сатылды. Ол команданы өзінің туған штатына көшіруді жоспарлады<ref>{{cite news|title=The Newswire: Colorado Rockies Will Go to Jersey If NHL Approves|work=Los Angeles Times|date=June 30, 1978|page=E4}}</ref>. Бұл жоспар аймақта үш ҰХЛ командасының ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) бар болуына байланысты сынға ұшырады. Бірақ, Meadowlands аренасы әлі салынып бітпегендіктен, уақытша қолайлы орын болмады, сондықтан франшиза Денверде қалды<ref>{{cite news|title=NHL ratifies Rockies sale by Vickers|work=The Globe and Mail|date=August 10, 1978|page=43}}</ref><ref>{{cite news|last=Goldaper|first=Sam|title=Shift of Rockies to Jersey Faces Snags|work=The New York Times|date=July 1, 1978|page=13}}</ref>. 1979 жылы команда Дон Черри бас жаттықтырушы етіп жалдады, ал шабуылшы Лэнни МакДональд негізгі ойыншылардың бірі болды. Соған қарамастан, Колорадо Рокиз ҰХЛ-дағы ең нашар нәтижеге қол жеткізді, ал Черри маусым соңында жұмыстан босатылды<ref>{{cite news|title=Don Cherry fired over Colorado's finish|work=The Globe and Mail|date=May 21, 1980|page=37}}</ref>. Екі маусымнан кейін, 1982 жылдың 27 мамырында франшиза Джон МакМаллен бастаған топқа сатылды. Ол сонымен қатар [[Хьюстон Астрос]] бейсбол командасының иесі болатын. Команда Нью-Джерсиге көшіріліп, жаңа атауға ие болды. Көшу келісімінің бөлігі ретінде, Девилз аймақтағы үш командаға – ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) – олардың аумағына кіруі үшін өтемақы төлеуге мәжбүр болды<ref>{{cite news|last=Blumenstock|first=Kathy|title=Rockies' Sale, Move Approved|newspaper=The Washington Post|date=May 28, 1982|page=D1}}</ref>. ===Нью-Джерси Девилз=== ====Команданың негізі қаланған кезең (1982–1993)==== [[Сурет:Jersey Devil.svg|left|thumb|150px|Мифологиялық [[Джерси шайтаны]] команда атауына шабыт болды.]] 1982 жылы 30 маусымда команда Оңтүстік Джерсидің [[Пайн Барренс]] орманында мекендеді деп есептелетін Джерси шайтаны туралы аңыздың құрметіне Нью-Джерси Девилз деп қайта аталды. Атауды таңдау үшін өткізілген байқауда 10 000-нан астам адам дауыс берді<ref>{{cite news |first=Lawrie |last=Mifflin |author2=Katz, Michael |title=Scouting; 'Jersey Devils' Wins Name Poll |url=https://www.nytimes.com/1982/06/30/sports/scouting-jersey-devils-wins-name-poll.html|work=The New York Times |date=June 30, 1982 |access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда [[Нью-Джерси]] штатының Ист-Рутерфорд қаласындағы Брендан Бирн аренасында ойнауды бастады, кейін ол Continental Airlines Arena, содан соң Izod Center деп аталды. Бұл арена олардың 2006–07 маусымына дейінгі үй алаңы болды<ref name="Izod">{{cite web|last=Johnson|first=Brent|title=Deal to close Izod Center expected to be announced Thursday|work=The Star-Ledger|date=January 15, 2015|url=http://www.nj.com/politics/index.ssf/2015/01/izod_center_could_soon_close_report_says.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="Prudential">{{cite web|title=Prudential Center|publisher=ESPN|url=http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113012626/http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|url-status=dead|archive-date=November 13, 2013|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Қоныс аударғаннан кейін жаңадан құрылған Нью-Джерси Девилз Уэльс конференциясының Патрик дивизионына орналастырылды. Олардың алғашқы ойыны [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы 3–3 есебімен тең аяқталды, ал алғашқы голды Дон Левер соқты<ref name="first">{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1982–83: The First Season|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41708|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Алғашқы жеңіс Нью-Джерсиде [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан 3–2 есебімен басым түскенде келді<ref name="datesinhistory">{{cite web|url=http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20060324011352/http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-date=March 24, 2006|title=Dates in Devils History|publisher=New Jersey Devils|year=2005|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref> . Команда маусымды 17–49–14 нәтижесімен аяқтады. 1983–84 және 1986–87 жылдар аралығында команда нәтижелерін жақсартып отырды, бірақ плей-оффқа жете алмады. 1987 жылдың сәуірінде Макмаллен Провиденс колледжінің спорт директоры Лу Ламореллоны команда президенті етіп тағайындады<ref>{{cite news|last=Krasner|first=Steven|title=Lou Lamoriello leaves PC with mixed emotions: Friars' A.D. headed to NHL Devils after 28-year association|work=Providence Journal|date=May 1, 1987|page=1}}</ref>. Команда жұмысын тиімді басқару үшін Ламорелло 1987–88 маусымының алдында бас менеджер қызметіне кірісті<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Front Office Undergoes Change|work=The New York Times|date=September 11, 1987|page=D19}}</ref>. 1987–88 маусымның соңғы күнінде Нью-Джерси Девилз Патрик дивизионының плей-оффына өту үшін қарсыластары Рейнджерспен ұпай саны бойынша теңесті. Нью-Йорк командасы Квебек Нордикстерін 3:0 есебімен жеңгеннен кейін, Нью-Джерси Девилз командасына плей-оффқа жолдама алу үшін [[Чикаго Блэкхокс]] командасын жеңу қажет болды. Нью-Джерси Девилз үшінші кезеңнің ортасында 3:2 есебімен артта қалып тұрған кезде Джон Маклин есепті теңестірді, ал овертаймда 2:39 уақыт қалғанда жеңіс голын соқты. Рейнджерс пен Девилз 82 ұпаймен маусымды аяқтағанымен, Нью-Джерси Девилз командасының екі жеңісі артық болып, олар франшиза тарихында Нью-Джерси Девилз ретінде алғаш рет плей-оффқа өтті<ref>{{cite news|title=Devils earn playoff berth|work=The Globe and Mail|date=April 4, 1988|page=C2}}</ref><ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Playoff Blight Ends|work=The New York Times|date=April 4, 1988|page=C1}}</ref>. Команда 1988 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында конференция финалына дейін жетті, бірақ [[Бостон Брюинз]] командасына жеті ойындық серияда жеңіліп қалды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз қайтадан 0.500 көрсеткішінен төмен түсіп, плей-оффқа өте алмады<ref>{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1988–89: Paving the Way|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41714|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Маусымнан кейінгі ойыншылар құрамындағы өзгерістердің бірі ретінде Ламориелло екі жұлдызын — [[Вячеслав Александрович Фетисов|Вячеслав Фетисов]] пен [[Сергей Викторович Стариков|Сергей Стариковты]] құрамға қосты. Нью-Джерси Девилз Фетисовты 1983 жылғы [[ҰХЛ драфты]]нда таңдаған болатын, бірақ [[КСРО үкіметі|Кеңес үкіметі]] ұлттық құраманың мүшесі болғандықтан, оның елден кетуіне рұқсат бермеді<ref>{{cite news|title=Two Soviet Defensemen Sign with the Devils|work=Philadelphia Inquirer|date=June 27, 1989|url=http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|archive-url=https://web.archive.org/web/20150618214846/http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|url-status=dead|archive-date=June 18, 2015|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Кейінірек Нью-Джерси Девилз Фетисовтың қорғаныстағы серігі [[Алексей Викторович Касатонов|Алексей Касатоновты]] да құрамға алды<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Hockey; Reflecting on Russia, With Hope And Fear|work=The New York Times|date=December 25, 1991|url=https://www.nytimes.com/1991/12/25/sports/hockey-reflecting-on-russia-with-hope-and-fear.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда келесі екі маусымның әрқайсысында бас жаттықтырушыны ауыстырды. 1989–90 маусымында Шоенфельдтің орнына Джон Каннифф келді, ал 1990–91 маусымының ортасында Том МакВи жаттықтырушы болып тағайындалды. 1992–93 маусымына [[1980 жылғы Қысқы Олимпиада ойындары|1980 жылғы Олимпиададағы]] "Мұз үстіндегі ғажайып" АҚШ құрамасының жаттықтырушысы Герб Брукс шақырылды, бірақ команда тағы да дивизиондық жартылай финалдан шығып қалғандықтан, ол қызметінен босатылып, оның орнына [[Монреаль Канадиенс]] командасының бұрынғы бас жаттықтырушысы [[Жак Лемер]] тағайындалды<ref>{{cite news|title=Herb Brooks leaves Devils; management is critical|work=Gainesville Sun|agency=Associated Press|date=June 1, 1993|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1320&dat=19930601&id=fPIRAAAAIBAJ&sjid=cOoDAAAAIBAJ&pg=1238,152130|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="oral">{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 1|publisher=SportsNet|date=September 15, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-stanley-cup-champion-new-jersey-devils-an-oral-history-20-years-later-part-1/|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. ====Чемпиондық (1993–2000)==== Лемердің басшылығымен команда 1993–94 маусымында ҰХЛ-дың географияға сәйкес аталған жаңа дивизиондарында [[Шығыс конференциясы]]ның [[Атланттық дивизион]]ында ойнады. Құрамда қорғаушылар Скотт Стивенс, Скотт Нидермайер және Кен Даниеко; шабуылшылар Стефан Рише, Джон МакЛин, Бобби Холик және Клод Лемье; қақпашылар Крис Террери мен Мартин Бродер болды. Соңғысы ҰХЛ-дың үздік дебютанты ретінде Калдер мемориалдық трофейін жеңіп алды<ref>{{cite web|title=1993–94 New Jersey Devils roster and statistics|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/teams/0000511994.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Нью-Джерси Девилз тұрақты маусымда 330 гол соғып, 106 ұпаймен франшизаның рекордын жаңартты, бұл Атланттық дивизионда [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан кейінгі екінші орын болды. Нью-Джерси Девилз пен Нью-Йорк Рейнджерс конференция финалында кездесіп, серия жеті ойынға созылды. [[Нью-Джерси]]де өткен 6-шы ойын алдында Нью-Джерси Девилз серияда алда тұрды. Бірақ Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]] өзінің командасының 6-шы ойында жеңетінін мәлімдеп, сөзінде тұрды. Мессье хет-трик жасап, серияны 7-ші ойынға дейін созды. 7-ші ойында Нью-Джерси Девилз ойыншысы Валерий Зелепукин есепті 1–1 етіп теңестірді, бұл соңғы 7.7 секундта болды, бірақ Нью-Джерси Девилз қосымша уақыттың екінші бөлігінде Стефан Маттоның голынан кейін жеңілді. [[Сурет:The N.J. Devils win the 1995 Stanley Cup.jpeg|thumb|1995 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңгеннен кейін Нью-Джерси Девилз жеңісін атап өтуде. Бұл жеңіс клубқа алғашқы Стэнли кубогын алып келді.]] 1994–95 жылғы қысқартылған маусымда команда конференция финалына оралып, [[Филадельфия Флайерз]] командасын төрт ойынның екеуінде жеңді<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 3|publisher=SportsNet|date=September 17, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-3/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref> . Олар фаворит болып есептелген [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңіп, Нью-Джерси тарихындағы алғашқы [[Стэнли кубогы]]н иеленді. Бұл жеңіс Стэнли кубогын [[Нью-Йорк Рейнджерс]] өткен жылы жеңіп алғаннан кейін, [[Гудзон]] өзенінің арғы жағына алып келді. 1994–95 жылғы Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогын жеңіп алған әр ойыншыға кубокпен бір күн өткізу дәстүрін бастаған алғашқы команда болды<ref>{{cite web|title=Stanley Cup for a Day|url=http://www.realclearsports.com/lists/celebratory_traditions/stanley_cup_for_a_day.html?state=stop}}</ref>. Клод Лемье плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофейімен марапатталды<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 5|publisher=SportsNet|date=September 19, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-5/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Бұл жетістіктер команда тарихындағы үшінші рет көшіп кетуі мүмкін деген тұрақты қауесеттермен қатар жүрді, бұл жолы [[Нашвилл]]ға<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 4|publisher=SportsNet|date=September 18, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-4/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Команданы жоғалту қаупі алдында штат билігі Нью-Джерси Девилз аренасын жөндеуге қаражат бөлуге келісті<ref>{{cite news|last=Sandomir|first=Richard|title=Hockey – Devils and New Jersey Call Truce and Strike Deal|work=The New York Times|date=July 14, 1995|url=https://www.nytimes.com/1995/07/14/sports/hockey-devils-and-new-jersey-call-truce-and-strike-deal.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Нашвилл кейін үш жылдан соң, [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] кеңеюінің бір бөлігі ретінде, [[Нэшвилл Предаторз]] командасын құрды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз плей-оффқа шыға алмады және лигада жалпы 12-орын алды. Бұл 26 жылда Стэнли кубогының қорғаушы чемпионы болған команданың плей-оффқа шыға алмаған алғашқы жағдай болды<ref>{{cite news|last=Canavan|first=Tom|title=Laying Devils' Egg: Defending Champions Miss Out on Playoffs: Ottawa 5, New Jersey 2|work=Los Angeles Daily News|agency=Associated Press|date=April 14, 1996|url=http://www.thefreelibrary.com/LAYING+DEVILS'+EGG%3A+DEFENDING+CHAMPIONS+MISS+OUT+ON+PLAYOFFS+%3A+OTTAWA...-a083946272|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Осы онжылдықтың қалған кезеңінде Нью-Джерси Девилз [[Атланттық дивизион]]ын жеңіп, [[Шығыс конференциясы]]нда үздік команда ретінде үш рет маусымды аяқтады, бірақ плей-оффта алысқа бара алмады. 1996–97 маусымында 104 ұпай және 1997–98 маусымында 107 ұпай жинағанына қарамастан, олар 1997 жылғы плей-оффтың жартылай финалында Рейнджерстен 4–1 есебімен, ал 1998 жылғы плей-оффтың ширек финалында [[Оттава Сенаторз]] командасынан 4–2 есебімен жеңіліп қалды<ref name="playoff">{{cite news|title=New Jersey Devils playoff history|work=Yahoo! Sports|date=April 28, 2009|url=https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|access-date=December 12, 2024|lang=en|archive-date=October 7, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161007152752/https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|url-status=dead}}</ref> . Осы маусымнан кейін Лемер қызметінен кетті, оның орнына көмекші жаттықтырушы Робби Фторек тағайындалды<ref>{{cite news|last=Vacchiano|first=Ralph|title=Ftorek Takes Reins: Devs Tab Robbie as Jacques Successor|work=Daily News|location=New York|date=May 22, 1998|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/ftorek-takes-reins-devs-tab-robbie-jacques-successor-article-1.800942|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Алайда, келесі маусым да алдыңғыдай аяқталды, бұл жолы ширек финалда [[Питтсбург Пингвинз]] командасынан жеті ойынның нәтижесінде жеңіліс тапты<ref name="playoff"/>. [[Сурет:StanleyCupDevs1999-00Engraved.jpg|left|thumb|Стэнли кубогына жазылған 1999–2000 жылғы Нью-Джерси Девилз құрамасындағы хоккейшілердің аттары. Сол маусымда клуб өзінің екінші Стэнли кубогын жеңіп алды.]] ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] 8y886d4wunyrwvdt0e8e0qw9cxmcenr 3409199 3409195 2024-12-12T04:25:39Z Syrymzhan 161735 /* Чемпиондық (1993–2000) */ 3409199 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Джерси Девилз |Эмблемасы = [[Сурет:New Jersey Devils logo.png|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of Newark, New Jersey.jpg|22px|border|Ньюарк қаласының туы]] [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] |Негізделген = 1974 |Таратылды = |Тарихы = «[[Канзас Сити Скаутс]]»<br>1974-1976<br>«[[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]]»<br>1976-1982<br>«Нью-Джерси Девилз»<br>1982 жылдан бері |Стадионы = [[Пруденшал центр]] |Сыйымдылығы = 17 625 |Президенті = {{ту|АҚШ}}Хью Уэбер |Менеджері = {{ту|АҚШ}}Том Фицджеральд |Капитаны = {{ту|Швейцария}}[[Нико Хишир]] |Жаттықтырушы = {{ту|Канада}} [[Шелдон Киф]] |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джошуа Харрис және {{ту|АҚШ}}Дэвид Блитцер |Демеуші = |Түстері = {{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|black}} — қара<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''3''' (1994–95, 1999–00, 2002–03) |Коференция жеңімпаздары = 1994–95, 1999–00, 2000–01, 2002–03, 2011–12 |Дивизион жеңімпаздары = 1996–97, 1997–98, 1998–99, 2000–01, 2002–03, 2005–06, 2006–07, 2008–09, 2009–10 |Сайты = https://www.nhl.com/devils |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Джерси Девилз»''' ({{lang-en|New Jersey Devils}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Джерси]] штатындағы [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Джерси Девилз» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Клуб 1974 жылы [[Миссури (штат)|Миссури]] штатының [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында [[Канзас Сити Скаутс]] атауымен құрылды. 1976 жылы Канзас Сити Скаутс [[Денвер]] қаласына көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] атауын алды. 1982 жылы клуб Нью-Джерси штатының Ист-Рутерфорд қаласына көшіп, қазіргі атауы – Нью-Джерси Девилз аталды. Бұл атау [[Джерси шайтаны]] деп аталатын аңызға негізделген. Нью-Джерсиде алғашқы 25 маусымында Нью-Джерси Девилз команданың базасы Ист-Рутерфордтағы Meadowlands Sports Complex кешенінде орналасқан, ал үй ойындарын Brendan Byrne Arena (кейінірек Continental Airlines Arena деп аталған) аренасында өткізді. 2007–08 маусымына дейін команда Ньюарк қаласындағы [[Пруденшал центр]] аренасына көшті. Клуб Нью-Джерсиге көшкенге дейінгі сегіз жылда және Нью-Джерсиде алғашқы бес жылында нәтижесіз немесе орташа деңгейде өнер көрсетіп, [[Стэнли кубогы]] плей-оффына шыға алмады және сол кездегі алты командалық дивизионда бесінші орыннан жоғары көтерілген жоқ. Алайда, 1987 жылы президент және бас менеджер қызметіне Лу Ламорьелло тағайындалғаннан кейін клубтың жағдайы жақсара бастады. Ламорьеллоның басшылығымен Нью-Джерси Девилз 1988 жылдан 2012 жылға дейін үш маусымды қоспағанда плей-оффқа шығып отырды, оның ішінде 1997 жылдан 2010 жылға дейін қатарынан 13 рет қатысып, 1992–93 маусымынан бастап 2009–10 маусымына дейін әр маусымда жеңісті көрсеткішпен аяқтады. Олар [[Атланттық дивизион]]ның тұрақты маусымын тоғыз рет жеңіп алды, соңғы рет 2009–10 маусымында, ал 2013 жылы [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] қайта құру кезінде жаңадан құрылған [[Метрополитан дивизионы]]на ауысты. Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогы финалына бес рет шығып, 1994–95, 1999–2000 және 2002–03 жылдары жеңіске жетті, ал 2000–01 және 2011–12 жылдары финалда жеңілді. Кубокқа таласқан жылдары Нью-Джерси Девилз қорғанысқа негізделген ойын тәсілімен танымал болды және 1990 жылдардың ортасында бейтарап аймақтағы қорғаныс тактикасын кеңінен қолданған командалардың бірі ретінде танылды. Нью-Джерси Девилз командасының [[Гудзон]] өзенінің арғы жағындағы көршісі [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларымен басты қарсыластықтары бар. Нью-Джерси Девилз [[Нью-Йорк]] мегаполис аймағындағы үш ҰХЛ командасының бірі болып табылады; қалған екеуі – Нью-Йорк Рейнджерс және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Девилз Нью-Джерсиде үй ойындарын өткізетін төрт ірі кәсіби спорт командаларының бірі; қалғандары – [[Ұлттық Футбол Лигасы]]ндағы [[Нью-Йорк Джайентс]] және [[Нью-Йорк Джетс]], сондай-ақ [[MLS]]-тағы [[Нью-Йорк Ред Буллз]] командалары. 2012 жылы [[Бруклин Нетс|Нью-Джерси Нетс]] командасы [[Бруклин]]ге көшкеннен бері Девилз Нью-Джерси штатын ресми түрде таныстыратын жалғыз ірі лига командасы болып табылады. ==Тарихы== ===Канзас Сити Скаутс және Колорадо Рокиз=== {{main|Канзас Сити Скаутс|Колорадо Рокиз (хоккей клубы)}} 1972 жылы ҰХЛ [[Миссури (штат)|Миссури]] штатындағы [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында орналасқан және Эдвин Г. Томпсон басқаратын топ иелік ететін екі жаңа команданы қосу жоспарларын жариялады. Жаңа команда ресми түрде [[Канзас Сити Скаутс]] деп аталды, бұл атау сол қаладағы Penn Valley Park саябағында орналасқан Сайрус Э. Даллиннің осындай атаулы мүсініне сілтеме жасайды<ref>Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 1.</ref>. Команданың алғашқы маусымында, 1974–75 жылдары, Скаутс Канзас Cитидегі Kemper Arena алаңында тек тоғызыншы ойынға дейін ойнау мүмкіндігіне ие болды және тек оныншы матчында өздерінің әріптестері, жаңа команда [[Вашингтон Кэпиталз]] командасын жеңгенде алғашқы жеңісін тіркеді<ref name="Laroche2">Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 2.</ref>. Алғашқы маусымда 41 ұпай жинаған Канзас Сити Скаутс Смайт дивизионында соңғы орын алды; тек қана Вашингтон Кэпиталз Канзас Сити Скаутс командасынан аз ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1974–75 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271975.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда, Канзас Сити Скаутс 36 ұпай ғана жинады және қатарынан 27 матчта жеңіссіз қалды, бұл ҰХЛ рекордына үш ойын жетпей қалды. Рекорд 1980–81 жылдардағы [[Виннипег Джетс]] командасы 30 ойын қатарынан жеңіске жете алмаған кезде орнатылды<ref>{{cite web|last=Weiner|first=Evan|title=Capitals, Scouts received rare shot at April hockey|publisher=National Hockey League|date=April 18, 2008|url=http://www.nhl.com/ice/news.htm?id=371286|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Канзас Сити Скаутс командасы жанкүйерлерді өз ойындарына тартуда қиындықтарға тап болды, ал ҰХЛ ойыншылары қауымдастығының жетекшісі Алан Иглсон Канзас Сити Скаутс ойыншыларының жалақы алатынына қатысты алаңдаушылық білдірді<ref name="Laroche2"/>. Канзас Ситиде екі маусым өткізгеннен кейін франшиза [[Денвер]]ге көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] деп қайта аталды<ref>{{cite news|last=Rutherford|first=Jeremy P.|title=Kansas City clings to NHL dreams as Blues visit|work=St. Louis Post-Dispatch|date=September 27, 2014|url=http://www.stltoday.com/sports/hockey/professional/kansas-city-clings-to-nhl-dreams-as-blues-visit/article_f9153628-8ca4-5d80-8492-457355bc60ed.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Команда McNichols Sports Arena алаңында ойнады. Колорадо Рокиз алғашқы ойынында [[Торонто Мейпл Лифс]] командасын 4:2 есебімен жеңді<ref>Maguire, p. 141.</ref>. 1976–77 маусымының алғашқы 60 ойынында Колорадо Рокиз плей-оффқа шығуға жақын еді, бірақ қатарынан 18 жеңіссіз ойын өткізіп, жарыстан тыс қалды<ref>{{cite news|last=Hafner|first=Dan|title=Kings Outlast Rockies, Take Over Second Place|work=Los Angeles Times|date=April 1, 1977|page=E1}}</ref>. Сол маусымды команда 20–46–14 есебімен аяқтап, дивизионда соңғы орын алды және 54 ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1976–77 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271977.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда олар 59 ұпайға қол жеткізді. Алайда [[Филадельфия Флайерз]] командасы оларды плей-оффтың бастапқы кезеңінде жарыстан шығарды<ref>{{cite news|title=Philadelphia 3, Colorado 1|work=The Globe and Mail|date=April 14, 1978|page=29}}</ref>. Команда тұрақтылықтың жоқтығынан зардап шекті. Алғашқы сегіз жылда Канзас Сити Скаутс/Колорадо Рокиз 10 жаттықтырушыны ауыстырды, олардың ешқайсысы екі толық маусымнан артық қызмет етпеді. Франшиза алты маусым ішінде [[Колорадо]] штатында 22 ойыннан артық жеңіске жетпеді және 1977–78 маусымынан кейін плей-оффқа қайта оралған жоқ<ref>{{cite web|last=Frei|first=Terry|title=It may not be glorious, but it's tradition nonetheless|publisher=ESPN|date=February 2, 2001|url=http://static.espn.go.com/nhl/allstar2001/s/terry_frei.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. 1978–79 маусымының алдында команда Нью-Джерсиден шыққан жүк тасымалдау магнаты Артур Императореге сатылды. Ол команданы өзінің туған штатына көшіруді жоспарлады<ref>{{cite news|title=The Newswire: Colorado Rockies Will Go to Jersey If NHL Approves|work=Los Angeles Times|date=June 30, 1978|page=E4}}</ref>. Бұл жоспар аймақта үш ҰХЛ командасының ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) бар болуына байланысты сынға ұшырады. Бірақ, Meadowlands аренасы әлі салынып бітпегендіктен, уақытша қолайлы орын болмады, сондықтан франшиза Денверде қалды<ref>{{cite news|title=NHL ratifies Rockies sale by Vickers|work=The Globe and Mail|date=August 10, 1978|page=43}}</ref><ref>{{cite news|last=Goldaper|first=Sam|title=Shift of Rockies to Jersey Faces Snags|work=The New York Times|date=July 1, 1978|page=13}}</ref>. 1979 жылы команда Дон Черри бас жаттықтырушы етіп жалдады, ал шабуылшы Лэнни МакДональд негізгі ойыншылардың бірі болды. Соған қарамастан, Колорадо Рокиз ҰХЛ-дағы ең нашар нәтижеге қол жеткізді, ал Черри маусым соңында жұмыстан босатылды<ref>{{cite news|title=Don Cherry fired over Colorado's finish|work=The Globe and Mail|date=May 21, 1980|page=37}}</ref>. Екі маусымнан кейін, 1982 жылдың 27 мамырында франшиза Джон МакМаллен бастаған топқа сатылды. Ол сонымен қатар [[Хьюстон Астрос]] бейсбол командасының иесі болатын. Команда Нью-Джерсиге көшіріліп, жаңа атауға ие болды. Көшу келісімінің бөлігі ретінде, Девилз аймақтағы үш командаға – ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) – олардың аумағына кіруі үшін өтемақы төлеуге мәжбүр болды<ref>{{cite news|last=Blumenstock|first=Kathy|title=Rockies' Sale, Move Approved|newspaper=The Washington Post|date=May 28, 1982|page=D1}}</ref>. ===Нью-Джерси Девилз=== ====Команданың негізі қаланған кезең (1982–1993)==== [[Сурет:Jersey Devil.svg|left|thumb|150px|Мифологиялық [[Джерси шайтаны]] команда атауына шабыт болды.]] 1982 жылы 30 маусымда команда Оңтүстік Джерсидің [[Пайн Барренс]] орманында мекендеді деп есептелетін Джерси шайтаны туралы аңыздың құрметіне Нью-Джерси Девилз деп қайта аталды. Атауды таңдау үшін өткізілген байқауда 10 000-нан астам адам дауыс берді<ref>{{cite news |first=Lawrie |last=Mifflin |author2=Katz, Michael |title=Scouting; 'Jersey Devils' Wins Name Poll |url=https://www.nytimes.com/1982/06/30/sports/scouting-jersey-devils-wins-name-poll.html|work=The New York Times |date=June 30, 1982 |access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда [[Нью-Джерси]] штатының Ист-Рутерфорд қаласындағы Брендан Бирн аренасында ойнауды бастады, кейін ол Continental Airlines Arena, содан соң Izod Center деп аталды. Бұл арена олардың 2006–07 маусымына дейінгі үй алаңы болды<ref name="Izod">{{cite web|last=Johnson|first=Brent|title=Deal to close Izod Center expected to be announced Thursday|work=The Star-Ledger|date=January 15, 2015|url=http://www.nj.com/politics/index.ssf/2015/01/izod_center_could_soon_close_report_says.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="Prudential">{{cite web|title=Prudential Center|publisher=ESPN|url=http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113012626/http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|url-status=dead|archive-date=November 13, 2013|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Қоныс аударғаннан кейін жаңадан құрылған Нью-Джерси Девилз Уэльс конференциясының Патрик дивизионына орналастырылды. Олардың алғашқы ойыны [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы 3–3 есебімен тең аяқталды, ал алғашқы голды Дон Левер соқты<ref name="first">{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1982–83: The First Season|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41708|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Алғашқы жеңіс Нью-Джерсиде [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан 3–2 есебімен басым түскенде келді<ref name="datesinhistory">{{cite web|url=http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20060324011352/http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-date=March 24, 2006|title=Dates in Devils History|publisher=New Jersey Devils|year=2005|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref> . Команда маусымды 17–49–14 нәтижесімен аяқтады. 1983–84 және 1986–87 жылдар аралығында команда нәтижелерін жақсартып отырды, бірақ плей-оффқа жете алмады. 1987 жылдың сәуірінде Макмаллен Провиденс колледжінің спорт директоры Лу Ламореллоны команда президенті етіп тағайындады<ref>{{cite news|last=Krasner|first=Steven|title=Lou Lamoriello leaves PC with mixed emotions: Friars' A.D. headed to NHL Devils after 28-year association|work=Providence Journal|date=May 1, 1987|page=1}}</ref>. Команда жұмысын тиімді басқару үшін Ламорелло 1987–88 маусымының алдында бас менеджер қызметіне кірісті<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Front Office Undergoes Change|work=The New York Times|date=September 11, 1987|page=D19}}</ref>. 1987–88 маусымның соңғы күнінде Нью-Джерси Девилз Патрик дивизионының плей-оффына өту үшін қарсыластары Рейнджерспен ұпай саны бойынша теңесті. Нью-Йорк командасы Квебек Нордикстерін 3:0 есебімен жеңгеннен кейін, Нью-Джерси Девилз командасына плей-оффқа жолдама алу үшін [[Чикаго Блэкхокс]] командасын жеңу қажет болды. Нью-Джерси Девилз үшінші кезеңнің ортасында 3:2 есебімен артта қалып тұрған кезде Джон Маклин есепті теңестірді, ал овертаймда 2:39 уақыт қалғанда жеңіс голын соқты. Рейнджерс пен Девилз 82 ұпаймен маусымды аяқтағанымен, Нью-Джерси Девилз командасының екі жеңісі артық болып, олар франшиза тарихында Нью-Джерси Девилз ретінде алғаш рет плей-оффқа өтті<ref>{{cite news|title=Devils earn playoff berth|work=The Globe and Mail|date=April 4, 1988|page=C2}}</ref><ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Playoff Blight Ends|work=The New York Times|date=April 4, 1988|page=C1}}</ref>. Команда 1988 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында конференция финалына дейін жетті, бірақ [[Бостон Брюинз]] командасына жеті ойындық серияда жеңіліп қалды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз қайтадан 0.500 көрсеткішінен төмен түсіп, плей-оффқа өте алмады<ref>{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1988–89: Paving the Way|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41714|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Маусымнан кейінгі ойыншылар құрамындағы өзгерістердің бірі ретінде Ламориелло екі жұлдызын — [[Вячеслав Александрович Фетисов|Вячеслав Фетисов]] пен [[Сергей Викторович Стариков|Сергей Стариковты]] құрамға қосты. Нью-Джерси Девилз Фетисовты 1983 жылғы [[ҰХЛ драфты]]нда таңдаған болатын, бірақ [[КСРО үкіметі|Кеңес үкіметі]] ұлттық құраманың мүшесі болғандықтан, оның елден кетуіне рұқсат бермеді<ref>{{cite news|title=Two Soviet Defensemen Sign with the Devils|work=Philadelphia Inquirer|date=June 27, 1989|url=http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|archive-url=https://web.archive.org/web/20150618214846/http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|url-status=dead|archive-date=June 18, 2015|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Кейінірек Нью-Джерси Девилз Фетисовтың қорғаныстағы серігі [[Алексей Викторович Касатонов|Алексей Касатоновты]] да құрамға алды<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Hockey; Reflecting on Russia, With Hope And Fear|work=The New York Times|date=December 25, 1991|url=https://www.nytimes.com/1991/12/25/sports/hockey-reflecting-on-russia-with-hope-and-fear.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда келесі екі маусымның әрқайсысында бас жаттықтырушыны ауыстырды. 1989–90 маусымында Шоенфельдтің орнына Джон Каннифф келді, ал 1990–91 маусымының ортасында Том МакВи жаттықтырушы болып тағайындалды. 1992–93 маусымына [[1980 жылғы Қысқы Олимпиада ойындары|1980 жылғы Олимпиададағы]] "Мұз үстіндегі ғажайып" АҚШ құрамасының жаттықтырушысы Герб Брукс шақырылды, бірақ команда тағы да дивизиондық жартылай финалдан шығып қалғандықтан, ол қызметінен босатылып, оның орнына [[Монреаль Канадиенс]] командасының бұрынғы бас жаттықтырушысы [[Жак Лемер]] тағайындалды<ref>{{cite news|title=Herb Brooks leaves Devils; management is critical|work=Gainesville Sun|agency=Associated Press|date=June 1, 1993|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1320&dat=19930601&id=fPIRAAAAIBAJ&sjid=cOoDAAAAIBAJ&pg=1238,152130|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="oral">{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 1|publisher=SportsNet|date=September 15, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-stanley-cup-champion-new-jersey-devils-an-oral-history-20-years-later-part-1/|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. ====Чемпиондық (1993–2000)==== Лемердің басшылығымен команда 1993–94 маусымында ҰХЛ-дың географияға сәйкес аталған жаңа дивизиондарында [[Шығыс конференциясы]]ның [[Атланттық дивизион]]ында ойнады. Құрамда қорғаушылар Скотт Стивенс, Скотт Нидермайер және Кен Даниеко; шабуылшылар Стефан Рише, Джон МакЛин, Бобби Холик және Клод Лемье; қақпашылар Крис Террери мен Мартин Бродер болды. Соңғысы ҰХЛ-дың үздік дебютанты ретінде Калдер мемориалдық трофейін жеңіп алды<ref>{{cite web|title=1993–94 New Jersey Devils roster and statistics|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/teams/0000511994.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Нью-Джерси Девилз тұрақты маусымда 330 гол соғып, 106 ұпаймен франшизаның рекордын жаңартты, бұл Атланттық дивизионда [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан кейінгі екінші орын болды. Нью-Джерси Девилз пен Нью-Йорк Рейнджерс конференция финалында кездесіп, серия жеті ойынға созылды. [[Нью-Джерси]]де өткен 6-шы ойын алдында Нью-Джерси Девилз серияда алда тұрды. Бірақ Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]] өзінің командасының 6-шы ойында жеңетінін мәлімдеп, сөзінде тұрды. Мессье хет-трик жасап, серияны 7-ші ойынға дейін созды. 7-ші ойында Нью-Джерси Девилз ойыншысы Валерий Зелепукин есепті 1–1 етіп теңестірді, бұл соңғы 7.7 секундта болды, бірақ Нью-Джерси Девилз қосымша уақыттың екінші бөлігінде Стефан Маттоның голынан кейін жеңілді. [[Сурет:The N.J. Devils win the 1995 Stanley Cup.jpeg|thumb|1995 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңгеннен кейін Нью-Джерси Девилз жеңісін атап өтуде. Бұл жеңіс клубқа алғашқы Стэнли кубогын алып келді.]] 1994–95 жылғы қысқартылған маусымда команда конференция финалына оралып, [[Филадельфия Флайерз]] командасын төрт ойынның екеуінде жеңді<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 3|publisher=SportsNet|date=September 17, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-3/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref> . Олар фаворит болып есептелген [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңіп, Нью-Джерси тарихындағы алғашқы [[Стэнли кубогы]]н иеленді. Бұл жеңіс Стэнли кубогын [[Нью-Йорк Рейнджерс]] өткен жылы жеңіп алғаннан кейін, [[Гудзон]] өзенінің арғы жағына алып келді. 1994–95 жылғы Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогын жеңіп алған әр ойыншыға кубокпен бір күн өткізу дәстүрін бастаған алғашқы команда болды<ref>{{cite web|title=Stanley Cup for a Day|url=http://www.realclearsports.com/lists/celebratory_traditions/stanley_cup_for_a_day.html?state=stop}}</ref>. Клод Лемье плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофейімен марапатталды<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 5|publisher=SportsNet|date=September 19, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-5/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Бұл жетістіктер команда тарихындағы үшінші рет көшіп кетуі мүмкін деген тұрақты қауесеттермен қатар жүрді, бұл жолы [[Нашвилл]]ға<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 4|publisher=SportsNet|date=September 18, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-4/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Команданы жоғалту қаупі алдында штат билігі Нью-Джерси Девилз аренасын жөндеуге қаражат бөлуге келісті<ref>{{cite news|last=Sandomir|first=Richard|title=Hockey – Devils and New Jersey Call Truce and Strike Deal|work=The New York Times|date=July 14, 1995|url=https://www.nytimes.com/1995/07/14/sports/hockey-devils-and-new-jersey-call-truce-and-strike-deal.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Нашвилл кейін үш жылдан соң, [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] кеңеюінің бір бөлігі ретінде, [[Нэшвилл Предаторз]] командасын құрды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз плей-оффқа шыға алмады және лигада жалпы 12-орын алды. Бұл 26 жылда Стэнли кубогының қорғаушы чемпионы болған команданың плей-оффқа шыға алмаған алғашқы жағдай болды<ref>{{cite news|last=Canavan|first=Tom|title=Laying Devils' Egg: Defending Champions Miss Out on Playoffs: Ottawa 5, New Jersey 2|work=Los Angeles Daily News|agency=Associated Press|date=April 14, 1996|url=http://www.thefreelibrary.com/LAYING+DEVILS'+EGG%3A+DEFENDING+CHAMPIONS+MISS+OUT+ON+PLAYOFFS+%3A+OTTAWA...-a083946272|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Осы онжылдықтың қалған кезеңінде Нью-Джерси Девилз [[Атланттық дивизион]]ын жеңіп, [[Шығыс конференциясы]]нда үздік команда ретінде үш рет маусымды аяқтады, бірақ плей-оффта алысқа бара алмады. 1996–97 маусымында 104 ұпай және 1997–98 маусымында 107 ұпай жинағанына қарамастан, олар 1997 жылғы плей-оффтың жартылай финалында Рейнджерстен 4–1 есебімен, ал 1998 жылғы плей-оффтың ширек финалында [[Оттава Сенаторз]] командасынан 4–2 есебімен жеңіліп қалды<ref name="playoff">{{cite news|title=New Jersey Devils playoff history|work=Yahoo! Sports|date=April 28, 2009|url=https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|access-date=December 12, 2024|lang=en|archive-date=October 7, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161007152752/https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|url-status=dead}}</ref> . Осы маусымнан кейін Лемер қызметінен кетті, оның орнына көмекші жаттықтырушы Робби Фторек тағайындалды<ref>{{cite news|last=Vacchiano|first=Ralph|title=Ftorek Takes Reins: Devs Tab Robbie as Jacques Successor|work=Daily News|location=New York|date=May 22, 1998|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/ftorek-takes-reins-devs-tab-robbie-jacques-successor-article-1.800942|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Алайда, келесі маусым да алдыңғыдай аяқталды, бұл жолы ширек финалда [[Питтсбург Пингвинз]] командасынан жеті ойынның нәтижесінде жеңіліс тапты<ref name="playoff"/>. [[Сурет:StanleyCupDevs1999-00Engraved.jpg|left|thumb|Стэнли кубогына жазылған 1999–2000 жылғы Нью-Джерси Девилз құрамасындағы хоккейшілердің аттары. Сол маусымда клуб өзінің екінші Стэнли кубогын жеңіп алды.]] Нью-Джерси Девилз 1999–2000 жылғы маусымның соңына таман Ламориелло Фторекті қызметінен босатып, оның орнына көмекші бапкер Ларри Робинсонды тағайындады. Нью-Джерси Девилз плей-оффта [[Флорида Пантерз]], [[Торонто Мейпл Лифс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларын жеңіп, финалға шықты<ref name="playoff"/>. Финалда Нью-Джерси Девилз [[Даллас Старз]] командасын алты ойында жеңіп, екінші рет Стэнли кубогын иеленді<ref name="back">{{cite web|last=Marin|first=Eric|title=Looking back at the 2000 Stanley Cup|publisher=New Jersey Devils|date=January 5, 2010|url=http://devils.nhl.com/club/news.htm?id=512447|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. 2000 жылы команда иесі Джон МакМаллен командасын Puck Holdings-ке (қазіргі Yankee Global Enterprises) 176 миллион долларға сатты. Жаңа иелері команданың ойындарын YES Network-те көрсетуге және [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында жаңа арена салуға ниетті болды. Алайда, бұл жоспарлар Puck Holdings-тің басқару кезеңінде жүзеге асқан жоқ<ref>{{cite news|url=https://www.forbes.com/free_forbes/2004/1129/124_3.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20041114131633/http://www.forbes.com/free_forbes/2004/1129/124_3.html|url-status=dead|archive-date=November 14, 2004|title=Ice Capades|last=Ozanian|first=Michael K/|date=November 29, 2004|work=[[Forbes]]|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымның басында Ламориелло Нью-Джерси Девилз және [[Ұлттық баскетбол қауымдастығы]]ның [[Нью-Джерси Нетс]] командаларының бас атқарушы директоры болып тағайындалды. Ол 2004 жылы команда сатылғанға дейін басшылықта қалды<ref>{{cite news|author=Everson, Darren|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/lou-leave-nets-stay-top-devil-article-1.625114|title=Lou will leave Nets, stay on as top Devil|date=January 23, 2004|work=[[New York Daily News|Daily News]]|location=New York|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] gxl7jfpbyj1jn7h4tgz9gebwo4473x0 3409200 3409199 2024-12-12T04:27:05Z Syrymzhan 161735 /* Нью-Джерси Девилз */ 3409200 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Джерси Девилз |Эмблемасы = [[Сурет:New Jersey Devils logo.png|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of Newark, New Jersey.jpg|22px|border|Ньюарк қаласының туы]] [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] |Негізделген = 1974 |Таратылды = |Тарихы = «[[Канзас Сити Скаутс]]»<br>1974-1976<br>«[[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]]»<br>1976-1982<br>«Нью-Джерси Девилз»<br>1982 жылдан бері |Стадионы = [[Пруденшал центр]] |Сыйымдылығы = 17 625 |Президенті = {{ту|АҚШ}}Хью Уэбер |Менеджері = {{ту|АҚШ}}Том Фицджеральд |Капитаны = {{ту|Швейцария}}[[Нико Хишир]] |Жаттықтырушы = {{ту|Канада}} [[Шелдон Киф]] |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джошуа Харрис және {{ту|АҚШ}}Дэвид Блитцер |Демеуші = |Түстері = {{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|black}} — қара<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''3''' (1994–95, 1999–00, 2002–03) |Коференция жеңімпаздары = 1994–95, 1999–00, 2000–01, 2002–03, 2011–12 |Дивизион жеңімпаздары = 1996–97, 1997–98, 1998–99, 2000–01, 2002–03, 2005–06, 2006–07, 2008–09, 2009–10 |Сайты = https://www.nhl.com/devils |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Джерси Девилз»''' ({{lang-en|New Jersey Devils}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Джерси]] штатындағы [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Джерси Девилз» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Клуб 1974 жылы [[Миссури (штат)|Миссури]] штатының [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында [[Канзас Сити Скаутс]] атауымен құрылды. 1976 жылы Канзас Сити Скаутс [[Денвер]] қаласына көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] атауын алды. 1982 жылы клуб Нью-Джерси штатының Ист-Рутерфорд қаласына көшіп, қазіргі атауы – Нью-Джерси Девилз аталды. Бұл атау [[Джерси шайтаны]] деп аталатын аңызға негізделген. Нью-Джерсиде алғашқы 25 маусымында Нью-Джерси Девилз команданың базасы Ист-Рутерфордтағы Meadowlands Sports Complex кешенінде орналасқан, ал үй ойындарын Brendan Byrne Arena (кейінірек Continental Airlines Arena деп аталған) аренасында өткізді. 2007–08 маусымына дейін команда Ньюарк қаласындағы [[Пруденшал центр]] аренасына көшті. Клуб Нью-Джерсиге көшкенге дейінгі сегіз жылда және Нью-Джерсиде алғашқы бес жылында нәтижесіз немесе орташа деңгейде өнер көрсетіп, [[Стэнли кубогы]] плей-оффына шыға алмады және сол кездегі алты командалық дивизионда бесінші орыннан жоғары көтерілген жоқ. Алайда, 1987 жылы президент және бас менеджер қызметіне Лу Ламорьелло тағайындалғаннан кейін клубтың жағдайы жақсара бастады. Ламорьеллоның басшылығымен Нью-Джерси Девилз 1988 жылдан 2012 жылға дейін үш маусымды қоспағанда плей-оффқа шығып отырды, оның ішінде 1997 жылдан 2010 жылға дейін қатарынан 13 рет қатысып, 1992–93 маусымынан бастап 2009–10 маусымына дейін әр маусымда жеңісті көрсеткішпен аяқтады. Олар [[Атланттық дивизион]]ның тұрақты маусымын тоғыз рет жеңіп алды, соңғы рет 2009–10 маусымында, ал 2013 жылы [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] қайта құру кезінде жаңадан құрылған [[Метрополитан дивизионы]]на ауысты. Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогы финалына бес рет шығып, 1994–95, 1999–2000 және 2002–03 жылдары жеңіске жетті, ал 2000–01 және 2011–12 жылдары финалда жеңілді. Кубокқа таласқан жылдары Нью-Джерси Девилз қорғанысқа негізделген ойын тәсілімен танымал болды және 1990 жылдардың ортасында бейтарап аймақтағы қорғаныс тактикасын кеңінен қолданған командалардың бірі ретінде танылды. Нью-Джерси Девилз командасының [[Гудзон]] өзенінің арғы жағындағы көршісі [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларымен басты қарсыластықтары бар. Нью-Джерси Девилз [[Нью-Йорк]] мегаполис аймағындағы үш ҰХЛ командасының бірі болып табылады; қалған екеуі – Нью-Йорк Рейнджерс және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Девилз Нью-Джерсиде үй ойындарын өткізетін төрт ірі кәсіби спорт командаларының бірі; қалғандары – [[Ұлттық Футбол Лигасы]]ндағы [[Нью-Йорк Джайентс]] және [[Нью-Йорк Джетс]], сондай-ақ [[MLS]]-тағы [[Нью-Йорк Ред Буллз]] командалары. 2012 жылы [[Бруклин Нетс|Нью-Джерси Нетс]] командасы [[Бруклин]]ге көшкеннен бері Девилз Нью-Джерси штатын ресми түрде таныстыратын жалғыз ірі лига командасы болып табылады. ==Тарихы== ===Канзас Сити Скаутс және Колорадо Рокиз=== {{main|Канзас Сити Скаутс|Колорадо Рокиз (хоккей клубы)}} 1972 жылы ҰХЛ [[Миссури (штат)|Миссури]] штатындағы [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында орналасқан және Эдвин Г. Томпсон басқаратын топ иелік ететін екі жаңа команданы қосу жоспарларын жариялады. Жаңа команда ресми түрде [[Канзас Сити Скаутс]] деп аталды, бұл атау сол қаладағы Penn Valley Park саябағында орналасқан Сайрус Э. Даллиннің осындай атаулы мүсініне сілтеме жасайды<ref>Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 1.</ref>. Команданың алғашқы маусымында, 1974–75 жылдары, Скаутс Канзас Cитидегі Kemper Arena алаңында тек тоғызыншы ойынға дейін ойнау мүмкіндігіне ие болды және тек оныншы матчында өздерінің әріптестері, жаңа команда [[Вашингтон Кэпиталз]] командасын жеңгенде алғашқы жеңісін тіркеді<ref name="Laroche2">Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 2.</ref>. Алғашқы маусымда 41 ұпай жинаған Канзас Сити Скаутс Смайт дивизионында соңғы орын алды; тек қана Вашингтон Кэпиталз Канзас Сити Скаутс командасынан аз ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1974–75 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271975.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда, Канзас Сити Скаутс 36 ұпай ғана жинады және қатарынан 27 матчта жеңіссіз қалды, бұл ҰХЛ рекордына үш ойын жетпей қалды. Рекорд 1980–81 жылдардағы [[Виннипег Джетс]] командасы 30 ойын қатарынан жеңіске жете алмаған кезде орнатылды<ref>{{cite web|last=Weiner|first=Evan|title=Capitals, Scouts received rare shot at April hockey|publisher=National Hockey League|date=April 18, 2008|url=http://www.nhl.com/ice/news.htm?id=371286|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Канзас Сити Скаутс командасы жанкүйерлерді өз ойындарына тартуда қиындықтарға тап болды, ал ҰХЛ ойыншылары қауымдастығының жетекшісі Алан Иглсон Канзас Сити Скаутс ойыншыларының жалақы алатынына қатысты алаңдаушылық білдірді<ref name="Laroche2"/>. Канзас Ситиде екі маусым өткізгеннен кейін франшиза [[Денвер]]ге көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] деп қайта аталды<ref>{{cite news|last=Rutherford|first=Jeremy P.|title=Kansas City clings to NHL dreams as Blues visit|work=St. Louis Post-Dispatch|date=September 27, 2014|url=http://www.stltoday.com/sports/hockey/professional/kansas-city-clings-to-nhl-dreams-as-blues-visit/article_f9153628-8ca4-5d80-8492-457355bc60ed.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Команда McNichols Sports Arena алаңында ойнады. Колорадо Рокиз алғашқы ойынында [[Торонто Мейпл Лифс]] командасын 4:2 есебімен жеңді<ref>Maguire, p. 141.</ref>. 1976–77 маусымының алғашқы 60 ойынында Колорадо Рокиз плей-оффқа шығуға жақын еді, бірақ қатарынан 18 жеңіссіз ойын өткізіп, жарыстан тыс қалды<ref>{{cite news|last=Hafner|first=Dan|title=Kings Outlast Rockies, Take Over Second Place|work=Los Angeles Times|date=April 1, 1977|page=E1}}</ref>. Сол маусымды команда 20–46–14 есебімен аяқтап, дивизионда соңғы орын алды және 54 ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1976–77 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271977.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда олар 59 ұпайға қол жеткізді. Алайда [[Филадельфия Флайерз]] командасы оларды плей-оффтың бастапқы кезеңінде жарыстан шығарды<ref>{{cite news|title=Philadelphia 3, Colorado 1|work=The Globe and Mail|date=April 14, 1978|page=29}}</ref>. Команда тұрақтылықтың жоқтығынан зардап шекті. Алғашқы сегіз жылда Канзас Сити Скаутс/Колорадо Рокиз 10 жаттықтырушыны ауыстырды, олардың ешқайсысы екі толық маусымнан артық қызмет етпеді. Франшиза алты маусым ішінде [[Колорадо]] штатында 22 ойыннан артық жеңіске жетпеді және 1977–78 маусымынан кейін плей-оффқа қайта оралған жоқ<ref>{{cite web|last=Frei|first=Terry|title=It may not be glorious, but it's tradition nonetheless|publisher=ESPN|date=February 2, 2001|url=http://static.espn.go.com/nhl/allstar2001/s/terry_frei.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. 1978–79 маусымының алдында команда Нью-Джерсиден шыққан жүк тасымалдау магнаты Артур Императореге сатылды. Ол команданы өзінің туған штатына көшіруді жоспарлады<ref>{{cite news|title=The Newswire: Colorado Rockies Will Go to Jersey If NHL Approves|work=Los Angeles Times|date=June 30, 1978|page=E4}}</ref>. Бұл жоспар аймақта үш ҰХЛ командасының ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) бар болуына байланысты сынға ұшырады. Бірақ, Meadowlands аренасы әлі салынып бітпегендіктен, уақытша қолайлы орын болмады, сондықтан франшиза Денверде қалды<ref>{{cite news|title=NHL ratifies Rockies sale by Vickers|work=The Globe and Mail|date=August 10, 1978|page=43}}</ref><ref>{{cite news|last=Goldaper|first=Sam|title=Shift of Rockies to Jersey Faces Snags|work=The New York Times|date=July 1, 1978|page=13}}</ref>. 1979 жылы команда Дон Черри бас жаттықтырушы етіп жалдады, ал шабуылшы Лэнни МакДональд негізгі ойыншылардың бірі болды. Соған қарамастан, Колорадо Рокиз ҰХЛ-дағы ең нашар нәтижеге қол жеткізді, ал Черри маусым соңында жұмыстан босатылды<ref>{{cite news|title=Don Cherry fired over Colorado's finish|work=The Globe and Mail|date=May 21, 1980|page=37}}</ref>. Екі маусымнан кейін, 1982 жылдың 27 мамырында франшиза Джон МакМаллен бастаған топқа сатылды. Ол сонымен қатар [[Хьюстон Астрос]] бейсбол командасының иесі болатын. Команда Нью-Джерсиге көшіріліп, жаңа атауға ие болды. Көшу келісімінің бөлігі ретінде, Девилз аймақтағы үш командаға – ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) – олардың аумағына кіруі үшін өтемақы төлеуге мәжбүр болды<ref>{{cite news|last=Blumenstock|first=Kathy|title=Rockies' Sale, Move Approved|newspaper=The Washington Post|date=May 28, 1982|page=D1}}</ref>. ===Нью-Джерси Девилз=== ====Команданың негізі қаланған кезең (1982–1993)==== [[Сурет:Jersey Devil.svg|left|thumb|150px|Мифологиялық [[Джерси шайтаны]] команда атауына шабыт болды.]] 1982 жылы 30 маусымда команда Оңтүстік Джерсидің [[Пайн Барренс]] орманында мекендеді деп есептелетін Джерси шайтаны туралы аңыздың құрметіне Нью-Джерси Девилз деп қайта аталды. Атауды таңдау үшін өткізілген байқауда 10 000-нан астам адам дауыс берді<ref>{{cite news |first=Lawrie |last=Mifflin |author2=Katz, Michael |title=Scouting; 'Jersey Devils' Wins Name Poll |url=https://www.nytimes.com/1982/06/30/sports/scouting-jersey-devils-wins-name-poll.html|work=The New York Times |date=June 30, 1982 |access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда [[Нью-Джерси]] штатының Ист-Рутерфорд қаласындағы Брендан Бирн аренасында ойнауды бастады, кейін ол Continental Airlines Arena, содан соң Izod Center деп аталды. Бұл арена олардың 2006–07 маусымына дейінгі үй алаңы болды<ref name="Izod">{{cite web|last=Johnson|first=Brent|title=Deal to close Izod Center expected to be announced Thursday|work=The Star-Ledger|date=January 15, 2015|url=http://www.nj.com/politics/index.ssf/2015/01/izod_center_could_soon_close_report_says.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="Prudential">{{cite web|title=Prudential Center|publisher=ESPN|url=http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113012626/http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|url-status=dead|archive-date=November 13, 2013|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Қоныс аударғаннан кейін жаңадан құрылған Нью-Джерси Девилз Уэльс конференциясының Патрик дивизионына орналастырылды. Олардың алғашқы ойыны [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы 3–3 есебімен тең аяқталды, ал алғашқы голды Дон Левер соқты<ref name="first">{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1982–83: The First Season|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41708|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Алғашқы жеңіс Нью-Джерсиде [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан 3–2 есебімен басым түскенде келді<ref name="datesinhistory">{{cite web|url=http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20060324011352/http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-date=March 24, 2006|title=Dates in Devils History|publisher=New Jersey Devils|year=2005|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref> . Команда маусымды 17–49–14 нәтижесімен аяқтады. 1983–84 және 1986–87 жылдар аралығында команда нәтижелерін жақсартып отырды, бірақ плей-оффқа жете алмады. 1987 жылдың сәуірінде Макмаллен Провиденс колледжінің спорт директоры Лу Ламореллоны команда президенті етіп тағайындады<ref>{{cite news|last=Krasner|first=Steven|title=Lou Lamoriello leaves PC with mixed emotions: Friars' A.D. headed to NHL Devils after 28-year association|work=Providence Journal|date=May 1, 1987|page=1}}</ref>. Команда жұмысын тиімді басқару үшін Ламорелло 1987–88 маусымының алдында бас менеджер қызметіне кірісті<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Front Office Undergoes Change|work=The New York Times|date=September 11, 1987|page=D19}}</ref>. 1987–88 маусымның соңғы күнінде Нью-Джерси Девилз Патрик дивизионының плей-оффына өту үшін қарсыластары Рейнджерспен ұпай саны бойынша теңесті. Нью-Йорк командасы Квебек Нордикстерін 3:0 есебімен жеңгеннен кейін, Нью-Джерси Девилз командасына плей-оффқа жолдама алу үшін [[Чикаго Блэкхокс]] командасын жеңу қажет болды. Нью-Джерси Девилз үшінші кезеңнің ортасында 3:2 есебімен артта қалып тұрған кезде Джон Маклин есепті теңестірді, ал овертаймда 2:39 уақыт қалғанда жеңіс голын соқты. Рейнджерс пен Девилз 82 ұпаймен маусымды аяқтағанымен, Нью-Джерси Девилз командасының екі жеңісі артық болып, олар франшиза тарихында Нью-Джерси Девилз ретінде алғаш рет плей-оффқа өтті<ref>{{cite news|title=Devils earn playoff berth|work=The Globe and Mail|date=April 4, 1988|page=C2}}</ref><ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Playoff Blight Ends|work=The New York Times|date=April 4, 1988|page=C1}}</ref>. Команда 1988 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында конференция финалына дейін жетті, бірақ [[Бостон Брюинз]] командасына жеті ойындық серияда жеңіліп қалды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз қайтадан 0.500 көрсеткішінен төмен түсіп, плей-оффқа өте алмады<ref>{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1988–89: Paving the Way|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41714|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Маусымнан кейінгі ойыншылар құрамындағы өзгерістердің бірі ретінде Ламориелло екі жұлдызын — [[Вячеслав Александрович Фетисов|Вячеслав Фетисов]] пен [[Сергей Викторович Стариков|Сергей Стариковты]] құрамға қосты. Нью-Джерси Девилз Фетисовты 1983 жылғы [[ҰХЛ драфты]]нда таңдаған болатын, бірақ [[КСРО үкіметі|Кеңес үкіметі]] ұлттық құраманың мүшесі болғандықтан, оның елден кетуіне рұқсат бермеді<ref>{{cite news|title=Two Soviet Defensemen Sign with the Devils|work=Philadelphia Inquirer|date=June 27, 1989|url=http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|archive-url=https://web.archive.org/web/20150618214846/http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|url-status=dead|archive-date=June 18, 2015|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Кейінірек Нью-Джерси Девилз Фетисовтың қорғаныстағы серігі [[Алексей Викторович Касатонов|Алексей Касатоновты]] да құрамға алды<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Hockey; Reflecting on Russia, With Hope And Fear|work=The New York Times|date=December 25, 1991|url=https://www.nytimes.com/1991/12/25/sports/hockey-reflecting-on-russia-with-hope-and-fear.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда келесі екі маусымның әрқайсысында бас жаттықтырушыны ауыстырды. 1989–90 маусымында Шоенфельдтің орнына Джон Каннифф келді, ал 1990–91 маусымының ортасында Том МакВи жаттықтырушы болып тағайындалды. 1992–93 маусымына [[1980 жылғы Қысқы Олимпиада ойындары|1980 жылғы Олимпиададағы]] "Мұз үстіндегі ғажайып" АҚШ құрамасының жаттықтырушысы Герб Брукс шақырылды, бірақ команда тағы да дивизиондық жартылай финалдан шығып қалғандықтан, ол қызметінен босатылып, оның орнына [[Монреаль Канадиенс]] командасының бұрынғы бас жаттықтырушысы [[Жак Лемер]] тағайындалды<ref>{{cite news|title=Herb Brooks leaves Devils; management is critical|work=Gainesville Sun|agency=Associated Press|date=June 1, 1993|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1320&dat=19930601&id=fPIRAAAAIBAJ&sjid=cOoDAAAAIBAJ&pg=1238,152130|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="oral">{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 1|publisher=SportsNet|date=September 15, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-stanley-cup-champion-new-jersey-devils-an-oral-history-20-years-later-part-1/|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. ====Чемпиондық (1993–2000)==== Лемердің басшылығымен команда 1993–94 маусымында ҰХЛ-дың географияға сәйкес аталған жаңа дивизиондарында [[Шығыс конференциясы]]ның [[Атланттық дивизион]]ында ойнады. Құрамда қорғаушылар Скотт Стивенс, Скотт Нидермайер және Кен Даниеко; шабуылшылар Стефан Рише, Джон МакЛин, Бобби Холик және Клод Лемье; қақпашылар Крис Террери мен Мартин Бродер болды. Соңғысы ҰХЛ-дың үздік дебютанты ретінде Калдер мемориалдық трофейін жеңіп алды<ref>{{cite web|title=1993–94 New Jersey Devils roster and statistics|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/teams/0000511994.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Нью-Джерси Девилз тұрақты маусымда 330 гол соғып, 106 ұпаймен франшизаның рекордын жаңартты, бұл Атланттық дивизионда [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан кейінгі екінші орын болды. Нью-Джерси Девилз пен Нью-Йорк Рейнджерс конференция финалында кездесіп, серия жеті ойынға созылды. [[Нью-Джерси]]де өткен 6-шы ойын алдында Нью-Джерси Девилз серияда алда тұрды. Бірақ Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]] өзінің командасының 6-шы ойында жеңетінін мәлімдеп, сөзінде тұрды. Мессье хет-трик жасап, серияны 7-ші ойынға дейін созды. 7-ші ойында Нью-Джерси Девилз ойыншысы Валерий Зелепукин есепті 1–1 етіп теңестірді, бұл соңғы 7.7 секундта болды, бірақ Нью-Джерси Девилз қосымша уақыттың екінші бөлігінде Стефан Маттоның голынан кейін жеңілді. [[Сурет:The N.J. Devils win the 1995 Stanley Cup.jpeg|thumb|1995 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңгеннен кейін Нью-Джерси Девилз жеңісін атап өтуде. Бұл жеңіс клубқа алғашқы Стэнли кубогын алып келді.]] 1994–95 жылғы қысқартылған маусымда команда конференция финалына оралып, [[Филадельфия Флайерз]] командасын төрт ойынның екеуінде жеңді<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 3|publisher=SportsNet|date=September 17, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-3/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref> . Олар фаворит болып есептелген [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңіп, Нью-Джерси тарихындағы алғашқы [[Стэнли кубогы]]н иеленді. Бұл жеңіс Стэнли кубогын [[Нью-Йорк Рейнджерс]] өткен жылы жеңіп алғаннан кейін, [[Гудзон]] өзенінің арғы жағына алып келді. 1994–95 жылғы Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогын жеңіп алған әр ойыншыға кубокпен бір күн өткізу дәстүрін бастаған алғашқы команда болды<ref>{{cite web|title=Stanley Cup for a Day|url=http://www.realclearsports.com/lists/celebratory_traditions/stanley_cup_for_a_day.html?state=stop}}</ref>. Клод Лемье плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофейімен марапатталды<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 5|publisher=SportsNet|date=September 19, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-5/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Бұл жетістіктер команда тарихындағы үшінші рет көшіп кетуі мүмкін деген тұрақты қауесеттермен қатар жүрді, бұл жолы [[Нашвилл]]ға<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 4|publisher=SportsNet|date=September 18, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-4/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Команданы жоғалту қаупі алдында штат билігі Нью-Джерси Девилз аренасын жөндеуге қаражат бөлуге келісті<ref>{{cite news|last=Sandomir|first=Richard|title=Hockey – Devils and New Jersey Call Truce and Strike Deal|work=The New York Times|date=July 14, 1995|url=https://www.nytimes.com/1995/07/14/sports/hockey-devils-and-new-jersey-call-truce-and-strike-deal.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Нашвилл кейін үш жылдан соң, [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] кеңеюінің бір бөлігі ретінде, [[Нэшвилл Предаторз]] командасын құрды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз плей-оффқа шыға алмады және лигада жалпы 12-орын алды. Бұл 26 жылда Стэнли кубогының қорғаушы чемпионы болған команданың плей-оффқа шыға алмаған алғашқы жағдай болды<ref>{{cite news|last=Canavan|first=Tom|title=Laying Devils' Egg: Defending Champions Miss Out on Playoffs: Ottawa 5, New Jersey 2|work=Los Angeles Daily News|agency=Associated Press|date=April 14, 1996|url=http://www.thefreelibrary.com/LAYING+DEVILS'+EGG%3A+DEFENDING+CHAMPIONS+MISS+OUT+ON+PLAYOFFS+%3A+OTTAWA...-a083946272|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Осы онжылдықтың қалған кезеңінде Нью-Джерси Девилз [[Атланттық дивизион]]ын жеңіп, [[Шығыс конференциясы]]нда үздік команда ретінде үш рет маусымды аяқтады, бірақ плей-оффта алысқа бара алмады. 1996–97 маусымында 104 ұпай және 1997–98 маусымында 107 ұпай жинағанына қарамастан, олар 1997 жылғы плей-оффтың жартылай финалында Рейнджерстен 4–1 есебімен, ал 1998 жылғы плей-оффтың ширек финалында [[Оттава Сенаторз]] командасынан 4–2 есебімен жеңіліп қалды<ref name="playoff">{{cite news|title=New Jersey Devils playoff history|work=Yahoo! Sports|date=April 28, 2009|url=https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|access-date=December 12, 2024|lang=en|archive-date=October 7, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161007152752/https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|url-status=dead}}</ref> . Осы маусымнан кейін Лемер қызметінен кетті, оның орнына көмекші жаттықтырушы Робби Фторек тағайындалды<ref>{{cite news|last=Vacchiano|first=Ralph|title=Ftorek Takes Reins: Devs Tab Robbie as Jacques Successor|work=Daily News|location=New York|date=May 22, 1998|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/ftorek-takes-reins-devs-tab-robbie-jacques-successor-article-1.800942|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Алайда, келесі маусым да алдыңғыдай аяқталды, бұл жолы ширек финалда [[Питтсбург Пингвинз]] командасынан жеті ойынның нәтижесінде жеңіліс тапты<ref name="playoff"/>. [[Сурет:StanleyCupDevs1999-00Engraved.jpg|left|thumb|Стэнли кубогына жазылған 1999–2000 жылғы Нью-Джерси Девилз құрамасындағы хоккейшілердің аттары. Сол маусымда клуб өзінің екінші Стэнли кубогын жеңіп алды.]] Нью-Джерси Девилз 1999–2000 жылғы маусымның соңына таман Ламориелло Фторекті қызметінен босатып, оның орнына көмекші бапкер Ларри Робинсонды тағайындады. Нью-Джерси Девилз плей-оффта [[Флорида Пантерз]], [[Торонто Мейпл Лифс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларын жеңіп, финалға шықты<ref name="playoff"/>. Финалда Нью-Джерси Девилз [[Даллас Старз]] командасын алты ойында жеңіп, екінші рет Стэнли кубогын иеленді<ref name="back">{{cite web|last=Marin|first=Eric|title=Looking back at the 2000 Stanley Cup|publisher=New Jersey Devils|date=January 5, 2010|url=http://devils.nhl.com/club/news.htm?id=512447|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. 2000 жылы команда иесі Джон МакМаллен командасын Puck Holdings-ке (қазіргі Yankee Global Enterprises) 176 миллион долларға сатты. Жаңа иелері команданың ойындарын YES Network-те көрсетуге және [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында жаңа арена салуға ниетті болды. Алайда, бұл жоспарлар Puck Holdings-тің басқару кезеңінде жүзеге асқан жоқ<ref>{{cite news|url=https://www.forbes.com/free_forbes/2004/1129/124_3.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20041114131633/http://www.forbes.com/free_forbes/2004/1129/124_3.html|url-status=dead|archive-date=November 14, 2004|title=Ice Capades|last=Ozanian|first=Michael K/|date=November 29, 2004|work=[[Forbes]]|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымның басында Ламориелло Нью-Джерси Девилз және [[Ұлттық баскетбол қауымдастығы]]ның [[Нью-Джерси Нетс]] командаларының бас атқарушы директоры болып тағайындалды. Ол 2004 жылы команда сатылғанға дейін басшылықта қалды<ref>{{cite news|author=Everson, Darren|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/lou-leave-nets-stay-top-devil-article-1.625114|title=Lou will leave Nets, stay on as top Devil|date=January 23, 2004|work=[[New York Daily News|Daily News]]|location=New York|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. ====Үшінші Стэнли кубогы және локаут (2001–2007)==== ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] t3877zi0qr1zwouu3mlth0yfs08ga27 3409202 3409200 2024-12-12T04:40:47Z Syrymzhan 161735 /* Үшінші Стэнли кубогы және локаут (2001–2007) */ 3409202 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Джерси Девилз |Эмблемасы = [[Сурет:New Jersey Devils logo.png|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of Newark, New Jersey.jpg|22px|border|Ньюарк қаласының туы]] [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] |Негізделген = 1974 |Таратылды = |Тарихы = «[[Канзас Сити Скаутс]]»<br>1974-1976<br>«[[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]]»<br>1976-1982<br>«Нью-Джерси Девилз»<br>1982 жылдан бері |Стадионы = [[Пруденшал центр]] |Сыйымдылығы = 17 625 |Президенті = {{ту|АҚШ}}Хью Уэбер |Менеджері = {{ту|АҚШ}}Том Фицджеральд |Капитаны = {{ту|Швейцария}}[[Нико Хишир]] |Жаттықтырушы = {{ту|Канада}} [[Шелдон Киф]] |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джошуа Харрис және {{ту|АҚШ}}Дэвид Блитцер |Демеуші = |Түстері = {{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|black}} — қара<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''3''' (1994–95, 1999–00, 2002–03) |Коференция жеңімпаздары = 1994–95, 1999–00, 2000–01, 2002–03, 2011–12 |Дивизион жеңімпаздары = 1996–97, 1997–98, 1998–99, 2000–01, 2002–03, 2005–06, 2006–07, 2008–09, 2009–10 |Сайты = https://www.nhl.com/devils |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Джерси Девилз»''' ({{lang-en|New Jersey Devils}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Джерси]] штатындағы [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Джерси Девилз» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Клуб 1974 жылы [[Миссури (штат)|Миссури]] штатының [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында [[Канзас Сити Скаутс]] атауымен құрылды. 1976 жылы Канзас Сити Скаутс [[Денвер]] қаласына көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] атауын алды. 1982 жылы клуб Нью-Джерси штатының Ист-Рутерфорд қаласына көшіп, қазіргі атауы – Нью-Джерси Девилз аталды. Бұл атау [[Джерси шайтаны]] деп аталатын аңызға негізделген. Нью-Джерсиде алғашқы 25 маусымында Нью-Джерси Девилз команданың базасы Ист-Рутерфордтағы Meadowlands Sports Complex кешенінде орналасқан, ал үй ойындарын Brendan Byrne Arena (кейінірек Continental Airlines Arena деп аталған) аренасында өткізді. 2007–08 маусымына дейін команда Ньюарк қаласындағы [[Пруденшал центр]] аренасына көшті. Клуб Нью-Джерсиге көшкенге дейінгі сегіз жылда және Нью-Джерсиде алғашқы бес жылында нәтижесіз немесе орташа деңгейде өнер көрсетіп, [[Стэнли кубогы]] плей-оффына шыға алмады және сол кездегі алты командалық дивизионда бесінші орыннан жоғары көтерілген жоқ. Алайда, 1987 жылы президент және бас менеджер қызметіне Лу Ламорьелло тағайындалғаннан кейін клубтың жағдайы жақсара бастады. Ламорьеллоның басшылығымен Нью-Джерси Девилз 1988 жылдан 2012 жылға дейін үш маусымды қоспағанда плей-оффқа шығып отырды, оның ішінде 1997 жылдан 2010 жылға дейін қатарынан 13 рет қатысып, 1992–93 маусымынан бастап 2009–10 маусымына дейін әр маусымда жеңісті көрсеткішпен аяқтады. Олар [[Атланттық дивизион]]ның тұрақты маусымын тоғыз рет жеңіп алды, соңғы рет 2009–10 маусымында, ал 2013 жылы [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] қайта құру кезінде жаңадан құрылған [[Метрополитан дивизионы]]на ауысты. Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогы финалына бес рет шығып, 1994–95, 1999–2000 және 2002–03 жылдары жеңіске жетті, ал 2000–01 және 2011–12 жылдары финалда жеңілді. Кубокқа таласқан жылдары Нью-Джерси Девилз қорғанысқа негізделген ойын тәсілімен танымал болды және 1990 жылдардың ортасында бейтарап аймақтағы қорғаныс тактикасын кеңінен қолданған командалардың бірі ретінде танылды. Нью-Джерси Девилз командасының [[Гудзон]] өзенінің арғы жағындағы көршісі [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларымен басты қарсыластықтары бар. Нью-Джерси Девилз [[Нью-Йорк]] мегаполис аймағындағы үш ҰХЛ командасының бірі болып табылады; қалған екеуі – Нью-Йорк Рейнджерс және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Девилз Нью-Джерсиде үй ойындарын өткізетін төрт ірі кәсіби спорт командаларының бірі; қалғандары – [[Ұлттық Футбол Лигасы]]ндағы [[Нью-Йорк Джайентс]] және [[Нью-Йорк Джетс]], сондай-ақ [[MLS]]-тағы [[Нью-Йорк Ред Буллз]] командалары. 2012 жылы [[Бруклин Нетс|Нью-Джерси Нетс]] командасы [[Бруклин]]ге көшкеннен бері Девилз Нью-Джерси штатын ресми түрде таныстыратын жалғыз ірі лига командасы болып табылады. ==Тарихы== ===Канзас Сити Скаутс және Колорадо Рокиз=== {{main|Канзас Сити Скаутс|Колорадо Рокиз (хоккей клубы)}} 1972 жылы ҰХЛ [[Миссури (штат)|Миссури]] штатындағы [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында орналасқан және Эдвин Г. Томпсон басқаратын топ иелік ететін екі жаңа команданы қосу жоспарларын жариялады. Жаңа команда ресми түрде [[Канзас Сити Скаутс]] деп аталды, бұл атау сол қаладағы Penn Valley Park саябағында орналасқан Сайрус Э. Даллиннің осындай атаулы мүсініне сілтеме жасайды<ref>Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 1.</ref>. Команданың алғашқы маусымында, 1974–75 жылдары, Скаутс Канзас Cитидегі Kemper Arena алаңында тек тоғызыншы ойынға дейін ойнау мүмкіндігіне ие болды және тек оныншы матчында өздерінің әріптестері, жаңа команда [[Вашингтон Кэпиталз]] командасын жеңгенде алғашқы жеңісін тіркеді<ref name="Laroche2">Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 2.</ref>. Алғашқы маусымда 41 ұпай жинаған Канзас Сити Скаутс Смайт дивизионында соңғы орын алды; тек қана Вашингтон Кэпиталз Канзас Сити Скаутс командасынан аз ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1974–75 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271975.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда, Канзас Сити Скаутс 36 ұпай ғана жинады және қатарынан 27 матчта жеңіссіз қалды, бұл ҰХЛ рекордына үш ойын жетпей қалды. Рекорд 1980–81 жылдардағы [[Виннипег Джетс]] командасы 30 ойын қатарынан жеңіске жете алмаған кезде орнатылды<ref>{{cite web|last=Weiner|first=Evan|title=Capitals, Scouts received rare shot at April hockey|publisher=National Hockey League|date=April 18, 2008|url=http://www.nhl.com/ice/news.htm?id=371286|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Канзас Сити Скаутс командасы жанкүйерлерді өз ойындарына тартуда қиындықтарға тап болды, ал ҰХЛ ойыншылары қауымдастығының жетекшісі Алан Иглсон Канзас Сити Скаутс ойыншыларының жалақы алатынына қатысты алаңдаушылық білдірді<ref name="Laroche2"/>. Канзас Ситиде екі маусым өткізгеннен кейін франшиза [[Денвер]]ге көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] деп қайта аталды<ref>{{cite news|last=Rutherford|first=Jeremy P.|title=Kansas City clings to NHL dreams as Blues visit|work=St. Louis Post-Dispatch|date=September 27, 2014|url=http://www.stltoday.com/sports/hockey/professional/kansas-city-clings-to-nhl-dreams-as-blues-visit/article_f9153628-8ca4-5d80-8492-457355bc60ed.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Команда McNichols Sports Arena алаңында ойнады. Колорадо Рокиз алғашқы ойынында [[Торонто Мейпл Лифс]] командасын 4:2 есебімен жеңді<ref>Maguire, p. 141.</ref>. 1976–77 маусымының алғашқы 60 ойынында Колорадо Рокиз плей-оффқа шығуға жақын еді, бірақ қатарынан 18 жеңіссіз ойын өткізіп, жарыстан тыс қалды<ref>{{cite news|last=Hafner|first=Dan|title=Kings Outlast Rockies, Take Over Second Place|work=Los Angeles Times|date=April 1, 1977|page=E1}}</ref>. Сол маусымды команда 20–46–14 есебімен аяқтап, дивизионда соңғы орын алды және 54 ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1976–77 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271977.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда олар 59 ұпайға қол жеткізді. Алайда [[Филадельфия Флайерз]] командасы оларды плей-оффтың бастапқы кезеңінде жарыстан шығарды<ref>{{cite news|title=Philadelphia 3, Colorado 1|work=The Globe and Mail|date=April 14, 1978|page=29}}</ref>. Команда тұрақтылықтың жоқтығынан зардап шекті. Алғашқы сегіз жылда Канзас Сити Скаутс/Колорадо Рокиз 10 жаттықтырушыны ауыстырды, олардың ешқайсысы екі толық маусымнан артық қызмет етпеді. Франшиза алты маусым ішінде [[Колорадо]] штатында 22 ойыннан артық жеңіске жетпеді және 1977–78 маусымынан кейін плей-оффқа қайта оралған жоқ<ref>{{cite web|last=Frei|first=Terry|title=It may not be glorious, but it's tradition nonetheless|publisher=ESPN|date=February 2, 2001|url=http://static.espn.go.com/nhl/allstar2001/s/terry_frei.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. 1978–79 маусымының алдында команда Нью-Джерсиден шыққан жүк тасымалдау магнаты Артур Императореге сатылды. Ол команданы өзінің туған штатына көшіруді жоспарлады<ref>{{cite news|title=The Newswire: Colorado Rockies Will Go to Jersey If NHL Approves|work=Los Angeles Times|date=June 30, 1978|page=E4}}</ref>. Бұл жоспар аймақта үш ҰХЛ командасының ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) бар болуына байланысты сынға ұшырады. Бірақ, Meadowlands аренасы әлі салынып бітпегендіктен, уақытша қолайлы орын болмады, сондықтан франшиза Денверде қалды<ref>{{cite news|title=NHL ratifies Rockies sale by Vickers|work=The Globe and Mail|date=August 10, 1978|page=43}}</ref><ref>{{cite news|last=Goldaper|first=Sam|title=Shift of Rockies to Jersey Faces Snags|work=The New York Times|date=July 1, 1978|page=13}}</ref>. 1979 жылы команда Дон Черри бас жаттықтырушы етіп жалдады, ал шабуылшы Лэнни МакДональд негізгі ойыншылардың бірі болды. Соған қарамастан, Колорадо Рокиз ҰХЛ-дағы ең нашар нәтижеге қол жеткізді, ал Черри маусым соңында жұмыстан босатылды<ref>{{cite news|title=Don Cherry fired over Colorado's finish|work=The Globe and Mail|date=May 21, 1980|page=37}}</ref>. Екі маусымнан кейін, 1982 жылдың 27 мамырында франшиза Джон МакМаллен бастаған топқа сатылды. Ол сонымен қатар [[Хьюстон Астрос]] бейсбол командасының иесі болатын. Команда Нью-Джерсиге көшіріліп, жаңа атауға ие болды. Көшу келісімінің бөлігі ретінде, Девилз аймақтағы үш командаға – ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) – олардың аумағына кіруі үшін өтемақы төлеуге мәжбүр болды<ref>{{cite news|last=Blumenstock|first=Kathy|title=Rockies' Sale, Move Approved|newspaper=The Washington Post|date=May 28, 1982|page=D1}}</ref>. ===Нью-Джерси Девилз=== ====Команданың негізі қаланған кезең (1982–1993)==== [[Сурет:Jersey Devil.svg|left|thumb|150px|Мифологиялық [[Джерси шайтаны]] команда атауына шабыт болды.]] 1982 жылы 30 маусымда команда Оңтүстік Джерсидің [[Пайн Барренс]] орманында мекендеді деп есептелетін Джерси шайтаны туралы аңыздың құрметіне Нью-Джерси Девилз деп қайта аталды. Атауды таңдау үшін өткізілген байқауда 10 000-нан астам адам дауыс берді<ref>{{cite news |first=Lawrie |last=Mifflin |author2=Katz, Michael |title=Scouting; 'Jersey Devils' Wins Name Poll |url=https://www.nytimes.com/1982/06/30/sports/scouting-jersey-devils-wins-name-poll.html|work=The New York Times |date=June 30, 1982 |access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда [[Нью-Джерси]] штатының Ист-Рутерфорд қаласындағы Брендан Бирн аренасында ойнауды бастады, кейін ол Continental Airlines Arena, содан соң Izod Center деп аталды. Бұл арена олардың 2006–07 маусымына дейінгі үй алаңы болды<ref name="Izod">{{cite web|last=Johnson|first=Brent|title=Deal to close Izod Center expected to be announced Thursday|work=The Star-Ledger|date=January 15, 2015|url=http://www.nj.com/politics/index.ssf/2015/01/izod_center_could_soon_close_report_says.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="Prudential">{{cite web|title=Prudential Center|publisher=ESPN|url=http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113012626/http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|url-status=dead|archive-date=November 13, 2013|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Қоныс аударғаннан кейін жаңадан құрылған Нью-Джерси Девилз Уэльс конференциясының Патрик дивизионына орналастырылды. Олардың алғашқы ойыны [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы 3–3 есебімен тең аяқталды, ал алғашқы голды Дон Левер соқты<ref name="first">{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1982–83: The First Season|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41708|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Алғашқы жеңіс Нью-Джерсиде [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан 3–2 есебімен басым түскенде келді<ref name="datesinhistory">{{cite web|url=http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20060324011352/http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-date=March 24, 2006|title=Dates in Devils History|publisher=New Jersey Devils|year=2005|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref> . Команда маусымды 17–49–14 нәтижесімен аяқтады. 1983–84 және 1986–87 жылдар аралығында команда нәтижелерін жақсартып отырды, бірақ плей-оффқа жете алмады. 1987 жылдың сәуірінде Макмаллен Провиденс колледжінің спорт директоры Лу Ламореллоны команда президенті етіп тағайындады<ref>{{cite news|last=Krasner|first=Steven|title=Lou Lamoriello leaves PC with mixed emotions: Friars' A.D. headed to NHL Devils after 28-year association|work=Providence Journal|date=May 1, 1987|page=1}}</ref>. Команда жұмысын тиімді басқару үшін Ламорелло 1987–88 маусымының алдында бас менеджер қызметіне кірісті<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Front Office Undergoes Change|work=The New York Times|date=September 11, 1987|page=D19}}</ref>. 1987–88 маусымның соңғы күнінде Нью-Джерси Девилз Патрик дивизионының плей-оффына өту үшін қарсыластары Рейнджерспен ұпай саны бойынша теңесті. Нью-Йорк командасы Квебек Нордикстерін 3:0 есебімен жеңгеннен кейін, Нью-Джерси Девилз командасына плей-оффқа жолдама алу үшін [[Чикаго Блэкхокс]] командасын жеңу қажет болды. Нью-Джерси Девилз үшінші кезеңнің ортасында 3:2 есебімен артта қалып тұрған кезде Джон Маклин есепті теңестірді, ал овертаймда 2:39 уақыт қалғанда жеңіс голын соқты. Рейнджерс пен Девилз 82 ұпаймен маусымды аяқтағанымен, Нью-Джерси Девилз командасының екі жеңісі артық болып, олар франшиза тарихында Нью-Джерси Девилз ретінде алғаш рет плей-оффқа өтті<ref>{{cite news|title=Devils earn playoff berth|work=The Globe and Mail|date=April 4, 1988|page=C2}}</ref><ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Playoff Blight Ends|work=The New York Times|date=April 4, 1988|page=C1}}</ref>. Команда 1988 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында конференция финалына дейін жетті, бірақ [[Бостон Брюинз]] командасына жеті ойындық серияда жеңіліп қалды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз қайтадан 0.500 көрсеткішінен төмен түсіп, плей-оффқа өте алмады<ref>{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1988–89: Paving the Way|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41714|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Маусымнан кейінгі ойыншылар құрамындағы өзгерістердің бірі ретінде Ламориелло екі жұлдызын — [[Вячеслав Александрович Фетисов|Вячеслав Фетисов]] пен [[Сергей Викторович Стариков|Сергей Стариковты]] құрамға қосты. Нью-Джерси Девилз Фетисовты 1983 жылғы [[ҰХЛ драфты]]нда таңдаған болатын, бірақ [[КСРО үкіметі|Кеңес үкіметі]] ұлттық құраманың мүшесі болғандықтан, оның елден кетуіне рұқсат бермеді<ref>{{cite news|title=Two Soviet Defensemen Sign with the Devils|work=Philadelphia Inquirer|date=June 27, 1989|url=http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|archive-url=https://web.archive.org/web/20150618214846/http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|url-status=dead|archive-date=June 18, 2015|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Кейінірек Нью-Джерси Девилз Фетисовтың қорғаныстағы серігі [[Алексей Викторович Касатонов|Алексей Касатоновты]] да құрамға алды<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Hockey; Reflecting on Russia, With Hope And Fear|work=The New York Times|date=December 25, 1991|url=https://www.nytimes.com/1991/12/25/sports/hockey-reflecting-on-russia-with-hope-and-fear.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда келесі екі маусымның әрқайсысында бас жаттықтырушыны ауыстырды. 1989–90 маусымында Шоенфельдтің орнына Джон Каннифф келді, ал 1990–91 маусымының ортасында Том МакВи жаттықтырушы болып тағайындалды. 1992–93 маусымына [[1980 жылғы Қысқы Олимпиада ойындары|1980 жылғы Олимпиададағы]] "Мұз үстіндегі ғажайып" АҚШ құрамасының жаттықтырушысы Герб Брукс шақырылды, бірақ команда тағы да дивизиондық жартылай финалдан шығып қалғандықтан, ол қызметінен босатылып, оның орнына [[Монреаль Канадиенс]] командасының бұрынғы бас жаттықтырушысы [[Жак Лемер]] тағайындалды<ref>{{cite news|title=Herb Brooks leaves Devils; management is critical|work=Gainesville Sun|agency=Associated Press|date=June 1, 1993|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1320&dat=19930601&id=fPIRAAAAIBAJ&sjid=cOoDAAAAIBAJ&pg=1238,152130|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="oral">{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 1|publisher=SportsNet|date=September 15, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-stanley-cup-champion-new-jersey-devils-an-oral-history-20-years-later-part-1/|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. ====Чемпиондық (1993–2000)==== Лемердің басшылығымен команда 1993–94 маусымында ҰХЛ-дың географияға сәйкес аталған жаңа дивизиондарында [[Шығыс конференциясы]]ның [[Атланттық дивизион]]ында ойнады. Құрамда қорғаушылар Скотт Стивенс, Скотт Нидермайер және Кен Даниеко; шабуылшылар Стефан Рише, Джон МакЛин, Бобби Холик және Клод Лемье; қақпашылар Крис Террери мен Мартин Бродер болды. Соңғысы ҰХЛ-дың үздік дебютанты ретінде Калдер мемориалдық трофейін жеңіп алды<ref>{{cite web|title=1993–94 New Jersey Devils roster and statistics|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/teams/0000511994.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Нью-Джерси Девилз тұрақты маусымда 330 гол соғып, 106 ұпаймен франшизаның рекордын жаңартты, бұл Атланттық дивизионда [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан кейінгі екінші орын болды. Нью-Джерси Девилз пен Нью-Йорк Рейнджерс конференция финалында кездесіп, серия жеті ойынға созылды. [[Нью-Джерси]]де өткен 6-шы ойын алдында Нью-Джерси Девилз серияда алда тұрды. Бірақ Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]] өзінің командасының 6-шы ойында жеңетінін мәлімдеп, сөзінде тұрды. Мессье хет-трик жасап, серияны 7-ші ойынға дейін созды. 7-ші ойында Нью-Джерси Девилз ойыншысы Валерий Зелепукин есепті 1–1 етіп теңестірді, бұл соңғы 7.7 секундта болды, бірақ Нью-Джерси Девилз қосымша уақыттың екінші бөлігінде Стефан Маттоның голынан кейін жеңілді. [[Сурет:The N.J. Devils win the 1995 Stanley Cup.jpeg|thumb|1995 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңгеннен кейін Нью-Джерси Девилз жеңісін атап өтуде. Бұл жеңіс клубқа алғашқы Стэнли кубогын алып келді.]] 1994–95 жылғы қысқартылған маусымда команда конференция финалына оралып, [[Филадельфия Флайерз]] командасын төрт ойынның екеуінде жеңді<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 3|publisher=SportsNet|date=September 17, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-3/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref> . Олар фаворит болып есептелген [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңіп, Нью-Джерси тарихындағы алғашқы [[Стэнли кубогы]]н иеленді. Бұл жеңіс Стэнли кубогын [[Нью-Йорк Рейнджерс]] өткен жылы жеңіп алғаннан кейін, [[Гудзон]] өзенінің арғы жағына алып келді. 1994–95 жылғы Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогын жеңіп алған әр ойыншыға кубокпен бір күн өткізу дәстүрін бастаған алғашқы команда болды<ref>{{cite web|title=Stanley Cup for a Day|url=http://www.realclearsports.com/lists/celebratory_traditions/stanley_cup_for_a_day.html?state=stop}}</ref>. Клод Лемье плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофейімен марапатталды<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 5|publisher=SportsNet|date=September 19, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-5/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Бұл жетістіктер команда тарихындағы үшінші рет көшіп кетуі мүмкін деген тұрақты қауесеттермен қатар жүрді, бұл жолы [[Нашвилл]]ға<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 4|publisher=SportsNet|date=September 18, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-4/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Команданы жоғалту қаупі алдында штат билігі Нью-Джерси Девилз аренасын жөндеуге қаражат бөлуге келісті<ref>{{cite news|last=Sandomir|first=Richard|title=Hockey – Devils and New Jersey Call Truce and Strike Deal|work=The New York Times|date=July 14, 1995|url=https://www.nytimes.com/1995/07/14/sports/hockey-devils-and-new-jersey-call-truce-and-strike-deal.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Нашвилл кейін үш жылдан соң, [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] кеңеюінің бір бөлігі ретінде, [[Нэшвилл Предаторз]] командасын құрды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз плей-оффқа шыға алмады және лигада жалпы 12-орын алды. Бұл 26 жылда Стэнли кубогының қорғаушы чемпионы болған команданың плей-оффқа шыға алмаған алғашқы жағдай болды<ref>{{cite news|last=Canavan|first=Tom|title=Laying Devils' Egg: Defending Champions Miss Out on Playoffs: Ottawa 5, New Jersey 2|work=Los Angeles Daily News|agency=Associated Press|date=April 14, 1996|url=http://www.thefreelibrary.com/LAYING+DEVILS'+EGG%3A+DEFENDING+CHAMPIONS+MISS+OUT+ON+PLAYOFFS+%3A+OTTAWA...-a083946272|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Осы онжылдықтың қалған кезеңінде Нью-Джерси Девилз [[Атланттық дивизион]]ын жеңіп, [[Шығыс конференциясы]]нда үздік команда ретінде үш рет маусымды аяқтады, бірақ плей-оффта алысқа бара алмады. 1996–97 маусымында 104 ұпай және 1997–98 маусымында 107 ұпай жинағанына қарамастан, олар 1997 жылғы плей-оффтың жартылай финалында Рейнджерстен 4–1 есебімен, ал 1998 жылғы плей-оффтың ширек финалында [[Оттава Сенаторз]] командасынан 4–2 есебімен жеңіліп қалды<ref name="playoff">{{cite news|title=New Jersey Devils playoff history|work=Yahoo! Sports|date=April 28, 2009|url=https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|access-date=December 12, 2024|lang=en|archive-date=October 7, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161007152752/https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|url-status=dead}}</ref> . Осы маусымнан кейін Лемер қызметінен кетті, оның орнына көмекші жаттықтырушы Робби Фторек тағайындалды<ref>{{cite news|last=Vacchiano|first=Ralph|title=Ftorek Takes Reins: Devs Tab Robbie as Jacques Successor|work=Daily News|location=New York|date=May 22, 1998|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/ftorek-takes-reins-devs-tab-robbie-jacques-successor-article-1.800942|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Алайда, келесі маусым да алдыңғыдай аяқталды, бұл жолы ширек финалда [[Питтсбург Пингвинз]] командасынан жеті ойынның нәтижесінде жеңіліс тапты<ref name="playoff"/>. [[Сурет:StanleyCupDevs1999-00Engraved.jpg|left|thumb|Стэнли кубогына жазылған 1999–2000 жылғы Нью-Джерси Девилз құрамасындағы хоккейшілердің аттары. Сол маусымда клуб өзінің екінші Стэнли кубогын жеңіп алды.]] Нью-Джерси Девилз 1999–2000 жылғы маусымның соңына таман Ламориелло Фторекті қызметінен босатып, оның орнына көмекші бапкер Ларри Робинсонды тағайындады. Нью-Джерси Девилз плей-оффта [[Флорида Пантерз]], [[Торонто Мейпл Лифс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларын жеңіп, финалға шықты<ref name="playoff"/>. Финалда Нью-Джерси Девилз [[Даллас Старз]] командасын алты ойында жеңіп, екінші рет Стэнли кубогын иеленді<ref name="back">{{cite web|last=Marin|first=Eric|title=Looking back at the 2000 Stanley Cup|publisher=New Jersey Devils|date=January 5, 2010|url=http://devils.nhl.com/club/news.htm?id=512447|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. 2000 жылы команда иесі Джон МакМаллен командасын Puck Holdings-ке (қазіргі Yankee Global Enterprises) 176 миллион долларға сатты. Жаңа иелері команданың ойындарын YES Network-те көрсетуге және [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында жаңа арена салуға ниетті болды. Алайда, бұл жоспарлар Puck Holdings-тің басқару кезеңінде жүзеге асқан жоқ<ref>{{cite news|url=https://www.forbes.com/free_forbes/2004/1129/124_3.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20041114131633/http://www.forbes.com/free_forbes/2004/1129/124_3.html|url-status=dead|archive-date=November 14, 2004|title=Ice Capades|last=Ozanian|first=Michael K/|date=November 29, 2004|work=[[Forbes]]|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымның басында Ламориелло Нью-Джерси Девилз және [[Ұлттық баскетбол қауымдастығы]]ның [[Нью-Джерси Нетс]] командаларының бас атқарушы директоры болып тағайындалды. Ол 2004 жылы команда сатылғанға дейін басшылықта қалды<ref>{{cite news|author=Everson, Darren|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/lou-leave-nets-stay-top-devil-article-1.625114|title=Lou will leave Nets, stay on as top Devil|date=January 23, 2004|work=[[New York Daily News|Daily News]]|location=New York|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. ====Үшінші Стэнли кубогы және локаут (2001–2007)==== Элиаш-Арнотт-Сикора үштігінің шабуылы және [[Мартин Бродёр]]дің сенімді қақпашылық ойынымен (ол тұрақты маусым мен плей-оффта 97 ойын өткізіп, рекорд орнатты)<ref>{{cite news|last=Diamos|first=Jason|title=2001 N.H.L. Playoffs: Eastern Conference Finals; Devils' Top Line Talks a Great Game|work=The New York Times|date=May 21, 2001|url=https://www.nytimes.com/2001/05/21/sports/2001-nhl-playoffs-eastern-conference-finals-devils-top-line-talks-a-great-game.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite news|title=Sportsticker Hockey Note|work=USA Today|url=http://usatoday30.usatoday.com/sports/hockey/cup/newjersey-thumbs.htm|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>, Нью-Джерси Девилз өз дивизионында жеңіске жетіп, [[Шығыс конференциясы]]нда бірінші орынды иеленді, сондай-ақ бүкіл лигада ең көп гол соққан команда атанды. 2001 жылы қатарынан екінші рет Стэнли кубогының финалына шықты. Алайда, финалда олар [[Колорадо Эвеланш]] командасына жеті ойындық серияда жеңілді. Джон Мэдден команда тарихында алғаш рет ең үздік қорғаныс шебіндегі шабуылшы ретінде Фрэнк Дж. Селке трофейін жеңіп алды<ref>{{cite web|title=Frank J. Selke Trophy winners|date=June 14, 2007|publisher=ESPN|url=https://www.espn.com/nhl/news/story?page=nhlselke|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. 2001–2002 маусымында команда тағы да фавориттердің бірі болады деп күтілді<ref>{{cite news|archive-url=https://web.archive.org/web/20021027074839/http://sportsillustrated.cnn.com/inside_game/darren_eliot/news/2002/04/14/east_breakdown/|archive-date=October 27, 2002|url=http://sportsillustrated.cnn.com/inside_game/darren_eliot/news/2002/04/14/east_breakdown/|title=Devil of a surge: New Jersey looking good to come out of the East|last=Eliot|first=Darren|date=April 14, 2002|publisher=CNN/[[Sports Illustrated]]|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>, және олар маусымды 95 ұпаймен Атланттық дивизионда үшінші орынды аяқтады. Нью-Джерси Девилз плей-оффқа алтыншы орынмен өтті, бірақ конференцияның ширек финалында [[Каролина Харрикейнз]] командасынан жеңілді<ref>{{cite web|url=http://usatoday30.usatoday.com/sports/hockey/cup02/games/2002-04-27-car-nj.htm|title=Francis, Hurricanes end 16-year drought|first=Tom|last=Canavan|agency=Associated Press|date=April 27, 2002|work=USA Today|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. [[Сурет:MartinBrodeur.jpg|thumb|left|Нью-Джерси Девилз қақпашысы [[Мартин Бродёр]], желтоқсан 2007 жыл.]] ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] pyltctoey0rxoqahufzsbxnffgg3m73 3409206 3409202 2024-12-12T05:02:33Z Syrymzhan 161735 /* Үшінші Стэнли кубогы және локаут (2001–2007) */ 3409206 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Джерси Девилз |Эмблемасы = [[Сурет:New Jersey Devils logo.png|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of Newark, New Jersey.jpg|22px|border|Ньюарк қаласының туы]] [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] |Негізделген = 1974 |Таратылды = |Тарихы = «[[Канзас Сити Скаутс]]»<br>1974-1976<br>«[[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]]»<br>1976-1982<br>«Нью-Джерси Девилз»<br>1982 жылдан бері |Стадионы = [[Пруденшал центр]] |Сыйымдылығы = 17 625 |Президенті = {{ту|АҚШ}}Хью Уэбер |Менеджері = {{ту|АҚШ}}Том Фицджеральд |Капитаны = {{ту|Швейцария}}[[Нико Хишир]] |Жаттықтырушы = {{ту|Канада}} [[Шелдон Киф]] |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джошуа Харрис және {{ту|АҚШ}}Дэвид Блитцер |Демеуші = |Түстері = {{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|black}} — қара<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''3''' (1994–95, 1999–00, 2002–03) |Коференция жеңімпаздары = 1994–95, 1999–00, 2000–01, 2002–03, 2011–12 |Дивизион жеңімпаздары = 1996–97, 1997–98, 1998–99, 2000–01, 2002–03, 2005–06, 2006–07, 2008–09, 2009–10 |Сайты = https://www.nhl.com/devils |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Джерси Девилз»''' ({{lang-en|New Jersey Devils}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Джерси]] штатындағы [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Джерси Девилз» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Клуб 1974 жылы [[Миссури (штат)|Миссури]] штатының [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында [[Канзас Сити Скаутс]] атауымен құрылды. 1976 жылы Канзас Сити Скаутс [[Денвер]] қаласына көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] атауын алды. 1982 жылы клуб Нью-Джерси штатының Ист-Рутерфорд қаласына көшіп, қазіргі атауы – Нью-Джерси Девилз аталды. Бұл атау [[Джерси шайтаны]] деп аталатын аңызға негізделген. Нью-Джерсиде алғашқы 25 маусымында Нью-Джерси Девилз команданың базасы Ист-Рутерфордтағы Meadowlands Sports Complex кешенінде орналасқан, ал үй ойындарын Brendan Byrne Arena (кейінірек Continental Airlines Arena деп аталған) аренасында өткізді. 2007–08 маусымына дейін команда Ньюарк қаласындағы [[Пруденшал центр]] аренасына көшті. Клуб Нью-Джерсиге көшкенге дейінгі сегіз жылда және Нью-Джерсиде алғашқы бес жылында нәтижесіз немесе орташа деңгейде өнер көрсетіп, [[Стэнли кубогы]] плей-оффына шыға алмады және сол кездегі алты командалық дивизионда бесінші орыннан жоғары көтерілген жоқ. Алайда, 1987 жылы президент және бас менеджер қызметіне Лу Ламорьелло тағайындалғаннан кейін клубтың жағдайы жақсара бастады. Ламорьеллоның басшылығымен Нью-Джерси Девилз 1988 жылдан 2012 жылға дейін үш маусымды қоспағанда плей-оффқа шығып отырды, оның ішінде 1997 жылдан 2010 жылға дейін қатарынан 13 рет қатысып, 1992–93 маусымынан бастап 2009–10 маусымына дейін әр маусымда жеңісті көрсеткішпен аяқтады. Олар [[Атланттық дивизион]]ның тұрақты маусымын тоғыз рет жеңіп алды, соңғы рет 2009–10 маусымында, ал 2013 жылы [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] қайта құру кезінде жаңадан құрылған [[Метрополитан дивизионы]]на ауысты. Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогы финалына бес рет шығып, 1994–95, 1999–2000 және 2002–03 жылдары жеңіске жетті, ал 2000–01 және 2011–12 жылдары финалда жеңілді. Кубокқа таласқан жылдары Нью-Джерси Девилз қорғанысқа негізделген ойын тәсілімен танымал болды және 1990 жылдардың ортасында бейтарап аймақтағы қорғаныс тактикасын кеңінен қолданған командалардың бірі ретінде танылды. Нью-Джерси Девилз командасының [[Гудзон]] өзенінің арғы жағындағы көршісі [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларымен басты қарсыластықтары бар. Нью-Джерси Девилз [[Нью-Йорк]] мегаполис аймағындағы үш ҰХЛ командасының бірі болып табылады; қалған екеуі – Нью-Йорк Рейнджерс және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Девилз Нью-Джерсиде үй ойындарын өткізетін төрт ірі кәсіби спорт командаларының бірі; қалғандары – [[Ұлттық Футбол Лигасы]]ндағы [[Нью-Йорк Джайентс]] және [[Нью-Йорк Джетс]], сондай-ақ [[MLS]]-тағы [[Нью-Йорк Ред Буллз]] командалары. 2012 жылы [[Бруклин Нетс|Нью-Джерси Нетс]] командасы [[Бруклин]]ге көшкеннен бері Девилз Нью-Джерси штатын ресми түрде таныстыратын жалғыз ірі лига командасы болып табылады. ==Тарихы== ===Канзас Сити Скаутс және Колорадо Рокиз=== {{main|Канзас Сити Скаутс|Колорадо Рокиз (хоккей клубы)}} 1972 жылы ҰХЛ [[Миссури (штат)|Миссури]] штатындағы [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында орналасқан және Эдвин Г. Томпсон басқаратын топ иелік ететін екі жаңа команданы қосу жоспарларын жариялады. Жаңа команда ресми түрде [[Канзас Сити Скаутс]] деп аталды, бұл атау сол қаладағы Penn Valley Park саябағында орналасқан Сайрус Э. Даллиннің осындай атаулы мүсініне сілтеме жасайды<ref>Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 1.</ref>. Команданың алғашқы маусымында, 1974–75 жылдары, Скаутс Канзас Cитидегі Kemper Arena алаңында тек тоғызыншы ойынға дейін ойнау мүмкіндігіне ие болды және тек оныншы матчында өздерінің әріптестері, жаңа команда [[Вашингтон Кэпиталз]] командасын жеңгенде алғашқы жеңісін тіркеді<ref name="Laroche2">Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 2.</ref>. Алғашқы маусымда 41 ұпай жинаған Канзас Сити Скаутс Смайт дивизионында соңғы орын алды; тек қана Вашингтон Кэпиталз Канзас Сити Скаутс командасынан аз ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1974–75 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271975.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда, Канзас Сити Скаутс 36 ұпай ғана жинады және қатарынан 27 матчта жеңіссіз қалды, бұл ҰХЛ рекордына үш ойын жетпей қалды. Рекорд 1980–81 жылдардағы [[Виннипег Джетс]] командасы 30 ойын қатарынан жеңіске жете алмаған кезде орнатылды<ref>{{cite web|last=Weiner|first=Evan|title=Capitals, Scouts received rare shot at April hockey|publisher=National Hockey League|date=April 18, 2008|url=http://www.nhl.com/ice/news.htm?id=371286|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Канзас Сити Скаутс командасы жанкүйерлерді өз ойындарына тартуда қиындықтарға тап болды, ал ҰХЛ ойыншылары қауымдастығының жетекшісі Алан Иглсон Канзас Сити Скаутс ойыншыларының жалақы алатынына қатысты алаңдаушылық білдірді<ref name="Laroche2"/>. Канзас Ситиде екі маусым өткізгеннен кейін франшиза [[Денвер]]ге көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] деп қайта аталды<ref>{{cite news|last=Rutherford|first=Jeremy P.|title=Kansas City clings to NHL dreams as Blues visit|work=St. Louis Post-Dispatch|date=September 27, 2014|url=http://www.stltoday.com/sports/hockey/professional/kansas-city-clings-to-nhl-dreams-as-blues-visit/article_f9153628-8ca4-5d80-8492-457355bc60ed.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Команда McNichols Sports Arena алаңында ойнады. Колорадо Рокиз алғашқы ойынында [[Торонто Мейпл Лифс]] командасын 4:2 есебімен жеңді<ref>Maguire, p. 141.</ref>. 1976–77 маусымының алғашқы 60 ойынында Колорадо Рокиз плей-оффқа шығуға жақын еді, бірақ қатарынан 18 жеңіссіз ойын өткізіп, жарыстан тыс қалды<ref>{{cite news|last=Hafner|first=Dan|title=Kings Outlast Rockies, Take Over Second Place|work=Los Angeles Times|date=April 1, 1977|page=E1}}</ref>. Сол маусымды команда 20–46–14 есебімен аяқтап, дивизионда соңғы орын алды және 54 ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1976–77 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271977.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда олар 59 ұпайға қол жеткізді. Алайда [[Филадельфия Флайерз]] командасы оларды плей-оффтың бастапқы кезеңінде жарыстан шығарды<ref>{{cite news|title=Philadelphia 3, Colorado 1|work=The Globe and Mail|date=April 14, 1978|page=29}}</ref>. Команда тұрақтылықтың жоқтығынан зардап шекті. Алғашқы сегіз жылда Канзас Сити Скаутс/Колорадо Рокиз 10 жаттықтырушыны ауыстырды, олардың ешқайсысы екі толық маусымнан артық қызмет етпеді. Франшиза алты маусым ішінде [[Колорадо]] штатында 22 ойыннан артық жеңіске жетпеді және 1977–78 маусымынан кейін плей-оффқа қайта оралған жоқ<ref>{{cite web|last=Frei|first=Terry|title=It may not be glorious, but it's tradition nonetheless|publisher=ESPN|date=February 2, 2001|url=http://static.espn.go.com/nhl/allstar2001/s/terry_frei.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. 1978–79 маусымының алдында команда Нью-Джерсиден шыққан жүк тасымалдау магнаты Артур Императореге сатылды. Ол команданы өзінің туған штатына көшіруді жоспарлады<ref>{{cite news|title=The Newswire: Colorado Rockies Will Go to Jersey If NHL Approves|work=Los Angeles Times|date=June 30, 1978|page=E4}}</ref>. Бұл жоспар аймақта үш ҰХЛ командасының ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) бар болуына байланысты сынға ұшырады. Бірақ, Meadowlands аренасы әлі салынып бітпегендіктен, уақытша қолайлы орын болмады, сондықтан франшиза Денверде қалды<ref>{{cite news|title=NHL ratifies Rockies sale by Vickers|work=The Globe and Mail|date=August 10, 1978|page=43}}</ref><ref>{{cite news|last=Goldaper|first=Sam|title=Shift of Rockies to Jersey Faces Snags|work=The New York Times|date=July 1, 1978|page=13}}</ref>. 1979 жылы команда Дон Черри бас жаттықтырушы етіп жалдады, ал шабуылшы Лэнни МакДональд негізгі ойыншылардың бірі болды. Соған қарамастан, Колорадо Рокиз ҰХЛ-дағы ең нашар нәтижеге қол жеткізді, ал Черри маусым соңында жұмыстан босатылды<ref>{{cite news|title=Don Cherry fired over Colorado's finish|work=The Globe and Mail|date=May 21, 1980|page=37}}</ref>. Екі маусымнан кейін, 1982 жылдың 27 мамырында франшиза Джон МакМаллен бастаған топқа сатылды. Ол сонымен қатар [[Хьюстон Астрос]] бейсбол командасының иесі болатын. Команда Нью-Джерсиге көшіріліп, жаңа атауға ие болды. Көшу келісімінің бөлігі ретінде, Девилз аймақтағы үш командаға – ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) – олардың аумағына кіруі үшін өтемақы төлеуге мәжбүр болды<ref>{{cite news|last=Blumenstock|first=Kathy|title=Rockies' Sale, Move Approved|newspaper=The Washington Post|date=May 28, 1982|page=D1}}</ref>. ===Нью-Джерси Девилз=== ====Команданың негізі қаланған кезең (1982–1993)==== [[Сурет:Jersey Devil.svg|left|thumb|150px|Мифологиялық [[Джерси шайтаны]] команда атауына шабыт болды.]] 1982 жылы 30 маусымда команда Оңтүстік Джерсидің [[Пайн Барренс]] орманында мекендеді деп есептелетін Джерси шайтаны туралы аңыздың құрметіне Нью-Джерси Девилз деп қайта аталды. Атауды таңдау үшін өткізілген байқауда 10 000-нан астам адам дауыс берді<ref>{{cite news |first=Lawrie |last=Mifflin |author2=Katz, Michael |title=Scouting; 'Jersey Devils' Wins Name Poll |url=https://www.nytimes.com/1982/06/30/sports/scouting-jersey-devils-wins-name-poll.html|work=The New York Times |date=June 30, 1982 |access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда [[Нью-Джерси]] штатының Ист-Рутерфорд қаласындағы Брендан Бирн аренасында ойнауды бастады, кейін ол Continental Airlines Arena, содан соң Izod Center деп аталды. Бұл арена олардың 2006–07 маусымына дейінгі үй алаңы болды<ref name="Izod">{{cite web|last=Johnson|first=Brent|title=Deal to close Izod Center expected to be announced Thursday|work=The Star-Ledger|date=January 15, 2015|url=http://www.nj.com/politics/index.ssf/2015/01/izod_center_could_soon_close_report_says.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="Prudential">{{cite web|title=Prudential Center|publisher=ESPN|url=http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113012626/http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|url-status=dead|archive-date=November 13, 2013|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Қоныс аударғаннан кейін жаңадан құрылған Нью-Джерси Девилз Уэльс конференциясының Патрик дивизионына орналастырылды. Олардың алғашқы ойыны [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы 3–3 есебімен тең аяқталды, ал алғашқы голды Дон Левер соқты<ref name="first">{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1982–83: The First Season|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41708|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Алғашқы жеңіс Нью-Джерсиде [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан 3–2 есебімен басым түскенде келді<ref name="datesinhistory">{{cite web|url=http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20060324011352/http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-date=March 24, 2006|title=Dates in Devils History|publisher=New Jersey Devils|year=2005|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref> . Команда маусымды 17–49–14 нәтижесімен аяқтады. 1983–84 және 1986–87 жылдар аралығында команда нәтижелерін жақсартып отырды, бірақ плей-оффқа жете алмады. 1987 жылдың сәуірінде Макмаллен Провиденс колледжінің спорт директоры Лу Ламореллоны команда президенті етіп тағайындады<ref>{{cite news|last=Krasner|first=Steven|title=Lou Lamoriello leaves PC with mixed emotions: Friars' A.D. headed to NHL Devils after 28-year association|work=Providence Journal|date=May 1, 1987|page=1}}</ref>. Команда жұмысын тиімді басқару үшін Ламорелло 1987–88 маусымының алдында бас менеджер қызметіне кірісті<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Front Office Undergoes Change|work=The New York Times|date=September 11, 1987|page=D19}}</ref>. 1987–88 маусымның соңғы күнінде Нью-Джерси Девилз Патрик дивизионының плей-оффына өту үшін қарсыластары Рейнджерспен ұпай саны бойынша теңесті. Нью-Йорк командасы Квебек Нордикстерін 3:0 есебімен жеңгеннен кейін, Нью-Джерси Девилз командасына плей-оффқа жолдама алу үшін [[Чикаго Блэкхокс]] командасын жеңу қажет болды. Нью-Джерси Девилз үшінші кезеңнің ортасында 3:2 есебімен артта қалып тұрған кезде Джон Маклин есепті теңестірді, ал овертаймда 2:39 уақыт қалғанда жеңіс голын соқты. Рейнджерс пен Девилз 82 ұпаймен маусымды аяқтағанымен, Нью-Джерси Девилз командасының екі жеңісі артық болып, олар франшиза тарихында Нью-Джерси Девилз ретінде алғаш рет плей-оффқа өтті<ref>{{cite news|title=Devils earn playoff berth|work=The Globe and Mail|date=April 4, 1988|page=C2}}</ref><ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Playoff Blight Ends|work=The New York Times|date=April 4, 1988|page=C1}}</ref>. Команда 1988 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында конференция финалына дейін жетті, бірақ [[Бостон Брюинз]] командасына жеті ойындық серияда жеңіліп қалды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз қайтадан 0.500 көрсеткішінен төмен түсіп, плей-оффқа өте алмады<ref>{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1988–89: Paving the Way|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41714|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Маусымнан кейінгі ойыншылар құрамындағы өзгерістердің бірі ретінде Ламориелло екі жұлдызын — [[Вячеслав Александрович Фетисов|Вячеслав Фетисов]] пен [[Сергей Викторович Стариков|Сергей Стариковты]] құрамға қосты. Нью-Джерси Девилз Фетисовты 1983 жылғы [[ҰХЛ драфты]]нда таңдаған болатын, бірақ [[КСРО үкіметі|Кеңес үкіметі]] ұлттық құраманың мүшесі болғандықтан, оның елден кетуіне рұқсат бермеді<ref>{{cite news|title=Two Soviet Defensemen Sign with the Devils|work=Philadelphia Inquirer|date=June 27, 1989|url=http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|archive-url=https://web.archive.org/web/20150618214846/http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|url-status=dead|archive-date=June 18, 2015|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Кейінірек Нью-Джерси Девилз Фетисовтың қорғаныстағы серігі [[Алексей Викторович Касатонов|Алексей Касатоновты]] да құрамға алды<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Hockey; Reflecting on Russia, With Hope And Fear|work=The New York Times|date=December 25, 1991|url=https://www.nytimes.com/1991/12/25/sports/hockey-reflecting-on-russia-with-hope-and-fear.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда келесі екі маусымның әрқайсысында бас жаттықтырушыны ауыстырды. 1989–90 маусымында Шоенфельдтің орнына Джон Каннифф келді, ал 1990–91 маусымының ортасында Том МакВи жаттықтырушы болып тағайындалды. 1992–93 маусымына [[1980 жылғы Қысқы Олимпиада ойындары|1980 жылғы Олимпиададағы]] "Мұз үстіндегі ғажайып" АҚШ құрамасының жаттықтырушысы Герб Брукс шақырылды, бірақ команда тағы да дивизиондық жартылай финалдан шығып қалғандықтан, ол қызметінен босатылып, оның орнына [[Монреаль Канадиенс]] командасының бұрынғы бас жаттықтырушысы [[Жак Лемер]] тағайындалды<ref>{{cite news|title=Herb Brooks leaves Devils; management is critical|work=Gainesville Sun|agency=Associated Press|date=June 1, 1993|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1320&dat=19930601&id=fPIRAAAAIBAJ&sjid=cOoDAAAAIBAJ&pg=1238,152130|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="oral">{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 1|publisher=SportsNet|date=September 15, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-stanley-cup-champion-new-jersey-devils-an-oral-history-20-years-later-part-1/|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. ====Чемпиондық (1993–2000)==== Лемердің басшылығымен команда 1993–94 маусымында ҰХЛ-дың географияға сәйкес аталған жаңа дивизиондарында [[Шығыс конференциясы]]ның [[Атланттық дивизион]]ында ойнады. Құрамда қорғаушылар Скотт Стивенс, Скотт Нидермайер және Кен Даниеко; шабуылшылар Стефан Рише, Джон МакЛин, Бобби Холик және Клод Лемье; қақпашылар Крис Террери мен Мартин Бродер болды. Соңғысы ҰХЛ-дың үздік дебютанты ретінде Калдер мемориалдық трофейін жеңіп алды<ref>{{cite web|title=1993–94 New Jersey Devils roster and statistics|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/teams/0000511994.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Нью-Джерси Девилз тұрақты маусымда 330 гол соғып, 106 ұпаймен франшизаның рекордын жаңартты, бұл Атланттық дивизионда [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан кейінгі екінші орын болды. Нью-Джерси Девилз пен Нью-Йорк Рейнджерс конференция финалында кездесіп, серия жеті ойынға созылды. [[Нью-Джерси]]де өткен 6-шы ойын алдында Нью-Джерси Девилз серияда алда тұрды. Бірақ Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]] өзінің командасының 6-шы ойында жеңетінін мәлімдеп, сөзінде тұрды. Мессье хет-трик жасап, серияны 7-ші ойынға дейін созды. 7-ші ойында Нью-Джерси Девилз ойыншысы Валерий Зелепукин есепті 1–1 етіп теңестірді, бұл соңғы 7.7 секундта болды, бірақ Нью-Джерси Девилз қосымша уақыттың екінші бөлігінде Стефан Маттоның голынан кейін жеңілді. [[Сурет:The N.J. Devils win the 1995 Stanley Cup.jpeg|thumb|1995 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңгеннен кейін Нью-Джерси Девилз жеңісін атап өтуде. Бұл жеңіс клубқа алғашқы Стэнли кубогын алып келді.]] 1994–95 жылғы қысқартылған маусымда команда конференция финалына оралып, [[Филадельфия Флайерз]] командасын төрт ойынның екеуінде жеңді<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 3|publisher=SportsNet|date=September 17, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-3/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref> . Олар фаворит болып есептелген [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңіп, Нью-Джерси тарихындағы алғашқы [[Стэнли кубогы]]н иеленді. Бұл жеңіс Стэнли кубогын [[Нью-Йорк Рейнджерс]] өткен жылы жеңіп алғаннан кейін, [[Гудзон]] өзенінің арғы жағына алып келді. 1994–95 жылғы Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогын жеңіп алған әр ойыншыға кубокпен бір күн өткізу дәстүрін бастаған алғашқы команда болды<ref>{{cite web|title=Stanley Cup for a Day|url=http://www.realclearsports.com/lists/celebratory_traditions/stanley_cup_for_a_day.html?state=stop}}</ref>. Клод Лемье плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофейімен марапатталды<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 5|publisher=SportsNet|date=September 19, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-5/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Бұл жетістіктер команда тарихындағы үшінші рет көшіп кетуі мүмкін деген тұрақты қауесеттермен қатар жүрді, бұл жолы [[Нашвилл]]ға<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 4|publisher=SportsNet|date=September 18, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-4/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Команданы жоғалту қаупі алдында штат билігі Нью-Джерси Девилз аренасын жөндеуге қаражат бөлуге келісті<ref>{{cite news|last=Sandomir|first=Richard|title=Hockey – Devils and New Jersey Call Truce and Strike Deal|work=The New York Times|date=July 14, 1995|url=https://www.nytimes.com/1995/07/14/sports/hockey-devils-and-new-jersey-call-truce-and-strike-deal.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Нашвилл кейін үш жылдан соң, [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] кеңеюінің бір бөлігі ретінде, [[Нэшвилл Предаторз]] командасын құрды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз плей-оффқа шыға алмады және лигада жалпы 12-орын алды. Бұл 26 жылда Стэнли кубогының қорғаушы чемпионы болған команданың плей-оффқа шыға алмаған алғашқы жағдай болды<ref>{{cite news|last=Canavan|first=Tom|title=Laying Devils' Egg: Defending Champions Miss Out on Playoffs: Ottawa 5, New Jersey 2|work=Los Angeles Daily News|agency=Associated Press|date=April 14, 1996|url=http://www.thefreelibrary.com/LAYING+DEVILS'+EGG%3A+DEFENDING+CHAMPIONS+MISS+OUT+ON+PLAYOFFS+%3A+OTTAWA...-a083946272|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Осы онжылдықтың қалған кезеңінде Нью-Джерси Девилз [[Атланттық дивизион]]ын жеңіп, [[Шығыс конференциясы]]нда үздік команда ретінде үш рет маусымды аяқтады, бірақ плей-оффта алысқа бара алмады. 1996–97 маусымында 104 ұпай және 1997–98 маусымында 107 ұпай жинағанына қарамастан, олар 1997 жылғы плей-оффтың жартылай финалында Рейнджерстен 4–1 есебімен, ал 1998 жылғы плей-оффтың ширек финалында [[Оттава Сенаторз]] командасынан 4–2 есебімен жеңіліп қалды<ref name="playoff">{{cite news|title=New Jersey Devils playoff history|work=Yahoo! Sports|date=April 28, 2009|url=https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|access-date=December 12, 2024|lang=en|archive-date=October 7, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161007152752/https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|url-status=dead}}</ref> . Осы маусымнан кейін Лемер қызметінен кетті, оның орнына көмекші жаттықтырушы Робби Фторек тағайындалды<ref>{{cite news|last=Vacchiano|first=Ralph|title=Ftorek Takes Reins: Devs Tab Robbie as Jacques Successor|work=Daily News|location=New York|date=May 22, 1998|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/ftorek-takes-reins-devs-tab-robbie-jacques-successor-article-1.800942|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Алайда, келесі маусым да алдыңғыдай аяқталды, бұл жолы ширек финалда [[Питтсбург Пингвинз]] командасынан жеті ойынның нәтижесінде жеңіліс тапты<ref name="playoff"/>. [[Сурет:StanleyCupDevs1999-00Engraved.jpg|left|thumb|Стэнли кубогына жазылған 1999–2000 жылғы Нью-Джерси Девилз құрамасындағы хоккейшілердің аттары. Сол маусымда клуб өзінің екінші Стэнли кубогын жеңіп алды.]] Нью-Джерси Девилз 1999–2000 жылғы маусымның соңына таман Ламориелло Фторекті қызметінен босатып, оның орнына көмекші бапкер Ларри Робинсонды тағайындады. Нью-Джерси Девилз плей-оффта [[Флорида Пантерз]], [[Торонто Мейпл Лифс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларын жеңіп, финалға шықты<ref name="playoff"/>. Финалда Нью-Джерси Девилз [[Даллас Старз]] командасын алты ойында жеңіп, екінші рет Стэнли кубогын иеленді<ref name="back">{{cite web|last=Marin|first=Eric|title=Looking back at the 2000 Stanley Cup|publisher=New Jersey Devils|date=January 5, 2010|url=http://devils.nhl.com/club/news.htm?id=512447|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. 2000 жылы команда иесі Джон МакМаллен командасын Puck Holdings-ке (қазіргі Yankee Global Enterprises) 176 миллион долларға сатты. Жаңа иелері команданың ойындарын YES Network-те көрсетуге және [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында жаңа арена салуға ниетті болды. Алайда, бұл жоспарлар Puck Holdings-тің басқару кезеңінде жүзеге асқан жоқ<ref>{{cite news|url=https://www.forbes.com/free_forbes/2004/1129/124_3.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20041114131633/http://www.forbes.com/free_forbes/2004/1129/124_3.html|url-status=dead|archive-date=November 14, 2004|title=Ice Capades|last=Ozanian|first=Michael K/|date=November 29, 2004|work=[[Forbes]]|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымның басында Ламориелло Нью-Джерси Девилз және [[Ұлттық баскетбол қауымдастығы]]ның [[Нью-Джерси Нетс]] командаларының бас атқарушы директоры болып тағайындалды. Ол 2004 жылы команда сатылғанға дейін басшылықта қалды<ref>{{cite news|author=Everson, Darren|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/lou-leave-nets-stay-top-devil-article-1.625114|title=Lou will leave Nets, stay on as top Devil|date=January 23, 2004|work=[[New York Daily News|Daily News]]|location=New York|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. ====Үшінші Стэнли кубогы және локаут (2001–2007)==== Элиаш-Арнотт-Сикора үштігінің шабуылы және [[Мартин Бродёр]]дің сенімді қақпашылық ойынымен (ол тұрақты маусым мен плей-оффта 97 ойын өткізіп, рекорд орнатты)<ref>{{cite news|last=Diamos|first=Jason|title=2001 N.H.L. Playoffs: Eastern Conference Finals; Devils' Top Line Talks a Great Game|work=The New York Times|date=May 21, 2001|url=https://www.nytimes.com/2001/05/21/sports/2001-nhl-playoffs-eastern-conference-finals-devils-top-line-talks-a-great-game.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite news|title=Sportsticker Hockey Note|work=USA Today|url=http://usatoday30.usatoday.com/sports/hockey/cup/newjersey-thumbs.htm|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>, Нью-Джерси Девилз өз дивизионында жеңіске жетіп, [[Шығыс конференциясы]]нда бірінші орынды иеленді, сондай-ақ бүкіл лигада ең көп гол соққан команда атанды. 2001 жылы қатарынан екінші рет Стэнли кубогының финалына шықты. Алайда, финалда олар [[Колорадо Эвеланш]] командасына жеті ойындық серияда жеңілді. Джон Мэдден команда тарихында алғаш рет ең үздік қорғаныс шебіндегі шабуылшы ретінде Фрэнк Дж. Селке трофейін жеңіп алды<ref>{{cite web|title=Frank J. Selke Trophy winners|date=June 14, 2007|publisher=ESPN|url=https://www.espn.com/nhl/news/story?page=nhlselke|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. 2001–2002 маусымында команда тағы да фавориттердің бірі болады деп күтілді<ref>{{cite news|archive-url=https://web.archive.org/web/20021027074839/http://sportsillustrated.cnn.com/inside_game/darren_eliot/news/2002/04/14/east_breakdown/|archive-date=October 27, 2002|url=http://sportsillustrated.cnn.com/inside_game/darren_eliot/news/2002/04/14/east_breakdown/|title=Devil of a surge: New Jersey looking good to come out of the East|last=Eliot|first=Darren|date=April 14, 2002|publisher=CNN/[[Sports Illustrated]]|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>, және олар маусымды 95 ұпаймен Атланттық дивизионда үшінші орынды аяқтады. Нью-Джерси Девилз плей-оффқа алтыншы орынмен өтті, бірақ конференцияның ширек финалында [[Каролина Харрикейнз]] командасынан жеңілді<ref>{{cite web|url=http://usatoday30.usatoday.com/sports/hockey/cup02/games/2002-04-27-car-nj.htm|title=Francis, Hurricanes end 16-year drought|first=Tom|last=Canavan|agency=Associated Press|date=April 27, 2002|work=USA Today|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. [[Сурет:MartinBrodeur.jpg|thumb|left|Нью-Джерси Девилз қақпашысы [[Мартин Бродёр]], желтоқсан 2007 жыл.]] 2002–03 маусымының алдында Нью-Джерси Девилз командасы Арнотт пен Рэнди Маккейді Далласқа жіберіп, орнына шабуылшылар Джо Ньювендайк пен Джейми Лангенбрюннерді алды, ал Сикора [[Анахайм Дакс]] командасынан Джефф Фризенді алу үшін келісімге қосылды. Жаңарған шабуылшылар тобы команданы 108 ұпаймен Атланттық дивизионда бірінші орынға шығарды<ref name="three">{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=2002–03: Bringing Home Number Three|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/news.htm?id=458147|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Плей-офф барысында Нью-Джерси Девилз бірінші және екінші раундтарда [[Бостон Брюинз]] мен [[Тампа-Бэй Лайтнинг]] командаларын жеңіп, [[Президенттер кубог]]ын жеңіп алған [[Оттава Сенаторз]] командасына қарсы конференция финалында жеті ойындық серияда жеңіске жетті. Жетінші ойында шешуші голды соңғы үш минутта Фризен соқты<ref>{{cite news|last=Diamos|first=Jason|title=Hockey; Friesen's Late Goal Gives Devils A Date With Ducks in the Finals|work=The New York Times|date=May 24, 2003|url=https://www.nytimes.com/2003/05/24/sports/hockey-friesen-s-late-goal-gives-devils-a-date-with-ducks-in-the-finals.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Стэнли кубогының финалында Нью-Джерси Девилз Анахайм Майти Дакс командасымен кездесті. Екі команда да барлық үйдегі ойындарында жеңіске жетіп, серия тартысты өтті. Жетінші ойын [[Нью-Джерси]]де өтіп, Нью-Джерси Девилз жеңіске жетіп, клуб тарихындағы үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды<ref name="three"/>. Сериядан кейін, командада екі онжылдық бойы ойнаған және жанкүйерлердің сүйіктісіне айналған Кен Данейко мансабын аяқтағанын жариялады<ref name="Dano">{{cite news|url=http://usatoday30.usatoday.com/sports/hockey/cup/2003-06-10-notes-daneyko_x.htm|title=Veteran Daneyko sees first action in last game|work=USA Today|date=June 10, 2003|access-date=December 12, 2024|lang=en | first=Melissa | last=Geschwind}}</ref>. Ал Мартин Бродёр тұрақты маусымда керемет өнер көрсетіп, алғаш рет үздік қақпашы ретінде Везина трофейін жеңіп алды. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] 81gsqhjlriicl0thr6dwj8qhn9hxhky 3409215 3409206 2024-12-12T05:26:01Z Syrymzhan 161735 /* Үшінші Стэнли кубогы және локаут (2001–2007) */ 3409215 wikitext text/x-wiki {{Хоккей клубы |мәтін = |фон = |Ағымдағы маусым = |Атауы = {{Ту|АҚШ}} Нью-Джерси Девилз |Эмблемасы = [[Сурет:New Jersey Devils logo.png|200px]] |Ел = {{байрақ|АҚШ}} |Қала = [[Сурет:Flag of Newark, New Jersey.jpg|22px|border|Ньюарк қаласының туы]] [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] |Негізделген = 1974 |Таратылды = |Тарихы = «[[Канзас Сити Скаутс]]»<br>1974-1976<br>«[[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]]»<br>1976-1982<br>«Нью-Джерси Девилз»<br>1982 жылдан бері |Стадионы = [[Пруденшал центр]] |Сыйымдылығы = 17 625 |Президенті = {{ту|АҚШ}}Хью Уэбер |Менеджері = {{ту|АҚШ}}Том Фицджеральд |Капитаны = {{ту|Швейцария}}[[Нико Хишир]] |Жаттықтырушы = {{ту|Канада}} [[Шелдон Киф]] |Иесі = {{ту|АҚШ}} Джошуа Харрис және {{ту|АҚШ}}Дэвид Блитцер |Демеуші = |Түстері = {{color box|#C60C30}} — қызыл<br>{{color box|black}} — қара<br>{{color box|white}} — ақ |Лигасы = ҰХЛ |Дивизионы = Метрополитан дивизионы (ҰХЛ) |Конференциясы = Шығыс конференциясы (ҰХЛ) |Үлестес клубтар = |Олжалар = Стэнли Кубогы '''3''' (1994–95, 1999–00, 2002–03) |Коференция жеңімпаздары = 1994–95, 1999–00, 2000–01, 2002–03, 2011–12 |Дивизион жеңімпаздары = 1996–97, 1997–98, 1998–99, 2000–01, 2002–03, 2005–06, 2006–07, 2008–09, 2009–10 |Сайты = https://www.nhl.com/devils |БАҚ = |Форма1 = |Форма2 = }} '''«Нью-Джерси Девилз»''' ({{lang-en|New Jersey Devils}}) — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-тың]] [[Нью-Джерси]] штатындағы [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында орналасқан кәсіпқой хоккей командасы. «Нью-Джерси Девилз» [[Шығыс конференциясы (ҰХЛ)|Шығыс конференциясының]] [[Метрополитан дивизионы (ҰХЛ)|Метрополитан дивизионында]] [[Ұлттық Хоккей Лигасы]] (ҰХЛ) аясында өнер көрсетеді. Клуб 1974 жылы [[Миссури (штат)|Миссури]] штатының [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында [[Канзас Сити Скаутс]] атауымен құрылды. 1976 жылы Канзас Сити Скаутс [[Денвер]] қаласына көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] атауын алды. 1982 жылы клуб Нью-Джерси штатының Ист-Рутерфорд қаласына көшіп, қазіргі атауы – Нью-Джерси Девилз аталды. Бұл атау [[Джерси шайтаны]] деп аталатын аңызға негізделген. Нью-Джерсиде алғашқы 25 маусымында Нью-Джерси Девилз команданың базасы Ист-Рутерфордтағы Meadowlands Sports Complex кешенінде орналасқан, ал үй ойындарын Brendan Byrne Arena (кейінірек Continental Airlines Arena деп аталған) аренасында өткізді. 2007–08 маусымына дейін команда Ньюарк қаласындағы [[Пруденшал центр]] аренасына көшті. Клуб Нью-Джерсиге көшкенге дейінгі сегіз жылда және Нью-Джерсиде алғашқы бес жылында нәтижесіз немесе орташа деңгейде өнер көрсетіп, [[Стэнли кубогы]] плей-оффына шыға алмады және сол кездегі алты командалық дивизионда бесінші орыннан жоғары көтерілген жоқ. Алайда, 1987 жылы президент және бас менеджер қызметіне Лу Ламорьелло тағайындалғаннан кейін клубтың жағдайы жақсара бастады. Ламорьеллоның басшылығымен Нью-Джерси Девилз 1988 жылдан 2012 жылға дейін үш маусымды қоспағанда плей-оффқа шығып отырды, оның ішінде 1997 жылдан 2010 жылға дейін қатарынан 13 рет қатысып, 1992–93 маусымынан бастап 2009–10 маусымына дейін әр маусымда жеңісті көрсеткішпен аяқтады. Олар [[Атланттық дивизион]]ның тұрақты маусымын тоғыз рет жеңіп алды, соңғы рет 2009–10 маусымында, ал 2013 жылы [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] қайта құру кезінде жаңадан құрылған [[Метрополитан дивизионы]]на ауысты. Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогы финалына бес рет шығып, 1994–95, 1999–2000 және 2002–03 жылдары жеңіске жетті, ал 2000–01 және 2011–12 жылдары финалда жеңілді. Кубокқа таласқан жылдары Нью-Джерси Девилз қорғанысқа негізделген ойын тәсілімен танымал болды және 1990 жылдардың ортасында бейтарап аймақтағы қорғаныс тактикасын кеңінен қолданған командалардың бірі ретінде танылды. Нью-Джерси Девилз командасының [[Гудзон]] өзенінің арғы жағындағы көршісі [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларымен басты қарсыластықтары бар. Нью-Джерси Девилз [[Нью-Йорк]] мегаполис аймағындағы үш ҰХЛ командасының бірі болып табылады; қалған екеуі – Нью-Йорк Рейнджерс және [[Нью-Йорк Айлендерс]]. Девилз Нью-Джерсиде үй ойындарын өткізетін төрт ірі кәсіби спорт командаларының бірі; қалғандары – [[Ұлттық Футбол Лигасы]]ндағы [[Нью-Йорк Джайентс]] және [[Нью-Йорк Джетс]], сондай-ақ [[MLS]]-тағы [[Нью-Йорк Ред Буллз]] командалары. 2012 жылы [[Бруклин Нетс|Нью-Джерси Нетс]] командасы [[Бруклин]]ге көшкеннен бері Девилз Нью-Джерси штатын ресми түрде таныстыратын жалғыз ірі лига командасы болып табылады. ==Тарихы== ===Канзас Сити Скаутс және Колорадо Рокиз=== {{main|Канзас Сити Скаутс|Колорадо Рокиз (хоккей клубы)}} 1972 жылы ҰХЛ [[Миссури (штат)|Миссури]] штатындағы [[Канзас Сити (Миссури)|Канзас Сити]] қаласында орналасқан және Эдвин Г. Томпсон басқаратын топ иелік ететін екі жаңа команданы қосу жоспарларын жариялады. Жаңа команда ресми түрде [[Канзас Сити Скаутс]] деп аталды, бұл атау сол қаладағы Penn Valley Park саябағында орналасқан Сайрус Э. Даллиннің осындай атаулы мүсініне сілтеме жасайды<ref>Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 1.</ref>. Команданың алғашқы маусымында, 1974–75 жылдары, Скаутс Канзас Cитидегі Kemper Arena алаңында тек тоғызыншы ойынға дейін ойнау мүмкіндігіне ие болды және тек оныншы матчында өздерінің әріптестері, жаңа команда [[Вашингтон Кэпиталз]] командасын жеңгенде алғашқы жеңісін тіркеді<ref name="Laroche2">Laroche, chapter "Kansas City Scouts", p. 2.</ref>. Алғашқы маусымда 41 ұпай жинаған Канзас Сити Скаутс Смайт дивизионында соңғы орын алды; тек қана Вашингтон Кэпиталз Канзас Сити Скаутс командасынан аз ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1974–75 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271975.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда, Канзас Сити Скаутс 36 ұпай ғана жинады және қатарынан 27 матчта жеңіссіз қалды, бұл ҰХЛ рекордына үш ойын жетпей қалды. Рекорд 1980–81 жылдардағы [[Виннипег Джетс]] командасы 30 ойын қатарынан жеңіске жете алмаған кезде орнатылды<ref>{{cite web|last=Weiner|first=Evan|title=Capitals, Scouts received rare shot at April hockey|publisher=National Hockey League|date=April 18, 2008|url=http://www.nhl.com/ice/news.htm?id=371286|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Канзас Сити Скаутс командасы жанкүйерлерді өз ойындарына тартуда қиындықтарға тап болды, ал ҰХЛ ойыншылары қауымдастығының жетекшісі Алан Иглсон Канзас Сити Скаутс ойыншыларының жалақы алатынына қатысты алаңдаушылық білдірді<ref name="Laroche2"/>. Канзас Ситиде екі маусым өткізгеннен кейін франшиза [[Денвер]]ге көшіп, [[Колорадо Рокиз (хоккей клубы)|Колорадо Рокиз]] деп қайта аталды<ref>{{cite news|last=Rutherford|first=Jeremy P.|title=Kansas City clings to NHL dreams as Blues visit|work=St. Louis Post-Dispatch|date=September 27, 2014|url=http://www.stltoday.com/sports/hockey/professional/kansas-city-clings-to-nhl-dreams-as-blues-visit/article_f9153628-8ca4-5d80-8492-457355bc60ed.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Команда McNichols Sports Arena алаңында ойнады. Колорадо Рокиз алғашқы ойынында [[Торонто Мейпл Лифс]] командасын 4:2 есебімен жеңді<ref>Maguire, p. 141.</ref>. 1976–77 маусымының алғашқы 60 ойынында Колорадо Рокиз плей-оффқа шығуға жақын еді, бірақ қатарынан 18 жеңіссіз ойын өткізіп, жарыстан тыс қалды<ref>{{cite news|last=Hafner|first=Dan|title=Kings Outlast Rockies, Take Over Second Place|work=Los Angeles Times|date=April 1, 1977|page=E1}}</ref>. Сол маусымды команда 20–46–14 есебімен аяқтап, дивизионда соңғы орын алды және 54 ұпай жинады<ref>{{cite web|title=1976–77 National Hockey League Standings|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/nhl19271977.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымда олар 59 ұпайға қол жеткізді. Алайда [[Филадельфия Флайерз]] командасы оларды плей-оффтың бастапқы кезеңінде жарыстан шығарды<ref>{{cite news|title=Philadelphia 3, Colorado 1|work=The Globe and Mail|date=April 14, 1978|page=29}}</ref>. Команда тұрақтылықтың жоқтығынан зардап шекті. Алғашқы сегіз жылда Канзас Сити Скаутс/Колорадо Рокиз 10 жаттықтырушыны ауыстырды, олардың ешқайсысы екі толық маусымнан артық қызмет етпеді. Франшиза алты маусым ішінде [[Колорадо]] штатында 22 ойыннан артық жеңіске жетпеді және 1977–78 маусымынан кейін плей-оффқа қайта оралған жоқ<ref>{{cite web|last=Frei|first=Terry|title=It may not be glorious, but it's tradition nonetheless|publisher=ESPN|date=February 2, 2001|url=http://static.espn.go.com/nhl/allstar2001/s/terry_frei.html|access-date=December 10, 2024|lang=en}}</ref>. 1978–79 маусымының алдында команда Нью-Джерсиден шыққан жүк тасымалдау магнаты Артур Императореге сатылды. Ол команданы өзінің туған штатына көшіруді жоспарлады<ref>{{cite news|title=The Newswire: Colorado Rockies Will Go to Jersey If NHL Approves|work=Los Angeles Times|date=June 30, 1978|page=E4}}</ref>. Бұл жоспар аймақта үш ҰХЛ командасының ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) бар болуына байланысты сынға ұшырады. Бірақ, Meadowlands аренасы әлі салынып бітпегендіктен, уақытша қолайлы орын болмады, сондықтан франшиза Денверде қалды<ref>{{cite news|title=NHL ratifies Rockies sale by Vickers|work=The Globe and Mail|date=August 10, 1978|page=43}}</ref><ref>{{cite news|last=Goldaper|first=Sam|title=Shift of Rockies to Jersey Faces Snags|work=The New York Times|date=July 1, 1978|page=13}}</ref>. 1979 жылы команда Дон Черри бас жаттықтырушы етіп жалдады, ал шабуылшы Лэнни МакДональд негізгі ойыншылардың бірі болды. Соған қарамастан, Колорадо Рокиз ҰХЛ-дағы ең нашар нәтижеге қол жеткізді, ал Черри маусым соңында жұмыстан босатылды<ref>{{cite news|title=Don Cherry fired over Colorado's finish|work=The Globe and Mail|date=May 21, 1980|page=37}}</ref>. Екі маусымнан кейін, 1982 жылдың 27 мамырында франшиза Джон МакМаллен бастаған топқа сатылды. Ол сонымен қатар [[Хьюстон Астрос]] бейсбол командасының иесі болатын. Команда Нью-Джерсиге көшіріліп, жаңа атауға ие болды. Көшу келісімінің бөлігі ретінде, Девилз аймақтағы үш командаға – ([[Нью-Йорк Айлендерс]], [[Нью-Йорк Рейнджерс]] және [[Филадельфия Флайерз]]) – олардың аумағына кіруі үшін өтемақы төлеуге мәжбүр болды<ref>{{cite news|last=Blumenstock|first=Kathy|title=Rockies' Sale, Move Approved|newspaper=The Washington Post|date=May 28, 1982|page=D1}}</ref>. ===Нью-Джерси Девилз=== ====Команданың негізі қаланған кезең (1982–1993)==== [[Сурет:Jersey Devil.svg|left|thumb|150px|Мифологиялық [[Джерси шайтаны]] команда атауына шабыт болды.]] 1982 жылы 30 маусымда команда Оңтүстік Джерсидің [[Пайн Барренс]] орманында мекендеді деп есептелетін Джерси шайтаны туралы аңыздың құрметіне Нью-Джерси Девилз деп қайта аталды. Атауды таңдау үшін өткізілген байқауда 10 000-нан астам адам дауыс берді<ref>{{cite news |first=Lawrie |last=Mifflin |author2=Katz, Michael |title=Scouting; 'Jersey Devils' Wins Name Poll |url=https://www.nytimes.com/1982/06/30/sports/scouting-jersey-devils-wins-name-poll.html|work=The New York Times |date=June 30, 1982 |access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда [[Нью-Джерси]] штатының Ист-Рутерфорд қаласындағы Брендан Бирн аренасында ойнауды бастады, кейін ол Continental Airlines Arena, содан соң Izod Center деп аталды. Бұл арена олардың 2006–07 маусымына дейінгі үй алаңы болды<ref name="Izod">{{cite web|last=Johnson|first=Brent|title=Deal to close Izod Center expected to be announced Thursday|work=The Star-Ledger|date=January 15, 2015|url=http://www.nj.com/politics/index.ssf/2015/01/izod_center_could_soon_close_report_says.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="Prudential">{{cite web|title=Prudential Center|publisher=ESPN|url=http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113012626/http://espn.go.com/nhl/team/stadium/_/name/nj/new-jersey-devils|url-status=dead|archive-date=November 13, 2013|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Қоныс аударғаннан кейін жаңадан құрылған Нью-Джерси Девилз Уэльс конференциясының Патрик дивизионына орналастырылды. Олардың алғашқы ойыны [[Питтсбург Пингвинз]]ге қарсы 3–3 есебімен тең аяқталды, ал алғашқы голды Дон Левер соқты<ref name="first">{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1982–83: The First Season|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41708|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Алғашқы жеңіс Нью-Джерсиде [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан 3–2 есебімен басым түскенде келді<ref name="datesinhistory">{{cite web|url=http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20060324011352/http://www.newjerseydevils.com/2005/html/history/alltimestats/PDF/DatesInHistory.pdf|archive-date=March 24, 2006|title=Dates in Devils History|publisher=New Jersey Devils|year=2005|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref> . Команда маусымды 17–49–14 нәтижесімен аяқтады. 1983–84 және 1986–87 жылдар аралығында команда нәтижелерін жақсартып отырды, бірақ плей-оффқа жете алмады. 1987 жылдың сәуірінде Макмаллен Провиденс колледжінің спорт директоры Лу Ламореллоны команда президенті етіп тағайындады<ref>{{cite news|last=Krasner|first=Steven|title=Lou Lamoriello leaves PC with mixed emotions: Friars' A.D. headed to NHL Devils after 28-year association|work=Providence Journal|date=May 1, 1987|page=1}}</ref>. Команда жұмысын тиімді басқару үшін Ламорелло 1987–88 маусымының алдында бас менеджер қызметіне кірісті<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Front Office Undergoes Change|work=The New York Times|date=September 11, 1987|page=D19}}</ref>. 1987–88 маусымның соңғы күнінде Нью-Джерси Девилз Патрик дивизионының плей-оффына өту үшін қарсыластары Рейнджерспен ұпай саны бойынша теңесті. Нью-Йорк командасы Квебек Нордикстерін 3:0 есебімен жеңгеннен кейін, Нью-Джерси Девилз командасына плей-оффқа жолдама алу үшін [[Чикаго Блэкхокс]] командасын жеңу қажет болды. Нью-Джерси Девилз үшінші кезеңнің ортасында 3:2 есебімен артта қалып тұрған кезде Джон Маклин есепті теңестірді, ал овертаймда 2:39 уақыт қалғанда жеңіс голын соқты. Рейнджерс пен Девилз 82 ұпаймен маусымды аяқтағанымен, Нью-Джерси Девилз командасының екі жеңісі артық болып, олар франшиза тарихында Нью-Джерси Девилз ретінде алғаш рет плей-оффқа өтті<ref>{{cite news|title=Devils earn playoff berth|work=The Globe and Mail|date=April 4, 1988|page=C2}}</ref><ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Devils' Playoff Blight Ends|work=The New York Times|date=April 4, 1988|page=C1}}</ref>. Команда 1988 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның плей-оффында конференция финалына дейін жетті, бірақ [[Бостон Брюинз]] командасына жеті ойындық серияда жеңіліп қалды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз қайтадан 0.500 көрсеткішінен төмен түсіп, плей-оффқа өте алмады<ref>{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=1988–89: Paving the Way|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/page.htm?id=41714|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Маусымнан кейінгі ойыншылар құрамындағы өзгерістердің бірі ретінде Ламориелло екі жұлдызын — [[Вячеслав Александрович Фетисов|Вячеслав Фетисов]] пен [[Сергей Викторович Стариков|Сергей Стариковты]] құрамға қосты. Нью-Джерси Девилз Фетисовты 1983 жылғы [[ҰХЛ драфты]]нда таңдаған болатын, бірақ [[КСРО үкіметі|Кеңес үкіметі]] ұлттық құраманың мүшесі болғандықтан, оның елден кетуіне рұқсат бермеді<ref>{{cite news|title=Two Soviet Defensemen Sign with the Devils|work=Philadelphia Inquirer|date=June 27, 1989|url=http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|archive-url=https://web.archive.org/web/20150618214846/http://articles.philly.com/1989-06-27/sports/26108368_1_sergei-starikov-lou-lamoriello-viacheslav-fetisov|url-status=dead|archive-date=June 18, 2015|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Кейінірек Нью-Джерси Девилз Фетисовтың қорғаныстағы серігі [[Алексей Викторович Касатонов|Алексей Касатоновты]] да құрамға алды<ref>{{cite news|last=Yannis|first=Alex|title=Hockey; Reflecting on Russia, With Hope And Fear|work=The New York Times|date=December 25, 1991|url=https://www.nytimes.com/1991/12/25/sports/hockey-reflecting-on-russia-with-hope-and-fear.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Команда келесі екі маусымның әрқайсысында бас жаттықтырушыны ауыстырды. 1989–90 маусымында Шоенфельдтің орнына Джон Каннифф келді, ал 1990–91 маусымының ортасында Том МакВи жаттықтырушы болып тағайындалды. 1992–93 маусымына [[1980 жылғы Қысқы Олимпиада ойындары|1980 жылғы Олимпиададағы]] "Мұз үстіндегі ғажайып" АҚШ құрамасының жаттықтырушысы Герб Брукс шақырылды, бірақ команда тағы да дивизиондық жартылай финалдан шығып қалғандықтан, ол қызметінен босатылып, оның орнына [[Монреаль Канадиенс]] командасының бұрынғы бас жаттықтырушысы [[Жак Лемер]] тағайындалды<ref>{{cite news|title=Herb Brooks leaves Devils; management is critical|work=Gainesville Sun|agency=Associated Press|date=June 1, 1993|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1320&dat=19930601&id=fPIRAAAAIBAJ&sjid=cOoDAAAAIBAJ&pg=1238,152130|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref><ref name="oral">{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 1|publisher=SportsNet|date=September 15, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-stanley-cup-champion-new-jersey-devils-an-oral-history-20-years-later-part-1/|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. ====Чемпиондық (1993–2000)==== Лемердің басшылығымен команда 1993–94 маусымында ҰХЛ-дың географияға сәйкес аталған жаңа дивизиондарында [[Шығыс конференциясы]]ның [[Атланттық дивизион]]ында ойнады. Құрамда қорғаушылар Скотт Стивенс, Скотт Нидермайер және Кен Даниеко; шабуылшылар Стефан Рише, Джон МакЛин, Бобби Холик және Клод Лемье; қақпашылар Крис Террери мен Мартин Бродер болды. Соңғысы ҰХЛ-дың үздік дебютанты ретінде Калдер мемориалдық трофейін жеңіп алды<ref>{{cite web|title=1993–94 New Jersey Devils roster and statistics|publisher=The Internet Hockey Database|url=http://www.hockeydb.com/ihdb/stats/leagues/seasons/teams/0000511994.html|access-date=December 11, 2024|lang=en}}</ref>. Нью-Джерси Девилз тұрақты маусымда 330 гол соғып, 106 ұпаймен франшизаның рекордын жаңартты, бұл Атланттық дивизионда [[Нью-Йорк Рейнджерс]] командасынан кейінгі екінші орын болды. Нью-Джерси Девилз пен Нью-Йорк Рейнджерс конференция финалында кездесіп, серия жеті ойынға созылды. [[Нью-Джерси]]де өткен 6-шы ойын алдында Нью-Джерси Девилз серияда алда тұрды. Бірақ Рейнджерс капитаны [[Марк Мессье]] өзінің командасының 6-шы ойында жеңетінін мәлімдеп, сөзінде тұрды. Мессье хет-трик жасап, серияны 7-ші ойынға дейін созды. 7-ші ойында Нью-Джерси Девилз ойыншысы Валерий Зелепукин есепті 1–1 етіп теңестірді, бұл соңғы 7.7 секундта болды, бірақ Нью-Джерси Девилз қосымша уақыттың екінші бөлігінде Стефан Маттоның голынан кейін жеңілді. [[Сурет:The N.J. Devils win the 1995 Stanley Cup.jpeg|thumb|1995 жылғы [[Стэнли кубогы]]ның финалында [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңгеннен кейін Нью-Джерси Девилз жеңісін атап өтуде. Бұл жеңіс клубқа алғашқы Стэнли кубогын алып келді.]] 1994–95 жылғы қысқартылған маусымда команда конференция финалына оралып, [[Филадельфия Флайерз]] командасын төрт ойынның екеуінде жеңді<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 3|publisher=SportsNet|date=September 17, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-3/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref> . Олар фаворит болып есептелген [[Детройт Ред Уингз]] командасын жеңіп, Нью-Джерси тарихындағы алғашқы [[Стэнли кубогы]]н иеленді. Бұл жеңіс Стэнли кубогын [[Нью-Йорк Рейнджерс]] өткен жылы жеңіп алғаннан кейін, [[Гудзон]] өзенінің арғы жағына алып келді. 1994–95 жылғы Нью-Джерси Девилз командасы Стэнли кубогын жеңіп алған әр ойыншыға кубокпен бір күн өткізу дәстүрін бастаған алғашқы команда болды<ref>{{cite web|title=Stanley Cup for a Day|url=http://www.realclearsports.com/lists/celebratory_traditions/stanley_cup_for_a_day.html?state=stop}}</ref>. Клод Лемье плей-оффтың ең құнды ойыншысы ретінде Конн Смайт Трофейімен марапатталды<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 5|publisher=SportsNet|date=September 19, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-5/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Бұл жетістіктер команда тарихындағы үшінші рет көшіп кетуі мүмкін деген тұрақты қауесеттермен қатар жүрді, бұл жолы [[Нашвилл]]ға<ref>{{cite web|last=Pickens|first=Pat|title=1994–95 champion Devils: An oral history, Pt. 4|publisher=SportsNet|date=September 18, 2014|url=http://www.sportsnet.ca/hockey/nhl/1994-95-champion-devils-an-oral-history-pt-4/|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Команданы жоғалту қаупі алдында штат билігі Нью-Джерси Девилз аренасын жөндеуге қаражат бөлуге келісті<ref>{{cite news|last=Sandomir|first=Richard|title=Hockey – Devils and New Jersey Call Truce and Strike Deal|work=The New York Times|date=July 14, 1995|url=https://www.nytimes.com/1995/07/14/sports/hockey-devils-and-new-jersey-call-truce-and-strike-deal.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Нашвилл кейін үш жылдан соң, [[Ұлттық Хоккей Лигасы|ҰХЛ]] кеңеюінің бір бөлігі ретінде, [[Нэшвилл Предаторз]] командасын құрды. Келесі маусымда Нью-Джерси Девилз плей-оффқа шыға алмады және лигада жалпы 12-орын алды. Бұл 26 жылда Стэнли кубогының қорғаушы чемпионы болған команданың плей-оффқа шыға алмаған алғашқы жағдай болды<ref>{{cite news|last=Canavan|first=Tom|title=Laying Devils' Egg: Defending Champions Miss Out on Playoffs: Ottawa 5, New Jersey 2|work=Los Angeles Daily News|agency=Associated Press|date=April 14, 1996|url=http://www.thefreelibrary.com/LAYING+DEVILS'+EGG%3A+DEFENDING+CHAMPIONS+MISS+OUT+ON+PLAYOFFS+%3A+OTTAWA...-a083946272|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Осы онжылдықтың қалған кезеңінде Нью-Джерси Девилз [[Атланттық дивизион]]ын жеңіп, [[Шығыс конференциясы]]нда үздік команда ретінде үш рет маусымды аяқтады, бірақ плей-оффта алысқа бара алмады. 1996–97 маусымында 104 ұпай және 1997–98 маусымында 107 ұпай жинағанына қарамастан, олар 1997 жылғы плей-оффтың жартылай финалында Рейнджерстен 4–1 есебімен, ал 1998 жылғы плей-оффтың ширек финалында [[Оттава Сенаторз]] командасынан 4–2 есебімен жеңіліп қалды<ref name="playoff">{{cite news|title=New Jersey Devils playoff history|work=Yahoo! Sports|date=April 28, 2009|url=https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|access-date=December 12, 2024|lang=en|archive-date=October 7, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161007152752/https://sports.yahoo.com/nhl/news?slug=newjerseypost|url-status=dead}}</ref> . Осы маусымнан кейін Лемер қызметінен кетті, оның орнына көмекші жаттықтырушы Робби Фторек тағайындалды<ref>{{cite news|last=Vacchiano|first=Ralph|title=Ftorek Takes Reins: Devs Tab Robbie as Jacques Successor|work=Daily News|location=New York|date=May 22, 1998|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/ftorek-takes-reins-devs-tab-robbie-jacques-successor-article-1.800942|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Алайда, келесі маусым да алдыңғыдай аяқталды, бұл жолы ширек финалда [[Питтсбург Пингвинз]] командасынан жеті ойынның нәтижесінде жеңіліс тапты<ref name="playoff"/>. [[Сурет:StanleyCupDevs1999-00Engraved.jpg|left|thumb|Стэнли кубогына жазылған 1999–2000 жылғы Нью-Джерси Девилз құрамасындағы хоккейшілердің аттары. Сол маусымда клуб өзінің екінші Стэнли кубогын жеңіп алды.]] Нью-Джерси Девилз 1999–2000 жылғы маусымның соңына таман Ламориелло Фторекті қызметінен босатып, оның орнына көмекші бапкер Ларри Робинсонды тағайындады. Нью-Джерси Девилз плей-оффта [[Флорида Пантерз]], [[Торонто Мейпл Лифс]] және [[Филадельфия Флайерз]] командаларын жеңіп, финалға шықты<ref name="playoff"/>. Финалда Нью-Джерси Девилз [[Даллас Старз]] командасын алты ойында жеңіп, екінші рет Стэнли кубогын иеленді<ref name="back">{{cite web|last=Marin|first=Eric|title=Looking back at the 2000 Stanley Cup|publisher=New Jersey Devils|date=January 5, 2010|url=http://devils.nhl.com/club/news.htm?id=512447|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. 2000 жылы команда иесі Джон МакМаллен командасын Puck Holdings-ке (қазіргі Yankee Global Enterprises) 176 миллион долларға сатты. Жаңа иелері команданың ойындарын YES Network-те көрсетуге және [[Ньюарк (Нью-Джерси)|Ньюарк]] қаласында жаңа арена салуға ниетті болды. Алайда, бұл жоспарлар Puck Holdings-тің басқару кезеңінде жүзеге асқан жоқ<ref>{{cite news|url=https://www.forbes.com/free_forbes/2004/1129/124_3.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20041114131633/http://www.forbes.com/free_forbes/2004/1129/124_3.html|url-status=dead|archive-date=November 14, 2004|title=Ice Capades|last=Ozanian|first=Michael K/|date=November 29, 2004|work=[[Forbes]]|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Келесі маусымның басында Ламориелло Нью-Джерси Девилз және [[Ұлттық баскетбол қауымдастығы]]ның [[Нью-Джерси Нетс]] командаларының бас атқарушы директоры болып тағайындалды. Ол 2004 жылы команда сатылғанға дейін басшылықта қалды<ref>{{cite news|author=Everson, Darren|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/lou-leave-nets-stay-top-devil-article-1.625114|title=Lou will leave Nets, stay on as top Devil|date=January 23, 2004|work=[[New York Daily News|Daily News]]|location=New York|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. ====Үшінші Стэнли кубогы және локаут (2001–2007)==== Элиаш-Арнотт-Сикора үштігінің шабуылы және [[Мартин Бродёр]]дің сенімді қақпашылық ойынымен (ол тұрақты маусым мен плей-оффта 97 ойын өткізіп, рекорд орнатты)<ref>{{cite news|last=Diamos|first=Jason|title=2001 N.H.L. Playoffs: Eastern Conference Finals; Devils' Top Line Talks a Great Game|work=The New York Times|date=May 21, 2001|url=https://www.nytimes.com/2001/05/21/sports/2001-nhl-playoffs-eastern-conference-finals-devils-top-line-talks-a-great-game.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref><ref>{{cite news|title=Sportsticker Hockey Note|work=USA Today|url=http://usatoday30.usatoday.com/sports/hockey/cup/newjersey-thumbs.htm|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>, Нью-Джерси Девилз өз дивизионында жеңіске жетіп, [[Шығыс конференциясы]]нда бірінші орынды иеленді, сондай-ақ бүкіл лигада ең көп гол соққан команда атанды. 2001 жылы қатарынан екінші рет Стэнли кубогының финалына шықты. Алайда, финалда олар [[Колорадо Эвеланш]] командасына жеті ойындық серияда жеңілді. Джон Мэдден команда тарихында алғаш рет ең үздік қорғаныс шебіндегі шабуылшы ретінде Фрэнк Дж. Селке трофейін жеңіп алды<ref>{{cite web|title=Frank J. Selke Trophy winners|date=June 14, 2007|publisher=ESPN|url=https://www.espn.com/nhl/news/story?page=nhlselke|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. 2001–2002 маусымында команда тағы да фавориттердің бірі болады деп күтілді<ref>{{cite news|archive-url=https://web.archive.org/web/20021027074839/http://sportsillustrated.cnn.com/inside_game/darren_eliot/news/2002/04/14/east_breakdown/|archive-date=October 27, 2002|url=http://sportsillustrated.cnn.com/inside_game/darren_eliot/news/2002/04/14/east_breakdown/|title=Devil of a surge: New Jersey looking good to come out of the East|last=Eliot|first=Darren|date=April 14, 2002|publisher=CNN/[[Sports Illustrated]]|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>, және олар маусымды 95 ұпаймен Атланттық дивизионда үшінші орынды аяқтады. Нью-Джерси Девилз плей-оффқа алтыншы орынмен өтті, бірақ конференцияның ширек финалында [[Каролина Харрикейнз]] командасынан жеңілді<ref>{{cite web|url=http://usatoday30.usatoday.com/sports/hockey/cup02/games/2002-04-27-car-nj.htm|title=Francis, Hurricanes end 16-year drought|first=Tom|last=Canavan|agency=Associated Press|date=April 27, 2002|work=USA Today|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. [[Сурет:MartinBrodeur.jpg|thumb|left|Нью-Джерси Девилз қақпашысы [[Мартин Бродёр]], желтоқсан 2007 жыл.]] 2002–03 маусымының алдында Нью-Джерси Девилз командасы Арнотт пен Рэнди Маккейді Далласқа жіберіп, орнына шабуылшылар Джо Ньювендайк пен Джейми Лангенбрюннерді алды, ал Сикора [[Анахайм Дакс]] командасынан Джефф Фризенді алу үшін келісімге қосылды. Жаңарған шабуылшылар тобы команданы 108 ұпаймен Атланттық дивизионда бірінші орынға шығарды<ref name="three">{{cite web|last=Rosen|first=Dan|title=2002–03: Bringing Home Number Three|publisher=New Jersey Devils|url=http://devils.nhl.com/club/news.htm?id=458147|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Плей-офф барысында Нью-Джерси Девилз бірінші және екінші раундтарда [[Бостон Брюинз]] мен [[Тампа-Бэй Лайтнинг]] командаларын жеңіп, [[Президенттер кубог]]ын жеңіп алған [[Оттава Сенаторз]] командасына қарсы конференция финалында жеті ойындық серияда жеңіске жетті. Жетінші ойында шешуші голды соңғы үш минутта Фризен соқты<ref>{{cite news|last=Diamos|first=Jason|title=Hockey; Friesen's Late Goal Gives Devils A Date With Ducks in the Finals|work=The New York Times|date=May 24, 2003|url=https://www.nytimes.com/2003/05/24/sports/hockey-friesen-s-late-goal-gives-devils-a-date-with-ducks-in-the-finals.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Стэнли кубогының финалында Нью-Джерси Девилз Анахайм Майти Дакс командасымен кездесті. Екі команда да барлық үйдегі ойындарында жеңіске жетіп, серия тартысты өтті. Жетінші ойын [[Нью-Джерси]]де өтіп, Нью-Джерси Девилз жеңіске жетіп, клуб тарихындағы үшінші Стэнли кубогын жеңіп алды<ref name="three"/>. Сериядан кейін, командада екі онжылдық бойы ойнаған және жанкүйерлердің сүйіктісіне айналған Кен Данейко мансабын аяқтағанын жариялады<ref name="Dano">{{cite news|url=http://usatoday30.usatoday.com/sports/hockey/cup/2003-06-10-notes-daneyko_x.htm|title=Veteran Daneyko sees first action in last game|work=USA Today|date=June 10, 2003|access-date=December 12, 2024|lang=en | first=Melissa | last=Geschwind}}</ref>. Ал Мартин Бродёр тұрақты маусымда керемет өнер көрсетіп, алғаш рет үздік қақпашы ретінде Везина трофейін жеңіп алды. 2003–04 маусымында Мартин Бродёр тағы да Везина трофейін жеңіп алды<ref name="Vezina">{{cite web|title=Vezina Trophy winners|date=June 14, 2007|publisher=ESPN|url=https://www.espn.com/nhl/news/story?page=nhlvezina|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. Команданың капитаны Скотт Стивенс маусымның 38 ойынында ми шайқалу жарақатына байланысты ойынды жалғастыра алмаса да<ref>{{cite news|title=Absence of Stevens hurt Devils, Brodeur says|work=The Globe and Mail|date=April 21, 2004|page=S3}}</ref>, Нью-Джерси Девилз Атланттық дивизионда 100 ұпаймен екінші орынға ие болды. Стэнли кубогы плей-оффына алтыншы орынмен шыққан команда конференцияның ширек финалында Филадельфия Флайерз командасына төрт ойынның бірінде ғана жеңіске жетіп, серияда жеңілді<ref>{{cite web|title=2003–04 NHL Season Summary|publisher=Hockey-Reference|url=https://www.hockey-reference.com/leagues/NHL_2004.html|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. 2004 жылдың наурызында, маусымның аяқталуына жақын кезде, Lehman Brothers компаниясының атқарушы директоры Джефф Вандербек Puck Holdings-тің басым үлесін сатып алып, Lehman Brothers-тен шығып, Нью-Джерси Девилз командасының толыққанды иесі болды. Ол 2000 жылы команда сатылғаннан бері аз үлестің иесі болып келген. Puck Holdings/YankeeNets сияқты, Вандербек те команданы негізінен Лу Ламорьеллоның басқаруында қалдырды<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2004/03/03/sports/hockey-wall-street-executive-to-purchase-devils.html|title=Wall Street Executive to Buy Devils|work=The New York Times|date=March 3, 2004|access-date=December 12, 2024|lang=en | first=Dave | last=Caldwell}}</ref>. Вандербек Ньюарк қаласындағы жаңа арена салу жобасының белсенді жақтаушысы болды. Бұл жобаға 2002 жылы Puck Holdings басшылығы кезінде қалалық кеңес тарапынан алғашқы қаржыландыру бөлінген еді<ref>{{cite news|title=Newark approves $200M for arena|publisher=[[The Record (Bergen County)|The Record]]|last=Brennan|first=John|date=October 17, 2002}}</ref>. Арена жобасына қаланың қаржылық қатысуына байланысты заңды даулардан кейін, 2004 жылдың қазан айында, локауттың алғашқы айларында, кеңес түпкілікті келісімді мақұлдады<ref>{{cite news|url=http://www.northjersey.com/page.php?qstr=eXJpcnk3ZjczN2Y3dnFlZUVFeXk1JmZnYmVsN2Y3dnFlZUVFeXk2NTk2NDMyJnlyaXJ5N2Y3MTdmN3ZxZWVFRXl5Mg== |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016151615/http://northjersey.com/page.php?qstr=eXJpcnk3ZjczN2Y3dnFlZUVFeXk1JmZnYmVsN2Y3dnFlZUVFeXk2NTk2NDMyJnlyaXJ5N2Y3MTdmN3ZxZWVFRXl5Mg%3D%3D |archive-date=October 16, 2007 |title=Newark arena for Devils 'a done deal' |publisher=[[The Record (Bergen County)|The Record]] |last=Brennan |first=John |date=October 7, 2004 |access-date=December 12, 2024|lang=en |url-status=dead}}</ref>, ал құрылыс жұмыстары шамамен бір жыл өткен соң басталды<ref name="groundbreak">{{cite web|url=http://www.newjerseydevils.com/2005/html/theteam/teamnews/nwk-groundbreaking.php|archive-url=https://web.archive.org/web/20060908102335/http://www.newjerseydevils.com/2005/html/theteam/teamnews/nwk-groundbreaking.php|archive-date=September 8, 2006|title=Newark Breaks Ground for Devils Arena|access-date=December 12, 2024|lang=en|date=October 3, 2005|publisher=New Jersey Devils}}</ref>. Дегенмен, 2006 жылдың қаңтарында қаржылық мәселелер келісімге қауіп төндірді, өйткені Нью-Джерси Девилз қалалық әкімдікке қажет несие хатын ең соңғы күні ғана ұсынды<ref>{{cite news|url=http://www.nydailynews.com/archives/sports/deadline-devils-finally-realize-newark-arena-goal-article-1.559105|title=At deadline, Devils finally realize Newark arena goal|work=[[Daily News (New York)|Daily News]]|location=New York|last=Everson|first=Darren|date=January 25, 2006|access-date=December 12, 2024|lang=en}}</ref>. ==Арена== ==Айналымнан шығарылған нөмерлер== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлттық Хоккей Лигасы]] fffm55klsfdxvy5cio0ice0ru3scs7o 3 749716 3409052 2024-12-11T12:34:16Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409052 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Almatylyq}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 17:34, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) aqjj4xjmxq1p4iuabjqdp515rv73o5k 3 749717 3409053 2024-12-11T12:40:04Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409053 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Aliya Amankeldi}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 17:40, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) f9nrjw74ue5l5w01zc3cjtn3enfxk4m 3 749718 3409069 2024-12-11T13:23:44Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409069 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Dinara Gauhartas}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:23, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) 7evpm5590k3rzfff4a9lt3nfv3foyae 3409234 3409069 2024-12-12T05:51:08Z 1nter pares 146705 /* Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов */ жаңа бөлім 3409234 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Dinara Gauhartas}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:23, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) == Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов == Қайырлы күн! Неге ақпаратты орыс тілінде қосып жатырсыз? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 10:51, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) 97a67ew16zqxd9euzw3gqp0bm9rpg2m 3 749719 3409075 2024-12-11T14:45:41Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409075 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Qarakozyell}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:45, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) d36igxpgvvftpue4jfvrc6q29vplge4 3 749720 3409080 2024-12-11T14:54:07Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409080 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Dulyga Sangaliev}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 19:54, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) gcfe7guj08bqvgl51iar2e3n7vu8u4z 0 749721 3409112 2024-12-11T16:41:21Z Орел Карл 81620 Жаңа бетте: {{Тұлға |Есімі = Шәпек Күзембаев |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1906 |Туған жері = [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]] |Қайтыс болған күні... 3409112 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Шәпек Күзембаев |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1906 |Туған жері = [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]] |Қайтыс болған күні = 1985 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Қазан төңкерісі ордені}} {{!!}} {{Еңбек Қызыл Ту ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Шәпек Күзембаев''' (1906-1985) — кеңестік шаруашылық, мемлекет және саяси қайраткер, [[Социалистік еңбек ері]]. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 9rzkmt0w5i2ywqjvegyz6wjb9x077b0 3409116 3409112 2024-12-11T16:45:17Z Орел Карл 81620 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3409116 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Шәпек Күзембаев |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1906 |Туған жері = [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]] |Қайтыс болған күні = 1985 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Қазан төңкерісі ордені}} {{!!}} {{Еңбек Қызыл Ту ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Шәпек Күзембаев''' (1906-1985)<ref>[http://old.baq.kz/storage/03/037b230b2ecc21754aa6749a49520ce9.pdf Аудандық қоғамдық-саяси газет №74 (862) Сенбі, 17 қыркүйек 2016 жыл]</ref> — кеңестік шаруашылық, мемлекет және саяси қайраткер, [[Социалистік еңбек ері]]. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} an0qc2o1b7vhlozuyrm1pu8mkbkt2xy 3409117 3409116 2024-12-11T16:56:32Z Орел Карл 81620 /* Өмірбаяны */ 3409117 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Шәпек Күзембаев |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1906 |Туған жері = [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]] |Қайтыс болған күні = 1985 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Қазан төңкерісі ордені}} {{!!}} {{Еңбек Қызыл Ту ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Шәпек Күзембаев''' (1906-1985)<ref>[http://old.baq.kz/storage/03/037b230b2ecc21754aa6749a49520ce9.pdf Аудандық қоғамдық-саяси газет №74 (862) Сенбі, 17 қыркүйек 2016 жыл]</ref> — кеңестік шаруашылық, мемлекет және саяси қайраткер, [[Социалистік еңбек ері]]. == Өмірбаяны == 1906 жылы Қазалы ауданында туған. 1939 жылдан бастап КОКП мүшесі. 1926 жылдан бастап — шаруашылық, қоғамдық және саяси жұмыста істейді. 1926-1972 жылдары — [[Бұхара облысы]], Қаракөл ауданының «Қаракөл» кеңшарындағы, [[Қашқадария облысы]], Қасансай ауданы, «Мүбарак» кеңшарындағы ферманың шаруасы, меңгерушісі, «Мүбарак» кеңшары директорының орынбасары, Бұхара облысы Кенимех ауданы, «Кенимех» кеңшарындағы ферма меңгерушісі, директордың орынбасары, директоры болды. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1958 жылғы 6 тамыздағы Жарлығымен Ленин орденімен және «Орақ пен Балға» алтын медалімен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. КОКП XXII съезінің делегаты. 1985 жылы дүниеден өтті. == Сілтеме == * Кузимбоев Шапек // Ўзбек Совет Энциклопедияси [Текст, 14 томлик]: 14 томлик./ ред. И. М. Муминов. — Тошкент : Ўзбек Совет энциклопедияси Бош редакцияси, 1977. — Т.14. — С. 270. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} kgpu1g0pdxs1aenjd655c0nfdrixmqn 3409119 3409117 2024-12-11T16:57:11Z Орел Карл 81620 «[[Санат:Қазалы ауданында туғандар|Қазалы ауданында туғандар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3409119 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Шәпек Күзембаев |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1906 |Туған жері = [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]] |Қайтыс болған күні = 1985 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Қазан төңкерісі ордені}} {{!!}} {{Еңбек Қызыл Ту ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Шәпек Күзембаев''' (1906-1985)<ref>[http://old.baq.kz/storage/03/037b230b2ecc21754aa6749a49520ce9.pdf Аудандық қоғамдық-саяси газет №74 (862) Сенбі, 17 қыркүйек 2016 жыл]</ref> — кеңестік шаруашылық, мемлекет және саяси қайраткер, [[Социалистік еңбек ері]]. == Өмірбаяны == 1906 жылы Қазалы ауданында туған. 1939 жылдан бастап КОКП мүшесі. 1926 жылдан бастап — шаруашылық, қоғамдық және саяси жұмыста істейді. 1926-1972 жылдары — [[Бұхара облысы]], Қаракөл ауданының «Қаракөл» кеңшарындағы, [[Қашқадария облысы]], Қасансай ауданы, «Мүбарак» кеңшарындағы ферманың шаруасы, меңгерушісі, «Мүбарак» кеңшары директорының орынбасары, Бұхара облысы Кенимех ауданы, «Кенимех» кеңшарындағы ферма меңгерушісі, директордың орынбасары, директоры болды. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1958 жылғы 6 тамыздағы Жарлығымен Ленин орденімен және «Орақ пен Балға» алтын медалімен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. КОКП XXII съезінің делегаты. 1985 жылы дүниеден өтті. == Сілтеме == * Кузимбоев Шапек // Ўзбек Совет Энциклопедияси [Текст, 14 томлик]: 14 томлик./ ред. И. М. Муминов. — Тошкент : Ўзбек Совет энциклопедияси Бош редакцияси, 1977. — Т.14. — С. 270. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазалы ауданында туғандар]] tci1wtk5k1jqwp4493oa2chzms8528m 3409120 3409119 2024-12-11T17:01:14Z Орел Карл 81620 /* Өмірбаяны */ 3409120 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Шәпек Күзембаев |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1906 |Туған жері = [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]] |Қайтыс болған күні = 1985 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Қазан төңкерісі ордені}} {{!!}} {{Еңбек Қызыл Ту ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Шәпек Күзембаев''' (1906-1985)<ref>[http://old.baq.kz/storage/03/037b230b2ecc21754aa6749a49520ce9.pdf Аудандық қоғамдық-саяси газет №74 (862) Сенбі, 17 қыркүйек 2016 жыл]</ref> — кеңестік шаруашылық, мемлекет және саяси қайраткер, [[Социалистік еңбек ері]]. == Өмірбаяны == 1906 жылы Қазалы ауданындағы 12 ауылында туған. 1939 жылдан бастап КОКП мүшесі. 1922 жылы отбасымен Қарақалпақстанға қоныс аударған. 1926 жылдан бастап — шаруашылық, қоғамдық және саяси жұмыста істейді. 1926-1972 жылдары — [[Бұхара облысы]], Қаракөл ауданының «Қаракөл» кеңшарындағы, [[Қашқадария облысы]], Қасансай ауданы, «Мүбарак» кеңшарындағы ферманың шаруасы, меңгерушісі, «Мүбарак» кеңшары директорының орынбасары, Бұхара облысы Кенимех ауданы, «Кенимех» кеңшарындағы ферма меңгерушісі, директордың орынбасары, директоры болды. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1958 жылғы 6 тамыздағы Жарлығымен Ленин орденімен және «Орақ пен Балға» алтын медалімен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. КОКП XXII съезінің делегаты. 1985 жылы дүниеден өтті. == Сілтеме == * Кузимбоев Шапек // Ўзбек Совет Энциклопедияси [Текст, 14 томлик]: 14 томлик./ ред. И. М. Муминов. — Тошкент : Ўзбек Совет энциклопедияси Бош редакцияси, 1977. — Т.14. — С. 270. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазалы ауданында туғандар]] 03n1tyrd3d7cnrofa1tt6q16l9q4j1x 3409134 3409120 2024-12-11T17:56:12Z Орел Карл 81620 /* Сілтеме */ 3409134 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Шәпек Күзембаев |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1906 |Туған жері = [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]] |Қайтыс болған күні = 1985 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Қазан төңкерісі ордені}} {{!!}} {{Еңбек Қызыл Ту ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Шәпек Күзембаев''' (1906-1985)<ref>[http://old.baq.kz/storage/03/037b230b2ecc21754aa6749a49520ce9.pdf Аудандық қоғамдық-саяси газет №74 (862) Сенбі, 17 қыркүйек 2016 жыл]</ref> — кеңестік шаруашылық, мемлекет және саяси қайраткер, [[Социалистік еңбек ері]]. == Өмірбаяны == 1906 жылы Қазалы ауданындағы 12 ауылында туған. 1939 жылдан бастап КОКП мүшесі. 1922 жылы отбасымен Қарақалпақстанға қоныс аударған. 1926 жылдан бастап — шаруашылық, қоғамдық және саяси жұмыста істейді. 1926-1972 жылдары — [[Бұхара облысы]], Қаракөл ауданының «Қаракөл» кеңшарындағы, [[Қашқадария облысы]], Қасансай ауданы, «Мүбарак» кеңшарындағы ферманың шаруасы, меңгерушісі, «Мүбарак» кеңшары директорының орынбасары, Бұхара облысы Кенимех ауданы, «Кенимех» кеңшарындағы ферма меңгерушісі, директордың орынбасары, директоры болды. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1958 жылғы 6 тамыздағы Жарлығымен Ленин орденімен және «Орақ пен Балға» алтын медалімен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. КОКП XXII съезінің делегаты. 1985 жылы дүниеден өтті. == Сілтеме == * Кузимбоев Шапек // Ўзбек Совет Энциклопедияси [Текст, 14 томлик]: 14 томлик./ ред. И. М. Муминов. — Тошкент : Ўзбек Совет энциклопедияси Бош редакцияси, 1977. — Т.14. — С. 270. [[Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазалы ауданында туғандар]] cvmrvzzkfdugeid3emfpq7prfzbyqlv 3409140 3409134 2024-12-11T18:06:43Z Орел Карл 81620 /* Сілтеме */ 3409140 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Шәпек Күзембаев |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1906 |Туған жері = [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]] |Қайтыс болған күні = 1985 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Қазан төңкерісі ордені}} {{!!}} {{Еңбек Қызыл Ту ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Шәпек Күзембаев''' (1906-1985)<ref>[http://old.baq.kz/storage/03/037b230b2ecc21754aa6749a49520ce9.pdf Аудандық қоғамдық-саяси газет №74 (862) Сенбі, 17 қыркүйек 2016 жыл]</ref> — кеңестік шаруашылық, мемлекет және саяси қайраткер, [[Социалистік еңбек ері]]. == Өмірбаяны == 1906 жылы Қазалы ауданындағы 12 ауылында туған. 1939 жылдан бастап КОКП мүшесі. 1922 жылы отбасымен Қарақалпақстанға қоныс аударған. 1926 жылдан бастап — шаруашылық, қоғамдық және саяси жұмыста істейді. 1926-1972 жылдары — [[Бұхара облысы]], Қаракөл ауданының «Қаракөл» кеңшарындағы, [[Қашқадария облысы]], Қасансай ауданы, «Мүбарак» кеңшарындағы ферманың шаруасы, меңгерушісі, «Мүбарак» кеңшары директорының орынбасары, Бұхара облысы Кенимех ауданы, «Кенимех» кеңшарындағы ферма меңгерушісі, директордың орынбасары, директоры болды. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1958 жылғы 6 тамыздағы Жарлығымен Ленин орденімен және «Орақ пен Балға» алтын медалімен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. КОКП XXII съезінің делегаты. 1985 жылы дүниеден өтті. == Сілтеме == * Кузимбоев Шапек // Ўзбек Совет Энциклопедияси [Текст, 14 томлик]: 14 томлик./ ред. И. М. Муминов. — Тошкент : Ўзбек Совет энциклопедияси Бош редакцияси, 1977. — Т.14. — С. 270. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазалы ауданында туғандар]] 03n1tyrd3d7cnrofa1tt6q16l9q4j1x 3 749722 3409118 2024-12-11T16:57:08Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409118 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Z9SqmFb2L8mmr5aj}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:57, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) 5qd6h6c3u2qwybmcpkgnuvmd6dtixwd 0 749723 3409124 2024-12-11T17:22:03Z Орел Карл 81620 Жаңа бетте: {{Тұлға |Есімі = Никара Бәкірқызы Абаева |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 30.8.1936 |Туған жері = {{туғанжері|Семей|Семейде}}, Қазақ Автономиялы... 3409124 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Никара Бәкірқызы Абаева |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 30.8.1936 |Туған жері = {{туғанжері|Семей|Семейде}}, [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{USSR}}<br />{{KAZ}} |Ұлты = |Мансабы = қоғам қайраткер |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Никара Бәкірқызы Абаева''' ([[30 тамыз]] [[1936 жыл|1936]], [[Семей]], [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]]) — кеңестік және қазақстандық қоғамдық-саяси қайраткер, педагогика ғылымдарының кандидаты. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 70u57ne09uan6rk15x3sws5eq8vv8ap 3409126 3409124 2024-12-11T17:33:57Z Орел Карл 81620 /* Өмірбаяны */ 3409126 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Никара Бәкірқызы Абаева |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 30.8.1936 |Туған жері = {{туғанжері|Семей|Семейде}}, [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{USSR}}<br />{{KAZ}} |Ұлты = |Мансабы = қоғам қайраткер |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Никара Бәкірқызы Абаева''' ([[30 тамыз]] [[1936 жыл|1936]], [[Семей]], [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]]) — кеңестік және қазақстандық қоғамдық-саяси қайраткер, педагогика ғылымдарының кандидаты. == Өмірбаяны == 1936 жылы 30 тамызда [[Семей]] қаласында дүниеге келген. [[Шәкәрім атындағы университет|Семей педагогикалық институтын]] бітірген. Жоғарғы оқу орнын бітіргеннен соң мұғалім болып жұмыс істеді, содан кейін комсомолдық жұмысқа ауысып — Қазақстан ЛКЖО Семей облыстық комитетінің нұсқаушысы, бөлім меңгерушісі, хатшысы, Қазақстан ЛКЖО ОК мектеп және студент жастар жөніндегі хатшысы қызметтерін атқарды. 1971-1975 жылдары — Семей облыстық атқару комитеті төрағасының орынбасары болды. 1975-1984 жылдары — [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының хатшысы, Қазақ КСР Білім министрінің орынбасары қызметін атқарды. 1984-1991 жылдары — [[Ыбырай Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы|Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының]] директоры болып істеді. Қазақстан КП XIII съезінің делегаты. 1991 жылдан бері зейнеткер болып келеді. Тәуелсіз Қазақстанда Алматы қалалық мәслихатында сарапшы, Республикалық әйелдер ұйымдары комитетінің төрағасы, Азия және Африка елдерімен ынтымақтастық республикалық комитетінің төрағасы болды. == Отбасы == Күйеуі — Әшірбаев Болат Ғазизұлы. Қызы — Сәуле (1964 туғ.), 2002 жылғы жағдай бойынша [[Қазақстан Ұлттық банкі|Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі]] бөлімінің басшысы болды. Ұлы — Тимур (1971 туғ.) == Кітапнама == * Абаева, Никара Бакировна. Салют, страна пионерия! / Н. Б. Абаева. — Алма-Ата : Мектеп, 1988. — 89,[2] с. : ил.; 16 см; ISBN 5-625-00226-6 : 10 к. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 51acct3l0lyf1dbhqsjy7twwur9phjd 3409127 3409126 2024-12-11T17:35:42Z Орел Карл 81620 /* Дереккөздер */ 3409127 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Никара Бәкірқызы Абаева |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 30.8.1936 |Туған жері = {{туғанжері|Семей|Семейде}}, [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{USSR}}<br />{{KAZ}} |Ұлты = |Мансабы = қоғам қайраткер |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Никара Бәкірқызы Абаева''' ([[30 тамыз]] [[1936 жыл|1936]], [[Семей]], [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]]) — кеңестік және қазақстандық қоғамдық-саяси қайраткер, педагогика ғылымдарының кандидаты. == Өмірбаяны == 1936 жылы 30 тамызда [[Семей]] қаласында дүниеге келген. [[Шәкәрім атындағы университет|Семей педагогикалық институтын]] бітірген. Жоғарғы оқу орнын бітіргеннен соң мұғалім болып жұмыс істеді, содан кейін комсомолдық жұмысқа ауысып — Қазақстан ЛКЖО Семей облыстық комитетінің нұсқаушысы, бөлім меңгерушісі, хатшысы, Қазақстан ЛКЖО ОК мектеп және студент жастар жөніндегі хатшысы қызметтерін атқарды. 1971-1975 жылдары — Семей облыстық атқару комитеті төрағасының орынбасары болды. 1975-1984 жылдары — [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының хатшысы, Қазақ КСР Білім министрінің орынбасары қызметін атқарды. 1984-1991 жылдары — [[Ыбырай Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы|Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының]] директоры болып істеді. Қазақстан КП XIII съезінің делегаты. 1991 жылдан бері зейнеткер болып келеді. Тәуелсіз Қазақстанда Алматы қалалық мәслихатында сарапшы, Республикалық әйелдер ұйымдары комитетінің төрағасы, Азия және Африка елдерімен ынтымақтастық республикалық комитетінің төрағасы болды. == Отбасы == Күйеуі — Әшірбаев Болат Ғазизұлы. Қызы — Сәуле (1964 туғ.), 2002 жылғы жағдай бойынша [[Қазақстан Ұлттық банкі|Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі]] бөлімінің басшысы болды. Ұлы — Тимур (1971 туғ.) == Кітапнама == * Абаева, Никара Бакировна. Салют, страна пионерия! / Н. Б. Абаева. — Алма-Ата : Мектеп, 1988. — 89,[2] с. : ил.; 16 см; ISBN 5-625-00226-6 : 10 к. ftox7pcyyrkd8uibfqurxo8f4yi9xao 3409130 3409127 2024-12-11T17:42:48Z Орел Карл 81620 /* Кітапнама */ 3409130 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Никара Бәкірқызы Абаева |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 30.8.1936 |Туған жері = {{туғанжері|Семей|Семейде}}, [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{USSR}}<br />{{KAZ}} |Ұлты = |Мансабы = қоғам қайраткер |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Никара Бәкірқызы Абаева''' ([[30 тамыз]] [[1936 жыл|1936]], [[Семей]], [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]]) — кеңестік және қазақстандық қоғамдық-саяси қайраткер, педагогика ғылымдарының кандидаты. == Өмірбаяны == 1936 жылы 30 тамызда [[Семей]] қаласында дүниеге келген. [[Шәкәрім атындағы университет|Семей педагогикалық институтын]] бітірген. Жоғарғы оқу орнын бітіргеннен соң мұғалім болып жұмыс істеді, содан кейін комсомолдық жұмысқа ауысып — Қазақстан ЛКЖО Семей облыстық комитетінің нұсқаушысы, бөлім меңгерушісі, хатшысы, Қазақстан ЛКЖО ОК мектеп және студент жастар жөніндегі хатшысы қызметтерін атқарды. 1971-1975 жылдары — Семей облыстық атқару комитеті төрағасының орынбасары болды. 1975-1984 жылдары — [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының хатшысы, Қазақ КСР Білім министрінің орынбасары қызметін атқарды. 1984-1991 жылдары — [[Ыбырай Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы|Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының]] директоры болып істеді. Қазақстан КП XIII съезінің делегаты. 1991 жылдан бері зейнеткер болып келеді. Тәуелсіз Қазақстанда Алматы қалалық мәслихатында сарапшы, Республикалық әйелдер ұйымдары комитетінің төрағасы, Азия және Африка елдерімен ынтымақтастық республикалық комитетінің төрағасы болды. == Отбасы == Күйеуі — Әшірбаев Болат Ғазизұлы. Қызы — Сәуле (1964 туғ.), 2002 жылғы жағдай бойынша [[Қазақстан Ұлттық банкі|Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі]] бөлімінің басшысы болды. Ұлы — Тимур (1971 туғ.) == Кітапнама == * Абаева, Никара Бакировна. Салют, страна пионерия! / Н. Б. Абаева. — Алма-Ата : Мектеп, 1988. — 89,[2] с. : ил.; 16 см; ISBN 5-625-00226-6 : 10 к. * Абаева, Никара Бакировна. Деятельность пионерской организации Казахстана по идейно-политическому воспитанию школьников (1962—1972 гг.) : диссертация … кандидата педагогических наук : 13.00.01. — Москва, 1985. — 170 с. ([https://search.rsl.ru/ru/record/01008721650 автореферат]) 79sko8d2ay20ugfotzts8bi2m0n9uk2 3409131 3409130 2024-12-11T17:44:31Z Орел Карл 81620 /* Өмірбаяны */ 3409131 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Никара Бәкірқызы Абаева |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 30.8.1936 |Туған жері = {{туғанжері|Семей|Семейде}}, [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{USSR}}<br />{{KAZ}} |Ұлты = |Мансабы = қоғам қайраткер |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Никара Бәкірқызы Абаева''' ([[30 тамыз]] [[1936 жыл|1936]], [[Семей]], [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]]) — кеңестік және қазақстандық қоғамдық-саяси қайраткер, педагогика ғылымдарының кандидаты. == Өмірбаяны == 1936 жылы 30 тамызда [[Семей]] қаласында дүниеге келген. [[Шәкәрім атындағы университет|Семей педагогикалық институтын]] бітірген. Жоғарғы оқу орнын бітіргеннен соң мұғалім болып жұмыс істеді, содан кейін комсомолдық жұмысқа ауысып — Қазақстан ЛКЖО Семей облыстық комитетінің нұсқаушысы, бөлім меңгерушісі, хатшысы, Қазақстан ЛКЖО ОК мектеп және студент жастар жөніндегі хатшысы қызметтерін атқарды. 1971-1975 жылдары — Семей облыстық атқару комитеті төрағасының орынбасары болды. 1975-1984 жылдары — [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының хатшысы, Қазақ КСР Білім министрінің орынбасары қызметін атқарды. 1984-1991 жылдары — [[Ыбырай Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы|Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының]] директоры болып істеді<ref>{{Cite web |url=https://kaz.caravan.kz/zhangalyqtar/30-tamyz-atauly-kunder-oqighalar-esimder-155019/|title=30 тамыз. АТАУЛЫ КҮНДЕР, ОҚИҒАЛАР, ЕСІМДЕР|publisher=Караван медиапорталы|date=2013-08-30|accessdate=2024-12-11}}</ref>. Қазақстан КП XIII съезінің делегаты. 1991 жылдан бері зейнеткер болып келеді. Тәуелсіз Қазақстанда Алматы қалалық мәслихатында сарапшы, Республикалық әйелдер ұйымдары комитетінің төрағасы, Азия және Африка елдерімен ынтымақтастық республикалық комитетінің төрағасы болды. == Отбасы == Күйеуі — Әшірбаев Болат Ғазизұлы. Қызы — Сәуле (1964 туғ.), 2002 жылғы жағдай бойынша [[Қазақстан Ұлттық банкі|Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі]] бөлімінің басшысы болды. Ұлы — Тимур (1971 туғ.) == Кітапнама == * Абаева, Никара Бакировна. Салют, страна пионерия! / Н. Б. Абаева. — Алма-Ата : Мектеп, 1988. — 89,[2] с. : ил.; 16 см; ISBN 5-625-00226-6 : 10 к. * Абаева, Никара Бакировна. Деятельность пионерской организации Казахстана по идейно-политическому воспитанию школьников (1962—1972 гг.) : диссертация … кандидата педагогических наук : 13.00.01. — Москва, 1985. — 170 с. ([https://search.rsl.ru/ru/record/01008721650 автореферат]) aakbuqeurq7eqwdwuoalhr465hw6czk 3409132 3409131 2024-12-11T17:45:07Z Орел Карл 81620 /* Кітапнама */ 3409132 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Никара Бәкірқызы Абаева |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 30.8.1936 |Туған жері = {{туғанжері|Семей|Семейде}}, [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{USSR}}<br />{{KAZ}} |Ұлты = |Мансабы = қоғам қайраткер |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Никара Бәкірқызы Абаева''' ([[30 тамыз]] [[1936 жыл|1936]], [[Семей]], [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]]) — кеңестік және қазақстандық қоғамдық-саяси қайраткер, педагогика ғылымдарының кандидаты. == Өмірбаяны == 1936 жылы 30 тамызда [[Семей]] қаласында дүниеге келген. [[Шәкәрім атындағы университет|Семей педагогикалық институтын]] бітірген. Жоғарғы оқу орнын бітіргеннен соң мұғалім болып жұмыс істеді, содан кейін комсомолдық жұмысқа ауысып — Қазақстан ЛКЖО Семей облыстық комитетінің нұсқаушысы, бөлім меңгерушісі, хатшысы, Қазақстан ЛКЖО ОК мектеп және студент жастар жөніндегі хатшысы қызметтерін атқарды. 1971-1975 жылдары — Семей облыстық атқару комитеті төрағасының орынбасары болды. 1975-1984 жылдары — [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының хатшысы, Қазақ КСР Білім министрінің орынбасары қызметін атқарды. 1984-1991 жылдары — [[Ыбырай Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы|Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының]] директоры болып істеді<ref>{{Cite web |url=https://kaz.caravan.kz/zhangalyqtar/30-tamyz-atauly-kunder-oqighalar-esimder-155019/|title=30 тамыз. АТАУЛЫ КҮНДЕР, ОҚИҒАЛАР, ЕСІМДЕР|publisher=Караван медиапорталы|date=2013-08-30|accessdate=2024-12-11}}</ref>. Қазақстан КП XIII съезінің делегаты. 1991 жылдан бері зейнеткер болып келеді. Тәуелсіз Қазақстанда Алматы қалалық мәслихатында сарапшы, Республикалық әйелдер ұйымдары комитетінің төрағасы, Азия және Африка елдерімен ынтымақтастық республикалық комитетінің төрағасы болды. == Отбасы == Күйеуі — Әшірбаев Болат Ғазизұлы. Қызы — Сәуле (1964 туғ.), 2002 жылғы жағдай бойынша [[Қазақстан Ұлттық банкі|Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі]] бөлімінің басшысы болды. Ұлы — Тимур (1971 туғ.) == Кітапнама == * Абаева, Никара Бакировна. Салют, страна пионерия! / Н. Б. Абаева. — Алма-Ата : Мектеп, 1988. — 89,[2] с. : ил.; 16 см; ISBN 5-625-00226-6 : 10 к. * Абаева, Никара Бакировна. Деятельность пионерской организации Казахстана по идейно-политическому воспитанию школьников (1962—1972 гг.) : диссертация …кандидата педагогических наук : 13.00.01. — Москва, 1985. — 170 с. ([https://search.rsl.ru/ru/record/01008721650 автореферат]) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} c67p1mpjqn9klmg31y5bathkbr2z4u3 3409133 3409132 2024-12-11T17:50:17Z Орел Карл 81620 /* Өмірбаяны */ 3409133 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Никара Бәкірқызы Абаева |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 30.8.1936 |Туған жері = {{туғанжері|Семей|Семейде}}, [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{USSR}}<br />{{KAZ}} |Ұлты = |Мансабы = қоғам қайраткер |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Никара Бәкірқызы Абаева''' ([[30 тамыз]] [[1936 жыл|1936]], [[Семей]], [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]]) — кеңестік және қазақстандық қоғамдық-саяси қайраткер, педагогика ғылымдарының кандидаты. == Өмірбаяны == 1936 жылы 30 тамызда [[Семей]] қаласында дүниеге келген. [[Шәкәрім атындағы университет|Семей педагогикалық институтын]] бітірген. Жоғарғы оқу орнын бітіргеннен соң мұғалім болып жұмыс істеді, содан кейін комсомолдық жұмысқа ауысып — Қазақстан ЛКЖО Семей облыстық комитетінің нұсқаушысы, бөлім меңгерушісі, хатшысы, Қазақстан ЛКЖО ОК мектеп және студент жастар жөніндегі хатшысы қызметтерін атқарды. 1971-1975 жылдары — Семей облыстық атқару комитеті төрағасының орынбасары болды. 1975-1984 жылдары — [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының хатшысы, Қазақ КСР Білім министрінің орынбасары қызметін атқарды. 1984-1991 жылдары — [[Ыбырай Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы|Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының]] директоры болып істеді<ref>{{Cite web |url=https://kaz.caravan.kz/zhangalyqtar/30-tamyz-atauly-kunder-oqighalar-esimder-155019/|title=30 тамыз. АТАУЛЫ КҮНДЕР, ОҚИҒАЛАР, ЕСІМДЕР|publisher=Караван медиапорталы|date=2013-08-30|accessdate=2024-12-11}}</ref>. Қазақстан КП XIII съезінің делегаты. [[Құрмет Белгісі ордені|«Құрмет Белгісі» орденінің]] төрт мәрте иегері. 1991 жылдан бері зейнеткер болып келеді. Тәуелсіз Қазақстанда Алматы қалалық мәслихатында сарапшы, Республикалық әйелдер ұйымдары комитетінің төрағасы, Азия және Африка елдерімен ынтымақтастық республикалық комитетінің төрағасы болды. == Отбасы == Күйеуі — Әшірбаев Болат Ғазизұлы. Қызы — Сәуле (1964 туғ.), 2002 жылғы жағдай бойынша [[Қазақстан Ұлттық банкі|Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі]] бөлімінің басшысы болды. Ұлы — Тимур (1971 туғ.) == Кітапнама == * Абаева, Никара Бакировна. Салют, страна пионерия! / Н. Б. Абаева. — Алма-Ата : Мектеп, 1988. — 89,[2] с. : ил.; 16 см; ISBN 5-625-00226-6 : 10 к. * Абаева, Никара Бакировна. Деятельность пионерской организации Казахстана по идейно-политическому воспитанию школьников (1962—1972 гг.) : диссертация …кандидата педагогических наук : 13.00.01. — Москва, 1985. — 170 с. ([https://search.rsl.ru/ru/record/01008721650 автореферат]) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} trx0lk6bbx2eie36y316kn68v7ja5n9 3 749724 3409128 2024-12-11T17:37:19Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409128 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Rupert1904}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 22:37, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) 322n6dac3fn9ct5m7cb798uky5n043s 3 749725 3409137 2024-12-11T17:58:02Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409137 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Qaraqa1paq}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 22:58, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) jaapt2qqcqwn8zjam54349oztmcxz6t 0 749726 3409138 2024-12-11T18:03:35Z Орел Карл 81620 Жаңа бетте: {{Боксшы |Есімі = Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов |Шынайы есімі = |Суреті = |Толық есімі = |Лақап аты = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Туған күні = 5.1.1976 |Туған жері = [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], Қазақ Кеңестік... 3409138 wikitext text/x-wiki {{Боксшы |Есімі = Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов |Шынайы есімі = |Суреті = |Толық есімі = |Лақап аты = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Туған күні = 5.1.1976 |Туған жері = [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Тұрғылықты жері = |Салмағы = Жартылай жеңіл (57 кг) |Тұрысы = |Бойы = 165 см |Қолдың қарқыны = |Стилі = |Бапкері = |Команда = |Алғашқы айқасы = |Соңғы айқасы = |Чемпион белдігі = |Айқастар = |Жеңістер саны = |Нокаут = |Жеңілгені = |Тең түскендері = |Болмағандары = |Әуесқой айқастары = |Әуесқой айқастарда жеңгені = |Әуесқой айқастарда жеңілгені = |Әуесқой айқастарда нокауты = |Әуесқой айқастарда тең түскендері = |Кәсіпқой айқастары = |Кәсіпқой айқастарда жеңгені = |Кәсіпқой айқастарда жеңілгені = |Кәсіпқой айқастарда нокауты = |Кәсіпқой айқастарда тең түскендері = |Рейтинг1 = |Позиция1 = |Үздік позициясы1 = |Рейтинг2 = |Позиция2 = |Үздік позициясы2 = |Рейтинг3 = |Позиция3 = |Үздік позициясы3 = |Рейтинг4 = |Позиция4 = |Үздік позициясы4 = |Рейтинг5 = |Позиция5 = |Үздік позициясы5 = |Рейтинг6 = |Позиция6 = |Үздік позициясы6 = |Рейтинг7 = |Позиция7 = |Үздік позициясы7 = |Рейтинг8 = |Позиция8 = |Үздік позициясы8 = |Рейтинг9 = |Позиция9 = |Үздік позициясы9 = |Үздік позициясы = |Нашар позициясы = |boxrec_id = |Сайты = }} '''Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов''' ([[5 қаңтар]] [[1976 жыл|1976]], [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық боксшы, жеңіл салмақ дәрежесінің өкілі. 1990 жылдардың екінші жартысында бокстан Қазақстан құрамасында өнер көрсетті, Азия чемпионы, халықаралық турнирлердің жеңімпазы мен жүлдегері, [[1996 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Атлантадағы Жазғы Олимпиада ойындарының]] қатысушысы. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 660f8pu43hsl9vddjwwp1eryp8r9593 3409139 3409138 2024-12-11T18:06:18Z Орел Карл 81620 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3409139 wikitext text/x-wiki {{Боксшы |Есімі = Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов |Шынайы есімі = |Суреті = |Толық есімі = |Лақап аты = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Туған күні = 5.1.1976 |Туған жері = [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Тұрғылықты жері = |Салмағы = Жартылай жеңіл (57 кг) |Тұрысы = |Бойы = 165 см |Қолдың қарқыны = |Стилі = |Бапкері = |Команда = |Алғашқы айқасы = |Соңғы айқасы = |Чемпион белдігі = |Айқастар = |Жеңістер саны = |Нокаут = |Жеңілгені = |Тең түскендері = |Болмағандары = |Әуесқой айқастары = |Әуесқой айқастарда жеңгені = |Әуесқой айқастарда жеңілгені = |Әуесқой айқастарда нокауты = |Әуесқой айқастарда тең түскендері = |Кәсіпқой айқастары = |Кәсіпқой айқастарда жеңгені = |Кәсіпқой айқастарда жеңілгені = |Кәсіпқой айқастарда нокауты = |Кәсіпқой айқастарда тең түскендері = |Рейтинг1 = |Позиция1 = |Үздік позициясы1 = |Рейтинг2 = |Позиция2 = |Үздік позициясы2 = |Рейтинг3 = |Позиция3 = |Үздік позициясы3 = |Рейтинг4 = |Позиция4 = |Үздік позициясы4 = |Рейтинг5 = |Позиция5 = |Үздік позициясы5 = |Рейтинг6 = |Позиция6 = |Үздік позициясы6 = |Рейтинг7 = |Позиция7 = |Үздік позициясы7 = |Рейтинг8 = |Позиция8 = |Үздік позициясы8 = |Рейтинг9 = |Позиция9 = |Үздік позициясы9 = |Үздік позициясы = |Нашар позициясы = |boxrec_id = |Сайты = }} {{Медальдар | ені = 270px | суреті = | медальдар = {{ОО-спорт | Men's [[Бокс|Boxing]]}} {{MedalCountry | {{KAZ}} }} {{турнир|[[Әуесқой бокстан Азия чемпионаты|Азия чемпионаты]]}} {{медаль|Алтын|[[1995 жылғы бокстан Азия чемпионаты|Ташкент 1995]]|57 кг дейін}} }} '''Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов''' ([[5 қаңтар]] [[1976 жыл|1976]], [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық боксшы, жеңіл салмақ дәрежесінің өкілі. 1990 жылдардың екінші жартысында бокстан Қазақстан құрамасында өнер көрсетті, Азия чемпионы, халықаралық турнирлердің жеңімпазы мен жүлдегері, [[1996 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Атлантадағы Жазғы Олимпиада ойындарының]] қатысушысы. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} gyndojr4lwvx4jwj9ynbs9h0wzwp80n 3409141 3409139 2024-12-11T18:09:25Z Орел Карл 81620 «[[Санат:Түлкібас ауданында туғандар|Түлкібас ауданында туғандар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3409141 wikitext text/x-wiki {{Боксшы |Есімі = Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов |Шынайы есімі = |Суреті = |Толық есімі = |Лақап аты = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Туған күні = 5.1.1976 |Туған жері = [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Тұрғылықты жері = |Салмағы = Жартылай жеңіл (57 кг) |Тұрысы = |Бойы = 165 см |Қолдың қарқыны = |Стилі = |Бапкері = |Команда = |Алғашқы айқасы = |Соңғы айқасы = |Чемпион белдігі = |Айқастар = |Жеңістер саны = |Нокаут = |Жеңілгені = |Тең түскендері = |Болмағандары = |Әуесқой айқастары = |Әуесқой айқастарда жеңгені = |Әуесқой айқастарда жеңілгені = |Әуесқой айқастарда нокауты = |Әуесқой айқастарда тең түскендері = |Кәсіпқой айқастары = |Кәсіпқой айқастарда жеңгені = |Кәсіпқой айқастарда жеңілгені = |Кәсіпқой айқастарда нокауты = |Кәсіпқой айқастарда тең түскендері = |Рейтинг1 = |Позиция1 = |Үздік позициясы1 = |Рейтинг2 = |Позиция2 = |Үздік позициясы2 = |Рейтинг3 = |Позиция3 = |Үздік позициясы3 = |Рейтинг4 = |Позиция4 = |Үздік позициясы4 = |Рейтинг5 = |Позиция5 = |Үздік позициясы5 = |Рейтинг6 = |Позиция6 = |Үздік позициясы6 = |Рейтинг7 = |Позиция7 = |Үздік позициясы7 = |Рейтинг8 = |Позиция8 = |Үздік позициясы8 = |Рейтинг9 = |Позиция9 = |Үздік позициясы9 = |Үздік позициясы = |Нашар позициясы = |boxrec_id = |Сайты = }} {{Медальдар | ені = 270px | суреті = | медальдар = {{ОО-спорт | Men's [[Бокс|Boxing]]}} {{MedalCountry | {{KAZ}} }} {{турнир|[[Әуесқой бокстан Азия чемпионаты|Азия чемпионаты]]}} {{медаль|Алтын|[[1995 жылғы бокстан Азия чемпионаты|Ташкент 1995]]|57 кг дейін}} }} '''Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов''' ([[5 қаңтар]] [[1976 жыл|1976]], [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық боксшы, жеңіл салмақ дәрежесінің өкілі. 1990 жылдардың екінші жартысында бокстан Қазақстан құрамасында өнер көрсетті, Азия чемпионы, халықаралық турнирлердің жеңімпазы мен жүлдегері, [[1996 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Атлантадағы Жазғы Олимпиада ойындарының]] қатысушысы. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Түлкібас ауданында туғандар]] 3var4o7ygvflox11aw6kldoox7v3o6k 3409142 3409141 2024-12-11T18:09:47Z Орел Карл 81620 «[[Санат:Қазақстан боксшылары|Қазақстан боксшылары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3409142 wikitext text/x-wiki {{Боксшы |Есімі = Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов |Шынайы есімі = |Суреті = |Толық есімі = |Лақап аты = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Туған күні = 5.1.1976 |Туған жері = [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Тұрғылықты жері = |Салмағы = Жартылай жеңіл (57 кг) |Тұрысы = |Бойы = 165 см |Қолдың қарқыны = |Стилі = |Бапкері = |Команда = |Алғашқы айқасы = |Соңғы айқасы = |Чемпион белдігі = |Айқастар = |Жеңістер саны = |Нокаут = |Жеңілгені = |Тең түскендері = |Болмағандары = |Әуесқой айқастары = |Әуесқой айқастарда жеңгені = |Әуесқой айқастарда жеңілгені = |Әуесқой айқастарда нокауты = |Әуесқой айқастарда тең түскендері = |Кәсіпқой айқастары = |Кәсіпқой айқастарда жеңгені = |Кәсіпқой айқастарда жеңілгені = |Кәсіпқой айқастарда нокауты = |Кәсіпқой айқастарда тең түскендері = |Рейтинг1 = |Позиция1 = |Үздік позициясы1 = |Рейтинг2 = |Позиция2 = |Үздік позициясы2 = |Рейтинг3 = |Позиция3 = |Үздік позициясы3 = |Рейтинг4 = |Позиция4 = |Үздік позициясы4 = |Рейтинг5 = |Позиция5 = |Үздік позициясы5 = |Рейтинг6 = |Позиция6 = |Үздік позициясы6 = |Рейтинг7 = |Позиция7 = |Үздік позициясы7 = |Рейтинг8 = |Позиция8 = |Үздік позициясы8 = |Рейтинг9 = |Позиция9 = |Үздік позициясы9 = |Үздік позициясы = |Нашар позициясы = |boxrec_id = |Сайты = }} {{Медальдар | ені = 270px | суреті = | медальдар = {{ОО-спорт | Men's [[Бокс|Boxing]]}} {{MedalCountry | {{KAZ}} }} {{турнир|[[Әуесқой бокстан Азия чемпионаты|Азия чемпионаты]]}} {{медаль|Алтын|[[1995 жылғы бокстан Азия чемпионаты|Ташкент 1995]]|57 кг дейін}} }} '''Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов''' ([[5 қаңтар]] [[1976 жыл|1976]], [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық боксшы, жеңіл салмақ дәрежесінің өкілі. 1990 жылдардың екінші жартысында бокстан Қазақстан құрамасында өнер көрсетті, Азия чемпионы, халықаралық турнирлердің жеңімпазы мен жүлдегері, [[1996 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Атлантадағы Жазғы Олимпиада ойындарының]] қатысушысы. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Түлкібас ауданында туғандар]] [[Санат:Қазақстан боксшылары]] qei1n1swt04e8ixcoe6b8odgabs8z7g 3409144 3409142 2024-12-11T18:10:15Z Орел Карл 81620 «[[Санат:Жартылай жеңіл салмақ боксшылары|Жартылай жеңіл салмақ боксшылары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3409144 wikitext text/x-wiki {{Боксшы |Есімі = Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов |Шынайы есімі = |Суреті = |Толық есімі = |Лақап аты = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Туған күні = 5.1.1976 |Туған жері = [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Тұрғылықты жері = |Салмағы = Жартылай жеңіл (57 кг) |Тұрысы = |Бойы = 165 см |Қолдың қарқыны = |Стилі = |Бапкері = |Команда = |Алғашқы айқасы = |Соңғы айқасы = |Чемпион белдігі = |Айқастар = |Жеңістер саны = |Нокаут = |Жеңілгені = |Тең түскендері = |Болмағандары = |Әуесқой айқастары = |Әуесқой айқастарда жеңгені = |Әуесқой айқастарда жеңілгені = |Әуесқой айқастарда нокауты = |Әуесқой айқастарда тең түскендері = |Кәсіпқой айқастары = |Кәсіпқой айқастарда жеңгені = |Кәсіпқой айқастарда жеңілгені = |Кәсіпқой айқастарда нокауты = |Кәсіпқой айқастарда тең түскендері = |Рейтинг1 = |Позиция1 = |Үздік позициясы1 = |Рейтинг2 = |Позиция2 = |Үздік позициясы2 = |Рейтинг3 = |Позиция3 = |Үздік позициясы3 = |Рейтинг4 = |Позиция4 = |Үздік позициясы4 = |Рейтинг5 = |Позиция5 = |Үздік позициясы5 = |Рейтинг6 = |Позиция6 = |Үздік позициясы6 = |Рейтинг7 = |Позиция7 = |Үздік позициясы7 = |Рейтинг8 = |Позиция8 = |Үздік позициясы8 = |Рейтинг9 = |Позиция9 = |Үздік позициясы9 = |Үздік позициясы = |Нашар позициясы = |boxrec_id = |Сайты = }} {{Медальдар | ені = 270px | суреті = | медальдар = {{ОО-спорт | Men's [[Бокс|Boxing]]}} {{MedalCountry | {{KAZ}} }} {{турнир|[[Әуесқой бокстан Азия чемпионаты|Азия чемпионаты]]}} {{медаль|Алтын|[[1995 жылғы бокстан Азия чемпионаты|Ташкент 1995]]|57 кг дейін}} }} '''Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов''' ([[5 қаңтар]] [[1976 жыл|1976]], [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық боксшы, жеңіл салмақ дәрежесінің өкілі. 1990 жылдардың екінші жартысында бокстан Қазақстан құрамасында өнер көрсетті, Азия чемпионы, халықаралық турнирлердің жеңімпазы мен жүлдегері, [[1996 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Атлантадағы Жазғы Олимпиада ойындарының]] қатысушысы. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Түлкібас ауданында туғандар]] [[Санат:Қазақстан боксшылары]] [[Санат:Жартылай жеңіл салмақ боксшылары]] 7rua21y9y658a2x258wycs3pvhw0vdm 3409145 3409144 2024-12-11T18:12:08Z Орел Карл 81620 «[[Санат:1996 жылғы жазғы Олимпиада ойындарындағы боксшылар|1996 жылғы жазғы Олимпиада ойындарындағы боксшылар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3409145 wikitext text/x-wiki {{Боксшы |Есімі = Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов |Шынайы есімі = |Суреті = |Толық есімі = |Лақап аты = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Туған күні = 5.1.1976 |Туған жері = [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Тұрғылықты жері = |Салмағы = Жартылай жеңіл (57 кг) |Тұрысы = |Бойы = 165 см |Қолдың қарқыны = |Стилі = |Бапкері = |Команда = |Алғашқы айқасы = |Соңғы айқасы = |Чемпион белдігі = |Айқастар = |Жеңістер саны = |Нокаут = |Жеңілгені = |Тең түскендері = |Болмағандары = |Әуесқой айқастары = |Әуесқой айқастарда жеңгені = |Әуесқой айқастарда жеңілгені = |Әуесқой айқастарда нокауты = |Әуесқой айқастарда тең түскендері = |Кәсіпқой айқастары = |Кәсіпқой айқастарда жеңгені = |Кәсіпқой айқастарда жеңілгені = |Кәсіпқой айқастарда нокауты = |Кәсіпқой айқастарда тең түскендері = |Рейтинг1 = |Позиция1 = |Үздік позициясы1 = |Рейтинг2 = |Позиция2 = |Үздік позициясы2 = |Рейтинг3 = |Позиция3 = |Үздік позициясы3 = |Рейтинг4 = |Позиция4 = |Үздік позициясы4 = |Рейтинг5 = |Позиция5 = |Үздік позициясы5 = |Рейтинг6 = |Позиция6 = |Үздік позициясы6 = |Рейтинг7 = |Позиция7 = |Үздік позициясы7 = |Рейтинг8 = |Позиция8 = |Үздік позициясы8 = |Рейтинг9 = |Позиция9 = |Үздік позициясы9 = |Үздік позициясы = |Нашар позициясы = |boxrec_id = |Сайты = }} {{Медальдар | ені = 270px | суреті = | медальдар = {{ОО-спорт | Men's [[Бокс|Boxing]]}} {{MedalCountry | {{KAZ}} }} {{турнир|[[Әуесқой бокстан Азия чемпионаты|Азия чемпионаты]]}} {{медаль|Алтын|[[1995 жылғы бокстан Азия чемпионаты|Ташкент 1995]]|57 кг дейін}} }} '''Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов''' ([[5 қаңтар]] [[1976 жыл|1976]], [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық боксшы, жеңіл салмақ дәрежесінің өкілі. 1990 жылдардың екінші жартысында бокстан Қазақстан құрамасында өнер көрсетті, Азия чемпионы, халықаралық турнирлердің жеңімпазы мен жүлдегері, [[1996 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Атлантадағы Жазғы Олимпиада ойындарының]] қатысушысы. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Түлкібас ауданында туғандар]] [[Санат:Қазақстан боксшылары]] [[Санат:Жартылай жеңіл салмақ боксшылары]] [[Санат:1996 жылғы жазғы Олимпиада ойындарындағы боксшылар]] lik1eox64sopq9kf255yvcm90dd6ajs 3409146 3409145 2024-12-11T18:13:15Z Орел Карл 81620 «[[Санат:Бокстан Азия чемпиондары|Бокстан Азия чемпиондары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3409146 wikitext text/x-wiki {{Боксшы |Есімі = Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов |Шынайы есімі = |Суреті = |Толық есімі = |Лақап аты = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Туған күні = 5.1.1976 |Туған жері = [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Тұрғылықты жері = |Салмағы = Жартылай жеңіл (57 кг) |Тұрысы = |Бойы = 165 см |Қолдың қарқыны = |Стилі = |Бапкері = |Команда = |Алғашқы айқасы = |Соңғы айқасы = |Чемпион белдігі = |Айқастар = |Жеңістер саны = |Нокаут = |Жеңілгені = |Тең түскендері = |Болмағандары = |Әуесқой айқастары = |Әуесқой айқастарда жеңгені = |Әуесқой айқастарда жеңілгені = |Әуесқой айқастарда нокауты = |Әуесқой айқастарда тең түскендері = |Кәсіпқой айқастары = |Кәсіпқой айқастарда жеңгені = |Кәсіпқой айқастарда жеңілгені = |Кәсіпқой айқастарда нокауты = |Кәсіпқой айқастарда тең түскендері = |Рейтинг1 = |Позиция1 = |Үздік позициясы1 = |Рейтинг2 = |Позиция2 = |Үздік позициясы2 = |Рейтинг3 = |Позиция3 = |Үздік позициясы3 = |Рейтинг4 = |Позиция4 = |Үздік позициясы4 = |Рейтинг5 = |Позиция5 = |Үздік позициясы5 = |Рейтинг6 = |Позиция6 = |Үздік позициясы6 = |Рейтинг7 = |Позиция7 = |Үздік позициясы7 = |Рейтинг8 = |Позиция8 = |Үздік позициясы8 = |Рейтинг9 = |Позиция9 = |Үздік позициясы9 = |Үздік позициясы = |Нашар позициясы = |boxrec_id = |Сайты = }} {{Медальдар | ені = 270px | суреті = | медальдар = {{ОО-спорт | Men's [[Бокс|Boxing]]}} {{MedalCountry | {{KAZ}} }} {{турнир|[[Әуесқой бокстан Азия чемпионаты|Азия чемпионаты]]}} {{медаль|Алтын|[[1995 жылғы бокстан Азия чемпионаты|Ташкент 1995]]|57 кг дейін}} }} '''Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов''' ([[5 қаңтар]] [[1976 жыл|1976]], [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық боксшы, жеңіл салмақ дәрежесінің өкілі. 1990 жылдардың екінші жартысында бокстан Қазақстан құрамасында өнер көрсетті, Азия чемпионы, халықаралық турнирлердің жеңімпазы мен жүлдегері, [[1996 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Атлантадағы Жазғы Олимпиада ойындарының]] қатысушысы. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Түлкібас ауданында туғандар]] [[Санат:Қазақстан боксшылары]] [[Санат:Жартылай жеңіл салмақ боксшылары]] [[Санат:1996 жылғы жазғы Олимпиада ойындарындағы боксшылар]] [[Санат:Бокстан Азия чемпиондары]] 6sn9k42707pq5v9tjpzppl28powii3p 3409148 3409146 2024-12-11T18:17:50Z Орел Карл 81620 /* Өмірбаяны */ 3409148 wikitext text/x-wiki {{Боксшы |Есімі = Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов |Шынайы есімі = |Суреті = |Толық есімі = |Лақап аты = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Туған күні = 5.1.1976 |Туған жері = [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Тұрғылықты жері = |Салмағы = Жартылай жеңіл (57 кг) |Тұрысы = |Бойы = 165 см |Қолдың қарқыны = |Стилі = |Бапкері = |Команда = |Алғашқы айқасы = |Соңғы айқасы = |Чемпион белдігі = |Айқастар = |Жеңістер саны = |Нокаут = |Жеңілгені = |Тең түскендері = |Болмағандары = |Әуесқой айқастары = |Әуесқой айқастарда жеңгені = |Әуесқой айқастарда жеңілгені = |Әуесқой айқастарда нокауты = |Әуесқой айқастарда тең түскендері = |Кәсіпқой айқастары = |Кәсіпқой айқастарда жеңгені = |Кәсіпқой айқастарда жеңілгені = |Кәсіпқой айқастарда нокауты = |Кәсіпқой айқастарда тең түскендері = |Рейтинг1 = |Позиция1 = |Үздік позициясы1 = |Рейтинг2 = |Позиция2 = |Үздік позициясы2 = |Рейтинг3 = |Позиция3 = |Үздік позициясы3 = |Рейтинг4 = |Позиция4 = |Үздік позициясы4 = |Рейтинг5 = |Позиция5 = |Үздік позициясы5 = |Рейтинг6 = |Позиция6 = |Үздік позициясы6 = |Рейтинг7 = |Позиция7 = |Үздік позициясы7 = |Рейтинг8 = |Позиция8 = |Үздік позициясы8 = |Рейтинг9 = |Позиция9 = |Үздік позициясы9 = |Үздік позициясы = |Нашар позициясы = |boxrec_id = |Сайты = }} {{Медальдар | ені = 270px | суреті = | медальдар = {{ОО-спорт | Men's [[Бокс|Boxing]]}} {{MedalCountry | {{KAZ}} }} {{турнир|[[Әуесқой бокстан Азия чемпионаты|Азия чемпионаты]]}} {{медаль|Алтын|[[1995 жылғы бокстан Азия чемпионаты|Ташкент 1995]]|57 кг дейін}} }} '''Бақтияр Қуанышұлы Төлегенов''' ([[5 қаңтар]] [[1976 жыл|1976]], [[Түлкібас ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық боксшы, жеңіл салмақ дәрежесінің өкілі. 1990 жылдардың екінші жартысында бокстан Қазақстан құрамасында өнер көрсетті, Азия чемпионы, халықаралық турнирлердің жеңімпазы мен жүлдегері, [[1996 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Атлантадағы Жазғы Олимпиада ойындарының]] қатысушысы. == Өмірбаяны == Бақтияр Қуанышұлы 1976 жылы 5 қаңтарда [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]] [[Түлкібас ауданы|Түлкібас ауданында]] дүниеге келген. Ол халықаралық аренадағы дебютін 1994 жылғы маусымда Қазақстан құрамасына қабылданып, Ыстамбұлда өткен юниорлар арасындағы әлем чемпионатында бақ сынаған – мұнда жеңіл салмақ дәрежесінде 1/8 финалда болгариялық Димитр Штиляновтан жеңіліп қалды. 1995 жылы Ташкентте өткен Азия чемпионатында жеңіске жетіп, Берлинде өткен әлем чемпионатына қатысып, 1/16 финалда кубалық Арналдо Меса кедергі келтірді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Түлкібас ауданында туғандар]] [[Санат:Қазақстан боксшылары]] [[Санат:Жартылай жеңіл салмақ боксшылары]] [[Санат:1996 жылғы жазғы Олимпиада ойындарындағы боксшылар]] [[Санат:Бокстан Азия чемпиондары]] 8wodhuoi0j2yzyiz3nceoq7a8gczxuv 3 749727 3409151 2024-12-11T18:30:19Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409151 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=TheresNoTime-WMF}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 23:30, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) gptouou7j6vxuf1g7hwmqca5lyfxeqb 3 749728 3409153 2024-12-11T18:41:16Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409153 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Quarzo98}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:41, 2024 ж. желтоқсанның 11 (+05) tgn4kyuh9ay2yfcr7wojun6nhj9mdg4 3 749729 3409155 2024-12-11T18:42:58Z Cabayi 54188 Cabayi [[Қатысушы талқылауы:Xiao Ying88]] бетін [[Қатысушы талқылауы:XiaoYing80]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Xiao Ying88|Xiao Ying88]]" to "[[Special:CentralAuth/XiaoYing80|XiaoYing80]]" 3409155 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:XiaoYing80]] pjpsmg9w4aogxlxj46sdii0kqa1yr3c 3 749730 3409159 2024-12-11T19:08:47Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409159 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Жанэль Ерикбаева}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 00:08, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) pdkhr4u05dnrmd9own4hthb2oez4bcn 3 749731 3409164 2024-12-11T20:15:27Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409164 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Coopypasted}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 01:15, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) psq7n2i5mmh1ysqb8rbu2trohhjbkh9 3 749732 3409165 2024-12-11T20:17:17Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409165 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Мінайдар Нәзерке}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 01:17, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) ol0judd3glcab062ynywemcb746fyyo 3 749733 3409167 2024-12-11T20:20:57Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409167 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kenny McCormick0101}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 01:20, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) cerbm40nyuyjnzjitzkd1t8le4ndv00 3 749734 3409170 2024-12-11T20:30:02Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409170 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Berdax sarsenbaev}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 01:30, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) jbl8qrtp7iez9qpyynax22kcdip4plc 3 749735 3409177 2024-12-11T21:57:28Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409177 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Қадырова Назерке}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 02:57, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) ps4m1zqbzb64558jk3s2rnounn89z3u 3 749736 3409182 2024-12-12T00:01:09Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409182 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Fereid20}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 05:01, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) 72xq7joochcpm6mogazdhisofuyk8st 3 749737 3409204 2024-12-12T04:56:12Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409204 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Safiyeva Gaukhar}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 09:56, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) 8nw2ono20k83dnwhzpokrekdx0zl7z0 3 749738 3409207 2024-12-12T05:03:18Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409207 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Sienduk}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 10:03, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) emth30u50wepugsfl7tg4cffqxnfvpi 3409209 3409207 2024-12-12T05:07:38Z Sienduk 164441 Жауап беру 3409209 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Sienduk}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 10:03, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) :@[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] я не знаю казахский 😨 [[Қатысушы:Sienduk|Sienduk]] ([[Қатысушы талқылауы:Sienduk|талқылау]]) 10:07, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) 3syhdmdak6y1mslpsbmlomiwrs8ej3l 3 749739 3409208 2024-12-12T05:04:50Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409208 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Еркинова Диана}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 10:04, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) qgdf9ee8ctey956ozp482dfzn1vbt5k 3 749740 3409265 2024-12-12T06:42:37Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409265 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Robertsky}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:42, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) ezxjcr7zwj0rtywmosjdjjmjems6gxn 3 749741 3409267 2024-12-12T06:43:36Z Robertsky 164444 Robertsky [[Қатысушы талқылауы:WikiBits17]] бетін [[Қатысушы талқылауы:WittypediaEditor]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/WikiBits17|WikiBits17]]" to "[[Special:CentralAuth/WittypediaEditor|WittypediaEditor]]" 3409267 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:WittypediaEditor]] eu35df6abyigco01lzjui5xkg1qpe3m 3 749742 3409288 2024-12-12T07:42:43Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409288 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Redaktorkz1998}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 12:42, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) lapr8e6iw3jf0lz59ibyfigmf8n9svg 3409292 3409288 2024-12-12T08:00:41Z Nurtenge 93712 /* Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов */ жаңа бөлім 3409292 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Redaktorkz1998}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 12:42, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) == Рахымжан Тілеуімбетұлы Өтегенов == Неге сіз қоймай мақалаға орыс тілінде ақпарат қосып жатырсыз? Не ақпаратыңызды аударуды немесе [[:ru:Википедия:Мастер статей|Орысша Уикипедияға]] мақала бастауыңызды сұраймын. -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 13:00, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) ki95ks9a74drtsxtjjcdpihd0idt0ql 3 749743 3409293 2024-12-12T08:02:14Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409293 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Eugeni69}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 13:02, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) 3qun4lgp6vegjubhflcpi2t76v6bk5v 3 749744 3409296 2024-12-12T08:20:11Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409296 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Armanzhan}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 13:20, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) 1ys7dkulct05obj1936eiy3hgyfkg6z 3 749745 3409300 2024-12-12T08:43:00Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409300 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Marais karim}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 13:43, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) 2a0w55rrnsnwhurbucnku9gu3g2yyls 3 749746 3409305 2024-12-12T09:10:44Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409305 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Dgcabral}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 14:10, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) 7ys44w0h5s9r69yv388wbz3ycv5mvqw 3 749747 3409325 2024-12-12T10:36:52Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409325 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Бекнұр}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:36, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) 3pse7e7roaqw05kuhf1gze34mbradcy 3 749750 3409329 2024-12-12T11:02:40Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409329 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Gt6336}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 16:02, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) m6dar85gchtb207bsx9mzq9mof7mf74 3 749752 3409331 2024-12-12T11:05:29Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3409331 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Fanslezaka}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:05, 2024 ж. желтоқсанның 12 (+05) metzaos70575qbyuy0ocadcdsjjgzkw